YILDIZ TEKNK NVERSTES

FEN BLMLER ENSTTS

RZGAR TRBN/YAKIT HCRES/
ULTRA-KAPASTR HBRD G RETM
SSTEMNN DNAMK MODELLENMES





Elektrik Mh. mer alar ONAR


F.B.E. Elektrik Mhendislii Anabilim Dal Elektrik Tesisleri Programnda
Hazrlanan





YKSEK LSANS TEZ






Tez Danman: Yrd. Do. Dr. Mehmet UZUNOLU










STANBUL, 2006
ii
NDEKLER
Sayfa
SMGE LSTES .......................................................................................................................iii
KISALTMA LSTES ................................................................................................................ v
EKL LSTES ........................................................................................................................ vi
ZELGE LSTES .................................................................................................................. vii
NSZ....................................................................................................................................viii
ZET......................................................................................................................................... ix
ABSTRACT ............................................................................................................................... x
1. GR....................................................................................................................... 1
2. SSTEM TANIMLAMASI...................................................................................... 3
2.1 Rzgar Trbini Dinamik Modeli ve Tasarm ......................................................... 3
2.2 ndksiyon Generatr Dinamik Modeli ve Tasarm............................................. 5
2.3 Proton Gei Katmanl Yakt Hcresi (PEMFC) Dinamik Modeli ve Tasarm ..... 7
2.4 Ultra-Kapasitr Bank Dinamik Modeli ve Tasarm ............................................. 11
2.5 Elektrolizr Modeli................................................................................................ 12
2.6 Hidrojen Depolama Sistemi................................................................................... 14
2.7 Sistem Baralarna Bal G Biimlendirme Birimleri......................................... 15
2.7.1 Rzgar trbini knn g biimlendirme birimi ............................................... 16
2.7.2 Ultra-kapasitr bank arj-dearj kontrol sistemi.................................................... 18
2.7.3 FC/UC hibrid sisteminin g k kontrol......................................................... 20
2.7.4 Yk taraf iin kullanlan dc/ac dntrcler..................................................... 22
3. SMLASYON SONULARI VE YORUMLAR............................................... 24
4. SONULAR.......................................................................................................... 43
KAYNAKLAR......................................................................................................................... 44
ZGEM.............................................................................................................................. 46

iii
SMGE LSTES
A Trbin sprme yzeyi [m
2
]
c
p
Trbin performans katsays
c
p_pu
Trbin performans katsaysnn per unit deeri
k
p
c
p_pu
=1 ve 1
. _
=
u p wind
p.u. iin g kazanc (kp1)
P
m-trb
Trbin mekanik g k [W]
P
m_bs
ve Ann zel deerleri iin nominal gcn birim sistem (p.u.) deeri
Trbin baklar kanat akl [derece]
Rotor baklar tip hznn rzgar hzna orann (tip speed ratio)
Hava younluu [kg(m
3
)
-1
]

rzg
Rzgar hz [m s
-1
]

rzg_bs
Rzgar hznn birim sistem (p.u.) deeri (Rzgar hz iin baz deeri, beklenen
rzgar hz ortalama deeridir.)
E
s
Statorda faz bana endklenen gerilim [V]
F Rotor ve yk viskoz srtnme katsaylar edeeri [p.u.]
f
n
Nominal frekans [Hz]
H Rotor ve yk atalet sabitlerinin edeeri [s]
I
s
Stator akm [A]
n
s
Senkron devir says [devir/dakika]
p Kutup ifti says
P
e
Elektriksel g k [W]
P
m-gen
Mekanik g girii [W]
R
s
, L
s
Statora indirgenmi kombine rotor ve stator resistans ve endktanslar [p.u., p.u.]
S
n
Grnr g k [VA]
T
e
Elektromanyetik tork [N m]
T
m
Mekanik mil momenti [N m]
V
s
Faz bana stator u gerilimi [V]
G as [derece]

m
Rotor asal pozisyonu [rad]

m
Rotor asal hz [rad/s]
B
(1/A)
, C
(V)
PEMFC sisteminin aktivasyon gerilimini simule etme sabitleri [A
-1
] ve [V]
E Ani Nernst gerilimi [V]
E
0
Standart yksz durum gerilimi [V]
F Faraday sabiti [C kmol
-1
]
I
FC
FC sistem akm [A]
K
an
Anod valf sabiti [ KmolKg (atm s)
-1
)]
2
H
K Hidrojen valfi molar sabiti [kmol (atm s)
-1
]
O H
K
2
Su valfi molar sabiti [kmol (atm s)
-1
]
2
O
K Oksijen valfi molar sabiti [kmol (atm s)
-1
]
K
r
Modelleme sabiti [kmol (s A)
-1
]
2
H
M Hidrojen molar ktlesi [kg kmol
-1
]
N
0
Staktaki seri yakt pilleri says
2
H
p Hidrojen ksmi basnc [atm]
O H
p
2
Su ksmi basnc [atm]
2
O
p Oksijen ksmi basnc [atm]
2
O
q Giri molar hidrojen ak [kmol s
-1
]
iv
gr
H
q
2
Hidrojen giri ak [kmol s
-1
]
k
H
q
2
Hidrojen k ak [kmol s
-1
]
r
H
q
2
Reaksiyona giren hidrojen ak [kmol s
-1
]
gereken
H
q
2
Yk deiimini karlamak iin gerekli hidrojen ak [kmol s
-1
]
R
YH
Yakt hcresi iin evrensel gaz sabiti [(1 atm) (kmol K)
-1
]
R
i
FC i direnci []
r
H-O
Hidrojen-Oksijen ak oran
T Mutlak scaklk [
0
K]
U Kullanm oran
V
an
Anod hacmi [m
3
]
V
hcre
FC sistem dc k gerilimi [V]
2
H
Hidrojen zaman sabiti [s]
2
O
Oksijen zaman sabiti [s]
O H
2
Su zaman sabiti [s]

akt
Aktivasyon am voltaj [V]

omik
Omik am gerilimi [V]
C
UK
Kapasitans [F]
C
UK-toplam
Toplam UC sistem kapasitans [F]
EPR Paralel edeer diren []
ESR, R Seri edeer i diren []
E
UK
UC bank tarafndan salnan veya kazanlan enerji miktar [Ws]
n
s-UK
Seri bal kapasitr says
n
p-UK
Paralel bal kapasitr says
R
UK-toplam
Toplam UC sistem direnci []
V
ilk
Dearj balamadan nceki balang gerilimi [V]
V
son
Dearj bittikten sonraki son gerilim [V]
F Faraday sabiti [C kmol
-1
]
i
e
Elektrolizr akm [A]
n
c
Seri bal elektrolizr hcreleri says
n
F
Faraday verimlilii
2
H
n Saniyede retilen hidrojen molleri says [mol s
-1
]
N
H2
Hidrojen tankna saniyede aktarlan hidrojen molleri says [kmol s
-1
]
P
b
Tank basnc [Pascal]
P
bi
Hidrojen tanknn balang basnc [Pascal]
R
Tank
Depolama tank iin evrensel (Rydberg) gaz sabiti [J ( kmol
o
K)
-1
]
T
b
letme scakl [
0
K]
V
b
Tank hacimi [m
3
]
z Basncn bir fonksiyonu olarak sktrlabilme faktr







v
KISALTMA LSTES
FC Yakt hcresi (Fuel Cell)
UC Ultra-kapasitr (Ultra-capacitor)
PEM Proton gei katman (Proton Exchange Membrane)
PEMFC Proton gei katmanl yakt hcresi (Proton Exchange Membrane Fuel Cell)
EPR Edeer paralel diren (Equivalent Parallel Resistance)
ESR, R Edeer seri diren (Equivalent Series Resistance)
PI Oran-integral kontrol (Proportional Integral)
IGBT zole kapl bipolar transistr (Insulated Gate Bipolar Transistor)
MOSFET Metal oksit yar iletkenli alan etkili transistr (Metal Oxid Semiconductor Field
Effect Transistor)
PCU G ekillendirme birimi (Power Conditioning Unit)
p.u. Birim sistem (Per Unit)
PWM Darbe genilik modlasyonu (Pulse Width Modulation)
m Modlasyon indeksi (Modulation index)



vi
EKL LSTES
ekil 2.1 Gelitirilen sistemin genel blok diyagram.................................................................. 3
ekil 2.2 Rzgar trbininin Simulink modeli............................................................................. 5
ekil 2.3 PEMFC dinamik modeli............................................................................................ 10
ekil 2.4 UC biriminin klasik edeer modeli.......................................................................... 11
ekil 2.5 Elektrolizr modelinin Simulink diyagram.............................................................. 13
ekil 2.6 Hidrojen depolama sisteminin Simulink modeli ....................................................... 15
ekil 2.7 Sistem baralarnn g kontrol sistemleri .................................................................. 16
ekil 2.8 ift kprl tristr kontroll dorultucu................................................................... 17
ekil 2.9 Dorultucu, k. sist., filtre elemanlar, elektrolizr ve hidrojen depolama modelleri 18
ekil 2.10 FC ve UC hibrid sistemi.......................................................................................... 19
ekil 2.11 FC/UC dc barasnda kullanlan yksek kl dc/dc dntrc.......................... 21
ekil 2.12 dc/dc dntrcye ait kontrol sistemi .................................................................. 21
ekil 2.13 dc/ac dntrc modeli........................................................................................ 22
ekil 3.1 Rzgar trbininin cp karakteristii...................................................................... 24
ekil 3.2 Rzgar trbini karakteristikleri ................................................................................. 25
ekil 3.3 Kullancnn toplam yk talebi .................................................................................. 29
ekil 3.4 Sistem simlasyonunda kullanlan rzgar hz profili ............................................... 29
ekil 3.5 Rzgar trbinine akuple generatrn gc ............................................................... 30
ekil 3.6 Elektrolizr gerilimi (rzgar trbini knn dc bara gerilimi)................................ 31
ekil 3.7 PI kontrolr olmad durumda elektrolizr gerilimi ................................................ 32
ekil 3.7 PI kontrolr olmad durumda rzgar trbini gc ................................................. 32
ekil 3.8 retilen hidrojen miktar ........................................................................................... 33
ekil 3.9 FC sistem tarafndan yke aktarlan g ................................................................... 34
ekil 3.10 FC sistem i gerilimi ............................................................................................... 35
ekil 3.11 FC sistem tarafndan tketilen hidrojen miktar...................................................... 35
ekil 3.13 Hidrojen depolama tank basnc ............................................................................. 37
ekil 3.14 UC bank tarafndan karlanan g ......................................................................... 37
ekil 3.15 Yk talebine bal olarak deien UC akm........................................................... 38
ekil 3.16 UC bank gerilim deiimi ....................................................................................... 39
ekil 3.18 Hibrid sistem tarafndan yk tarafna aktarlan g ................................................ 41
ekil 3.19 Hibrid topolojinin g takip performans ................................................................ 42


vii
ZELGE LSTES
izelge 2.1 Rzgar trbini model parametreleri ........................................................................ 4
izelge 2.2 ndksiyon generatr model parametreleri............................................................ 5
izelge 2.3 PEMFC model parametreleri................................................................................... 7
izelge 2.4 Ultra-kapasitr model parametreleri ..................................................................... 11
izelge 2.5 Elektrolizr model parametreleri........................................................................... 13
izelge 2.6 Hidrojen depolama sistemi model parametreleri................................................... 14
izelge 2.7 nverter gerilim denklemi parametreleri................................................................ 22
izelge 3.1 ndksiyon generatr parametre deerleri........................................................... 25
izelge 3.2 Maxwell Boostcap PC2500 UC karakteristikleri [33] ....................................... 26
izelge 3.3 FC sistem model parametre deerleri.................................................................... 27
izelge 3.4 ift kprl dorultucu parametre deerleri......................................................... 27
izelge 3.5 dc/dc dntrc parametre deerleri ................................................................. 28
izelge 3.6 dc/ac dntrc model parametreleri ................................................................ 28
izelge 3.7 Transformatr parametreleri.................................................................................. 28

viii
NSZ
Yakn gelecekte fosil yaktlara olan bamlln azaltlmas ve Kyoto kriterlerinde belirtildii
gibi karbondioksit emisyonunun da snr deerlerin altnda tutulmas hedeflenmektedir. Bu
durumlar gz nnde bulundurulduunda, enerji retim sistemleri iin rzgar ve gne gibi
yenilenebilir enerji teknolojilerinin srdrlebilir, alternatif ve evre dostu bir zm olmas
beklenmektedir. Ancak rzgar ve gne tabanl enerji retim sistemlerinde retilen enerjinin
depo edilmesindeki glkler ve bu sistemlerden elde edilebilecek gcn doa koullarna
bamllk gstermesi bu sistemlerin en byk zaafiyetlerindendir. Rzgar veya gne tabanl
enerji retim sistemleri bir elektrlizr ve bir yakt hcresi ile entegre olarak kullanldnda
depolama problemleri iin bir zm sunulabilir ve talep ile retilen enerji miktarlar
arasndaki fark yakt hcresi-elektrilizr sistemleri ile giderilebilir. Ancak, tek bana bir yakt
hcresi sistemi, zelikle ilk alma, ani ok yksek taleplerin bulunmas, geici (transiyent)
olaylar gibi durumlarda yk taleplerini tam olarak karlamada yetersiz kalmaktadr. Enerji
depolama sistemlerinden biri olan ultra-kapasitr sistemlerin de, ok byk miktarlardaki
gc ok hzl bir biimde verebilme kabiliyeti vardr. Bu durumlar gz nne alndnda,
yakt pili ve ultra-kapasitr sistemlerinin birlikte kullanlarak hibridize edilmesi uygun
olacaktr. Bu tr bir hibrid model, yakt pili g teknolojisinin maliyetini azaltrken daha iyi
bir enerji verimlilii salama potansiyeline de sahiptir.

Bu tezin hazrlanmasnda sonsuz destek veren ve yetimemde byk emekleri bulunan Sayn
Hocam Dr. Mehmet UZUNOLUna ve University of South Alabama, Department of
Electrical and Computer Engineering Blm Bakan ve profesr Sayn Dr. Mohammad
ALAMa teekkr bir bor bilirim.















ix
ZET
Alternatif enerji kaynaklar zerine yakn gemite yaplan aratrma ve gelitirmeler, bu
kaynaklarn geleneksel g retim sistemlerine katk yapabilecek anlamda nemli bir
potansiyele sahip olduklarn gstermitir. Deiken doal artlara ramen yk taleplerinin
kesintisiz ve srekli olarak karlanabilmesi iin farkl enerji kaynaklarnn ve
dntrclerinin birlikte kullanmlar, alternatif enerjinin daha yaygn kullanmn
salayacaktr.

Bu almada; rzgar trbini, yakt hcresi ve ultra-kapasitr sistemlerinin srekli g retimi
iin birlikte kullanmlar ele alnmtr. Rzgar trbininin k gc rzgar hz ile ilikili
olduundan, bir yakt hcresi sistemi ile bir ultra-kapasitr sistemi hibridize edilerek genel
sistem performansnn btn artlar altnda sreklilii salanmtr. Burada, g
dntrcleri ve kontrolcleri ile birlikte bir rzgar/yakt hcresi/ultra-kapasitr sisteminin
dinamik modellemesi, tasarm ve simlasyonu amalanmtr. Amalanan sistemde, rzgar
hz yeterli ise rzgar trbini hem yk talebini karlamakta, hem de elektrolizr
beslemektedir. Rzgar trbininden alnabilecek mevcut gcn talebin altnda kalmas
durumunda, aradaki g farknn FC sistem tarafndan karlanmas ngrlmekte, FC sistem
iletmede iken FC sistemin de maksimum k gcnn zerindeki ksa sreli
yklenmelerde, UC sisteminin aradaki toplam g farkn karlamas salanmaktadr. lave
olarak gelitirilen yeni bir topoloji sayesinde, rzgar hzndaki ani deiimler de tolere
edebilmekte ve rzgar hzndaki deiimlerin trbin k byklkleri zerindeki bozucu ve
salnml etkileri yk tarafna yanstlmamaktadr.

Anahtar kelimeler: Dinamik modelleme, rzgar gc, yakt hcreleri, ultra-kapasitr,
yenilenebilir enerji, hibrid g sistemleri


x
ABSTRACT
Recent research and development of alternative energy sources have shown excellent
potential as a form of contribution to conventional power generation systems. In order to meet
sustained load demands during varying natural conditions, different energy sources and
converters need to be integrated with each other for extended usage of alternative energy.

The paper focuses on the combination of wind, fuel cell (FC) and ultracapacitor (UC)
systems for sustained power generation. As the wind turbine output power varies with the
wind speed: an FC system with a UC bank can be integrated with the wind turbine to ensure
that the system performs under all conditions. We propose herein a dynamic model, design
and simulation of a wind/FC/UC hybrid power generation system with power flow
controllers. In the proposed system, when the wind speed is sufficient, the wind turbine can
meet the load demand while feeding the electrolyzer. If the available power from the wind
turbine can not satisfy the load demand, the FC system can meet the excess power demand,
while the UC can meet the load demand above the maximum power available from the FC
system for short durations. Furthermore, this system can tolerate the rapid changes in wind
speed and suppress the effects of these fluctuations on the equipment side voltage in a novel
topology.

Keywords: Dynamic modeling, wind power, fuel cell, ultra-capacitor, renewable energy and
hybrid power generation




1
1. GR
Azalan fosil yaktlara olan ekonomik bamllk ve geleneksel enerji retim sistemlerinin kt
evresel etkileri, nmzdeki yllarda srdrlebilir bir enerji ekonomisi oluturabilmek iin
yenilenebilir enerji kaynaklarna duyulan ilginin artmasna neden olmutur. Rzgar enerjisi,
yakn gemite byk bir genileme kaydederek dnyann en hzl byyen enerji kayna
haline gelmitir [1]. Rzgar trbinlerinin en byk dezavantaj, doal olarak deiken olan
rzgar hznn yk tarafnda gerilim ve g dalgalanmalarna neden olmasdr. Bu problem,
uygun g dntrcleri ve kontrol stratejileri kullanlarak zlebilir. Dier bir nemli
problem de, rzgarn bulunmad ancak tketici talebinin hala devam ettii durumlarda
kullanlmak zere rzgar trbinleri tarafndan retilen enerjinin depo edilme problemidir [2].
Bu enerji depolama problemine bir zm olarak, rzgar enerjisi uygun dnmler
sonucunda hidrojen formunda depolanabilir ve daha sonra FC sistemler kullanlarak tekrar
elektrik enerjisine evrilebilir. Bu tarz bir enerji depolama, geleneksel baterili enerji depolama
sistemleri ile karlatrldnda enerji younluu ve uzun dnem enerji depolama
bakmlarndan ok nemli stnlkler arz eder [2, 3]. Bir elektrolizr kullanlarak
gerekletirilen hidrojen dnm, ok daha yksek miktarlarda gcn ok daha yksek
enerji younluklarnda hem depolanmasna hem de iletimine olanak salar [3]. Bylece,
hidrojen retimi rzgar tabanl enerji retiminde ve ithal fosil yaktlara olan bamlln
azaltlmasnda nemli bir rol stlenebilir [4, 5]. [6, 7] nolu referanslarda da belirtildii gibi,
rzgar enerjili elektroliz, yenilenebilir enerji hidrojen enerjisi sistemleri iin ekonomik
olarak gereklenebilir cazip bir adaydr. Dahas, rzgar trbinleri ile elektrolizr sistemlerini
beraber kullanmak, elektrik ve buna ilave olarak hidrojenin dalm retiminin ucuz maliyetli
ve evre dostu bir ekilde salanmasn salayacak bir potansiyeline sahiptir [4]. Bu yolla,
depolanm hidrojen, dk rzgar hz durumlarnda enerji retimine katkda bulunmak iin
yakt pili g santralleri sayesinde elektrik enerjisi elde etmede kullanlabilir.
Yakt pili g santralleri, hidrojen ve oksijeni kullanarak kimyasal enerjiyi elektrik enerjisine
dntrrler. Proton gei katmanl yakt pili g santrallari (PEMFC), yksek enerji
younluklar ve dk iletme scaklklar gibi zellikleri sayesinde, yenilenebilir enerjili
uygulamalar iin dier yakt pili tiplerine tercih edilirler. Bununla birlikte, FC g
santrallerine paralel bal bir UC sisteminin katkda bulunmas, tepe g taleplerinin ve geici
olaylar srasndaki yklenmelerin karlanmasnda teknik ve ekonomik olarak anlaml
olacaktr.
Ultra-kapasitrler, ar yksek kapasitans deerlerinde (bir ka Faraddan bir ka bin Farada


2
kadar), geleneksel kapasitr tiplerine gre ok yksek enerji younluklarna sahiptirler [8].
UC bank olmadan FC sistem, ksa sreli tepe yklenmeler ve geici olaylar da dahil olmak
zere btn yklenmeleri karlamas istenecek, bu da FC g santralinin boyutlarnn ve
fiyatnn artmas ve belki de yk talebinin ani ve geici durumlarnda hzl cevap verememe
ile sonulanacaktr.
Yenilenebilir hibrid enerji sistemlerinin modellenmesi, FC g santralleri ve dier ilgili
alanlarda literatre gemi birok alma mevcuttur. Bunlar arasnda, Khan ve dierleri [2, 9]
kk bir rzgar trbini-yakt pili sisteminin modelini ve rzgar trbini -FC hibrid sisteminin
yaam dngs analizini sunmutur. Delfino ve dierleri [10], ebeke ile balantl bir yakt
pili rzgar trbini sistemi incelemitir. Referans [3]te, bir rzgar-yakt pili sistemi iin g
ekillendirme birimi (PCU) rapor edilmitir. Bechrakis ve dierleri [11], kendi kendine
alabilen otonom bir rzgar-hidrojen sisteminin simlasyonunu ve iletme yatrmn
incelemilerdir. PEM elektroliz kullanlarak farkl yenilenebilir enerji kaynaklar ile hidrojen
retimi, Barbir [12] tarafndan yaplan bir almada amalanmtr. Referans [13]te, bir
PEM elektrolizrn ve hidrojen depolama sisteminin dinamik modeli tantlmtr. Dinamik
sistemlerin matematiksel olarak modellenmeleri ve simlasyonlar, en iyi hibrid sistemin
gelitirilebilmesi asndan nemlidir.
Bu almada, rzgar hz deiimlerinden etkilenmeyerek yk ihtiyalarnn srekli olarak
karland ve kaynaklarn birbirlerine katk salad bir rzgar/yakt hcresi/ultra-kapasitr
hibrid enerji retim sisteminin ayrntl modellemesi, tasarm ve simlasyonu
gerekletirilmitir. Referans [14]te rapor edilmi dinamik PEMFC/UC sistemi bu alma
iin modifiye edilerek rzgar trbini, generatr, elektrilizr ve hidrojen depolama modelleri
ile entegrasyonu salanmtr. Modelleme ve simlasyonlar, MATLAB

, Simulink

ve
SimPowersystems

yazlm paketleri
1
kullanlarak gerekletirilmi ve amalanan sistemin
etkinlii dorulanmtr.



1
MATLAB, Simulink ve SimPowerSystems, The MathWorks Inc. firmasnn tescilli rnleridir.


3
2. SSTEM TANIMLAMASI
Bu blmde, rzgar/yakt hcresi/ultra-kapasitr hibrid retim sisteminin dinamik benzetim
modeli tantlmtr. Gelitirilen sistem; bir rzgar trbini, g faktr dzeltme kapasitrleri
ile birlikte bir indksiyon generatr, PI denetimli tetikleme asna sahip bir ac/dc tristr
kontroll if kprl dorultucu, darbe genilii PI kontroll olan ykseltici tip bir dc/dc
dntrcl FC/UC sistemi, 5kHz tayc iaret frekansl iki adet dc/ac IGBT inverter ve
yk tarafnda bulunan bir adet iki sargl balant transformatrnden meydana gelmitir.
Gelitirilen sistemin genel blok diyagram, ekil 2.1de verilmitir.


ekil 2.1 Gelitirilen sistemin genel blok diyagram

2.1 Rzgar Trbini Dinamik Modeli ve Tasarm

Literatrde, rzgar trbinleri ve rzgar trbinleri tarafndan tahrik edilen generatrlerle ilgili
bir ok alma [2, 3, 10, 18] mevcuttur. Bu almada gerekletirilen modelde, farkl rzgar
hzlarnn bir fonksiyonu olarak rzgar trbini k gc temel alnmtr. Rzgar trbininin


4
matematiksel modelinde kullanlan parametreler izelge 2.1de verilmitir.
izelge 2.1 Rzgar trbini model parametreleri
A Trbin sprme yzeyi [m
2
]
c
p
Trbin performans katsays
c
p_pu
Trbin performans katsaysnn birim sistem (p.u.) deeri
k
p
c
p_pu
=1 ve 1
. _
=
u p wind
p.u. iin g kazanc (kp1)
P
m-trb
Trbin mekanik g k [W]
P
m_pu
ve Ann zel deerleri iin nominal gcn p.u. deeri
Trbin baklar kanat akl [derece]
Rotor baklar tip hznn rzgar hzna orann (tip speed ratio)
Hava younluu [kg(m
3
)
-1
]

rzg
Rzgar hz [m s
-1
]

rzg_bs
Rzgar hznn birim sistem (p.u.) deeri (Rzgar hz iin baz
deeri, beklenen rzgar hz ortalama deeridir.)

Rzgar trbininin k gc, Denklem (2.1)deki [17, 19, 20] gibi ifade edilebilir.
3
2
) , (
rzg p trb m
A
c P

=
=
. (2.1)
Denklem (2.1), ve Ann spesifik deerleri iin basitletirilebilir ve normalize edilebilir.
Per unit (p.u.) sistemdeki yeni denklem, Denklem (2.2)deki gibi dzenlenebilir.
3
_ _ _ bs rzg pu p p bs m
c k P = . (2.2)
Rzgar trbininin modifiye edilmi Simulink modeli, ekil 2.2de verilmitir [17, 19, 20]. Bu
modelde giriler generatr dn hz ve rzgar hz, k ise indksiyon generatrnn rotor
miline uygulanan mekanik torktur.



5

ekil 2.2 Rzgar trbininin Simulink modeli

2.2 ndksiyon Generatr Dinamik Modeli ve Tasarm

Bu almada, asenkron indksiyon generatrnn SimPowerSystems iinde bulunan hazr
modeli, rzgar trbini tarafndan tahrik edilen bir g generatr olarak kullanlmtr [17].
Bu modelde, asenkron makinenin elektriksel ve makanik ksmlar Referans [21]deki
prosedr takip edilerek gerekletirilmitir.
ndksiyon generatr modelinde kullanlan parametreler, izelge 2.2de listelenmitir.
izelge 2.2 ndksiyon generatr model parametreleri
E
s
Statorda faz bana enfklenen gerilim
F Rotor ve yk viskoz srtnme katsaylar edeeri [p.u.]
f
n
Nominal frekans [Hz]
H Rotor ve yk atalet sabitlerinin edeeri [s]
I
s
Stator akm [A]
n
s
Senkron devir says [devir/dakika]
P Kutup ifti says
P
e
Elektriksel g k [W]
P
m-gen
Mekanik g girii [W]


6
R
s
, L
s
Statora indirgenmi kombine rotor ve stator resistans ve
endktanslar [p.u., p.u.]
S
n
Grnr g k [VA]
T
e
Elektromanyetik tork [N m]
T
m
Mekanik mil momenti [N m]
V
s
Faz bana stator u gerilimi [V]
G as [derece]

m
Rotor asal pozisyonu [rad]

m
Rotor asal hz [rad/s]

Bir asenkron makinede, sekron devir says ve rotor asal hz,
n s
f
p
n
60
= (2.3)
s m
n
60
2
= (2.4)
denklemleri ile ifade edilir.
Rotor milini dndren mekanik tork,
m
gen m trb m
m
P P
T

= =
=
= (2.5)
denklemi ile verilen giri mekanik gcn salar.
Generatrn mekanik ksmna ait durum denklemleri, durumlar rotor asal hz ve rotor asal
konumu olacak ekilde Denklem (2.6) ve Denklem (2.7)deki gibi ifade edilebilir.
) (
2
1
m m e m
T F T
H dt
d
= , (2.6)

m m
dt
d
= (2.7)
Stator sarglarnn u gerilimleri ve endklenen gerilimler arasndaki iliki,
s s s s s
I fL j R E V ) ' 2 ' ( + = (2.8)


7
olarak verilir.
ndksiyon generatrnn grnr k gc,
*
3
s s n
I V S = (2.9)
denklemi ile tanmlanr.
ndksiyon makinesinin elektriksel aktif g k ise,

sin
) ' 2 ( '
3
2 2
s s
s s
e
fL R
V E
P
+
= (2.10)
eklinde ifade edilir.
Bu almada, generatrn rotor sarglar ksa devre edilmitir (sincap kafesli indksiyon
generatr) ve rotor mili, rzgar trbininin rettii mekanik tork ile tahrik edilmektedir. Bu
mekanik tork, rzgar hzna ve generatr hzlarna baldr. Elektriksel ykler, generatrn
elektriksel k olan stator sarglarna balanmtr.
2.3 Proton Gei Katmanl Yakt Hcresi (PEMFC) Dinamik Modeli ve Tasarm

Referans [14] ve [22]de tantlm PEMFC modeli, bu alma iin MATLAB ve Simulink
kullanlarak modifiye edilmitir. Model, k gerilimi ile hidrojen, oksijen ve suya ait ksmi
basnlar arasndaki ilikiye gre bina edilmitir.
Dinamik modeli oluturulan PEMFC sisteminde, aadaki parametreler kullanlmtr.

izelge 2.3 PEMFC model parametreleri
B
(1/A)
, C
(V)
PEMFC sisteminin aktivasyon gerilimini simule etme sabitleri [A
-1
] ve [V]
E Ani Nernst gerilimi [V]
E
0
Standart yksz durum gerilimi [V]
F Faraday sabiti [C kmol
-1
]
I
FC
FC sistem akm [A]
K
an

Anod valf sabiti [ KmolKg (atm s)
-1
)]
2
H
K
Hidrojen valfi molar sabiti [kmol (atm s)
-1
]
O H
K
2

Su valfi molar sabiti [kmol (atm s)
-1
]
2
O
K
Oksijen valfi molar sabiti [kmol (atm s)
-1
]
K
r
Modelleme sabiti [kmol (s A)
-1
]


8
2
H
M
Hidrojen molar ktlesi [kg kmol
-1
]
N
0
FC ynndaki seri yakt pilleri says
2
H
p
Hidrojen ksmi basnc [atm]
O H
p
2

Su ksmi basnc [atm]
2
O
p
Oksijen ksmi basnc [atm]
2
O
q
Giri molar hidrojen ak [kmol s
-1
]
gr
H
q
2

Hidrojen giri ak [kmol s
-1
]
k
H
q
2

Hidrojen k ak [kmol s
-1
]
r
H
q
2

Reaksiyona giren hidrojen ak [kmol s
-1
]
gereken
H
q
2

Yk deiimini karlamak iin gerekli hidrojen ak [kmol s
-1
]
R
YH
Evrensel gaz sabiti [(1 atm) (kmol K)
-1
]
R
i
FC i direnci []
r
H-O
Hidrojen-Oksijen ak oran
T Mutlak scaklk [
0
K]
U Kullanm oran
V
an
Anod hacmi [m
3
]
V
hcre
FC sistem dc k gerilimi [V]
2
H
Hidrojen zaman sabiti [s]
2
O
Oksijen zaman sabiti [s]
O H
2
Su zaman sabiti [s]

akt
Aktivasyon am voltaj [V]

omik
Omik am gerilimi [V]

Herhangi bir gazin (hidrojen) valf zerinden gerekleen molar ak ile bu gazn kanal
ierisindeki ksmi basnc arasndaki iliki,
2
2
2
2
H
H
an
H
H
K
M
K
p
q
= = (2.11)
eklinde ifade edilebilir.
Hidrojen molar ak iin; hidrojen giri ak, hidrojen k ak ve reaksiyona giren
hidrojen ak oran olmak zere nemli faktr vardr. Bu faktrler arasndaki iliki,
( )
r
H
k
H
gr
H
an
YH
H
q q q
V
T R
p
dt
d
2 2 2 2
= (2.12)
eklinde yazlabilir.
Hidrojen ak ile FC sistem akm arasndaki temel elektrokimyasal ilikiye gre, reaksiyona


9
giren hidrojen ak oran Denklem (2.13)teki gibi ifade edilebilir.
FC r
FC r
H
I K
F
I N
q ' 2
2
'
0
2
= = (2.13)
Denklem (2.11) ve Denklem (2.13) kullanlarak ve Laplace dnm uygulanarak hidrojen
ksmi basnc frekans domeninde Denklem (2.14)teki gibi elde edilebilir.
) ' 2 (
1
/ 1
2
2
2
2
FC r
in
H
H
H
H
I K q
s
K
p
+
=

(2.14)
Burada
2
H
, Denklem (2.15)teki gibi tariflenebilir.
T R K
V
YH H
an
H
2
2
= (2.15)
Su ve oksijen ksmi basnlar da benzer ekilde elde edilebilir. PEMFCye ait polarizasyon
erisi; Nernst gerilimi, aktivasyon am gerilimi br omik am gerilimlerinin toplam eklinde
elde edilir. Sabit scaklk ve oksijen konsantrasyonu durumlarnda FC k gerilimi Denklem
(2.16)teki ekilde elde edilebilir.
omik akt hcre
E V + + = (2.16)
Aktivasyon ve omik dm gerilimleri srasyla,
) ' ln(
) ( ) / 1 ( FC V A akt
I C B = (2.17)
FC
i
omik
I R ' = (2.18)
Nernst ani gerilimi ise Denklem (2.19)daki gibi elde edilebilir.
(
(

|
|

\
|
+ =
O H
O H
YH
p
P p
F
T R
E N E
2
2 2
log
2
0 0
(2.19)
PEMFC sistem, yk talebine bal miktarlarda hidrojen tketir. Bu hidrojen reformer
tarafndan PEMFCnin iletimi iin srekli olarak retilir. Reformer sisteminin matematiksel
modeli Denklem (2.20)deki gibi oluturulabilir.
1 ) (
2 1
2
2 1
) (
2
+ + +
=
s s
V C
q
q
V
methanol
H

(2.20)


10
letme sresince FC sistemin k gcne bal olarak hidrojen ak orann kontrol etmek
iin bir PI kontrol sistemi kullanlmtr. Bu geri beslemeli kontrol dzeni iin FC k akm
FC modelin giriine geri alnmtr. ekilen akma bal olarak molar formda gereksinim
duyulan hidrojen miktar Denklem (2.21) yoluyla hesaplanabilir.
FU
I N
q
FC gereken
H
2
'
0
2
= (2.21)
Reformerdan alnabilecek hidrojen miktarna bal olarak metanol aknn kontrol yine bir
PI kontrol sistemi tarafndan gerekletirilmektedir. Metanol ak modeli,
|

\
|

|
|

\
|
+ =
gr
H
FC
methanol
q
FU
I N
s
k
k q
2
2
'
0
3
1
1

(2.22)
eklinde ifade edilebilir.
Reformerdaki hidrojen-oksijen oran
O H
r

, hidrojen ak orann referans alarak oksijen ak

orann belirlemek iin kullanlr.
ekil 3te, MATLAB SimPowerSystems ortamndaki genel sisteme kontroll bir gerilim
kayna olarak gmlen PEMFCnin ayrntl modeli gsterilmitir.

ekil 2.3 PEMFC dinamik modeli

FC sisteminin hidrojen tketimi, yk talebine bal olarak deiir ve hidrojen, depo tankndan


11
salanr. FC g kna bal olarak hidrojen ak orann kontrol etmek iin, FC k akm
modele tekrar giri olarak uygulanarak geri beslemeli kontrol stratejisi oluturulmaktadr.

2.4 Ultra-Kapasitr Bank Dinamik Modeli ve Tasarm

Ultra-kapasitr sisteminde kullanlan model parametreleri izelge 2.4te verilmitir.
izelge 2.4 Ultra-kapasitr model parametreleri
C
UK
Kapasitans [F]
C
UK-toplam
Toplam UC sistem kapasitans [F]
EPR Paralel edeer diren []
ESR, R Seri edeer i diren []
E
UC
UC tarafndan salnan veya kazanlan enerji miktar [Ws]
n
s-UK
Seri bal kapasitr says
n
p-UK
Paralel bal kapasitr says
R
UC-toplam
Toplam UC sistem direnci []
V
ilk
Dearj balamadan nceki balang gerilimi [V]
V
son
Dearj bittikten sonraki son gerilim [V]

ekil 2.4te, bir UC birimine ait klasik edeer devre verilmitir. Model bir kapasitans (C),
arj ve dearj durumlarn temsil eden bir seri edeer direnten (ESR, R) ve kapasitrn
kendi dearj kayplarn temsil eden paralel bir direnten (EPR) olumutur [23, 24]. EPR,
sznt etkilerini modeller ve sadece UCnin uzun dnem enerji depolama performans
zerinde etkiye sahiptir [25, 26].

ekil 2.4 UC biriminin klasik edeer modeli

UC bankndan ekilen enerji, dorudan kapasitansa ve UCnin u gerilimine baldr ve enerji


12
Denklem (2.23)deki gibi ifade edilebilir [8, 25].
) (
2
1
2 2
son ilk UK
V V C E = (2.23)
Ultra-kapasitr bank belirli bir miktar enerjiyi karlamak zorunda kaldnda, UC bank u
gerilimi azalr. Denklem (2.23), salnan veya kazanlan enerjiye bal gerilim deiiminin
denklemidir. UC bankin yk tarafna enerji salmas durumunda E
UC
pozitif, enerjinin UC
bank tarafndan kazanm durumunda da E
UC
negatiftir.
Belirli bir yk iin etkin spesifik enerji, farkl UC bank konfigrasyonlar tarafndan
karlanabilir. Pratik uygulamalarda, gerekli miktardaki enerji, kapasitans ve u gerilim
deerlerini elde edebilmek iin oklu UC birimleri ile seri veya paralel balantlar yaplabilir.
stenilen u gerilim deeri, bir bank oluturulabilmesi iin seri balanacak gerekli ultra-
kapasitr saysn tayin eder. stenilen kapasitans deeri, bankta paralel balanmas gereken
ultra-kapasitr saysn tayin eder. UC sistemin toplam edeer resistans ve kapasitans,
Denklem (2.24) ve (2.25) kullanlarak hesaplanabilir [24, 25].
p
s toplam UK
n
ESR
n R =

(2.24)
s
UK
p toplam UK
n
C
n C =

(2.25)
UC birimleri, UC banklarn oluturacak ekilde seri ve paralel balantlarla dzenlenebilir ve
ksa sreli yk taleplerini karlamak zere kullanlabilir [24]. UC sistemin
SimPowerSystemsde oluturulmu modeli bu almada genel sisteme entegre edilmitir.
2.5 Elektrolizr Modeli

Su, sulu bir elektrolit tarafndan ayrlm iki elektrot arasndan elektrik akm geirilerek
elementer bileenlerine ayrlabilir [2, 27, 28]. Su elektrolizinin elektrokimyasal reaksiyonu,
) ( 2 / 1 ) ( ) (
2 2 2
g O g H erjisi ElektrikEn l O H + + (2.26)
eklinde ifade edilir.
Elektrolizr modelinde kullanlan parametreler izelge 2.5te verilmitir.


13
izelge 2.5 Elektrolizr model parametreleri
F Faraday sabiti [C kmol
-1
]
i
e
Elektrolizr akm [A]
n
c
Seri bal elektrolizr hcreleri says
n
F
Faraday verimlilii
2
H
n
Saniyede retilen hidrojen molleri says [mol s
-1
]

Faraday kanununa gre, bir elektrolizr hcresinin hidrojen retim oran, elektrolizr
devresinden geen akm ile dorudan orantldr [2].
F
i n
n
e C F
H
2
2

= (2.27)
Bir elektrolizrde gerek ve teorik maksimum hidrojen retimi arasndaki oran Faraday
verimlilii olarak bilinir. Elektrolizrn alma scaklnn 40
0
C ve sabit olduu
varsaylarak, Faraday verimlilii [2, 27]
) / 5 . 75 / 09 . 0 (
2
5 . 96
e e
i i
F
e

= (2.28)
olarak ifade edilebilir.
Denklem (2.27) ve (2.28)ya gre, elektrolizrn Simulink kullanlarak gelitirilmi bir
modeli ekil 2.5te gsterilmitir.


ekil 2.5 Elektrolizr modelinin Simulink diyagram


14
Elektrolizrn giri direnci, Referans [3] ve [29]da belirtilen Von Hoerner elektrolizrnn
gerilim-akm karakteristiini 39
0
ve 52
0
arasndaki iki snr scaklk deerleri iinde temsil
etmek zere kullanlmtr. Bu modelde elektrolizr, 45A-50V iletme noktasnda
almaktadr. Elektrolizrn beslendii dc bara gerilimi, iki seviyeli bir tristr kontroll
kpr dorultucu ile 400V olarak sabitlendii iin, sekiz elektrolizr hcresi seri balanarak
45A-400V alma noktasnda hidrojen retimi gerekletirilmitir.
2.6 Hidrojen Depolama Sistemi

Yakt hcresi santralinin k gcne bal olarak gereksinim duyulan hidrojen, dorudan
elektrolizr kndan PEMFC sisteminin hidrojen giriine transfer edilir.
Farkl hidrojen depolama sistemlerinden birisi de, sktrlm hidrojen gazn veya sv
haldeki hidrojeni depolayabilmeye imkan tanyan fiziksel depolama yntemidir. Hidrojen
depolama modeli, Denklem (2.29) zerine kurulmutur ve tanka transfer edilen hidrojen ak
orann kullanarak hidrojen tanknn basnc dorudan hesaplanabilmektedir. retilen
hidrojen, dinamikleri Denklem (2.29) ile tanmlanan hidrojen tanknda depolanr [13].
b H
b Tank H
bi b
V M
T R N
z P P
2
2
=

(2.29)
Hidrojen depolama sisteminde kullanlan model parametreleri, izelge 2.6da verilmitir.
izelge 2.6 Hidrojen depolama sistemi model parametreleri
N
H2
Hidrojen tankna saniyede aktarlan hidrojen molleri says [kmol s
-1
]
P
b
Tank basnc [Pascal]
P
bi
Hidrojen tanknn balang basnc [Pascal]
R
Tank
Evrensel (Rydberg) gaz sabiti [J ( kmol
o
K)
-1
]
T
b
letme scakl [
0
K]
V
b
Tank hacimi [m
3
]
z Basncn bir fonksiyonu olarak sktrlabilme faktr

Bu modelde sktrma dinamikleri veya sktrma enerji gereksinimleri hesaplara dahil
edilmemitir. Pompalar, valfler, fanlar ve sktrma motorlar gibi btn ilave g
gereksinimleri, dinamik modelde ihmal edilmitir. Hidrojen depolama sisteminin Simulink
modeli ekil 2.6de gsterilmitir.


15

ekil 2.6 Hidrojen depolama sisteminin Simulink modeli

2.7 Sistem Baralarna Bal G Biimlendirme Birimleri

Amalanan teknikte kullanlan kontrol stratejisi genel olarak yle zetlenebilir: Eer rzgar
hz, yk taleplerinin ve elektrolizr g ihtiyalarnn karlanmas iin yeterliyse, rzgar
trbini, ykleri ve elektrolizr besler. Yk taleplerinin karlanamayaca rzgar hz
durumlarnda ise elektrolizrn rettii hidrojen FC sistem tarafndan kullanlarak yk
taleplerinin srekli karlanmas salanr. FC sistemin de devrede olduu normal iletmede,
FC sistemin karlamas gereken yk taleplerinin FC maksimum k gcn amas
durumunda, maksimum gc aan miktar UC bank tarafndan karlanr.
Yukarda bahsedilen g ynetim stratejisini gerekletirmek iin uygun g kontrol
sistemleri ilgili noktalarda kullanlm ve genel sistem bileenleri entegre edilmitir.
Amalanan modelde, g kontrol sistemi iki adet gerilimi sabitlenmi dc bara baz alnarak
ekil 2.7deki gibi gerekletirilmitir.




16

ekil 2.7 Sistem baralarnn g kontrol sistemleri
2.7.1 Rzgar trbini knn g biimlendirme birimi

Rzgar hzndaki dalgalanmalar ve deiiklikler nedeniyle, rzgar trbinine akuple edilmi
generatrn, k geriliminin frekansnda ve genliinde eitli dalgalanmalar gzlenir. Bu
dalgalanmalar gidermek iin, rzgar trbini k geriliminin kontroll bir ekilde
dorultulup tekrar kontroll bir ekilde evirilmesi fikri dnlmtr. Generatr gerilimi, ac
barada kullanlan klasik gerilim ve frekans reglatrleri kullanlmadan ift kprl bir
dorultucu kullanlarak dorultulmutur. Daha sonradan ac gerilime dntrlen trbin
gerilimi dorultulurken sabitlenmi, bylece generatr k gerilimindeki frekans ve genlik
dalgalanmalar probleminin stesinden gelinmitir. Buna ilave olarak, bu sabitlenmi dc bara
ezamanl olarak elektrolizr iin de kullanlmtr.
Generatr geriliminin dorultulmasnda kullanlan dntrcnn emas ekil 2.8de
gsterilmitir.


17

ekil 2.8 ift kprl tristr kontroll dorultucu


ift kprl dorultucunun cazip bir zellii, daraltlm komtasyon periyodlar sayesinde
yk tarafnda daha az harmonik etkilere neden olmasdr. Dier bir zellik ise dc k
geriliminin 12-darbeli PWM generatr tarafndan ayarlanan tetikleme as ile kontrol
edilmesidir. Ayn zamanda bu yolla kontroll ac/dc dntrc, rzgar trbini k gcnn
elektrolizre aktarlmadan nce yumuatlmas iin kullanlmaktadr. Referans [3]te de
belirtildii zere, elektrolizr gerilimindeki dalgalanmalar, enerji kayplarn arttrabilir ve
elektroliz sonucunda retilen hidrojende saf olmama problemlerine neden olabilir. Dahas,
hidrojenin verimli bir ekilde retilmesi ve depolanmas, ileri incelemeler isteyen ciddi birer
problemdir [9]. nk, rzgar trbininin k byklkleri (gerilim, g, vs.) rzgar hz ile
deiirken, ticari olarak mevcut olan elektrolizrler, stabil bir dc gerilime ihtiya duyarlar [9].



18

ekil 2.9 ift kprl dorultucu, kontrol sistemi, filtre elemanlar, elektrolizr ve hidrojen
depolama modelleri

Yukarda belirtilen faktrleri gz nnde bulundurarak, elektrolizr gerilimini salamak iin
yeni bir topoloji kullanlarak bir ift kprl tristr kontroll dorultucu tercih edilmitir. Dc
bara gerilimi kontrol edilebilir olduundan dolay, elektrolizr gerilimi 400 Vluk referans
gerilimi takip edecek ekilde kontrol edilmitir. Tetikleme as , ayrk zamanl (discrete) bir
PI kontrolr ile kontrol edilmitir. Byle bir hzl kontrolr, bir gerilim takipisi olarak trbin
kulesinde kullanlan mekanik kanat akl kontrolclerinden ok daha verimli ve etkindir.
Mekanik kanat kontrolrleri ok yavatr ve atalet ve srtnme gibi mekanik snrlayc
faktrler nedeniyle rzgar hzndaki ani deiimleri tolere edemezler. ift kprl dorultucu,
alt adet gerilim giri ucunu aralarnda uygun faz alar olacak ekilde salamak iin -fazl
iki-sargl bir transformatre ihtiya duyar. Rzgar trbini knn g biimlendirme
birimleri ekil 2.9da gsterilmitir.
2.7.2 Ultra-kapasitr bank arj-dearj kontrol sistemi

Bu alt blmde, rzgar trbini ile ezamanl iletmede olan FC sistem ile UC bankin yk


19
paylamn gerekletirebilmek iin gerekli olan UC bank arj-dearj kontrol sunulmutur.
Her ne kadar FC sistem srekli hal iletmesinde iyi bir g salama yeteneine sahip olsa da,
yakt hcrelerinin ani ve ksa sreli tepe yk talepleri periyotlarndaki cevab greceli olarak
zayftr. Bu periyotlarda UC bank, FC sisteme iyi bir yk karlama performans salamak
zere yardm edebilir [30] ve bylece FC sistemin maliyeti ve boyutlar da indirgenebilir.
FC sistem ile UC bankin integre edilebilmesi iin ok farkl ekillerdeki topolojiler
nerilmitir [24, 25, 30-32]. rnek olarak, UC sistem entegrasyonu herhangi bir g
dntrcs kullanlarak seri veya paralel balantlar ile salanabilir. UC bankin yksek
g salama yetenei ve yksek g younluu sayesinde, UC bank ile FC sistem arasndaki
g dntrcs elimine edilebilir ve UC banktan daha yksek k alnabilir [24, 30, 31].
Bu almada, UC bankn sadece FC sistem devrede iken genel sisteme katkda
bulunabilmesi gerekletirilmitir. Bu almada, UC bank ile FC sistemin entegrasyonu
ekil 2.10da gsterildii ekilde, iki g diyotu ve iki yar-iletken g anahtar kullanlarak
salanmtr.

ekil 2.10 FC ve UC hibrid sistemi

FC sistem ile UC bank arasndaki yk paylam, yk talebine bal olarak kontrol
anahtarlarnn (S1 ve S2) alp kapanmas ile salanr. FC ve UC sistem iin ana kontrol
algoritmas aadaki ekilde zetlenebilir.


20
Dk g talebi durumunda (< 32 kW), FC sistem maksimum gcne kadar g
retmekte ve yk talebinin zerindeki g UCyi arj etmek iin kullanlmaktadr. Bu
durumda, FC sistem gc D1 diyotu zerinden baraya aktarlr ve UC bank arj D1
diyotu ve kapal tutulan S1 anahtar zerinden gerekleir. UC banknn tam dolu olmas
durumunda arada gerilim fark olmayacandan UC sistem arj iin herhangi bir enerji
ekmeyecektir. Ayn zamanda S2 anahtar ak olduundan UC bank kndan yk
tarafna da herhangi bir enerji aktarm sz konusu deildir.
Yksek g talebi durumunda ( 32 kW), FC sistem retebilecei maksimum gc
retir. Ayn zamanda UC bank, FC sistem tarafndan karlanamayacak miktardaki ilave
yk talebini karlamak amacyla dearj olur. Bu durumda, FC sistem gc dc baraya
D1 diyotu zerinden aktarlr ve UC bank S2 anahtar ve D2 diyotlar zerinden dearj
olarak ilave yk talebini karlar. Bu koullarda, UC banktan FC sisteme tkama
ynnde kutuplanm D1 diyotu sayesinde herhangi bir ters akm akmaz ve UC sistemin
aktaraca enerjinin tamamnn yk tarafna transfer edilmesi garantilenmi olur. lave
olarak, FC sistemin ar yklenmesini nlemek iin dearj sresi boyunca UC bankn
FC sistemden enerji ekmemesi, S1 anahtarnn ak tutulmasyla salanabilmektedir.
Burada belirtilen FC ve UC modellerinin kontrol sistemlerini gerekletirmek iin ideal
anahtarlama elemanlar, akm ve gerilim sensrleri ile yukarda belirtilen kontrol algoritmas
kullanlmtr.
2.7.3 FC/UC hibrid sisteminin g k kontrol

Yk gcndeki art, model dinamikleri ve FC sistem karakteristii gerei FC k
geriliminde bir azalmaya neden olur. Dier bir deyile, FC sistemden ekilen g ile k
gerilimi arasnda nonlineer bir ters orant mevcuttur. Bu nedenle, ykseltici tip bir dc/dc
dntrc FC/UC hibrid sistemin kna balanarak sistemin ikinci dc barasnn da 400 V
deerinde sabit kalmas salanmtr. Kullanlan dc/dc dntrc topolojisi ekil 2.11de
verilmitir.


21

ekil 2.11 FC/UC dc barasnda kullanlan yksek kl dc/dc dntrc

Dntrcde MOSFETin kap sinyali, yk taraf gerilimine bal olarak farkl
geniliklerdeki darbeler retebilen bir ayrk zamanl PI kontrolr kullanlarak elde edilmitir.
PI kontroll gerilim takip sisteminin blok diyagram ekil 2.12de gsterilmitir.


ekil 2.12 dc/dc dntrcye ait kontrol sistemi




22
2.7.4 Yk taraf iin kullanlan dc/ac dntrcler

Yukarda bahsedilen gerilimi sabitlenmi iki dc bara, ekil 2.7de gsterildii gibi IGBT
PWM inverterler kullanlarak ac baralara dntrlrler. Bu inverterlerin her ikisi de sabit dc
girilere sahip olduklarndan, her ikisi de ayn zelliklerdeki (genlik, faz ve frekans) -fazl
ac gerilimi retmek zere kullanlrlar. Bu kontrol, inverter elemanlar iin kap sinyallerini
reten uygun bir PWM generatr ile salanmtr. -fazl IGBT inverter devresi, ekil
2.13te gsterilmitir.

ekil 2.13 dc/ac dntrc modeli

nverterin gerilim denklemi parametreleri, izelge 2.7de verilmitir.
izelge 2.7 nverter gerilim denklemi parametreleri
m Modlasyon indeksi
V
dc
nverterin dc giri gerilimi [V]
V
l-l
nveterin fazlararas ac k gerilimi [V]

PWM inverterlerde, ac k geriliminin genlii, dc giri geriliminin ve modlasyon
indeksinin bir fonksiyonudur. Byle bir inverterin fazlararas k gerilimi,


23
dc l l
mV V
2 2
3
=

(2.30)
eklinde ifade edilebilir.


24
3. SMLASYON SONULARI VE YORUMLAR
Rzgar/FC/UC hibrid sistemi ve sisteme ait g kontrol niteleri srasyla, ekil 2.1 ve ekil
2.7de gsterilmitir. Bu ksmda ncelikle rzgar trbini, indksiyon generatr, FC sistem,
UC bank ve dier g ekillendirme birimleriyle ilgili aklamalar verilmitir.
Rzgar trbini dinamikleri iin, trbin karakteristiklerini ifade eden ) , (
p
c fonksiyonunun
modelinde kullanlacak kendine zg (generic turbine equation) bir denklem, Referans
[19]dan alnarak aadaki gibi tretilmitir.

6 4 3
2
1 p
5
) , ( c c e c c
c
c
i
c
i
+
|
|

\
|
= (3.1)
Burada
i
,
1
035 . 0
08 . 0
1 1
3
+

+
=

i
(3.2)
bants ile tanmlanmtr.
Burada kullanlan katsaylarn deerleri, c
1
=0.5176, c
2
=116, c
3
=0.4, c
4
=5, c
5
=21 ve c
6
=0.0068
eklindedir. c
p
'nin maksimum deerine (c
p(max)
=0.48)
0
0 = ve 1 . 8 = deerleri iin ulalr.
nn bu zel deeri, nominal deer olarak tanmlanmtr.
0
0 = iin trbinin
p
c
karakteristikleri, ekil 3.1deki gibi elde edilmitir.

ekil 3.1 Rzgar trbininin cp karakteristii


25
Farkl rzgar hz deerlerine gre generatr hz (devir/dakika) ve generatr gc (p.u.)
karakteristikleri, ekil 3.2de verilmitir.

ekil 3.2 Rzgar trbini karakteristikleri

ndksiyon generatr parametre deerleri izelge 3.1de verilmitir. Burada deeri p.u.
birimiyle verilen byklkler iin baz deerler, generatrn nominal g ve gerilim
deerleridir.
izelge 3.1 ndksiyon generatr parametre deerleri
Nominal g (P
mechanic
) 200 [HP]
Nominal gerilim (faz-faz) 460 [V]
Nominal frekans 60 [Hz]
Nominal devir says 1785 [dev/dak]
Rotor tipi Sincap kafesli
Stator rezistans 0.01282 [p.u.]
Stator endktans 0.05051 [p.u.]
Rotor rezistans 0.00702 [p.u.]
Rotor endktans 0.05051 [p.u.]
Atalet sabiti 0.3096 [s]
Srtnme faktr 0.0114 [p.u.]
ift kutup says 2



26
PEMFC sistemi, UC bank ile ekil 2.10da verilen konfigrasyon ile paralel olarak baldr.
D1 ve D2 diyotlar zerindeki gerilim dm, 0.8 V olarak, S1 ve S2 anahtarlarnn i
direnleri ise 0.001 olarak kabul edilmitir. Bu almada benzetimi yaplan model iin
Maxwell Boostcap

PC2500 UC birimine ait parametreler kullanlm ve UC biriminin

karakteristikleri izelge 3.2de gsterilmitir.
izelge 3.2 Maxwell Boostcap PC2500 UC karakteristikleri [33]
UC Parametreleri Deer
Kapasitans 2700 20% [F]
diren (dc) 0.001 25% [

]
Sznt akm 0.006 [A], 72 hours, 25C
letme scakl -40C to 65C
Nominal akm 100 [A]
Gerilim 2.5 [V]
Hacim 0.6 [l]
Arlk 0.725 [kg]

Herbir UC birimi 2.5 V nominal gerilimde ve 2700 F kapasitesindedir. FC sistemden 400 V
dc k geldii kabul edilerek, 400 V deerine ulaacak ekilde 160 adet UC birimi seri
balanarak (dizi bana 16.875 F) bir UC dizisi (string) elde edilmitir. Enerji, 16.875 F
deerindeki kapasitansta 400 Vta saklanmaktadr. UC banknn simlasyon balangcndaki
ilk gerilim deeri ise 363.5 V deerine ayarlanmtr. UC boyutu ve balant zellikleri farkl
uygulamalardaki g kapasitelerine uyacak ekilde deitirilebilir.










27
izelge 3.3 FC sistem model parametre deerleri
Aktivasyon akm sabiti (B
(1/A)
) 0.04777 [A
-1
]
Aktivasyon gerilim sabiti (C
(V)
) 0.0136 [V]
Dnm faktr (CV) 2
Faraday sabiti (F) 96484600 [C kmol
-1
]
Hidrojen zaman sabiti (
H2
) 3.37 [s]
Hidrojen valf sabiti (K
H2
) 4.2210-5 [kmol (s atm)
-1
]
Hidrojen-Oksijen ak oran (r
H_O
) 1.168
K
r
sabiti = N
o
/4F 1.844910-6 [kmol (s A)
-1
]
Metan referans sinyali (Q
methref
) 0.000015 [kmol s
-1
)
Yksz gerilim (E
o
) 0.6 [V]
Hcre says (N
o
) 712
Oksijen zaman sabiti (
O2
) 6.74 [s]
Oksijen valf sabiti (k
O2
) 2.11 10-5 [kmol (s atm)
-1
]
FC i direnci (R
i
) 0.00303 []
FC mutlak scakl (T) 343 [K]
Evrensel gaz sabiti (R
YH
) 8314.47 [J ( kmol K)
-1
]
Kullanm oran (U) 0.8
Su zaman sabiti (
H2O
) 18.418 [s]
Su valf sabiti (K
H2O
) 7.716 10-6 [kmol (s atm)
-1
]

PEMFC sistemin model parametreleri izelge 3.3te verilmitir ve FC sistemin simlasyon
balangcndaki aktif g k 2kW olarak kabul edilmitir.
ift kprl dorultucu modelinde kullanlan parametrelerin deerleri, izelge 3.4te
verilmitir.
izelge 3.4 ift kprl dorultucu parametre deerleri
Bir tristrn bastrma direnci 2 [k]
Bir tristrn bastrma kapasitans 0.1 [F]
Bir tristrn i direnci 1 [m]
Senkronize 12-pulse generatorn darbe genilii 80 [derece]
Filtre endktans 66 [mH]
Filtre kapasitans 3300 [F]
PI gerilim kontrol sisteminin oransal kazanc 2
PI gerilim kontrol sisteminin integral kazanc 20
Referans gerilim 400 [V]

FC/UC sistemlerinin knda bulunan ykseltici tip dc/dc dntrcnn parametrelerinin
deerleri izelge 3.5te verilmitir.




28
izelge 3.5 dc/dc dntrc parametre deerleri
Dntrc endktans 66 [mH]
Dntrc kapasitans 2200 [F]
Yar-iletken tipi MOSFET
Ortalama anahtarlama frekans 1000 [Hz]
PI gerilim kontrol sisteminin oransal kazanc 0.0001
PI gerilim kontrol sisteminin integral kazanc 0.01
Referans gerilim 400 [V]

dc/ac inverterler, izelge 3.6da verilmi olan parametrelere sahiptir.
izelge 3.6 dc/ac dntrc model parametreleri
Yar-iletken tipi IGBT-DIODE
Bastrma direnci 2 [k]
Bastrma kapasitans 0.1 [F]
diren 1 [m]
Tayc sinyal frekans 5 [kHz]
Modlasyon indeksi 0.98
k gerilimi frekans 60 [Hz]

Bu inverterler, 0.98 modlasyon indeksi ile 60 Hz frekansndaki -fazl ac k gerilimini
retmek zere kontrol edilmektedirler. Bylece, her ikisinin de giri gerilimi 400 V olan
inverterler, Denklem (2.18)e gre fazlararas deeri 240V olan gerilim reteceklerdir. Son
olarak izelge 3.7de ift kprl dorultucunun giriinde kullanlan transformatrn
parametrelerinin deerleri verilmitir.
izelge 3.7 Transformatr parametreleri
Nominal g 120 [kW]
Nominal frekans 60 [Hz]
Giri sarglar parametreleri (Yg) [V1 R1 L1] 460 [V], 0.00025 [p.u.], 0 [p.u.]
k sarglar parametreleri (Y) [V2 R2 L2] 230 [V], 0.00025 [p.u.], 0.0024 [p.u.]
k sarglar parametreleri (Delta) [V3 R3 L3] 230 [V], 0.00025 [p.u.], 0.0024 [p.u.]
Mknatslama (magnetizing) direnci 650 []
Mknatslama reaktans 650 []

Bu almada, Blm 1 ve Blm 2de bileenleri ayr ayr tantlan rzgar/FC/UC sistem yk
taleplerini karlamak iin kullanlmtr. Yk talebinin rzgar trbininden alnabilecek


29
maksimum gcn zerinde olmas halinde FC sistemi, ihtiya duyulan ilave gc karlar. UC
bank da, ksa sreli bir g kayna gibi alarak FC sistemin de karlayamad ilave
ykleri karlar. Rzgar trbini, FC sistemi ve UC bank; yukarda bahsedilen hibrid topolojide
ekil 3.3te gsterilen yk talebi profilini karlamak iin tasarm yaplarak benzetimi
gerekletirilmitir.

ekil 3.3 Kullancnn toplam yk talebi


ekil 3.4 Sistem simlasyonunda kullanlan rzgar hz profili


30
Sistemin dinamik davrann gzlemlemek iin ekil 3.4te verilen rzgar profili
kullanlmtr. Simlasyonda kullanlan dinamik modelin simlasyonu, modelin yksek
nonlineer ve sk yaps nedeniyle 1 GB RAM ve 1.6 GHz hzndaki ilemciye sahip bir
bilgisayarda bile 1 saati bulmaktadr. Bu nedenle, rzgar hznda yaklak 10. saniye
civarlarnda bir d gsteren 30 saniyelik bir rzgar hz profili kullanlmtr. Rzgar
hzndaki bu ani d, rzgar trbinine bal indksiyon generatrnn rettii gte ve
elektrolizr geriliminde srasyla ekil 3.5 ve ekil 3.6da gzlenen etkilere neden olmutur.


ekil 3.5 Rzgar trbinine akuple generatrn gc




31

ekil 3.6 Elektrolizr gerilimi (rzgar trbini knn dc bara gerilimi)
ekil 3.5 rzgar hznn dmesiyle birlikte trbinden alnan gte bir azalma gzlenmektedir.
Her ne kadar rzgar trbininden alnan g azaldysa da, ift kprl dorultucunun ift PI
kontroll tetikleme as sayesinde dc bara yani elektrolizr gerilimi, ekil 3.6da da
gsterildii gibi 400 V deerinde korunmutur. Yk paylam stratejisi ve dorultucunun
tetikleme asn kontrol eden PI kontrolrn kullanlmad durumda dc bara gerilimi ve
rzgar trbininden alnabilecek g, srasyla ekil 3.7 ve 3.8de gsterildii ekilde
kntye urayacakt.



32

ekil 3.7 PI kontrolr olmad durumda elektrolizr gerilimi


ekil 3.7 PI kontrolr olmad durumda rzgar trbini gc

Elektrolizr gcne bal olarak retilen hidrojen mollerinin says ekil 3.8deki gibi elde
edilmitir.


33

ekil 3.8 retilen hidrojen miktar

Hem yke aktarlan hem de elektrolizre aktarlan rzgar trbini k gc, ekil 3.5te
gsterilmitir. Her ne kadar trbin k gc azalm olsa da, elektrolizrn nominal gc
olan 18 kW, halen elektrolizre transfer edilebilmektedir. Trbin k gc simlasyon
boyunca 18 kW deerinin altna dmedii iin, elektrolizrn de hidrojen retim oran ekil
3.8deki gibi ayn kalmtr.
Yakt hcreli elektrik santralleri, kapal durumdan g retebilecei duruma gelene kadar
uzun bir srenin gemesine ihtiya duyulmaktadrlar. Bu nedenle bu almada, FC sistemden
ekilen minimum g ve balang gc 2 kW olarak ayarlanm bylece, FC sistemin daha
byk miktarlardaki gc retebilmek zere hazr durumda olmas salanmtr. Rzgar
trbininden salanan g azaldktan sonra, yk talebi ile rzgar trbini gc arasndaki fark
FC sistem tarafndan karlanmaya balamtr. FC sistem tarafndan karlanan yk talebi
miktar, ekil 3.9daki gibi elde edilmitir.


34

ekil 3.9 FC sistem tarafndan yke aktarlan g

ekil 3.3te verilen yk profiline gre, 15. saniyeden itibaren gzlenen yk art FC sistem
tarafndan karlanmaktadr. Yani hem rzgar hzndaki dten sonra yk talebi ile rzgar
gc arasndaki fark hem de yk talebindeki yeni art, yakt hcresi sistemi karlamaktadr.
15. saniyedeki yk art ile birlikte, FC sistem retebilecei maksimum gce ulam
bulunmaktadr. FC sistem tarafndan salanan gteki deiim, FC sistemin karakteristiine
uygun olarak FC sistemin i geriliminde ekil 3.10da gzlenen etkilere neden olmaktadr.
ekil 3.9 ve 3.10dan da anlalabilecei gibi, FC sistemin k gc arttka FC sistemin i
gerilimi azalmaktadr. G ve gerilim arasnda elde edilen bu iliki de FC sistem modelinin
yakt pili karakteristiklerine uygun olarak doru ve gvenilir bir ekilde altn teyit
etmektedir.


35

ekil 3.10 FC sistem i gerilimi
FC sistem geriliminin yk deiimlerine verdii geici cevap, ekil 3.10da verilen FC
sistemin salad yk gcne gre deimektedir.
FC sistem tarafndan tketilen hidrojen miktar, FC sistemden ekilen g ile orantl olarak
artar. FC sisteme doru olan birim zamandaki hidrojen ak oran, ekil 3.11de gsterildii
gibi elde edilmitir.

ekil 3.11 FC sistem tarafndan tketilen hidrojen miktar


36
Depolama tankna aktarlan hidrojenin ak oran, ekil 3.12de verilmitir. Depolanan
hidrojenin miktar elektrolizr tarafndan retilen hidrojen ile FC sistem tarafndan tketilen
hidrojen miktarnn arasndaki farka baldr.

ekil 3.12 Depolama iin birim zamanda tanka aktarlan hidrojen molleri says

Hidrojen depolama tanknn basn deiimi, depoya aktarlan hidrojen miktarna bal olarak
ekil 3.13teki gibi elde edilmitir. ekil 3.13ten de anlalabilecei gibi, tank basnc
depolanacak hidrojen miktar arttka artmaktadr. Ayn zamanda ekil 3.13e gre basn
art eimi depolama tankna aktarlan hidrojen miktar ile de orantldr.


37

ekil 3.13 Hidrojen depolama tank basnc

ekil 3.3te verilen yk talebi profiline gre, 17 ile 21 ve 25 ile 27 saniyeleri arasnda tepe
yk talepleri mevcuttur. Bu zaman aralklar boyunca, FC sistem k gc, maksimum
deerindedir ve rzgar hznda da herhangi bir art gzlenmemektedir. Bu durumda UC bank,
dc baraya doru dearj olarak bu yklenmeyi karlamaldr. UC bank tarafndan karlanan
tepe yk gleri ekil 3.14te gsterilmitir.

ekil 3.14 UC sistem tarafndan karlanan g


38
UC bank tarafndan karlanan bu g, UC bank ularnda ekil 3.15te elde edilen akm
deiimine neden olmaktadr.

ekil 3.15 Yk talebine bal olarak deien UC akm

ekil 3.15e gre, 17. saniyeden nceki UC akm sfrdr. UC akm pozitif iken (17 ile 21 ve
25 ile 27. saniyeler aras), enerji UC banktan dc baraya doru transfer edilmektedir. UC bank
akm negatif iken (27 ile 30. saniyeler aras), UC bank arj olmaktadr. UC bank, ilk
dearjndan sonra arj olamamaktadr, nk bu aralkta FC sistem zaten maksimum gc ile
ykldr. UC bank ancak 27. saniyeden sonra yk talebinin azalmas ve bylelikle FC
sistemden ekilen gcn azalmas ile yeniden arj olmaya balayabilmitir. ekil 3.16, arj ve
dearj olaylar boyunca deien ultra-kapasitr gerilimini gstermektedir. ekil 3.16dan da
grlebilecei gibi, UC bank gerilimi yke enerji transfer edildii durumlarda azalmakta, arj
olduu durumda da artmaktadr.


39

ekil 3.16 UC bank gerilim deiimi

Simlasyonun balangcnda UC bankn balang gerilimi 363.5 V deerindedir. Belirli bir
miktar enerjinin yk tarafna aktarlmas ile UC bank geriliminde bir azalma meydana
gelmektedir. rnek olarak UC bankn, 17 ve 21. saniyeler arasnda 4 saniye boyunca 30
kWlk bir g aktarmnda bulunmas gerekmektedir. 30000W s = 120000Ws deerindeki
enerjinin yk tarafna aktarlmas ile ultra-kapasitr gerilimi 363.5 V deerinden 343.38 V
deerine dmtr. Bu enerji ve gerilim deiimi bilgileri, Eitlik (3.3) kullanlarak
matematiksel olarak da ispatlanabilir.
) (
2
1
2 2
f i UC
V V C E = (3.3)
) 5 . 363 ( 16.875
2
1
4 30000
2 2
f
V = (3.4)
875 . 16
2 4 30000
5 . 363
2

=
f
V (3.5)
V V
f
38 . 343 = (3.6)
Simlasyonun 27. saniyesinden itibaren ise, FC sistem gc maksimum deerinin altna
inebildii iin FC tarafndan, UC bankn yeniden arj edilebilmesi mmkn olmutur ve UC


40
bank, gerilimi FC k gerilimine eit oluncaya kadar bir enerji kazanm yapmtr.
Her ne kadar UC ve FC sistemlerin gerilimleri yk deiimlerine gre deiimler ve
dalgalanmalar yaasa da, FC/UC hibrid sisteminin knda bulunan dc/dc dntrc, yk
taraf gerilimini sabit ve kararl tutabilmektedir. Bu dc/dc dntrcnn k gerilimi, ekil
3.17de verilmitir. Balangtaki ilk bir ka saniyede gzlenen yksek gerilim, balang
artlarna bal bir geici bir durumdur ve hzl bir ekilde snmlenmektedir.

ekil 3.17 dc/dc dntrc k gerilimi

Rzgar trbininin kna bal PI kontroll ift kprl ac/dc dorultucu ve FC/UC hibrid
sisteminin kna bal PI kontroll dc/dc dntrc, sistemdeki her iki dc barann da
srasyla, ekil 3.6 ve ekil 3.17de gsterildii gibi sabit gerilimde korunmasn salamtr.
Her iki dc barann da gerilimlerinin 400 V deerinde tutulmas sayesinde, dc/ac inverterler
yk tarafna istenen miktardaki gcn 60 Hz frekansnda ve fazlararas 240 V gerilim
deerinde tanmasnda kullanlabilmitir.
Yk tarafna rzgar/FC/UC hibrid topolojisi tarafndan aktarlan toplam g, ekil 3.18de
gsterilmitir.


41

ekil 3.18 Hibrid sistem tarafndan yk tarafna aktarlan g

Son olarak, kullanc g ihtiyac ve rzgar/FC/UC sistem tarafndan yk tarafna aktarlan
g deiimleri ekil 3.19da verilmitir. ekil 3.3te, gelitirilen rzgar/FC/UC sistem
tarafndan karlanmas beklenen toplam yk talebi verilmitir. Zaman sabitleri, kontrol
gecikmeleri ve lm hatalar gibi fiziksel snrlamalar nedeniyle yk talep gc ile retilen
g arasnda ekil 3.19da gzlendii gibi kk farkllklar sz konusu olmutur. Bu snrlar
altnda gelitirilen ve nerilen sistem, rzgar hz deiimlerine kar baarl bir ekilde uyum
gstererek yk talebini verimli bir ekilde takip edebilmitir.


42

ekil 3.19 Hibrid topolojinin g takip performans






43
4. SONULAR
Gnmzde gittike artan enerji gereksinimleri ve fosil yaktlarn hzla tkenmesi btn
dnyann alternatif enerji kaynaklar zerinde almalar yapmasna neden olmutur. Yakn
gelecekte fosil yaktlara olan bamlln azaltlmas ve Kyoto kriterlerinde belirtildii gibi
karbondioksit emisyonunun da snr deerlerin altnda tutulmas hedeflenmektedir. Bu
nedenle rzgar enerjisi, gne enerjisi ve dier yenilenebilir doal enerji kaynaklarnn
zerine yaplan almalar gittike artmaktadr. te yandan, rzgar ve gne enerjili
sistemlerin k glerinin doal artlara bamll, bu enerji kaynaklarnn baka enerji
kaynaklar ve/veya depolama sistemleri ile birlikte kullanlmalarn zorunlu klmaktadr. Bu
nedenle, son zamanlarda hibrid sistemlerle ilgili almalar yapan aratrmaclar, mevcut
kaynaklar arasnda etkin yk paylam zerine de younlamaktadrlar. Bu noktada hemen
gze arpan yakt hcresi ve elektrolizr teknolojilerinin srdrlebilir, alternatif ve evre
dostu bir zm olmas beklenmektedir.
Bu almada, ebekeden bamsz bir kullanc iin yeni bir rzgar/FC/UC sistemi uygun g
ak kontrolrleri ile birlikte tasarlanm ve modellenmitir. ebekeden bamsz kullanclar
ve dalm g retimi (distributed generatiom) zellikle yerinde retim-yerinde tketim
salad ve iletim-datm kayplarn azaltt iin son yllarda nem kazanmtr. Ancak,
yenilenebilir enerji kaynaklarndan alnabilecek anlk g, rzgar hz gibi evresel artlara
olduka bamldr. Rzgar sisteminin bu eksikliklerinin stesinden gelebilmek iin rzgar
sistemi FC/UC sistemi ile yeni bir topoloji kullanlarak birletirilmitir. Bu yeni topoloji,
farkl rzgar hz ve farkl yk ihtiyalar altnda mkemmel bir performans gstermitir.
Amalanan bu sistem, enterkonnetke olmayan uzak blgeler iin veya ebekeden izole alan
kojenerasyon g sistemleri iin ideal olmayan rzgar hz karakteristiklerinde kullanlabilir.









44
KAYNAKLAR
[1] The Energy Foundation Annual Report, The Energy Foundation, San Francisco, CA,
(2001).
[2] M.J. Khan, M.T. Iqbal, Dynamic Modeling and Simulation of a Small Wind-Fuel Cell
Hybrid Energy System, J. Renewable Energy 30 (3) (2005) 421-439.
[3] H. De Battista, R.J. Mantz, F. Garelli, Power Conditioning for a Wind-Hydrogen Energy
System, J. Power Sources, Article in Press (2005).
[4] U.S. Department of Energy, Energy Efficiency and Renewable Energy, Wind &
Hydropower Technologies Program, Wind Energy Research Area,
http://www.eere.energy.gov
[5] M.C. Williams, J.P. Strakey and S.C. Singhal, U.S. Distributed Generation Fuel Cell
Program, J. Power Sources, 131 (1-2) (2004), 79-85.
[6] R.M. Dell, D.A.J. Rand, Energy storage a key technology for global energy
sustainability, J. Power Sources, 100 (1-2) (2001) 2-17.
[7] B.D. Shakyaa, Lu Ayea, P. Musgraveb, Technical feasibility and financial analysis of
hybrid windphotovoltaic system with hydrogen storage for Cooma, Int. J. Hydrogen Energy,
30 (1) (2005) 9-20.
[8] A. Burke, Ultracapacitors: Why, How and Where is the Technology, J. Power Sources,
91(1) (2000) 37-50.
[9] F.I. Khan, K. Hawboldt and M.T. Iqbal, Life Cycle Analysis of Wind-Fuel Cell Integrated
System, J. Renewable Energy 30 (2) (2005) 157-177.
[10] B. Delfino and F. Fornari, Modeling and Control of an Integrated Fuel Cell-Wind
Turbine System, IEEE PowerTech Conference, Bologna 2 (2003) 6.
[11] D.A. Bechrakis, E.J. McKeogh and P.D. Gallagher, Simulation and Operational
Assessment for a Small Autonomous Wind-Hydrogen Energy System, J.Energy Conversion
and Management 47 (1) (2006) 46-59.
[12] F. Barbir, PEM Electrolysis for Production of Hydrogen from Renewable Energy
Sources, J. Solar Energy 78 (5) (2005) 661-669.
[13] H. Gorgun, Dynamic Modeling of a Proton Exchange Membrane (PEM) Electrolyzer,
Int. J. Hydrogen Energy, Article in Press. (2005).
[14] M. Uzunoglu and M. S. Alam, Dynamic modeling, design and simulation of a combined
PEM fuel cell and ultra-capacitor system for stand alone applications, IEEE Trans. Energy
Conversion, accepted for publication, (2006)
[15] M. Uzunoglu, A. Kizil and O.C. Onar, Her Yonu ile MATLAB (Proficiency in
MATLAB, 2
nd
Edition), Turkmen Kitabevi, Istanbul, 2003.
[16] MATLAB Simulink Simulation and Model Based Design Users Guide, Version 6.3,
http://www.mathworks.com/access/helpdesk /help/pdf_doc/simulink/sl_using.pdf
[17] MATLAB SimPowerSystems for Use with Simulink Users Guide, Version 4.1.1,
http://www.mathworks.com/access/helpdesk/help/ pdf_doc/physmod/powersys/powersys.pdf


45
[18] E. S. Abdin and W. Xu, Control Design and Dynamic Performance Analysis of a Wind
Turbine Induction Generator Unit, IEEE Trans. Energy Conversion 15 (1) (2000) 91-96.
[19] S. Heier, Grid Integration of Wind Energy Conversion Systems, John Wiley & Sons
Ltd., New York, 1998.
[20] E. Muljadi, C.P. Butterfield, Pitch-Controlled Variable-Speed Wind Turbine Generation,
IEEE Trans. Industry Applications 37 (1) (2001) 240-246.
[21] P. C. Krause, O. Wasynczuk, and S.D. Sudhoff, Analysis of Electric Machinery, Wiley-
IEEE Press (2002).
[22] M.Y. El-Shark, A. Rahman, M.S. Alam, P.C. Byrne, A.A. Sakla and T. Thomas, A
Dynamic Model for a stand-alone PEM Fuel Cell Power Plant for Residential Applications, J.
Power Sources 138 (1-2) (2004) 199-204.
[23] R.M. Nelms, D.R. Cahela and B.J. Tatarchuk, Modeling double-layer capacitor behavior
using ladder circuits, IEEE Trans. on Aerospace and Electronic Systems 39 (2) (2003) 430-
438.
[24] K.H. Hauer, Analysis Tool for Fuel Cell Vehicle Hardware and Software (Controls) with
an Application to Fuel Cell Economy Comparisons of Alternative System Designs, Ph.D.
Dissertation, Dept. of Transportation Technology and Policy, University of California Davis
(2001).
[25] R.L. Spyker and R.M. Nelms, Analysis of double-layer capacitors supplying constant
power loads, IEEE Trans. on Aerospace and Electronic Systems 36 (4) (2000) 1439-1443.
[26] R.L. Spyker and R.M. Nelms, Classical equivalent circuit parameters for a double-layer
capacitor, IEEE Trans. on Aerospace and Electronic Systems 36 (3) (2000) 829-836.
[27] O. Ulleberg, Stand-alone Power Systems for the Future: Optimal Design. Operation and
Control of Solar-Hydrogen Energy Systems, PhD Dissertation, Norwegian University of
Science and Technology (1998).
[28] K. Sapru, N.T. Stetson, S.R. Ovshinsky, Development of a Small Scale Hydrogen
Production Storage System for Hydrogen Applications, The 32
nd
Intersociety Conference 3
(1997) 1947-1952.
[29] T. Schucan, Case Studies of Integrated Hydrogen Energy Systems, International Energy
Agency Hydrogen Implementing Agreement, Final Report, Paul Scherrer Institute,
Switzerland (2000).
[30] Honda fuel cell power FCX (2004). http://world.honda.com/ FuelCell/FCX/FCXPK.pdf
[31] L. Gao, R.A. Dougal, and S. Liu, Power enhancement of an actively controlled
battery/ultracapacitor hybrid, IEEE Trans. on Power Electronics 20 (1) (2005) 236-243.
[32] M. Cacciato, F. Caricchi, F. Giuhlii and E. Santini, A critical evaluation and design of bi-
directional dc/dc converters for super-capacitors interfacing in fuel cell applications, 39th IAS
Annual Meeting IEEE Industry Appl. Conference 2 (2004) 1127-1133.
[33] Electric Double Layer Capacitor: BOOSTCAP

Ultracapacitor
http://www.maxwell.com/pdf/uc/datasheets/PC2500.pdf



46
ZGEM
Doum tarihi 28.09.1982

Doum yeri Ankara

Lise 1996-2000 Bahelievler Lisesi

Lisans 2000-2004 Yldz Teknik niversitesi,
Elektrik-Elektronik Fak., Elektrik Mh. Blm

Yksek Lisans 2004-2006 Yldz Teknik niversitesi Fen Bilimleri Enstits
Elektrik Mhendislii. Anabilim Dal


alt kurum(lar)

2003-2004 Figes Ltd. ti. Uygulama Mhendisi
2004-Devam ediyor YT Elektrik Mh. Blm Aratrma Grevlisi