1

Journal of Turkish Studies (Trklk Bilimi Aratrmalar)- Festschrift of Orhan Okay II (Orhan Okay Armaan II) vol 30, 2006, ss. 381-405 TRKYE TRKESNDE SIFAT LEVL BRMLER: DZLM, NTELK, NCELK, BRLKTELK Muna Yceol ZEZEN12 1 Bu almayla, Trkiye Trkesi yaz dilindeki sfat tamlamalarnn dizilim, nitelik ve nicelik zellikleriyle kalplama oranlarn ortaya koymay amalyoruz. rneklemimizi oluturma aamasnda, Trkiye Trkesi yaz dilinden eitli metinleri taradk. Tarama iin ok uzun metinler yerine, ksa ama eit bakmndan zengin metinleri / metin paralarn tercih ettik. Temel aratrma konumuz, sfat tamlamas birleenlerinin birbirleriyle ilikileri ve birbirlerine gre zellikleri olduundan, metinlerde bek iinde yer almayan, cmlede sfat ileviyle deil salt isim olarak kullanlm birimleri inceleme dnda tuttuk. Bizim aratrmamz, biim dzlemine de yansyan bir ismi aka niteleyenler / belirtenler zerine oldu. Skl grmek bakmndan, bir metinde geen birebir ayn sfat tamlamalarn ayr veriler olarak deerlendirdik. Elden geldiince ok sayda sfat tamlamas (19673 adet) ve sfat ilevli birim (24043 adet) taradk. Bunun, bize sfat ilevli birim says ok, uzun sfat tamlamalarn grme olana vereceini dndk. nk ancak bylelikle dizilim konusunda salkl bir yargya varabilirdik. Taradmz tiyatro metinleriyle konuma dilinden de bu dil her ne kadar birebir deil kurgusal bir konuma dili olsa da- rnekler almak istedik. Bu tr metinleri tararken, konumalarn kime ait olduunu belirten kii bildirimleri yannda anlatcya ait her trl metni ve iletiim birimini inceleme dnda tuttuk. Ayrca metinlerdeki yazm zelliklerine bal kaldk ve yazarnn birleik olarak kabul ettii birliktelikleri, biz de birleik olarak deerlendirdik. almamz boyunca, yarglarmz desteklemek zere her yarg iin en az bir rnek verdik; yer yer, tartlabilecek ynler ieren yarglarmzla ilgili olarak, rneklem iinde yer alan btn rnekleri sraladk; skl yksek ve bu adan dikkate deer sfat ilevli birimlerin saysal deerlerini belirttik. 2.1 Trkenin saysz sfatlarla olumu sfat tamlamalar oluturma gizil gc var. Ancak taradmz metinlerden kan sonulara gore- Trkiye Trkesi genel yaz dilinde, byk oranda ksa (en fazla 4 sfatl) sfat tamlamalar kullanlyor. Baka bir deyile, -tamlamalardaki deiken saysn birincil uzunluklar olarak deerlendirirsek- Trke, sz konusu gizil gcne ramen, genel yaz dilinde birincil uzunluklar ynnden zayftr. ncelediimiz 1967 sfat tamlamasnn yalnzca 10unda ismin 4 sfat, 38inde 3 sfat var. 334 sfat tamlamasnda ise sfat ilevli 2 birim; buna karlk 1585 tamlamada sfat ilevli 1 birim yer almaktadr. Bu orann farkl trden metinlerden elde edilecek verilerde (rnein youn betimlemeler ieren roman metinlerinde3) sapmalar gsterebilecei gereini ukurova niversitesi Fen- Edebiyat Fakltesi Trk Dili ve Edebiyat Blm retim grevlisi. Makale, Journal of Turkish Studies (Trklk Bilimi Aratrmalar)- Festschrift of Orhan Okay II (Orhan Okay Armaan II) vol 30, 2006, ss. 381-405te yaymlanmtr. 3 rnein Yaar Kemal, romanlarnda ve zellikle romanlarndaki betimlemelerde sfat ilevli birim says ok sfat tamlamalar kullanr. Bu sra d yaplar, Yaar Kemalin slp zellii olarak da deerlendirilmelidir. Ayrca, bu yaplar, yazarnn sanatsal bak adna byk bir baardr. nk nesneye farkl bir gzle, sradan insandan daha derin, daha youn ve daha nitel bakldn gsterir. Ancak bu tr beklenmelerin bulunduu cmlelerde iletiimde baz aksaklklar ortaya kt aktr.
2 1

de gz ard etmeyerek Trkiye Trkesi genel yaz dilinin ksa (sfat ilevli az sayda birimin isme balanmasyla olumu) sfat tamlamalarn tercih ettiini syleyebiliriz. Ayrca konuma dili metinlerinin zmlenmesiyle elde edilecek verilerde daha ksa sfat tamlamalaryla karlaacamz gibi bir n yargya da sahip olduumuzu belirtmeliyiz. Bu yargy gereklemek iin konuma dili metinleri zerinde yaplacak almalarn sonularna gereksinimimiz var. Sfat ilevli birimler4, saysal oranlar bir yana, nitel bakmndan da birbirinden ok farkl zellikler gstermektedir. Trke genel yaz dilinde, sfat tamlamalarn oluturan deikenler ierik bakmndan ok eitli, say bakmndan azdr. Bunun yannda, tamlamalar her bir deikenin kendi ierii, kendi yaps gerei uzayabilmektedir. Ancak bu uzunluklar sfat tamlamalar iin ikincil uzunluklar olarak deerlendirmek gerekir. Aada vereceimiz ilk 4 sfat tamlamas, sonraki 4 sfat tamlamasyla karlatrldnda, ilk 4 tamlamann ok daha fazla zihinsel etkinlik sonucu ortaya ktklar grlr. nk burada sayca az olan deikenler kendi ilerindeki yapsal znrle ramen karmak bir btnce oluturmaktadr5:

nk cmlede temel iletiim birimi olan yklem, cmle doal olarak uzad iin iletinin balad andan ve yerden uzaklamakta bu da iletiimde kopukluk yaratmaktadr: Her sabah gnn masyla yeniden doan, kurulan, younlaan, ok uzaklarda sallanan klaryla, yeili, mavisi, bakr, karas ltda, yanp snen, bakr, turuncusu, nar iei, canl, uuan, kvl kvl, koan, her an deien, binbir eide giren, binbir kla balkyan bir kilim bir yerlerde bir tanyerleriyle. (YKD, s. 13) Usta ne yapar yapar, bu maymun, bu insanlktan km, yeryzn, gkyzn, pis, smk gibi, kat imentoya boan, renksiz, kiiliksiz kasabalar yaratan, kanl, donuk, l kasabalar douran, yknc, hi bir insanca yn kalmam, duymayan, dnmeyen, alamasn, glmesini unutmu, comayan, trk sylemeyen, okumayan, yazmayan, trk dinlemeyen slk bile almayan, snepe, sadece kendi olmaktan baka, kk olmaktan baka bir ey olmaya alan, kendinin, ocuklarnn olmayan her eyden irenen kasaba ileri gelenlerinin, yeni yetme, grgsz, kasaba Belediye Bakanlarnn elinden ne yapar yapar, azlarndan girer burunlarndan kar, kalbm basarm ki, hi olmazsa bir soka, masrafn cebinden yaparak, iriakltalaryla, stbeyaz benekli naklamay becerirdi. (YKD, s. 291) On dokuz yanda, Akarcann stndeki, u her bir evi bir koyakta olan ve aralar en azndan bir buuk saat eken, tepeden tepeye arlan, hopur ettikleri iki evlek tarlaya tohumu eken ve birinci yl bire krk alan ve ikinci yl verimin bire on bee dt ve nc yl, drdnc yl tm topra sellerin alp gtrd, yerinde sivri, mor kayalklarn kald, sonar gene baka bir orman bulunup birka ylda kk karlp hopur edildii ve ekildii, sonra gene sellerin alp gtrd kylerden Bucak kyne geldi Ala Temir Yamakl. (YKD, s. 318) 4 Mehmet zmen, dilbilgisi almalarnda genel olarak sfat biiminde deerlendirilen szckler dnda kalan ve szdizimi iinde sfat ilevli olarak kullanlan szckleri sfatms, bu ilevle kullanlan szck beklerini ise sfatlk olarak adlandrmaktadr (1999, ss. 118-119). 5 Szck beklerini oluturan deikenlerin, kendi yapsal / ieriksel zelliklerine gre ksa / spesifik / youn bir grnme sahip olmalar iin youn btnce; uzun / geni / karmak bir grnme sahip olmalar iin ise karmak btnce terimini dndk. Muharrem Erginin kelime gruplarnn hacmi olarak (1988, s. 359) nitelendirdii bu grnm iin baka terimler de nerilebilir.

belki yirmi yl sonra sradan bir grip hastal gibi alglanacak olan ama bugn insanln biraz da doymaz bir agzllkle teknolojiye teslim olmasyla palazlanan ve amansz diye tanmlanan kanser (MF, s. 78) belki bugn iinden geerek yaadmz ve ne hzn vericidir ki; 'gnlk hayat gaileleri, tapu kaytlar, araba senetleri, okul taksitleri, apartman ynetimi toplantlar' falan derken ounlukla farkna varmadmz ve aslnda hepimizi birebir etkileyecek bir dnya (MF, s. 78) nfusunun byk ounluunun kentlerde yaad(!) insanlarn kafileler halinde birbirine depozitosuz ie misali kullanlp atlan pop arkclarnn nakaratlaryla 'muck muck' diye pckler verdii bir yer (MF, s. 79) Gne Tecelli'yle birlikte sunduu programda o kendine zg slubuyla espriler yapan ve bamya misali ''Sevenin ok sevdii sevmeyenin de hi hazetmedii" Cenk Koray (MF, s. 79) o st, (HPM, s. 3) belirgin bir ama (OBD, s. 28) bir delice sevin (BNK, s. 15) madd menfaatler (CMM, s. 46) 2.2 Sfat tamlamalarndaki sfat ilevli birimler, ierik bakmndan bize ilgin bir eitlilik sunmaktadr. Hemen btn ortak isimler sfat olarak kullanlabildii gibi (Ergin: 1988, s. 232), szdizimine grevsel katklar olan veya seslenme dile getiren yaplar dndaki hemen her tr gsterge ve bek yap da -belli oranlarda- sfat ilevli olarak karmza kabilmektedir: 2.2.1 Sfat ilevli isimler Baz dil almalarnda, sfatlarn yalnzca bir ilev olduu, gerekte ilevsel bir bak asyla bakldnda Trkede sfat diye bir szck tr olmad / olamayaca veya bu ayrm yapmann ok kolay olmad gibi birtakm grler vardr (zel: 1978, s. 498; Grnbech: 1995, s. 22; Demircan:1998, ss. 22-25 ; Kahraman: 2000, s. 28; Durak: 2000, s. 13; Akata: 2002, s. 11 gibi). Ancak her ismin sfat ileviyle kullanlma gc ve buna bal olarak sfat ileviyle kullanlma oran da ayn deildir. Bir varln dorudan ad deil, o varlkla ilgili bir belirtinin / bir niteliin ad olan isimlerin sfat ileviyle kullanlma oran doal olarak daha yksektir. Varln dorudan ad olan, varl dorudan karlayan isimlerin sfat ilevli olarak kullanlmas ise (tavuk orba, Kayseri tava gibi) Trke iin daha az grlen bir durumdur. Bu azlk, Trk dili iin eskiden beri en gzde tartmalardan birinin, taksz isim tamlamas tartmasnn en temel etkenidir (Bu konudaki genel grler ve eilimler iin baknz nal: 1994, ss. 37- 42; etin: 2001, ss. 10- 16). Biz bu almayla tartmalara yeni bir boyut kazandrmak amacnda deiliz. Ancak szck trlerini ilevsel olarak sorgulayan her aratrmac, kendini az ya da ok bu tartmann iinde bulmaktadr. Biz de sfatn szdizimsel bir ilev olduunu, ancak daha nemlisi Trkede szck trleri konusunun trl ynlerden ele alnp akla kavuturulmas gereken bir konu olduunu dnyoruz. almamzda, bu ilevsel bak asyla, basit isimleri rneklemdeki kullanm sklklarna dayanarak, sfat ilevli olarak kullanlma oran dk ve yksek olanlardan6 balayarak inceleyeceiz, daha sonra tremi

Bu oranlarn saptanmasnda TSden yararlandk. TSde, her ne kadar madde balar ile ilgili olarak verilen szlksel bilgiler, yazl ve szl metinlerin taranmasyla elde edilen sklk bulgularna dayanmyorsa da, biz de bu madde balar iin verilen ilk bilgilerin ncelik tadn kabul ettik, farkl

isimleri bu adan deerlendireceiz. simleri, sfat ilevli olarak kullanlma oranlarna ve zelliklerine gre snflarken, taradmz metinlerde snflamamza konu olan btn rnekleri sralayacaz. Bylelikle, aratrmaclara bu g snflama iinde, farkl gr sunabilme olana vermek istiyoruz:

2.2.1.1 Basit isimler 2.2.1.1.1 Sfat ilevli olarak kullanlma orannn grece dk olduu isimler

gr ve gzlemlerimize burada yer vermedik. Ayrca TSde yer alan belki- basm hatalarn ve bu hatalardan doan elikileri kendi iinde tutarl hale getirmeye altk.

altn: altn ileme (ANK, s. 55) altn parlt (ANK, s. 56) ana: () () ana biim (EY, s. 46), () ana biim (EY, s. 46), ana dal (RNG, s. 4), ana dil (CMM, s. 46) arka: arka plan (BADK, s. 13) ba: ba bilgin (ANK, s. 58), ba dman (CMM, s. 47) bikini: bikini mayo (BB, s. 19) dekolte: dekolte elbise (BB, s. 19) deli: deli ocuk (RNG, s. 19) d: d politika (HKG, s. 1), d evre (HKG, s. 3) dou: Dou Trkistanllar (, s. 48) esas: esas ura (, s. 44) esir: () esir kadnlar (ANK, s. 55) ftr: ftr apka (BB, s. 19) gney: Gney Amerika (, s. 46), Gney Asya (, s. 46) hanm: hanm kz (RNG, s. 7) hnzr: hnzr ocuk (BNK, s. 16) i: i evre, (HKG, s. 4) ipek: ipek orap (BB, s. 19) kabak: Kabak Mustu, (MF, s. 78) kel: Kel Selim (HPM, s. 3), () Kel Selim (HPM, s. 3) komu: komu bahe (RNG, s. 14), komu duvar (RNG, s. 14), komu lkeler (ANK, s. 57) kuzey: Kuzey Amerika (, s. 46), Kuzey inliler (, s. 48), Kuzey kutup blgeleri (, s. 45) Lz: Lz Bakkal Amca (MF, s. 79) nane: nane molla (CMM, s. 48) orta : Orta Asya (, s. 48) n: () n bilgiler (OBD, s. 28) silindir: silindir apka (BB, s. 19) temel: () temel iletiim rgs (EY, s. 45), () () temel ge (BB, s. 17), temel bilimler (HKG, s. 1), temel bilimciler (HKG, s. 1) tm: tm Gktanr (, s. 47) Yahudi: Yahudi kadn evreleri (BADK, s. 12) yanl: yanl anlam (RNG, s. 26) zor: zor doa artlar (, s. 46) 2.2.1.1.2 Sfat ilevli kullanlma orannn grece yksek olduu isimler acayip: () acayip sessizlik (BNK, s. 10), () acayip siyahlk (BNK, s. 14) ar: ar ba(llk) (RNG, s. 16), () ar iklim koullar (, s. 459 asl: asl ad (RNG, s. 8), asl oyuncu (HPM, s. 3) ayn: ayn dzey (BADK, s. 13), ayn inceleme tarz (HKG, s. 3), ayn ekil (, s. 45), ayn ekil (HKG, s. 1), ayn yl (BADK, s. 13), ayn yn (CMM, s. 46), ayn yntem (, s. 45), ayn veriler (HKG, s. 1)

ayr: () ayr yn (BB, s. 17) basit: basit () iletiim (OBD, s. 28) bo: bo hayal (BNK, s. 10), bo yer(e) (RNG, s. 25) byk: () byk binalar (OBD, s. 28), byk () dilim (EY, s. 43), byk ceviz (RNG, s. 4), byk ounluk (MF, s. 79), byk deer (ANK, s. 55), byk devletler (HKG, s. 4), () byk () fark (BNK, s. 8), () byk filolo (BADK, s. 13), byk gler (HKG, s. 4), byk kentler (OBD, s. 28), byk insanlar (RNG, s. 16), byk pay (HKG, s. 3), byk romanlar (OBD, s. 28) irkin: () irkin grev (RNG, s. 38), () irkin () ku (RNG, s. 15), () irkin () () toprak (ANK, s. 57) doru: () doru () kii (ANK, s. 57), () doru kii (ANK, s. 58), () doru kiiler (ANK, s. 57) eski () arkada (RNG, s. 36), eski () dost (BNK, s. 8), eski () gelenek (HPM, s. 3), eski () yzk (RNG, s. 27), eski in (, s. 47), eski dzen (BNK, s. 10), eski din (, s. 47), eski ev (BNK, s. 10), eski Feride (RNG, s. 20), eski Hint ran skit kltrleri (, s. 47), eski ran (, s. 46), eski kabile beyi (, s. 45), eski kirac (BNK, s. 8), eski mabeyinciler (RNG, s. 37), () () eski yaamlar (BNK, s. 10), eski zaman (BNK, s. 11) , eski zaman (RNG, s. 4) eit: eit deer (BADK, s. 12) fena: fena () kz (RNG, s. 21), fena () ey (RNG, s. 21) garip: garip ey (BNK, s. 15), garip ey (BNK, s. 12) gen: gen Humboldt (BADK, s. 11), gen kz (RNG, s. 16), () gen kz (RNG, s. 11), () () gen kz (RNG, s. 11), gen kuaklar (BADK, s. 11) geni: geni anlam (EY, s. 46), geni l (HKG, s. 1) gerek: gerek evren (EY, s. 44), gerek yaam (EY, s. 45) gzel: gzel () () () dil (EY, s. 44), ()gzel elbise (RNG, s. 34), gzel () kadnlar (ANK, s. 55), () gzel krbalar (ANK, s. 55), () gzel mcevher (ANK, s. 58), gzel () ey (RNG, s. 14), () gzel ey (RNG, s. 25), () gzel tat (RNG, s. 17) hafif: hafif siyah (BNK, s. 14) ilk: ilk bak (RNG, s. 37), ilk bak (HKG, s. 4), ilk ocukluk (RNG, s. 1), ilk gstergeler (OBD, s. 28), ilk i (OBD, s. 28), ilk kez (RNG, s. 29), ilk satrlar (RNG, s. 1), ilk yllar (HPM, s. 3) ince: ince duygu (RNG, s. 7) iyi : iyi () are (RNG, s. 7), iyi () kii (ANK, s. 58), iyi () () kii (ANK, s. 57), iyi () kiiler (ANK, s. 57), iyi gnler (BNK, s. 15), iyi haberler (, s. 46), iyi niyet (OBD, s. 28) kaba: kaba () () ku (RNG, s. 15) kat: kat prensipler (CMM, s. 48) kesin: () () () kesin gnderge (EY, s. 45) ksa: ksa () gezi (RNG, s. 31), ksa () hayvan yks (EY, s. 44), ksa () sre (BADK, s. 12), () ksa () ey (RNG, s. 31), () ksa () zaman (RNG, s. 31), () ksa metin (EY, s. 44) koca: koca kz (RNG, s. 3) kocaman: () kocaman etek (RNG, s. 33) koskoca: () () koskoca hanm (RNG, s. 7) koyu: koyu amanist (, s. 48) kt: kt gz (ANK, s. 57), kt ruhlar (, s. 44), kt pheler (RNG, s. 30)

kk: kk () davet (RNG, s. 27), kk hanm (RNG, s. 34), kk hanm (RNG, s. 36), () kk () kz (RNG, s. 1), kk () aka (RNG, s. 16), kk () aka (RNG, s. 37), () kk nokta (RNG, s. 16) lastik: lastik ayakkab (BB, s. 19) mthi: mthi millici (HPM, s. 3) nazik: nazik yaradl (RNG, s. 28) olgun: olgun () () insanlk (BADK, s. 12) pis: pis () () () toprak (ANK, s. 57) sade: sade () tuvalet (RNG, s. 33) sinsi: () sinsi () () iyan (RNG, s. 22) somut: () () somut gsterge (OBD, s. 29) son: son gnler(de) (RNG, s. 29), son derece (RNG, s. 24), son ksm (HKG, s. 3), son oda (EY, s. 45), son yllar (BNK, s. 10) soyut: soyut anlamlar (EY, s. 45), soyut dnce (OBD, s. 29) tam: tam anlam (MF, s. 78), tam doygunluk (BADK, s. 14), tam zaman() (BNK, s. 15) tek: tek anlam(llk) (EY, s. 44), tek ba(na) (BB, s. 19), tek ba(na) (, s. 44), tek Feride (RNG, s. 36), tek yardmc (CMM, s. 47) tuhaf: tuhaf () ey (RNG, s. 27) ucuz: ucuz oteller (RNG, s. 1) uzun: uzun boy (RNG, s. 8), uzun boy (RNG, s. 9), uzun boy (RNG, s. 21), () uzun duvarlar (EY, s. 45), () uzun geceler (, s. 45), uzun gece tuvaleti (BB, s. 19), uzun sre (OBD, s. 29), () uzun yl (RNG, s. 27), uzun zaman (BNK, s. 9) yakn: () yakn dost (RNG, s. 28) yar: yar din seviyesi (, s. 44) yeni: yeni badanalar (BNK, s. 14), yeni bilgiler (OBD, s. 29), yeni corafya (, s. 46), yeni gereksinmeler (HKG, s. 2), yeni gstergeler (OBD, s. 28), () yeni kutular (RNG, s. 16), yeni motifler (BADK, s. 13), yeni () sorun (OBD, s. 28), yeni () tat (EY, s. 43), yeni tatlar (OBD, s. 28), yeni teklifler (CMM, s. 46), yeni yaklamlar ve kuramlar (HKG, s. 1), yeni zaman (ANK, s. 55), yeni () yorum (BB, s. 17) youn: () youn kullanm (HKG, s. 1) yksek: yksek () insan bilgisi (BADK, s. 12), yksek yaradl (RNG, s. 37) zengin: zengin hazine (ANK, s. 57) Baz yaplarn sfat ilevli olarak kullanlma oran daha da ykseliyor. Bir ismin nicel bir zelliini, bir belirtisini karlayan ve dil almalarnda genel olarak belirtme sfatlar olarak tanmlanan bu yaplarn isim olarak kullanlma olasl ok dktr veya hi yoktur. Bunlarn bir blm ismi gstererek, bir blm soru yoluyla ve dier bir blm ise isme belirsizlik katarak sfat ileviyle kullanlmaktadr: 2.2.1.1.2.1 Gsterme bildirenler bu gler (BADK, s. 14) o gnler (HPM, s. 3) () u an (RNG, s. 23)

rneklemde u szc dil almalarnda yer bulduu kadar ok kullanlmamaktadr. Taradmz metinlere gre, Trkiye Trkesi yaz dili, daha uzaktakini gstermek iin de genel olarak o szcn semektedir. Bunun yannda gsterirken daha ok bu szc kullanlmaktadr. u szcnn kullanmndaki azlk, Eski Trke iin de belli llerde geerlilik tayor olmaldr. Clauson da szlnde, bu szc (o biimiyle) ancak Hakaniye Trkesinden sonraki metinler iin kaydetmitir (Clauson: 1972, ss. 254- 255). 2.2.1.1.2.2 Sorma bildirenler hangi yn (EY, s. 45) ka para (ANK, s. 55) nasl kz (RNG, s. 13) ne gln (OBD, s. 28) Soru szckleri, sfat tamlamalar iinde ismi tek olarak belirtme eilimindedir. Baka bir deyile, soru szcnn belirten durumunda olduu bir szdizimsel yapda, byk oranda ismi belirten veya niteleyen baka herhangi bir birim kullanlmamaktadr. Bu konuda elimizdeki tek istisna : yle nasl ad (RNG, s. 8). Bunda, sorunun, isme ilikin ayrntya ynelik olmasnn etkisi vardr. Ayrca sorma ifade eden szckler arasnda en yaygn olarak kullanlan nedir. 2.2.1.1.2.3 Belirsizlik bildirenler az zaman (BNK, s. 8) () baka gstergeler (BB, s. 18) rneklerde baka szc sklkla bir szcyle birlikte kullanlmtr. Bu szcn tamlama ierisindeki yerleri de deikendir: bir baka boyut (EY, s. 44) ve baka bir deyi (CMM, s. 46) gibi. baz filmler (HPM, s. 3) btn bandan geenler (RNG, s. 1) ok kark (OBD, s. 29) dier devletler (HKG, s. 4) fazla yumuak (RNG, s. 3) her dei- toku (BB, s. 17) hi bir ey (RNG, s. 35) Bu szck, yalnzca bire sfat ilevli olarak katlmaktadr (ya da anlamlamaya gre yalnzca birle birlikte bulunmaktadr.). pek aydnlk (OBD, s. 28) () br gzellikler (RNG, s. 9) Belirsizlik bildiren sfat ilevli birimlerden her ve btn, dierlerine gre belirgin bir stnlkle kullanlmtr (Karlatrnz 2.2.1.3). 2.2.1.1.3 Sfat ilevinde renk isimleri beyaz iekler (BNK, s. 14)

() () kara () toprak (ANK, s. 57) krmz balklar (RNG, s. 1) () mavi tabela (OBD, s. 28) mor mrekkep lekeleri (RNG, s. 1) () sar bina (OBD, s. 28) rneklemimizin roman ve arlkl olarak yk olmamas ile ilgili olacak ki, renk bildiren sfat ilevli birim says yalnzca 12dir. 2.2.1.1.4 Sfat ilevinde say isimleri alt ay (RNG, s. 18) be yl (MF, s. 79) bir dil sanat (EY, s. 44) birin Trke sfat tamlamalarnda ok zel bir yeri var ve bu durum daha nce aratrma konusu olmutu (Akaslan:1999; Akaslan: 2001). Bu zellii dolaysyla birin kullanmyla ilgi saysal deerleri ayrntl olarak vermek istiyoruz: rneklemdeki 1209 sfat ilevli birimin 407sini bir oluturmaktadr. 4 sfatl 10 tamlamann 8inde bir kullanlm. Bu tamlamalarn 5inde dizilim sfat + sfat + sfat + bir + isim (metnin iyapsna adrlm yaamla ok ynl bantlar olan okurun szp karaca tek anlamllktan uzak bir ilikiler yuma (EY, s. 44) gibi); 3nde sfat + sfat + bir + sfat + isim (ok iyi yetimi yksek yaradll bir gen kz (RNG, s. 37) gibi) biimindedir. 3 sfatl 38 tamlamann 27sinde bir sfat var. Bunlarn 24 sfat + sfat + bir + isim (gidilecek grlecek bir film (HPM, s. 3) gibi); 3 sfat + bir + sfat + isim (yetimi bir kk hanm (RNG, s. 7) gibi) biiminde dizilmi. 2 sfatl 334 sfat tamlamasnn 187sinde bir kullanlm. Bunlarn 180inde sfat + bir + isim (az dolusu glmenin insan ruhu iin en iyi gda diye tanmland bir dnya (MF, s. 79) gibi); 7sinde bir + sfat + isim (bir acayip siyahlk (BNK, s. 14) gibi) biiminde bir dizilim var. 2 sfatl 2 tamlama sfat + hibir + isim (insan idealletirmeyen hibir sanat (BADK, s. 14) gibi) , 2 sfatl 1 tamlama ise sfat + birer + isim (iki ayr ynde yaplan birer aktarm (BB, s. 17)) dizilimine sahip. 1 sfatl 1585 sfat tamlamasnn 185i bir + isim (bir dil sanat (EY, s. 44)); 6s hibir + isim(hibir iliki (OBD, s. 29) gibi) biiminde dizilmi, bir rnekte ise birer belirteni kullanlmtr (birer nesne (OBD, s. 29)). Bu sonuca gre bir sfat tek sfatl tamlamalarda daha az kullanlmaktadr. Bu kullanmlarn ounda da ak bir kalplama veya kalplama eilimi sz konusudur: bir kere, bir taraf(tan), bir ksm, bir an (nce), bir dakika, bir yan(dan), bir yn(yle), bir bakm(a), bir defa, bir sr, bir sre, bir (baka) deyi(le), bir tr, bir ey, bir blm, bir nevi, bir eit, bir daha, bir gn veya belli bir, herhangi bir, yle bir, yle bir, baka bir, hi bir gibi. (Baknz 2.4) birin tek sfatl tamlamalarda bylesine az kullanlmasnn nedeni, bu sfatn tek bana sfat olarak kullanmnda say belirten bir belirtme sfat olma gcnn daha fazla olmasdr, denilebilir. Oysa birden ok sfatl tamlamalarda, bir, bir belgisiz sfat ve hatta bir artikel gibi kullanlyor (Akaslan: 1999). ifte anlam (BADK, s. 13) drt gn (BNK, s. 11) iki karde (HPM, s. 3) krk defa (RNG, s. 21) onbe gn (RNG, s. 25)

10

zmre (CMM, s. 47) yarm saat (RNG, s. 32) yedi lke (ANK, s. 55) yirmi yl (MF, s. 78) 2.2.1.2 Tremi isimler +l: ackl () kader (CMM, s. 47) ayl () gece (RNG, s. 21) () akll () kz (RNG, s. 7) anlaml gstergeler (BB, s. 17) () belirli () gnderge (EY, s. 45) belli zellikler (OBD, s. 29) eitli nedenler (, s. 46) () etkili () () dil (EY, s. 44) () () hareketli ksmlar (BB, s. 18) hametl efendi(miz) (ANK, s. 58) kl parlt (ANK, s. 56) () ili () kadn (RNG, s. 38) ilemeli yularlar (ANK, s. 56) karlkl bilgi alverii (BB, s. 17) kltrl kadnlar (BADK, s. 12) lezzetli yiyecekler (BB, s. 18) mutlu () ey (BADK, s. 11) () mzikli ibadet (, s. 45) nianl kzlar (RNG, s. 27) nemli benzerlikler (, s. 47) resimli roman (RNG, s. 16) ssl krbalar (ANK, s. 56) sesli insan-dili (BB, s. 18) sevgili kuzen (RNG, s. 11) snfl toplumlar (CMM, s. 46) snrl g ve kaynaklar (HKG, s. 4) iddetli souklar (, s. 45) () tatl () rya (RNG, s. 14) uslu () () kz (RNG, s. 7) nl ellale (HPM, s. 3) yatl okul (RNG, s. 9) () yerli burjuvalar (CMM, s. 47) zal palalar (ANK, s. 55) zavall kk (RNG, s. 18) zorunlu () sonu (OBD, 29) Dier btn +l ekli sfat ilevli birimlerin 1 veya 2 rnei varken, belli 29, eitli 13 ve nemli 7 kez kullanlm.

11

+sAl, +Al, +l: () () () bildirimsel gstergeler (BB, s. 18) bilimsel almalar (BADK, s. 14) bireysel amanlk (, s. 44) doal yap (OBD, s. 29) dokumsal tr (BB, s. 18) evrensel tutsaklk (EY, s. 45) () felsefesel tarih (BADK, s. 13) geleneksel tr (EY, s. 45) genel grnm (OBD, s. 29) grsel bildirim (BB, s. 18) () kiisel temaslar (BADK, s. 13) () kokusal birimler (BB, s. 18) nesnel () kedi- fare yks (EY, s. 45) zdeksel oluum (OBD, s. 29) zel karakter (BADK, s. 14) ruhsal a (, s. 45) sinirsel zellik (, s. 44) siyasal () () kararlar (HKG, s. 3) szel renme (OBD, s. 29) tarihsel g (BADK, s. 13) tinsel saymacalar (OBD, s. 29) toplumsal yaam (, s. 45) ulusal gelir (MF, s. 79) yapsal model (HKG, s. 2) yaznsal nitelik (EY, s. 44) Yaps ve Trke olup olmad ile ilgili birok tartmalar ve kullanmda grece kimi ekinceler bulunmasna ramen rneklemde 72 +sAl, +Al, +l ekli sfat ilevli birim yer almas, son dnemde, bu yapnn kullanm sklnn belli oranlarda arttn gstermektedir. +ki: beyinlerindeki fosfor (ANK, s. 56) bugnk dnya (BB, s. 19) buradaki () artlar (, s. 46) derindeki soyut anlamlar dzeyi (EY, s. 45) hakkmdaki dnce (RNG, s. 13) hayalimdeki portre (BNK, s. 9) Hindistandaki yoga (, s. 46) insandaki dil organ (BB, s. 18) kalabalklardaki yalnzlklar (MF, s. 78) kandaki demir (ANK, s. 56) kemiklerindeki kire (ANK, s. 56) kydaki () balklar (RNG, s. 24) Kozyatandaki kk (RNG, s. 2)

12

kuzeydeki halklar (, s. 46) Madritteki amca (RNG, s. 30) oradaki insanlar (MF, s. 78) nceki davranlar (OBD, s. 28) nmzdeki yaz tatili (RNG, s. 4 ) teki lkeler (CMM, s. 47) sonraki yazlar (BADK, s. 13) imdiki ya (RNG, s. 6) tarihteki gler sistemi (BADK, s. 13) uluslararasndaki ilikiler (BADK, s. 14) lkesindeki () bilginler (ANK, s. 57) verandadaki kalabalk (RNG, s. 14) yandaki sokak (OBD, s. 28) yanndaki sokak (OBD, s. 28) yeryzndeki () paralar (ANK, s. 55) yukardaki pencere (RNG, s. 23) Bu +ki eki, temel ilevi bakmndan daha ok birine veya bir yere aitlik bildirir. Bunun yannda bir zamana aitlik anlamyla, zaman anlatan sfat ilevli birimler de retmitir: nceki, sonraki, imdiki gibi. +C: aratrmac Konov (, s. 46) gerici partiler (CMM, s. 46) milliyeti gler (CMM, s. 46) yabanc kentler (OBD, s. 29) +sz: apansz aclar (MF, s. 79) depozitosuz ie (MF, s. 79) saysz meziyetler (RNG, s. 37) sessiz zaman (BNK, s. 10) +sz ekinin sklkla bir isimden sfat yapma eki olduu dnlr. Bu adan genellikle +l eki ile ayn ulamda deerlendirilir. Ancak rneklemimizde bu yapda yalnzca 8 sfat ilevli birim vardr. +k: ortak () iaret (OBD, s. 28) +nc: birinci lke (MF, s. 79) ikinci ksm (HKG, s. 3) nc yl (RNG, s. 1) u iki rnekte +nc ekli gstergeler, biim dzlemine farkl yansmtr: XIX. asr (CMM, s. 46) XX. yzyl (EY, s. 45)

13

+CA: balca dnya(s) (BADK, s. 13) binlerce insan (ANK, s. 56) () delice sevin (BNK, s. 15) milyonlarca () gz (ANK, s. 56) () saymaca simgeler (OBD, s. 29) yzlerce yl (ANK, s. 56) () ocuka huylar (RNG, s. 28) +Ck: kck paralar (ANK, s. 56) +In: () sarn gen (RNG, s. 22) -c: () () arpc () dil (EY, s. 44) geici () zaaf (RNG, s. 37) koruyucu askerler (ANK, s. 55) () () artc zellikler (, s. 47) -Gn: belirgin () ama (OBD, s. 28) dalgn () duru (RNG, s. 9) () () () zgn hava (BNK, s. 10) -k, -k: ak () iliki (OBD, s. 29) eliik nitelik (EY, s. 45) () dank salar (RNG, s. 1) deiik alar (EY, s. 45) kark () zmre (CMM, s. 47) karmak olaylar (HKG, s. 1) krk fincan (MF, s. 78) -: ar u (CMM, s. 48) () kurulu () dzen (BNK, s. 10) 2.2.1.3 Sfat ilevinde iyelik ekli isimler arkadam eek (MF, s. 78) canm ekerler (RNG, s. 17) ou zaman (OBD, s. 29) ertesi yl (BADK, s. 12)

14

kimi iaretler (OBD, s. 28) (Karlatrnz 2.2.1.1.2.3) 2.2.1.4 Sfat ilevinde durum ekli isimler eskiden () eyler (BNK, s. 9) sradan () grip hastal (MF, s. 78) yerinde () neri (RNG, s. 31) 2.2.1.5 Sfat ilevinde (bat kkenli) alnt yaplar aktrik histeri (, s. 45) () alternatif denge (HKG, s. 2) Amerikan sttozu (HPM, s. 3) 7 () ekonomik kararlar (HKG, s. 3) entelektel faaliyet (CMM, s. 46) etnografik a (, s. 45) filolojik bilgi (BADK, s. 13) hmanistik ethik (BADK, s. 14) kaotik girdiler (HKG, s. 2) klasik ilka (BADK, s. 12) komnist berber (HPM, s. 3) mekanik () ey (BADK, s. 13) politik yaam (BADK, s. 14) pratik alma (BADK, s. 14) rasyonalist felsefe (BADK, s. 11) sivil toplum (HKG, s. 2) sosyal ilimler (CMM, s. 47) sosyalist aydnlar (CMM, s. 47) sosyolojik a (, s. 45) sosyo-kltrel konular (HKG, s. 3) sper babaanne (MF, s. 78) () amanist unsurlar (, s. 47) rneklemde sfat ilevinde yalnzca 32 alnt (bat kaynakl) yap var. Son dnemlerde, Trkede alnt yaplara olan eilim ve bu konuda yaanan younluk ile ilgili olarak yaplan tartmalara ve bu konuda duyulan endilere ramen, bu kullanm genel toplam iinde ancak kk bir oran oluturmaktadr. Ancak taranan metin trlerinin bu oranlarda ani sapmalara neden olaca da aktr.

TSde Amerikan madde ba iin zel isim aklamasndan sonra 2 anlam verilmitir: 1. Amerika Birleik Devletleri halkndan olan kimse: Amerikan yazar. 2. Amerikaya zg, Amerika ile ilgili olan: Amerikan mal. Amerikan edebiyat. Grld gibi Amerikan, 2. maddede sfat ileviyle tanmlanmtr ancak verilen rnekler yaplan tanma uygun deildir. Biz Amerikan elimizdeki bu rnekte sfat ilevli olarak deerlendirdik. Ancak, Amerikan, ek, ngiliz, Yunan, talyan gibi kullanmlarda eitli ynlerden tartmaya ak ynler bulunduunu da belirtmemiz gerekir.

15

2.2.1.6 Sfat ilevinde Arapa nispet isi alan yaplar ()ciddi eyler (RNG, s. 17) dini a (, s. 45) () ebed eserler (CMM, s. 46) gayrisafi () hasla (MF, s. 79) ndo-rani a (, s. 47) madd menfaatler (CMM, s. 46) meslek bakm (CMM, s. 46) () milli hasla (MF, s. 79) () ruhi-marazi durum (, s. 45) sna gelime (CMM, s. 47) siyasi hayat (CMM, s. 46) Sufi () cemaat (, 46) tabi mdafi (CMM, s. 46) () tarihi eyalar (ANK, s. 55) Bat kaynakl alnt yaplar gibi dou kaynakl (Arapa ve Farsa) alnt yaplarn da Trkiye Trkesinde sfat ilevli olarak kullanlma oran azalmtr. rneklemde bu zellikte yalnzca 17 yapnn bulunmas bunu kantlamaktadr. 2.2.2 Sfat ilevli zarflar Zarflar da szck tr bakmndan isim soylu saylrlar. eitli zarf-fiil ekli yaplar ayr bir ulamda deerlendirirsek, zarflar da isimlerin fiiller karsnda grd szdizimsel ilevdir. Ancak baz durumlarda bu ilev o kadar belirginleir, baka bir deyile dilsel birim, sz konusu ileviyle o kadar sk kullanlr ki, dil almalarnda, ilev, farkl bir tr, farkl bir ulam olarak terimleir. Burada vereceimiz listede, zarflk ilevi yksek ancak rneklem iinde sfat ilevi gren birimleri sralayacaz. Bu tr szcklerle ortaya kan beklenmeler, temelde sfat tamlamas formatna uysa da baz aratrmaclarca zarf bei olarak tanmlanmtr (imek: 1987, s. 367; Banguolu: 1995, s. 502). Hengirmen aadaki listede yer alan daha byk (ve buna bakarak belki en byk) gibi yaplar sfat tamlamalarndan ayr tutarak sfat bei olarak adlandrmtr (1999, s. 322). Tahir Nejat Gencan , bu yaplar, beklemi belirteler olarak belirtmi, ancak bu beklere isim vermemitir (2001, s. 466). Leyl Karahan bunlar sfat tamlamas olarak deerlendirmitir (1995, s. 21). Zarflar bir anlambirimin ekimli bir fiil ile ilikisini gerekli klar. Sz konusu yaplarda ise isim ile isim -bu isim bazan tremi bir fiil de olabilir- kar karyadr. Bu bakmdan biz de bu yaplar sfat tamlamas olarak alyoruz. Ancak bu tr yaplarn, zmleyici bir bak asyla zel olarak incelenmesi gerekmektedir. Trkiye Trkesinde zarf ve sfat ileviyle kullanlma oranlar grece eit bir hayli yap vardr. Biz bunlar Sfat ilevinde isimler balnda ele alarak aadaki listenin dnda tuttuk: deta bir ocuk (RNG, s. 37) ancak bir blm (CMM, s. 46) ayrca iek (BNK, s. 12) belki krk defa (RNG, s. 21) bir ben (BNK, s. 13) byle () simgeler (OBD, s. 29)

16

bylesine geni (BB, s. 17) daha uygun (OBD, s. 29) daima pheli (CMM, s. 48) elbet gzel (RNG, s. 13) en kuzey (, 45). Trkiye Trkesinde en, daha ok sfat ilevli birimlerin nne gelir. Dorudan fiillerin nne gelmi gibi grnd durumlarda da gerekte bir eksilti sz konusudur: en [ok] beendik(leri) (ANK, s. 57) veya en [ok] houma giden (OBD, s. 29) gibi. galiba hasta (RNG, s. 29) gayet temiz (RNG, s. 9) gene yle (RNG, s. 20) gnlnzce baarlar (BNK, s. 15) hemencecik kullanm (EY, s. 44) hep yalnz (BNK, s. 10) kesinlikle kurmaca (EY, s. 45) olduka nem(li) (HKG, s. 1) yle geni (EY, s. 45) ylesine () i ie (BADK, s. 11) zellikle gazete yazlar (EY, 43) ruha () fark (BNK, s. 8) sahiden mahsun (RNG, s. 21) () airane koku (RNG, s. 17) yle bilgiler (OBD, s. 29) tpk () tavus kuu (RNG, s. 33) yalnz Almanya (BADK, s. 11) yalnzca bir (MF, s. 79) yine bir aacn st(nde) (RNG, s. 3) Bu listede yer alan daha, en, gayet, olduka gibi dereceleme bildiren szckler, daha ok ve bazan da yalnzca sfat ilevli birimlerin nnde kullanlrlar. Ancak bu szckler, tr olarak nasl adlandrlrlarsa adlandrlsnlar, ortaya kan beklenme biimi, ilk anda sfatn tamlamasna benzemektedir. Ayrca, ancak ve zellikle gibi baz sfat ilevli zarflarn dierlerinden daha farkl yanlar var. nk bu tr bekler devrildiinde zarf ilev yine n plna kmaktadr: ancak bir blm / bir blm ancak, zellikle gazete yazlar / gazete yazlar zellikle gibi. 2.2.3 Sfat ilevli edatlar kar taraf (BB, s. 17)8 te yan (BB, s. 17) 2.2.1den 2.2.3e kadar sraladmz birimleri, szdiziminde sfat ilevli olarak yer almalarna gre en azdan en fazlaya biiminde derecelersek u sonucu elde ederiz. Bu sonuca giderken, sfat ile niteleyen / niteleyici arasndaki gl, geleneksel ve armsal ba kopardk:

Trkede kar, isim (salt isim veya sfat ilevli) olarak da kullanlabilir.

17

dilbilgisindeki karlklar

Trkiye Trkesinde sfat ilevli birimler niteleyenler isimler asl isimler / varlk kimi isimler / basit, adlar iyelikli veya yapm ekli isimler / niteleme sfatlar / kimi zarflar Tablo 1

belirtenler
basit, iyelikli kimi isimler / belirtme sfatlar / kimi edatlar / kimi zamirler

2.2.4 Sfat ilevli bekler 2.2.4.1 Sfat ilevli isim tamlamalar sim tamlamalar, ya dorudan doruya (() aile oca Tegel (BADK, s. 14) gibi) ya da eitli isim (/sfat) yapma ekleri (Ural ve Volga havalisindeki () halklar (, s. 48) gibi) ve durum ekleri (geleneksel trn kurallar erevesinde () anlam beklentisi (EY, s. 44)) yardmyla sfat ilevli olarak szdizimine katlmaktadr: Belirtili tamlamalar: yolun kenarndaki aalar (RNG, s. 20) Belirtisiz tamlamalar: insan kanndaki demir (ANK, s. 56) Belirtisiz isim tamlamalar, belirtililere gre daha fazla sfat ilevli olarak kullanlyor. rneklemimizde bu ikisinin birbirine oran 35e 6dr. Sfat ilevli 9 isim tamlamasnda, tamlamann ikinci gesinde yer alan iyelik eki dmtr. Bunlar, isim tamlamasnn +l ekini ald durumlarda ortaya kmtr: () anlam ykl birimler (BB, s. 17) gibi. 2.2.4.2 Sfat ilevli sfat tamlamalar Sfat tamlamalar da isim tamlamalar gibi bazan dorudan doruya isme sfat ilevli olarak balanrken (ok kark bilgiler (OBD, s. 29) gibi), bazan isim (/sfat) yapma ekleri (rol ald birok filmdeki olaylar (MF, s. 79) veya uzun mrl yazlar (EY, s. 43) gibi) ya da durum ekleri (belli trde banyo takm (BB, s. 19) gibi) yardmyla sfat ilevli olarak kullanlabilmektedir. rneklemdeki 105 sfat ilevli birim sfat tamlamas formatndadr. 2.2.4.3 Sfat ilevli ikilemeler Zarflarn yinelenmesiyle oluan ikilemeler: hemen hemen () gen kz (RNG, s. 11) simlerin yinelenmesiyle oluan ikilemeler: () yeni yeni gstergeler (BB, s. 19) +l +sz yapsnda ikilemeler: belli belirsiz () aydnlk (RNG, s. 39) Farkl say isimlerinin arka arkaya gelmesiyle oluanlar: iki adm (RNG, s. 14) Pekitirme ilevli soru eki yardmyla oluanlar: () yakkl m yakkl () svari yzbas (RNG, s. 25)

18

2.2.4.4 Sfat ilevli balama bekleri Sfat ilevli balama beklerinde, bek deikenleri, yaln veya tremi bir isim veya isim unsurundan oluabilecei gibi, farkl trden beklerden de oluabilir: ama balacyla balananlar: yaln ama gl () aktr (MF, s. 79) deil balacyla balananlar: ok deil daha gn(lk) (RNG, s. 32) gerek gerekse balacyla balananlar: gerek yzeysel gerekse derin boyutlar (EY, s. 45) ve balacyla balananlar: genel ve geni anlam (EY, s. 45) veya balacyla balananlar: devrimci kurulu dzenci veya gerici partiler (CMM, s. 46) ya da balacyla balananlar: mavi ya da yeil gz (RNG, s. 8) Sfat ilevli balama bekleri ierisinde en sk kullanlan ve balal beklerdir. Dierlerinden yalnz bir veya birka rnek varken, veli rneklerin says 12dir. 2.2.4.5 Sfat ilevli edat bekleri dein ile kurulanlar: insan dnyasna ilk k tutan yaptlardan gnmzde yazlp izilenlere dein tm (EY, s. 46) denli ile kurulanlar: bu denli bir gelime (HKG, s. 1) gibi ile kurulanlar: dostluk akrabalk gibi balar (BNK, s. 9) ile ile kurulanlar: Gothe ile kiisel temaslar (BADK, s. 13) kadar ile kurulanlar: ocuk masallar okuyacak kadar bebek (RNG, s. 16) rneklemde, kadarn +ck eki alm olarak kullanld iki rnek var: fndk kadarck bir mcevher (ANK, s. 56) rneklem iinde en ok kullanlan edat bekleri gibili (16 rnek) ve kadarl (35 rnek) beklerdir. 2.2.4.6 Sfat ilevli ksaltma bekleri Ksaltma bei olarak tanmlanmakla birlikte bu tr beklenmelerde bir fiil belirtisi mutlaka vardr ve durum ekli (dolayl ve dolaysz tmleler) veya durum eksiz (zarf tmleleri) tamlayclar bu

19

yaplarda temel ilevini (ismi fiile balamak) yerine getirmektedir9. Bu fiil, bazan Arapa- Farsa bir fiilimside yer alabilmekte, bazan dorudan doruya ksalm / eksilmi olmakta, bazan da eitli fiilden isim yapma ekleri yardmyla (veya kimi zaman kavramsal olarak) belirtik olan bir fiil olabilmektedir. 2.2.4.6.1 sim tabanlarnda belirtik olan fiiller dolaysyla ortaya kan beklenmeler bu yol zerine pek aydnlk olmayan eylerden geici gstergeler (OBD, s. 28) (ge- fiili) estetik psikoloji ve tarih felsefesiyle ilgili dnceler (BADK, s. 3) (bala- anlamndaki ilfiili) hayatmla ilgili herey (RNG, s. 30) (bala- anlamndaki il- fiili) o kente ilikin () bilgiler (OBD, s. 28) (bala- anlamndaki il- fiili) bundan daha parlak () gece (RNG, s. 14) (parla- fiili) vcud izgilerine uygun () model (RNG, s. 5) (uy- fiili) kendilerine uygun kiiler (BNK, s. 8) (uy- fiili) () () okurun szp karaca tek anlamllktan uzak () ilikiler yuma (EY, s. 44) (ge-, uzakla- anlamndaki uz- fiili) 2.2.4.6.2 Arapa- Farsa fiilimsilerde belirtik olan fiiller dolaysyla ortaya kan beklenmeler ok geni ye saysna sahip bir kurulu (HKG, s. 3) gn gnden dehet () ey (RNG, s. 20) hareketlerinde serbest () insan (RNG, s. 30) amanizme ait unsurlar (, s. 47) amanln kaynaklarna ait () dnceler (, s. 44) yn iin daima pheli () yanda (CMM, s. 48) 2.2.4.6.3 Ksalm / eksilmi fiil / fiiller dolaysyla ortaya kan beklenmeler byk insanlara zg [olan] () eyler (RNG, s. 17) kk bir akadan baka [olarak saylabilecek] () ey (RNG, s. 16) 2.2.5 Sfat ilevli sfat- fiiller ve sfat-fiil bekleri -An ekiyle: eskimeyen her ada yaarln koruyan () boyutlar (EY, s. 43) -Dk ekiyle: az dolusu glmenin insan ruhu iin en iyi gda diye tanmland () dnya (MF, s. 79) -AcAk ekiyle: iletinin hemen uygulanabilecei () anlam nesnesi (EY, s. 45)

Bu konuyu daha nce doktora tez almamzda ele almtk: Muna Yceol ZEZEN, Namk Kemalin Romanlarnda Cmle (Baslmam Doktora Tezi) (Tamlayc Konusu ve Cmle), . . Fen- Edebiyat Fakltesi Sosyal Bilimler Enstits, Adana 2000, ss. 198- 217.

20

-m ekiyle: evlerde grnmez izleri kalm () eski yaamlar (BNK, s. 10) -mAz ekiyle: deer biilmez () eyalar (ANK, s. 55) -Ar, -r ekiyle: koar adm (MF, s. 79) rneklemde sfat ilevli olarak en sk kullanlan sfat-fiil eki 171 rnekle An, en az kullanlan ise 8 rnekle -Ar, -r ekidir. 2.2.6 Sfat ilevli isim-fiiller ve isim-fiil bekleri -mA ekiyle: basma perdeler (BNK, s. 9) 2.2.7 Sfat ilevli zarf-fiil bekleri -A ekiyle: rastgele () serven (RNG, s. 38) 2.2.8 Birleik yaplar Aslnda birleiklik dncesi, ou zaman, yazarlarn birliktelik eilimi gsteren szckleri veya szck beklerini birleik yazma veya yazmama konusundaki seimlerine dayanr. Hatta kimi zaman, bir yazarn birliktelik eilimi gsteren yaplar ayn metinde farkl yazabildii grlmektedir: uluslar aras yer (HKG, s. 3) / uluslararas siyaset (HKG, s. 1) gibi. Bu bakmdan bizim buradaki saptamamz grecedir ve Trkede birleik yap / birleik yazm konularn zmlemeye ynelik deildir: biraz aptal (RNG, s. 20) birok engeller (BNK, s. 9) birka yl (RNG, s. 16) birtakm balar (BNK, s. 9) delibozuk Sleymanlar (HPM, s. 3) gnbirlik yazlar (EY, s. 43) gzelduyusal () tat (EY, s. 44) () herhangi () () kz (RNG, s. 28) hibir iliki (OBD, s. 29) hkmetlerd rgtler (HKG, s. 2) insanst meziyetler (CMM, s. 47) rastgele () serven (RNG) (Baknz 2.2.7 Karlatrnz 2.2.2) uluslararas siyaset (HKG, s. 2) varolusal kmaz (EY, s. 45) 2.3 Trkiye Trkesinde niteleyenlerin ve belirtenlerin (alma sresince, bundan byle niteleyen iin n, belirten iin b ve tablolarda isim iin is.) sras konusunda kesin bir yargya varmak olana var mdr? rneklemimizde bu konuda kesin bir yargya varmamza olanak verecek kadar birincil bakmndan uzun sfat tamlamas rnei bulunmamakta, daha ok tek veya iki sfatl tamlamalar bulunmaktadr. Trkeyi bu adan sorgulayan almalarn says da zaten ok azdr. Ancak dil almalarnda genellikle Trkede blerin nlerden nce geldiine dair yaygn bir gr vardr. Sevgi zel de bu yaygn gre katlmakla beraber, Trkede btn dizilimlerin belli oranlarda

21

olas olduunu dnerek, nsal znlnn ya + l + biim + nitelik + renk + yer + ad biimindeki formln temkinle karlamtr (1978, s. 499). rneklemimizi, sfat ilevli birimlerin niteleme ve belirtme ifade etmeleri (n ve b olmalar) ve bunlarn dizilimleri ynnden incelediimizde u tabloyla karlayoruz:

n ve / veya b olmalar bakmndan sfatlar

22

tamlamalardaki sfat says 4

veri iindeki toplam tamlama says 4 3 1 1 1 22

dizilimleri n+n+n+b+is. n+n+b+n+is. b+n+b+n+is. n+b+b+n+is. n+b+n+n+is. n+n+b+is. n+n+n+is. n+b+n+is. b+b+n+is. b+n+b+is. n+b+b+is. b+n+n+is. n+b+is. b+b+is. n+n+is.

3 6 4 2 2 1 1 186 2 38 65

45 853 1 732

b+n+is. b+is. n+is.

rnek pis irkin kara bir toprak (ANK, s. 57) metin dndaki belli bir kesin gnderge (EY, s. 45) o sinsi o sar iyan (RNG, s. 22) huyunu bilmediimiz herhangi bir yabanc kz (RNG, s. 28) benden ncekilerden kalma o sessiz zgn hava (BNK, s. 10) nce bir yne yaplan sonra da o ynden geriye ters yne yaplan iki tane bildirim ilemi (BB, s. 17) kadnlarn yakaland meryak ve menerik denilen ruhsal hastalk (, s. 45) ok yaln bir somut gsterge (OBD, s. 29) bu iki ana biim (EY, s. 46) yle arkasndan koulacak bir kz (RNG, s. 20) entellektellerin geni lde katldklar bir baka eylem (CMM, s. 47) gene insann kendi vcuduna ve organlarna dayanan grsel trden birimler (BB, s. 18) kuzeydeki halklar etkileyen bir Budist akm (, s. 46) son bir prova (RNG, s. 32) yle baz filmler gibi daha ilk gn Cannes Film Festivaline gnderilecek ya da Oscara aday gsterilecek uurulan filmler (HPM, s. 3) bu tinsel saymacalar (OBD, s. 29) bir baka boyut (EY, s. 44) lm de tpk rol ald birok filmdeki olaylar gibi kelimenin tam anlamyla srreal olan Kemal Sunal (MF, s. 79)

Tablo 2 Metinlerdeki sfat tamlamalarn ve sfat ilevli birimleri, en fazla 4 sfatn yan yana geldii bilgisine dayanarak olas btn dizilimleri ynnden ele aldmzda ise u bilgilere ulayoruz:

23

dizilim sfat ilevli 1 birim sfat ilevli 2 birim b+is.

saysal sonu

toplamlar 1585

n+is.
n+n+is.

853 732
65

sfat ilevli 3 birim

sfat ilevli 4 birim

n+b+is. b+b+is. b+n+is. n+n+n+is. n+n+b+is. n+b+b+is. b+b+b+is. b+n+n+is. b+b+n+is. b+n+b+is. n+b+n+is. n+n+n+n+is. b+b+b+b+is. n+n+b+b+is. b+b+n+n+is. n+n+n+b+is. b+b+b+n+is. n+b+b+b+is. b+n+n+n+is. n+n+b+n+is. b+b+n+b+is. n+b+n+b+is. b+n+b+n+is. n+b+b+n+is. b+n+n+b+is. n+b+n+n+is. b+n+b+b+is.

186 38 45
6

334

22 1 yok
1

2 2 4 yok yok yok yok 4 yok yok yok 3 yok yok 1 1 yok 1 yok

38

10

n b sfat ilevli birim sfat tamlamas

1195 1209 2404 1967

Tablo 3 Tablo 3e gre, bler ile nlerin sras en ak bir biimde, sfat ilevli 2 birim bulunan tamlamalardan izlenebiliyor. Burada n+b+isim yapsna sahip 186 tamlama olmasna ramen, b+n

24

yapsna sahip 45 tamlama vardr. 3 deikenli tamlamalarda bnin ismin hemen yannda yer ald 25 tamlamaya karlk, nnin ismin hemen yannda yer ald 12 tamlama bulunmaktadr. Trkede b+n biiminde bir dizilim olduuna dair yaygn grn tersine gibi grnen bu durum, bir bsinin kendi zelliinden kaynaklanmaktadr. Yukarda belirtilen bnin ismin hemen yannda yer ald tamlamalardaki bu b, daha ok artikelleme eilimi iindeki birdir ve bu adan dier blerden ayr tutulmaldr. Tablo 2ye ve Tablo 3e gre Trkiye Trkesinde bler nlere oranla daha ok kullanlmaktadr. Nitekim 1164 sfat tamlamasnda b kullanlmken, yalnzca yalnzca ifadesini kullanmamz, taradmz metinlerin, szl dil metinleri olmamalar ynnden, ok daha fazla nitelik ifade eden birim ierecekleri beklentisi iinde olmamzdan kaynaklanmaktadr. nk her insan baktnca grr ve yazl metinlerde, ileten, nesneye sradan bir szl dil kullancsndan ok daha derin bakar.- 1076 sfat tamlamasnda n yer almtr. Yine ierisinde yalnzca b bulunan tamlamalarn says 891 iken, yalnzca n ieren tamlamalarn says 803tr. Dier dillerdeki durumun ne olduunu bilmiyoruz. Trkiye Trkesinin blere nlerden, dolaysyla somuta soyuttan daha ok eilim gstermesi, kavrama dzeyi ve zihinsel birikimle ilikilendirilebilir. Ancak Levi- Strauss, daha az ya da ok soyut kavramlar kullanmann zek dzeyine ve alg yeteneine deil, ulusal toplum iinde zel topluluklarn belirginlik ve ayrntlar eit olmayan ilgilerine bal olduuna deinerek, soyut szck asndan zenginliin gelimilike her zaman bir lt olamayacan, baz ilkel topluluklarn artc bir biimde soyutlamaya nem verdiklerini belirtir (1996, ss. 25- 26). Bu da gstermektedir ki n / b, soyut / somut seimleri ile bir toplumun veya bir kiinin zihinsel birikimi arasndaki ilgiyi belirlemek sra d rneklerin varl yznden g ve belki yanltc bir i olabilir. Taradmz metinlerin trlerinin n / b kullanm oran konusunda gsterdii deiiklikler, zihinsel birikim ve n / b kullanm arasnda sk iliki bulunduu konusundaki sanmz glendirse de, yukarda belirttiimiz gerekelerle ve daha ok budunbilimsel ve toplumbilimsel bilgiye gereksinim duyduumuzdan, bu bulgular, imdilik yorumlamamay tercih ediyoruz. (Taradmz metinleri balca iki trde deerlendirdik. Bunlarn sayfa saylar aa yukar birbirine yakndr. Bunu belirlerken kurgusal konuma dili metinlerinin (tiyatro metinleri) sayfalarnn dier metinlerden daha az taranacak metin paralar bulundurduu gereini gz nnde tuttuk):

metin tr

metin

n kullanmnn metinlere gre dalm Tamlama says dizilim

rnek

25

kurgusal konuma dili (tiyatro) metinleri

4 RNG 137 4 BNK 43

n+n+is. n+is. n+n+is. n+is.

gzlerinin stne dklen dank salar, (s. 1) yatl okul, (s. 9) bu evde bulduum acayip sessizlik, (s. 10) kendilerine uygun kiiler, (s. 8) baka bir ey olmad iin en iyisinin delilik olduunu kavram gerekleri syledii iin deli damgasn yemi biri, (s. 3) demokratlar ile halklarn camilerini bile ayrd gnler, (s. 3) menfaatlerin att snfl toplumlar,(s. 46) sosyalizme katlan burjuva entelektelleri, (s. 47) yksek bireysel insanbilgisi, (s. 12) rasyonalist felsefe, (s. 11) gayrisafi milli hasla, (s. 79) yle tiyatroya falan ayracak zaman, (s. 79) ondan sonra gelen ba kesimindeki hareketli ksmlar, (s. 18) gene baka kiilere aktarlmak istenen belli anlamdaki gstergeler, (s. 19) gsterge olarak szckler kullanan insandili, (s. 18) deer biilmez tarihi eyalar, (s. 55) ilemeli yularlar, (s. 56) tinsel saymacalar gstermek iin oluturduum zdeksel saymacalar, (s. 29) dilbilimcilerin ortak olduu nokta, (s. 29) Rfai dervilerinin gsterdikleri eitli artc zellikler, (s. 47) eski Hint ran skit kltrlerindeki amanist unsurlar, (s. 47) aman adaylarnda grlen sinir nbetleri, (s. 45) eskimeyen her ada yaarln koruyan gzel-duyusal boyutlar, (s. 43) metinde sunulan nesnel kedi-fare yks, (s. 45) varolusal kmaz, (s. 45) siyasal ekonomik sosyal kararlar, (s. 3) kaotik girdilerin biraraya gelemesinden oluan uluslararas siyaset, (s. 2) uluslararas sistemin dier aktrlerinden gelen etkiler, (s. 4)

2 HPM 20 3 37 2 BADK MF 49 1 33 2 9 58 BB 9 ANK 50 8 82 1 13 83 2 EY 6 43 1 4 97

n+n+is. n+is. n+n+is. n+is. n+n+is. n+is. n+n+is. n+is. n+n+n+is. n+n+is. n+is. n+n+is. n+is. n+n+is. n+is. n+n+n+is. n+n+is. n+is. n+n+n+is. n+n+is. n+is. n+n+n+is. n+n+is. n+is.

dier (deneme, yk, bilimsel yaz / makale) metinler

CMM

OBD

HKG

Tablo 4

26

Tablo 4e gre konuma dili esas alnarak kurgulanm yaz dili metinlerinde (tiyatro metinlerinde) yalnzca nlerle oluturulmu 188 sfat tamlamas (8i n+n+isim; 180i n+isim diziliminde) yer almaktadr. Buna karlk dier metinlerde 615 sfat tamlamas (6s n+n+n+isim; 57si n+n+isim; 552si n+isim diziliminde) nlerden kurulmutur. Trkede bleri kullanma eilimi yksek olmasna ramen, rneklemde b+b+b+b+isim ve b+b+b+isim yapsnda sfat tamlamas olmamas, mantksal olanakszlkla ilgili olmaldr. Buna gre varlklar dnyasnda yer alan herhangi bir varlk kmesi yesini daha yakndan betimleyebilmek iin niteleyenlere gereksinim duyulur (Erkman- Akerson:2000, s. 106). Trkenin, bu varl ayn anda birok nitelii ile niteleyebilme gizil gc vardr. Ancak bir varln niceliksel zellikleri konusunda belirgin bir snrlanmlk sz konusudur. Bir varlk ayn anda birka ynden belirtilemez ama nitelenebilir. nk nicel olan idealdir, insann ona kendi kiisel dncesini, grn katma olana yoktur. Bu mantksal olanakszl kantlayabilmek iin Trkeyi dier dillerle bu adan karlatrmak gerekir. Taradmz metinlerde, b+b+isim ve b+isim dizilimine sahip tamlamalarn metinlere gre dalm yledir: metin tr kurgusal konuma dili (tiyatro) metinleri metin RNG BNK HPM CMM BADK MF BB ANK OBD EY b kullanmnn metinlere gre dalm tamlama says dizilim rnek 19 b+b+isim byle bir dert, (s. 13) 287 b+isim ilk satrlar, (s. 1) 1 b+b+isim br gn, (s. 11) 108 b+isim biraz gcrt, (s. 8) 1 16 dier (deneme, yk, bilimsel yaz / makale) metinler 2 34 46 24 2 30 3 98 4 86 39 5 39 1 46 b+b+isim b+isim b+b+isim b+isim b+isim b+isim b+b+isim b+isim b+b+isim b+isim b+b+isim b+isim b+isim b+b+isim b+isim b+b+isim b+isim Tablo 5 baka bir ey, (s. 3) o gnler, (s. 3) baka bir deyi, (s. 46) teki lkeler, (s. 47) bu hareket, (s. 11) birinci lke, (s. 79) baka bir yer, (s. 17) baz anlaml gstergeler, (s. 17) yzlerce binlerce insan, (s. 56) ka para, (s. 55) btn bu biimler ve dzenler, (s. 29) ou zaman, (s. 29) her transa geme hali, (s. 45) bir baka boyut, (s. 44) bu snrlanmlk, (s. 45) herhangi bir sorun, (s. 4) dier aratrmalar, (s. 2)

HKG

27

Tablo 5e gre konuma dili esas alnarak oluturulmu metinlerde 415 (20si b+b+isim; 395i b+isim diziliminde), dier metinlerde ise 476 (18i b+b+isim; 458i b+isim) sfat tamlamas blerle kurulmutur. 2.4 Bir szcn ancak belirli ve snrl szcklerle birlikte grnme zorunluluuna girmesi. (Hengirmen:1999, s. 238) biiminde tanmlanabilecek olan kalplama, Trkede genel olarak ataszleri ve deyimlerle snrl bir konu olarak dnlm ve yeterince incelenmemitir. Her szcn veya her szck beinin kalplama eilimi ayn mdr? Trkedeki kalp yaplar nelerdir? nsan neden kalplatrr? Bunda kalplaan veya bu eilimi gsteren birimin kendi gizil gc, snrlanmlk veya younlama dzeyinin etkileri var mdr? Varsa bu etkiler nelerdir? Biz bu sorular baka bir almann konusu olarak bir kenara brakyor ve bu almamzla paralellik gsterdii iin, en azndan rneklemimizdeki kalplama eilimindeki sfat ilevli birimlerin ve kalplam veya kalplama eilimi gsteren sfat tamlamalarnn bir listesini veriyoruz. Baz beklerdeki kalplama eilimi o kadar belirgindir ki bu tr bekler genellikle birlikte yazlrlar. Biz, birleik yazlan sfat tamlamalarn rneklem dnda tuttuysak da, kalplama derecesini gstermek bakmndan aadaki listeye alyoruz. Bu listeden de aka grlecei gibi, Trkiye Trkesi genel yaz dilinde, ounlukla b durumundaki sfat ilevli birimlerin veya sfat b(ler)den oluan sfat tamlamalarnn kalplama eilimi vardr: arka plan ayn ekil(de) o / bu / u bakm(dan) baka bir deyi(le) baka tr(l) baka zaman balca (dnyas vb.) belli bir o / bu /u biim(de) bir aknlk(tr balam vb.) bir an (nce) bir baka(s) bir blm bir daha bir dakika bir dnem bir gr(te) bir gn (metin balamna gre) bir insan (metin balamna gre) bir ka / birka bir kelime(yle) bir kere bir ksm bir art(la vb.) bir ey / biey bir sre bir sr bir takm / birtakm bir tane(m) bir taraf(ta / tan) bir tr bir trl / bitrl bir yan(a / da / dan) bir yer birara biraz birok / bir ok bo yer(e) o / bu / u durum(da) bu anlam(da) bu balam(da) bu den(li) bu dnem bu gidi(le) bu gn(lerde) bu kez bu klk(la / ta) bu neden(le) bu nokta bu sefer bu ekil(de) bu uur(da) bu yol(la / da vb.) bu yn(de / yle)

28

bu yz(den) bunun yan sra(?) btn gn btn bunlar byk ounluk byk l(de) (o) canm (Ege trkleri vb.) eitli (yollar vb.) ou zaman ok defa ok kere ok mersi ok kr ok yn(l) daha ok daha doru(su) daha fazla daha iyi daha iyi daha ne daha neler deiik a(lardan) dier taraf(ta / tan) en az(ndan) en iyi en nemli(si) ertesi yl / gn vb. gayrisafi milli hasla geen gn genel kurul geni anlam(da) geni l(de) -dii hal(de) hanmefendi her bir / biri / ikisi vb. her an her gn her hal(de) / herhal(de) her ne (ise) her neden(se) her sefer(inde) her sefer(inde) her ey / herey her tr(l)

her yer her zaman herhangi / her hangi herhangi bir hi kimse hibir / hi bir hibir zaman ilk bak(ta) ilk i(im) iyi gnler krk defa krk yl(lk) ne ok ne gn (bu) ne i(tir) ne kadar ok ne mnasebet ne phe ne yazk ne zaman(dr) o an(da) o hlde o vakit o zaman o zaman(a kadar vb.) te taraf(ta / tan) te yan(dan) yle bir yle ey pek az pek iyi / pekiyi / peki sevgili (kuzen(im) vb.) son derece son gn(lerde) (canm istedii vb.) sre (ce) yle bir tam anlam(yla) tam kar tam vakit(inde) tam zaman() tek ba(na) aa be yukar zavall (ocuk vb.)

29

2.5 Sonu: Trkenin saysz deikenle oluturulmu sfat tamlamas oluturma gizil gc bulunmasna ramen, Trkiye Trkesi genel yaz dili (roman dili dnda) beklerdeki birincil uzunluklar asndan zayftr. ncelediimiz 1967 tamlamann %80,57si 1; %16,98i 2; %1,93 3 ve %0,50si 4 sfat ilevli birimden olumutur. Deikenler kendi ierikleri asndan incelendiinde ise ortaya 2 sonu kyor: 1- erikler ok eitli olabilmektedir. 2- erikler ya youn bir btnce olarak karmza kmakta veya Trkenin bek yap kurma olananca uzayp karmak bir btnce oluturabilmektedir. Deikenler daha ok blerden olumaktadr. Yani Trkiye Trkesi genel yaz dili b arlkldr. Nitekim, 2404 sfat ilevli birimin %49,70i nlerden, %50,30u blerden olumutur. Bak, gr ve kavrama dzeyleriyle -belki- ilikilendirilebilecek bu durumun, szl dil metinlerinde b ynnde daha belirgin olarak ortaya kacan dnyoruz. bler ierisinde bir bsinin ok zel bir yeri vardr ve bir bsi Trkiye Trkesi genel yaz dilinde ok sk olarak kullanlmaktadr. rneklemde yer alan 1209 bnin %33,66sn bir bsinin oluturmas bunu kantlamaktadr. Trkiye Trkesi genel yaz dilinde nlerin ve blerin ierikleri bakmndan belli bir sraya gre dizildikleri ynnde kesin bir yargya varamadk. Bunun iin birincil adan uzun daha ok sayda sfat tamlamasna gereksinimimiz var. Ancak 2 deikenli tamlamalar bu adan incelediimizde, Trkede blerin nlerden nce geldii grnn tersine, nlerin blerden nce geldiini grdk. Bu durum, isme daha yakn bir konumda artikelleme eilimi iindeki bir bsinin, sz konusu edildii gibi, rneklemde byk bir sklkla kullanlmas ile ilgilidir. rneklemde bler daha ok kullanlmasna ramen b+b+b+isim ve b+b+b+b+isim diziliminde sfat tamlamas yoktur. Bu da varlklar dnyasnda, varlklarn kendi doal ierikleri ve nitelikleri lsnde nitelenebilme zelliine sahip olduklarn ancak niceliksel zellikler konusunda varlklarda bir snrlanmlk olduunu gsterir. Trkiye Trkesinde ne tr szcklerde ve ne tr beklerde kalplama eilimi olduunu bilmiyoruz. Ancak sfat tamlamalarnda kalplama ve hatta bunun bir kant olarak birlikte yazlma eilimi yksektir. Trkiye Trkesinde genellikle bler ve deikeni b(ler)den oluan sfat tamlamalar kalplam olarak kullanlmaktadr. TARANAN METNLER ANK = NESN, Aziz (1990), Ktlerin bakamad mcevher, Memleketin Birinde, stanbul: 11. Bask Adam Yaynlar (3. Bask), Aziz Nesinin yk Kitaplar Dizisi: 33, ss. 55- 58. BADK= AKARSU, Bedia (1998), Wilhelm von Humboldtda Dil- Kltr Balants, Istanbul: nklp Kitabevi, ss. 11-14. BNK = NECATGL, Behet (1984), Kadn ve kedi, Yldzlara Bakmak, stanbul: Cem Yaynevi Btn Eserler: 7, Radyo Oyunlar: 1, ss. 7- 16. CMM = MER, Cemil (1998), Entelektel ve devrim, Maaradakiler, stanbul: 3. Bask letiim Yaynlar 407, Cemil Meri Btn Eserleri: 8, ss. 46-48. C = ENER, Cemal (2001), amanln Kaynaklar, amanizm: Trklerin slamiyetten nceki Dini, stanbul: 12. Bask Etik Yaynlar 1, ss. 44-48.

30

EY = ZDEMR, Emin (1999), Yaznsal Trler, Ankara: Bilgi Yaynlar, Bilgi Dizisi: 128 Emin zdemir: 2, ss. 43- 46. HKG = KN, Hasan (2001), Genel Sistem Kuram ve Uluslararas Siyasetteki Yeri, Ankara: Avrasya Stratejik Aratrmalar Merkezi Yaynlar, ss. 1-4. HPM = PULUR, Hasan (2001), Demokrasinin ilk yllar: ellale!, Milliyet Gazetesi (22 Kasm 2001), s. 3. MF = REM, Murat (2000), Farknda msnz?, Dil Dergisi S. 97, ss. 78-79. OBD = BABA, Okan M.(2002), Dil zerine dnceler, Trk Dili Dergisi S. 91, ss. 2829. BB = BAKAN, zcan (1988), Bildiriim (nsan- Dili ve tesi), stanbul: Altn Kitaplar, Bilimsel Sorunlar Dizisi, ss. 17-19. RNG = GNTEKN, Reat Nuri (1991), alkuu (Oyunlatran: Necati CUMALI), Ankara: Kltr Bakanl Yaynlar: 1286, Tiyatro Eserleri Dizisi: 40, ss. 1-39.

KAYNAKLAR ADALI, Oya (1979), Trkiye Trkesinde Biimbirimler, Ankara: Trk Dil Kurumu Yaynlar: 459. AKATA, Ahmet (2002), Trkede sfat zarf ayrm, Dil Dergisi S. 112, ss. 11-16. AKASLAN, Talat (2001), Bir, bu, baz, kimi, hangi, ka, ne? Sfat m!!!..., Dilbilim Aratrmalar 2001, stanbul: Boazii niversitesi Yaynevi, ss. 36- 45. BANGUOLU, Tahsin (1995), Trkenin Grameri, Ankara: Trk Dil Kurumu Yaynlar. CLASON, Gerard (1972), An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish, Oxsford. ETN, Engin (2001), Eski Trke ile Trkiye Trkesi sim Tamlamalar zerine (Baslmam Yksek Lisans Semineri), ukurova niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Adana. ERGN, Muharrem (1988), Trk Dil Bilgisi, stanbul: Bayrak Basm Yayn Tantm. ERKMAN- AKERSON, Fatma (2000), Trke rneklerle Dile Genel Bir Bak, stanbul: Multilingual GENCAN, Tahir Nejat (2001), Dilbilgisi, Ankara: Ayra Yaynevinden 1. Bask, Trk Dilleri Aratrma / 01. GZELEN, Sema Rifat (1981), levsel dilbilimde szdizim sorunlar, stanbul niversitesi Yabanc Diller Yksek Okulu Franszca Blm Degisi IV (Doumunun 100. Ylnda Atatrke Armaan), ss. 111-116. HENGRMEN, Mehmet (1999), Dilbilgisi ve Dilbilim Terimleri Szl, Ankara: Engin Yaynevi. NAL, Recai (1994), Trkiye Trkesindeki bir ad sorunsal: Taksz denilen ad tamlamas ve ad tamlamas snflamas iindeki yeri, Dil Dergisi S. 18, ss. 37- 42. KAHRAMAN, Tahir (2000), Sfat tanmnda boyut kartrma, ada Trk Dili S. 143, ss28-29.

31

KARAHAN, Leyl (1995), Trkede Sz Dizimi- Cmle Tahlilleri-, Ankara: 3. Bask Aka Yaynlar: 58, Kaynak Eserler: 2. LEV- STRAUSS, Claude (1996), Yaban Dnce (eviren: Tahsin Ycel), stanbul: 2. Bask Yap Kredi Yaynlar. LOCKE, John (1999), nsann Anlama Yetisi zerine Bir Deneme (III. IV. Kitap), Ankara: teki Yaynevi. OZL, eyda- Fatma Erkman- Akerson (1998), Trkede Niteleme levli Yan Tmceler, stanbul: Simurg Yaynlar, Trk Dilleri Aratrmalar Dizisi: 22. ZEL, Sevgi (1978), Trkede nadlarn (sfatlarn) tamlama iindeki sralar, Trk Dili S. 321, ss. 498- 500 ZEZEN, Muna Yceol (2000), Namk Kemalin Romanlarnda Cmle (Baslmam Doktora Tezi) ukurova niversitesi Fen- Edebiyat Fakltesi Sosyal Bilimler Enstits, Adana. ZMEN, Mehmet (2000), sim ve sfat tamlamalarndaki bozulmalar zerine, Trk Dili S. 586, ss. 354-363. . (2001), Eksik olan dil bilgisi terimlerimiz zerine, Uluslararas Szlkbilim Sempozyumu (20- 23 Mays 1999) Bildirileri, Gazimausa: Dou Akdeniz niversitesi Yaynlar. MEK, Rasim (1987), rneklerle Trke Szdizimi, Trabzon. TS= Trke Szlk 1-2 (1998), Ankara: Trk Dil Kurumu Yaynlar: 549. VARDAR, Berke (Yneten) (1998), Aklamal Dilbilim Terimleri Szl, stanbul: 2. Bask ABC Kitabevi. YKD= KEMAL, Yaar (1986), Demirciler ars Cinayeti Akasazn Aalar-1, stanbul: 8. Bask Toros Yaynlar.