Milliyeti Hareket Partisi Kadn Kollar Genel Bakanl Ceyhan Atf Kansu Caddesi No:128 Balgat / ANKARA Aratrma

Sorumlusu: Aye ODABAI

PROPAGANDA NEDR PROPAGANDANIN TARHSEL GELM PROPAGANDA TRLER PROPAGANDA TEKNKLER

Aytu MERMER

ANKARA 2007

Propaganda szc Latin kkenlidir. Latincede: yaylacak eyler anlamndadr.

PROPAGANDANIN TARHSEL SREC

20. yzyla damgasn vurmu en byk siyasi ve dramatik olaylardan biri phesiz II. Dnya Savadr. Bu sava milyonlarca kiinin lmnn yan sra sonular gnmze kadar yansyan tarihi bir dneme olarak hafzalarda yer almtr. II. Dnya Sava modern tarihin en byk apl atmas oldu. Kesin olarak saptanmamakla beraber 35 ile 60 milyon arasnda insan hayatn kaybetti. Bu byk insanlk trajedisinin en byk kahraman Adolf Hitler iken ikincisinin ise Nazi Almanyasnn propaganda bakan (Goebels) sayabiliriz. Bylesi bir insan kymnn yaand savata izlenen propaganda ve iletiim tekniklerinin gnmzde de en ok tartlan olgular arasnda yer almasn tarihsel bir paradoks olarak nitelendirmek mmkndr. yle ki, II. Dnya savanda kitle iletiiminde propagandann psikolojik etkisi konusunda hem sava srasndaki saha aratrmalar, hem de laboratuar aratrmalaryla srdrld. Ayn sosyal bilimciler propagandann souk sava dnemindeki etkileri konusunda aratrmalar yapt. Nazi propaganda modeli son derece biimcidir ve snrsz olarak nitelendirilebilecek kaynaklardan beslenir. zellikle imaj a olarak nitelendirilen gnmz dnyasnda biimin ne kadar n planda olduu gerei, Goebels propaganda anlaynn detayl incelenmesini de beraberinde getirmektedir. Bu alma kapsamnda Nazi Almanyasnn propaganda dinamikleri aktarlrken, ncelikle, ksaca propaganda kavram zerinde durulacak ardndan bu dinamiklerin savan gidiatna olan etkileri incelenecektir.

PROPAGANDA NEDR?
Propaganda bir retinin dzenli ve sistematik olarak yaylmas, bir fikrin duyurulmas anlamna gelir. Ksaca bir ideolojinin alanmas amalanr. Haberleme aralarndan faydalanarak kiiyi bir dnce sistemini kabule ve sitemin gereklerini yerine getirmeye zorlamak diye tanmlanabilen propaganda tek ynldr. Bir eit monolog olarak alglanabilir. Sonu olarak kabul ettirilmek istenen, kitleye sunum biiminde yaplacak deiiklik eklinde belirir. Propaganda srecinin bir yannda dnceler sistemi veya rgt ayn kalacak, yalnz hitap edilen kitlenin dnce ve davranlarnda deiiklik beklenecektir. Arsev Bektaa gre propaganda belli karlar olan bireylerin ya da gruplarn bakalarnn kanlarn ve davranlarn etkilemek amacyla nceden tasarlanm ikna ve telkin taleplerini kullanarak yaptklar eylemdir. Propaganda sosyal psikologlarn onu tanmlarken yaptklar gibi en geni anlamyla kullanldnda yaln olarak tm iletiim ve tantm kapsayan fikir ve kanaatleri etkilemek amacyla yaplan bir giriimi ifade eder. Dar anlamyla ise propaganda, toplumu etkilemek amacyla simgeler ve semboller araclyla bireylerin ve gruplarn inanlarn tutumlarn ya da eylemlerini etkileme ynndeki sistemli gayretlerin tmne verilen addr.

Propagandann tarihsel srecine balarken, 2

Nazi Almanyasnn temel politik dinamiklerine genel bir bak Nasyonel sosyalist endoktrinasyon ve propagandann ierii anti-kapitalist vurgusunun azaltlmasyla, 1923- 1933 dneminde kullanlan eklektik demagojiden ibaretti. Almanyaya kar srekli dmanlarn var olduu iddias iktidarn ne kan ba sylemi haline geldi. Buna gre Alman-dman ztlamas daha keskin ilenerek hayatn her alanna hkim oldu. Faizmin olumlu hedefler belirlemeyen, esasen kartn olumsuzlamakla gelien sylemi ve ideolojisinin dayana olan bu dost-dman kutuplamas nce anti-komnizm n plana karken 1933ten sonra gittike anti-semitizm n plana kmaya balad. Nasyonel sosyalizm olarak ifade edilen rejim kapitalizm ann en yetkin bask ve terr aygtlarn rgtledi. zellikle sava koullarnda sistematik bir lm makinesi olarak alt. Bu makineyi kuran ve onun dililerini oluturan kadrolar burjuva tarih yaznnda genellikle hasta ruhlu cani ruhlu deliler olarak betimlenir. Byle bir bak as da bizi Alman faizmini aklamak iin bir veya birka delinin koca bir halk kandrp avucunun iine almasna dayal bir bak asna gtrr ki bu da baz olgular anlamamzda yetersiz kalr. Her eyden nce Nasyonel sosyalist nderlik Hitler, Gring, Goebbels ve etrafndaki on yz bin kiiyle snrl deildir. Hitlerden balayarak rgtsel ve yerel dzeyde en kk birimlere kadar uzanan zincir iinde binlerce kiiden oluan bir nderler hiyerarisi faist iktidarn politikasn yrtm ve ynetmitir. Baka bir deile yaananlar, hasta ruhlu bir aznla indirgeyemeyecek kadar sistematik bir erevede gelimitir. Bu sistematiin en nemli faktr de phesi propaganda aygtdr. Bu anlamda Nazi rejiminin en nemli aktr Goebelsi ksaca tanmakta yarar vard. Joseph Goebels kimdir? Nazi iktidarnn en nemli kurmaylarndan biri olarak kabul edilen Joseph Goebels felsefe, edebiyat tarihi ve Germanistik konularnda niversite renimi grd: yazar ve gazetecilik mesleklerinin ardndan 1922de parti yesi oldu. 1928te milletvekili olan Goebelse Hitler tarafndan 1933ten itibaren halkn politik ve psikolojik ynlendirilmesi grevi verildi. Goebels bunu yazarlkta, konumada ve demagojideki yeteneklerinde srdrd. Btn basn, film radyo ve kltr konularnn parti ideolojisi ynnde koordinasyonunu yrtt. Bu yolla kamuoyuna diktatrce hkim olmaya alt. II. Dnya Sava boyunca Himmler, Bormann ile birlikte ve onlarla rekabet iinde, Hitlerin en mahrem ve etkili danmanyd. Stalingrad bozgunundan sonra 1943te ilan edilen topyekn savan 1944ten itibaren genel yrtclne getirildi. Bu anlamda rejimin tm sularndan sorumludur. Berlinde Sovyet ordusunun son arpmalar sonrasnda Hitlerin intiharndan hemen sonra 1 Mays 1945te ei ve alt ocuuyla birlikte zehir ierek intihar etti. Propaganda faaliyetlerine ana rnek olan, Nazi propaganda modeline deinelim Nazi propaganda modeli her eyden nce biime dayanr. Bu modelde propaganda yapmak, her yerde hatta tramvayda bile dncelerden sz etmektir. Kamuoyunun oluumunu denetlemek devletin mutlak hakkdr. Nazi propagandasnn ilevi yoldan dndrmek deildir. Onun grevi daha ok takipiler toplamak ve onlar hizaya sokmaktr, grevimiz dnceleri basite indirgeyip, ilkel kalplara dkerek, siyasal ve ekonomik yaamn karmak srecini en yaln terimlerle sunup sokaa tayarak ve bunlar kk adamn kafasna sokarak bireyin evresini deitirmek amacyla insann faaliyet gsterdii her alan girmektir. Nazi Almanyasnda baarl olduu kolaylkla sylenebilecek bu model, aslnda tm faist ynetimlerde benzerlik gsteren zellikler tamaktadr. Goebbelsin asl baars sadece tm totaliter rejimlerde var olan bu propaganda modellerini belli bir sisteme oturtmasdr. Arsev Bektan belirttii gibi Hitler ve Goebbels ada propagandaya ok byk katklarda bulundular. Bu tr bir propaganday onlar bulmamlardr, ama onu kusursuz duruma getirdikleri sylenemese 3

de deitirip gelitirdiklerini ifade etmek mmkndr. Hitler, Leninci propaganda anlayn deitirmi ve onu her olgu iin kullanlabilen kendi bana bir silah yapmtr. Bu noktay biraz daha amak da yarar var. Lenin tr propaganda modelinde parti n plandadr. Politika seminerleri olgunlama okullar gibi kurumlarda yz binlerce propagandac yetiir. Yetien bu ajitatrler (kkrtclar) fabrikalarda, kolhozlarda ksacas hayatn her yerinde konferanslar verirler. Goebbelsin gelitirdii modelde radyo ve meydan konumalar daha n plandadr ve Lenin modelindeki kat anlay yerini daha yaln bir ifade biimine brakacaktr. Yukarda belirtildii gibi Goebbels, daha ncede var olan bir modelin zerinden hareket etmitir Nazi kurmaylar. Zaten faist devletin doas, propagandann tekellemesine olanak salamaktadr. Faist rejimlerde basn, radyo, sinema, tiyatro, edebiyat, kitle rgtleri, toplant ve gsteriler hep faist devletin tekelindedir. Bu tip bir devlette propagandann bsbtn devlet tekelinde, olaylarn tek bildiricisi ve yorumcusu eklini almas kanlmazdr. Srekli bask sayesinde kitleyi banaz yapar, bunu ustaca terrle birletirince harikalar yaratabilir. Jlevin szn ettii medyay tekel altna alma durumunu Goebbels iktidara gelmeden nce u ifadelerle anlatmaktadr: Radyo ve basn artk bizim emrimizdedir. Paramz da var. Tek glk radyo rgtn kurabilmektir. Ama bunu baaracaz. Fhrerin her gn radyosu olan bir kente konumasna karar verdik. Bakann mesajn btn halka duyuracaz. Herkes toplantlarmzn nasl getiini radyolardan renecek. Radyo propaganda aralarnn en glsdr. 20. yzylda radyo geen yzylda basnn oynad kadar nemli rol oynayacaktr. O dnemde kitle iletiim aralarnn propaganda zerindeki tartlmaz stnl kesin bir dille ifade edilmi olduunu grebiliyoruz. Goebbelsin propaganda modelinin detaylar Goebbelse gre Hitler tr propagandada bir ey sylemek iin deil, belli bir etki salamak iin konuulur. Bu anlamda sokak gsterileri ve mitingler SS ktalar dhil olmak zere Nazi kyafetlerinde sergilenen mkemmeliyeti tavr, bu tarzn en temel zellikleridir. Meydanlarda yaplan dzenlemeler, semenlerin ve ktalarn dizilii, bayraklarn ve Nazi sembollerinin sralan, mitingden ok ulusal bir ritel gibidir. Goebbelsin radyoya ykledii anlamlar yukarda ana hatlaryla belirtilmiti. Ancak konunun detaylarna inmekte yarar vardr. Hitler Kavgam kitabnda kullanmasn bilenlerin elinde radyonun korkun bir silah olacan belirtiyordu. 1933te seimler Nazilerin baarsyla sonulannca Goebbels radyolarda byk bir tasfiye hareketine giriti, kendilerine kar olanlar iten kartld, bazlar da toplam kamplarna gnderildi. Programlar yeniden dzenlendi, hkmetin almalarn yanstan yaynlara ncelik verildi, askeri marlarn yan sra saf kan Alman bestecilerin yaptlar arlk kazand. Alman rknn stnln belirten konumalarn yaynna baland. Radyolarda her program ba tek halk, tek devlet, tek bakan slogan yaynlanyordu. Byk sava, propagandann gcn kantlamtr. Bar da propaganday bir hkmetme yntemi olarak benimsemitir. kinci Dnya Savana doru, propaganda stratejileri radyonun uluslar araslamasna yn vermitir. Baka deile bu savata radyonun stlendii rol, belki gnmzde ska dillendirdiimiz kresellemenin iletiim alanndaki ilk ciddi imtihanyd. Faist propaganda modelinin bir dier ayrt edici zellii nadiren maddi bir konfor vaat etmesinde yatmaktadr. Aksine kapitalist yaamn maddiyatln iten duygular, fizie verilen nem ve ortak bir ulus ruhuyla yeniden btnleen bireylere dayal bir dnyayla deitirilebileceini ileri srmtr.

Btn devlet propagandalarnda olduu gibi faizm de dinleyici kitlesine tek bir mesaj vermemitir. Propagandann ierii ve yntemleri deiik toplumsal gruplarn karlarna hitap edecek ekilde farkllamtr. Bylece orta snfa Bolevizmi yok etme sz verilirken, ii snfna seslenirken el emeini ycelterek i vaadinde bulunmutur. Okul andaki ocuklara snflarda ideoloji alanm ve ocuklar bo zamanlarndaki etkinlikleriyle ynlendirilmitir. Faist propagandann amac hem ideolojik tutarll, hem de milli birlii salamak, ayn zamanda farkl semen topluluklarnn deerlerini de barndrmaktr. Nazi partisi bu yntemlerle ve yksek dzeyde karmak bir yapyla oluturulan propaganda rgs yoluyla amacna ulamada dier faist rejimleri geride brakmtr. Propagandann gnmzde dahi kullanlan temel zelliklerini Nazi propaganda modelinde yle sralamak mmkndr: 1. Sadece rejime yararl olan, toplum nnde belli siyasi bir kazan getiren i ve d olaylarn haberleri veriliyordu. 2. e yaramayan olumsuz olaylar sistemin iyzn aklamayabilir ve itibardan drebilirdi. rnein btn uluslararas basn Almanyadaki toplama kamplarnn varln gestaponun bask ve ikence yaptn yllarca yazmasna karn Alman basn ve radyosu bu sorun hakknda susmutur. Goebbelsin gnlk defterindeki not (1942) bu taktiin ideolojik temelini yle aklyordu: Siyasi haberler askeri silahtr. Onlarn nceden belirlenmi devi, sava srdrmektir, haber vermek deil. 3. Her eye ramen olumsuz bir durum aklanacaksa bu kez olaylar ters ynden ve bsbtn deitirilmi olarak sunuluyordu. 4. Dman gzden drmek iin en nemsiz verileri ve olaylar amanszca smrmek. rnein ngilterede bir sivil veya askeri uan dmesi gibi olaylar tm ayrntlaryla veriliyor, enine boyuna yorumlanyordu. Ancak Almanyada uak dse haber yaplmyordu. 5. Faist devlet koullarnda propaganda haberin nnde gidiyordu. Yani bir olayla ilgili haber, kesin siyasi deerlendirmesinin yaplmasndan nce veriliyordu. Aslnda bu tavrla propaganda kendi halknn olaylara kendi gzlyle bakmasn amalyordu. daresi altndaki herhangi birinin olaylar devletin grnden farkl ekilde kavramasna yorumlamasna kesinlikle izin vermiyordu.

Basnn durumu 1933 ylnda Hitler iktidara gelince karlarnda zgr bir basn bulmulard. Bu basn iinde ulusal sosyalist yanls basnn oran %4dr. ktidarn ilk uygulamalarndan biri basn zerinde otorite kurmak amacyla bir bakanlk kurmak olmutur. Joseph Goebels bu propaganda ve halkla ilikiler bakanlna getirilmitir. Bakanlk zgr basn yerine hkmete destek veren bir basn oluturmak iin sert uygulamalarda bulunmutur. rnein 1927de 10.000 olan gazete says 1944te 977ye dmtr. Dnya Propaganda Ekibi Darda Alman iktidarna bal olanlar kullanldklarnn farknda bile olmadlar. Hitlerle uzunca bir sure yakn olan Hermann Rauscchningin anlarndan reniyoruz ki, Dardaki btn Alman 5

kolonileri mantar tarlasndaki kf gibi gelien Nazi propagandasna ortam yarattlar. Her Alman nerede olursa olsun bu byk arkn etkisine kendini kaptrmt. Partinin Almanya dndaki Almanlar gzleyen, casusluk ve propagandanda da kullanlan darda dokuz brosu bulunuyordu. Bu brolarn tek grevi vatan dnda yerlemi olan Almanlar btn dnyaya yaylan korkun sava makinesinin iine toplamakt. Bu kiiler genel propagandann iileriydi adeta. Hitlerin deyimiyle kavgann ncleri ve ileri karakollaryd. Baka deyile her birey Nazi propagandasnn birer aktrdr. Bu aktrler bir btn olutururlar. Nazi propaganda modelinin biimi Biimcilie son derece nem veren Naziler, Hitlerin kendi tasarm olduunu iddia ettii gamal ha gibi iaretleri araclyla yeni devlet sembolleri retmitir. Hareketin biimsel grnne zel bir nem vermilerdir. Faizmin yry, geit ve kitlesel mitingleri ieren halk gsterilerinin debdebeli ve trensel bir biim ald aktr. Bu gsteriler, topluluun duygusal olarak kolayca ynetilebilecekleri bir grup kimlii ve bir aidiyet duygusu kazanabilecekleri bir ekilde tasarlanmtr. Bu olanaklar artrmak iin Almanyada yeni bir ulusal bayram takvimi oluturulmu ve neredeyse tm milli gnler ayrntl olarak dzenlenen sahne gsterilerine dntrlmtr. Hitler kamu karsnda sergiledii kimlii konusunda bir hayli titiz davranmtr. Bir oyuncudan elkol hareketlerini ve hitabet yntemlerini gelitirmek iin ders alm, 1928 yl gibi erken bir tarihte parti yelerinin kamuoyu nnde konuma eitimi almas iin bir okul atrmtr. Gnmzn image-makerln artran bu uygulama o dnem iin propagandann neminin kavranmas asndan nemli bir gstergedir. Tpk Mussolini gibi mitinglerde en arkada bulunan kiilerin bile grmesini salayacak mimik ve jestler kullanlmtr. Toby Clark bu yntemlerin sessiz sinemadan alnm olabileceini iddia etmektedir. Clarka gre her ikisi de cinsel bir ekicilik oluturmay da amalamlardr. Her ikisi de kalabalklar bir kadnm gibi kontrol edebilmeleriyle vnmtr. Tabi burada kadn metaforu, gnmz reklmclarnn kadna verdii nem dnlrse daha anlaml hale gelir. Faist teatrallik, kitle iletiim aralar teknolojisiyle oluturulmutur. Almanyada byk mitingler ses sistemiyle gerekletirilmi, radyolarda yaymlanm ve sinemalarda gsterilmitir. Tasarmlar Hollywooddaki mzikal film setlerinin ve stadyum mimarisinin bir araya getirilmesiyle oluturulan heybetli meknlar, belli amalara hizmet etmek zere ina edilmitir. Mitinglerde zellikle tiyatro, koreografi, mzik ve mimarinin bir arada kullanld btnsel sanat eseri anlamna gelen Gesamtkunstwerk dncesinden yararlanlmtr. Mitinglerde Hitler krsye ilerlerken yaplan karlkl tezahratlar, Hitlerin halkn gznde tanrsal bir imaj olduunu gstermektedir. Hitler krssnden herkesi grmekte ve herkes tarafndan grlmektedir. Hitlerin halk iradesinin cisimletii lider olduu iddias bu deiime ayna benzeri bir yap kazandrmtr. Halk kolektif kiiliinin yansmas olan liderini grmek zere arlmtr. Tm bu zellikleriyle faizm Walter Benjaminin deyimiyle estetize edilmi politika halini almtr. Benjamin srekli devrim, endstriyel art-deer ve lm saplantsndan oluan i dinamiiyle faizmin ancak sava alannda kendini tketerek sonlanabileceini belirtmitir. Gerekten de tm yukarda belirtilen riteller srekli bir tehdit zerinden hareket eden estetik politikann tezahrdr. 1940 ylnda intihar eder Benjaminin tespiti bu anlamda son derece yerindedir. SONU Nazi dneminde kullanlan yntemlerin gnmzde de geerliliini korumas phesiz tesadf deildir. Siyasal iletiimde pek ok uygulama Nazi propaganda modelinden etkilenmitir. Dnemin en gl medya organ radyo, o dneme kadar hi kullanlmad kadar kullanlmtr. Gnmzn 6

gerek Irakta gerekse baka blgelerdeki sava ortamnda yaanan dezenformasyon(yanltmacl haber) politikalarnn benzerlerini Hitler dneminde de pekala grmek mmkndr. Neyin yaynlandndan ok neyin yaynlanmad ok nemliydi. Hitlerin sekreterinin bile olan bitenden haberdar olmamas bu anlamda olduka arpcdr. Gnmzde medyann yaratt yanlsamalar Nazi dneminde de sistemli olarak gerekletiriliyordu. Yine Hitlerin tanrsal gc ile gnmz medyasnda liderlerin televizyon araclyla verdii imaj tanrsal bir imajdr. Canl yaynlar her ne kadar Nazi mitinglerinin yerini almsa da yaratt etki benzerdir. Nazi selamnn eitli versiyonlar da gnmzde karmza kmaktadr. Yine ayn ekilde kiinin beden dili ve giysilerinin anlamlar ifade etmesi belki de o dneme kadar hi olmad kadar byk etki yaratmtr. Modern iletiim tekniklerinde bu uygulama meslek haline dnm halkla ilikilerden farkl olarak imaj belirleyiciler ortaya kmtr. Bu dal tpk Nazi dneminde olduu gibi kiilerin hareket, hal tavr, klk-kyafetlerine kadar her eyiyle ilgilenmiti. maj her eydir slogan kendisini adeta daha o yllardan ifade alan bulmutu. Nazi dneminde yaam alanlarnn tamamna yaylan bir propaganda anlay egemendi. Okullardan, sanata, aile ilikilerinden yurtdnda yaayan Almanlara kadar her alan, propaganda asndan birer mevziiydi. Gnmzde tm iletiim kanallarnn bir btnlk arz etmesi gerektii dncesinden hareket eden Btnleik Pazarlama letiimi, phesiz Nazi propaganda modelini temel olarak ortaya kmamtr ancak yine de total bir iletiimi ngrmesi asndan belli bir benzerlik tad iddia edilebilir. Sonu olarak en kanl katiller olarak tarihe geen Hitler, Joseph Goebels ve kurmaylarnn iletiim alannda ad en ok anlan isimler arasnda yer almas, bu disiplin asndan byk bir talihsizlik yaratmaktadr. Baka araylar yerine Trkiyede de hala bu modelden yansmalar bulabileceimiz kampanyalara rastlamak mmkndr. zellikle "beyaz yakal faizm" olarak formle edilen bir partinin ad sk sk Goebels modeli ile anlr olmutur. Hitler'in Kavgam' son yllarda nasl best sellers olmusa muhtemeldir ki Goebels'in modeli de baz ajanslar iin ilham kaynana dnyor. Yaananlardan ders almak yerine iletiim ve propagandann nerelere varabileceini gsteren Goebelsten esinlenilerek hareket etme, siyasal iletiim asndan en hafif tabiriyle amaz oluturmaktadr. Propagandann ne kadar nemli olduunu gzler nne seren 2. Dnya savas srecine deindikten sonra propaganda zerine genel bilgilere gz atalm.

PROPAGANDA: Milletler arasndaki tarihi, politik, ekonomik ilikiler, savalar, ayaklanmalar, ilhaklar ve igaller, uluslarn ekonomik ynden az veya ok gelimi olmalar, vatandalarn fakir veya zengin olmalar, siyasi ideoloji veya dini bakmndan birbirlerinden farkl dncelere sahip bulunmalar nedeniyle insanlar ve uluslararasnda temelden sarsntlar meydana getirebilecek ruhsal durumlar meydana getirir. Bu gerekten hareketle, devletler barta ve savata kullanabilecekleri kuvvetli bir silaha sahip olma yolunda byk abalar sarf ederler. te bu abalar sonunda, milletlerin ve insanlarn, manevi bakmdan sarsabilecek veya istenilen fikir, dnce veya kanaat ynnde sevk ve idarelerini olanak haline getirebilecek kuvvetli bir silah bulanarak bu silahn ismine propaganda denilmitir. Adolf Hitlerin de dedii gibi; Maharetli ve devaml bir propaganda ile millete; cehennemi cennet, en sefih hayat bir zevk gibi gstermek mmkndr. Ayn konuda Jules Monnnerot ise: nsanlarn hislerindeki ve infiallerindeki ykc kuvvetler; tpk patlayc maddeler gibi, birtakm 7

propaganda uzmanlar tarafndan maharetle kullanlabilinir. eklinde propagandann gcn anlatmtr.

ifade ederek

Belgesel Filmin Yapsal Geliimi ve Trkiyeye Yansmas konulu alma yapan Yrd. Do. Dr. Simten Gnde ngren, Propaganda Belgeselini yle deerlendirmektedir: Birey ya da topluluklarn belli bir gr ya da ama dorultusunda etkilenebilecekleri biimde bilgilendirilmesi olarak niteleyebileceimiz propaganda, zamanla belgesel sinemann temel amalarndan biri olmutur. Genel olarak tantma, bilgilendirme, eitim ve amalanan dorultuda etkileme niteliklerinin ieren propaganda belgeselleri gemite de grld gibi gnmzde de belgesellerin nemli bir tr olmaktadr. II. Dnya Sava ile byk bir patlama yapan propaganda belgesel filmleri, nceleri eitim amacyla kullanlrken daha sonralar iine hile ve saptrmalarn katlmasyla belgesel niteliini kaybederek yozlamtr. zellikle televizyon alcs ve teypleriyle istendiinde gerei deitirme yoluna gidilebildii iin bu tr filmler araclyla deiik hileler kullanlarak oluturulmaya allan gerekd gerekler zamanla deerini yitirmitir. II. Dnya Sava ile birlikte o zamana kadar grlmeyen bir biimde yaygnlaan propaganda belgeselleri genellikle, silahl kuvvetlere eitici ve moral verici, halkn moralini pekitirici ve savan ilerlemesi konusunda halk bilgilendirmeyi, hedeflere ulamak iin bir kesimi cesaretlendirmeyi ve dierlerinin de abalarn haber vermeyi amalayan belgesel film trdr. Bir ideoloji, dnce, inan gibi fikri, bakalarna tantmak, benimsetmek ya da daha ileri giderek, onlar kazanmak amacn gden sz, yaz, simge, gsteri vb. iletiim aralaryla gerekletirilen rgtl eylem olarak tanmlanan propagandann geni kapsaml bir tanm yaplmak istendiinde, bunun zddn da gz nnde bulundurmak gerekir. Bu balamda bir ideoloji, dnce veya inanc ykmak, rgt zmek, sempatizanlarn datmak amacn yine sz, yaz, simge, gsteri ve benzeri iletiim aralaryla gerekletiren rgtl eyleme de propaganda denilmektedir. Belirli bir topluluun fikirlerini, hislerini, tutum ve davranlarn bilerek tesir altnda tutmak veya deitirmek maksadyla hazrlanan mesajlarn uygun haberleme aralarla hedef topluma iletilmesi olarak ta tanmlanan propagandann tanm yapmak gerekten de kolay deildir. Bu konuda yalnz lgatiler ve hukukular deil sosyologlar, politikaclar, siyasi ilim adamlar, filozoflar ve gazeteciler ilmi aratrmalar yapmlar ve propaganday eitli ekillerde tarif ettiklerinde bilinen 26 eit tarifi ortaya km bulunmaktadr. imdi bunlardan bazlarna deinelim,

Propaganda:
Bir olayn, bu olay ortaya kmadan nce arzu edilen ekilde ayrm yaplarak ner ve ilan edilmesidir. Arzu edilen gayeye ulaabilmek iin; sz, yaz, karikatr, resim, izgi, radyo, televizyon, sinema, tiyatro eserleri ve benzeri vastalar kullanmak suretiyle insan fikir ve dncesini etki alna alma faaliyetleridir. Kamu dncesini ve toplumun idaresini etki altna almak ve insanlara belirli bir dnceyi ve ynetimi kabul ettirmek maksad ile giriilen bir faaliyettir. (Barleet, Politicak Propagande) Halk kitlelerine hitap etmek iin kullanlan bir konuma tarzdr. Bunun iin radyolar, basn, filmler kullanlr. Amac, halk kitlelerinin davranlarna etkide bulunmak ve onlar belirli bir dnceye sahip klmak ve bu dnce dorultusunda ynetmektir. (Princeton, Communication and public opinion) 8

 Siyasal veya dini veya askeri anlamda bir sorunu tevik etmek gayesiyle, doktrin ve prensiplerin, basn ve sz yolu ile yaynlanmasn salayan tedbir ve metotlardr. Savata veya buhranl zamanlarda milli maksat ve gayeleri elde etmek zere dmana, tarafszlara veya dost ve yabanc insanlara yneltmi bir psikolojik savatr. Bir milletin i ve d politikasn desteklemek, saygnln srdrmek, sempati ve destek kazanmak amacyla eitli yollardan ve aralardan yararlanarak fikirlerin devaml bir ekilde yaylmasdr. L. John Martine gre; insanlarn davranlarn, tavr ve hareketlerini deitirmek, gelitirmek, kontrol ve idare edebilmek iin fikir, dnce ve kanaatleri zerine etki yapmak sanatdr. Norman John Pawelle gre; dncelere veya davranlara veya her ikisine birden tesir eden fikirlerin yaylmasdr. Tm bunlardan da anlalaca gibi btn tanmlar ne kadar oalrsa, oaltlsn, propaganda faaliyeti genel olarak deil, dar bir ereveye skarak tarif edilmektedir. Bu nedenle genel bir propaganda tanm yaplacak olunursa kendisinden beklenen sonuca gre A.Faruki Bahi tarafndan u ekilde tarif edilmektedir: nsan yaantsn kapsayan; felsefi, dini, politik, ekonomik, tresel, sosyal, askeri veya hukuki alanlarda benimsenen fikir, dnce ve kanaatleri insanlara alamak, kabul ettirmek ve bu dnce ve kanaat dorultusunda onlar sevk ve idare etmek maksad ile uygun vastalarla ve uygun ortamda giriilen ve bilgi, zeka, tecrbe ve maharet isteyen ilmi bir faaliyettir. Bahiye gre bu tarif tahlil edildiinde iki aamadan meydana gelen tek amal bir faaliyetin mevcut olduu grlmektedir. Birinci aama: nsanlar belirli bir kanaat etrafnda toplamak ve onlar salam bir ekilde ikna etmektir. kinci aama ise, ikna olmu insanlar, ikna edildikleri yani kabul ettikleri kanaat veya fikir, dncenin amacna doru yneltmek, kanalize etmektir. Bu durumda insanlar veya topluluklar artk kendi iradeleri haricinde ynetilmektedir. Daha ak bir ifade ile birer kukla haline gelmilerdir ve kuklac veya kuklaclar onlar istedikleri yne sevk edebilecekleridir. te bu deerlendirmelerden de anlalaca gibi propaganda nedir sorusuna olduka farkl cevaplar alnrken bir baka deile bunun cevab; Bir topluluun dncelerini, duygularn, davranlarn, tavr ve hareketlerini etki altnda tutmak ve onlar deitirmek amacyla yaynlanan bilgi, belge, doktrin ve grlerdir eklinde karln bulmaktadr. Bir ekilde karsndakini kendi menfaatleri ynnde ikna etmek olarak tanmlanabilinecek propagandann amac, propaganday yapana dorudan veya dolayl fayda salamas olmakla birlikte propaganda ile kart grubu ekonomik ve politik yalnzla itmek amalanmaktadr. Bir savata nihai zafer, dmann yenilgiyi kabulne baldr. Yenilgiyi kabul etmeyen dman, ileride tekrar sorun oluturacandan dmann moral gc olan maneviyatnn kmesi, ancak psikolojik sava yntemi olan propaganda ile mmkndr Propagandann cephanesi sz ve kelimelerdir. Goethenin ifade ettii gibi: En gl silah, zaman gelmi fikirdir. Propaganda yntemi, geliigzel sarf edilen szler deildir. zerinde ok uzun dnlm, zaman ve zemini iyi hesaplanm, ekil ve ls doru belirlenmi ve hedef kitlesi tayin edilmi bir faaliyetler btndr. Her bir adm bir ncekinin devam ve bir sonrakinin balangcdr.

Propagandann terminoloji adan ortaya kna bakldnda; din adam olan Martin Ltherin XVII. yzylda Hristiyan dininde Katolie kar Protestanl ortaya atmas ile yeni bir dnem balam olmasnn ksa zamanda ok taraftar bulmas ile balamtr. Dier taraftan iman, doa, ilim, sanat ynlerinden yeniden dou ve gelime hareketi olan Rnesansn da bu yzylda ortaya kmas ile dnya yeni bir alma gebe olarak devem eden bu olaylar neticesinde Katoliklerin en byk dini merkezi olan Papalkn prestij ve Hristiyanlk alemi zerindeki etkisinin azalmasna neden olmaya balam olmas zerine Papa XV. Greguar, Katolik dnyay Protestanla ve Rnesansa kar koyabilmek iin 1622 ylnda harekete gemek zorunluluunu hissetti ve alnmas gereken tedbirlerin grlmesi ve tespiti iin Kardinaller Meclisini toplantya ard. Papann bakanlnda toplanan bu meclis; Katolik itikat ve inanlarn stn tutabilmenin ve dier mezheplerin gelimesini nleyebilmenin tek aresinin, Protestanlk ve Rnesans hareketlerine kar propaganda ile mcadele etmek olduu hususunda gr birliine vararak Kardinaller Meclisi, Propaganda Meclisi ismini alarak (Congreation de Propagandistes) terminolojik olarak Propaganda kelimesi domu oldu. Ancak faaliyet asndan Propagandann kullanlna bakldnda Milattan nce V. yzylda byk in dnr ve generali Su Tzu, Sava Sanat adl eserinde; Sevilen ve gvenilen askeri ve siyasi liderler hakknda hyanet ve sahtekarlk sylentileri yaylmak ve karsndaki kuvvetlerin ezici bir stnle sahip olduunu yaymak suretiyle dman moral bakmndan kertmek de baar kazanmann faktrlerinden biridir, belki de en etkilidir diyerek propagandann aslnda insanln tarihi kadar eski olduu ortaya kmaktadr. lk nceleri sadece askeri bir zafer kazanmak amac ile kullanlmam olan propaganda faaliyetleri daha sonralar toplu halde yaayan insanlarn siyasi, dini faaliyetleri de sz konusudur. Siyasi fikir, dnce ve kanaatler, dini inanlar ve bu inantan doan mezhep ayrlklar zaman zaman insanlar birbirine dman etmitir. rnein:dnyann en byk ruhani liderinden birisi olan XV. Greguar, Lther tarafndan ortaya atlan Protestanlkla mcadele edebilmek iin man Yayma Kurulu isminde bir konsey meydana getirerek bu konseyin grevleri; dua kitaplarn gzden geirmek, yabanc memleketlerdeki piskoposlardan ve dier din grevlilerinden gelen raporlar incelemek, propagandaya dayanan dini rgtlerin tzklerini kontrol etmek, yabanc memleket halkna srf ruhani nitelikte olmayan, politik ve ruhi etkiler yapmak iin tedbirler dnmek idi. man Yayma Kuruluna tevdi edilen grevlerin yan banda Papa, din adamlar yetitirmek iin bir kolejin almasn emrettiinde kolej alarak ve Katolik kilisesinin propagandasn yaymak zere rahipler yetitirilmeye balanld. Koleje bal byk bir matbaa faaliyete geerek Katoliklii geni bir ekilde propaganda eden ve 250 ayr dilde ve 170 ayr yazda baslan eserler bu matbaada 1870 ylnda basld. Yllar sonra Papa ve tekilatnn btn bu faaliyetler iin tahminen drt milyar dolar harcand resmi kaytlardan anlalmaktayd. Martin Ltherin, Protestanl yeni bir Hristiyan mezhebi olarak ortaya atmas ile kendini gsteren Din Propagandas ve propagandistlerden sonra, siyasi fikir ve dncelerin ideoloji haline gelmesi ile de Siyasi Propaganda faaliyetleri balam oldu. Siyasi propaganda faaliyetleri gerek anlam ile ilk olarak 1789 Fransz htilali dneminde balayarak Fransann Alsas ehrinde kurulmu bulunan bir ihtilal rgt kendine isim olarak Propaganda szcn vermesi ile balad deerlendirilmektedir. Evrende ilk siyasi nutuklar da Fransa ihtilalini gerekletirmek iin kurulan kulplerde, gizli derneklerde sylendi. Bu propaganda faaliyetlerini ynetenler ve organize edenler, ihtilal iin propaganda savana girmi bulunuyorlard. Bunlarn, propaganda ile savunduklar ve uruna savatklar konu, insan haklar idi. Bu nedenle btn dnya tarafndan benimsenen bir doktrin zerinde rgtleerek 1789 de byk Fransz ihtilali meydana geldi.

10

Modern Propagandann tohumlarnn ekildii bir devir olarak 18. yzyln son seneleri gsterilirken Fransz milli mar, Fransz ihtilalcilerinin giydikleri krmz takke, Versay Saray zerine yry, halkn millet meclisine kar gsterdikleri, Halkn Dostu (Amle du peuple) ismindeki gazetenin saldrgan yaynlar ve nihayet Rahip Denin kfrleri;, 1789 ihtilalini hazrlayan ykc nitelikteki propaganda faaliyetleri olup bunlar, zamanmzda da ayn ekilde srdrlen propaganda faaliyetlerinin bir baka ekli eklinde o dnemde ifade edilmitir. Kilise, Ortaa olarak adlandrlan dneminde, Hal seferlerini organize ederken propagandasn nandrmak, Korkutmak Menfaat, saygnlk salamak **

Gibi her unsurun zerine kurarken Avrupal halk, bunun bir dini grev olduuna inandrlm, Tanrnn ve Kilisenin hm (aforozu) ile korkutularak, yresel nderler; kontlar, baronlar ve krallar daha fazla saygnlk, egemenlik ve zenginlik vaatleriyle satn alnmlard. Modern anlamdaki terminolojide propaganda, Fransz devrimi ile balayarak ehirleme, iletiim aralarnn gelimesi, propagandann etkinliini ve geni kitlelere ulamasn salamasna neden olmutur. Gelien teknolojiye paralel olarak, Matbaann icad, Kitap, El ilan, Gazete, Afi, Mikrofon, Radyo, Sinema, Televizyon, Cep telefonu ve onlara paralel olarak ulatrma aralarndaki hzl gelimeler,

Ppropaganday snr tanmaz ve hz ba dndrr bir gce kavuturmuasna olanak salamasna ramen propaganday toplumlarn zerinde srekli klan asl unsur, 20. yzyln ideolojik mcadeleleri olmutur denebilir. Uzmanlara gre toprak ve bar slogann ileyen Leninin nclndeki komnizm propagandas arlk Rusyasnda milyonlarca asker ve kyly etkisi altna almay baararak, lkede 1919da yklan Marksist rejimini kurabilmitir. Hitlerin liderliinde gelien Nazizm ise, Tek lke, tek millet, tek nder slogann ileyen En byk Almanya parolasn tekrarlayan propagandas ile nce iktidar ele geirmi, daha sonra lkeleri II. Dnya Savana srklemitir. stn Alman rk aray ierisinde de olan Naziler, propaganday taktik ve stratejik silah olarak kullanarak 19431945 yllar arasnda ok sk bir ekilde gerekletirerek Nazi propaganda makinesi deyimi ile bu alanda n kazanmlardr. Dnya 1945i izleyen yllardan Komnizmin kne kadar Dou ve Bat bloklar arasnda her propaganda trnn de kullanld youn bir Souk Sava dnemine sahne olduu bilinmektedir. Propagandann hi deimeyen hedefi, insanlarn tutumlarn etkileyip kendi amac dorultusunda ekillendirmekten ibaret olduundan propaganda alannda n yapm olan Alman Nazi Propaganda Bakan Dr. Goebbles bu durumu yle zetlemitir: Propaganda yapmak, her yerde hatta

11

tramvayda bile fikirlerinden sz etmektir. Propaganda, eitleriyle de, ortama uyumda esneklii ve tesirleriyle de snrszdr. Atilla, Cengiz Han ve Anibal gibi byk askeri komutanlar, dnyay avular iine alabilmek iin byk savalara balamadan nce daima;, sahip olduklar kuvvetlerin ezici bir stnl olduunu ve gerek sava gc gerekse sava teknii ve malzemesi bakmndan ortaya kan bu stle kar hi bir kuvvetin dayanamayacan propaganda yolu ile dmana yaydklar bilinmektedir. Timur, Osmanl ordular ile savaa girmeden nce adamlarn dervi kyafetleri ile Osmanl Devletine gndermi ve lkeye gizlice Timurun bu adamlar; Timur ve ordusunun korkun derecede sava olduklarn, bu gne kadar hi bir ordunun onlar yenemediini, silah brakan askerlere kar ok iyi davrandklarn, aksi halde gaddarca ldrdklerini yaymaya balayarak bu propaganda faaliyeti ile, Osmanl ordusu zerinde gerekten ok ykc nitelikte bir etki yapmtr. Buradaki ana temel hedef g gsterisi yaparak Timurun Osmanl Devletine yapt g psikolojisini yaygnlatrmak vardr. Dier taraftan Osmanl ordular da ele geirdikleri topraklarda yaayan halk partizanlk hareketlerinden caydrmak ve bu gibi eylemlere teebbs etmemeleri iin zorbalktan kanarak ve daima adalet ve ferdi zgrle dayanan ynetim kurmular ve bu sayede ele geirdii yerleri daha uzun sre hkim olma olanan elde etmilerdir. Osmanl Devletinin adalet anlay propaganda vazifesi grmtr. Zaten en etkin propaganda doruyu sylemek suretiyle istenilen eyi kiinin nce kendisinin yapmasdr. Modern anlamda kulland iletiim aralaryla gze ve kulaa ynelik olmakla birlikte, zaman zaman sralanan aralarn dnda zorlama ve menfaat salama yollarndan da yararlanyor olmas, propaganday entelektel dzeyde bir eylem tr olmann tesine tamaktadr. Bir sapma olarak nitelense bile, bireyler inandrlmak yerine; ylgnla drlmek veya menfaat salanarak satn alnmak suretiyle kazanlmaktadr.** Propagandada eitim,* bir takm kanaatleri, fikirleri, dnceleri, dierler insann beynine yerletirmek amac ile hareket etmektedir. Ancak eitim; ada kuaklara toplumun deer verdii tresel kurallar alamak, kabul ettirmek ve yerletirmek amacn gtmekte ve sosyal deerlerin nesilden nesle gemesini amalamaktadr. Propaganda ise;* tartma konusu olan sorunlar, sylentileri ve n yarglar zihinlere yerletirmek amac gderken bir takm iddialarn, halk tarafndan kabul edilmesini gaye edinmitir. Propagandada devamllk vardr, sistemlidir ve zellikle bilinli bir faaliyettir. Bu zellikleri dolaysyla; ** Farkna varmakszn bir fikir veya dnceyi yaymak propaganda olmamaktadr. Kendisine bilinli olarak yerletirilmi bir dnceyi farkna varmadan bakasna nakleden kimsenin durumu, propagandac olarak nitelendirilemez. Bu kimse ancak bir propaganda aracdr. Propagandac ile propaganda arac arasnda ise ok fark vardr.

Propagandac; toplum psikolojisini iyice incelemi ve toplum psikolojisi hakknda en yeni bilgilerle donatlm olarak hareket eden, bilinlendirilmi kiidir. Bu bilinli hareketin hedefi, hitap ettii evrede belirli bir sorun hakknda, genel bir kanaat oluturmak ve insanlar, bu kanaate gre hareket edebilecek bir duruma getirmektir.

12

Propaganda arac durumunda olan insan ise; terbiye edilmi, retilmi bir takm szleri bakalarna naklederken, bilinlendirilmi olmaktan uzaktr, bir propaganda faaliyetini srdrdnden habersizdir.

Propaganda da bilinli bir alma vardr. Ancak bireyler farkna varmadan bilinsizce propaganda yapabilirler. Psikolojik sava taktiklerinden olan fslt gazetesi yaymak bunun rneidir.

Propaganda, ** Bazen uzlamac grntler altnda, Bazen bir gazete haberi, Bazen uluslararas alma gruplar, Bazen masumane bir ocuk TV program, Bazen eitim bursu, bazen genlik kamp, Bazen bir yetkilinin demecinde kendisini gsterebilir. O her zaman her yerdedir.

Propagandaya yakn kullanlan bir terim ise provokasyondur. Provokasyon (Kkrtma): Provokasyon, tamda psikolojik sava iin kullanlan bir kelime olarak ortaya kmtr. Kken olarak, Kmldatma, kkrtma, tahrik etme anlamlarna gelen provokasyon, psikolojik harekatn uygulad en nemli taktikleri arasnda yer almaktadr. Anadolu Ajansnn bir haberine gre rneklenecek olursa; stanbul Emniyeti, 1 Mays kutlamalarnn baz yasad gruplarca provoke edilecei, huzur ve asayi ortamn bozacak eylemler yaplaca yolunda bilgiler ulatn belirterek, vatandalara uyarlarda bulundu. Emniyet Mdrl Basn Protokol ve Halkla likiler ube Mdrlnden yaplan yazl aklamada, yarn 10.00 ile 16.00 saatleri arasnda alayanda gerekletirilecek ak hava toplantsnn huzur ve gven ortamnda gemesi amacyla, emniyet tedbirlerinin uygulamaya konulduu belirtildi. Aklamada, yle denildi:, Bununla birlikte, bir enlik havasnda gemesi dnlen 1 Mays kutlamalarnn baz yasad gruplarca provoke edilecei, huzur ve asayi ortamn bozacak eylemler yaplaca yolunda bilgiler intikal ettiinden, kendi gvenlikleri asndan kk yataki ocuklarn kutlamalara getirilmemesi, vatandalarmzn alnan gvenlik ile trafik tedbirlerine tam olarak itaat etmeleri ve bahse konu unsurlarn toplanty amac dna karma abalarna itibar etmemeleri beklenmektedir. Aksine hareket edenler hakknda gerekli yasal ilemlerin yaplacann, stanbulda tam anlamyla salanm olan huzur ve gven ortamnn devam ettirileceinin tm vatandalarmzca bilinmesi gerekmektedir. Anadolu Ajans kaynakl haberde de anlalaca gibi provokasyona en ok terr rgtleri bavurmakta ve halk galeyana getirtilerek gvenlik glerine saldrmalar amalanmaktadr. Bylece grup psikolojisi ierisinde konudan habersiz masum halk ile polis kar karya getirilerek dmanca davranlarn yaanmasna neden olunmaya allmakta ve polisine gvenmeyen halkta bylece terr rgtlerine kolaylkla inanmasnn salanmas amalanmaktadr. rnekten de anlald gibi baz oluumlar her zaman varln devam ettirebilmek iin insanlar kkrtmaya almaktadr. Bunun temelinde onlarn hedeflerine ulama stratejileri yatmaktadr. 13

Propaganda ile sklkla kartrlan bir dier kavram ise Beyin Ykamadr.

Beyin Ykama** nsan kendine has dnce ve dnya grne yabanclatrmak, baka ynde dnr ve davranr duruma sokmak iin eitli yollarla tesir altna almaktr. nsan, dnen ve ayn zamanda ok yanlan bir varlktr. nk hibir canl gerek kendi iyapsndan, gerekse dardan gelen tesirlere insan kadar ak deildir. Bu tesirlerden insan kadar etkilenmez. te beyin ykama, insann i ve d tesirlere ak olma zelliinin istismardr. Beyin ykama uzun ve ksa srede gerekletirilen olmak zere snflandrlabilir. Ksa srede gerekletirilen beyin ykama: Bu, tbbi ve psikolojik usullerin kullanld beyin ykama metodudur. Bu metodun esas, sylenenlerin ayrntsz, kontrolsz kabullenildii, yorgun, uykusuz, uyuturulmu durumlar hazrlayarak, insann heyecanlarn, srekli olarak ksa ksa etkileyip onu istenileni, tartmadan yapar bir davran iine sokmaktr. Bu metodun kurucusu Rus bilgini Pavlovdur. Pavlov almalarn artl refleksler zerinde younlatrmtr. Refleks, tabii bir uyarya kar bnyenin gsterdii tepkidir. Atee yaklatrlan elin kendiliinden ekilmesi byle bir reflekstir. artl refleks ise, alkanla bal olan ve zamanla kazanlan reflekslerdir. Pavlov deney hayvan olarak kpekleri kullanm. Birok defa kpeklere zil sesinin hemen arkasndan et vermitir. Daha sonraki deneylerde et verilmedii halde zil sesiyle birlikte kpeklerin salyalarnn akt grlmtr. Pavlov kpeklere eitli artl refleksler kazandrmtr. 1924 senesinde Leningradda byk bir su felaketi oldu. Pavlovun kpeklerinin bulunduu binay su bast. Kpekler burunlarna kadar ykselmi su seviyesinde gnlerce kaldlar. Kurtarldktan sonra kpeklerin kazanm olduklar artl refleksleri kaybettikleri grld. Pavlovu beyin ykama metoduna gtren bu olay oldu. Ar korku, heyecan, yorgunluk gibi hadiselerin kazanlm artl refleksleri sildii sonucuna ulat. Bundan sonraki deney aralar komnist rejim kurban insanlar oldu. yle usuller gelitirildi ki, bunlarla bir insann akli melekeleri bozuluyor, hatralar ve tasavvurlar siliniyor, yapma bir mantkla, baka duygulara sahip robot ahsiyet meydana getiriliyordu. Bu ite ilk art, kpeklerde grlen ruhi knt halini insanlarda meydana getirmekti. Bu, eskiden beri insanlarda grlen ve zihni knt ad verilen bir haldir. Pavlov, suni bir zihin knts meydana getirmek iin yeni usuller gelitirdi. Bu durumu salamak iin drt art gerekiyordu. 1. Yorgunluk: Beyin ykamak iin yaplacak ilk i insan yormaktr. Bunun iin uzun devreler zarfnda uykusuna engel olunur. Mesela, yzne kuvvetli k tutularak hem yorulmas, hem de uyumamas salanr. 2. aknlk: Bu byk yorgunluun etkisiyle zihin faaliyetlerinin zayflad ve zld srada, zavall ahs saatlerce sren soru yamuruna tutulur. Zihni o kadar kartrlr ki, hakikat ile yalan arasndaki irtibat tamamen kaybolur.

14

3. Devaml ac: Vcudunda, uzun zaman ileyecek yaralar alr. Kelepeye veya zincire balanp hareketine mani olunur. 4. Devaml korku: Hissi gerilim veya korku douracak yollara bavurulur. Bu uygulamalar sonucu, insanda bitkinlik son haddini bulur ve dima zlr.

Zihnin kontrolden kmas aadaki sonular dourur: Beden hareketlerinde yavalama: Kii sevk ve gayretten mahrumdur. Hafza dankl: Hatralar, yorum ve muhakeme kabiliyeti, eski alkanlklar tamamen kaybolmutur. Olaylarn sras unutulmutur. Hayalle hakikat arasndaki sinirler, karanlk ve bulank bir hal almtr. Melankoli: Zihin bilinmeyen bir derdin penesinde kvranr. Kii intihar etmek ister. Telkin edilebilme kabiliyetinin artmas: nsann bu zayf ve mdafaasz halinden istifade edilerek, telkin yoluyla hafzay sahte bir ekle sokarlar. nanlmasn istedikleri yeni fikirler, telkinde hastann yorgun zihnine yerletirilir. Artk beyin ykama ilemi tamamlanmtr. Bu ekildeki beyin ykama metodu, komnist devletler, zellikle Rusya ve in tarafndan kullanlmtr. Kore Harbinde inlilerin eline esir den Amerikal askerler beyinlerinin ykanmalar sonucu; Biz gerekleri imdi grdk. Emperyalistlere uaklk ediyormuuz. Komnizmin hedefi, dnya barn salamaktr. demilerdir. inliler, beyin ykama iini Kore Savanda esir den Trk askerlerine uygulayamamlardr. Psikologlar buna sebep olarak, Trk askerindeki iman gcn, sarslmaz disiplin anlayn ve birbirlerine olan ball gstermilerdir. Uzun srede gerekletirilen beyin ykama: Bu metot propaganda ile gerekletirilir. Propaganda: nandrma, ikna etme, aldatma, phe uyandrma ile fikren ve ruhen bask yapma faaliyetidir. Fertlerin ve cemiyetin fikirlerine, gr, dnce ve hislerine mspet veya menfi tesir yapmak suretiyle tatbik edilen, hassas ve zel metotlu faaliyettir. Propaganda vastalar; uydular, sportif ve sanat faaliyetleri, basn, televizyon, radyo ve kitaplardr. Propaganda ile insanlarn beyninin ykanmas iine en fazla ehemmiyet veren komnist lkelerdir. Rusya, milli gelirin 1/4n propagandaya ayrmtr. Propagandann hedefi, insann fikirleri, hisleri yani ruhi dimadr. Beyinleri ykanan insanlar ilk ve ortaadaki klelerden daha kuvvetli bir esaret zinciri ile dmann esiridir. Beyni ykanarak kendi milletine ve devletine dman edilen bir bedbaht, mrnn sonuna kadar dmann klesi olduunu anlayamaz. nk yaptnn kt olduunu gsterecek deerler onda yklmtr. Bir deerin llmesi, iyi olup olmad ancak milli ve manevi duygulara sahip olmakla ve sahip kmakla belli olur. Bu deerlerini kaybeden kii, dmann arzularna gre hareket eder. Bu, bir kle, daha dorusu robottur. Robot emre uyar, normal bir insan ise kendisine verilen emri, telkini, iman ve milli deerler ve akl szgecinden geirerek karar verir. 1921de Lenin bir konumasnda; Bir milletin arzularn, dier millete empoze etmesi, zamanla tamamen propaganda sayesinde gerekleecek ve sava meydanlarnda silah kullanlmasna lzum kalmayacaktr. Silah yerine insan beyninin dejeneresi, zeknn snkletirilmesi ve milletin moral ve ruh bakmndan dalmasn temin ynne gidilecektir. Siyasi propaganda Bir toplumun dncelerini, duygularn, davranlarn, tavr ve hareketlerini etki altnda tutmak ve onlar deitirmek amacyla yaynlanan bilgi, belge, doktrin ve grlere siyasi propaganda denir.

15

Siyasi Propagandann amac, propaganday yapana dorudan veya dolayl fayda salamasdr. Bununla birlikte propaganda ile, hasm grubu ekonomik ve politik yalnzla itmek amalanr. Bir savata nihai zafer, dmann yenilgiyi kabulne baldr. Yenilgiyi kabul etmeyen dman, ileride tekrar sorun oluturacaktr. Dmann moral gc olan maneviyatnn kmesi, ancak psikolojik sava yntemi olan propaganda ile mmkndr.

te Trkiyede yaplmak istenen ey de budur. Trkiye, corafyasndan tr son derece nemli bir corafyada bulunmaktadr ve bu yzden dmanlar tarafndan destabilize edilmek istenmesi doaldr. Propagandann cephanesi sz ve kelimelerdir. Burada hatrlamamz gereken Goethenin ok gzel bir sz var. Goethe, En gl silah, zaman gelmi fikirdir. der. Propaganda yntemi, geliigzel sarf edilen szler deildir. zerinde ok uzun dnlm, zaman ve zemin iyi hesaplanm, ekil ve ls doru belirlenmi ve hedef kitlesi tayin edilmi bir faaliyettir. Siyasi propagandann zellikleri **** inli General Suntzu, 2500 yl nce bu konuda bir kitap yazmtr. Trk devletlerin paralanmas srecinde kullanlan PS yntemi, bugn iin de geerliliini srdrmektedir. Suntzunun baz nerilerine bakmak yararl olacaktr: 1 Hasm lkelerde iyi olan eyleri gzden drnz. 2 Hasm lkelerin hakanlarnn baarlarn kk gstererek hretlerine glge drnz ve zaman geldiinde de kendi halknn onlar hor grmesini salaynz. 3 Adi ve aalk kiilerin ibirliinden yararlannz. 4 Dman halkn kendi aralarnda olan uyumazlk ve kavgalarn yaynz. 5 Hasmnzn geleneklerini gln hale getiriniz. (Ersan nan, 1997) yle grlmektedir ki bu neriler, Trkiyenin hasmlar tarafndan yllardr gayet baarl bir ekilde srdrlmektedir.

PROPAGANDA TRLER
1 Beyaz propaganda. 2 Gri propaganda. 3 Siyah propaganda. 4 Silahl propaganda. 5 Kar propaganda. BEYAZ PROPAGANDA

16

Ak biimde yaplan bir propagandadr; kayna bellidir. Ak ve effaftr. Beyaz propaganda da dorulua nem verilir. Yalan kullanlrsa geri teper, gveni sarsar. Kazanm, en gl taraf, kar tarafn fikirlerini rtr, taraftarlarn azaltr. Doru, ak ve effaf propaganda kitlelerde gven uyandrr. Beyaz propagandann zayf taraf, yaylma menzilinin kstl olmasdr. Serbeste dolaamaz. Dman kendini korumak iin kar propaganda imknlarn

hemen kullanrsa tehdit ve bozulmayla sonulanabilir. Yaplan propaganda hakknda toplumda phe uyanyorsa, silah geri tepmi olur, bylece de gven zayflar. Beyaz propagandann malzemesi haberlerdir. Hasm tarafn hatalarn, suistimallerini malzeme olarak kullanrlar. Bu malzemenin ne zaman, ne ekilde, nasl ve hangi lde kullanlaca planlanmaldr. Psikolojik savan hedefi, kalenin zayf ynn iyi belirleyip o hedefe srarla ve tekrarla atlar yapmak, sonu olarak direnci zayflatmaktr. Zihinlerde alan gedik bytlecektir. Bunu salamak iin beyaz propaganda ynteminde belirlenen doru hedefi, binlerce kez tekrarlamaktan kamamak gerekir. Yani tekrar en nemli etkendir. Eer beyaz propagandaya maruz iseniz; sabrla ve srarla zihinlerde oluan gedii kapatacak sz, davran ve eylemlerde bulunmalsnz. Propagandada kullanlan yanl bilgilerle ilgili pheler, kar propaganda eklinde srarla anlatlmaldr. GR PROPAGANDA Psikolojik savan nemli propaganda unsurlarndan birisi olan gri propaganda bulank bir propagandadr. Burada kaynak belli deildir, doruluu kantlanamaz. Yalan veya iftira olduu da kesin deildir. Gri propagandann ana malzemesi rivayetlerdir. alma tarz ak propaganda gibi snrl deildir. Gl yn, Muhatap tarafnda iyi kabul grmesidir. nsan zerinde propaganda hissi dourmaz. Propaganday karanlar belirsiz olduu iin, gri propagandada en heyecanl konular kullanlabilir. Bu tarzda, genellikle doru bir olaya on tane yalan sokulup muhatab kk ve gln duruma drmek amalanr. Senaryo iyi yazlmsa eer rivayetler dilden dile dolar.

Kapitalist sistemin Sovyet Rusya ile karm olduu hikyeler, haberler ve hatta zararsz grnn fkralar sistemin kmesinde byk rol oynamtr. Bu olay gri propagandann baars olarak tarihe gemitir. Yakn tarih Trkiyesinde yine benzer bir olaya tanklk edilmitir. Cumhurbakan zaln tek bir sz ok yanl yorumlanm ve kendisinin iktidar gcn zayflatmak iin kullanlmtr. Donemin bakan Mehmet Keeciler Sayn zala gndz retmenlik gece taksicilik yapan birisini anlattnda, zaln kendisine benim memurum iini bilir szyle karlk vermitir. Ancak bu sz rvete gz yumma, iini yapmama ancak yapyormu gibi grnmek, tevik gibi gsterilmek suretiyle kullanlm, kendisi ypratlmtr. rnein 12 Eyll 1980 ncesi TBMM ve hkmetin anariyi ortadan kaldracak bir zm retmesine frsat verilmeyerek, bu kt ortamn askeri darbe iin zihinlerin hazrlanmasnda kullanld emekli General S. Demciolu tarafndan aklanmt.

17

Gri propagandann amac, kusurlu, noksan ve belirsiz bir eyi, tam ve yeterli gstermek olabilir. Yahut tam, yeterli ve ak olan bir eyi pheli gstererek glgelendirmek, deerden drmek amalanr.

Her trl eliki bu yntemde ustaca kullanlr. eliki yoksa bile, varm gibi davranlr. Bylece zihinlerde istenen soru iareti uyandrlr. Dolaysyla bu tr suikast olaylarn analiz ederken, asl hedef lkede yaratlmak istenen psikolojik etkidir. Trkiye, bu tr oyunlara gelmeyecek kadar tecrbeli bir lkedir. Walter Berneisten bir alnt ile bitirelim: Toplumun grnmeyen mekanizmasn ileten kiiler, grnmeyen hkmeti oluturuyorlar. Adn hi duymadmz kiiler tarafndan zihinlerimize ekil verildi, zevklerimiz biimlendirildi. KARA PROPAGANDA Kaynak bellidir, ama baka kaynaklardan kyor gibi gsterilir. Kara propaganda ynteminde; Hile, Entrika, Yalan, Fitne, Sinsilik, Sahte delil serbesttir.

Gerekleri deitirmek, inanlar sarsmak, kamuoyunu kartrmay amalar. Kaynann gizli olmas kara propagandann en nemli esasdr. Kayna ortaya kt an beklenen etkiyi gstermeyecei gibi, sahibinin yzne patlayan bir silah gibi geri teper. Ana maddesi yalan, iftira, entrika olduundan olmayan her eyi var gibi gstererek nifak sokar, ortal kartrr.

Kii kara propaganda tekniini kullanmak isterse, kaynak aa kt takdirde kendisini kurtarp temize karacak, her trl sorumluluu reddedecek argumanlar hazrlamaldr. Bu yntemi seecek olan kii bugn de ileride de bu durumun gerektirdii ahlaki ve vicdani sorumluluu tamay gze almaldr. Psikolojik Sava durumlarna ynelik askeri kitaplarda bu tr propaganda amac temiz yntemi pisolarak tanmlanmtr. Kara propaganda dman olarak grlen toplumlar fitne ile birbirlerine drp, ldrtmek amac ile bu kitaplarda yerini almtr. Bu teknik Osmanl dneminde de kullanlmtr. Balkan Sava sonunda Donemin padiah Abdulhamitin azndan aktarmak gerekirse: ben balkanlardaki kiliseler aras sava halletmedim, bunu birleip bize kar saldrmasnlar dncesi ile bilerek yaptm. Sizin (ttihatlarn) bu ihtilaf zmesi yanlt.

18

Bu propagandann ktlemek niyetiyle de kullanld bir gerektir. Bylesi durumlarda propaganda faaliyetini srdren kii ktleyecek bir eyi mutlaka bulur. Bulamazsa uydurur. Bu uydurma konular srekli olarak gndemde tutmak da bu kiinin iidir. Kara propagandann asl amac yerlemi olan bir inanc ykmaktr. Halk kendi iinden kan lidere kar soutmak, ordu ve devlete kar olan gveni sarsmak, halk iindeki dayanmay ykmak ister. Kamuoyunu zihni kark, pheli, gergin, mutsuz ve dmanca hisler iinde tutmak arzusundadr.

SLAHLI PROPAGANDA "Oligari ile halkn dzene kar memnuniyetsizlik ve genellikle bilinsiz tepkileri arasnda kurulmu olan suni dengeyi bozmann, kitleleri devrim saflarna ekmenin temel mcadele metodu silahl propagandadr. Kitlelerin ekonomik ve demokratik mcadelelerinin, oligarik diktatrlk tarafndan terrle bastrld, merkezi otoritenin ordusu, polisi vs. ile gl olarak halk kitlelerine gzkt, gizli igalin var olduu bu lkelerde, kitlelerle temas kurmann, onlar geni bir siyasi gerekleri aklama kampanyas ile devrim saflarna kazanmann temel mcadele metodu silahl propagandadr. Genellikle devrimciler tarafndan kullanlmak istenen bir yntemdir. Politiklemi Askeri Sava Stratejisi'nin bu belirlemesi, devrimci mcadelenin srdrlne ilikin olduu kadar, taktiklerine de yn verecek niteliktedir. Bu adan bu belirlemenin doru bir biimde kavranlmas ve buna gre mcadelenin srdrlmesi gerekmektedir. zellikle 12 Eyll sonrasnda suni dengenin yeniden glendirildii ve buna paralel olarak depolitizasyonun hemen her kesim arasnda etkin bir biimde var olduu bir dnemde, bu belirleme daha da byk nem kazanmaktadr. Silahl propaganda, kr ve ehir gerilla sava ile psikolojik ve ypratma savan ierir. Dolaysyla, silahl propagandann yrtlmesinden sz edildii zaman, dorudan gerilla savann (kr ve ehir gerilla sava olarak) srdrlmesinden sz ediliyor demektir. Silahl propaganda ile gerilla savann bu ilikisi, mcadele biimi ile bu biimin temel arac arasndaki ilikidir. Bir baka deyile, gerilla savann devrimci politik amalarla siyasi gerekleri aklama kampanyasnn bir arac olarak yrtlmesine, yani politik kitle mcadelesi olarak ele alnmasna silahl propaganda denir. nc savann amac, suni dengeyi bozmak, halk kitlelerinin mevcut dzene kar tepkilerini aa karmak ve devrimci mcadeleye kanalize ederek halk savan balatmaktr. Bu savata, silahl propagandann, temel mcadele biimi olarak ele alnmas, gerilla savann planlanmasn gerekli klar. Gerilla savann planlanmas ise, dorudan doruya bu savan zgn nitelikleri ile lkenin somut koullarnn doru bir biimde birletirilmesini gerektirir. Genel olarak gerilla savann planlanmas, doru bir askeri trmanma politikasna sahip olmay gerektirir. Mahir yoldan "stratejik rota" olarak tanmlad "askeri trmanma politikas", gerilla savann balatlmasndan, gelitirilmesi ve yaygnlatrlmasna kadar geni bir dnemi kapsar. Sonal olarak gayri nizami savatan dzenli savaa dnmeyi hedefler ve dzenli savala (halk sava olarak) zafer kazanlmasna ular.

19

Doru bir askeri trmanma politikasna bal olmakszn srdrlen silahl eylemlerin Politiklemi Askeri Sava Stratejisi'ne bal olmama durumu, kanlmaz olarak silahl propagandann dlanmasn getirecektir. Bu konuda gerek dnya devrimci pratii, gerekse lkemizin pratii yeterince eitici deneyimlere sahiptir. Evrim ve devrim aamalarnn birbirinden kesin izgilerle ayrld lkelerde de, zellikle evrim aamasnda, proletarya partileri, zel grevler iin silahl gruplar olutururlar. Ve bu zel grev birlikleri, deiik zamanlarda silahl eylemler gerekletirirler. rnein, Lenin, daha 1900'lerin balarnda, "ajan provokatrlerin ve hainlerin ldrlmesi" iin olduu kadar, ayn zamanda "gsterilerde ve hapisten adam karma eylemlerinde vb. grevlendirilmek zere, askerlik yapm ya da zellikle gl ve atlgan iilerin alnd sava gruplarna ihtiyacmz var" [3*] tespitini yaparken, silahl propaganda ile silahl eylemlerin ve silahl propaganday temel mcadele biimi olarak ele alan III. bunalm dneminin devrimci rgtlenmeleri ile evrim ve devrim aamalarnn kesin izgilerle birbirinden ayrld lkelerdeki devrimci rgtlerin silahl eylem rgtlenmesinin farkn da ortaya koymu olmaktadr. Bugn lkemizde, eitli sol gruplar bu teknik ile bulunmaktadr. Genellikle silahl eylemlerin yaratt sempatiyi gz nnde tutarak, bu tr eylemlerle daha geni kesimleri rgtleyebileceklerini dnen bu tr gruplar, salt silahl eylemlerin yarataca etkiyi rgtleyerek, kendi mcadele anlaylarna uygun bir yap kurmay planlamaktadrlar. Bylece politik-ideolojik izgileri asndan kesin olarak ikincil ve hatta hatal bulduklar bir anlaya, yani silahl mcadele izgisine "grntde" uyum gstererek, etkinliklerini geniletmeye alan birka "silahl rgt" ortaya kmtr. Ancak bunlarn devrim anlaylar, evrim-devrim aamalarnn kesin izgilerle ayrlmasna dayanan revizyonist bir anlaytr. Bu revizyonist anlaya sahip gruplar iin silahl eylem gruplar, sadece kendilerinin etkinliklerini artrmak iin oluturulmutur. Silahl propaganda ile uzaktan yakndan ilikisi bulunmamaktadr. Bu tr revizyonist anlay sahibi gruplarn "silahl eylemleri" ile silahl propaganda arasndaki stratejik farkllklar grlmedii srece, pek ok samimi unsurun bu tr anlaylar tarafndan pasifize edilmesi srekli gndemde olacaktr. eylemle propaganda terimini literatre sokan Paul Brouse, teorik propagandann yrtlmesindeki zorluklar gsterilmitir. Bu zorluklar ile ilgili olarak u hususlar belirtilmitir: 1. Teorik propagandada kullanlacak burjuva basn rahatlkla iftira atabilir ve anlatlmak istenen eyin stn kapatabilirdi.

2. Burjuva konumaclar toplantlarnda tatl dille gz boyayabilirlerdi. 3. Ayrca 1112 saatlik yorucu bir i gnnden sonra eve dnen iiler sosyalist yaynlar okumaya pek hevesli olmayabilirlerdi.

4. Dolaysyla bir tek eylem bir gnde milyonlarca bildiriden daha ok propaganda salard.

Bu nedenle, terr rgtlerinin dzenledikleri eylemlerin temelinde rgtn propagandasn yapma arlk kazanmaktadr. rgtler, kurulularn tamamladklar, tekilat yaplanmas asndan yeterli bir dzeye geldiklerinde sansasyonel nitelikli bir iddet eylemi ile kamuoyuna varlklarn duyurmay hedeflerler. Dnyada ki btn rgtlerin kamuoyuna ilk klarnn ve kendilerini duyurmalarnn ounlukla bir iddet eylemine dayand gzlenmektedir. Terr rgtleri seslerini geni halk kitlelerine duyurabilmek amacyla silahl propaganda ya da baka bir deyile iddetle propaganda yntemine byk nem vermektedirler. 20

KARI PROPAGANDA Kar propaganda bir birey ya da toplulua ynelik yrtlen propaganda faaliyetlerine karn, o birey ya da toplulua ynelik yrtlen farkl dnceye sevk ve kendini aklama faaliyetleridir. Kar propagandann lkemizdeki en belirgin rneine bakacak olursak; Milli Eitim Bakanlnn, Tarih kitaplarnda deiiklie gittiini basndan rendik. Bata, Ermeniler olmak zere Rum, Sryani ve Trkiyede yaayan dier Hristiyanlar hakknda kar propaganda ieren yeni blmler eklenecektir. Szde Ermeni soykrm iddiasyla, Yunan-Pontus ve Sryanilerle ilgili konular, bu retim ylndan itibaren ders kitaplarna konulacaktr. Bu nedenle de tarih ve sosyal bilgiler retmenleri eitime alnacak, Ermeni soykrm iddialarna ilikin bilgi verilecektir. Devletimizin, Ermeni soykrm konusunda ok hassas olduunu biliyoruz. Ders kitaplarna kadar uzanmasn, bunun sonucu olarak gryoruz. Tabii ki, her devlet gibi Trkiye de kendi yakn tarihini retecek. Kar propaganda ieren grlerin tarih olarak sunulmas AB ve ya dier yollardan Trkiyenin nne srlen soykrm iddialar konusunda gen beyinleri bilgilendirme amacndadr.

PROPAGANDA VE TUTUM DEM

Propaganda srecinde nemli olan ne ekilde olursa olsun, tutum deiiklii salamaktr. Burada tutumun ne olduundan ve zelliklerinden bahsedelim. Tutumlar olduka organize olmu uzun sreler duygu, inan ve davran eilimleridir. Bu eilimler dier insanlar, gruplar, fikirleri, lkenin dier yrelerini ya da nesnelerini konu edinir. Bu tanmn temelinde iki nemli zellik yatar: 1)Tutumlarn olduka uzun sreli olmas. Geici olarak bireyin gsterdii, baz eilimleri, o bireyin tutumu olarak grmeyiz. Bir eilimin tutum olabilmesi iin, bireyin o eilimi olduka uzun sreli olarak gstermesi gerekir. 2)Bilisel, duygusal ve davransal birimleri iermesi. Tutum yalnz bir dnce veya duygu deildir. Tutum olarak tanmladmz eilimin ierisinde kendini inan olarak ifade eden bilisel duygu ve heyecanlar ieren duygusal ve gzlemlenebilen faaliyetleri ieren davransal leler vardr. Tutum deiiminin gerekleebilmesi iin belirli bir soruna ya da konuya ilikin olarak, belirli bir tutuma olan ve bakalarna bu tutuma inandrmaya alan bir iletiimci ya da kaynan bulunmas zorunludur. Amacn gerekletirebilmek yani savunduu tutumun doru olduuna insanlar inandrabilmek ve tutumlarna kendininki dorultusunda deitirmelerini salayabilmek iin kaynak, bir iletiim (mesaj ) hazrlar. Bu iletiim belirli bir ortamda sunulur. Bu (kaynak, iletiim ve ortam ) tutum deitirme giriimini oluturur. Tutumlar, insan dncesinin psikolojik nesnelerden olumlu ya da olumsuz etkilenme biimleridir. Bireyler gndelik yaamda ou kez tutumlarnn kart davranlarda bulunurlar. ou zaman bir eye inanrz; Ama grubun basks, Ortamn koullar veya yararc eilimler yznden nandmz sandmz bu eyin tam kartn yaparz. Bazen evremizde ki kiilerin karsnda gln dmekten korkmuuzdur. Ara sra uzman olarak grdmz bir kiinin propaganda faaliyeti etkisinde kalm ve ona inanmzdr. Baz 21

durumlarda, bir karmz sz konusu olduundan dndmz eyleri aklamaktan kanmzdr. Bakalarna, sevdiklerimize veya arkadalarmza yarar salamas iin tutumlarmza uygun biimde davranmamszdr. Bazen de bencilce bir tutumumuz baskn kar. Ksacas tutumlarmz ne kadar gl ve ne kadar youn olurlarsa olsunlar, evresel ve kiisel zorlamalarla onlar kolayca unutabilir ve deitirebiliriz. Tutum deiimi ikna-uyum srelerini ierir. Birey bazen ikna olur; bazen kendi kendini ikna eder; ou kez de grup basksna boyun eer. Bu srete tutum deiimi, genellikle uyum durumuna gelerek sonulanr. Tutumun deiebilmesi iin tutum ile davran arasnda bir eliki olmas ya da nceki tutum ile sonraki koullar arasnda bilgisel bakmdan farkllk bulunmas gerekir. Ayn nesne konusunda farkl iki bilgi ya da davran sahibi olmak, bireyler de bilisel dengesizlik yaratr. Bu dengesizlik, aykr davrann terk edilmesine ve ya davran ile uyarl yeni bir tutumun benimsenmesine kadar srer. Tutum deiimi kuram iin oluturulmu pek ok model vardr. Bu modeller propaganda koullar altnda da olduunca olumlu ilemektedir. Benzeme modeli: insan psikolojisini bir makine ye benzeterek, herhangi bir bilginin insan beynine verilmesiyle insann psikolojik yapsnda hemen bir tutum deiimi gzlendiini belirtir. Bu model sosyoloji ve psikoloji de davranln ilk yllarnda dorudan bir etki tepki modeli olarak gelitirilmitir. Denge modeli: insan zihnin de dengeye doru giden bir eilim olduunu varsayar; insan etkileyen birok enin karmak bir btn oluturarak psikolojik bir denge durumuna geleceine; dengenin mmkn olmad anlarda ise dengesizliin ba gstereceini belirtir. Bilisel uyumsuzluk modeli: Denge ve dengesizliin, insan psikolojisinde birbirini ieren bir biimde var olduunu ileri srer. nsanlar birok durumda ya tutumsal olarak sahip olamadklar davranlar yapmakta ya da inanlar dorultusunda hareket etmemektedirler. Bu yzden insan psikolojisi ou kez olumsuz uyumsuz tutumlarn karlkl etkileiminden ibarettir. Bilisel uyumsuzluk modeli; bu karmak sreci gstermekte baarl olmakta, fakat nedenleri aklayabilmekte baarsz kalmaktadr ( Brown, 1965 ) Bu tr tutum deimesi ilk olarak tannm psikolog Festinger (1950) tarafndan nerilmitir. Festinger temel varsaym olarak her insann duygu, dnce ve davran arasda bir denge aradn bu denge olmad zaman ortaya kan elikinin kiiyi rahatsz ettiini dnr. Bu bilisel eliki, Festinger e gre insann srekli dnme, aratrma ve deimesinin temelinde yatan ana gddr. eliki giderildikten sonra bilisel uyum oluur ve bireyin o konudaki gerginlii ortadan kalkarak huzura kavuur.

Festinger in kulland klasik rnek sigara ien bir kimsenin davranyla ilgilidir. Doktor Mehmet gnde iki paket sigara ier ve bir doktor olarak sigarann zararn gayet iyi bilir. Sigara ime davranyla, sigarann zararl olduunu syleyen bilgi birbiriyle eliki iindedir. Bu durumda Doktor Mehmetin nnde bilisel elikiyi ortadan kaldracak seenek vardr; Sigara ime davrann deitirmekle ve artk sigara imemek Sigara ile ilgili aratrmalarn geerliliini inkr etme ve sigara imenin gerekte kendisine zararl olmadna kendisini inandrma Bu konuda ki alglamasn karmaklatrarak, baka bahaneler bulma. rnein ; sigara sayesinde gerginliimi gideriyorum, baka hibir zevkim yok, yegne zevkim bu, sigara, 22

bu da elimden alnrsa yaamn bir anlam kalmaz , lm Allahn emri sigara imiim ve ya imemiim fark etmez vakti zaman gelince nasl olsa hepimiz leceiz diye dnceler gelitirebilir. Festingerin bilisel uyumsuzluk kuram ise; tam aksini bekler; en az para alan gruptaki kiiler en yksek elikiyi yaarlar. nk onlarn yalan davranna hakl gsterecek yeterli bir neden yoktur. En yksek paray alan grup ise yalan davranlarn hakl gsterecek yeterli bir neden gsterebilecekleri iin ( u kadar para yalan sylemeye deer ) bilisel eliki iine girmezler ve bu nedenle yalan sylemeye karn tutumlarnda nemli bir deime gzlenmez. Festingerin beklentilerini aratrma bulgularyla desteklenmitir. (Monson, 1980). Bu aratrmalarda gzlemlenen bir yn udur: tutum deimesi, birey gnll olarak katld zaman en iyi sonucu verir. Zorunlu olarak katlnan faaliyetler de ise tutum deimesi gzlenmez. Zorunlu durumlarda denek davrannda ki deiimi evresel koullara ykler ve bu davrantan kendini sorumlu tutmaz. Gz nne alnacak iki bir ynde udur: tutum deimesi sonucu ortaya kan davrann, gnlk yaamda dier insanlar etkileyici bir yeri olmaldr. Bu iki zellik bir araya geldiinde nemli tutum deimeleri ortaya kar. Mesaj renme eilimi: Kurama gre tutum deiimi birbirine bal ardk aamada gerekleir. Dikkat mesaja yneltildi mi? Mesaj kavrand m? Mesaj kabul edildi mi yani tutum deiimi gerekleti mi? Bu aamalar gerekleirse tutum deiimi ortaya kar. Bilisel tepki yaklam: Bilisel tepki yaklam ise insanlarn neden ikna olduklarnn zerinde durur. Mesaj renme yaklam alcya pasif bir rol yklerken bilisel yaklam bireyleri ikna srecinin etkin birer esi olarak ele alr. Yaklamn en ok ses getiren modeli ayrntl inceleme olasl modelidir.

Mesaj geldiinde hedef kiinin(mesaj alan kiinin) mesaj deerlendirmek iin (farknda olarak ya da olmakszn) seecei iki yol vardr. A)Ayrntl ilem B)Yzeysel ilem

Ayrntl ilem: Mesajn ieriini anlama yksek dzeyde gdlenildiinde odaklanldnda

gerekleir. Bu durumda kaliteli ve gl mesajlar baaryla ular ve tutum deiimi gerekleir. Bilisel bir aba gerektirir. Ayrntl ilem sonucu gerekleen tutum deiimi ok kalc olur ve davranlara yansma olasl yksektir.

Yzeysel ilem: erikten ok ortamn ve mesaj verenin zelliklerine odaklanr. Mesaj

verenin d grnm, ekicilii, deneyimi ve dikkat verilen noktadr. Tutum deiimi ya gereklemez ya da ksa sreli ve ortama gre deiir. Gerek deiim deildir. Bireyin hangi ilemi seecei karlarna baldr. Stres zaman darl, bilgi ve yetenek yetersizlii hangi ilemin seileceini belirleyen etmenlerdir. Hangi ilem daha etkili, amaca daha uygunsa buna gre seim yaplr. Kestirme ilemi amaca ulamamza yetiyorsa, kestirme ilem yetmiyorsa sistematik ileme kullanlr. Her iki ilemde de tutum deiimi sz konusu olabilir, ama kestirmede gerekleen deiim daha az direnlidir.

Bireyi ve topluluu etkilemek iin kullanlacak propaganda faaliyetlerinde aadaki yollar izlenmelidir.
23

Propagandac eer ksa yoldan bireyi etkilemek amacndaysa; Olabildiince hzl konumal ki ikna edecei birey zihinsel olarak sistematik ileme yapamasn. Ve verilen mesaj yarglamadan kabul etsin. Ancak bireyin hzl ve yarglamadan kabul ettii durumlarn geici olduu bilinmelidir. Karssndaki birey eer egtml bir bireyse, ona ak ulu ve yarg bildirmeyen cmleler kurulmal, daha az eitimli bir bireyse bu dorudur tarznda kapal ulu ve tam olarak yarg bildiren cmleler kurmaldr. Bir erkek erkeklerin ve kadnlarn birlikte bulunduu bir toplulua ikna etmek suretiyle propaganda faaliyeti yrtecekse, gl, otoriter ve kendine gvenli konumsaldr. Bir kadn kadnlara ynelik bir toplulua ikna etmek suretiyle propaganda faaliyeti yrtecekse, yine gl, konuya hkim, kendine gvenli bir ses tonuyla konumal, jest ve mimiklerle szlerini desteklemelidir. Bir kadn erkeklere ynelik bir topluluu ikna etmek suretiyle propaganda faaliyeti yrtecekse, biraz tereddtl, scak, samimi, ksk ve kendine gvensiz bir ses tonuyla konumaldr. nk erkeklerin kendilerine gvenli, gl kadnlardan holanmad, bunu bir g gsterisi olarak algladklar aratrmalarla sabittir. Yine ikna edilmek istenen insanlar st kesim insanlar ise, kendilerine saysal veriler verilmeli, alt kesim insanlara saysal veriler verilmemelidir. Eitimli ve st kesim insanlara daha manta uygun sylemlerde bulunulmas gerekirken, rnein lkenin gelecei iin size den grev budur gibi, az eitimli ve alt kesim bireylere daha duygusal sylemlerde bulunulmas gerekir. rnein biz koca bir aileyiz, yreinizin sesini dinleyin gibi. Bir siyasi eer bir toplulua konumsa yapacak ise, ve ardndan ayn gn iinde dier siyasiler konuacaklarsa ilk srada konumal, eer arada bir haftalk bir zaman zarf var ise son srada konumaldr. nk bir hafta nce verilen mesaj da baz eyler unutulmaya balyor ve ikincisi daha ansl hale geliyor. Kaynan inanrl ve gvenirlilii: mesajn kimin tarafndan verildii, mesajn inanrln arttrabilir veya azaltabilir. nanrlk byk oranda kaynan uzmanlna baldr. Ayn zamanda kaynan ne kadar gvenilir olduu ve bireyin karlarna ne kadar gzettii de nemlidir.

Azaltma etkisi: kaynan gvenirlilii, inanrll dk olduunda hedef tarafndan sorgulanmadan dorudan mesaj reddedilir. Buna azaltma etkisi denir. Bu durum hedef iin azaltc ipucu grevi grr. Kaynan inanrlnda kltrel farkllklar: inanabilirlik farkl kltrler de farkl anlamlar iermektedir. Topluluku ve bireyci kltrlerde nemli farkllklar vardr. Bireyciler daha ok alannda uzmanla inanrllk yklemektedirler. Zaman getike mesaj ile kaynak arasnda ki balant ortadan kalkmakta ve bireyler mesaj ve mesaj vereni hatrlamalarna ramen mesaj ile kaynan inanrll arasnda ki balant zayfladndan inanrllk etkisi azalmaktadr. Bylece inanrllk yoluyla 24

ulaan olumlu tutum daha az olumlu olmakta dk inanrllkta elde edilen olumsuz durum da daha az olumsuz olmaktadr. Kaynan gvenirlilii de byk neme sahiptir hedef bu kiinin grlerini kabul ederse o ne kazanr bu soruyu sorar, onun amac ne, ne kar var sorusuna yant arar. Kaynan bir kar var ise gvenirlilii azalr. Kaynan niyetine ilikin alg gvenlii azalr. Kaynan ekicilii: ekici insanlarn dierlerine kyasla ikna gleri daha yksektir. nk dllendiricidir. ekicilik kendi iinde e ayrlr. D grnm, beenilebilirlik, benzerlik; insanlar kendilerine benzeyen kiilerden daha abuk etkilenirler. Sonu karma: Houland ve Mandel (1952) dolarn deerinin drlmesi propagandas, hedef e sonu verilmelidir. Petty ve Cociappo (1984) bu durumun belirleyicisi hedefin zellikleri eitim dzeyi ve zihinsel kapasitesidir. Sonu olarak mesaj hedefe braklmamal mesaj iinde aklanrsa hedef daha ok ikna oluyor. Eer eitim dzeyi yksek zihinsel kapasitesi yksek bir kii ise mesaj sonuca balamadan verebiliriz. Sonu olarak eitimci izleyici grubunda sonucu vermeden, eitimsiz gruba sonucu vererek mesaj iletmek daha etkilidir. Gr Kant Says: birok almaya gre ok sayda kant daha etkili tutum deiimi olumasn salyor. Tekrar: tekrar ainalk ve sevgi dourur. Mesaj ne kadar ok tekrarlanrsa hedefin ikna olmas o kadar kolaylar. Ancak savunduumuz gre ilikin olumsuz bir tutum var ise tekrar ters ynde bir etki de yaratabilir. Tekrarn dozunu arttrrsak kiide sklma etkisi yaratabilir. Tek Ynlm ift Ynl M Mesajlar Etkili: tek ynl mesajlar da sadece kendi rnn, hizmetini ya da grn kar tarafa aktarmak sz konusudur. ift ynl mesaj da ise kendi rn, hizmet ve grnn yannda rakiplerinin almalarndan da bahsedilir. Tek Ynl Mesaj: Hedefin zek ve eitim dzeyi dk ise, Dinleyici zaten grle hem fikir ise, Konu karmak ve yeni bir konu ise daha etkilidir. ift Ynl Mesaj: Dinleyicinin eitim ve zek dzeyi yksek ise, Mesajdan farkl dnyor ise Dinleyiciler daha sonra kart gre maruz kalyorlar ise daha etkilidir. Alama Etkisi: insanlar baz konular da hi tartmadan sorgulamadan gr gelitirirler. Eer bu grlere, inanlara saldrrsanz kiilerin tutumlarn tehlikeye sokarsnz. Bir birey mikropsuz bir ortamda yaarken birden virsllerin saldrsna urar ise bnyesi zayf olduu iin enfeksiyon kapar. Destekleyici tedavi ile virse maruz brakmadan baklk sistemini glendirebilirsiniz yani hem savunduumuz hem de savunmadmz gr ift ynl olarak karya aktarrsak tutum deiiklii daha kolay ve kalc olur. Kant M, Hareketlilik Mi Daha ekicidir. Kant ieren mesaj eitim ve zek seviyesi yksek, canl, hareketli mesajlar eitim ve zek seviyesi daha dk bireyler tarafndan ikna edici olmaktadr. Korkunun Etkileri: Propaganda abalarnda dk dozda korku verildiinde hedef daha ok ikna olmaktadr. rnein Bu partiye oy vermediiniz takdirde lkenin Dnya ile ilikileri zayf olacaktr. Ancak ok yksek dozda korkuya maruz kalan birey kaygya 25

kaplmaktadr. rnein Bu partiye oy vermezseniz lke savaa girecektir Kaygda inanrll byk oranda azaltmaktadr. (Janis ve Fesbach n almas) Mizahn Gc: mizah propagandada ska kullanlan bir yntemdir, etkisi birok aratrmayla kantlanmtr. Dikkat ekmekte byk neme sahiptir fakat mesajn kavranmasnda verilmek istenen mesajn nne gee bilir ve tutum deimesinin olumasna engel olabilir. Mizah mesajn ierii ile ilgiliyse ayrntl ileme eer deil ise yzeysel ileme gerekletirilmelidir. Yz Yze letiim: yz yze iletiim de kaynan sevinilebilirlii artyor ve ikna olma sreci ksalyor. Sonluk etkisini ok iyi kullanan politikaclar seimlere ok az kala hedef ile gidip gryor bu saye de daha abuk ikna edebiliyorlar.

BAZI PROPAGANDA TEKNKLER Komnizmin Propaganda lkeleri 1955 ylnda Moskovada toplanan dnya komnist yazarlar kongresinde alnm olan 18 maddelik kararlar Marksist-Leninist ve bu ideolojinin legal ve illegal almalarn anlayabilmek asndan aada belirtilmitir. Bu kararlar sadece belli bir ideolojiye ait olmayp farkl ideolojiler tarafndan da deiik biimlerde kullanldndan nem tamaktadr. 1. . Memleketinizde komnist ve sosyalist partilerin kurulmasn tevik edip kkrtacaksnz. Bu partilerin mevcudu varsa ibirlii yapacaksnz. 2. . Memleket ve halknz mmkn olduu kadar snflara ve zmrelere bleceksiniz. 3. verenle ii arasnda devaml anlamazlk konular karacaksnz. 4. Komnist rejim kkleinceye kadar, memleketinizde komnist tehlikesi olmadna herkesi inandracaksnz. Sizin niyet ve almalarnz fark edenleri pheci ve jurnalci olmakla sulayacaksnz. 5. Gizli ve ak din dmanl yapacaksnz. Mezhep ve tarikat mnakaalarn kztracaksnz. 6. Her milli dava ve davran karsnda tamamyla hissiz, tasasz kalacak, mmkn olursa nleyici yazlar yazacaksnz. Her milli varl ykmak iin gayret sarf edeceksiniz. 7. Politika, edebiyat, sanat ve btn kollarnda, fikirlerinize yakn olmayan ve komnist eilimi bulunmayanlarn btn hret, rabet ve otoritelerini ykmaya alacaksnz. 8. Halkn ok sevdii kahramanlar ykmak zor olacana gre, onlar kendinize bayrak yapacak onlarn fikir ve dncelerini kendi anzdan yorumlayacaksnz. 9. Romanda, iirde yazda karikatrde sistemli ve maksatl olarak iinin ve kylnn sefaletini mbalaal bir ekilde tehir edeceksiniz. 10. Tercmelerinizde batnn komnist ve komnizme meyilli olan yazarlarnn eserlerini tercih edeceksiniz. 11. Milletinize bat blou dmanl alayacaksnz. 12. Nizam ve kanunlara kar gelenleri destekleyeceksiniz. Kargaalk karmak iin muhalefet duygularn isyan derecesine karacaksnz. 13. Memleketinizde yasak deilse Rus filmlerini, yoksa sol eilimli film, tiyatro ve piyesleri verek halkn ilgisini bunlarn zerine ekeceksiniz. 14. Evvelce komnist olduklar halde sonradan dnen (Fransz Andre Gide, A. Malraux, ngiliz Arthur Kaestler, Stephen Spender, talyan gnas Silone Mola Porte Amerikan Richard Writg ve Lovis Fisher gibi) kiiler aleyhinde kampanya aacak, hret ve fikirlerini silip ykacaksnz. 15. Sendikalar, genlik dernekleri gibi topluluklar ele geirmeye alacaksnz. 26

16. Bilhassa retmen, profesr, parti bakan vs. gibi byk kitleleri elinde tutanlara yaklaarak saflarnza ekeceksiniz. 17. Devaml huzursuzluk kaynaklar arayacak ve huzursuzluu devam ettirmeye alacaksnz. 18. Komnizmi aka mdafaa etmekten mahrum olduunuz takdirde sosyalizmi, sosyalist yayn yapamadnz takdirde ii haklarn savunarak ayn gayeyi devam ettireceksiniz.

Blc (Etnik) Propaganda Belirli bir etnik kimlie sahip kiilerin, iinde yaadklar lkenin siyasi yaps ierisinde tek unsur olmamalar durumunda, yaadklar lkeden toprak talepleriyle birlikte ayrlp kendi devletlerini kurma amacyla hareket etmeleri temelinde ortaya kan terr hareketleridir. Bamszlk iddias ile ortaya kan kk baz gruplar, ait olduklar etnik toplumun byk ounluu tarafndan kabul grmemesine ramen, iddet eylemlerine ynelmektedirler. Etnik terr, Ermeni terr olaynda olduu gibi bazen de tarihi bir takm temeller zerine de bina edilebilmektedir. Dnyann btn devletlerinin, eitli kltr ve milliyetleri zaman ierisinde bnyelerinde eriterek bugnk yaplarna ulamalar dikkate alndnda, dnya zerinde hibir lkede etnik alt yap zerine kurulacak bir hareketin ortaya kmasnn imknsz olduu deerlendirilemeyecektir. Siyasi ve ekonomik eitli nedenlerden dolay ortaya kan honutsuz gruplar, Devlete ynelik bir tavr sergileyeceklerinde, alt yaplarn kuvvetlendirebilmek iin aznlk psikolojisi ierisinde bulunan kitleleri hedef olarak semeye almaktadrlar. Aznlk psikolojisi ierisinde bulunan veya bu psikoloji ierisine ekilmeye msait gruplar, terre veya sistem kart hareketlere ynelecek olan hareketlerin balatclarnn her zaman hedefi olmulardr. Terr rgtleri, illegal mcadelelerinde bu durumu gz nne almaktadrlar. Nitekim dnyadaki etkili olmu ve uzun sre ayakta kalabilmi terr hareketlerinin bir aznlk psikolojisine dayandrlmaya alld gzlenmektedir.

Trkiyede alevi vatandalarn inanca dayal farkl kltrlerini kullanarak terr hareketlerinin ierisine ekilmeye allmas, Marksist temelli terr gruplarnn bu insanlar kitle taban olarak kullanmak istemeleri, bu ynde strateji gelitirmeye almalar, aznlk psikolojisi ve kimliinin terr asndan istismarnn tipik bir rneini oluturmaktadr. Aznlk psikolojisi ierisindeki rgtlenmeler birbirlerine sadece ideolojik olarak deil, ayn zamanda bir kimliin mensubiyetinden kaynaklanan yaknlk ile de balandklarndan kolayca rgtlenme, taban oluturma ve genileme imkn bulabilirler. Ayrca, zellikle Dou Anadolu Blgesi'ndeki yerleim birimlerinde, sosyo-ekonomik seviyesi dk iyi bir eitim almam olan baz genlerde Krtlk bilincinin yaratlmas iin; 1. Krt olduu iddia edilen vatandalarmzn ayr bir rk olduu, 2. Ayr bir dillerinin bulunduu, 3. Binlerce yllk bir tarihe sahip olduklar, 27

4. Yaadklar topraklarn en eski zamanlardan beri kendilerine ait olduu ve Krdistan olarak anld, 5. Nevruz' un Krtlerin ulusal kurtulu bayram olduu, 6. Krdistan tabir edilen blgenin srekli smrgeciler tarafndan istilaya tabi tutulduu gibi fikirler enjekte edilmektedir.

Bu fikirlerin doruluu ve pekimesi iin de gnmz uygulamalarna ilikin olarak;

1. Krdistan'n igal altnda tutularak drt lke arasnda paraland, 2. Ana dilleri olan Krte'nin konuulmasna ve bu dille eitimlerine msaade edilmedii, ikinci snf vatanda muamelesi grdkleri, 3. Bilinli olarak geri brakldklar ve yaadklar blgeye ada hi bir imknn getirilmedii, 4. Krdistan olarak tabir ettikleri blgenin yeralt ve yerst zenginliklerinin smrld, yama edildii, 5. Krt olarak tabir olunan insanlarmzn hor grld ve aaland, asimilasyona tabi tutulduu, 6. Ba kaldrann yok edildii, tutuklanarak ikenceye maruz brakld,

Terr rgt PKK/KONGRA-GEL bu propaganda faaliyetlerini; 28 yayn organ, 11 ayr dilden yayn yapan 17 radyo, 1 TV istasyonu ve 700-750 kadar propaganda eleman ile yrtmektedir. Bu vastalar ile yrtt propaganda faaliyetlerinde; Militanlarna ve milislere "byk Krdistan", Bat kamuoyuna "ezilen halk", Yunanistan, Suriye ve Ermenistana "Trklere kar birlik", Blge halkna ise "Krt slam Devleti" temasn ilemektedir.

Terr rgt PKK/KONGRA-GEL ; 1. Her vesile ve frsatta propaganda yapmaktadr. Her eylemi ve faaliyeti propaganda vesilesi haline getirmektedir. 2. Blge halk ile kolayca diyalog kurabilmektedir. 3. Gvenlik kuvvetlerinin propagandasna, kar propaganda gelitirmeye nem vermektedir. 4. Propaganda hedefleri, her kesimi (yal, gen, kadn, ocuk, militan, gvenlik gc vs.) kapsamaktadr. 5. Propaganday gerekirse zor kullanarak, hatta ldrerek yapmaktadr. 6. Propaganda esnasnda neler sylenecei tek elden hazrlanmakta genellikle ayn ifadeleri kapsamaktadr. 7. Propaganday bu konuda eitilmi grup lideri ve uzmanlarna yaptrmaktadr. Dierlerini kylerle temas ettirmemektedir. 8. Her eylemden sonra evre kylerdeki halk toplayp propaganda yapmakta ve eylemin etkisini artrmaya almaktadr. 28

9. Yre halknn tahsil seviyesi dk olduu iin abartl ve yalan haberleri kolaylkla yaymaktadr.

ntihar Eylemleri Terr rgtlerinin intihar eylemlerine ihtiya duyar hale gelmeleri; gelimelerinin, glenmelerinin ve ne srdkleri ideolojik ve politik izgide daha ileri atlm yapmalarnn bir sonucu deildir Bu balamda, bu eylem yntemi bir rgt iin debilecei en kt yol, ya da varabilecei en son noktadr. nk bu yntem, sonuca varmann mmkn olmad koullarda ortaya kar. Bu eylem yntemi, ortaya k koullarna gre farkl neden ve mesajlar tasa da, znde dman olarak grlen taraf, en karl bilno ile psikolojik taarruza tutmay hedeflemektedir. Terr rgtlerinin intihar eylemlerine bavurmalarnn nedenlerini yle sralayabiliriz. rgt olarak;

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.

Klme kompleksine dmek, Yok, olu psikolojisini yaamak, Faaliyet kanallarnn tkandn hissetmek Kitle desteini kaybetme korkusuna girmek, Muhatap alnmamadan doan panik ve tedirginlik iine srklenmek, Demoralize olmak, lm, g gsterisinin bir arac haline getirmek, Kendi kadrolarn ve taraftarlarn psikolojik tehdide tabi tutmak.

Bu ana balklardan tamam ya da birka bir araya geldiinde intihar yntemi iin gerekli zemin olumu demektir. Arkasnda hangi gler bulunursa bulunsun, eer bir terr rgt bu eylem yntemine bavuruyorsa, bu durum artk son noktaya gelindiine iaret eder. rgtlerin gerek i yzlerini ve gerek durumlarn ele veren en iyi ipucunun, kullandklar yntemler olduklar bilinmektedir.

ntihar eylemi, szck anlamyla aresizliin eylemidir. Bu eylem, bir insann i dnyasndaki yknty da vurduu gibi bir rgtn i yaamndaki bunalm da ortaya koymaktadr. Bu bakmdan rgtsel planda bir intihar eylemi, ardnda ne kadar kanl bir bilno braksa da, yaanan aresizlii gzler nne sermektedir.

Hemen vurgulamak gerekir ki; KADEKnn Tuncelide Adanada ve Sivasta yapm olduu intihar saldrlar kendi tarihinde varabilecei son noktaya geldiinin iaretini ilk defa vermi bulunmaktadr.

29

Bir rgt intihar yntemine ihtiya duymamak iin, sonuna kadar adeta rpnp durur. Mmkn olduunca bu yntemden uzak kalmaya azami aba gsterir. nk bilinir ki, eer bu ynteme bir kere ihtiya duyulursa, kanlmaz olarak rgt yaps kendi iinde karakter deitirmeye balar. Artk bu yntemden sonra gidilecek baka bir noktann olmad bilinir.

Terr rgtlerinin Halkla likiler ve Propagandaya Bak Terr rgtleri iin halk kazanlmas gereken en nemli unsurdur. Bu nedenle halk kazanmak iin her yolu mbah sayarlar. Bu dorultuda kendileri her trl halkla ilikiler ve propaganda faaliyeti yrtrken, devletin bu yndeki faaliyetlerine ise her trl yaktrmay yaparlar. Dolaysyla her rgt amalarn gerekletirebilmek iin geni bir halk desteine gereksinim duyduunun bilincindedir ve zellikle propagandaya ynelik eylemlerini bu erevelerde gerekletirmektedirler. Hatta bu amala, ilgili yasalardan yararlanarak toplum ierisinde dernek, vakf, v.b biiminde yan rgtler kurmakta; kurulu olanlara ise ye olarak ynetim kurullarn ele geirmektedirler. Legal olan bu rgtlenmeler, rgt zellikle basn-yayn yolu ile kamuya tantrken, dier ynden taraftar ve sempatizan kazanarak; onlarn arasndada rgtn gereksinim duyduu elemanlar bulmak ve onlar yetitirmek gibi fonksiyonlar yerine getirmektedirler. Ayn zamanda rgtlerinin finansal gereksinimlerini de kendi aplarnda karlamaktadrlar.

Terr rgtlerinin ilk aamada sklkla kullandklar propagandada ama, Kendi davalarn ve rgtlerini tantmak, insanlara tandk klmak ve insanlar arasnda sempati uyandrarak potansiyel taraftar oluturmaktr. Yaplan her trl eylemde propagandann ncelikli olduu grlmektedir. zellikle eylemlerden sonra basn yayn kurulularnn aramak veya olay yerine bildiri brakmak suretiyle eylemlerin stlenilmesi, bunun bir kantdr. Bununla birlikte bazen tersi durumlara da rastlanmaktadr.

rnein Hizbullah rgt, ilemi olduklar eylemleri kesinlikle stlenmemektedir. Bu durumu ise, kendilerinin reklma ihtiyac olmad, imzalarnn hedefin ahsnda zaten belli olduu eklinde izah etmektedirler. BDA-C rgt ise, aksine, kim yaparsa yapsn, kendi iine gelen btn eylemleri stlenmekte ve bylece kamuoyunda gl grnmeye almaktadr. ounlukla nemli kii ve kurululara ynelik ses getiren eylemlere arlk verilmektedir. Bylece kitle iletiim aralar vastasyla gndemde kalmakta ve kendilerini hem yurt iinde ve hem de yurt dnda tantm olmaktadrlar

Propaganda grevini, byk lekli rgtlerde ayrca yaplandrlm ve cephe olarak

adlandrlan alt birimler yrtmektedir. zellikle Marksist-Leninist tabanl rgtler ile PKK / KONGRA-GEL gibi etnik kkenli rgtlerde, bu birimlere zel nem verildii tesbit edilmitir. rnein, (PKK / KONGRA-GELin ERNKs). Kk apl rgtlerde ise, propaganda, dier faaliyetlerle birlikte ayn anda yrtlmektedir. rgt ii propagandalarda ise militann, yenin veya taraftarn daha ok psikolojik dnyasna hitap edebilen bir yaklam benimsenir. rnein, kendisinin anti emperyalist bir kahraman, zgrlk savas, mcahit vb. olduu sylenerek 30

bireyin duygularn kabartacak konuma ve derslerin yansra; mzik olarak da daha ok ajitasyon yaratacak marlar dinletilir ve syletilir. Terr rgtlerinin yrtt bu propaganda ve halkla ilikiler faaliyetlerine kar ayn erevede alnan tedbirler ise; Bu faaliyetlere kar vatandalar, topluluklar ve ulusu aydnlatmaya, Korumaya ve ayrca, kii ve gruplar bilgilendirmeye, Dnmeye, duyarl hale getirmeye ynelik faaliyetleri ierir.

Terr rgtlerine ynelik srdrlen mcadeleyi psikolojik ynden desteklemek amacyla yrtlen bu halkla ilikiler ve propaganda faaliyetlerini terr rgtleri psikolojik sava olarak tanmlamakta ve bu faaliyetlere baklarn Devrimci Solun yayn organ Mcadele Dergisinde "Kirli Savan Bir Baka Boyutu; Psikolojik Sava" bal altnda yle ifade etmektedirler. Psikolojik sava, savan kendisinin-silahlarn yan sra ve silahlardan daha ok-iradelerin arpmas olmas gereinden hareket eden oligarinin devrimci iradeyi sarsmaya, kendine gven olgusunu gvensizlie dntrmeye ynelik psikolojik-moral faaliyetleridir. Psikolojik sava, savan maddi aralaryla ve maddi yrtlyle tamamlanr. Devrimci propagandann, demagoji, yalan ve speklasyona dayal kar-propaganda ile boa karlmas, devrimci saflarda gvensizlik, danklk, ylgnlk, moral bozukluu kuku vb. yaylmasdr. Psikolojik sava yntemleri son derece eitlidir. Kar saflarda moral knts yaratmak iin her trl aracn kullanlmasyla yrtlr. Yalan haber retmekten, Fiziki darbe vurmak, Burada darbenin psikolojik etkisidir sz konusu olan Pek ok faaliyet psikolojik savan konusudur

Oligarinin mcadeleye kar ilan ettii zel (kirli) savan nemli bir paras (alt bal) dr psikolojik sava... Psikolojik sava kazanabilecek irade ve inan salamlna, kararlla ve bilince sahip olmayanlar, sava byk oranda yitirmi demektir Gerek kontrgerilla rgtlenmesi, gerekse dier militarist rgtlenmeler gerilla savann psikolojik ypratma sava olduu bilinciyle kar-propaganda faaliyetlerine son derece nem vermektedirler. Bu faaliyetlerle, bir yanyla devrimci anlayn varlk koulu halk hedeflenirken, dier yanyla dorudan devrimci hareketin insanlarnn etkilenmesi de hesaba katlmtr. Psikolojik sava: devrimcilerin halkla ban kesmeye, devrimci harekette gven bunalm yaratmaya yneliktir. Halk ya da devrimcileri etkilemeye ynelik kar-propagandann temelinde yatan olgu yalan ve demagojidir. Yalan ve demagojiye dayal bilgilerle oluturulan senaryolarla, Devletin gll, Devrimcilerin gszll propagandas yaplr. Devrimcilerin syledikleri ile amaladklarnn farkl eyler olduu, Halk kandrmaya altklar, rz-namus, din dman olduklar, kar peinde kotuklar vb. eylerle devrimciler halk nezdinde karalanmaya, kk drlmeye allr. 31

Dier yandan devrimcileri ypratmak, zayflatmak, gven bunalm yaratmak, blmek gibi psikolojik stnl elde tutmak amal daha birok ey dnlr ve gelitirilir. nderlii karalama, psikolojik savan devrimcilere ynelik kulland yntemlerin banda gelmektedir. Devrimci harekete gvensizlii egemen klp, hareketi iten kertebilmek iin, kamuoyunda bilinen-tannan devrimciler akla hayale gelmeyecek yalan demagojiyle karalanarak, aalanmaya, haklarnda aibe yaratlmaya allr...

"Yine basn araclyla aibe yaratmaya ynelik haberler bol bol yaynlanyor. Halkn ve devrimcilerin kafasn kartrmak, onlar kendi ilerinde ypratabilmek amacyla bavurulan blnme ykleri kontrgerilla yntemlerinden bir bakasdr." "tiraf kurumu da devrimci mcadeleye ynelik kuralsz savan bir parasdr. Devletin gll olgusuyla birlikte yaplan propaganda ile zayf unsurlar ele alnp, etkilenmeye allr. Bylece bir taraftan devrimcilere darbe vurmak hedeflenirken, dier yandan bu hain ve dnekler araclyla TV. ve basnda kamuoyunu etkilemeye ynelik devletin istedii tarzda yalan ve karalamaya dayal devrimciler aleyhine mesajlar yaynlattrlr. Halka, bakn gvendiiniz insanlar byle mesaj vermek, bu kiilii yitirmi insanlk msveddelerinin azndan devletin gll propagandas yaptrmak ve halk etkilemek amalananlar arasndadr." Bir baka sol terr rgtnn yayn organ olan Uzun Yry adl bir baka dergide ise Psikolojik sava iin; propaganda ile, savataki meruluunun, manevi stnln kazanmak iin halk motive etmeye alt ifade edilerek psikolojik savan, kitle iletiim aralarnn tm zerinde demokratiklik adna denetim mekanizmalar kurduunu, bu mekanizmalar araclyla sansr uyguladn, neyin ne kadar ileneceine karar verdiini iddia etmektedir. ehir Gerillasnn Elkitabnda, terrist liderlerden Brezilyal Carlos Marighella ise unlar yazmaktadr. "Psikolojik sava ya da sinir sava, saldrgan bir teknik iermektedir. Kitle iletiim aralarndan dorudan yada dolayl yararlanarak, halkn azdan aza dolaan haberlerine dayanarak, hkmeti demoralize etmeyi amalar. Psikolojik savata, medyaya sansr ve bask uygulad ve kendisine ynelik fikirleri yasaklayarak, kendisini savunma konumuna kapad iin, hkmet her zaman dezavantajldr. te tam bu noktada hkmet, lgn ve mitsiz hale gelir, tezatlara der, kendisini ve hereyi kontrol altnda tutma gayreti iinde ke balar."

Seim Propagandalar
Seimlerde propaganda kurallar nedir? Seimlerde propaganda kanun hkmleri dairesinde serbesttir. Propaganda, oy verme gnnden nceki onuncu gnn sabahnda balar ve oy verme gnnden nceki gnn saat 18 : 00 inde sona erer. Ak Yerde Propaganda yapmann koullar nedir? Seim zamannda, genel yollar zerinde, mabetlerde, kamu hizmeti grlen bina ve tesislerde ve ile seim kurulunca belirlenen meydanlar dnda toplu olarak szl propaganda yaplmas yasaktr. Siyasi partilerin toplu olarak propaganda yapmak iin mracaatlar zerine, toplant, meydan, gn, sra ve saatlerini ile seim kurulu ad ekme ile belirler ve ilgililere tebli eder. Bamsz adaylar 32

iin de ayn surette haftada bir gn ayrlr. Ak yerlerde, gne battktan douncaya kadar toplu olarak, szl propaganda yaplamaz. (madde:50) Kapal yerde propaganda yapmann koullar nedir? Seimlere katlan siyasi partiler veya bamsz adaylar adna kapal yer toplants yaplabilir. Kapal yer toplants yapmak isteyenler, kiilik bir heyet kurar ve en yakn zabta amir veya memuruna haber verir. Kylerde muhtar veya vekiline haber vermek kfidir. Heyetin grevleri, toplantnn dzenini salamak, kanunlara kar hareketleri, edep trelere aykr veya su ilemeye kkrtc mahiyet tayan sz ve fiilleri nlemektir. Kapal yer toplantlarna, toplanty idare eden heyetin istei veya seim kurullarnn karar dnda, zabta amir veya memurlar, hibir surette mdahale edemezler. (madde:51) Hoparlrle propaganda yaplabilir mi? Hoparlrle propaganda kanunda belirtilen kurallara uymak kouluyla serbesttir. Baka bir parti veya bamsz aday adna ak veya kapal yer toplants yaplan saatlerde, bu toplantlarn yapld yer veya binalardan iitilecek ve bu toplantlar rahatsz edecek biimde hoparlrle propaganda yaplamaz. (madde:56) El ilanlar datlabilir mi? Seimlere katlan siyasi partiler, bamsz adaylar, el ilan ve her trl matbua datmakta serbesttir. Oy pusulas hari dier tm matbuatn datm propaganda yasann balad saatte biter. (madde:57) Propaganda yaynlarna ilikin yasaklar nelerdir? Propaganda iin kullanlan el ilanlar ve dier her trl matbualar zerinde, Trk Bayra, dini ibareler, bulundurulmas yasaktr. Propaganda Trke den baka dil ve yaz kullanlmas yasaktr. (madde:58) Duvar ilan ve afile propaganda yapma yasanda nelere dikkat edilir? Propaganda iin afi ve duvar ilanlar ile her boyda parti flamalar, propaganda bayraklar ve benzerleri ehir, kasaba ve beldelerde ile seim kurullarnca gsterilecek yerlere aslr. Parti genel merkezlerinde, il, ile, belde merkez binalar ile kapal yerlerde ve parti tatlarnda, adaylarn zel tatlarnda, konvoylarda, mitinglerde, miting alanlarnda, kapal salon toplantlarnda, miting ve toplant gn kullanlan afi, bayrak, flama ve benzerleri bunun dndadr. (madde:60) Matbua datmn kimler yapamaz? El ilan mahiyetindeki matbualar datacak kimselerin seme yeterliliine haiz olmalar arttr. Devlet memurlar ve memur statsndeki kiiler ilan datamazlar. (madde:62)

Aytu MERMER

33

Bakent niversitesi letiim Fakltesi Halkla likiler ve Tantm

KAYNAKLAR

Yervant zuzun, Kar propaganda teknikleri Emekli Tabip Albay, Prof. Dr., Memory Center of America Trkiye Yneticisi, Psikiyatrist H.Anda Demirta Bakent niversitesi letiim Fakltesi, letiim ve kna 1-2 Ders Notlar Mahir ayan: Kesintisiz Devrim II-III http://www.canim.net/saglik_bilgileri/beyin-yikama.html http://www.sucbilimi.org/?ana=psikolojik_savas&alt=p http://www.medyabiti.com/devam.asp?yid=7 http://www.terorizm.info/index.php?option=com_content&task=view&id=52&Itemid=67 http://www.wdyd.com/topic.asp?TOPIC_ID=2456

34