You are on page 1of 58

T.C.

SALIK BAKANLII TEMEL SALIK HZMETLER GENEL MDRL


LKYARDIM VE ACL SALIK HZMETLER DARE BAKANLII

TEMEL LKYARDIM UYGULAMALARI ETM KTABI


Dr. Tacetin KAKLLOLU* Zlfinaz KURT** Dr. Mjdegl DALKILIN***

ANKARA 2002

* ** ***

lkyardm ve Acil Salk Hizmetleri Daire Bakan lkyardm ube Mdr Doktor-lkyardm ube Mdrl

Taslak / Revizyon: 002 / 01.07.2002

1/58

NSZ
Yaadmz srece eitli nedenlerle yaralanmalar veya hastalklarla karlamamz kanlmazdr. Yaammzn eitli dnemlerinde, bulunduumuz her ortamda kaza ve hastalanma riski tamaktayz. Bu gibi durumlarla karlatmzda, mdahalede bulunanlarn ilkyardm eitimi alm olmalar, yaamn srdrlmesinde, sakatlanmalarn nlenmesinde ve iyileme srecinin ksaltlmasnda belirleyici rol oynayacaktr. lkemizde ev, i yada trafik kazalar ve doal afetler nedeni ile ok sayda vatandamz yaamn kaybetmekte yada sakat kalmaktadr. Bu gibi durumlarda olay yerinde her zaman bir salk grevlisi olamayaca iin olaydan etkilenen yada ortamda bulunan kiilerin kendilerine yada bakalarna yapacaklar ilkyardm uygulamalar son derece nemlidir. Toplumumuzda genel bir anlay olarak, ilkyardm ile acil yardm ifadeleri birbirlerinin yerine kullanlmaktadr. Oysa acil yardm, salk alanlar tarafndan gerekli donanmla yaplan tbbi mdahaleleri kapsamasna ramen; ilkyardm, bu konuda eitim alm kiilerce olay yerinde bulunan malzemelerle ilasz olarak yaplan, uygulamalardr. Ancak ilkyardm eitimi almam kiilerin, ilkyardm uygulamalarnda bulunmalar sakncal sonular dourabilir. Bu nedenle ilkyardm uygulayacak olan kiilerin, mutlaka ilkyardm eitimi alm olmalar, ncelikli amalarnn kiilere zarar vermemek olduunu bilmeleri ve hayati tehlike oluturabilecek mdahalelerde bulunmamalar son derece nemlidir. Bakanlmz tarafndan toplumda ilkyardm bilincinin gelitirilmesi, ilkyardm eitimi alm kiilerin saysnn artrlmas ve konuya gereken duyarlln gsterilmesi amacyla ilkyardm konusunda bir dizi yeni alma balatlmtr. Bu nedenle retmen, polis, itfaiyeci, arama ve kurtarma hizmetlerinde grev alan kiiler gibi ncelikli meslek gruplar bata olmak zere tm halkmzn ilkyardm konusundaki eksik yada yanl bilgilerinin giderilmesi ve gncelletirilmesi amacyla lkyardm Temel Uygulamalar Eitim Rehberi hazrlanmtr. Bu amala, Bakanlmz tarafndan hazrlanan ve 22 Mays 2002 tarih ve 24762 sayl Resmi Gazete de yaynlanan lkyardm Ynetmelii erevesinde, nmzdeki yllarda ilkyardm eitimi alm sertifikal ilkyardmclarn saylarnn ve niteliklerinin artmasna ve toplumumuzun ilkyardm konusunda bilinlendirilmesine katk salayacak olan bu rehberin hazrlanmasnda emei geen lkyardm ve Acil Salk Hizmetleri Daire Bakanl alanlarna teekkr ederim.

Dr .smail TOPRAK Temel Salk Hizmetleri Genel Mdr

Taslak / Revizyon: 002 / 01.07.2002

2/58

NDEKLER:
1-GENEL LKYARDIM BLGLER: lkyardm nedir? Acil tedavi nedir? lkyardmc kimdir? lkyardm ve acil tedavi arasndaki fark nedir? lkyardmn ncelikli amalar nelerdir? lkyardmn temel uygulamalar nelerdir? 112nin aranmas srasnda nelere dikkat edilmelidir? lkyardmcnn mdahale ile ilgili yapmas gerekenler nelerdir? lkyardmcnn zellikleri nasl olmaldr? Hayat kurtarma zinciri nedir? lkyardmn ABCsi nedir? 2-HASTA/YARALININ VE OLAY YERNN DEERLENDRLMES: lkyardmcnn bilmesi gereken ve vcudu oluturan sistemler nelerdir? Vcutta nabz alnabilen blgeler nelerdir? Hasta/yaralnn deerlendirilmesinin amac nedir? Hasta/yarallarn ilk deerlendirilme aamalar nelerdir? Hasta/yaralnn ikinci deerlendirmesi nasl olmaldr? Olay yerini deerlendirmenin amac nedir? Olay yerinin deerlendirilmesinde yaplacak iler nelerdir? 3-TEMEL YAAM DESTE: Solunum ve kalp durmas nedir? Temel yaam destei nedir? Hava yolunu amak iin Ba-ene pozisyonu nasl verilir? Yapay solunum nasl yaplr? D kalp masaj nasl yaplr? ocuklarda (1-8 ya) Temel Yaam Destei nasl yaplr? Bebeklerde (0-1 ya) Temel Yaam Destei nasl yaplr? Hava yolu tkankl nedir? Hava yolu tkankl belirtileri nelerdir? Tam tkanklk olan kiilerde Heimlich manevras nasl uygulanr? Ksmi tkanklk olan kiilerde nasl ilkyardm uygulanr? 18 20 15 15 15 15 16 17 17 18 18 11 12 12 12 13 14 14 8 8 8 8 8 8 9 9 9 10 10

Taslak / Revizyon: 002 / 01.07.2002

3/58

4-KANAMALARDA LKYARDIM: Kanama nedir? Ka eit kanama vardr? Kanamalarda ilkyardm uygulamalar nelerdir? Vcutta bask uygulanacak noktalar nelerdir? Kanamalarda gen bandaj uygulamas nasl yaplmaldr? Hangi durumlarda turnike uygulanmaldr? Turnike uygulamasnda dikkat edilecek hususlar neler olmaldr? El ve ayak kopmalarnda turnike nasl uygulanr? ok nedir? Ka eit ok vardr? ok belirtileri nelerdir? okta ilkyardm uygulamalar nelerdir? ok pozisyonu nasl verilir? 5-YARALANMALARDA LKYARDIM: Yara nedir? Ka eit yara vardr? Yaralarn ortak belirtileri nelerdir? Yaralanmalarda ilkyardm nasl olmaldr? Ciddi yaralanmalar nelerdir? Ciddi yaralanmalarda ilkyardm nasl olmaldr? Delici gs yaralanmalarnda ne gibi sorunlar grlebilir? Delici gs yaralanmalarnda ilkyardm nasl olmaldr? Delici karn yaralanmalarnda ne gibi sorunlar olabilir? Delici karn yaralanmalarnda ilkyardm nasl olmaldr? Kafatas ve omurga yaralanmalar neden nemlidir? Kafatas yaralanmalar eitleri nelerdir? Kafatas ve omurga yaralanmalarnn nedenleri nelerdir? Kafatas ve omurga yaralanmalarnda belirtiler nelerdir? Kafatas ve omurga yaralanmalarnda ilkyardm nasl olmaldr? 6-YANIK, DONMA VE SICAK ARPMASINDA LKYARDIM: Yank nedir? Ka eit yank vardr? Yann ciddiyetini belirleyen faktrler nelerdir? Yanklar nasl derecelendirilir? Yann vcuttaki olumsuz etkileri nelerdir?
Taslak / Revizyon: 002 / 01.07.2002

21 21 21 22 22 23 23 23 24 24 25 25 25

26 26 26 27 27 27 27 28 28 28 28 29 29 29 30

31 31 31 31 31
4/58

Is ile oluan yanklarda ilkyardm ilemleri nedir? Kimyasal yanklarda ilkyardm nasl olmaldr? Elektrik yanklarnda ilkyardm nasl olmaldr? Scak arpmas belirtileri nelerdir? Scak arpmasnda ilkyardm nasl olmaldr? Scak arpmasnda risk gruplar var mdr? Scak yaz gnlerinde scak arpmasndan korunmak iin alnmas gereken nlemler nelerdir? Donuk belirtileri nelerdir? Donukta ilkyardm nasl olmaldr? 7-KIRIK, IKIK VE BURKULMALARDA LKYARDIM: Krk nedir? Ka eit krk vardr? Krk belirtileri nelerdir? Krn yol aabilecei olumsuz durumlar nelerdir? Krklarda ilkyardm nasl olmaldr? Burkulma nedir? Burkulma belirtileri nelerdir? Burkulmada ilkyardm nasl olmaldr? kk nedir? kk belirtileri nelerdir? kkta ilkyardm nasl olmaldr? Krk kk ve burkulmalarda tespit nasl olmaldr? Tespit srasnda dikkat edilmesi gereken hususlar nelerdir? Tespit yntemleri nelerdir? 8-BLN BOZUKLUKLARINDA LKYARDIM: Bilin bozukluu/Bilin kayb nedir? Bilin kayb nedenleri nelerdir? Bilin bozukluu belirtileri nelerdir? Bilin bozukluu durumunda ilkyardm nasl olmaldr? Koma pozisyonu (Yar yzkoyun-Yan pozisyon) nasl verilir? Havale nedir? Havale nedenleri nelerdir? Nedenlerine gre havale eitleri nelerdir? Ate nedeniyle oluan havale nedir?

32 32 32 33 33 33 34 34 34

35 35 35 35 35 36 36 36 36 36 36 36 36 37

40 40 40 41 41 42 42 42 42 42 42
5/58

Ate nedeniyle oluan havalede ilkyardm nasl olmaldr?


Sara krizi ( Epilepsi) nedir?
Taslak / Revizyon: 002 / 01.07.2002

Sara krizinin belirtileri nelerdir? Sara krizinde ilkyardm nasl olmaldr? Kan ekeri dkl nedir? Kan ekeri dmesinin nedenleri nelerdir? Kan ekeri aniden dtnde hangi belirtiler grlr? Kan ekeri dkl yava ve uzun srede oluursa hangi belirtiler grlr? Kan ekeri dmesinde ilkyardm nasl olmaldr? Gste kuvvetli ar nedenleri nelerdir? Gste kuvvetli ar belirtileri nelerdir? Gs arsnda ilkyardm nasl olmaldr? 9-ZEHRLENMELERDE LKYARDIM: Zehirlenme nedir? Zehirlenmelerde genel belirtiler nelerdir? Zehirlenme hangi yollarla meydana gelir? Sindirim yoluyla zehirlenmede ilkyardm nasl olmaldr? Solunum yolu ile zehirlenmelerde ilkyardm nasl olmaldr? Cilt yolu ile zehirlenmelerde ilkyardm nasl olmaldr? Zehirlenmelerde genel ilkyardm kurallar nelerdir? 10-HAYVAN ISIRMALARINDA LKYARDIM:

43 43 43 43 43 44 44 44 44 45

46 46 46 46 47 47 47

Hayvan srmalarnda ilkyardm nasl olmaldr?


Ar sokmalarnn belirtileri nelerdir? Ar sokmalarnda ilkyardm nasl olmaldr? Akrep sokmalarnn belirtileri nelerdir? Akrep sokmalarnda ilkyardm nasl olmaldr? Ylan sokmalarnn belirtileri nelerdir? Ylan sokmalarnda ilkyardm nasl olmaldr? Deniz canllar sokmasnda belirtiler nelerdir? Deniz canllar sokmasnda ilkyardm nasl olmaldr? 11-GZ, KULAK VE BURUNA YABANCI CSM KAMASINDA LKYARDIM: Gze yabanc cisim kamasnda ilkyardm nasl olmaldr? Kulaa yabanc cisim kamasnda ilkyardm nasl olmaldr? Buruna yabanc cisim kamasnda ilkyardm nasl olmaldr?

48 48 48 48 48 48 48 49 49

50 50 50

Taslak / Revizyon: 002 / 01.07.2002

6/58

12-BOULMALARDA LKYARDIM: Boulma nedir? Boulma nedenleri nelerdir? Boulmalarda genel belirtiler nelerdir? Boulmalarda genel ilkyardm ilemleri ne olmaldr? 13-HASTA/YARALI TAIMA TEKNKLER: Hasta/yaral tanmasnda genel kurallar nelerdir? Acil tama teknikleri nelerdir? Srkleme yntemleri nelerdir? Ara iindeki yaraly tama (RENTEK manevras) Ksa mesafede sratli tama teknikleri nelerdir? Sedye zerine yerletirme teknikleri nelerdir? Sedye ile tama teknikleri nelerdir? 52 52 52 53 53 54 55 51 51 51 51

Taslak / Revizyon: 002 / 01.07.2002

7/58

(1) GENEL LKYARDIM BLGLER lkyardm nedir? Herhangi bir kaza veya yaam tehlikeye dren bir durumda, salk grevlilerinin yardm salanncaya kadar, hayatn kurtarlmas ya da durumun ktye gitmesini nleyebilmek amac ile olay yerinde, tbbi ara gere aranmakszn, mevcut ara ve gerelerle yaplan ilasz uygulamalardr. Acil tedavi nedir? Acil tedavi nitelerinde, hasta/yarallara doktor ve salk personeli tarafndan yaplan tbbi mdahalelerdir. lkyardmc kimdir? lkyardm tanmnda belirtilen ama dorultusunda hasta veya yaralya tbbi ara gere aranmakszn mevcut ara gerelerle, ilasz uygulamalar yapan eitim alm kii ya da kiilerdir. lkyardm ve acil tedavi arasndaki fark nedir? Acil tedavi bu konuda ehliyetli kiilerce gerekli donanmla yaplan mdahale olmasna karn, ilkyardm bu konuda eitim alm herkesin olayn olduu yerde bulabildii malzemeleri kullanarak yapt hayat kurtarc mdahaledir. lkyardmn ncelikli amalar nelerdir? Hayati tehlikeyi ortadan kaldrmak, Yaamsal fonksiyonlarn srdrlmesini salamak, Hasta/yaralnn durumunun. ktlemesini nlemek, yilemeyi kolaylatrmak. lkyardmn temel uygulamalar nelerdir? lkyardm temel uygulamalar Koruma, Bildirme, Kurtarma (KBK) olarak ifade edilir. Koruma: Kaza sonularnn arlamasn nlemek iin olay yerinin deerlendirilmesini kapsar. En nemli ilem olay yerinde oluabilecek tehlikeleri belirleyerek gvenli bir evre oluturmaktr. Bildirme: Olay / kaza mmkn olduu kadar hzl bir ekilde telefon veya dier kiiler aracl ile gerekli yardm kurulularna bildirilmelidir. Trkiye'de ilkyardm gerektiren her durumda telefon iletiimleri, 112 acil telefon numaras zerinden gerekletirilir. Kurtarma (Mdahale): Olay yerinde hasta / yarallara mdahale hzl ancak sakin bir ekilde yaplmaldr.
Taslak / Revizyon: 002 / 01.07.2002 8/58

112nin aranmas srasnda nelere dikkat edilmelidir? Sakin olunmal yada sakin olan bir kiinin aramas salanmaldr. 112 merkezi tarafndan sorulan sorulara net bir ekilde cevap verilmelidir; Kesin yer ve adres bilgileri verilirken, olayn olduu yere yakn bir caddenin yada ok bilinen bir yerin ad verilmelidir, Kimin, hangi numaradan arad bildirilmelidir, Hasta/yaral(lar)n ad ve olayn tanm yaplmaldr, Hasta/yaral says ve durumu bildirilmelidir, Eer herhangi bir ilkyardm uygulamas yapldysa nasl bir yardm verildii belirtilmelidir, 112 hattnda bilgi alan kii, gerekli olan tm bilgileri aldn syleyinceye kadar telefon kapatlmaldr. lkyardmcnn mdahale ile ilgili yapmas gerekenler nelerdir? Hasta / yarallarn durumunu deerlendirmek (ABC) ve ncelikli mdahale edilecekleri belirlemek Hasta/yaralnn korku ve endielerini gidermek Hasta/yaralya mdahalede yardmc olacak kiileri organize etmek Hasta/yaralnn durumunun arlamasn nlemek iin kendi kiisel olanaklar ile gerekli mdahalelerde bulunmak Krklara yerinde mdahale etmek Hasta/yaraly scak tutmak Hasta/yaralnn yarasn grmesine izin vermemek Hasta/yaraly hareket ettirmeden mdahale yapmak Hasta/yaralnn en uygun yntemlerle en yakn salk kuruluuna sevkini salamak (112) (Ancak, ar hasta/yaral bir kii hayati tehlikede olmad srece asla yerinden kprdatlmamaldr.) lkyardmcnn zellikleri nasl olmaldr? Olay yeri genellikle insanlarn telal ve heyecanl olduklar ortamlardr. Bu durumda ilkyardmc sakin ve kararl bir ekilde olayn sorumluluunu alarak gerekli mdahaleleri doru olarak yapmaldr. Bunun iin bir ilkyardmcda aadaki zelliklerin olmas gerekmektedir: nsan vcudu ile ilgili temel bilgilere sahip olmak, nce kendi can gvenliini korumak, Sakin, kendine gvenli ve pratik olmak, Eldeki olanaklar deerlendirebilmek, Olay annda ve doru olarak haber vermek (112yi aramak),
Taslak / Revizyon: 002 / 01.07.2002 9/58

evredeki kiileri organize edebilmek ve onlardan yararlanabilmek, yi bir iletiim becerisine sahip olmak. Hayat kurtarma zinciri nedir? Hayat kurtarma zinciri 4 halkadan oluur. Son iki halka ileri yaam desteine aittir ve ilkyardmcnn grevi deildir. 1.Halka - Salk kuruluuna haber verme 2.Halka - Olay yerinde yaplan Temel Yaam Destei 3.Halka - Ambulans ekiplerince yaplan mdahaleler 4.Halka - Hastane acil servisleridir lkyardmn ABC si nedir? Bilin kontrol edilmeli, bilin kapal ise aadakiler hzla deerlendirilmelidir: A. Hava yolu aklnn deerlendirilmesi B. Solunumun deerlendirilmesi ( Bak-Dinle-Hisset) C. Dolamn deerlendirilmesi (ah damarndan 5 saniye nabz alnarak yaplr)

Taslak / Revizyon: 002 / 01.07.2002

10/58

(2) HASTA/YARALININ VE OLAY YERNN DEERLENDRLMES lkyardmcnn bilmesi gereken ve vcudu oluturan sistemler nelerdir? Hareket sistemi: Vcudun hareket etmesini, desteklenmesini salar ve koruyucu grev yapar. Hareket sistemi u yaplardan oluur: Kemikler Eklemler Kaslar Dolam sistemi: Vcut dokularnn oksijen, besin, hormon, baklk eleman ve benzeri elemanlar tar ve yeniden geriye toplar. Dolam sistemi u yaplardan oluur: Kalp Kan damarlar Kan Sinir sistemi: Bilin, anlama, dnme, alglama, hareketlerinin uyumu, dengesi ve solunum ile dolam salar. Sinir sistemi u yaplardan oluur: Beyin Beyincik Omurilik Omurilik soan Solunum sistemi: Vcuda gerekli olan gaz alverii grevini yaparak hcre ve dokularn oksijenlenmesini salar. Solunum sistemi u organlardan oluur: Solunum yollar Akcierler Boaltm sistemi: Kan szerek gerekli maddelerin vcutta tutulmas, zararl olanlarn atlmas grevlerini yaparak vcutta i dengeyi korur. Boaltm sistemi u organlardan oluur: drar borusu drar kesesi drar kanallar Bbrekler Sindirim sistemi: Azdan alnan besinlerin tlerek sindirilmesi ve kan dolam vastasyla vcuda datlmasn salar. Sindirim sistemi u organlardan oluur: Dil ve diler Yemek borusu Mide
Taslak / Revizyon: 002 / 01.07.2002 11/58

Safra kesesi Pankreas Barsaklar Vcutta nabz alnabilen blgeler nelerdir? ah damar (adem elmasnn her iki yannda) n-kol damar (Bilein i yz, ba parman st hizas) Bacak damar (Ayak srtnn merkezinde) Kol damar (Kolun i yz, dirsein st) Hasta/yarallarn dolamn deerlendirirken, ocuk ve yetikinlerde ah damarndan, bebeklerde kol atardamarndan nabz alnr. Hasta/yaralnn deerlendirilmesinin amac nedir? Hastalk yada yaralanmann ciddiyetini deerlendirmek lkyardm nceliklerini belirlemek Yaplacak ilkyardm yntemini belirlemek Gvenli bir mdahale salamak Hasta/yaralnn ilk deerlendirilme aamalar nelerdir? Hasta/yaralya szl uyaran yada hafife omzuna dokunarak iyi misiniz? diye sorularak bilin durumu deerlendirmesi yaplr. Bilin durumunun deerlendirilmesi daha sonraki aamalar iin nemlidir. Buna gre hasta/yaralnn ilk deerlendirilme aamalar unlardr: A. Havayolu aklnn deerlendirilmesi: zellikle bilin kayb olanlarda dil geri kaarak solunum yolunu tkayabilir yada kusmuk, yabanc cisimlerle solunum yolu tkanabilir. Havann akcierlere ulaabilmesi iin hava yolunun ak olmas gerekir. Hava yolu akl salanrken hasta/yaral ba, boyun, gvde ekseni dz olacak ekilde yatrlmaldr. Bilin kayb belirlenmi ise az ii nce gz ile daha sonra iaret parma yandan az iine sokularak bir engel gibi kullanlarak dier yandan kartlmak suretiyle kontrol edilmeli, ardndan yabanc cisim varsa bir bez aracl ile karlmaldr. Daha sonra bir el hasta/yaralnn alnna konarak, dier elin 2-3 parma ile ene tutularak ba geriye doru itilip Ba-ene pozisyonu verilir. Bu ilemler srasnda sert hareketlerden kanlmaldr. B. Solunumun deerlendirilmesi: lkyardmc, ban hasta/yaralnn gsne bakacak ekilde yan evirerek yzn hasta/yaralnn azna yaklatrr, Bak-Dinle-Hisset yntemi ile solunum yapp yapmadn 10 saniye sre ile deerlendirir. Solunum hareketini gzler. Solunum sesini dinler.
Taslak / Revizyon: 002 / 01.07.2002 12/58

Yananda hasta/yaralnn nefesini hissetmeye alr. Solunum yoksa derhal yapay solunuma balanr.

C. Dolamn deerlendirilmesi: Dolamn deerlendirilmesi iin ilkyardmc ocuk ve yetikinlerde al damarndan, bebeklerde kol atardamarndan 3 parmakla 5 saniye sre ile nabz almaya allr. Bu sre iinde nabz alnmyorsa derhal d kalp masajna balanr. lk deerlendirme sonucu hasta/yaralnn bilinci kapal fakat solunum ve nabz varsa derhal koma pozisyonuna getirerek dier yarallar deerlendirilir. Hasta/yaralnn ikinci deerlendirmesi nasl olmaldr? lk muayene ile hasta/yaralnn yaam belirtilerinin varl gvence altna alndktan sonra ilkyardmc ikinci muayene aamasna geerek batan aa muayene yapar. kinci deerlendirme aamalar unlardr : Grerek bilgi edinme: Kendini tantr, Hasta/yaralnn ismini renir ve adyla hitap eder, Hogrl ve nazik davranarak gven salar, Hasta/yaralnn endielerini gidererek rahatlatr, Olayn mahiyeti, koullar, kiisel zgemileri, sonu olarak ne yedikleri, kullanlan ilalar ve alerjinin varl sorularak renilir. Batan aa kontrol yaplr: Bilin dzeyi, anlama, alglama Solunum says, ritmi, derinlii Nabz says, ritmi, iddeti Vcut veya cilt ss, nemi, rengi Ba: Sa, sal deri, ba ve yzde yaralanma, morluk olup olmad, kulak yada burundan sv yada kan gelip gelmedii deerlendirilir, az ii kontrol edilir. Boyun: Ar, hassasiyet, ilik, ekil bozukluu aratrlr. Aksi ispat edilinceye kadar boyun zedelenmesi ihtimali gz ard edilmemelidir. Gs kafesi: Saplanm cisim, ak yara, ekil bozukluu yada morarma olup olmad, hafif bask ile ar oluup olumad, kanama olup olmad deerlendirilmelidir. Gs kafesi genilemesinin normal olup olmad aratrlmaldr. Gs muayenesinde eller arkaya kaydrlarak hasta/yaralnn srt da kontrol edilmelidir. Karn boluu: Saplanm cisim, ak yara, ekil bozukluu, ilik, morarma, ar yada duyarllk olup olmad ve karnn yumuakl deerlendirilmelidir. Eller bel tarafna kaydrlarak muayene edilmeli, ardndan kala kemiklerinde de ayn aratrma yaplarak krk yada yara olup olmad aratrlmaldr.

Taslak / Revizyon: 002 / 01.07.2002

13/58

Kol ve bacaklar: Kuvvet, his kayb varl, ar, ilik, ekil bozukluu, ilev kayb ve krk olup olmad, nabz noktalarndan nabz alnp alnmad deerlendirilmelidir. kinci deerlendirmeden sonra mevcut duruma gre yaplacak mdahale yntemi seilir.

Olay yerini deerlendirmenin amac nedir? Olay yerinde tekrar kaza olma riskini ortadan kaldrmak, Olay yerindeki hasta/yaral saysn ve trlerini belirlemek. Olay yerinin hzl bir ekilde deerlendirilmesinin ardndan yaplacak mdahaleler planlanr. Olay yerinin deerlendirilmesinde yaplacak iler nelerdir? Herhangi bir olay yerinin deerlendirilmesinde aadakiler mutlaka yaplmaldr: Kazaya urayan ara mmknse yolun dna ve gvenli bir alana alnmal, konta kapatlmal, el freni ekilmeli, ara LPGli ise aracn bagajnda bulunan tpn vanas kapatlmaldr. Olay yeri yeterince grnebilir biimde iaretlenmelidir. Kaza noktasnn nne ve arkasna gelebilecek ara srclerini yavalatmak ve olas bir kaza tehlikesini nlemek iin uyar iaretleri yerletirilmelidir. Bunun iin gen reflektrler kullanlmaldr. Olay yerinde hasta/yaralya yaplacak yardm gletirebilecek veya engelleyebilecek merakl kiiler olay yerinden uzaklatrlmaldr. Olas patlama ve yangn riskini nlemek iin olay yerinde sigara iilmemelidir. Gaz varl sz konusu ise oluabilecek zehirlenmelerin nlenmesi iin gerekli nlemler alnmaldr. Ortam havalandrlmaldr. Kvlcm oluturabilecek klandrma veya ar aralarnn kullanlmasna izin verilmemelidir. Hasta/yaral yerinden oynatlmamaldr. Hasta/yaral hzla yaam bulgular ynnden (ABC) deerlendirilmelidir. Hasta/yaral krk ve kanama ynnden deerlendirilmelidir. Hasta/yaral scak tutulmaldr. Hasta/yaralnn bilinci kapal ise azdan hibir ey verilmemelidir. Tbbi yardm istenmelidir (112). Hasta/yaralnn endieleri giderilmeli, nazik ve hogrl olmaldr. Hasta/yaralnn verilmemelidir. panie kaplmasn engellemek iin yarasn grmesine izin

Hasta/yaral ve olay hakkndaki bilgiler kaydedilmelidir. Yardm ekibi gelene kadar olay yerinde kalnmaldr.
Taslak / Revizyon: 002 / 01.07.2002 14/58

(3) TEMEL YAAM DESTE Solunum ve kalp durmas nedir? Solunum durmas: Solunum hareketlerinin durmas nedeniyle vcudun yaamak iin ihtiyac olan oksijenden yoksun kalmasdr. Hemen yapay solunuma balanmaz ise bir sre sonra kalp durmas meydana gelir. Kalp durmas: Bilinci kapal kiide byk arterlerden nabz alnamamas durumudur. Kalp durmasna 5 dakika iinde mdahale edilmezse dokularn oksijenlenmesi bozulaca iin beyin hasar oluur. Temel Yaam Destei nedir? Hayat kurtarmak amac ile hava yolu akl salandktan sonra, solunumu ve/veya kalbi durmu kiiye yapay solunum ile akcierlerine oksijen gitmesini, d kalp masaj ile de kalpten kan pompalanmasn salamak zere yaplan ilasz mdahalelerdir. Temel yaam desteine balarken eer evrede biri varsa hemen 112 aratlmaldr. Boulma ve travmalarda ilkyardmc yalnz ise 1 siklusdan sonra kendisi yardm armaldr. Bebek ve ocuklarda, ilknce iki solunum yaplr, ardndan 112 aranr. Hava yolunu amak iin Ba-ene pozisyonu nasl verilir? Bilinci kapal btn hasta/yarallarda solunum yolu kontrol edilmelidir. nk dil geriye kayabilir yada herhangi bir yabanc madde solunum yolunu tkayabilir. Az ii kontrol edilerek temizlendikten sonra hastaya ba-ene pozisyonu verilir. Bunun iin ; Bir el alna yerletirilir, Dier elin iki parma eneye yerletirilir, Ba geriye doru itilir. Bylece dil yerinden oynatlarak hava yolu akl salanm olur. Yapay solunum nasl yaplr? Hasta/yaralnn hava yolu aldktan sonra, solunum Bak-Dinle-Hisset yntemi ile deerlendirilir, Solunum yoksa tbbi yardm istenir (112),

Taslak / Revizyon: 002 / 01.07.2002

15/58

Hemen yapay solunuma balanr. YAPAY SOLUNUMA BALAMADAN NCE SOLUNUMUN OLMADIINDAN KESNLKLE EMN OLUNMALIDIR! Azdan aza teknii iin hasta/yaralya Ba-ene pozisyonu verilir, Bir elin ba ve iaret parmaklar ile burun kanatlar hava kmayacak ekilde kapatlr, lkyardmc, hasta/yaralnn azn hava kmayacak ekilde kendi az ile kavrar, Hasta akcierine 400-600 ml hava gidecek ekilde azdan iki kez flenir, ah damarndan 5 saniye sre ile nabz kontrol yaplr. Nabz varsa dakikada 15-20 kez olacak ekilde yapay solunuma devam edilir. 1 yan altndaki bebeklerde 20-25 kez olacak ekilde hava verilir (Eer nabz alnamyorsa suni solunum ile birlikte kalp masajna da balanr), Bu ekilde verilen hava hayati organlar koruyacak yeterli oksijene (%16-18) sahiptir, Bebeklerde ve ene kilitlenmesi gibi durumlarda yetikinlerde, yapay solunum azdan buruna hava verilerek yaplmaldr, Yapay solunumun etkili olup olmad Bak-Dinle-Hisset yntemi ile her 10 flemede bir kontrol edilmelidir, Nabz olup olmad ah damarndan kontrol edilmelidir, lkyardmc kendini korumak iin yapay solunum srasnda ince bir tlbent, gazl bez gibi aralar kullanabilir. D kalp masaj nasl yaplr? Yapay solunum srasnda ah damarndan 5 saniye sre ile nabz kontrol yaplr, nabz yoksa d kalp masajna balanr. KALP MASAJINA BALAMADAN NCE KALBN TAMAMEN DURDUUNDAN KESNLKLE EMN OLUNMALIDIR! Temel yaam desteine balarken eer evrede biri varsa hemen 112 aratlmaldr. Boulma ve travmalarda ilkyardmc yalnz ise 1 siklusdan sonra kendisi yardm armaldr. Bebek ve ocuklarda, ilknce iki solunum yaplr, ardndan 112 aranr. (*) Alttaki kaburgalar elle tespit edilir, eller kaydrlarak gs kemiinin alt ucu belirlenir. Her iki kaburgann birletii noktaya (sternum ucu) iki parmak konur ve stne dier el topuu yerletirilerek bas noktas tespit edilir. Bu elin zerine dier el yerletirilir. Her iki el parmaklar birbirine geirilir ve hastaya temas etmemesine dikkat edilir. Eller sabit tutulmaldr. Dirsekler ve omuz dz ve hasta/yaralnn vcuduna dik tutulacak ekilde tutulmaldr. Vcut arl ile kaburga kemikleri 4-5 cm ie kecek ekilde (yandan bakldnda gs yksekliinin 1/3 kadar ) ritmik olarak sktrma-gevetme eklinde bas uygulanr. Erikinlerde dakikada 100 bas uygulanmaldr. D kalp masaj 1 yan altndaki bebeklerde gs kemii alt ucuna iki parmakla, gs kemii 1-1,5 cm ie kecek ekilde dakikada 100 bas olarak yaplr. 1-8 yana kadar ocuklarda tek elle 2.5-5 cm kecek ekilde yaplmaldr (yandan bakldnda gs yksekliinin 1/3 kadar).

Taslak / Revizyon: 002 / 01.07.2002

16/58

Yapay solunum ve d kalp masaj birlikte uygulandnda , yetikinlerde tek ya da iki ilkyardmc ya da iki ilkyardmc ile 15/2 olarak uygulanr. (Bebek ve 1-8 ya ocuklarda ise 5/1 olarak uygulanr.) Her siklusta hasta/yaralnn solunumu ve ah damarndan nabz 5 saniye sre ile kontrol edilmelidir (1 siklus:15 kalp masaj ve 2 yapay solunum uygulamasnn 4 kez tekrarlanmasdr). Temel yaam desteine bu konuda eitim alm bir salk personeli gelinceye kadar devam edilmelidir. (*)Temel yaam destei yaplrken ya nemli bir faktrdr. Orta ya ve zerindeki bir hastada lm nedenlerinin banda ventrikler fibrilasyon gelmektedir. Byle bir durumda olay yerine gelen 112 ekibi defibrilasyon yaparak hastay kurtarma ansn artrabilir. Bu nedenle sratle 112yi aramak son derece nemlidir. ocuklarda (1-8 ya) Temel Yaam Destei nasl yaplr? ocuun hava yolu aldktan sonra, solunum Bak-Dinle-Hisset yntemi ile deerlendirilir, Solunum yoksa tbbi yardm istenir (112), ocua nce Ba-ene pozisyonu verilir, Hemen yapay solunuma balanr. YAPAY SOLUNUMA BALAMADAN NCE SOLUNUMUN OLMADIINDAN KESNLKLE EMN OLUNMALIDIR! Yapay solunum azdan aza ya da azdan az ve buruna teknii ile ocuun ya ve yznn byklne gre gerekletirilir, Yapay solunuma iki kez hava flenerek balanr ve tbbi yardm istenir (112), Yapay solunum dakikada 15-20 olacak ekilde yaplr, Nabz kontrol yetikinlerdeki gibidir (ah damarndan 5 saniye sreyle kontrol edilir), NABIZIN ALINAMADIINDAN YAN KALBN ATMADIINDAN KESN OLARAK EMN OLUNDUKTAN SONRA KALP MASAJINA BALANMALIDIR! Kalp masaj tek elle baslarak yaplr, Bas noktas yetikinlerde olduu gibi belirlenir. Byk ocuklarda tek elin bass yetersiz grlrse yine yetikinlerdeki gibi uygulama yaplr, ocuklarda dakikada 100 bas uygulanr, Bas gc ise gs boluu 2.5-5 cm kecek ekilde (yandan bakldnda gs yksekliinin 1/3 kadar) , ocuklarda bir ya da iki ilkyardmc ile 5/1 olacak ekilde uygulama yaplr, ancak ocuun iriliine gre bu uygulama gerekirse yetikinlerde olduu gibi 5/2 olarak gerekletirilir. Bebeklerde (0-1 ya) Temel Yaam Destei nasl yaplr? Bebein topuuna hafife vurularak bilin kontrol yaplr, ocuun hava yolu aldktan sonra, solunum Bak-Dinle-Hisset yntemi ile deerlendirilir,

Taslak / Revizyon: 002 / 01.07.2002

17/58

Solunum yolunun almas iin bebee Ba-ene pozisyonu verilir (bebein ba hafife itilir). Ban fazla gerdirilmesi solunum yollarn tkayp olumsuz sonular yaratabileceinden baa hafif bir eim vermek son derece nemlidir! Yapay solunuma balanrken ilkyardmc azn bebein az ve burnunun stne yerletirilmelidir, Yapay solunuma iki kez hava verilerek balanr, Tbbi yardm istenir (112), flemenin ayar bebein gsnn kalk hareketlerine gre olmaldr, ocuun akcierlerinin alacandan daha fazla hava flenmemelidir, Solunum skl dakikada 20-25 olmaldr, Nabz kontrol dirsek nyz i ksmndaki kol atardamar hissedilerek yaplr, NABIZIN ALINAMADIINDAN YAN KALBN ATMADIINDAN KESN OLARAK EMN OLUNDUKTAN SONRA KALP MASAJINA BALANMALIDIR! Bebein iki memesi arasnda hayali bir izgi olduu varsaylarak bu izginin orta noktasnda gs kemii tespit edilir. Buraya iki parma bastrmak suretiyle kalp masajna balanr, Kalp masaj gs kemii 1-1.5 cm ieri kecek ekilde yaplr, Bebeklere de dakikada 100 bas uygulanr, Bebeklerde de kalp masaj ve yapay solunum says 5/1 olacak ekilde uygulanr. Hava yolu tkankl nedir? Hava yolunun, solunumu gerekletirmek iin gerekli havann geiine engel olacak ekilde tkanmasdr. Tkanma tam tkanma yada ksmi tkanma eklinde olabilir. Hava yolu tkankl belirtileri nelerdir? Tam tkanma belirtileri: Nefes alamaz, Ac eker, ellerini boynuna gtrr, Konuamaz, Rengi morarmtr, Bu durumda Heimlich Manevras (=Karna bas uygulama) yaplr . Ksmi tkanma belirtileri: ksrr Nefes alabilir Konuabilir Bu durumda hastaya dokunulmaz, ksrmeye tevik edilir. Tam tkanklk olan kiilerde Heimlich Manevras (=Karna bas uygulama) nasl uygulanr?
Taslak / Revizyon: 002 / 01.07.2002 18/58

Bilinci yerinde olan(=bilinci ak) kiilerde Heimlich manevras: Hasta ayakta ya da oturur pozisyonda olabilir, Arkadan sarlarak gvdesi kavranr, Bir elin ba parma midenin st ksmna, gs kemii altna gelecek ekilde yumruk yaparak konur. Dier el ile yumruk yaplan el kavranr, Kuvvetle arkaya ve yukar doru bastrlr, Bu hareket 5-7 kez yabanc cisim kncaya kadar tekrarlanr, ah damarndan nabz ve solunum deerlendirilir, Tbbi yardm istenir (112).

Bilincini kaybetmi(=bilinci kapal) kiilerde Heimlich Manevras: (*) Hasta yere yatrlr, yan pozisyonda srtna 5 kez vurulur, Tkanma almad taktirde hasta dz bir zeminde ba yana evrilir, Hastann bacaklar zerine ata biner ekilde oturulur, Bir elin topuunu gbek ile gs kemii arasna yerletirilir, dier el zerine konur, Gbein zerinden krek kemiklerine doru eik bir bask uygulanr, ah damarndan nabz ve solunum deerlendirilir, leme yabanc cisim kncaya kadar devam edilir, Tbbi yardm istenir (112), Bu hareketi 5-7 kez yabanc cisim kncaya kadar ya da yardm gelinceye kadar devam edin, Bu tr olgularda havayolu tkanklndan phelenildiinde, ilkyardmclar Temel Yaam Destei uygulamalarn yapacaklardr. Kurtarc nefes verdikten sonra hava gitmiyorsa tkanklk olduu dnlr, ilkyardmc az iinde yabanc cisim olup olmadn kontrol etmeli, yabanc cisim gryorsa karmaldr. Havayolu tkankl varsa havayolunu aacak manevralar profesyonel acil yardm ekibi uygular. (*)Yukardaki bilgiler sadece ilkyardm eitmenleri iin verilmi olup bilinci kapal olan erikinlerde havayolunun almas iin gerekli olan giriimler ve hareketler ilkyardmclara retilmeyecektir. Bebeklerde tam tkanklk olan hava yolunun almas (**): Bebek ilkyardmcnn bir kolu zerine ters olarak yatrlr, Baparmak ve dier parmaklarn yardmyla bebein enesi kavranarak boynundan tutulur ve yzst pozisyonda ne doru eilir, Ba gergin ve gvdesinden aada bir pozisyonda tutulur, 5 kez el bileinin i ksm ile bebein srtna krek kemiklerinin arasna hafife vurulur,
Taslak / Revizyon: 002 / 01.07.2002 19/58

Dier kolun zerine ba elle kavranarak srtst evrilir, Yabanc cismin kp kmadna baklr, kmadysa ba gvdesinden aada olacak srtst ekilde tutulur, 5 kez iki parmakla gs kemiinin alt ksmndan karnn s ksmna bask uygulanr, Yabanc cisim kana kadar devam edilir, Tbbi yardm istenir (112). (**)Bebek ok kk ise ve karndan bask uygulanamyorsa bebekler iin yukarda anlatlan uygulamalar yaplr. Ancak dier hallerde bebeklerde yaplan uygulamalar, bilinci kapal erikinlerde yaplan Heimlich Manevras uygulamalar ile ayndr. Yukardaki bilgiler sadece ilkyardm eitmenleri iin verilmi olup bebeklerde havayolunun almas iin gerekli olan giriimler ve hareketler ilkyardmclara retilmeyecektir.

Ksmi tkanklk olan kiilerde nasl ilkyardm uygulanr? Eer kiinin hava yolunda yeterli hava giri k mevcutsa, kazazede ksrmeye tevik edilmeli, yakndan izlenmeli ve baka bir giriimde bulunulmamaldr. Kazazedenin henz ayakta durabildii bu dnemde onun arka tarafnda yer alnmaldr. Bu durumda, kazazede ncelikle bulunduu pozisyonda braklmaldr. Kazazedenin solunum ve ksr zayflarsa ya da kaybolursa ve morarma saptanrsa derhal giriimde bulunulmaldr. Belirgin bir yabanc cisim, yerinden km veya gevemi takma dileri varsa bunlar yerinden karlr. Eer yabanc cisim grlemiyorsa ve hastann durumu ktye gidiyorsa yukarda tam tkanmada anlatlan uygulamalara balanr.

Taslak / Revizyon: 002 / 01.07.2002

20/58

(4) KANAMALARDA LKYARDIM Kanama nedir? Damar btnlnn bozulmas sonucu kann damar dna (vcudun iine veya dna doru) doru akmasdr. Kanamann ciddiyeti aadaki durumlara baldr: Kanamann hzna, Vcutta kann akt blgeye, Kanama miktarna, Kiinin fiziksel durumu ve yana. Ka eit kanama vardr? Vcutta kann akt blgeye gre 3 eit kanama vardr : D kanamalar: Kanama yaradan vcut dna doru olur. kanamalar: Kanama vcut iine olduu iin gzle grlemez. Doal deliklerden olan kanamalar:Kulak, burun, az, ans, reme organlarndan olan kanamalardr. Kanama arter, ven yada klcal damar kanamas olabilir. Arter kanamalar kalp atmlar ile uyumlu olarak kesik kesik akar ve ak renklidir. Ven kanamalar ise koyu renkli ve sznt eklindedir. Klcal damar kanamas kk kabarcklar eklindedir. Kanamann deerlendirilmesinde, ok belirtilerinin izlenmesi ok nemlidir. Kanamalarda ilkyardm uygulamalar nelerdir? D kanamalarda ilkyardm:
Taslak / Revizyon: 002 / 01.07.2002 21/58

Hasta/yaralnn durumu deerlendirilir (ABC), Tbbi yardm istenir (112), Yara yada kanama deerlendirilir, Kanayan yer zerine temiz bir bezle bastrlr, Kanama durmazsa ikinci bir bez koyarak basnc arttrlr, Gerekirse bandaj ile sararak basn uygulanr, Kanayan yere en yakn basn noktasna bask uygulanr, Kanayan blge yukar kaldrlr, ok sayda yaralnn bulunduu bir ortamda tek ilkyardmc varsa, yaral g koullarda bir yere tanacaksa, uzuv kopmas varsa ve/veya bask noktalarna bask uygulamak yeterli olmuyorsa turnike uygulanr, ok pozisyonu verilir, Sk aralklarla (2-3dakikada bir) yaam bulgular deerlendirilir, Kanayan blge darda kalacak ekilde hasta/yaralnn st rtlr, Yaplan uygulamalar ile ilgili bilgiler (turnike uygulamas gibi) hasta/yaralnn zerine yazlr, Hzla sevk edilmesi salanr. Vcutta bask uygulanacak noktalar nelerdir? Ataradamar kanamalarnda kan basn ile fkrr tarzda olur. Bu nedenle, ksa zamanda ok kan kaybedilir. Bu tr kanamalarda asl yaplmas gereken, kanayan yer zerine veya kanayan yere yakn olan bir st atardamar blgesine bask uygulanmasdr. Vcutta bu ama iin belirlenmi bask noktalar unlardr: 1-Boyun 2-Kprck kemii zeri 3-Koltukalt 4-Kolun st blm 5-Kask 6-Uyluk : Boyun atardamar (ah damar) bask yeri : Kol atardamar bask yeri : Kol atardamar bask yeri : Kol atardamar bask yeri : Bacak atardamar bask yeri : Bacak atardamar bask yeri

Kanamalarda gen bandaj uygulamas nasl yaplmaldr? gen bandaj, vcudun deiik blmlerinde bandaj ve/veya ask olarak kullanlabilir. gen bezin tepesi tabanna doru getirilip yerletirilir, sonra bir yada iki kez daha bunun zerine katlanarak istenilen genilikte bir sarg bezi elde edilmi olur. Elde gen bandaj uygulama: Parmaklar, genin tepesine gelecek ekilde el gen sargnn zerine yerletirilir. genin tepesi bilee doru katlanr. Elin srtnda, genin ular kar karya getirilir ve aprazlanr, bilek seviyesinde dmlenir.
Taslak / Revizyon: 002 / 01.07.2002 22/58

Ayaa gen bandaj uygulama: Ayak, genin zerine dz olarak, parmaklar genin tepesine bakacak ekilde yerletirilir. gen bandajn tepesini ayan zerinde aprazlayacak ekilde ne doru getirilir. ki ucu ayak bilei etrafnda dmlenir. Dize gen bandaj uygulama: genin taban dizin 3-4 parmak altnda ve ucu dizin zerine gelecek ekilde yerletirilir. Dizin arkasndan ular aprazlanr, dizin stnde ular dmlenir. Gse gen bandaj uygulama: genin tepesi omuza yerletirilir ve taban gs saracak ekilde srtta dmlenir. Bu dm ile genin tepesi, bir baka bez kullanlarak birbirine yaklatrlarak balanr. Kalaya gen bandaj uygulama: genin taban uyluun alt ksmnn etrafnda dmlenir, tepesi ise belin etrafn saran bir kemer yada beze balanr.

Hangi durumlarda turnike uygulanmaldr? ok sayda yaralnn bulunduu bir ortamda tek ilkyardmc varsa (kanamay durdurmak ve daha sonra da dier yarallarla ilgilenebilmek iin), Yaral g koullarda bir yere tanacaksa, Uzuv kopmas varsa, Bask noktalarna bask uygulamak yeterli olmuyorsa Turnike uygulamas kanamann durdurulamad durumlarda bavurulacak en son uygulamadr. Ancak eskisi kadar sk uygulanmamaktadr. nk, uzun sreli turnike uygulanmas sonucu doku harabiyeti meydana gelebilir ya da uzvun tamamen kaybna neden olunabilir. Turnike uygulamasnda dikkat edilecek hususlar neler olmaldr? Turnike uygulamasnda kullanlacak malzemelerin genilii en az 8-10 cm olmaldr. Turnike uygulamasnda ip, tel gibi kesici malzemeler kullanlmamaldr. Turnikeyi skmak iin tahta paras, kalem gibi malzemeler kullanlabilir. Turnike kanama duruncaya kadar sklr, kanama durduktan sonra daha fazla sklmaz. Turnike uygulanan blgenin zerine hibir ey rtlmez. Turnike uygulamasnn yapld saat bir kada yazlmal ve yaralnn zerine aslmaldr. Uzun sreli kanamalardaki turnike uygulamalarnda, kanayan blgeye gre 15-30 dakikada bir turnike gevetilmelidir. Turnike, kol ve uyluk gibi tek kemikli blgelere uygulanr, ancak nkol ve bacaa el ve ayan beslenmesini bozabilecei iin uygulanmaz. Uzuv kopmas durumlarnda, nkol ve bacaa da turnike uygulanabilir.
Taslak / Revizyon: 002 / 01.07.2002 23/58

El ve ayak kopmalarnda turnike nasl uygulanr? Kaza ve yaralanmalarda atardamar yaralanmalarna neden olarak lme yol amaktadr. Kopmu olan uzvun kanama kontrol yaplr, tampon yaplr ve kapatlr. Turnike uzvun koptuu blgeye en yakn olan ve deri btnlnn bozulmam olduu blgeye uygulanr. Turnike uygulandktan sonra sklatrlarak uzuvdaki kanama kontrol edilir. Kopmu uzuv paras, su geirmeyen bir plastik torbaya konur. Daha sonra kopmu uzuv parasnn konduu plastik torba az kapatldktan sonra, ierisinde 1 lek suya 2 lek buz konulmu ikinci bir torbaya yada kovaya konulur. Bu ekilde, kopmu uzuv parasnn buz ile direkt temas nlenmi ve souk bir ortamda tanmas salanm olur. Torbann zerine kopan uzuv parasnn sahibine ait kimlik bilgileri kaydedilir ve yaral ile ayn araca konarak en ok 6 saat ierisinde salk kuruuna sevki salanr.

kanamalarda ilkyardm: kanamalar, iddetli travma, darbe, krk, silahla yaralanma nedeniyle oluabilir. Hasta/yaralda ok belirtileri vardr. kanama phesi olanlarda aadaki uygulamalar yaplmaldr. Hasta/yaralnn bilinci ve ABC si deerlendirilir, zeri rtlerek ayaklar 30 cm yukar kaldrlr, Tbbi yardm istenir (112), Asla yiyecek ve iecek verilmez, Hareket ettirilmez (zellikle krk varsa), Yaamsal bulgular incelenir, Salk kuruluuna sevki salanr. Doal deliklerden kan kanamalarda ilkyardm: Burun kanamas: Hasta/yaral sakinletirilir, endieleri giderilir, Oturtulur, Ba hafife ne eilir, Burun kanatlar 5 dakika sre ile sklr, Uzman bir doktora gitmesi salanr. Kulak kanamas: Hasta/yaral sakinletirilir, endieleri giderilir, Kanama hafifse kulak temiz bir bezle temizlenir,

Taslak / Revizyon: 002 / 01.07.2002

24/58

Kanama ciddi ise, kula tkamadan temiz bezlerle kapanr, Bilinci yerinde ise hareket ettirmeden srt st yatrlr, bilinsiz ise kanayan kulak zerine yan yatrlr, Kulak kanamas, kan kusma, ans, reme organlarndan gelen kanamalarda hasta/yaral kanama rnekleri ile uzman bir doktora sevk edilir. ok nedir? Kalp-damar sisteminin yaamsal organlara uygun oranda kanlanma yapamamas nedeniyle ortaya kan ve tansiyon dkl ile seyreden bir akut dolam yetmezliidir. Ka eit ok vardr? Nedenlerine gre 4 eit ok vardr: Kardiyojenik ok Hipovolemik ok Toksik ok . Anaflaktik ok ok belirtileri nelerdir? Kan basncnda dme Hzl ve zayf nabz Hzl ve yzeyel solunum Ciltte soukluk, solukluk ve nemlilik Endie, huzursuzluk Ba dnmesi, Dudak evresinde solukluk ya da morarma Susuzluk hissi Bilin seviyesinde azalma okta ilkyardm uygulamalar nelerdir? Kendinin ve evrenin gvenlii salanr, Hava yolunun akl salanr, Hasta/yaralnn mmkn olduunca temiz hava solumas salanr, Varsa kanama hemen durdurulur, ok pozisyonu verilir, Hasta/yaral scak tutulur,
Taslak / Revizyon: 002 / 01.07.2002 25/58

Hareket ettirilmez, Hzl bir ekilde salk kuruluuna sevki salanr (112), Hasta/yaralnn endie ve korkular giderilerek psikolojik destek salanr. ok pozisyonu nasl verilir? Hasta/yaral dz olarak srt st yatrlr, Hasta/yaralnn bacaklar 30 cm kadar yukar kaldrlarak, bacaklarn altna destek konulur (araf, battaniye yastk, kvrlm giysi vb.), zeri rtlerek stlr, Yardm gelinceye kadar hasta / yaralnn yannda kalnr, Belli aralklarla (2-3 dakikada bir) bir yaam bulgular deerlendirilir.

(5) YARALANMALARDA LKYARDIM Yara nedir? Bir travma sonucu deri yada mukozann btnlnn bozulmasdr. Ayn zamanda kan damarlar, adale ve sinir gibi yaplar etkilenebilir. Derinin koruma zellii bozulacandan enfeksiyon riski artar. Ka eit yara vardr? Kesik yaralar: Bak, ak, cam gibi kesici aletlerle oluur. Genellikle basit yaralardr. Derinlikleri kolay belirlenir. Ezikli yaralar: Ta yumruk yada sopa gibi etkenlerin iddetli olarak arpmas ile oluan yaralardr. Yara kenarlar eziktir. ok fazla kanama olmaz, ancak doku zedelenmesi ve hassasiyet vardr. Delici yaralar: Uzun ve sivri aletlerle oluan yaralardr. Yzey zerinde derinlik hakimdir. Aldatc olabilir tetanos tehlikesi vardr. Paral yaralar: Dokular zerinde bir ekme etkisi ile meydana gelir. Doku ile ilgili tm organ, sal deride zarar grebilir.
Taslak / Revizyon: 002 / 01.07.2002 26/58

Enfekte yaralar: Mikrop kapma ihtimali olan yaralardr. Enfeksiyon riski yksek yaralar unlardr: Gecikmi yaralar (6 saatten fazla), Dikileri ayrlm yaralar, Kenarlar muntazam olmayan yaralar, ok kirli ve derin yaralar, Ateli silah yaralar, Isrma ve sokma ile oluan yaralar. Yaralarn ortak belirtileri nelerdir? Ar Kanama Yara kenarnn ayrlmas

Yaralanmalarda ilkyardm nasl olmaldr? Yaam bulgular deerlendirilir (ABC), Yara yeri deerlendirilir, - Olu ekli - Sresi - Yabanc cisim varl - Kanama vb. Kanama durdurulur, zeri kapatlr, Salk kuruluuna gitmesi salanr, Tetanos konusunda uyarda bulunulur, Yaradaki yabanc cisimlere dokunulmamaldr! Ciddi yaralanmalar nelerdir? Kenarlar birlemeyen veya 2-3 cm olan yaralar, Kanamas durdurulamayan yaralar, Kas veya kemiin grnd yaralar,
Taslak / Revizyon: 002 / 01.07.2002 27/58

Delici aletlerle oluan yaralar, Yabanc cisim saplanm olan yaralar, nsan veya hayvan srklar, Grnrde iz brakma ihtimali olan yaralar. Ciddi yaralanmalarda ilkyardm nasl olmaldr? Yaraya saplanan yabanc cisimler karlmaz, Yarada kanama varsa durdurulur, Yara ii kurcalanmamaldr, Yara temiz bir bezle rtlr (nemli bir bez), Yara zerine bandaj uygulanr, Tbbi yardm istenir (112). Delici gs yaralanmalarnda ne gibi sorunlar grlebilir? Gsn iine giren cisim, akcier zar ve akcieri yaralar. Bunun sonucunda u belirtiler grlebilir: Youn ar Solunum zorluu Morarma Kan tkrme Ak pnmotoraks (Gsteki yarada nefes alyor grnts) Delici gs yaralanmalarnda ilkyardm nasl olmaldr? Hasta/yaralnn bilin kontrol yaplr, Hasta/yaralnn yaam bulgular deerlendirilir (ABC), Yara zerine plastik poet naylon vb. sarlm bir bezle kapatlr, Nefes alma srasnda yaraya hava girmesini engellemek, nefes verme srasnda havann dar kmasn salamak iin yara zerine konan bezin bir ucu ak braklr, Hasta/yaral bilinci ak ise yar oturur pozisyonda oturtulur, Azdan hibir ey verilmez, Yaam bulgular sk sk kontrol edilir, Ak pnmotoraksta ok ihtimali ok yksektir. Bu nedenle ok nlemleri alnmaldr, Tbbi yardm istenir (112). Delici karn yaralanmalarnda ne gibi sorunlar olabilir?
Taslak / Revizyon: 002 / 01.07.2002 28/58

Karn blgesindeki organlar zarar grebilir, ve d kanama ve buna bal ok oluabilir, Karn tahta gibi sert ve ok arl ise durum ciddidir, Barsaklar dar kabilir. Delici karn yaralanmalarnda ilkyardm nasl olmaldr? Hasta/yaralnn bilin kontrol yaplr, Hasta/yaralnn yaam bulgular kontrol edilir, Dar kan organlar ieri sokulmaya allmaz, zerine geni ve nemli temiz bir bez rtlr, Bilin yerinde ise srt st pozisyonda bacaklar bklm olarak yatrlr, s kaybn nlemek iin zeri rtlr, Azdan yiyecek yada iecek bir ey verilmez, Yaam bulgular sk sk izlenir, Tbbi yardm istenir (112). Kafatas ve omurga yaralanmalar neden nemlidir? Darbenin iddetine bal olarak kafatas boluunda yer alan merkezi sinir sistemi etkilenebilir. Bel kemiindeki yaralanmalarda omurgada ani skma yada ayrlma meydana gelebilir. Bunun sonucunda sinir sistemi etkilenerek baz olumsuz sonular oluabilir. Trafik kazalarnda lmlerin % 80i kafatas ve omurga yaralanmalarndan olmaktadr. Kafatas yaralanmalar eitleri nelerdir? Sal deride yaralanmalar :Sa derisi kafatas yzeyi zerinde kolaylkla yer deitirebilir ve herhangi bir darbe sonucu kolayca ayrlabilir. Bu durumda ok fazla miktarda kanama olur, bu nedenle ncelikle kanamann durdurulmas gereklidir. Kafatas, beyin yaralanmalar: Kafatas krklar: Kafatas krklarnda beyin zedelenmesi, kemiin krlmasndan daha nemlidir. Bu nedenle beyin hasar bulgular deerlendirilmelidir. Yz yaralanmalar: Az ve burun yaralanmalarnda solunum ciddi ekilde etkilenebilir ve duyu organlar zarar grebilir. Bir yz yaralanmas sonucunda burun, ene kemii kemiklerinde yaralanma grlebilir. Omurga (bel kemii) yaralanmalar: En ok zarar gren blge bel ve boyun blgesidir ve ok arldr. Kazalarda en ok boyun etkilenir. Kafatas ve omurga yaralanmalarnn nedenleri nelerdir? Yksek bir yerden dme Ba ve gvde yaralanmas
Taslak / Revizyon: 002 / 01.07.2002 29/58

Otomobil yada motosiklet kazalar Spor ve i kazalar Yknt altnda kalma Kafatas ve omurga yaralanmalarnda belirtiler nelerdir? Bilin dzeyinde deimeler, hafza deiiklikleri yada hafza kayb Bata, boyunda ve srtta ar Elde ve parmaklarda karncalanma yada his kayb Vcudun herhangi bir yerinde tam yada ksmi hareket kayb Ba yada bel kemiinde ekil bozukluu Burun ve kulaktan beyin omurilik svs ve kan gelmesi Ba, boyun ve srtta d kanama Sarsnt Denge kayb Kulak ve gz evresinde morluk Ancak, hastada hibir belirti yoksa bile, Yz ve kprck kemii yaralanmalar Tm dme vakalar Trafik kazalar Bilinci kapal tm hasta / yarallar kafa ve omurga yaralanmas olarak var saylmaldr.

Kafatas ve omurga yaralanmalarnda ilkyardm nasl olmaldr? Bilin kontrol yaplr, Yaam bulgular deerlendirilir, Hemen tbbi yardm istenir (112), Bilinci aksa hareket etmemesi salanr, Her hangi bir tehlike sz konusu ise dz pozisyonda srklenir, Ba-boyun-gvde ekseni bozulmamaldr, Yardm geldiinde sedyeye ba-boyun-gvde ekseni bozulmadan alnmaldr, Tanma ve sevk srasnda sarsntya maruz kalmamas gerekir, Tm yaplanlar ve hasta/yaral hakkndaki bilgiler kaydedilmeli ve gelen ekibe bildirilmelidir, Asla yalnz braklmamaldr.

Taslak / Revizyon: 002 / 01.07.2002

30/58

(6) YANIK, DONMA VE SICAK ARPMASINDA LKYARDIM Yank nedir? Herhangi bir sya maruz kalma sonucu oluan doku bozulmasdr. Yank, genellikle scak su veya buhar temas sonucu meydana geldii gibi, scak kat maddelerle temas, asit/alkali gibi kimyasal maddelerle temas, elektrik akm etkisi yada radyasyon nedeni ile de oluabilir. Ka eit yank vardr? Fiziksel yanklar: Is ile oluan yanklar Elektrik nedeni ile oluan yanklar In ile oluan yanklar Srtnme ile oluan yanklar
Taslak / Revizyon: 002 / 01.07.2002 31/58

Donma sonucu oluan yanklar Kimyasal yanklar: Asit alkali madde ile oluan yanklar Yann ciddiyetini belirleyen faktrler nelerdir? Derinlik Yaygnlk Blge Enfeksiyon riski Ya Solunum yoluyla grlen zarar nceden var olan hastalklar Yanklar nasl derecelendirilir? 1. derece yank: Deride kzarklk, ar, yank blgede dem vardr. Yaklak 48 saatte iyileir. 2. derece yank: Deride ii su dolu kabarcklar (bl) vardr. Arldr. Derinin kendini yenilemesi ile kendi kendine iyileir. 3. derece yank: Derinin tm tabakalar etkilenmitir. zellikle de kaslar, sinirler ve damarlar zerinde etkisi grlr. Beyaz ve kara yaradan siyah renge kadar aamalar vardr. Sinirler zarar grd iin ar yoktur. Yann vcuttaki olumsuz etkileri nelerdir? Yank, derinlii, yaygnl ve olutuu blgeye bal olarak organ ve sistemlerde ileyi bozukluuna yol aar. Ar ve sv kaybna bal olarak ok meydana gelir. Hasta/yaralnn kendi vcudunda bulunan mikrop ve toksinlerle enfeksiyon oluur. Is ile oluan yanklarda ilkyardm ilemleri nedir? Kii hala yanyorsa panie engel olunur, komas engellenir, Hasta/yaralnn zeri battaniye yada bir rt ile kapatlr ve yuvarlanmas salanr, Yaam belirtileri deerlendirilir (ABC), Solunum yolunun etkilenip etkilenmedii kontrol edilir, Yank blge en az 20 dakika souk su altnda tutulur (yank yzeyi bykse s kayb ok olacandan nerilmez), dem oluabilecei dnlerek yzk, bilezik, saat gibi eyalar karlr, Yanm alandaki deriler kaldrlmadan giysiler karlr, Taklan yerler varsa kesilir, Hijyen ve temizlie dikkat edilir, Su toplam yerler patlatlmaz,
Taslak / Revizyon: 002 / 01.07.2002 32/58

Yank zerine ila yada yank merhemi gibi maddeler de srlmemelidir, Yank zeri temiz bir bezle rtlr, Hasta/yaral battaniye ile rtlr, Yank blgeler birlikte bandaj yaplmamaldr, Yank geni ve salk kuruluu uzaksa hasta / yaralnn kusmas yoksa bilinliyse azdan sv (1 litre su -1 ay ka karbonat -1 ay ka tuz karm) verilerek sv kayb nlenir, Tbbi yardm istenir (112). Kimyasal yanklarda ilkyardm nasl olmaldr? Deriyle temas eden kimyasal maddenin en ksa srede deriyle temas kesilmelidir, Blge bol tazyiksiz suyla, en az 15-20 dakika yumuak bir ekilde ykanmaldr, Giysiler karlmaldr, Hasta/yaral rtlmelidir, Tbbi yardm istenmelidir (112). Elektrik yanklarnda ilkyardm nasl olmaldr? Soukkanl ve sakin olunmaldr, Hasta/yaralya dokunmadan nce elektrik akm kesilmelidir, akm kesme imkan yoksa tahta ubuk yada ip gibi bir cisimle elektrik temas kesilmelidir, Hasta/yaralnn ABCsi deerlendirilmelidir, Hasta/yaralya kesinlikle su ile mdahale edilmemelidir, Hasta/yaral hareket ettirilmemelidir, Hasar gren blgenin zeri temiz bir bezle rtlmelidir, Tbbi yardm istenmelidir (112). Scak arpmas belirtileri nelerdir? Yksek derece s ve nem sonucu vcut ssnn ayarlanamamas sonucu ortaya baz bozukluklar kar. Scak arpmasnn belirtileri unlardr: Adale kramplar Gszlk, yorgunluk Ba dnmesi Davran bozukluu, sinirlilik Solgun ve scak deri Bol terleme (daha sonra azalr) Mide kramplar, kusma, bulant Bilin kayb, hayal grme
Taslak / Revizyon: 002 / 01.07.2002 33/58

Hzl nabz Scak arpmasnda ilkyardm nasl olmaldr? Hasta serin ve havadar bir yere alnr, Giysiler karlr, Srt st yatrlarak, kol ve bacaklar ykseltilir, Bulants yoksa ve bilinci aksa su ve tuz kaybn gidermek iin 1 litre su -1 ay ka karbonat -1 ay ka tuz karm sv yada soda iirilir. Scak arpmasnda risk gruplar var mdr? Scak arpmas iin zel bir risk grubu bulunmamakla beraber, dier hastalk yada yaralanmalar iin hassas olan kiiler, scaktan da dier kiilere gre daha ok etkilenirler. Bu kiiler; Kalp hastalar Tansiyon hastalar Diyabet hastalar Kanser hastalar Normal kilosunun ok altnda ve ok zerinde olanlar Psikolojik yada psikiyatrik rahatszl olanlar Bbrek hastalar 65 ya zeri kiiler 5 ya alt ocuklar Hamileler Srekli ve bilinsiz diyet uygulayanlar Yeterli miktarda su imeyenler

Scak yaz gnlerinde scak arpmasndan korunmak iin alnmas gereken nlemler nelerdir? zellikle apka, gne gzl ve emsiye gibi gne ndan koruyacak aksesuarlar kullanlmaldr, Mevsim artlarna uygun, terletmeyen, ak renkli ve hafif giysiler giyilmelidir, Bol miktarda sv tketilmelidir, Vcut temiz tutulmaldr, Her nde yeteri miktarda gda alnmaldr, Gereksiz ve bilinsiz ila kullanlmamaldr, Direk gne nda kalnmamaldr,
Taslak / Revizyon: 002 / 01.07.2002 34/58

Kapal mekanlarn dzenli aralklarla havalandrlmasna zen gsterilmelidir. Donuk belirtileri nelerdir? Ar souk nedeni ile soua maruz kalan blgeye yeterince kan gitmemesi ve dokularda kann phtlamas ile dokuda hasar oluur. Donuklar u ekilde derecelendirilir. Birinci derece: En hafif eklidir. Erken mdahale edilirse hzla iyileir. Deride solukluk, soukluk hissi olur, Uyuukluk ve halsizlik grlr, Daha sonra kzarklk ve inelenme hissi oluur. kinci derece: Souun srekli olmas ile belirtiler belirginleir. Zarar gren blgede gerginlik hissi olur, dem, ikinlik, ar ve ii su dolu kabarcklar (bl) meydana gelir, Su toplanmas iyileirken siyah kabuklara dnr. nc derece: Dokularn geriye dnlmez biimde hasara uramasdr. Canl ve salkl deriden kesin hatlar ile ayrlan siyah bir blge oluur. Donukta ilkyardm nasl olmaldr? Hasta/yaral lk bir ortama alnarak soukla temas kesilir, Sakinletirilir, kesin istirahata alnr ve hareket ettirilmez, Kuru giysiler giydirilir, Scak iecekler verilir, Su toplam blgeler patlatlmaz, bu blgelerin st rtlr, Donuk blge ovulmaz, kendi kendine snmas salanr, El ve ayak doal pozisyonda tutulur, Isnma ileminden sonra hala hissizlik varsa bezle bandaj yaplr, El ve ayaklar yukar kaldrlr, Tbbi yardm istenir (112). (7) KIRIK, IKIK VE BURKULMALARDA LKYARDIM Krk nedir? Krk, kemik btnlnn bozulmasdr. Krklar darbe sonucu yada kendiliinden oluabilir. Yallk ile birlikte kendiliinden krk oluma riski de artar. Ka eit krk vardr? Kapal krk: Kemik btnl bozulmutur. Ancak deri salamdr.
Taslak / Revizyon: 002 / 01.07.2002 35/58

Ak krk: Deri btnl bozulmutur. Krk ular dar kabilir. Beraberinde kanama ve enfeksiyon tehlikesi tarlar. Krk belirtileri neler olabilir? Hareket ile artan ar ekil bozukluu Hareket kayb dem ve kanama nedeniyle morarma Arl blgelerin tespiti iin elle muayene gereklidir. Krn yol aabilecei olumsuz durumlar nelerdir? Krk yaknndaki damar, sinir, kaslarda yaralanma ve skma. (Krk blgede nabz alnamamas, solukluk, soukluk) Paral krklarda kanamaya bal ok Krklarda ilkyardm nasl olmaldr? Hayat tehdit eden yaralanmalara ncelik verilir, Hasta/yaral hareket ettirilmez, scak tutulur, Kol etkilenmise yzk ve saat gibi eyalar karlr (aksi takdirde geliebilecek den doku hasarna yol aacaktr,) Tespit ve sarg yaplrken parmaklar grnecek ekilde akta braklr. Bylece parmaklardaki renk, hareket ve duyarllk kontrol edilir), Krk phesi olan blge, ani hareketlerden kanlarak bir alt ve bir st eklemleri de iine alacak ekilde tespit edilir. Tespit malzemeleri, sopa, tahta, karton gibi sert malzemelerden yaplm olmal ve krk kemiin alt ve st eklemlerini iine alacak uzunlukta olmaldr, Ak krklarda, tespitten nce yara temiz bir bezle kapatlmaldr, Krk blgede sk aralklarla nabz, derinin rengi ve ss kontrol edilir, Kol ve bacaklar yukarda tutulur, Tbbi yardm istenir (112). Burkulma nedir? Eklem yzeylerinin anlk olarak ayrlmasdr. Zorlamalar sonucu oluur. Burkulma belirtileri nelerdir? Burkulan blgede ar Kzarma, ilik lev kayb
Taslak / Revizyon: 002 / 01.07.2002 36/58

Burkulmada ilkyardm nasl olmaldr? Sktrc bir bandajla burkulan eklem tespit edilir, ilii azaltmak iin blge yukar kaldrlr, Hareket ettirilmez, Tbbi yardm istenir (112). kk nedir? Eklem yzeylerinin kalc olarak ayrlmasdr. Kendiliinden normal konumuna dnemez. kk belirtileri nelerdir? Youn ar ilik ve kzarklk lev kayb kkta ilkyardm nasl olmaldr? Eklem aynen bulunduu ekilde tespit edilir, Krk yerine oturtulmaya allmaz, Hasta / yaralya azdan hibir ey verilmez, Blgede nabz, deri rengi ve ss kontrol edilir, Tbbi yardm istenir (112). Krk kk ve burkulmalarda tespit nasl olmaldr? Tespit iin ilkyardmc elde olan malzemeleri kullanr. Bunlar gen sarg, rulo sarg, battaniye, hrka, earp, kravat, vb. tahta, karton vb. malzemeler olabilir. Tespit srasnda dikkat edilmesi gereken hususlar nelerdir? Tespit yaplrken yaral blge sabit tutulmaldr, Yara varsa zeri temiz bir bezle kapatlmaldr, Tespit edilecek blge nce yumuak malzeme ile kaplanmaldr, Yaral blge nasl bulunduysa yle tespit edilmelidir, dzeltilmeye allmamaldr, Tespit krk, kk. ve burkulmann stndeki ve altnda kalan eklemleri de ierecek ekilde yaplmaldr.

Taslak / Revizyon: 002 / 01.07.2002

37/58

Tespit yntemleri nelerdir? Kol ve kprck kemii kr tespiti: Koltuk altna yumuak malzeme yerletirilir, Kol asks yerletirilir, gen bandaj yaralnn gvdesinin zerinde, genin tepesi dirsek tarafna, taban gvdeyle ayn hizada olacak ekilde yerletirilir, El dirsek hizasnda bkl olarak gsn alt ksmna yerletirilir. gen bandajn iki ucu yaralnn boynuna dmlenir, tespit edilen elin parmaklar grlebilir ekilde olmaldr, Kol asks destei, gs boluu ve yaral kol zerine yerletirilir (geni d bandajda yerletirilebilir.), bylelikle vcuda yapk bir ekilde yaral kol ve omuz eklemi sabitlenmi olur. Paz kemii kr tespiti: Sert tespit malzemesiyle yaplr, Krk kemii tespit edecek olan malzemeler yerletirilmeden nce, kolun altna (koltuk boluundan yararlanlarak) iki erit yerletirilir, Malzemelerden ksa olan koltuk altndan itibaren dirsei iine alacak ekilde yerletirilir, Uzun olan omuzla dirsei iine alacak ekilde yerletirilir, Daha nceden yerletirilen eritlerle balanarak tespit edilir. eritler ok ksa balanmamaldr, Dirsei tespit iin kol asks taklr, Omur tespiti iin, gs ve yaral kol zerinden geni kuma erit veya gen bandaj uygulanr. Dirsek kr tespiti: Kol gergin vaziyette bulunduysa, hastann vcudu boyunca gergin ve deri ile aras yumuak malzemeyle doldurulmu tespit malzemeleri yardmyla tespit edilir, Eer bklm vaziyette bulunduysa, bir kol asks destei yardmyla tespit edilir. Kol asksyla n kol, bilek ve el tespiti: Krk dirsek ve bilek ekleminin hareketini nlemek iin yaral n kolun altna gen kol asks yerletirilir. Hasta/yaralnn boynunun arkasna genin iki ucu dmlenir, Ar hareket etmesini engellemek iin geni bir bandaj yardmyla, gvdeye balanr. Dirsek kemii ve/veya n kol kemii krnda sert malzemelerle tespit: n kolun altna 2 erit yerletirilir,

Taslak / Revizyon: 002 / 01.07.2002

38/58

Yumuak maddeyle desteklenmi sert tespit malzemelerinden biri parmak diplerinden dirsee kadar ie, dieri elin d yznden dirsee gelecek ekilde da konarak tespit edilir, Daha nceden yerletirilen eritlerle balanr, fazla sklmamaldr, Dirsek eklemini tespit iin kol asks taklr, Bilek kemiklerinde veya el tarak kemiinde, blgeyi bir kol asks ile tespit yeterlidir, Parmak kemii krklar ile k ayrt etmek zordur. Tespit iin, bir tespit malzemesi ile, yaral parmak, yanndaki salkl parmakla bandaj yaplabilir. Pelvis kemii kr tespiti: Her iki bacak arasna bir dolgu malzemesi konur, Sekiz eklindeki bir bandajla bilekler tespitlenir, Doal boluklarn altndan (dizler ve bilekler) bandajlar kaydrmak ve iki tanesi kala ve dizler arasnda dier ikisi dizler ve bilekler arasnda olacak ekilde dmlenerek tespit edilir. Btn dmler ayn tarafta olmaldr. Uyluk kemii krnn tespiti: Sert tespit malzemesi ve salam baca (ikinci bir tespit malzemesi gibi) kullanarak tespit etme: Bir el ayan st ksmna, dieri bilee konularak yaral bacak tutulur ve salam bacakla bir hizaya getirmek iin yavaa ekilir. Ayn zamanda hafif bir dndrmede uygulanr, Her iki bacak arasna (dizler ve bilekler) bir dolgu malzemesi konur, Sekiz eklinde bir bandajla bilekler sabitlenir, Yaralnn vcudunun altndan, kmldatmakszn doal boluklar kullanarak bel, diz ve bileklerin arkasna 7 kuma erit (veya benzeri) geirilir, Yumuak malzemeyle desteklenmi sert tespit malzemesi, koltuk altndan ayaa kadar yerletirilir ve ayaklardan yukar doru balanr, Dmler tespit malzemesi zerine atlarak bandajlar balanr, Bilek hizasndaki bandaj ncekinin zerine sekiz eklinde balanr, Sert tespit malzemesi bulunmamas halinde, salam baca tek destek olarak kullanarak, geni bandajlarla tespit edilir. Diz kapa kr tespiti: Geni bandajlar yardm ile iki baca birletirerek dizkapa tespit edilir. Dizin st ve altnda kalan bandajlar skarken dikkatli olunmaldr, Geni ve sert tespit malzemesi (tabla) varsa, kaladan ayaa kadar yaral bacan altna yerletirilir ve iki tane kala ve diz arasnda, iki tanede diz ile bilek arasnda olmak zere geni bandajlarla balanabilir. Bunun zerine eklemi sabitlemek amacyla, sekiz eklinde bir bandaj sarlr.
Taslak / Revizyon: 002 / 01.07.2002 39/58

Kaval kemiinin tespiti: Uyluk kemii kr tespitindeki gibidir, Bacaklar tutulur ve yavaa ekilir, Doal boluklar kullanlarak (dizlerin alt, bileklerin alt) yaral bacan altndan kuma eritler geirilir, Uygun bir ekilde yumuak dolgu malzemesiyle desteklenmi tespit malzemelerinden biri i tarafta kasktan ayaa kadar, dier tarafta kaladan ayaa kadar yerletirilir, Ayaklardan balanarak eritler d tespit malzemesi zerinde dmlenerek balanr. Bilek hizasndaki bandaj ayak taban zerine sekiz eklinde dmlenir. Bilein / ayan tespiti: Yaralnn ayakkablar karlmadan balar zlr, Bilek seviyesinde sarlm sekiz eklinde bir bandajla her iki ayak birlikte tespit edilir ve yumuak malzemelerle iyice kaplanm (rulo yaplm bir battaniye) bir yzeye dayamak suretiyle bacaklar yukarda tutmak gerekir.

(8)
Taslak / Revizyon: 002 / 01.07.2002 40/58

BLN BOZUKLUKLARINDA LKYARDIM Bilin bozukluu/ bilin kayb nedir? Beynin normal faaliyetlerindeki bir aksama nedeni ile uyku halinden balayarak (=bilin bozukluu), hibir uyarya cevap vermeme haline kadar giden (=bilin kayb) bilincin ksmen yada tamamen kaybolmas halidir. Baylma (Senkop): Ksa sreli, yzeysel ve geici bilin kaybdr. Beyne giden kan aknn azalmas sonucu oluur. Koma: Yutkunma ve ksrk gibi reflekslerin ve dardan gelen uyarlara kar tepkinin azalmas yada yok olmas ile ortaya kan uzun sreli bilin kaybdr. Bilin kayb nedenleri nelerdir? Baylma nedenleri: Korku, ar heyecan Scak, yorgunluk Kapal ortam, kirli hava Aniden ayaa kalkma Kan ekerinin dmesi iddetli enfeksiyonlar Koma nedenleri: Dme veya iddetli darbe zellikle kafa travmalar Zehirlenmeler Ar alkol, uyuturucu kullanm eker hastal Karacier hastalklar Havale gibi ateli hastalklar Bilin bozukluu belirtileri nelerdir? Baylma ( Senkop) Belirtileri: Ba dnmesi, baygnlk, yere dme Bacaklarda uyuma Bilinte bulanklk Yzde solgunluk me, terleme Hzl ve zayf nabz

Taslak / Revizyon: 002 / 01.07.2002

41/58

Koma belirtileri: Yutkunma, ksrk gibi tepkilerin kaybolmas Sesli ve arl drtlere tepki olmamas drar ve gaita karma Bilin bozukluu durumunda ilkyardm nasl olmaldr? Kii bann dneceini hissederse; Srt st yatrlr, ayaklar 30 cm. kaldrlr, Skan giysiler gevetilir, Kendini iyi hissedinceye kadar dinlenmesi salanr. Eer kii bayldysa; Srt st yatrlarak ayaklar 30 cm kaldrlr, Solunum yolu akl kontrol edilir ve akln korunmas salanr, Skan giysiler gevetilir, Kusma varsa yan pozisyonda tutulur, Solunum kontrol edilir, Etraftaki merakllar uzaklatrlr. Bilin kapal ise: Hasta/yaralnn yaam bulgular deerlendirilir (ABC), Hasta/yaralya koma pozisyonu verilir , Yardm arlr (112), Sk sk solunum ve nabz kontrol edilir, Yardm gelinceye kadar yannda beklenir. Koma pozisyonu (yar yzkoyun-yan pozisyon) nasl verilir? Sesli veya omuzun dan hafif sarsarak, uyar verilerek bilin kontrol edilir, Skan giysiler gevetilir, Az iinde yabanc cisim olup olmad kontrol edilir, Bak, dinle, hisset yntemi ile solunum kontrol edilir, ah damarndan nabz kontrol edilir , Hasta/yaralnn dndrlecei tarafa diz klr, Hasta/yaralnn kar tarafta kalan kolu karnnn zerine konur, Kar taraftaki baca dik a yapacak ekilde kvrlr, lkyardmcya yakn kolu ba hizasnda omuzdan yukar uzatlr,
Taslak / Revizyon: 002 / 01.07.2002 42/58

Kar taraf omuz ve kalasndan tutularak bir hamlede evrilir, stteki bacak kala ve dizden bklerek ne doru destek yaplr, Alttaki bacak hafif dizden bklerek arkaya destek yaplr, Ba uzatlan kolun zerine yan pozisyonda hafif ne eik konur, Tbbi yardm (112) gelinceye kadar bu pozisyonda tutulur, 3-5 dakika ara ile solunum ve nabz kontrol edilir. Havale nedir? Sinir sisteminin merkezindeki bir tahri (irritasyon) yznden beyinde meydana gelen elektriksel boalmalar sonucu oluur. Vcudun adale yapsnda kontrol edilemeyen kaslmalar olur. Havale nedenleri nelerdir? Kafa travmasna bal beyin yaralanmalar Beyin enfeksiyonlar Yksek ate Baz hastalklar Nedenlerine gre havale eitleri nelerdir? Ate nedeniyle oluan havaleler Sara krizi (=Epilepsi) Ate nedeniyle oluan havale nedir? Herhangi bir ateli hastalk sonucu vcut scaklnn 38C'nin stne kmasyla oluur. Genellikle 6 ay-6 ya arasndaki ocuklarda rastlanr. Ate nedeniyle oluan havalede ilkyardm nasl olmaldr? ncelikle hasta slak havlu ya da arafa sarlr, Ate bu yntemle dmyorsa oda scaklnda bir kvete sokulur, Tbbi yardm istenir (112). Sara krizi (=Epilepsi) nedir? Kronik bir hastalktr. Doum srasnda yada daha sonra herhangi bir nedenle beyin zedelenmesi oluan kiilerde geliir. Her zaman tipik sara krizi karakterinde olmasa da baz belirtilerle tannr. Sara krizini davet eden baz durumlar olabilir. rnein uzun sreli alk, uykusuzluk, ar yorgunluk, kullanlan ilalarn doktor izni dnda kesilmesi ya da deitirilmesi, hormonal deiiklikler sara krizinin ortaya kmasna neden olabilir. Baz durumlarda sara krizi, madde bamllarnn geirdii madde yoksunluk krizi ile kartrlabilir.
Taslak / Revizyon: 002 / 01.07.2002 43/58

Sara krizinin belirtileri nelerdir? Hastada sonradan oluan ve n haberci denilen normalde olmayan kokular alma, adale kaslmalar gibi n belirtiler oluur, Bazen hasta barr, iddetli ve ani bir ekilde bilincini kaybederek ylr, Youn ve genel adale kaslmalar grlebilir, 10-20 saniye kadar nefesi kesilebilir, Dokularda ve yzde morarma gzlenir, Ardndan ksa ve genel adale kaslmas, sesli nefes alma, ar tkrk salglanmas, altna karma grlebilir, Hasta dilini srabilir, ban yere arpp yaralayabilir, ar kontrolsz hareketler gzlenir, Son aamada hasta uyanr, akndr, nerede olduundan habersiz, uykulu hali vardr. Sara krizinde ilkyardm nasl olmaldr? Olayla ilgili gvenlik nlemleri alnr (rnein kii yol ortasnda kriz geiriyorsa olay yerindeki trafik ak kesilmelidir). Kriz, kendi srecini tamamlamaya braklr, Hasta balanmaya allmaz, Kilitlenmi ene almaya allmaz, Genel olarak yabanc herhangi bir madde kullanlmaz, koklatlmaz yada azdan herhangi bir yiyecek iecek verilmez, Kendisini yaralamamasna dikkat edilir, Ban arpmasn engellemek iin ban altna yumuak bir malzeme konur, Yaralanmaya neden olabilecek gereler etraftan kaldrlr, Skan giysiler gevetilir, Kusmaya kar tedbirli olunur, Dme sonucu yaralanma varsa gerekli ilemler yaplr, Tbbi yardm istenir (112). Kan ekeri dkl nedir? Herhangi bir nedenle vcutta glikoz eksildii zaman ortaya kan belirtilerdir. Kan ekeri dmesinin nedenleri nelerdir? eker hastal tedavisine bal Uzun egzersizler sonras
Taslak / Revizyon: 002 / 01.07.2002 44/58

Uzun sre a kalma Barsak ameliyat geirenlerde yemek sonras

Kan ekeri aniden dtnde hangi belirtiler grlr? Korku Terleme Hzl nabz Titreme Aniden ackma Yorgunluk Bulant Kan ekeri dkl yava ve uzun srede oluursa hangi belirtiler grlr? Ba ars Grme bozukluu Uyuukluk Zayflk Konuma gl Kafa karkl Sarsnt ve uur kayb Kan ekeri dmesinde ilkyardm nasl olmaldr? Hastann ABCsi deerlendirilir , Hastann bilinci yerinde ve kusmuyorsa azdan eker, ekerli iecekler verilir, fazla ekerin bir zarar olmaz (Ayrca belirtiler fazla ekerden meydana gelmi ise bile fazladan eker verilmesi, hastann dk kan ekeri dzeyinde kalmasndan daha az zararl olacaktr. nk dk kan ekeri, beyinde ve dier hayati organlarda kalc zararlara neden olabilir.), 15-20 dakikada belirtiler gemiyorsa salk kuruluuna gitmesi iin yardm arlr , Hastann bilinci yerinde deilse koma pozisyonu verilerek tbbi yardm arlr(112). Gste kuvvetli ar nedenleri nelerdir? Gste kuvvetli ar nedenleri arasnda en sk angina pektoris ve miyokart enfarkts grlr. Her ikisi de kalp kasnn belli bir yerine gnderilen kann azalmas sonucu oluur.

Taslak / Revizyon: 002 / 01.07.2002

45/58

Gste kuvvetli ar belirtileri nelerdir? Kalp Spazm (Angina Pektoris) belirtileri: Sknt veya nefes darl olur, Ar hissi; genellikle gs ortasnda balar, kollara, boyuna, srta ve eneye doru ilerler Sklkla fiziksel hareket, fiziksel zorlanma, heyecan, znt yada fazla yemek yeme sonucu ortaya kar, Ksa srelidir, ar yaklak 5-10 dakika kadar srer Ar, istirahat ile durur, istirahat halindeyken grlmesi ciddi bir durumu gsterir, Nefes alp vermekle arnn ekli ve iddeti deimez. Kalp Krizi (Miyokart Enfakts) belirtileri: Hasta ciddi bir lm korkusu ve youn sknt hisseder, terleme, mide bulants, kusma gibi bulgular grlr, Ar; gs yada mide boluunun herhangi bir yerinde, sklkla kravat blgesinde grlr, omuzlara, boyuna, eneye ve sol kola yaylr, Sre ve younluk olarak kalp spazm (angina pektoris) arsna benzemekle birlikte daha iddetli ve uzun srelidir, En ok hazmszlk, gaz sancs veya kas ars eklinde belirti verir ve bu nedenle bu tr rahatszlklarla kartrlr (Bu tr gaz yada kas arlar, aksi ispat edilinceye kadar kalp krizi olarak dnlmelidir), Nefes alp vermekle arnn ekli ve iddeti deimez. Gs arsnda ilkyardm nasl olmaldr? Hastann yaamsal bulgular kontrol edilir (ABC), Hasta hemen dinlenmeye alnr, sakinletirilir, Yan oturur pozisyon verilir, Kulland ilalar varsa almasna yardm edilir, Yardm istenerek (112) salk kuruluuna gitmesi salanr, Yol boyunca yaam bulgular izlenir.

Taslak / Revizyon: 002 / 01.07.2002

46/58

(9) ZEHRLENMELERDE LKYARDIM Zehirlenme nedir? Vcuda zehirli (toksik) bir maddenin girmesi sonucu normal fonksiyonlarn bozulmasdr. Vcuda dardan giren baz yabanc maddeler, vcudun yaamsal fonksiyonlarna zarar verebileceinden zehirli (toksik) olarak kabul edilirler. Zehirlenmelerde genel belirtiler nelerdir? Sindirim sistemi bozukluklar: Bulant, kusma, karn ars, ishal Sinir sistemi bozukluklar: Bilin kayb, havale, rahatszlk hissi, hareketlerde uyumsuzluk Solunum sistemi bozukluklar: Nefes darl, morarma, solunum durmas Dolam sistemi bozukluklar: Nabz bozukluu, kalp durmas Zehirlenme hangi yollarla meydana gelir? Zehirlenme yollar grupta toplanr. Sindirim yoluyla: En sk rastlanan zehirlenme yoludur. Sindirim yoluyla alnan zehirler genellikle ev yada bahede kullanlan kimyasal maddeler, ehirli mantarlar, bozuk besinler, ila ve ar alkoldr. Solunum yoluyla: Zehirli maddenin solunum yolu ile alnmasyla oluur. Genellikle karbonmonoksit (tp kaaklar, ofben, btan gaz sobalar), Lam ukuru veya kayalarda biriken karbondioksit, havuz hijyeninde kullanlan klor, yaptrclar, boyalar ev temizleyicileri gibi maddeler ile oluur. Cilt yoluyla: Zehirli madde vcuda direk deri aracl ile girer. Bu yolla olan zehirlenmeler bcek sokmalar, hayvan srklar, ila enjeksiyonlar, sa boyalar, zirai ilalar gibi zehirli maddelerin deriden emilmesi ile oluur. Sindirim yoluyla zehirlenmede ilkyardm nasl olmaldr? Bilin kontrol yaplr, Az zehirli madde ile temas etmise su ile alkalanr, zehirli madde ele temas etmise el sabunlu su ile ykanr, Yaam bulgular deerlendirilir, Kusma, bulant, ishal gibi belirtiler deerlendirilir,
Taslak / Revizyon: 002 / 01.07.2002 47/58

Kusturulmaya allmaz, zellikle yakc maddelerin alnd durumlarda hasta asla kusturulmaz, Bilin kayb varsa koma pozisyonu verilir, st rtlr, Tbbi yardm istenir (112),

Olayla ilgili bilgiler toplanarak kaydedilir ; -Zehirli maddenin tr nedir? -la yada uyuturucu alyor mu? -Hasta saat kata bulundu? -Evde ne tip ilalar var? Solunum yolu ile zehirlenmelerde ilkyardm nasl olmaldr? Hasta temiz havaya karlr yada cam ve kap alarak ortam havalandrlr, Yaamsal belirtiler deerlendirilir (ABC), Yar oturur pozisyonda tutulur, Bilin kapal ise koma pozisyonu verilir, Tbbi yardm istenir (112), lkyardmc mdahale srasnda kendini ve evresini korumak iin gerekli nlemleri almaldr, Solunumu korumak iin maske veya slak bez kullanlr, Elektrik dmeleri ve dier elektrikli aletler ve klandrma cihazlar kullanlmaz, Youn duman varsa hastay dar karmak iin ip kullanlmaldr, Derhal itfaiyeye haber verilir (110). Cilt yolu ile zehirlenmelerde ilkyardm nasl olmaldr? Yaam bulgular deerlendirilir, Ellerin zehirli madde ile temas nlenmelidir, Zehir bulam giysiler kartlr, 15-20 dakika boyunca deri bol suyla ykanmaldr, Tbbi yardm istenir (112). Zehirlenmelerde genel ilkyardm kurallar nelerdir? Zehirlenmeye neden olan maddeyi uzaklatrmak (Kirli madde vcuttan ne kadar abuk uzaklatrlrsa o kadar az miktarda emilir).
Taslak / Revizyon: 002 / 01.07.2002 48/58

Hayati fonksiyonlarn devamnn salanmas Salk kuruluuna bildirme (112)

(10) HAYVAN ISIRMALARINDA LKYARDIM Hayvan srmalarnda ilkyardm nasl olmaldr? Hasta/yaral yaamsal bulgular ynnden deerlendirilir (ABC), Hafif yaralanmalarda yara 5 dakika sreyle sabun ve souk suyla ykanr, Yarann st temiz bir bezle kapatlr, Ciddi yaralanma ve kanama varsa yaraya temiz bir bezle basn uygulanarak kanama durdurulmaldr, Derhal tbbi yardm istenmeli (112), Hasta kuduz ve/veya tetanos as iin uyarlmaldr, Ar sokmalarnn belirtileri nelerdir? Belirtiler ksa srer. Ac, ime, kzarklk gibi lokal belirtiler olur. Ar birka yerden soktuysa, nefes borusuna yakn bir yerden soktuysa yada kii alerjik bnyeli ise tehlikeli olabilir. Ar sokmalarnda ilkyardm nasl olmaldr? Yaral blge ykanr, Derinin zerinden grlyorsa arnn inesi karlr, Souk uygulama yaplr, Eer azdan sokmusa ve solunumu gletiriyorsa buz emmesi salanr, Az ii sokmalarnda ve alerji hikayesi olanlarda tbbi yardm istenir (112). Akrep sokmalarnn belirtileri nelerdir? Kuvvetli bir lokal reaksiyon oluturur. Ar dem ltihaplanma, kzarma, morarma Adale kramplar, titreme ve karncalanma
Taslak / Revizyon: 002 / 01.07.2002 49/58

Huzursuzluk, havale gzlenebilir. Akrep sokmalarnda ilkyardm nasl olmaldr? Sokmann olduu blge hareket ettirilmez, Yatar pozisyonda tutulur, Yaraya souk uygulama yaplr, Kan dolamn engellemeyecek ekilde bandaj uygulanr, Yara zerine hibir giriim yaplmaz. Ylan sokmalarnn belirtileri nelerdir? Lokal ve genel belirtiler verir : Blgede morluk, iltihaplanma (1-2 hafta srer) Kusma, karn ars, ishal gibi sindirim bozukluklar Ar susuzluk ok,kanama Psikolojik bozukluklar Kalpte ritim bozukluu, ba ars ve solunum dzensizlii Ylan sokmalarnda ilkyardm nasl olmaldr? Hasta sakinletirilip, dinlenmesi salanr, Yara su ile ykanr, Yaraya yakn blgede bask yapabilecek eyalar (yzk, bilezik vb.) karlr, Yasa ba ve boyunda ise yara evresine bask uygulanr, Kol ve bacaklarda ise yara stnden dolam engellemeyecek ekilde bandaj uygulanr (Turnike uygulanmaz), Souk uygulama yaplr, Yara zerine herhangi bir giriimde bulunulmaz (yara emilmez), Yaamsal bulgular izlenir, Tbbi yardm istenir (112). Deniz canllar sokmasnda belirtiler nelerdir? ok ciddi deildir. Lokal ve genel belirtiler grlr : Kzarma ime ltihaplanma Sknt hissi
Taslak / Revizyon: 002 / 01.07.2002 50/58

Huzursuzluk Havale Ba ars Deniz canllar sokmasnda ilkyardm nasl olmaldr? Yaral blge hareket ettirilmez, Batan diken varsa ve grnyorsa kartlr, Etkilenen blge ovulmamaldr. (11) GZ, KULAK VE BURUNA YABANCI CSM KAMASINDA LKYARDIM Gze yabanc cisim kamasnda ilkyardm nasl olmaldr? Toz gibi kk madde ise; Gz a doru evrilir ve alt gz kapa iine baklr, Gerekirse st gz kapa ak tutulur, Nemli temiz bir bezle karlmaya allr, Hastaya gzn krptrmas sylenir, Gz ovulmamaldr, kmyorsa salk kuruluuna gitmesi salanr. Bir cisim batmas varsa ya da metal cisim kamsa; Gerekmedike hasta yerinden oynatlmaz, Gze hibir ekilde dokunulmaz, Tbbi yardm istenir (112), Hastann gz uzman olan bir salk kuruluuna gitmesi salanr. Kulaa yabanc cisim kamasnda ilkyardm nasl olmaldr? Kesinlikle sivri ve delici bir cisimle mdahale edilmez, Su dedirilmez, Tbbi yardm istenir (112). Buruna yabanc cisim kamasnda ilkyardm nasl olmaldr? Burun duvarna bastrarak kuvvetli bir nefes verme ile cismin atlmas salanr, kmazsa tbbi yardm istenir (112).

Taslak / Revizyon: 002 / 01.07.2002

51/58

(12) BOULMALARDA LKYARDIM Boulma nedir? Boulma, vcuttaki dokulara yeterli oksijen gitmemesi sonucu dokularda bozulma meydana gelmesidir. Boulma nedenleri nelerdir? Baylma ve bilin kayb sonucu dilin geriye kaymas Nefes borusuna sv dolmas Nefes borusuna yabanc cisim kamas Aslma Akcierlerin zedelenmesi Gazla zehirlenme Suda boulma (*) (*) Suda boulmalarda, boulma srasnda nefes borusu giriinin kaslmasna bal olarak ok az miktarda su akcierlere girer. Suda boulanlarda zellikle souk havalarda 20-30 dakika gese bile yapay solunum ve kalp mesajna balanmaldr. Suda boulmalarda, azdan aza ya da azdan buruna solunumun suda yaptrlmas mmkndr ve bu uygulamaya su ierisinde iken balanmaldr. Bu uygulama derin sularda mmkn olmayabilir, bu nedenle hasta/yaralnn hzla s suya doru ekilmesi gerekir. Suya atlama sonucu, boulma riskinin yansra genel vcut travmas ya da omurga krklar da akla gelmelidir. Bu nedenle suda, ban ok fazla arkaya itilmemesi gereklidir. Boulmalarda genel belirtiler nelerdir? Nefes almada glk Grltl, hzl ve derin solunum Azda balgam toplanmas ve kpklenme
Taslak / Revizyon: 002 / 01.07.2002 52/58

Yzde, dudaklarda ve trnaklarda morarma Genel sknt hali, cevaplarda isabetsizlik ve kararszlk Baylma Boulmalarda genel ilkyardm ilemleri ne olmaldr? Boulma nedeni ortadan kaldrlr, Bilin kontrol yaplr, Hastann yaamsal bulgular deerlendirilir (ABC), Temel yaam destei salanr, Derhal tbbi yardm istenir (112), Yaam bulgular izlenir. (13) HASTA/ YARALI TAIMA TEKNKLER Hasta/yaral tanmasnda genel kurallar nelerdir? Hasta/yaral tanmasnda ilkyardmc kendi saln riske sokmamaldr, Gereksiz zorlama ve yaralanmalara engel olmak iin aadaki kurallara uygun davranmaldr, Hasta/yaralya yakn mesafede allmaldr, Daha uzun ve kuvvetli kas gruplar kullanlmaldr, Srtn gerginliini korumak iin dizler ve kalalar bklmelidir (Omurilik yaralanmalar riskini azaltr), Yerden destek alacak ekilde her iki aya da kullanarak biri dierinden biraz ne yerletirilmelidir, Kalkarken, arl kala kaslarna vererek dizler en uygun biimde dorultulmaldr, Ba her zaman dz tutulmal, homojen ve dzgn bir ekilde hareket ettirilmelidir, Yava ve dzgn admlarla yrmek gerekir, admlar omuzdan daha geni olmamaldr, Arlk kaldrrken karn muntazam tutulup kalay kasmak gerekir, Omuzlar, leen kemiinin ve omuriliin hizasnda tutulmaldr, Yn deitirirken ani dnme ve bklmelerden kanlmaldr, Hasta/yaral mmkn olduunca az hareket ettirilmelidir, Hasta/yaral ba-boyun-gvde ekseni esas alnarak en az 6 destek noktasndan kavranmaldr, Hasta/yaral tamak mkemmel bir ekip almas gerektirir, Tm hareketleri ynlendirecek sorumlu bir kii olmal, bu kii hareketler iin gereken komutlar (dikkat, kaldryoruz gibi) vermelidir. Bu kii genellikle arln en fazla
Taslak / Revizyon: 002 / 01.07.2002 53/58

olduu ve en fazla dikkat edilmesi gereken blge olan ba ve boyun ksmn tutan kii olmaldr. Acil tama teknikleri nelerdir? Genel bir kural olarak, hasta/yaralnn yeri deitirilmemeli ve dokunulmamaldr. Olaanst bir tehlike sz konusuysa, tad her trl riske ramen acil tama zorunludur. En ksa srede yarallar gvenli bir yere tanmaldr. Srkleme yntemleri nelerdir? Hasta/yaralnn srklenmesi, olduka faydal bir yntemdir. zellikle, ok kilolu ve iriyar kiilerin tanmas gerekiyorsa; dar, bask ve gei gl olan bir yerden karmalarda herhangi bir yaralanmaya neden olmamak iin seilebilecek bir yntemdir. lkyardmcnn fiziksel kapasitesi gz nnde bulundurulmaldr. Mmknse battaniye kullanlmaldr. Srkleme yntemleri unlardr: Ayak bileklerinden srkleme Koltuk altndan tutarak srkleme Ara iindeki yaraly tama (RENTEK manevras) teknii nedir? Kaza geirmi yaral bir kiiyi eer bir tehlike sz konusu ise omuriliine zarar vermeden karmada kullanlr. Bu uygulama solunum durmas; yangn tehlikesi gibi olaanst durumlarda uygulanacaktr. ncelikle; Hasta/yaralnn ayaklarnn pedallarn arasna skmam olduundan emin olunmaldr ve varsa emniyet kemeri kartlmaldr. Daha sonra; lkyardmc, yaralya yan taraftan yanar, Bir eliyle yaralnn kolunu, dier eliyle de enesini kavrayarak boyun tespiti yapar, Yaralnn ba-boyun-gvde eksenini mmkn olduunca hareket ettirmeden btn halinde aratan dar eker, Yaral dar alndktan sonra yavaa yere veya sedyeye konur. Ksa mesafede sratli tama teknikleri nelerdir? 1-Kucakta tama : Bilinci ak olan ocuklar ve hafif yetikinler iin kullanl bir yntemdir. Bir ilkyardmc tarafndan uygulanr. Bir elle yaral dizlerinin altndan tutularak destek alnr, Dier elle gvdenin arl yklenerek srtndan kavranr,

Taslak / Revizyon: 002 / 01.07.2002

54/58

Yaralya kollarn ilkyardmcnn boynuna dolamas sylenebilir. Bu yaralnn kendini gvende hissetmesini salar, Arlk dizlere verilerek kalklr. 2-lkyardmcnn omzundan destek alma : Hafif yaral ve yryebilecek durumdaki hasta/yarallarn tanmasnda kullanlr. Bir ilkyardmc tarafndan uygulanr. Bu yntem iki kii ile de uygulanabilir. Yaralnn bir kolu ilkyardmcnn boynuna dolanarak destek verilir, lkyardmc bota kalan kolu ile hasta/yaralnn belini tutarak yardm eder. 3-Srtta tama: Bilinli hastalar tamada kullanlr. Bir ilkyardmc tarafndan uygulanr. lkyardmc hasta/yaralya srt dnk olarak melir ve bacaklarn kavrar, Hasta/yaralnn kollar ilkyardmcnn gsnde birletirilir, Arlk dizlere verilerek hasta/yaral kaldrlr. 4-Omuzda tama ( tfaiyeci yntemi) : Yryemeyen yada bilinci kapal olan kiiler iin kullanlr. Bir ilkyardmc tarafndan uygulanr. lkyardmcnn bir kolu bota olacandan merdiven yada bir yerden rahatlkla destek alnabilir. lkyardmc sol kolu ile omuzun dan tutarak hasta/yaraly oturur duruma getirir, melerek sa kolunu hasta/yaralnn bacaklarnn arasndan geirir, Hasta/yaralnn vcudunu sa omzuna alr, Sol el ile hasta/yaralnn sa elini tutar, arl dizlerine vererek kalkar, Hasta/yaralnn nde bota kalan bilei kavranarak hzla olay yerinden uzaklatrlr. 5-ki ilkyardmc ile ellerin zerinde tama (Altn Beik Yntemi) : Hasta/yaralnn ciddi bir yaralanmas yoksa ve yardm edebiliyorsa iki, , drt elle altn beik yaplarak tanr. ki elle: ki ilkyardmcnn birer eli bota kalr, bu elleri birbirlerinin omzuna koyarlar, dier elleri ile bileklerinden kavrayarak hasta/yaraly oturturlar. elle: Birinci ilkyardmc bir eli ile ikinci ilkyardmcnn omzunu kavrar, dier eli ile ikinci ilkyardmcnn el bileini kavrar. kinci ilkyardmc bir el ile birinci ilkyardmcnn bileini, dier eli ile de kendi bileini kavrar. Drt elle: lkyardmclar bir elleri ile dier el bileklerini, br elleri ile de birbirlerinin bileklerini kavrarlar. 6-Kollar ve bacaklardan tutarak tama:

Taslak / Revizyon: 002 / 01.07.2002

55/58

Hasta/yaral bir yerden kaldrlarak hemen baka bir yere aktarlacaksa kullanlr. ki ilkyardmc tarafndan uygulanr. lkyardmclardan biri srt hasta/yaralya dnk olacak ekilde bacaklar arasna melir ve elleri ile hasta/yaralnn dizleri altndan kavrar. kinci ilkyardmc hasta/yaralnn ba tarafna geerek kollar ile koltuk altlarndan kavrar. Bu ekilde kaldrarak tarlar. 7-Sandalye ile tama: Hasta/yaralnn bilinli olmas gereklidir. zellikle merdiven inip karken ok kullanl bir yntemdir. ki ilkyardmc tarafndan uygulanr. Bir ilkyardmc sandalyeyi arka taraftan, oturulacak ksma yakn bir yerden, dier ilkyardmc sandalyenin n bacaklarn aa ksmndan kavrayarak tarlar. Sedye zerine yerletirme teknikleri nelerdir? 1-Kak teknii: Bu teknik hasta/yaralya sadece bir taraftan ulalmas durumunda ilkyardmc tarafndan uygulanr. lkyardmclar hasta/yaralnn tek bir yannda bir dizleri yerde olacak ekilde diz kerler, Hasta/yaralnn elleri gsnde birletirilir, Birinci ilkyardmc ba ve omzundan, ikinci ilkyardmc srtnn alt ksm ve uyluundan, nc ilkyardmc dizlerinin altndan ve bileklerinden kavrar. Daha sonra kendi ellerini hasta/yaralnn vcudun altndan geirerek kavrarlar, Ban ve omzunu tutan birinci ilkyardmcnn komutu ile tm ilkyardmclar ayn anda hasta/yaraly kaldrarak dizlerinin zerine koyarlar, Sonra uyumlu bir ekilde ayaa kalkarlar, Ayn anda tek bir hareketle hasta/yaraly gslerine doru evirirler ve ayn anda dzgn bir ekilde sedyeye koyarlar. 2-Kpr teknii: Hasta/yaralya iki taraftan ulalmas durumunda drt ilkyardmc tarafndan yaplr. lkyardmclar bacaklarn ap, hasta/yaralnn zerine hafife melerek yerleirler, Birinci ilkyardmc ba koruyacak ekilde omuz ve ensesinden, ikinci ilkyardmc kalalarndan, nc ilkyardmc da dizlerinin altndan tutar, Birinci ilkyardmcnn komutu ile her ilkyardmc hastay kaldrrlar, Drdnc ilkyardmc sedyeyi arkadalarnn bacaklar arasna iterek yerletirir ve hasta/yaral sedyenin zerine konulur. 3-Karlkl durarak kaldrma: Omurilik yaralanmalarnda ve phesinde kullanlr. ilkyardmc tarafndan uygulanr. ki ilkyardmc hasta/yaralnn gs hizasnda karlkl diz kerler,
Taslak / Revizyon: 002 / 01.07.2002 56/58

nc ilkyardmc hasta/yaralnn dizleri hizasnda diz ker, Hasta/yaralnn kollar gsnn zerinde birletirerek, dz yatmas salanr, Ba ksmdaki ilkyardmclar kollarn hasta/yaralnn srtna yerletirirler, ba-boyun eksenini koruyacak ekilde

Hasta/yaralnn dizleri hizasndaki nc ilkyardmc kollarn aarak hasta/yaralnn bacaklarn dz olacak ekilde kavrar. Verilen komutla, tm ilkyardmclar hasta/yaraly dz olarak kaldrarak sedyeye yerletirirler. Sedye ile tama teknikleri nelerdir? Sedye ile tamada genel kurallar unlardr: Hasta/yaral battaniye ya da araf gibi bir malzeme ile sarlmaldr, Dmesini nlemek iin sedyeye balanmaldr, Ba gidi ynnde olmaldr, Sedye daima yatay konumda olmaldr, ndeki ilkyardmc sa, arkadaki ilkyardmc sol aya ile yrmeye balamaldr (Srekli deitirilen admlar sedyeye salam tama salar), Daima sedye hareketlerini ynlendiren bir sorumlu olmal ve komut vermelidir, Gl olan ilkyardmc hasta /yaralnn ba ksmnda olmaldr. 1-Sedyenin iki kii tarafndan tanmas: Her iki ilkyardmc melirler, srtlar dz, bacaklar kvrk olacak ekilde sedyenin iki ucundaki i ksmlarda dururlar, Komutla birlikte sedyeyi kaldrrlar ve yine komutla dnml admla yrmeye balarlar, nde yryen yoldaki olas engelleri haber vermekle sorumludur. 2-Sedyenin drt kii tarafndan tanmas: Yaralnn durumu ar ise yada yol uzun, zor ve engelli ise sedye 4 kii ile tanmaldr, lkyardmclarn ikisi hasta/yaralnn ba, dier ikisi ayak ksmnda srtlar dik, bacaklar bkl olarak sedyenin yan ksmlarnda melirler. Sedyenin sapndan tutarlar ve yukar komutu ile sedyeyi kaldrrlar, Sedyenin sol tarafndan tutan ilkyardmclar sol, sa tarafndakiler sa admlaryla yrmeye balarlar, Dar blgeden yrrken ilkyardmclar srtlarn sedyenin i ksmna vererek yerleirler, Merdiven, yoku inip karken sedye mmkn olabilecek en yatay pozisyonda tutulmaldr. Bunun iin ayak tarafndakiler sedyeyi uyluk hizasnda, ba tarafndakiler omuz hizasnda tutmaldr. 3-Bir battaniye ile geici sedye oluturma:
Taslak / Revizyon: 002 / 01.07.2002 57/58

Tek bir battaniye ile sedye oluturmada ise battaniye yere serilir kenarlar rulo yaplr. Yaral zerine yatrlarak ksa mesafede gvenle tanabilir. 4-Bir battaniye ve iki kirile geici sedye oluturma: Yeterli uzunlukta iki kiri ile sedye oluturmak mmkndr. Bir battaniye yere serilir, Battaniyenin 1/3'ne birinci kiri yerletirilir ve battaniye bu kiriin zerine katlanr, Katlanan ksmn bittii yere yakn bir noktaya ikinci kiri yerletirilir, Battaniyede kalan ksm bu kiriin zerini kaplayacak ekilde kiriin zerine doru getirilir, Hasta/yaral bu iki kiriin arasnda oluturulan blgeye yatrlr.

Taslak / Revizyon: 002 / 01.07.2002

58/58

You might also like