Freud Ve Psikanaliz

www.MaximumBilgi.
com
ARATIRMA SERS No.42
Freud ve Psikanaliz
Aratrma Serisi No.42
Freud ve Psikanaliz
I. BLM Freud ve Psikanaliz
Sigmund Freudun uygulayp gelitirdii Psikanaliz Yntemini incelediimizde, Freudu Psikanaliz kavramndan ayr dnemeyeceimizi grmekteyiz. mrn bu tedavi yntemini gelitirmeye adayan Freudun, ortaya att fikirler, gnmzde hl tartlmakta ve yeni aratrmalara kaynaklk etmektedir. Bu blmde, ruhun Kristof Kolombu olarak anlan Freudun yaamndan yola karak grlerini, aratrmalarn ve elde ettii bulgular deerlendirmemiz gerekmektedir. A) FREUDUN YAAMI , ARATIRMALARI VE GRLER Freud, bilimsel aratrmalarn yaparken, dnemin toplumsal ve siyasal koullarndan etkilenmi ve bu etkilenme onun yaamna olduu kadar aratrmalarna da yn vermitir. Bu adan bakldnda, Freudun yaamnn aratrmalaryla doru orantl olarak, ele alnmas gerektii grlmektedir. 6 Mays 1856da o dnemde Avusturya Macaristan mparatorluu iinde yer alan Morauyann Freiber kentinde doan Sigmund Freudun atalarnn Yahudi olduu bilinmektedir. Sigmund Freud, yn tccar olan Jakop Freudun krk yalarnda iken, kendisinden yirmi ya kk olan Amalie Nathansonla yapt ikinci evliliinden dnyaya gelmitir. Annesinin kaytsz artsz gz bebei olmu, bir adam, mr boyunca kendini Fatih gibi hisseder. te, baarl olacana duyduu bu gven ou kez gerek baary da dourur. Amelia Nathansonun ilk gz ars olan Sigmund Freudun baarl bir bilim adam olmasnn altndan sevgiyle geen ocukluunun etkisinin olduu dnlebilir. Freudun aile iindeki konumunun allmn dnda olduu grlmektedir. nk babasnn ilk evliliinden iki yetikin olu daha vardr. Bunlardan biri evli ve bir ocuk sahibidir. Bu yeenin Freud iin ocukluk yllarnda en az kardeleri kadar nemli olduu anlalmaktadr. 1860 yllarnda babas, giderek artan ekonomik skntlar nedeniyle Freiber kentinden ayrlmaya karar verir ve Freud ailesi temelli olarak Viyanaya yerleir: Viyanada aile, Freudun ocukluu boyunca ekonomik skntlar ekmitir. 1865 ylnda liseye balayan Freud, sekiz yl boyunca okuduu bu okuldan stn baar derecesiyle mezun olmutur.
__________________________________________________________________
WWW.MAXIMUMBILGI.COM
Freud ve Psikanaliz
Lise yllarnda, Latince, Franszca ve ngilizce eitimi grd ve kendi abasyla branice, talyanca ve spanyolca rendi. Lise sonrasnda Goethenin bir yaptndan etkilenerek tp alann seti. 1873 ylnda Viyana niversitesinde tp renmeye balayan Freudun zel ilgi alannn histeri olduu grlmektedir. Dl yata anlamn gelen histeri, psikolojik bozukluklardan ortaya kan ve fiziksel belirtilerle kendini gsteren bir davran olarak deerlendirilmektedir. Normalden yl ge mezun olduu bu niversitenin bnyesindeki Brcke Enstitsnde alt yl boyunca almtr. Bu yllarda fiziksel bilimlere ynelik tutumunun ana izgilerini kazanm ve merkezi sinir sistemi anatomisi zerine aratrmalar yapmtr. Ancak almalarndan ald para, ailesinin ihtiyalarn karlamaya yetmediinden 1882 ylnda Brcke Enstitsnden ayrlmak zorunda kalmtr. Enstitden ayrlmasnda etkili olan bir baka neden ise Yahudi olarak akademik kariyer edinme ansnn az olduunu dnmesidir. 1882 ylnda Martha Bernaysla tanan Freud, ona ak olur ve onunla nianlanr. Hamburgun nl Yahudi ailelerinden birisinden gelen Martha Bernays, Viyanada yaamasna ramen, o srada Almanyadaki evine dnmek zorunda kalr. Drt yl boyunca nianlsn ksa ziyaretlerde gren Freudun nianlsyla nerdeyse her gn mektuplat bilinmektedir. 1882 ve 1885 yllar arasnda Viyana Genel Hastanesinde alan Freud; uzun bir klinik eitim dnemi daha geirmitir. 1883 ylnda dnemin en nl beyin anatomisi ve nropatoloji uzman Dr. Theodar Meynertin ynetimindeki psikiyatri kliniinde asistan olarak almaya balam ve Meynertten etkilenerek nropatolojide uzmanlamaya karar vermitir. 1885 ylnda nropatoloji doenti olurken, ayn yl kokainin klinikte kullanm konusunda aratrmalar yapmaya balamtr. Babas Jakop Freudun baarl geen gz ameliyatndan lokal uyuturucu olarak kokaini kulland grlmektedir. Aratrmalar sonucunda, kokainin ar kesici etkisinin de bulunduunu grerek, kokaini tedavi kapsam dnda brakmtr. 1885 ve 1886 yllarnda Pariste dnyaca nl nrolog ve Salpetriere Sinir Hastalklar Hastanesi Mdr Jean Martin Charcot ile birlikte histeri ve hipnoza ynelik almalar yapmtr. Charcot, histeri ve hipnoz konularn sadece nropatolojinin dallar olarak deerlendirmi ancak Freud, bu konular ruhsal yap asndan incelemeyi daha doru bulmutur. 1886 ylnda Freud nropatolog olarak zel bir muayenehane amtr. Ayn yl uzun sre ertelemek zorunda kald evlilik plann da gerekletirir. Bu dnemde, nropatolojik almalarn brakmam ve zellikle ocuk beyin felci zerine aratrmalarn srdrmtr. Bir sre hastalar
__________________________________________________________________
Freud ve Psikanaliz
zerinde elektro-terapi denemi ancak deri ve kaslarn elektrikle uyarlmasnn bir ok tedavisi olarak grlemeyeceini anlamtr. Freud, Ambroise Auguste Libeault ve Hippolyte Marie Bernheim tarafndan grnte baaryla uygulanan hipnotik telkini de yetersiz bularak baka bir yaklama ynelmitir. Freud, ruhun yeni alanlarn kefetmek iin o dnemin akl hastanelerine gitmi ve ruh hekimleriyle grmeler yapmtr. Yakn arkada olan hekim Josef Breuerin, katartik ( arnma ) adn verdii teknikle isterili bir kz tedavi ettiini grm ve Breuerin desteini alarak bu teknii hastalar zerinde uygulamaya balamtr. Katartik teknikle yeni bulgular elde eden Freud, zamanla psikanaliz yntemini oluturmutur. Histeri, saplantlar ve kayg zerine aratrmalarn srdrrken, cinsellikle ilgili teorileri, Breuerle arasnda fikir ayrlna yol amtr. Bylece Breuer ve Freud arasnda anlamazlklarn ortaya kt grlmektedir. Bu dnemde Freudun dncelerini dikkate alan tek kii, kulak-burun-boaz uzman Wilhelm Fliess olmutur. Freudun Fliesse yazd mektuplar, gnmzde psikanalizin geliimi asndan nemli kaynaklar olarak deerlendirilmektedir. Kymetli Wilhelm, Aslnda, u anda elimdeki en nemli ey kendi kendime yaptm analizim, ve sonuna dek gidilirse, benim iin en deerli ey olaca umudunu douruyor... Freuda tp evrelerindeki nyargnn tek sebebi ileri srd cinsellikle ilgili teorileri olmamtr. Yahudi oluu ve giderek artan Yahudi dmanl bir baka nyargy olutururken, bu durum akademik kariyerinde zorluklarla karlamasna yol amtr. Fliessden baka kimseden destek grmeyen Freud, zamanla bir ok psikiyatristin ilgisini ekmeyi baarmtr. 1902 ile 1908 yllar arasnda, evresinde nc psikanalizcileri toplayarak Viyana Psikanaliz Derneini kurmutur. Bu ilk uygulayclar iinde Otto Rank, Ernest Jones, Hanns Sachs, Alfred Adler, Sandor Ferenczi, Max Eitingon, Wilhelm Stekel, C. G. Jung ve Karl Abraham gibi nemli isimler bulunmaktadr. 1909 ylnda Clark niversitesinin Rektr Stanley Hall tarafndan psikanaliz hakknda konferans vermek zere arlan Freud, Amerika Birleik Devletlerine Jung ve Frenczi ile birlikte gittiinde dnya apnda tanmaya balamtr. O dnemde Amerika Birleik Devletlerinde Freudun dncelerinin yerleip kk salmasna olanak verecek bir psikiyatri anlay tam olarak gelimemitir. Amerika Birleik Devletlerinde grd ilgiyi Freud, George Sylvester Vereck ile yapt grmede yle deerlendirmektedir : Amerika beni resmen tanyan ilk lkeydi. Avrupada hl srgn gibi yaarken Clark niversitesi bana onursal bir nvan verdi. Ama Amerikann psikanaliz aratrmalarna orijinal katklar ok az oldu. Amerikallarn
__________________________________________________________________
Freud ve Psikanaliz
psikanalize ilgisi pek derine inmiyor. Yaygn poplerletirme, psikanalizin ciddi aratrma yaplmadan yzeysel bir ekilde benimsenmesine yol ayor. Amerikada psikanaliz ve psikiyatri szcnn neredeyse ayn anlamda kullanldn gryoruz. Oysa Freud Psikanaliz ve Psikiyatrinin birbirinden ayr iki bilim olarak ele alnmas gerektiini ifade etmitir. Freud psikanalizin bilindnn bilimi olduunu ve bu nedenle Fizikle Kimyann ayr sorgulama alanlar olan farkl bilimler olmas gibi psikanaliz ile psikiyatrinin de farkl bilimler olduunu, dolaysyla karlatrlmalarnn yersiz olacan syler. Freud, her eye ramen Amerikadaki nne kaytsz kalmam ancak Avrupa merkezlerindeki aratrmalara daha fazla nem vermitir. Psikanaliz Hareketi, bata Amerika olmak zere tm dnyada yaylmaya balamtr. Ama bu sefer de hareketin nemli temsilcileri arasnda blnmeler ortaya kmtr. 1911 ylnda Freudun gl destekleyicilerinden birisi olan Alfred Adler Psikanaliz Hareketinden ayrlr, bunu iki yl sonra Jungun kopuu izler. Psikanaliz Hareketi iinde Carl Jung ve Freud dostluu ayr bir nem tamaktadr. Freuda gre; Jung, Yahudi olmayan ve kendini kabul ettirmi bir psikiyatrist gvenini ve sevgisini her frsatta dile getirmitir. Freud, Abrahama Junga kar byk bir sempati duyduunu itiraf eder : Sizi terk ediyorum Breuer. Ama Jung iin olay farkl. Beni ona balayan gvendiim bir sempati var. Freud Junga 1908de Sizi seviyorum diye yazar. Ya gnnzn tarihini buldum, yllardan beri birlikte kutlama alkanlna sahip olduumuz bir gn; ayn zamanda karmn da ya gn. Ve Freud bu sempatiden, bu sevgiden hareketle Junga byk hedefler vaat eder. Niyetim... Sizi halefim, baladm ii bitirecek kii olarak atamaktr, benim sinircelerde baladm eyi psikozlara uygulayacak olan sizsiniz: gl, bamsz bir kiilik olarak, evresindeki duygulara daha kolayca hakim olan bir Cermen olarak herhangi baka bir kimseden daha uygun geliyorsunuz bana siz. Bununla birlikte Freud, Jungun fkesini unutmamakta, olumsuz bir kararszlktan sz etmekte ve onu yattrmaya almaktadr. Rahat ol, sevgili oul Alexandros, bana barbar gzyle bakan, beni yalnz bana hakim olarak Psikanaliz hareketinin yaylmasnda nemli bir rol oynayacaktr. Bu yzden Freud, Junga byk nem vermi, ona olan
__________________________________________________________________
Freud ve Psikanaliz
olamayacam uygar dnyann tm psikiyatrisini ve onayn fethetmeyi daha ok sana brakyorum. Breuer, Kanton Akl Hastanesi Zrih niversitesi Psikiyatri Kliniinde mdr olarak grev yaparken, Jung orda asistan hekim olarak almaktadr. Freud, Breueri Psikanaliz Hareketi iinde tutmaya alrken, bir yandan da onun grlerini eletirmekten geri kalmamtr. Freudun cinsel teorileri yznden giderek psikanaliz hareketinden uzaklaan Breuer arasnda tutarsz davranan Jung, kimi zaman Freudun dncelerini, kimi zaman da Breuerin dncelerini benimsemitir. Freud ve Jung arasnda zamanla anlamazlklar ortaya kmaya balamtr. Jung, Freuda olan duygularn yle ifade etmektedir: Size duyduum hayranlk ve byk sayg tutku dolu dinsel bir sevgidir: bununla birlikte bana baka hibir sknt vermemesine karn hibir biimde rtlemeyecek erotik yansmas nedeniyle gln ve tiksinti vericidir. Gveninizden korkuyorum. Size zel yaammdan sz ettiimde sizde de ayn tepkinin olumasndan korkuyordum. Birka haftadan beri sregelen imdiki sknt ve ilem bana huzur vermiyor artk. Freud ise, Junga 15 Kasm 1907 tarihinde gnderdii mektupta yle sylemitir : Tapnma nesnesi olmaya uygun dmediimi size gstermek iin elimden geleni yapacam. Freud, Jungu Psikanaliz Hareketi iin bir veliaht gibi grm, aralarnda kan bu sorunlar dzeltmek iin giriimlerde bulunmutur. Ancak Freudun abalar sonu vermemi, 1912 ylnda Jung, Fordham niversitesinde ders vermek zere New Yorka gittiinde Freudun temel fikirlerine esasl eletiriler yneltmitir. 18 Aralk 1912 tarihli mektubunda Jung, hareketteki blnmelerin suunu Freuda yklemi ve 1914 ylnda Psikanaliz Hareketinden ayrlmtr. 1914 ylnda Birinci Dnya Sava ktnda, Freud iin de hayat glemitir. Viyanadaki evi, hem yaad yer hem de almalarn srdrd muayenehanesi olmutur. erkek, kz alt ocua ve mutlu bir evlilie sahiptir. 23 Ekim 1896 ylnda babasn kaybettii iin ar bir bunalm geirmi olan Freud, savan ardndan da 1920 ylnda ortanca kz Sophieyi kaybetmitir. 1923 ylnn Nisan aynda Freud, alt damann sa tarafnda ortaya kan, lokal anesteziyle alnacak bir kitle yznden ar operasyonlar geirmi, doktorlar : ene ve damanda ortaya kan oluumun kanser belirtileri gsterdiini tehis etmiler ve Freudun hayat giderek daha da zorlamtr. Haziran aynda, yani operasyonun zerinden henz iki ay gemiken kz Sophienin en kk olu Heinerle, byk kz Mathilde ile kocas Robert Hollitscher tberklozdan lmlerdir. Freud ailesi iin o yaz btn bu lmler ve Sigmund Freudun salk durumu nedeniyle byk bir znt iinde gemitir. Hayatnn son on alt
__________________________________________________________________
Freud ve Psikanaliz
yln korkun arlar iinde geiren Freud, otuz kez ameliyat olmu ve bu ameliyatlar sonucunda st enesini ve damann sa taraf alnmtr. Konumas, iitmesi, yemek yemesi zorlam ve bu yzden doktorlar az ile burun boluunu birbirinden ayrmak iin bir protez takmak zorunda kalmlardr. George Sylvester Viereckin Sigmund Freudla olan grmesinde, Freud srekli kullanmak zorunda kald bu protez iin yle sylemitir : Mekanik damamdan nefret ediyorum, nk bu mekanizmayla mcadele etmek deerli gcmn nemli bir ksmna ml oluyor. Gene de mekanik bir daman olmas hi olmamasndan daha iyi. Varolmay tkenip gitmeye tercih ediyorum hl. Btn bu acl yllarnda Freudu, kz Anna hi yalnz brakmam ve ona lmne dek bakmtr. Anna, babasnn kuramn ayrntsyla renerek, onun yardmcln stlenmitir. Freudun hastal, babayla kz arasndaki ilikiyi derinletirirken kars Martha, onun hastal ve torunun lmnn yol at stres sonucunda mide rahatszlklarndan ve migren arlarndan yaknmaya balamtr. Aileyle birlikte yaayan Freudun kz kardei Minna ise kalp rahatszl nedeniyle yln byk bir blmn sanatoryumlarda geirmitir. Evin gnlk dzeni bozulmam olmakla birlikte, derinlerde mutsuzluk kendini gstermeye balamtr. almalar sonucu yazd kitaplarda kendi kiisel malzemesini ortaya dkmesi, olumsuz tepkiler almasna neden olmutur. Bu yzden de zel yaamna girme abalarna iddetle kar km, mektuplarn ve an defterini yakarak, ardnda hi bir zel belge brakmamaya almtr. James Strachey, Freudun kiilii hakkndaki grleri yle ifade etmitir : lk ve en saf dil mite gre o, kendini kamu ahlkn bozmaya adayan bir ahlkszdr. Daha sonraki fanteziler kart dorultuda gelime eilimi gsterir, kat bir ahlk, acmasz bir disiplin yanls, otokrat, ben merkezcil, ask suratl, temelde mutsuz bir insan gibi gsterir. Onu bir para olsun tanyanlar, bu ikinci tablonun ksmen son yllarndaki fiziksel aclarnn bilinmesinden kaynakland ak : ama bu ksmen de en yaygn portrelerinden birisinin yaratt talihsiz izlenimden kaynaklanyor olabilir. En azndan profesyonel fotoraflara poz vermekten holanmaz: sanatlar da her zaman iin psikanalizin bulucusunun gaddar, rktc bir figr olarak temsil etme ihtiyacnn altnda ezilmi gibi gzkyor. Yine de bereket versin ki daha ho ve doru alternatif versiyonlar da mevcut : rnein en byk olunun babasna ilikin anlarndakine benzer, tatildeyken veya ocuklarylayken ekilen anlk resimler. Gerekten de bu sevimli ve elenceli kitap, paha biilmez de olsa, daha resmi olan dier
__________________________________________________________________
Freud ve Psikanaliz
biyografileri birok adan dengeler ve sradan yaamndaki Freudtan bir eyler anlatr. Bu portrelerden bazlarnda ilk zamanlarda dolgun yzl olduunu grrz; ama sonraki yaamnda, zellikle de Birinci Dnya Savandan sonra, hatta hastalndan nce ayn dolgunluu gremeyiz; yine de yz olduu kadar bir stun olarak vcudu da ( orta boyludur ) belirgin bir gergin enerji ve uyank gzlemci izlenimi verir. Ciddidir, ama daha resmi ilikilerinde nazik ve dncelidir; dier durumlarda ho ve ironik bir mizah duygusuyla elendirici bir konumac olabilir. Ailesine dknln grmek ve sevecenlik uyandran bir insan olduunu anlamak zor deildir. ok ynl ilgileri vardr. Yurt d gezilerine, kr tatillerine, da gezilerine dkndr ve sanat, arkeoloji, edebiyat gibi uralar vardr. Freudun zel yaamna ilikin ilk ve en kapsaml bilgiler, ayn zamanda yakn dostu olan ngiliz psikiyatr Ernest Jonesun 1953 ylnda yaynlanan ciltlik Sigmund Freudun Yaam ve Yaptlar adl kitabnda ele alnmtr. Freud, btn bu ac dolu yaam boyunca almalarn brakmam ve dncelerini gelitirmeye devam etmitir. George Sylvester Viereck ile yapt grmede yle sylemitir : Yetmi yl, bana yaam neeli bir alak gnlllkle kabullenmeyi retti. 1930 ylnda Goethe dln alm, 1933 ylnda ise Naziler, Berlinde Freudun ve bir ok byk dnrn kitaplarn halk nnde yakmlardr. 1936 ylnda, yani sekseninci ya gnnde, merkezi Londrada bulunan en eski bilim kuruluunun verdii onur sfatn almak onun iin ayr bir mutluluk kayna olmutur. 1938 ylnda Nazilerin Viyanaya girmesiyle, en kk ocuu Anna Freud ile Viyanay terk etmek zorunda kalm ve Londraya yerlemitir. 23 Eyll 1939da ylnda ise kanser hastal yznden yaamn yitirmitir. Goethenin bir yaptndan etkilenerek bilime ynelen Freud, aratrmalar sonucu elde ettii bulgularla Psikanaliz yntemini gelitirmi, seksen yllk mr boyunca sabrla aratrmalarna devam etmitir. I. ve II. Dnya Savalarn grm, rkln insanla verdii zararlar karsnda derin bir zntye kaplmtr. Savan yan sra, aile iinde verdii kayplar; babasnn, kznn ve en sevdii torununun lm de kendisinde byk bir yara am, bu kadarla kalmayp bir de ene kanseri yznden bir ok ameliyat geirmitir. Yaad btn zorluklara ramen aratrmalarn hibir ekilde brakmam, hatta bu zorluklar onda ruhun derinliklerini aratrmasnda bir ateleyici g etkisi yaratmtr. rnein;
__________________________________________________________________
Freud ve Psikanaliz
babasnn lmyle bir bunalma girmi ama bu dnemde Dlerin Yorumu zerine almalarna devam etmitir. Hans adndaki ocuk hastas ile yapt almada bugn hl byk bir ilgi uyandran Oidipus kompleksi ve Elektra kompleksi teorilerini ortaya koymutur. Psikanaliz Ynteminin geliimi iin kendi kendini analiz etmi ve bylece dier analizlerle karlatrma olanan bulmutur. Kendini ruhun Kristof Kolombu olarak deerlendiren Freud, sistemli bir inceleme yntemini kefeden bir bilim adam olarak, amzn kltrel ve toplumsal sorunlarnn zmne yeni bak alar kazandrmtr. B) PSKANALZ YNTEM Psikanaliz, Freudun disiplinli ve uzun alma sreleri sonunda, ortaya kard tedavi yntemi olarak davran bozukluklarnn kaynan aratrmaktadr. Szlk anlam Ruhsal zmleme olan bu yntemi inceleyebilmemiz iin, balangcndan itibaren, Freudun aratrmalar dorultusunda, geliimini irdelememiz gerekmektedir. Gemi dnemlerde tp biliminin, beden ve ruh arasndaki ilikiyi sk sk inceleme konusu yaptn ve ruhu, bedenin ynetimi altnda, bedene baml deerlendirdiini grmekteyiz. Ruhun bedeni etkileyebilecei gr, gemite hekimlerin kabullenmek istemedii bir gerek olarak karmza kmaktadr. Ancak gemiten bugne kadar yaplan aratrmalar gsteriyor ki; ruhsal rahatszlklar bedende ortaya kan belirtilerle kendini gsterebilmektedir. Bireyin yaad znt, endie, yas gibi ar duygusal durumlarn, bedenini zayf drd grlrken, nee ve sevinten kaynaklanan duygusal durumlarn da tam tersine bedeninde belli bir direnci oluturduu tespit edilmitir. Btn ruh durumlarnn, bir lde duygusal nitelikler tad, bedensel davurumlarla kendini gsterdii ve bedensel olaylar deitirme gcne sahip olduu aratrmalar sonucu ortaya karlmtr. Freud, gelitirip uygulad Psikanaliz Yntemiyle, ruhun derinliklerine inmi, ruhun beden zerindeki etkilerini ve ruhsal sorunlarn kaynan aratrmtr. Psikanaliz Ynteminin, Freudun yakn arkada olan Hekim Josef Breuerin uygulad katartik teknikten doduu bilinmektedir. Breuer, kendi bulgulad Katartik, yani arnma anlamna gelen teknii hastalarnda uygulam ve olumlu sonular elde etmitir. Gerekte Breuerin katartik adn verdii, benimse analitik diye isimlendirmeyi uygun bulduum saaltm ynteminde karar kldmsa, bunda daha ok znel nedenler rol oynamtr. Gelitirilmesindeki katkm dolaysyla almalarm, sz konusu saaltm yntemine ilikin aratrmalar ve yntemde bavurulan tekniin daha yetkin nitelie kavuturulmas zerinde toplamaya kendimi ykml hissetmekteyim.
__________________________________________________________________
Freud ve Psikanaliz
Hipnoza dayal olan katartik teknikte, hastalk belirtisinin ilk olarak ortaya kt ruh durumu, hastaya yeniden yaatlarak bilindnda bastrm olduu istekleri bilince karlmaktadr. Bylece, hastann ruhsal yaamndaki btn bilinmeyen duygu ve dnceler akla kavuturulup hastaln tekrar ortaya kmas engellenmeye allmtr. (...) Freud, psikoterapi pratiine Breuer ile birlikte ve esas itibaryla hipnoza dayanan bir teknikle balamt. Freud-Breuer ibirliinin sonunda baz histerik semptomlar ile unutulmu travmatik anlar arasnda belli bir iliki olduu sonucu aka ortaya kmt. stelik sz konusu anlarn hipnoz seanslarnda hatrlanmas, histerik semptomlarn ortadan kalkmasna neden oluyordu. (...) Freud, Breuerin yardmn alarak hastalar zerinde bu teknii uygulamaya balam ve Breuerle ortak hazrladklar Histeri zerine ncelemeler adl kitapta dncelerini aklamtr. Freud ve Breuerin almalar histeriklerle ilgili u sonular ortaya koymaktadr: 1- Histerikler, travmatik nitelikleri ac verici, tatsz anlardan sknt ekerler. ( travma Yunancada yara) 2- Travmatik anlar patojen, yani hastalandrcdr. Bu, ruhsal ( kesinkes zihinsel ) bir etmenin bedendeki fiziksel sreleri dorudan doruya etkilemesini ieren devrimci bir anti-mekniki grt. 3- Travmatik anlar teki anlar gibi anmaz; davran gdleyen faal ve bilind bir g olarak arta kalrlar. ( Hatrlanamayan bir ey geride braklamaz. ) 4- Ac verici, duygu ykl anlarn bilinten kovulmas, zihinsel hayatn bilind dzeyinde ileyen faal bir baskya alma mekanizmasn gerektirir. 5- Olumsuz, bilind anlar normal biimde ifade edilemeyeceinden, cokusal enerjileri ya da duygulanmlar bastrlr, dmlenir. 6- Dmlenmi duygulanm, bilind uyaran yoluyla fiziksel histeri belirtilerine dntrlr. 7- Bilindnn uyard belirtiler, tepki yenilenmesi oluursa ortadan kalkar. Tepki yenilenmesi, eskiden unutulmu bu olayla ilgili baskya alnm bir cokuyu serbest brakma srecidir. Tedavide sorun, hastann, belirtiye yol aan ilk travmatik yaanty yeniden yaamasn balamaktr.
__________________________________________________________________
10
Freud ve Psikanaliz
8- Tedavide glklerle karlalacaktr, nk her belirti st-belirlenmitir. Bu belirtileri oluturan ve karakterlerini belirleyen pek ok psikolojik olay vardr. Hipnotizma, tedavilerde belli bir lde ie yaramakta ancak nevrozlu hastalarn byk bir blm hibir ekilde hipnotize edilememektedir. Ayrca hipnotize edilebilen baz hastalarda, hipnotize edilmeye kar bir alkanlk ve hipnotizmay uygulayan hekime kar da bir bamllk durumu ortaya kmaktadr. Freud, hasta zerinde hipnotizmann srekli uygulanmasn zorunlu klan durumlarda, olumsuz sonularn ortaya ktn grm ve hastann dikkatini baka trl de salayabileceini dnerek Basn Tekniini gelitirmitir. Freud, hastann hipnotize eden hekime bamlln cinsellik olgusuna balam ve bu dnce Breuerle arasnda fikir ayrlna yol amtr. almalarn tek bana srdren Freud, Basn Teknii adn verdii bu teknikle hastay bir divana srtst yatrarak, sorduu sorularla hastann dikkatini toplamaya almtr. Ancak sorularn hastann dncelerindeki ak bozduunu grerek, basn tekniinden de uzaklam ve Serbest arm Tekniini uygulamaya balamtr. Bu teknie gre Freud, hastaya aklndan geen her eyi, kendine ne kadar nemsiz ya da sama gelirse gelsin sylemesi gerektiini vurgulamaktadr. Bylece gemiinde yaad ac veren gerei ortaya karmaya almaktadr. Freud bu konudaki grlerini yle aklamaktadr: Travmatik olaylar serbest arm tekniinin yardmyla hatrlama yepyeni ve devrimci bir uygulamayd. Nevrotik belirtilerin anahtar hastann bilindnda sakldr. Hasta bilindnda neyin baskya alnm olduunu bilmez. Gene de terapisti bu anahtar bulmaya yalnz hasta gtrebilir. Hem hasta hem de doktor aray iinde olmaldr. Bununla birlikte hoa gitmeyen malzeme su yzne ktka hasta direnecek ve terapistle ibirlii yapmas gleecektir. Nevrozunun el yordamyla araylarn izlerken gsterilecek sabr yerindedir. nk diren, baskya alnm malzemenin su yzne kn erteleme abasndan baka bir ey deildir. Bastrlm duygularn aa vurulmasndaki direniin en byk etkeni olarak, elem duygusundan kama i gds olduu grlmektedir. Bask altna istekler, daha sonra yanlg olarak kendini baka bir yolla ifade etmektedir. Ayrca elemden kama igdsnn, zellikle yaantlarn unutulmasnda etkisini gsterdii anlalmaktadr. Freud, bu almalar dorultusunda, normal, salkl kiilerde grlen yanlglarn nedenini aratrmaya balamtr. Yanlglar, bilinen szcklerin, isimlerin, baz kararlarn unutulmas, dil srmeleri ve yaz yanllar eklinde karmza kmaktadr. Freud, yanlglarn ruhsal olaylar olduunu,
__________________________________________________________________
11
Freud ve Psikanaliz
belli bir nedenle ortaya kp, belli bir ama gttn belirtmi ve kimi eilimlerin kendilerini baka bir biimde ifade etmeye altn ileri srmtr. Onun yanlglar olarak aratrd olaylar, ruhbilim; incelememi sadece dalgnlk olarak deerlendirmitir. Yanlmal edimler, yani eskiden iyice bildik isim ve szcklerin unutulmas, dil srmeleri, okuma yanllar, kalem srmeleri, baz eylerin artk bulunamayacak biimde yitirilmesi, nesnelerin bile bile yaplan kimi yanllar, makinelemi kimim davran ve hareketler, ite btn bunlar psikoloji tarafndan azmsanm, elencelik bir ey olarak deerlendirilmi ve kimi hafif patolojik durumlarn yan etkisi, dikkat dalmas, yorgunluun trevi olarak grlmtr. Oysa, yaplan analitik inceleme sonunda ad geen nedenlerin pekala gereklemese de olabilecei kolaylatrc nedenler olduu, kesin, kukuya yer vermeksizin ortaya kmtr, yanlmal edimler eksiksiz psiik olgulardr; her zaman iin bir anlam ve bir eilime sahiptirler; yanlmal edimler o anki psikolojik durum gerei belirli niyetlerin hizmetindedirler. Ve bundan baka iinde de kendilerini dile getiremezler. Bunlar, genelde psiik bir atmaya ilikin durumlardr. te bu psiik atma yoluyla, altta yatan eilim dolaysz bir anlatmla yoksun kalr ve dolayl bir yola doru itilir. Yanlmal edimi yapan kii, bunun farkna varabilecei gibi varmayabilir de; yanlmal edimin dibinde yatan bastrlm eilimi iyice bilebilirse de, sz konusu yanlmal edimin ite bu eilimin eseri olduunu bu yolda bir zmleme olmakszn bilemez genelde. Bu yanlmal edimler ou kez hem ok kolay hem de abucak zmlenebilir. Yanlglardan baka normal ve salkl bireylerde gzlemlenen bir baka olgu da dlerdir. Tp bilimi; dleri hi bir anlam ve nem tamayan bedensel bir olay olarak aklamakta, ancak Psikanaliz Yntemi; dleri bireyin yaamnda ruhsal adan nemli bir yere koymaktadr. D yorumuyla psikanaliz, insann gizli kalm dncelerini ortaya karabilmekte ve ruhsal sorunlar zmlemede kullanabilmektedir. Bu dilein sansrl ifadesi olan ryada, gizli dnceler klk deitirerek kendini gstermektedir. Freud, dle ilgili dncelerini yle ifade etmektedir : Psikanaliz unu retir; her d anlamldr, dn tuhafl dn anlamn dile getirilmesi iin giriilen arptmalardan kaynaklanr. Samaln ardnda niyet yatar, dn samaln alay, dokundurma ve eliki dile getirir, dn tutarszlnn yorumlama asndan nemi yoktur. Uyandktan sonra anmsadmz kadaryla de, dn belirtik ierii adn vermeliyiz. te, bunu yorumlayarak belirtik ieriin gerisinde
__________________________________________________________________
12
Freud ve Psikanaliz
saklanan dn rtk dncelere doru yol alrz. Bu rtk dnceler artk tuhaf, tutarsz ya da sama olmaktan karlar, bunlar bizim geceki dncemizin gerek birer esidir. Dn rtk dncelerinin, dn belirtik ieriine dntren srece d almas adn veriyoruz; arptc bir almadr bu. yle ki bunun sonunda dsel ierikteki d dncelerini artk tanmaz oluruz. Ryalar uykuda, kiiliin bilinli parasnn en gevemi annda olumakta ve bu oluum uykunun srekliliini salamaktadr. imizde, denetim iini stlenen sansr, ruhumuzda beliren bir dncenin bilinli kapsamna girip girmeyeceini karar vermektedir. Yani elem duygusunun domasn ya da bu duygunun yeniden ortaya kmasn engellemeye almaktadr. Psikanaliz, dlerden elde edilecek bilgilerle ruhsal olaylarn nedenlerini zmeye almakta ve tp biliminin ileri srd gibi ryalar anlamsz, bedensel bir olay olarak deerlendirmemektedir. Bir ryann ak ierii gizli bir dilei, simgeler kullanarak ifade etmekte, dilein ak bir nesneye dnmesi de yn deiimi olarak deerlendirilmektedir. Ryann hatrladmz blmne ak ierik, baskya alnm bilindna itilmi bireyimize de gizli ierik ad verilmektedir. Ak rya, edebi bir eser gibi tutarl, akc ya da neredeyse bir sayklamaya ( hezeyana ) varan anlalmaz lde kark olabilir; sama eler veya nkteler ve grnrde nkteli sonular ( yarglar ) iebilir; rya sahibine ak ve keskin, ya da bulank ve sisli gzkebilir; ierdii eyler tam bir alglama gc sergileyebilecei gibi koyu bir sis gibi belirsiz olabilir; ayn ryada, farkl yerlerde serpitirilmi olarak farkl zellikler bulunabilir ve son olarak ryada kaytsz bir coku havas olabilecei gibi, en youn sevin veya bunalt duygular da olabilir. Freud, ryay yorumlarken temel olarak kiinin armlarn bal olmakla birlikte olgusu zerinde de durmaktadr. Direnmeyi bir atma belirtisi olarak deerlendirmekte ve bir eyi dile getirmeye alan gle buna engel olmaya alan bir baka gcn mcadelesini kurgulamaktadr. Bu durum karmza rya sansrn karmakta, bilin ve bastrlan bilind atmasnda bir uzlama salamaktadr. Psikanaliz yntemini daha iyi anlayabilmek iin Freudun insan zihni konusunda ortaya kard temel kavramlar zerinde durmamz gerekmektedir: Bilinalt ve Bilind kavramlarn da ayrt etmek gerek. Bilinalt, dikkatimizi younlatramadmz alglarmz, baz otomatik hareketlerimizi, fikir armlarn, hatta zerinde bilinli olarak dnmediimiz halde bir anda olgunlam olarak bilin alannda bulduumuz fikirlerimizi vs. ilgilendirir. Buna karlk bilind toplum
__________________________________________________________________
13
Freud ve Psikanaliz
tarafndan kabul grmeyen arzularn bastrlmas ve tamam bilincin alannn dnda tutulmas oluur. Ayn eklide ocukluk ann tm travmatik anlar da ( ki bu anlar da dorudan toplum tarafndan kabul edilmeyen arzular ile ilikilidir. ) bilindnn materyalleri arasndadr. Bu durumda bilindn bastrma toplumsal Benin ilkel drtlere kar kendini koruduu bir savunma dzenei olarak karmza kar. Kiinin zel bir abas ile bilince karamad bilindnda farkna varlamayan yaantlarn sakl olduunu grmekteyiz. Bilin ise duygu, dnce ve anlardaki neden-sonu balantlarn geree uygun olarak kurduumuz ve farknda olduumuz yaantlar olarak deerlendirmektedir. Freud, zihni bilin ncesi dnceler ve bilind olarak ikiye ayrmaktadr. Bilin ncesi dnceler yle aklanmaktadr : Kiinin belirli bir anda bilincinde ayrt edemedii bir ok dnceleri ve anlar vardr. Bunlarn bazlar bilinli bir aba ile bilin dzeyine arlabilir. Bu eit dncelere bilin ncesi dnceler ad verilir. rnein, bir sre nce karlatmz bir olay artk bilincimizden tmyle silmi olabiliriz. Ancak bu olayla ilgili bir arm bir uyaran tm olayn yeniden bilince dnmesini salayabilir. Bu tr bilinten silinmi gibi sanlan ve uyaranlarla armlarla bilince gelebilen anlar, duygular, drtler, bilin ncesi nitelii tarlar. Bilin ncesinin ileyii daha denetimli, daha disiplinli olmakla birlikte gerekliin gereklerini hesaba katarak doyumda gecikmeleri ho grebilmektedir. Bilindna itilmi istek ve anlar ise yer ve zaman tamadan eski glerini devam ettirmekte, davran etkileyebilmekte ve denetimsiz olabilmektedir. Freuda gre, her trl insan dncesi, bilin ncesi ve bilind arasndaki atmalardan ya da uzlamalardan olumaktadr. Bilin, bilin ncesi, bilinalt ve bilind nda, yanlglarn ve ryalarn; bilind tutum ve istekleri simgelediini daha ak grebilmekteyiz. Ak ierik, ryada hatrladmz blm olutururken, gizli ierikte armlardan yola karak, bilindnn bilin dzeyine karlmasyla akla kavuturulmaktadr. Freud, aratrmalarnda ryalarn etkilerini ve amalarn incelerken kendi ryalarndan da rnekler vermi ve analizini yapmtr : Kendi ryalarmdaki maddeleri bir inceleyelim. 1- Zar zor kabul edildiim bir eve giriyorum, bu arada bir kadn da bekletiyorum. Kaynak: Akam bir akrabayla yaptm konuma, konumadan kadn olmak istedii bir ey iin bir yere kadar beklemek zorunda olduunu sylemiti.
__________________________________________________________________
14
Freud ve Psikanaliz
2- Belli bir tr bitkinin ( buras ak deil ) zerine bir monograf yazyorum. Kaynak: Sabah kitapnn vitrininde siklamen cinsi zerinde bir monograf grmtm. 3 Sokakta iki kadn gryorum. Bir ana kz, kz benim hastam. Kaynak: Tedavi ettiim hastalardan biri akam bana annesinin onu tedaviye devam etmesi konusunda nasl glkler kardn anlatmt. 4 S. and R. Kitapsnda bir dergiye ylda 20 florine abone oluyorum. Kaynak: Karm bana gndz, evin masraflar iin ona hala 20 florine borcum olduunu anmsatmt. Freud, rya yorum tekniinde bir nceki gne ait olaya veya olaylara ilikin bir annn izlerinin bulunabileceini ileri srmtr. Kendi ryalarna ilikin bu rnekler ryann gnlk kayna arasnda yapt balanty gstermektedir. Gemite yaanlm ac veren bir olayn ryada kendini nasl simgelediini yine Freudun bir baka rya analizinde arpc bir biimde grlmektedir : Nesnel, ac veren bir uyarm kaynann grlebilecei yalnzca tek bir rya kaydettim ve bu rya, d uyarmn, ryann biimlenmesine nasl etki yaptn grmemiz asndan ok retici olacaktr. Gri bir ata biniyorum, atn zerinde korkarak ve biraz da beceriksizce, sanki yalnz orada kalmaya alyor gibi duruyorum. Sonra meslektam P. ile karlayorum. Gzel bir takm eyerin zerinde dimdik oturuyor ve bir konuda ( byk olaslkla doru oturmadm konusunda ) beni uyaryor. imdi son derece zeki atmn zerinde giderek daha kolay ve daha rahat oturduumu fark ediyor ve atn zerinde kendimi evimde gibi duyumsuyorum. Eyer yerine, atn boynu ile kalas arasndaki blm tamamen dolduran bir tr yastk koymuum. Bu ekilde iki ar yk arabas arasndaki dar boluktan geiyorum. Yolda biraz ilerledikten sonra duruyorum ve nce kaps caddeye bakan kk bir apelin nnde attan inmeye hazrlanyorum, ama asl onun hemen yanndaki bir baka kapnn nnde iniyorum; kaldm otelde ayn caddedeymi: At bir akam oraya kendi bana gidebilirmi ama onu kendine gtrmeyi yeliyorum. Sanki otele at srtnda gelmekten utanyormuum gibi. Otelin nnde grevli bir ocuk duruyor. Bana, bulduklar bana ait bir notu gsteriyor ve bu not yznden bana glyor. Kadn zerinde yiyecek bir ey yok yazl, alt iki kez izilmi ve bir de i yok gibi ( belirsiz ) ikinci bir ynerge yazlm; herhangi bir i yapmadm tuhaf bir kasaba olduum fikrine kaplyorum.
__________________________________________________________________
15
Freud ve Psikanaliz
Analizi: Bir gn nce bedenimde, her hareketimi ikenceye eviren bir ka ban vard ve en son olarak skrotumumda ( iinde testislerin bulunduu torba ) kan elma byklnde bir ban, attm her admda bana dayanlmaz bir ac veriyordu. Ateli bir bitkinlik, itahszlk, btn bunlara ramen youn gnlk almam srdrmem. Hepsi duyduum acyla birlemi beni mutsuz ediyordu. Aslnda bir doktor olarak grevlerimi yerine getirebilecek durumda deildim. Ama sorunun yaps ve yeri aklma farkl bir etkinlik getirdi : Durumuma baka herhangi bir etkinlikten ok daha uygunsuz olan bu etkinlik ata binmekti, imdi ryamn bana yaptrd da tam olarak buydu: ikayetimi inkar etmemin akla gelebilecek en enerjik yolu buydu. Ata binmeyi zaten bilmem ve bunu saymazsak ryada ata bindiimi de grmem; hayatmda bir kere atn zerinde oturdum, o da at eyersizdir ve bu iten hi zevk almamtm. Ama bu arada sanki perinemde ( skrotumune arka yznn deriye tutulduu ksm ile n arasnda kalan blge ) ban yokmu gibi ata biniyorum. Hayr, orada ban olmasn istemediim iin ata biniyorum betiminden anlald kadaryla eyerimle uyumama olanak olarak veren yara lapas. Onun korumas sayesinde uykumun ilk saatlerinde byk olaslkla hi ac ekmedim. Sonra ac duyular kendilerini hissettirmeye balar ve beni uyandrmaya altlar, bunun zerine rya geldi ve yattrc bir biimde bana uyumaya devam et, nasl olsa uyanmayacaksn! bann yok, baksana ata biniyorsun. Bir ban olsayd ata binmezdin dedi ve rya baarl oldu. Ac dindi ve ben uyumaya devam ettim. Fakat rya ikayetime zt bir ( skre inatla tutunarak , bu adan ocuunu yitiren annenin veya tm servetini kaybeden tccarn hayali sabuklamalarndaki gibi davranarak, ban yok saymakla yetinmedi. Ayrca ryada duyularn inkarna ilikin ayrntlar ve bu duyular bastrmak iin imge de, ruh da o anda etkin olan dier malzemeleri rya durumuyla balantlandrmak ve bunlar temsil etmek iin bir yol bulma grevi grd. Gri bir ata biniyorum; atn rengi meslektam P.nn onunla krda en son karlatm srada giydii krll takmn rengine tam olarak uyuyor. Arkadam P., birlikte ok
__________________________________________________________________
16
Freud ve Psikanaliz
byk iler baardm bir kadn hastam benden devraldndan beri bana byklk taslamaktan ok zevk alyor. Bylece simgesel olarak at bir hastay gsteriyor ( ryamda onu son derece zeki buluyorum ) : orda kendimi evimde gibi hissediyorum derken de P. benim yerimi almadan nce onun evinde sahip olduum konumu anlatyor. ehrin en iyi doktorlarndan biri olan ve benim iyiliimi isteyen bir arkadam ksa bir sre nce o evle balantm konusunda bana Orada dizginleri tamamen eline aldn gryorum demiti. Ayrca bu kadar ac ekerken gnde sekiz on saat terapi yapmak byk bir iti, ama kendimi fiziksel adan iyi hissetmediim taktirde ok zor olan iime uzun sre devam edemeyeceimi biliyorum ve rya ortaya kaca kesin olan duruma ( nrotizlerin tutup doktorlarna gsterdikleri trden olan not ), yiyecek bir ey yok ve i yok karanlk aratrmalaryla dolu. Yorumu biraz daha ileri gtrrsem, rya iinin, ata binmedeki istei gerekletirme durumundan, ocukluumun ilk yllarnda, benimle benden bir ya byk olan ve u anda ngilterede yaayan bir kuzenim arasnda gemi olan tartma sahnelerine bir yol bulmaya altn grebilirim. Ayrca talya yolculuklarmdan da kimi unsurlar tayor olabilir: ryamdaki cadde Verona ve Senada edindiim izlenimleri ieriyor. Daha da derine inen yorumlama cinsel dncelere kadar gidiyor ve ryamda bu gzel lkeye aratrmalarn hi talyada bulunmam bir kadn hastamda ne anlama geldiini dndm anmsyorum. ( talya ve genital organlar bants ) : ayrca bunu doktor olarak arkadam P.den nce bulunduum evde ve banmn bulunduu yerle de balants vardr. Freuda gre ryalar en byk elikileri bir araya getirebilmekte, olanaksz grnenlere olanak verebilmektedir. Bilindnda bulunan duygu, dnce ve ya olaylar her gn bireyin davranlarnda etkili olurken, ryalar bireyi kiisel ve toplumsal ahlak asndan kabul edilemez durumlarla yz yze brakmaktadr. Freud, ryalarn gelecei gsterdii ynndeki eski inanlar tamamen yanl grmemekte, ryann bir istei gereklemi olarak gstermesini gelecekle balantl olduunu vurgulamaktadr. Freud, zihni bilin ncesi ve bilind olarak iki alana ayrrken, haz ilkesi ve gereklik ilkesi zerinde durmaktadr. Birincil fiziksel i gdler olarak deerlendirdii haz ilkesi bilindnda etkisini gsterebilmekte, zihnin tehlikeden kanma, gereklie uyma ve uygar davranlarla ilgili bilinli faaliyetleriyle atmaya girebilmektedir. ounlukla cinsel, bazen de ykc nitelikte olan isteklerden,
__________________________________________________________________

ilkesiyle deerlendirilmektedir.
17
Freud ve Psikanaliz
dileklerden oluan bilindnda, egemen olan bilincin i gdler ise ikincil sreci oluturan gereklik
Freudun psikanaliz yntemini yava yava gelitirdii, almalaryla ilgili zorluklarn yava yava ortaya kt bilinmektedir. Bilind zerindeki rtnn aralanmas, buradaki oluumlar bilin dzeyine karlmas, hasta tarafndan gsterilen direni ve ortaya kan elem duygusundan kama i gdsn ama almalar srerken, Freudun cinsellik zerine grleri de gelimeye balamtr. Kiiliin temel yapsnda ocukluk yllarnn nemini belirtirken, cinsel ve ruhsal geliim srelerini be dnemde ele almtr. gdler arasnda en ok bastrmaya maruz kalan gdlerin cinsel kkenli i gdler olduunu ileri srm ve bu i gdlerin enerjisine libido adn vermitir. LBDO ( LIBIDO / LIBIDO ) : Cinsel arzu, hayati enerji. Psiik srelerin, yap ve nesnelere ynelen ruhsal enerjinin varsaymsal biimi. Psiik srelere,yap ve nesnelere ynelen ruhsal enerjisinin varsaymsal biimi. Libidonun kaynann id ve vcut olduu varsaylr.zgl cinsel haz blgelerine ya da libidinize psiik yaplara dayal olarak varln srdrm. Freud, nceleri, libidoyu zgl cinsel i gdlere bal bir enerji olarak dnd. Daha sonra, engellenme nedeniyle ana babaya bal olarak libidonun bene balandnn ne srd. Ana babaya ballk azaldka kendini sevme, kendi kendinin farknda olma artar, ben, kendi kendinin nesnesi olur. Freud, ruhsal-cinsel geliimi: oral, anal, fallik, gizlilik ve ergenlik olmak zere be dnemde incelemitir. Oral dnemde cinsel bakmdan duyarl blgenin az olduunu ve libidonun az yoluyla tatmin edildiini ileri srmektedir. ocuun ilk doyumu yemek ve emmekten ald haz olarak belirlenmekte ve oral dnem ocuun iki yana kadar srmektedir. Bu dnem idin egemenlii altndadr. Doal drtlerin hemen doyurulmas, gerginliin hemen giderilmesi ocuun en bata beklentisidir. ocuk dardan verilecek bakma tmden baml ve aresizdir. ocuk ancak kendine verebilecek bir annenin varlyla yaamn srdrebilir. ocuun bu dnemde kazand ilk toplumsal ilev, almak, almay bilmek ve elde etmektir. Yani ocuk kendisine anne tarafndan verilen eyleri alrken, toplumsal anlamda almay da renir. ocuk kendine veren kiilerden verilmi olmay da deerlendirerek vermek-verebilmek yetisini de kazanr.
__________________________________________________________________
18
Freud ve Psikanaliz
kinci evre olan anal dnemde ise libido, dklama yoluyla tatmin aramaktadr. ki ile drt yalar arasnda yaanan bu dnemde ocuk yrmeyi, konumay, kendisini ve evreyi alglamay renmektedir. Bu dnemde ocuun dklama bzge kaslarnn gelimesiyle ocuun dnyasna yeni bir eylem katlmaktadr. ocuk ierde biriken dksn tutarak ya da brakarak bir haz duyar. ocuun dksn tutabilmesine annesinin istedii yerde ve zamanda yapmas evreden byk ilgi grr ve dl alr. Bylelikle ocuk artk toplumun iyi, kt, doru, yanl ve ayp gibi yarglar ile karlanmaktadr. nc evre fallik dnem ad altnda incelenirken ocuun bu dnemde cinsel yasaklar ve deerleri rendii grlmektedir. Bu dnemde ocuun algs cinsel organnda younlamaya balarken, cinsel anatomi farklarn kefetmeleri zihinlerini bulandrmaktadr. Freuda gre; fallik dnem hem erkek ocuk iin hem kz ocuk iin geerli olmakla birlikte her iki cinsiyetten ocuklar, ya annelerini ocuk sahibi yapabileceklerini ya da anal yoldan kendilerinin ocuk retebileceklerine inanmaktadrlar. Balangta hem kz ocuk hem de erkek ocuk anneyi arzulamakta ve bu arzulama beraberinde baba korkusunu getirmektedir. Yasak sevgi nesneleri anne olan ocuklar, baba korkusun yol at katrasyon karmaas evresine girmektedirler. Katrasyon karmaas erkek ocuklarda penisi kaybetme kaygsn, kz ocuklarda ise penisten yoksun olma kaygsn balatmaktadr. Katrasyon karmaas Oidipus Karmaas veya Elektra Karmaas dorultusunda gelitiinden ncelikle Oidupus ve Elektra kompleksi zerinde durmamz gerekmektedir. Erkek ocuun annesine, kz ocuun babasna kar zel bir sevgiyle yaklap, erkek ocuun babasyla, kz ocuun da annesiyle yara girmesi hatta ondan nefret etmesi Oidupus ve Elektra Kompleksi olarak deerlendirilmekte ve her iki cinsiyetten ocuklar iin bu durumun farkl gelitii grlmektedir. Erkek ocuk, annesine duyduu cinsel arzular nedeniyle babas tarafndan penisi kesilmek suretiyle cezalandrlaca kaygsn yaamaya balarken, bir yandan babas gibi olmay istemekte, dier yandan da ondan nefret etmektedir. Kar cinsten ebeveynine sevgi duymas, hem cinsi ebeveynine kar da hem sevgi hem de nefret duymas nemli bir atmay dourmakta ve bu Oidupus Karmaasnn ieriini oluturmaktadr. Karmaann zm erkek ocuun ensest yasan tanyarak annesinden vazgemesi ve babasyla zdelemesi olarak deerlendirilmektedir. Kz ocuun Elektra Kompleksi ve bu yzden yaad karmaa ok daha g bir deneyim olarak grlmekte ve bu karmaann zm iin daha uzun bir zaman gerektii vurgulanmaktadr. Kz ocuk eskiden bir penise sahip olduunu, ancak bu organn annesi tarafndan alndn kurgulamaktadr. Kz
__________________________________________________________________
19
Freud ve Psikanaliz
ocuu simgesel anlamda ar deerler yklenen fallusunun olmadn fark etmesi, gznde annesinin deerini drmekte ve fallusa sahip olan babasnn deerini artrmaktadr. Libido anneden babaya ynelirken anneye kar hem sevgi hem de nefret duymas kz ocukta daha karmak bir duruma yol amaktadr. (...) Genellikle katrasyon karmaas erkek ocuklar iin Oidipustan kta, kz ocuk ise Oidipus karmaasna girite etkili olur, kz ocuk kastre edildii fantezileriyle yani eskiden sahip olduu bir penisin ondan alnd imgelenmesiyle penis sahibi olmak yerine babasndan bir ocuk sahibi olmay dler ve bylece libidosunu babaya yneltirken, erkek ocuk annesine duyduu cinsel arzular nedeniyle babas karsnda gelitirdii saldrgan duygular babasna yanstr ve babas tarafndan penisi kesilmek suretiyle cezalandrlaca kaygsna ( angoise ) kaplr. Karmaann zm erkek ocuun annesinden vazgemesi ( ensest yasan tanmas ) ve babasyla zdelemesi iken, benzeri sre kzlardan ok daha ge ve g gerekleir. Drt ile alt yalar arasnda yaanan ve cinsel anatomi farklarnn kefedildii fallik dnemden sonra, drdnc evre olan gizlilik dnemi balamaktadr. Gizlilik dneminde cinsel drtlerin kendini gstermedii grlmektedir. Freuda gre oral, anal ve fallik dnemle ilgili dnceler bilindna itilerek baskya alnmaktadr. Ancak etkileri yok olmamakta, libidonun brnm olduu yap iinde varln srdrmekte ve bu dnemin cinsel anlar gelecekteki armlar etkilemektedir. Gizlilik dneminde ocukluk ans yitimi grlmekte ve birey eski cinsel deneyimlerini yadsyabilmektedir. Alt yanda bulu ana kadar sren bu dnemde ocuun bedensel ve zihinsel geliiminde ilerleme kaydettii ve geree uygun yani evresine ilikin deerlendirmeler yapabilecek dzeye geldii grlmektedir. Son evre olan ergenlik dneminde Oidipus Karmaasnn yeniden ortaya kt ileri srlmekte ve ocuun ailesini yitirme, onlardan kopma kayglarnn balad ifade edilmektedir. nceki dnemlerden kalan sorunlarn bu dnemde zmlendii ve yaad bocalamalar iinde abalayarak kimliini oluturmaya balad ileri srlmektedir. Freud, cinsel sorunlarn ocukluk dneminde yaanlm kt anlardan kaynaklanabileceini belirtirken, ocukluun erikinlikte kaybolmadn, erikinliin ocukluk dneminin bir uzants olduunu vurgulamaktadr. Freudun Oidipus kompleksi zerine teorileri byk etki uyandrrken bu konuda bilim adamlar kendi aratrmalar dorultusunda farkl grleri ileri srmektedirler. Fenicherle gre, Oidipus karmaas Bat kltrne zg aile yapsnn sonucudur. Farkl kltrlerde bu karmaa farkl biimler alabilir.
__________________________________________________________________
20
Freud ve Psikanaliz
Fromm daha ileri giderek ve baz antropolojik verilere dayanarak Oidipusun evrensel olmadn ve ataerkil ( daha doru bir deyimle erkek egemen ) olmayan toplumlarda Oidipus karmaasnn bulunmadn savlar. Sullivana gre ise Oidipus karmaas ocua ayn cinsten ebeveynin yaklamndan kaynaklanr. Baba erkek ocua, anne de kz ocua, onu toplumsal erkek ve kadn rolne hazrlama kaygsyla yaklarken davranlarn kontrol altna almaya alrlar. Sonuta ocuk kar cinse ynelir, snr. Uzun sre Psikanaliz Hareketi iinde almalarn srdren ve daha sonra hareketten ayrlan Jung ise Oidipus karmaas hakkndaki grlerini daha farkl deerlendirmektedir. ........Junga gre Oidipusun temelindeki cinsel arzular yaamn orijininde yer alan anneye geri dnme, narsistiz omnipotense yeniden kavuma arzularn simgesel bir ifadesinden ibarettir. Freud, cinsellikle ilgili aratrmalarn derinletirmekte Totem ve Tabu adl kitabnda ilkel insanlarn psikolojisiyle, psikanalizin ortaya kard bulgular arasnda bir karlatrma yapmaktadr. Totem, klann ortak atas olarak saylmakta ve ayn zamanda onlar tanyan, onlar koruyan bir ruh olarak deerlendirilmektedir. Freud, ayn totemden insanlarn birbirleriyle cinsel iliki kurmasn, evlenmesini yasaklayan ensest yasa ve ensest korkusu zerinde durmaktadr. .......totemik devliliin, kkeni bilinmeyen kutsal bir emir-ksaca bir gelenek izlenimi brakmasna karlk, alt blmleriyle ve bunlara bal dzenlemeleriyle evlilik snflarnn karmak yaps, totemin etkisinin azalmaya balamas nedeniyle ensesti koruma iini stlenmi olabilecek amal bir yasann sonucu gibi gzkyor. Ve bildiimiz kadaryla totemik sistemin kabilenin dier btn toplumsal grevlerinin ve ahlak kstlamalarnn temeli olmasna karlk, genelde paratrilerin nemi, evlilik seiminin dzenlenmesinin tesine gemez. lkel topluluklarda, erkein annesiyle, kz kardeiyle ve ait olduu klann btn kadnlaryla kan bayla balym gibi cinsel ilikiye girmesi yasaklanmtr. Freudun uygar rklar asndan en ilgin bulduu, erkein kayn validesi ile cinsel ilikiye girmesinin yasaklanmasdr. Ona gre, damat ile kayn valide arasndaki iliki, uygar toplumlardaki aile rgtlenmesinin hassas noktalarndan biridir. Bir erkein kayn validesine ak olmas ve daha sonra akn kzna aktarmas olaylarn deerlendirirken yine farkl bir gr dile getirdii grlmektedir.
__________________________________________________________________
21
Freud ve Psikanaliz
....Enseste kar kurulan engel nedeniyle sevgisi, ocukluunda sevecenliinin odaklat bu izi figrden ( anne, kz karde ) saptrlarak onlar zerine modellenen bir d nesneye yneltilir. Annesinin yerini kayn validesi alr. indeki her ey buna kar mcadele etse de, eski ( ilk ) seimine dnme drtsne sahiptir. Ensest korkusu, sevgi nesnesi seiminin tarihesini hatrlanmamasnda srar eder. Kayn validesinin sadece ada ( bugne ait ) bir figr olmas da bu drty reddetmesini kolaylatrr; onu daha nce tanmamtr, bu nedenle bilin dnda ona ait deimez bir tablo yoktur. Duygular karmaasnda bolca bulunan bir tedirginlik ve kindarlk, kayn validesinin aslnda onda bir ensest kkrtmas yarattnda kukulanmamza yol aar, bir erkein, daha sonra kayn validesi olacak bir kadna ak olduu, ancak daha sonra akn kadnn kzna aktard olaylarn skl da bunu dorular. Freud, bir klann atas olan totemi incelerken, klann mensuplar arasnda cinsel ilikiyi yasaklayan akrabalk sisteminde ensesti tabulam olarak deerlendirmektedir. Sadece cinsel olmayan bir i gdnn, cinsel olan bir i gdy baskya alabilecei savn ileri srmekte ve bu dorultuda bilindnn bilince karlmas konusundaki aratrmasna arlk vermektedir. Freud, nevrozlunun hatrlamak yerine yineledii konusundaki grlerini, gemite baskya alnm duygu ve dncelere kar gsterdii dirence balamaktadr. Bilind akla kavuturulduunda, yeni analiz srasnda yeniden yaadnda tedavi mmkn olabilmektedir. Bu durumu aktarm olarak deerlendirirken, hekimin hastann gsterdii diren yznden dmanca tavrlarla karlaabilecei konusuna dikkat ekmektedir. AKTARMA ( TRANSFERENCE / BERTGAGUNG ) Hastann gemi yaamnda ie atm olduu, nesneler ve kiilerden kaynaklanan duygu ve dncelerin analizde doru yn deitirmesi. annesi, Analistin veya bu oyuna katlmay reddi veya almas hastann olarak beklentilerine cevap vermemesi bir ikinci nevroz yaratr. Hastann analisti babas kardei yerine koymaya yorumlanabilen bu Aktarma Nevrozu araclyla atmann kkenine inilebilir ve bilind rntler bilinli klnabilir. Tedavi asndan nemli bir yere sahip olan aktarm, ayn zamanda hastada oluan diren faktrnn de kayna olarak hekimin karsna kmaktadr. Aktarm srasnda ortaya kan bu zorluk, psikanaliz yntemi asndan olumsuz gibi deerlendirilse de aratrmaclar bu olumsuzluun uygulanan yntemden deil, hastaln kendisinden kaynaklandn belirtmektedirler. Aktarmn ayn zamanda bir
__________________________________________________________________
22
Freud ve Psikanaliz
diren arac olmaya uygun oluunun nedeni, bilindna atlm, toplum tarafndan kabul grmeyen arzularn, cinsel isteklerin ilgili kiilerin karsnda itiraf edilmesinin glnden kaynaklanmaktadr. Hasta, hekime duyduu gven sonucu duygu ve heyecanlarn ona yneltmekte ve bylece aktarm gereklemektedir. (...)Ayp saylan her bir arzu heyecann itiraf edilmesinin, hele bu heyecann ilgili olduu kii nnde yaplmas gerekiyorsa, bu itirafn daha da zorlaaca aktr. durumlar nesnesinin Bu zorunluluk gereklikte, tam uygulamay duygu bunu da olanakszlatran heyecanlarnn ortaya hekimle karmaktadr. rttrmekle, Hasta,
hedeflemektedir. Ama daha yakndan bakldnda, grnrdeki bu kazancn, sorunun zmne gtrmeyecei grlmektedir. te yandan, sevecen, zverili bir bamllk ilikisi, itiraf etmenin tm zorluklarn amada yardmc olabilir. Benzer gerek ilikilerde, senden utanmyorum, sana her eyi anlatabilirim denilir. Hekime aktarm, itirafn kolaylatrlmasna da yarayabilir. Ve insan bunun neden bir zorunluluk dourduunu anlamaz. Kiiliin sahip olduu cinsel arzu, hayati enerji olarak tanmlanan libido, bilindnn skp kald iin, onu: serbest brakmak, bilince karmak her zaman bir atmay dourmaktadr. Diren, tedavi srasnda, hastann duygularn, dncelerini etkilemekte ve iyilemeyi isteyen ynleriyle bir uzlamay salamaktadr. Hastada ortaya kan ilk direncin krlp aktarmn gereklemesi, sonraki aamalarda karlalan direnlerin de daha kolay almasn salamaktadr. Patojen bir karmaa, bilinte ( ya belirti olarak gze arpan ya da hi grnmeyen ) temsil ediliinden, bilindndaki kkne dek izlenirse, ok gemeden, direncin aka boy gsterdii, bir sonraki dncenin onu hesaba katmak ve onun talepleriyle, aratrma almasnn talepleri arasnda bir uzlama olarak ortaya kmak zorunda olduu bir blgeye varlr. Deneyimlerle kantland gibi, aktarm ite burada ortaya kar. Freud, serbest arm tekniini kullanarak aktarm gerekletirmekte, rya analizlerinden de hatrladmz gibi bilind baz olaylar ortaya karmaktadr. Bilindnn kaynanda yeni bulgular ortaya karrken kiiliin id, ben, st ben olarak temel birimden olutuunu ileri srmektedir. Yeni doan bebein tm ruhsal yapsn oluturan id, acdan kanma ve haz duyabilme amacn gtmektedir. Libidonun i gdsel enerjilerinin kayna olan id, haz ilkesine gre almakta ve srekli dolaymsz tatmin aramaktadr. Varln koruma, cinsel i gd ve saldrganlk i gds idde
__________________________________________________________________
23
Freud ve Psikanaliz
bulunmaktadr. Yeni doan bebek, oral dnemdeyken ruhsal yapsnn btnn, id oluturmakta ve bu dnemde, bebein kendi ile evresi arasndaki ayrm netletirmedii grlmektedir. d, kiiliin temel sistemidir. Ego ve sperego ondan ayrmlaarak geliir. d, kaltsal olarak gelen, igdleri ieren ve doutan var olan psikolojik eilimlerin tmdr. Ruhsal enerji kayna olan id, dier iki sistemin almas iin gerekli olan gc de salar. Enerjisini bedensel srelerden alr. Freud, ide gerek ruhsal varlk demitir: nk id, nesnel gereklerden bamsz ve znel bir yaant dnyasdr. d, fazla enerji birikimine katlanamaz ve byle bir durum organizmada gerilim yaratr. Bu gerilimi gidermek iin id, biriken enerjiyi bir an nce boaltma gsterir. Ben, gereklii deerlendirmeye balad iin, idden kaynaklanan drtler ile gereklik arasnda uyumu salamakta ve bu amala hazz erteleyebilmektedir. Ben, ihtiyacn giderilmesi iin plan hazrlamakta ve bu plann geerli olup olmadn aratran eylemlerde bulunmaktadr. rnein, a bir insan nce yiyecei nerde bulacan planlamakta, sonra da bu plan dorultusunda eyleme gemektedir. Ben, gereklik ilkesinin egemenliindedir. Gereklik ilkesinin amac, ihtiyacn giderilmesi iin uygun bir nesne buluncaya kadar gerilimin boalmn ertelemektedir. Gereklik ilkesi, haz ilkesini geici olarak engeller, ancak sonradan ihtiya nesnesi bulunduunda haz ilkesi tekrar n plana kar ve gerilim giderilir. Benin ilevleri, ocuk hazz elde etmek iin d dnyada bir eyleri deerlendirmeye yneldiinde kendini gstermektedir. Yarg gc sayesinde, gereklikle idden kaynaklanan ve srekli tatmin arayan drtler arasnda uyum salamaktadr. Benin, gerekliin koullarna uymayan, drt ve arzularn bilin alanna girmesine engel olacak. Savunma mekanizmasna da sahip olduu grlmektedir. Freud bene eitli nemli grevler verir. 1- Ben gerekliin iinde yn gsterir. Uyum salar veya deiir. 2- Bilinli alglar bene aittir. Bu benin dsal gereklie dnk bir yndr. 3- Ancak ben ayn zamanda ket vurucu bir ileve sahiptir. Bu benin ie dnm ve bilindnda ileyen bir baka yndr. rnein benin idi baskya almas bilin ddr. Bu benin savunma ilevlerinden bir tanesidir. Bu ilevlerin hepsi bilinddr.
__________________________________________________________________
24
Freud ve Psikanaliz
Anne ve ocuk ilikisinde ortaya kan d krklklar, ocukta gereklik duygusunu gelitirmekte ve idin bir blm gelierek d dnyann koullarn deerlendirmeye balamaktadr. ocuk, dolaymsz tatmin arayn sonusuz kaldn grerek, erikinin sevgisini kazanmaya almakta ve onun sevgisini kaybetmeme arzusu arlk kazanmaktadr. Benin geliimi srasnda, ocuun anal dnemi yaad ve hareket kabiliyetinin yan sra, yarg yetisinin de gelitii deerlendirilmektedir. Anal dnemde temelleri atlan st beni Freud, Oidipus dneminin mirass olarak deerlendirmektedir. Ensest yasann ve baba yasann tannmas ile balayan bu srete ocuk, dier kltrel ahlak deerlerini de tanmaya balamaktadr. ocuun duygularn bastrmaya ynelten faktr, cezalandrlma ve annenin sevgisini kaybetme korkusundan kaynaklanmaktadr. st benin tam anlamyla kuruluu: fallik dneme ve Oidipus karmaasna balanmaktadr. Freud, st benin Oidipus karmaasnn mirass olduunu dnr. Erkek ocuk annesine ynelttii cinsel arzularndan vazgeip babas ile zdeleme-kimlik kazanma srecine girdiinde st benin temelleri atlm olur. Erkek ocuu annesinden vazgemeye sevk eden etmen katrasyon korkusudur. Kz ocukta ise, Oidipus ( Elektra ) karmaasnn zm daha uzun zaman alr ve asla tam olarak gereklemez. ( Bu nedenle kadn st beni daha az gelimitir. ) Kz ocuu, babasna ynelttii cinsel arzulardan vazgemeye ynelten tek faktr, annenin sevgisini kaybetme korkusudur. nk kz ocuk zaten kastre edilmitir. Oidipus karmaasnn zm, nesne ilikilerine ok nemli bir boyut katar. Cinsel arzu yasaklanm nesneden ( kz ocuk iin baba, erkek ocuk iin anneden ) sapar ve kltrn kabul ettii metaforlarla ifade edilmeye balar. Bu zdeleme-kimlik kazanma srecinde kii kendini her eyden nce cinsel kimlii olan biri olarak ortaya koyar. zdeleme-kimlik kazanma srecinde ocuk, anne ve babas ile zdeleirken, aslnda onlarn st benleriyle, yani ideal imgeleriyle zdelemektedir. Psikanalistler, zdeleme-kimlik kazanma sreci ve Oidipus evresinin erikinlie olan etkisi zerinde almalarn hala srdrmektedirler. Katartik tekniinin domu olan Psikanaliz Yntemini gelitiren Freud, bylece ruhun yeni alanlarn biimlendirmektedir. Bu bulgular dorultusunda, Psikanaliz Yntemi, bilindnda gizli kalm duygu ve dnceleri bilince kararak, davran bozukluklarn gidermeyi amalamaktadr. Gnmzde Psikanaliz, aratrmalarla yeni veriler elde etmeye almakta ancak Freudun yntemi hala temel uygulama alan olarak nemini korumaktadr. Gnmze tanan psikanaliz yntemi sayesinde, insann gemie ait anlarndaki boluklar doldurulmakta ve ruhsal yaamnn btn bilinmezlii akla kavuturulmaktadr.
__________________________________________________________________
25
Freud ve Psikanaliz
C) KADIN CNSELL VE OCUKLUK DNEMNN ERKNLKTEK YANSIMALARI Freuda gre bireyin cinsel tarihi doumuyla balamakta ve eitli evrelerden geerek gelimektedir. Freud, erikinlii ocukluunun bir uzants olarak deerlendirirken, erikinlikte yaanan ruhsal sorunlarn kaynan ocukluk dneminde aramaktadr. Bylece bellein, ocukluk yllarna ait boluunu doldurmakta, gizli kalm duygu ve dnceleri ruhsal zmlemeleriyle ortaya karmaktadr. Psikanaliz Yntemiyle, bilindnda sakl olan ve toplum tarafndan kabul grmeyen ruhsal davran bozukluklarnn temelinde cinsel drtlerin bulunduunu ileri srmekte, aratrmalar sonucu ortaya kard bulgularyla dncelerini kantlamaktadr. Bu dorultuda kadn cinselliini, ocukluk ve erikinlikteki yansmalarn kavrayabilmemiz iin, kadn cinsel geliim sreleri iinde deerlendirmemiz gerekmektedir. Bilindii gibi cinsel geliim sreleri, oral, anal, fallik, gizlilik ve ergenlik olarak be dnemde incelenmektedir. Oral dnemde, ocuun libidosunun henz yaplamam olduu ve vcudunun herhangi bir blmnn uyarlmasndan cinsel haz duyduu belirtilmektedir. ocuk ikinci evre olan anal dnemi yaadnda ise dklama yoluyla tatmin aramakta, dksn tutarak ya da brakarak haz duymaktadr. Oral ve anal dnemler, hem kz ocuk hem de erkek ocuk iin ayn dorultuda ilerlemekte ancak fallik dneme girildiinde farkllklarn ortaya kt grlmektedir. Fallik dnemde nesne libidosunun gelimekte olduu ve ocuun genital blgesinin uyarlmasndan cinsel haz duyduu belirtilmektedir. (...) Bilindii gibi bu evredeki erkek ocuklar, kk penislerinden haz duyumlar almay renmekte ve bu organn uyarlmasn cinsel birleme dnceleriyle birletirmektedir. Kk kzlarda ayn eyi ok daha kk olan klitorisle yapmaktadr. yle gzkyor ki, mastrbasyon eylemlerinin tamam bu penis edeeriyle yaplmakta ve gerek kadns vajina her iki cinste de kefedilmemi kalmaktadr. Kadnn, geliim sreci iinde klitorisinin duyarlln vajinaya devretmesi tamamlanmas gereken sorunlardan biri olarak deerlendirilirken, erkein geliim sreci iinde byle bir zorunluluu yaamad belirtilmektedir. Fallik dnemde, cinsel anatomi farklarnn kefedilmesi sonucu, kz ocuun Elektra Kompleksi, erkek ocuun da Oidipus Kompleksi yaadn bilmekteyiz. Kz ocuun geliimi iinde karlat baka bir sorun da sevgi nesnesini deitirme zorunluluu olmaktadr. Yani kz ocuu, sevgi nesnesini anneden babaya tama zorunluluuyla kar karya kalmaktadr. Temel ve basit yaam ihtiyalar asndan, ocuk bakm koullar her iki cins iin de ayn olmaktadr. Ama kz ocuun Oidipus evresinde babas sevgi nesnesi olmakta ve normal geliim sreci
__________________________________________________________________
26
Freud ve Psikanaliz
iinde ebeveyn figrnden nihai nesne seimine giden yolu bulmas beklenmektedir. Bu nedenle kz ocuu zamann ak iinde cinsel haz blgesini de, nesnesini de deitirmek zorunda kalmakta, erkek ocuu ise byle bir zorunlulukla hi bir zaman karlamamaktadr. Fallik dnemde kz ocuun cinsel geliimi erkek ocuun cinsel geliiminden ayrlarak daha karmak bir yola girmektedir. Kz ocuk iin Elektra Karmaas daha g bir deneyim olarak deerlendirilmekte, Karmaann zmnn daha uzun zaman ald ve tam olarak da gereklemedii belirtilmektedir. Fallik dnemde hem erkek ocuk hem de kz ocuk, annelerini ocuk sahibi yapabileceklerine inanmaktadrlar. Ancak sevgi nesneleri anne olduu iin anneyi arzulama karlarna baba korkusunu karmaktadr. Daha nce de belirttiimiz gibi erkek ocuun penisi kaybetme, kz ocuun da penisten yoksun olma kayglarna Katrasyon Karmaas denilmektedir. Duyduumuz gibi, kadnlarda da idi kompleksi olduunu sylyoruz. erii erkeklerle ayn olmasa da, bunun geerli nedenleri vardr. Erkekte idi kompleksi, kadn rgenlerini grp de o kadar deer verdii bu organn vcutta bulunmas gerekmediini rendikleri zaman ortaya kar. Olan ocuu bunun zerine bu organla yaptklarndan tr maruz kald tehditleri hatrlar, bunlara inanmaya balar ve idi edilme korkusundan etkilenir, bu da sonraki geliimindeki en gl gd gc olur. Kz ocuundaki idi kompleksi de dier cinsin rgenlerini grd zaman ba gsterir. Bu fark da, bunun nemini de hemencecik kavrayverir. Bunun zerine hakszla uradn hisseder, sk sk bir tane de kendisi istediini syler ve geliimi ve kiilik oluumu zerinde silinmez izler brakan ve en elverili durumlarda bile youn ruhsal enerji harcamasyla bile alamayan penis kskanlnn kurban olur. (...) Kz ocuk eskiden sahip olduu bir penisin annesi tarafndan alnd dnceleriyle bir karmaa iine grmekte ve ilgisini penise sahip olan babaya ynelttii grlmektedir. Kz ocuu ile sevgi nesnesi olan annesinin de penisten yoksun olduunu anlamasyla, hemcinsine kar cinsel isteklerini bastrmakta ve idi edilme kaygsndan uzaklaarak sevgi nesnesini babaya tamaktadr. Kz ocuk penis sahibi olmak arzusundan vazgeer ve onun yerine ocuk sahibi olma arzusunu koyar; bu amala da babasn ak nesnesi olarak seer. Annesi onun kskanlk nesnesi haline gelir. Kz ocuk kk bir kadna dnmtr. Tek bir analiz rneine dayanarak sylenebilirse, bu yeni durum, kk kzn genital aygtnn zamanndan nce uyanmas
__________________________________________________________________
27
Freud ve Psikanaliz
olarak grlmesi gereken fiziksel durumlara yol aabilir. Babasna ball daha sonra strap kayna haline gelip bundan vazgemesi gerektiinde, kk kz babasyla zdeleebilir ve bylece erkeksilik kompleksine geri dnp orda sapl kalabilir. Freud, cinsel geliim srelerini incelerken, her bireyin erkeksi ve kadns zellikler tadn ileri srmektedir. Kz ocuunun cinsel anatomi farklarnn kefinden nce, erkeksi bir yaam srdrm olduunu, klitoris uyarmndan cinsel haz aldn ancak penise imrenme baladnda cinsellikten ald hazz kaybettiini vurgulamaktadr. Bylece kz ocuk, kendini penise sahip olan erkekle kyaslamakta, annesine duyduu sevgiyi reddetmekte ve cinsel eilimlerinin nemli bir blmn bastrmaktadr. Erkek ocuk ise bu dnemde anneye kar cinsel isteklerinden tr baba korkusunu yaamakta ve bu anda idi edilme kaygsna yol amaktadr. Babayla yara giren erkek ocuk sonuta ensest yasan tanyarak babasyla zdelemekte ve annesinden vazgemektedir. Bylece erkek ocuk kz ocuu gibi ne sevgi nesnesinden ne de ald cinsel hazdan vazgemek durumuyla karlamamaktadr. Freud, kz ocuunun mastrbasyondan kendi bana kurtulma mcadelesini yle deerlendirmektedir : (...) Penise imrenme ve klitoral mastrbasyona kar gl bir drt yaratmsa ve mastrbasyon eilim de kolay boyun emiyorsa, iddetli bir kurtulma mcadelesi ortaya kar ve kz deyi yerindeyse tahttan indirilen annenin roln stlenir ve klitoristen doyum almaya kar giritii mcadelede aalk klitorisinden duyduu honutsuzluun tamamn dile getirir. Mastrbasyon etkinlii bask altna alndktan uzun yllar sonra bile, hala korkulan bir kkrtmaya kar savunma olarak yorumlamamz gereken bir ilgi varln korur. Bu, benzer glklerin atledildii kiilere kar beslenen bir sempati duygusunda dile gelir, evlenmesinde bir gd rol oynar ve gerekten de koca veya ak seimini belirleyebilir. Kukusuz, ocukluk mastrbasyonundan kurtulmak kolay bir i deil. Kz ocuun mastrbasyonu terk etmesinden sonra pasif i gdsel drtlerin etkisi altnda kald grlmektedir. Freud, diiliin ruhsal adan pasif amalar tercih etme olarak tanmlanabileceini ancak pasif bir amaca ulamann nemli lde aktiflik gerektireceini de belirtmektedir. Erkek ocua kyasla, kz ocuun geliip kadn olmasnn ok daha zor ve karmak olduunu ifade ederken, kadn pasif konumlara zorlayan toplumsal geleneklerin etkisini de kmsememektedir. Kadndaki cinsel anatomi farkllnn kiilie yansy zerinde durmakta, kadnn doasndan daha az saldrgan eilimlerin bulunduunu, erkee gre sevecenlie daha fazla ihtiya duyduunu ve uysal zellikler tadn belirtmektedir.
__________________________________________________________________
28
Freud ve Psikanaliz
Kz ocuu kaderinde babaya balln bulunduu belirtilirken, anneye olan balln da giderek dmanca duygulara dnt vurgulanmaktadr. Anneden dmanca duygularla uzaklaan kz ocuun ball nefretle sonulanmakta ve bu nefretin yaam boyu srebilecei ileri srlmektedir. (....) Nitekim kz ocuk-anne atmalar erkek ocuk-baba atmalarndan genellikle daha uzun, kimi kere tm yaam boyu srer ve anne-kz ocuk ilikisi hatta iki kadn arasndaki ilikiler daima ift deerli seyreder. Psikanaliz incelemeler, anneye kar ocuun dmanca duygularn hakl kard sulamalar ve krgnlklar listesi oluturduunu ortaya koymaktadr. Annenin ocua ok az st verdii sulamas, en eski sulamalardan bir olarak karmza kmakla ve bu durum annenin sevgisizlii olarak yorumlanmaktadr. Gnmzde bu sulamann hakl bir nedeni olduuna dikkat ekilirken, annelerin yetersiz beslenmekte olduu ve bebeklerini ancak alt yedi ay emzirebildikleri vurgulanmaktadr. Ancak ocuun sulamalar her zaman hakl bir nedene dayanmamakta, ocuun ilk beslenme yllarndaki itah doyumsu olduu iin, anne memesinin kaybetmenin acsndan hibir zaman kurtulamad belirtilmektedir. ocuun annesine ynelik baka bir sulamas, kendine rakip grd bir kardein geliiyle devam etmektedir. Kendini ikinci plana atlm hisseden ocuk yeni doan bebee de dmanca duygular beslemekte ve davranlarnda farkllklarn olutuu grlmektedir. Yeni gelen bebein geliiyle huysuzlaan ocuun, bu davran zelliklerini sonraki yllarda da devam ettirdii vurgulanmaktadr. Erken yaanlan cinsel deneyimler, zellikle maruz kalnan tecavz, cinsel ilikinin grlmesi, yeni bir kardein dnyaya gelmesi ve anne-baba arasndaki kavgalar, Oidipus Karmaasnn olumlu ekilde zme kavumasn engelleyen etmenler arasnda saylmaktadr. Fallik dnemde, Oidipus Karmaas ve Elektra Karmaas ocuun geliiminde ok hassas bir dnem olarak karmza kmaktadr. Yeni bir karde, anne-baba kavgalar, erken yaanlan tecavz, ocuun ruhsal saln bozmakta ve karmaalarn zme kavumasn engellemektedir. Libidonun geliim evresine bal olarak gelien ve doyurulmayan cinsel arzular, ocuun annesine kar dmanlna nemli bir kaynaklk tekil etmekte, annenin balatm olduu haz verici etkinlikleri geri ekmesi veya yasaklamas ocukta dmanln artmasna neden olabilmektedir. Fallik dnemde yasaklamalarn gl bir biimde kendini gsterdii ve kz ocuunun bu engellemelerden etkilendii vurgulanmaktadr. lk sevgi nesnesi anne olan ocuun sevgisi ne kadar bykse, hayal krklnn da o denli byk olaca belirtilmektedir. Kz ocuk sevgi nesnesini babasna ynettiinde balangta penis sahibi olmay arzulamakta, bu beklentinin gereklemeyeceini anladnda ise yerine bebek sahibi olma arzusunu koymaktadr. Freud,
__________________________________________________________________
29
Freud ve Psikanaliz
kz ocuunun bebeklerle oynad oyunlarn anlamn u gre balamakta, bu oyunlar pasiflikten ok aktiflii ortaya karmak amacyla yaptn belirtmektedir. Bylece kz ocuk kendisini annesiyle zdeletirmekte ve annesinin ona yapt her eyi o oyuncak bebeklerine yapmaktadr. (...) Kzn, daha nce, bozulmayan fallik evrede de bebek arzulad gzmzden kamamtr; bebekleriyle oynamasnn anlam elbette budur. Ama bu oyun aslnda kadnlnn bir davurumu deildir; bu pasifliin yerine aktiflii koyma niyetiyle anneyle zdeimine hizmet eder. Kz ocuu, annenin roln oynarken, bebei kendi yerine koyar; annesinin ona yapt her eyi o imdi oyuncak bebee yapabilir. Penis arzusu ortaya kana kadar, oyuncak bebek, kzn babasndan gelen bir bebek olmayacaktr ve ancak bundan sonra onun en gl kadnca amac olacaktr. Daha sonra bu bebek arzusu gerekleirse, zellikle de zlenen penisiyle birlikte bir erkek bebei olursa, mutluluu byk olacaktr. Sk sk babadan bebee ilikin birleik tablosunda bebek vurgulanrken, baba vurgulanmaz. Bu yolla, penise sahip olmaya ynelik eski erkeksi arzu, imdi ulalan kadnlkta solgun da olsa hl grlebilmektedir. Ama bu penis arzusunun bir btn olarak kadnca bir arzu olduunu kabul etmemiz gerek. Kz ocuk penis ve bebek arzusunu babasna ynelttii zaman annesine duyduu dmanl artmakta, nk annesini rakibi olarak grmektedir. Bilindii gibi erkek ocuk, anneyi arzulad iin babay rakip grmektedir. Oysa koz ocuk, penise imrenme yoluyla anneden uzaklamakta ve babay arzulad iin anneyle bir yara girmektedir. Ancak kz ocuun anneye kar duyduu dmanln yannda her zaman iin gl bir sevgiyi barndrd da belirtilmektedir. Freud, bir kadnn annesiyle zdeiminde iki katmann birbirinden ayrlmasnn mmkn olabileceini vurgulamaktadr. Birincisini annesine kar sevecen ballna dayanan ve onu model alan Oidipus ncesi katman olarak, ikincisini de anneden kurtulmaya ve onun babasnn yanndaki yerine el koymaya ynelik olan, Oidupus kompleksine dayanan katman olarak belirlemektedir. Bir kadnn geleceinde belirleyici olarak, Oidipus ncesi sevecenliin yaand katman gstermekte ve bu katmann cinsel ilevdeki roln, toplumsal grevlerini yerine getirmede etkili olacan ifade etmektedir. Psikanalitik incelemeler, anneden uzaklaan ve babaya ynelen kadnlarn bir ocuunun, ileriki yalarda da babaya ballklarn srdrdn ortaya koymaktadr. Elektra Kompleksi zlmemi olan kadnlarn, baba tipine uygun e seimi yapabilecekleri belirtilirken, anneye dmanlk besleyen kadnn byle bir evlilikte mutlu olaca dncesinin de bir yanlg olaca ifade edilmektedir. ocukluunda babas iin anneyle mcadele eden kadnn, erikinliinde babann yerini alan koca iin de kendini yine ayn mcadelenin iinde hissedecei vurgulanmaktadr.
__________________________________________________________________
30
Freud ve Psikanaliz
(...) Kzn babaya ball aynen devam ediyorsa yani, Oidipus Kompleksi zlmemiseseimi ebeveyn tipine uygun olacaktr. Annesinden babasna yneldii zaman annesiyle olan ilikisindeki ikircikli dmanlk aynen kald iin bu tr bir seimin mutlu bir evlilii garantilemesi gerekir. Ama birok olayda byle bir seim ikircikten ( ift anlamllktan ) kaynaklanan atmann zm iin genel bir tehlike ierir. Geride kalan dmanlk, pozitif balanmay izleyerek yeni nesneye de ynelecektir. Zaten bandan babann varisi olan ( yerini alan ) koca, bir sre sonra annesinin de varisi olacaktr. Dolaysyla tpk ocukluk yaamnn ilk yarsnn annesine ynelik bir bakaldryla gemesi gibi, sonraki yaamnn ikinci yars da kocasna kar giritii bir mcadeleyle geebilir. Kadnn kendisinin de bir anne olmas halinde ise, evliliine kadar olan dnemde mcadele etmi olduu anneyle zdeimi yeniden canlanabilmekte ve bylece libidosunun tamam kendisinde toplanabilmektedir. Bu durum doumdan sonra iftlerin, hazrlkl olmadklar baka bir deiiklik olarak deerlendirilmekte ve evliliin arzulad gibi mutlu srmesini engelleyebilmektedir. Anne doum sonrasnda ocuun cinsiyetine ilikin farkl tepkiler gstermekte, penisten yoksunluun etkisini, bu dnemde bile srdrd grlmektedir. (...) Bir anne ancak olan ocuuyla iliki iinde snrsz bir doyum alr, bu btn insan ilikileri arasnda en mkemmel, ikircilikten tam anlamyla arnm bir ilikidir. Anne, kendi iinde bastrmak zorunda kald hrsn tamamn oluna aktarabilir ve erkeklik kompleksinden geriye kalan her eyin doyumunu ondan bekleyebilir. Kand, kocasn da ocuklatrp ona kar anne gibi davranmaya balayncaya kadar bir evlilik salam temellere oturmu saylmaz. Freud, fallik dnemde kz ocuun ncelikle anneyle atmaya girdiini, sevgi nesnesini babaya tadn, daha sonra da babadan penis ve bebek sahibi olmay arzuladn belirtmektedir. Yani penisten yoksun olduunu anlayan kz ocuk, annesiyle atmaya girmekte, penise sahip olan babasna ilgisin yneltmek ve babadan penis, ocuk sahibi olmay arzulamaktadr. Bu dnemde yaanlan karmaalarn zmlenmemi olmas halinde, ocuk ve erikinliinde davran bozukluklar gsterebilmektedir. Freud, erikinliinde babaya ballklarn srdren kadnlarn saysnn ok olduunu ifade etmekte ve bu durumu Elektra Kompleksinin bir etkisi olarak deerlendirmektedir. Babas tarafndan batan karldn iddia eden kadn hastalaryla yapt analizler sonucunda Elektra Kompleksinin
__________________________________________________________________
31
Freud ve Psikanaliz
retilen fanteziler yoluyla kiilie yansdn gstermektedir. Batan karma fantezisinin aslnda Elektra Kompleksi evresinden nceye dayandn, bedensel sala ynelik ilerin anne tarafndan yapldn ve bu yzden ocuu cinsel adan uyaran ilk kiinin anne olduunu vurgulamaktadr. Gizlilik dnemini incelediimizde ise cinsel drtlerin baskya alnm olduunu, oral, anal ve fallik dneme ait dncelerin bilindna itilmi olduunu grmekteyiz.. cinsellik ergenlik dneminde yeniden ortaya kmakta ve bu dnemin anlar davranlarda etkisini gsterebilmektedir. Freud, renme srecinde ( insan cinsel i gdsnn yapsnn edinilmesi srasnda ) olaabilecek terslikleri yle ifade etmektedir; 1. Belirli ocukluk dneminde ( oral, anal, Oidipus ) libidonun saplanmas ( duraklam geliim ) sz konusu olabilir. 2. Bu erken kklemi dzeye gerilem ( dn ) yetikin nevrozlarnn eitli biimlerine yol aabilir. Freuda gre nevroz, sinir sisteminden kaynaklanmamakta, bir kiilik bozukluu olarak ruhsal yapdan ortaya kmaktadr. Freud, gerilemeyi ise, ocuun saplanma sonucu, oral, anal, fallik evrelerinden birine geri dnmesi ve o dnemin ifade biimlerini benimsemesi olarak deerlendirmektedir. Oral dnemde, srekli bakm veren kiinin, bebekliin ilk yllarndaki eksiklii ocuun algsal, duygusal ve sosyal geliiminde nemli aksamalarna, yetmezliklerine yol aabilmektedir. Ayrca ar doyurulma ya da ar doyumsuzluk iinde kalma, ocuun ileride baml, ve isteyici bir birey olmasna neden olabilmekte ve bu durum oral saplanma olarak deerlendirilmektedir. Cimrinin, bilinli olarak kafasna taklan, parasn korumaktr. Bilinsiz olarak taklp kald ise, anal dnemdeki dklarna balad simgesel deerdir. Taknakl fikirler, kiiliin bilinli parasyla badamaz olularna karn varlklarn srdren dncelerdir. Anal dnemde ise, kat bir tutum iinde tuvalet eitimi verilmesi, ocukta anal saplanmaya neden olmakta ve erikinliine; cimrilik, titizlik, ar dzenlilik, inatlk, kararszlk gibi davran biimleriyle yansyabilmektedir. Bilindii gibi oral ve anal dnemlerde kz ve erkek ocuk iin geliim ayn dorultuda ilerlemekte ancak fallik dnemde farkllklarn ortaya kt grlmektedir. Fallik dneme zg dipal atmay zememi kiiler yetikin yaamda bilinli ya da bilinsiz zde eilimler ya da buna kar ar savunmalar gelitirebilir. ocukta bu dneme kadar grlmeyen vicdan ve ahlak duygusu ite bu zdeimlerin glenmesiyle gelimektedir.
__________________________________________________________________
32
Freud ve Psikanaliz
Freud, analitik gzlemlerinde olgun kadnlarn baka bir zelliine daha dikkat ekmektedir. Fiziksel kibirlerinin altnda penise imrenmenin etkili olduu ve kadnlarda narsisistik zelliklerin daha fazla bulunduunu vurgulamaktadr. Kadnlarn cinsel yetersizliklerini dengelemek iin fiziksel ekiciliklerine daha ok deer verdiklerini ileri srmekte, kadnlarn sevilme ihtiyalarnn sevme ihtiyalarndan daha gl olduunu vurgulamaktadr. Freud, kadnlardaki adalet duygusunu ise yle deerlendirmektedir: Kadnlarn, pek az adalet duygusuna sahip olduu grnn de ruhsal yaamlarnda kskanln ar basmasyla ilgili olduuna kuku yok: nk adalet istei, kskanln ( imrenmenin ) deiiklie uram bir halidir ve kskanln bir yana braklmas koulunu getirir.(....) Otuz yalarnda bir erkek, kiilii henz oturmam, gen birisi izlenimi brakr ve analizin salad gelime olaslklarndan fazlasyla yararlanmasn bekleriz. Ama ayn yalardaki bir kadn, sk sk, ruhsal katlyla ve deimezliiyle bizi korkutur. Libidosu son konumunu almtr ve konum deitirme yeteneini kaybetmi gibidir. leri dzeyde geliine ak hibir yol yoktur: sanki srecin tamam seyrini tamamlam ve etkilere kapanarak ylece kalmtr: gerekten de sanki kadnln zor geliim sz konusu kiinin btn olaslklarn tketmitir. Terapistler olarak, nevrotik atmay ortadan kaldrarak hastann rahatszlna bir son vermeyi baarm bile olsak, bu duruma zlrz. Bu anlamda, kadn cinselliinin salkl geliimin nnde zmlenmesi gereken sorunlar iinde, anneyle olan atma nemli bir yer tekil etmektedir. Aratrmaclar bu sorunun ift deerli seyrettiini ve kimi zaman da yaam boyu zme kavuamadn belirtmektedirler. ocukluk yllarnda anneyle atmaya giren ve babaya ynelen kz ocuu ancak erikinliinde bir erkek ocua sahip olduundan mutlu olabilmekte ve erkek ocuuyla ilikisi iinde snrsz bir doyum alabilmektedir. Analistler, kz ocuun salkl bir cinsellik yaayabilmesi iin psikolojik adan babay geride brakmas ve anneyle uyumas gerektiini belirtmektedirler.
__________________________________________________________________
33
Freud ve Psikanaliz
II. BLM Eugene ONeilln Sanat Yaam ve Dnya Gr

Amerikan Tiyatrosunun ilk zgn eserlerini yaratan Eugene ONeilln, 1920 ylndan itibaren tiyatro anlaynda, byk deiimler yarattn grmekteyiz. kere Plitzer dl ve bir kere de Nobel Edebiyat dl kazanm olan ONeilln, sanat anlayn ve dnya grn, yaamn yanstt yaptlarnda bulmaktayz. Bu dorultuda yaamn, oyunlarn ve Amerikan Tiyatrosundaki nemini irdelememiz gerekmektedir. A) EUGENE ONEILLIN YAAMI Otuzun zerindeki oyunuyla, Amerikan tiyatrosunun geliiminde nemli katklar bulunan Eugene ONeilln yaamn incelediimizde, oyunlarndan kendi yaamnn izlerini, dnemini toplumsal, siyasal ve kltrel koullarn grmekteyiz. Dneminin etkilerini ve dnce biimlerinin oyunlarna yansyn deerlendirebilmemiz iin ncelikle ONeillin yaamndan yola kmamz gerekmektedir. Eugene ONeill, 16 Ekim 1888 ylnda New York ehrinde, Broadway ile 43. Caddenin kesitii kk bir otelde dnyaya gelmitir. Babas, Shakespeare yorumcusu olarak baarl bir gelecek vadeden ancak defalarca oynad Monte Kristo rol nedeniyle kariyerini terk etmi olan, aktr James ONeilldir. Eugene ONeill ocukluunu, babasnn aktrlk almalar nedeniyle otel odalarnda ve tren yolculuklarnda geirmitir. Yedi yl boyunca annesi ile birlikte babasna turnelerde refakt etmi, srekli yer deitirmeleri yznden yatlaryla arkadalk kuramamtr. Ohiolu bir tara insan olan annesi Ella Quinlan, gezgin tiyatro topluluklarndaki allmadk yaama uyum salayamam, Eugene ONeillin doumundan sonra geirdii hastalk, anneyi uyuturucu bamls ve akl hastas bir kadn yapmtr. Ktmser ve hovarda olan aabeyi Jamie ise, Eugene ONeilln yaamnda rnek ald ve etkilendii biri olmutur. Eugene ONeill, New London, Connecticutn liman kasabasnda ailecek geirdikleri bir yaz ok mutlu olmu ve limann tesindeki denizin yal boya tablolar andran manzarasndan bylenmitir. Aabeyi Jamie kendi elencesine giderken, Eugene d grerek,gemi resimleri izerek ve kular seyrederek kayalarda dolamtr. Aabeyinin getirdii minyatr trenle de sayl ocukluk elencelerini yaamtr.
__________________________________________________________________
34
Freud ve Psikanaliz
Yedi yana geldiinde Eugene ONeilln artk k turnelerine alm olduunu ancak yatl Katolik Okulu olan St-Aloysius Academy for Boysa kaydedilmesinin onu ok zdn grmekteyiz.Alt yl boyunca okuduu bu okulda, odasn paylat Joe Mc Carthyyle iyi arkadalk kurmu olmasna ramen, kat eitiminden dolay holanmad bu ortam onu olduka etkilemitir. Bu arada annesinin sal daha da bozulmu ve srekli sanatoryumlara gitmesi gerekmitir. Dzensiz ve sefil bir hayatn iine girmi olan aabeyi Jamie, ona gnderdii mektuplarnda, annesinin hastalnn ve babasnn samimi bulmad ilgisinin kendisinde brakt olumsuz duygulardan bahsetmitir. Uzakta olmasna ramen btn bu gelimelerden etkilenen Eugene ONeill, Pazar gnleri kilise ayinlerine gitmi, kendine her zaman uzak hissettii annesine belki de byle yaknlaabileceini ummutur. ONeill, 1900 ylnda Manhattan De La Salle nstituteye naklini yaptrm, Katolik okullarnn kat ve dar bak alarndan ayrlmaya karar vererek 1902 ylnda Connecticuttaki Betts Academyye kaydolmutur. Eugene ONeill alt yl Katolik okuluna gitmi on drt yanda Connecticuttaki Betts Akademisine yazlmtr. Yaz yazma dnemi, rencileri ve kendi tempolarnda gelitirmelerine frsat verecek zgrle ynelten bu okulda evresini gzleyip gzlemlerini yazmay rendii fen derslerini sevmesiyle burada balar. Ayrntya kar keskin bir gz ve diyaloglara kar hassas bir kulak edinir. Burada Tolstoy, Dostoyevsky, Oscar Wilde, Joseph Conrad ve Jack Londonun byk deniz yklerini okur. Yazlar okuduu serven kitaplarna ve nndeki denize dalp dlerde uzun yolculuklara kar. Ancak annesi olunun gemicilerle vakit geirmesini ho karlamaz. Zaten anne, hemen hemen her eyi ayplamakta ve onaylamamaktadr. (.....) Annesi, ONeilln doumundan sonra geirdii hastalk nedeniyle bir sre tedavi grm ve bu tedavi srasnda doktorunun aclarn dindirmek iin verdii morfin yznden uyuturucuya bamll olumu ve kocasnn yaam tarzna ayak uyduramad iin bu bamllktan kurtulamamtr. On be yana geldiinde, annesinin uyuturucu bamllna kendisinin neden olduunu dnen Eugene ONeill, btn yaam boyunca kendini sulu hissetmi, annesinin bu bamllktan kurtarmaya alm ancak baarl olamamtr. Bu baarszlk, gvenilmez dini inancnn da son izlerini alp gtrm ama annesine kar iinde hep derin bir sevgiyi barndrmtr. Okuduu kitaplarn etkisinde kalan ONeill, 1906 ylnda girdii Princeton Universitiyden yeterli eitimi alamadn dnerek ayrlmtr. Daha sonra New Yorkta kalan ONeill, anarist Benjamin Tuckerin etkisi altnda, yaam zerinde nemli etkileri bulunacak olan Friedrich Nictzschenin eserleriyle tanmtr.
__________________________________________________________________
35
Freud ve Psikanaliz
(....) Bu sayede Byle Diyordu Zerdt isimli eser gen ONeilln ncili gibi olur. Bu arada iirler yazmaya balar ve bu tavernalarda, daha sonra Anna Christie gibi barol karakteri olacak eitli trdeki kadnlar tanr. Pazar leden sonras sosyete aylarn ve partileri de karmaz ve byle bir toplantda, bilindik erkeklerden bkm ve nl bir aktrn, doasnda bir ozon dokunuundan daha fazlas olan olunun cazibesine kaplan Kathleen Jenkinsle tanr. Olunun yaamndan telaa den James ONeill, onu bir maden arama seferi ile Hondurasa gndermek istemi ancak ONeill, 2 Ekim 1909 ylnda, lkesinden ayrlmadan nce babasnn onaylamad Kathleen Jenkinsla gizlice evlenmitir. Alt ay boyunca Hondurasta altn arayan ONeill tropikal stmaya yakalanarak 1910 ylnn Nisan aynda New Yorka geri dnmek zorunda kalmtr. 5 Mays 1910 ylnda olunun doduunu, hastal henz atlatamam bir halde, ateler iindeyken renmitir. Babas, Kathleen Jenskinsn aldattn iddia etmi, ONeilln karsn ve olunu grmesini engellemitir. Babasnn szne kar kmayan ONeill, karsna hibir aklama yapmadan babas ile birlikte ehri terk etmitir. Babas olunun boanmasn istedii iin avukatlar tutmutur. Annesi ise hl ila tedavisi grd iin sanatoryumdadr. Bu dnemde sorumluluklarn gslemekten kurtulan ONeill, Kathleenle evliliinden pimanlk duymutur. Ka yine okumakta bulmu, zellikle Conradn ykleriyle denizlere alma hayalleri kurmutur. Byle bir ruh durumu iindeyken, kendini Buenos Airese giden bir gemiye tayfa olarak yazdrm ve hayallerini ssleyen deniz yolculuklarn gerekletirmitir. Babas ise bu yolculua kmasn, yokluunda Kathleen Jenkinsla boanmasn hzlandracan dnerek desteklemitir. 18 ay boyunca onu Gney Amerika ve ngiltereye gtrecek olan deniz irketiyle anlaan ONeill, gemide kendini evinde gibi hissetmitir. Denize olan byk sevgisiyle eskiden beri varolan gezme tutkusunu gerekletirirken, kazand parann ounu tavernalarda elenmek iin harcamtr. Bu dnemde iirler yazm, baz gzlemlerini skeler halinde yazya dkmtr. Daha sonraki sonraki yllarda ONeill, yaratclnn gelimesinde bu aylarn oyunlar iin zellikle genlik oyunlar iin gerekli malzemeyi salayarak olduka yararl olduunu dnmtr. Ancak bir daha denize gitmemitir. ONeill, New Yorka dndnde, daha sonra Anna Christie ve Buzdan Adamn Gelii adl
oyunlarnda mekan olarak kullanaca, deniz kysndaki Papaz Jimmynin otelinde kalmtr. 1911
__________________________________________________________________
36
Freud ve Psikanaliz
ylnda Kathleen, kendine ve oluna hi ilgi gstermedii iin onu boam, bylece ONeill yaad bunalmlar yznden tekrar babasnn etkisi altna girmitir. Erkek kardei Jamie ile birlikte Monte Kristo Kontunun vodvil olarak yorumlam prodiksiyonunda oyuncu olarak grev alm ancak zamanla hem gsterilerden hem de babasn yceltmekten bkmtr. ONeill, yalnz ve dzensiz bir ocukluun ardndan alkolik olan aabeyi Jamienin etkisi altnda ikiye dknlemi ve geirdii bunalmlar sonucunda bir kez intihar teebbsnde bulunmutur. 1912 ylnn yaznda ONeill, hayatna ekil verme olana ile ilk kez karlam ve yazar olmaya karar vermitir. Babas ona New London Telegraph gazetesinde bir i bulmutur. Kt bir gazetecilii olduu halde, herkesin anlayabilecei ekilde ama alelade iirler yazp gazeteye vermi, bu arada yazaca oyunlar iin notlar tutmaya balamtr. Ancak ayn yln Ekim aynda tberkloza yakalanarak, zel bir sanatoryuma yatrlmtr. Eugene ONeill yaamnn deniz dneminden bir intihar giriimiyle yerleik yaama gemi, kendisine eki dzen vermi ve New London, Connecticutta bir sre gazete muhabiri olarak almtr. Gazetecilik yaam tberkloza yakalannca uzun sreli sanatoryumda tedavi grmek zorunluluu yznden sona ermitir. Sanatoryumda kald alt ay boyunca ONeill bol bol kitap girimitir.(...) Bir ans yakaladn dnen ONeill bu duruma benim yeniden douum demitir. 1914 ylnda sanatoryumdan ayrlm ve New Londonda dinlendii dnemde yedi tane oyun yazmtr: The Web ( rmcek A ), Fog ( Sis ), Thirst ( Susuzluk ), Recklessness ( Kaytszlk ), Warnings ( Uyarlar ), Abortion ( Dk ), Servitude ( Klelik ). Bu arada babas, George Pierce Bakerin Harward niversitesinde verdii derslere kayt olmasna izin vermitir. Bakerin eletirileri sabrsz ONeill glendirmi ve ileri derecedeki kursa katlmasna izin vermeyen babas, olunu New Yorka gtrmtr. ONeill, o yl k aylarnda Provincetownda yeni bir deneysel yaz tiyatrosu kurma giriimlerinde bulunan George Cram Look ve Susan Glaspell ile tanmtr. 1916 ylnda ise Provincetown, Massachwsettsde tek perdelik oyunu olan Bound East for Cardiff ( Cardiffe Doru ) sahnelenmitir. Bu almalar srerken ONeill yaamnda nemli yere sahip olan, tannm eletirmen George Jean Nathanla mektuplamaya balamtr. Amerikan Tiyatrosunda yeni ve zgn bir ses bekleyen Nathan, ONeilln zellikle ilk oyunlarna byk destek vermitir. okumu ve ciddi bir biimde oyun yazma iine
__________________________________________________________________
37
Freud ve Psikanaliz
ONeill, Nathan aabeyi Jamienin idealize edilmi hali olarak grm, ondan ald destek kendisine ok byk g salamtr. All Gods Chillun Got Wings adl oyununu acmaszca eletirmesi bile Nathann deerini azaltmamtr. Nathan ONeilln en yakn arkada hatta kardei gibi olmutur. ONeill, deneysel almalar yapan Provincetown Oyuncularna, yeni oyunlar yazacana sz vererek, tiyatronun New Yorka tanmasn salam ve tiyatronun ad ad Playwrights Theatre olarak deitirilmitir. 1917 ylnn Nisan ayna kadar, ILE ( Ya ), The Moon of the Caribbes ( Karaiblerde Ay ), The Long Uoyage Home ( Yuvaya Uzun Yolculuk ), n the Zone ( Blgede ) adl oyunlarn yazmay tamamlamtr. Provincetwna tekrar dndnde, Beyond the Horizon ( Ufkun tesinde ) ve Harry Ape ( Kll Maymun ) adl oyunlarnn temeli olan ksa bir yk zerinde almtr. Desire Under the Elms ( Karaaalar Altnda ) ( 1924 ) adl oyununun ana dncesini ieren : Beyond the Haziran ( Ufkun tesinde ), Where the Cross is Made ( Han Yapld Yer ) ve The Rope ( p ) adl oyunlarn yazmtr. New York baarsndan sonra 1917de Conredy Theatreda Washington Square Players tarafndan sahneye konulan In the Zone ( Blgede ) bir vodville yaynevi tarafndan baslm, Broadway prodktrlerinden John B. Williams; Ufkun tesindenin saneleme hakkn almtr. 1918 ylnda The Straw ( Saman ) ve Anna Christienin ilk versiyonu saylabilecek olan Chris Christopherson adl oyunlarn yazmay tamamlamtr. ONeill, yazarlk abalar ile n kazanmaya balam ama ailesi, onun bu yeteneini kabul etmekte isteksiz davranmtr. 12 Nisan 1918de evlendii, ksa ykler yazar olan Agnes Boultandan ikinci ocuu da dnyaya gelmitir. Ailesiyle ve yaad evliliklerle mutluluu yakalayamam olan ONeilln zel yaamndaki bu olumsuzluklar, onun oyun yazarln olumlu bir ekilde etkilemitir. Bylece iinde yaad ortamn atma ve elikilerini oyunlarna yanstabilmitir. 1919 ylnda ilk Broadway prodksiyonu Beyond the Haziran ( Ufkun tesinde ) sahnelendiinde, babasnn Austos 1920deki lmnden nce gelerek kendisini onayladn belirtmesi ONeill ok sevindirmitir. Ayrca drt kez kazand Pulitzer dlnn ilkini bu oyuyla almtr. Kendi oyunlarn yazmaya devam ettii halde Playwrights Theatredaki etkinliini azaltmaya balamtr. Bu sralarda nc evliliini yapaca artist Carlotta Monterey ile Hairy Apein provalarnda tanmtr. Ancak 1922 ylndan sonra ailesinin fertlerini tek tek kaybeden ONeill derinden sarslmtr. The Emperor Jones ( 1920 ) oyununun son msveddesini yazarken yazarn babas lr. Arkadan annesinin lm ve alkolik aabeyinin aresizlikten delirerek lmesiyle kar karya kalr. Bylece, ksa bir sre iinde btn ailesini yitirir. kinci ve nc evlilikleri ise ona mutluluk getirmez. Bu mutsuz ve acl dnemde Eugene ONeill btn duygularn oyunlarnn satr aralarna gizler. Bylece 1920lerin oyunlar ortaya kar.
__________________________________________________________________
38
Freud ve Psikanaliz
Yaratclnn iyi rnlerini vermeye balad 1920 ve 1922 yllar arasnda ONeill, yedi uzun oyun daha yazmtr. Gold ( Altn ), The Emperor Jones ( mparator Jones ), Different ( Farkl ), The First Man ( lk Adam ), Anna Christie, The Hairy Ape ( Kll Maymun ), The Fountain ( Kaynak ) : bu dnemde yazd oyunlardr. 1936 ylnda Nobel Edebiyat dl kazanan Eugene ONeill, sveteki dl trenine salk nedenleri yznden gidememitir. 1943e kadarki verimli yllarn , nceki byk yaptlarna bir de acy ekleyen, hastalk ve fiziksel sakatlklar karakterize etmitir. The Iceman Cometh ( Buzdan Adamn Gelii 1943 ), Long Days Journey Into Night ( Gnden Geceye Uzun Yolculuk 1941 ), A Moon for the Misbegotten ( Ay Herkese Glmser 1943 ): adl oyunlar onun gemiine ak ve samimi bakn ortaya koymutur. Bu arada 1941 ylnda tek perdelik bir dizi oyuna balam ancak sadece Huqhie ( 1942 ) adl oyununu tamamlayabilmitir. 1943 ylndan sonra fiziksel olarak karsna baml duruma gelmi ve yazma yeteneinin azalmasyla depresyona girmitir. Giderek zayflayan ONeill, fel olmu ve 27 Kasm 1953 ylnda Bostonda bir otel odasnda lmtr. (...) nl bir oyuncu olan James ONeilln olu olduu iin hem talihli hem de talihsizdi. Talihliydi, kk yalardan beri tiyatronun iindeydi. Talihsizdi, btn yaam boyunca bir baba kompleksi iinde yaad. Babasna olan nefreti, anasn idealletirmesi onu gen yata eitli servenlere itti. 1909 ylnda Hodurasta ve Orta Afrikada altn arayclna kt. Dou ve Orta Amerikada gezici bir tiyatro topluluunda alt. Sonra denize ald, yk gemilerinde eitli iler yapt. La Platoda pamuk iftliinde, eitli firmalarda alt ve saln kaybetti. Btn bunlar onun yaamn zenginletiren olaylard. Ancak o, yazarlk iin kendini eitmesi gereken yllarda, tiyatroyu yakndan tanmas gereken en verimli dneminde baka ilerle urat.(.....) Ancak onu etkili bir yazar yapan da yine yazarn kendi yaants olmutur. Eugene ONeill, btn yaam boyunca annesinin salndan kendini sorumlu hissetmi, annesine yaknlamay denemi ama bunu tam anlamyla baaramamtr. Babasna kar ise hem sevgi hem de nefret duygular beslemi ve onun hayat zerindeki basksna hibir zaman kar kmamtr. ok sevdii aabeyi Jamienin etkisiyle ikiye balam, tant fahieler, sarholar, aylaklar ve gemiciler ONeilln en iyi anlad insanlar olmulardr. Yalnz ve dzensiz bir ocukluktan sora, gemici olarak ak denizlerde alm, tekrar dnd New York ehrinde yeniden alkolle avunmaya alm ve yapt evlilikte de mutluluu bulamamtr.
__________________________________________________________________
39
Freud ve Psikanaliz
Babasnn ii sayesinde, ocuk yata sahne arkasnn btn sihirbazln grm, makyaj ve kostmlerin babasn nasl deitirdiini renmitir. Tiyatroya ilikin ilk bilgilerini bylece edinen ONeill, yaamnda etkilendii olaylar, insanlar, evreyi, koullar ve inanlar oyunlarna ustalkla yanstabilmitir. Kardei, anne ve baba ile ilikilerinden yola karak yazd oyunlarda, baba kompleksi ve anne idealizasyonu karmza ska kan temalar arasnda olmutur. ONeill, 1936 ylnda Nobel Edebiyat dln alan ilk A.B.D.li yazar olmu ve o gnlerde beenilmeyen oyunlar daha sonraki yllarda hak ettii vgye kavumutur. ONeill, gzlemleri ve yaam deneyimleri sayesinde insana ait en gizli duygular aa karmay baarm ve belki de bu yzden oyunlarnda gl bir biimde Freud etkisi grlmtr. Ancak ONeill, bu oyunlarn, psikanalistler gibi bilimsel verilerle deil, bir yazar olarak yaratc nitelikleri sayesinde ortaya koymutur. B) EUGENE ONEILLIN SANAT ANLAYII, OYUNLARI VE AMERKAN TYATROSUNDAK NEM I. ve II. Dnya Savalar arasnda Amerikan Tiyatrosunun yetitirmi olduu en nemli yazarlardan biri olan Eugene ONeill, modern Amerikan Tiyatrosunun nclerinden saylmaktadr. ONeilln Amerikan Tiyatrosundaki neminin izlerini tayan oyunlarn ve sanat anlaynn geliimini incelememiz gerekmektedir. Balangta, Avrupa kltrnn etkisi altnda varln srdren Amerakn Tiyatrosunun, zgn nitelikte eserler veremedii, kendi tarzn yaratamad grlmektedir. Ancak 20. yzyln balarnda deneysel almalarn artmasyla Eugene ONeill, Tenesse Williams ve Arthur Miller gibi yazarlar eserleriyle Amerikan Tiyatrosunun geliiminde nemli katklarda bulunmaktadrlar. ONeill, Amerikan Tiyatrosuna 1920li yllardan itibaren yeni bak alar kazandrmakta ve kendinden nceki yazarlardan farkl olduunu ortaya koymaktadr. 19. yzyln ikinci yarsndan 20. yzyln balangcna, Amerikan sahnesinde melodramatik oyunlar tiyatro sahnesine uzun bir sre damgasn vurmu ve bu oyunlarndaki klie, yani iyiyle ktnn srekli atmas, ktnn hep kaybedip, iyiliin ve doruluun kazanmas seyirciyi bktrmtr. ONeilln psikolojik derinlii olan oyunlar yazp sahnelemesi ite tam bu srada olmutur. Bylece seyircinin alyla ONeilln yetenei Amerikan sahnesinde yeni bir soluk ve rzgar estirmitir. Bu yzden melodram tr gerilemi ve melodramn getirdii tiyatral katklarla sahne oyunlarndan dramatik kalite de ykselmitir.
__________________________________________________________________
40
Freud ve Psikanaliz
Amerikan Tiyatrosunun o yllarda gereklerden uzak oluu ve belirli kalplarn dna kamay, ONeilln yeni biimler deneme isteini glendirmektedir. Hem gerekilii hem de yeniliki ruhu ile sanat hayatna giren ONeill, zamanla eserlerine daha geni ve daha evrensel zellikler katmaktadr. Oyunlarnda, gerekilik, davurumculuk, izlenimcilik ve simgecilik gibi bir ok akm deneyen ONeilln yazarlk hayat boyunca bu akmlardan hi birine tam anlamyla bal kalmad grlmektedir. Tiyatronun, toplumun gelimesinde byk rol olduuna inanan yazar, oyunlarnda geleneksel dncelere bakaldran grleri ortaya karmaktadr. Oyunlarndaki sorusu, kendisinin ve insanolunun yer yzndeki varlna ilikin olmakta ve bu yzden yaamn hep zntl yanlarn ele almaktadr. Duyarl bir deha olarak grlen ONeilln, Amerika yerine kltr ynnden daha ok oturmu olan Avrupa ya da Asyada yaam olmas durumunda, 20. yzyln en byk yazar olma ansn elde edebilecei dnlmektedir. Tiyatrodan insanlk iin byk iler bekleyen ONeilln zaman zaman tiyatronun snrlarn aarak ayr biimleri denedii de grlmekte ancak o, Anglo-Sakson tiyatrosu iinde, modern tragedyann byk kapsnn nne gelebilmi tek yazar olarak deerlendirilmektedir. ONeill, dnemini tiyatrosu ile uyuamad iin bir yandan srekli olarak tiyatrolardan ikayet etmi, bir yandan da yenilik yaratmak istei ile tiyatronun snrnn dna km bir yazar olarak karmza kmaktadr. Yazarn aray iinde olmas onun, bazen gereki, bazen davurumculua yakn, bazen izlenimci, bazen de simgeci yoldan yrmesine sebep olmakta, oyunlarnda pek ok kltr ve akm denedii iin Shakespearee benzetilmektedri. Her iki yazarn da insan psikolojisini ok iyi bildikleri ileri srlmekte, Shakespeare gibi ONeill da kimi zaman sanatn kat kurallarnn dna kt iin eletirilmekte ancak her ikisinin de oyun yazma iini disiplin iinde srdrd grlmektedir. (....) ngilterede tiyatro dendiinde akla hemen Shakespeare ve Elizabeth dnemi gelir. A.B.D.de ise, Amerikan Tiyatrosunun balangc dendiinde Eugene ONeill ve 1920ler hatrlanr. Baka deyile, Amerikan Tiyatrosu zaten bir 20. yzyl tiyatrosu ve modern tiyatrodur. ONeilln Shakespeareden baka bir de Strindbergle olan benzerliklerinin incelendiini grmekteyiz. Robert Brustein dnya tiyatrosunu anlatt kitabnda, ONeill ve Strindbergi karlatrmakta ve onlarn benzer yanlarn dnda farkllklarnn da bulunduunu ortaya koymaktadr. Strindberg gibi ONeilln da annesiyle derinden ilgili olmas, her iki yazarn da annelerini hem sevgi hem de nefret nesnesi yapmalar ve babalarna kar ise birbirine zt duygular gl bir davurumcu biimde tamalar benzer ynleri olarak deerlendirilmektedir. ONeilln ekspresyonist oyunlarnda Strindbergin rya tekniklerinden yararland ifade edilmekte ve her ikisinin de doyumsuzluktan kaynaklanan kalc
__________________________________________________________________

almalara yneliine balamaktadr.
41
Freud ve Psikanaliz
sreler yarattklar belirtilmektedir. Brustein, ONeill Strindbergten ayran zellii olarak, ONeill ar
ONeilln 1915 ve 1930 yllar arasnda bir ok dramatik akm denedini grmekteyiz. rnein; Ufkun tesinde adl oyunu Naturalizm akmnn, mparator Jones adl oyunu Simgecilik akmn, Kll Maymun adl oyunu Ekspresyonizm akmnn etkilerini tamaktadr. Ayrca Byk Tanr Brown adl oyununda maskeler kullanmakta, Elektraya Yas Yarar adl oyununda ise Yunan mitolojisinden yararlanmaktadr. Her eit insanla tanm ve onlarla bir arada yaam olan ONeill, insanlar okuduu kitaplardan deil, yaamn iinde kendi deneyimleri sayesinde zmlemeye almaktadr. Oyunlarnda, kudret, din, ak, nefret gibi duygularn iinde bocalayan insanlarn bir hayali gerekletirme uruna bouna abalamalarn ilemektedir. Doal olarak geirdii tm yaam deneyimlerinin oyun yazarlnda baz noktalar belirledii grlmekte ve oyunlarnda karmza kan zellikler yle deerlendirilmektedir: 123456Deniz ve Orman; zellikle de deniz motifi onun seyahatlerinin ve Aile ii anlamazlklarn yansland aile durumu ve bunun yaratt Kardei, anne ve babas ile ilikilerinden yola karak aile iindeki Gerek eitimindeki ve gerekse i yaamndaki baarszlklar onun ONeilln salksz ve hastalkl bir yapya sahip oluu onun En nemlisi olan baba kompleksi ve ona idealizasyonu oyunlarnda
Afrika ormanlarna gidiinin etkisi ile ortaya kt. ykntlar oyunlarndan kyor. kiilerin gerek ve hayal dnyalarn ele ald. hayal dnyalarnda baarszlk temas olarak yer ald. oyunlarnda hastalk korkusu ve lm olarak yansd. ska yer ald. rlandal Katolik bir baba ile daha gizemli bir dindarlk sahibi olan annenin etkisinde kalan ONeill, koyu Katolik rlandal yetitirili tarz yznden oyunlarnda Tanrya kar inan ve gnah korkusunu ilemekte ve insann zgr seimi ile i gdleri arasndaki elikiyi ifade etmektedir. Onun oyunlarnda toprak; anne olarak, Tanr; baba olarak karmza kmaktadr. Aslnda ONeilln btn oyunlarnda dorudan doruya Tanrya atf yaplmasa da byk ve korkulan varln insan ynlendirdii hep hissedilmektedir. nsann kkleri ok derine giden, tepkileri kuvvetli olan, ihtiraslarnn arpmasndan doma tragedyasn anlatr. Eserlerinde btn bir toplumu,
__________________________________________________________________
42
Freud ve Psikanaliz
adetleri, ahlak ve din grleri belirli bir Amerikann dar ve sert kalplara girmi Politan grlerini de btn gereklii ile canlandrr. Fakat burada asl olan ey insanlarn bu toplum artlar iinde her yerde bir olan vasflar ve bu vasflar yznden ziyan olup gidilerinin faciasdr. Amerikan Tiyatrosunda o gne kadar hi ilenmemi konular ele alan Eugene ONeill, Amerikan Tiyatrosunun ncs saylmakta ve getirdii yeniliklerle kendinden sonra gelen yazarlar da etkilemektedir. Otuzun zerinde oyun yazm olan yazarn, sanat anlayn geliiminde toplumsal ve siyasal koullarn etkilerini deerlendirebilmemiz iin onun yazarlk evrelerini ve deneyimleriyle olgunlaan eserlerini incelememiz gerekmektedir. A. Didem Uslu Amerikan Tiyatrosunda Dler adl kitabnda Eugene ONeilln yazarlk evrelerini yle belirtmektedir : A- lk ( Doalc ) oyunlar a) Tek perdelik oyunlar dizisi b) 1920 ve 1925 yllar arasnda yazd oyunlar B- Deneysel oyunlar a) 1920 ve 1930 yllar arasnda yazd oyunlar b) 1930 ylndan sonra yazd oyunlar. C- Son dnem oyunlar a) 1940 ylndan sonra yazd oyunlar b) Kaybolmu oyunlar. Eugene ONeilln raklk dnemindeki Natralist oyunlarna baktmzda, denizdeki yaamn kendisinde brakt etkileri grmekteyiz. Karakterlerinin neredeyse hemen hepsini erkeklerden seilmi olmas, bu oyunlarn en ok dikkat eken zellii olarak deerlendirilmektedir. Eugene ONeill, oyunlarnda gemiciliin, denizdeki yaamn erkeklere ait bir i olduunu belirtmekte, kadnlarn bu dnyada yaayamayacan, eer yaamaya alrsa mutsuz olacan belirtmektedir. zellikle Ya adl oyununda, karadaki dzenli aile yaamn denize tayarak, denizdeki yaamn kadn nasl mutsuz edeceini gstermektedir. Oyunlarnda, erkek iin ise deniz, bir tutku, ulalmas zor bir d ve bilinmeyenin verdii heyecanla yaplan bir serven olarak gsterilmektedir. Ancak, denizin iinde olmaktan byk mutluluk duysalar da, bir sre sonra onlar da karadaki yaam zlemeye balamaktadrlar. Erkeklerin servenlerle dolu bu dnyasnda kadnlarn yeri sz edilemeyecek kadar nemsizken, karadaki yaama duyduklar zlemle birlikte bir yuva kurma hayali kadnn nemini artrmaktadr. 1924 ylnda Carol Bird ile bir rportaj yapan ONeill, denizcileri konu olarak semesinin nedenlerini aklarken, onlar basit ve samimi bulduunu, onlardan daha fazla dramatik malzeme
__________________________________________________________________
43
Freud ve Psikanaliz
salandn belirtmektedir. Kaba ama drst denizcilerin, toplumsal yaamn batan savma yzeysel ilikilerinden uzak olmalar nedeni ile ilgisini ektiini, problemlerini bildii bu insanlarn yaamlarn yorumlamaktan holandn vurgulamaktadr. Bir zamanlar kendisinin de denizci olduunu, denizdeki yaam tandn, ekonomik baskn ve iki yzlln olmad bu ortam sevdiini ifade etmektedir. ONeilln bu dnemde yazd denizle ilgili oyunlar unlardr: Cardiffe Doru ( 1913/14 ), Yuvaya Uzun Yolculuk ( 1916 ), Blgede ( 1916 ), Karaiblerde Ay ( 1916 ), ILE ( 1916 ), Ufkun tesinde ( 1918 ), Anna Christie ( 1920 ). Cardiffe Doru adl oyununda, lmek zere olan bir denizcinin yks anlatlmaktadr. ONeill, deniz yaamnn zorluklarn dile getirdii bu oyunda, yalnzl ve sevgisizlii de vurgulamaktadr. mrn denizlerde geirmi olan karakteri, bir iftlie, bir ee ve ocuklara sahip olmay dlemekte ve bylece paraya zlem duymaktadr. Yuvaya Uzun Yolculuk adl oyununda afyonla uyuturulup karlan ve gemiye tayfa olarak alnan bir denizcinin yklan dleri anlatlmaktadr. Oyunun kahraman Olson, denizden syrlarak karadaki yaama getiinde, onu da pek ok gemicide olduu gibi kadnlarla arkadalk etmek ve alkol beklemektedir. Blgede adl oyununda sabatojc olarak sulanan bir denizcinin zel srlarnn aa kmas anlatlmaktadr. Oyunda, aksiyonu srkleyen kuku esinin sava korkusuyla trmanmas ve doruk noktaya ulamas nemli bir geliim olarak deerlendirilmektedir. Oyun, yine denizin olumsuzluk etkilerini gzler nne sermektedir. Bir Karaib limannda sarholarn cmblerini anlatan Karaiblerde Ay adl oyununda kalabaln iindeki yalnzlk duygusunu ilemektedir. Oyunda kadnlarn yerinin ok nemsiz olduu grlmektedir. Erkekler arasnda geen iddet gsterilerinde susuz olan kadnlar, gemiye sadece erkekleri elendirmek amacyla arlmaktadr. Ya iin balina aramaktan baka bir ey dnmeyen bir kaptann yks olan LE adl oyununda belirttiimiz gibi ONeill, karadaki dzenli aile yaamn denize tamakta ve kadnn denizdeki yaama ayak uyduramayacan vurgulamaktadr. ONeilln en retken dnemleri olarak deerlendirilen 1920 ve 1925 arasnda yazd oyunlardan Ufkun tesinde adl oyunu yazara Pulitzer dln, Anna Christie adl oyunu ise II. Pulitzer dln kazandrmaktadr.
__________________________________________________________________
44
Freud ve Psikanaliz
Kendi ekingenlii yznden airane bir ruhun ykln anlatan Ufkun tesinde adl oyunu karada geerken, Anna Christie adl oyununda mekan yine deniz olarak karmza kmaktadr. Bu ii oyunda kadnlarn toplumsal konumlar, nceki oyunlara kyasla daha merkezde ve erkeklerin yaamlarna dorudan etki edecek biimde ilenmektedir. Drt perdelik Anna Christie adl oyununda iyi kalpli bir fahienin yksn anlatan ONeill, Annaya psikolojik derinlik katarak, oyunu melodramatik olmaktan kurtarmaktadr. (....) Eugene ONeill, mutlu sonla biten oyunda Anna Christieye psikolojik derinlik vermek suretiyle, toplum normlarna ters bir biimde yaayan bu kadna melodram oyunlarnn iyi kalpli fahiesi olmaktan kurtarmtr. Franz R. Cunningham, Eugene ONeilln raklk dnemi oyunlarnda Romantik Motifler ve Mitolojik yntemler kullandn ve yazarn kendisinden nceki Amerikan Romantikleri gibi bir mit-yaratcs olduunu ne srer. rnein Beyond the Horizon oyununda Robert Mayo Romantik doasna terk ederek iftlikte kalmay yelemi ve Andrew da kendine uymayan gmen yaamyla denizlere almtr. (...) Eugune ONeilln kadn karakterlerinin nemli rol oynad ve kadnlar atmann merkezine ald dier oyunlar; Karaaalar Altnda ( 1924 ), Araya Giren Garip Oyun ( 1928 ), Elektraya Yas Yarar ( 1931 ), Gnden Geceye Uzun Yolculuk ( 1940 ). ONeilln bu oyunlarnda, erkeklerin kaderlerini deitiren tutkulu kadnlar, sevgileri ve ykc aklar yznden evrelerindeki erkekleri kendileriyle birlikte uuruma srklemektedirler. Freudu oyun yazar olarak deerlendirilen ONeilln bu oyunlarnda tutkulu kadn karakterlerinin gl bir biimde Elektra Kompleksi iinde bulunduklar grlmektedir. Kz ocuu babaya ynelerek Elektra Kompleksiyle yaama tutkulu bir biimde balamakta daha sonra yaamna yana uygun erkeklerle devam etmekte ve en son duygusal karmaasn da erkek ocuuyla yaamaktadr. (...)ONeill, Freudun psikolojisinden etkilenerek baba-kz
bamlln yeni bir grle ele almtr. Bilinalt ak teknii, ONeilln tiyatroda uygulad dnemin yeni ve modern bir uygulamasdr. Romanda yeni kefedilmi olan bu teknik, eitli yazm trlerinde denenmitir. ONeill bir anda bylesine yeni bir uygulamay oyununa temel alrken te yandan, 18. ve 19 yzyln geleneksel ama artk eskimi ve tiyatro sahnesinde deerini yitirmi dramatik i konuma ( interior monoloquel dramatic monoloquel Soliloquy ) ve seyirciye konuma ( aasides ) adetlerini kullanmay srdrmtr. 20. yzyl oyunlarnda artk karakterlerin isel konumas kalkm, karakterlerin i dnyasndaki karmaa tersimlemelerle ( ironilerle ) ortaya koymutur. Ancak doal olarak, yzyl banda
__________________________________________________________________

etmitir.
45
Freud ve Psikanaliz
retmeye balam olan yazarn slubunda yeni ile eski i ie devam
ONeill, o dnemde Amerika Birleik Devletlerinde hzla yaylan Freudun grlerini, kendi yaam deneyimlerinden yola karak dile getirmektedir. Yeni bir uygulama olarak grlen Freudun gelitirdii psikanaliz ynteminin bulgularn eski biimlemelere uygun almalarla ifade etmektedir. Hayat boyunca baba kompleksi yaam olan yazar, oyunlarnda genellikle baba-oul atmalarn ele almas dikkat ekmektedir. Dier oyunlarndan farkl olarak Elektraya Yas Yarar oyununda iki kadnn atmasn, yani anne kz atmasn ele almaktadr. Karaaalar Altnda oyunu, Yunan tragedyalarnda ska ilenen ensest, ocuk ldrme, gnahlarn bedelinin denmesi gibi temalar iermektedir. Oyun, deersiz ve verimsiz bir New England iftliinde gemektedir. ONeill, atmay iftlikte yalnz kalan baba ve olun yanna gen ve gzel Abbienin gelmesiyle balamaktadr. Abbie, yetmi be yandaki Epraim Abbotla evlenerek, baba oul arasndaki dmanln artmasna neden olmaktadr. Ancak tutkulu bir kadn olan Abbie Epraim Abbotla deil, olu Ebene kar byk bir ak duymakta ve sevdii erkekten bir ocuk sahibi olmay dlemektedir. Ebene akn kantlamak iin Abbie kendi olunu ldrerek tutkular yznden yaamndaki erkein de trajik sonlarna neden olmaktadr. Baba-oul arasndaki atmay gsteren bu oyunda ONeillin simgelerden yararlandn grmekteyiz. (....) iftliin zerine dm, karaaalar, bolluun ve bereketin simgesi olacakken, baba-oul-kadn ls arasnda nefretin, ehvetin ve cn simgesi olur. Farkl dleri olan insanlarn dleri atnca, tutkular alevlenir, gl kiilikler arpr, bastrlamaz cinsel drtler ortaya karak dleri tehdit eder. Araya Giren Garip Oyun adl oyununda, bir kadnn; kz evlat, e, metres, anne ve platonik sevgili olarak yaad gnlerin yks anlatlmaktadr. ONeill, bilindnda gizli olan dnceleri gn na kartmak iin, uzun isel monologlara yer vermekte ve konuyu allm konuma rgsnden farkl bir biimde anlatmaktadr. Kzna dkn olan profesr bir babann kz olan Nina, sevdii erkei I. Dnya Savanda yitirdiinde onun lmnden kendini sorumlu tutmaktadr. Nina, mutsuzluunu ve yaam hor grmesinin suunu babasnn zerine atmakta ve iine ilemi olan sululuk duygusundan btn mr boyunca kurtulamamaktadr. Araya Giren Garip Oyunun eseri ONeilln yeni bir denemesi olarak deerlendirilmekte ve yazara III. Pulitzer dln kazandrmaktadr. Dokuz blmlk bu oyunu ilk kez sahneleyen Theatre Guildin oyunu saat 17:30da balatt, akam yemeinden sonra oyunu gece yarsna kadar srdrd bilinmektedir. Oyunda, dnceler yksek sesli konumalarla ifade edilmekte, kiilerin
__________________________________________________________________
46
Freud ve Psikanaliz
bakalaryla konumalarndaki sesli konuma, dnceler iinde uygulanmaktadr. Oyun, uzun psikoanalitik, soyut ve yer yer de skc sahnelerden kurulu olmasna karn yazarn ilgi ekici bir eseri olarak grlmektedir. Demode tiyatro adetlerinden syrlarak yazd Gnden Geceye Uzun Yolculuk adl oyunu otobiyografik zellikler tamaktadr. Karakteri Mary Tyrone, Amerikan Edebiyatnda ruh hali en derin anlatlm kadnlardan biri olarak deerlendirilmektedir. Oyun, anne, baba ve iki olu ev ii mekanda gemie tutsak edilmi ve d dnyaya tamamen kapal bir gnn yksn anlatmaktadr. ONeill kanla yazlm dedii, sorunlu bir ailenin ackl yks olan oyununda kendi yaamndan izleri yanstmaktadr. ONeill 27 Temmuz 1941 tarihinde karsna bulunduu itirafta yle demektedir: 12. evlenme yldnmmzde Carlottaya; Sevgilim, gzyalar ve kanla yazlm olan ve eski aclar gsteren bu oyunun orijinal metnini sana veriyorum. Byle mutlu bir gnde ac bir armaan yersiz grnyor. Oysa sen bunu anlayacaksn... Sevgiye kar inancm ve nihayet lm karlayacak cesareti veren sevgine ve inceliine bir borcumdur bu eser. Bu oyunu yazarken bir trl huzura kavuamam Tyronelarn drdne derin bir acma ve balama duygusu iindeyim. u geen 12 yl sevgilim, aydnla, sevgiye yaplm bir yolculuktur. Sana her eyimi borluyum. En nce sevgiyi... Oyunun yazm bittiinde ise yle demektedir: Kendimi imdi zgr hissediyorum. Annemle, babamla, kardeimle adeta bar yapm gibiyim. Oyun, mutlu bir aile grntsyle balamakta ancak saat ilerledike aile iindeki huzursuzluk, konumalarla kendini gstermektedir. Ruh sal bozuk, uyuturucu bamls anne, aktr baba ve iki erkek ocuun da bulunduu bu aile ortam, ONeillin kendi ailesini yanstmaktadr. Oyunun iinden klmaz atmalarnda, Marynin delilie varan huzursuzluu; kocas ile mutlu bir yallk geirmesini, byk olunun bir an nce tedaviye balamasn ve kk kardeinin de bir i edinerek hayatna yn vermesini engellemektedir. ONeillin kendi aile yaamn tmyle irdeledii bu oyununu uzun sre ortaya karmad bilinmektedir. Yazar Elektraya Yas Yakr oyununda ise iki kadn atmasn yani anne-kz atmasn ortaya sermekte ve Freudun teorileri, Oidipus ve Elektra Kompleksi gl bir biimde kendini gstermektedir. Antik Yunanda ilenmi kader temas, oyunda Freudun bilind kavram iinde zgrce kullanmaktadr.
__________________________________________________________________
47
Freud ve Psikanaliz
Eugene ONeill, bir yandan Bat kltrnn temeli saylan Antik Yunan tragedyalarndan esinlenmekte bir yandan da tiyatroya yenilikler getirmektedir. O dnemde grleri hzla yaylan Freudun teorilerini, tiyatroya yeni bir uygulama olarak getirmekte, Antik Yunan temalarn ileyerek de eski ve yeniyi bir btnlk iinde sunmaktadr. W. David Sievers, ONeill oyunlarn izofreni ve eserlerini A.B.D.de yirmilerin tiyatro oyunlar, ve Psikoanalitik Dnem diye adlandrlmtr. Gerekten de insann ruh durumuyla yakndan ilgili olan Eugene ONeill iin psikoloji ve ruhsalln deiimi, ok nemlidir. Buna bal olarak yazar i dnyay tekrarlarda ne karmtr. Eugene ONeill, Tanrnn Btn ocuklarnn Kanatlar Var oyununda, rklk sorununa deinmektedir. Gl sahneleri ve iyi incelenmi kiileri olan bu oyunda, A.B.D.ndeki nemli bir sorun olan rklk sorununu kiileri n plana kararak ilemektedir. ONeilln dier oyunlarnda rastladmz gibi bu oyununda da birinci perdenin ilk sahnesinde genel bir giri yaplmaktadr. kinci sahnede dokuz yl sonra gelien olaylar, nc sahnede ise be yl sonraki olaylar ilenmektedir. Zenci Jim ile beyaz Ellann ocukluk yllarndaki arkadalklaryla balayan oyun, ilerleyen yllarda evlenerek birbirlerinin rklarnda kendi kimliklerini aramalaryla srmektedir. ONeilln byk n kazand mparator Jones adl oyununda davurumcu bir biim olduu grlmektedir. nce bir zenciyi sonra da hapishane gardiyann ldren zenci bir hamal kat odada, beyazlardan rendii hilelerle kendini adal yerlilerin imparatoru olarak iln etmektedir. Yerlilerden biri ona ate ettiinde att kurunun boa gitmesini kullanan Jones, ancak gm bir kurunla lebileceine yerlileri inandrarak stnlk salamaktadr. Yerlileri kle gibi kulland iin bir gn sonunun geleceini bilen Jones, ka planlar hazrlamasna ramen kurtulamamaktadr. Sekiz tablodan kurulu olan bu oyunda Jonesin att her kurunla yeni bir tabloya geilmektedir. Oyunun baarl yanlar ONeilln zencilerin zelliklerini ustaca ortaya kartmas konuyu salam bir yapyla kurgulamas ve sahne etmenlerinden akllca yararlanmas olarak deerlendirilmektedir. Bu oyunda yazar Jungun rksal ve kolektif bilinalt d ncesinden yararlanmaktadr. Jonesun vahi ormanlarda ilk duyduu duygular onun kiisel anlar olmakta, daha sonra bu anlar, rksal anlara dnmekte ve bylece Jones, korku iinde ilkel gemiinin iine dalmaktadr. Beinci sahnesinde hi konuma olmayan bu oyunda dramatik aksiyon beden diliyle anlatlmaktadr. Oyun, Amerikal zencilerin tarihini ve toplumsal evrimini gsterirken, Jones karakteriyle bireyin yozlamasn ve doaya yabanclamasn da ifade etmektedir. Kll Maymun adl oyununda bir gemide atei olarak alan hayvan grnne sahip olan kahramann, kendisinin de destek olduu makinelemi uygarlk tarafndan yok edilii anlatlmaktadr. ONeilln bu oyunda elik bir dekor kulland, ikinci sahneyi, iki katl ina ederek iki snf kyaslamay
__________________________________________________________________

sylemektedir:
48
Freud ve Psikanaliz
amalad grlmektedir. Ekspresyonist akmn etkilerini tayan bu oyun iin ONeill yle Yank yani kll maymun doayla olan uyumunu yitiren insan simgeler. nsan bu uyumu ilkel durumunda srdrm, ama bu gne kadar ruhsal ynden doayla uyumlu duruma gelememitir. Yazarn ekspresyonist oyunlarnda, Antik Yunan tiyatrosunda olduu gibi maskeleri kullanmas dikkat eken baka bir zellii olarak karmza kmaktadr. Psikologlar ve antropologlar maskenin insan zgrletirdiini dnmektedirler. Maskenin gerisinde kalan birey, toplumsal basklar olmadan duygularn ifade edebilmekte ve bask kuranlarla alay ederek taklitlerini yapabilmektedirler. ONeilln simgeci olan bir baka oyununda, Byk Tanr Brown da maskeleri kullandn grmekteyiz. ONeill, yalnzca tiyatro efektlerinin yerine kullanmakla kalmad maskeleri, oyunda ve maskeleri takan karakterlerin geliiminde de etkili klmaktadr. (...) Aslnda maskeyi Bertolt Brecht, William Butler Yeats, Jean Cocteau, Augene ONeill, Michel de Ghelderode, Luigi Pirandello, Jean Genet ve Eugene Ionesco gibi pek ok yazar oyunundakullanmtr. Vsevolod Meyerhold, Max Rheinhardt, Gordon Craig, Kenneth mac Gowan, Antonin Artaud, Tyrone Gurthrie gibi pek ok kuramc ve ynetmen de maske kullanmn zendirmi ve bizzat uygulamtr. Modern oyun yazarlar, insann hamurunda bulunan ve ona gerekli olan ikilemi Hegel, Schlegel ve Nietzscheden, blnm benin ruh durumlarn ise Freud ve Jungun yaptlarnda renmitir. (...) Eugene ONeilla, kinci Dnya Sava ve kendi kiisel zntleri nedeniyle insan doas ve gelecei konusunda endielenmeye balamaktadr. Bu dnmede yazd Buz Adam Geliyor adl oyununda karakterler, mutluluu, ak, paray deil sadece bar istemektedirler. En baarl trajedisi olarak deerlendirilen bu oyun, Amerikada ok tutulmu olmasna ramen karamsar yapsyla sylenmek istenen dncelerde: kesin ve etkileyici olamamaktadr. Fskiye adl oyunu, insanlk tarihinin ilgin bir dnemini, spanyollarn Endls istila ettikleri dnemi ele almaktadr. Augene ONeill, bir yandan Hristiyanln dnyaya yaylma biimini anlatmakta, bir yandan da bu dinin baskyla uygulanmasn ve din adamlar araclyla ktadan ktaya yaylmasn eletirmektedir. 1928 ylnda yazd Dinamo adl oyununda, iki ailenin ocuklar arasnda gelien ak anlatlmaktadr. ONeilln koyu Katolik rlandal yetitirili tarznn yaamnda brakt izler, bu oyunda grlmektedir. ONeilln rlandallk konusunu ele ald bir baka oyunu da 1939da yazm olduu Bir
__________________________________________________________________
49
Freud ve Psikanaliz
Ozann Dokunuunda karmza kmaktadr. Oyun, rlandallarn Yankee denilen Kuzeylilerden ektikleri aalanmalar ve rlandallarn alkol dknlklerini ele almaktadr. Ah Vahet adl oyunu ONeilln 1933 ylnda yazd tek komedisi olarak karmza kmaktadr. 20. yzyl bandaki Amerikann byk tara ortamndan gen bir erkein deneyim kazanarak kendi seimini yapmasn anlatan oyunda kahramann bir yanda Amerikallk ruhu hkm srmekte, bir yanda da rlandallk yan sergilenmektedir. Sonu Olmayan Gnler adl oyununda insanolunun iindeki iyi ile ktnn sava anlatlmaktadr. Temas insanolunun ahlksal deerlerine ilikin olan bu oyununda, iyi ile ktnn mcadelesinde kazanan hep iyi olmaktadr. Marco Polonun kiiliinde odaklanan maddeciliin maceral bir hicvi olan Marconun Milyonlar adl oyununda ONeill, para dzenine saldrarak ticaret yaamna kar durmaktadr. 1925 ylnda Evening Past gazetesinde yle demektedir: Bir insann duyduu ama bir trl anlayamad eylerin esrar zerine yazmak istiyorum. Altn zleminin baba ve olu ykma uratmasn anlatan Han Yapld Yer adl oyununun daha sonra Altn adl oyununda geniletildii grlmektedir. Ak ve umudun bir kadnn hayatn nasl kurtardn anlatan Saman adl oyunu, cinsel yitiklii ileyerek egonun gerekle olan atmasn verdii Farkl adl oyunu, kimlik zerine vasat bir almas olarak deerlendirilen lk Adam adl oyunu, Ponce de Leon hakkndaki oyunu Kaynak, birevlilii anlatt Strindberg etkileri grlen oyunu Perinli, ana dncesi eletirmenler tarafndan kt dramatize edilmi olarak kabul edilen oyunu Lazorus Gld, aile iindeki bireyleri ve bu bireylerin mutsuzluunu ele ald Ay Herkese Glmser adl oyunu ve bu oyunlardan baka rmcek, Uyarlar, Sis, Kaytszlk ve Susama adl oyunlar da bulunmaktadr. 1958 ylnda yaynlanan kayp oyunlar, Eugene ONeilln yazarlk hretine hibir ey eklemeyen ve kendisinin de beenmedii oyunlar arasnda yer almaktadr. Bu oyunlar; Hayat Arkada, Klelik, Dk, Avc ve Filmcidir. Amerikann Nobel Edebiyat dln alan ilk yazar Eugene ONeilln almalar sayesinde, Amerikan Tiyatrosu eski kalplarndan kurtularak kendi modern tiyatrosunun balangcn yapmaktadr. 19. yzyln balarnda Avrupann etkisinde kalan Amerikan Tiyatrosu kendi kimliini henz oluturamad iin zgn eserler verememekte ancak 20. yzyln balarnda ONeilln eserleri sayesinde geliim gsterebilmektedir. ONeill Amerikan Tiyatrosuna balca katklar yle zetlenmektedir:
__________________________________________________________________

1234567-
50
Freud ve Psikanaliz
Trajedi ve mutsuz finalleri tekrar yeertmesi, Sahnenin romantik yeniliini salamas, Durum gerekilii ile denizciler, fahieler, zenciler ve alak gnll baka insanlar gibi, karakterleri semesi, Sahnede derinlemesine ve gereki diyalekt kullanmas, Trl sahne ve perde kullanmlar dahil olmak zere formda deneysellik yapmas, Doal olmayan sahne grntsne varan sembolizm, maske, koro ve baka tiyatro aygtlarn yeniden kullanmas, Bilinalt akn salamak iin i ses ( soliloguy ) ve seyirciye hitap konumalarn ( asides ) Freudun psikoloji hakkndaki kuramlaryla birletirip yenilik yaratmas,
89-
Marco Millions ve The Fountain gibi amatr seyirlik benzeri oyunlarda ( masque ) tarihsel fanteziyi gelitirmesi, Kimim zaman sonu d krklna, dramatik tersinlemeye veya trajik dnm de varsa, insanolunun kendisiyle ve tanryla uzlama sorunsalna tutkulu bir biimde sarlmasn tartmtr.
Sanat yaam boyunca srekli bir aray iinde olan Eugene ONeill, oyunlarnda zellikle bireyin psikolojik yaps zerinde durmaktadr. Aile iinde yalnz ve mutsuz olan bireyin dier bireylerle atmasnda cinsel igdleri temel almaktadr. Onun birok oyununda kadnlar ve erkekler dlerinin tutkusuyla gnah ilemekte ve bu yzden cezalarn bulmaktadrlar. Erkek karakterlerin kaderini etkileyen kadn karakterler, tutkulu sevgileri ve ykc aklar yznden kocalarn, oullarn, babalarn ve evrelerindeki erkekleri kendileriyle birlikte uuruma srklemektedirler. (....) Kadnlar, babalarna tutkuyla baladklar yaamlarn, kocalar ve sevgilileriyle atarak srdrrler. En son olarak da, oullaryla yaadklar nc ilikileri de ncekilerde olduu gibi, bendini ykan duygu selleriyle denetlenemez boyutlara ular ve kadn ou zaman evresindeki erkekleri mutsuz ettii gibi kendisi de sorunlar iinde dmlenir kalr. (...) Eugene ONeill Amerikan Tiyatrosunun 20. yzyl bandaki melodram dknln kendi slubuna katarak damgasn vurduu Amerikan Tiyatrosunu yzyln ortalarna tar. ONeilln denedii pek ok oyun ve tiyatro yenilii, yaad dnemin gncel fikir akmlaryla da harmanlanmtr. Eserlerinde psikolojik aratrmalaryla Freudun topluma ilikin dnceleriyle Marxn etkilerini grmek olasdr.
__________________________________________________________________
51
Freud ve Psikanaliz
ONeill, Antik Yunan Tiyatrosunun temalarndan yaralanarak dneminin dnce biimlerini birletirmekte ve bylece kendi zgn yaptlarn oluturmaktadr. Cinsellii, ensest ilikileri ve tutkular btn aklyla dile getiren yazar, Freudun grlerinden de yararlanarak, dnemin tiyatro anlayna yeni bak alar kazandrmaktadr. Bu sebeple Amerikan Tiyatrosunun temelini atan en nemli yazarlardan biri olarak deerlendirilmektedir. Meslek yaam boyunca ONeilln ana konuyla ilgilendii grlmektedir. Birincisi; doa tarafndan yani deniz ve New Englanddaki plak arazi tarafndan amanszca kuatlm olma dncesi, ikincisi; zenginliin kaba rnleri olan maddecilik ve hrs, sonuncusu ise en baarl iledii kimlik sorunu, grnen gerein altndakini kefetme denemesi. ONeilln en ok gze arpan bir baka zellii ise yetitirili tarz yznden tanry ve gnah korkusunu oyunlarnda sk sk irdelemesi olmaktadr. ONeilla ailesinden geen dinsel ve kltrel retiler, oyunlarnda dorudan ve dolayl olarak incelenmektedir. Yaam, kendi deneyimlerinden yola karak zmlemeye alan yazar, oyunlarnda yaratt karakterlerine sorduu sorular aslnda kendine de sormaktadr. Ahlk deerlerini, dini inanlar, ak, acy ve nefreti arpc bir biimde dile getirdii oyunlarnda, toplum dzenine, kapitalizme, rkla ve adaletsizlie de bakaldrmaktadr. ONeill Btn bu strabn bir anlam olmaldr. Eer bir istiridye acsn inciye dntrebiliyorsa, bizim de yeteri kadar ac ekmemizin sonucunda bu ikenceden ycelenler olmaldr. Yoksa bu dnyann hi bir anlam kalmaz der (...) Otuzun zerindeki oyunuyla Amerikan Tiyatrosuna damgasn vuran ONeill, retkenlii ile Shakespearee benzetilmekte ve 20. yzyln modern tiyatrosunun kurucular arasnda yer almaktadr. yi bir trajedi yazar olarak, kendinden sonra gelen Arthur Miller ve Tenessee Williams gibi yazarlara da rnek olmakta, getirdii yeniliklerle bir deha olduunu kantlamaktadr. Yazarlk yaam boyunca hibir akma tam anlamyla baml kalmam olan yazar, araylar sayesinde eskiyle yeninin bir btnln oluturmakta, dnce biimlerini akllca yanstmasyla farklln ortaya koymaktadr. Kendi aile yaamnda ve evliliklerinde mutluluu yakalayamam olan Eugene ONeill, aclarn, elikilerini oyunlarnda ifade ederken, Freudun kuramlarndan da faydalanarak karakterlerinin ruhsal zmlemelerini tm aklyla sergilemektedir. nsann btn yaam boyunca ac ekmesinin bir anlam olmas gerektiine inanan yazar, insanln geliimi iin tiyatrodan byk iler beklemektedir.
__________________________________________________________________
52
Freud ve Psikanaliz
III. BLM Psikanaliz Yntemi Asndan Eugene Onellin Elektraya Yas Yarar Oyununun ncelenmesi
Aiskhylosun
Orestia
lemesinin
ada
bir
yorumunu
yaratan
Eugene
ONeilln,
karakterlerinin psikolojik boyutlarn, Psikanaliz Ynteminin bulgularndan yararlanarak oluturduunu grmekteyiz. Elektraya Yas Yarar oyunu; Yuvaya Dn, Pusu ve Hayaller Ura olmak zere blmden olumaktadr. Psikanalitik yntemin izlerini deerlendirebilmemiz iin, oyunun blmlerini ve oyunun ana karakterlerini, neden-sonu ilikisi iinde, yer yer repliklerle destekleyerek ele almamz gerekmektedir. A) ELEKTRAYA YAS YARAIR OYUNUNUN ANA KARAKTERLERNN NCELENMES Eugene ONeilln Elektraya Yas Yarar oyununda ana karakterlerinin zelliklerini belirlerken, zellikle fiziksel benzerlikler zerinde durduunu grmekteyiz. Bu karakterlerin sosyolojik ve psikolojik ynlerini deerlendirebilmemiz iin ncelikle fiziksel zellikleri zerinde durmamz gerekmektedir. Oyunun yazm aamasnda ONeilln, maske kullanm konusunda zellikle durduu
belirtilmektedir. Oyunun ilk taslan kardnda, maskelerin rahatsz edici olduunu dnen ONeill, daha sonra maskeler ile grnt arasnda gl ba kurmay amalamaktadr: Bir sonraki gn tasla yeniden yazmaya balad. Bu yazm 1930 ylnn 16 Eyllne kadar srd.(...) Grnt ve maskeler ktyd, nk ortaya kan ift kiilikli karakter, yazarn niyet ettiinden ok farklyd. Daha sonra maskelerin ieriini muhafaza etmeye karar verdi. nk lm maskesini makyajla baarabileceini dnd. ONeill, oyunun ana karakterlerinin yzlerini, hareketsizken maskeye benzetmektedir. Ezra Manon, Christine, Lavinia, Adam Brant ve Orinin yzlerinde her zaman gze arpan bir maske bulunmaktadr. Fiziksel zelliklerini incelediimizde, Adam Brantin annesi Marie Mrantme, Chiristine, ve Lavinia birbirlerine olan benzerlikleri ile dikkat ekmektedirler. Ayn zamanda; Adam Brant, Ezra Manon ve Orin arasnda da fiziksel benzerliklerin bulunduu grlmektedir. ncelemeciler, ONeilln bu benzerlikler sayesinde karakterlerin gemilerini iaret ettiini vurgulamaktadrlar.
__________________________________________________________________
53
Freud ve Psikanaliz
AMES Gizli kapakl bir hali var. Sanki maske takm gibi. Manonlarn d grn byledir. Hepsinde vardr. Karlarna da geirirler. Sethde bile var, farkna varmadnz m? Btn mrn bunlarla beraber geirmekten. El lemin, srlarn renmelerini istemezler. Oyunun ana karakterlerinden Christine, uzun boylu, ekici ve gzel bir kadndr. Krk yalarnda olmasna ramen daha gen grnmektedir. Hareketleri yumuak, hafif ve zarif olan Christine, gzelliiyle btn erkeklerin ilgisini eken bir kadndr. (...) Gzelden ziyade alml, hareketsizken derhal, garip bir intiba veren ve nadir rastlanan bir ehresi vardr. Bu ehre-sanki yaayan bir yz deil de hayat alacak kadar taklit eden soluk bir maskedir.(...) Christinenin kz olan Lavinia ise, annesi gibi uzun boylu olmakla beraber, vcudu zayf, keli ve gs ksmm dmdzdr. Her zaman siyah renkte elbiseler giyen Laviniann kendini zellikle cazibesiz yapmaya alt anlalmaktadr. Bir asker gibi sert hareketler yapan Lavinia, konumalarnda da ayn sertlii korumaktadr. 23 yanda olan Lavinia, annesinin tersine, olduundan daha yal gstermektedir. (....) her eyden evvel, onun da yz hareketsizken garip bir canl maske ifadesi tad gze arpar.(...) Christinenin kocas Ezra Manon, uzun boylu, zayf iri kemikli bir adamdr. Elli yanda olan Ezra Manonun yzndeki maske, dierlerindeki maskeden daha ok gze arpmaktadr. Savatan dnen Ezra Manonun yzndeki izgilerin oald, sann sakalnn da krlat grlmektedir. Keskin ve otoriter tavrlaryla asker kahramanlarn andrmaktadr. Christinenin sevgilisi olan Adam Brantin grn de, Ezra Manonla benzer zellikler tamaktadr. Uzun boylu, geni omuzlu, esmer tenli ve kuvvetli bir adamdr. Hayatla daima mcadele eden bir insan izlenimi brakr. ri, kuvvetli, ellerinden ve derinden gelen sesinden baka, zerinde gemi kaptan olduunu belirten bir ey bulunmamaktadr. Christinenin olu Orin ise, yirmi yanda olmasna ramen otuz yanda grnmektedir. Boyu, Ezra Manon ve Adam Brantle hemen hemen ayndr. ocuka bir cazibesi olan Orinin Brantinkine benzeyen by gze arpmaktadr. Konutuunda ise ses tonundan titrek garip bir eda sezilmektedir. (....) nsan derhal, Orinin babas ve Adam Brant ile olan hayret verici aile benzeyiinin farkna varr.(....) Yz hareketsizlikten ayn
__________________________________________________________________
54
Freud ve Psikanaliz
maskeye benzeyi, ayn iri burun, kaln kalar, esmer ten, dz, gr siyah salar ve ak el gzler onda da vardr.(....) Fiziksel zelliini belirttiimiz Elektraya Yas Yarar oyununun ana karakterlerini, sosyolojik ve psikolojik adan da deerlendirmemiz gerekmektedir. Fiziksel zelliklerini gz nnde bulundurarak Christine, Lavinia, Ezra Manon, Adam Brant ve Orin karakterlerini tek tek ele almamz doru olacaktr. Tutkulu bir kadn olan Christinenin evlendii gnden beri kocasndan nefret ettiini grmekteyiz. Christine, sevmedii bu adama, yirmi yldan fazla bir sre boyunca vcudunu verdii iin, artk ona katlanamamaktadr. Hibir zaman sevmemi olduu kz Lavinia ise, kendisine hep Ezra Manonu hatrlamaktadr. Yannda olmasna bile tahamml edemedii kocasnn, savaa gitmesinden sonra doan olu Orine ise, byk bir sevgi duymaktadr. Btn sevgisini verdii Orinin de savaa katlmas sonucu yalnzlna geri dnen Christine,mutluluu Adam Brant ile yeniden yakalamtr. Kocasn ldrecek kadar tutkulu bir ak yaamaktadr. Bu yzden kz Lavinia ile arasndaki nefret duygusu daha da artmakta ve olu Orini ona kar kkrtmaya almaktadr. Ak iin her eyi gze alm olan Christine, sonunda kendisiyle beraber evresindeki btn erkekleri de ykma srklemektedir. Priten grlere uygun olarak yetitirilmi olan Lavinia ise babasna kar byk sevgi duymaktadr. Annesi tarafndan hi sevgi grmeyen Lavinia, babasna olan ballndan dolay annesinden nefret etmektedir. Annesini, doduu gnden beri, kendisinden her trl sevgiyi aldn dnmektedir. zellikle de babasnn ve Adam Brantin sevgisin aldn dnmesi, annesine olan nefretini daha da artrmaktadr. Annesi kadar tutkulu olan Lavinia, babasnn annesi tarafndan ldrlmesi zerine, ondan intikam almaya karar verir. Her zaman kskand annesine kar Orini kkrtr. ntikamn almay baaran Lavinia, her zaman giyindii siyah elbiselerinden kurtularak, gemii unutmaya almaktadr. Ancak kardei Orin, iledii gnahlarn bedelini demedii srece mutluluu bulamayacan dnmektedir. Lavinia, kt kaderinin onu hi bir zaman brakmayacan anlayarak, gnahlarn bedelini demeye karar verir. Yeniden siyah elbiselerini giyen Lavinia, kendini lanetli olan Manon evine kapanarak cezalandrr. Varlkl bir ailenin ocuu olan Ezra Manonu, babas Abe Manon, West Point Askeri Okulunda okutmutur. Meksika Savanda Binbala ykselen Ezra Manno, savatan dndkten sonra da hukuk renip hakim olmutur. Daha sonra ise siyasete atlp Vali seilmitir. Yeni bir savan patlak vermesi zerine istifa ederek askerlik grevine geri dnmtr. Savata Generallie kadar ykselen Ezra Manon, mcadeleci ve kuvvetli bir admdr. Savatan sonra evine gelen Ezra Manonun en byk arzusu, karsyla arasnda oluan soukluu gidermektir. Ezra Manon, karsnn sevgisini yeniden kazanmak iin, hep gizlemi olduu duygularn anlatarak, aralarnda oluan duvar kaldrabileceini dnmektedir. Sava srasnda, hafif bir kalp rahatszl balayan Manon, karsnn azndan aldatldn duyduunda
__________________________________________________________________

onun lmne neden olmutur.
55
Freud ve Psikanaliz
kalbindeki rahatszlk tekrar ortaya kar. Ancak Christine, kalp ilac yerine zehirleyici bir ila vererek
Ezra Manonun kardei Davidin olu olan Adam Brant, annesine yaplan hakszlklar nedeniyle Manonlardan nefret etmektedir. Annesine benzeyen Christine ak olan Brant, Christinenin kendisinden istedii her eyi yapmaktadr. Christinenin istei zerine Laviniaya kur yapan Brant, ayn zamanda Ezra Manonun lm planna da ortak olmutur. Ancak iledii sularn bedelini, o da dier Manonlar gibi hayatyla demitir. Ezra ve Christinenin olu Orin, babas gibi savaa katlm ve sava bitiminde stemen olarak eve dnmtr. Annesine kar byk bir sevgi duyan Orin, babasnn lmnden ok, annesinin Brantle ilikisi olup olmad konusuyla ilgilenmektedir. Annesini delice kskanan Orin, bu ilikinin doruluu kantlannca hi tereddt etmeden Branti ldrr. Brantin lm zerine, annesini intihar etmesi ise, Orinin ykmna neden olmutur. Orin, kz kardeinin deiimin fark ederek onu kskanmaya balamaktadr. nk artk annesine besledii duygular, Laviniaya da beslemeye balamtr. Kz kardeine olan bu yaklam sonusuz kalnca ruh sal iyice bozulan Orin, areyi dierleri gibi lmde bulmutur. Oyunun bu be ana karakteri etrafnda gelien olaylara baktmzda, ONeilln, karakterlerinin zellikle psikolojik boyutlarn irdelediini grmekteyiz. Bu anlamda, varlkl bir aile olan Manonlarn birbirleriyle ilikilerinde cinsel sorunlar yaadklarn anlamaktayz. B) E. ONEILLIN ELEKTRAYA YAS YARAIR OYUNUNDAK PSKANALTK YNTEMN ZLER Antik adan kalma bir yksnn modern psikoloji anlayyla yazld, Mourning Becomes Elektra ( Elektraya Yas Yarar ) oyunu, Amerikan Tiyatrosundan bir ba yapt nitelii tamaktadr. ONeilln olgunluk dnemi eserleri arasnda saylan bu oyun, hem tarihi hem de sosyal ierii ile tiyatro anlayna yenilikler getirmektedir. Elektraya Yas Yarar oyununun yazm aamasnda; ONeilln oyunuyla ilgili olarak hibir aklama yapmad belirtilmektedir. Dinamo adl oyununu bitirmeden nce, oyun hakknda ok fazla konuarak hata yaptn dnen ONeilln belki de bu yzden eseriyle ilgili dncelerini gizli tutmay istedii vurgulanmaktadr. ONeill, en yakn arkadalarna bile bu oyundan st kapal bir biimde sz etmektedir. 27 Temmuz 1929 tarihinde Joseph Wood Krutcha gnderdiini mektupta bu oyunuyla ilgili dncelerini yle ifade etmektedir; zerinde altm proje modern dramada en byk teebbs. Konu seimim iin ngiliz ve Yunan oyunlarnn karlatrlmasna
__________________________________________________________________
56
Freud ve Psikanaliz
gereksinim duyuyorum. Monologlarn hileli yapsndan ok bktm. Ancak aradm lisan nerde bulacam bilmiyorum. ONeill, bu kadar az aklama yapm olmasna ramen, oyunun yazm aamasnda tuttuu gnlkten baz bilgiler edinilmektedir. Uzun bir alma srecinden sonra ortaya kard eserinde, hareket noktasnn Yunan tragedyalar olduu grlmektedir. Gnlnden elde edilen bilgilere gre ONeill, Orestia lemesinin ada bir yorumunu gerekletirmeye alrken, zellikle Elektra karakteri zerinde durmaktadr. Klytaimnestrann cinayetinden sonra Elektrann hayatn konu alan hi bir oyunun bulunmay, ONeilln dikkatini ekmekte ve gnlne yle bir not dmektedir: Elektraya trajik bir son vermek nemli olacak. Daha nce de belirttiimiz gibi ONeilln oyunlarnda, tanrnn varlna dorudan bir atf yaplmasa da, insanlarn kaderini belirleyen o stn gcn varl hep hissedilmektedir. Elektraya Yas Yarr oyununda ise, insanlarn kaderleri, tanr tarafndan deil, insanlarn kendileri tarafndan belirlenmektedir. Bu oyunda, ana konudan, yani efsaneden kalan izler hari, tanr, kavram dorudan sorgulanmamaktadr. Dini ierik, oyunun tarihsel oluundan kaynaklanmakta ama oyunun merkezinde yer almamaktadr. ONeilln Elektraya trajik bir son vermesinin neden nemli olduunu anlamaktayz. nk Lavinia, kendi kaderini kendi belirlemekte, kendini cezalandran veya balayan da yine kendisi olmaktadr. Oyun, tanr dncesinin insani sorumluklar zerindeki etkileri olarak toparlanmtr. Hazel, Laviniann affedilmesi iin tanryla konuurken, Lavinia herhangi bir kimse veya tanr tarafndan affedilmeyi istemiyorum. Kendi kendimi affederim diye cevap verir. Oyunun sonunda Laviniann, kendini Manonlarn evine hapsederek cezalandrdn
grmekteyiz. Bu dorultuda oyunda, kader temas ilenmekte ve kader olgusu tanrnn elinden alnarak, insann kendi eline verilmektedir. ONeilln gnlnden elde edilen bir baka bilgi ise, ada yorumunu yapt bu oyunun Orestia lemesiyle olan balantsn nasl salad konusundadr. Yapt uzun almalar sonucunda ONeilln, Antik Yunan ve New England aileleri arasndaki benzerlikleri ortaya kard ve karakterlerin isimlerini Yunan isimlariyle paralellik kurarak gelitirmeye alt belirtilmektedir. Bylece, Agamemnonun yerine; Ezra Manon, Klytaimnestrann yerine; Christine, Elektrann yerine; Lavinia,
__________________________________________________________________
57
Freud ve Psikanaliz
Orestesin yerine; Orin isimlerini kullandn grmekteyiz. Oyunun adn da Mourning Becomes Elektra ( Elektraya Yas Yarar ) olarak belirlenmesinin nedeni ise yle aklanmaktadr: Becones ( yakr ) kelimesini kullanmasnn nedeni, Antik Yunan tragedyalarnda kullanlan befrts kelimesini artrmasndan dolaydr. Befrts kelimesi Elektrann yal olmas anlamn da ierir. ( zellikle kaderinde, ruhsal olarak ). Mourning ( siyah ) Elektraya yarar eklinde kullanlmtr ki, bu renk onun kaderinde vardr. Ayn zamanda yas anlamn da ierir. ncelemeciler tarafndan Yunan dnce tarzna modern psikolojik yaklam olarak
deerlendirilen oyun, ayn zamanda tarihi bir oyun olma zelliini de tamaktadr. Sava srasnda ve sava sonrasnda New Englandda bulunan yazar, insanlarn ruh durumlarn ok iyi bildii iin, Amerikan Savan da dile getirerek oyunu daha etkileyici bir yapya kavuturmaktadr. Bu yzden Elektraya Yas Yarar oyunu, Antik Yunan trajedisi olarak deil, bir New England trajedisi olarak grlmektedir. Elektraya Yas Yararla klasik Yunan tragedyasnn ada bir edeerini yapan ONeill, antik sylenceyi gereklie, Amerikan yakn tarihinin bunalml bir dnemine aktararak 20. yzyl psikanalitik deneyimleriyle ete kemie brndrr. Burada, insanlarn yazgs tanrlarn elinden km, kendi ellerine gemitir: kendi yazglarn yazan, kendilerini bilinli klan ( da, cezalandran karmaas, da insanlarn yine kendileridir.(....) gibi ) kiilik Orestiann Freudcas denebilecek olan Elektraya Yas Yarar, bu nedenle, Oidipus Elektraa karmaas bastrlmasndan kaynaklanan ruhsal-cinsel saplantlarn olduu kadar, bireysel kaltmn da bireysel yazg stndeki belirleyiciliini veriiyle, tragedyay natralistletirir. Elektraya Yas Yarar oyununda ONeilln, ana karakterlerini ayrntl olarak analiz ettii grlmektedir. Peter, Hazel ve kasabann dier insanlar d evreyi yanstrken, olaylar; Lavinia, Christine, Ezra Manon, Orin ve Adam Brant etrafnda gelimektedir. Bu kiiler arasnda cinsel problemlerin yaand belirtilmekte ve bu nedenle de oyuna psikanalitik yaklamn kanlmaz olduu vurgulanmaktadr. Allmadk bir ekilde uzun sren byle bir oyunda, bu kadar az rol kiisi ve olayla, ancak bu kadar acmasz bir aratrma srecinde seyircilerin ilgisini toplayabilirdi. Bunlar yazarken bir eit psiko-analitik terapi srecini uygulamtr.
__________________________________________________________________
58
Freud ve Psikanaliz
ONeilln kadn karakterlerinin yaam, kz ocuunda baba kavramnn bilinlenmesiyle balamakta, yaam ounlukla tutkulu bir Elektra Kompleksiyle devam etmektedir. Oyunlarndaki erkek karakterlerin kaderini etkileyen kadn karakterleri, tutkulu sevgileri yznden, kocalarn, oullarn, babalarn ve evrelerindeki erkekleri kendileriyle beraber uuruma srklemektedirler. ONeilln 1920li yllardan sonra yazd ve deneysel almalar iinde deerlendirirken Elektraya Yas Yarar oyununda kadn karakterleri n plana kardn grmekteyiz. Mourning Becomes Elektra, ONeilln Freudu bir psikolojik yaklamla yazd Aiskhylos lemesinin Sava yllarnda geen olay dizisiyle Amerikan toplumuna uyarlanm hali gibidir. Tek kadn karakteri bulunan nceki oyunundan farkl olarak bu oyunda iki kadnn arpmas sz konusudur. Bu kez paylalamayan erkeklerdir. Lavinia ve annesi arasnda geen nefret oyun dizisinin aksiyonunu oluturur. Laviniann yaamna giren erkekler annesinin de yaamn biimlendirmitir. Elektraya Yas Yarar oyununda, Sigmund Freudun bulgularnn nemli bir yer tuttuunu grmekteyiz. zellikle Elektra Karmaas iinde olan kz ocuu Lavinia ile annesi Christine arasndaki atma oyunun geliimini byk lde etkilemektedir. Annesine kar byk bir akla bal olan Orinde ise, Oidipus karmaas gzler nne serilmektedir. Kz ocuu Lavinia, babasn annesinden kskanrken, Orin de annesini babasndan ve Adam Branttan kskanmaktadr. Btn bu deerlendirmeler dorultusunda, ONeilln Elektraya Yas Yarar oyununda, antik bir yky, Freudun bulgularn kullanarak ada bir yoruma kavuturduunu grmekteyiz. C) YUVAYA DN BLMNN NCELENMES New Englandda toprak sahibi, varlkl bir aile olan Manonlarn lekeli bir gemie sahip olduklarn grmekteyiz. General Ezra Manon, Amerikan Sava nedeniyle, evden uzun sre ayr kalmtr. Ezra Manonun yokluunda kars Christine, Adam Brant adnda bir denizciyle iliki kurmutur. Adam Brant, Manonlarn evine gelerek gemie ait sorunlarn yeniden aa kmasna sebep olmutur. Ezra Manonun babas Abe Manon, gemite evde alan hizmeti kza ak olmutur. Ak olduu Marie Brantmenin, kardei Davidden ocuk beklediini renen Abe; onlar evden kovmu daha sonra da gemie ait izleri yok etmek amacyla, Priten grlere dayal yeni bir ev kurmutur. Mirastan mahrum edilen David Manon ise onurunu kaybettii dncesiyle kendi canna kymtr. Onun lmnden sonra kars Marie, olu Adam okutmak ve geimlerini salamak iin diki dikerek para kazanmaya almtr. Ancak olu Adam, on yedi yana geldiinde, denizci olmak amacyla evden
__________________________________________________________________
59
Freud ve Psikanaliz
kamtr. Tekrar New Yorka annesinin yanna dndnde ise, annesinin hastalktan ve yoksulluktan lmek zere olduunu grmtr. aresiz bir durumdayken annesinin Ezra Manondan para istediini ancak isteinin karlanmadn renen Adam, annesinin lmesi zerine, Manonlardan intikm almaya yemin etmitir. Evlendii gnden beri kocasndan nefret eden Christine, gemiini bildii halde, Adam Brantle olan ilikisini srdrmtr. Ayrca Christine aralarndaki ilikinin aa kmamas iin Brantten kz Laviniaya kur yapmasn istemitir. Ancak Lavinia, evlerinde uzun sredir hizmetkrlk yapan Sethin uyarlar dorultusunda hareket ederek btn gerei ortaya karm ve annesine kar nefretle dolmutur. Lavinia annesine, Adam Branti terk etmesini, aksi taktirde bu ilikiyi babasna bildireceini sylemitir. Kendini keye skm hisseden Christine ise, Adam Brantle birlikte, artk sevmedii kocasn ldrme kararn almtr. Savatan zaferle dnd gn Ezra Manon, karsyla arasndaki soukluu gidermek iin aba harcam ancak Christine onu zehirleyerek ldrmtr. Oyunun Yuvaya Dn adl birinci blm, annesinden nefret eden ve onun babasn ldrdne tank olan Laviniann, intikam karar ile sona ermektedir. zetini vermi olduumuz oyunun birinci blmn, neden-sonu ilikisi iinde, psikanalitik izler asndan deerlendirmemiz gerekmektedir. Oyunun birinci perdesinde, Laviniann, annesinin Brantle olan ilikisinden kukulandn ve bu yzden onu New Yorka kadar takip ettiini grmekteyiz. Ayrca evin hizmetkr olan Sethin, uyarlar dorultusunda hareket eden Lavinia, Brantin gemiine ait bilgileri de elde etmektedir. Psikanalitik bulgular gz nnde bulundurduumuzda Laviniann Elektra Kompleksi iinde, babasna kar byk bir ak beslediini grmekteyiz. Babasna dknlnn ilk belirtisini, Peter Nilesin evlenme teklifine verdii cevapta bulmaktayz. LAVNA ( ar ar ) Ben kimse ile evlenemem Peter. Evde oturmam lzm. Babann bana ihtiyac var. Bilindii gibi fallik dnemde yaanan Katrasyon Karmaas sonucunda kz ocuu, btn ilgisini babaya evirerek Elektra Kompleksi iine girmektedir. Sevgi nesnesi artk babas olduu iin, annesini kendine rakip grmekte ve bu yzden ona kar dmanca duygular beslemektedir. Lavinia ile annesi Christine arasndaki atmann ilk belirtilerini yine birinci perdede bulmaktayz. Ancak oyunun ikinci perdesinde bu atmann tepe noktasna ulatn grmekteyiz. Annesinin Brantle ilikisini renen Lavinia, annesine duyduu btn nefreti aka ortaya koymaktadr. Christine, Brantle olan ilikisini nce inkr etmeye alsa da, kznn her eyi rendiini anlayarak, gerei itiraf etmek
__________________________________________________________________

vermektedir:
60
Freud ve Psikanaliz
zorunda kalr. Lavinia, babasna bunu nasl yapabildiini sorduunda ise, Christine yle cevap
CHRSTNE, ( kznn kolundan smsk tutarak ) Dinleyeceksin! imdi seninle bir kadnla konuur gibi konuuyorum, annenin kzyla konutuu gibi deil. O balln aramzda artk mnas kalmamtr. Beni aalk ve hayasz diye sfatlandrdn. Pekla, ben de unu bilmeni istiyorum ki yirmi seneden fazla bir zamandan beri ayn eyi ben de kendi nefsimde hissettim. Vcudumu yle bir adama verirken hi..... Anne-kz atmasnn bu noktasnda Laviniann gemii sorguladn da grmekteyiz. Freud, erikinlerde grlen davran bozukluklarnn kaynan, ocukluk yllarnda aramaktadr. Bu dorultuda Laviniann psikolojisini ve annesine olan nefretini daha ak bir ekilde deerlendirebilmekteyiz. Annesinin babasn uzun sredir sevmediini renen Lavinia, bylece ocukluunda annesinden neden hi sevgi grmemi olduunu anlamaktadr. LAVNA, ( Tekrar saknarak, serte kekeler ) Demek ben de senin nefretinden dodum. Ben zaten daima bunu sezinlemitim anne! Kklmden beri, sana muhabbetle yaklardm. Fakat beni daima geri iterdim. Kendimi bildim bileli bunu hissederdim. Senin nefretini! ( Sonra ac bir nefretin alevleniiyle ) Of, senden ireniyorum. Sana kar nefretten baka bir his duymamakta haklym. Christine, Laviniay sevmeye altn, ancak kendisine hep babasn hatrlatt iin, bunu baaramadn syler. Lavinia ise, ayn babadan olduu halde neden Orini sevdiini, ondan neden nefret etmediini sorar. Freud, Elektra karmaasn zememi bir kadnn, anne olmas halinde ancak erkek ocuuyla doyumsuz bir mutluluk yaayacan belirtmektedir. Yetikin bir kadn olan Christinenin, erkek ocuuna ar bamllnn temelinde, yine Freudun bulgularn grmekteyiz. Christine, Orine olan sevgisini yle aklamaktadr: CHRISTINE nk o zamana kadar yaamak iin kendimi bu hayata altrmaya almtm. Zaten onu karnmda tadm zamann byk bir ksm, babann ordu ile Meksikada bulunduu zamand. Onu unutmutum bile. Orin doduu zaman bana kendi ocuum, yalnz benim ocuum gibi geldi. Bunun iin de onu sevdim. ( ac, ac ) Onu, siz babanla beraber daima zorlayarak askere gnderinceye kadar sevdim. Beni yalnz
__________________________________________________________________
61
Freud ve Psikanaliz
brakmamas iin yalvarmalarma ramen gidiine kadar...( Laviniaya nefretle gzlerini dikerek ) biliyorum ki bu gidi bal bana senin eserindi, Vinnie. Anne-kz atmasnn yaplan itiraflar sonucunda daha da glendiini alglamaktayz. Christine, Orinin gidiiyle yalnzlk ektiini ancak Brante rastladnda mutluluu yeniden bulduunu ifade eder. Brantn gemiini bildiini syleyen Christine, kznn amacn renmeyi ister ve ona yine sulamalarda bulunur. LAVNA Eer Brantdan vazgeip onu bir daha grmek istemezsen, babama bal, bir e olur ve ona yaptn fenal demeyi vaat edersen kendisine sylemem. CHRISTINE ( Gzlerini kza diker, bir duraklamadan sonra kuru bir glle ) Ne hilekrsn sen, babanla vazifene dair lflarn bir tarafa, onun gururunu korumak istediini aileyi daha fazla rezaletten kurtarmak iin ne kadar tela ettiini inkr etmiyorum. Fakat btn bunlardan baka benden ekinmemin asl sebebi bu deil. LAVNA ( Savunmaya alarak, telala ) Budur CHRISTINE Adam Brant kendin istiyorsun! Psikanalitik aratrmalar da gsteriyor ki, babana kar ar bamll bulunan kz ocuklar, erikinliklerinde baba tipine uygun e semektedirler. Laviniann bu dorultuda babas Ezra Manona ve dier btn Manonlara benzeyen Brante kar ilgi duymas, bize baba tipine uygun e seimini yanstmaktadr. Anne-kz atmasnn gl bir biimde yanstld ikinci perdede, Laviniann isteklerini kabul etmi gibi grnen Christine, Adam Branti de ikna ederek, Ezra Manonu ldrme kararn almaktadr. Bu atma noktasndan sonra, oyunu neden-sonu ilikisinde incelerken, merak unsurunun da giderek younlatn grmekteyiz. Ezra Manon, sava srasnda ok da nemli olmayan bir kalp rahatszl geirmitir. Ancak Christine, evresindeki insanlara onun bu rahatszlnn ciddi hastalk olduundan bahsederek, gerekletirmeyi dnd plan iin uygun zemini oluturmaya almaktadr. CHRSTNE Hayr. Bunun ehemmiyetli bir ey olmadn sylemitim. Ama ben onda kalp hastal olduunu etrafa yaydm. Eski aile doktorumuza gidip Ezrann mektubundan bahsettim. Onu da meraka
__________________________________________________________________
62
Freud ve Psikanaliz
drmek iin endieli bir tavr takndm. Bu doktor ehrin en fazla dedikodu seven ihtiyar bir doktorudur. Eminim ki imdi artk Ezrann kalp zafiyetinden haberi olmayan kalmamtr. Evlendii gnden beri kocasndan nefret eden Christinenin bu szlerinden, aslnda uzun sredir Ezray ldrmeyi planladn anlamaktayz. Ezradan kurtulduu zaman sevdii erkekle birlikte olacana inanan Christine, bu planyla hem evresindeki erkeklerin trajik sonunu hem de kendi trajik ykmn hazrladn bilmemektedir. Yuvaya Dn blmnn nc perdesinde, savatan zaferle dnen Ezra Manonu, kz Lavinia byk bir mutlulukla karlamaktadr. nc perdede, Laviniann babasna kar duyduu sevgiyi Elektra Kompleksini daha ak deerlendirebilmekteyiz. Annesine gvenmeyen Lavinia, bir yandan onu denetlemekte bir yandan da babasn ondan kskanmaktadr. LAVNA, ( Kskanlk duygusu ile onlarn etrafnda dolanrken, aralarna sokulmaya muvaffak olur. Keskin bir tonla ) - Hayr buras fazla rutubetli. Hem babamn karn da atr. ( Babasnn kolundan tutarak ) Benimle ieri gel de sana yiyecek bir eyler vereyim. Zavall sevgilim! Sen alktan harap olmusundur, her halde. Ezra Manon da kzna kar byk bir sevgi duymaktadr. Onun bu ilgisinden byk bir sevin duyduu halde, karsna belli etmek istemedii iin endieli olduu grlmektedir. Christine ise, Ezrann dnnden ok, olu Orinin neden hl dnmediiyle ilgilenmektedir. Ezra, Orinin yaralandn ancak durumun iyiye gittiini belirterek, Christinei telalandrmamaya alr. Bu noktada, Orinin de annesine olan sevgisi ortaya kmakta ve Ezra, Christineyi artk Orine bebek gibi davranmamas konusunda uyarmaktadr. MANON Eve dnd zaman ona yine bir bebek muamelesi yapman istemiyorum. (....) Christine, Orinin savaa katlmasn hi bir zaman istememitir. O, Ezray hem de Laviniay, Orinin savaa gitmesine neden olmalarndan dolay sulamaktadr. Ayrca btn srarlarna ramen Orinin savaa katlmas, oluna kar duygularnn deimesine de sebep olmaktadr. Bu yzden Ezraya artk Orine bebek muamelesi yapmayacan belirtmektedir. CHRISTINE Merak etme. Geti o gnler artk. Beni braktn zamandan beri.
__________________________________________________________________
63
Freud ve Psikanaliz
Kskanl giderek artan Lavinia ise, sz Brante getirerek, babasna daha nce de mektuplarnda bahsetmi olduu bu adam yznden, evredeki insanlarn dedikodularndan endie duyduunu hatrlatmaktadr. Christine, hi zerine alnmadan, Brantn Lavinia iin eve geldiini sylediinde ise, Lavinia aknln ve fkesini bastrmak zorunda kalr. Anne-kz atmalarnn eskiden beri srdn de Ezrann szlerinden anlamaktayz. MANON ( Serte ) Brakn u az kavganz, ikiniz de. Bu samalktan vazgein artk. Evimizde byle ey istemiyorum. Lavinia, Brantin kendisi iin geldiini sanan Ezraya unlar sylemektedir : LAVNA (...) Sen burada olduun iin ne kadar mesudum! Annemin benim hakkmda phe uyandrmasna msaade etme. Benim her zaman sevebileceim biricik erkek sensin! Ben seninle kalacam. Laviniann odasna gnderilmesiyle yalnz kalan Ezra ve Christine, bir sre Adam Brant hakknda konuurlar. Christinenin aklamalarndan sonra, phesinin yersiz olduuna ikna olan Ezra, karsna hakszlk ettii iin zr diler. Oyunun bundan sonraki geliimine baktmzda, Ezrann gemii sorguladn ve karsyla arasndaki soukluu gidermeye altn grmekteyiz. rnein Ezra Manon savatan dndnde, evin merdivenlerinde, Christine ile otururken, sava tecrbelerini anlatr (....) Bu sahne, oyun iindeki en etkili anlardan biridir. Ezra hakknda not etmeye deer ey, bir taraftan Christine ile bir e olarak konumal dier taraftan da onu psikoterapisti yapmasdr. Christineden gzlerini kapatmasn isteyerek karsnn kendisin psikiyatrist gibi tarafsz dinlemesini salar. Dncelerini zgrce ifade eden Ezra, kendi gerei hakknda konuarak, kendini arndrma teebbs iinde, yaad azaptan kurtulmaya alr. Ezrann, Christineye yaknlama abas srerken, Laviniann tekrar yanlarna gelmesi zerine Ezra, sarlm olduu karsndan irkilerek ayrlr. Ezra Manon, byle bir ruh halindeyken hl uyumaya gitmedii iin Laviniaya fkelenir. Lavinia ise yine annesini sulayarak ona kar nefretini annesine dmanlndan ve babasna olan akndan anlamaktayz. LAVNA, ( Kskanlk ve nefretle ) Senden nefret ediyorum. Babamn sevgisini bile benden alyorum. Dnyaya geldiimden beri benden her trl sevgiyi aldn. ( Sonra hemen hemen hkrr gibi yzn ellerinin iinde gizler. ) Ah, anne! Bunu bana ne diye yaptn? Ben sana ne
__________________________________________________________________
64
Freud ve Psikanaliz
fenalk etmitim ki... ( Sonra tekrar pencereye bakarak takn bir nefret ile ) Baba, bu hayasz fahieyi nasl sevebilirsin? (....) Oyunun drdnc perdesinde Christine planlad gibi kocasn zehirler. O srada odaya giren Lavinia, babasnn kalbi yznden lmediine tank olur ve bunun bedelini annesine deteceine dair kendine sz verir. Oyunun Yuvaya Dn blmn deerlendirdiimizde, Elektra Karmaas iinde bulunan kz ocuu Laviniann, annesi Christinee olan dmanl, oyunun da nemli atma noktalarndan birini oluturmaktadr. Dier blmlerde de grlecei gibi, anne-kz arasndaki bu atma, oyunun btn geliiminde etkisini srdrecektir. D) PUSU BLMNN NCELENMES Babasnn kalp rahatszl nedeniyle lmediine inanan Lavinia, savatan yaral dnen erkek kardei Orini, annesi ve sevgilisi Adam Brant hakknda uyarmaya almtr. Annesinin etkisinde kalan Orin, nceleri Laviniaya inanmak istemez. Ancak kz kardeinin sylediklerinin doru ktn gren Orin, hi tereddt etmeden Adam Brant Baston Limanndaki gemisinde ldrr. ki karde, cinayete hrszlk ss vererek eve dnerler. Brantin lm karsnda kendini aresiz hisseden Christine ise intihar eder. Btn bu olaylarn duyulmasn istemeyen Lavinia, evreye annesinin, babasnn lmne katlanamad iin ldnden sz eder. Oyunun birinci perdesi, kasabadaki insanlarn Ezra Manonun lm zerine yaptklar konumalarla balar. Bu srada Christine, Orini karlamaya giden Laviniann, Orine, Ezrann lmyle ilgili anlatacaklarndan dolay bir endie yaamaktadr. Psikanalitik bulgular gz nnde bulundurduumuzda, oyunun Pusu adl blmnde karmza kan Orin karakterinin Oidipus karmaas iinde bulunduunu grmekteyiz. Freud, cinsel geliim srelerini deerlendirirken, erkek ocuun fallik dnemde anneye kar cinsel arzular duyduunu belirtmektedir. Bilindii gibi Oidipus karmaasn zememi erkek ocuu, erikinliinde de anneye bamlln srdrmektedir. Bu bilgiler dorultusunda Orinin Oidipus karmaasn zememi olduunu ve anneye bamlln erikinliinde de srdrdn tespit etmekteyiz. zellikle oyunun ikinci perdesinde, annesiyle olan konumalar bize onun duygusal karmaasn yanstmaktadr. ORN (....) Sonra hatrlar msn sen salarn fralamama msaade ederdin, ben de onu seve seve yapardm. Babam bunu da ho grmezdi. Salarn hl o zamanki gibi gzel, anne. Onlar deimemi.
__________________________________________________________________
65
Freud ve Psikanaliz
(....) Oh, anne! Bundan sonra hayatmz harikulade olacak. Vinnieyi Petere varmas iin kandrrz. kimiz kalrz. Orinin Oidipus karmaasn zememi olmasnda, annesinin byk bir rol oynadn grmekteyiz. Christine, kocasndan nefret ettii iin btn ilgisini Orine yneltmi ve ona gzbebei gibi bakmtr. Ancak savaa gittikten sonra oluna kar duygular deimi olan Christine, artk Adam Brante kar ilgi duymaktadr. CHRISTINE Orin yanmda olsa idi, Adama hibir zaman ak olmazdm. Her halde bunu takdir edersin. nk o gidince bana bir ey kalmad. Ancak nefret ve intikam arzusundan ve bir de sevmek itiyakndan baka. te o srada Adama rastladm. Beni sevdiini anladm. Oyunun ikinci perdesinde Christine oluna eski sevecen tavrn srdrmeye alrken Orini kz kardei Laviniaya kar kkrtmaktadr. Oyunun nc perdesinde ise annesinden nefret eden Lavinia, Orini annesinin babasn ldrdne ikna etmeye almaktadr. Bylece Orinin iki kadn arasnda, annesi ve kz kardei arasnda kaldn grmekteyiz. Ancak kz kardeinin delirmemi olduunu anlayan Orin, Laviniadan sylediklerini kantlamasn beklemektedir. LAVNA ( Souk ) Bunu pek yaknda ispat ederim. imdi son derece korkuyor, elde edecei ilk frsatta Brant grmee gidecektir. Bu frsat kendisine vermemeliyiz. Onlar bir arada bulursan, bana inanacak msn? ki karde annelerine gereken frsat yaratarak, onu Adam Brantn gemisine kadar takip ederler. Oyunun bu noktasnda merak esinin giderek daha da younlatn grmekteyiz. Annesine byk bir akla bal olan Orin, onun, bir baka erkekle olmas fikrine bile katlanamamaktadr. Annesinin iledii cinayetten emin olan Lavinia ise, babasnn intikamn almay soukkanllkla beklemektedir. Drdnc perdenin banda ONeilln raklk dnemi oyunlarndaki ruh halini yanstt belirtilmektedir. Buradaki sarho aire, ONeilln dier oyunlarnda da rastlanmaktadr. Ancak Elektraya Yas Yakr oyununun en deersiz figr dnd belirtilmektedir. Drdnc perdede ise, iledii suun vicdan rahatszln eken Adam Brantin, Christine ile kama planlar yaptn grmekteyiz. Orin karakterinde, saptam olduumuz Oidipus Karmaasn da, Adam Brant karakterinde bulmaktayz. Adam Brantn gemiini gz nnde bulundurduumuzda onun
__________________________________________________________________
66
Freud ve Psikanaliz
Oidipus karmaas iinde bulunduunu, annesine benzeyen bir kadna ak olmasndan anlamaktayz. Yuvaya Dn blmnn birinci perdesinde Laviniaya byle sylenmektedir: BRANT, ( Alak bir sesle ve saygl bir tonla ) Evet, onun annenizinki gibi gzel, dizlerine kadar uzanan salar, Bat Hind Adalarnn Denizi kadar mavi, derin ve iri mahzun bakl gzleri vard. Bilindii gibi Oidipus karmaasn zememi erkek ocuklar erikinliklerinde anne tipine benzeyen e seimi yapmaktadrlar. Adam Brantin, Christineyi a olarak semesi de bunun gstergesi olmaktadr. Oyunda psikanalitik ynteme ilikin bir baka bulguya daha rastlamaktayz. Freud, yapt analizlerde ryalarn, insann gemiine veya geleceine ait bilgileri verebileceini belirtmektedir. Annesinin an ldren Orinin, Brantle olan benzerlii karsnda ardn ve kendi ryasn analiz ettiini grmekteyiz. ORN ( Kendi kendine konuur gibi ) Bu benim ryama benziyor.. onu daha evvel de ldrmtm.. Bir ok defalar.. LAVNA Orin! ORN Sana, ldrdm adamlarn yzleri geri gelip babamn, sonra da benim yzm olduklarn anlatmtm. Hatrlyor musun? ( Ac ac glmser ) Bana da benziyor. Benziyor. Belki de ben intihar etmi oluyorum. Fiziksel bu benzerlikten ok etkilenen Orin, annesine olan akn ( Oidupus Kompleksi ) da u szlerle yeniden ifade etmektedir: ORN (....) Eer ben o olsa idim...Onun yaptn yapardm. Annemi onun sevdii gibi severdim. Onun hatr iin de babam da ldrrdm. Oyunun beinci perdesinde Orin, btn fkesiyle annesine Adam Branti ldrdn syler. Ancak annesinin kendini kaybettiini grerek ondan kendisini balamasn diler. Her zaman hayalini kurduu adaya, annesinin kendisiyle deil de Brantle gitmeyi dnmesi, Orini ok krmtr. Orin, iinde yaad sorunlardan bir ka noktas olarak grd ada dncesinden Cristinenin kendini ldrmesi zerine vazgemektedir. Orin ve Adam, ikisi iin de Christine gzelliin, gvenliin, dnyadaki cennetin, barn simgesidir. Orin, uykusunda sayklarken,
__________________________________________________________________
67
Freud ve Psikanaliz
annesiyle Meluillenin adalarnda yalnzdr: Artk seni grmek istemiyorum. Sadece etrafnda olduunu hissettim. Dalgalarn sesi senin sesindi. Gkyznn rengi senin gzlerinle ayn renkte. Scak kumlar senin tenin, btn ada sensin. Adalar ayn zamanda umut anlamn da tar. Oyunun birinci blmnde Elektra Karmaas iinde olan Lavinia, babasn kaybederken, bu blmde Oidipus Karmaas iinde olan Orin, annesini kaybetmektedir. E) HAYALLER URAI BLMNN NCELENMES Gney denizine yolculua kan Lavinia ve Orin, bir yl sonra yeniden Manon evine geri dnerler. Annesine tutkuyla bal olan Orin, onun lmnden hl kendini sorumlu tutmaktadr. Giderek annesine benzeyen Lavinia ise, Peter Nilesle evlenip gemii unutmay planlamaktadr. Ancak, Laviniadaki deiimi gren Orin, onun Peter Nilesle evlenmesine engel olmaya alr. Laviniaya baktnda artk annesini gren Orinin, kz kardeine yaklam sonusuz kalr. Annesini unutamayan Orin kendini ldrr. Lavinia, lekeli gemilerinden ve Manon lanetinden kurtulamayacan anlayarak, btn mrn hayaletleri arasnda Manon evinde geirmeye karar verir. Oyunun birinci perdesi Manonlarn evinde, hayaletlerin olduu sylentileriyle balamaktadr. Evin uzun sredir hizmetkarln yapan Seth bile hayaletlerin varln hissetmeye balamtr. Yaknda eve dnecek olan Lavinia ve Orin iin evi amaya gelen Peter ise hayaletlere inanmadn syler. Ancak Seth, evin kurulduu gnden beri bir uursuzluk tadn, iinde nefretin ve ktln bydn dnmektedir. (...) Oyundaki bahvan Seth, kincil karakter olarak nemli bir ileve hizmet eder. ONeill bu hizmetlinin gvenilir eski bir hizmetkr ve Antik Yunan tiyatrosunun srda ( contident ) karakteri olmasn istemi ve ky halkyla sohbetleri srasnda koro ilevi grmesini salamtr. (...) Oyunun bu blmnde Laviniann deitiini, annesine benzer davranlara girdiini
grmekteyiz. Eskiden olduu gibi sert tutumlar yapmamaktadr. Gerginliini kaybetmi ve diriliini n plana karmtr. Annesinin lmnden sonra kendini bir trl toparlayamam Orin ise kz kardeinin himayesi altna gibidir. Orin, Laviniay eve dnmeye ikna etmek iin korkusuyla yzlemesi gerektiine inandrmtr. Bylece belik de onun iinde bulunduu ruh durumundan tamamen kurtulacan ummutur.
__________________________________________________________________
68
Freud ve Psikanaliz
LAVNA (...) Eve gelip hayallerinle yz yze kalmak cesaretini gsterebilirsen, eer byle yaparsan evvelce duyduun sama kabahat hissinden ilelebet kurtulacan sylemitin. Freud, Psikanaliz Yntemini gelitirirken hastalarn davran bozukluklarnn, bilindna atlm ac veren anlardan kaynaklandn belirtmektedir. Hastann gemite yaad aclarla yz yze gelerek o ruh durumunu yeniden yaamasnn hastada bir arnma saladn, aratrmaclarn sylediini belirtmitik. Orinin de byle bir arnma amacnda olduunu anlamaktayz. ONeill: psikanalizin, bastrlan duygulardan kurtuluu saladn anlar. Bu nedenledir ki Manonlarn olaynda byle bir sorun arayndadr. Fakat bu tr bir arndrmaya izin vermez.(....) Lavinia, Petera eskiden hi umut vermedii halde artk onunla evlenmeyi planlamaktadr. Laviniann hem davranlarnda hem de grnndeki deiim Peter da etkilemektedir. Eskiden hep siyah giyen Laviniann, artk annesi gibi renkli giyinmesi dikkat ekmektedir. Laviniann gemii geride brakmasna izin vermeyen Orin, onun Peterla evlenmesini istemez. Lavinia, Orinin insanlara bir eyler anlatmasndan endielendii iin, onu hep gz hapsinde tutar. Hazelle evlenmesini ister ancak onlar yalnz brakmamak iin de elinden geleni yapar. Orin ise Manon evinde, gemie ait btn gnahlar sorgulamaya balamtr. Manonlarn gemiindeki btn sularn tarihini yazan Orin, kardei Laviniay bu tarihe ile tehdit eder. ORN Yazdklarmn ou senin hakknda. Hepimizin iinde en fazla lkay ekecek mcrim seni buldum. Oyunun ikinci perdesinde , iki karde arasnda geen atmann, gl biimde yanstldn grmekteyiz. Gemii unutmak isteyen Laviniann ve gemiten kurtuluun atma noktasn oluturmaktadr. Annesini kskand gibi, artk annesine benzeyen Laviniay da kskanmaya balayan Orin, unlar sylemektedir; ORN (....) Sana ihtar ediyorum, beni Peter iin terk etmene gz yummayacam. Bu itirafnameyi emin ellere emanet edeceim.. Onunla evlenmeye kalkacan taktirde okunmak zere, yahut da ben lecek olursam. Oyunun nc perdesinde ise Orinin annesine olan duygularn, artk Laviniaya kar ynelttiini grmekteyiz. Hatta onu herhangi bir kadn gibi arzuladn hissettirmektedir. Orinin ruh salnn, giderek bozulduunu ve bunu davranlarna da yansdn tespit etmekteyiz.
__________________________________________________________________
69
Freud ve Psikanaliz
ORN Zaman oluyor ki sen benim kardeim gibi grnmyorsun, ne de annem gibi. Fakat ayn gzel salara sahip olan bir yabancya benziyorsun... ( Kzn san okar gibi dokunur, kz iddetle geri ekilir. Orin vahice gler. ) Belki de sen Marie Mrantmesun? Bir de bu evde hayaletler olmadn sylyorsun... gemiteki gnahlarn, temiz bir gelecek yaratmasna izin vermeyeceini dnen Orin, annesinin hayalini grerek kendini ldrmeye karar verir. Lavinia ise bu lme gz yumarak artk gemiten kurtulacan dnr. Oyunun drdnc perdesinde, Lavinia Peterla evlenip bu evi ve iinde yaanan olaylar unutacan syler. Ancak Hazel, Laviniadan Peterla evlenmemesini de istemektedir. HAZEL Brakmayacam. Peter ile evlenip onun hayatn da berbat edemeyeceksin.... ( Sonra yalvararak ) Bunu yapmamalsn.... Onun seninle hi bir zaman mesut olamayacan anlamyor musun! Sen yalnz onu bu mthi eyin ierisine srkleyip, her ne ise bu, onunla paylamak istiyorsun. Orinin lm zerine, yeniden siyah elbisesini giymi olan Laviniann, kaderinde bu rengin hep olacan grmekteyiz. Peterla olan konumalarndan sonra gemiteki gnahlarndan kurtulamayacan, artk kabullenen Lavinia ilk kez, bilindna ittii bir gerekle yz yze gelmektedir. LAVNA (....) Arzula beni! Al beni. Adam! ( Azndan frlayan bu isimle tekrar kendine gelir, aknca, sersemlemi glerek ) Adam m? Seni neden Adam diye ardm? Bu ismi daha nce, ncilden baka, hi bir yerde iitmemitim. ( Sonra birden midi ve takati kesilmi bir halde ) Arada daima ller.... Artk abalamakta fayda yok..... Lavinia, Sethe evdeki btn iekleri dar atmasn ve panjurlar kapatmasn syler. Seth, kapnn sandaki pencereden sarkar ve panjurlar grlt ile kapar. Sanki bu bir kumanda kelimesiymi gibi, Lavinia taban zerinde serte geriye dner, asker gibi bir yryle evin iine girer ve kendi ardndan kapy kapar. Buradaki kap imaj, hayatn lmden, akln delilikten, midin mitsizlikten, akn nefretten ayrln simgeler. Eugene ONeill, Elektraya Yas Yarar oyununu, gnlnde de belirttii gibi Elektraya trajik bir son vererek bitirmektedir. ONeillin bu oyunda, Psikanaliz Yntemine ilikin bulgular, ustalkla yansttn grmekteyiz. Yunan tragedyalarndaki kader temasn ada bir yoruma kavuturan yazar, bu oyunuyla tiyatro anlayna yenilikler getirmektedir.
__________________________________________________________________
70
Freud ve Psikanaliz
SONU
Elektraya Yas Yarar oyununu 1929 ylnda yazmaya balayan Eugene ONeill, uzun ve g bir alma srecinden sonra eserini ancak 1931 ylnda tamamlayabilmitir. Antik Yunan dnemine ait temalar, modern psikolojik yaklamla ele alan yazarn bu oyunu olgunluk dnemi eserleri arasnda yer almaktadr. Hem tarihi hem de sosyal ierii ile byk nem tayan Elektraya Yas Yarar oyununda, Psikanalitik Yntemin izleri de bulunmaktadr. Eugene ONeilln Elektraya Yas Yarar oyununu, eski ve yeninin karmndan, yani Aiskhylosun Orestiasndan ve Freudun teorilerinden yararlanarak oluturduu grlmektedir. Amerikan Savann da yanstld bu oyun, Yunan trajedisi olmaktan ok bir New England trajedisi olarak deerlendirilmektedir. Oyunda, Laviniann babaya dknl ( Elektra Kompleksi ), Orinin de anneye dknl ( Oidipus Kompleksi ) dikkat ekmektedir. Aile ii ilikilerde cinsel problemlerin yaand bu oyunda ONeill, dier oyunlarndan farkl olarak iki kadn n plana kartmakta ve ana karakteri Lavinia zerinde zellikle durmaktadr. Yazar, Elektra karmaas iinde yaama tutkuyla balayan Lavinia karakterine trajik bir son verirken, iinde bulunduu ruh durumunu da btn ynleriyle analiz etmektedir. Eugene ONeilln, zellikle 1920lerden sonra yazd olgunluk dnemi eserlerinde, nl bilim adam Sigmund Freudun teorilerinden yararland gze arpmaktadr. Bilindna itilen duygularn, insann bilinli dnyasnda nasl etkiler brakacan bilen ONeillin karakterleri, psikolojik boyutlaryla byk ilgi uyandrmaktadr. ONeill, davran bozukluklarnn kaynanda grlen bastrlm cinsel istekleri ustaca dile getirdii iin Freudcu oyun yazar olarak anlmaktadr. ONeillin modern dramada en byk teebbs olarak deerlendirdii ve Freudun teorilerinden yararland Elektraya Yas Yarar oyunu, Amerikan Tiyatrosuna getirdii yeniliklerle bir ba yapt nitelii tamaktadr.
__________________________________________________________________

Freud Ve Psikanaliz

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Freud Ve Psikanaliz

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

www.MaximumBilgi.

ARATIRMA SERS No.42

Aratrma Serisi No.42

I. BLM Freud ve Psikanaliz

Aratrma Serisi No.42

Aratrma Serisi No.42

Aratrma Serisi No.42

Aratrma Serisi No.42

Aratrma Serisi No.42

Aratrma Serisi No.42

Aratrma Serisi No.42

Aratrma Serisi No.42

Aratrma Serisi No.42

Aratrma Serisi No.42

Aratrma Serisi No.42

Aratrma Serisi No.42

Aratrma Serisi No.42

Aratrma Serisi No.42

Aratrma Serisi No.42

Aratrma Serisi No.42

Aratrma Serisi No.42

Aratrma Serisi No.42

Aratrma Serisi No.42

Aratrma Serisi No.42

Aratrma Serisi No.42

Aratrma Serisi No.42

Aratrma Serisi No.42

Aratrma Serisi No.42

Aratrma Serisi No.42

Aratrma Serisi No.42

Aratrma Serisi No.42

Aratrma Serisi No.42

Aratrma Serisi No.42

Aratrma Serisi No.42

Aratrma Serisi No.42

Aratrma Serisi No.42

II. BLM Eugene ONeilln Sanat Yaam ve Dnya Gr

Aratrma Serisi No.42

Aratrma Serisi No.42

Aratrma Serisi No.42

Aratrma Serisi No.42

Aratrma Serisi No.42

Aratrma Serisi No.42

Aratrma Serisi No.42

Aratrma Serisi No.42

Aratrma Serisi No.42

Aratrma Serisi No.42

Aratrma Serisi No.42

Aratrma Serisi No.42

retmeye balam olan yazarn slubunda yeni ile eski i ie devam

Aratrma Serisi No.42

Aratrma Serisi No.42

Aratrma Serisi No.42

Aratrma Serisi No.42

Aratrma Serisi No.42

Aratrma Serisi No.42

Aratrma Serisi No.42

Aratrma Serisi No.42

Aratrma Serisi No.42

Aratrma Serisi No.42

Aratrma Serisi No.42

Aratrma Serisi No.42

Aratrma Serisi No.42

Aratrma Serisi No.42