Mustafa Kemal, Kürt Jenosidleri, Askeri İlişkiler Açısından 1937-38 Dersim Jenosidi - Evin Çicek

Ce document a t cre avec une version d'EVALUATION gratuite d'eXPert PDF.
Ce filigrane sera supprim aprs l'achat de la licence de la version complte d'eXPert PDF. Consultez le site www.avanquest.fr pour plus d'informations.
Mustafa Kemal - Krd jenosidleri - Askeri likiler Asndan 1937-38 Drsim Jenosidine giden sre
Krdistan`da sava sularnn tarihini aratirmak bizlere, Krd alternatif duru sergileyen aratrmaclara-tarihilere dyor. Devletlerin tarihileri halklarn bilmeleri gereken gerekleri ne yazarlar, ne de bilinmesini isterler. zellikle dezenformasyon-bilgisizlendirme amal ataklar gelitirirler. Biz Krd ulusunun evlatlar halen Krdlerin zorla gertilmeleri, jenosidlere urayanlarn saylar, jenosidlerden sa kurtulanlar konusunda olmas bilinmesi gereken gerek saylar bilemiyoruz. Bizim gerek saylar bilmemiz zor. Ittihad-i Terakki Partisi mensuplarnn raporlar, karar mercilerinde yer alanlarn, zorla gertmeleri, toplu ldrmeleri pratige koyanlarn notlar halen gizli tutuluyorlar. ifreli telgraflardaki rakamlar ve zel defterlere yazlan notlar zorla gertme, ldrme saylarn belirtmekteler. 1. Dnya Sava sreci ve sonrasnda Krd halkyla ilgili olarak devlet adna konuanlarn sunduklar dkmanlar gerek belgeler olarak kabul etmemek gerekiyor. Onlar kendi iddialarn spatlamak iin, kendi amalarna gre belgeler dzenliyorlar ve bunlar konuyu aratranlara doru uzatyorlar. Belgeleri gizleyenlerin uzattklar, kullandklar kat paralarnn zerlerine soru iaretleri koymak bir zorunluluk. Bu gn T.C. de belirli birimlerde grevlendirilen kiiler, Nizam-i Alem, Trk-slam anlayn benimseyenler, bilim etigine gre davranmyorlar. Bu kiilerin Krd soykrmlaryla iligili tutumlar resmi devlet tutumudur. Onlar, 191617 yllar srecin de Krdistanìn Bls (Bitlis), M, Diyarbekir blgesinde kumandan olan M.Kemalìn emriyle zorla evlerinden karlan, kovulan, srgn yollarna drlen yzbinlerden bahsetmezler. Bu yzbinler a olarak yrtlrlerken, geis noktalarnda kendilerine yiyecek verenlerin lm cezasyla cezalandrldklarn bilmemezlikten gelirler. Srgne karlma mevsiminin k olarak tercih edilmesinin, souun
Ce document a t cre avec une version d'EVALUATION gratuite d'eXPert PDF. Ce filigrane sera supprim aprs l'achat de la licence de la version complte d'eXPert PDF. Consultez le site www.avanquest.fr pour plus d'informations.
lmleri artracann hesab edilmesinden kaynaklandn da gizlerler. Srgn yolunda yzbinlerce Krdn ldn kamuoyuna aklayanlar hain, dman olarak damgalarlar. Onlar bu sfatlar tekrarlayp dursunlar, bizlerse gerekleri bulup, yazmaya devam edeceiz. ttihatlarn, 1909`da, Selanik`de yaplan parti kongrelerinde, imparatorluk snrlar iindeki memleketlerde Trk ulusu dndaki uluslarn, Trk kimliine eklenmeleri, zlerinden uzaklatrlmalar, deitirilmeleri, dndrlmeleri hedeflenir. Alnan kararlar bizaat parti kadrolar tarafndan pratige geirilir. slamiyet eldeki tek geerli, etkili ara olarak kullanlacaktr. Osmanl da saraya yaklatrlmayan, ezilen, itilen, fke ve i acs yaayan rk Trktr. Elde kalan, baslabilinecek, zerinde ykselinebilinecek tek rk bu olduu iin ittihatlar, btn renkleri Trke dntrme almalarna hz kazandrrlar. 1912, Balkan savalar dnm noktasn olutururlar. Makedonyal olup Osmanl mparatorluu`nun asker ve sivil brokratln yapanlar, zulm ettikleri Hristiyan halklar tarafndan Balkanlardan kovulurlar. Kalacak yurtlar olmayanlar, Trk-Islam ideolojisini, Nizam- Alemi doruklatrrlar. Helladas-Pontos, Ermenistan ve Krdistanda, yani kendilerine ait olmayan topraklarda memleket sahibi olma projesi gelitirirler. gal tek ama ve hedeftir. gal edebilmek iin de yerliyi krmak, harmanlamak prorama konur. Trk-slam glendirme siyaseti, felaketleri kendisiyle birlikte tar. Kendilerine yurt arayan Makedonyallar, Balkanllar-Rumeliler imparatorluk snrlar iindeki yerli halklar krarak, kendilerine yaanabilecek bir memleket oluturacaklardr. Bu memlekete sahip olabilmek iin de Kafkas halklarna hem ttihad-i Terakkide, hem de bu partinin yan birimi olan Tekilat- Mahsusada yer verirler. Onlar da grevlendirirler. nk Rus mparatorluu grevlilerinin kovduklar, srgn ettikleri, muhacirleen ve Osmanl mparatorluu snrlar iinde datlan Kafkas halklarnn da kalc bir yurda ihtiyalar vardr. ttihatlar, Ocak 1913'de hkmet merkezini (Bab-i Al) basmakla kendi iktidar merdivenlerinin st aamasna kavumulard. Btn kurumlar, kurulular kontrol altna almaya doru adm adm ilerlerler. Alarn ok daha salam ekilde rme ataklar gelitirirler. ttihatlar Balkan savalarnn sonrasnda 1913te iktidar tam ele geirdiklerinde, zellikle Krdistanda kkl dzenlemeler yapma giriimleri balatrlar. Bu dzenlemelerin banda devlet memurlarnn, yani Tekilad- Mahsusa kadrolarnn grevlendirilmeleri politikas gelmektedir. Yani Krdistannn her yerleim biriminde para-militer ahslar btn kurum ve kurululara yerletirilirler. ttihalar, kendi kadrolarn, taraftarlarn, memur olarak tayin ederek, bir nceki memurlarn grevlerine son verirler. Onlar gelecee ynelik olarak derin hazrlklar iindedirler. skan- Aair ve Muhacirin- Airetleri Yerletirme ve Gmen Mdrl 1914'te kurulur. Petrol ve mineral olan topraklar igal etmek olan ama Kutsal sava olarak ilan edilir. Bu sava iin savaacak figran lazmdr. Binlerce Krd Tekilat- Mahsusa mensubu din adamlarnn devreye konulmalar sonucu-eyh Sunussi, Haci Bekta`da ki Cemalledin Efendi gibileri- kandrlmak sretiyle, gnll olarak savaa alnrlar. Gitmeselerde zor kullanlarak gtrleceklerdir. Wan, Bls yerleim birimlerinde ise Krd din adamlar osmanl ordusuna asker toplama amacyla kullanlrlar.
Drsim-Rostan
1. Dnya Savana girilmitir. Krtler, ittihatlarn yannda yer alp, onlarn karlar iin mteffik glerle arpmak istemezler, arpmazlar. Abdlhamit tarafndan zorla, imparatorluun gc-iddeti kullanlarak oluturulan Hamidiye Alaylar-Airet mensuplar ise konumlarndan rahatszdrlar. Daha savan balarnda savamayp, geri ekilirler. Bir kesimi Ermenistana, Rusya`ya doru gitmeyi tercih ederler. ttihatlar bu gelimelerden, tavr altan dolay Krtleri hain olarak deerlendirmeye tabii tutarlar. Krd isteyerek, sevrek Hamidiye Alaylarnn yneticisi, eleman olmaz. nanarak, gnlden bir eyler hisederek osmanl smrgeciliinin devamndan yana tavr almaz. iddet altnda, zorla cepheye srlr. Osmanl mparatorluunun yneticileri hi bir zaman Krdlere gvenmemilerdir. Onlar cephelere gtrp lmle kar karya brakmlar ve arptklar ordularla kendi aralarnda siper olarak kullanmlardr. Sarkam arpmalarnda ise dier seferlerde olduu gibi Krdlere ar silahlar teslim etmiyorlar. Kltan daha kk olan aletlerle Krdleri Rus ordusuyla kar karya brakyorlar. Bu duruun anlam; Benim iin lme hakkn sana veriyorum. Seni nufus olarak azaltmak istiyorum. Seni askere alarak doumlarnz, oalmanz engelliyorum. Ar silahlar kullanma yetkisini vermiyorum. nk lmeni istiyorum. Sarkam cephesinde grev yapan Kurmay Bakan Yarbay erif Beye gre Krdler; Airet svari tmenleri eitim ve askeri malzemelerinin Ruslara nazaran pek geri olmasndan dolay hibir i gremediler. Yalnz Aras havzasnda deil, Elekirt Ovasnda ve Murat suyu vadisinde de ayn durum mevcuttu. Krdler hem zeki, hem cesur bir halktr. Doutan olan bu zeka malesef eitim ve bilim cilasyla nurlandrlmam olduu gibi yokluk, zorluk zamannda hilekarlk eklinde faliyet yrtt.
Krdler, Rus ve Ermeni etelerinin toplar ve mitralyzleri karsnda pala klla i grmek mmkn olmayacan derhal anladlar, daldlar. Airet halinde balayan silahl Krdn o gnk savaclk amac kendi evini ve maln korumakt. yi donatlarak Rus Kazak alaylar eliine verilmi olan Ermeni eteleriyle ve Rus bataryalaryla kar karya kalan Krd, stanbula doru elenen, alayc bir bak atarak atn geriye doru srd ve yolda bizim zavall piyadelerimizin zayflarn yakalayarak ayandan yrtk izmesini ve srtndan yamal paltosunu ard. Kendi kyne doru atn srp gitti. Krd evine ganimetsiz mi dnsn? Mehmet Fazl Paann Airet Kolordusu karargahnda iler daha gln gidiyordu. Burada Krdler daima Ruslarn top menzili dnda dolap duruyorlard. Halbuki Ordu Kumandanl bunlarla dmann yann ve gerisini tehdit ve ihata manevralar yapmak hayaliyle oyalanyordu. Aciz yazar Kasm aynn ilk on gnnde Aras Gney inde en nihayet varln belli eden mehur 33.nc tmen ile Ruslarn Kazak alaylarn ve bir, iki Plaston veya avc taburlarn Veli Baba istikametine doru douya uzaklatrmaa grevlendirilmitim. Bu saldrya Airet Kolordusu da katlma emri almt. Airet Kolordusunun karargah doal olarak kendi alaylarna bu grevi anlatm ve emir vermi iken bizim taarruzumuza bir tek Krdn katldn grmek nasip olmad. Drdnc Ordu Miri Krd airetlerini g ve iradeleri altnda bulunduran airet reislerinin etkinliini krma, bozma ve ileride Ruslarn Kafkasya Kazaklarna kar duracak deil, fakat hesap edilecek bir ktle meydana getirme politaksyla gnn birinde, ceplerinde para ve gazete karr gibi ortaya elli altm alay airet svarisi karp frlatmlard !. Airetlerden ordu ve memleket namna yararlanmak iin airetleri ordu ve memleket namna istifade ettirmenin yolunu aramalyz. Biz Merutiyet ve eitlik hukuku ilan ettik diyerek airet yelerince reis ve amir tannm tabakay kleleriyle eit olacak bir uygulamaya tabi tutmakta hibir kar yoktur. Birinci dnya savann Kafkasya ve ran cephelerinin yce tarihini Genelkurmay heyetimiz aklayaca zaman grecegiz ki zellikle Van dolaylarndaki airetler blk ve alay halinde reisleri ve beyleri ile beraber Ruslara snmlardr. Demek Ruslar bizim kendi topramzda, kendi dinimizde olan bir ksm halkn ne ekilde avlanacan bizden daha iyi tespit etmilerdi. Eer ttihat ve Terakki bakanlar kurulu bu airet reislerinin kadir ve haysiyetini paralama, krma ynnde hareketlerde, uyulamalarda bulunmayp da onlar samimi bir himaye ve efkatla devlete balama noktasna akl erdirselerdi bu reisler evini barkn brakp elbette Ruslara snmazlard. (Kaymakam erif Beyìn Anlar, Sarkam-hata Manevras, Arba Yaynlar, s.111, 112, 113, 114, stanbul, Kasm, 1998) 16.c asrdan itibaren Krdleri emir-mirlikten aala drme, sosyal yaplarn paralama proram uygulanr. Osmanl yneticileri bu almalarla da yetinmeyerek aalk kurumunu da sarsmak istiyorlar. Bu istemin temelinde feodal onuruyla ayakta duran, Osmanlya teslim olmayan Krd aalarn ortadan kaldrp, kullatrlm, bask altnda ynetilmeye, her emre ez beni, ez xulam, bel, her-kleniz, kulunuz, hizmetkarnz olaym, evet, evet demeye altrlm ve baka bir ynetim sisteminden haberi olmayan bireyselleememi, zgrleememi Krd, Osmanl karlar iin istedikleri gibi kullanma istemi, arzusu yatmaktadr. Bu istem kabul grmez, tepki toplar. nk Krd beylerini ulusal duygular, kendilerine ve uluslarna olan sevgileri, gvenleri, feodal onurlar ayakta tutmaktadr. Bu hislerden, ruh halinden dolay Osmanl mparatorluu yneticileri Krdleri istedikleri hizaya getirmeyi baaramazlar. Sreklilik arz eden bir direnile karlarlar.
Rus mparatorlugu snrlar iinde yaayan Krtler g etmek zorunda kalyorlar. Kafkaslardan, Serhad blgesinden Krd gnn nedeni Tekilat- Mahsusaclarn Krdlere ynelik zalimane uygulamalar, tekilatlarn Krdlerin zor duruma dmeleri amacyla Ruslara ynelik olarak yaptklar provakatif, panik yaratc sabotajlar, propaandalar, almalardr. Rus Ordusu mensuplarnn Krdlere saldrmasn salayarak, Krdleri Osmanl safhnda savamaya ekebileceklerine inanrlar. Krdleri yurtlarndan gertme, muhacirletirme hedefler arasndadr. Halk tekilatlarn uygulamalarna maruz kalmamak iin de yerleim birimlerinden ayrlr. Bu insanlar Kuzeyden, Gneye ve Batya doru ynelirler. Krdistan terk etmezler. O dnemi anlatan baz subaylarn anlarnda bu gerekleri gryoruz. ttihatlarn gelitirmi olduklar Trk-slam projesi, nufus mhendislii projesiydi. Bundan dolay 1.Dnya Sava` sreci, zellikle 1915-16-17 ler Krdlere ynelik kapsaml krma, nufusu azaltma almalarnn pratige dntrld yllar olurlar. Krdistanda, Krtlere ait olan yerleim birimlerinde yerel otoriteler Krtlerin elindedir. Etki ve g Krdlerdedir. Osmanl yneticileri, normal koullarda giriemeyecekleri, gerekletirmeye kalkamayacaklar planlarn sava ortamnn sundugu imkanlarla uygulamaya koyarlar. Enver Paann emriyle, Osmanlya asker olmayan, askerden kaan Krdlerin yaknlarna ynelik yaplan uygulamalar, Krdler asndan durumu daha ok ktletirir. Sakat, hasta, yal olanlar Osmanl glerine kar direnemezler. 1. Dnya Sava koullarnda Krtler ekonomik anlamda fazlasyla yoksullarlar. Her ynyle gten derler. Bu durumu frsat bilen ttihad-i Terakki Partisi yneticileri Krdistana, Krtlere ynelirler. Sosyal, idari yaplamaya mdahale ederler. Krtlere yklenmeye, mevcut sosyolojik rgtlenmelerini datmaya balarlar. (Krdistan 1919, Binba Noelìn Gnl, Edward William Charles Noel, Avesta Yaynlar, s.34, 35, 1999, stanbul) Osmanl ordularnda Krdlerin saylar ok azd. Hamidiye alaylar ta savan balarnda savamayp geri ekildiler. Bu nedenle trkler onlar hain olarak gryorlard. Bir gn bunun intikamn almay tasarlyorlard. Trklerle Krdlerin gerek ilikilerini, Trklerin Krd srgnlerini dzenleyen kanunda grmek mmkndr. Aadaki blm de bu kanundan baz alntlar rnek olarak sunacaz ;
Madde 8 ; Srgn edilen Krtlere vatandalrna hibir ekilde dnme izni verilmeyecektir. Savatan sonra bile. Madde 9da belirlenen yerlerde ikamet etmek zorundadrlar. Belirlenen alanlarda isimleri kaydedilecektir. Hi bir sebeple oturduklar alanlar deitiremezler. Madde 12 ; Krd srgnler silahsz olmalar kaydyla her biri 300 kiiyi amayacak ekilde kk gruplara ayrlmaldrlar. Airetler kk paralara blnp ayr ayr yerlerde ve o yerlerin yerleik insanlarnn % 15 ini gemeyecek sayda iskan edilmelidirler. Madde 3 ; Airet liderleri, eyhler ve halk arasnda etkili olan dier kiiler airetlerinden ayr ve tercihen hkmetin denetiminin gl olduu kent merkezlerinde iskana tabii tutulmal ve halklaryla ilikilerine asla izin verilmemelidir.
Merkezi ynetim Trklerin elinde olduu iin her zaman Krd varln inkar etmilerdir. Btn resmi raporlarda Krd szc yerine Mslman terimini kullanmlardr.(.).1915 ylnda hkmet, Krdleri bat vilayetlerine srgn karar verip ayrca onlarn toplu halde bir arada deil, Trkler arasnda datlmalar konusunda talimat vermiti. Amalar. Krdleri bir an nce osmanllatrmakt. Bu ekilde bir ok Krd askeri basklarla topraklarndan uzaklara srld. (Krdistan 1919, Binba Noelìn Gnlg, Edward William Charles Noel, Avesta Yaynlar, s.143, 144, 1999, stanbul) II.Ordu komutan Ahmet zzet Paa hatralarnda u bilgileri verir: Krd airetlerinin Bat vilayetlerine gnderilmelerine hkmet tarafndan balanlmt. Bunun da byk lmlere ve baka trl zararl olaylara
sebebiyet vermesi dnlebilirdi. Dolaysyla Krd airetlerinden svari oluturacam ne srerek bu gn engellenmesine, elden geldiince altm. (Ahmed zzet Paa, Feryadm, Nehir Yaynlar, stanbul, 1992, C.I, s.256-57) Serhad blgesindeki zorla oluturulan Hamidiye Alaylar listesinde yer verilmi olan Krtlerin gertilenlerinin Mardin ve Mdyada yerletirilmeleri iin idari-resmi yazmalar yaplr. 7 Kasm 1915'de Bb- l Dhiliye Nezreti skn- Ayir ve Muhcirn Mdriyyeti Umumiyesi -Osmanl Hkmeti ileri Bakanl Airetleri Yerletirme ve Gmenler Genel Mdrl (I.A.M.M.) tarafndan Bls vilayetine gnderilen resmi telgrafta Airet Alaylarna mensup muhacirlerin Mrdn (Mardin) ve Midyadda sahipleri kaybolmu kylere isknlarna balanmas istenir. Bu kyler jenosid sonucu boaltlan Hristiyan inancna sahip olan Sryani, Ermeni halklarn kyleridirler. (ileri Bakanl ifre Kalemi, (DH. FR.) 57, 328) kr Kaya, Mart 1916da Osmanl Hkmeti ileri Bakanl Aair-i Muhacirin Mdriyeti Umumiyesi- Gmen Airetler Genel Mdrlnn bana getirilir. Zekerya Sertel de Aair (airet) ubesi Mdrlnde grevlendirilir. 9.4.1916da, ileri Bakan Talat Paann, Krtlerin srgn edilmeden nce haklarnda detayl incelemelerin yaplmasn emreden ve bu amala idari birimlere gnderdii telgraflardaki bilgiler soykrm proramnn varln kantlamaya yetiyor. ttihad Terakki Partisi Genel Merkezince Krdistann idari blgelerinde, Darbekir, Erzrom, Mamurat-l Ezz, Bls, Wan ve Swaz vilayetlerinde zal grevlendirmeler yaplr. Toplanlan bilgiler, ileri Bakanlnda bir araya getirilir. Bu bilgiler Bakomutanlk Vekaletine sunulan raporda yer alrlar. Krt srgn planl proraml almalarla yrtlr. Bu almalar sonucu jenosidin hangi oranda baarya ulaabileceine karar klnr. En st aamada bir jenosid gerekletirmek hedeftedir. 1916 baharnda netleme gerekleir. Krtler Wan, Bls, Erzromdaki yerleim birimlerinden srlmeye balanrlar. Savatan dolay mlteci olduklar yerlerden zorla srmeye balayacaklardr. 1915-16-17 yllarnda Krd srgnnde, jenosidinde yer alan devlet kadrolar ile Ermeni, Helen-Grek-Rum, AsuriKeldani-Sryani jenosidlerinde rol alanlar ayn kiilerdirler. 1. Dnya Sava sreci bize ittihatlarn Krdsz bir Krdistan istediklerini ispatlyor. Bunun iin Krdsitanda grevlendirilen M.Kemalin grev sresi iindeki pratiini ortaya koymak gerekiyor. Kafkasya Cephesi 1916-1917 ve M.Kemal; O, 27 Ocak 1916`da karargh Andrinople`da (Edirne) bulunan 16. Kolordu Komutanl`na atanr. Ayn ismi tayan bir kolordu Diyarbakr'da kurulur. O, kolordu komutan olarak 11 Mart 1916`da Diyarbakr-Bitlis-Mu Cephesinde grevlendirilir. 1 Nisan 1916`da da generallige ykseltilir. Kendisi, 7 Mart 1917'de karargh Diyarbekir'de bulunan II.Ordu komutan vekilliine atandirilir. M.Kemal tarafndan ynetilen nufs mhendislii program, ulusal-dinsel temizlik harekt incelenmeye deger. Srgn edilen Krdlerden bir blm de Drsimlidir. O, grev alan olan Krdistan`da jenosid emirleri verirken hi bir ekincesi yoktur. ttihad- Terakki Partisi`nin kadrolar olan mlki-askeri yetkilileri, Tekilt- Mahsusann gayr- nizami glerini ynetir. Bizzat kendisine bal olarak alanlar emirlerini uygularlar. Kendisinin Konstantinopl`da ki parti merkeziyle yapt yazmalar, ifreli telgraflar sadece belirli kiiler tarafndan zebilirler. Zor kullanlarak kn yollara drlen, kendilerine yiyecek verilmesi yasaklanan yzbinlerce Krd krma konusunda baarl olan M.Kemal, 1917de Konstantinopla giderek Ittihad- Teraki Partisi yneticilerine raporunu sunar. Bitlis, Mus, Erzingan, Drsim Krdleri de, Ermeni, Helen-Rum-Grek, Asuri-Keldani-Suryani soykrmnda uygulanan uygulamalara tabi klnmlardr. O soykrmlarda da ; Kim ki bunlar saklar, yardm eder, evinin kapsnn nnde aslacaktr. diyen parti ynetimi ayn kural Krdler iinde geerli klar.
Mustafa Kemalìn emri zerine Ocak 1917 de, Krdler evlerini terk etmek mecburiyetinde kaldlar. Onlara, Konya ya gitmeleri emredildi. Karar uygulayanlar tarafndan oluturulan karavan gneye dogru ynlendirildi, itildi. Diyarbakir gzergahindan yol alnmas, gidilmesi emri verilmiti. M.Kemal, yola karlanlarn a braklmalar iin de emir verdi. Yola karlanlara kim un ve bugday satarsa lmle cezalandrlacaktr. Bir kilo verecek olanlarn cezas da lm olacaktr. ok sayda firnc bu insanlara bugday ve un verdikleri iin gzaltna alndlar. Gzaltna alnanlar, rvet vererek lmden kurtuldular. Yani Krd soykrm da gereken ekilde pratige konmu ve yzbinlerin lm salanarak nufs azaltlmtr. Krdlerin zorla gertilmelerinin sonucu; 300.000-400.000 kiinin lmdr. Eger bir toplama yaparsak, 1.Dnya sava srasnda Krd olarak can kaybmz, llerimizin says 1.000.000 dur. M.Kemal, Krdleri gertme emri veren efti. Ben Krdlerin M.Kemal ile ilgili neler dndklerini, yaptklar degerlendirmeleri tahmin edebileceinizi sanyorum. (Bulletin de Presse N158, 15 juillet 1925, p. 108-109)
svire Baselli olup, Ruha (Urfa)da bir hastenede grevli olan tann anlatmlar; Avrupann gnlk gazeteleri Jntrklerin Ermenileri katl ettiklerini yazdklar dnemler, Krdlerin ev ve yurtlarndan srlmelerini yazma zahmetini gstermediler. Krdlere yaplan muamelelerin bir benzeri balangta Ermenilere de yaplmt. Bunlar da gvenilmez unsurlar ve Ruslarla ibirlii yapmakla suluyorlard. Krdlerle ilgili ibirlii sulamasnn ne kadar doru olduu konusunda kesin hkm verebilecek durumda deilim, izlenimlerimi aan bir husus. Ama unu kesin bir dille syleyebilirim; Srgne zorlanan Krd insanlar arsnda yksek rtbeli Krd subaylarn olduunu syleyebilirim. Bu subaylar ki daha nce Trk saflarnda byk bir cesaretle Ruslara kar cesurca savamlard. imdi karlatklar yaptrm karsnda hayal krklna uram durumdalar ve byle bir muameleyi hak etmediklerini dnyorlardr. Krdler 1916 ylnn k mevsiminde apakur blgesinde, Palu ve Mu havalelerinden zoraki bir ekilde yerlerinden srgn edilmilerdi. Yani Erzurum ve Bitlis vilayetlerinden. Tahminler dikkate alnrsa 300.000 Krd gneye doru ge zorlanmlard. Yerlerinden edilip srgne gnderilen insanlar balangta zellikle Urfa ve Antep-Maran batsnda mukim etmek zorunda kalmlardr. Daha sonra, yani 1917 yaz mevsiminde (Gonya) Konya ovasna (yukar Konya) ge zorlanmlardr.
Jntrklerin asl amalar ge zorlanan bu tip unsurlarn bir daha memleketlerine dnmemeleri ve anadoluda trkletirilmeleriydi. Krdlerin zoraki g Ermenilerde olduundan farklyd. Aslnda, zoraki g esnasnda kimse onlara yolda zulum etmemeliydi. En ac olan, onlarn k ortasnda zorla srgne gnderilmeleriydi. G kafilesi o mevsimde (k) ve akam vakti herhangi bir Trk kyne vardnda, ev sakinleri korkudan dolay onlar ieri almaz ve kaplarn kapatrlard. Madur, fakir insanlar, yamur ve kar altnda beklemek zorunda kalrlard. Ertesi gn ky sakinlerine onlar iin mezar kazmak kalrd. Sonuta Mezopotamyaya varanlarn durumu bunlardan pek farkl deildi. ehirlerde yar harabe halinde olan Ermeni evlerine yerletirilen Krdlere hkmet tarafndan ksmen yardm verilse de balangta aclar devam etmitir. Kyl Trklerde Krdlerden korkuyorlard. Kt-az olan kendi erzaklarn-yiyeceklerini saklar ve zor durumda olan insanlara yardm esirgerlerdi. Bylelikle ge zorlanan insanlar alk-ktlk ve sefaletle kar karya kalmlard. Benim destek ve yardmlarm hkmet tarafndan ho karlanmazd. Olumlu olmayan bir tarzla, dikkatle olup bitenleri izlerlerdi. Krdlerin zdrap ve aclarna daha fazla seyirci kalamazdm. Bunlara farkl bir ekilde yardm eli uzatmalydm. Bu amala Aralk 1916da Halepe gitmeye karar verdim. Amacm orada bulunan konsloslar yardm vermeleri konusunda ikna etmekti. Eer bu tarz bir yardm alabilirsem, bunun dolayl olarak Ermeniler iin faydal olaca dncesi bende hakimdi. Talebim Amerika ve Alman konslosluklar tarafndan olumlu karland. Geri dndmde bilerek Suru ve Haran ovasnda getim ki, srmekte olan srgn grebileyim. Hergn Kuzeyden bu blgeye insanlar getiriliyorlard. Getirilenlerden 30.000 kiiyi grdm. Aralk aynn sonlarna doru Konsoloslardan belirleyici vaatler aldm. Ksa bir zaman sonra Amerikan Konslosluundan Bay B. 150.000 Frankla geldi. Alman Konslosu da bana 300 Ltq. ( 7.000 franks) gnderdi. Verilen parayla a insanlar iin buday ve arpa aldm. Ocak ve ubat aylarnda grev taksimi yapp, gvendiim kiiler kanal ile kylerde ekmek datmna baladk. Buna ramen yardmn ileyi ark kolay olmad iin, dnem dnem kendim de yola kardm. lerin salkl yryp yrmediini yerinde grebilmek iin bunu yapmak zorundaydm. Bir kyde bir miktar budayn anlatmz kaliteye uygun olmadn tespit ettim. Bu nedenle szkonusu olan ky sakinlerine kendilerine yaya 4 saat uzakta olan kye gelmelerini tavsiye ettim. nk dier kydeki depomuz nispeten doluydu. Byk bir aresizlik, yalvarma ve yakarma doruk noktaya ulamt. Yar plak, kederli gzlerle yalvararak kendilerine salksz buday vermemi istiyorlard. Budayn kalitesine bakmakszn ve ne pahasna olursa olsun yiyeceklerini sylyorlard. nsanlarn srarna daha fazla dayanmadm ve sonuta isteklerini yerine getirdim. yi kmayan budayn bir numunesini alp birlikte ehre gtrdm. Orada satcyla tartmamz oldu. Sonu itibaryla telafi anlamnda bana ek olarak bir ton buday verdi. Tedarik edilen buday erken tkendi. yi ki ilkbahar ayna girmitik, mahsuln verimli olaca kansndaydk. Krdlerin alk ve sefaletleri devam ediyordu. Hayatta kalabilmek iin yeil ot (im) yerlerdi. Mevsim gerei i imkanlar da domutu. Krdler i konusunda Araplardan farklydlar. imkanlar deerlendirilirdi. Krdler, ekin toplama konusunda yardmc olurlard. 1917-18 k aylar sefaleti yeniden getirdi. Hasatn (rekolte) iyi gemesine ramen, zoraki ge tabi tutulan nerdeyse tm Krdler alktan dolay yaamlarn kaybetmilerdi. Bu olup bitenlerin madurlar yalnzca Ermeni ve Krdler deillerdi. Ayn zamanda Jntrklerin imha ( yok etme) plan kapsamnda Araplar da vard. Onlar da kendilerine den pay almalydlar! Arap meselesi pek kolay deildi. nk bunlarn tesbit edilmesi o kadar kolay deildi. Bir de arkalarnda ngilizlern destegi vard. Bir Jandarma Subay bana, baarl bir savatan sonra Araplarla hesaplaacaklarn syledi. Hesaplama annda bizzat kendisinin kendi elleriyle onlar katletmekte byk haz
duyacan belirtti. ( Jakob Knzler, Im Lande des Blutes und Tranen 1914-1 (texte imprime):Erleebnisse in mesopotamien wahrend des Weltkrieges 1914-1918 /Krtelerin zoraki g-iskan-srgn, s.101-103) Krdistandaki idari birimlere gnderilen talimatname de; ky, kasaba ve nahiyelerin var olan adlarnn mevcud isimlerinin tetkiki, bunlarn cetvellerinin tutularak, deitirilecek yeni isimlerin belirlenmesi konusunda n alma yaplmas istenir. Krdistann idari birimlerinde yaplan tetkikler, hazrlanan cetveller, belirlenilen isimler zel telgraflarla ttihad-i Terakki Partisinin, Osmanl Hkmetini oluturan genel merkezine ulatrlr. Krdistandan gnderilen bilgiler ileri Bakanl tarafndan deerlendirilmeye tabii tutulurlar. ttihatlar, yerleim birimlerinin Krte olan isimlerini deitirmeyi, kendi ideolojilerini belirgin klmay amalarlar. lk almalardan biri Krdistanda, krte olan yerleim birimlerinin adlarn deitirmek, uyduruk, blgenin doallyla tezat Trke isimler verip, resmi belgelere ilemektir. Haritalarda gsterildii gibi bu blgedeki yer isimlerinin genelde trke olduu sylenebilir. Bunun sebebi haritalarn trkler tarafndan ya da krteyi bilmeyen genelde Trk jandarmalarnan elik ettii Avrupal seyyahlarn raporlarna dayanlarak yaplm olmasdr. Hkmet tarafndan trkeletirilen yerlerin isimleri esasta krtedir. Birok durumda krte asll isimler trkeye benzetilerek dntrlmtr. (Krdistan 1919, Binba Noelìn Gnlg, Edward William Charles Noel, Avesta Yaynlar, s.23, 24, 1999, stanbul)
1925 sreci ; Krdistandaki bakaldr iin 10.000.000 trk liralk kredi ayrlr. Bte dengeleme komisyonu bteyi dengeleme nerisini kabul eder. Bu neri Byk Millet Meclisinde de kabul edilir. nk Krd bakaldrsn bastrmak iin 10.000.000 trk liralk kredi istenmitir. Bu kredi ulusal savunma btesine katlr. Trk Genelkurmay Bakanl mensuplar 23 Mart 1925de, Erzirom, Erzingan, Drsim, Elaziz, Melet, Urfa, Wan, Bls, Mrdn, Dyarbekir, Srt, M, Gnc vilayetleri insanlarna ynelik olarak bildirimde bulunurlar. Bildirilerinde ; kendi ordularnn kendisini yenileme, hazrlama almalarn bitirdiini, bastrma hareketinin ok hzl ve sert olacan, bastrma operasyonunun yalnzca bakaldranlara ynelik olacan aklarlar.
Devamla ; kendilerinin bakaldranlar ok kt ekilde cezalandracaklarn, bakaldranlara, direniilere katlmayan, onlar desteklemeyenleri, cezalandrlmayacaklarn, bunun iin de cumhuriyet taraftar olanlarn, cumhuriyetin en yakn askeri, idari birimlerine bavurarak, askeri gnlller servisi iinde yerlerini almalarn ve bakaldranlara kar saldrya gemelerini isterler. Ayrca ; kendilerinin bu bakaldrnn liderleriyle birlikte olup, bu efleri cumhuriyet hkmetine teslim edenlere dokunmayacaklarn, devletin btn asker ve sivil grevlilerinin bu bildiriyi en kk yerleim birimlerine dahi ulatrmak, haber vermek zorunda olduklarn, bu bildirinin duyurulmas iin sadece gnlk bir sre verdiklerini, bu sre iinde herkesin haberdar edilmesi gerektigini dikte ederler. Tehditler devam ettirilr ve ; operasyona balamadan nce kendilerinin ok iyi bilmeleri gereken eyin, kimlerin kendileriyle beraber, kimlerin kendilerine kar olduudur. Blge halk tmyle rejime kardr. Devlet terr doruk noktasna ulatrlmtr. Drsimliler 1925 de de yerlerini alrlar. 18-19 Mart 1925 gecesi Koan-Kozan aireti mensuplar emigezeke saldrrlar. emigezekte ki konramiliter glerle arprlar.
Bu konuda fransz konsolosluk grevlilerinin deerlendirmesi ; Bata resmi aklamalar ile gerekler durum arasndaki elikiyi gryorduk. Bata Angorada ki yetkililer bakaldranlarn Diyarbakr valisini esir aldklarn akladlar. Sonra bakaldranlarn Diyarbakr iine girmediklerini akladlar. Daha sonra ehrin bir mahalesinde 7-8 Mart gecesi arpma yaandn akladlar. (Bulletin de Presse, No : 153, Lnsurection du Kurdistan, 1.4.1925)
Drsime ynelik basklar sreklilik arz eder. Saldrma, ldrme, srme.Dou vilayetlerinde durum balkl bir raporda Koan-Kozan aireti mensuplarna yaplan zulm anlatlr. stiklal mahkemeleri grevlileri ok rahat bir ekilde idam, srgn, zorla altrma cezalarn Krdlere verirler. Bahsedilen bir basn bltenindeki anlatmlar bu gerei spatlyor. Son basn blteninde ; Elaz stiklal Mahkemesi tarafndan yarlanan kiilerle ilgili bilgiler mevcut ; 13 lm karar, 14 kii zorla altrma, 83 kii srgn. Su ; bu kiiler direnii, kanun d davranlar sergileyen bireyler. Resmi olmayan telgrafta bu bilgiler yer almaktayd. Bu bilgiler dnda aklama yoktu. Krdistan ehirlerinde halka ar yaptrmlar uygulanr. ttihatlarn gazetesi olan cumhuriyetin yazarlar da korkuyu daha ok yaygnlatrma amacyla olmu olmal ki verilen cezalardan st kapal bahsederler. Yzeysel bilgiler verirler. Detayl aklamalar yapmazlar. 5.1.1927 tarihli Cumhuriyet Gazetesinde de ayn ekilde bir haber yaplr. Krlerin sosyal yapsna deinilir ve Yzyllardan beri Dou vilayetlerinde yaayanlarn yaam ekilleri, ynetimleri airet liderlerine, feodal tiranlarna balyd. Bu blgenin halk, insanlar gelirlerinin bir kesimini devlete vergi olarak veriyorlard. Dier kalan da tiranlarna veriyorlard. Gelirlerini kendileri iin kullanamyorlard. denilir. Deerlendirmelerden, direnii Krd airet mensuplarn teslim alma faliyetlerinin youn bir tarzda devam ettirildiini reniyoruz. Bilgizilendirme-gerekleri saklama, smrgecilii ve kurulan rejimi kabul edilmi gstermek iin propaanda yaplr. Bu blgeden gelen haberlere gre ; Devlet etelere kar harekete geti. Bunlara ynelik olarak yeni yaptrmlar balatld. Halk byk bir heyecanla hkmetin uygulamaya balad yeni uygulamalar, reformlar karlad. Bu reformlar bar ve sukunet iin uygulanmaya balandlar. Yzbinlerce insan esaretten, esirlikten, tiran ynetiminden kurtarldlar. Bu uygulamalarla ayn zaman da en byk airetlerden biri olan Koan-Kozan airetinin evreye ynelik basklarna son verilmi oldu. Ertesi gn kdam Gazetesi daha geni aklama yapt. (Konuyu ele alan sadece bu gazeteydi) ; diyordu ; Artk Drsim yok. Ama gemide bir tane vard. Tmyle farkl lkenin kalbinde, ortasnda. Ama bu gn uygarlatrma balangcnda bu da kapal ve 110.000 insann yaad dnyann iine girildi.
Malatya Gazetesinde grev yapan bir meslektamz, Drsim de baskn yapma, dzenlemeyi salamakla grevlendirilen ve oradan dnen jandarmalarla ilgili uzun bir deerlendirme yazsn son gelen postayla gnderdi ; Bizim vilayetteki jandarma dzenli birimden olumakta. Bu jandarmalar Elaziz vilayetinde, Drsimdeki Kozan-Koan airetine kar yaplan sindirme hareketinde yer aldlar. Bunlar Malatyaya dndler. Halk, arklar ve alklar iinde bunlar karlad. Btn halk bu nemli baary gsteren milli jandarmalara hayranlk ve say gsterdi.
Ayn zamanda Drsimde ki bakaldrya kar gerekletirilen sindirme operasyonundan sonra Mardin Vilayeti, Ordu Mfetii ne bu telgraf gnderdi; Bizim vilayetimiz bu gzel haberi almakla ok mutlu olmutur. Mutlu haber ; ezme ve tmyle bitirme. Bizim kahraman ordumuzun en sekin elemanlar bakaldran Kozan aireti ki yzyllardan beri hainlik ve zulm alkanlk haline getirmilerdi.
Biz vilayet adna size en iten sayglarmz sunuyoruz. Cumhuriyetimizin baarlarnn devamn istiyoruz. Ulusumuzun mutluluu ve iyilii iin cumhuriyet rejimini prensipleri erevesinde.
te kdam Gazetesi nde yer verilen ve Malatya Gazetesi nden alnan kesit ;Son gnlerde Drsim blgesindeki bir kesim halka kar operasyon yapma mecburiyeti nerildi, duyuldu. Bu halk son yllarda da cumhuriyet rejimine kar direniyorlar ve etecilik yapyorlar. Eski alkanlklarn devam ettiriyorlard. Asker ve cumhuriyet jandarmasnn yapt operasyon, alacaklarn dnemediimiz dersim kaplarn d dnyaya atlar. nsanlar hi kimsenini dersim dalarna gidemeyeceklerini, ulaamayacaklarn dnyorlard. Asker ve cumhuriyet jandarmasndan oluan birimler o dalar atlar. Qlavuz vadisine girdiler. Orada ylan ezer gibi o eteleri ezdiler. etelerki magalarda ve kk vadilerde gizleniyorlard. Bu memlekette eski mentaliteyle, anlayla yaamak isteyen dier insanlar iin, Drsimdeki Kozan Aireti mensuplarnn yaadklar durum ibret verici bir rnektir, derstir. (Bulletin de Presse, No : 185, Situation nterieure, La situation dans les vilayets orientaux, 27.1.1927)
Drsim jenosidien doru giden yllarda T.C.ni ynetenlerin evre devletlerle olan ilikileri;
14 Eyll 1933; Trkiye ve Yunanistan Samimi Anlama Pakt-Pacte d'Entente Cordialeni imzalarlar. 17 Ekim 1933; Trkiye ile Romanya arasnda Dostluk, Saldrmazlk, Hakem ve Uzlama Antlamas imzalanr. 27 Kasm 1933; Trkiye ile Yugoslavya arasnda Dostluk ve Saldrmazlk Antlamas imzalanr. 9.2.1934; Trkiye, Yunanistan, Yugoslavya ve Romanya Balkan Birligi antlasmasn imzalarlar. Balkan antlamas ile taraflar, kendi snrlarn karlkl olarak garanti altna alrlar. Antlamay imzalayan devletler, birbirlerine danmadan bir baka Balkan devletiyle birlikte bir siyasal gelime yaratmayacaklardr, siyasal anlama imzalamayacaklardr. 20.1.1936; Fransz mandaclna kar Suriyede gelime. 20.8.1936; Montreux antlamasn kapsayan boazlar konusu ele alnr. T.C. sorumlular boazlarn korunmasn stlenmilerdir.
26.8.1936 ; ngilizler ve msrllar arasnda antlama. Msrllar bamsz olacaklar. ngilizler yalnzca Svey kanalnda askeri g bulunduracaklar. Sava karsa ingilizler Msr kullanabilecekler. 9.10.1936 ; Fransz-Suriye antlamas parafe ediliyor. 22 Aralkta da imzalanyor. 29.10.1936 ; Irakta, Bekir Sdk ve Hikmet Sleyman diktatoryal sistemi oluturuluyor. 13.11.1936 ; Frans ave Lbnan arasnda Lbnandaki mandann son bulmas iin antlama imzalanyor. 26 Mart 1937 ; Msr Birlemi Milletler yesi olur. 7.7.1937 ; Peel Komisyonu Filistin ile ilgili raporunu aklyor. Filistin blnmeli 8.7.1937 Trkiye, Irak, ran ve Afganistan arasnda Sadabad antlamas imzalanr. 10.11.1938 ; Fransz hkmeti, gerekirken, sunmaz. Fransz-Suriye ve Fransz- Lbnan antlamasn parlamento yelerine sunmas
Drsim jenosidine doru giden yllar ve bu yllardaki silah, uak al-satlar ;

Osmanl-Trk yneticilerin Avrupa Devletleri ile olan askeri ilikileri incelenmeye deer. nceledike, askeri ticaretin, diplomasinin yapld yllar, alnan-satlan silahlar miktarlaryla grelebilmek mmkn oluyor. Dosyalar aldka imparatorluklarn, kapitalist-emperyalist devletlerin, Osmanl-Trk imparatorlugu veya devletinin sava sularna ortaklklar da belgelenebiliyor. Silahlar satan imparatorluk, devlet yetkilileri, silahlar alanlarn bara hizmet amacyla alc olmadklarn da biliyorlard. Silah almnda kullanm amalar bellidir. Silah, savas, su birbirleriyle baglantldrlar. Osmanl-Trk-Ittihad-i Terakki Partisi yneticilerinin, Fransa, Almanya ilikileri silah satlar ve zellikle kemalist dnem iyi aratrlmal. Almanya`y ynetenler, 1.Dnya Sava`nda (1914-1918), 1915de franszlara, belikallara ve ingilizlere ynelik olarak kimyasal silahlar kullanrlar. Sava sreci iinde kullandklar kimyasal silahlar Osmanli Imparatorluunu bu savaa ortak eden Ittihat- Teraki Partisi yneticilerine de verirler. 1. Dnya Savai`nda ve sonrasnda T.C. Ordusu`nda grev yapan alman subay ve generaller, T.C.ni yneten askeri liderler ile fazlasyla yakndrlar. Hem Kaymakam erif Bey, hem de smet nn hatralarnda bunlardan bahsederler. Almanya, ngiltere, Fransa, Avusturya, talya, Amerika, Cekoslovakia, Polonya, Rusya devletleri Osmanl-Trk Devleti yani T.C. yneticilerine, bormardman uaklar, tanklar, otomatik silahlar satarlar. Ayrca kendi elemanlarn da gndererek snrlar izilen T.C.de kulanlacak silahlar iin kimyasal maddeler reten fabrikalarn kurulmasna, uaklarn monte edilmesine de katk salarlar. Sava pilotu eitimi verilmesi ihtiyac vardr. Bunun iin de destek sunarlar. Kendi eitmen pilotlarn grevli olarak gndererek, T.C. okullarnda de pilot eitimi verdirirler. Sava pilotlarunun grevleri bellidir. Krdistan`da belirtilen noktalar, sivil halk bombalanacaktr. Ormanlar yaklp, sular, bitkiler, gda maddeleri zehirlendirilecektir. Emperyalist-kapitalist devlet grevlilerinin verdikleri desteklerle savas sular ilenecektir. Jenosidlere yenileri eklenecektir. 1920 srecini ele alacak olursam, T.C.ni ynetenlerin satn aldklar silahlar; 1921; Kogiri, 1925; ewlik, Rekotan - Raman, Sason, 1926; Ar, Drsim, 1927; Mutki, Agri , Bicar, 1929; Siirt, Tendrek, 1930; Savur, Zilan, Oramar, Agri, Pilemori, 19371938; Drsim de, kullandiklarini bilmek iin kahin olmak gerekmiyor. Sadece 1925`de, 350 saatlik bir sre iinde, 350 ton bomba kullanlarak lkemiz bombalanr.
Dzenlenen bir raporda 1-13 sayfalara kadar askeri fabrikalarla ilgili bilgiler verilmekte. Raporun 6.c sayfasnda Almanlarn Ankara Mamakda 1925 ylnda kurduklar ve idare ettikleri fabrika da T.C.Ordusu iin gaz maskeleri retildigi aklanmakta. Bir baka fabrikada ise zellikle sadece el bombalarnn imal edildigi belirtiliyor. Bu retim, bombaladklar yerlede zehirli gazlar kullandklarn spatlyor. T.C.Ordusu mensuplar, jandarma birimleri zehirli gazlar kulanyorlard ki, kendi personellerini korumak amacyla gaz maskelerini retiyorlard. 7. ci sayfada ise; Ankara`nn 40 Km. Dousunda Kk Yozgadda 1929 ylnda bir fransz sosyetesi tarafindan kurulan fabrika iflas etti. T.C.ni ynetenler fabrikay satn aldlar. 1931 itibariyle ordu silahlari iin kimyasal maddeler retilmeye balanld. T.C. yetkilileri bu fabrika iin Alman devletinden kimyasal maddeleri en hzl reten makinalar satn aldlar. 5 fabrikadan oluan bu birimde ki blmler; kimya, nitroselloz, dinamit, siyah pudra, akmak-ateleme den olumaktadrlar. Macar uzmanlar yenileme, dzenleme yapmakla grevlendirildiler. Bu makinlar araclgyla 24 saatte, 1.500 kg tritol, 8 saat de 2.000 kg dinamit, yine 8 saate 1.000 kg nitroclycerin retiliyor. Bu miktarlarn ykseltilmesi amalanyor. Nitroclycerinin 1.500 kga, tritolun 3.000 kga karlmas hedefleniyor. Ayrca bir baka fabrika da ina edildi. Burada da patlayc maddeler retilecek. Ama; 8 saate 500 kg patlayc nitroglyo, 8 saate 700 kg patlayci nitrocellulose, 24 saate 10 ton slfirik asit retmek. Ankara Mamak`da ki gaz maskesi retilen fabrika ; Fabrika daha nce Alman Auer Evi isimli kurum tarafindan Kzl Haà hizmet sunmas amacyla yapld. 1937ye kadar T.C Ordusu alman endstrisinden gaz maskesi satn alyordu. Kasm 1935de alrlmaya balanlan bu fabrika da gaz maskeleri retiliyor. 8 saate ; 100.000, 24 saate ; 300.000 maske yapmnn imkan dahilinde olduu aklanyor. denmekte. (A.F., No; 31, Exemplaire No; 1, Note Sur Les Fabrique Militairess en Turquie, Stamboul, au 31 Janvier, 1937, s.6, 7, 8, 10) Fransz Eliliinde grevli askeri ateenin dzenledigi bir baka raporun 9 sayfasna gre; Ekim 1933de Sovyet yetkilileri, trk havaclna 3 tane R.P. iki kiilik, tek motorlu 700 beygirlik uak hediye ederler. Ayn raporun 15. ci sayfasnda ki tablo da 1924-1936 arasndaki uak alm says ayrntl olarak veriliyor.
Avions cole; eitim uca, avions de reconnaissance; keif ua, avions de chasse; avc ua, hydravions; su st ua. 1-hala teslim edilmemi. 2- 15 tanesi teslim edilmemi. 3- 20 tanesi teslim edilmemi. (A.F., No; 70, Exemplaire No; 5, Situation de LÀviation en Turquie, 10 Mars 1937, Stamboul) 1929 ylnda T.C.nin satnalma btesine, savunmaya ayrlan pay; 3.456.814 TL.dir. 1929da alnan uaklarn ou Fransz maldr. SMOLIK uak firmas uaklarn satmak iin fiyat drd gibi, uzun vadeli sat nerilerini de sunar. BLERIOT, NIEUPORT firmalar 1931`de uak satlarn arttrrlar. A.B.D. firmas KURTISS ise 24 uak satar. (A.F, note sur les fabriques militaires en Turquie, 31-01-1937, p.90) Bir baka raporda Trk Ordusunun silahlandrlmasndan bahsediliyor; Trk Hkmeti 60 P.Z.L Polonya avc uan sipari verdi. Bu 60 uak 25 Eyllden, Nisan 1937`ye kadar ki sre iinde teslim edilecekler. Uaklar beer, beer teslim ediliyorlar. Yapmc firma 60 uaktan krkn yapp teslim edecek. 20 tanesi ise Csare (Kayseri) de monte edilecekler. Kayseride ki fabrika da uak montaj, tamiri yapilabilinmesi iin daha nceden gerekli olan aletler alnd. Polonyal mhendisler bir yllk sre iin de 20 uan montajn gerekletirecekler. P.Z.L firmasnn Polonyal yneticileri Ankara da ki hkmet yetkilileriyle gryorlar. Bu grme de ki konu ; arama-tarama-keif uaklarnn Trkiyeye satlar.(A.F. No; 216, Stamboul, 23.8.1936, Note au sujet de lèxecution de la commande de 60 avions de chasse P.Z.L. Moteur Gnome.Rhone) Sadece T.C.Ordusunun 1932-1939 yllarn kapsayan askeri harcamalarna ve btesine gz atmak Drsim srecini alglamay kolaylatracaktr. Genel btenin byk bir ksm askeri harcamalara ayrlyor. Fransa Genelkurmay grevlileri tarafndan kendi merkezlerine raporlar halinde verilen bilgiler yllk harcama miktarlarn renmemizi salyorlar.
II. Askeri btenin evrimi Kullanm Genel bte (Trk lirasi olarak) 19321933 19331934 19341935 19351936 19361937 19371938 19381939 169.100.000 170.400.000 184.100.000 195.000.000 212.700.000 230.000.000 249.954.000 51.700.000 31% 54.300.000 35% 68.400.000 48% 72.800.000 38% 72.700.000 36% 79.000.000 35%3 Askeri bte Genel bteye oranla milli savunmaya 1 ayrlan harcama orani 2
93.138.690 38%
1 - Milli savunma, Kara, Deniz ve Hava kuvveleri, Jandarma ve askeri fabrikalar iin yaplan harcamalar buna dahildir. 2 - Eger dier milli savunmaya aktarlan, orman, gmrk vergileri buna eklenirse askeri bute genel devlet btesinin genel tketiminin 50% sini oluturur. 3 Her seferinde ulusal savunma iin ok daha yksek miktarda kredi alnyor.
Askeri merkezler, fabrikalar ; Kayseri, Eskiehir, Konya, Adana, Diyarbakr, stanbul. Genelkurmay Baskani Mareal Fevzi akmak Trkiyenin Dou blgesini kapsayan 4 hafta sren bir aratrmainceleme gezisi yapp, dnd. Bu aratrma Dogu snrn, S.S.C.B.-Trkiye snr blgesini ieriyordu. Biz gvenilir bir kaynaktan bu geziyle ilgili bilgi aldik. Kendilerine gre 10 yla yakn bir sredir bu snrda gerekli gvenlik dzeyini salayamadklarn dnyorlar. Fevzi akmakn, gvenlik nlemlerini en st dzeye getirmeyi istedigini rendik.() imdi Karadeniz snrnda, Samsunun gneyinde, Merzifonda yeni bir dzenleme yaplyor. nemli bir haberleme ve havaclk merkezi oluturulacak()....Trakya ve S.S.C.B. snrlarn yeniden zorlamak isteyen Trkiye iin mmkn olan tek zm askerlik hizmeti sresini uzatmak. Bu da halen lkeyi yneten diktatryal hkmetin basit bir kararna baldr. (A.F. No; 256, Exp. No ; 1, Stamboul, 6.10.1936) T.C yneticilerinin kullanmlarna hazr durumda olan demiryolu tama aralar ; 504 lokomotif, 1.200 wagon, 9.000 askeri malzeme tama wagonu. Yk wagonlar ayn zamanda asker tamaclnda kullanlr. Her tren de 40 wagon vardr. 400 ton yk ekiliyor. ( A.F, N107 16 Nisan 1937 )
Mamekiye-Drsim Fransiz Eliligi Askeri Ataesi Miralay Courson`nun verdigi, 10 Mays 1937 tarihli rapora gre Ankara`daki sylentiye gre, Trkiye Cumhuriyeti Devlet Bakan, Krtlerin bakaldrmasn zor kullanarak ortadan kaldrmaya karar vermitir. (A.F, 10 Mai 1937, N 126 p.2 )
Trbizonde-Trabzon Mzesinde bulunan corafi harita. Bir raporda; 1936 ylnda Trk devleti ne kadar parayla airetleri satn almak istediyse, ne kadar tehdit ettiyse de, bu ii beceremedi. General Abdullah Dersim blgesinde askeri garnizonlar ve klalar ina etti. Yine 1937de Trk devleti parayla airetleri satn almak istedi. Bu yzden Trk hkmeti 1937 Nisannda airetleri Nazmiyeye davet etti. Devletin planlarna yeni programlar ekleniyordu. Dersmli kirmanc ileri gelenleri T.C.`den korkmuyorlard. Ama airet liderleri Nazmiyeye gelir gelmez, General Abdullah onlar yakalad, birbirlerine balayarak Harzandan El Azize kadar gtrd. Devletin plan; Dersim blgesini toptan, igal etmekti. Bunun iin, Dersimliler kylerini terkedip dalarda gerilla savana baladlar. te yandan General Abdullah askeri operasyonu geniletip Nazmiye yaknlarna kadar geldi. Kuruam yaknlarnda Dersim gerillalar- askeri, Trk ordusunun askeri glerine kar saldrya getiler. Baz subaylarn ldrp Abdullah Paa`y da yaraladlar. Dersim gerillar 18 mityalyze ve Trk ordusu askerlerinin ellerindeki pek ok silaha elkoydular. Trk devletinin korkusu, Dersim bakaldrmasnn Krdistanin geneline yaylma riski tamas. Dersimin bazi ileri gelenleri askeri saldrlardan kap Konstantinopla geldiler. Dersim savalar, blgeye sevk edilen askeri birliklerin nlerini kesip ininik yaknlarnda 47 Trk subayn ldrdler. O gn Mareal Fevzi akmak ve General Asim Gndz Elaziz deydiler. (A.F., 20 Mai 1937, Nouvelle Insurrection Kurde, 141/1s in m p.2, 3) Ayn dnem de ekoslovakyadan 2.000 mitralyoz sipari edilir. (A.F, 30.6.1937, N 171 p.6)
Milli elbiseler iinde olan Drsimliler

smet nn Haziran aynn ortasnda Dersim Blgesine geldi. Ankaraya dnp kabineyi toplad. .nn, Dersimin toptan katledilmesine karar verdi. Dersim zerine yeniden asker srd. 3.000 Dersimli partizan Dersim blgesinde, Kutu Deresi ve Hozadda silaha sarldlar (A.F. N 176, Sur la rprssion militaire contre les insurgs du Dersim, 5 juillet 1937)
1937-38de T.C.Ordusuna kar savaan Drsimliler Haziran 1937 tarihli bir baka Fransa Genelkurma raporuna gre de T.C. Genelkurmay Bakanlna bal glere kar, Zel Da eteklerinde silahl mcadele veren Krd savalarn says; 26.500dir. Ayn dneme denk den Fransa Genelkurmay raporuna gre Trkiye, A.B.D.ye 20 adet Martin bombardman siparii verdi. 20 -08-1937 Ekim aynda 16 bombardman ua T.C. yetkililerine teslim edildi. (A.F., N 208 Exemplarie N4, Stamboul 10 Aot 1937)
T.C. yneticileri 45 tane Hamilka Vulte marka bombardman uan sipari etti. Trkiye devleti yneticileri Miralay Enveri A.B.D.ye gnderdiler ki 65 ua alp, getirsin. Kurulan montaj fabrikasnda 15 Gotha ua ile 20 P.Z.L. ua monte edildi. Ayrca 40 P/Z/L/ ua getirilip Trk devlet yetkililerine teslim edildi. (A.F, N 208 Exemplarie N4, Stamboul 13 Aot 1937) Fransa`nn elilik yetkililerinin yaptklar bilgilendirmeye gre, Almanya, 45 adet Heinkel marka uakla birlikte, 30 adet Gotha marka uak Trkiyeye satt. Bunlardan 15 adet getirilip teslim edildi. Dier 15 adeti de Kayseri Montaj fabrikasnda monte edildi. Bunlara ek olarak Trk Kuu Dernei 15 adet Pocke-Wulf marka ua satn ald. Trkiye, Polonyadan 60 adet P.Z.L marka ua satn ald. Bu uaklardan, 40 adeti Trkiyeye getirildi. 20 adedi ise Kayseride, fabrikada montaj edildi. Ayrca ngiltere, Trkiyeye 4 adet Haviland ua ile birlikte, 15 adet Bristol marka bombardman uan da satt.
A.B.D.li yetkililerin, 20 adet Martin marka bombardiman ua ile 45 adet Vultee marka bombardman uan Trkiyeli ilgili kiilere satmalaryla Trkiyenin elindeki bombardman uak
says 203e ykseldi. (A.F., N 208 Exemplaire N4, Stamboul 8 Aot 1937) Mustefa Kemal, 1936da ngiliz Kumandan Le ile yllk bir szleme imzalar. Kendisi, Dersim Jenosidi srasnda bu kumandann pratiklerinden yararlanr. M.Kemal 20 adet Gleen Martin marka uak siparis etti. Bizzat Albay Fenimoore drt ua gtrp T.C. yetkililerine teslim etti. (A.F., N246, 20-10-1937, p.3)
Buyerbaba Gl- Pilemori Ekim aynda 5 adet (Focke Wulf) marka uak satn alnr. Sabiha Gken-Mustefa Kemalin evlatl ve iki pilot daha birlikte Angora, Gonya, Adana, Diyarbekir, Xarput-Elaaziz, Csar (Kayseri), zerinden bombardman manevralarna katlrlar. (A.F., N246, 20-10-1937, p.4) 1937 de, 6 Haviland marka Tiger Rapide ok hzl jet uaklar satn alnr. (A.F., N246, 20-10-1937, p.6) Dersim savanda Dersimliler tarafndan 2 adet Breguet uak drlr. Trkiye alt ayda bir hayli uak kaybetti (A.F, N25, 30-10-1937)
Direnii Demen-Demenu airetinden bir ana. Ei, kizi ldrlrler. Iki erkek kardesinin ise gzleri oyulur ve ldrlrler. Kendisi ise esir der. Dersimli savalar 2-11-1937de pilot Ekrem ile uak mekanisyenini birlikte ldrrler. Bu gelime zerine T.C.ni ynetenler bombardman uaklarnn bizzat ingiliz pilotlar tarafndan kullanlmasna karar verirler. (A.F., N 265, 811-1937 ; p.3) Fransa bykeliliinin verdigi bir diger raporda Trkiye bunun zerine 125 uak sipari etti. Bunlardan 34 tanesi Brguet, 10 tanesi Smolik, 6 tanesi Focke- 4 Heinkel, 14 tanesi Kurtise, 29 tanesi P.Z.L...Bylece iki, yl da Trkiye 400 uaa sahip oldu (A.F., N 265, 8-11-1937; p.3) Fransa Konstantinopolis Bykelisi Henri Ponsotùn, Fransa Diileri Bakan Yovon Dembosa gnderdigi 19.9.1937 tarihli mektubunda; u anda Trkiyenin elinde 200 bombardman ua ile 350 pilotu var. 1936-1937 taaruzu iin Trkiye 30 milyon TL bte ayrd. Buna ek olarak Trkiye, A.B.D.` den 20 adet Glenn L.Martin marka uak sipari etti. Her uak 1.000 kilo bomba tayor. Trkiye her yl 305 uak satn alyor. Meclis bakan ise; ylda 500 uak azdr diyor. (A.F., 15-10-1937 N 2165)
Ocak 1938 de hazrlanan bir rapor da Uak saylar veriliyor ve zellikler belirtiliyor. Askeri bombardman ua; 20, Deniz kuvvetlerine bal uak;1, Avc ua; 79, Casus, bilgi toplama ve bombardman ua; hava kuvvetleri 66, deniz kuvvetleri; 10. Hava kuvvetlerinde toplam 165, Deniz kuvvetlerinde ise 11 uak bulunmakta. (A.F., Stamboul, 10.10.1938, No ; 4) Fiziki anlamda youn bir krma, ldrme gerekletirilmitir. Bunu tamamlayabilmek ve kltrel jenosiddede doruk noktasna ulaabilmek iin bteden yksek miktarda pay ayrlr. 5 Eyll 1938 tarihli bir raporda, mebus Falih Rfknn, kendisinin olan Ulus adl gazetede Krdlere ynelik cezalandrc operasyondan bahssetiini gryoruz. Drsim blgesinde Krtler bir daha bakaldramazlar. III.Ordu ya bal grevliler her yerde arama tarama yaptlar. Bulduklar silahlar aldlar. Drsimlilerin hepsini silahszlandrdlar. Falih Rikfi yeni ugulamalarn yaplacandan bahseder. Yaplacak almalarn Krdleri pasifize etme, etkisiz hale getirme, bir daha savaamayacaklar hale getirmek olduunu aklar. Krdleri etkisiz hale getirmek iin yaplan harcamalarn tutarnn : 3.000.000 trk liras deerinde olduunu belirtir. Yaplan almalar ; a-Elazizde idari amal bir genel mufettilik ald. General Aldullah Alpdogan mfetiligi ynetiyor. ok genis yetkilere sahip. b- dari amal yenileme, reformlar yapld. Drsim 5 vilayetten olumakta. c- Topraklar paylatrma.
d-Okullar ald. e- 420 km. yol, 9 betonarme kpr ve kanalizasyon sistemi yapld. f- 9 tane kla yapld. g- 8 yeni jandarma karakolu ina edildi. (A.F., p.1, 5.9.1938) Manevra alan ; Agustos 1938 de Drsim de manevra alan ve nufusla ilgili deerlendirme de; A-Manevra alani; 1938 de Trk Ordusu`nun byk manevrasi yuksek daglik Dersim bolgesinde yapildi. Byk askeri manevralar yukarida, kuzeyde Firat Irmagi boyunca ve Erzincan arasnda, asagida te tarafta gneyde Elaziza (eski Xarput) kadar devam etti. n Asya nin ortasndaki bu iyi savunma, korunma noktasinda dalarn yksekligi 3000 metreyi geiyor. ok fazla aa yok. Dicle irmana karan sularn ou Dersim blgesinden kmaktadrlar. Derin vadileri Drsime gidii, girii engelliyorlar. Aatan yaplm olan kprler bakaldranlar tarafindan kullanlmaz duruma getirilmiler. Devlet imdi betondan kprler yapyor. ki ana yol bitmek zere. Birinci yol Erzincanìn kuzeyinden Paloya, digeri ise bat, dou Elazize kadar. Dersim nufusunun 500.000 kiiden olutuunu dnyoruz. Operasyonu-manevray yneten komutan Kazm Orbaydr. Operasyondaki ama ;Btn manevralarn amac Krd direnislerinin toptan imhalar ve ortadan kaldrlmalardr. 1937`de ki toptan bastrma hareketinden sonra, Dersimliler Nisan 1938`de yeniden silaha toparlanmay baardlar. Dier taraftan bu manevra unlara olanak verebilir ; piyade akserler gn de 13 saat yryebileceklermi, yryemeyeceklermi spatlayabilme. Baz albay ve generallerin ynetme kapasitesine sahip olup, olmadklar spatlanacilecek. Bu operasyon, manevra polis operasyonuna benziyor. Atae militerleri davet etmediler. Atee militerler 31 Agustos ta Elaziz e gittiler askeri geii, defileyi izlediler. Bu manevralara kumandanlk yapan kii General Kazm Orbay`dr. Devlet adna manevralar yerinde izleyen Konsey Bakan Celal Bayar, Genelkurmay Bakan Milli savunma Bakan Mareal Fevzi akmak, General Asm Gndz, General Fahreddin Altay ile zeddin allar. Drsim de grevlendirilen ordu birlikleri ; VI. Kolordu, I. Tugay ve Diyarbakr, VII. Kolordudan iki tugay, Tokattan VII. Kolordu, Erzurumdan IX. Kolordu ve iki Tugay, Ararat Komando Taburu, Beyazd kinci Suvari Alay, Urfa 14 Alay, Tank taburu, 5 bombardman ekibi, bunlar ; 19 adet Breuguet ve Polonya mal P.Z.L. bombardman uaklar, Curtiss*Hawk casus uaklar, Vulte arama tarama, saldr uaklar, Smolik, arama-tararma, bombardman uaklar, Henkel; byk bombardman uaklar ; toplam 50 uak. Drsim deki askeri operasyona katlan asker says ; 3537.000 kii, 11.000 hayvan. At, katr, deve. Byk manevra ; cezalandrc manevra bakaldran krdlere kar 10-20 Agustos aras ; Agustos ay banda Erzincan ve Elaziz vilayetlerinin alanlarnda seyyar, motorise ar silahl gler eliinde askeri ynak yapld. Bu gler 10-20 Austos arasnda hem Erzincan, hem de Elazizden Drsim e doru harekete geirildiler ve Drsimi sktrmaya baladlar. Krdlerin direni merkezi havadan bombaland. Trk ordusuna bal piyadelerde el bombalarn direniilerin bulunduklar siperlere attlar. Kk arpmalarda Trk ordusuna bal ok sayda asker ve subay ldler. ldrlenler arasnda E.M. Hsrev de var. Krd direniilerden ok sayda l var. ok sayda Krd haise attlar. Biz diyebilirizki ok sayda direnii yarglanmadan asldlar.
Operasyonun devam 24-25-26 Agustos 1938 ; operasyon iki amal bu blgenin zerinden silindiri geirme, tmyle ezme, her yerde arama-tarama yapyorlar. Son direni noktasn, son direniiyi bulmak ve btn halk silahszlandrmak. (A.F., N0 204, le 8 septembre 1938, p.1, 2, 3, 4, 5, Aot 1938)
Mustafa Kemal lmnden 9 gn nce 1 Kasim 1938de Byk Millet Meclisini a konumasnda; Gurup halindeki ete hareketi yllardr Tunceli de mevcuttu. Bazen tmyle gvenlii tehdit eder duruma geliyorlard. Onlar ksa sre de safd birakacak bir proram uyguland. yle bir uygulama yaptkki, bir daha gemiteki gibi davranamazlar. Bu operasyon tarihteki yerini ald. der. (A.F, N 259, Ex ; 3, Istanbul, 3.11. 1938) Tren srasnda askerleri izlerken; Manevraya katlan asker says; Trkiye Dileri Bakan Dr.Rt Aras, bykelimize Elazizde 50.000 askerin olacan syledi. Elazizdeki tren-defile srasnda say daha azd. 20.000 kii vard.Mareal Fevzi Cakmakn askeri ateelere yaptg aklamada ise say 35- 37.000 olarak belirtildi. ( A.F, N 187, Exemplarie N;2, stanbul 16 Aot 1938, p.9) 30 Austos 1938de Trk Ordusunda terfileri ykselenler ; Korgenerallie ykselen; General Mustafa Kemal Dogan Tmgenerallie ykselenler; M.Zeki Erokay, Recep Sualp, Kurtcebe Noyan, smail Hakk Hakouz, Baki Vandemir, Sabri Bese, Abdullah Emir Koak, Hassan Fahri Durudoan, Hakk zgener. Tuggenerallie ykselenler ; Fikri Erbug, Rfat Matarac, smail lker. Drsimin pasifize edilmesi ; Biz soruyoruz ; Cezalandrc Trk ordusunun manevra-operasyondan sonra Drsim blgesi tmyle etkisiz hale getirilebilindimi ? Trk Genelkurmay Bakanl bu soruya evet cevabn veriyor. Ayrca diyorlarki trk ordusu mensuplar her noktadan, yerden getiler. Biz diyebiliriz ki, biz emin deiliz. nk, Baz Trk generallerin aklamalar birbirleriyle eliiyor. Genelkurmay Heryeri aradk, taradk diyor. ok derin, yksek vadiler ziyaret edilmemiler. Bu derin vadilere gen direniiler ok souk olan k koullarndan dolay aalara inmek zorundalar. Yksek dalar da k ok sert. Ykseklere k yollarna jandarma karakollar kuruldu. Yollara ve kylere yakn yerlere ok sayda kla yaplmaya baland. Blge ok gl ekilde kontrole, eemenlie alnd. Blge kontrol altna alnm olmasna ramen halkn silahszlandrlma baars gsterildiini syleyemeyiz. Halk silahszlandrmak imkansz bir durum.
Erzurumda olan bir Krd organizasyonu tespit edildi. Bu organizasyonun Drsimli direniilere mermi ve silah gnderdikleri belirtiliyor. yi, kesin doru bilgi veren bir haber alma kaynamz bize Erzurumlu 60 tccarn gzaltna alnd bilgisini verdi. Dier yandan Trk Hkmeti Drsimin en ok direnen airetlerini Bat Anadoluya gndermek istiyor. Planlamaya gre 10.000 Krd srgn edecekler. (A.F, N207, Exp. No ; 2, p.10, 13, Stamboul, 12.9.1938)
La deresi Babaannemin anlatmlarnda Drsim ve Tuggenerallie ykseltilen Baki Vandemir ; Deden Rizoy Xamin Dersimde direni srasnda Dersimlilerle birlikte hareket ediyor. Telgraf tellerini kesiyorlar. Drsim vurgunundan sonra ierden kan biri yaknlarn aryor. Acsn adndan anlamak hi de zor deil. Hevay we bar dilo hevak i sare Sal min temam bne Ez li mapisxana Elezz derketime dere Ketime dza Kenger y bin ning min teqyan e Nikanim herim Dikiim li ser destan e Bandikim, hawara min da b rebb jrin Ax li min, Xizir kal e Ez derketim, ewitye dyar de Balan
Bahar e, dari ber hin in, uli pan e Hatime qonaxa biray xway Dzgin Qonax li une tun ne Qonax, xan vrane Heqi tala bievitn mala Baq Vandemr Kumandane w elay Bievit mala qeymeqam Mzgir la midur w neyay Andra Mezgir Kirin Hesenqelaya zemanan K ki wirda tere, caran w da xwa nay Lo nab, nab Biro vo nab Derd jana biraty girane Caran ji brnab Digerim hkimi doxtoran V brne derzi derman le nab Heware, dil min yani yane Tera bievit birao cgeri cane Digerim hkmi doxtoran V brn nab laci dermane n, n, n Bahar e, pepug derketye Bi goyin xwa ra xwa dixwn S roi s ev in Li dora qonaxa biray xwa tmi terim
Li ber av min nare giri ine
Drsim merkez-Muzir suyu Ktlkla ilgili olarak Alier Efendinin dizeleri; Ey hain semavet (gk), ey lemal (parlt) ecaat (yiitlik) Ali hem-i (btn) menbaai (kaynaklar) sehavet (cmertlik) Zat kerem zatna eylerim arz (suunuyorum) necat (kurtulmay) Selam ve dualarla ihtiramat (saylarm) Sensin ezelden muhibb-i (muhabetli olan, seven) hanedan (byk aile bireyi) Sana ayestedir (yarar, uygundur) hem hret ve an Namn layktr anna nam- Bahtiyar (bahtl ocan) Daim (her zaman) mun (yardmcn) olsun Hayder-i Kerrar (dne dne saldran yrekli yiit) Bu sene zuhur etti (meydana geldi) bir darlk (ktlk) te gnderdim Hazreti Teberi Elbette halimizden verecek haberi Emanet zahiresini (ambarda saklanan yiyecekleri) Butkane (kynde) Kaldrmasan kyden byk iane (dayanma iin toplanan yardm)
Ummamz (midimiz, beklentimiz) budur zatnzdan (ahsnzdan) bu sene Hak kerimdir elbet gelecek sene mid ile gnderdim bu manzum mektubu Necabetin (soyunuz) byktr bilirsiniz slubu (yntemi) (Nazmi Sevgen-Tarih Dnyas 15 austos 1950)
R Heq-Rya Heq inancndan olan insanlarn kutsal merkezlerinden Muzr gzeleri-Drsim Alier Efendinin insanlarmzn korunmas istemini anlatan dizeleri; Evladiye ettiim biad Hakkn buda hkm daim Sleyman namyla Gungar (xunxar-kan iici) Mminlere yaplsn ateten kafes Sylensin evket-i (ululuu) hem ah Dersim Yareb (ermi kimse,) ltfet sen bize rahim (esirge, aci) Himmet-i evliya her yerde badr Kr etmez bize cihan seraser (batan baa) Ayrlsn meydana merdana (erler, yigitler) Dersim Yarab ltfeyle bir ark dndr
Erkek erenleri her yere gtr Evlad afad (ocuklar, bayanlar) hfz (sakla, koru) eyle star Hem kurtarsn Ehl-i beyti Dersim Al anlatan bir baka tank; 1917 dogumlu. Gulian Sar. Bir ara baka bir emir geldi. Fazla ocuk yapamasnz. Kocalarmzla yatmamz dahil, hereyimize karyorlard. Biz srekli korkuyla yaadk. altk bakalar yedi. Dersimi vurduklarnda ise a kalan insanlar evre kylerin halkndan destek istediler. Krma urayan Drsimli kadnlar onarl guruplar halinde dolap dileniyorlard. Biz kendilerine yardm ediyorduk. Bir baba kzn buday karlnda evlendiriyor. Balk olarak buday alyor. Kz kendisine yaptrlan evlilii kaldramyor, kabul etmiyor ve; Salaki nan nat Bav min ez kirim nan pat Ekmek gelmeyen yl, babam beni pimi ekmek yapt, diyor. Alk insanlara her eyi yaptryor, yaptrabiliyor.
Kalku-Kalan-Drsim Srgn ad zerinde; srlme, perianlk Ben srgn de yaamaktan kurtulamayan smail. Ad srgn(!) ad srlmek(!). Srgnn ncesi var, ordan balamak gerekiyor. Kemahn ynetimi Saroullarnn elindeydi. Bunlar devletin jandarmalari vastasyla Krdlere istediklerini yaptrlard. Amcamlardan ya istemiler. Amcam da ya gndermiyor. Bundan dolay amcam ieri atlyor. Kyllerin kendileri iin rettikleri yiyeceklere zorbalkla el koyuyorlar. Kendilerine kar gelebilecek kiilerin, askeriyenin isteklerini yerine getirmeyeceinden emin olduklar kiilerin listesini yapyorlar. Benim amcalarm Tello, Cemo, Silo ve Firfirik Hesoyu karakola aryorlar. 9 kii daha listelere yerletirilmi. Toplam 13 kii. Daym Tello Gitmiyelim, neyle karlaacamz belli olmaz. Bunlarn ne yapaca belli olmaz derken, dierleri Ne olacak ki, bir ey olmaz diyorlar. Onlar Kemah merkeze gidiyorlar. ar da yrrlerken amcam Sleyman merkez de oturan Trkler den birisine rastlyor. Adam bizimkilerin dostuymu. Hal hatrdan sonra amcam karakola gideceini, kendilerini karakola istediklerini sylyor. Kemahl ve Krd olmayan kisi Sakn bir yere gitme. Karakolda ne iin var? Karakola gitme diyor ve amcamn gidiini engelliyor. Baka kylerden de erkekler varm. Dier amcalarmla birlikte 12 kii bir daha grnmediler. Onlar Kemahn st tarafndaki skbrte gtrp, Soxmerk dan da kuruna dizmiler.
Kurunlananlardan Kek lmyor. Dier llerin altnda ve sag. Onlarn lm emrini gerekletiren komutan Kekyi konutururken azndaki altn dileri gryor. Onlar kurunlattktan sonra askerlerine Gidin onun azndaki altn dileri skp getirin diyor. Altn dileri almaya giden askerler onun lmediini gryorlar ve kurunluyorlar. Maxsudanl Kekye Dersim vurgunu srasnda yk tatmak istemiler. Hayvanlar yrmemi. Onlara yk tatmak isteyen komutan Siz hayvanlarn nallarna uzun iviler vurdunuz ki hayvanlar yrmesin ve yk tamyasnz diyor. Onun intikamn yllar sonra alyorlar. Makinalyla onlar taryorlar. Keknin hanm srgn edildii Dursunbeyli de dilenerek ocuklarn bytt. Grenler kurunlananlarn yaknlarn haberdar ediyorlar. Daym Tello Rus harbin de yer alm. Bunun iin Salih Omurtak`tan madalya almt. Dayim, bozguna urayan Osmanl glerinin cephanesini kurtaryor. Bu toplu ldrmeden sonra bizim kye ve evre kylere srgn emirleri geldi. Yl 1938. Atlar, alamalar, dvnmeler balad. Kar koyamyorduk. Benim babam da stanbula almaya gidiyor ve orda kayboluyor. Kendisinden hi bir haber alamadk. Jandarmalar kye gelip bizleri alp Kemaha gtrdler. Kemahta bir gn kaldk. Bizim kyden alt aileydik. evre kylerden de aileleri toplayp getiriyorlard. Maxsudan, Quzgee, Dere, Kemahn aasndaki kyler ve Erzngan kylerinin insanlarydlar. Zavall annem bizleri ve bir kat dek alarak yola koyuldu. Daym smail Sungur ise Dersimde asker. Onun bal olduu askeri birim Kemahtayd. Alay baka yere gidiyordu. Onlar Kemaha getirmilerdi. Gelip bizimle vedalat. Oda srgne nereye gnderileceimizi bilmiyordu. Kemah merkez de bizleri kara trene bindirdiler. Treni doldurdular. Feryat, figan ykseliyordu. Vagonlar da korku ve tedirgin baklarlar dolu olan gzler karlkl ya dkyordu. Vagonlarn iine pisliyorduk. Tuvalet yoktu. Tren durmuyordu. Saatler getikten sonra duruyordu. Kadnlar pislii pez paralarnn iine kor ve camlardan atarlard. Trenin durduu yerler de barkalara su doldurabiliyorduk. Kokmaya baladk. Vagonlar bok ve i kokuyordu. Bize yaplan zulumdu. Tren de ektiimiz eziyeti hi bir zaman unutmadm, unutamyorum. Rezil, perian olduk. Bizi Bandrmaya gtrdler. Tanerleri Malkaraya, Zenginglleri Dursunbeye gtrmler. Bandrmada bizleri datmaya baladlar. st ak arabalarla bizi Gnene gtrdler. Tello kabilesini Bandrmaya yolladlar. Drt amcam ve dier kyllerimizi Sndrya verdiler. Bir derenin yannda kaplca vard. Kaplcann yannda bulunan bo binann nne bizi braktlar. O evde yayacaktk. Sanki kye kurt girmiti. Kimse bize yaklamyor ve selam vermiyorlard. kii bir tek dekde yatyorduk. Ne yiyecek, ne de baka ey vard. Biz Gnendeyken tekrar srgnleri aile aile datmaya baladlar. Daym Temiri Alaehire, daym Mustafa ve ailesini Yukar Keellere verdiler. Dersimliler de srgndeydiler. Her aileyi bir kye vererek aramzdaki ilikileri tmden koparyorlard. Verildiimiz kyde biz tarlalara doru gittiimizde kyller bizi grnce kamaya, uzaklamaya balyorlard. Ya biz ocuktuk! Canavar grm gibi oluyorlard. Bir gn ormanlk alana doru yrdk. 25 yalarndaki kyl kansn brakt, lk atarak bizden uzaklat, kap gitti. Biz iki karde arp kaldk. Bir anlam veremiyorsun. Onun lklarndan biz korktuk. Epey sre bu durum devam etti. Biz kyn bir ucundaydk. Bize yemek getirir ta evin uzana brakr ve kaarak uzaklarlard. Korkun zor gnler geirdik. A, perian kaldk. Kimse yanmza gelmedii gibi bizi grdklerin de canavar grm gibi davranmalar bizi etkiliyordu. Her ey yabancyd. Annem Kemah merkezle olan ilikilerimizden dolay trkeyi biliyordu. Biz kaldktan bir sre sonra elimizi tutarak kaymakamla doru yrmeye balad. Kaymakama Ben ocuklarmn okumasn istiyorum. Burdan gitmek istiyorum. Yeter artk bu yalnzl kaldramyorum dedi. Kaymakamn hanm iyi bir insand. Belki de Krt d.! O bizimle ililendi. Bizi Keeller kyne gnderdiler. Alaehire daymlarn yanna gittik. Onlar da caminin yannda bo bir eve koymulard. Her gn kyden bir aile camiye gelenlere ve daymlara sabahlar bir miktar yiyecek getirip
caminin yanna brakr ve hzla uzaklarlard. Ayn ka orda da izlemeye baladk. Anlam veremiyorduk. Herkes, byk, kk bizlerden kayorlard. Bizi ok horladlar. ki ay getikten sonra yava yava erkekler bizim yanmza gelmeye baladlar. Kendilerine bizlerden kalarnn, bizden korkmalarnn nedenlerini sorduk. Bizlere Yahu sizler kye getirilmeden nce yetkililer bizlere sizlerle ilgili olarak yle eyler bildirdiler ki Ufak bir ocuklar bile bir yetikin insan paralar, yer demilerdi. Bizler de korktuk. Sizlere yaklaamadk. dediler. nsanlar yava yava bizleri tanmaya baladlar. Daymlara iyi bir ev verildi. Kz ocuklar kendi aralarnda arkadalk gelitirdiler. Biz Gnen-Keellerde iki sene kaldk. O kyden ayrldmzda kyller aladlar. Bizimle kaln, burda kaln, gitmeyin dediler. Sndrlda anak, mlek atlyesinde 5 aile bir yl birlikte kaldk. Daha sonra Talbayr isminde bir mahaleye bizleri yerletirdiler. Dier kylerden gelen Krdleri de o mahaleye verdiler. 20-25 aile o mahale de yaamaya baladk. 1891 muhacirleri, Yrkler ve etmiler vard. Hayvan alp besledik. Baheler de, tarlalar da almaya baladk. Ben 9 yamda iken st satyordum. Bizleri tanmaya ve gvenmeye balamlard. altmz i yerlerinin sahipleri anahtarlarn bizlere teslim ederlerdi. Byk iftiler vard. Ttn ekiyorlard. Srgnde iken alamayan, kimsesi olmayan kadnlar dilendiler. Dilenerek yetimlerini byttler. kinci dnya sava dnemi. Jandarma Alman ordusu iin o blgede de halktan yiyecek, eya alyordu? Hangi kyl nereye gidecek, hangi yk hayvan nereye gnderilecek, bunlar belirlediler. Evlerin nne snak yaptlar. Halk evine gidiyorduk. lan- harb bekliyorduk. Almanlar Sndrgya geliyorlard. Yneticiler kyllere domuz vurdururlard. Vurulan domuzlar Mehmet Aa hannn nne getirtirlerdi. Almanlar gelip burdan alrlard ve bu hayvanlara beyaz bir toz serperlerdi. O zaman karne (belediyenin verdii, kii bana yarm ekmek alma hakknn yazl olduu belge) vard. Kii bana gnlk yarm ekmek veriyorlard. Parasn deyerek belediyenin frnndan alabiliyorduk. Cami Kebir mahallesinin camisine uvallarla budaylar doldururlard. Bir seferinde Mehmed inasi aann damad hamallarn srtna budaylar ykletip evine gnderirken yakaland. Mahkemeye verdiler. Onlar buday almlard. Bykler srekli kaymakama gider ve Bizleri geriye, kylerimize gnderin derlerdi. 1949 da bizlere Emir geldi. Kylerinize dnebilirsiniz dediler. Kamyonlara bindik. Oraya giderken yaadmz korkunun, acnn, kederin yerini sevin almt. Klamlar syleniyordu. Elimizden gelse kamyonu uuracaz. fre habire ..daha hzl, daha hzl sr diyorlard. Kye dndk. Bize ait hi bir ey yok. Ne ekecez, ne yiyecez? lkin bir katr aldk. ift srmeyi bilmiyordum. Kyller evleri korumulard. Evler yklmamt. Ama yiyecek bir ey yoktu. Srgnde biriktirebildiimiz paralarla baz eyalar alabildik. Aman ne ile ektik, ne ile! Bildiin gibi deil! Annem bu arada beni de evlendirdi. aur otu toplar hayvanlara yedirirdik ki hayvanlar kn alktan lmesin. stanbula almaya gitmek zorunda kaldm. Yazlar i zaman kye gelir, gze doru tekrar stanbula giderdim. Senelerim byle geti. ocuklarm da okutamadm. stanbulda yetmedi. Ta gidip isvirede yllarca altm. Yllarm hasretle geti.
em erxanu (Kutu Deresi) Snrn dier tarafna mahkm edilen Krdlerin srgn O dnem de Krd srgn yalnzca Drsim ve evre yerleim birimlerinde mi gerekletirildi? Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birlii, kemalist diktatrlk ve Krd srgn ; Krdler oluturulan lkelerde ve oluturulan siyasal sistemlerin hemen hepsinden darbe yemilerdir. Kimisi sosyalizmi koruma adna, kimisi kapitalizmi koruma adna, kimisi diktatrln koruma adna saldrya gemitir. Her sistem kendi kar gerei davranmtr. Krdler kendilerini koruyamamlardr. Stalin ve kendisinde bagli yneticiler Kirim Tatarlarini, Ermenileri ve Krdleri yurtlarindan srerler. Krdistanda Kemalist anlayn dayat soykrm uygulanrken Kzl Krdistanda bulunan Krdler de Stalinin gazabna urarlar. Stalin Kzl Krdistan dagtr. Kemalistler, Krdleri Egedeki illere,Trakya ve Anadolunun deiik noktalarna zorla srerlerken, Stalin ynetimi de onlar Asya llerine lme gnderir. Onlar kendilerine ait olan ynetim ve topraklardan koparp uzaklatrarak asimile etme, kkten koparma hedeflenir. Stalin ve diger yneticiler uygulamalarini meru gstermek iin de politik klflar yaratrlar. Kemalistler Krdleri bamszlk istiyorlar, oluturulan sistemi kabul etmiyorlar diye krarlarken, Sovyet yneticileri de Krdleri Kemalistlere ajanlk yapmakla sularlar. 1.Dnya savasi srecinde, daha sonraki yillarda ve Zilan deresinde yaknlar bombalanan, katl edilen Krd airet mensuplar nasl olurda Kemalistlere ajanlk yaparlar? Yapmalari mmkn degil. Bakalar, haklar olmadan topraklarmz arasnda snr telleri oluturmulardr. Ancak bu teller akrabalk duygularn, kreltemez, ortadan kaldramaz. Elbetteki insanlar birbirlerini grmek, ziyaret etmek istemektedirler. Bu hak Krdlere reva grlmez. Krdleri , T.C. yneticileriyle isbirligi yapmakla sulayanlara sormak gerekiyor, peki Osmanli-Trk burokratlari tarafindan toplu imhalarina, gertilmelerine karar verilen ve soykirima ugrayan Ermenilerde mi isbirligi yapiyorlardi? Ki 1936-37-38 de T.C.ni yneten kiiler Tekilat- Mahsusa kadrolarydlar. Bizzat Krd, Ermeni soykrmlarnda rol almlard. Snrn her iki yannda temizlik devam eder. Bir tarafta temizligi Bolsevikler, Stalin adli diktatrn emirleriyle gereklestirirlerken ve buna sosyalizmi emperyalistlerden koruma denirken, dier tarafta da M.Kemal ynetimindeki diktatoryal sistemin oturtuldugu Trkiye de bir ulusu yok etme amaciyla hareket edilir. Emperyalistlerin btn olanaklaryla koruduklari, iktidara getirdikleri ve antlasmalar imzaladiklari T.C. yneticileri kymi meslek edinmislerdir.
ttihad- Teraki Partisinin yeleri, Alman komutanlarn, idarecilerin ynetimi altnda 1.Dnya Sava n ynetmilerdi. Krdler bu faliyetlerin dndaydlar. Osmanl mparatorlugu ve Almanya arasnda ki birlikte savama, Asyaya kadar igal etme kararn Krdler imzalamadlar. Alman-Osmanl yneticilerin Kafkas petrollerini kontrol altna alma istemleri sonucu sava srecinde Krdler, Rum-Helenler ve Ermeniler toplu kymlara maruz brakldlar. Daha sonraki srete de Trk nazilerin Alman nazilerle olan almalar, Kafkaslarda ki faliyetleri bellidir. Almanlar, Bak petrollerini Trk Nazilerin vastasyla kontrol altna almak isterler. Trkiye-Almanya ibirliine yine Krdler ve Ermeniler kurban olarak seilirler. ktidarn kan zerinde saglamlatrmaya alan Stalin zaman kaybetmeden adamlarn korunmasz insanlara kar harekete geirir. Kzl Krdistan Krdleri iin srgn kararlar karlan gnlerde Dersimde de katliam devam etmektedir. Dersim halk direnitedir. Halklarn kendi kaderlerini tayin hakkndan bahseden Sovyet yneticileri Drsim deki jenosidi grmemezlikten gelirlerken, Kzl Krdistanda ki Krdlere jenosid uygularlar. Srgn kararlari alirlar. Srgn, krm getirecektir. Onlar, srgn kararlariyla T.C.ni ynetenlerin islerini kolaylastirirlar. Krd ulusunun mensuplari Serhad blgesindeki akrabalarindan koparilarak binlerce kilometre uzaklara savrulurlar. Topraktan srme srec icinde asimilasyonu glendirecektir. Dagitmayla birlikte bagimsizlik istemi sndrlecektir. Srgn edilen birey, bir ulusal harekette dayanismaya giremeyecek ve grev alamayacaktir. Krd srgn, Krd birligini engeleyecektir. Krdler T.C. yneticileri iin bir tehlike olmaktan uzaklatrlacaklar gibi, Krdlerin maddi deerleri de devlete kalacaktir. Krtler btn maddi zenginliklerinden koparlacaklardr. 1.Dnya Sava sreci iinde ittihatlar Kafkaslar da ki halklar etkilemek iin ok aba harcarlar. slamiyet anahtar kullanlarak Azeriler iinde almalar yaplr. Bolevikler snrlar izdirdikten sonra da Azerilerin ilikileri devam eder. Azeriler, Kemalist ynetimle olan derin balar vastasyla Krd ve Ermeni kartln devam ettirirler. Kemalist sisteme yardmc olurlar. Kemalistlerin de, Azerilerin de amalar Krdlerin Krdistandan, Ermenilerin Ermenistandan uzaklatrlmalardr. Kemalistlerin ynlendirmeleri sonucu Azeriler srekli Krdleri rahatsz ederler. Moskovadaki yneticilere de degiik ynl ikayetlerde bulunarak amalarna ulamaya alrlar. Projeyi gereklestirenler kemalistler, figranlar Azeriler, karar vericiler de Stalinistlerdirler. Srgnn gelis srecini anlayabilmek iin 1932ye uzanmak gerekiyor. Azerbaycan lmi Aratrmalar Enstits dou Krss adna A.Bukapann 1932 de Bakde Azerbaycan Krdleri adyla hazrlad rapor, Kzl Krdistanla ilili bilileri ieriyor. Raporun 51-53 sayfalarnda Krdistana Sorun kuruluu u ekilde anlatlyor. 7.5.1923 tarihinde Az.TS--Komitesi Krdistann Kubatliski ve evresinin idaresini tartt.Birinci neri Krdistann bamsz bir otonomi olarak merkeze bal olmasyd. Bu Krdistann Bakden (Azerbaycandan) ayrlmas anlamna geliyordu.kinci neride Krdistann Karadaa bal bir blge olmasyd.Farkl grlerden sonra bir sonuca varlamad.Daha sonra konu Moskovaya gitti. 23 mays 1923 te Otonom Krdistan kabul edildi.Buna gre otonom blgenin bamsz bir idaresi olacakt.Otonom cumhuriyetin idari komitesinin bakan olarak Gussi Gaciyev seildi. Lain doumlu Krd tarihi Memedov o gnlerde Azerilerin Krdistan Krdlere Lenin hediye ettidiye tepki gsterdiklerini yazyor. Krdistana Surun snrlar ise Lain, Kelbecar, Kubatliski ve Cebrailin bir blm. 1929 ylnda Azerbaycan Hkmeti, 1926 ylndaki toprak dalmna ilikin olarak zel bir plan hazrlar. Ayn plan erevesinde Krdistan olarak adlandrlan blge Azarbaycana balanr. Gussi Gaciyev bu plana Moskova nezdinde itiraz edersede bir sonu alamaz. 1930 ylnda ise Moskovadaki yneticiler artk Kzl Krdistana gerek kalmadn Bak ynetimine bildirirler. (Kofi-Mehmet Akta-zgr Politika-Aralk-2000) Azeriler ve T.C yneticileri gizli planlarnda baarya ulamlardr. Krdlerin oluumu yok edilmi, Krdlerin rgtlenmesi sekteye, baarszla uratlmtr. Politik oyun makyeveliste baarya ulastirilmistir. Azeri yneticiler kominizmi koruma adna istemlerini Moskovaya onaylatmlardr. Moskova ynetiminin Krdlerin gerek durumunu aratrma, gerek amalar renme gibi bir dertleride olmaz.
Kafkaslar kontrol altna almak isteyenler, Almanlarla onlarca yldr bili, teknik al veriinde bulunan OsmanlTrkiye Cumhuriyeti yneticisi olan kiiler, ttihati-kemalist klik azerilerin eliyle Kafkaslarda Krt, Ermeni srgnn gerekletirtir. Krdlerin Adolf Hitler Almanyasyla, nazi kurumlaryla ilikileri yoktu. Alman uzmanlar Krdistan da, Krdler iin fabrikalar ap, ynetmiyorlard. Tmyle ittihati-kemalist klikle ibirligi iindeydiler. Stalin srgn kararn verir. Kararn nasl uygulanacana dair 12 maddelik bir talimat oluturulur. Bu talimat, KGB ve ileri Bakanlna bal polis tekilat NKDVye bildirilir. Stalin ayrica, hi bir karkla izin verilmemesini, nakil ileminin en ksa zamanda, gizli ve sessizce yaplmasn, olas kalar nlemek iin her trl tedbirin alnmasn, yollarda zaman kaybedilmemesini, zellikle ister. Srgn kararndan nce Moskovada Kominist Partinin Polit Brosu 7.7.1937 tarih ve 103-1127-267 sayl bir baka karar alr. Ermenistan ve Azerbaycann Trkiye ve rana olan snrlarnda yer alan baz yerleim birimlerini Gvenli Blge ilan ederler. Alnan kararlardan sonra Krdlerin srgn emri Bak ve Erivana ulatrlr. Krdler, Kazakistan ve Krgzistana yerletirileceklerdir. ocuklar yaplanlar hafzalarnn bir kenarlarna kaydetmekteler ve yaadklar srece var olan grntleri unutamyorlar. Krdistana Sur (Kzl Krdistan) ykp halk srgn yollarnda lm melekleriyle ba baa brakan Stalin ve yoldalarnn yaptrmlarn o gnn ocuklar, tanklar anlatyorlar. Muhidin olu Mahmud (Mamy Miho) Biz 1937 ylna kadar Nahvanda yayorduk. Hayvanclk yapyorduk. Ben o zaman 14 yandaydm. Azeriler bizimle ilgili olarak dileke veriyorlard. Krdler sosyalizme karlar. Kolhoz ve solhozlar kabul etmiyorlar. Snr geip Igdra, Bazide akrabalarnn yanna gidip geliyorlar. O tarafa bilgi gtryorlar.diyorlard. Bu ikayetlerden dolay ok sayda kii tutukland. Zulm grd. Bir gn KGBden haber geldi. Dediler ki Btn erkekler gelsinler. Onlara pasaport vereceiz.Gidenler geri gelemediler. Bir ka gn sonra askerler gece kylerimizin etrafn sardlar. Bizleri topladlar. Herkes yanna ancak bir ka para eya alabildi. Bizleri Bak yaknlarnda denizin kenarnda topladlar. Bizi denize dkmelerinden korkuyorduk.Koministler neden bize kar byle bir gazaba gelmilerdi? Kimse bir ey bilmiyordu.Silahl kiiler Emir Moskovadan geldi diyorlard. O zaman Kremlinde, Stalinin hkm geiyordu. Bir hafta korkuyla bekledik. Sonra bizi hayvanlarn tand vagonlu trenlere gtrdler. Bir ka aileyi bir vagona koydular. Srgn ediliyorduk. Ancak kimse nereye srgn edildiimizi tam olarak bilmiyordu. Yola ktktan iki gn sonra babam Bizi Orta Asyaya gtryorlar dedi. Bir asker ona sylemi. ok yava gidiyorduk. Yolda lenleri mezarlara gmemiyorduk. Askerler trenden aag atyorlard.Vagonlara bizimle birlikte sanki Azrail de binmiti. Daha ilk gnde hastalklar balad. Bitlendik. Yanmzda ila, doktor yle eyler yoktu. nk bizleri kk vagonlara hayvanlar gibi doldurup, kaplar stmze kapatmlard. Yeni doan ok ocuk ld. Sadece bizim vagonda kii ld. ki- gnde bir ancak tren duruyordu. Ancak o zaman askerler bize biraz ekmek, helva gibi eyler veriyorlard.Kadnlarmz utanyorlard. Erkeklerin yannda tuvalet ihtiyalarn gideremiyorlard. nk tuvalet olarak vagonun ortasnda bir yer almt.Tuvalet ihtiyacnn olmamas iinde yemiyor ve imiyorlard.Ancak tren durduu zaman erkekler dar kyor, onlarda o delikleri kullanarak ihtiyalarn gideriyorlard. Korku ve yas iindeydik. Tam 33 gn srd yolculuumuz. Bizim suumuz, kabahatimiz neydi ? Bu gne kadar ben anlamadm. Neden Stalinin esirleri olduk ? Bunu bilmiyorum. O zamanlar yedi yanda olan Hamidin kz Nazl (Naza Hemd) Annem Sosn trene bindirdiklerinde karn bykt,hamileydi. Beinci kardeimiz olacakt.Babam da yanmzdayd. Vagonda yirmi kii kadardk. Yola ktmzn ikinci gn annem hastaland.Geceleri hep ah, of diyordu. Vagonda uzanacak yer yoktu. Tren
sallandkca o baryordu. Allahm ruhumu neden almyorsun Bir ka gn sonra annemin sanclar artt. Doum yapyordu. ocukla birlikte kan da geldi.Annem defa bard. Sonra hi sesi kmad. stne bir ey rttler. ocuk da hi ses karmad. O da ld dediler. Vagon mezarlk gibiydi. Herkes alyordu. Ben de alyordum. Bir gn sonra askerler annemi alp gtrdler. Tren durduunda biz gmecegiz. dediler. Sonra duyduk ki onu ve l bebegimizi gece trenden atmlar. Babam sadece annemin kofisini ald. Ve ld gne kadar hep odasnda ast. Muhidinin olu Mehmed (Memoy Miho) Byklerimiz aknlard. Ne yapacaklarn, nereye ba vuracaklarn bilmiyorlard. Yakn kylerde oturan kazaklar bizler vebalymz gibi bizlerden uzak duruyorlard, kayorlard. nk kimse Boleviklerin neden bize kar byle gazab geldiklerine anlam veremiyordu. Perian halimizi grdkten sonra ilerine merhamet dt.Kazaklarn kylerine daldk.Kimisi bizimle evini paylat.Bir evde yer bulamyanlarmz Kazaklarn ahrlarna,ambarlarna snd.Bahara kadar ok zor koullarda barndk.Havalar snnca misafirliimiz bitti.Stalin bizi buralara srd iin devlet grevlileri halen bize sulu gzyle bakyorlard.Biz da insanlarydk.ldeki scaklardan dolay hastalklar olumaya balad.ok sayda insanmz ld.Bize yayla havas ve hayvan lazmd.Airetlerimizde okuma-yazmas olanlar Almaataya dileke stne dileke yazdlar.Ama Kazakistan yetkilileri Sizinle ilili olarak Moskova karar verecek diyorlard.Sonunda haber geldi.Moskovadaki yneticiler Gitsiner dalarda kendilerine bir yer bulsunlar demiler.Biz 1938 bahar dalarda dolatk.Sonunda byklerimiz buray buldular.Bu dalarn arasnda,herkesten uzak ky kendi ellerimizle yapmaya baladk. ingene Ali (Allik Asiq) lk bata bir ka aile birleip tek gzl ya da iki gzl evler yaptk.Kadnlar dere kenarnda kerpi kesip tayor,erkekler evleri yapyorlard.O zaman ta ev yapmak kimsenin aklndan gemiyordu.Herkesin tek sevindii ey serin ve sulu bir yere yerlememiz olmutu.Sonraki yllarda yava yava durumumuz dzaeldi.Kymze kolhoz(koparatif) girdi.Devlet her eve bir ka koyun,davar verdi. Kimya profsr Nadir Nadirov Biz Kazakistana geldikten yaklak sekiz ay sonrayd duydukki Celali ve Bruki airetlerinin ileri gelenlerini KGB (haber alma, istikbarat tekilat) rejim dman olarak topluyor. Nihayet bir gece bizim evimizin nne geldiler. Bu evin reisi kim ?diye sordular. 23 yandaki abimbendedi. Onu alp gtrdler. Gnlerce bekledik. Sonra akrabalarmz dayanamayp gidip KGB den sordular. KGB yetkilileri onlara Moskovaan haber gelmi.Adamnz dierleri gibi Trk ajan km diyorlar. Kardeim bir kere bir Krd olarak Trkiyeye Roma re diyen okuma-yazmas dahi olmayan, cahil bir adamd. Krdleri Kafkasyadan temizlemek isteyen kominist grnml Azeriler aslnda Kemalistlerle ayn rk-sven politikay yrtyorlard. Bizimkiler nasl Trk ajan olsun ? Srgnden bir ka yl ncede Boleviklerle, Trkler ibirlii yapnca bizim byklerimizi Ararat isyanna destek veriyorlar, emperyalistlere ajanlk yapyorlar diye tutuklamlard. Byle sama bir sistemdi. Ne yazk ki biz Krdler bir defa daha politik oyunlarda, vebal bir halkn ocuklar gibi uygulama gryorduk. Stalinin lmnden sonra Moskovaya Almaataya ok dileke yazdm. Abimin akibetini renmek istiyordum. Yllarca hi bir haber alamadm. 1998de Kazakistan devlet bakan Nursultan Nazarbayevin abalar sonucu o dnemin kurbanlaryla ilili arivler ald. Abim Trk ajan olarak sulanm ve kuruna dizilmiti. Biz Krdistann snrnda yayorduk. te yanda da ayn airetlere mensup akrabalarmz vard. Dinimize balydk. Bu faktrler Azerilerin bizleri rahatlkla sulamalarna-ihbar etmelerine olanak salyordu. Azeriler Kzl Krdistan otonomisinden rahatszdlar. ok iyi hatrlyorum.Yedi yandaydm. KGBden geldiler ve dediler ki 24 saat iinde buradan gidiyorsunuz, Esirler gibi yk trenlerine yklendik. imkente kadar geliimiz bir aydan fazla srd. Yolda bir ok insan hayatn kaybetti.(Kofi-Mehmet Akta-zgr Politika-Aralk-2000)
Krd erkekleri Kzl Ordu yeleri olarak Berlin kaplarnda Alman faizmine kar savatrlrken, ailelerde cephedeki askerlerin ihtiyalarn gidermekle grevlendirilirler. T.C yneticilerinin Almanlarla olan ilikileri Moskovay rahatsz. Kafkasya daki halklara gvenmeme krizinden kurtulamazlar. Bolsevikler, Krdleri kendi karlar iin savatrp onlara kahramanlk madalyalar takarken dier yandan da yeni srgn kararlar alrlar. Grcistanda yaayan Krdleri tpk 1937 de olduu gibi vagonlarla douya doru gndermeye balarlar. Moskovann srgn kararn Grc yneticiler de desteklerler. Kendileriyle ic ice olan, yan yana olan halklardan kurtulmak, yalnz kalmak isterler. Sovyet Devlet Komitesinin 31.7.1944 tarihli ve 6279 sayl kararyla Grcistandaki 84 bin Krd, Trk, Heminli Kazakistan, zbekistan ve Krgzistana gnderilirler. Yine son bahar, yine souklar tercih edilir. nk insanlar lme daha rahat yenilmektedirler. Sovyetler iin savaan Krdler ise geri dndklerinde yeni srgn emirlerini ve sonularini renmeye ve aile bireylerini aramaya balarlar. Bolsevikler tarafindan kendilerine verilen kahramanlk madalyalar onlar iin hi bir ey ifade etmez.
em Muzir-Mu(n)zur
1937-38 soykrm mdr ? Evet Krdistanda defalarca soykrmlar gerekletirilir. Yaplan ugulamalar Krdler qirkirin olarak isimlendiriyorlar. Avrupa da ise bu tanmlama ilk kez Polonyal hukuku Raphael Lemkin tarafndan 1943 kullanlyor. Kendisinin 1944 ylnda baslan gal Altndaki Avrupada Mihver Devletleri Ynetimi adl kitabnda yer veriyor. Yahudi inancna mensup insanlara uygulan yaptrma soykrm ad veriliyor. Soykrm kavram, 1948 tarihli Birlemis Milletler Soykrm Suunun nlenmesine ve Cezalandrlmasna likin Szleme ile tanmlanyor. 135 lke tarafndan onaylanan bu szlemenin 2.maddesine gre soykrm u ekilde tarif ediliyor; ulusal, etnik, rksal ya da dinsel bir grubu toptan ya da onun bir blmn yok etmek niyetiyle: (a) Grup yelerinin ldrlmesi, (b) Grup yelerinin fizik ya da akl btnlnn ar biimde zedelenmesi, (c) grubun fiziksel varlnn tm ya da bir blm ile yok edilmesi sonucunu verecek yaam koullar iinde tutulmas,
(d) grup iinde doumlar engelleyecek nlemler alnmas, (e) bir grup ocuklarn baka bir gruba zorla geirilmesi eylemlerinden herhangi birine bavurulmasn kapsam iine alr. Drsim de bu klarn hepsi yaanmtr.
Gola Xizir-kutsal merkezlerden biri A- Binlerce insan kimyasal maddeler kullanlan silahlarla ldrldler. Drsime giri k noktalarnn kontrol altna alnmas, ambargo uygulanmas sonucu bilinli olarak yokluk, ktlk oluturuldu. nsanlarn doadan yiyecek toplamalar da yasaklanr. Ormanlk alanlarda binlerce meyve aac vardr. A kalan insanlar gidip ceviz de toplayamazlar. Ktlktan, alktan dolay insanlar ldler. B- 1937-38 srecinde yaplanlar insanlarmzn hem fiziksel hem de ruhi salklarn etkilemitir. Hep Drsimin delilerinden bahsedilir, glnr. nsanlar ar sava travmalarn yaadlar. Tedavi edilmediler. Basklar devam etti. Rahatszlklar iyiletirilemeyecek safhalara vardlar. Travmalar kuaktan kuaa aktarldlar. Alk, souk, kullanlan silahlar fiziki sonular oluturdular. ok say da sakat insan yaamlar boyunca jenosid izlerini tadlar. Hastalklar olutu, yayld. C- nsanlarmzn var olan btn tanr mallarna devlet adna el konuldu. Tanamayanlar yakld. Ekonomik anlamda byk bir ykm gerekletirildi. nsanlarmz yoksullatrldlar. Bombalamalalardan dolay len, sahipsizlikten dolay kaybolan, yrtc hayvanlar tarafndan yenilen, T.C. glerinin el koyduklar hayvan says bilinemiyor. Hayvanclk yok edildi. Tarm aralar ve hayvanlar imha edildikleri iin tarmclk yaplamad. ldrmelerden, hastalk ve sakatlklardan dolay insanlar retme glerini kaybettiler. retimden drldler. D- Kullanlan kimyasal silahlarn etkileri, oluturulan toplama kamplar, insanlarn ldrlmemek iin dalarda kalma mecburiyeti sonucu doumlar gereklemedi. E-Okullar yapld. Ailelerinden koparlan ocuklar bu okullarda Trk-slam sentezine gre eitime tabi tutuldular. Kendi halklarna dmanlatrldlar. Bu okullarda okutulan renci, trke konumayan babasna kfredebiliyordu. Krdenin lehelerinin yerini, trke konuma mecburiyeti ald. Bu ocuklara dilleri unuturuldu. Krd- Rya Heq
inancndan olan renci, Trk ve Mslman olarak ekillendirildi. Kendisine, btn kimliklerine, deerlerine yabanclatrld. Kltrel anlam da jenosid yaand. Krt kltr yasakland. Saz alnamad. Milli elbiseler giyilemedi. Kltrel anlam da zel gnler unutturuldu. rnein halk iin ok nemli olan Mart ayndaki ibadetler, doann canlann kutsama trenleri-ayinleri artk yaplmyorlar. Unuturuldular. Zorla camiler yapld. nsanlar kendi inanlarnn gereklerini yapamaz duruma getirildiler. Devletin dini olan islamiyet dayatld. Bundan dolay da gizli ibadet etme mecburiyeti dodu. Kimlikler gizlenmeye baland.
Drsim jenosidinde grev alan kiiler ;

Fevzi Mustafa akmak ; 1856 -12 Nisan 1950 ; st dzey siyasi-Genelkurmay Bakan olarak.
Mehmet Kazm ORBAY; 1887- 3. 6. 1964 ; III.Ordu komutan, st dzey subay olarak.
zzetin allar ; 1882 1951 ; st dzey subay olarak.
Asm Gndz ; 1880 - 14 Ocak 1970 ; en st dzey askeri yneticilerden biri olarak.
Fahrettin Altay ; 1880- 26.01.1974 ; subay olarak.
Mustafa Kemal Atatrk ; 1881-1938 ; hem asker, hem de sivil. Cumhurbakan olarak.
smet nn ; 1884 1973 ; hem asker, hem de sivil. Babakan ve cumhurbakan olarak.
Celal Bayar ; 1883 1985 ; babakan olarak.

Mustafa Kemal, Kürt Jenosidleri, Askeri İlişkiler Açısından 1937-38 Dersim Jenosidi - Evin Çicek

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Mustafa Kemal, Kürt Jenosidleri, Askeri İlişkiler Açısından 1937-38 Dersim Jenosidi - Evin Çicek

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Ce document a t cre avec une version d'EVALUATION gratuite d'eXPert PDF.

Drsim jenosidine doru giden yllar ve bu yllardaki silah, uak al-satlar ;

Milli elbiseler iinde olan Drsimliler

Li ber av min nare giri ine

Drsim jenosidinde grev alan kiiler ;

zzetin allar ; 1882 1951 ; st dzey subay olarak.

Fahrettin Altay ; 1880- 26.01.1974 ; subay olarak.

Celal Bayar ; 1883 1985 ; babakan olarak.

You might also like