GELRDARESBAKANLII

GATT BLGLENDRME REHBER

MSYONUMUZ Toplumsalrefahnartrlmasnadesteksalamakzereyeterligeliriadalet,tarafszlk,verimlilikilkeleri erevesindetoplamak,vergisisteminibasitletirmek,uyumunartrlmasnakatkdabulunmakve mkellefekalitelihizmetsunmaktr. VZYONUMUZ Hertrlekonomikyapveaktiviteyigelitiren,kavrayan;gvenilir,etkin,effaf,kreselboyuttanc vernekbiridareolmaktr. TEMELDEERLERMZ Vizyonumuzaularken,Gelirdaresinintmalanlarnngrevleriniyerinegetirmedeesasalaca temeldeerlerimizunlarolacaktr: Gvenilirlik Adalet Tarafszlk Etkinlik(Hz,esneklikveverimlilik) Saydamlk SorumlulukBilinci zmOdakllk Yetkinlik SrekliGeliim Katlmclk
letiimveAyrntlBilgiin: GelirdaresiBakanl AvrupaBirliiveDlikilerDaireBakanl GATTMdrl Adres :lkadmCad.No:206450Dikmen/ANKARA Tel :(0.312)4153197 Faks :(0.312)4152821 Eposta :avrupabirligi@gelirler.gov.tr Burehber, halihazrdayrrlkteolanmevzuathkmleridikkatealnarakhazrlanmtr. GELRDARESBAKANLII AvrupaBirliiveDlikilerDaireBakanl GATT(90)Mdrl YaynNo:95 2009

NDEKLER

GMRK TARFELER VE TCARET GENEL ANLAMASI (GENERAL AGREEMENT ON TARRFS AND TRADE) GATT GATT Nedir ? GATTn Temel lkeleri Nelerdir? En ok Kayrlan lke Kural (Most Favoured Nation Clause, Non Discrimination) Ulusal Muamele Kural (National Treatment) Gmrk Vergilerinin ndirilerek Konsolide Edilmesi Tarifeler Yoluyla Koruma DNYA TCARET RGT (WORLD TRADE ORGANSATON) WTO Dnya Ticaret rgt Nedir? Dnya Ticaret rgt Antlamasnn Ekler Listesi Dnya Ticaret rgt ile GATT Arasndaki Farklar Nelerdir? Dnya Ticaret rgtnn Yaps Nasldr? Dnya Ticaret rgtnn Amalar Nelerdir? Dnya Ticaret rgtnn Fonksiyonlar Nelerdir? Dnya Ticaret rgtnn Karar Alma Yntemleri Nelerdir? Dnya Ticaret rgtnde Anlamazlklarn Halli Mekanizmas Nasl lemektedir? Anlamazlklarn zm Halinde ye lkelerin Karar Uygulama Zorunluluu Varmdr?

TCARET POLTKALARINI GZDEN GERME MEKANZMASI (TRADE POLCY REVEW MECHANSM) TPRM Temel Organlar ve Karar alma Ticaret Politikalarn Gzden Geirme Mekanizmas Ne Zaman Balamtr? Ticaret Politikalarn Gzden Geirme Mekanizmasnn Amalar Nelerdir? Ticaret Politikalarn Gzden Geirme Mekanizmasnn (TPRM) leyii Nasl Olmaktadr? Ticaret Politikalarn Gzden Geirme Sonras Raporlar Nasl Yaymlanmaktadr? Trkiyenin Ticaret Politikas Gzden Geirmeleri Hangi Aralklarla Gereklemitir? HZMET TCARET GENEL ANLAMASI (GENERAL AGREEMENT ON TRADE N SERVCES) GATS GATS Nedir? GATSn Temel Kurallar Nelerdir? Taahht Listeleri Derogasyon Listeleri TCARETLE BALANTILI FKR MLKYET HAKLARI (TRADE RELATED ASPECTS OF INTELLECTUAL PROPERTY RGHTS) TRPS TRPS Nedir? TRPS Kapsamna Alnan Haklar Nelerdir? lkelerin Kendi Yasalarn TRPSe Uyarlamas Nasl Olacaktr? AYRIMCI VERGLENDRME SBVANSYONLAR VE TELAF EDC NLEMLER ANLAMASI Sbvansiyon Nedir? Yasaklanan Sbvansiyonlar Kar Tedbir Alnabilen Sbvansiyonlar Kar Tedbir Alnmasn Gerektirmeyen Sbvansiyonlar Telafi Edici nlem Alma Sreci ANTDAMPNG ANLAMASI LKEMZ ALEYHNE AILAN SUBVANSYON SORUTURMALARI

GMRK TARFELER VE TCARET GENEL ANLAMASI (GENERAL AGREEMENT ON TARRFS AND TRADE) GATT GATT Nedir? ngilizce ad General Agreement on Tariffs and Trade kelimelerinin ba harflerinin bir araya gelmesinden oluan GATT, Gmrk Tarifeleri ve Ticaret Genel Anlamas anlamna gelmektedir. kinci Dnya Sava sonrasnda, dnyada bar srekli klmak amacyla, uluslararas ekonomik ibirliinin tesis edilmesinin gereklilii dncesi genel kabul grmtr. Bu erevede, lkelerin kalknma abalarna yardmc olmak, uluslararas likidite ve mali gven gibi ihtiyalara cevap vermek ve uluslararas ticareti serbestletirip artrmak amacyla yeni kurumlarn oluturulmas yoluna gidilmitir. IMF, Dnya Bankas gibi Bretton Woods kurumlar bu abalarn sonucunda ortaya kmtr. Uluslararas mali alanda salanan ibirliinin yan sra, uluslararas ticaretin serbestletirilmesi ynnde de benzer bir ibirliine ihtiya duyulmas sonucunda, 50 kadar lkenin temsilcisi tarafndan Uluslararas Ticaret rgt (International Trade Organisation ITO) ad verilen bir uluslararas rgtn kurulmas amalanmtr. te yandan, ITOnun kurulu mzakereleri devam ederken, belirli mallar zerinde tarife indirimlerinde bulunmak ve ITOnun lkelerce onaylanmasna kadar geecek srede bu indirimleri uygulamaya koymak amacyla, 23 lke Ekim 1947'de Cenevre'de geici olarak nitelendirilen Gmrk Tarifeleri ve Ticaret Genel Anlamasn (GATT) imzalamlardr. DTnun kurulamamas zerine, geici olma zelliine ramen, Gmrk Tarifeleri ve Ticaret Genel Anlamas 1948-1994 yllar arasnda uygulana gelmi ve dnya ticaretinde genel kabul gren bir ereve oluturmutur. 1948 ylndan bu yana, uluslararas kural ve disiplinlerin daha da iyiletirilmesi ve glendirilmesi amacyla sekiz ok tarafl mzakere turu gerekletirilmitir. Trkiye GATTa ne zaman ye olmutur? 1951 ylnda ngiltere - Troquayda yaplan mzakerelerde, bir ok lke ile beraber Trkiyenin de GATTa katlmas grlmtr. Trkiye anlamay 1953 ylnda imzalamtr GATTn temel ilkeleri nelerdir? GATT drt temel prensip zerine ina edilmitir. En ok Kayrlan lke Kural : ( Most Favoured Nation Clause, Non-Discrimination) Szkonusu ilke, ye lkelerin ticari partnerleri arasnda ayrm yapmamasn zorunlu klmaktadr. Bir baka deyile, bir ye lke, herhangi bir lkeye tand elverili bir rejimi koulsuz olarak tm ye lkelere uygulamak zorundadr (GATT Madde 1, GATS Madde 2, TRIPS Madde 4). Bu kuraln eitli istisnalar bulunmaktadr. Bunlar, gmrk birlikleri, serbest

ticaret anlamalar gibi blgesel ticaret anlamalar ve genel preferanslar sistemi (GPS) gibi gelime yolundaki lkeler (GY) lehine dk gmrk vergisi alnmas veya gmrk vergisinin alnmamas gibi ayrmc nitelikteki uygulamalar ile Anlamann ngrd antidamping ve telafi edici vergiler gibi baz dier uygulamalardr. Ulusal Muamele Kural : (National Treatment) Sz konusu kural, i pazara ilikin dzenleme ve uygulamalar ynnden ithal ve yerli mallar arasnda ayrm yaplmamasn ngrmektedir. Ulusal Muamele lkesi yalnz bir mal, hizmet ve fikri mlkiyet pazara girdikten sonra uygulanr. Bundan dolay, yerli retimden gmrk vergisine e bir vergi alnmam olmasna ramen, ithal mal zerinden gmrk vergisi alnmas ulusal muamele ilkesine aykrlk tekil etmez. Gmrk Vergilerinin ndirilerek Konsolide Edilmesi: GATT erevesinde ncelikle gmrk tarifelerinin indirilmesi zerinde younlalmtr. Her ye lkenin taviz listesinde yer alan oranlar bal oranlar (bound rates) olarak adlandrlmakta ve lkeler, uygulamada sz konusu oranlarn zerine kamamaktadrlar. Bir baka deyile, sz konusu oranlar o ye lke bakmndan balayc olmakta ve nemli ticaret partnerleriyle telafi amacyla mzakere etmeksizin artrlamamaktadr. Uruguay Round mzakerelerinin en nemli sonularndan biri, lkelerin taviz listelerini gelitirmeleri ve bal oranlar erevesinde yaplan ticaretin artmasdr. Tarifeler Yoluyla Koruma: Ticarette effafln salanmasnn en etkin yolu korumalarn tarifeler yoluyla yaplmasdr. GATT, tarife d engellerin baz istisnalar dnda tmyle yasaklanmasn, tarifelerin de giderek azaltlmasn ngrmektedir. Tarm rnlerindeki ithalat kstlamalar byk lde tarifelere dntrlm olup, sz konusu sre "tarifikasyon" olarak adlandrlmaktadr. Tarm rnleri tarifeleri %100 orannda bal bulunmaktadr. DNYA TCARET RGT (WORD TRADE ORGANSATON) WTO Dnya Ticaret rgt Nedir? DT, 1 Ocak 1995'te kurulmutur. Uruguay Round'a taraf olan lkeler 15 Aralk 1993'te grmeleri tamamlam ve Fas'n Marake kentinde Nisan 1994'te "Nihai Karar" Bakanlar tarafndan imzalanmtr. 15 Nisan 1994'te ilan edilen Marake Deklerasyonu, Uruguay Round'u grmelerini onaylam ve Tarifeler ve Ticaret Genel Anlamas (GATT) altnda gerekletirilen yedi grmenin "dnya ekonomisini glendirdii ve daha fazla ticaret, yatrm, istihdam ve gelir art salad"n ilan etmitir. DT, Uruguay Round'u grmelerinin ekillendii bir anlamadr ve GATT'n devamdr. DT olduka kapsaml olup ayrca yeni hkmler de iermektedir. Tarm rnleri, Hizmetler, Fikri Mlkiyet Haklar, Ticaretle lgili Yatrm Tedbirleri ve Ticaret Politikalarn Gzden Geirme Mekanizmas DT kapsamna alnmtr. Keza daha nce anlama kapsamnda olmayan ve Tokyo Round sonunda kabul edilen ve uyulmas ihtiyari olan

Sbvansiyonlar ve Telafi Edici Vergiler (tedbirler), Ticarette Teknik Engeller, thal Lisanslar Prosedr, Devlet Almlar, Gmrk Deerleme ve Anti - Damping kodlar (anlamalar) DT kapsamna dahil edilmi ve ayn zamanda uyma zorunluluu getirilmitir. DT Anlamas, drt ek ve eklerin alt balklarndan meydana gelmektedir. EKLER LSTES: EK-1 EK-1A: Mal Ticaretinde ok Tarafl Anlamalar, Gmrk Tarifeleri ve Ticareti Genel Anlamas (GATT) 1994, Tarm Anlamas, Bitki ve Hayvan Sal nlemleri Uygulama Anlamas, Tekstil ve Giyim Anlamas, Ticarette Teknik Engeller Anlamas, Ticaretle Balantl Yatrm Tedbirleri Anlamas, GATT 1994n VInc Maddesinin Tatbikine likin Anlama, GATT 1994n VIInci Maddesinin Tatbikine likin Anlama, Sevkncesi nceleme Anlamas, Mene Kurallar Anlamas, thalat Lisanslar Anlamas, Sbvansiyonlar ve Telafi Edici Tedbirler Anlamas, Korunma Tedbirleri Anlamas EK-1B: Hizmet Ticareti Genel Anlamas ve Ekleri EK-1C: Ticaretle Balantl Fikri Mlkiyet Haklar Anlamas EK-2 Anlamazlklarn Halli Kural ve Yntemleri Hakkndaki Mutabakat Metni EK-3 Ticaret Politikalarn Gzden Geirme Mekanizmas EK-4 oklu Ticaret Anlamalar, Sivil Uak Ticareti Anlamas, Devlet Almlar Anlamas, Uluslararas St rnleri Anlamas, Uluslararas Sr Eti Anlamas Dnya Ticaret rgt (DT) ve GATT Arasndaki Farklar Nelerdir? DT, sadece GATT'n biraz geniletilmi bir ekli deil, aksine tamamen deiik bir yapya ve farkl bir karaktere sahiptir. kisi arasndaki temel farkllklar yle sralanabilir; GATT, herhangi bir kurumsal yaps olmayan ve kuruluundaki amac 1940'ta Uluslararas Ticaret rgt'n kurmak olan ve bu amala eitli kurallar ieren ok tarafl bir anlamadr, GATT, geici olarak kurulmu ve 40 yllk bir faaliyetten sonra anlamaya taraf olan hkmetler GATT' srekli bir anlamaya evirmek istemilerdir. DT taahhtleri buna karn srekli bir karakter tamaktadr, GATT kurallar sadece mal ticaretini kapsarken, DT mal ticaretinin yannda, hizmetler ticareti ve ticari nitelikteki fikri mlkiyet haklarn da kapsamaktadr,

GATT anlamas ok tarafl bir araken 1980'lerde yeni pek ok anlama ilave edilerek, selektif bir yapya dnmtr. DT'y oluturan anlamalar ise neredeyse tamam ok tarafldr ve taahhtler yelerin tamamn balamaktadr, DT, GATT'a gre anlamazlklarn zmnde daha hzl alan, otomatik mekanizmalara sahiptir. Dnya Ticaret rgtnn Yaps Nasldr? Bakanlar Konferans: DTde kararlar, tm ye lkeleri kapsayan eitli dzeylerdeki Konsey ve Komiteler vastasyla alnmaktadr. rgtn en yksek karar alma organ ise Bakanlar Konferansdr. Konferans her iki ylda bir toplanmaktadr. Bugne kadar, 1996da Singapur, 1998de Cenevre, 1999da Seattle, 2001de Doha, 2003te Cancunda, 2005te Hong Kongda olmak zere alt Bakanlar Konferans gerekletirilmitir. Konferans ok Tarafl Ticaret Anlamalarna ilikin hususlar da dahil olmak zere, DTy ilgilendiren her konuda karar alabilmektedir. Genel Konsey: DTnn Bakanlar Konferanslar arasnda kalan dnemlerde yaplan olaan ve gnlk almalar Genel Konsey tarafndan yrtlmektedir. DT Kurulu Anlamasnda Genel Konseyin Anlamazlklarn Halli Organ ve Ticaret Politikalarn Gzden Geirme Organ olarak bir araya gelebilecei ifade edilmektedir. Dolaysyla, DTnn ikinci derecedeki karar alma organ olan Genel Konsey ayr ilevi yerine getiren organ tekil etmektedir. Her organda da DT yelerinin tm temsil edilmekte ve bu organlar Bakanlar Konferansna sorumlu bulunmaktadr. Genel Konsey, tm DT konularnda Bakanlar Konferans adna hareket etmektedir. yeler arasndaki ticari anlamazlklarn zmne ilikin prosedrlerin incelenmesi ve karara balanmas ile yelerin ticaret politikalarnn incelenmesi ilevleri Anlamazlklarn Halli ve Ticaret Politikalarn Gzden Geirme Organlar tarafndan yerine getirilmektedir. Ayrca, Genel Konsey dzeyinde, Anlamazlklarn Halli Organna bal olan iki alt birim bulunmaktadr. Bunlardan ilki ticari anlamazlklarn halli konusundaki uzmanlardan oluan panellerdir. Sz konusu paneller yeler arasnda zme kavuturulamayan ticari anlamazlklar hakknda karar vermek zere oluturulmakta ve grevlendirilmektedir. Temyiz Organ ise kararlarn yeniden gzden geirilmesine ynelik temyiz taleplerini incelemektedir. Konseyler: Uluslararas ticaretin DT platformunda dzenlenen ana konusu ile ilgili olan Mal Ticareti, Hizmetler Ticareti ve Ticaretle Balantl Fikri Mlkiyet Haklar Konseyleri, Genel Konseye sorumlu bulunmaktadr. Anlan Konseyler DT Anlamalar ile ilgili olarak kendi alanlarna giren almalar yrtmekte ve tm DT yelerini kapsamaktadr. Komiteler: Yukarda belirtilen ve uluslararas ticaretin temel alann kapsayan Konseylerin altnda daha spesifik konularla ilgilenen alt komiteler yer almaktadr. Mal Ticareti Konseyi altnda yer alan Komiteler, tarm, pazara giri, sbvansiyonlar, anti-damping nlemleri gibi konular ile ilgilenmektedir. Bu Komitelerde de tm ye lkeler temsil edilmektedir. Ayrca ayn Konseyin altnda bir bakan ve 10 yeden oluan Tekstil Gzetim Organ, lkelerin ticaret politikalar ve nlemleri konusunda DTye ilettikleri bildirimlerle ve devlet ticari teekkllerine ilikin hususlarla ilgilenen alma gruplar bulunmaktadr. Hizmetler Ticareti

Konseyinin alt Komiteleri ise profesyonel hizmetler, GATS kurallar ve lkelerin spesifik alanlardaki taahhtleri ile ilgilenmektedir. Sekreterya ve Bte: DT Sekretaryas Cenevrede bulunmaktadr. Grevleri arasnda DT organlarna (konsey , komite, alma ve mzakere gruplar) grmelerde ve Anlamalarn uygulanmasnda idari ve teknik destek salamak, gelimekte olan ve zellikle en az gelimi lkelere teknik destek vermek, ticari performans ve politika analizlerini DT ekonomi ve istatistik uzmanlar vastasyla yapmak, hukuk uzman personel vastasyla, ticari anlamazlklarn zm ve DT kurallarnn yorumlanmasnda yardmc olmak, aday lkelerin katlm mzakereleri ile ilgilenmek ve ye olmay amalayan lkelere danmanlk hizmeti salamak, bulunmaktadr. DT btesi, DT yelerinin gerekletirdikleri toplam ticaret esas alnarak belirlenen lke bazndaki katk paylar ile oluturulmaktadr. Btenin bir blm Uluslararas Ticaret Merkezine ayrlmaktadr. Dnya Ticaret rgtnn Amalar Nelerdir? DT'nn kurulmas ile oluturulan gelitirilmi ve glendirilmi kurallara dayal sistem, uluslararas ticaretin teviki ve genilemesini hedeflemektedir. Sistemin temel amac, ihracat kurulularn mal ve hizmet rnleri iin yabanc pazarlara liberal, gvenli ve ngrlebilir eriimlerini salamaktr. Dnya Ticaret rgt'n kuran 15 Nisan 1994 tarihli Marake Anlamasnda rgtn amalar aadaki ekilde sralanmtr: Hayat standardnn ykseltilmesi, tam istihdam ve istikrarl bir ekilde artan gelir dalm ve talep hacmini salamak, retim ve ticareti gelitirirken dnya kaynaklarnn srdrlebilir kalknma hedefine uygun olarak kullanmn salamak, evreyi korumak ve farkl ekonomik dzeylerdeki lkelerin ihtiyalarna cevap vermek; Gelimekte olan lkeler ve zellikle en az gelimi olanlarnn artan dnya ticaretinden ihtiyalar ile orantl olarak pay almalarn salamak; Bu hedeflere ulalmasna yardmc olmak zere uluslararas ticari ilikilerde ayrmcl ve ticaretin nndeki engelleri ortadan kaldran karlkl anlamalar yapmak; Gmrk Tarifeleri ve Ticaret Genel Anlamas ve Uruguay Turu ok Tarafl Ticaret Mzakerelerinin sonularna uygun btnlemi, uygulanabilir ve kalc bir ok tarafl ticaret sistemini gelitirmek; ok Tarafl Ticaret Sisteminin temel ilkelerini korumak. Dnya Ticaret rgtnn Fonksiyonlar Nelerdir? Anlamann III. Balnda DT'nn fonksiyonlar aadaki ekilde sralanmtr: DT, bu anlamann ve ok Tarafl Ticaret Anlamalarnn uygulanmas, idaresi ve ileyiini kolaylatracak ve bunlar iin ereve dzenleyecektir; DT, yeleri arasnda bu anlamann eklerinde yer alan konulara ilikin ok tarafl ticari ilikiler hakknda forum dzenleyecektir. DT ayrca yeleri arasnda daha ileri dzeyde

ok tarafl ticari ilikilere ait forum ve bu tr pazarlk grmelerinin sonularna ilikin uygulama erevesi dzenleyecektir; Anlamann 2 numaral ekinde yer alan Anlamazlklarn Giderilmesi Kural ve Yntemlerini Tespit Eden Mutabakat Metninin idaresini stlenecektir. Anlamann 3 numaral ekinde yer alan Ticaret Politikas nceleme Mekanizmasnn (TPRM) idaresini stlenecektir. Kresel ekonomik politika oluturulmasnda daha fazla uyum salamak amacyla, uygun olduu durumda Uluslararas Para Fonu, Uluslararas mar ve Kalknma Bankas (IBRD) ve bal kurulular ile ibirlii yapacaktr. Dnya Ticaret rgtnn Karar Alma Yntemleri Nelerdir? DT, GATT'n geleneksel olarak karar alrken kulland yntem oylama deil, fakat fikir birlii (concensus) yntemidir. Gr birliinin salanamad durumlarda DT, oylama yntemini kullanmaktadr. Bu gibi durumlarda her lke bir oy kullanarak, karar oy okluuyla alnmaktadr. DT Anlamas'nda kabul edilen drt deiik oylama yntemi bulunmaktadr. lk olarak, DT yelerinin drtte nn oyuyla herhangi bir ok tarafl ticaret anlamas oluturulmas kabul edilebilir. kinci olarak, Bakanlar Konferans drtte ounlukla uluslararas bir anlama tarafndan herhangi bir yeye yklenen bir sorumluluu kaldrabilmektedir. nc olarak, uluslararas anlamalarn hkmlerini iptal etme karar ancak tm yelerce kabul edilmesi veya kararn niteliine bal olarak te iki ounlukla alnabilmektedir. Fakat bu iptal kararlar, sadece DT yeleri tarafndan kabul edildikten sonra yrrle girebilmektedir. Son olarak, yeni bir yenin alnmas ancak Bakanlar Konferans'nda te iki ounlukla kabul edildikten sonra gerekleebilmektedir Dnya Ticaret rgtnde Anlamazlklarn Halli Mekanizmas Nasl lemektedir? Dnya Ticaret rgt erevesindeki, anlamazlklarn halline ilikin dzenleme, DT yesi lkeler arasndaki anlamazlklarn en ksa srede ve nihai karara itiraz edilemeyecek ekilde zme ulatrlmasn amalar. Bu mekanizma gerei izlenecek yntemler ve kurumsal yap anlamazlklarn halline ilikin uzlama ile kesin kurallara balanmtr. Bu mekanizma sadece devletler arasndaki ticari uyumazlklara uygulanabilmekte, ahslar veya firmalar arasndaki ticari ihtilaflar mekanizma dnda kalmaktadr. DT erevesindeki anlamazlklarn halline ilikin kurallar, GATT dnemi kurallarndan farkl olarak, daha ak tanmlanm ve daha detayl kurallara balanmtr. DT erevesindeki anlamazlklarn halline ilikin dzenlemenin, GATT erevesindeki dzenlemeden en nemli fark, GATT dneminde panel kararlarnn konsenssle kabul edilmesinin ngrlmesi nedeniyle, bir yenin karar bloke etme imkan

10

bulunurken, yeni dzenlemede, panel kararlarnn oybirliiyle reddedilmedike otomatik olarak kabul edilmi saylmasdr. Herhangi bir anlamada aksi ngrlmedike, anlamazlklarn halline ilikin kural ve usulleri, DT kapsamndaki anlamalarn istiare ve anlamazlklarn halli hkmlerini Anlamazlklarn Halli Organ (AHO) uygulamakla grevlidir. Genel Konsey AHO olarak grev yapmaktadr. AHO, panel oluturulmas, panel ve temyiz organ raporlarn kabul etme, karar ve tavsiyelerin uygulanmasn denetleme ve gerekli durumlarda DT Anlamalar erevesindeki tavizlerin ve dier ykmllklerin askya alnmasna izin verme yetkisine haizdir. Bir anlamazla ilikin olarak, GATT 1994n XXII:1 veya XXIII:1. Maddeleri uyarnca bir ye lke tarafndan istiare talebinde bulunulmas halinde ilgili lke/lkeler tarafndan 10 gn iinde talebe cevap verilmesi ve talep tarihinden itibaren 30 gn iinde istiarelere balanmas gerekmektedir. stiarelerde nemli menfaati bulunan ye lkenin, bu menfaatin istiare talebine muhatap ye lke tarafndan hakl bulunmas kouluyla istiarelere katlma imkan bulunmaktadr. stiare mekanizmas nasl ilemektedir? stiareler, taraflarca aksine bir karar alnmad takdirde 60 gn iinde sonulanmaldr. lgili yenin istiare talebine 10 gn iinde cevap vermemesi veya 60 gn iinde zme ulalamam olmas halinde ikayeti taraf AHOdan panel kurulmasn isteyebilir. Sz konusu ikayetin gndeme geldii ikinci AHO toplantsnda ise panel otomatik olarak kurulmaktadr. Taraflar panelin 5 kiiden olumas hususunda uzlamadka panel 3 panelistten oluur ve taraflarca aksi kararlatrlmadka, standart alma usul ve esaslar erevesinde grev yapar. Panel mekanizmas nasl ilemektedir? Panel konusu olan ihtilafta nemli menfaati olan bir ye lkenin panele nc taraf olarak yazl gr sunma ve panel tarafndan dinlenme imkan bulunmaktadr. Panel almalarn en ge 6 ay iinde tamamlamaktadr. 6 ay iinde almalarn sonulanamayaca kanaatine varlrsa sre 3 ay daha uzatlabilir. Ancak bozulabilir mallarla ilgili uyumazlklar ieren acil hallerde bu sre 3 aya indirilebilir. Panel nihai raporu yelere datldktan sonraki 30 gn iinde taraflardan birinin temyize gitmemesi veya oybirlii ile raporun kabul edilmemesi durumlar haricinde, 60 gn iinde AHO tarafndan panel karar kabul edilir. Temyiz mekanizmas nasl ilemektedir? Temyiz yoluna gidilmesi halinde Temyiz Organ tarafndan yaplan incelemenin sresi 90 gndr. Temyiz Organ raporunun, yelere datlmasndan sonraki 30 gn iinde oybirlii ile aleyhte bir karar alnmad takdirde, rapor AHO tarafndan kabul edilir. Anlamazlklarn zm halinde ye lkelerin karar uygulama zorunluluu varmdr? Karar, taraflar iin balaycdr. Kendisine kararn uygulanmas iin tannan makul sre sonunda ye, dzenleme ve uygulamalarn karara uygun hale getirmedii takdirde, taraflar tazminat miktarn tespit amacyla grmelere balayabilirler. 20 gn iinde bir zme varlamamas halinde, ikayeti taraf, tavizler veya dier ykmllklerin ilgili yeye uygulanmasn askya almak amacyla AHOdan izin talep edebilir. AHO 10 gn iinde

11

oybirliiyle talebin reddine karar vermedii takdirde askya alma talebini kabul eder. lgili taraf askya alnacak taviz miktarna itiraz ederse konu tahkime havale edilir ve iki ay iinde karara balanr. AHO tahkim kararn oybirliiyle reddetmedike karar kabul eder. Bir firma; bir ye lkenin DT uyarnca stlendii ykmllklerine aykr ayrmc veya adil olmayan bir muameleye maruz kaldnda hakkn nasl arayabilir? DT, ye hkmetler arasnda kontrata dayal ykmllkler getiren bir anlamadr. Eer Trkiyede kurulu bir firma, yabanc bir dzenleme, idari karar veya baka bir engelin DT metnini veya liberalizasyon hedefini zedelediini dnrse, bu durumu hkmetine (Hazine Mstearlna) bildirecektir. zel sektrde faaliyet gsteren firmalarn, DT anlamazlklarn halli sistemine dorudan bavuru yapmalar mmkn bulunmamaktadr. DTdeki uyumazlklar, hkmetler arasnda olmakta ve bir ye dier bir yenin DT ve GATS altndaki esasa veya ekle ilikin ykmllklerine uymadn dnrse ortaya kmaktadr. DT Anlamazlklarn Hallini Kontrol Eden Kural ve Prosedrlere likin Aklama (AHO) DT ile ilgili tm uyumazlklara uygulanacaktr. AHO, anlamazlklarn halli srecinde, prosedr ve zamanlama ile ilgili kati kurallar iermektedir. TCARET POLTKALARINI GZDEN GERME MEKANZMASI (TRADE POLCY REVEW MECHANSM) TPRM Temel Organlar Ve Karar Alma DT Kurulu Anlamas, Ek 3te dzenlenen Ticaret Politikalarn Gzden Geirme Mekanizmas ile DT yesi lkelerin ticari mevzuat ve uygulamalarnda daha fazla effaflk ve anlalrlk salanmas yoluyla, ye lkelerin ok Tarafl Ticaret Anlamalar ile getirilen kural, dzenleme ve taahhtlere ballnn artrlmas; ve bylece, daha dzgn ileyen bir ok tarafl ticaret sistemine ulalmasna katk salanmas amalanmaktadr. Bu erevede DT yesi lkeler, ticaret konusunda aldklar spesifik nlemleri, uyguladklar politikalar veya kardklar kanunlar DTye bildirmekte, dolaysyla dier ye lkelerin bu dzenlemelerden haberdar olmas salanmaktadr. Buna gre, ye lkelerin ticaretle balantl mevzuat ve uygulamalar ile bunlarn ok tarafl ticaret sistemi zerindeki etkilerinin izlenebilmesi amacyla bu lkeler, dnya mal ve hizmet ticaretinden aldklar paya gre saptanan belirli aralklarla Ticaret Politikalarn Gzden Geirme Mekanizmas kapsamnda incelemeye tabi tutulmaktadr. Ticaret Politikalarn Gzden Geirme Mekanizmas ne zaman balamtr? Ticaret politikalarn gzden geirme uygulamas Uruguay Round Anlamalarnn bir paras olup katlmc lkeler 1988 Aralk aynda yaplan Bakanlar Toplantsnda taraf lkelerin ticaret politikalarnn gzden geirilmesine balanmas konusunda mutabakata varmlar ve ilk gzden geirme bir sonraki sene balatlmtr. DTnn kurulduu tarihe kadar Ticaret Politikalarn Gzden Geirme Mekanizmas uygulamalar, 1947 tarihli Gmrk Tarifeleri ve Ticaret Genel Anlamas erevesinde sadece mal ticaretine ynelik olmutur. 1995te DTnn kurulmasyla birlikte kapsam da genilemi ve hizmetler ticareti ile fikri mlkiyet haklar da gzden geirme uygulamas kapsamna dahil edilmitir.

12

Ticaret Politikalarn Gzden Geirme Mekanizmasnn Amalar Nelerdir? Ticaret Politikalarn Gzden Geirme Mekanizmasnn amalarnn u ekilde sralanmas mmkndr: Dzenli tespitlerle lkelerin ticaret politika ve uygulama hususlarndaki effafln artrlmas ve lkelerin sz konusu uygulama ve politikalarnn anlalmasnn salanmas; Hkmetler arasnda ve kamuoyunda bu konularda yaplan tartmalarn kalitesinin artrlmas; ve, lkelerin ticaret politikalarnn ok tarafl ticaret sistemi zerindeki etkilerinin deerlendirmesinin yaplabilmesine imkan tannmas. Gzden geirme mekanizmas, uygulamalardaki eksikliklere ve aksayan ynlere dikkat ekilmesi yoluyla, hkmetleri DT kural ve disiplinlerini daha sk benimsemeleri ve taahhtlerini yerine getirmeleri hususunda da cesaretlendirmektedir. Bununla birlikte, Ticaret Politikalarn Gzden Geirme uygulamas incelemeye tabi lkenin ekonomi ve ticaret politikalarnn sadece ekonomik ynden analizini amalamakta olup; gzden geirmenin hukuki ynden ya da yaptrma ynelik bir etkisi bulunmamaktadr. Bu balamda, gzden geirme kapsamnda hazrlanan Sekretarya Raporu ve Hkmet Raporunun DT Anlamazlklarn Halli Mekanizmas erevesinde ele alnan herhangi bir uyumazln zmnde kullanlmas szkonusu deildir. Ticaret Politikalarn Gzden Geirme Mekanizmasnn leyii Nasl Olmaktadr? Belli bir zaman periyoduna bal olarak btn DT yesi lkeler gzden geirmeye tabi tutulmaktadr. Gzden geirmelerin skl lkelerin dnya ticaretinden ald payla ilikilendirilmektedir. Bu erevede: En ok ticaret yapan drt ekonomi -Avrupa Birlii, ABD, Japonya ve Kanada (the Quad)her 2 ylda bir defa; Dnya ticaretinden ald paya gre sonraki 16 lke her 4 ylda bir defa, Dier lkeler ise her 6 ylda bir defa gzden geirilir. En az gelimi lkeler iin daha uzun bir sre ngrlebilmektedir. Her bir gzden geirme iin iki dokman hazrlanmaktadr: birincisi ticaret politikalar gzden geirilen lke hkmetinin politika aklamalarn ieren Hkmet Raporu, ikincisi ise DT Sekretaryas tarafndan bamsz olarak hazrlanan detayl bir Sekretarya Raporudur. Ticaret Politikalarn Gzden Geirme Sonras Raporlar Nasl Yaymlanmaktadr? Ticaret Politikalarn Gzden Geirme Organ (TPRB), gzden geirme erevesinde ye lkenin politika aklamalarn ieren Hkmet Raporu ile DT Sekretaryas Ticaret Politikalarn Gzden Geirme Blm ekonomistleri tarafndan hazrlanan Sekretarya

13

Raporunu baz alarak ilgili lkenin ticaret politikalarn gzden geirir. Sekretarya, raporunu hazrlarken incelemeye konu ye lkenin ibirliine bavurur, ancak raporun ieriinden DT Sekretaryas tek bana sorumludur. Ticaret Politikalarn Gzden Geirme Organ (TPRB) DT Genel Konseyidir. Sz konusu raporlarn, TPRBde daha nce ilan edilen tarihte yaplan inceleme toplantsnda tartlmas suretiyle yelerin ticaret politikalar gzden geirilir. Dier lkeler de sz konusu lkenin ticaret politikalar ve uygulamalar ile raporlara ilikin grlerini toplant srasnda aklayabilir, incelemeye tabi lkeye eitli sorular yneltebilir, sz konusu lkeyle ticaretlerinde karlatklar problemleri dile getirebilirler. TPRBde yaplan tartma, toplant iin nceden seilen tartmac (discussant) tarafndan ynlendirilir. Raporlar ye lkenin ticaret politikalarn ve uygulamalarn ayrntlaryla inceleyen ve bu ynde politika yapc kurumlar ve makro-ekonomik durumu aklayan blmlerden oluur. Raporun giri blmnde ise ye lkenin ticaret politikalarn deerlendiren Sekretaryann hazrlad zet Gzlemler (Summary Observations) yer almaktadr. Sekretarya raporu ve ye lkenin politika aklamas, gzden geirme toplantsndan sonra toplant tutanaklar ve toplant bakannn Sonu Tespitleri (Concluding Remarks) ile birlikte yaymlanmaktadr. Trkiyenin Ticaret Politikas Gzden Geirmeleri hangi aralklarla gereklemitir? Trkiye'nin ticaret politikalar 4 ylda bir gzden geirmeye tabi tutulmaktadr. Bu erevede, lkemiz ticaret politikalar birincisi 1994, ikincisi 1998, ncs 2003, drdncs de Aralk 2007 ylnda olmak zere drt defa gzden geirilmitir. HZMET TCARET GENEL ANLAMASI (GENERAL AGREEMENT ON TRADE N SERVCES) GATS GATS Nedir ? 15 Nisan 1994 tarihinde Marakete imzalanan Uruguay Round Sonu Belgesi kapsamnda yer alan Hizmet Ticareti Genel Anlamas (GATS) uluslar aras hizmet ticaretine ilikin temel kavram, kural ve ilkeleri ortaya koyan ilk ok tarafl anlamadr. Hizmet Ticareti Genel Anlamasyla, GATTda mal ticareti hakknda belirlenmi olan hkmlerle kyaslanabilecek kadar geni ve ok tarafl bir kurallar erevesi izilmitir. GATSda uluslar aras hizmet ticareti esas olarak onbir ana balk altnda dzenlenmektedir. Bunlar; profesyonel hizmetler, iletiim hizmetleri, mhendislik ve mteahhitlik hizmetleri, datm hizmetleri, eitim hizmetleri, evre hizmetleri, mali hizmetler, salk ve sosyal hizmetler, kltrel hizmetler, turizm ve seyahat ile ilgili hizmetler, ulatrma hizmetleri ve dier hizmetler (enerji datm gibi) olarak belirlenmitir. GATS Antlamas Blmden Olumaktadr. Tm taraflara uygulanacak temel kurallar, Baz hizmet sektrlerinin zel durumlarna ilikin ekler ve kararlar, lkelerin stlendikleri zel ykmllkleri gsteren taahht listeleri.

14

GATSn Temel Kurallar Nelerdir? Anlamann birinci blmnde baz temel kurallara yer verilmektedir: En ok Kayrlan lke (MFN) kural (Madde 2) GATSta bir ye lkenin, bu anlamada kapsanan bir nlemle ilgili olarak; herhangi bir dier yenin hizmetlerine ve hizmet sunucularna, dier bir lkenin benzer hizmetleri ve hizmet sunucularna uygulanandan daha az kayrc olmayan bir muameleyi, derhal ve artsz olarak uygulayaca eklinde ifade edilmitir. Bu zorunluluk, belirli bir taahht yaplm olsun veya olmasn, tm sektrlerde geerlidir. Ancak, Anlamada GATTdan farkl olarak lkelerin geici olarak En ok Kayrlan lke muafiyetlerine yer verilmektedir. Ulusal Muamele lkesi (Madde 17), hizmetler alannda farkl uygulanmaktadr. Szkonusu ilke, mallar ve fikri mlkiyet haklarnda genel bir kural iken, GATS erevesinde taahhtlerin yapld alanlarda uygulanmakta ve baz muafiyetlere izin verilmektedir. lgili madde her yenin herhangi bir dier yenin hizmetlerine ve hizmet sunucularna, hizmet arzn etkileyen btn nlemler ile ilgili olarak kendi hizmetlerine ve hizmet sunucularna uyguladndan daha az kayrc kurallar uygulamamasn hkme balamaktadr. Anlama, dzenlemelerde effafl esas almaktadr (Madde 3). Bu erevede, her ye lke tarafndan hizmetlerle ilgili tm mevzuatn yaymlanmasn ve bu konuda yabanc firma ve hkmetlerin bilgi alabilecekleri bir merkezin oluturulmasn zorunlu klmaktadr. Ayrca, lkelerin taahhtlerinde yer alan hizmetlerle ilgili mevzuatta yaplacak deiikliklerin szkonusu bilgi merkezleri tarafndan DT Sekretaryasna bildirilmesini ngrmektedir. Taahht Listeleri ye lkeler, taahht listeleri ile hizmet sektrlerinde yabanc hizmet reticilerine uyguladklar kstlamalar ve hizmet sektrlerindeki son durumlarn belirtmektedirler. lkemizin taahht listesi, mesleki hizmetler, haberleme hizmetleri, mteahhitlik ve ilgili mhendislik-mimarlk hizmetleri, eitim hizmetleri, evre hizmetleri, mali hizmetler, salk ve sosyal hizmetler, turizm ve seyahat ile ilgili hizmetler ve ulatrma hizmetleri sektrlerini iermektedir. Taahht listeleri, Hizmet Ticareti Genel Anlamasnn (GATS) Pazara Giri ve Milli Muamele balklar altnda yaplan dzenlemeler esas alnarak oluturulmaktadr. Listeler asl olarak iki kolon (Pazara Giri ve Milli Muamele) halinde, ek taahhtlerde bulunulmasnn gerektii hallerde nc kolon (Ek Taahhtler) da alarak yaplmakta, her bir kolonda da drt hizmet sunu biimi (mode) esas alnarak ilgili hizmet sektrne ilikin aklamalar yer almaktadr. Hizmet sunu biimleri: Snr tesi ticaret (Cross border trade) rnein: uluslararas telefon grmeleri, Yurtdnda tketim (Consumption abroad) rnein: turizm, Ticari varlk (Commercial Presence) rnein: yabanc bankalar, Gerek kiilerin hareketlilii (Movement of natural persons) rnein: danmanlar,

15

Derogasyon Listeleri Ayrca ye lkeler derogasyon listesi hazrlayarak hizmet ticareti alannda belirli lkelere verdikleri ayrcalklar belirtmektedirler. Derogasyon listesinde, ikili anlamalarla salanan ve nc bir lkeye uygulanmamas sonucunu douran hususlar listelenmitir. kili anlamalarla bir dier lkeye salanan avantajlarn ve ayrmc muamelenin listelenmesinin yannda, mevzuatlarda yer alan mtekabiliyet ieren maddelerin de listelenmesi gerekmektedir. Bu erevede, Trkiyenin derogasyon listesinde, mesleki hizmetler, telekomnikasyon, ulatrma ve bankaclk sektrleriyle ilgili mtekabiliyet maddeleri listelenmi bulunmaktadr. TCARETLE BALANTILI FKR MLKYET HAKLARI (TRADE RELATED ASPECTS OF INTELLECTUAL PROPERTY RGHTS) TRPS TRIPS Nedir? Fikri mlkiyet haklarn korumaya ynelik normlarn nemli lde deiiklik gsterdii ve uluslararas ticarette sahte mallara uygulanabilir prensip ve kurallar konusunda ok tarafl bir erevenin bulunmamasnn uluslararas ekonomik ilikilerde giderek artan bir gerginlie yol at grne dayanlarak, Uruguay Round mzakerelerinde Ticaretle Balantl Fikri Mlkiyet Haklar konusunda da bir anlama akdedilmitir. Anlamann birinci ksm, genel hkmler ve temel ilkeleri belirlemektedir. Bu blmde "ulusal muamele" kuralna gre, her bir tarafn fikri mlkiyet haklarnn korunmas konusunda, dier taraf uyruklu kiilere, kendi uyruundan olanlardan daha az elverili bir tutum sergilememesini hkme balamtr. Ayrca, ayn blmdeki "en ok kayrlan lke" kuralna gre, taraf bir lkenin, yabanc uyruklu kiilere tand tm avantajlar derhal ve artsz olarak, szkonusu muamele ilgili tarafn kendi vatandalarna tand muameleden daha elverili olsa dahi, dier tm taraf lkelere de tannacaktr. kinci ksmda her bir fikri mlkiyet hakk ayr ayr incelenmitir. Telif haklar ile ilgili olarak taraflarn edebi ve sanatsal yaptlarn korunmas iin Bern Konvansiyonunun temel hkmlerine uygun davranmalar ngrlmtr. TRIPS Anlamasyla, mevcut uluslararas kurallara nemli ilaveler getirilmitir. zellikle telif haklar sahiplerine kendi haklarnn ticari olarak kiralanmasn yasaklama ve bu haklar istedikleri gibi kullanma yetkisi vermektedir. Anlamada, ayrca, bilgisayar programlar ile veri tabanlarnn hangi artlar altnda telif haklar erevesinde korunaca hususuna da aklk getirilmitir. TRPS Kapsamna Alnan Haklar Nelerdir? Marka : Antlama, bir iletmenin mal ve hizmetlerini dier iletmelerin mal ve hizmetlerinden ayran herhangi bir iaret veya iaret kombinasyonunun marka oluturabilecei belirtilmektedir. Anlama, marka olarak belli bir korumadan yararlanacak iaret tiplerini tanmlamakta ve bunlara tannacak asgari haklar, devir ve lisans verilmesi ile kurallar belirlemektedir.

16

Corafi iaretler: Corafi iaretler, tketiciyi, bir rnn kalitesi, saygnl ve zellikle corafi menei konusunda bilgilendirir. Corafi iaretler konusunda, Anlama, rnn corafi menei konusunda tketiciyi yanltan veya haksz rekabete yol aan her trl bilgi kullanmnn engellenmesi iin tm nlemlerin alnmas gerektiine iaret etmektedir. Corafi iaretler konusunda verilebilecek en yaygn rnek ampanyadr. ampanya, Fransann belirli bir blgesinde retilen araba verilen addr. Prensip olarak, bir baka yerde retilen araba ampanya denilmesine izin verilmemektedir. Anlama, araplar ve sert alkoll iecekler iin ilave koruma salamaktadr. Endstriyel tasarm ve modeller: Endstriyel tasarm ve modellere ilikin olarak TRIPS Anlamas, ye lkelere bamsz olarak yaratlm yeni veya orijinal snai tasarmlarn korunmas ykmlln getirmektedir. Endstriyel tasarm ve modellerin en az on yllk bir dnem iin koruma altna alnmas ngrlmtr. Korunan hak sahipleri; korunan endstriyel tasarm veya modelin kopyalarnn retimi, sat veya ithalatn engelleme hakkna sahiptir. te yandan, TRIPS Anlamasnda bir buluun patent ile korunabilmesi iin aranan kriterler, yenilik, tekniin bilinen durumunun almas ve sanayiye uygulanabilirliktir. Patentler: Patentlerle ilgili olarak taraflar Paris Konvansiyonunun temel hkmlerini tamamlayc genel kurallar getirilmitir. Ayrca, hemen hemen tm teknolojik bulular iin yirmi yllk bir koruma sresi tannmtr. ye lkeler, ticari kullanmn kamu dzeni ve menfaati gerekesiyle yasaklanm olmas halinde, bulular patent uygulamasnn dnda tutabilirler. Anlamada ayrca, ye lkelerin insan ve hayvan tedavisinde kullanlan cerrahi yntemler, tehis ve tedavi usulleri, mikroorganizmalar haricindeki bitki ve hayvanlar ile esas olarak, biyolojik olmayan ve biyolojik yntemler dnda bitki ve hayvanlarn retimiyle ilgili biyolojik usuller kapsamndaki bulularn patent uygulamasnn dnda tutabilmelerine izin verilmektedir. Ancak, yeler patentle veya kendilerine zg etkin bir sistemle veya bunlarn bir kombinasyonuyla bitki trlerinin korunmasn salayabileceklerdir. Anlama zorunlu lisanslar (compulsory licences) veya devlet tarafndan bir rnn hak sahibinin izni olmakszn kullanlmasn da detayl artlara balamtr. Know- How: Ticari deer tayan ticari srlarn ve know-how gizliliinin korunmas ve drst ticari uygulamalara aykr hareketlerin yasaklanmas da TRIPS erevesinde dzenlenmi bulunmaktadr.

17

Sz konusu anlama ayrca szlemeye dayal lisansta rekabeti bozan uygulamalara ilikin hkmleri de kapsamaktadr. Anlama, fikri mlkiyet haklarnn veya lisans uygulamalarnn ktye kullanlmasna ilikin sebeplerin ve rekabette ters etki douran faktrlerin var olmas durumunda ye lkeler arasnda istiareleri ngrmektedir. TRIPS Anlamas, ye lkelere fikri ve snai haklarn etkin bir ekilde salanmas amacyla i hukuklarnda gerekli dzenlemeleri yapmalarn ngrmektedir. Dzenlemeler fikri haklarn ihlaline kar etkin nlemlere izin vermeli; adil, eit ve ak olmal ancak pahal olmamaldr. Makul sreleri amamal veya haksz gecikmelere yol amamaldr.

lkelerin Kendi Yasalarn TRPSe Uyarlamas Nasl Olacaktr? Gelimi lkelere Anlamadaki hkmlerle kendi yasalarn uyumlu hale getirmek iin bir yllk bir gei dnemi tannmtr. Szkonusu gei dnemi, planl ekonomiden pazar ekonomisine geen ve gelime yolundaki lkeler iin 5 yl; ve en az gelimi lkeler iin 11 yldr. Gelimi olan ye lkeler en az gelimi ye lkelerin salam ve uygulanabilir bir teknolojik temel oluturmalarn salamak iin bu yelere teknoloji transferini tevik etmek ve artrmak iin kendi lkelerindeki iletmelere ve kurumlara tevik salayabileceklerdir. Eer gelime yolundaki bir lke, baz teknolojik alanlardaki rn patentleri araclyla salanan korumacl Anlamann imza edildii tarihte tanmyorsa, bu korumay dzenlemek iin 10 yla kadar varabilen bir sreden yararlanacaktr. Buna karlk, teknolojinin tm alanlarnda, zellikle tbbi ve zrai ilalarn patentle korunmasnda gelime yolundaki lkelerin gei sresinin balangcndan itibaren tm patent bavurularn kabul etme zorunluluu getirilmitir. Gei sresinin bitimine kadar patentin tescil edilmemesi durumunda bile, buluun yenilii mracaat tarihinden itibaren sakl tutulacaktr. AYRIMCI VERGLENDRME DT nezdinde ayrmc vergilendirme ile ilgili alan davalarda davac taraflar GATTn 3 No.lu szlemesinde (National Treatment On Internal Taxation And Regulation) belirtilen kurallara aykr bir vergilendirme olduunu iddia etmekte ve davalarn bu szlemenin ihlaline dayandrmaktadrlar. DT, ayrmc vergilendirme ile ilgili davalar temel kritere gre incelenmekte ve kararlarn aada yer alan bu temel esas dorultusunda vermektedir. Bunlardan birincisi, rnlerin birbirine benzer rn olup olmadnn aratrlmasdr. DT, benzer rn kavramn yorumlarken tanmn ok geni tutmakta ve mallarn arasnda ok dk ikame esneklii olsa dahi bunlar benzer rn olarak kabul etmektedir. rnein, DT benzer davalarda vermi olduu kararlarda, bira ve arap dndaki btn alkoll rnleri benzer rn olarak tanmlama eilimindedir. DT nn ikinci kstas ise, ayrmc vergilendirmenin yaplp yaplmaddr. Bu noktada DT, dava konusu olan rnn yurt iinde ve ithalatnda ayn ekilde vergilendiriliyor olmasn yeterli grmemekte, dava konusu rne benzer rnlerin de ayn ekilde vergilendiriliyor olmasn gerekli grmektedir.

18

DT nn son kstas ise, tespit edilen ayrmc vergilendirmenin dava konusu rne koruma salayp salamadnn aratrlmasdr. DT, burada vergilendirmenin amacyla ilgilenmemekte, somut durumun bir koruma salayp salamadn incelemektedir. DT, yukarda aklanan esasn varln yani; rnlerin birbirine benzer rn olduunu, ayrmc vergilendirmenin yapldn ve bu ayrmc vergilendirmenin, dava konusu rne koruma saladn tespit ederse davac taraflar lehine karar vermektedir.

SBVANSYONLAR VE TELAF EDC NLEMLER ANLAMASI Sbvansiyon Nedir? Devlet tarafndan toplum karlarn gzeterek retimi veya ihracat eitli ekillerde etkilemek ve yerine gre reticileri/ihracatlar korumak ve tevik etmek amacyla para yada para olarak ifade edilebilecek dier ekillerde verilen karlksz mali yardmlar sbvansiyon olarak adlandrlmaktadr. Anlama, Tokyo Round'da kabul edilen ve lkemizin de taraf olduu "VI, XVI ve XXIII.'nc Maddelerin Yorumlanmas ve Uygulanmasna likin Anlama" y temel almaktadr. Anlama, sbvansiyonlarn tanmn yapmakta ve nceki Anlamadan farkl olarak "spesifik (zgl) sbvansiyon kavramn getirmektedir. Spesifik sbvansiyon, sbvansiyonu veren makamn yetki alanndaki bir firmaya, sanayi dalna veya bir grup firma veya sanayi grubuna salad sbvansiyonlardr. Anlamada belirtilen kurallara yalnzca bu tr "spesifik" sbvansiyonlar tabidir. Tarm rnleri ayr bir Anlama ile dzenlendiinden kapsam dnda tutulmaktadr. Sbvansiyonlar kategoriye ayrlmtr: Yasaklanan Sbvansiyonlar: hracat performans artna bal olanlar, thal yerine yerli mal kullanm artna bal olanlar. Yasaklanm sbvansiyonlarla ilgili uyumazlklar, yeni uyumazlklarn zm yntemlerine tabidir. Sbvansiyonun yasak olduu tespit edilirse hemen durdurulmas istenmekte, belirli bir sre iinde sbvansiyon uygulamasna son verilmedii takdirde ise ikayeti taraf telafi edici nlem alabilmektedir. Kar Tedbir Alnabilen Sbvansiyonlar: Anlama, bu grup altnda herhangi bir taraf lkenin teki taraf lkelerin karlarna sbvansiyonlar yoluyla zarar vermesini nlemeyi amalar. Herhangi bir rn iin uygulanan sbvansiyon orannn mal deerinin % 5'ini getii durumlarda veya bir sanayi dalnn urad

19

iletme zararlarn karlayacak sbvansiyon verildiinde "ciddi zarar"n mevcut olduu kabul edilmektedir. Byle durumlarda, sz konusu sbvansiyonun ikayeti lkenin yerli sanayine zarar vermediinin kantlanmas ykmll sbvansiyonu uygulayan lkeye dmektedir. Kar Tedbir Alnmasn Gerektirmeyen Sbvansiyonlar: Sbvansiyonlar Anlamasnn 2. maddesi erevesinde spesifik olmayan sbvansiyonlar ile bu madde erevesinde spesifik olup, ancak, aratrma-gelitirme, geri kalm blgelerin desteklenmesi ve evre koruma amal sbvansiyonlar kar tedbir alnamayan sbvansiyonlar olarak kabul edilmektedir. Bu tr sbvansiyonlarn, Anlamann ilgili maddesi uyarnca geici olarak uygulanmas ngrlm ve uygulamann srdrlmesine ynelik bir karar alnamad iin kar tedbir alnmasn gerektirmeyen sbvansiyonlar ortadan kalkmtr. Telafi Edici nlem Alma Sreci: Anlamann bir blm de telafi edici nlemlere ilikin dzenlemelere ayrlmtr. Telafi edici nlem alnmas ve ulusal makamlarn yapt soruturmalar, btn taraflarn bilgi ve grlerini sunmalarn salayacak ekilde dzenlenmektedir. Sbvansiyon ile zarar arasndaki ban kurulabilmesi iin ilgili btn ekonomik faktrler gznne alnmakta, sbvansiyon orannn yzde 1'in altnda olduu, miktar veya zararn nemsenmeyecek kadar az olduu tespit edildiinde soruturma sona erdirilmektedir. Soruturmalar tamamlanmaktadr. Anlamaya gre istisnai durumlar dnda bir yl iinde

Anlama, sbvansiyonun sona ermesi veya yeniden bavurulmas ihtimali olmamas durumlarnda, telafi edici vergi uygulamasnn normal olarak yrrle girdikten itibaren be yl iinde sona erdirilmesini hkme balamaktadr. En az gelimi lkeler ile kii bana yllk geliri 1000 ABD Dolarnn altnda olan gelime yolundaki lkeler (GY) iin ihracat sbvansiyonlar yasa bulunmamaktadr. Bu lkelerin ayrca, dier sbvansiyon uygulamalarndan da belirli bir zaman muaf olmalarna olanak tannmtr. Dier gelime yolundaki lkeler iin ihracat sbvansiyonlar yasa DT Kurulu Anlamasnn yrrle girmesinden itibaren sekiz yl sre ile geerli olacaktr. Bu srenin uzatlabilmesine ilikin prosedr ise Doha Bakanlar Konferans srasnda alnan bir karar ile belirlenmitir. ANT-DAMPNG ANLAMASI (VI. MADDENN UYGULANMASINA LKN ANLAMA) GATT'n VI. maddesi, dampingli ithalat durumunda; genelde ihracat lkenin i piyasasndaki fiyat ifade eden normal deerin altnda bir ihracat fiyat ile ithali yaplan ve ithalat lkenin yerli sanayisine zarar veren ithal mallara kar tedbir alnmasna imkan salamaktadr. Bu tedbirlerin uygulanmas ayrntl olarak, Tokyo Round'un sonunda tamamlanan Anti damping Kodu ile dzenlenmektedir. Uruguay Round mzakerelerinde Kod'daki eksiklikler ayrntl ekilde gzden geirilmitir.

20

Yeni Anlama, zellikle bir rnn dampingli olup olmad, dampingli ithalatn yerli retime zarar verip vermediinin belirlenmesinde dikkate alnacak kriterler, soruturmann almas ve yrtlmesinde izlenecek yntem, dampinge kar nlemlerin uygulanmas ve sresi konularnda daha ak kurallar getirmektedir. Anlama ile ayrca, anti damping uygulamalarna ilikin uyumazlklar nedeniyle kurulacak panellerin grevleri akla kavuturulmaktadr. Bir rnn dampingli fiyatla ihra edilip edilmediinin belirlenmesine ilikin yntemle ilgili olarak Anlama, ihra fiyat ile i piyasa fiyat arasnda adil bir karlatrma yaplmasn, dampinge neden olan etkenlerin keyfi olarak yaratlmamasn veya olduundan fazla gsterilmemesini ngrmektedir. Anlama, ithalat lkeden, dampingli olduu iddia edilen mallar ile o lke sanayinin maruz kald zarar arasnda belirgin ve gerekeli bir iliki bulunduunun kantlanmasn art komaktadr. Ayrca, damping yapld iddia edilen mala ilikin o lke sanayii ile ilgili btn ekonomik faktrlerin incelenmesi Anlama'da hkme balanmaktadr. Damping soruturmalarnn nasl alaca ve ne tr yntemlerle yrtleceine ilikin hkmler Anlamada yer almaktadr. Ayrca, Anlama ciddi zarar ve dampingin devam etme ihtimali belirlenmedii srece dampinge kar tedbirlerin en fazla be yl iinde yrrlkten kaldrlmasn hkme balanmtr. LKEMZ ALEYHNE AILAN SBVANSYON SORUTURMALARI Dier lkelerin, lkemiz aleyhine at sbvansiyon soruturmalar srasnda vergi ile ilgili konular, D Ticaret Mstearl koordinasyonunda Bakanlmzca cevaplandrlmaktadr. Bu soruturmalarda en nemli konulardan birisini vergi tevikleri oluturmaktadr. 2000 ylndan itibaren Sbvansiyon Soruturmalar Avrupa Birlii ve D likiler Daire Bakanl GATT Mdrl tarafndan yrtlmektedir. Bu kapsamda ABDnin Makarna, Karbon kaynakl elik tp ve borular ile hat borular, Karbon elik boru ve tp, Karbon ve alaml elik ubuk tel (filmain) balkl ihra rnlerine ilikin at ondrt soruturmaya katlm salanmtr. ABDnin, lkemizin karbon ve alaml elik ubuk tel ihracatna kar at soruturma, lehimize sonulanmtr. Bu sonucun, bundan sonraki soruturmalara da olumlu etkisinin olaca sylenebilir.

21

KAYNAKA

Gmrk Tarifeleri ve Ticaret Genel Anlamas (GATT) Hizmet Ticareti Genel Anlamas (GATS) Hizmet Ticareti Genel Anlamas (GATS) ve Trkiyenin Durumu Trkiyenin Hizmet Ticareti Genel Anlamas (GATS)na ilikin Taahht ve Derogasyon Listeleri (Hazine Mstearl Ankara 1999) Ticaretle Balantl Fikri Mlkiyet Haklar Anlamas (TRIPS) Gmrk Tarifeleri ve Ticaret Genel Anlamas (GATT) rfan KIZIKLI Ankara 1963

22