PETROL JEOLOJS

Do. Dr. Okan Tysz T Avrasya Yerbilimleri Enstits 1998

PETROL JEOLOJS DERS KONULARI 1-Petroln tanm, dn, bugn ve yarn 2-Petroln fiziksel ve kimyasal zellikleri 3- Petroln kkeni, oluumu ve g 4-Yeralt ortamnn fiziksel ve kimyasal koullar 5-Petrol hazneleri 6-Petrol kapanlar 7-kel havzalar 8-Petrol arama yntemleri DERSE AT KAYNAKLAR

Selley, R.C., 1985, Elements of Petroleum Geology. Freeman and Co.,449. (Hamdi Bozba ktphanesinde kopyas mevcuttur) AAPG (American Association of Petroleum Geology) dergileri http://www.aapg.org http://www.tpao.gov.tr

GR PETROL Petra=ta Oleum=ya Petrol doada bulunan kompleks bir hidrokarbon karmdr

Doal gaz ve petrol birlikte hidrokarbon ad ile de bilinir. Hidrokarbon kat, sv ya da plastik halde bulunabilir. Yeraltnda gaz halinde iken yzeye ktnda souyup sv haline gelen petrole kondaseyt (condensate) denir. Sv hidrokarbona ham petrol denir. Plastik hidrokarbon asfalt ve ilikili maddeleri ierir. Petrol uzun jeolojik srelerde karmak fiziksel ve kimyasal ilevler sonucunda olumutur. Petroln aranmas, bulunmas, iletilmesi ve kullanma hazrlanmas iin bu ilevlerin iyi bilinmesi gerekir. Bu da farkl uzmanlk alanlarn gerektirir.
PETROLUN TARHES Heredot m.. 450 de Tunusda ve Yunan adalarnda petrol szntlarndan bahseder. Bu ilk dnemlerde petrol hastalklarda ila olarak, su yaltm malzemesi olarak, savalarda yakc madde olarak kullanlmtr. 19. Yzyl ortalarna kadar petrol retimi ilkel yntemlerle srdrlm, asfalt, ham petrol ve ya olarak retilip kullanlmtr 1745de Fransada Pechelbronndaki petroll kumlarda ilk petrol kuyusu almtr. Kral XV. Louis tarafndan m. De la sorbonnere isimli ahsa lisans verilmi, bu ahs dnyann ilk petrol rafinerisini de kurmutur. 1847de iskoyada james young tarafndan petroll eyller iletilmitir 1857de abdde albay drake tarafndan pennsylvanada ilk petrol retim kuyusu almtr. Bu dnemde kablolu sondaj makinalar icat edilmi sondaj cihazlar bundan sonra giderek daha da gelitirilmeye balanmtr. I.dnya sava sonras dnyada petroln nemi giderek artm, otomobil ve dier motorlu vastalarn yaygn kullanlmaya balamas ile petrole ihtiya giderek artmtr Dnyadaki dev petrol irketleri kurulmutur. Bunlardan en nemlileri seven ssters (7 kzkardeler) ad ile bilinen 7 dev irkettir. Bunlar bugn de dnya petrol piyasasn idare eden Brtsh petroleum Shell Mobl Exxon Gulf Texaco Chevrondur. 1960da OPEC (Organization of Petroleum Exporting Countries) kuruldu Krfez krizi ile dnya yeni petrol kaynaklar aramaya yneldi Eski sovyetler birliinin dalmas ile hazar evresi petrol provensleri dnya piyasasna ak hale geldi Hazar evresi petrol kaynaklar bugn zerinde en ok aratrma yaplan yerlerin banda gelmektedir ve dev petrol irketleri burada faaliyet gstermektedir

Petrol, 20. Yzylda olduu gibi 21. Yzylda da stratejik nemini srdrecek, dnya politikasnn belirlenmesinde ana etkenlerden biri olacaktr. TRKYEDE PETROL ARATIRMALARI 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. lk petrol hikayesi Evliya elebi tarafndan 18. Yzylda kaleme alnmtr. kl bulgular 19. Yzyln sonuna doru Trakya yarmadasnda yaplmtr. 1935 de MTAnn kurulmas ile balamtr. lk retim kuyusu 1940 da Ramanda almtr. 1954 de MTA petrol faaliyetlerini TPAOya devretmitir. TPAO eitli yabanc lkelerle ortak anlamalar yaparak faaliyetini srdrmektedir. Trkiye petrol asndan niin ansszdr??

TPAO

TURKIYE PETROLLERI ANONIM ORTAKLIGI (Turkish Petroleum Corp.)

PETROLEUM ACTIVITIES IN TURKEY

1993 GEOLOGICAL SURVEYS(CREW/MONTH) TPAO DIGER/OTHE RS TOPLAM/TOTAL 65.67 1.63 67.30 37.70 37.70 95.67 2.27 97.94 58.37 0.67 59.04 45.26 45.26 1994 1995 1996 1997

GEOPHYSICAL SURVEYS(CREW/MONTH) TPAO DIGER/OTHE RS TOPLAM/TOTAL SONDAJ(METRE ) DRILLING(ME TE RS) TPAO TPAO+ DIGER/ TPAO+ OT HERS DIGER/OTHE RS TOPLAM/TOTAL SONDAJ(KUY U ADEDI) DRILLING(NUMBE R OF WELLS) TPAO 48 39 25 38 41 90,708 76,706 20,064 11,154 22,370 22,060 133,142 109,92 0 55,553 3,054 9,235 67,842 60,187 8,134 12,023 84,918 8,968 18,234 105.33 3.33 108.66 46.97 1.43 48.40 85.73 1.73 87.46 70.50 0.90 71.40 55.33 4.00 59.33

80,344 112,120

PETROL JEOLOJS KONU-1

PETROLN FZKSEL ve KMYASAL ZELLKLER

PETROLN FZKSEL ZELLKLER

YOUNLUK HACM VSKOZTE KIRILMA NDS FLORESANS RENK VE KOKU KALORFK DEER PARLAMA NOKTASI

YOUNLUK Bir maddenin YOUNLUU, belli hacimdeki maddenin arlnn ayn hacimdeki suya olan orandr. Petroln younluu 600F (15,50C) scaklk ve 1 atmosfer basn altndaki petroln younluu ile ifade edilir. Ham petroln younluu onun kimyasal bileimini yanstr. Petrol ierisindeki hidrokarbon yzdesi, gaz miktar, rezin ve asfalt gibi ar hidrokarbonlarn oran, slfr oran, scaklk gibi faktrler petroln younluunu etkiler. Petroln fiyat younluuna gre deimektedir PETROLN YOUNLUU

API=

Petroln younluu 0,6-1.00 gr/cm3 arasnda deiir. Younluk Amerikada API, Avrupada ise Baume derecesi ile ifade edilir. 141,5 ZGR AIRLIK (60 ) 140 131,5

BAUME= ZGR AIRLIK (60)

130

Dnya petrolleri 270-350 API gravitesindedir. Kaliforniyadaki 50-70 API petrol sudan ardr. En yksek 570 API petrol bulunmutur

YOUNLUK ve ZGL AIRLIA GRE PETROL

P Z 0 0 0 G , 7 - 0 , 8 - 0 , 9 - 1 L

T D L

L P E TE RS O L o k h a f i f p H a f if p e t r o A r p e t r o E C

A A P I RI , 8 7 0 , 9 4 5 , 0 2 5

I EK R - 4 5 - 2 5 - 1 0

PETROLN HACM

Sv petroln hacmi 600F de ve 1 atmosfer basnta llr ve varil cinsinden ifade edilir. 1 varil=159 litredir. Doal gazn hacmi ayn koullarda ft3 veya m3 cinsinden ifade edilir. Hacmi denetleyen faktrler scaklk, basn ve petroln ierisinde znm olan maddelerdir. Rezervuardaki petrol hacmi, petroln tankda dinlendirilmesi ile % 6-8 orannda azalr.

PETROLN VSKOZTES Viskozite bir sv veya gazn akmaya kar direncini ifade eder. Yani akkanln tersidir.

Petroln viskozitesi petroln bileimine baldr. Younluk ve ar bileen miktar arttka viskozite de artar. Scaklk ve gaz miktar arttka viskozite der. Viskozite birimi Poizdir. Bir sv 1 cm2 kesitindeki bir tp ierisinde 1 dyn basn altnda 1 saniyede 1 cm ilerliyebiliyorsa viskozitesi 1 Poizdir. Poizin yzde birine Santipoiz denir. Yksek viskoziteli petroln tanmas ve retilmesinde glkler vardr
PETROLN KIRILMA NDS Krlma indisi petroln kimyasal bileimine bal bir zelliktir. Petroln younluuna gre 1,39 ile 1,49 arasnda deiir, hafif petrollerin krlma indisi de kktr.

PETROLN FLORESANS ZELL Petrol ultraviyole k altnda sar-yeil-mavi renklerde floresans gsterir. Bu zellik eser miktardaki petroln kolayca belirlenmesini salar.

PETROLN RENK ve KOKUSU Petroln rengi yansyan kta yeilimsi, iinden geen (krlan) kta ise ak sar, krmz ve bazen de siyahtr. zgl arlk arttka renk de koyular. Hafif hidrokarbonlu petroller ho kokulu; doymam hidrokarbon, kkrt ve nitrojen ieren petroller ise kt kokuludur. PETROLN KALOR DEER Petroln kalori deeri zgl arl ile ters orantldr. zgl arl 0,9 olan 17 API petroln kalori deeri 10500 kal/g iken zgl arl 0,7 olan 70 API petroln kalori deeri 11700 kal/g dir. PETROLN PARLAMA NOKTASI Petrol zerine alev tutulduunda petrol buharnn ilk atelenme an petroln parlama noktasdr. Bu nokta petroln bileimine gre deiir. Parlama noktas eitli s derecelerinde distile edilebilen rn oranlarnn belirlenmesinde kullanlr. PETROLN KMYASAL ZELLKLER Petrol bir hidrokarbon bileimidir. Petrol asndan en nemli hidrokarbonlar

Parafin veya metan serisi (CnH2n+2) Olefin (Naften) serisi serisi (CnH2n) Aromat (CnH2n-6) serisi (Aromatikler) Asetilen serisi (CnH2n-2)

PARAFN SERS (CnH2n+2)

Btn hidrokarbon atomlar birbirleri ile tek balarla balanmlardr. Hidrojen atomlar doymu olduundan parafin serisine doymu hidrokarbon grubu da denilir. 5 Karbona kadar olanlar doal gaz 5-17 Karbonlu olanlar sv (benzin, gazya, mazot) 17-22 Karbonlu olanlar yar kat (makina yalar, jlemsi petrol rnleri) 23 ve daha fazla Karbonlu olanlar katdr (parafin, asfalt, zift)
OLEFN (NAFTEN) SERS (CnH2n)

Parafinlere gre iki hidrojen atomu eksiktir. Bu nedenle herhangi iki Karbon atomu birbirlerine ift bala balanmlardr. Hidrojen eksiklii ve ift ba bulunduu iin doymam hidrokarbon grubuna dahildirler. Doymam olduklar iin kolayca kimyasal reaksiyonlara girerler, bu nedenle de petrol ierisinde seyrek bulunurlar.
AROMATLAR SERS (CnH2n-6)

Doymam hidrokarbon grubuna dahildir. ok ar kokular vardr Bazen renksiz ve uucu sv halinde bulunurlar

ASETLEN SERS (C2H2n-2)

Bulunabilir

Doymam hidrokarbon grubuna dahildir. Doada az bulunurlar.

Petrol ierisinde sadece yksek karbonlu olanlar bulunur.

DOADA PETROLLE BRLKTE DOAL GAZ DA BULUNUR Bunlar Serbest gaz halinde Petrolde znm halde Suda znm halde Svlam gaz halinde

DOAL GAZLAR Doal gazlar hidrokarbon gazlar ve nonhidrokarbon gazlar olmak zere ikiye ayrlr. Ayrca ierdikleri buhar miktarna gre ya ve kuru gaz olmak zere de snflanrlar.

GAZLAR
Asil gazlar
NONHDROKARBON

Helyum Argon Kripton Radon Nitrojen Karbondioksit Hidrojen slfr Hidrojen

NORGANK KKENL

KARIIK KKENL

HDROKARBON

Metan Etan Propan Btan

GENELLKLE ORGANK KKENL

NON-HDROKARBON GAZLAR HELYUM Doal gazlar ierisinde aksesuar olarak bulunur. Eser miktarda Argon ve Radona da rastlanr. Amerika Texas, Polonya, Avustralya ve Kanadada helyumca zengin doal gazlar bulunmutur. Helyum Uranyum, Toryum, Radyum gibi radyoaktif elementlerin bozunmas sonucunda oluur NON-HDROKARBON GAZLAR

NTROJEN

HDROJEN

Hem asil gazlarla hem de hidrokarbon gazlar ile birlikte bulunabilir. Volkanizma ile ya da nitratn bakteriyel bozunmas sonucunda oluur. Bitml karbonatlarn termal metamorfizmas sonucu da nitrojen ve karbondioksit olumaktadr.

NON-HDROKARBON GAZLAR

Yeralt koullarnda ender olarak bulunur. Ancak Kansasta bulunmutur. Burada hidrojen organik maddelerin termal matrasyonu sonucu olumutur. NON-HDROKARBON GAZLAR KARBONDOKST Yeraltnda en yaygn gazlardan birisidir. Bilhassa volkanik aktivite olan yerlerde yaygndr. Hem inorganik hem de organik olarak ilevler sonucunda oluur. Volkanik intrsiflerin karbonatlar metamorfize etmesi ile, meteorik sularn karbonat ve dolomitleri etkilemesi ile, Kerojenin matrasyonu ile ya da organik maddelerin oksidasyonu ile oluabilmektedir. NON-HDROKARBON GAZLAR HDROJEN SLFR Yeraltnda serbest veya petrol ierisinde erimi halde bulunur. Zehirli, kt kokulu ve ok andrcdr. Bu nedenle retim tesislerinde istenmez. Bu gaz ieren petrol veya doal gaza ac hidrokarbon denir.

HDROKARBON GAZLARI METAN

Parafin serisinin ilk yesi olan metan bataklk gaz ad ile de bilinir. Renksiz, yanc, parlaycdr.

Normal scaklk ve basn altnda organik maddelerin bozunmas ile oluur. Derinlerde ise fazla scaklk altnda bakteriyel ilevlerin azalmasna paralel olarak metan retimi de durur. ok derin rezervuarlarda ise organik maddenin matrasyonu ile metan oluabilir. DER HDROKARBON GAZLARI

Etan, Propan ve Btan gibi dier hidrokarbon gazlar biyojenik ilevler sonucunda deil, organik maddenin matrasyonu ile oluurlar. Yeralt almalarnda zengin petrol yataklarnn habercisidirler.

DOADA PETROLLE BRLKTE BULUNAN DER ORGANK BLEKLER ALKOLLER ORGANK ASTLER YALAR KARBONHDRATLAR PROTENLER DER ORGANK MADDELER

ALKOLLER Hidrokarbonlarn H atomlarnn yerine OH grubunun balanmas eklinde bir atom yaps mevcuttur. Doada en bol bulunan tr GLSERN ALKOL (Gliserol) dr. ORGANK ASTLER

Hidrokarbonlarn bir H atomunun yerine karboksil (-COOH) grubunun balanmas eklinde bir atom yapsna

sahiptir. Karboksil grubundaki H atomu iyonlaabildiinden toprak minerallerinin ayrmasna yolaar.

YALAR

Jeolojik adan en nemli yalar esterlerdir. Bunlar organik veya inorganik bir asitin alkolle reaksiyonu sonucunda oluurlar. Yalara ve uzun zincirli esterlere lipidler denir. KARBONHDRATLAR

C, H ve O atomlarndan oluurlar. Bir molekldeki H says O saysnn iki katdr. En basit karbonhidrat glikozdur. Birka glikoz moleklnn birlemesi ile ekerler, birok glikoz moleklnn birlemesi ile niastalar, birkabin glikoz moleklnn birlemesi ile de sellozlar oluur.
PROTENLER

Daima C, H, O ve N, bazen P, S ierirler. Karmak bir atom yaplar vardr. Aminoasitlerin canllar tarafndan birletirilmesi ile oluurlar.

DER ORGANK MADDELER Organik maddeler ierisinde eser miktarda bulunan Pb, Mg, Fe, V, Mo, Ni gibi elementler metal organik bileikler halinde bazen de elat denilen karmak bir yap ierisinde yeralrlar.

Porfirin ve Klorofil petrol ierisinde yeralan nemli elatlardr.

PETROL LE LGL BAZI KMYASAL REAKSYONLAR

FOTOSENTEZ AEROBK BOZUNMA ANAEROBK BOZUNMA HDROJENASYON POLMERZASYON DEPOLMERZASYON ZOMERZASYON ALKLASYON

FOTOSENTEZ (ZMLEME) Yeil bitkilerin gne enerjisi ve klorofil katalizrl ile H2O ve CO2 i birletirerek karbonhidratlara dntrmesidir.

6CO2 + 6H2O = C6H1206 + 6O2 AEROBK (oksijenli) BOZUNMA Fotosentez olaynn tersidir. Karbonhidratlarn su ve karbondioksite dnmn salar. ANAEROBK (oksijensiz) BOZUNMA Organik maddelerin oksijensiz bir ortamda yanmalar sonucunda madde ierisindeki oksijen CO eklinde atlrken kalan C ve H karbonhidratlara ve organik bileimlere dnr. HDROJENASYON Doymam hidrokarbonlarn H2 ilave edilmesi ile doymu hidrokarbonlara dntrlmesidir. POLMERZASYON

Kk molekllerin birletirilmesi ile byk molekllerin oluturulmasdr.

Glikozlarn birleerek niasta ve selloz, aminoasitlerin birleerek protein meydana getirmesi polimerizasyondur. Polimerizasyon esnasnda daima hidrojen aa kar

DEPOLMERZASYON Polimerizasyonun tersidir.

Ortam hidrojen asndan zengin ise depolimerizasyon rnleri doymu hidrokarbonlar, ortam hidrojensiz ise depolimerizasyon rnleri doymam hidrokarbonlardr. ZOMERZASYON Bir organik bileimden izomerlerin retilmesidir. ALKLASYON Basit hidrokarbonlardan bir H kayb ile oluan gruba alkil, alkil kklerinin dier organik bileimlere eklenmesine de alkilasyon denir.

PETROLN SINIFLANMASI Petroln snflamas farkl meslek gruplar tarafndan farkl kriterlere gre yaplr. Balca kriterler petroln fiziksel zellikleri, kimyasal zellikleri, molekler yaps ve yadr. Aada birka rnek verilmitir.

PETROL JEOLOJS KONU-2 PETROLN KKEN, OLUUMU ve GMES

PETROLN KKEN

NORGANK KKEN TEORS ORGANK KKEN TEORS PETROL HAKKINDAK JEOLOJK GEREKLER Petrol genellikle kel kayalar ierisinde bulunur. En petroll kayalar s denizel kellerdir Petrol ierisinde bulunduran kel kayalar geirimsiz kayalarla rtlm ya da evrelenmilerdir.
PETROL HAKKINDAK KMYASAL GEREKLER

Yal doal ham petrol ile bugn s derinliklerde olumakta olan petrol arasnda karbon zincirleri asndan farkllklar vardr Yal ham petroln %50 den fazlas hafif hidrokarbonlardr (Hafif petrol yksek API, dk younluklu petroldr). Modern petrolde bu durum ender olarak grlr. Gen petroln optik zelliklerinden bazlar biyosentetik olarak oluturulan petroln zelliklerine benzemektedir. Gen petrollerde bulunan baz kompleks molekller bugn modern organik maddeler ierisinde de olumaktadr. PETROL ORGANK M NORGANK M? NORGANK KKEN TEORLER

lk olarak Berthelot (1866) tarafndan ortaya atlan ve Mendeleev (1877 ve 1902) tarafndan desteklenen bir teoriye gre petrol inorganik kkenlidir. Laboratuarda metan, asetilen ve benzol gibi maddeleri elde eden kimyagerler doadaki petroln de yeraltnda kimyasal reaksiyonlar ve volkanik olaylarla olutuunu ileri srmlerdir. 20. Yzyln banda baz bilim adamlar petroln magmatik kkenli olduunu ileri srdler. Mendeleev mantodaki Demir Karbidin yeraltna szan sularla temasa geerek metan ve hidrokarbonlar oluturduunu ileri srmtr. Bu gr hala baz aratrmaclar tarafndan savunulmaktadr. Bu gr doru ise petroln volkanik kayalarla ilikili olmas gerekecektir. Rusyada alkali intrsif kayalar ierisinde, Norvete dolerit dayklar ierisinde,Egede volkanikler iinde, baz magmatik ve metamorfik kayalarn boluklar ierisinde petrole rastlanm olmakla birlikte bu durum petroln magmatik kkenli olduu eklinde yorumlanamaz. Peyve (1956) ve Subbottin (1966) byk ve derin faylardan kan hidrokarbon gazlarna dayanarak bu gazlarn mantodan kp kabuk ierisinde depolandklarn ve sv petrole dntklerini ileri srmlerdir. Bu durumda son derece derin sondajlar aarak sonsuz petrol kaynaklarna ulamak mmkn olacaktr. Ancak petroln byk lde kel havzalarda bulunmas bu gre aykrdr. Bu rnekleri arttrmak mmkndr. Ancak bugn petroln organik maddelerin olgunlamas (matrasyonu) ile olutuu genel olarak kabul edilmektedir.
NORGANK KKEN TEORSN RTEN VERLER

Petrol ierisindeki porfirin, piridin ve klorofil gibi maddeleri inorganik yolla elde etmek imkanszdr.

Petrolde bulunan ok karbonlu hidrokarbonlarn metann polimerizasyonu yolu ile doal olarak nasl oluabilecei aklanamamaktadr. Petrolde bulunan polarize saptrma zellii kuvars ve zinober dnda hibir inorganik maddede yoktur. Aksine bu sadece organik maddelere has bir zelliktir. Petrol yataklarnn ou magmatik faaliyet alanlarndan uzakta ve kel kayalar ierisinde bulunmaktadr. Yerkabuunun derinliklerine doru petrol artmamakta, aksine petrol gen rt kayalar ierisinde daha yaygn olarak bulunmaktadr.
SONU PETROLN KKEN NORGANK DELDR ORGANK KKEN TEORLER

Baz kimyagerler laboratuarda organik maddeleri starak ve damtarak petrol benzeri hidrokarbonlar elde etmiler ve buna dayanarak petroln organik kkenli olduunu ileri srmlerdir. Organik kken teorisine gre petrol karasal veya denizel bitkilerden ya da hayvanlardan olumaktadr.
BTKSEL KKEN

KARASAL BTKLER Kmrden petrol elde edilmesi ve bataklklardaki metan gaz nedeniyle petroln karasal bitki kkenli olabilecei ileri srlmtr. Ancak petrol sahalarnda genellikle kmr olmamas, kiretalarnda karasal bitkilerden tremi petrol bulunmamas, linyitten treyen zift ile petrol arasnda kimyasal farkllklarn olmas petroln oluumunda karasal bitkilerin etkisi olmadn gstermektedir. DENZEL BTKLER Denizel bitkiler ile denizel keller arasnda kkensel bir iliki kurulabilir. Bunlarn en nemlileri yosun ve diyatomlardr. HAYVANSAL KKEN

Balk ve dier hayvanlarn distilasyonu sonucu petrol ile ayn kimyasal zellikler bulunmutur. Baz aratrclar petroln hem hayvansal hem de bitkisel kkenli (Biyomas kkenli) olduunu kabul etmektedirler.
ORGANK KKEN TEORSN DESTEKLEYEN VERLER

Organik kkenli bir madde olan porfirin petrol ierisinde yaygn olarak bulunmaktadr. Petroln floresans zellii organik kkeni iaret etmektedir. Bu zellik petrol ierisindeki organik kkenli kolesterol maddesinden kaynaklanmaktadr. Ham petrol ierisinde bol miktarda mikroorganik madde vardr Yosun kllerinin I, Br, P ve Amonyum tuzu miktarlar ile ham petroln eser elementleri arasnda benzerlikler vardr. Meksika krfezindeki modern kellerde kellerle yat petrol oluumlar saptanmtr.
SONU PETROLN KKEN ORGANKTR

YERYZNDE MODERN ORGANK LEVLER

Yeryzndeki toplam C miktar 2,65*1020 gramdr. Bunun %82 si kayalar ierisinde %18 i ise organik karbon olarak kmr, petrol ve doal gaz ierisindedir. Fotosentez yolu ile inorganik karbon hidrokarbonlara dntrlmektedir. 6CO2 + 12 H2O = C6H12O6 + 6H20 + 6O2 Formlnde fotosentez ile aa kan glikoz ok daha kompleks karbon bileiklerinin balang noktasdr. Bu kompleks bileimlerden biri olan polisakkaridler bitkilerde ve bunlar yiyen hayvanlarn bnyelerinde olur. Bu hayvanlarn lm halinde organik madde okside olur, CO2 ve suya dnr.
DOADAK KARBON DNGS

DENZ ve OKYANUSLARDA ORGANK RETM ve LEVLER Karalarda olduu gibi denizlerde de organik maddeler esas olarak fotosentez ile oluturulurlar. Denizlerde fotosentez yapan bitkiler fitoplanktonlar ve bentonik alglerdir. Bunlarn retkenlikleri fiziksel ve kimyasal parametrelere baldr. Fiziksel parametrelerin en nemlileri k ve scaklktr. Kimyasal parametrelerin en nemlileri sudaki fosfat ve nitrat miktardr.

ORGANK MADDENN KORUNMASI Organik maddenin korunmasna en uygun ortamlar ierisinde hzl kelim olan ve anaerobik (oksijensiz) taban koullarna sahip ortamlardr. Su ierisinde stratifikasyon (tabakalanma) olan yerler de organik madde korunmas asndan nemlidir. ORGANK MADDENN EN Y KORUNDUU ORTAMLAR

Gller

Engelli havzalar

Kta sahanlklar

Okyanus havzalar

TATLI SU GLLER

Tabakal bir su yaps vardr. stte scak, altta ise souk ve youn su vardr. Hayat stte youndur.

Fotosentez ve oksitlenme etkindir. Alttaki oksijen kullanm sonucu biter ve scaklk farkndan dolay su sirklasyonu kesilir. Alt ksmda karanlk nedeniyle fotosentez olmaz. Dou Afrika gllerinde gzel rnekleri vardr.

ENGELL HAVZALAR

Kurak iklimlerde bu tr havzalarda tuzluluk fark nedeniyle bir su tabakalamas olur.

Taze deniz suyu havzaya girdikten sonra buharlama yolu ile arlap dibe ker. Bu ar su engel nedeniyle ak denize gidemez.Bylece stte daima normal tuzlu su, altta ise ok tuzlu su bulunur. Karadeniz bu tr havzaya iyi bir rnektir.

KITA SAHANLII Organik retim yzeyde fazladr. 200-1500 metre derinlikte oksijen miktar azalr, buna bal olarak retim de der.

OKYANUS HAVZALARI Gnmz okyanus havzalarnda anoksik bir ortam yoktur. Ancak gemiteki havzalarda derinlik, derin okyanus akntlarnn neden olduu tabakalama ve global anoksik olaylar bu blgelerde de organik maddenin korunmasna neden olmu olabilirler. KARALARDA ORGANK RETM VE KORUNMA

Karalarda organik retim ve korunma su ortamndan ok farkldr. Karalarda oksijen miktar sabittir. nemli deikenler su ve byme sresi (scaklk ve gn sresinin bir fonksiyonudur) dir. Bu nedenle kutuplarda organik retimi ok azdr. Karalarda organik madde retimi ve korunmas asndan en nemli blgeler scakl 15 0C yi gemeyen bataklklardr.
PETROLN OLUUMUNDA DOAL KOULLAR Petrol genellikle denizel, seyrek olarak da karasal keller ierisinde bulunur. Btn petrollerin kimyasal yaps kk farkllklar dnda ayndr. Petrol Prekambriyenden Pleistosene kadar her yata kaya ierisinde bulunabilir. Yani petrol olutuktan sonra milyonlarca yl korunabilir. Petrol ierisinde porfirin maddesinin bulunmas oluum ve g esnasnda scakln 200 0C yi gemediini gsterir. Kapanlardaki scaklk da 100 0C yi gememektedir. Porfirin maddesinin varl organik maddenin oksijensiz bir ortamda kaldn belirtmektedir. Petrol kapanlarnda basncn 1 ile 700 atm arasnda deimesi petroln fiziksel ve kimyasal zelliklerinin basn deiimlerine duyarl olmadn gstermektedir.

Petrol, ierisinde bulunduu ortamda oluabildii gibi ok uzaklardan g edip gelmi olabilir. Petroln oluumu iin 15.000, bir kapanda toplanmas iin ise en az 1.000.000 yl gereklidir.

KEROJENN OLUUMU Denizel canllar ldkten sonra byk bir ksm dier canllara yem olur ya da dibe kerek bakterilerin etkisinde kalr. Dipte sular oksijence zengin ise organik maddeler oksitlenip su ile karbondioksite dnr ve kaynak kaya oluturmazlar. Bozunmadan su dibine ulaan ve zerleri kellerle rtlen organik maddeler ise gmlmeye balar. Organik madde gmlme ile giderek artan basn ve scaklk etkisi altna girer ve 3 nemli safha geirir: DYAJENEZ KATAJENEZ METAJENEZ DYAJENEZ

Yzey koullarna yakn scaklk ve basn koullarnda ve s derinliklerde meydana gelir. Biyojenik bozunma ve abiyojenik reaksiyonlar ierir. Bu olaylar sonucunda organik maddeden metan, karbondioksit ve su aa kartlarak organik madde KEROJEN ad verilen kompleks bir hidrokarbona dntrlr. Diyajenez, organik madde ierisindeki oksijenin eksiltilmesi veya yokedilmesidir. Bu esnada hidrojen-karbon oran ise nemli bir deiime uramamaktadr. KATAJENEZ Gmlme devam ettike daha derinde, daha fazla scaklk ve basn altnda katajenez geliir. Katajenez esnasnda kerojenden nce petrol, daha sonra doal gaz ayrlr. Bu olay ile kerojendeki Hidrojen/Karbon oran derken Oksijen/Karbon orannda nemli bir deime olmaz.

METAJENEZ

Metamorfizma koullarna yakn scaklk ve basn koullarnda geliir. Kerojenden son hidrokarbonlar da atlr ki bu genellikle metandr. Hidrojen/Karbon oran giderek azalr ve sonuta sadece Karbon kalr ve bu da Grafit oluturur.

ORGANK MADDENN DYAJENEZ

Su ortamnda kel-su snrnda pH ve Eh koullar bakterilerin nemli rol oynadklar kimyasal reaksiyonlarla belirlenir. Eer normal havalanan bir ortam szkonusu ise su sirklasyonu nedeniyle oksijenli ve oksijeni tketilmi sular srekli olarak birbirlerine karrlar. Tabakal bir yapya sahip sularda ise bu tr bir karma olmaz. Bu durumda oksijenli (+Eh) zon, oksijensiz indirgeme (redksiyon) zonunun (-Eh) zerinde yeralr.

 Redksiyon zonunda anaerobik bakteriler (Desulfovibrio) slfat iyonlarndan oksijeni uzaklatrr ve serbest slfr (kkrt) olutururlar. Oksijenli (ykseltgen) zondaki baz bakteriler (Thiobacillus)slfr yeniden okside ederler.

KMYASAL REAKSYONLARA BRKA RNEK SO4 S + 2O2 reaksiyonu bulunulan ortama ve bakteri cinsine gre deiir. ndirgen ortamda kkrt Fe (OH2) ile birleerek piriti oluturur. Fe (OH2) +2S FeS2 + H2O Ortamda slfat iyonlar organik madde ile reaksiyona girerek hidrojen slfr de oluturabilir SO4 + 2CH2O 2HCO3 + H2S Diyajenez esnasnda gelien biyolojik bozunmann ilk evresi oksidasyondur. Oksidasyon sonucu su, karbondioksit, nitrat ve fosfat oluur. Basitletirilmi bir reaksiyon yle geliir: (CH2O)106 (NH3)16 H3PO4 + 138 O2 kinci evrede nitrat indirgenir (CH2O)106 (NH3)16 H3PO4 + 94.4 NHO3 106 CO2 + 55.2 N2 +177.2 H2O +H3PO4 106 CO2 + 16 NHO3 + H3PO4 +122 H2O

Bu ilevi slfatn indirgenmesi takip eder ve bunun sonucunda hidrojen slfr ve amonyak meydana gelir (CH2O)106 (NH3)16 H3PO4 + 52 SO4-2 106 HCO3- + 53 H2S + 16 NH3 +H3PO4

Tm bu reaksiyonlar son derece basitletirilmitir. Organik madde protein, karbonhidrat, lipid ve ligninden olumaktadr. Bu sralamada protein en dengesiz, lignin ise en dengeli ve durayl bileendir. Diyajenez esnasnda bunlar mikroplarn enzimleri ile baka maddelere dntrlrler. rnein Karbonhidratlar (selloz) bozunarak metan ve karbondioksite dnr. (C6H1005)n CO2 + CH4

Benzer ekillerde dier organik maddelerin bozunmas ile de metan retilir. Benzer reaksiyonlarla proteinlerden aminoasit ve peptidler, lipidlerden gliserol ve dier yal asitler, ligninden ise fenol ve aromatik asitler retilir. Yukarda belirtilen deiiklikler kel birikiminin birka metrelik st kesiminde meydana gelir. Ancak stte kel birikip gmlme arttka fiziksel ve kimyasal ortam koullar da deimeye balar. Derinlik arttka sklama (kompaksiyon) da artar. 300 m derinlikte killerin porozitesi %80 den %30-40 a der. erisindeki gzenek suyu ve biyojenik su atlr. Bu sular ierisinde karbondioksit, metan, hidrojenslfr ve dier bozunmu organik madde artklar (Hmik Asit) vardr. Bunlarn yansra inorganik reaksiyonlar sonucunda pirit, siderit vb gibi diyajenetik mineraller geliir. Karbonat imentolanmas gzlenir. Derinlik daha da arttka scaklk nem kazanr. Biyojenik reaksiyonlar durur, inorganik reaksiyonlar hzlanr. Bu reaksiyonlarla kalan su, karbondioksit ve metan da atlarak sonuta KEROJEN oluturulur.

KEROJEN

KEROJEN, kel kayalar ierisinde bulunan, su ve alkali solventler ierisinde ergimeyen organik bileiklere verilen bir isimdir. Doadaki en yaygn organik madde eklidir. Kimyasal adan ise kerojen ok atomlu balarla birbirine balanm kondanse benzen halkalarndan oluan makro-molekler bir komplekstir. KEROJENN KMYASAL ZELLKLER

Kerojen keller ierisinde salm halde bulunan organik bir maddedir. Petrol zclerde zlmemesi ile bitmden ayrt edilir. Kimyasal zellikleri ve ierdikleri organik madde eidi bakmndan 3 tip kerojen vardr:
TP KEROJEN Alg kkenlidir. Hidrojen miktar oksijene oranla en zengin olan kerojendir (H/O =1,2-1,7) Egemen bileeni lipiddir. 2. TP KEROJEN Liptinik kerojen ad ile de bilinir H/C oran fazladr Organik madde cinsi alg, zooplankton ve fitoplanktondur 3. TP KEROJEN Hmik kerojen ad ile de bilinir H/C oran dktr Gelimi aas bitkilerin ligninlerinden oluur Diyajenezin ileri aamalarnda kmr olutururlar Gazlar da bunlardan oluabilir 1.

KEROJENN OLGUNLAMASI

Kerojen katajenez srasnda olgunlaarak petrol oluturur. Olgunlama derecesine bal olarak nce ham petrol(60-120 0C) daha sonra da gaz (120-225 0C) oluur. Kerojen ar olgunlarsa (225 0C nin stnde) bu defa hibiri olumaz, kerojen grafite dner. Olgunlamay kontrol eden faktrler scaklk, zaman ve basntr.

OLGUNLAMA (MATURASYON) NASIL LLR ? Petrol aramalarnda olgunlamann bilinmesi son derece nemlidir. Bunun iin petroln ierisinde bulunduu kellerin gemite maruz kald scakln bilinmesi lazmdr. Jeolojik gemiteki scakl lmek iin eitli paleotermometreler vardr. PALEOTERMOMETRELER 1-KMYASAL PALEOTERMOMETRELER A-ORGANK PALEOTERMOMETRELER -Karbon oran -Elektron dnme rezonans -Piroliz B- NORGANK PALEOTERMOMETRELER -Kil minerallerinin diyajenezi -Sv inklzyonlar

2- BYOLOJK PALEOTERMOMETRELER -Polen renkleri -Vitrinit refleksiyonu

KARBON ORANI YNTEM

Organik madde olgunlatka organik karbon CO2 eklinde kaybolur. Yani kerojen olgunlatka gidici organik karbon miktar azalr, kalc sabit karbon miktar greceli olarak artar. Bu metodda toplam organik karbon miktar (CT) ile kalnt (rezidel) karbon (CR) oran karlatrlarak olgunlama miktar belirlenir. Kalnt karbon 900 0C stlan (piroliz) kerojenden arta kalan karbondur.
ELEKTRON DNME REZONANSI (ESR) YNTEM Kerojenin atomik fraksiyonlar serbest elektron ierirler. Bu elektronlarn says ve dalm benzen halkalarnn says ve dalm ile ilgilidir. Bu elektron karakteristikleri kerojenin olgunluuna bal olarak deiir. Bu yntemde kerojendeki elektronlarn says, dalga boylar vb. zellikleri llerek olgunluk hakknda bilgi edinilir. PROLZ YNTEM Anakaya yada kerojenin stlmas esasna dayanr.Isnma sonucu kan hidrokarbon gazlarnn miktar llr. 200-300 0C de numune ierisindeki serbest hidrokarbonlar gaz haline gelir (S1). Isnma arttka kerojenden hidrokarbonlar atlr (S2). Piroliz esnasnda dar atlan CO2 ve H2O ise S3 olarak adlandrlr. Bu deer hesaplanarak formller yardm ile kerojenin olgunlamas bulunur.

KL MNERALLERNN DYAJENEZ YNTEM

Yeni kelen killer kaynak alanna bal olarak smektit (montmorillonit), illit ve kaolin bulundurabilir. Gmlme ile bu mineraller sularn atar ve mineralojik deiime urarlar. rnein petrol oluumu scaklnda (80-120 0C) smektit illite dnr. Scaklk petrol retimi iin en st limite geldiinde kaolin ve illit mikaya dnr. Eer ortamda ferromagnezyen mineraller zengin ise bu killer klorite dnr. Bylece bu kil minerallerinin trne baklarak numunenin olgunlamas hakknda bilgi edinilir.
SIVI NKLZYONLARI YNTEM Olgunlama tayini iin pek elverili olmayan bu yntem daha ok yksek scaklklar iin kullanlr. Kayalarn atlak ve boluklar ierisinde hapsedilmi kalsit ve kuvars inklzyonlarn inceleyerek paleoscakl bulmay amalayan bir yntemdir. POLEN RENKLER YNTEM Anakaya ierisindeki organik maddenin rengini incelemeye dayanan bir yntemdir. Spor ve polenler canl iken renksizdirler. Istldka sar, turuncu, kahverengi ve siyaha dnrler. Su rengi--------olgun deil Sar, turuncu---petrol retmitir kahverengi-----kondanseyt retmitir

siyah------------kuru gaz retmitir

VTRNT REFLEKSYONU YNTEM

Kmrleme derecesi arttka parlaklk da artar. Optik olarak llebilen bu parlaklk scaklk ve basncn bir fonksiyonudur. Numuneden kerojen ayklanr, parlatlr ve parlaklk derecesi llr (R0). llen deerler derinliin bir fonksiyonu olarak izilir, bir formlle hidrokarbon retimi llr. Ham petrol 0,6<R0<1,5 deerleri arasnda oluur PETROLN GMES MGRASYON PETROLN GTNE DAR VERLER Petroln ierisinde bulunduu kayalar gzenekli ve geirimlidir. Organik madde bu tr kayalar ierisinde kolayca okside olacana gre petrol bunlar ierisinde olumu olamaz. Petrol ve doalgaz ou zaman ikincil gzenekler ierisinde bulunur. O halde petrol buraya bunlarn oluumundan sonra gelmi olmaldr. Petroln kapanlarn en yksek yerlerinde bulunmas hareketli olduunu gsterir. Petrol, gaz ve su kapanda belli bir dizilim gsterir ki bu onlarn hareket ettiklerinin iaretidir. MGRASYON - BRNCL MGRASYON Petroln anakayadan hazne kayaya gmesidir. 2-KNCL MGRASYON Petroln hazne kaya ierisindeki hareketidir. MGRASYON KONUSUNDA BLNMEYENLER

Migrasyon ne zaman meydana gelir? Migrasyon srasnda ana kayada ne tr fizizksel koullar mevcuttur? Migrasyon esnasnda ana kayann kimyasal bileimi nasldr? Migrasyon esnasnda hidrokarbonun cinsi nedir? Petrol ve doal gaz ayr ayr m yoksa bir ergiyik ierisinde birlikte mi ger?

Petrol oluabilmesi iin gerekli scakla anakayann tm poroziteve permeabilitesinin gmlme ile yokedilmesinden sonra ulalabilmektedir. yle ise petroln gmesi skma nedeniyle gelimemektedir. Yandaki diyagram bu ilikiyi gstermektedir

MGRASYON TEORLER

Petroln anakayadan protopetrol olarak atlmas Petroln anakayadan petrol olarak atlmas -Erimi halde -Su ierisinde -Kolloidal organik asit ortamnda su ierisinde -Gazl ergiyikler ierisinde

Su ierisinde petrol damlalar halinde Srekli akkan faznda

PROTOPETROL OLARAK G

Bu teoriye gre petrol veya hidrokarbonlar daha tam olumadan ve suda eriyebilecek bir madde iken (protopetrol-keton, asit, ester, vb.) tanmlardr. Keton, asit ve esterler anakayada ok az bulunurlar. Eer bunlar suda eriyor ise sonradan hidrokarbon oluturmalar gtr. PETROL OLARAK G Su iinde erimi halde g -Scak petrol teorisi

Yukardaki eri 750C nin altnda petroln eriyebilirliinin ok az olduunu ve 1500C ye kadar da eriyebilirliin hzl artmadn gstermektedir. Paleoscaklk analizlerine gre petrol optimum olarak 1200C de olumakta, bu scaklkta eriyebilirlik 10-20 ppm kadar olmaktadr. Bu durum petroln scaklnn artmas ile eriyebilirliinin de arttn gstermektedir. Eriyebilirlii hidrokarbon numaralarna bal olarak incelediimizde karbon says azaldka erimenin arttn grrz. Aadaki diyagramda grld gibi parafin gazlar (C1-C5) iin eriyebilirlik ok fazladr. Bu durum petroln ilk migrasyona gaz halinde balam olabileceini belirtmektedir.

SONU Petrol ge scakken ya da gaz halinde balar PETROL JEOLOJS KONU:3

YERALTI ORTAMI

YERALTI ORTAMI

BU BAHSTE NCELENECEK KONULAR YERALTI SUYU YERALTI SICAKLII YERALTI BASINCI

YERALTI SULARI Oluumuna gre iki tip yeralt suyu vardr: 1- Serbest su: Basn farkna bal olarak hareket edebilen su 2- Hapsedilmi su: Mineraller ierisinde (atomik ebeke ierisinde) ya da gzenekler ierisinde su filmi halinde bulunan su YERALTISULARININ ANALZ 1-SP LOGU LE TUZLULUK TAYN:Suyun rezistivitesi (RW) onun tuzluluk oran ile dorudan ilikilidir. Yeralt sularnn tuzluluk oran hidrokarbon kaynaklarna doru artar, Bu nedenle yeralt tuzluluk haritalar petrol aramada son derece nemlidir. 2-SU NUMUNES ZERNDE TUZLULUK TAYN: Sondaj esnasnda yeraltndan elde edilen numuneler srekli olarak analiz edilerek tuzluluk oran belirlenir. YERALTI SULARININ KKEN

YERALTISULARI KKEN AISINDAN DRDE AYRILIR 1-METEORK SULAR: Yamur sularnn szmas ile oluan yzeye yakn, az tuzlu, asitik ve okside sulardr. 2-KONNAT (KALINTI) SULAR: kelme esnasnda gzenekler ierisine hapsedilmi, ancak zamanla konsantrasyonu ve kimyas deimi olan orijinal deniz suyudur. 3-JUVENL SULAR: Magmatik sulardr. 4-KARIIK SULAR: Yukardaki tiplerin karmdr. YERALTISULARININ KMYASI PETROL JEOLOJS AISINDAN YERALTISULARININ

Eh pH KONSANTRASYON BLEM NEMLDR

Eh Suyun oksidasyon(ykseltgenme)-redksiyon (indirgenme) potansiyelidir. Redoks potansiyeli ad ile de bilinir. nert elektrodu ile llr ve deeri volt ile ifade edilir.

Ykseltgenme pozitif ykn artmas, negatif ykn azalmasdr.ndirgenme ise bunun aksidir. rnein Zn0 + Cu+2 Zn+2 + Cu0 Reaksiyonunda bakr slfat zeltisinde inkonun bakrn yerine gemesi esnasnda inko ykseltgenmi, bakr ise indirgenmitir. Yamur suyu, ierisinde oksijen, nitrojen ve CO2 bulunduu iin pozitif (ykseltgen) Eh deerine sahiptir ve oksitleyicidir, asitik zellie sahiptir. Petrolle birlikte grlen su ise negatif Eh deerine sahip (indirgen-redktif) ve bazik zelliktedir.
PH

Asitlik-baziklik dercesini gsterir.

Hidrojen iyon aktivitesinin negatif logaritmas olarak ifade edilir. pH = -log H+ pH < 7,5 ise deniz suyu asitiktir ve H2CO3 ve HCO3- konsantrasyonu bakmndan zengindir. pH > 7,5 ise deniz suyu baziktir ve HCO3- ve CO3= bakmndan zengindir.

Meteorik sularn pH deeri ierdikleri hmik asit nedeniyle dktr. Kurak koullarda pH deeri ykselir, Bunlar derinlere indike tuzlar eritirler ve pH deeri artar. Petrol yataklarnda bulunan sular genellikle alkalin ve redktif zelliktedir.

ETL SULARIN pH ve Eh DEERLER

KONSANTRASYON

Su ierisinde erimi toplam kat madde miktar o suyun konsantrasyonunu gsterir. Konsantrasyon mg/litre ya da ppm olarak ifade edilir (ppm= parts per million) Ortalama bir deniz suyunun konsantrasyonu 35.000 ppm (% 3,5) dir. Yani deniz suyu 35.000 ppm erimi mineral ierir ve bu genellikle tuzluluk olarak ifade edilir. Havzalarda konsantrasyon haritalar yaplarak anomali blgeleri saptanr. Tuzluluun en fazla olduu yerler meteorik sulardan en az etkilenmi yerlerdir ve buralarn petrol bulundurma ans yksektir.

BLEM

METEORK SULAR HCO3 ve slfat iyonlar asndan zengin, Ca+2 ve Mg+2 bakmndan fakir sulardr. KALINTI SULAR Na, Cl ve K bakmndan zengindir. SO3, Mg+2 ve Ca+2 bakmndan ise deniz suyuna oranla fakir,

meteorik suya oranla ise zengindir. Bunlar ierisinde eser miktarda da olsa erimi halde hidrokarbon bulunur. YERALTI SICAKLII Scaklk yeraltnda derine doru artar. Petrol kuyularnda kuyu tabannn scakl (BHT, Bottom Hole Temperature)srekli olarak llr. Bunlar derinlie kar izdrlerek jeotermal gradyan elde edilir.

 Her kuyu iin jeotermal gradyan ayn deildir. Bu da gsterir ki scakln yeraltndaki dey deiimi kuyularda kesilen birimlerin termal geirgenlii ile ilikilidir. Bir birim ierisindeki s aks (heat flow) o blgedeki termal gradyana ve birimin s iletkenliine (thermal conductivity) baldr. Is aks = Jeotermal gradyan x Termal iletkenlik Petrol sahalarnda jeotermal gradyan lmleri yaplp bunlarn dalmn gsteren izoterm (escaklk) haritalar yaplr.

zotermler tuz domlar zerinde yksek deerler verir. nk evaporitlerin termal iletkenlii fazladr. amur diyapirleri ok gzenekli olduu iin dk izoterm deerleri verirler.

Is aks deerleri magma k nedeniyle okyanus ortas srtlarda yksek, yaknsayan levha snrlarnda dk, riftlerde ise yksektir. Is aksnn fazla olduu yerlerde petrol oluumu iin gerekli scakla s derinliklerde ulalabilir. Is aks dk yerlerde ise petrol oluumu iin daha fazla gmlme gereklidir. YERALTI BASINCI Birim alana uygulanan kuvvet olan ve kg/cm2 cinsinden ifade edilen yeralt basncnn eitleri unlardr: 1- LTOSTATK BASIN 2- SIVI BASINCI

Hidrostatik basn Hidrodinamik basn

LTOSTATK BASIN

Kayalarn oluturduu basntr. Bu basn yeraltna tane-tane dokanaklar ile iletilir. Litostatik basn derinlie, gmlmenin miktarna, tane-tane dokana ile iletilen basncn su basnc ile desteklenip desteklenmediine bal olarak deiir. Ortalama olarak yeraltnda basn 1psi/ft dir. (psi = per square inch)

SIVI BASINCI Gzenekler ierisinde bulunan sv-akkan basncdr. Terzaghi(1936) forml S=p+o (S= gmlme basnc, p= litostatik basn, o= akkan basnc) Sv basnc hidrostatik ve hidrodinamik basn olmak zere ikiye ayrlr HDROSTATK BASIN

 Birim taban alan ve birim uzunluktaki bir su kolonunun oluturduu basntr. Taze su iin 1 in2 ve 1 footluk su kolonunda bu basn 0,433; 55 000 ppm lik bir sv iin ise 0,45 psi/ft olarak hesaplanmtr. Bu deerlere hidrostatik gradyan ad verilir.
HDRODNAMK BASIN

Bir sondaj aldnda formasyon ierisindeki akkan kuyuya doru akmaya balar. Bu svnn kuyuda ykselmesi sondaj amuru tarafndan nlenir. Formasyon svsnn kuyu ierisinde serbest olarak ykselebilecei seviyeye potansiyometrik ya da piyezometrik seviye denir. Piyezometrik seviye = P/W - (D -E) P= Kuyu taban basnc (psi) W= Akkann arl (psi/ft) D= Derinlik (ft) E= Kelly bushingin (Rotary tablasnn ortasndaki delik) deniz seviyesinden ykseltisi (ft) Potansiyometrik seviyeler eitli kuyularda llerek bunlarn haritalar yaplr. Eer potansiyometrik dzlem yataysa hidrodinamik basn gelimez, blgede grlen basn hidrostatik basntr. Eer potansiyometrik dzlem eimli ise blgede hidrostatik ve hidrodinamik basn etkilidir.

Sv aknn neden olduu basntr.

Bir blgede basn gradyan hidrostatik ise bu basnca normal basn denir. Eer basn gradyan hidrostatik basntan farkl ise buna anormal basn denir. Anormal basn gradyan hidrostatik basntan az ise subnormal basn, hidrostatik basntan fazla ise spernormal basn denir.
SPERNORMAL BASIN

Hidrostatik basntan daha byk olan sv basncdr. Petroln kartlmas esnasnda ve sondaj esnasnda tehlikelidir, petroln dalm bakmndan nemlidir.

 Kapal devre gzenekli akkan ortamlarnda geliir. Buralarda sv basnc permeabilite (geirimlilik) bariyeri ile engellenir ve geirimli tabakalar araclyla yzeye iletilemez. Geirimlilik bariyeri evaporit ve eyller gibi geirimsiz litolojiler ya da faylar gibi yapsal unsurlar nedeniyle geliir.
SPERNORMAL BASINCA NEDEN OLAN FAKTRLER Artezyen Yapsal nedenler Skma Diyajenez

ARTEZYEN Potansiyometrik dzey belli bir yne eimli ise bu ynde hidrostatik ve hidrodinamik basn basn beklenir. Toporafyann potansiyometrik dzeyin altna dt yerlerde artezyen geliir. YAPISAL NEDENLER Spernormal basn eitli yapsal nedenlerle geliebilir. rnein: Eer bir blok iki geirimsiz fay arasnda ykselirse ve sv bu sistemde blok ierisinde skp kalrsa Geirimli bir tabaka geirimsiz iki tabaka arasnda bulunuyorsa ve bunlar kvrmlanrsa KOMPAKSYON (Skma)

Delta platformlarnda kumta ve eyller ardalanrlar. kelme devam ettike eyller skr ve su aradaki geirgen kumtalar ierisinden kaarak hidrostatik dzeyde kalmay salar. Prodelta kesiminde ise kumtalar eyller arasnda mercekler halindedir. Gmlme nedeniyle basn ve skma arttka kumtalar ierisinde hapsedilen su spernormal basnca neden olur. Bu basn nedeniyle bazen prodelta ierisinde amur diyapirleri geliir. DYAJENEZ

Diyajenez esnasnda oluan baz mineralojik deiimler spernormal basnca neden olurlar.

rnein montmorillonitik killer sknca hem gzenek hem de kristal sularn dar vererek kendi ilerinde fazla bir basncn gelimesine yolaarlar. Jipsin anhidrite, volkanik kllerin kil minerallerine dnm esnasnda da bu tr olaylar geliir.

SUBNORMAL BASIN Hidrostatik basntan az olan basnca verilen isimdir. Subnormal basn su sirklasyonunun bir permeabilite bariyeri ile engellenmesi sonucunda oluur.

SUBNORMAL BASINCIN NEDENLER

Su sirklasyonu olmayan rezervuarlardan retim srasnda su ekilirse subnormal basn geliir ve giderek der Gzenek hacminin krk ve atlak gelimesi (ya da gelitirilmesi) nedeniyle artrlmas halinde subnormal basn geliir Rezervuar scakl drlrse akkan sour, younlasr ve basnc azalr

I- Yeryz ile balantl kapan, normal basn II ve III- Havza merkezindeki konnat su ile balantl kapan, normal veya spernormal basn IV- Balantsz kapan, balangta subnormal veya spernormal basn, retim yapldnda subnormal basn

PETROL JEOLOJS KONU: 4 HDROKARBON AKII, KNCL G, KAPANLANMA ve SIZMA

KNCL G (Sekonder migrasyon)

Petroln hazne kaya ierisindeki hareketine ikincil g ad verilir. kincil g oluturan g ve mekanizmalar fiziksel ve kimyasal dinamiklerdir. FZKSEL DNAMKLER

Hidrokarbon y

ksek basn zonundan alak basn zonuna doru hareket eder. Bu hareketi salayan kuvvet yzdrme kuvveti ve hidrodinamizmdir. Petrol akiferden bamsz hareket edebilir. Petrol, zgl arl sudan az olduundan slatlm tayc akifer ierisinden kolayca akabilir. Hidrodinamik koullar akiferdeki g petroln lehine ya da aleyhine etkileyebilir. Baz hallerde su petrol ve gaz eriyik halde de tayabilir. kincil g rezervuarn petrofiziksel karakteristiklerine, permeabilitesine, enjeksiyon basncna ve kapilarite basncna baldr. Bir petrol damlacnn gzenekten gemesi kendi ap ile gzenek apnn byklne baldr. Petrol gzenek apndan bykse deforme olmak zorundadr.Yzey gerilme kuvveti byle bir harekete ve deformasyona kar koyar. Kar yzey gerilme kuvveti ince taneli kayalarda daha etkindir. O halde kapilarite kuvveti genellikle petrol hareket ettiren yzdrme kuvveti ve hidrodinamizme kardr.

G, havzann yapsna ve zelliklerine baldr. Tayc tabakann eimi, sreklilii, fay ve atlaklar g etkileyen balca faktrlerdir. Eim ve dalmlardaki farkllk, kme ve ykselmeye bal basn farkllklar ve tektonik gerilme ve basnlar ikincil gn ynn etkilerler.

KMYASAL DNAMKLER

Porozitesi az ve geirgen olmayan kayalar ierisinde petrol arlar, slfr, aromatik ve iz elementler asndan zenginleir, konsantre olur. Baz hallerde petrol ikincil migrasyon esnasnda uucu ve hafif elementlerce zenginleir. Bu deiimlerin nedeni hafif veya ar bileenlerin petrol-su veya petrol-mineral yzeylerinde absorbe edilerek tutulmasdr.
G ve KAPANLANMA EKLLER HAVZA ERSNDE G Havza ierisinde g denetleyen faktrler

Sedimanter ve paleocorafik kriterler Yapsal kriterler Hidrojeolojidir.

SEDMANTER ve PALEOCORAFK KRTERLER

nler.

Transgresif seriler ste doru tane boyundaki incelme nedeniyle petroln ste doru gn ve petrol kaan Krntl bir temel stne ama (overlap) ile gelen istiflerde g, kama ve szma fazlalar. Evaporitlerle biten istiflerde szma engellenir. Regresif seriler genellikle szntlara neden olurlar.

YAPISAL KRTERLER Havzay snrlayan byk faylar g iin nemli bariyerler oluturabilirler. Gerilme rejimi altndaki havzalarda gelien ak atlak ve krklar g iin nemli yollar olutururlar.

HDROJEOLOJK KRTERLER

Gen keller, havzalar veya kmekte olan havzalarda santrifj tipi hidrojeolojik gradyan vardr. Bu nedenle en fazla su basnc havza ortasnda yani derinlerde bulunur. Yapsal olarak deforme olan, kvrlan ve ykselen havzalarda ise su hareketi merkeze dorudur. Yani hidrolik gradyan sentripetaldir ve merkezi alanlarda su basnc dktr. Petrol g ve ym fazla basntan dk basnca doru olduuna gre her iki halde farkl g ekilleri geliecektir.
YATAY G (Lateral Migrasyon)

Yatay g devaml ve geirgen seviyelerde tayc kaya ile rt kaya dokana boyunca meydana gelir ve 10 ile 100 km arasnda bir mesafede gerekleir. Yatay g szma ve tar kumlarnn da oluum nedenidir.

NW Michiganda Siluriyen resiflerinin kesit ve haritas Petrol yatay g ile hareket ederken nce en yakndaki kapan doldurur. Bu kapanlar genellikle tama noktasndan fazla dolacandan petrol daha stlerdeki kapanlara doru gider. Bylece derin yerlerde sadece gaz, kenar zonlarda petrol, en kenarda ise su birikir.

PETROL KAPANDA DA TEKRAR GE URAYABLR 1- Kapana yeni petrol gelmesi ikinci bir ge neden olur 2- Petrol kapanlarnn deformasyona uramas yeni bir ge neden olur 3- Ykselme ve anma sonucunda tabaka basnc azalrsa gaz apkas hacmi artar ve sonuta petrol kaabilir.

DEY G

Gzenek ierisindeki hidrokarbon basnc kendisini gzenek ierisinde tutmak isteyen basn ve rt tabaka ierisinde oluan basntan daha fazla olduu zaman dey g grlr.

Dey g tektonik hareketler sonucu akkan basncnn artmas ile mmkn olur.

AAI DORU G

Bilhassa transgresif istiflerde grlen bu g ile alttaki daha iyi nitelikli rezervuar kayalar ve stratigrafik kapanlar doldurulur. Bu durum zellikle kapann hemen zerine gelen birimin ayn zamanda ana kaya nitelikli olmas halinde daha yaygndr. Bu st birim ayn zamanda rt kayay da oluturuyorsa dey g daha da yaygndr. YUKARI DORU G

rt ierisindeki atlak ve boluklardan petroln yukar doru gmesidir.

Faylar geirimli olduu zaman g yollar, geirimsiz ve dolu olduklarnda ise permeabilite bariyeri olutururlar. Eer atlak ve fay yoksa rt kayann zayf zonlarndan yukar doru g geliir. Bu zonlardaki akkan basnc kapann enjeksiyon basncndan daha fazladr. Hidrokarbon hafif ise dey g daha kolay olur. Genellikle dey ve yatay g birarada geliir. lk nce yatay, daha sonra dey g gerekleir. Bunun sonucunda farkl dzeylerde kapanlanma veya szntlar oluur.

PETROL SIZINTISI Sznt eer kuyuda grlyorsa bu orada g olduunu ve gemekte olan bir petrol ifade eder. Sznt yzeyde grlyorsa o blgede kapanlanma koullarnn iyi olmadn belirtir.

KAPANLANMA Petroln g ederek hareket edemeyecek ekilde skt yerlere kapan denir.

Kapal bir sistem petrol biriktirir. Alt ksm konkav bir rt kolayca bariyer oluturur ve petroln aknt ynnde daha ileri gitmesini nler. Bylece sistemin en st ksmnda petrol birikerek bir havuz meydana getirir. Kapann alt ksm genellikle dzlemseldir ve petrol-su dokana ile snrlanr. Kapanlar geometrik ve dinamik olmak zere iki tiptir.
GEOMETRK KAPANLAR - Kvrmlanma ile - Fasiyes deiimleri ile - Faylanma ile Bunlarn birleimi ile gelien birleik kapanlardr.

TEORK ve PRATK KAPANIM

Teorik kapanm kapandaki yapsal bilgilere gre kapan ierisinde ne kadar petrol bulunduunu hesaplamakla

bulunur. Pratik kapanm ise alttaki su tablas ile rt kaya arasnda ne kadar gzenek boluunun bulunduunun hesabdr.

PETROL JEOLOJS KONU 5

HAZNE KAYA (REZERVUAR)

REZERVUAR

Petroln ierisinde yerlemi olduu kayaya hazne kaya ya da rezervuar denir. Prensip olarak gzenek, boluk ve atlak ieren her kaya rezervuar olabilir. Ancak pratikte rezervuar genellikle kumta ve kiretalardr. Bir rezervuarn petrol jeolojisi asndan en nemli zellii porozite (gzeneklilik) ve permeabilitesi (geirimlilik) dir. POROZTE Bir kayacn toplam boluk hacminin toplam kat hacmine oranna porozite denir. Petrol jeolojisinde porozite % cinsinden tanmlanr.

Porozite (%)=

Boluk hacmi

x 100

Toplam kaya hacmi

GZENEK MORFOLOJS Porozite, efektif ve efektif olmayan porozite olmak zere ikiye ayrlr. Petrol asndan efektif porozite nemlidir.

POROZTE SINIFLAMASI

Oluum zaman
Birincil veya kelme ile yat

Tip
ntergranler ntragranler nterkristalin Fenestral

Kken
kelme imentolanma Erime Tektonik (skma, dehidratasyon, diyajenez)

kincil ya da kelme sonras

Vug Moldik atlak

ntergranler ve intragranler porozite skma (kompaksiyon) ve imentolanma ile kolayca tahrip edilir. Bu durum bilhassa kil ve karbonatlarda yaygndr. Moldik porozite belirli tanelerin erimesi ile oluan porozitedir. Vug porozitenin belli bir ekli yoktur. Kayann kendisinin erimesi ile oluur. Boyut olarak moldik poroziteden daha byktr. Vug porozite ok daha byrse maara-boluk oluur. Fenestral porozite kelme srasnda oluan boluklardr. rnein laminalarn dehidratasyon sonucunda bzmesi ve atlamas ile oluur. Bu nedenle birincil porozite olarak da deerlendirilmektedir. nterkristalin porozite kristalli kayalarda kristal aralarnda geliir ve daha ok dolomitlerde grlr. atlaklar kvrmlara (A), faylara (B) ve diskordanslara (C) bal olarak geliirler. atlak porozitesi petrol asndan en nemli porozitedir.

POROZTENN LLMES

Porozite a- Dorudan karot zerinde b- Jeofizik kuyu loglar ile c- Sismik bilgilerle llr. Karot zerinde laboratuarda yaplan porozite lmlerinde iki metod kullanlr. Bunlar Washburn-Bunting metodu ve Boyles Kanunu metodudur.

WASHBURN-BUNTING METODU 1922 de Washburn ve Bunting tarafndan ortaya konan bir metoddur. Bu metodda numunenin havas bir vakum sistemi ile alnr. Alnan havann hacmi belirlenir. Numune bir sv ierisine batrlarak hacmi belirlenir. Porozite (%)=

Numunenin toplam X 100 hacmi ekilen hava hacmi

BOYLES KANUNU METODU Basn x Hacim = Sabit prensibine dayanan bir lme yntemidir. Numune Ruska porozimetresi denilen bir alet ierisine (basnl bir kap) konularak basn uygulanr. Basn belli bir miktar drlr ve kap ierisindeki gazn hacim art llr. Buradan porozite hesaplanr.

PERMEABLTE Bir rezervuar kaya iin porozitenin yansra permeabilite (geirimlilik) de son derece nemli bir zelliktir. Darcy formlne gre Q= K (P1-P2) A Q = ak oran L K = permeabilite P1 - P2 = numune boyunca basn fark A = numunenin enine kesit alan L = Numune boyu = Akkann viskozitesi

Permeabilite birimi Darcydir. 1 cm/sn hzla 1 atm/cm basn fark altnda geen 1 santipoiz (cP) viskozitedeki akkan miktar 1 Darcydir. Rezervuarlarn ounda permeabilite 1 Darcyden az olduu iin milidarcy (md) kullanlr. Ortalama rezervuar permeabilitesi 5 ile 500 md arasnda deiir. Darcy kanununun geerli olmas iin formasyon ierisindeki sv ile kaya arasnda kimyasal bir reaksiyon olmamas, akkann tek bir fazda olmas gerekir ki bu doada ou zaman gereklemez. Yani olaylar ok daha kompleks olarak gelimektedir. Permeabilite ikiye ayrlr: 1- Spesifik permeabilite: Kayann btn gzenekleri akkan ile doygun (satre) ise 2- Efektif permeabilite: Kayann gzenekleri % 100 tek bir akkan ile doldurulmam ise szkonusu olan permeabilitedir. Efektif permeabilitenin spesifik permeabiliteye oran rlatif permeabilite ad ile bilinir.

POROZTE-PERMEABLTE-DOKU LKS Sklamam bir kelde dokusal parametreler porozite ve permeabiliteyi belirler. Bu parametreler unlardr:

Tane ekli Yuvarlaklk Kresellik Tane boyu Boylanma stiflenme Paketlenme Tane dzenlenimi

TANE EKL Bir krntl kayada taneler ne kadar kresel ise porozite o kadar azalr. nk kresel taneler daha sk paketlenirler.

TANE BOYU

Teorik olarak tane boyu ile porozite arasnda bir ilgi olmamasna ramen pratikte iri taneli keller ince taneli olanlara oranla daha gzeneklidir. Tane boyu kldke permeabilite de azalr. nk boluklar arsndaki boazlar daralr ve buna bal olarak kapiler basn artar. Bu da permeabilitenin azalmasna yol aar.
BOYLANMA Boylanma iyi ise porozite ve permeabilite artar, boylanma kt ise porozite ve permeabilite azalr.

PAKETLENME Porozite ve permeabilite kbik paketlenmede daha fazla, romboidal paketlenmede ise daha azdr. Ancak paketlenme tr zamanla skmaya bal olarak deiebilir. Kbik paketlenme Romboidal paketlenme

Porozite % 46

Porozite % 26

TANE YNELM Tane ynelimi poroziteden ziyade permeabilite ile ilgilidir. kellerde genellikle ubuksu ya da dzlemsel taneler

tabakalamaya paralel bir ynelim gsterirler. Bu nedenle rezervuarlarda dey permeabilite yatay permeabiliteye nazaran daha dktr. DYAJENEZN REZERVUARLAR ZERNDEK ETKLER keller gmlmenin balamas ile birlikte ok sayda deiikliklere urarlar. Bu deiikliklerin byk bir ksm permeabilite ve porozitenin azalmasna yolaar. DYAJENEZN KUMTAI REZERVUARLARINA ETKS

Kumtalarnn diyajenetik evrimi

Diyajenezin kumta rezervuarlarna etkisi gmlme, imentolanma ve erime yolu ile olur.

KUMTAI REZERVUARLARINDA POROZTE GRADYANI

Modern kumlarda porozite % 40-50, permeabilite ise onlarca Darcy civarndadr. Buna karlk kumta rezervuarlarnda ortalama olarak %10-20 porozite, milidarcy mertebesinde permeabilite grlr. Bu da gsterir ki diyajenez porozite ve permeabiliteyi azaltmaktadr.
Eer bir blgede birincil porozite ve porozite gradyan bilinirse verilen bir derinlikte porozite deeri hesaplanabilir. D = P - GD D = belirli derinlikteki porozite P = yzeydeki birincil porozite G = Porozite gradyan (% /km) D = Gmlme derinlii POROZTE GRADYANINA ETK EDEN BALICA FAKTRLER

 Mineralojik bileim: Mineralojik olarak olgun kumtalar birincil poroziteyi daha iyi korurlar. Doku: yi boylanm kumlar kt boylanm ve killi kumtalarna gre birincil poroziteyi daha iyi korurlar. Jeotermal rejim: Kimyasal reaksiyonlar scaklkla paralel olarak arttndan dk jeotermal gradyan porozitenin korunmasn salar Basn rejimi: Anormal basn kompaksiyonu engelledii iin porozitenin korunmasn salar. POROZTENN MENTOLANMA LE AZALMASI

Belli lde imentolanma petrol retimi iin yararldr. nk az da olsa imentolanma yoksa retim esnasnda petrol ile birlikte kum gelir ki bu hem rezervuarn tahrip edilmesine hem de retim sisteminin bozulmasna neden olur. imentolanma fazla ise bu rezervuarn porozitesinin azalmasna neden olur.

KUMTALARINDA GRLEN MENTO TRLER : KUVARS Yaygn bir imento olan kuvars genel olarak krnt kuvars taneleri zerinde optik olarak devaml bir ekilde byr. Ortamda artan pH ile silikann eriyebilirlii de arttndan gzenekler boyunca asitik svlarn hareket ettii yerlerde silis imento gelimez. KUMTALARINDA GRLEN MENTO TRLER : KALST

Genellikle kalsit kristalleri halinde bulunur. Bu kristaller gzenekten gzenee doru bydkleri iin kalsit kristalleri kum tanelerini iine alan poikilitik bir doku sergilerler. Kalsitin eriyebilirlii silisin tersinedir ve artan pH ile azalr. Bu nedenle kalsit imento, gzeneklerde alkali svlarn dolamasnn bir sonucudur.
KUMTALARINDA GRLEN MENTO TRLER : KL Kil kumtalar ierisinde matriks olarak ya da imento olarak bulunabilir. Porozite ve permeabiliteyi azaltc etkisi vardr. Kaolinitik, illitik ve montmorillonitik killerin rezervuar zerine etkileri farkldr.

ERME LE POROZTENN ARTIRILMASI

Karbonat tanelerinin ve feldspat gibi duraysz minerallerin erimesi ile rezervuarn porozitesi artrlabilir. Karbonat erimesine asitik (meteorik) sular ya da ana kayann olgunlamas srasnda derinlerde dar atlan sular neden olur.
DYAJENEZN KARBONAT REZERVUARLARI ZERNDEK ETKLER

Kumta rezervuarlarnn aksine kireta rezervuarlarnda diyajenez ok nemli bir rol oynar. Kireta ve dolomitler kelme esnasnda olduka gzeneklidir. Ancak diyajenez sonucunda bu nitelik kaybolur. Dokusal olarak kiretalar resif, karbonat kumu ve karbonat amurundan oluurlar.
RESFLERN DYAJENEZ ve PETROFZ

Resifler katlamam bir kelin talamas yolu ile olumadklar iin dier kaya gruplarndan farkl zellikleri vardr. Bunlar bulunduklar yerde kaya olarak oluurlar ve skmaya uramazlar. Gncel resiflerde porozite % 60-80 civarndadr. Resiflerin porozitesini korumas statik bir akkan ortamnda kalmalar ile mmkndr. Yani oluumlarnn hemen ardndan zerleri geirimsiz bir amurla rtlmelidir.Aksi halde imentolanma poroziteyi yokeder. Resif meteorik sularn etkisi altnda kalrsa erime nedeniyle porozitesi artabilir.
KARBONAT KUMLARININ DYAJENEZ ve PETROFZ

Karbonat kumlar resiflerden farkl olarak gmlme ile kompaksiyona urayp porozite ve permeabilitelerini kaybederler. Bunlar ierisindeki alkali svlar imentolanmaya, asit svlar ise gzenek oluumuna neden olurlar. Eer alkali sv akm olmayacak ekilde gmlrlerse birincil gzeneklilik korunur. Ya da petrol yerlemesi erken imentolanmadan sonra olursa gzenekler korunmu olurlar. Erken imentolanmaya uramam karbonat kumlarnn iyi bir rezervuar olma anslar azdr, nk kompaksiyon bunlarn gzeneklerini atrr.

Karbonat kumlarnn diyajenetik evrimi

KARBONAT AMURUNUN DYAJENEZ ve PETROFZ

Gncel karbonat amurlar genellikle aragonitten oluur. Aragonit ise duraysz olduu iin yeralt koullarnda kalsite dnr. Bu dnm sonucunda toplam kat hacminde % 8 lik bir art olur ki bu da porozitenin azalmas demektir. Kompaksiyon ile porozite daha da azaltlr. Bu nedenle yal karbonat amurlar sk ve gzeneksizdir. Ancak dolomitleme varsa gzenekli hale gelirler.
DOLOMT REZERVUARLARI

Ca Mg (CO3)2 forml ile gsterilen dolomitler birincil ya da ikincil olurlar.

Birincil dolomitler genellikle tabakal ve yatay devamldrlar. Sabka ortamnda oluurlar. Kriptokristalen dokulu ve tebeirimsidirler. Poroziteli ancak dk permeabilitelidirler. kincil dolomitler tabakalamay keser, dzensiz bir geometri gsterirler. Diskordanslarn altnda, fay ve krklarn yaknnda geliirler. Kristalin dokuludurlar. nterkristalin poroziteleri % 30 u geebilir. Permeabiliteleri yksektir. Dolomit kalsitin yerini alnca kayann kat hacmi % 13 azalr ki bu da gzenein artmas demektir.

kincil dolomitlemenin diskordans ve faylarla ilikisi ATLAK REZERVUARLARI Dnyada retilen petroln % 90 kumta ve kireta rezervuarlarnda bulunur. Ancak kalan % 10 luk ksm tektonik etkilerle porozite ve permeabilite kazanan dier kayalarda (rnein eyl, magmatik ya da metamorfik kayalar gibi) bulunur. Bu ekilde gelimi olan rezervuarlara atipik atlak rezervuarlar denir. atlak younluu (FII) = t = Toplam porozite m = atlakla ilgisi olmayan porozite

t - m 1- m

REZERVUAR SREKLL

Rezervuarlarn ou srekli ve sabit zellikler gstermezler. Rezervuarn litolojik sreklilii, permeabilite ve porozitesinin sreklilii ve dalm rezervuardan retilecek petrol miktarnn tahmini asndan son derece nemlidir. Bu zellikler gzetilerek rezervuarlarda toplam ve net verim zonlar ayrlr.

Toplam verim zonu petrol-su dokanandan itibaren rezervuarn tm kalnln iine alan zondur. Net verim zonu ise petroln bizzat retildii zonlarn toplam kalnldr. Rezervuarlarda yanal ve dey sreklilikten szedilir.

YANAL SREKLLK Yanal srekliliine gre kumta rezervuarlar iki grupta toplanr: 1- Dzlemsel kumta rezervuarlar: Her boyutta sreklidirler. Uzunluk/genilik oran 1 dir. Bu tr rezervuarlar trbidit yelpazelerinde, alvyal yelpazelerde, yan yana eklenmi kanal ortamlarnda geliirler. 2- Prizmatik (uzunlamasna) kumta rezervuarlar: Uzunluk/genilik oranlar 3/1 den daha fazladr. Bu tr rezervuarlar bariyer (set) adalarnda, delta kanallarnda, gelgit kanallarnda, eoliyen kumullarnda geliirler.

Kum ktlelerinin geometrik snflamas

DEY SREKLLK Kumta rezervuarlar A- Dey olarak istiflenmi, B- Yatay olarak istiflenmi, C- zole ekillerde olurlar.

RETM SIRASINDA REZERVUARLARDAN SONDAJ KUYUSUNA PETROL AKIININ NEDENLER Petroln retilebilmesi iin petroln sondaj kuyusuna akmas gerekir. Bunu salaya mekanizma vardr. 1- Su gc 2- Gaz apkas gc 3- Erimi gaz gc SU GC

Akifer ierisindeki su petroln ak ve retimini salar. Petrol retildike su boalan yeri doldurur ve srekli olarak petroln akna neden olur. Ancak bazen su petrol ile giriim yapar veya konileerek petrol geliminin durmasna neden olur.

Giriimin nedeni rezervuardaki permeabilite dzensizlii, konilemenin nedeni ise hzl retimdir. Su gc ile retim yaplan kuyularda maksimum retilebilen petrol % 60 tr.

Su gc ile retim mekanizmas: Petrol retildike su tarafndan itilmektedir.

Su gc ile retim mekanizmas

GAZ APKASI GC

 Petrol rezervuarlarnda petrol ve gaz ayr ayr zonlarda bulunurlar. retim yapldka basn decei iin petrol ierisindeki erimi gaz aa kar ve stteki gaz apkas ierisine dahil olur. Bu suretle retim ilerledike stteki gaz apkas byr ve geniler. Petrol-gaz dokananda bir gazlama gei zonu oluturulur. Hzl retim yaplrsa bu sistemde aa doru bir gaz konilemesi geliebilir. Bu tr petrol sahalarnda retilebilirlik faktr % 20-50 dir.

ERM GAZ GC

Bu mekanizma balangta herhangibir gaz apkasnn olmad rezervuarlarda gzlenir. retim balaynca basn der ve bunun sonucu olarak balangta petrol ierisinde erimi durumda olan gaz petrolden ayrlr. Bu gaz petrol zerine basn uygulayarak onun kuyuya akmasn salar.

 retim ilerledike veya zaman getike rezervuarn tepesinde bir gaz apkas oluur. Bu kritik gaz saturasyonu rezervuar iin tehlikelidir ve zamanla gazn ters konilemesine neden olabilir. Bu durumu nlemek iin retim yavalatlmal ve elde edilen gaz yeniden rezervuara baslmaldr.
Erimi gaz gc ile retim

YAPAY RETM TEKNKLER Doal g bakmndan zayf olan rezervuarlara yapay g uygulanr. Eer petrol yeryzne gelmiyorsa kuyu dibi pompalar ya da at kafas pompalar kullanlr. Yapay retimi zenginletirme tekniklerinde nemli olan rezervuarn basncn srekli klmak ya da bunu artrmaktr. Bunun iin rezervuara 1-Gaz enjekte edilir. Bu doal gaz veya CO2, N gibi yapay gazlar olabilir. 2- Deniz suyu veya formasyon suyu enjekte edilir. 3- Baz zel deterjanlar kuyuya enjekte edilebilir.

PETROL JEOLOJS KONU 6: KAPAN

KAPAN Petroln gerek son olarak yerletii yere kapan denir. En basit kapan aadaki ekilde grld gibi bir antiklinaldir.

KAPANLA LGL TERMLER

Tama noktas (spill point): Kapan ierisinde petroln bulunabilecei en alt nokta Kapanm (closure): Tama dzlemi ile tepe noktas arasndaki dey mesafe Rezerv (pay): Kapan ierisinde retim yaplan rezervuar Toplam rezerv (gross pay): Rezervuarn tepe noktasndan petrol-su dokanana kadar olan rezerv Net rezerv: Petroln retildii seviyelerin toplam kalnl Petrol-su dokana (OWC): Petroln retilebilecei en derin dzey

PETROL-SU DOKANAI ve ZELLKLER

 Petrol-su ve gaz-su dokanaklar permeabilitesi yksek rezervuarlarda keskin, permeabilitesi dk ve yksek kapilarite basncna sahip rezervuarlarda ise geili olarak geliir. Akkan dokanaklar genellikle dzlemsel ve yatay, ancak bazen de eimlidir. Petrol-su dokanann eimli olmasnn eitli nedenleri vardr.

EML PETROL-SU DOKANAININ NEDENLER Hidrodinamik aknt petrol-su dokanann tilt olmasna (bir yne doru eim kazanmasna) neden olabilir. Kapana hidrokarbon yerletikten sonra kapan tilt olur, ancak petrol-su dokana sabit kalr. Dokanan yeniden yatay hale gelmesine dokanak altnda olumu bir imentolanma veya herhangi bir permeabilite bariyeri engel olur.

Litolojik deiime bal olarak eimli petrol-su dokana oluabilir. Bu genellikle alttaki birimin geirimsiz bir temel kaya olduu durumlarda gerekleir.

PETROL HAVUZU Bir kapanda birden fazla petrol alnan dzey bulunabilir. Bunlarn her biri ayr birikimdir ve herbirinin petrol-su dokana ayrdr.

KAPANLARIN SINIFLAMASI I- YAPISAL KAPANLAR

Kompresyonel kapanlar Kompaksiyonel kapanlar Fay kapanlar II- DYAPRK KAPANLAR Tuz domlar amur domlar III- STRATGRAFK KAPANLAR IV- HDRODNAMK KAPANLAR V- BRLEK KAPANLAR

Kvrm kapanlar

KOMPRESYONEL KAPANLAR: ANTKLNALLER

Genellikle da kuaklar iinde veya yaknnda bulunurlar. En iyi rnekleri randaki Zagros kuanda bulunur. Bu kuan devam da Gneydou Toroslarda yeralr. randa petrol reten birim Alt Miyosen yal Asmari kiretadr. Bu kiretalar ok yaygn atlak porozitesi ierir. Bu kapan kua petrol asndan ok zengindir. randaki 16 kapanda 500 milyon varil rezerv vardr. MescidI Sleyman sahasnda tek bir kuyu 50 milyon varil ham petrol vermitir. Baz antiklinaller 60 km uzunluk, 10-15 km genilie sahiptir.

KOMPAKSYONEL ANTKLNALLER

Dzensiz taban toporafyasna bal olarak gelien ve daha sonra kompaksiyonun (sklama) da yardm ile gelien yalanc antiklinallerdir. Taban toporafyas tektonik veya erozyona bal olarak dzensizlik kazanabilir.

NORMAL FAYLARLA LGL KAPANLAR

Tm faylar kapan oluturmaz. Fayn kapan oluturmas iin geirimsiz bir sreksizlik oluturmas gerekir. Fayn atm rezervuar kalnlndan az ise kapan oluturmas gtr. Krlgan birimler ierisinde gelien faylar kapan oluturmayabilir. Plastik litolojilerde grlen faylar geirimsiz olabilirler. Talamam kum ve eyller ierisinde gelien faylar geirimsizdir.

Lousianadaki West Lake Ferret petrol sahas normal faylanmaya ramen petroln hareket etmedii, aksine fayn geirimsizlik salad bir rnektir.

KUZEY DENZ RNE

Kuzey Denizinde Piper sahas, baz faylar (A) geirimsiz, baz faylar (B ve C) ise geirimlidir. B ve C de petrol, petrol-su dokanann stnde yeralmaktadr.

TABAKA ve FAY EMNE BALI OLARAK FAY KAPANLARI Varsaymlar: Kumta-eyl kar karya ise geirimsizlik, kumta-kumta ile kar karya ise geirimlilik mevcuttur

DORULTU ATIMLI FAY KAPANLARI harita

kesit

DYAPRK KAPANLAR

zerine gelen kellerden daha az younlua sahip kellerin, younluk fark nedeniyle yukarya doru ykselmesiyle oluan kapanlardr. Evaporit, tuz ve killer bu tr kapanlar olutururlar. Tuzlarn younluu 2.03 g/cm3 tr. Yeni kelmi kil ve kumlarn younluu ise tuzdan daha azdr. Ancak bunlar gmlme ile daha fazla younluk kazanrlar. 800-1200 metreden daha fazla gmlmeleri durumunda tuzlar diyapirik harekete balar, bazen yeryzne ulap byk erime ukurluklar olutururlar.
Diyapirik kapanlarn en iyi rnekleri Meksika krfezi evresinde, ran ve Kuzey Denizi evresinde grlr. Bu tr diyapirlerde ok deiik kapan eitleri geliebilir. Baz rnekler aadaki ekilde verilmitir. A- Dom kapan, B ve C- Fay kapan, D ve F- Kama kapan, E- Antiklinal kapan

STRATGRAFK KAPANLAR Litolojik deiim ve diskordanslar nedeniyle oluan kapanlardr. Yeraltnda belirlenmeleri gtr, fasiyes haritalar yardmyla belirlenebilirler. Balcalar unlardr: 1- Litolojik deiimle ilgili stratigrafik kapanlar kelme kkenli Kama tipi kapanlar Kanal kapanlar Set adas kapanlar Resif kapanlar Diyajenetik kkenli 2- Diskordansla ilgili stratigrafik kapanlar Diskordans st (Supradiskordans) kapanlar Amal (dzlemsel geometrili) kapanlar Kanal veya gml vadi kapanlar Diskordans alt (Subdiskordans) kapanlar KELME KKENL KAPANLAR : KAMA TP

Yanal ynde litoloji deiimi ile gelien kapanlardr. Amerika Wyomingde bu tr kapanlardan 200 milyon varil petrol alnmtr. KELME KKENL KAPANLAR : KANAL TP Oklahomada Booch deltasnn haritas eyl, amurta gibi geirimsiz birimler ierisine yerlemi alvyal ya da delta kanallar bu tip kapanlar oluturur. Amerikada Kayalk dalarn dou yamalarnda, Alberta-Montana arasnda gzel rnekleri vardr.

KELME KKENL KAPANLAR : SET ADASI TP Denizel veya lagner eyller ierisinde gelien iyi boylanmal set adas kumlar bu tip kapanlar olutururlar. New Mexicodaki Bisti petrol sahasndaki set adas kumlar 65 km boyunda 7 km geniliinde bir kapan eklindedir. KELME KKENL KAPANLAR : RESF TP Resif kayalar rezervuar, resif n ve arkasndaki eyller ise ana kaya olutururlar. Transgresyonla zeri rtlrse resifler iyi bir kapan olabilir. Hem birincil gzenek hem de diyajenez sonucu gelimi zengin ikincil gzenee sahiptirler. Bu tipe iyi rnekler Libya-Sirte havzasnda, Basra krfezinde ve Trakya havzasnda bulunur.

DYAJENETK KKENL KAPANLAR

Bu tr kapanlar porozite ve permeabilitedeki deiimler nedeniyle geliirler. Diyajenez esnasnda erime poroziteyi artrrken imentolanma azaltr. Bunun yansra petroln yzeye yakn yerlerde bakteriyel olarak ayrmas ve tarlamas (kat zifte dnme) sonucunda da diyajenetik kapanlar oluur.
DYAJENETK KKENL KAPANLAR

DSKORDANS ST KAPANLAR: DZLEMSEL GEOMETRL KAPAN zellikle topografik olarak yontulmu, peneplenlemi diskordans dzlemleri stnde balayan istiflerin tabannda alvyal ya da s denizel taban krntllar bulunur. Diskordansn altndaki birim geirimsiz ise ve taban krntllar geirimsiz birimlerle rtlrse dzlemsel geometrili, amal kapanlar oluur. DSKORDANS ST KAPANLAR: KANAL veya GML VAD KAPANLARI Diskordans dzlemi dzensiz ise bu dzensizlikler akarsu kelleri veya s denizel kumlarla dolar ve zeri geirimsiz kellerle dolarsa bu tip kapanlar geliir. Adana havzas bu tipe iyi bir rnektir.

DSKORDANS ALTI KAPANLAR

Diskordanslarn altndaki kayalar karbonat ise bunlar anma dneminde karstlar ve ikincil porozite asndan

zenginleirler. Diskordansn stndeki birimler geirimsiz ise bu tip kapanlar geliir. Gneydou Anadoluda Mardin kireta bu tipte kapanlara sahiptir. STRATGRAFK KAPANLARIN FASYES ve KELME ORTAMI LE LKS Bilhassa kumta rezervuarlarnda oluan stratigrafik kapanlar kelme ortam ve fasiyeslerle ilikili olarak geliirler. Bu ortamlarn bilinmesi kapann geometrisi, boyut ve yaylm hakknda bilgi salar.

ORTAM Karasal Eoliyen Flviyal

KAPAN TP Mercek, kama Kanal Gml vadi

Set adas Ky boyu seti

Prizmatik Kanal Delta az seti Takn kanal Diyapir Byme faylar Denizalt yelpazeleri Denizalt kanal

Ky

Delta

Derin denizel
HDRODNAMK KAPANLAR

Gmekte olan petroln hidrodinamik olarak engellenmesi ile oluan kapanlardr. Bir rezervuar ierisinde akan su yukar doru kmakta olan hidrokarbon ile karlatnda, eer su kuvveti hidrokarbonu yzdrmeye sebep olan kuvvetten fazla ise petroln yukarya doru olan hareketi durur ve burada petrol birikir.

BRLEK KAPANLAR Stratigrafik ve tektonik kapanlarn karm ile gelien kapanlardr. ok deiik ekillerde olabilir. Dnyadaki ou kapanlar bu tiptedir.

KAPAN GELME ZAMANI

Kapan migrasyondan nce olumusa ierisinde petrol tutar aksi halde kapan botur. Ancak baz hallerde migrasyondan sonra oluabilecek deformasyonlar petroln yeniden migrasyonuna ve yeni oluan kapanlarda birikimine neden olurlar.
DNYADA YAYGIN KAPAN TPLER Dnyadaki kapan tipleri istatistiksel oalrak aadaki izelgede verilmitir. Ancak stratigrafik kapanlarn bulunma zorluklar ve henz tespit edilmedikleri de bu izelgenin deerlendirilmesi esnasnda gzard edilmemelidir.

PETROL JEOLOJS KONU 7

PETROL ARAMA YNTEMLER

PETROL ARAMA YNTEMLER

Petrol aramak son derece zor, zahmetli ve masrafl bir itir. Yatrmlarn karlanmama riski ok yksektir. Petrol arama ok disiplinli bir almay gerektirir. Ancak arama ve saha gelitirme aamasnda en fazla grev jeolog ve jeofizikilere dmektedir. Bugn petrol irketlerinde en ok tercih edilen kiiler yar jeofiziki-yar jeolog olan kiilerdir. Jeolojik almalar jeoloji harita alm, stratigrafi kesitlerinin llmesi, yapsal ve tektonik aratrmalar, fasiyes aratrmalar, porozite ve permeabilite tayini, organik jeokimya, yeralt haritalarnn yaplmas gibi saha ve laboratuar aratrmalarn ierir. Magnetik, gravite ve sismik gibi jeofizik aratrmalar ise arama, sondaj ve saha gelitirme esnasnda kullanlrlar.
PETROL ARAMADA JEOFZK YNTEMLER Petrol aramaclnda kullanlan ok sayda jeofizik yntem olmakla birlikte bunlardan tanesi son derece nemlidir: 1-MAGNETK 2-GRAVTE 3-SSMK

MAGNETK METOD

Kayalar ierisindeki mineraller yerin mknatslanma kuvvetine bal olarak manyetik zellikler kazanrlar.

Manyetik metodun amac kayalarn mknatslanma zelliklerindeki farkllklara dayanarak farkl kayalarn belirlenmesidir.

Petrol aramalarnda magnetik aratrmalarla belirli bir sahadaki magnetik alann iddeti llr.

Bir blgede magnetik alan iddetindeki farkllklar yerin magnetik alanndaki deiimler ile o blgede bulunan kayalarn hacim ve magnetik sseptibilite (geirgenlik) lerinin bir sonucudur.


llr.

Blgedeki yer magnetik alan belli ise oradaki kayalarn magnetik iddeti dorudan llebilir.

Magnetik aratrmalar karadan, gemiden veya uakla yaplabilir. Magnetik alan iddeti magnetometre ile

Magnetik aratrmalar petrol aramalarnn ilk aamalarnda gerekletirilir.

Havza temelinin toporafyasn belirlemede Faylar belirlemede Magmatik veya metamorfik kayalarn kel kayalardan ayrlmasnda Volkanik kayalar, dayk ve enjeksiyonlar, lav akntlarn belirlemede kullanlr. Dnyamz byk bir mknatstr ve kendine zg bir magnetik alan vardr. Bir mknatsn kutuplar arasndaki kuvvet
F=

A . M1 . M2 r2

Forml ile ifade edilir. Burada F = ki kutup arasndaki kuvvet (Magnetik alan iddeti) A = Sabit M1 ve M2 = Kutup iddetleri r = Kutuplar arasndaki mesafedir.

Magnetik alan iddeti birimi Gamma veya Oersteddir.

1 Gamma = 10-5 Oersteddir.

1 Oersted birim magnetik kutuba bir dinlik kuvvet tatbik eden alan iddetidir.

Dnyann magnetik alan zaman ierisinde deiiklikler gsterir. Bu deiimler anlk, gnlk veya yzlerce yllk olabilir. Gneten kaynaklanan manyetik frtnalar sonucu gelien gnlk deiimler nemlidir ve magnetik prospeksiyonlarda bu deiimler dzeltilerek etkileri giderilmelidir. Bu dzeltmeler sonucunda o blgedeki magnetik frtnalardan doan anomaliler giderilerek jeolojik nedeni olan anomaliler bulunmaya allr. llen magnetik alan iddeti bileeni deerlerine gre gerekli dzeltmeler yapldktan sonra bu deerler bir harita zerine konarak mnhanili bir harita yaplr. Magnetik alann yatay ve ounlukla da dey bileeni llr. Petrol aramalar ile ilgili magnetik almalarda elde edilen anomaliler genellikle arama yaplan havzann temel kayalarn oluturan ferromagnezyen mineraller asndan zengin magmatik veya metamorfik kayalardan ileri gelir. nk kel kayalarn magnetik sseptibiliteleri ve sseptibilite farklar genellikle kktr. Bu nedenle kel kayalar magnetik anomali haritalarnda bariz bir anomali vermezler.

Kuzey Anadolunun manyetik haritas PETROL ARAMADA JEOFZK YNTEMLER GRAVTE METODU

Dnyamz tam ve homojen bir kre olsayd yeryzndeki her ktleye eit bir ekim uygulanacakt. Ancak dnyann ekli ve yapsndaki farkllklar nedeniyle farkl blgelerde farkl ivme deerleri llmektedir. Gravite metodunun amac bu farkl ivme deerlerinin belirlenmesi ve buna neden olan unsurlarn belirlenmesidir. vme deerlerindeki farklln balca nedenleri unlardr:

Dnyann dnmesi Bulunulan enlem Ykseklik

Toporafya Jeolojik zellikler

Gravite metodunda gravimetreler yardm ile aratrlan blgede yerekimi ivmesindeki deiimler llr. vme birimi gal (Galieo) dr. 1 miligal 1/1000 galdir. Gravimetre lmleri iki nokta arasnda deniz seviyesine gre iki nokta arasndaki fark elde edilecek ekilde yaplr. Daha sonra dier faktrlerin bu deiime etkileri ortadan kaldrlarak gravite anomalisine neden olan jeolojik faktrler yorumlanmaya allr. Eer bir kaya ktlesinin younluu evreye nazaran bykse pozitif, kkse negatif anomalilere neden olur. Gravite haritalar kel havzalarnn genel mimarisini anlamada kullanlrlar. Dk younluklu kellerle dolu olan kel havzalar negatif anomalilerle belirgindir. Yksek younluklu temel kayalarnn oluturduu ykselimler, srtlar vb. ise pozitif anomalilerle belirgindir. Gravite metodu ile bilhassa evreye nazaran dk younluklu tuz domlar ve yksek younluklu resifler iyi belirlenebilir.

Farkl jeolojik ortamlarn gravite ve manyetik kesitlerdeki grnm

Kuzey Anadolunun gravite haritas

PETROL ARAMADA JEOFZK YNTEMLER SSMK METOD

Sismik metod doal ya da suni olarak yaratlan titreimlerin (deprem dalgas) kayalar ierisinden geerken uradklar deiimlerin incelenmesi esasna dayanr. Deprem dalgalar esas itibariyle ikiye ayrlr: 1- Cisim Dalgalar

 P dalgalar S dalgalar 2-Yzey Dalgalar Rayleigh dalgalar Love dalgalar

CSM DALGALARI : P DALGALARI

Hzlar en fazla olan ve kayt merkezine ilk gelen dalgalardr. Titreim hareketleri yaylma dorultusundadr. Bu nedenle boyuna dalgalar olarak da bilinirler. inden getikleri cisimlerin zerrelerini birbirine yaklatrr ve uzaklatrlar. Bu nedenle kompresyon veya dilatasyon dalgalar ad ile de anlrlar. Sv ve gaz gibi rijid olmayan maddeler ierisinden de geerler. Sismik aratrmalar genellikle P dalgalar yardm ile yaplr
CSM DALGALARI : S DALGALARI

Kayt merkezine ikinci olarak gelen dalgalardr. Hzlar P dalgalarna gre daha dktr. Titreim hareketleri yaylma dorultusuna dik dzlem zerinde aaya ve yukarya dorudur. Bu nedenle enine dalgalar adyla da bilinirler. Sv ve gaz gibi rijid olmayan birimler ierisinden gemezler.
YZEY DALGALARI

Cisim dalgalarna gre hzlar az, periyodlar byk ve boylar daha uzun dalgalardr. Kayt merkezine en son gelen dalgalardr. Yeryznde veya yeryzne yakn yaylrlar.

Rayleigh dalgalar yerin serbest yzeyinin oluturduu dalgalar, Love dalgalar ise elastik dalga hzlar farkl tabakalarn bulunduu ortamlarda oluan yzey dalgalardr.

S, P ve Yzey dalgalarnn etkileri

Bir P dalgas olutuktan sonra yerkabuu ierisinde ilerlerken hzlar farkl olan tabakalarla karlatnda bu dalga enerjisinin bir ksm yansr, bir ksm da arakesit yzeyinde krlarak alttaki tabaka ierisinde yoluna devam eder.

Sismik prospeksiyonun esas yeryznde veya yeryzne yakn yerlerde sismik bir titreim yaratarak bu hareket sonucunda oluacak dalgalarn yeraltndaki tabakalardan geip yansma ve krlmasndan sonra geri dnen dalgalarn geli zamanlarn ve amplitdlerini lmeye dayanr. Sismik prospeksiyonda refraksiyon (krlma)dan ok refleksiyon (yansma) dalgalar incelenir.
Eer kayalarn akustik hzlar biliniyorsa refleksiyona neden olan arakesit dzlemlerinin derinlikleri hesaplanabilir:

vt
D= D = derinlik v= akustik hz t = gidi-dn zaman

v nin deeri kayalarn elastisitesine ve younluuna baldr. keller kompaksiyona uradka younluk ve akustik hzlar artar.
SSMK VERLERN TOPLANMASI

Sismik prospeksiyonda ya yeryznde patlayc kullanlarak ya da bir arlk drlmek suretiyle sismik dalga oluturulur.

Bu dalgalarn yeraltndan yansyp yeryzne dn zaman belirli ekilde dzenlenmi jeofonlar araclyla alnarak kayt merkezine gnderilir ve burada kaydedilir. At noktas ile jeofonlar arasndaki uzaklk yeraltnda inilmek istenen derinlie bal olarak deiir. Deniz sismiinde bu i iin dzenlenmi zel gemiler kullanlr.

SSMK VERLERN LENMES ve YORUMU

Jeofonlar ve bunlara bal kayt cihazlar tarafndan kaydedilen sismik veriler bilgisayar programlar yardmyla ilenerek eitli yan etkilerden arndrlr, kalitesi artrlr ve kesitler halinde izilirler. Elde edilen kesitler mevcut yzey ve kuyu jeolojisi verilerinin de yardm ile jeolog ve jeofizikiler tarafndan yorumlanr.

Yorumlanm sismik kesit

PETROL ARAMADA DER YNTEMLER UZAKTAN ALGILAMA Petrol aramada bilhassa balang aamasnda kullanlan ve son derece ucuz ve verimli bir yntem olan uzaktan alglama birka metre yksekten st atmosfer yksekliine kadar yaplabilir. Petrol aramaclnda grsel, radar ve multispektral yntemler kullanlmaktadr. UZAKTAN ALGILAMA: GRSEL YNTEM Belli hatlar boyunca ve belli bir ykseklikten uan zel donanml bir uakla alma alannn hava fotoraflar ekilir. Bunlar boyutlu bir grnt oluturacak ekilde amal olarak ekildikleri iin stereoskoplarla incelenir ve yorumlanarak allan blgenin jeoloji haritas oluturulur.

Stereografik fotoraf iftive jeolojik yorumu UZAKTAN ALGILAMA: RADAR YNTEM Uak veya bir uydudan yeryzne mikrodalga radyasyonlar gnderilip bunlarn yansmalarnn resmedilmesi esasna dayanr. Bu yntemde bulut, sis vb. gibi atmosfer olaylar resim kalitesine etki etmez, gece ve gndz kullanlabilir. Radar grntlerinin shhat ve detay ekimi yapan uan altna yerletirilen antenin zelliklerine bal olarak deimektedir. UZAKTAN ALGILAMA: MULTSPEKTRAL YNTEM Bu yntemde yeryzndeki termal radyasyon hassas aletlerle ve bilgisayar yardm ile saysal olarak kaydedilir. Deerler dier yntemlerdeki gibi optik olarak kaydedilmedii iin bilgisayarlar yardm ile ilenerek eitli ekillerde deerlendirilebilir.

SONDAJ AAMASI

Eski dnemlerde petrol szntlardan elde edilir, s petrol iin maden ocaklar gibi ocaklar alrd. 19. Yzyln sonuna kadar kablolu sondaj aletleri kullanld. Bunlar darbeli sondajlarn bir trdr ve kablo ucuna balanan bir delici ucun belli bir ivme ile kuyuya drlmesi esasna dayanrd. Gnmzde petrol arama ve iletmede rotary sondaj sistemleri kullanlmaktadr. Bunlar kara ve ky tesi petrol alanlar iin farkl sistemler halinde dizayn edilmilerdir.

Kablolu sondaj ROTARY SONDAJ

Bir borunun ucuna taklan bir matkabn boru ile birlikte evirilmesi esasna dayanr. Boru ierisinden kuyuya sondaj amuru denilen zel bir sv verilerek, krntlarn yzeye getirilmesi, matkabn soutulmas ve kuyu basncnn kontrol edilmesi salanr. Kuyu byk matkapla delinmeye balanr, belli bir derinlie gelinince muhafaza borusu indirilerek bununla kuyu cidar aras imentolanr. Daha kk bir matkapla kuyu delinmeye devam edilir. Rezervuardan zaman zaman karot alnr, bu i iin karotiyerler kullanlr.

Rotary sondaj

Kuyuda kullanlan matkap ve casing aplar SONDAJ ESNASINDA JEOLOGUN GREVLER Kesilen formasyonun zellikleri hakknda sondaj mhendisine bilgi vermek Yeraltndaki akkanlar ve basn koullar hakknda bilgi vermek Muhafaza borusu denecek ve karot alnacak yerleri belirlemek Kuyu loglarnn nerede ve ne zaman alnacan belirlemek, bunlarn sonularn yorumlamak Kuyudaki petrol emarelerini deerlendirmek

KUYUDA PETROL IKARSA

Delinen bir kuyuda petrol karsa ve kuyuda yeterli basn varsa petrol kendiliinden yzeye kar. Bu durumda kuyuya muhafaza borusu denir, kuyu azna bir vana balanarak kan petrol tanklara alnr.

KUYUDA YETERL BASIN YOKSA Kuyudaki rezervuar basnc yeterli deilse kuyuya pompa (at kafas sistemi) taklarak petrol ekilir.

FORMASYON DEERLENDRME

Sondajlardan edinilen bilgiler bir sahann aratrlmas ve gelitirilmesi asndan son derece nemlidir.

Kuyulardan gelen krntlar srekli olarak incelenir ve gerekli yerlerden karot alnr. Karot alm son derece pahal olduu iin mecbur olunmadka bu yola gidilmez. Kesilen formasyonlarn deerlendirilmesi sondaj esnasnda srekli olarak llen kuyu loglar yardm ile yaplr.
Petrol sondajlar esnasnda alnan balca loglar elektrik, radyoaktivite ve sonik loglardr.

Bu loglarla formasyonun litolojisi, porozitesi, permeabilitesi, basnc, scakl, bulundurduu akkann cinsi vb. zellikleri belirlenir.

Log cihazlarnn yklendii kamyon KUYU LOGU ALIMI

Kuyularda log alm kuyu muhafaza ileminden nce yaplr.

Silindir biimli sonda cihazlar kablo ile kuyu ierisine sarktlr ve istenen derinliklerde gerekli lmler kaydedilir. Log alm ve yorumu zel bir ihtisas daldr ve bunun iin log analizcileri yetimitir.

ELEKTRK LOGLARI: SP LOGU

SP (Spontaneous Potential, doal potansiyel) logu en eski loglardan biridir. Kuyu ierisinde sonda yukarya doru ekilirken sonda ierisindeki elektrod ile yeryzne yerletirilmi elektrod arasndaki doal elektrik akm kaydedilir.

ELEKTRK LOGLARI: SP LOGU Kuyu ierisini doldurmu olan sondaj amuru geirgen madde grevi yapar. SP ye neden olan akm sondaj amuru ile formasyon suyu arasndaki tuzluluk farkna dayanr. Na+ ve Cl- iyonlar daha konsantre svdan daha seyreltik svya doru akar ve bylece bir elektrik akmna neden olur. Formasyonun permeabilitesi ile ilgili olan bu elektrik potansiyeli milivolt cinsinden llr.

 SP lm esnasnda kayt aleti eyl izgisi denilen bir baz izgisinden saa veya sola doru hareket ederek bir eri izer. eyl izgisinden sola olan sapmalar negatif (normal) sapma, saa doru olanlar ise pozitif (ters) sapmalardr. Normal sapma formasyonun gzenekli kumta veya kireta olduunu, ters sapma ise formasyon suyunun sondaj amurundan daha tatl olduunu gsterir. Eer sapma yoksa veya zayfsa bu da formasyonun geirimsiz olduunu ya da formasyon suyu ile sondaj amurunun ayn tuzlulukta olduunu iaret eder.

Sapmann bykl formasyonun permeabilitesi ve formasyon suyu ile sondaj amuru arasndaki tuzluluk fark ile doru orantldr. SP erisinin ekil ve bykln etkileyen balca faktrler unlardr: Tabaka kalnl Alt ve stteki tabakann rezistivitesi Kuyu ap amurun geirgen tabakaya nfuz derinlii Geirgen tabakalar ierisindeki ince tabakalar ve kil miktar

ELEKTRK LOGLARI: REZSTVTE LOGU Formasyonlarn elektrik akmna kar gstermi olduklar grnr direnci (rezistivite) lme esasna dayanan bir logdur. Rezistiviteyi etkileyen faktrler unlardr: Formasyon rezistivitesi Rezistivitesi llen birimlerin alt ve stndeki birimlerin rezistivitesi Formasyon kalnl amurun rezistivitesi Kuyu ap amur istila zonunun rezistivitesi

ELEKTRK LOGLARI: REZSTVTE LOGU Formasyonlarn elektrik rezistivitesini lmek iin 3 ana yol vardr:

Normal log

Laterolog

ndksiyon logu

NORMAL LOG Bu yntemde kuyu dibine sarktlan sonda ile yzey elektrodlar arasnda bir elektrik potansiyeli ve bir akm oluturulur. Sonda zerinde genellikle bir ift elektrod vardr. Sonda yukarya ekilirken bunlar formasyon rezistivitesindeki deiimleri kaydeder. Akmn verildii elektrod ile kayt yapan elektrod arasndaki mesafe 16 in (ksa normal), 64 in (uzun normal) ya da 8 ft 8 in (uzun lateral) seilebilir. Bu mesafe verilen akmn kuyudan formasyon ierisine ne kadar nfuz ettii ile ilikilidir.

LATEROLOG Bu sistemde formasyon ierisine yatay olarak akm verilir. Bylece yanal olarak birimlerin ierisine daha fazla nfuz salanarak daha doru rezistivite deerleri llr. Akm elektrodunun zerinde ve altnda iki tane koruyucu elektrod vardr. Bunlar akm elektrodundan verilen akmn yukar veya aaya gemesine engel olur ve yanal hareketi salarlar. Sonda hareket ettirildike rezistivite deerleri okunur.

NDKSYON LOGU Bu sistem tatl su amurlarnda veya petroll amur sisteminde kullanlr. Sonda zerinde yksek frekansl alternatif (deiken) akm veren bir verici ve bir alc vardr. Alternatif akm manyetik bir alan oluturur, bu da formasyon ierisinde halka eklinde Fourcault akmlarna neden olur. Oluan bu akm formasyonun rezistivitesine gre deiim gsterir ve alc tarafndan kaydedilir. Bu yntemde formasyon ile sonda arasnda bir iletkene yani amura ihtiya yoktur.

REZSTVTE LOGU YORUMU

Kat kayalar, ierisinde tatl su, petrol veya gaz bulunduran poroz kayalarda olduu gibi yksek elektrik rezistivitesine sahiptir.
eyl ve tuzlu su ieren gzenekli kayalar ise ok dk rezistiviteye sahiptir.

SONDAJ AMURUNUN REZSTVTEYE ETKS

Sondaj amurunun grevlerinden biri geirgen formasyonlardan kuyu ierisine akkan girmesine engel olmaktr. Kuyu ierisindeki amur kuyu eperlerine yaparak amur pastas (mud cake) denilen bir sva oluturur. amur formasyon ierisine de girerek formasyon ierisindeki orijinal sv veya gaz teler. Bu nedenle amurun nfuz ettii zonun rezistivitesi ile amurun ulaamad yerin rezistivitesi farkldr. Bazen de bu ikisi arasnda bir gei zonu oluur. amur tarafndan istila edilen zonun rezistivitesi Rxo ile gsterilir ve bu mikrorezistivite logu ile llr.

Rezistivite ve SP logu birlikte alndnda petroll zonlarn tespit edilmesi daha kolay olur.

RADYOAKTVTE LOGLARI: GAMMA-RAY LOG

Kayalarn radyoaktiviteleri arasndaki farklardan yararlanarak hazrlanan bir logdur. Gamma loglar kayalardaki radyoaktif maddelerin bozunmas sonucu aa kan gamma nlarn API derecesi cinsinden ler. Kayalardaki en yaygn radyoaktif element potasyumdur. Bu mineral en bol olarak illitler ierisinde, daha az miktarda da feldspat, mika ve glokoni ierisinde bulunur. Zirkon, monazit ve eitli fosfat mineralleri de radyoaktiviteye sahiptir.

Organik maddeler bnyelerinde uranyum ve toryum biriktirirler. Bu nedenle petrol anakayalar, petroll eyller, sapropeller ve algli kmrler radyoaktiftir.

Gamma logu kuyu apndan etkilenen bir log olduu iin kuyu apn len kaliper logu ile birlikte kullanlr. Gamma logu muhafaza borusu denmi kuyularda da kullanlabilir. Gamma logunun kullanld alanlar Litolojik ayrm Rezervuarlarn eyl veya kil oranlarnn belirlenmesi Kuyu korelasyonu

NTRON LOGU

Bu log alm esnasnda formasyon radyoaktif bir kaynak tarafndan ntron bombardmanna tutulur. Bu bombardman sonucunda ierisindeki hidrojen miktarna bal olarak kayadan gama nlar kar ve bunlar sonda zerindeki bir alc vastas ile kaydedilir. Hidrojen, formasyon ierisindeki minerallerde bulunmamasna karlk btn formasyon svlarnda (petrol, gaz, su) mevcuttur. Bu nedenle ntron bombardnmanna kayann verecei tepki dorudan kayann gzeneklilii ile ilgilidir.
Ntron logu da kuyu apndan etkilendii iin kaliper logu ile birlikte deerlendirilir. Ntron logu kireta (LPU) veya kumta porozite birimi (SPU) olarak llr.

YOUNLUK LOGU Gamma nlarnn formasyon ierisine gnderilip geri dnen miktarn llmesi esasna dayanan bir radyoaktivite logudur. Gamma-gamma aleti yardm ile llr. Gamma nlarnn geri dnme miktar formasyon ierisindeki atomlarn elektron younluu ile, bu da formasyonun asl younluu ile ilgilidir. Formasyon ierisinde gaz bulunmas younluu drr, yksek porozite deeri verir. SONK veya AKUSTK LOG

Formasyonun akustik hznn llmesi esasna dayanan bir logdur. Sismik dalga hzn derinlerde tayine yarar. Kuyu ierisine sarktlan aletin bir ucundan bir ses dalgas gnderilerek dier ucundan dn zaman llr. Bu zaman kayann gzenek miktar ile denetlenir. Mikrosaniye/foot cinsinden llen sesin transit zamanndan bir forml yardm ile kayann porozitesi hesaplanr. Sonik log muhafazasz kuyularda kullanlabilir.

POROZTE LOGLARI KOMBNASYONU

Formasyonun porozitesini belirlemeyi amalayan elektrik, radyoaktivite ve akustik loglar formasyon porozitesinin yansra litoloji, kil ve gaz ieriinden etkilenirler. Bu nedenle tek balarna kullanlmaktan ok birarada kullanldklarnda daha doru sonular verirler. rnein gaz zonlarnda ntron logu ok dk porozite deerleri verirken younluk logu ok yksek porozite deeri vermektedir. Bu farkl porozite deerleri birlikte deerlendirilerek bir avantaja dntrlebilir.

DPMETRE (EM) LOGU Kuyu ierisine sarktlan Dipmetre sondas denilen bir aletle kuyuda kesilen birimlerin eimleri llr. Bu alet ease itibariyle bir ok kollu bir rezistivite logudur ve ierisinde aletin ynn tayin eden bir pusula mevcuttur.

PETROL JEOLOJS

KONU 8 PETROL JEOLOGUNUN GREVLER

PETROL JEOLOGUNUN GREVLER

Petroln arama, anlama (exploration) ve iletmesi esnasnda jeolog, jeofiziki, petrol mhendisi ve kimya mhendislerinin ortaklaa almas gerekir. Jeologlar bu aamalarn hepsinde farkl grevler stlenirler. Bugn dnyadaki petrol irketleri alacaklar elemanlardan kendi meslei ile ilgili farkl grevleri stlenebilmenin yansra dier meslek gruplar ile de ortak alabilecek kadar bilgi sahibi olmalarn istemektedirler. Anlama jeologlar petroln kefinden sorumludurlar. Balca alma konular stratigrafi, yapsal jeoloji ve sedimenter petrolojidir. Anlama jeofizikileri ile birlikte alrlar. Gelitirme veya retim jeologlar bulunan sahalarn gelitirilmesinden, retimden, rezervuarn korunmasndan sorumludurlar. Petrol sahas ierisinde alrlar. Kuyu jeologlar kuyularn almas esnasnda grev yaparlar ve rezervuar jeologlar ile birlikte alrlar. Aratrma jeologlar petroln oluumu, g ve birikimindeki jeolojik faktrleri aratrrlar. Paleontolog ve Palinologlar petroll kayalarn ya, stratigrafisi ve ortam konusunda alrlar. Organik jeokimyaclar ana kayann ve petroln zelliklerini aratrrlar. Formasyon gelitirme jeologlar kuyularn ve rezervuarn karakteristiklerini kuyu loglar yardm ile aratrrlar. Landmen (Petrolmen) diplomat, avukat, satc, ekonomist karm
YEN BR BLGEDE PETROL ARAMA EVRELER

A-

ARATIRMA AAMASI

1. Adm: kel havzalarn belirlenmesi (Harita, rapor ve hava fotoraflar, eski incelemeler vd. nin deerlendirilmesi) 2. Adm: Havza trnn belirlenmesi (Kvrml bir da kua nnde mi, horst-graben ve faylardan etkilenmi mi, ne tr bir deformasyon stili var) 3. Adm: Stratigrafinin belirlenmesi (kel istiflerin stratigrafisi, kalnl, yaylm, havza simetrisi) 4. Adm: Yzeydeki hidrokarbon bulgularnn belirlenmesi (Petrol szntlar, amur volkanlar, Yanm killer, Topraktaki slfr) 5. Adm: Paleontolojik/palinolojik verilerin toplanmas (Kayalarn ya, kelme ortam) 6. Adm: Yapsal zelliklerin belirlenmesi (Yap stili, yaplarn gelime zaman) 7. Adm: Lojistik ve maddi koullarn belirlenmesi (Petroln ulalabilirlii, maliyet, vergi ve kanunlar)

B-

TANIMLAMA AAMASI

1. Adm: Stratigrafik gidilerin yerselletirilmesi, Playlerin belirlenmesi (Detay hava fotoraf ve jeolojik haritalama almalar) 2. Adm: Blgesel stratigrafinin belirlenmesi (Gravite ve manyetik lmeler, tanma sismik kesitleri, diskordanslarn ve temelin belirlenmesi)

3. Adm: Yapsal stilin belirlenmesi (Skmal ve gerilmeli yaplar, yapsal gidiler) 4. Adm: Olasl ana kaya ve rezervuarn belirlenmesi 5. Adm: Test kuyularnn almas ve buradan elde edilecek rneklerin organik jeokimyasnn belirlenmesi

CD-

EKONOMK AAMA

Sondaj alabilecek yaplarn belirlenmesi, hedefin belirlenmesi, aratrma kuyularnn almas KONSOLDASYON AAMASI

Daha nceki almalarn aadaki kriterlere gre final deerlendirme aamasdr: Havzann ad, yeri ve tipi Havza snrlarnn zellikleri Havzann olumaya balama ve biti zaman Havza oluumu esnasndaki deformasyonlar, nemli diskordanslar Temelin ya ve yaps kel kayalarn havza ortasndaki ve havza ierisindeki kalnlklar kellerin tahmini hacmi Maksimum kelme derinlii ve bu derinlii yanstan formasyonlar Jeotermal gradyan Ana kaya (lar) ve olgunlama derecesi Rezervuar kaya(lar) ve derinlii Kapan(lar), tipleri ve oluum zaman Hidrodinamik karakteristikler Petroll sahalarn muhtemel dalm Dier gzlemler, referanslar KEFEDLM BR SAHADA JEOLOGUN YAPACAI LER Bir blgenin petroll olduu belirlendikten sonra anlama ve gelitirme ileri birarada yrtlr. Bu aamada jeologun 3 nemli grevi vardr: 1- erisinde petrol ve gaz bulunduran sahalarn snrlarn belirlemek 2- Petrol ve gaz oluturan ve bulunduran koullar belirlemek (ana kaya, g yollar, yapsal stil, fasiyes deiiklikleri vb.) 3- O sahadan yeni veriler elde etmek ve onlar gelitirmek iin gerekli almalar organize etmek Jeofizik yntemleri ve uygulanaca yerleri belirlemek Gerekli harita ve kesitleri hazrlamak Kuyu yerlerini belirlemek, kuyu loglarn deerlendirmek ve kuyu korelasyonlarn yapmak KUYU AILIRKEN JEOLOGUN YAPACAI LER Kuyu jeologu iin 2 konu son derece nemlidir: 1- Kuyu yerinden kaldrlmadan nce kuyudan elde edilebilecek tm veriler salanmaldr. 2- Kuyunun kesmi olduu her prospektif retim zonuna gerek bir retim zonu olma ans verilmeli, bunlar mutlaka yeterince test edilmelidir. Bir kuyudaki gzenekli seviyeler hidrokarbon testi yaplmadan geilmemelidir.

Sondaj balamadan nce kuyu jeologu prospektif zonlarn hangi derinlikte olabileceini belirlemeli, bunlardan log, karot almal, test etmeli, dier enteresan seviyeleri dikkatle takip ederek gerekli numuneleri aldrmaldr.

Bir kuyu jeologunun rutin ileri ise unlardr:

1-Kuyu loglarnn alnmas, incelenmesi ve yorumlanmas 2- Krntlarn incelenmesi, gerekli olanlarn ilgili uzmanlara gnderilmesi ve sonularnn takip edilmesi 3- Kuyudaki loglarn, litoloji tanmlamalarnn ve dier bilgilerin srekli bir kesit haline getirilmesi 4- Kantitatif tayin gereken bir zona girildiinde karot aldrlmas 5- Kuyu amurunun ve bundaki deiimin nedenlerinin takip edilmesi 6- Formasyon testlerinin yaptrlmas 7- Kuyunun nerede muhafazaya alnacann belirlenmesi BTN BYK YAPILAR SONDALANDIKTAN SONRA JEOLOGUN YAPACAI LER

Bir petrol sahasnda alan her kuyu ok deerli veriler salar. Anlama jeologu bu veriler nda sahay gelitirmeye urar. Her bir stratigrafik seviyenin 3 boyuttaki geometrisinin ve fasiyes deiiminin ortaya konmas, bilinen ve muhtemel faylarn geometrisi ve etkileri, sreksizliklerin nitelikleri ve petrol sistemine olan etkileri gibi hususlarn ortaya konmas ile o gne kadar bilinmeyen petrol yataklar bulunabilir. Bu aamada jeologun yapmas gereken iler ve cevaplamas gereken balca sorular unlardr: Gzenekli stratigrafik seviyeler iin tm log ve karotlar gzden geirilmeli, test edilmemi olanlar test edilmelidir Bilinen tm petrol havuzlarnn snrlar kukuya meydan verilmeyecek biimde belirlenmi midir? Baz havuzlarn devamn bulmak mmkn olabilir mi? retim derinlii yeterli shhatte belirlenmi midir? Daha derinde yeni petrol havuzlarnn bulunmas mmkn olabilir mi? Farkl havuzlar olarak bilinen yataklar gerekte ayr mdr yoksa bunlar balantl olabilir mi? Eer petrol farkl fay bloklarnda yeralyorsa her fay blokundaki potansiyel rezervuarlar test edilmi midir? Eer havza sismik verilerle belirlenmesi mmkn olmayan kapanlar ieriyorsa bunlarn henz sondaj almam alanlarda devamn bulmak mmkn mdr?

Sismik veya jeolojik kesitlerde belirlenen sfr izgileri doru olarak yerletirilebilmi midir? Bunlar henz sondalanmam alanlarda kama ekilli kapanlar oluturabilir mi? Diskordanslarn altndaki yaplarn haritalar yeterince doru yaplabilmi midir? Yeni verilerle yeni diskordans alt kapanlar bulmak mmkn olabilir mi? Diskordansla ilgili her kapann zellikleri kuku brakmayacak ekilde bilinmekte midir?

Eer kaln evaporit seviyeleri gibi daha alttaki birimlerin zelliklerini gizleyen dzeyler varsa bunlarn altn hedefleyen sondajlarla yeni petrol yataklarnn bulunmas mmkn olabilir mi? Tm bilinen eim deiimleri mantkl bir ekilde aklanabilmi midir?

Bilinen bir petrol havuzu krk porozite ve permeabilitesi ile ilikili ise yeni krk zonlarnn bulunmas mmkn mdr?

PETROL JEOLOJS KONU 9 PETROL JEOLOJSNDE KULLANILAN HARTA ve KESTLER

Petrol jeolojisinde kullanlan haritalarn hemen hemen tamam yeralt haritalardr ve kuyu verileri, jeofizik veriler gibi az saydaki verilerle retilirler. Bu nedenle bu haritalarda yorum, veriye oranla daha arlktadr. Haritadaki yorumlarn geree yaklama oran haritay yapann bilgi ve tecrbesi ile doru orantldr. Yeralt haritalar genellikle mnhanili haritalardr ve yapm byk lde yoruma dayaldr. Bir blge mnhanilenirken mnhanilenen yzeyin zellikleri bilinirse harita daha shhatli olacaktr.

AYNI VER LE ANCAK FARKLI YORUMLARLA ZLM MNHANL HARTALAR

YERALTI HARTA ve KESTLER Yeralt haritalar belli yzeylerin ya da kaya birimlerinin eklini veya baz karakteristik zelliklerini gstermek iin yaplrlar. Balca tipleri unlardr: Yap haritalar Enine kesitler zopak haritalar Fasiyes haritalar Paleojeoloji, diskordans alt ve st haritalar Dahili zellik haritalar Hidrodinamik haritalar

YAPI HARTALARI

Jeolojik bir dzlemin deniz seviyesine gre konumunu (yksekliini ya da derinliini) gsteren haritalardr.

Haritas yaplan jeolojik dzlem bir formasyon snr, bir diskordans yzeyi, bir fay bazen de bir zaman dzlemi olabilir. Eer zaman dzlemi haritalanacaksa elde ok iyi bir zaman kontrolunun (karakteristik fosiller gibi) bulunmas

gerekir. Baz yap haritalar, blgesel eimin kaldrlmas ile hazrlanrlar. nce temel ya da haritalanacak yzeyin altnda niform bir seviye seilerek bunun eimi, haritas yaplacak dzeyin eiminden kartlr. Bylece haritalanan yzeyin birincil zellikleri anlalr.

YAPI HARTASI RNE

ENNE KESTLER Petrol jeologlar genelde 3 tr jeoloji enine kesiti kullanrlar: 1- Korelasyon enine kesitleri: Kuyular arasnda stratigrafik korelasyon yapmaya yarayan kesitlerdir. 2- Yapsal enine kesitler: Kaya birimlerinin kesit hatlar boyunca deniz seviyesine gre konumunu belirtmeye yarayan klasik jeoloji enine kesitleridir. 3- Panel diyagramlar: ok sayda enine kesitin bir corafi harita zerine monte edilerek birbirne balanmas ile izilen ve bir blgenin zelliklerini 3 boyutta gstermeye yarayan bir enine kesit trdr. KORELASYON KEST

YAPISAL ENNE KEST

PANEL DYAGRAM

ZOPAK HARTALARI

Ekalnlk haritalar ad ile de bilinen izopak haritalar iki referans dzlemi arasndaki gerek kalnl gsterirler. Haritalanan birim bir formasyon, belli bir zaman diliminde kelen birim(ler), iki diskordans arasnda yeralan birim(ler), ya da ekonomik bir birim olabilir. zopak haritalar genellikle haritalanan birimin st yzeyinin dz bir dzlem olduu varsaym ile yorumlanrlar. Bundan dolay kalnlk deiimleri birimin tabanndaki toporafyay yanstrlar. Bu yorumdaki yanlmalar nlemek iin izopak haritalar yap ve fasiyes haritalar ile birlikte kullanlrlar.
ZOPAK HARTASI RNE

FASYES HARTALARI

Fasiyes, yat bir kel topluluun boyuttaki karakteristiklerini anlatmak iin kullanlan bir deyimdir. Fasiyes kavram litoloji, tabakalanma, ayrtman birincil yaplar, fosiller gibi eitli karakteristikleri ierir. Bir kaya birimi iin yaplacak lito ve biyofasiyes haritalar ile o kaya biriminin belli bir zaman dilimindeki deiimleri, keldii ortamn fiziksel ve kimyasal koullar gibi petrol jeolojisi asndan son derece nemli veriler elde edilebilir. Petrol jeolojisinde daha ok litofasiyes haritalar kullanlr. LTOFASYES HARTALARI Yat keller ierisinde yeralan farkl litolojik topluluklar gstermede kullanlan bir fasiyes haritasdr. ki tipi vardr: 1-zolit haritalar: Tek bir litolojinin (rnein kumta) net kalnln gsteren haritalardr. Bir dier tr ise litolojik yzde haritasdr. 2- Oran haritalar: Seilen bir bileenin kalnlnn dier litolojilere orann gsteren haritalardr. Genellikle gen diyagramlar kullanlarak hazrlanrlar.

ZOLT HARTASI RNE

ORAN HARTASI RNE

FASYES GENLER

PALEOJEOLOJ HARTALARI

Paleojeoloji haritas bir blgenin gemite belli bir zamandaki jeolojisini gsteren bir haritadr.

rnein bir blgenin st Kretase jeoloji haritas o blgenin o dnemdeki yzey toporafyasn, jeolojisini, kayalarn dalmn, yapsn vb gsterecektir. Bu tanmdan da grlecei gibi bir paleojeoloji haritas eldeki veriler nda ancak hayali olarak izilebilir. Bu nedenle de gzleme deil, byk lde yoruma dayal bir haritadr. PALEOJEOLOJ HARTASI RNE

DSKORDANS ALTI ve ST HARTALARI Subcrop haritalar ad ile de bilinen bu haritalar diskordans dzlemlerinin altndaki jeolojiyi gsteren bir tr paleojeoloji haritalardr. Diskordans alt kapanlar petrol jeolojisinde nemli bir yer tuttuu iin bu tr kapanlarn aratrlmasnda diskordans alt haritalarnn nemi byktr. Diskordans st haritalar kurtbakm haritalar olarak da bilinir. Bunlar diskordans yzeyini rten birimlerin dalmn gsteririler. Diskordans st ve alt haritalar birimlerin sfr izgilerinin erozyonla m yoksa kelme ile mi ilikili olduunu anlamakta kullanlrlar. Bylece kama biimli kapanlarn aratrlmasna yardmc olurlar. DAHL ZELLK HARTALARI

Bu haritalar seilen bir stratigrafi biriminin porozite, tane boyu, matriks oran gibi tanmlanabilir i zelliklerinin dalmn gstermekte kullanlrlar.Balcalar unlardr: Eporozite haritalar :Rezervuar kayann porozite dalmn gsteren haritalardr. Ehacim haritalar: Porozite ve izopak haritalarnn birletirilmesi yolu ile yaplan ve rezervuarn sv potansiyelini gsteren haritalardr. Ekonsantrasyon veya etuzluluk haritalar: Formasyon suyunun mineral muhtevasn gsteren haritalardr Epotansiyel haritalar: Kuyularn belli bir zamandaki verimlerini gsteren haritalardr. Ebasn haritalar: Kuyularda yaplan basn lmlerinin formasyon ierisindeki dalmn gsteren haritalardr.
HDRODNAMK HARTALAR Yeraltsularnn hareketi petroln gmesinde ve birikmesinde en nemli faktrdr. Hidrodinamik haritalar sv hareketinin ynn gstermek amacyla yaplan haritalardr.

PETROL JEOLOJS KONU 10 SEDMENTER HAVZALAR

evresine nazaran daha fazla kel biriken alanlara genel olarak sedimenter havza denir. Kesin bir ayrt olmamasna ramen genel olarak havza denilebilmesi iin o alann 100 km uzunluk ve 10 km genilie, 1 km veya daha fazla kel dolguya sahip olmas gerekir. Dnyadaki petroln hemen hemen tamam sedimenter havzalar ierisinde bulunduuna gre havzalarn tannmas petrol aramacl asndan hayati neme sahiptir. Havza oluumunun en nemli nedeni dey tektoniktir. Dey tektonie ise yatay tektonik neden olur.
HAVZA OLUUMUNUN NEDENLER Bir yerde havza oluumunun ana nedeni vardr: 1- Kabuk kalnlnn deimesi 2- Litosferin termal genleme veya bzlmesi 3- Yerel tektonik veya sedimenter yk nedeniyle litosferin bklmesi KABUK KALINLIINDAK DEM Kabuk kalnlnda deiim grlen balca alanlar unlardr:

Uzaklaan levha snrlar Yaknlaan levha snrlar Kta-kta arpma kuaklar

TERMAL GENLEME-BZLME Termal etkilerin grld balca alanlar unlardr:

Rift blgelerinde termal ykselme, anma ve havza oluumu Okyanus ortas srtlarda termal ykselme ve srtlardan uzaklatka kme Magmatik yay blgelerinde termal ykselme
LTOSFERN YKLE BKLMES Litosfer, zerine gelen sedimentlerin oluturduu yk nedeniyle ya da tektonik etkilerle (rnein ofiyolit zerlemesi ya da nap yerlemesi gibi) aaya doru bklerek kel havza geliimine neden olabilir.

HAVZALARIN SINIFLANMASI

Havzalarn oluumu byk lde levha hareketleri ile denetlenir. Bu bakmdan bellibal 4 havza tipi ayrtlanabilir: 1- Durayl alan havzalar (Kratonik havzalar) 2- Rift tipi havzalar 3- Pasif kta kenar havzalar 4- Mobil havzalar (Orojenik kuak havzalar) Dnyadaki petroll havzalarn % 75 i orojenik kuaklarda bulunmaktadr.

Balca havza oluum modelleri

Balca havza tipleri KRATONK HAVZALAR

Levha ilerinde durayl alanlarda gelien kel havzalardr. En nemli rnekleri Paris havzas, Sahara havzas ve Bat Libyadr. Litosferin termal bzmesi, altta youn bir temel kayann bulunmas ya da temeldeki eski faylarn aktiflemesi sonucunda oluurlar.

KRATONK HAVZALAR: BALICA ZELLKLER Uzun bir jeolojik dnemde yava kme (sbsidans) ile oluurlar. Belirsiz ve nemsiz yapsal deformasyona sahiptirler, bu yaplarn en nemlileri ise temeldeki horst ve graben yaplardr. Genellikle ince ve homojen neritik sedimentasyon gsterirler, derin denizel keller ise oun bulunmaz. Balca kelleri siyah eyller, karbonatlar ve evaporitlerdir. Jeotermal gradyan dktr. Hidrostatik rejim egemendir.

Yaygn rezervuar kaya ierirler Anakaya asndan fazla zengin deillerdir. Daha ok denizel karbonata zengin havzalarda anakaya geliimi

vardr. Granitik ve eski kabuk zerinde gelitiklerinden s aks dktr. Bu nedenle matrasyon sorunu olabilir. Yapsal durayllk nedeniyle yapsal kapan geliimi snrldr. Stratigrafik kapanlar ise yaygndr.

RFT HAVZALARI

Litosferin termal domlamas ve bunu izleyen bir normal faylanma evresi ile alan havzalardr. Kratonik sahalarda olumaya balarlar. Dinyeper-Donetz-Pripyat havzas, Kuzey Denizinde Viking Grabeni, Libyada Sirte havzas, Ren Grabeni balca rnekleridir.
RFT HAVZALARI: BALICA ZELLKLER izgisel bir domlama evresi ile balarlar Blgesel gerilme rejimi altnda nemli dey hareketler gsterirler, listrik normal faylanma, horst-graben yaplar en nemli yapsal unsurlardr. Genellikle yar graben eklinde grlrler. Hzl bir kelme, buna bal olarak nemli kompaksiyon (sklama) grlr. eyl diyapirleri yaygndr. Buna ramen kme hz genellikle kelme hzndan fazladr. Bu nedenle a havzalardr. kelmeye genellikle bazaltik volkanizma elik eder bu nedenle yksek s aksna sahiptirler. Kaln ve transgresif istiflere sahiptirler. Balang aamalarnda glsel anakaya oluumu izlenir. Permiyen ve Tersiyerde yaygndrlar. ALAKOJENLER: BALICA ZELLKLER

Alakojenler(yenik riftler) petrol potansiyeli asndan kratonik havzalardan daha nemlidir. Kratonik havzalara oranla daha fazla denizel kel ierdikleri iin anakaya potansiyelleri daha fazladr. Is aks yksek olduu iin matrasyon koullar iyidir Duraysz blgelerde olutuklar iin yapsal kapan gelimi fazladr.

RFT HAVZALARI: BALICA ZELLKLER

Rift su stnde iken gelien krntllar rezervuar asndan iyi bir potansiyel olutururlar. Riftin kopma aamasnda gelien evaporitler krntllar zerler. Bunlarn zerinde ise organik madde asndan zengin amurlar depolanr. Bunlar ana kaya oluturabilir. Riftin ileri evrelerinde bu amurlar zerinde karbonat elfleri ve ve krntllar geliir ki bunlar nemli rezervuar kaya potansiyeline sahiptir. Tuz domu, kvrm ve fay kapanlar asndan zengindirler.
DEV DKKAT: SINAV SORULARINIZDAN BRDR ALAKOJEN (Aulacogene) okyanus aamasna ulaamam riftlere verilen isimdir. Alakojen oluumunu, alakojenlerin gncel rneklerini, levha tektonii ierisindeki yerini ve petrol jeolojisi asndan nemini aratrnz. RFT OLUUMUNUN NEDENLER

Litosferik gerilme Scak astenosferin ykselmesi (Rift blgelerinde yksek scaklk st manto veya alt kabuun younluunun azalmasna neden olur. Bu da blgeyi ykseltir)
PASF KITA KENARI HAVZALARI Pasif kta kenarlarnn kme nedenleri: zerindeki kaln istif nedeniyle bklme Tektonik ykleme nedeniyle kme Daha nceden snm litosferin soumas ve buna bal younluk art Pasif kta kenarlarnda ultrabazik intrzyon ve diyapirlerin varl ve burada younluk art ile kme Bazikleme: Ktasal kabua okyanusal malzeme gelimi Snek nitelikli alt kabuun okyanusa doru akmas Konveksiyon akmlar sonucunda manto ykselmesi

PASF KITA KENARI HAVZALARI: BALICA ZELLKLER

Perikratonik bir corafi pozisyona, asimetrik bir profile sahiptirler. Atlantik ve Hint Okyanusu evresinde yaygndrlar. ki nemli sedimenter evre gsterirler. lk evre riftleme (syn-rift), dieri ise rift sonras (post-rift) evredir. Riftleme evresinde normal faylanma kontrolnde eitli sedimentasyon grlr. Bunlarn balcalar glsel ve akarsu nitelikli eyl ve krntllardr. Kopma (drifting) evresinde genellikle evaporitler ve bunlarla birlikteki siyah eyller ve marnlar geliir. Bunlar organik madde asndan zengindir. Post-rift evresinde okyanusa doru incelen prizmatik ekilli derin denizel keller geliir.
OROJENK KUAK HAVZALARI

Yay n (Fore-arc), yay ii (Intra-arc), yay ard (Back-arc), yay gerisi (Retro-arc) ve nlke (Foreland) havzalar olmak zere levha kenarndaki corafi pozisyonuna gre isim alan ve zellikleri deien havzalardr.

Dalma-batma zonlar ile ilgili havza geliimi ve trleri

DEV DKKAT: SINAV SORULARINIZDAN BRDR OROJENK KUAK HAVZALARINI LEVHA TEKTON AISINDAN ARATIRINIZ.

Nerede geliirler ? Ne tr keller ierirler ? Petrol jeolojisi asndan nemleri nedir ? Dnyada nerelerde rnekleri vardr ?

SEDMENTER HAVZA JEODNAM Sedimenter havza jeodinamiinde birbirini takip eden 3 evre ayrt edilebilir: 1- Juvenil evre (Havzann oluum ve genlik evresi) 2- Matr evre (Havzann olgunluk evresi) 3- Final evre (Havzann bitme-lme evresi) JUVENL EVRE zellikle riftlerde aktif bir kme ile temsil edilen bu evrenin balca karakteristikleri unlardr: Yksek jeotermal gradyan Genellikle normal listrik faylar boyunca hzl kme Deiik ve hzl kelim: karasal, glsel, alvyal yelpaze, kurak iklimlerde evaporit Zaman ierisinde artan kompaksiyon Juvenil evrede gelien hzl kme nedeniyle biriken yk litosfer zerine nemli bir bask yapar ve kmenin artmasna neden olur. Bu hzl kme sonucunda bu tr havzalarda trbiditler ve dier derin denizel keller geliebilir. Bu kelime byme faylar elik eder. Bu tr havzalarda amur volkanlar yaygndr. JUVENL EVRE: HDROJEOLOJK LEVLER Juvenil evrede hidrojeolojik ilevlerin nemi byktr. Bu ilevler diyajenetik mekanizma ve deiimlerle kontrol edilir. Gzenek sular havzann derinliklerinde gzeneklerden dar atlarak havza kenarlarna ve st tabakalara doru hareket ederler. Hareket yn bir santrifj eklindedir. Bu hareket havza ortasnda yksek olan s ile de desteklenir. MATR (OLGUN) EVRE Perikontinental (kta kenar) alanlarda olgunluk evresinde pasif kta kenarlar geliir. Riftin ileri safhalarn temsil eden ya da alakojen (yenik rift) oluumu ile ilgili olan bu evrede nemli lde yapsal durayllk salanmtr. Jeotermal gradyan dmtr. Havzada durayl ve olduka monoton bir kelim hkm srmektedir.

FNAL EVRE Havzann lm yani dolarak kapanma evresidir.

Kompresif kuvvetler altnda geliir. Deforme olan havzada molas nitelikli keller depolanr. Skma, deformasyon ve gravite etkisi nedeniyle yeraltsuyu sentripetal rnek gsterir. Meteorik sular havza derinine nfuz ederek petroln ayrmasna neden olurlar.
Sedimenter havzalardaki tip hidrodinamik

SEDMENTER HAVZALARDA PETROLN DAILIMI

Ar petroller havzada s derinliklerde (havza kenarlarnda) bulunur. Derinlik arttka hafif petrol ve nihayet gaza rastlanr. Yani petroln gravitesi derinlikle azalr (Younlukla ters orantl olan API deeri artar). Hidrokarbon havza kenarlarna doru gerken ilk kapanlar gazla dolar, petrol tama noktalarndan itilir ve daha yukarlara doru kar. Gaz giderek azalr ve havza kenarlarna yakn kapanlarda petrol birikmeye balar. Hipotetik bir sedimenter havzada yatay olarak devaml bir rezervuarda farkl kapanlarn gelimesi

PETROL JEOLOJS KONU 11 SEDMENTER ORTAMLAR, MEKANZMALARI ve BUNLARIN PETROL JEOLOJSNDEK NEM

Sedimenter mekanizmalar petrol jeolojisinde son derece nemlidir. Sedimentasyon, kme (sbsidans) ve mineral transformasyonu sonucunda ana kaya, rezervuar ve rt kaya geliir, organik madde petrole dnr. Havza leinde deniz dzeyi deiimlerinin de petrol zerinde nemli etkileri vardr. Transgresyon esnasnda havzada sedimentasyon yavatr. Havza belli bir duraylla ulamtr. Regresyon esnasnda ise kme hz ve sedimentasyon artar. Transgresif periyodlarda platformlar zerinde bazen kum setleri geliir. Bunlar nemli stratigrafik kapanlar olutururlar. Transgresyonun ileri aamalarnda gelien ince taneli birimler alttaki daha nce kelmi kaba taneli birimler iin rt olutururlar.
KELME ORTAMLARININ KARAKTERSTKLER

Sedimentasyonu etkileyen nemli faktrler paleotoporafya, hidrodinamik, biyodinamik ve iklimdir. Petrol jeolojisinde ortamn enerjisi de son derece nemlidir: Engelli havzalar ve ak deniz ortamlar gibi dk enerjili ortamlar genellikle kaln tabakal karbonat ve eyl depolarlar. Organik madde bakmndan zengin bu birimler uygun koullarda evaporitik nitelik de kazanabilirler. Porozite ve permeabilitesi dk olan bu birimler ana kaya ve rt kaya olutururlar. Bu tr ortamlarda kelen siyah eyller ana kaya potansiyelleri asndan petrol jeolojisinde ayr bir neme sahiptir. Yksek enerjili ortamlar genellikle iri taneli ve boylanm kum depolarlar. Porozitesi ve permeabilitesi yksek bu birimler iyi rezervuar kaya olurlar. KMEYE BALI MNERAL TRANSFORMASYONU Bir ortamda sedimentasyon hz o havzadaki kme (sbsidans) hz ile yakndan ilgilidir. kelme devam ettike daha alttaki birimler gmlr. Gmlen birimler ierisinde artan scaklk ve basn nedeniyle mineral transformasyonlar geliir. Transformasyonu denetleyen balca faktrler basn, scaklk ve zamandr.

BASIN

Gmlmeye paralel olarak artan basn sonucunda kel kompaksiyona urar, gzenek suyu atar ve gzenek oran der.

 Gzenek ierisinde bulunan su hidrostatik basn altnda kalr. Bu basn her 10 m derinlik iin tatl suda 1 bar, tuzlu suda 1,09 bardr. Hzl kelme basnc artrr. Bu durumda oksijen ve bakteri etkisi azalacandan organik madde daha iyi korunur. Yava kelme eer yksek enerjili bir ortamda ise burada organik madde birikmez, ancak rezervuar kaya geliebilir. eyllerde gmlme derinlii ile porozite arasnda logaritmik bir iliki vardr. eyllerin su muhtevasnn ok nemli bir blm ilk 100 metrelik gmlme esnasnda dar atlr. eyl ierisinde kumta arakatklar varsa su yana doru, yoksa yukar doru atlr. Dar atlan sular kalan sulara oranla daha az tuzludur. Kompaksiyon arttka taneler mekanik ve fizikokimyasal deiimlere urarlar. Karbonatlar ilk 100 metrede krntllar gibi davranr ancak daha derinlerde kimyasal reaksiyonlar arlk kazanr. Bu reaksiyonlarda scakln da nemi byktr.
Basn arttka Porozite, permeabilite ve su muhtevas azalr Younluk, rezistivite ve ses geirgenlii artar Kimyasal ve mineralojik zellikler deiir SICAKLIK

Is aks termal geirimlilikle jeotermal gradyann arpmna eittir. Yeryuvarndaki scaklk mantodan, radyoaktiviteden ve orojenlerdeki kinetik enerjinin s enerjisine dnmnden kaynaklanr. Is aks baz ortamlarda olduka yksek deerlere ular. Buralar rift vadileri gibi gerilme tektoniinin egemen olduu blgeler ile volkanik faaliyetlerin olduu blgelerdir. Is iletkenlii kayalarn litolojik ve petrofizik zelliklerine ve younluuna bal olarak deiir. Kayatuzu iyi, kumta ve karbonatlar orta, eyl kt iletkenlerdir.
ZAMAN Scaklk ve basncn etkisi zamana bal faktrlerdir. Bilhassa petrol oluumu asndan zaman faktr son derece nemlidir. Organik maddenin petrole dnm, oluan petroln gmesi ve kapanlanmas scaklk, basn ve zaman faktrlerinin ortak etkisi ile denetlenir. TRANSFORMASYON MEKANZMALARI Gmlmeye bal olarak keller scaklk ve basn etkisi altnda deimeye balarlar. Bu deiiklikler gmlme derinliine bal olarak evreyi ierir. Bunlar: Diyajenez Katajenez Metajenez evreleridir. DYAJENEZ EVRES

Diyajenez, fiziksel, biyokimyasal ve fizikokimyasal ilevlerin kellerin talama ncesi evresinde neden olduklar deiimlerin tmdr. Biyolojik ilevler ilk birka on veya yz metrede bakterilerin neden olduu deiikliklerdir. lk nemli belirtileri indirgen koullarn oluturulmasdr. Bu evrede bakteriler organik molekllere etki ederek onlar bozar ve CO2, H2O, ve CH4 oluumuna neden olurlar.

 500 metreye kadar olan gmlmede gzenek suyu atlarak porozite azaltlr. Bu evrede kayann karakteristikleri nemli lde tane boyu, bileimindeki kil minerallerinin nitelii ve miktar, gzeneklerdeki elektrolit konsantrasyonu ile belirlenir. lk 500 metrede keller genellikle ok gzeneklidir. Gzenekler arasnda serbeste dolaabilen suyun tuzluluu kelme ortamnn tuzluluunu yanstr. Bakteriyel etki sonucu su giderek asitik bir nitelik kazanr. Yeryzne yakn derinliklerde suda bulunan Al ve Fe derinlere doru amorf hidroksitlere dnr. Kompaksiyonla birlikte bu deiimler kellerde ses geirgenliinin ve rezistivitenin de artmasna neden olurlar. 500 metrenin altndaki gmlme derinliklerinde scaklk etkili olmaya balar. Porozite ve permeabilite daha da azaltlr. kel ierisindeki bileenler yeniden dzenlenir. Gzenek suyu Ca bakmndan zenginleir, slfat ve karbonatlar sudan ayrlarak keltilir. Feldspatlar znr ve su daha fazla alkali hale gelir. Sonuta ortamda CO2, CH4, H2S ve kompleks polimerize organik maddeler (kerojen) meydana gelir.
KATAJENEZ EVRES

Bu evrede kompaksiyon etkisi minimuma, scaklk etkisi ise maksimuma ular. Bu evredeki transformasyonlarda su akntlar nemli rol oynarlar. Smektit alkalen ortamda illite dnr. Bu dnm 100 0C scaklk ve 2500-4500 metre gmlme derinliinde gerekleir. Bu esnada gzenek suyu ierisinde potasyum miktar fazlalar. Katajenez esnasnda gzenek suyunun nemli bir ksm dar atlr ki bu da petroln gnde nemli bir yer tutar. Katajenez evresinde dar atlan su toplam kel hacminin % 15-17 lik bir ksm kadardr. Katajenez evresinde nemli oranda silis de znr. Bu da kumtalarnda imentolanmaya yolaabilir. Katajenezin ileri evrelerinde yani gmlme 4-6 km yi anca basn 1000-1500 bara ular ve ortam kapalengelli bir hale gelir. Ortamda atlak ve krk yoksa killi keller bol miktarda formasyon suyunu konsantre ederler. Bu scaklk altnda zellikle karbonlu organik maddeler scakla hassas olduklar iin vitrinit refleksiyonu gsteririler. Bu refleksiyon her 1000 metrede % 0,15 artar. Katajenez evresinde organik madde olgunlar, sonu olarak da kmr, petrol, ya gaz ve nihayet kuru gaza (metan) dnr. Organik maddenin neye dnecei onun bileimine baldr.
METAJENEZ EVRES

Bu evre metamorfizmaya geii temsil eder. keller ierisinde sadece killer illit veya klorit halinde korunur. Organik madde bu evrede ar olgundur ve ancak antrasit veya metan halinde korunabilir.