zet A.Smithin Wealth of Nations (1776) ve D.

Ricardonun Principlesda (1817) temellerini ina ettii d ticaret teorileri, aradan geen ikiyz yl akn zaman diliminde sregelen bir evrimle bilginin artan rol ve nemine ahitlik etmektedir. Klasik d ticaret teorileri, retim faktr olarak sadece emek unsuruna dayanmakta ve retim maliyetini homojen olduu varsaylan emek miktarna balamaktadr. Neoklasik iktisatlar, frsat maliyeti kavram ile, sermayenin de bir retim faktr ve maliyet unsuru olarak teorizasyonda dikkate alnmasna nayak olmulardr. Neoklasik katklar kullanarak uluslararas ticaretin gerek-art olan lkeleraras verim farkllnn nedenini ve refah sonularn faktr donanm ile aklayan modern teoriler de iki-lkeli, iki-faktrl modellerinde emek ve sermayeye dayanmlardr. 1960lardan itibaren gelien Yeni D Ticaret Teorilerinin emein nitelii ve teknolojinin gelitirilmesi ve retim srecinde kullanmnn etkiledii bir uluslararas ticaret modeli ortaya koyduklar grlmektedir. 1960lar, bilgi toplumu ve trev kavramlarn ortaya kt ve bilginin artan bir biimde retim sreci ve uluslararas ticareti etkilemeye balad yllardr. Bu almada, klasik teorilerden gnmze, d ticaret teorilerinin evrimi srecinde bilgi ve ilintili olgularn konumu, zellikle Linderden Helpman ve Krugmana uzanan geni yelpazede d ticaret teorileri bakmndan bilginin artan nemi tartlacaktr. Abstract Over its two hundred-year history, international trade theory witnessed increasing role of knowedge. Fallowing classical theories of Smith (1776), Ricardo (1817), based solely on labor as an element of cost, neoclassical contributions made it possible to take capital and other production factors into account through the concept of opportunity cost, undermining knowledge. Even the modern trade theories of Heckscher-Ohlin-Samuelson used two factor models including just labor and capital.As of 1960s, parallel to the debate over Leontief Paradox, new theories of international trade began to cover knowledge and related concepts like skilled labor, technology gap, product cycle, etc. This study aims to investigate the evalution of internetional trade theories, in terms of knowledge and related concepts. Giri nsan ile zde zihni fonksiyon olarak bilgi, retimi, depolanma ve aktarlmas ile ilgili srelerde yirminci yzylda kaydedilen gelimeler, insan hayatnn her yn gibi, uluslararas mal ve hizmet ticareti ile bunlarn nedeni, bileimi ve sonularn modelleme abalar olarak d ticaret teorilerini de yakndan etkilemitir. Sanayi Devrimini nceleyen tarihsel srete, byk lde tarmsal retim temelinde ekillenen uluslararas ticaretin sebebi, biimi ve refah sonularna ilikin dnsel emann ve politik tavrn Merkantilist doktrine dayand gzlenmektedir. Sanayi Devrimi ile birlikte gelien Klasik Liberalizm, genel olarak iktisat biliminde ve spesifik olarak d ticarete yaklamda devrimsel deiimi temsil etmektedir. Sanayi devriminden itibaren birikim hz srekli artan bilgi, tarm ve sanayi toplumundan sonraki sosyo-ekonomik yapya adn vermi; yeni yapda, retim srecinde klasik retim faktrlerinin yerine arl artan bir unsur olarak vurgulanmtr. Bu almada, 18. yzylda temelleri atlan klasik d ticaret kuramlarndan 21. yzyla, d ticaret teorilerinin evrimi srecine, bilgi ve ilintili unsurlarn deien konumu balamnda kritik bir bak denenecektir. 1. Klasik D Ticaret Teorileri Servetin kaynan deerli madenler olarak tanmlayan, bu yzden dnya servet stokunun sabit olduunu ve uluslararas ticaretin, taraflardan sadece birinin (ihracat yapann) yararna

olacan ileri sren merkantilist doktrin, sanayi devrimiyle ortaya kan kitlesel retim iin serbest ticaret ihtiyacn karlayamaz olmu; 18. yzyln son eyreinden itibaren klasik iktisat Newtongil paradigmaya analoji ile gelimeye balamtr. Genel olarak iktisat bilimi ve zelde uluslararas ticaret teorisinin temeli Simithin Wealth of Nations yaymlamasyla atlmtr (1776). Ricardo (1817), Smith teorisinin geerlilik alann geniletme yannda gnmze kadar devam eden izler oluturmutur. ktisadi insan (homoeconomicus), braknz yapsnlar, braknz gesinler (laissez faire, laissez passer) ve grnmez el (invisible hand) ile klasik liberalizme yn veren Smith, Merkantilistlerin aksine, dnya toplam servetinin sabit olmadn, iblm ve uzmanlama ile dnya kaynaklarnn verimliliini artran d ticaretin, sadece bir tarafn deil, her iki tarafn ve dnyann refahn artracan dnmektedir. Smith, serbest ticaret ve uluslararas uzmanlamann yararlarn mutlak stnlk teorisi ile aklar [1] . Buna gre, iki-lkeli bir modelde, lkelerden biri, dieriyle kyaslandnda, hangi mallar daha dk maliyetle retiyorsa, o mallarn retiminde uzmanlamal; dk maliyetle rettiklerini ihra ederken i maliyetleri yksek mallar ithal etmelidir. Ancak, buradaki maliyet kavram, sadece homojen olduu dnlen emek faktrn iermektedir. Uluslararas ticaretin mutlak stnlklere dayandrlmasnn kapsam daraltacan gren Ricardo, lkeler aras retim maliyet fark yerine, farklln derecesi zerinde durmutur. Bir baka anlatmla, karlatrmal stnlk teorisi, uluslararas ticaretin, mutlak deil karlatrmal stnlklere dayanmas gereini ortaya koymutur [2] . Bir lke, btn mallarda, dierine gre daha stn olsa da, karlatrmal olarak en fazla stnle sahip olduu mallarda uzmanlap daha az stn olduu mallar ithal ederek daha fazla refaha ulaabilir. Yeter ki, bu iki lkede yurt-ii deiim oranlar farkl ve uluslararas fiyat oran, bunlarn arasnda gereklemi olsun. Ricardo iin de, maliyeti oluturan tek faktr, homojen, lke iinde tam hareketli ve lkeler arasnda tam hareketsiz olduu varsaylan emektir. Klasik iktisatlar, emek dndaki retim faktrlerinden sermaye ve doal kaynaklarn farknda olmakla beraber, doal kaynaklar, tanrnn lutfu ve sermayeyi, biriktirilmi emek biiminde alglamay semilerdir. D ticaret kazanlarn belirlemek bakmndan ncekilerin ihmal ettii talep unsurunu analize dahil eden Mill, daha sonra neoklasiklerce gelitirilecek karlkl talep kanununu ortaya koymu; ayrca karlkl talep yoluyla d ticaretin teknolojik gelimeyi etkileyeceini ifade etmitir [3] . Mille gre, ihra mallar arasna bir yenisinin katlmas veya ihra mal retim maliyetini drc yenilik biiminde ortaya kan teknolojik gelime, ihra mallarnda verimlilii artrarak lkenin karlkl taleple belirlenen ithal mallarn daha ucuza elde etmesini salar, bylece d ticaret kazancn artrr. 2. Neoklasik Katklar Klasik d ticaret teorilerine ynelik temel bir eletiri, emek-deer teorisine dayanmas, emek dndaki faktrlerin maliyet ve d ticarete etkisini ihmal etmesidir. Neoklasik iktisatlar, emek maliyeti yerine, emekle birlikte dier faktrleri de kapsayan frsat maliyeti kavramn kullanarak, zne dokunmadan Ricardo modelini revize etmilerdir. Buna gre, retim, kullanlan btn faktrlerin ortak katklaryla ortaya kmaktadr. Dolaysyla, verimliliin tersi olarak maliyet, bir birim mal retmek iin gerekli olan kaynaklarn toplamdr ve kullanlan faktrlerin parasal deerleri toplanarak hesaplanr. Bir maln frsat maliyeti ise, o maln retimini bir birim artrmak iin gereken kaynaklar serbest brakmak zere, baka bir maln, retiminden vazgeilmesi gereken miktara eittir. Marshall, temsili balyalar kavramyla Ricardo modelini iki-mall olmaktan karm ve mallarn deerini karlatrrken fayda-deer kuramn kullanm; emein yan sra, maliyeti etkileyen bir faktr olarak sermayeyi de dikkate alm, ancak emek-deer kuramnn

etkisinden tam olarak kamamtr [4] . Buna karlk Haberler, mallarn deerini lmede, frsat maliyeti kavramn kullanarak, emek-deer kuramn devre d brakmtr [5] . Frsat maliyeti kavram, dnm erileri ile analiz arac haline dntrlrken, kaytszlk erileri ve Millden hareketle Marshalln gelitirdii teklif erileri yardmyla, yine mutlak ve karlatrmal stnlk kuramlarnn ihmal ettii talep unsuru, analizlerde dikkate alnmaya balamtr. Bu arada, Mill tarafndan teknolojik gelimelerin d ticarete etkisi balamnda yaplan saptamalarn, neoklasiklerce gelitirilmediini sylemek mmkn grnmektedir. 3. Modern D Ticaret Teorileri 1930lara gelindiinde, d ticaret teorileri alannda hakim yaklam, neoklasik revizyonla teyid edilen, ancak uluslararas emek verimliliinde farkllk douran etkenler zerinde durmayan ve lkeler arasnda yurt-ii fiyat farkllnn nedenlerini aklamayan karlatrmal stnlkler kuramdr. Karlatrmal stnlkler teorisinin, sz edilen temel eksii, iki sveli iktisat, Heckscher (1919) ve Ohlinin (1933) katklarna konu olmutur: Heckscher-Ohlin teorisine gre, bir lke hangi retim faktrne zengin olarak sahipse, retimi o faktr youn biimde gerektiren mallarda karlatrmal stnlk elde eder. Dolaysyla uzmanlat bu mallar ihra ederken kt sahip olduu gerektiren mallar ithal eder. Faktr donatm, lkenin sahip olduu retim faktrleri miktarn esas alrken emek ve sermayeyi dikkate alma gelenei srdrlmektedir. Bu erevede, lkeler emek-zengini ve sermaye-zengini, mallar ise emek-youn ve sermaye-youn biiminde ayrtrlrken lkelerin, faktr donatmlar ve mallarn, faktr younluklar bakmndan farkllat dnlmektedir. Ayrca, bir maln retim fonksiyonunun, dolaysyla retim teknolojisinin btn lkelerde ayn olduu ve teknolojik gelimeyle mmkn olan artan verim ihtimalini dlayacak ekilde retimde sabit verim koullarnn geerli bulunduu varsaylmaktadr [6] . Analitik geerliliini gstermek zere talep koullar benzer lkeler iin neoklasik katklar olan dnm ve kaytszlk erilerine bavurulan ve faktr donatm teorisi olarak da nitelenen Heckscher-Ohlin modelinden faktr fiyatlar eitlii, gelir dalm ve Rybczynski teoremleri tretilmitir. Faktr fiyatlar eitlii teoremine gre, uluslararas faktr hareketliliinin tam olmas durumunda faktr piyasalarnn salayaca faktr fiyatlarnn eitlenmesi sonucunu faktr mobilizasyonunun olmad koullarda serbest ticaretin ortaya karacan ileri srmektedir. lk olarak Heckscher tarafndan temas edilen faktr fiyatlarnn serbest ticaretle eitlenmesi hususunun Ohlin tarafndan mutlak eitlik yerine eitlik ynnde bir eilim eklinde ifade edildii ve nihayet Samuelsonn serbest ticaretle faktr fiyatlar eitliine eriildiini analitik olarak gsterdii grlmektedir [7] . Stolper ve Samuelson, Ricardodan itibaren yzyl akn bir sre kabul gren, serbest ticaret, lkedeki herkesin yararna, korumaclk yine herkesin zararnadr dncesine kar karak d ticaret ilintili gelir dalm teorilerini gelitirmilerdir [8] . Buna gre, serbest ticaret, ihracat sektrn youn kulland (lkede bol olan) faktrn yararna iken korumaclk, ithal ikameci sektrde youn kullanlan (lkede kt olan) faktrn lehinedir. Bir baka anlatmla, ithalata rakip reticileri koruyan korumac nlemler, bir btn olarak lke refahn olumsuz etkiler. Gmrk tarifeleri, ithalata rakip mallarn fiyatn, ihra mallar fiyatna gre ykselttii srece, Stolper-Samuelson teoreminin analitik geerlilii devam edecektir. Aksine, gmrk tarifeleri, ithalatnn nemi yznden ithal mallarn fiyatnn dmesine yol aarsa (Metzler paradoksu), bu teori de geerliliini kaybeder [9] . Heckscher-Ohlin modelinden trev olan ve faktr arzndaki deiimlerin retim sonularn analiz eden Rybczynski teoremi (Ylmaz, 1992), yine iki-mall, iki-faktrl bir modelde ve tam istihdam koullarnda, faktrlerden birinin arz artnca bu faktr youn kullanan malda retim artarken arz sabit kalan faktr kullanan malda retimin, sektrler aras faktr

transferi yznden azalacan ortaya koymaktadr [10] . D ticaret teorilerinin analitik niteliini gelitirmesi ve mantken tutarll nedeniyle uluslararas iktisat literatrnde ok yaygn kabul gren Heckscher-Ohlin modeli ve trev teorilerin bilgi ve ilintili unsurlar iermedii gzlenmektedir. Ancak 1950lerin bandan itibaren, bir yandan ampirik testlerin faktr donatm teorisine duyulan gveni sarsmas, te yandan bilginin toplumsal dnmlere ve zellikle retim srecine belirgin yansmalaryla d ticaret teorileri, nemli almlara erimitir. 4. Leontief Paradoksu, Yeni D Ticaret Teorileri ve Bilgi Faktr donatm teorisini test etmek zere, ABD ekonomisinin, 1947 input-output tablosu ve ayn yla ait d ticaret verileri ile birer milyon dolarlk ihra ve ithal-ikamesi rnlerini ieren temsili mal sepetleri oluturan Leontief, bugn olduu gibi, 1950lere doru da tartmasz dnyann sermaye zenginlii en fazla lkesi ABDnin, teorinin ngrdnn aksine, sermaye-youn mallar ithal, emek-youn mallar ihra ettii sonucuna ulamtr [11] . Leontief paradoksu olarak nitelenen bu durum, Leontiefin almasna ynelik eletiriler, bu sonucu yorumlama abalar ve paradoksu ama gayretlerini ieren geni bir literatr yannda, emek ve sermeye dndaki unsurlarn ve zellikle bilginin retim ve d ticaretteki roln vurgulayan yeni teorilerin geliim srecini balatmtr. Paradoks kadar ilgin olan aklama abasnda Leontief, ABD retim ortamnn eitim ve ii nitelii bakmndan farklln vurgulam; izleyen aratrmalarda, iddeti azalsa da devam eden paradoksu, ABD beeri sermayesi ile aklama eilimi n plana kmtr [12] . Beeri sermaye balamnda, aratrma-gelitirme faaliyetlerinden kaynaklanan bilgi sermayesi zerinde durulmutur. Buna gre bilgi, belli malzeme ve insan gc ile elde edilebilecek retim deerinin ykselmesine yol aan bir etkendir. Leontief paradoksunu aklamada nc retim faktr kavramna da bavurulmutur [13] . Buna gre, ticaret, sadece emek ve sermaye faktrlerine dayanmaz; hammaddeler, emein btn nitelik trleri ve baka faktrler de ticareti aklar. nc faktr aklamas, nitelikli igc ile aratrma-gelitirme harcamalarn da ierecek ekilde geniletilmitir. ABDde, ilk defa beyaz yakal alan saysnn mavi yakallar amasyla betimlenen [14] bilgi ann balad 1950lerin sonlarnda, Leontief Paradoksu ile balayan tartmalar, bilgi-ilintili unsurlar ieren ve yeni d ticaret teorileri biiminde gruplandrlan gelimeleri ortaya karmtr. Keesing ve Kenenin nc almalaryla [15] gelien Nitelikli igc teorisi, nitelikli igc zengini lkelerin bu igcn gerektiren mallarda, igc ounluu niteliksiz olan lkelerin ise niteliksiz emekle retilen mallarda uzmanlaacan belirtir. Nitelikli-emek-youn mallar, ayn zamanda sermaye youn olduundan, bu teori neo-faktr donatm biiminde de adlandrlmaktadr. Teknoloji a teorisi ile Posner [16] , yeni bir mal ya da retim yntemi (teknoloji) gelitiren lkelerin, bunun ilk ihracats olacan, zamanla bu teknolojiyi bir biimde edinen baka lkelerin sahip olduklar dier avantajlar (igc, doal kaynak, vb) nedeniyle maliyet/ rekabet stnlne erimesiyle ithalat konumuna deceini ileri srmtr. Tekstil, elektronik eya vb sektrlere ilikin dnya deneyiminin teyid ettii bu teorinin testine ynelik almalarnda Gruber, vd, bir endstrideki ar-ge yatrmlar ile net ihracat arasnda yksek bir korelasyon saptamtr [17] . rn dnemleri teorisi, teknoloji a teorisinin, Vernonun katklaryla gelitirilmi bir formu olarak, rn gelitirme ve yenileme srecinin duraklad aamaya doru belli bir rnn retiminin zamanla daha basit hale gelecei dncesine dayanr. zellikle baz azgelimi ve Yeni sanayileen lkelerdeki hzl ihracat artlarn aklamaya alan modelinde Vernon, baz rnlerin aamaya blnebilecek yaam dnemleri izlediini ileri

srmtr [18] . i. Balangta rn, i piyasa iin retilmitir ve srekli gzden geirilerek gelitirilmektedir. D piyasalarda satlsa da, srekli gzden geirildiinden rn icat edildii lkede retilecektir. ii. rn olgunlatka ve d satlar arttka, firma d talebi tatmin iin nce, en azndan pazarlama balants oluturacak, daha sonra, rnn bir ksmn d piyasada daha ucuza imal edebileceini fark edecektir. iii. Nihai aamada, yenileme ve gzden geirme sreci duraklar, dardaki retim maliyetleri daha dk ise, rn yurt dnda retilir ve icat eden lkeye ihra edilir. rn dnemleri teorisi okuluslu irketlerin ortaya kn hesaba katmak bakmndan fonksiyoneldir. rn/teknoloji, gelimi bir lkede retilip gelitirilmekte; teknoloji olgunlanca, en dk maliyetli yerde kitlesel retim gereklemektedir. Bu aamada rn, bir baka gelimi lke yerine, zellikle emek maliyetleri, toplam maliyetler iinde byk paya sahip ve tama maliyetleri dk ise, bir Yeni sanayileen lkede retilir ve dnyann geri kalanna ihra edilir. Teori bu haliyle, Hong Kong, Singapur, Tayvan, yakn zamanlarda in, Endonezya ve Taylandn artan ihracat performansn aklamada kullanlmaktadr. Yeni d ticaret teorilerinin temel dayanaklarndan biri de, Heckscher-Ohlin modelinin aklayamad, bir lkenin ayn sektr rnlerini ezamanl ihra ve ithal ediyor olmas anlamna gelen endstri-ii (intra-industry) ticarettir. Karlatrmal stnlkler teorisi, toplam ticaret iinde gelimi- gelimekte olan lke ticaretini paynn zamanla artacan nerse de, 1965-2000 verileri bu beklentiyi dorulamamaktadr. Dolaysyla, dnya ticaretini, sermaye-emek yada vasfl-vasfsz emek ayrmyla aklamak zordur. Nitekim dnya ticareti, arlkl olarak bu alardan benzer durumdaki gelimi lkeler arasnda yaplmakta ve endstri-ii ticaret biimini yanstmaktadr. Endstri-ii ticareti, temsili talep (representative demand) teorisi araclyla aklamaya alan Linder, benzer fert bana gelir dzeyinde olan lkelerin birbiriyle ticaret yapacan nermitir [19] . Buna gre, retici, d talebe bakmadan nce yurt-ii talebi dikkate alr. Endstri-ii ticaret, gelimi lkelerde azl nedeniyle emek faktrnden tasarruf salayan yntemlerle retilen karmak ve pahal nihai rnler yannda yar-iletkenler gibi aramalar ticaretinden olumaktadr. Fert bana gelir, temsili talebe kaynaklk eden unsurlarn banda yer almaktadr. Temsili talep teorisi, lek ekonomileri, azalan maliyet ve farkllatrlm mal gibi daha ok sanayi retimi ve teknolojik gelime ilintili kavramlara dayanr ve teknolojik gelimenin uluslararas ticarete etkilerini de aklar. retim arttka ortalama birim maliyetlerin dmesi, lek ekonomileri ve azalan maliyet yapsyla mmkn olmaktadr. Daha ok kr, daha fazla retimden; daha ok kr, daha geni piyasadan kaynaklanmaktadr. Tketicilerin rnn satn almaya hazr olduu d piyasalar, reticinin baars bakmndan hayati nem tamaktadr. Gelimi lke insanlarnn ihtiyalarn esas alarak retilmi ar-ge pay yksek bir rnn muhtemel d piyasas bir baka gelimi lkedir. Artan sat hacmi, satlan birim bana ar-ge harcama dzeyini drerek firma krn artracaktr. Bu noktada, temsili talep teorisi (ya da tercihlerde benzerlik teorisi), lek ekonomileri teorisi ile rtmektedir. Ayrca, efektif talep teorisinin anlan yansmalar, Krugman ile Grossman ve Helpman gibi iktisatlarn nc almalaryla zdeleen yeni uluslararas ticaret teorisi ile gelitirilmitir [20] . Yeni teori, geleneksel ticaret teorisini bir kenara atmaktan ziyade, ticareti sadece nisbi faktr donanmna veya yaygn biimde yapld zere karlatrmal stnlklere dayandrma zarureti olmadn vurgularken lek ekonomileri [21] ve azalan maliyetler [22] zerinde durmakta, farkllatrlm rnler ve piyasa yapsnn [23] rn gelitirme hz ve d ticarete yansmalarn incelemektedir. Bu almalarla, geleneksel tam rekabet varsaym terkedilmi olmaktadr.

Yeni teori, endstri-ii ve gelimi lkeler aras ticaretin byk blmnn farkllatrlm mallara (differentiated product) ilikin olduunu ve bu mallar reten monopol nitelikli reticiler tarafndan gerekletirildiini ileri srmektedir. Mikroekonomi balamnda monopol-oligopol kritikleri, bu piyasa trlerini tam rekabetle karlatrp olumsuzluklarna vurgu yaparken, yeni d ticaret teorisi, monopolc rekabeti, ticareti artrma ynnde zorlayc neden olarak alglamaktadr. Ticaretin olmamas durumunda, monopol konumu kaliteyi ihmal edip fiyat keyfi artrma potansiyeli tarken ticaret sayesinde, hkmet mdahaleleriyle snrlansa da rekabet younlamakta rn gelitirme oran ya da teknolojik gelime hzlanmaktadr. Yeni teorinin temel zelliklerinden biri de, lee gre artan verimler ve bunlarn ticaret kazanlarna etkisi hususuna atfedilen deerde ortaya kmaktadr. lek ekonomileri olarak da anlan azalan maliyetler ile benzer sonu douran lee gre artan verim, girdiler arttnda, retimin, girdi art orann aan bir oranda artmasn anlatmaktadr. lek ekonomileri ile lee gre artan getiri arasndaki fark udur: girdiler ikiye katlandnda retim iki kattan fazla artarsa lee gre artan getiri sz konusudur, ortalama birim retim maliyeti der. lek ekonomilerinde ise, yksek balang maliyetleri, fabrika ve makine gibi baz girdiler sabit kalsa bile, retim hacmi geniledike ortalama birim maliyetlerin dmesine yol aar. Firma says arttka lek ekonomisinden yararlanma imkan azalr; dolaysyla, endstri iinde firma says arttka birim retim maliyetleri ykselir. Monopolc rekabet piyasas gibi tam rekabete gre daha az sayda firma varl birim retim maliyetleri bakmndan avantaj salamaktadr. Halbuki kapal bir ekonomi iin firma says ve rekabet arttka fiyat decektir. Tam bu noktada uluslararas ticaret birtakm frsatlar sunmaktadr: lk olarak piyasay geniletmekte, daha etkin firmalarn daha fazla lek ekonomisinden yararlanmasna imkan vermektedir. kincisi, global piyasa, rekabeti artrmakta ve her yerde fiyatlar aaya ekmektedir. Ticaret ncesine gre firma says azalrken retim, ortalama birim maliyet ve fiyat dmektedir. Sonu, tketici refahnn ve says azalan firmalarn krnn artmasdr. Ticaret kazanlarnn taraflara nasl yansyacana temas etmese de, endstri-ii ticarette bir lke kazanrken dierinin kaybetme ihtimaline iaretle yeni teori, hkmet politikalarna, ulusal kazanc etkilemek bakmndan stratejik ticaret politikas diye nitelenen [24] ve yeni (isel) byme modellerini artran dsal ekonomi ve bilginin yaylma etkisi kavramlarna dayanan bir erevede yer vermektedir. Sonu Modern iktisat bilimi ve onun bir paras olarak uluslararas ticaret teorilerinin tarihini klasiklerle balatma eilimini takip eden bu alma, bu teorilerin evrim srecine, bilgi kavram ve bilgi-ilintili unsurlarn maliyet yaps ile d ticaret paternine etkileri erevesinde bakmaktadr. Klasik iktisatlar, bilgi ve teknolojik gelimenin nemini baka vesilelerle vurgulam bulunsalar da, d ticarete ilikin almalarnda tek maliyet unsuru olarak emek faktr zerinde durmulardr. Neoklasik katklar ve frsat maliyeti kavramlatrmas, emek yannda sermaye faktrnn de analize dahil edilmesini mmkn klmtr. Heckscher-Ohlin modeli ve trevi teoriler, lkeler aras retim maliyeti farkllklar, emek ve sermaye arzndaki artlar ve ticaret politikalarnn refah sonular zerinde dururken lkeler aras maliyet/verim farkllklarn emek ve sermayeden oluan faktr donanmna bal olarak aklamlardr. Ancak faktr donatm teorisinin test edilmesi denemeleri ile karlalan ve bu teorinin ortaya koyduu beklentiye ters olan sonular (Leontief paradoksu) yorumlama abalar ile birlikte maliyet yaps ve uluslararas ticaret paternini etkileyen bir unsur olarak bilginin uluslararas ticaret teorilerine girmeye baladn gryoruz. Bilgi toplumu kavramnn geliimiyle ezamanl olarak 1960lardan itibaren ilgili literatrde

younluk kazanan ve nitelikli igc, teknoloji a, rn devreleri, lek ekonomileri vb kavramlara dayanan yeni teoriler ve zellikle, yeni ekonomi betimlemesi ile bilgiye dayal isel byme modellerinin popler olduu 1980lerde ekillenen yeni teori, aratrmagelitirme faaliyetleri, yaparak renme ve teknolojik gelimeyi esas almaktadr. Ampirik almalar, teknolojik gelimenin, faktr fiyatlarn etkilemek bakmndan da nemli olduunu gstermektedir [25] . Uluslararas ticaret, sadece birim retim bana emek maliyetlerine dayanyor olsayd, enflasyonist olmayan bir ekonomi politikas ekonominin rekabeti pozisyonunu srdrmesini salard. Buna karlk, rekabeti pozisyon nitelikli igc, aratrma-gelitirme vs unsurlara bal olduunda, rekabetilii artracak dier politikalar zorunlu olmaktadr. ada uluslararas ticaret, klasiklerin inceledii mbadeleye benzememektedir. Geleneksel teoriler, lkeler aras ticareti, lkelerin, farkllklardan yarar elde etmesi biiminde alglarken yaklak yarm yzyldr uluslararas ticaret, ar-ge iin de nemli olan lek ekonomileri ve yakn teknoloji yarndaki liderlik kaymalarn yanstmaktadr. Uluslararas uzmanlamay belirleyen glerin banda artk teknoloji gelmektedir. Birok endstride karlatrmal stnln kayna, aratrma-gelitirme ve deneyim yoluyla salanan bilgidir. Bilgi retimini ieren teknolojik gelimeler, yaylma yoluyla dsal ekonomiler de retmekte; stratejik ticaret politikas argmann teyid etmektedir.