TRK YAT ARATIRMALARI DERG S 63

Trk Dilinde Vasta Hli

Instrumental Case In Turkish Language
Birol PEK* ZET Trk dilinde vasta hli eki, Eski Trkede +n idi. Bu ek kullanmdan dtkten sonra ile, birle edatlar bu grevde kullanlmtr. Eski Trkede kullanlan vasta hli eki +n, Trkiye Trkesinde sayl birka kelimede kalplam olarak yaamaktadr. nceleri ok ilek olarak kullanlan bu ek, zaman iinde ilekliini kaybetmitir. Sadece baz kelimelerin yapsnda kalplam olarak varln srdrmektedir. Bazen +n eki vasta hli yerine kullanlan ile edatndan sonra gelerek ek ylmas dediimiz durumu meydana getirmektedir. Bir edat ile vazife bakmndan ona yakn bir ekin birlemesi Trkede sk grlen bir olaydr. Bu alma, Eski Trkeden Trkiye Trkesine kadar btn dnemleri iine almaktadr. Konunun btnl asndan Trkiye Trkesi Azlar ve ada Trk leheleri de bu almaya dhil edilmitir. Her blmde vasta hli eki ve bu grevde kullanlan edatlarn kullanl, fonksiyonlar ayr ayr ele alnm, vasta hli bir btn olarak deerlendirilmitir. ANAHTAR KELMELER Trk dili, Ek, Durum (hl) eki, Vasta hli eki. ABSTRACT In Trkish, instrument case affix was n in the ancient Turkish language. After this affix was abolished from usage, ile and birle particles come into usage. The instrument affix which was used in ancient Turkish language, lives in Turkish of Turkey as a prasal ending in a few words. This affix that was used very often in the past, lost its usage over time. It is used only in structure of some words. Sometimes n forms a situation called compile of ending by coming after particle of ile. That a particle and an ending which is close to it as regarts to function comprises is an event seen very often. This work absorbs all the terms from old Turkish to Turkish of Turkey. Inview of the wholeness of the subject, dialects of Turkish and regional accents of Modern Turkish were included to this work. In each part of this work, instrument affix, particles used in this function were examined one by one and instrumental affix were assessed as a whole. KEY WORDS Turkish Language, Affix, Case Affix, Instrument Case Affix
*

Okt., Frat niversitesi, Fen-Edebiyat Fakltesi Trk Dili ve Edebiyat Blm.

64 TRK YAT ARATIRMALARI DERG S

Dil, bir kurallar btn olmamakla beraber, bir kuralszlklar yn da deildir. Dil kendine has kurallar olan, deimeler gsteren, canl bir varlktr. Dil yaayan canl bir varlk olmas nedeniyle doal mecrasnda kendi kurallarna sadk kalrken, zamanla kural dna kp zel durumlar da gsterebilir. Bu zel durumlar zaman iinde kurallamaya balar. Bylelikle dil geliimini srdrr, duraan bir yap gstermez (Gemici, 1993: 1). Dil, yalnz kendisine has kurallar olan bir yap deil, ayn zamanda bir deerler sistemidir (Bayrav, 1998: 43). Her kelimenin, her ekin dilde bir deeri vardr. Dilin yapsnn, ileyiinin belirlenmesi iin zellikle eklerin cmledeki grevlerinin ok iyi bilinmesi gerekir. nk kelimeler ald eklerle cmle iinde ilerlik kazanrlar. Trk dilindeki eklerin durumunu yazl belgelerden itibaren takip edebiliyoruz. Fakat bazen karmza kan eklerin izahn yapmakta zorluk ekiyoruz. Bu zorluu amak iin Eski Trkeden Trkiye Trkesine, Trkiye Trkesi Azlarndan Trk Lehelerine kadar her dnem ve sahay sistemli bir ekilde ele almak gerekir. Dilde kullanlan bir ek birden bire ortaya kmaz. Elbette onun ortaya kmasn salayan durumlar vardr. Bu da gnn artlar ve dilin ileklii ile ilgili bir olaydr. Belli bir dnemde ok ilek olan bir ek zamanla kullanmdan derek kendi grevini baka eklere brakabilir. Trk dilinde kelimeyi meydana getiren unsurlar, kk + yapm ekleri + ekim ekleri eklinde sralanr. Yapm ve ekim eklerinin grevleri farkldr. Trk dilinin en byk zelliklerinden birisi, eklerin kelime bnyesinde bir tek grevde kullanlmasdr. Bir ek istisnalar dnda (i+ten+lik, gz+de) ya yapm ya da ekim ekidir. Eklerin st ste gelmesi Trk dilinin ve genellikle sondan eklemeli dillerin en byk zelliidir (Deny, 1995:6). ekim ekleri bazen eklendii kelimeyle kalplaarak, ekim eki olmaktan kp yapm eki olabilir. Bu da ek kalplamas dediimiz durumu meydana getirir. Yapm eki grevine brnerek baka bir ek gibi grnen bu ek, ayn kelimeye bir daha eklenerek ek ylmas olay dediimiz durumu meydana getirir. (Korkmaz, 1994:19) ster yapm eki olsun, ister ekim eki olsun, her ekin belli bir grevi vardr. Bu yzden Trk dilinin ekler sistemini ve bu sistemin tarihi geliimini incelemek bir anlamda btnyle Trk dilini incelemek demektir sz bu konunun ehemmiyetini

TRK YAT ARATIRMALARI DERG S 65

vurgulamaktadr (Buran, 1999:207). sim ve isim soylu kelimeler, cmle iinde aldklar ekim ekleriyle ileklik kazanrlar. Vasta hli eki de isim ekim eklerinden birisidir. Konunun daha iyi anlalmas iin ismin hlleri ve vasta hlini ksaca u ekilde tanmlayabiliriz. Bir ismin cmle iinde bulunduu dilbilgisi ekline ya da yaln veya eklerle ald geici duruma ismin hli denir. (Buran, 1999:263) Trkede isimlerin, ifde ettikleri mnasebetlere gre u hlleri vardr: 1.Yaln hl (Nominatif) 2.lgi hli (Tamlayan durumu / Genitif) 3.Ykleme hli (Belirtme durumu / Akkuzatif) 4.Ynelme hli (Yaklama durumu / Datif) 5. Bulunma hli (Kalma durumu / Lokatif) 6. kma hli (Uzaklama durumu / Ablatif) 7. Vasta hli (Ara durumu / nstrumental) 8. Eitlik hli (Ekvatif) 9. Yn gsterme hli (Direktif) Bir ismin, baka bir kelimeyle ilgi kurmak zere ald eke hl eki (ad durum eki) denir. Hl ekleri, ismi kendisine tabi olmayan, kendisinin tabi olduu unsurlarla ilgi kuran eklerdir. (Glensoy, 1995:178) Vasta hli, Gramer Terimleri Szlnde: smin belirttii nesnenin vasta olarak kullanldn fiile vasta olduunu belirtmek iin kullanlan hl eklinde tanmlanmaktadr. (Korkmaz,1992:164) Vasta hlini dier bilim adamlar u ekilde tanmlamlardr: Adn belirttii nesnenin bir ara olarak kullanldn gsterir (Bozkurt, 1995:164). Adlarn ara durumu eylemin hangi arala ilendiini, kiminle ilendiini, nasl ya da hangi artlar altnda ilendiini ve ne zaman ilendiini gsterir. (Tekin, 2003: 116). Vasta hli fiilin ne ile, nasl, ne zaman yapldn gstermek iin ismin ald hldir. (ztrk, 1994: 53). Vasta hli, ismin fiile bir vasta olduunu ifade etmek iin girdii hldir. Bu hl de ekli olup eki vasta ekidir. Demek ki vasta eki de ismi fiile balayan bir hl ekidir. (Ergin, 1980: 228) Trkiye Trkesinde vasta hli iin, u terimler kullanlmaktadr. Ara, balama, aral, aletlik, ile, bilelik, birlikte, kimle hli/ durumu, instrumental.

66 TRK YAT ARATIRMALARI DERG S

simleri vasta hline getiren eke, vasta hli eki denir (Korkmaz, 1992: 64) Bu ek ismin instrumental eklini yapar, vasta ve zaman ifade eder, ismi fiile balar (Ergin,1986:288) Trkenin asl vasta hli eki +n dir. Ancak bu ek, bugn kullanmdan dmtr. Baz kelimelerde kalplam bir hlde yaamaktadr. Bu ek, yazn, kn, yayan, len, gndzn, ilkin gibi kelimelerde grlmektedir. zellikle de zaman ifade eden kavramlarda kalplamas dikkat ekmektedir. Trkiye Trkesinde vasta hli eki alm iki kelime ile ardn ardn, iin iin, kyn kyn, ucun ucun vb. ikilemeler yaplmaktadr. Bu ikilemeler cmle iinde durum zarf grevinde bulunur. Tahsin Banguolu, bu ikilemelerdeki vasta hli ekine zarf yapan ek demekte ve bu eki yapm ekleri iinde ele almaktadr (Banguolu, 1986:180). Gelmeksizin, grmeksizin, anlamakszn, bulmakszn, vb. Trkiye Trkesinde ok kullanlan vasta hli eki alm kelimelerdir. Bu kelimeler cmle iinde zarf grevinde bulunurlar. Bu kullanmlar Eski Trke dneminden beri devam ede gelen kullanlarn kalntlardr (aatay,1943: 93). Vasta hli eki +n, Eski Trke, Orta Trke ve Eski Anadolu Trkesi dnemlerinde kullanldktan sonra, Osmanlca dneminde kullanmdan dmtr. Eski Anadolu Trkesinde asl vasta hli eki +n olmakla birlikte, +la, birle, ile ekilleri de kullanlmtr. +n eki kullanmdan dnce, onun yerini ile edat almtr. Trkiye Trkesinde ile son ekim edat ve onun eklemi +la / le ekilleri vasta hli grevinde kullanlmaktadr. Kim okurdu kim yazard Bu dm kim zerdi Koyun kurt ile gezerdi Fikir baka bak olmasa (Pehlivan,1984:220).

ile edat kendinden nceki kelimeye eklenince ilk hecedeki i der Yamurdan sonra byrm baak Meyveler sabrla olgunlarm Bir gn gzlerimin ta iine bak Anlarsn ller niin yaarm (Karako, 1998:8)

Sonu nlyle biten kelimelere eklendiinde ise i der, y sesi trer. Dallar, ilkbaharn tatl rzgrlaryla kmldyordu.

TRK YAT ARATIRMALARI DERG S 67

A. ESK TRKEDE (Gktrke, Uygurca) Eski Trkede vasta hli eki +n dir. nsz seslerle biten kelime ses uyumuna gre +n, +in yuvarlak nll kelimelerden sonra +un, +n olarak kullanlmaktadr.(Gabain1988:64) N aznda bazen +n eklinde kullanlmtr (Tekin,1992: 69). sme eklenen vasta hli eki, vastasyla, sebebiyle, dolaysyla, iin, ile, beraberlik manalar ifade eder (aatay, 1943: 93). Tmirn (demir ile) (Gabain,1988: 64). Trsn (tresiyle) (Caferolu, 1984:138) yir sayu barmi bodun l yit yadagn yalan? l yiti yana klti. (KT D 2728) (Ben kendim tahta ktmda her yere gitmi olan halk, le yite, yayan yapldak dnp geldi.) (Tekin, 2003: 117). Vasta hli eki alm isimler bu cmlede durum bildiren zarf grevinde kullanlmtr. Bir at ork ermi, ann barm. (BK D 7) (Ergin, 1986: 93). (Bir at yolu imi, onunla gitmi) Trgi kagan kzn rti ulu trn oglums al birtim.(BK K 9-10) (Trgi Hakannn kzn ok byk bir trenle oluma alverdim.) (Tekin, 2003: 117) Vasta hli eki, bu cmlede bir zamirle kullanlmtr. Cmleye vastasyla anlam katmaktadr. Sig sabn yimak agn arp(KT G 5) (inliler tatl szlerle ve yumuak hediyelerle kandrp) (Tekin, 2003: 117). Yukardaki rnekte ise, vasta hli eki, zarf-fiile bal bir zarf tekil etmitir. ekim edat olarak kullandmz ile grevindedir. Ahmet Caferolu, -pan/-pen zarf-fiil ekinin p+an/ -p+en eklinde olduunu ve zarf-fiiller iinde yer alan pan/-pen, ekindeki +an/+enin vasta hli eki olduunu sylemektedir. Kelipen (Gelmekle), Slepen (Ordu sevk etmekle). (Caferolu, 1984: 138). K. Gronbech ve Necmettin Haceminolu da ayn grtedirler; ancak Zeynep Korkmaz, bu gr benimsemez. O, -pan /-pen, -p zarf-fiil ekinin an/ -en ekiyle geniletilmi bir tr olduunu savunmutur.

68 TRK YAT ARATIRMALARI DERG S

Zeynep Korkmaza gre Trk dilinde iki -n vardr. Bunlardan biri hl zarf yapan -n dir. kincisi vasta hli yapan +n dir. Zeynep Korkmaz, yukardaki an/ -en ekinin bir vasta hli eki olabilmesi iin, ncelikle fiil soylu deil, isim soylu bir kelimeye eklenmesi gerektiini sylyor. Biz de bu tespitin doru olduunu dnyoruz ve bu gre katlyoruz. Zeynep Korkmaz, konuya anlam bilimi asndan bakarak pan/-pen eklindeki vasta hli ekinin varln deil; aksine p zarf-fiil ekindeki fonksiyonu tekrarlayan bir anlam, yani pekitirme olaynn varln tespit etmitir. Yani pan/-pen ekinin p zarf-fiil eki ile an/-en eklindeki ikinci bir zarf-fiil ekinin kalplamasndan meydana geldiini ileri srer. Zeynep Korkmaz, bu ekle ilgili grlerine u ekilde devam etmitir: Trkede edat treten zel ekler bulunmad; zarf tretme ekleri de yetersiz olduu iin dil, aralarndaki grev ortakl sebebiyle ve kalplama yolu ile bu zarf-fiil ekinden yararland gibi, isim soyundan kelimelere getirilen +n vasta hli ekinin kalplamas suretiyle de baz zarf trlerini oluturmutur. bar+n yat- (karn zerine yatmak), ayagn tur- (ayak zeri durmak) rneklerini veren Zeynep Korkmaz, son olarak bu konu ile ilgili grlerini u ekilde dile getirmektedir: te, Trk dilindeki eitli zaman ve tarz zarflar ile edatlarn bir yandan byle vasta hli +n ekiyle tretilirken bir yandan da -n zarf-fiil ekiyle tretilmi olmas, zamanla bu iki ekin birbirine kartrlmasna yol amtr (Korkmaz,1995:182). Tilin ezk yalgan sav szledimiz erser(Dille yalan sz syledik ise) (aatay, 1943: 93). Trtn bilge biligin (drdnc hekimliinden) (aatay, 1943: 94). Bu iki rnekte vasta hli eki sebebinden, yznden anlamnda kullanlmtr. Kut bulm tznler bu tltagn anta barmaz (Saadete ermi asiller bu sebepten dolay oraya varamazlar) (aatay, 1943: 94). Bu cmlede vasta hli dolaysyla anlamnda kullanlmtr. Cmlede sebep bildiren unsur vasta hli eki almtr. Toz toprak zin sndi. (toz toprak kendiliinden yatt.) (aatay, 1943.104). ahs ifade eden zamirde vasta hli eki kullanlmtr. Bir iin kendiliinden olmasn daha fazla kuvvetlendirmektedir.

TRK YAT ARATIRMALARI DERG S 69

Kendi sevigin z lmekke kirr. (Kendi kendisini sevmek yznden kendi kanna girer.) (aatay, 1943: 94). Vasta hli sebebiyle grevinde kullanlmtr. Eski Trkede ek ounlukla -den dolay ifadesinin yerini tutar. Yln, ayn, turkaru ev bark iinde. (yllarca ve aylarca daima ev bark iinde) (aatay, 1943:104). Vasta hli eki, zaman kavram ifade eden kelimelerle beraber kullanlmtr. Bazen vasta hli eki alm kelimeler arka arkaya gelebilir. rtegisin. (Ertesi gne) (aatay, 1943: 97). yelik ekinden sonra vasta hli eki gelmitir. Zaman ve tarz bildirmektedir. Tengrim (an)+n biznin kop kama ksemi ksmz alku saknm saknmzn(Tanrm onun iin bizim btn arzu ve dncelerimizi) (Korkmaz, 1994: 23) Vasta hli eki ondan dolay , onun iin grevinde kullanlmtr. Bir dn (bir zaman) (Korkmaz, 1994: 27). Vasta hli eki alm d kelimesi dn eklinde yine zaman anlamndadr. Cmlenin akna gre o zaman veya vaktiyle anlamnda kullanmak yanl olmaz. Nekin ag barm kazgansar k bolur. (Nasl servet kazanlrsa ok olur) (aatay, 194:104). Soru zamiri vasta hli ekiyle birlikte kullanlmtr. Cmleye, ne ekilde, ne yolla, anlam katmaktadr. stn tengri yiri, altn tamu yiri. (yukars tanr yeri, aas (altta) cehennem yeri) (aatay, 1943: 98) Bu rnekte vasta hli eki bulunma hli grevinde kullanlmtr. gsizin adaszn tay,1943:100). turalm. (hastalksz zorluksuz yaayalm.) (aa-

Olumsuzluk bildiren eklerden sonra da vasta hli eki ilek olarak grlmektedir. Cmlede durum zarf greviyle kullanlmtr. Kut kl zin keldi. (baht ve eref kendiliinden (aramadan) geldi.) (aatay, 1943:103).

70 TRK YAT ARATIRMALARI DERG S

Bir iin kendiliinden olmasn daha fazla kuvvetlendirmek iin vasta hli eki kullanlmtr. Talat Tekin, Orhon Trkesi Grameri isimli eserinde vasta hlini isimlerin Ara Durumu bal altnda be madde hlinde incelemitir: 1. Eylem arac: bir rig okun urd. (KT D36) ( Prens Kl bir askeri ok ile vurdu.). az totokug ligin tutd. (KT D 38) ( Prens Kl Azlarn askeri valisini eli ile tuttu.). bu yolun yorsar yarama. (T 32) (Bu yoldan yrrsek bizim iin iyi olmayacak.) 2. Eylemin kiminle birlikte ilendii: kaganmn s eltdimiz. (T 53) (Hakanmla birlikte ordu sevk ettik.) kam kagan yiti yegirmi rin takmi. (KT D 11) (Babam Hakan on yedi er ile daa km). kugu ku kanata urup ann kalyu barpan gi kaa tgrmi. (IB 35) (Kuu kuu onu kanatna vurup onunla havalanp gitmi, onu anasna babasna ulatrm.) 3. Eylemin ilenme tarz: anta tr oguz kopn klti. (T 16) (Ondan sonra Ouzlar hep birlikte geldiler.) O totok yurin yaraklg ligin tutd. (KT D 32) ( Prens Kl Ong Totokun kayn biraderini silahl eli ile elinde silah ile tuttu.) (Tekin, 2003: 117) 4. Bala grevinde: ingk klkin toglada oguz klti. (T 15) (ngek glc ile Tola rmandan Ouzlar zerimize geldi.) Bilmz biligin biltkmn dkmn buna bitig bitidim. (K G 3) (Cehalet ile, bildiklerim ile ve hatrladklarmla bunca yazy yazdm.) 5. Eylemin ilendii zaman: kn kta tapa sldim. (BK G 2) (Kn Htaya sefer ettim.) ol yl kzn ilgr yordm tatarg ayttm. (M D 8) (O yl gzn douya doru yrdm, Tatarlar sordum.) (Tekin, 2003: 118) Eski Trkede vasta hli grevinde kullanlan bir son ekim edat birle bulunmaktadr. +n vasta hli eki ile ayn grevde kullanlmaktadr. Bir sre ikisi birlikte kullanlmtr.

TRK YAT ARATIRMALARI DERG S 71

A.Von Gabain, bu edatn etimolojisini yle yapmtr: Birl (bir + (i) l-) (birlemek, bir olmaktan, le, ile beraber) (Gabain, 1988: 93). Necmettin Haceminolu : birlenin bir ekim ve balama edat olduunu syledikten sonra kelimenin kkenini yle izah eder: Birle < bir + le <bir + ile (Bir+i-l-e) Bir + (i) l-e Bir: sim Kk +i: simden Fiil Yapan Ek. - l- :Fiilden Fiil Yapan Ek. -e : Zarf-Fiil Eki.((Haceminolu, 1971: 22) C. Brockelman, birle yi fiil meneli edatlar arasnda gstermektedir. W. Radloff, kelimeyi bir + le eklinde izah etmitir. W.B.Bang ve R. R. Arat ise, bu edat birle < bir + le (ile) eklinde izah etmilerdir (Haceminolu, 1971: 22) K. Grnbeche gre birle bir edattr. Aratrmac bu edatn bazen zarf olarak da kullanldn savunarak aadaki rnei verir. nim kltegin birle kazgandm. (kk kardeim Kltigin (ile) bir (olarak) hareket ettim, yani kk kardeim ile birlikte hareket ettim.) (Grnbech, 1995: 31) Eski Trkedeki birle edat daha eski bir dnemde ortaya kmtr. Vasta hli eki +n ilevini kaybedince onun yerine gemitir. Sizni birl (sizinle) ahs zamiriyle birlikte kullanlmtr. (ile) anlamndadr. (Gabain, 1988: 93) im kagan birl szledimiz (kk kardeim Kltigin ile konutuk) (Ergin, 1986: 81). oa sengn sekiz tmen s birle sngtm (oa general, seksen bin asker ile savatm.) (Ergin, 1986: 82). Birliktelik, beraberlik anlamnda kullanlmtr. ki yigirmi edg din birle (on iki iyi saatle) (aatay, 1943: 93).

72 TRK YAT ARATIRMALARI DERG S

din deki vasta hli eki fonksiyonunu yitirmitir. Bu yzden kendisinden sonra yeni bir vasta hli grevinde kullanlan birle edatn almtr. B. ORTA TRKEDE l. Karahanl Trkesinde Karahanl Trkesinde vasta hli eki +n, +la, +le ekleridir. Vasta hli grevinde, bile, birle edatlar da kullanlmtr. Tilin tg- (dille dmele), Tnle (geceleyin, geceyle) (Paacolu, 1995: 8) Nasihat kiike klur ol tusu Nasihat tigle tilese yis (Nasihat insana fayda getirir; nasihati lokma-lokma ver isterse yesin) (Haceminolu, 1996: 31) Bu beyitte tigle ile durum zarf yaplmtr An kodmaz hergiz kamu tnl Yitrr irr tz sanl (Arat, 1979:3) (Btn canllar hibir zaman a brakmaz, var ettiklerinin hepsine yedirir ve iirir.) Bu beyitte an, a olarak anlamnda kullanlp durum zarf grevindedir. Hcib kirdi ilig tapa yz urup ligke tndi adakn turup (Arat, 1979:578)

(Hcib dnp, hkmdarn huzuruna girdi ve ayakta durarak keyfiyeti ona arz etti.) Bu beyitte vasta hli eki bulunma hli eki grevinde kullanlmtr. Vef klsa begke tilep edg at Ol at birle edg kalr meng at (Arat, 1979: 298) (yi ad dileyerek beye vefl olmal; bu iyi ad ile onun ad da ebedilemi olur.) Bu beyitte birle edat beraberlik anlamnda kullanlmtr. Arlad hcib orun birdi tr Edeb birle ay told olurd kr (Arat, 1979: 578)

TRK YAT ARATIRMALARI DERG S 73

(Hcib ona sayg gsterdi ve bakede yer verdi, Ay Told edep ile yerine oturdu.) Karahanl dneminin nemli eserlerinden biri olan Atabetl -Hakyk ta vasta hli birle nin yansra bile edat da kullanlmtr. Tiisi kalp bir er bile (Kars baka bir erkek ile kalp) (Arat, 1992: 62)

Ajun told cudvan cefa cevr bile (Dnya dmanlk cefa ve eziyetle dolu) (Arat, 1992: 72) Ugan hkmi birle kelr kelgen i (Her gelen i Kadir (Tanr) hkm ile gelir) (Arat, 1992: 4) 2. Harezm Trkesinde Harezm Trkesinde vasta hli eki +n dir. Bununla beraber son ekim edat birle ve onun kuvvetlendirilmi ekli olan birlen kullanlmtr (Paacolu, 1995:124) +n Ekinin Kullanm Eligin urdu. (eliyle vurdu) (Paacolu, 1995:124) Bu musulmnlq dni garbluqn zhir bold, qymet etekinde taq garbluqn qaytgay. (Bu mslmanlk dini garip bir ekilde geldi ve garip bir ekilde gidecek) (Eckmann, 1995: 5) Bu iki rnekte vasta hli eki, durum zarf grevinde kullanlmtr. Peygamber as yann ykld. (Peygamber as yan zerine ykld.) (Eckmann,1995: 9).Bu rnekte grld gibi, vasta hli eki yer gsteren kelimeyle birlikte kullanlmtr. Azn azn kaldurd an ol i tapa bulad (Azar azar onu kaldrd o ie doru bulatrd.) (Yce, 1993: 43) Vasta hli eki, durum zarf yapacak bir ekilde ikilemeyi oluturan kelimelerle birlikte kullanlmtr. Ol vaktn kim umahda (Karamanlolu, 1959: 33) erdim. (O zamanda ki cennette idim.)

Bu rnekte vasta hli eki zaman kavramn ifade eden kelimeyle birlikte kullanlmtr. Bulunma hli grevindedir. nn (ses, sesiyle) (Toparl, 1998: 31)

74 TRK YAT ARATIRMALARI DERG S

birle Edatnn Kullanm Bir kn Ab Cehl al yaranlar birle meveret qld. (Bir gn Ebu Cehil, dostlar ile maverede bulundu.) (Eckmann, 1995:10) brahim peygamber taq elgini taq adaqn yip birle baglad. (brahim peygamber de (onun) elini ve ayan ip ile balad.) (Eckmann, 1995:148) bile Edatnn Kullanm Gehi iret bile zin avtur. (Bazen elence ile kendini avuturdu.) (Haceminolu, 1971: 19) Nie efsun bile sz sylemek (ok etkileyici sz sylemek.) (Haceminolu, 1971: 19) 3.Kpak Trkesinde Kpakada vasta hli eki +n ile birlikte, bile, bilen, birle, birlen ekilleri de grlmektedir. (Paacolu, 1995:165) +n : r iinde an ler (Karamanlolu, 1989: 86) bolsa(maara iinde alktan lse)

an yal uzun tema kl(onu yalnz olarak seyret) (Karamanl olu, 1989: 51) kerem vaktn tutar-sen(kerem vaktinde tutarsan.) (Karamanlolu, 1989: 92) ahamn krvn bir yirge yitti. (akamleyin kervan bir yere vard.) (Karamanlolu, 1989: 101) Kpak Trkesi eserlerinde vasta hli eki +n canlln koruyamamtr. Baz kelimelerde kalplamtr. (Karamanlolu, 1994: 74) kndzn, yazn. (Paacolu, 1995:166) ahamn, (Toparl, 1999: 25) anszn, kzn (gzn, sonbaharda) (Karamanlolu, 1994: 74) Bile : Tang bile sultn krnakn izledi. (Tan vaktinde Sultan hizmetilerini seyretti.) Anng bile glib bold. (Onunla galip geldi.) (Haceminolu, 1971:21)

TRK YAT ARATIRMALARI DERG S 75

Birle: bu bir silah turur kim munng birle mecm halyk amel klurlar. (Bu bir silahtr ki bununla btn cariyeler amel ederler.) H silah yok turur kim anng birle urukaylar. (Hi silahlar yoktu ki onunla savasnlar.) (Uurlu, 1987: 97) Andn songra arkunluk birle seyr klgl. (Ondan sonra yava bir ekilde seyret.) (Uurlu, 1987: 39) Birlen: sohbet itme yaman kii birlen. (Kt kii ile sohbet etme!) (Haceminolu, 1971: 27) Ey ta riy birlen bizenmi.(Ey ta riy ile sslenmi.) (Karamanlolu, 1989: 79) Bunlarn dnda az da olsa +la, +layn eklerinin de kullanld grlmektedir. Ylla (yllarca), Matlaplayn (istenilen ekilde) (Paacolu, 1995:166) 3. aatay Trkesinde Asl vasta hli eki +n dir. ile edat ile yaplan kalplam +le, +la eklindedir. Vasta hli eki grevinde kullanlan bile, bilen, birle, birlen, ilen ekilleri vardr. +n: Baralarn kat. (hepsi kat) Knglm tilerin hakkn ed klgay sen (gnlmn dileini hakkyla yerine getireceksin) h eksizin (hi phesiz olarak) (Eckmann, 1988:73) +la, +le: Bu kn tangla (bugn veya yarnla), Ming kurla (Sek. Div. 6a:9) (Eckmann, 1988: 77) birle: (binlerce vakit)

Bu mni birle dirler tein gl. (Bu mana ile atein gl derler.) kim ayr hayln hem anng birle sprdng. (Ki hayalini de onunla sprdn.) (Haceminolu,1971: 24)

birlen: Ki kalmas demi bir huy birlen (ki kalmas demi bir huy ile) kahr birlen (kahryla) (Haceminolu,1971: 27) bile: Yz gam bile kalp. (Yz gam ile kalp.)

76 TRK YAT ARATIRMALARI DERG S

Alar bile irdi.(Onlar ile ulat.) ilen: T ilen. (T ile.) Nie begler ilen. (Nice beyler ile) C. ESK ANADOLU TRKESNDE

(Haceminolu, 1971: 19)

(Haceminolu, 1971: 47)

Eski Anadolu Trkesinde vast hli +n, +layn, +leyin ekleriyle yaplmtr. Bunlarn yannda ile, birle, edatlar da ok kullanlmtr. +n Fiilin hangi vasta ile yapldn bildiren vasta eki (+n) Eski Anadolu Trkesinde ilek bir ekilde kullanlmtr. Muteber degl namaz niyetszin. (Namaz niyet edilmeden klnrsa muteber olmaz.) (ahin, 2003: 49) Sabahn (sabahleyin) (Timurta, 1992:138) Baz tekrar gruplarnda ikinci kelimeye +n vasta hli eki gelerek ismi kuvvetlendirir. Gn gnin kuvveti eksilir. (Her gn kuvveti tkenir.) Yer yerin n ettiler. (Her yere haber verdiler.) (aatay, 1943: 95) Devaml bir hli tasvir iin de vasta hli eki +n kullanlmtr. , Dnin gnin namaz klur. (Gece gndz namaz klar) (aatay, 1943:104) Dier baz rneklerde de +n u ekilde kullanlmtr. Yzin dp (yzst derek) (aatay, 1943:104) Ayakn r dursa namza (Ayakta namaza dursan) (Glsevin, 1997: 68) simlerde +n Ekinin Kullanm Grdk ol dem ol put, dti yzin.(O zaman o putun yzst dtn grdk.) Gndzin gn ule virr. (Gndz vakti gn k verir.) (Glsevin, 1997: 68) Zamirlerde +n Ekinin Kullanm Ann olmaz halku aa minneti. (Halkn ona minneti onunla olmaz.) (Glsevin, 1997:68)

TRK YAT ARATIRMALARI DERG S 77

+suz Ekinden Sonra +n Ekinin Kullanm Kudret ile ta ta ld ansuzn. (Kudret ile da anszn dald.) (Glsevin, 1997: 68) Muteber degl namaz niyetszin. (Namaz niyet edilmeden klnrsa muteber olmaz.) (ahin, 2003: 49) +la Grer Glsevin, +la ekinin ile edatndan eklemi olan +la ekinden farkl bir ek olduunu sylemektedir. Eski Anadolu Trkesinde kullanlan zarf yapan bir +la ekinin olduunu savunan bilim adamlar ounluktadr. Bu konuda Elvset Zakirolu Abdullayev, +la ekinin eskiden kullanlan +lay > +ley > +la ekinden geldiini ve gibi anlamn veren bir ek olduunu sylemektedir. (Abdullayev, 1996: 21) E.Z. Abdullayev, bununla ilgili olarak bele (bunun gibi), olay (onun gibi) rneklerini vermektedir. Eski Anadolu Trkesinde +la eki ile, ile edatndan gelen +la eki birbirine karm durumdadr. Grer Glsevin bu ekle ilgili u rnekleri vermektedir: Yz be direm bala katup her gn tala yiseler (Yz be dirhem bala katp hergn tan vaktinde yeseler) Ala bir miskl andan yiseler, cim ehvetin getrr. (A karnla bir miskal ondan yerlerse ehvet gcn artrr.) Biz varcak ol ava gitmi idi Bir arslan dirile dutm idi (Biz vardmzda o ava gitmi idi, bir arslan diri olarak yakalamt) Gnde yedi kurla bu du (Gnde yedi kere bu dua) An hamla yiseler, madeye ar gelr (Onu ham bir ekilde yerlerse middeye ar gelir) (Glsevin, 1997: 69) +la Bu ek ile edatnn eklemi eklidir. +(I)la olabildii gibi, nl ile biten kelimelerden sonra +y(I)la eklinde de grlmektedir. Miskin yunus licek, sini nurla dolcak (Miskin Yunus lecek, kabir nurla dolacak)

78 TRK YAT ARATIRMALARI DERG S

Ey ah buyur bir legene getrp suyla toldursunlar didi (Ey ah buyur, bir leen getirip su ile doldursunlar dedi.) (Glsevin, 1997: 70) +layn, +leyin F. Kadri Timurta, bu ek iin grlerini yle belirtmitir: Bu ek ile benzetme +leyin (+layn) (la-y--n) birleik edat yaplmaktadr. Adlayn. (Ad ile), Kalkanlayn (Kalkan ile) (Timurta, 1992:138) Tahsin Banguoluna gre, +leyin, zarf yapan bir ektir. Tahsin Banguolu, iki vasta hli ekinin st ste gelmesi ile Eski Anadolu Trkesinden nce bir +leyin birleik ekinin meydana geldiini sylemektedir. Bu ekin, Eski Anadolu Trkesinde bir benzerlik hli anlatmna sahip olduunu aadaki rneklerle pekitirmektedir. Blblleyin. (Blbl ile), Nergisleyin (Nergis ile) (Banguolu, 1986:191) Saadet aatay, bu ekle ilgili grlerini yle aklyor: +layn, +leyin eklendii isme gibi anlam vermektedir. Bu ek Eski Anadolu Trkesinde olduka yaygndr. 14. Asrda Eski Anadolu Trkesi ile beraber douda aataycada az ok bulunmaktadr. Saadet aatay, boncuklayn, karncalayn, yamurlayn, odlayn, rneklerini verdikten sonra +layn, +leyin ekinin etimolojisini yle yapmtr: la-yu-n -la: simden Fiil Yapan Ek -yu: Gerundium -n: Vasta hli eki Eski Anadolu Trkesinde grlen +clayn, +cileyin ekleri sadece ahs zamirlerine gelmektedir. Sencileyin< seneleyin. Bencileyin<beneleyin Saadet aatay, +cileyin ekinde asl gibi anlamn veren +e eitlik hli eki olduunu syler. (aatay, 1943:104) Ancak farkl iki hl ekinin st ste gelmesi Trk dilinde ok rastlanlan bir durum deildir. Elvset Zakirolu Abdullayev, mencileyin, bencileyin, sencileyin, sencileyin, ancleyin, anclayn, buncalayn, muncaleyin rneklerinden hareketle bu konudaki

TRK YAT ARATIRMALARI DERG S 79

grlerini yle belirtmektedir: Burada +layn eki zamirlere dorudan doruya deil, miktar, mukayese bildiren +ca, +ce, eklerinden sonra birleir. Bu grler dorultusunda sencileyin kelimesinin etimolojisini yle gsterebiliriz: Sen+ci+ley+i+n Sen: +ci: sim Kk ( II. Tekil ahs zamiri) Eitlik hli eki

+ley: Birgelik hli eki (benzetme, mukayese) +i: +n: Yardmc ses Vasta hli eki

+layn ekini, Saadet aatay ve E. Zakirolu Abdullayev farkl ekilde yorumlamaktadr. Grer Glsevin, acla yiyecek karn balar rneindeki acla kelimesinin ala olmas gerektiini savunarak muhtemelen la ekli ile la arasnda buluma olmutur yorumunu yapmaktadr. (Glsevin,1997: 69) Zeynep Korkmaz, tarz zarflar yapan +la, +le ile vasta ve beraberlik gsterme eki +la, +le farkl ekler olduunu savunmasna ramen bu konuda kesin bir hkm vermemitir. (Korkmaz, 1994:175) +layn eki hakknda grler farkl olduu iin kesin bir yorum yapmak zordur.1 le ile son ekim edatdr. simden ayr kullanld zaman edattr. Vasta ve beraberlik bildirir. sme +la, +le eklinde bitiik yazlnca vasta hli eki adn alr. Ayr yazlnca vasta hli grevinde bulunan edat adn alr. Eski Anadolu Trkesinde la, ile, +la, +le ekilleri grlmektedir. (Timurta, 1992: 138) Odun ile. Gzyle bak-, (Timurta, 1992: 138)

Bkz. Daha geni bilgi iin: Ahmet Buran, Trkede Kelimelerin Eklemesi Ve Eklerin Kkeni, 3. Uluslararas Trk Dili Kurultay 1996, TDK Yayn, Ankara 1999, s.207214 Zeynep Korkmaz, Trkede Ek Ylmas Olaylarnn Meydana Gelii zerine, TDAY Belleten, Ankara 1960, s. 175180 A. M. erbak, Trke Morfoloji Tarihini nceleme Meselesine Dair, TDAY-Belleten 1989, Ankara 1994, s.317321

80 TRK YAT ARATIRMALARI DERG S

Bir ulu ta bir diile vursa ol ta cmle kum kayr klad. (Bir byk da bir di ile vursa o da tekrar kum gibi yapt) ve yapra n zeyt yala ovup merhem bigi eylerse aru sokmu yire vursalar agusun eker. (ve yapran zeytinyayla ovarak merhem yapp ar sokmu yere srseler zehrini eker.) birle Eski Anadolu Trkesinde vasta hli grevinde kullanlan edattr. Tanr birle hemie olmaktr. (Tanr ile her zaman olmaktr.) Krk harami birle (Haceminolu,1971:26) cenk kldu n. (Krk harami ile savatn)

Bu rneklerde birle edat ile manasndadr. Vasta hli grevinde kullanlmtr. Kmet-i hamt birle bir ehl-i kermettir. (Hamd kameti ile birlikte bir ehli keramettir.) Alplk ve bahadrlk birle kendilerine kat savaa bragalar. (alplk ve bahadrlkla beraber kendilerini etin savaa brakalar.) Bu rneklerde birle edat, birlikte (beraber) manasnda kullanlmtr. Vakt geldi ba birle dirdi er. (Vakti geldi bayla beraber derdi er.) Olanlar birle tavafa me ul oldlar. (ocuklaryla birlikte tavafa megul oldular.) Bu rneklerde birle edat iyelik eki alm isimlerden sonra gelerek ile, beraber, birlikte manasnda kullanlmtr. Bunu birle ki ol hlde ki. (Bunun ile ki u hlde ki) Bu rnekte birle zamiri ilgi hliyle kullanlmtr. (Haceminolu, 1971: 26) D. TRKYE TRKESNDE Eski Trkede kullanlan vasta hli eki +n, Trkiye Trkesinde sayl birka kelimede kalplam olarak yaamaktadr. nceleri ok ilek olarak kullanlan bu ek, zaman iinde ilekliini kaybetmitir.

TRK YAT ARATIRMALARI DERG S 81

Trkiye Trkesinde vasta hli +n, fiilin neyle yapldn gstermekle birlikte nasl, ne zaman sorularna cevap veren kelimelerin bnyelerinde cansz bir yap olarak yaamaktadr. Yazn, kn, gzn, ilkin, gndzn vb. Baz kelimeler vasta hli eki aldktan sonra cmlede tekrar grubu kurarlar. Tekrarlar, anlam kuvvetlendirir; nesne ve harekete okluk, sreklilik ve beraberlik anlam kazandrr. in iin yanmak. Ardn ardn bakmak Ucun ucun bitirmek. Kyn kyn gitmek Bazen olumsuzluk bildiren eklerden sonra, vasta hli eki gelebilir. Anszn durmak. Durmakszn almak Nidede rzgrlar yazn bile sert eser. Bu rnekte yer alan vasta hli eki aslnda ile anlamndadr. Yazla birlikte esen rzgr anlam katmaktadr. Fakat kelime mevsim dolaysyla zaman bildirdii iin ve vasta eki ilevini yitirdiinden dolay bugn kelimede bu anlam sezilmiyor. Sabahn yemiim bir tane mimi. Bu rnekte yer alan bugn kullanmdan dm sabahn kelimesinde de (sabahla birlikte, sabah olur olmaz) anlamlarn grmek mmkndr. (Gemici, 1993: 55) Bu iki rnekte de grld gibi Trkiye Trkesinde de kimi vasta eklerinin kullanm hl geerlidir. Bunlarn dnda vasta hli ekini kimi eklerin bnyesinde +szn eklinde kalplam olarak grmek mmkndr. Anszn kp gitti. Bu cmlede anszn kelimesi ekler tamasna ramen eklerin ilevini grmek mmkn deildir. Kelime btn hlinde kalplam birdenbire, hi beklenmeyen bir zamanda anlamlaryla cmlede kullanlmaktadr. Durmakszn alyor. Trkiye Trkesinde +makszn, +meksizin ekli hl ilekliini korumaktadr. Ancak bu ekilde vasta hli eki yoktur. (Ergin,1992:288) +makszn bu hliyle eklendii kelimeyi zarf hline getirmektedir. Bu hliyle, ekin kullanmn Vecihe Hatipolu zarf-fiil ekleri iinde ele almtr. (Hatipolu,1981:142) Mu-

82 TRK YAT ARATIRMALARI DERG S

harrem Ergin, +makszn, +meksizin eklinde bir vasta hli yoktur dedikten sonra daha ok bir gerundium durumu olduunu sylemektedir. (Ergin, 1992:288) le Bugn Trkiye Trkesinde +n vasta hli ekinin yerini ile edat almtr. ile edat ve onun eklemi hli olan +la, +le ekilleri ilek bir vasta hli eki vazifesi grmektedir. ile edat kelimeye eklenmeden ile eklinde kalnca, vasta hli eki deil, vasta hli eki yerine geen bir edattr. ile edatnn +la, +le eklinde eklemi biimlerine vasta hli eki demek dorudur; ancak edatln da yine unutmamak gerekir. (Ergin,1992:288) 1. Vasta Hli Ekinin Kullanl A. simlerde a) sim Kk ve Gvdelerinde Evlilikle insan mutlu olur. Gittiin yamurla gel.

b) okluk Eki Alm Kelimelerde ocuklar bayramda faytonlarla gezermi. c) yelik Eki Alm simlerde 1-Teklik ahs Arabamla gideceim. Bizi gzyalarnla zdn. 2. okluk ahs Elimizle yaptmz beenmeyiz. Kn arabanzla yola kmayn. B. Zamirlerde 1.ahs Zamirlerinde a) Teklik Seninle grmeye gelmi. Onunla hi karlamadm. b) okluk Baarl olmak istiyorsan bizimle almalsn. Bu akam sizinle gelebilir miyim? Ev ieklerle sslenmi.

TRK YAT ARATIRMALARI DERG S 83

2.aret Zamirlerinde a) Teklik Bununla hi seyahat etmemitim. ununla dvt. b) okluk imdilik bunlarla idare et. unlarla bir daha grme! 3. Dnllk Zamirlerinde a) Teklik Kendimle urarken onu unuttum. Kendinle barmalsn. b) okluk Osmanl sergisinde gemiimizle ve kendimizle bulutuk. Bunun iin kendileriyle grmelisin. 4.Soru Zamirlerinde a) Kim Kiminle konusam? Yemei kiminle yiyeceksin? b) Ne St neyle itin? yi diyorsun da neyle geleyim? 5. Belirsizlik Zamirlerinde a) Kimse Mehmetten baka hi kimseyle grmedim. Kimseyle hesabm yoktur. b) Herkes Herkesle fikir al-veriinde bulunmak lzm. nsann bu konuda herkesle anlamas imknszdr. 2. Trkiye Trkesinde Vasta Hli Ekinin Fonksiyonlar l. Vasta Bildirir Adanadan uakla dnd. ocuklar topla oynuyorlar.

84 TRK YAT ARATIRMALARI DERG S

2. Birliktelik Bildirir stanbula kardeimle gittim. Koyun kurt ile gezerdi.

3. Bir in Karlkl Yapldn Bildirir Sabah akam papaanyla konuurdu. ocuklar birbirleriyle oynuyorlar. 4. Hl Zarflar Kurar Bir hm ile geldi geti. Hiddetle yerinden kalkt. 5. Zaman Bildirir, Zaman Zarf Kurar Ezanla yola ktk. Gnein batyla btn kular yuvasna dnd. D. TRKYE TRKES AIZLARINDA VASITA HL Trkiye Trkesi azlarnda fiilin, ne ile kim ile, ne zaman ve nasl yapldn ifade etmek iin isim vasta hli eki alr. (Buran, 1996: 235) Asl vasta hli eki, Eski Trkede +n dir. Bu ek Orta Trke ve Eski Anadolu Trkesinde de kullanldktan sonra kullanmdan dmtr. Baz kelimelerde kalplam bir hlde bulunmaktadr. Bu ek artk yerini son ekim edat olan la (<ile) ve onun eklemi ekli olan +la ekine brakmtr. Saadet aatay, vasta hli eki +n nin kullanmdan dmesini, Ta eskiden akuzatif +n ile karlat iin kullanmdan dmtr. eklinde aklar.(aatay, 1993: 93) 1.Trkiye Trkesi Azlarnda Grlen Vasta Hli Ekleri +n Trkiye Trkesi azlarnda, snrl sayda zamanla ilgili kelimelerde ve baz edatlarda grlmektedir. (Buran, 1996:236) kindin st gelini al gide. (kindiye yakn zamanda gelini almaya giderler.) lkin yam bydp okula saldlar. (lk nce yam bytp okula saldlar.) O sebeple bele bu gibin eyler ok grmg. (O sebeple byle bu gibi eyleri ok grmz.) (Buran, 1996: 236) +la / +ile / +ila / +ula / +le ile son ekim edatnn eklemi biimleri olan +le, +la ekleri yaygn kullanlan vasta hli ekleridir. Ancak, tam olarak eklememi ile edatnn vasta hli eki grevinde kullanlan ekilleri de vardr.

TRK YAT ARATIRMALARI DERG S 85

di am la zlar alm gtrm. (ti, akam olunca da kzlar alm gtrm.) Hindi onar benim suyula su sullalar. (imdi onlar benim suyumla sulama yaparlar.) (Buran, 1996: 237) +nan / +inan / +inn / +unan / +nen ile son ekim edatnn gerileyici benzeme yoluyla eitli ses deimeleriyle ortaya kan ekilleridir. Trkenin asl vasta hli eki olan +n, ile son ekim edatndan sonra gelerek birleik bir ek meydana getirmitir. Zeynep Korkmaz bunu ek ylmas terimi ile aklamtr. (Korkmaz, 1960:175) Souh suyunan yehami mendiliynen balam. (Souk su ile ykam mendiliyle balam.) ( Buran, 1996:238) Kznen. (Gzyle) Gznan. (Kz ile) (Gemalmaz, 1995: 287) +nan, +nen ilen biimi gerileyici benzeme yoluyla inen olduktan sonra kk sesi olan iyi drmekte ve ek nan eklinde ortaya kmaktadr. (Buran,1996:238) Menimki de sahunnan hnne saterdi. (Benimki de sabun ile kna satard.) Kvn ii ama bele doldi urusnen. (Kyn ii byle Rus ile doldu.) ran,1996:238) +la, +le Allahn emriyle pehamberin gabliyle bz de bunu verdik. (Allahn emri ile peygamberin kavli ile biz de bunu verdik.) O u adam bir birila goniiyiller. (O adam birbiri ile konuuyorlar.) (Buran, 1996: 239) +lan, +len ile son ekim edatn ile+n biiminden sonra kk sesi olan i yi kaybetmesi ve +lan eklinde kalplamasyla ortaya kmtr. alglan, davllan, glin gimi. (alg ile, davul ile gelin gitmi.) Gidip olum diyor bu olacak kelimedir bi laf demeylen olmaz. (Gidip olum diyor, bu olacak kelimedir; bir laf demekle olmaz.) (Buran, 1996:239) (Bu-

86 TRK YAT ARATIRMALARI DERG S

+lan, +ilen: Alim ilan vurdum. (Elim ile vurdum.) Yedi dvel ilen edavet oldun geiyer nufuzun dalya daa. (Yedi dvel ile bir oldun, gcn daa taa geiyor.) (Buran, 1996: 239) +na, +ine: Eline selam verdi meni alatdi. (Eliyle selm verdi beni alatt.) Bi gn drbnne, gayann doruunnan bakarkana bi adrda Yrk gz grye (Bir gn drbn ile kayann bandan bakarken adrda bir Yrk kz gryor.) (Buran, 1996: 239) +na, +ne: Ben de bi oluna niannandm. (Ben de bir olanla nianlandm.) Ondan sona duvenne srelle. (Ondan sonra dverler srerler.) (Buran, 1996: 239) +leyin, +lein, +neyin: Sona ayemneyin evine elmi. (Sonra akamleyin evine gelmi.) Zabahlein gakallar, davar yok. (Sabahleyin kalkarlar ki hayvanlar yok.) (Buran, 1996: 241) 2. Trkiye Trkesi Azlarnda Vasta Hli Ekinin Kullanl A. sim Kk Ve Gvdelerinde Her gn bir evde sraylan tkerler idi. (Her gn bir evde sra ile dkerlerdi.) kinci seferinde akrabaanan gidesin gstemeye. (kinci seferinde akrabanla gstermeye gidersin.) ( Buran, 1996: 247) 1- okluk Eki Alm Kelimelerde Ayval unularla esgidn su dvas va. (Ayval komularla eskiden su davas var.) Azalarnan heylenllar arasda dedi. (Azalar ile Hilanllar arasnda dedi.) ( Buran, 1996: 248) 2- yelik Eki Alm Kelimelerde Anamnan ben de getdim. (Annem ile ben de gittim.) undan paramizlan bi ttn istiylim. (undan paramzla bir ttn istiyelim.) (Buran, 1996: 248)

TRK YAT ARATIRMALARI DERG S 87

B. Zamirlerde 1. ahs Zamirlerinde Var m benimle gelecek ava. (Benimle ava gelecek var m?) Bir gen geldi bizimle dyt. (Bir gen geldi bizimle dvt.) (Buran, 1996: 251) 2. aret Zamirlerinde Bunan ocug okuduyon. (Bununla ocuk okutuyorsun.) unan getdi. (ununla gitti.) ( Buran, 1996: 254) 3. Dnllk Zamirlerinde Gendnznan, gendnzlan (Kendinizle, kendinizle.) Alm gmi sofre oturmu gndinnn bb. (Alm gelmi sofraya oturmu kendisiyle bebesi.) ( Buran, 1996:256) 4. Soru zamirlerinde Galan artk kim inen oludunu da getdimi de bilmeyiler. (Kalann artk kim ile olduunu da gittiini de bilmiyorlar) Dile geldk diye kimlerlen sen goniiydun ula. (Konutuk diye sen kimlerle konuuyordun ) He bu neynen yinir, bu etnen yinir (He bu ne ile yenir, bu etlen yenir.) 5. Belirsizlik Zamirlerinde Babamdan gizli kimsenen grdn m grmedin mi? (Babamdan gizli kimse ile grtn m grmedin mi?) Sen niye herkesnen dalga geiin? (Sen niye herkesle dalga geiyorsun) Buran, 1996: 257) 3. Trkiye Trkesi Azlarnda Vasta Hli Ekinin Fonksiyonlar l. Vasta Bildirir Byk bardaklan erbet verilir. (Byk bardakla erbet veriyorlar.) Yumrukla zopayla ezdi Maral. (Yumrukla sopa ile ezdi Maral!) (Buran, 1996:260) (

88 TRK YAT ARATIRMALARI DERG S

2. Birliktelik Bildirir Padiahn ars devl gonuurmu. (Padiahn kars dev ile konuuyormu.) Akam kardelerimle evde top oynuyoruz (Akam kardelerimle evde top oynuyoruz.) (Buran, 1996:261) 3. Zaman Bildirir, Zaman Zarf Kurar di aam la gzlara alm gtrm. (ti, akamleyin de kzlar alm gtrm) kindin st gelini al gide. (kindi st gelini almaya gidiyorlar.) (Buran, 1996: 263) 4. Hl (Durum) Zarf Kurar Hiddetle gelmi bu bizi vuracah deyi. (Hiddetle gelmi, bu bizi vuracak diyor.) Yalunuz dargunlu unan olmasn deye bakya (Yalnz dargnlk ile olmasn diye bakyorlar.) (Buran, 1996: 263) 5. Berkitme Vazifesi Grr Dizin dizin srn. (Dizin dizin srn) Yemek yedirile, gene z elimizi p artkn ne verecekse belek onu veri. (-yemek yediriyorlar, kz tekrar elimizi per artk ne vereceklerse byle onu veriyorlar.) (Buran, 1996: 264) F. ADA TRK LEHELERNDE VASITA HL l. Kazak Trkesinde Kazak Trkesinde, kmktes septik terimi vasta hli yerine kullanlmaktadr (Grsoy, 1997:82) Vasta hli eki: l. nllerden ve tonlu nszlerden sonra +men, +menen Qolmen (elle) Aqlmenen (aklla) (Bayniyazov, 2004: 206) Ors armiyasna aybalta, kus mltk aga nayzaman kars turuv esvastk.(Rus ordusuna, balta, sama tfei, aa mzrakla kar durmak delilik) (ner, 1998:136)

TRK YAT ARATIRMALARI DERG S 89

Jark dniyeni z esimimen jagrtkan olar. (Aydnlk dnyay kendi adyla deitiren onlar.) (ner, 1998: 136) 2. z den sonra +ben, +benen 3. Tonsuzlardan sonra +pen, +penen Ebir kazak krmedim. Mald iyttikpen tapsa da adamlkpen jumsagan. (Hibir Kazak grmedim. Mal ktlkle bulup da namusuyla kullanan.) (ner, 1998: 136) Kazak Trkesinde vasta hli eki eklemi ekilde grlmektedir (Buran,1999:263) Kzben (kzla), atpenen (atla), kylekpen (gmlekle) (Buran,1999:263) Kzimen (gzyle) (KTLS, 1991:1051) 2. Krgz Trkesinde Krgz Trkesinde vasta hli iin instrumental (kural) cndm terimi kullanlmaktadr (Grsoy, 1997:82). Vasta hli eki menen edatyla yaplmaktadr. Krgz yaz dilinde kullanlan menen edat tarih, bilen edatnn ses benzemesi sonucu ortaya kan biimidir. menen edat kendisinden nceki kelimeye eklememitir. Ak niyeti menen (iyi niyetiyle). Kamr menen (hamurla) (Buran, 1999:302) Karag tr menen Ismayl ayld kzdy cnd. (Karanln dmesiyle Ismayl kye doru yneldi.) (ner, 1998: 136) El taalay degendi kol menen karmap, murun menen cttap, kz menen krp, ti menen titep, kadimkidey baykap krge bolobu? (Halkn talihi denen eyi elle tutup burunla koklayp, gzle grp, dile srp, ylece eskisi gibi anlayvermek mmkn m?) (ner, 1998: 136) Seni menen birge barabz. (Seninle beraber gideceiz.) (Kasapolu, 2005: 176) Al itesi, birok yman cana abiyiri menen itesi. (O alsn, fakat, iman ve erefi ile alsn.) (Kasapolu, 2005: 176) 1. zbek Trkesinde zbek Trkesinde vasta hli yerine osita keliii terimi kullanlmaktadr (Grsoy,1997: 82) Vasta hli biln edat ile yaplmaktadr. Doskani lata biln artib (tahtay silgi ile temizleyip)

90 TRK YAT ARATIRMALARI DERG S

San biln (seninle). Haqarat biln (hakaretle) (Buran, 1999:142) Metinlerde seyrek olarak il ve birl li ekiller de kullanlmtr. Kzlri il (gzleri ile) Qadhlr birl (kadehler ile) (Cokun, 2000: 77) Bl bolgndn keyin y lydi-d dedi. U yn o nsiz dimlr biln ikri yg kirib ketdi.(ocuk olduktan sonra da alar dedi. O yine o sessiz admlar ile ieri eve girip gitti.) (ztrk, 2005: 88) 4. Tatar Trkesinde Tatar Trkesinde vasta hli iin instrumental kil veya qoral kil terimi kullanlmaktadr. (Grsoy, 1997:82) Vasta hli eki ile anlam veren ve eklemeden kullanlan blen edatdr. blen kelimesinin eski ekli brle dir (Buran, 1999:228) atlk blen nurlar ep ay yaltry. (Neeyle nurlar sap ay ldyor.) (ner, 1998: 136) Btn cir yz gzellg blen olgana, her cirde tn gna, akrn gna br atlk sizle. (Btn yer yz gzellii ile kaplanyor, her yerde sakin ve ar bir sevin seziliyor.) (Ercilasun, 2007: 731) Ceyev blen (yaya olarak). Sn blen (seninle) Eni blen (anne ile) (Buran, 1999:228) Trkiye Trkesinde olduu gibi Tatar Trkesinde de vasta hli ekinin eski ekli +n birok kelimede eklemi ekilde grlmektedir. Yazn, kn, irten (sabahleyin) (Buran, 1999: 228) 5. Trkmen Trkesinde Trkmen Trkesinde vasta hli iin instrumental dm terimi kullanlmaktadr. (Grsoy, 1997: 82) Vasta hli eki iin bilen edat kullanlr. Baalalar daa gular bilen (ocuklar da kular ile) (Kara, 2005: 171) Zhre-Tahyr dessany mazmunn epiklii, kpgralg bilen ul simfoniya bolup(Zhre-Tahir destan; mazmununun epiklii, ok boyutluluu ile byk bir senfoni olup) (Kara, 2005: 208) Doost bilen iyilmedik. (nahar) (Dost ile yenilmeyen.) (yemek) (Kara, 2005: 169)

TRK YAT ARATIRMALARI DERG S 91

aa bilen (ocukla). Yennesi bilen (yengesiyle) (Buran, 1999: 107) 6. Uygur Trkesinde Uygur Trkesinde vasta hli iin instrumental keli (vasit keli) terimi kullanlmaktadr. (Grsoy, 1997: 82) Vasta hli bilen edat ile yaplmaktadr. ler bilen (ilerle). Kol bilen (kol ile) (ztrk, 1994:53)

Men bu ton bilen barlik yiplirimni yourdum. (Ben bu elbise ile btn ayplarm gizledim.) (ztrk, 1994: 141) Tapana bilen (tabancayla). Ahmet bilen (Ahmet ile) (Buran, 1999: 182) irayliq biln (gzellikle), dostluk biln (dostlukla) (Ercilasun, 2007: 377) 7. Karaay-Balkar Trkesinde Karaay Trkesinde vasta hli iin bla bolu terimi kullanlmaktadr. (Grsoy, 1997: 82) Vasta hli, man edatyla yaplmaktadr. man kendisinden nceki kelimeden ayr yazlr. Ay man keledi (ayla gelir). Adilbay man (Adilbay ile) (Ercilasun, 1996:216)

Trk Leheleri Gramerinde Karaay-Malkar Trkesi blmn hazrlayan Ufuk Tavkul, vasta hli iin bla edatnn da kullanldn belirtir. Arba bla (arabayla), qami bla (kamyla), kzg bla (aynayla) (Ercilasun, 2007: 904) 8. Nogay Trkesinde Nogay Trkesinde vasta hli iin instrumenral kels terimi kullanlmaktadr. (Grsoy, 1997: 82) Vasta hli +minen (ile) < bilen, birlen edat ile yaplmtr. Yah-minen sylesen (iyi nsanla konuursan) Eki camanga baskossan itlik-minen knk eer ( iki fena adam ile i grenin fenalkla gn geer) (aatay, 1978:162) Bugnk Nogay Trkesinde vasta hli eki iin man kullanlmaktadr. Ol baktm man. Eki kol man (iki kol ile) (Gllda, 1998:194) 9. Krm Trkesinde Krm Trkesinde vasta hli eki nen (ile) edatyla yaplmaktadr.

92 TRK YAT ARATIRMALARI DERG S

u fikirnin terenliginen, ifedenin ksal ve tamlgnen lene. (Bu fikrin derinliiyle, kuvvetiyle; ifadenin ksal ve tamlyla llr.) (Ercilasun, 1996:216) Balanen. (ocukla), kiinen. (kiiyle). Krm tatar Trkesinde n vasta hli eki yazn, qn gibi birka isimde kalplam zarflar oluturmaktadr.) (Ercilasun, 2007: 846) 10. Gagavuz Trkesinde Gagavuz Trkesinde ln ekiyle yaplmaktadr. lan kendinden nceki kelimeye bitiik yazlr. Bu ekil bazen asimilasyona urayp, +nan olarak karmza kmaktadr. (Salman, 1997: 77) Gagavuz Trkesinde vasta hline instrumental formas ad verilmektedir. (zkan,1996:123) Demir diln m bozmu. (Demir di ile mi bozmu?) Kavalln o biz geldi. (Kaval ile o bize geldi.) Zmba keskin baklan ayrard eti kemiklrdn. (Zmba keskin bakla eti kemiklerden ayrrlard.) zkan, 1996: 124) Bkmaz atlr onunnan. (Atlar ondan bkmaz.) (Ercilasun, 2007: 143) 11. Bakurt Trkesinde Bakurt Trkesinde vasta hli iin minn edat kullanlmaktadr. Erkin minn (Erkinle) (KTLS, 1991:380) Leyla Hanm bortt ayr bir trlk minn tundrka urnlatrz (Leyle Hanm, pastay itina ile buzdolabna yerletirdi) (KTLS, 1991: 1151) ulay itip, Tlk ular minn birg yy bala an.(Bylece tilki onlarla birlikte yaamaya balam.) (Ercilasun, 2007: 800) 12. Kumuk Trkesinde Kumuk Trkesinde vasta hli degen sz sousu kullanagan geli forma terimi ile ifade edilmektedir. Vasta hli iin bulan edat kullanlmaktadr. (Grsoy, 1997:82) Ky bulan (ky ile). Sz bulan (sz ile) (Baykoca, 1998:100) Bizim qol bulan gnde yz mx etegen ustamz, main bulan on mi mx etegen ustaa qar ne ilesin? (Bizim el ile gnde yz ivi yapan ustamz, makine ile on bin ivi yapan ustaya kar ne yapsn?) (Ercilasun, 2007: 1004)

TRK YAT ARATIRMALARI DERG S 93

13. Saha (Yakut) Trkesinde Eski Trkedeki vasta hli eki +n, zarflarda zaman kavram ifade eden isimlerde kalplam olarak grlmektedir. Khn (kn) Saha Trkesinde vasta hli, +(I)nan, +(I)nen ekiyle yaplmaktadr. Bu ek, +lan ekinden gelmektedir. Bu da ile edatnn +n vasta hli eki ile birlemesinden ortaya kmtr. Saanan (silahla). Atnan (atla) (Kiriiolu, 1994: 61) Brnn (kurtla), tnen (stle) (Ercilasun, 2007: 1260) 14. Karakalpak Trkesinde Karakalpak Trkesinde vasta hli menen edatyla yaplmaktadr. Bu edat ses uyumuna gre benen, penen eklinde de grlmektedir. Sal menen (salla), adam menen (adamla), qz benen (kzla), at penen (atla), iyt penen (kpekle). (Ercilasun, 2007: 570) Qar, tni menen jawd. (Kar, gece boyunca yad.) Qz benen sylesedi. (Kz ile konuuyor.) (Ercilasun, 2007: 604) 15. Tuva Trkesinde Tuva Trkesinde bile edatyla vasta hli yaplmaktadr. -Mee-bile ags odak bolup honar kijibolgannda(Benimle ayn yere konduuna gre, ne yapalm) (Ercilasun, 2007: 1221) Telefon-bile ugaalajr. (Telefonla konumak.) (Ercilasun, 2007: 1213) Uruglar bile cip algannar(ocuklaryla yemiler.) (Ercilasun, 2007: 1209) SONU smin belirttii nesnenin vasta olarak kullanldn, fiile vasta olduunu belirtmek iin kullanlan hle vasta hli denir. Vasta hli, sim hl eklerinden birisi olan vasta hli ekiyle yaplr. Trk dilinin asl vasta hli eki +n dir. Bu ek daha sonra kullanmdan derek, yerini son ekim edat olan ile ye brakmtr. Trkiye Trkesinde bnyesinde +n vasta hli ekini bulunduran kelimeler ok azdr. Bu kelimelerdeki +n eki, artk bir ekim eki olmaktan uzaklap yapm eki zellikleri gstermeye balamtr. Bu ek zellikle yazn, kn, len, gndzn, ilkin gibi zaman kavram bildiren kelimelerde grlmekte-

94 TRK YAT ARATIRMALARI DERG S

dir. Trkiye Trkesinde, vasta hli eki alm iki kelimeyle ikilemeler yaplmaktadr. Bunlar ardn ardn, iin iin, ucun ucun gibi rneklerdir. Bu ikilemeler cmle ierisinde durum zarf grevinde kullanlrlar. Trkiye Trkesinde vasta hli iin ara, balama, kaygtlk, aral, ile, aletlik, bilelik, birlikte, kimle hli, kimle durumu instrumental terimleri kullanlmaktadr. Vasta hli eki, baz kelimelerde kalplam bir hlde yaamaktadr Vasta hli eki +n , Eski Trke, Orta Trke ve Eski Anadolu Trkesi dnemlerinde kullanldktan sonra Osmanlca dneminde kullanmdan dmtr. Eski Anadolu Trkesinde asl vasta hli eki +n olmakla birlikte birle, ile, +la ekilleri de kullanlmtr. Trkiye Trkesinde ile son ekim edat ve onun eklemi +la, +le ekilleri vasta hli grevinde kullanlmaktadr. Vasta hli eki alm baz isimlerde, ek kalplamas ve ek ylmas dediimiz olaylar grlmektedir. Trk dilinde hl zarf yapan -n ile vasta hli eki +n , baz kelimelerde birbirine karm durumdadr. Ancak vasta hli ekinin isme eklendiini unutmamak gerekir. Vasta hli ekinin fonksiyonlar unlardr: 1. Vasta bildirir. Uakla gidecekler. 2. Birliktelik bildirir. stanbula kardeimle gittim. 3. Bir iin karlkl yapldn bildirir. Sabah akam papaanyla konuurdu. 4. Hl zarflar kurar. Hiddetle yerinden kalkt. 5. Zaman bildirir, zaman zarflar kurar. Sabah ezanyla yola ktk. 6. Berkitme vazifesi grr. Dizin dizin srn. 7. ..olarak anlam katar. lkin yam bytp okula gnderdiler. Vasta hli eki kullanmdan dtnde ya da yetersiz kald durumlarda, son ekim edat devreye girer. Dilde kullanlan bir ek, dilin i veya d sebeplerinden dolay ilerliini yitirebilir. Bu durumda dilde yeni ekler ortaya kar. Canl bir varlk olan dil, ihtiyalara cevap verirken baz gelimeler ve deimeler gsterebilir.

TRK YAT ARATIRMALARI DERG S 95

KAYNAKLAR Abdullayev, Elvset Zakirolu (1996), Trk Dillerinin Tarihsel Gelime Sorunlar, TDK Yaynlar, Ankara. Arat, R., Rahmeti (1979), Kutadgu Bilig I, Metin, TDK Yaynlar, Ankara. Arat, R., Rahmeti (1994), Kutadgu Bilig II, eviri, TDK Yaynlar, Ankara. Arat, R., Rahmeti (1979), Kutadgu Bilig III, ndeks, TDK Yaynlar, Ankara. Arat, R., Rahmeti (1992), Atabetl-Hakyk, TDK Yaynlar, Ankara Banguolu, Tahsin (1986), Trkenin Grameri, TDK Yaynlar, Ankara. Baykoca, Ahmet N. (1998), Kumuk Trkesi Grameri, (Frat niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Baslmam Yksek Lisans Tezi) Elaz. Bayniyazov, Ayabek (2004), Kazak Trkesi Grameri, Gazi Kitapevi, Ankara. Bayrav, Sheyla (1998), Yapsal Dilbilim, Multilingual Yaynlar, stanbul Beserek, Ahmet (1991), Trkede Cmle Yaps, MEB Yaynlar, stanbul. Bozkurt, Fuat (1995), Trkiye Trkesi, Cem Yaynlar, stanbul. Buran, Ahmet; Alkaya Ercan (1999), ada Trk Leheleri, TSAV Elaz ubesi Yaynlar, Elaz. Buran, Ahmet (1999), Trkede sim ekim Ekleri, Trk Gramerinin Sorunlar II, TDK Yaynlar, Ankara s.263277 Buran, Ahmet (1996), Anadolu Azlarnda sim ekim (Hl) Ekleri, TDK Yaynlar Ankara. Buran, Ahmet (1999), Trkede Kelimelerin Eklemesi Ve Eklerin Kkeni, 3. Uluslararas Trk Dili Kurultay 1996, TDK Yaynlar, Ankara. s. 207214. Cokun, Volkan (2000), zbek Trkesi Grameri, TDK Yaynlar, Ankara. Caferolu, Ahmet (1984), Trk Dili Tarihi, Enderun Kitabevi, stanbul aatay, Saadet (1987), Trk Leheleri rnekleri, Ankara. niversitesi, DTCF Yaynlar, Ankara. aatay, Saadet (1943), Uygurca ve Eski Osmanlcada nstrumental n, Ankara niversitesi DTCF Dergisi, I/3, Ankara, s. 93107 Deny, Jean (1995), Trk Dili Gramerinin Temel Kurallar, (ev. :Oytun ahin), TDK Yaynlar, Ankara. Eckmann, Janos (1988), aatayca El Kitab, (ev.: Gnay Karaaa), stanbul niversitesi, Edebiyat Fakltesi Yaynlar, stanbul Eckmann, Janos (1995), Nehcl-Ferdis, (Tpk Basm ve eviri Yaz, Yaymlayanlar: Semih Tezcan- Hamza Zlfkar), TDK Yaynlar, Ankara. Eckmann, Janos (2003), Harezm, Kpak ve aatay Trkesi zerine Aratrmalar, (Yay., Haz: Osman Fikri Sertkaya), TDK Yaynlar, Ankara.

96 TRK YAT ARATIRMALARI DERG S

Ercilasun, Ahmet Bican (1996), rneklerle Bugnk Trk Alfabesi, KB Yaynlar, Ankara. Ercilasun, Ahmet Bican (2007), Trk Leheleri Grameri, Aka Yaynlar, Ankara. Ergin, Muharrem (1986), Orhun Abideleri, Boazii Yaynlar, stanbul. Ergin, Muharrem (1992), Trk Dili, Bayrak Yaynlar, stanbul. Ergin, Muharrem (1980), Trk Dil Bilgisi, Boazii Yaynlar, 5. Bask. stanbul. Gaban, A. Von (1988), Eski Trkenin Grameri, (ev. : Mehmet Akaln), TDK Yaynlar, Ankara. Gemalmaz, Efrasiyap (1995), Erzurum li Azlar, I. Cilt, TDK Yaynlar, Ankara. Gemici, Sabiha (1993), Szck Bilgisi I, Balkesir niversitesi, Yaynlar, Balkesir Grnbech, K. (1995), Trkenin Yaps, (ev. : Mehmet Akaln), TDK Yaynlar, Ankara Glensoy, Tuncer (1995), Trke El Kitab, Bizim Genlik Yaynlar, Kayseri. Glsevin, Grer (1997), Eski Anadolu Trkesinde Ekler, TDK Yaynlar, Ankara Grsoy-Naskali, Emine (1997), Trk Dnyas Gramer Terimleri Klavuzu, TDK Yaynlar, Ankara Haceminolu, M., Necmettin (1971), Trk Dilinde Edatlar, MEB Yaynlar, stanbul. Haceminolu, M., Necmettin (1996), Karahanl Trkesi Grameri, TDK Yaynlar, Ankara. Hatipolu, Vecihe (1981), Trkenin Ekleri, TDK Yaynlar Ankara. Hengirmen, Mehmet (1998), Trk Dilbilgisi, Engin Yaynlar Ankara. KTLS: Karlatrmal Trk Leheleri Szl I (1991), KB Yaynlar, Ankara. Kara, Mehmet (2005), Trkmen Trkesi Grameri, Gazi Kitabevi, Ankara. Karahan, Leyla (1999), Trkede Sz Dizimi, Aka Yaynlar, Ankara. Karako, Sezai (1998), Monna Rossa, Dirili Yaynlar, stanbul. Karamanlolu, Ali Fehmi (1959), Nehcl- Ferdisin Dil Hususiyetleri II,TDED, XVI, s. 3356. Karamanlolu, Ali Fehmi (1989), Glstan Tercmesi, TDK Yaynlar Ankara. Karamanlolu, Ali Fehmi (1994), Kpak Trkesi Grameri, TDK Yaynlar, Ankara. Kasapolu-engel, Hlya (2005), Krgz Trkesi Grameri, Aka Yaynlar, Ankara. Kiriiolu, M. Fatih (1994), Saha (Yakut) Trkesi Grameri, TDK Yaynlar, Ankara. Korkmaz, Zeynep (1994), Trkede Eklerin Kullanl ekilleri ve Ek Kalplamas Olaylar, TDK Yaynlar, Ankara. Korkmaz, Zeynep (1992), Gramer Terimleri Szl, TDK Yaynlar, Ankara.

TRK YAT ARATIRMALARI DERG S 97

Korkmaz, Zeynep (1960), Trkede Ek Ylmas Olaylarnn Meydana Gelii zerine, TDAY Belleten, s. 175180. Kuznetsov, Petro . ( 1997), Trkiye Trkesinin Morfo-Etimolojisine Dair, Belleten 1995, TDK Yaynlar, Ankara s.193262 ner, Mustafa (1998), Bugnk Kpak Trkesi, TDK Yaynlar, Ankara zkan, Nevzat (1996), Gagavuz Trkesi Grameri, TDK Yaynlar, Ankara. ztrk, Rdvan (1994), Yeni Uygur Trkesi Grameri, TDK Yaynlar, Ankara. ztrk, Rdvan (2005), zbek Trkesi El Kitab, izgi Kitabevi, Konya. Paacolu, Burhan (1995), Orta Trke ve Eski Anadolu Trkesi, Dilek Matbaaclk, Sivas. Pehlivan, Battal (1984), k Veysel, Deniz Kitaplar Yaynlar, stanbul Salman, Ramazan (1997), Gagavuz Trkesi, Trk Leheleri ve Edebiyat Dergisi S.15, Ekim, s.7385. ahin, Hatice (2003), Eski Anadolu Trkesi, Aka Yaynlar, Ankara erbak, A., M. (1994), Trke Morfoloji Tarihini nceleme Meselesine Dair, TDAY- Belleten 1989, TDK Yaynlar, Ankara, Ankara. Tekin, Talat (2003), Orhun Trkesi Grameri, Trk Dilleri Aratrmalar (Yaymlayan: Mehmet lmez), Yaynn, stanbul. Timurta, Faruk Kadri (1992), Eski Anadolu Trkesi, Trk Dnyas El Kitab, C. 2, TKAE Yaynlar, Ankara. Toparl, Recep (1998), Harezm Trkesi, Dilek Ofset Matbaaclk, Svas. Toparl, Recep-vd. (2003), Kpak Trkesi Szl, TDK Yaynlar, Ankara. Toparl, Recep-Vural, Hanifi (1999), Kpak Trkesi, Dilek Matbaas, Svas. Trke Szlk (1988), TDK Yaynlar, Ankara. Uurlu, Mustafa (1987), Mnyetl-Guzt, KB Yaynlar, Ankara. Yce, Nuri (1993), Mukaddimetl-Edeb, TDK Yaynlar, Ankara. Ycel, Bill (1995), Bbr Divn, AKM Yaynlar, Ankara. s.317321. Tekin, inasi (1992), Eski Trke, Trk Dnyas El Kitab, C.2, TKAE Yaynlar,