T.C.

SELUK N VERS TES SOSYAL B L MLER ENST TS SLM TAR H VE SANATLARI ANAB L M DALI TRK SLM SANATLARI B L M DALI

KONYA YUSUF AA KTPHANES NDE BULUNAN YAZMA ESERLERDEK EBR E TLER

YKSEK L SANS TEZ

Danman: Do. Dr. Ahmet Saim ARITAN

Hazrlayan: erife YAZGAN (TANYEL) 044246021001

KONYA-2007

ZET

Eski Trk sanatlarmzdan olan ebr sanatnn ne zaman balad hakkndaki bilgilerimiz tam deildir. Ebr kelimesinden tretilen ebr bulut ve bulutumsu manasna gelir. Bir ebr tr olan battal ebrda da bulut benzeyen ekiller mevcuttur. Trk Ebr Sanat Buharada balayp pek Yolu ile randan Anadoluya gemitir. Bilinen en eski ebr 159 ylna aittir. Bu ebrlar Mecmatl-Acib isimli ( stanbul niversitesiF.Y:1423) yazma bir eserin zeminidedir. Ebr hakknda bilgi veren ilk eser ise 1608 ylnda yazlm olan Tertib-i Risale-i Ebridir. Ayosofya Camiinde Hatb olan Hatb Mehmet Efendi, XVIII. yzylda ebryu gelitirdi. XIX. yzylda zbekler Tekkesi eyhi Sadk Efendi ve olu ebryu olgunlatrd. XX.yzylda bu alanda nemli ahsiyet Necmeddin Okyaydr. Mustafa Dzgnman Necmeddin Okyayn rencisidir. Her ikisi de iekli Ebryu gelitirdi ve XXI.yzyla birok renci yetitirdiler. Ebrnun gnmzde en ok kullanld saha ciltiliktir. arke ad verilen eski tarz ciltlerde ebr kullanlr. Ayrca yine ciltilikte yan kad olarak da kullanlr. Biz bu almamzda Konya Blge Yazma Eserler Mzesinde bulunan ebrlu cildleri inceledik. Bu ebrlar, Mevlana Mzesi Ktphanesi ve Koyunolu Mzesi Ktphanesinde bulunan ebrlarla karlatrdk. Bu alma sonunda, buradaki eserlerin genellikle kadm ebrlar olduunu grdk.

SUMMARY

Little is know about the origins of the the tradinational Turkish art of ebr. The term of ebr(marble) which is derived from ebrand the meaning of this term is cloud or cloudish and type of ebr reminiscent of cloud shapes. The Turkish Ebr art, beginning at Buhara and transported throughthe silk route to Iran and the Anatolia. The oldest know marbles belong to 1519. The marbles are in the backround of the manuscript of Mecmatl-Acib(Unv.of stanbul, F.Y:1423). The first book about ebr is the Tert-i Risale-i Ebr written in 1608. Turkish ebr has been improved by Hatb Mehmet Efendi who has been Hatb in Ayasofya Mosque in the XVIII th. Century. In the XIX th Century the ebr was matured by Sadk Efendi, eyh of zbeks Tekke and his sons. Today it is used mainly in bookbinding, often replacing leather in old style volumes. In this study we examined the marbled bindings in Konya District HandwritingWorks Museum. We compared these marbled papers with those in Mevlana Museum ( library) and Koyunolu Museum ( library). At the end of this study, we see that all these works are usually ancient marblings. t is necessary to bring these our first hand culture history sources to light as sooon as possible. know as Battal Ebr consist of forms

 NDEK LER NSZ......................... V KISALTMALAR......VII G R ........ 1-5 AMA .. 1 ARATIRMADA ZLEN LEN METOD.......... 1 KONUYLA LG L KAYNALAR ........ 3 I.BLM: TRK EBRSU LE LG L GENEL B LG LER ... 6-46 I.1. EBR........... 6 I.1.1. EBRNUN TAR F .. 6 I.1.2. EBRNUN ET MOLOJ S ... 9 10 I.1.3. MENE ....... 13 I.1.4. TAR HES VE KAYNAKLARI... I.1.5. EBR MALZEMELER .....17 17 I.1.5.1. TEMEL MALZEMELER. 17 I.1.5.1.1. Tekne.... 17 I.1.5.1.2. Fra...... 18 I.1.5.1.3. Deste-Seng........ 18 I.1.5.1.4. Krekler........ 19 I.1.5.1.5. Cam Kaplar....... 19 I.1.5.1.6. Tel ubuklar ......... 19 I.1.5.1.7. Taraklar..... I.1.5.1.8. Masa.........19 19 I.1.5.1.9. Kurutma tas..... 20 I.1.5.2. TKET M MALZEMELER ... 20 I.1.5.2.1. Kitre.......... 21 I.1.5.2.2. Su ..... I.1.5.2.3. Boyalar.....21 22 I.1.5.2.4. d .................... 23 I.1.5.2.5. Neft... 23 I.1.5.2.6. Kt.......... 23 I.1.6. EBRNUN YAPILII.........

25 I.1.7. EBR E TLER .......... 25 I.1.7.1. KLAS K EBRCULUKTAK UYGULAMALAR... 25 I.1.7.1.1. Battal Ebr................ 26 I.1.7.1.2. Gel-git Ebrsu ...... I.1.7.1.3. al Ebrsu.........26 27 I.1.7.1.4. Blbl Yuvas........ 27 I.1.7.1.5. Tarakl Ebr....... 27 I.1.7.1.6. Hafif Ebr....... I.1.7.1.7. Nefti Ebr 27 27 I.1.7.1.8. Serpmeli Ebr 27 I.1.7.1.9. Neftli Serpmeli Ebr. 27 I.1.7.1.10. Hatb Ebr... I.1.7.1.11. iekli Ebr....27 I.1.7.1.12. Koltuk Ebrsu.....28 29 I.1.7.1.13.Yazl Ebr... 29 I.1.7.1.14. Akkse Ebr............ 29 I.1.7.1.15. Kumlu ( Klkl )Ebr......... 30 I.1.7.1.16. Zerefanl Ebr............ 30 I.1.7.1.17. Altnl Ebr.............. 30 I.1.7.2. MODERN ve BATI ETK S NDEK UYGULAMALAR.. 30 I.1.7.2.1. Kaplan Gz Ebrsu......... 30 I.1.7.2.2. Figrl Ebr.......... 31 I.1.7.2.3. ift Ebr..... 31 I.1.7.2.4. Tavsi Ebr.... 31 I.1.7.2.5. Buket Ebrsu...... I.1.7.2.6. Dalgal Ebr... 31 I.1.7.2.7. Yahudi Ebrsu..... 31 I.1.8. DNDEN BUGNE EBR SANATILARI.....31 32 I.1.8.1. ebek Mehmet Efendi .... 32 I.1.8.2. Hatb Mehmet Efendi...... 33 I.1.8.3. eyh Sdk Efendi...

II

33 I.1.8.4. brahim Edhem Efendi.... 33 I.1.8.5. Smi Efendi..... 34 I.1.8.6. Aziz Efendi.. I.1.8.7. Necmeddin Okyay .....34 35 I.1.8.8. Abdulkdir Kadri Efendi...... 35 I.1.8.9. Bekir Efendi..... 35 I.1.8.10. Mustafa Dzgnman ........ 35 I.1.8.11. T. Alparslan Babaolu .................................. 36 I.1.8.12. Fuat Baar ......... 36 I.1.8.13. M. Sadreddin zimi......... 36 I.1.8.14. A. Sabri Mandrac........ 36 I.1.9. GNMZDE EBR VE KULLANIM ALANLARI......... 39 I.2. C LT L K... 39 I.2.1. Ciltiliin Tanm ve Tarihi......... 44 I.2.2. Cilt slplar... 45 I.2.3. Cilt eitleri.... I.2.3.1. Deri Cilt....45 45 I.2.3.1.1. emseli Cilt...... 45 I.2.3.1.2. Zilbahar (Zerbahar ) Cilt.............. 45 I.2.3.1.3. Yekah Cilt... I.2.3.1.4. Zerdzi Cilt..45 I.2.3.2. Kuma Cilt....46 46 I.2.3.3. Ebrlu Cilt......... 46 I.2.3.4. Murassa Cilt...... I.2.3.5. Lke Cilt.......46 47 I.2.3.6. arke Cilt ...................... II. BLM: KONYA YUSUF AA KTPHANES NDE BULUNAN YAZMA ESERLERDEK EBR E TLER ... 48-147 47 II.1. YUSUF AA VE YAZMA ESERLER KTPHANES . 50 II.2. KATALOGLAR.................. 50 II.2.1. I. Battal Ebrlar.....

III

65 II.3.2. II. Gel-git Ebrlar..... 72 II.2.3. III. al Ebrlar........... 87 II.2.4. IV. Tarakl Ebrlar..... 98 II.2.5. V. Blbl Yuvas....... 104 II.2.6. VI. Hatb Ebrlar....... 128 II.2.7. VII. Kumlu-Klkl Ebrlar.... 138 II.2.8. VIII. Toz iekleri...... 144 II.2.9. IX. Dalgal Ebrlar. III. DEERLEND RME ve SONU .......... 148 IV. B BL YOGRAFYA.......................................................................................155 V. 160 Z MLER VE PLANLAR.............. VI. RES M L STES ......... 163 VII. RES MLER..................168 VIII. KATALOA ALINAMAYAN RES MLER........... 228 IX. DEERLEND RME TABLOSU

IV

NSZ

Sanat, iinden kt toplumun gr, dn ve duyuunu yanstan nemli bir aratr. Trkler her alana olduu gibi sanat alanna da kltr deerlerini yanstmlardr. lk Trk devletlerinden itibaren sanat toplumla i ie olmu, sanatta nemli ilerlemeler kaydedilmitir.

Trklerin gebe olmas nedeniyle el sanatlarna ayr bir nem verilmitir. Giyilecek eyadan, kullanlacak kaba kadar her ey geleneksel el sanatlar ile bezenmitir.

slma girileriyle kitaba ayr bir nem veren Trkler, onu, en gzel ekilde korumak ve sslemek iin eitli sanatlar gelitirmilerdir. Bunlar; hat, tezhip, minyatr, cild, ebr, vb.dir.

Konyann Geleneksel Trk Sanatlarnda ayr bir yeri vardr. Konyada eitli mze ve ktphaneler bulunmaktadr. Bu mze ve ktphanelerde Trk kitap sanatlarnn geliimini gemiten gnmze kadar izlemek mmkndr. Bu ktphanelerde, dier sanatlarn yannda bol sayda ebrlu rnek de vardr. Bu ebrlar cild kapaklar, yan kd, mahfaza, ok nadir de levha kenarlarnn sslemesinde kullanlmtr.

Trk Ebr sanat hakknda yaplan bilimsel aratrmalar olduka snrldr. Bu konuda yaplan almalar, tezimizin konuyla ilgili yaynlar blmnde aklanmtr. Ancak genel ebr almalar yannda ktphanelerdeki kadm ebrlarn ortaya karlmas anlamnda ayrntl bir alma bulunmamaktadr.

Bu sebeple 2006da Konya Yusuf Aa Yazma Eserler Ktphanesinde yaptmz seminer almamz esnasnda ok fazla sayda ebrlu rnek bulunduunu tesbit ettik. Ancak seminer almasnn snrlar aaca iin bunlardan eidini (Battal Ebr, al Ebr, Hatb Ebr) inceledik. Tez almamda ise buradaki btn ebrlu eserleri ilim ve sanat dnyasna tantmay hedefledik.

Gemiten gnmze Konyada ebr rnekleri hakknda bir fikir edinmek amacyla yaptmz bu almada titizlikle almalarm inceleyen ve bana yol gsteren sayn hocam; Do. Dr. Ahmet Saim ARITAN Beye, aratrma yaptmz ktphane alanlarna, almalarmda destek ve yardmlarn hi esirgemeyen sevgili eim Hasan TANYEL ve aileme sonsuz teekkrlerimi sunarm. erife YAZGAN (TANYEL) Konya-2007

VI

KISALTMALAR a.g.e. a.g.m. a.g.md. a.g.t. Bknz. C. ev. Edb. gr. H. Hz. K. mm. M.. rn. . s. S. S.. T.D.V. vb. yk. yy. : Ad geen eser : Ad geen makale : Ad geen madde : Ad geen tez : Baknz : Cilt : eviren : Edebiyat : Gram : Hicri : Hazreti : Katalog : Milimetre : Milattan nce : rnek : lm : Sayfa : Say : Seluk niversitesi : Trkiye Diyanet Vakf : ve benzeri : Yaprak : Yzyl

VII

GR AMA Bu almayla Trk tarihinin nemli kltr ve sanat ehri olan Konyann nemli ktphanelerinden biri olan Konya Yusuf Aa Ktphanesinde bulunan ebrlu ciltlerin incelenmesi amalanmtr. Ayn zamanda Konyada bulunan Mevln Mzesi Ktphanesi ve Koyunolu ehir Mzesi Ktphanesi eserleri de rneklerimizle mukayese etmek amacyla inceleme altna alnmtr.

ARATIRMADA ZLEN LEN METOD

Ebrnun gemiine k tutmak iin yaptmz bu aratrmann faydal olabilmesi iin iki ynl bir alma yaptk: 1- Genel bilgi 2- Katalog 1- lk ksmnda ncelikle, ebr hakknda bilgi verdik. Bu blmde; ebrnun tarifi, tarihi, menei, malzemeleri, yapl, eitleri hakknda bilgi verip gemiten gnmze ebrnun ulamasnda nemi byk olan ebrculara yer verdik. Daha sonra gnmzde ebr ve ebrnun kullanm alanlarn anlattk.

Konumuzun ebrlu ciltler olmas sebebiyle cilt, ciltilik tarihi ve cilt eitlerinden bahsetmekte fayda grdk. almamza esas tekil eden Yusuf Aa Ktphanesinin tarihi hakknda bilgi verdik. 2- Katalog almamz iin Konya Yusuf Aa Ktphanesinde yaptmz almada 680 rnekle karlatk. Bu rnekleri uygulama yerlerine gre ayrdmzda eserlerin i kapak, d kapak, yan kt, miklep ve mahfazalarnda bulunan dokuz ebr eidi tesbit ettik ve ebr says ok fazla olduu iin her bir rnei temsil edebilecek zellik ve sayda 89 ebryu alarak dokuz katalog oluturduk. Kalan dier rnekleri de ilim ve sanat lemine sunabilmek iin sadece 1 Konya

resimlerini koyduk. Bu resimleri ebr eitlerine gre kataloglardaki sralamaya gre ayrdk. Resimlerin altlarna envanter numaralarn yazdk. Resimlere atf yaparken bu envanter numaralar kullandk.Oluturduumuz kataloglar: Kataloglardaki rnek Saylar 1- Battal ebrlar 2- Gel-Git ebrlar 3- al ebrlar 4- Tarakl ebrlar 5- Hatip ebrlar 6- Blbl Yuvas 7- Toz iekli ebrlar 8- Kumlu ebrlar 9- Dalgal ebrlar 14 6 14 10 23 5 5 9 3 89 Katalog Dnda Kalan Ebr Saylar 57 26 47 41 99 5 3 296 17 591 = 680

Bu kataloglar olutururken aadaki gzlem fii kullanlmtr. KATALOG NUMARASI RNEK NUMARASI RES M NUMARASI ENVANTER NUMARASI ESER N ADI D L VE KONUSU MELL F HATTAT TAR H LS YAPRAK SAYISI BUGNK DURUMU UYGULANDII YER EBRNUN E D DEERLEND RME : : : : : : : : : : : : : : :

Bu kataloglardaki rnekleri deerlendirirken Koyunolu ehir Mzesi ve Mevlana Mzesinde bulunan ebrlarla da mukayese ettik ve bu ebrlarn resimlerine de yer verdik. ncelediimiz eserlerin kaynak ve ketebelerine baktk ama ebr hakknda bir fikir vermedii iin tarihlendirmelerde mukayese yntemini kullandk. KONUYLA LG L KAYNAKLAR

Trk Ebr Sanat konusunda yazma ve basl yayn says ok azdr. Bu yaynlarn birou da birbirinden alnmtr. Bunlar iinden nemlileri: 1- Tertib-i Risle-i Ebr: H.1017/1608 tarihli rislenin yazar bilinmemektedir. Risle ebryla ilgili ilk ve tek yazma eser olduundan nemi byktr. Ayrca eserde ebr ile ilgili oka bilginin toplanm olmas rislenin deerini artrmaktadr. Rislede boyalar, kitre, d, dn terbiyesi gibi konularla birlikte kt boyama ve hrlama usllerinden de bahsedilmitir. Eser iki varak olup, M.U.Dermann Koleksiyonundadr.

M.U.Derman, Trk Sanatnda Ebr isimli kitabnda bu risleyi yaynlanm ve eserin Trke aklamasn yapmtr (M.U. Derman, Trk Sanatnda Ebr, stanbul, 1977, s.27.). 2- M.U. Derman, Trk Sanatnda Ebr, stanbul, 1977 : Uzun bir aradan sonra yazlan eserin deeri byktr. Eserde ebr hakknda birok bilgi yer almaktadr. Burada tarihe, terminoloji, ebr malzemeleri, ebrnun yapl, tarihte ve zamanmzda ebrcular ve ebrnun kullanm alanlarndan bahsedilmektedir. Bunun yannda resimlerle ebr malzemeleri, ebrnun yapl ve ebrnun eitleri verilmitir.

3- Ahmet oktan,Trk Ebr Sanat, stanbul, 1992: Eserde ebr ve ebrcular hakknda genel bir bilgi verilmi olup, ebr malzemeleri, malzemelerin yapl, hazrlan belirtilmi, resimlerle ebr eitlerinin yapm gsterilmitir. Eserin zellii teknik ayrntlaryla ebr yapmnn anlatlm olmas ve her bir aama resimlerle gsterilmesidir. 4- Salih Elhan, Trk Ebr Sanat, Ankara, 1998: Bu eserde ebr eitleri, malzemeleri anlatlarak ekillerle gsterilmi ve ebr terimlerine yer verilmitir. Kitabn sonunda geni bir bibliyografya yer almaktadr. 5- Fuat Baar- Yavuz Tiryaki, Trk Ebr Sanat, stanbul, 2000: Eserde boya, kitre ve frann hazrlanmas anlatldktan sonra terminolojiye yer verilmitir. Dolaysyla szlk nitelii olan bir eserdir. Eserde birok ebr rnei grlmektedir. 6- Ahmet Saim Artan, Trk Ebr Sanat ve Bugnk Durumu S..Sosyal Bilimler Dergisi, S.8, Konya, 1999, s.441-469. Makalede zelikle ebr eitleri, ebrcular ve ebr malzemeleri anlatlmtr. 7- Ahmet Saim Artan, Trk Ebr Sanat Trkler, CXII, Ankara, 2002, s.328-340.: Bu makale olduka genitir. Ebryu yeni renecek bir kiiye ebrnun atlna, ebr kadnn yatrlna ve kaldrlna kadar her eyi anlatmaktadr. 8- Ahmet Saim Artan, Gemiten Gnmze Trk Ebr Sanat ve Yeni Uygulamalar Uluslararas Sanat Tarihi Sempozyumu Gnl neye Armaan, zmir, 2002, s.19-34.: Bu makalede zellikle ebrnun etimolojisi,

menei ve teknikleri aka belirtilmitir. 9- Ahmet Saim Artan, Trk Ebr Sanat ve Gnmzdeki Uygulamalar, Konya, 2001.: Eser henz baslmam olup, kitapta ebr tarihinden, gnmzde ebr almalarna kadar birok konuya detayl olarak yer verilmitir. 4

10- Muhiddin Tu, Hanyadan Konyaya: Yusuf Aa ve Ktphanesi, Uluslararas, Kuruluunun 700. Yl Dnmnde Btn Ynleriyle Osmanl Devleti Kongresi, Konya, 2000, s.347-352.: Makalede Konya Yusuf Aa

ktphanesinin tarihi hakknda detayl bilgi verilmektedir. 11- Meltem Cansever, Ebr Sanat, Art Decor, S.44, stanbul, 1996, s.150-156.: Bu makalede ebr ile ilgili bilgiler verilmi olup, erken tarihli ebr rneklerinin bulunmas bakmndan nemlidir. 12- Christopher Weimann, Erken Hint Tablolarnda Ebr Teknikleri, Ingrid Weimann-Nedim Snmez: Christopher Weimann(1946-1988) Anma Kitab, Tbingen, 1991,s.35-42.: Bu makalede ebr hakknda ksa bir bilgi verildikten sonra, Hindistann Deccan blgesinde kalp tekniiyle yaplan ebr rneklerinden bahsedilmektedir.

I.BLM
I.1.EBR

Trkler sanata byk nem vermilerdir. Trklerin slmiyeti kabulyle de bir ok sanat gelime imkn bulmutur. Trk slm mmari sanatnn gelimesinde nasl ki ana unsur cmi mmarisi olmu ve bu sanat kendisiyle beraber inicilik, mermercilik, camclk, ahap oymacl, sedefkrlk gibi dier bir ok sanat

dallarna hayat vermi ise; Kuranla nem kazanan Arap harflerini de Trkler, dier bir sanat kolu olarak kabul etmi ve alt ayr stilde gelitirmilerdir. Bu alt ayr stildeki yazy bezemek iin de eitli sanat dallar domutur. Bunlarn balcalar tezhb, nak, ebrculuk ve ciltiliktir1. I.1.1. EBRNUN TAR F

Ebr sanat iin eitli tanmlar yaplmtr. Bunlarn bazlar u ekildedir: Kt zerine, zel yntemlerle yaplan geleneksel bir ssleme sanatdr 2.

Su zerine boyalarla oluturulan ekil ve desenleri sabit ve kalc hale getirme ilemine ynelik klsik bir Trk sanatdr 3.

Ebr, geven otunun usaresinin suda eritilerek elde edilen svya fralar yardm ile serpilen boyalarn zerine rtlen kdn, on saniye kadar bekledikten sonra, yavaa kaldrlmasyla meydana gelir 4.

I. Yazan, Ebr Sanat, Antika, S.14., stanbul, 1986, s.41. Temel Britannica, Ebr, C.6, stanbul, 1993, s.37. 3 S. Mandrac, Ebr Sanatnn Gnmzdeki Konumu Nedir, Gelecei Nasl Daha yi Olabilir, El Sanatlarna Yaklam ve Sorunlar Sempozyumu Bildirileri, Ankara, 1984, s.295.
1

Bu tariflerin hepsi ebrnun bir ynne iaret etmekle birlikte baz noksanlklar vardr (Fradan hi bahsedilmemesi, tanm okunduu zaman ebrnun direkt kt zerine yaplacann anlalmas gibi.). Bu aklamalardan hareketle, A.S.Artan tarafndan yaplan u tanm makbul bulmaktayz; Ebr, kitre veya benzeri maddelerle younluu artrlm su zerine zel fralar yardmyla boyalarn serpilip, orada meydana gelen desenlerin kda alnmasyla elde edilen bir sanat eseridir 5.

Ebr iin baka tanmlar da yaplmtr: Ebr, tekne iinde oluturulan muhteem grntlerin kda aktarlmasyla sanki sihir gibi bir sanattr 6.

Ebr, uyumlu renkler dnyasnn gze ho gelen harika eserlerini bizlere sunmasnn yannda, fiziin ve kimyann kanunlarnn da uyguland bir sanattr 7.

Younlatrlm bir svnn yzeyine dikkatle, rengarenk bir kompozisyon yerletirilir. Sonra kt bu yzeye braklr ve kt kaldrldnda ustalkla tesadfn el ele verdii, yar srpriz parlak bir desen ortaya kar8.

Bu tariflerin yan sra ebrnun felsef ve mistik ynn daha ok vurgulayan eitli tanmlar da grlmektedir. Baz gnler afak veya grup vakti ufka bakarsnz; krmz, sar, lacivert ve mavi renklerin en ilhi tonlar ile bulutlardan bir ebrnun daha dorusu ebrninekillendiini grrsnz. Yine baz gecelerde, bulut semalar kadar geni bir ebr teknesine, mehtabn usta frasyla lacivert, mavi ve kl beyazn btn nanslarn serpitiriverdiine elbet rastlamnzdr.

T. M. Trkmenolu, Sudaki Nak Ebr, stanbul, 1999, s.5. A. S. Artan, Trk Ebr Sanat ve Bugnk Durumu, S..Sosyal Bilimler Dergisi, S.8, Konya, 1999, s.441. 6 L. Balibeyolu, Trk Ssleme Sanatlar Asndan Bedri Noyan Dede Baba, www.Geleneksel.html. 18.03.2005. s.1. 7 N. Sungur, Sanat ve Kimya Birarada, Bilim ve Teknik, S.316, stanbul, 1994, s.54. 8 H. Glasse, Gnmzde Geleneksel Trk Sanat, (ev. Y.A. Sha Ouzertem), stanbul, 1993, s.39-40.
4 5

te sanatkr dedelerimiz, bir anda deiip kaybolan bu semav gzellikleri yeryzne aksettirerek, onlarn aa yeiline ve toprak rengine olan hasretini giderdikten sonra, bu ahane tabloyu kt stnde de ebedletirmeyi bilmilerdir. Bu anlay iinde Tanrsna boyun kesen sanatkrn benlikten uzaklaan gnl sanki ebr teknesinde ekillenmi gibidir. Artk o zaman bymeye balayan ebr teknesi derya kadar geniler, geniler ve bir kinata dner. Ebrcunun gnl gibi9

Bu tanm gibi felsefi ve mistik yn ar basan bir tanmda H.Akay tarafndan yaplmtr: Ebr, bal bana bir lemdir. Hsn-i hatla bir arada, nrun al nr msali bambaka bir lisandr. Tarihi ve dern anlam olarak, IX.(?) yzyldan bu yana, erbbnca srlen byk bir keyiftir. Ama daha yakndan baktnzda, naklarnda biim biim ilhi ba armonileri greceksiniz. Fakat iin, hem sanat hem de eser asndan gzel yan, bizzat oluum hlinde esrrn amas ve oluum annda yz gstermesidir. Sanat eserini sadece bitmi grndkleri zaman deil, fakat ayn zamanda Goethenin syleyiiyle: oluum hallerinde de tanmak lzmdr. Ebr, byle tannmas gereken sanat eserlerinin en banda gelenlerden biri, belki de bizim sanatlarmz asndan birincisidir. Zaman unutturan ve rhu bir baka lemin diyelim ki bir deniz alt leminin- yalnz derin baklara mahrem cr bir yerinde buluturan, kendi i gzelliine kavuturan ve bartran bir tr kavuma hli10

Ebr yaparken sanat, tekniin kurallaryla snrldr. Su zerinde gelien hreli damarlarn sonularna hkmedemez. Bu yzden bir ebrnun oluumunda rastlantlarn pay ok byktr. Bir noktada ebr sanats tekniin esiri de olmaktadr diyebiliriz. Boyalar ne kadar uslnce atlrsa atlsn, ebr sanats tekniin ve malzemenin yapsna sahip kamamaktadr. Tpk eskilerin Kll irde,

9
10

M.U. Derman, Trk Sanatnda Ebr, stanbul, 1977, s.54. H. Akay, Ebrnun Yz Suyu, Dergh, S.69, stanbul, 1995, s.18.

cz irde benzetmeleri gibidir ebr. Boyalar atarsnz (Cz irde), gerisi Onun (Kll irde) bilecei itir.11

te ebr byle sihir gibi bir eydir. Ayn ekilde, ayn tekneye, ayn boyay atarsn ama bir nceki ebrlu kdn aynsn alamazsn. nk ebr yapld ortamn ve fiziki kanunlarn etkisi altndadr. I.1.2. EBRNUN ET MOLOJ S

Ebr kelimesi hangi kkten tretilmi, nereden gelmitir, Hinte mi, Trke mi, Arapa mdr? Bu konuda eitli grler mevcuttur. Bunlardan bilindii kadaryla bahsetmemizde fayda vardr. 1- Ebr : Bulut

anlamndaki Farsa

ebr szcnden gelmektedir. ebr szc, bu sanata isim

bulutumsu, bulut gibi anlamlarn tayan ebrculuk denilmeye balanmtr12.

olmutur. Sanatn ismi daha sonra ebr olarak deimi ve ebr kd veya ebr 2- Ebr : Farsa kkenli bir kelime olup ka manasna gelmektedir13. Ebr, ka gibi ekiller ihtiva ettii iin bu ad almtr. 3- Ebre : aatayca bir kelime olup, hre gibi dalgal veya damarl kuma demektir14. 4- b-ru :Farsa isim tamlamas olup yz suyu demektir. Ancak sfat tamlamas karl su yz demektir15. 5- Abar : Hinte bir kelime olup, Hindistanda kullanlr16.

S. Eti, Soyut Resim ve Ebr, Trkiyemiz, S.23, stanbul, 1977, s.30. N. Sungur, a.g.m., s.54.; P. Grel, Ebr,Osmanl, C.II.Ankara, 1999, s.199. 13 D. M., Doan, Byk Trke Szlk, stanbul, 2001, s.363. 14 A. S. Artan, Gemiten Gnmze Trk Ebr Sanat ve Yeni Uygulamalar, Uluslararas Sanat Tarihi Sempozyumu Gnl neye Armaan , zmir, 2002, s.19. 15 M. B. Yazr, Medeniyet Aleminde Yaz ve slm Medeniyetinde Kalem Gzeli (I-II. Kitap), Ankara, 1981, s.162. 16 C. Weimann, Erken Hint Tablolarnda Ebr Teknikleri, Ingrid Weimann-Nedim Snmez: Christopher Weimann(1946-1988) Anma Kitab, Tbingen,1991,s.35.
11 12

Bu adlandrmalarn yan sra Nak ber b olarak kullanlan ve su st naklar demek olan bir tamlamayla da isimlendirilmektedir17.

Bu kelimeler iinde ebr; grnts ve tanmlarn uygunluu itibariyle ebr ve ebrye yakn olarak anlamlandrlan ebre kelimelerinden tretildii akla yatkn gelmektedir18. Ebr kdnn Batdaki ismi Trk kd veya Trk Mermer Kddr19. Buna istinden ebryu Franszlar, desenlerin mermere benzeyen damarlarndan dolay Papier Marbr Turc; ngilizler, Turkish Marbled Paper; Almanlar; Turkish Marmor Papier Araplar ise damarl kt anlamna gelen Varakl Mcezz olarak adlandrrlar 20. I.1.3. MENE

Ebr, slm tezyni sanatlarnn hazrlan ve teknii bakmndan en czip olandr. Kaliteli malzemeyle, ok tekrarla erken neticeye varlaca umulan bir sanattr. Bu sanatn menei hakknda kesin bir hkme varmak hemen hemen de imknsz grnmektedir. Ebr; - VII. yzyldan itibaren inde Liu-sha-Shien - XII. yzyldan itibaren Japonyada Suminagashi - XV. yzylda Ebre adyla Trkistanda - XV.-XVI. yzylda Ebr adyla randa -XVI. yzylda Abar adyla Hindistanda ilk defa uyguland iddia edilir .
21

17

. A. Birol, Ebr, Yeilay,S. 424. stanbul, 1969, s.3. A. S. Artan, Trk Ebr Sanat ve Bugnk Durumu ,s.44.; . A. Birol , Ebr, s.3. 19 M. U. Derman, a.g.e., s.7. 20 Ana Britannica, Ebr, C.VII, stanbul, 1987, s. 603. 21 A. S. Artan, Gemiten Gnmze Trk Ebr Sanat ve Yeni Uygulamalar, s.20.
18

10

Desenli malzemeler Antik alardan beri beeni grmtr. Msrda bulunan M..1365 tarihli cam ielerde Tarakl ve Gel-git Ebrlarn andran desenlere rastlanmtr. inde Sung Hanedanl22 zamanndan kalma (960-1279) baz mleklerde Battal Ebrlarn benzeri grntlere rastlanmtr. phesiz cam ve mlein yapm yntemleri ile su yzeyinde yaplan ebrlarn farklar oktur. Suminagashi ise; sumi ressamlarnn fralarn temizlemek iin batrdklar suyun yznde biriken boyalarn baka bir kda alnarak bulunduu tahmin edilen bir tekniktir23 (Resim:1).

A. S. Artan bu konuda unu belirtmitir: Suminagashi adnda, Japonyada su zerinde yaplan bir sanat vardr. Ancak yapl gayesi ve ekli itibariyle bizim Trk Ebrsundan ok farkldr24. Ayrca bu sanat, XII. yzyldan bugne hl ayn tekniklerle yapla gelmektedir. Tarih iinde fazla bir gelime gstermemitir25.

Batllarca da ebrnun Trklere ait olduu kabul edilmitir. Ebr baz kaynaklarda belirtildii gibi ran veya Hindistan meneli deildir. emseddin Smi, Kamus- Trk adl eserinde ebrnun meneni XV. yzyl Trkistan devri olarak belirtir. Ebrnun Trkistann Buhra kentinde kt kabul edilir ve ilk ebrculardan eyh Sdk Efendinin, bu sanat Buhrada rendii bilinir26.

Bunun yannda ran kaynaklar, ebrnun ilk kez Hindistandaki ranllar tarafndan yapldn ileri srerler ve XVI. yzylda Mir Muhammed Thir adl bir ranl sanatnn yapt ebrlu ktlar Hindistandan rana gndermesiyle lkede ebr sanatnn yaygnlatn belirtirler27. ran veya Hindistanda bu sanatn doduu fikri ise, tarhen pek mmkn grnmemektedir. nk, kaynaklarda ebrnun, randa m, yoksa Hindistanda m nce yapldna dair bir kararllk yok; Ayrca Hindistanda bir ranlnn, ebryu icd etmi olduunu bir an iin doru
22 23

Baz kaynaklarda Ming Hanedanl olarak gemektedir. H. Barutugil, Suyun Ryas Ebr, stanbul, 2001, s.33. 24 A. S.Artan, Trk Ebr Sanat, Trkler, C.XII, Ankara, 2002, s.329. 25 A.E.Mezzinolu, Gen Bir Ebr Ustas: Ahmet oktan, Sanatsal Mozaik, S.26, stanbul, 1997, s.72. 26 M. U. Derman, a.g.e., s.7. 27 Ana Britannica,a.g.md, s.603.; U.Gkta,Ebr Sanatmz, Sanat Dnyamz, S.3, stanbul, 1984, s.5.

11

olarak kabul etsek bile u bir gerektir ki, randa ebr pek yoktur, yaplanlar matbaa boyas vs. iledir. ran ebrculuu, Trkiyedekinden daha az bilinir ve Hint ebrculuu ise son zamana kadar yok saylmtr28.

H. Barutugil Tertb-i Risle-i Ebrnin yazld yllarda Avrupal seyyahlarn ebrnun varln kefedip ksa tariflerini verdiklerini sylemektedir (George Sands, Bir Avrupal Seyyahn Getirdikleri, ngiltere, 1615.)29. G.Sands kitabn 72.

sayfasnda Trkler hakknda: Ktlarn garip ekilde sslyorlar. Bu ktlar renkli desen ve boyalarla boyanyor. Bunu suyun iine batrma eklinde bir hile ile yapyorlar. demektedir. Bu bilgiler ngilterede ebr sanat ile ilgili ilk bilgiler olarak kabul edilmektedir. A. Haemmerle, O. Hirsch Buntpapierde Trklerin gzel bir sanat vardr. Biz batllarca pek bilinmeyen bu sanata, kda mermer grnm verdii iin Trk Mermer Kd deriz. Bu sanat, Trkistanda domu, burada fazla bir gelime gstermeden ipek yolu ile Anadoluya ebr ismini alarak gemi ve en gzel rneklerini Anadoluda vermitir. diye ifade etmitir30.

Aratrmac V. Minorsky: Trkler yazya da nem vermilerdir. Arap yazsnn dekoratif deerini onlar ortaya koymulardr. Ebrlu (hreli) kt, bir Trk icddr. demitir (V. Minorsky, A. Catologue of the Turkish Manuscripts and Miniatures, with an ntroduction by the late J.V.V.Wilkinson, Dublin,1958) 31.

Yukardaki aklamalar dikkate aldmzda ebr, Trkistanda ebre olarak isimlendirilmi ve XVI. yzyl balarnda pek Yoluyla rana gemi, orada ebr olarak adlandrlmtr. Zaman iinde Osmanllara geen ebr, syleni kolayl nedeniyle Anadoluda ebrya dnmtr32.

C. Weimann,a.g.m.,s.35. H. Barutugil, a.g.e., s.46. 30 A. Haemmerle, O.Hirsch, Buntpapier, Mnchen, 1977, s.41. 31 H. G. Yurdaydn, Bibliyorafya, Belleten, C.24, S.26, Ankara,1960, s.666. 32 C. Taylaner, 500 Yllk Geleneksel Sanatmz Ebr, Skylife, S.Kasm 1995, stanbul,1995, s.16.
29

28

12

I.1.4. TAR HES VE KAYNAKLARI

Kt bezeme sanatlarnn en nemlilerinden biri olan ebrnun, hangi tarihte yaplmaya baland, daha nce de belirtildii gibi, kesin olarak bilinmemektedir. Ebrya ok eski tarihli el yazmas kitaplarn yan ktlarnda ve d kapaklarnda rastlyoruz. Fakat bu kitaplar yzyllardan beri ypranm olup cilt tamiri yaplm olacandan, grlen bu ebrlar kitabn yazld dneme ait olmayabilir.

Yine eski murakkalarda yaz pervz olarak yaptrlm ebr ktlarna rastlanmtr33. Fakat bu ebrlarn da eserin yazl tarihinden olduu kesin deildir. Ama zerinde tarih kaytl olmak artyla bir hat rnei ihtiva eden ebr ktlar zaman gstermek bakmndan bir vesika saylabilir34. Ebrnun gemii hakknda kesin bir bilgiye sahip olmaymzn en nemli nedenlerinden biri de ebr zerine imza ve tarih atlmamasdr. Bizdeki ve Batdaki aratrmaclarn ve ebrcularn hemen hemen ittifak ettikleri konu; Trk Ebrsunun balangcnn en ge XV. yzyl olduudur. Trk Ebrsuna ait ilk rneklerin; 1413, 1447, 1516, ve Fatih dneminde grld sylenirse de, imdiye kadar rnekleri ortaya konulamamtr35.

M. Ali Kt Palette mecmuasndaki yazsnda, zerinde 1447 tarihi tayan ebrlu bir kdn Topkap Saray Mzesinde bulunduu belirtilmitir. Fakat numara verilmedii iin bu ebrlu kt bulunamamtr36. Elimizde bulunan ve en eski belge nitelii tayan eser. stanbul niversitesi Ktphanesinde bulunan 1519 tarihli Mecmatl Acibtir (Resim: 2). Bu eserde, Talk yazl Heratl Mir Ali Ktibin imzasnn zemininde Hafif Ebr bulunmaktadr. mzalarda; Fakir Ali el-Ktib, Fakir Ali ve el- Fakir Mir Ali yazlar okunmaktadr. Bu zat Hattatlarn Kblesi diye anlan Heratl Mir Ali Ktibdir ve Mlik-i Deylemnin hocasdr. Ayn eser iin N. Snmez 1539
S. Mandrac, a.g.m., s.296. M. U. Derman, a.g.e., s.6-7. 35 A. S.Artan, Trk Ebr Sanat, s.330. 36 M. U. Derman, a.g.e., s.7.
33 34

13

ncesi tabirini kullanmsa da, eserin zerinde ve envanter kaydnda tarihe rastlanmamaktadr. Ayrca Mir Ali Ktib H.935 /M.1519 ylnda vefat ettii iin, bu ebr da en ge 1519 a tarihlenebilecektir37.

Gnmze ulam ikinci bir eser de bugn Topkap Saray Mzesinde (Hazine: 845te kaytl38.) bulunan 1539-1540 tarihli rifnin Gy- evgn isimli eseridir (Resim: 3). Bu eserin her sayfasnn kenar ebrludur39.

Bir baka rnek; Mlik-i Deylemnin (1518-1562) yazsyla H.962/1554 tarihinin okunduu ebrlu bir belgedir. Eser M.Uur Dermann Koleksiyonundadr40 (Resim: 4). Keml Elker Koleksiyonunda bulunan Fuzlye ait HdikatsSed isimli eserde ebek Mehmet Efendiye ait adet ebr kullanlmtr (Resim:5.). Eserin sonundaki tarihe baklarak, ebrlarn H.1004/1595 tarihinde kullanld

anlalmaktadr. Bunlar; Somki Ebr, iekli Ebr ve ark- Felek ile Gel-git aras bir ebrdan olumaktadr. Ebrlarn de bize Mehmet Efendinin ileri derecede ehil bir ebrcu olduunu gstermektedir41. nk zerine yaz yazlmakta kullanlan Hafif Ebr, ebrculukta en ok ustalk gerektiren tekniklerden biridir. Kitap sanatlar hakknda en eski kaynak eserlerimizden olan Menkb- Hnervern, Gelibolulu Mustafa Ali Bey tarafndan yazlmtr42. Bu kitapta hat, tezhip, minyatr, cilt, oyma sanatlarndan ve onlarla megul olan kimselerden Heratta yetienlere kadar sz edildii halde ebrdan ve ebrculuktan

bahsedilmemitir.

Yine ayn ekilde kitap sanatkrlar hakknda, Nefeszde brahim Efendiye

37 38

A. S. Artan, Trk Ebr Sanat ve Gnmzdeki Uygulamalar, Konya. 2001, s.34. N. Sungur, a.g.m., s.55. 39 L.Balibeyolu, a.g.m. , s.1. 40 A. S. Artan, Trk Ebr Sanat, s.330. 41 I. Yazan, a.g.m., s.42. 42 Gelibolulu Mustafa Ali, Menkb- Hnerveran, stanbul, 1926.

14

ait Glzr- Savb isimli eserde hattatlar, hrclk, kt boyamacl, mrekkepilik gibi sanatlardan bahsedilmi ama ebr ve ebrcudan bahsedilmemitir43. Eserde belirtilen kt boyamaclndan kast belki de ebrculuktur.

XVII. yzyla kadar ebr hakknda elimizde yazl bir eser yoktur. Fakat H.1017/1608 ylna ait Tertb- Risale-i Ebr adl bir rislenin Keml Elker ve smail zdoann yardmlaryla ele geirildii belirtilir44. M.U.Dermann kendi Koleksiyonundaki bu rislede, ebrnun etimolojisi, tarihi, yapl, malzemeleri, ebr sanatkrlar anlatlm olup, ebr sanatndan baka kt boyama ve hrlama(cilalama) usllerinden de bahsedilir. Melifi belli olmayan bu risle ile ilgili bilgiler M.U. Dermann, Trk Sanatnda Ebr isimli kitabnda yaynlanmtr (sayfa, 27). Ebr hakknda bilgi veren bir baka eser de Mecma-i har dr. Ali Emr Ktphanesi (Tarih: No: 809da)nde bulunan bu eserde ebr tarifleri hakknda bilgiler verilmekte ve kt koyarak fazlalklarn alnmas teknii bildirilmektedir45. lkemizde belge nitelii tayan ilk rnekler ve ilk kaynaklar bunlar olup, Batda da bata Almanya olmak zere eitli ehirlerde ebrlu eserlere rastlanmaktadr.

Ebr, Batda 1600l yllarda tannmaya baland. Bu zamanlarda ithal edilmi Trk Kd Avrupada ok deerli idi. Almanyada Trk Kdn ilk kez 1575 civarlarnda Douya seyahat edenlerin kitaplarnda grmekteyiz. Ayrca bu zamanlarda, tahminen Gney Almanyada oluturulmu olan Temel Kitaplarda Alman yapm mermer kdna rastlyoruz. rnek olarak; 1609 tarihli Churtrsten Temel Kitabndaki mermer ktlar ve 1618 tarihli Pfinzingschen Temel Kitabn gsterebiliriz. kisi de Olga Hirsch, Cambridgenin koleksiyonunda ve bunlar gibi olan bir Temel Kitab da Stutgart Eyalet Ktphanesinde saklanan 1608/1612 tarihli Nrttembergischen Herzogshausesde bulmaktayz. Bu son eserin sahibi,

S. Elhan, Trk Ebr Sanat, Ankara, 1998, s.2. M. U .Derman, a.g.e., s.26. 45 A. S. Artan, Trk Ebr Sanat ve Bugnk Durumu , s.444.
43 44

15

muhtemelen ynetim tarihleri ile temel kitaplardaki kaytlarn rtt Johann Friedrich Herzog Von Wrttemberg idi. Bu kitap 56 sayfa tek tarafl, ak mavikoyu mavi renklerde ve ksmen de ak krmz ve ak sar tonlardaki phantasiemarmorden olumaktadr46.

Ebr kdnn Avrupada Battal, bilhassa Tarakl cinsleri benimsenmitir. Ebrnun Avrupaya geiinden hemen sonra, teknii hususunda yaplan bir neriyat (Roma 1646) Sayn Mehmet Ali Kt Palette mecmuasndaki makalesinde zikretmektedir47. Fransada kitap ciltleyicisi Mac Ruette 1635-1640 yllar arasnda alarak, ilk Trk Kdn, ok ince(nrin) bir Tarakl Ebr yapmtr. Ruette, 1689da La Caille tarafndan Historie de llmprimerie et de Librairie adl eserinde bu renkli kt tekniinin mcidi olarak tanmlanmtr48.

Ebrnun, XVII. yzylda

stanbuldan Londraya gtrld ve orada

uyguland bilinmektedir. Bu sanat bugn Avrupa ve Amerikallarca bir Trk sanat olarak bilinmekte ve uygulanmaktadr49. Zaman iinde ngiltere ve

Amerikaya yaylan ebr kd, her lkenin sanat anlayna gre bir bakalk gstermitir. Bu eitlilikte, uygulanan teknik fark ve kullanlan deiik malzemenin rol vardr50.

Ebr, XVIII. yzylda Ayasofya Cmii hatbi Mehmet Efendi elinde ilk nemli deiiklii geirmitir. Hatb Mehmet Efendi ebrya mdahalede bulunarak Hatb Ebrsunu yapmtr. Bu mdahale iekli ebrnun da temeli saylmtr51.

XIX. yzylda zbek eyhi Sadk Efendi(.1846) ve olu Edhem Efendi (.1904) stanbulun en youn ebr faaliyetinin merkezi olmasn salamlardr.

A. Haemmerle, O. Hirsch, a.g.e., s.48-49. M. U. Derman, a.g.e., s.26. 48 A. Haemmerle, O. Hirsch, a.g.e., s.52. 49 S. Mandrac, a.g.m., s.295. 50 M. U. Derman, Osmanllarn Renk Cnb: Ebrculuk, Osmanl, C.II. Ankara,1999, s.189. 51 H. znder, Ebr, Ansiklopedik Hat ve Tezhb Sanatlar Deyimleri Terimleri Szl, Konya, 2003, s.41.
46 47

16

I.1.5. EBR MALZEMELER :

Her sanatn kendine mahsus malzemesi vardr ve bu malzemeler kaliteli olmaldr. Bu nedenle iyi bir ebr yapmak iin gerekli malzemeleri sralayacaz. Trk Ebrsunda kullanlan malzemeleri iki blme ayrabiliriz: 1-Temel Malzemeler (aralar): Tekne, fra, deste-seng, deste-seng altl, krekler, cam kaplar, tel ubuklar(biz), taraklar, masa, kurutma tas. 2- Tketim Malzemeleri (gereler): Suya younluk veren maddeler (kitre vb.), su, boyalar, d, neft ve kttr52(Resim: 6). I.1.5.1. TEMEL MALZEMELER: I.1.5.1.1. Tekne: inde ebr yaplan kaba verilen addr. Tekne, nceleri yekpre aatan yaplarak ziftle svanrm. Fakat gnmzde kullanm ve yapm kolayl, salaml nedeniyle galvanizli sa, paslanmaz elik gibi madenlerden yaplmaktadr. Boyutlar istee gre deimektedir. En ok tercih edilen ebad 35x50 cm. ykseklik 6 cm. olanlardr. Ebrda kullanlan kabn boyutu nemlidir. ok kk alanda boyann yaylmas zorlar ve dibe kmeler meydana gelir53. Tekneden kd syrarak almak iin uzun kenarlardan birine ubuk kaynatlr. Ebrda tekne yerine baz kaynaklarda54 leen tabiri gemektedir. Fakat bu tabirin nereden kaynaklandn aratrmamza ramen bir bilgiye ulaamadk. Ancak bu bilginin, bir kii tarafndan yanl yazlm ve dier kiiler tarafndan bu ekilde aktarlm olma ihtimali yksektir. I.1.5.1.2. Fra: Fra, boyalar tekneye serpmek iin kullanlr. Yapm iin; gl dal, at kuyruu kl ve ip kullanlr. Boyalar serpmek iin ele vurulan darbelerde, esnedii ve parma actmad iin gl dal tercih edilir. Bunun yannda

A. S.Artan, Trk Ebr Sanat, s.331. . Oru, Ebr Sanatnn Fiziksel Olarak ncelenmesi (Yldz Teknik niversitesi Fen Bilimleri Enstits Baslmam Yksek Lisans Tezi), stanbul, 2000, s.21. 54 Ebrlama, Trk Ansiklopedisi, C.XIV, Ankara, 1966, s.264.,;C.E. Arseven, Ebr, Sanat Ansiklopedisi, C. I, stanbul,1975, s.502; Ebr, Cumhuriyet Ansiklopedisi, C.IV,, ,s.1201.
53

52

17

gl dalnn kflenmeye daha dayankl olmas55 ve antiseptik zellii56 gl daln tercih sebepleridir. Bunlarn yannda sanata mistik bir anlam vermek iin kullanld sylenebilir. Fra yapmak iin kullanlacak kllar, yal, erkek ve siyah renkli bir attan kesilmelidir. Bu zelliklere sahip atn kl sert olur. Ebrda sert kl daha iyi sonu vermektedir. Yumuak kl, boyay brakmaz ve istenilen kalitede ebr yaplamaz. Frada kullanlan ip, suyu emmeyen cinsten olmaldr.

Fra ok basit bir let gibi grnmesine karn ebr iin nemi byktr. Yal boya veya sulu boya fralar ebr yapmna uygun deildir. Fakat baz kaynaklarda piyasada satlan sert fralarn ve yapm iin evlerde kullanlan sar sprge otunun ve bunun yannda tutkal ve kt bantn kullanlabilecei belirtilmitir57. Bu bilgiler Klsik Trk Ebrsu yapmak iin doru deildir.

Fra yapm; 20-25.cm. boylarnda, dz temizlenmi bir gl dal alnr ve dier ele alnm dzenli bir tutam kln iine dzgn ekilde yerletirilir. Sonra ip ile sk skya, st ste ip gelmeyecek ve sonunda makrame dm oluturacak ekilde sarlr. Fra, ucundan kl 23 cm. kalacak ekilde tra edildikten sonra kullanma hazr hale gelir. I.1.5.1.3. Deste-seng: El ta demektir. Boya ezmekte kullanlan mermer, cam veya porselenden58 yaplan ar bir lettir. stne boyalarn konularak ezildii deste-seng altl da, deste-seng ile ayn malzemeden yaplr59. I.1.5.1.4. Krekler: Deste-seng ile ezilen boyalar, kartrmaya ve ana kaplara koymaya yarar. Kitrenin kartrlmas iin de kullanlan krekler yerine bugn spatula kullanlmaktadr.

M. Ay, Ebr ve Kimya, Bilim ve Teknik, S. 316, stanbul, 1994, s.57. H. Barutugil, a.g.e., s.59. 57 H. Barutugil, a.g.e., s.58-60. 58 T. M. Trkmenolu, a.g.e., s.18 59 A.S. Artan, Trk Ebr Sanat ve Bugnk Durumu, s.445.
55 56

18

I.1.5.1.5. Cam Kaplar: Boyalar ve d saklamak, boyalar kullanmak iin kullanlan kaplardr. Birka boy cam kap kullanlabilir. Boyalar ezdikten sonra koyduumuz byk kavanozlara ana kap, ebr atarken kullanlan daha kk kaplara da boya kab denir. Cam kaplarn dnda kullanlan plastik kaplar dzgn bir ebr oluumunu engellemektedir60. I.1.5.1.6. Tel ubuklar: Tekneye boya damlatmak veya boyalara ekil vermek iin ok inceden kalna doru (0.55 mm. aras) olan ve sap bulunan elik ubuklardr. Ebrdan daha iyi sonu almak iin tel ubuklar paslanmaz malzemeden yaplmaldr61. I.1.5.1.7. Taraklar: Ebrya ekil vermek iin kullanlan tarak eklindeki letlerdir. Taraklar muhtelif boy ve ekillerde olup, ebrcu tarafndan da yaplabilir. nce uzun ta zerine eit aralklarla paslanmaz elik tellerin veya boncuk inesinin tarak dileri gibi dizilmesiyle elde edilir. Tellerin skl veya genilii istee baldr62. Smbl Ebrsu yapmak iin zel tarak yaplmaldr. I.1.5.1.8. Masa: Ebr malzemeleri iinde masa pek zikredilmez. Fakat A.S.Artann makalesinde: Ebr iin zel bir masadan pek bahsedilmez. Ama bu ii devaml yapan insanlarn, elini attnda her zaman kullanaca malzemeleri bulabilecei ve saatlerce rahatlkla oturabilecei bir masa iin 5055 cm. yksekliinde ve 80X120 cm. ebatlarnda bir masa tavsiye edilmektedir.63 yazmaktadr. I.1.5.1.9. Kurutma tas: Tekneden karlan ebrlarn kurutulmas iin yaplan raf ya da talardr. Ebrlarn aslarak da kurutulduu bilinmektedir. Fakat slak ebr kdndan boyalarn akaca ihtimalini dnrsek bunun ok salkl bir yntem olmadn rahatlkla syleyebiliriz.

60

A. oktan, Trk Ebr Sanat, stanbul, 1992, s.21. A. S.Artan, www.trkislamsanatlar.com./ebr/index.html.11.08.2005. 62 S. Elhan, a.g.e., s.5. 63 A. S. Artan, Trk Ebr Sanat ve Bugnk Durumu , s.446.
61

19

I.1.5.2. TKET M MALZEMELER : I.1.5.2.1. Kitre (suya younluk veren maddeler): Kitre, suya younluk veren bir zamktr. Kitre, Anadoluda yetien geven (Astragalus) tr dikenli bir bitkiden elde edilen, eczaclkta, kozmetik ve dokuma sanayiinde kullanlan64 organik bir maddedir. Bu maddenin elde edilmesi iin geven bitkisinin kk derince izilerek, bitkinin salg yapmas salanr. Salg havayla temas edince katlar. Bu bitki mevsimde iki defa salg yapar. Salgnn, ilk salg olmasna dikkat edilmelidir. Zra ikinci salg daha kt, esmer ve mevsim dolaysyla tozlu ve toprakl olmaktadr65. Bu bitkinin daha ok Anadoluda yetienleri makbldr.

Kullanlan su ve kitre miktarna gre younluk ayarlanabilmektedir. Kitre kuru havadan olumsuz etkilenir ve suyu buharlaarak katlar. Bu da ebryu olumsuz etkiler. Bu nedenle hazrlanan kitrenin suyunu kaybetmemesi iin ortama dikkat edilmelidir. Ebr yaplacak mekn ok nemli veya ok scak olmamaldr.

Kat(tabii) haldeyken mr uzundur; ancak sulandrldktan sonra mr ksalr; nk kimyasal reaksiyonlara aktr. Belli bir sre sonra bozulacaktr. Bu bir kimyasal olgudur. Kitrenin bozulmamas iin ne yaplmas gerektii de kimyann iidir66. Kitrenin bozulmasn geciktirmek iin F. Baar tuz atlmas gerektiini belirtmitir. Bu bilgi bilimsel olarak dorulanmtr67.

Kitre dnda, slep, hilbe tohumu, keten tohumu, carregeen yosunu (deniz kadayf) kullanlmaktadr. Bunlarn dnda gaz ya68 da kullanlabilecei

belirtilmitir. En ok kullanlan ve kolay bulunan kitredir. Son yllarda daha az problemli olmas sebebiyle deniz kadayf da kullanlmaktadr. Ancak deniz kadayf yurt dndan geldii ve her zaman bulunamad iin yaygn olarak

kullanlamamaktadr. Gerek kitre, gerekse deniz kadayf ok pahal olduu iin,

M. U. Derman, a.g.e., s.11. T. M. Trkmenolu, a.g.e., s.20. 66 T. Tanarslan. Bilimsel Adan Ebr, Bilim ve Teknik, S.316, stanbul, 1994, s.58. 67 . Oru, a.g.t., s.19. 68 Ana Britanica, a.g.m., s.604. Bu bilginin ciddi bir ansiklopedide yer al artcdr.
64 65

20

zellikle renci almalarnda ithal slep kullanlmaktadr. Baz ebrcular metilselloz (duvar kd yaptrcs) kullanlmakta ise de, yaplamamaktadr69. I.1.5.2.2. Su: Ebrnun suyu olduka kiresiz ve sertlik derecesi dk olmaldr. A. S. Artann dediine gre T. A. Babaolu suyun kiresiz olmasnn nedenini yle aklamtr: ok kireli su, kitreyi abuk bozduu iin, mmkn olduu kadar az kireli veya kiresiz su tercih edilmelidir70. Ebr yapmnda kullanlan suyun zel ime suyu olmas, sertlik derecesi dk ve bekletilip szlm olmas arttr. Kaynatlarak, bekletilmi su da ebr yapmnda kullanlabilir71. Eskiden yamur suyu da kullanld belirtilmitir72. I.1.5.2.3. Boyalar: Gzel renk kompozisyonlar elde etmek iin eitli boyalara ihtiyacmz vardr. Her eit boya ebr yapmnda kullanlamamaktadr. Yal boyann klsik ebrculukta yeri yoktur. nk bu tr boyalarla gerek ebr elde edilemez. Bu sanatta suda eriyen anilin boyalar da kullanlamaz. Bu boyalar, stne serpilecei kitreli suyun iinde eriyerek kdn yzeyine tutunamaz, dklrler. Ksacas, ebrclukta kullanlan boyalarn suda erimemeleri ve ya iermemeleri gerekir73. Ebrda kullanlacak boyalarn iyice ezilmi olmas gerekir. nk iyice ezilmemi boyalar ar olur ve dibe ker. Ebrda en ok kullanlan boyalar unlardr; Sar Mavi Siyah ya isi, Lcivert : Bedehandan gelen ve lcivert ta (lapislazuli) adyla bilinen : Zrnk (arsenik slfr), : ivit aacndan elde edilen ve makbul Lhur (Lahor) ehrinden : s mrekkebinin de ana maddesi olan balmumu isi veya bezir bununla gzel ebrlar

gelen Lhur ividi,

Bedah lciverdi,

69 70

A. S. Artan, Trk Ebr Sanat, s.331. A. S. Artan, Trk Ebr Sanat ve Bugnk Durumu ,s.444445. 71 S. Elhan, a.g.e., s.3. 72 M. U.Derman, a.g.e., s.12. 73 N. Sungur, a.g.m., s.55-56.

21

Beyaz

: sfida ( stbe, bazik kurun karbonat),

Tula krmzs : Glbahar ( demir oksit fazla olan bir toprak cinsi ) Morumsu, vine r : Hindistanda baz yapraklarn stnde ebnem eklinde oluan lk(lek) maddesi, Ttn rengi : amlca topradr74. amlca topra, kil miktar az olan topraktan elde edilen boyalara tutma zellii kazandrmak iin de kullanlr75.

Ebrda renkler snrl olmakla birlikte renklerin birbiriyle kartrlmasyla yeni renkler elde edilebilir. Fakat birbirleriyle kartklar halde asl renklerini koruyan boyalar da vardr76. Renklerden de anlalaca gibi ebrda, toprak, bitki kkenli, pigment (organik ve inorganik) boyalar kullanlr. Bunlarn ortak zellii suda znmemeleridir77. I.1.5.2.4. d: d, tekneye atlan boyalar i ie kartrmayan ve boyalarn tekne zerinde istenilen oranda yaylmalarn salayan maddedir78. d, safra asitleri ierir. Kullanlacak boyaya katld zaman boyay inceltmekte, eritmekte ve bir kvamda olmasn, yaptrc bir zellik kazanmasn salamaktadr79.

d, boyalarn kitreli suyun zerinde durmasn salar ve boyalarn birbirine karmasn nler. Sr dnn iindeki safra asitleri zaman iinde boyay paralamaya devam ederek kt zerinde tamamen przsz kadife yumuakl grnm salar80. inde fazla d bulunan boya daha ok yaylr. En nce atlacak boyann d az, dierlerinin srayla fazla olmas lazmdr.

M. U. Derman , Osmanllarn Renk Cnb: Ebrculuk, s.190. N. Sungur, a.g.m., s.57. 76 M. U. Derman , Osmanllarn Renk Cnb: Ebrculuk, s.190. 77 M. Ay, a.g.m., s.57. 78 U. Gkta, a.g.e., s.27. 79 T. Tanarslan , a.g.m. s.58. 80 M. Ay, a.g.m, s.57.
75

74

22

Gnmzde dn bozulmasn ve kokmasn geciktirmek iin benmari81 uslyle kaynatlmaktadr. Tertb-i Risale-i Ebrde belirtildiine gre bunun iin nceleri ise d, bir ieye konulup el tahamml edecek scaklktaki ahr gbreliine gmlp, bir gece bekletildikten sonra kullanlacak hale getirilirdi82.

Sr d yerine koyun d, kalkan bal d, pikrik asit, ttn yapra suyu ve hazara suyu kullanlabilecei belirtilmektedir83. Bunun yannda d yerine sentetik olarak hazrlanan karmlar da vardr. Fakat bunlar, dn verdii gzellii vermemektedir84. I.1.5.2.5. Neft: Terebentin ya da denilen neft, ebr zerinde serpildiinde boluklar amaya yarar. Boya ile kartrarak da atlabilir85. I.1.5.2.6. Kt: Genellikle beyaz renk kt tercih edilir. Renkli ktlar da kullanlabilir. Mmkn olduu kadar asitsiz ktlar kullanlr. Normal olarak 6080 gr.lk ktlar kullanlmaktadr. Ancak zel maksatla yaplacak ebrlar iin daha kaln olanlar tercih edilmektedir86. Kt boylar tekneye gre hazrlanr. Kt, ok parlak olmamaldr. ok emici ktlar da kitrenin fazla harcanmasna sebep olur. I.1.6. EBRNUN YAPILII Ebrnun yapl en iyi ekilde Ahmet Saim Artann makalesinde87 anlatlmaktadr. Bu nedenle bu blmn yazlmasnda bu makaleden ve 2004 yl ebr dersleri bilgilerinden faydalandm.

Ebr yapmak iin bir ebrcudan yardm almak gerekmektedir. Baz ebrcularn belirttii gibi kitaptan okuyarak ebr renmek, insan zorlayabilir.
81

A. S. Artan, Trk Ebr Sanat ve Bugnk Durumu, s.445. Benmari:dn cam bir kavanoza konularak suda kaynatlmasdr. 82 M.U. Derman, a.g.e., s.27. 83 M. U. Derman, a.g.e., s.11. Hazara Suyu: Safra kesesinde bulunan malzemelerin suyu. 84 M. Ay, a.g.m., s.57. 85 U. Gkta, a.g.e., s.2. 86 A. S. Artan, Trk Ebr Sanat ve Bugnk Durumu, s.445. 87 A. S. Artan, Trk Ebr Sanat, s.331-334.

23

Fakat bir hoca terbiyesi ile yetimek en iyi renme yoludur. stelik hocann yapt ustaca almalarn teknede aln grmek, kiiyi daha hevesli hale getirmektedir.

Ebr yapmak iin ncelikle ortam ayarlamamz gerekir. ok souk ve ok scak bir yerde ebr yaplamaz. Ebr yaplacak yerin scakl 18-20 C olmas gerekir. Yine bu ortam toza ve rzgra kapal olmaldr.

Ortam ayarlandktan sonra suya slatlarak iyice eritilmi olan kitre, tekneye, birka kez ince bir bezden szlerek, dklmelidir. Tekneye boyay atmadan nce biz yardm ile kitrenin ayar u ekilde yaplmaldr: kitre, bir biz ile ekilmelidir. Eer ileri gidiyorsa kitre suludur, geri ekiliyorsa koyudur, olduu yerde kalyorsa kitrenin ayar iyidir.

Daha sonra atlacak olan boyalar, ana kaptan kk kaplara alnarak, yeteri kadar sulandrlmal ve boyalarn d ayar yaplmaldr. En alta atlacak olan boyann d az olmal, daha sonraki boyalarn her biri ncekinden fazla dl olmaldr.

Kitre, boyalar, fra hazr, tekneye atmaya balayabiliriz. Her boyann kendine ait fras olmaldr. Atmak iin kaptan alnacak olan boya, her seferinde kartrlmal ve fra sklmaldr.

Sa ele alnan fray, sol elin iaret parmana vuracak ekilde ve tekneye paralel olacak ekilde tutup, boyay serpmeye balamalyz. Boya atma ilemi bitince yukarda saydmz zelliklere sahip bir kdn iki ucundan tutarak hava kabarc kalmayacak ekilde ebr zerine kapatmalyz. Tekneye atlan boyalar sadece bir kda geirebiliriz. Bu bakmdan her ebr, nik bir sanat eseri durumundadr. Ayns bir daha yaplamaz. Usta bir ebrcu yapp beendii bir ebryu bir daha yapmak iin, hemen, ayn teknede, ayn boyalarla yaparsa ancak bir

24

benzerini yapabilir88. Baz kaynaklarda89, birinci ebr alndktan sonra, boyalar bozulmamsa, bir ikinci kd ebrlayabileceimiz belirtmitir. Fakat bu Klasik Trk Ebrsu iin imknszdr.

Kadn kvrlan kenarn dzeltme ve hava kabarc kontrolnden sonra, biz yardmyla kdn ucundan tutarak, tekne kenarndaki mile srterek ebryu almalyz. Alnan ebryu kurutmak iin kurutma raflarna sermeliyiz. Ebryu kurutmak iin farkl uygulamalar vardr(ipe asma, a zerine serme gibi). Tekne ile almamz bitince tekneyi kapatmalyz. Kitrenin kaymaklanmasn nlemek ve kitreyi toz paralarndan korumak iin bu ilemi yapmak arttr. I.1.7. EBR E TLER

Bir ok ebr eidi vardr. Bu ebrlar kimi zaman grntsne (iekli Ebr), kimi zaman yapl tekniinin uyandrd arma (Blbl Yuvas), kimi zaman da o teknii uygulayan kiinin adna (Hatip Ebrsu) gre isimlendirilmitir.

Gnmzde ebrcular tarafndan uygulanan eitli ebrlarla karlamaktayz. Baz ebrcular, klsik uygulamalar yaparak ebryu gelitirmek ve tantmak iin almaktadrlar. Fakat baz ebrcular malzeme ve tekniklerde deiimden yana olup, klsik uygulamalarn dna kmaktadrlar. Bu nedenle ebr eitlerini iki gruba ayrabiliriz: 1- Klsik ebrculuktaki uygulamalar, 2- Modern ve Bat etkisindeki uygulamalar90. I.1.7.1. KLS K EBRCULUKTAK UYGULAMALAR 1.7.1.1. Battal Ebrsu: Tekne zerine atlan boyalara hibir mdhalede bulunulmadan yaplan ebr eididir (Resim:7). Bu, ebrnun en eski (tarz- kadm) eididir. M. Dzgnman, Battal Ebr iin Ebrnun ilk mektebidir demitir91.
88 89

A. S. Artan, Trk Ebr Sanat, s 333. Ebr, Cumhuriyet Ansiklopedisi, C.IV, ,., s.1201.; Ebr, Hayat Ansiklopedisi, C.II, ,,s.1107. 90 A. S. Artan, Trk Ebr Sanat, s 336.

25

Battaln: Zemin, somaki, serpmeli, neftli, neftli serpmeli, ok ince battal gibi eitleri vardr92. Bundan sonra aklanacak olan ebrlar Battal Ebr zerine in edilir. I.1.7.1.2. Gel-git (Tarama) Ebrsu: Bu eit ebr, tekne zerine atlan boyalar biz veya tek at kuyruu kl yardmyla yatay, dikey veya her iki ekilde uygulanarak meydana getirilir. Gel-gitlerin sk veya seyrek olmas istee baldr(Resim:8). I.1.7.1.3. al Ebrsu: Boyalar atldktan sonra yine biz yardmyla ebr zerinde dairemsi ve zikzak ekiller oluturulur. Buna al Ebrsu denir(Bknz. Resim:5). al Ebrsu, Battaln zerine yapld gibi Gel-git Ebrsu ve Tarakl Ebr zerine de uygulanabilir. I.1.7.1.4. Blbl Yuvas Ebrsu: Boyalar atldktan sonra biz yardmyla tekne zerine ok sayda muhitten merkez (dardan ieri)e doru helezonik ekiller meydana getirilerek yaplr93(Resim:9). I.1.7.1.5. Tarakl Ebr: Boyalar atldktan sonra ebr tara ile yaplr. Bu ebr eidi Gel-git Ebrsu gibi yatay ve dikey ynlerde yaplabilir(Resim:10). Tarak dilerinin sklna gre ince tarakl, geni tarakl ebr oluturulabilir. Birinci tarama ilemi yapldktan sonra, tarak hafif (0.1mm) kaydrlarak ikinci bir kez ters ynde ekilir. Bylece ift Tarakl Ebr elde edilir94. Tarak boyu, tekneden kkse tarak zig-zag yaparak ekilir. Bu, ebrda ayr bir ritm oluturur. I.1.7.1.6. Hafif Ebr (Fon Ebrsu): Ak renklerle yaplr. Boyann suyu ve d fazla olur. Genellikle al ve tarakl desenleri kullanlarak elde edilir. Ak renk

M. U. Derman, a.g.e., s.13. A. S. Artan, a.g.e., s.69-70. 93 A.S. Artan, Trk Ebr Sanat ve Bugnk Durumu , s.447. 94 S.Elhan, a.g.e., s.9.
91 92

26

ihtiva etmesi dolays ile ayn zamanda hattatn yazaca yazya bir fon tekil eder95. Hafif ebrlar teknenin temiz olduu zamanda yaplr96 (Bknz.Resim:4). I.1.7.1.7. Neftli Ebr: Battal Ebr yaplrken kullanlan boyalarn ierisine neft konularak elde edilir. Neft, istenilen renkte kullanlabilir. I.1.7.1.8. Serpmeli Ebr: Battal, al veya Gel-git Ebrlar zerine bir kere daha kk tanecikler halinde boya atlan ebr eididir. Taneciklerin kk olmas iin atlan bu boyann d az olmaldr (Bknz.Resim:8). I.1.7.1.9. Neftli Serpmeli Ebr: Serpmeli Ebrda yaplan son ilem bu ebr eidinde neft ile yaplr. Neftin dt ksmlarda
97

kk

boluklar

alr(Resim:11). Neft yerine limon kabuu sklabilir . I.1.7.1.10. Hatb Ebrsu: XVIII. yzylda Ayasofya Cmii hatbi Mehmed Efendi tarafndan ilk kez yapld iin bu ad almtr. Hafif renkli zemin stne tel ubuk yardmyla koyu renklerden birer damla braklr, istenirse i ie birka renk daha konulabilir. nce bir ine bu kat kat renkli dairelerin iinde sadan sola, yukardan aaya birka defa hareket ettirilerek Hatb Ebrsu oluturulur (Bknz.Resim:19). Bu ebr eidinde ark- felek, yrek, yldz, tarakl yrek, meneke gibi ekiller yaplabilir98. Bu ekillerin hepsinin bir arada yapld ebrya ise Hatb-i Mtenevvia99 ad verilir. I.1.7.1.11. iekli Ebr (Necmeddin Ebrsu): Bugnk

ekilde iek

yapm Necmeddin Okyay tarafndan uygulanmtr. Bu nedenle iekli ebrlar Ord. Prof. Dr. Sheyl nverin istei zerine Necmeddin Ebrsu olarak anlmaktadr100. iekli ebr yapmak iin: ak renk bir zemin atldktan sonra, nce sap ksm iin gerekli yeil boya teknenin uygun yerine damlatlr, aadan yukar
F. Baar-Y. Tiryaki, Trk Ebr Sanat, stanbul, 2000, s.22. U. Gkta, a.g.e., s.21. 97 M.U. Derman, a.g.e., s.25. 98 M.U. Derman, Ebr, TDV. slam Ansiklopedisi, C.X, stanbul, 1994, s.82. 99 F. Baar-Y. Tiryaki, a.g.e., s.26. 100 M.Cansever,Ebr Sanat, Art Decor, S.44, stanbul Kasm, 1996, s.152.
95 96

27

doru ekilerek sap ekli verilir. Ondan sonra, yaplacak olan iein rengine gre cap eden renkler saplarn u ksmna damlatlr. Damlatlan renklere istenilen iek ekli verilir (Resim:12). Yalnz smbl yapmak iin zel hazrlanm smbl tara kullanlr101. Bu tarak istenen renge batrlarak tekneye damlatlr. Damlayan taneler at kl veya biz yardmyla smble benzetilir.

iekli ebr rnekleri ok daha ncelere atfedilir. Ebrcu Fuat Baar iekli ebrnun balangcnn Lale devrinde olabileceini ifade eder102. Baz kaynaklar da iekli ebrnun ilk ustas olarak Necmeddin Okyay gstermitir103. Fakat bu bilgi yanltr. nk Hatb Ebrsu yapldktan sonra ebrda iek yapmna allm; fakat fazla baar salanamamtr. Tahminen 1918 ylndan itibaren iei bugnk haliyle slah eden N. Okyay olmutur. O, gelincik, gonca gl, kasmpat, herca, karanfil, lle, smbl yapm, yeeni M. Dzgnman da bu ieklere papatyay eklemitir104. I.1.7.1.12. Koltuk Ebrsu: Yaz kenarlarn sslemek ve ciltlerde kullanmak iin kk iekli (genellikle lle) ebrlara da Koltuk Ebrsu denir105(Resim:13). I.1.7.1.13. Yazl Ebr: Yaplacak ebrnun iine baz tekniklerle yaznn da yerletirilmesiyle yaplan ebrlardr. ki teknikle yaplr: 1-Arap zamk ile yazarak. 2-Kalp kullanarak. Yaz yazlacak blgeye Arap zamk ile yaz yazlr. Atlan ebryu almak iin su ile temas eden kdn, zamkl ksmlar boyay almaz, yazlarn kt renginde kald grlr. Bylelikle Yazl Ebr oluturulmu olur(Bknz.Resim:22). Her ne

S. Elhan, a.g.e., s.10. A. stn, Ebrnun Gnmz Ebr Ustalarndan Fuat Baare Gre Yorumlanmas Ebr Sanatnn Bugnk Durumu, Trkiyede El Sanatlar Gelenei ve ada Sanatlar indeki Yeri Sempozyumu Bildirileri, Ankara, 1997, s.365. 103 Ana Britanica ,Ebr, C.VII. stanbul, 1987, s.604.; F. Peken, Renklerin Raks:Ebr, Kadn ve Aile, S.136, stanbul, 1996, s.42. 104 M. U. Derman, Ebrnun Yapl ve eitleri, Bilim ve Teknik, S.316, stanbul, 1994, s.56. 105 U. Gkta, Ebr Sanatmz, Sanat Dnyamz, S.3, stanbul, 1984, s.28.
101 102

28

kadar XVII. yzylda Hindistanda yaplm olan yazl ebrya rastlanlm ise de106, Necmeddin Hoca Efendinin am olduu "Yazl Ebr" tarzn da bu tarz iin izlenen orijinal usl ve Trk Ebrsunda bir yenilik olarak kabl etmek gerekir107.

Kalp teknii ile ebr yapmnda ise yaz, ayr bir kda yazlr ve bak ile oyularak kartlr. Sonra bu yaz ebr yaplacak kda zel zamk ile yaptrlr. Bu zamk suyu grnce yerinden kar ve kt yaptrlan ksmlar ebryu almaz. Gemite Necmeddin Okyay ile en gzel rnekleri yaplan Yazl Ebr, bugn kalp teknii ile T. Alparslan Babaolu, M. Sadreddin zimi, Feridun zgren ve rencileri tarafndan uygulanmaktadr108(Resim:14). I.1.7.1.14. Akkse Ebr: nceden hafif ebr yaplm kdn ortada yaz yazlacak ksmna Arap zamk mahlul srlerek, kuvvetli (koyu) renklerle hazrlanan bir ebr teknesine tekrar yatrlmasyla, zamkl ksmlar bu ikinci ebryu almaz. Bylece iki ayr ebrlu, yani Ebrlu Akkse yaplm olur109 (Resim:15). I.1.7.1.15. Kumlu (Klkl) Ebr: Bu ebr eidi dier ebrlar gibi istenildii zaman yaplamaz. Teknedeki kitreli su kirlendii zaman atlan boyalar artk kumlu bir ekilde gelimeye balar. Bu anda tek bir renk boya, ayn noktadan tekneye damlatlmaya balanr. Bu damlatlan boya, ya dz, ya da oval ekil alr. Kumlu ebr yapm esnasnda meydana gelen noktalarn irileerek V harfini andrr ekiller almasyla Klkl Ebr oluur.

Kumlu Ebrda kdn tamam dolmaz, kelerde boluk kalr (Resim:16). Yapm da dier ebrlara gre daha uzun srer. Bu ebrnun yapmnda sr d

106

Hindistanda kat yapm ile ilgili olarak Alexandria Soteriounun Gift of Qonquerors-Hand Paper making in ndia balkl kitapta (Grantha Corporation U.S.A. ve Mapin Publising Pvt. Ltd. of Ahmadabad, India; 1999) 1650 yllarnda yapld tahmin edilen ve Yeni Delhi Mzesinde 56:87b numara ile kaytl olan, kalplar ile yapld anlalan bir ebrda Amal Safi diye, gene kalpla yazlm ebrlu bir imz bulunmaktadr. A.Y.zemre,skdar'da Ebr San'at, http://www.ozemre.com/index.php, 23.01.2005, s.3. 107 A.Y.zemre, a.g.m., s.3. 108 A. S. Artan, Trk Ebr Sanat, s.336. 109 M. U. Derman,a.g.e.,s.25.

29

yerine, kalkan bal d daha iyi sonu verir. Kumlu ve Klkl Ebrlar, yaz levhalarnn sslenmesinde pervz ksmnda kullanlr 110. I.1.7.1.16. Zerefanl Ebr: Bu dorudan bir ebr eidi deildir. Bir ebr zerine varak altn serpilerek elde edilir. I.1.7.1.17. Altnl ebr: Altnn boya gibi ezilerek dier boyalarla atlmasyla Altnl Ebr meydana getirilir111. I.1.7.2. MODERN VE BATI ETK S NDEK UYGULAMALAR

Buraya

kadar

tantlan

ebr

eitleri

btn

ebrcular

tarafndan

uygulanmaktadr. Buradan sonraki ebr eitleri ise; son zamanlarda ebrnun popler olmasndan dolay Bat etkisinde kalm ebrcular tarafndan yaplmaktadr. I.1.7.2.1. Kaplan Gz Ebr (Gne Ebr): Tekne zeminini boya ile doldurduktan sonra iine zel bir kimyev terkp konulan boyalar fra ile atlarak oluturulur. Yanllkla Kedi Gz tabiri kullanlr (Resim:17). I.1.7.2.2. Figrl Ebr: nsan ve hayvan figrleri tayan ebrlardr. I.1.7.2.3. ift Ebr: nceden herhangi bir tarzda ebrlanm bir kt zerine ikinci bir defa ebr yaplmasyla elde edilir112 Bu ebryu uygulamak iin birinci ebr zerine ap yaplr. Niyzi Sayn, bu aplama tekniini kullanarak baarl ebrlar retmitir113. Feridun zgren de bu uygulamay yapmaktadr.

U. Gkta, a.g.e., s. 23-24. A. S. Artan, Trk Ebr Sanat, s.336. 112 A. S. Artan, Trk Ebr Sanat, s.336337. 113 A.Y. zemre, a.g.m, s.11.
110 111

30

I.1.7.2.4.Tavsi Ebr (Fantazi Tarakl Ebr): nce ya da kaln tarakl ebrlarn ikinci bir tarak yardmyla taranmasyla ortaya tavus kuu kanad grnm kar114. I.1.7.2.5. Buket Ebr: Tavsi Ebr zerine, zel tara ve taran bir kenarnda boluk brakarak yaplr115. I.1.7.2.6. Dalgal Ebr (Akordeon ve spanyol Ebr): Kt teknenin u ksmna braklr, kt bir ileri ekilir, bir geri dnlr. Bu kt tekneden dar karlr116. Ondle grnmnde olan bu ebr eidi lkemizde yaygn deildir (Resim:18). I.1.7.2.7. Yahd Ebrsu: 1. Bask olarak hazrlanan matb ebrlara verilen addr. 2. Makine yardmyla tekneye boyalarn atlmas neticesinde ser retim hlinde ortaya kan ebr eididir117.

I.1.8. DNDEN BUGNE EBR SANATILARI

Gemite ebr ile uraan kiilere ebrcu, ebr ustas denilmekte olup, son on ylda ebrcu kelimesi yerine ebrzen kelimesi kullanlr olmutur. Ancak Farsa sfat olan zen: vurucu, vuran, atan, alan manalarna gelir. Dest-zen: el vurucu, el atc, Hande-zen: kahkaha atan gibi manalara gelir. Oysa ebrzen kelimesi buradaki manalara uymamaktadr.

14 Mays 2001 tarihinde stanbul niversitesi Kltr Merkezi Ebr Kulb rencilerinin dzenledii Ebr Toplantsnda ebrnun dier problemleri yannda ebrzen terimi de grlm, edebiyat- yazar B. Ayvazolu, ebrcu T.A.

F. Baar-Y. Tiryaki, a.g.e, s.36. A.S.Artan, Trk Ebr Sanat ve Gnmzdeki Ebr Uygulamalar,s.81. 116 S. Elhan , a.g.e., s.10. 117 F. Baar-Y. Tiryaki, a.g.e, s.87.
114 115

31

Babaolu ve F. Baar bu kelimenin etimolojik olarak yanl olduunu vurgulamlar ve kullanlmamas gerektiini belirtmilerdir118. Baz kaynaklarda ebr tarihinde rastlanlan ilk ebrcu olarak Ayasofya Hatbi (XVIII.yy.) gsterilirse de119 bilinen ilk ebrcu ebek Mehmet Efendi yy.)dir. I.1.8.1. ebek Mehmet Efendi: Tertib-i Risle-i Ebrde ebek lkab ile anlan bu ebrcudan (XVI.

rahimehullah dus ile bahsedilmitir. Buna gre ebrcunun vefat 1608 ylndan nce olmas gerekiyor. Fakat 1608den ka yl nce lmt? Bu sorunun cevabn Ik Yazan, Kemal Elkerden ald bir belge ile akla kavuturmaya almtr. Fuzlnin Hadkats- Sed isimli eserinin yazma kopyasnn ba sayfasndaki Mea ebek Mehmet Ebrsi ibresi okunmaktadr. Buradan ebek diye anlan ztn adnn Mehmet olduunu reniyoruz. Kitabn son sayfasnda da ketebe kayd olarak H.1004/1595 tarihi okunmaktadr. Burada Tertib-i Risle-i Ebrde olduu gibi Allah rahmet eylesin yazmadna gre, o tarihte ebek hayatta olmaldr ki bu da bize ebek Mehmet Efendinin 1595 -1608 tarihleri arasnda lm olduunu gsterir. Tertib-i Risle-i Ebrde, ayrca Nsha-i ebek ifadesi gemektedir. Bu ifade bize bir baka nshann olduunu gsterir. Fakat byle bir nsha hakknda bir bilgimiz yoktur120. I.1.8.2. Hatb Mehmet Efendi (?-1773): Ayasofya Cmii hatbi olmas nedeniyle Hatb diye anlr. Doum tarihi bilinmeyen Mehmet Efendi, Hocapaadaki evinde kan yangndan eserlerini kurtarmak isterken eserleriyle birlikte yanmtr (.1773)121.

Ebrda byk bir r aan Mehmet Efendi, Battal ebrya ilk defa mdahalede bulunmutur. Bylece Hatb Ebrsu ortaya kmtr. Onun

A.S. Artan, http://www.turkislamsanatlari.com/ebr/index.html. 11.08.2005. s.1/1. .A. Birol, Ebr Sanatkrlar, Yeilay, S.425, stanbul, 1969, s.4. 120 A.S. Artan. Trk Ebr Sanat ve Bugnk Durumu , s.449. 121 M. U.Derman, a.g.e., s.32.
118 119

32

hatblerinin dierleri ile karmamas iin Hatbin Ebrsu (Resim:19). I.1.8.3. eyh Sdk Efendi (?-1846):

122

tbiri kullanlmtr

Buharnn Vabakne ehrinde yaplan ebryu, Buharda iken renmitir123. eyh Sdk Efendi ebryu, oullar Hezrfen brahim Edhem Efendi ile Nfiz Efendiye ve kardei Slih Efendiye retmitir124 (Resim:20). Nfiz Efendiden gnmze hi ebr kalmamtr. I.1.8.4. brahim Edhem Efendi (18291904): Edhem Efendi, eserlerinde Kmi mahlasn kullanr ve ok ynl anlamnda Hezrfen lkabyla tannr125. Trke, Arapa, Farsa ve aatayca'ya bu dillerde iirler yazacak kadar vkf olan Edhem Efendi, ayrca Ta'lk yazda da iczetli bir hattattr126.

Edhem Efendi de babas gibi zbekler Tekkesinde eyhlik yapmtr. badet haricindeki vakitlerini ilim ve sanata hasrederek doramaclk, marangozluk, oymaclk, hakkklk, hattatlk, mhrclk, dkmecilik, tornaclk, demircilik, tesviyecilik, matbaaclk, dokumaclk, mimarlk, makine aksm gibi konularda kabiliyet ve hussi almalaryla ihtisas sahibi olan Edhem Efendinin meziyetlerinden biri de ebrculuudur (Resim:21). Bu sahada yetitirdikleri arasnda Smi Efendi(1838-1976), Aziz Efendi (1871-1934), Abdlkdir Efendi (1875-1942), Necmeddin Okyay vardr127. I.1.8.5. Smi Efendi (18381912): Hezrfen brahim Edhem Efendinin arkada olup, ebryu Edhem Efendiden renmitir. Ayn zamanda iyi bir hattat olup, ebrculuu meslek edinmemitir128.

122

A.S. Artan. Trk Ebr Sanat ve Bugnk Durumu , s. 449. S. Elhan, a.g.e., s.16. 124 M.U. Derman, Ebr, s.82. 125 A. R. zcan, a.g.md., s.310. 126 A.Y.zemre, a.g.m. , s.2 127 M.U. Derman, Osmanllarn Renk Cnb:Ebrculuk,s.192. 128 H. Barutugil, Ebr Sanatmz, Osmanl, C.II. Ankara, 1999, s.195.
123

33

I.1.8.6.Aziz Efendi (18711934): eyh Aziz Efendi, zamann mehur hattat Bakkal Arif Efendiden Hat dersi alm, zbek Derghna renmitir
129

devam srasnda da Edhem Efendiden ebr

I.1.8.7. Necmeddin Okyay (18831976): Ebrculuu Edhem Efendiden renen N.Okyay, ebrculuk yannda mrekkepilik, hrclk, okuluk, mcellitlik, hattatlk alannda ustadr. Bu nedenle Hezrfen lkabyla anlr. Medresetl-Hatttnde ve Gzel Sanatlar

Akademisinde retmenlik yapmtr. iekli ebr trn gelitirmitir (Resim:22).

Necmeddin Efendinin ebrlarnn boyas kmaz. Bunun sebebi; ebrda Ali Kurna denilen iyi cins kt kullanmas ve ebr kuruduktan sonra zerini iyice mhrelemesidir. yi bir hattat olan N. Okyay, iekli Ebryu slah etmesi yannda, Akkse Ebryu da yapmtr130.

Necmeddin Efendi'ye kadar ebrculukta ustann talebesine, hattatlkta olduu gibi yazl bir iczet vermesi gelenei yoktur. Nitekim kendisi oullarna da, hayrlhalefi olan Mustafa Dzgnman'a da yazl bir "Ebr czeti" vermemitir. Fakat Sheyl nver Beye verdii bir iczetnme vardr. Bu icazetnme Sheyl Beyin kz Glbin Mesara'nn koleksiyonundadr131.

Oullar Smi(19101933) ve Scid(19151999) Efendiler de ebryu bilmektedir. Fakat Smi Beyin gen yata vefat etmesi sanatnda ilerleme kaydetmesini engellemitir. Scid Bey stanbul Gzel Sanatlar Akademisinde ebr ve cilt hocal yapmtr132.

S.Elhan, a.g.e.,s.16. . A. Birol, Ebr Sanatkrlar, s.4. 131 A.Y.zemre, a.g.m., s.4. 132 M.U.Derman, a.g.e., s.48.
129 130

34

I.1.8.8.Abdulkdir Kadri Efendi (1875-1942): Kadky Osmanaa Camii imam ve hatibi olan Abdulkdir Kadri Efendi de ebryu Edhem Efendiden renmitir. Necmeddin Okyayn arkada olup, Ebryu meslek edinmemitir133. I.1.8.9.Bekir Efendi (?): Hayat hakknda pek bilgimiz olmayan Bekir Efendi, yirminci asrn balarnda Bayeziddeki Katlar arsnda Battal Ebr yapp satmaktadr. Bekir Efendi ayn zamanda eski tarz is mrekkebi malcilerindendir134. I.1.8.10. Mustafa Dzgnman (19201990): Ebrnun klsik tarzda zamanmza kadar gelmesinde Dzgnmann pay byktr. 1920de skdarda domu, 12 Eyll 1990da vefat etmitir135. Ebr ve klsik tarzda cilt sanatn days N.Okyaydan renmitir. 1940tan itibaren ebr sanat ile uramtr(Bknz.Resim:9). Gzel Sanatlar Akademisinde Dni muskiye meyletmi, skdarda aktarlk yapmtr. iekli ebrlar arasna papatyay dahil etmi,136 destan niteliindeki Ebrname137yi yazmtr.

Ebrcularn eserlerine imz koyma gelenei Mustafa Dzgnman ile balamtr. O da, ancak birisine bir ebr hediye edecei zaman ithf mhiyetinde bir imz att bilinmektedir. Bunun dnda ylda 70008000 ebr reten birinin btn ebrlarn imzlamas kolay deildir ki zten o, buna da karyd138. I.1.8.11.T. Alparslan Babaolu: 1957de Ankarada domutur. czetini M.Dzgnmandan almtr. Trk ebrsunda, zellikle iekli Ebrda n yapmtr. Hocas M.Dzgnman,
M.U.Derman, a.g.e.,s.47. M.U.Derman, a.g.e.,s.48. 135 O. Turan, Mustafa Dzgnman Bibliyografyas: Bir Deneme, Sanat Tarihi Aratrmalar Dergisi, S.X, stanbul, 1991, s.47. 136 M. Dzgnman, Ebr Nasl Yaplr,Sanat evresi, S.84, stanbul, 1985, s.23. 137 M. Dzgnman, Ebrnme, Yeilay, S.432, stanbul, 1969, s.2. 138 A.Y.zemre, a.g.e., s.15.
134

133

35

vefatndan nce Alparslan benden daha iyi iek yapyor.demitir139. Klsik tarzda ebr almalarnda nde gelen sanatkrlardandr (Bknz.Resim:7,8,12,13, ). I.1.8.12. Fuat Baar: 1953 Erzurum doumlu olan F.Baar, M.Dzgnmann, T.A.Babaolu ile, iczetli iki rencisinden biridir. Hamit Aytatan da hat dersleri almtr. Klsik tarzda ebr ustasdr. I.1.8.13. M. Sadreddin zimi: Dnya apnda bir neyzen olan zimi, 1993 ylnda T.A.Babaoludan ebr derslerine balam ve 1997 ylnda son yzyln 5. nesil ebrcusu olarak iczet almtr. Ebrda klsik olan btn teknikleri ve eitleri uygulamakta olan sanat klsik yoldan ayrlmadan deiik tarzda ebrlar da yapmaktadr140

(Bknz.Resim:14,1617). I.1.8.14. A. Sabri Mandrac: Ebryu M.Dzgnmandan renmitir. Hocas tarafndan hafidim diye ereflendirilmitir141.

Bu klsik sanatlardan baka modern tarzda ebr yapan ebrcular vardr. Niyazi Sayn, Feridun zgren, Takn Sava, Nedim Snmez, Nusret Hepgl, Timuin Tanarslan, Ahmet oktan, Hikmet Barutugil, Peyami Grel de eitli ebr tekniklerini deneyerek sanatlarn devam ettirmektedirler.

I.1.9. GNMZDE EBR VE KULLANIM ALANLARI

Gnmzde ebr rabet grr hale gelmitir. Trkiye'de ebrya ilginin artmas ve Mustafa Dzgnman'n san'atkr olarak tannmas, Yap ve Kredi Bankas'nn san'at mviri Vedat Nedim Tr'n (18971985), 1968 ylnda, bankann

139

Y. Uyar, Gnmzde Ebr ve Ustalar, Trkiyemiz, S.68, stanbul,1992, s.32. A. S. Artan, Trk Ebr Sanat, s.337. 141 S. Elhan, a.g.e., s.23.
140

36

Galatasaray'daki genel mdrlk binsnn giri katnda Mustafa Dzgnmann ebrlarnn sergilendii byk bir sergi amas sonucu vuku' bulmutur142. Bu kapsamda bugn geleneksel ebr yannda yeni uygulamalar da vardr. Bu uygulamalar: 1-Klsik uygulamalar: T.A. Babaolu, M.F. Baar, A.S.Mandrac, M.S. zimi bu ekolden gelen ebrculardr. Bu ebrcular malzeme ve teknik olarak

klsik yoldan ayrlmadan ebryu gelitirmeye gayret etmektedir. 2-Neoklsik uygulamalar: Bu ekoln uygulayclar; N. Sayn, T.Tanarslan, F.zgren, S.Elhandr. Bu sanatlar, teknik olarak klsik ebruya bal olup, gerek malzeme gerek form itibariyle yenilie aktrlar. 3-Modern ve Bat etkisindeki uygulamalar:1980lerden bu yana gelien bir ekol olarak,tekniiyle formuyla malzemesiyle gelenee hibir ekilde bal olmayan, Bat etkisindeki uygulamalardr. N.Snmez, H.Barutugil, A,oktan,P. Grel, A.Saral bu yolda ilerleyenlerdir143.

Artk lkemizde ebr sanatn reten kurslar almakta bu uygulama ve eitim almalar eitli kurumlarca desteklenmekte, ebr sanatlar sergiler amaktadr. Yine yayn hayatnda az da olsa bu sanat tantlmakta ve beeni kazanmaktadr144. Bu almalar ebrnun gerektii konuma gelmesi iin faydal olmaktadr.

Bilgi ve uzun yllar gerektiren tecrbeli kullanmyla ok gzel sonular veren ebr sanat, bu sanatn felsefesini, tekniini, tecrbesini kazanm sanatlar tarafndan ok baarl bir ekilde kullanlabilir. Ancak yeni yeni grlmeye balanan eitli ebr tekniklerinde dikkat edilmesi gereken husus, ebrnun geleneksel geliim izgisini gz ard etmemek ve onun zelliklerinden ve kendine ait gzelliklerinden dn vermemektir.

A.Y.zemre, a.g.m.,s.6. A.S.Artan, Gemiten Gnmze Trk Ebr Sanat ve Yeni Uygulamalar, s.27-28. 144 O. Turan, a.g.m., s.47.
142 143

37

Kullanm alanlar olarak ebr, gemite en ok ciltiliin malzemesi olmutur. Cildin kenarlar deri ile kaplanr ve ortas kt, kadife veya desenli, ilemeli kumala rtlr. Bu ekilde rke Cilt oluturulur145. Ebrlu ciltler dayankl olabilmeleri iin genellikle rke tekniinde yaplmlardr. Ebr, cildin d ve i kapaklarnda, yan ktlarda, miklepte kullanld gibi kitap mahfazas yapmnda da tercih edilmitir146. Yine Ebr, murakka'larda yaz pervz olarak, dosya, yaz altna fon ve ferman mahfazasna (kubur) ssleme147 olarak kullanlmtr.

Ebr, gerek Anadoluda, gerek Avrupada geirdii yzyllarca yllk sre iinde, yapmnda kullanlan malzemede olduu kadar elde edilen desenlerde ve ebr kdnn kullanm alanlarnda devaml olarak yeniliklerle karlamtr. Gnmzde ebr seramie, perdeye, ahaba uygulanr olmutur. Bu ekilde kullanm alanlarnn geniletilmesi ebrnun popler olmasn salamtr. Ayrca ebr ile ilgili bir piyasann da olumasna katkda bulunmutur.

Bugn, ebrlar ieklerle en gzel ekilde bezenerek tablo olarak kullanlr olmutur. Ayrca insanda boyutlu intiban uyandran soyut resim denemelerine rastlanmaktadr148.

Gnmzde ebryu; Ktahyal ini sanatkr Stk Olar ve ebrcu Timuin Tanarslan iniye, Takn Sava kuma ve keeye, Fuat Baar eitli materyallere, Hikmet Barutugil perdeye, elbiselik kumaa, kravata uygulamaktadr149. Bu tr almalarn ne kadar Trk Ebrsuna uyduu phelidir. nk bu almalar sentetik malzemelerle yaplmaktadr. Ancak gelenekten ayrlmadan yeni teknik ve uygulamalar denemek kltrmz tantmak ve yaymak asndan faydaldr.

Trk Dili ve Edebiyat Ansiklopedisi, Cilt, Ciltilik, C.II, stanbul, 1977,s.67.; A. dekan, Mimarlk ve Sanat Tarihi, Doutan Ykselie Osmanl Tarihi, C.I, stanbul, , s.389. 146 A. S. Artan, Ciltilik, TDV. slm Ansiklopedisi, C.VII, stanbul, 1993, s.551. 147 S. Mandrac, a.g.m., s.296. 148 A. stn, a.g.m., s.363. 149 Y. Uyar, a.g.m., s.32-34.
145

38

I.2. C LT L K I.2.1. C LD N TANIMI VE TAR H

Cilt sanat, kitaba verilen deerin bir gstergesidir. Kitab koruma grevi olan cilt, zaman iinde estetik adan da bir zellik kazanmtr. Kitaplar en gzel ekilde bezenmi, yapld zamann zelliklerine gre sslemeleri yaplmtr.

Bir mecmua veya kitabn yapraklarn dalmadan ve sras bozulmadan bir arada tutabilmek iin yaplan koruyucu kapaa cilt denilmekte ve Arapa deri anlamna gelen bu ismin; genellikle ciltlerin bu ie en uygun malzeme olan deriden yaplmalar sebebiyle verildii bilinmektedir150. Ciltilere mcellit denilmektedir.

lk cilt kapaklar ahaptandr. Daha sonra parmenin kullanlmas ve kdn icdyla daha muntazam kaplar vcda getirilmitir151. Ciltilik, tomar (rulo) eklinde olan kitaplarn yerini Romallar devrinde yapraklar dikdrtgen biiminde kesilmi kodeksin (Mushaf) almasyla ortaya kmtr. Ele geirilmi en eski cilt kapaklar IV. Yzyla ait olup papirs zerine sade ve gsterisiz bir ekilde mein kaplanarak yaplmtr152. Zaman iinde ciltler tahta zerine deri kaplanarak oluturulmaya balamtr. Tahta, ar olduundan ve kolay krldndan, yerine mukavva kullanlmaya balanmtr153.

inlilerin icdettii kdn srrn, 600 yl sonra onlardan Trkler renmiler, bu srr 400 sene kadar saklamlar, onun ticaretini yapmlardr. Bu dnemde ciltilik bir sanat halini almtr154. Trkler, cilt yapmay inlilerden nce baarmlardr. inde ciltiliin gelimesi, Uygurlu sanatkrlarn in illerine gp yerlemesiyle balamtr155.
A. S. Artan, Ciltilik, s.551. A.S. Artan, Anadolu Seluklu Cilt Sanatnn zellikleri , I-II. Mill Seluklu Kltr ve Medeniyeti Semineri Bildirileri, Konya, 1993, s.181. 152 A. S. Artan, Ciltilik, s.551. 153 B. Mutlu, Trk Cilt Sanatna Toplu Bir Bak, Akademi, S.5. stanbul, 1966, s.53. 154 W. Eberhard, in Tarihi, Ankara, 1947,s.221.; A. S. Artan, Seluklu Cildinin Osmanl Cildine Etkileri, V. Ortaa ve Trk Dnemi Kaz ve Aratrmalar Sempozyumu Bildirileri, Ankara, 2001, s.29. 155 A.S. Artan, Anadolu Seluklu Cilt Sanatnn zellikleri , s.181.
151 150

39

Bugnk mnda deriyle kapl bir kitap cildini ilk defa Uygurlular yapmtr. Her ne kadar, yerli ve yabanc kaynaklarn hemen hepsi, deriden yaplm ilk ciltlerin, Msrdaki Kptlere ve VIII.-IX. yzyllara ait olduunu sylerse de, bir Uygur ehri olan Karahooda bulunan iki yazma bu grn sanki aksinin ispatdr. A. Von Le Coq tarafndan ortaya karlan bu ciltler minyatr ve tezhblerle bezenmi yazma eserleri rtmekte olup, zerlerindeki tezynat geometriktir. Ciltler, deriden kalp uslne gre hazrlanp, yer yer bakla oyulmu, altna yaldzl deri yaptrlmtr. Daha sonraki bir rnek de gene Karahooda P.K.Koslov tarafndan bulunmutur. S.F. Oldenburg, bu aratrmann tahlilini yaparak, bu kitap kapann XIII. yzyla ait olduunu belirtmitir156.

Kurann oaltlmas ve korunmas zorunluluu ciltilii, btn dnyasnda bir sanat dal haline getirmitir
157

slm

. slm cilt sanatna ait bilinen en eski

rnekler Msr ve Tunusta bulunmu olup muhtemelen Tolunoullar dnemine (868905) aittir. X-XIII. yzyllarda yaplan btn slm ciltleri arasnda byk benzerlikler grlr; bu durum XIV. yzylda da ksmen devam etmitir. XI. yzyln sonlarndan itibaren Anadoluya hkim olan Seluklular burada XII. ve XIII. yzyllarda ok gzel ciltler meydana getirmilerdir158.

Seluklu cildi, Trk- slm cilt sanat ierisinde nemli bir yere sahiptir. nk Seluklu Cildi, Orta Asya Trk cilt sanat birikimini Anadoluya tam, onu burada gzelletirmi, kendinden sonra da Anadolu Beyliklerine rnek olmu ve Osmanl cildine kpr vazifesi grmtr.

Seluklu Cildi bir slp oluturmu ve bu slp XIII. yzyln nc eyreinde Memlk Cildine tesir etmitir. Bu tesir XIV. yzylda Anadolu Beylikleri (zellikle Karamanoullar Beylii dneminde) zamannda ve hatt Fatih dneminde, XV. yzyl sonlarna kadar Osmanllarda devam etmitir159.
A. S. Artan. Anadolu Seluklu Cilt Sanat, Trkler, C.VII. Ankara ,2002, s.933. A. R. zcan, Ciltilik Thma Larousse, C.VI. stanbul. 1993 -1994,s.316. 158 A. S. Artan, Ciltilik, s.552. 159 A. S. Artan, Seluklu Cildinin Osmanl Cildine Etkileri, s.29-30.
156 157

40

XV. yzylda Memlkl ciltiliiyle Osmanl ciltilii arasnda byk bir paralellik grlmektedir. Bu asrda Timurlular, Karakoyunlular ve Akkoyunlular tarafndan da gzel cilt kapaklar yaplmtr160.

XV. yzyl, Trk Ciltiliinin ykselme adr. Osmanllar XV. yzylda cilt sanatn, dier sanat kollarna paralel olarak gelitirdiler. Fatih zamannda cilt sanat, Orta Asya ve Seluk Cilt Sanat zelliklerini tamakla beraber, bu yzyl klsik cilt sanatna gei dnemidir161. El yazmas eserlerin sanat deerinin de olmas iin youn bir abann ve zenin gsterilmesi Fatih Sultan Mehmet ve Veziri Mahmud Paann koruyuculuunda olmutur. Bu dnemde Fatih Saray Nakhanesinde yaplm olan ciltlerde ounlukla siyah deri kullanlmtr162. Ciltler ounlukla l yaprak (serberg), gonca, tr yapra, bulut, tepelik, pen, haty, ortaba (agraf), t, nilfer, gl ve rm gemeler ile sslenir. Manzara, canl motifleri ve girift tezynat pek bulunmaz. Ayrca bu dnemde deriden baka lke ve kuma ciltler de grlr163.

Trkiyedeki ilk ciltilik tekilat II. Beyazt zamannda (14811512) kuruldu. Ciltiler dier sanatlar gibi, Osmanl saray iinde bir lonca kurdular ve kendi aralarnda kbiliyet ve kdemlerine gre: ser mcellit, ser blk, ser oda, ser kethda veya kethda gibi rtbeler aldlar. Bu bilgiler Topkap Saray Mzesindeki, Ehl-i Href164 defterlerinden alnmtr165.

Osmanl ciltiliinin klsik saylan evresi XVI. Yzylda, I. Sleyman (Kanni) dnemiyle (15201566) balad. Artk emseler XV. yzylda olduu gibi yuvarlak deil, oval ve salbekli yaplyordu. Kabartma rgelerde ve bu rgelerin yer ald zeminde olduka ll biimde iki deiik ton altn kullanlarak sade bir

A. S. Artan, Ciltilik, s.552. B. Mutlu, a.g.m., s.53. 162 Z. Balkanal, Bilgi ve Sanat Kaplayan Sanat: Ciltilik, Trkler, C.XII. Ankara, 2002, s.342. 163 A. S. Artan, Ciltilik, s.556. 164 . Derman, Osmanl Asrlarnda slp ve Sanatkrlaryla Tezhb Sanat, Osmanl, C.XI, Ankara 1999, s.111. 165 B. Mutlu, a.g.m., s.53.
161

160

41

zenginlik elde ediliyordu. Nar iei, altl iek, gl, t, tepelik olduka sk kullanlan rgelerdi. Kalpla bezenmi emse ve kebentlerden oluan bu trn en sekin rnekleri Osmanl kitap sanatnn bayaptlarnda grlr166.

XVI. yzylda kullanlan malzeme sahtiyan (kei derisi) ve meindir (koyun derisi). Ceylan derisi (rak) ile deve derisi de kullanlmtr; fakat en ok sahtiyan tercih edilmitir. Renk olarak siyah ve kahverenginin eitli tonlar yannda krmz, vine, yeil, mavi ve mor kullanlmtr167.

XVII. yzylda btn dier alanlarda olduu gibi, Trk ciltiliinde de bir duraklama sezilir. Teknikte henz bir duraklama olmamakla beraber,

kompozisyonun ahengi ve motiflerin ilenmesi bozulmutur. Kebent ve bordr, bir ok kapaktan kalkm, bunlarn yerine yanlar ve tepeleri kntl, byk dikdrtgen emseler konmutur. Bazlarna beyz emseler yaplm ve bordre yalnz bir zencirek ekilmitir. Klsik kompozisyonu muhafaza edenlerde ise salbekler ok bym ve emseden ayrlarak dengesizlik yaratmlardr. Fakat Trk mcellitleri, nispetsiz motiflere ramen, renk safln kaybetmeyerek, altn, yaldz ve i renkleri gelii gzel kullanmamlardr168.

XVIII. yzylda aradaki duraklama devrinden sonra yine klsik devrin gzel rneklerine dnlm ve III. Ahmed zamannda, zellikle Sadrazam Nevehirli Damat brahim Paann teviki ve desteiyle ok gzel eserler meydana

getirilmitir.

Bu dnemde klsik slbun yan sra baka teknik ve slplarda da ciltler yaplmtr:

Lke Ciltler: Trk Cilt Sanatnda ilk lke rnekler XV. yzylda Osmanllarda ve Timurlularda grlr; bu asrdan itibaren Safevlerde ve

Ana Britannica, Ciltilik, C.VI. stanbul, 1987, s.4. Z. Balkanal, a.g.m., s.342. 168 B. Mutlu, a.g.m., s.54.
166 167

42

Babrllerde de bu cilt eidi uygulanmtr169. XVI. yzylda baz gzel rnekleri grlen ve XVII. yzylda dier cilt trleri gibi duraklama dnemi geiren lke ciltler, XVIII. yzyln ilk eyreinden itibaren bol ve eitli rnekleriyle tekrar ortaya kmtr. Bu cildin en byk ustasnn Ali skdr olduu kabul edilir.

Realist Motifli Ciltler: Bunlar biri zerdz, dieri klsik teknikli-realist motifli olmak zere iki ekilde yaplmtr. kincisinde tarz klsik, motifler realisttir.

Yekah Ciltler: Bu ciltlerde ise slp klsik olmakla birlikte teknik yenidir. XVIII. yzyln sonlarnda ve XIX. yzylda zilbahar sslemeli ciltler de bu teknikle yaplmtr.

Barok-Rokoko Ciltler: XVIII. yzyln ortalarnda, ortas ikin, dar uzun emse biimleri yaygnlar. Barok-Rokoko adn alan bu cildtarznda emse iine letle sarmal rmiler ve noktalar, frayla ii ieklerle dolup taan vazo motifleri yaplr. Bu dnemin sonlarnda kimi ciltlerin d ve i kapaklar let ve frayla yaplm ve altnla svama baklava biimleriyle bezenirken kimi ciltlerde d kapaa kuma i kapaklarna buketler yaplmtr170.

XIX. ve XX. yzyllarda az sayda klsik cilt yaplmaya devam edilmitir. XIX. yzylda emseli cilt says iyice azalm, zilbahar(kafes) ciltler

yaygnlamtr. Ayrca basl eserlerin oalmasyla, Bat tarz deri ciltler yannda, Yldz Cildi denilen, altn yaldzla bir yzne Osmanl armas, dier yzne ay yldz basl, deri ciltlerin yannda atlas ve kadife ciltler de yaplmtr. Fakat bunlarn kalitesi ok dktr. Bu yzyllarda daha ok demir kakma teknii ve rokoko tarznda sslenmi ciltler yaygnlam ve bu suretle de klsik ciltlerle balar kopmutur171.

169 170

A. S. Artan, Ciltilik, s.553. Z. Tannd, Osmanl Sanatnda Cilt, Osmanl, C.XI, Ankara, 1999, s. 107. 171 Z. Balkanal, a.g.m., s.343.

43

I.2.2. C LT SLPLARI

Trk cilt sanatnn, kitaplk tarihimizde en stn seviyesine XV. ve XVI. yzyllarda ulatn bilmekteyiz. Bu devreye gelinceye kadar gerek btn slm dnyasnda, gerekse Trklere ait cilt sanatnn tarih geliiminde grlen ssleme slplar, bu ciltlerin yapldklar kltr alanlarna gre deiik ekiller gsterirlerse de, bu deiiklikler onlarn yapl zelliklerinden deil, sslemelerinin ve malzemelerin bakalndan domutur.

Trk slm cilt sanatnda tarih iinde grlen slplar: Hatay (K, Horasan, Buhra ve Dihlev), Herat (Herat, iraz, sfahan), Arap (El-Cezire, Halep, Fas), Rmi (Seluk), Memlk (Msr), Trk ( Diyarbakr, Bursa, Edirne, stanbul,

kfe, Rugan, Lke, Barok), Marib ( spanya, Sicilya, Fas), Lke ( ran, Hint), Buhra-y Cedddir172.

Trk ciltleri ve dier slm ciltleri arasnda blmleri itibariyle bir farkllk grlmez. Fark cildin iskeletinde deil, bunlarn uygulanmas ve tezyntndaki anlaytan domaktadr. Cildin blmleri: n ve arka kapaklar, srt, miklep, Sertp, iraze ve i kapaklar. Kapan blmleri: Zencirek, bordr, cetvel, kebend, emse, salbek, dudak (izim:1) Cildin blmleri: -n ve arka kapaklar: Kitabn esas grlen ksmlardr. Seluklu ve Beylikler dnemimde genellikle n ve arka kapak ayr motiflerle bezenmitir. -Srt: Srt genellikle dz ve bezemesiz olur. -Sertap: Srt tam karsnda, mikleb ile arka kapak arasnda bulunur. Kitabn nn muhafaza eder. -Miklep: Sertba bal olan mikleb okunan sayfay iaret eder. -iraze: Kitabn yapraklarn muntazam bir ekilde tutan ba ve rgdr.

172

A. R. zcan, Ciltilik, s.316.

44

- kapaklar: n ve arka kapan i ksmlardr173. Kapan blmleri: -Zencirek Bordr, Cetvel: Kapa en dta ve drt taraftan evirir. -Kebend: Kelerde ve zencireklere bitiik olarak yer alr. Kenar emsesi de denilmektedir. -emse: Kapaklarn genellikle ortasnda bulunan ve tezyinata hakim olan unsurdur. emseler miklebde de kullanlabilir. -Salbek: emsenin st ve altlarnda bulunan tezyni bir unsurdur. -Dudak: Kapak ile Sertb, Sertb ile miklebi birbirine balayan, mukavvszderidir174. I.2.3. C LT E TLER ou Trk slbunun klsik dneminde gelimi olan cilt eitlerini malzemelerine ve ssleme tekniklerine gre iki ana grup altnda incelemek mmkndr: Malzemelerine gre; deri, kuma, kt(ebr), murassa(mcevherli), lke, Ssleme tekniklerine gre; emseli, zilbahar, yekah, zerdz, rke. I.2.3.1. Deri cilt: Deri, ciltilikte en ok kullanlm olan ana malzemedir. Deri ciltler muhtelif ekiller gsterir. Bu ekillere gre de isim alr . Bunlar: I.2.3.1.1. emseli cilt: Adn deri zerine yaplan emse motifinden alr. Bu ciltler de emsenin bezeme tarzna gre isimler alr. a- Alttan ayrma emseli b- stten ayrma emseli c- Mlemm emseli d- Souk emseli e- Mlevven emseli f- Mebbek emseli (kat )175.
173 174

A. S. Artan. Anadolu Seluklu Cilt Sanatnn zellikleri, s.183-184. . S. Artan. Anadolu Seluklu Cilt Sanat, s.935-936.

45

I.2.3.1.2. Zilbahar (Zerbahar) cilt: Kapan zerine ezilmi varak altn ile drt dilimli yaprak motifinde parmaklk tarznda geometrik izgiler ekilen ciltlere zilbahar ya da kafes ad verilir. I.2.3.1.3. Yekah cilt: Motifler deri zerine ilendikten sonra yekah denilen bir letle bu motifler ukurlatrlr. Bu ekilde meydana getirilen ciltlere Yekah cilt denilir176. I.2.3.1.4. Zerdz cilt: Deri zerine altn ilemeli cilt eididir177. Altn yerine gm kullanlarak yaplan cilt eidine ise Simdz cilt denir178. I.2.3.2. Kuma cilt: Kenarlar deriyle evrili, ortas kuma kapl, rke kuma ciltler , ipek, kadife, atlas veya ilemeli kuma kullanlarak yaplabilir179. I.2.3.3. Ebrlu cilt: Bu ciltler de kuma cilt gibi rke tekniinde yaplabilmektedir. Kitap koleksiyonlarndaki kitap mahfazalarnn byk blm de ebrdan yaplmtr180. Kapak dnda, i kapaklarda, yan ktlarda miklepte ve mahfazada ebr kullanlmaktadr. I.2.3.4. Murassa' (mcevherli) cilt: Bu cildin iskeleti altndandr. zerine mcevherlerle (sedef, yakut, zmrt, vb) bezeme yaplr. Bu cildler genellikle ss eyas olup, maddi deerleri sanat deerlerinden yksektir181. I.2.3.5. Lke cilt: Adn lak(vernik) kelimesinden alan ve Rugn veya Edirnekri de denilen lke ciltlerde kapan yapld mukavva veya deri perdahlanp tamamen przsz hale getirilerek verniklenir. Bu cill sath zerine

175 176

A. S. Artan, Ciltilik, s. 552. A. R. zcan, Ciltilik, 317. 177 Byk Larousse, Zerdz, C.XX. stanbul, 1985, s.12735. 178 D. Kaya-N.nver, T.C. Kltr ve Turizm Bakanl Milli Ktphane Bakanl Trkiye Yazmalar Toplu Katolou Yazmalar@mkutup.gov.tr. s.48. 179 Z. Balkanal, a.g.m., s.344. 180 Z. Balkanal, a.g.m., s.346. 181 B. Mutlu, a.g.m., s.53.

46

altn ve boya ile naklar yapldktan sonra cam gibi parlak bir yzey elde edilinceye kadar birka kat daha vernik ekilir182. I.2.3.6. arke cilt: Kuma, ebr vb. malzemelerle kaplanm cildin kelerini deri ile evreleyerek oluturulan cilt eididir.

182

A. S. Artan, Ciltilik, s.553.

47

II. BLM
KONYA YUSUF AA KTPHANES NDE BULUNAN YAZMA ESERLERDEK EBR E TLER II.1. YUSUF AA VE YAZMA ESERLER KTPHANES Girit'in Hanya Sanca'nn Selina nahiyesinin spanikov kynde doan Yusuf Aa hakknda ok fazla bilgi bulunmamaktadr. Yusuf Aa, Girit'in serhat aalarndan Sleyman Aa'nn maiyetine girmi, onun haznedar ve kethds olmutur. Bir sre de Gelibolu Baruthane Nazrl, Ruzname-i evvel ve Sadrzam Kethdl yapmtr. 1786 senesinde I. Abdlhamid'in kz Esma Sultan'n, sene sonra 1203/ 1789'da Mihriah Valide Sultan'n kethdlna atanmtr. Bu grevini Valide Sultan'n 1806'da vefatna kadar srdrmtr. Darphane Eminlii ve Kapclar Balk grevlerinde de bulunmutur.

stanbul'da Kabak Mustafa

syan srasnda Yusuf Aa Hac yolunda

bulunuyordu. 1221/1806 Vahhabilerin Mekke'y istilas sebebiyle Hac yapamadan geri dnen Yusuf Aa, Konya'da iken III.Selim'in tahttan indirildiini, IV.Mustafa'nn hkmdar olduunu ve idam isteneceklerin arasnda kendisinin de bulunduunu rendi. Yaknlarnn riclar zerine IV.Mustafa, Yusuf Aa'y affederek Bursa'da ikamete memur etti ise de, Kse Mustafa Paa gibi dmanlar padiaha tesir ederek idam fermann karttlar. Bursa'da namaz klarken ba vuruldu ve stanbula getirildi. Mallar da yama edildi.

Yusuf Aa bu ktphaneden baka spaniko'da cami, mektep ve Hanya'da ve Beykoz'da eme yaptrmtr. Anlalaca zere Yusuf Aa'nn biyografisi iinde Konya'nn pay bulunmamaktadr. Bu sebeple Yusuf Aa'nn mevlev tarikatyla olan balantsnn Konya'ya bir ktphane ve medrese ina etmesine neden olduu dnlebilir. Ayrca, ktphanenin Mevlana Dergah'nn yannda olmas da bu balanty tesis etmeye yardm edecektir. Aksi halde Konya ile hibir balants

48

olmayan birisinin Hanya'dan Konya'ya geliinin izahn yapmak g olacaktr183. Yusuf Aa tarafndan, 1795 ylnda yaptrlan ve halen mlkiyeti Vakflar Genel Mdrlne ait olan, Yusuf Aa Ktphanesi, iki kademeli bir kide zerine yaplm, keleri yuvarlatlm, kbik tek katl kubbeli bir binadr(Plan:1). st sar kasnakl bir kubbe ile rtlm, kelere de silindirik birer arlk kulesi yerletirilmitir. Kubbe kasna da dahil, btn d cepheleri ve arlk kuleleri kesme Gdene ta ile kaplanm, pencere kemerleri ve alnlklarnda krmz renkli Sille ta kullanlmtr. Kasnak etekleri kubbenin ve arlk kulelerinin zerleri kurun kaplanmtr. Yap, kuzey dou ve gney bat kelerde ikier, kuzey, bat ve gney cephelerde ise er adet iki sra halinde dizilmi pencerelerle aydnlatlmtr. Yaklak 10.00 m. apndaki kubbeye gei, kademeli tromplarla salanmtr. Kuzey ve gney dou kelerindeki tromplarn ilerinde profillerden ibaret ke psklleri mevcuttur. Tromp kemerleri de profilli zengilere oturtulmu ve birer gergi demiri ile takviye edilmitir. Kubbe eteinde sade bir profil kua dolatrlmtr. Eser XVIII. yzyl dnemine ait olmasna ramen mbalaal detaylardan ve tezynattan kanlarak yaplmtr. Yuvarlatlm keler, dilimli veya yarm daire kemerler ile baz silme profillerin dnda Barok tesiri grlmez184. Toplam kullanm alan 110m'dir. Konya Blge Yazma Eserler Ktphanesi Mdrlne bal olarak hizmet vermektedir. Aratrmaclar, Blge Yazma Eserler Ktphanesi Mdrl'nde uygulanan prosedr dorultusunda

ktphaneden faydalanabilirler. Ayrca, aratrmaclar Yusuf Aa Ktphanesi'nin CD ekimleri yaplm olan kitaplarndan, oluturulan koleksiyondan zel bir program vastasyla Blge Yazma Eserler Ktphanesi'nde bilgisayar ortamnda faydalanabilirler. Halen Konya Yusuf Aa Ktphanesi'nde 3.185'i yazma 8.631 'i de matbu olmak zere toplam 11.815 adet kitap mevcuttur.
183

M. Tu, Hanyadan Konyaya: Yusuf Aa ve Ktphanesi, Uluslararas, Kuruluunun 700. Yl Dnmnde Btn Ynleriyle Osmanl Devleti Kongresi Bildirileri,Konya, 2000, s.348351. 184 Y. nge, Konya Yusuf Aa Ktphanesi, Yusuf Aa Ktphanesi Tarihe Tekilat ve Katalou, Konya,, s.9.11.

49

KATALOG I
BATTAL EBRLAR

50

KATALOG NUMARASI : I RNEK NUMARASI RES M NUMARASI ESER N ADI D L VE KONUSU MELL F HATTAT TAR H LS YAPRAK SAYISI BUGNK DURUMU UYGULANDII YER EBRNUN E D :1 : 23 : Bisul-Mafira f Beyani Akvlil-Vahde : Arapa, slm Tarihi : Efendi Zade Muhammed b. Muhammed Kudri elBekr : : : 205x150 mm. : 33 yk. : Eserde genel olarak ypranma vardr. Fakat ebrsu salamdr. : D kapaklar : Serpmeli Battal Ebr

ENVANTER NUMARASI : 9893

Ebrda renk olarak lahor ve siyah kullanlmtr. Siyah zemin zerine lahor serpilmitir. zerine de lahor serpme olarak kullanlmtr. Serpmelerin etrafnda oluan hreler ebrya farkl bir grnm vermitir. rneklerimiz iinde hreler ilk defa bu kadar derindir. DEERLEND RME gsteriyor. : Ebr genel grnm itibariyle XIX. yzyl zellii

51

KATALOG NUMARASI : I RNEK NUMARASI RES M NUMARASI ESER N ADI D L VE KONUSU MELL F HATTAT TAR H LS YAPRAK SAYISI BUGNK DURUMU :2 : 24 : Rhl- Beyn : Arapa, Kuran ve Kuran ilimleri : smail Hakk Bursav : mer Dede : 1204/1789 : 330x200 mm. : 759 yk. : arke tekniinde yaplm olan ebrda silinmeler olmutur. Mahfaza da tamirat grlmektedir. Ebrnun kenar, Dalgal ebryla evrilmitir. UYGULANDII YER EBRNUN E D : Mahfaza : Battal Ebr

ENVANTER NUMARASI : 5195

Ebrda renk olarak portakal rengi, kahverengi ve ivit mavi kullanlmtr. Portakal rengi zemin zerine srayla kahverengi ve kk kk ivit mavi atlmtr. ivit mavinin etrafndaki hreler dn, ilevini yerine getirdiini gsterir. Ebr grntsyle Somaki Ebrsuna gzel bir rnektir. DEERLEND RME : Ebr XIX. ve XX. yzyl ebrlarn andrmaktadr.

Yusuf Aa Ktphanesi No:7837deki eserin ebrsu karakter olarak rneimize benzemektedir. Bu ebr, yapl zellikleri itibariyle Koyunolu ehir Mzesi No:13233teki ebrya benzerdir. Sadece rneimizdeki renk damlalarnn boyutlar eit ve boyalar homojen olarak serpilmitir. Koyunolundaki rnekte ise ktleler halinde boyalar grlmektedir. (Resim:25). 13233 numaral rnein benzeri Yusuf Aa Yazma Eserler Ktphanesi No:536da vardr.

52

KATALOG NUMARASI : I RNEK NUMARASI RES M NUMARASI ESER N ADI D L VE KONUSU MELL F HATTAT TAR H LS YAPRAK SAYISI BUGNK DURUMU UYGULANDII YER EBRNUN E D :3 : 26 : lmi Kelm : Arapa, Temel Akdeler : bn Rt Ebul-Veli Muhammed b.Ahmed : Meseizade Abdullah b.Osman : 1135/1722 : 205x120 mm. : 81 yk. : Mahfazann miklebi yaptrlmtr. Ebrsu salamdr. : Mahfaza : Battal Ebr

ENVANTER NUMARASI : 446

Ebrda sap yeili, kahverengi, amlca topra kullanlmtr. Boyalar normal kurallar dnda, ayn renk birka defa kullanld iin, boyalarn atl srasn tesbit mmkn deildir. Seyreke atlm sap yeili zemin zerine srayla pembe, kahverengi, pembe ve amlca topra rengi atlmtr. Ebrda dikkati eken bir renk de kahverengi zerine veya kahverengi renkle birlikte toprak grimsi bir rengin orta ve st kenarlarda grlmesidir. amlca topra rengi ise, dzensiz atlm olmasnn yannda iyice alamadndan boyalar przl kalp, dklmtr. Bunun yannda ebrda renk uyumunun salanamamas, boyalarn dengesiz atlmas gibi nedenlerle ebrnun baarl olduunu syleyemeyiz. DEERLEND RME : Ebr renk ve boyalarn atlnn dzensizlii

itibariyle son dnem zensiz ebrlarndan olduunu syleyebiliriz.

53

KATALOG NUMARASI : I RNEK NUMARASI RES M NUMARASI ESER N ADI D L VE KONUSU MELL F HATTAT TAR H LS YAPRAK SAYISI BUGNK DURUMU UYGULANDII YER EBRNUN E D :4 : 27 : Tlikat- Hiye-i Tefsir-i Kef : Arapa, Tefsir : Takprzde Ahmed b.Mustafa b.Halil : Ahmed b.Edirn : 1007/1598 : 205x150 mm. : 73 yk. : Eser tamirat grmtr, ebrda silinmeler vardr. : D kapak, miklep : Battal Ebr

ENVANTER NUMARASI : 553

Ebrda, renk olarak lahor, oksit sar, ak lahor ve oksit krmz kullanlmtr. lahor zemin zerine srayla oksit sar, ak lahor ve oksit krmz atlarak Battal Ebr oluturulmutur. Oksit sar dzenli bir ekilde her tarafa datlmam, renklerin d iyi ayarlanamamtr. Ayrca ebrda teknik hatalar mevcuttur. Bu nedenlerle ebrnun, acemi bir ebrcu tarafndan yapldn syleyebiliriz. DEERLEND RME : rnek 1de olduu gibi bu ebrda da renkler

homojen deildir. Krmz rengin tonu ve ebrnun karakteri itibariyle ebryu XX. yzyla atfedebiliriz.

54

KATALOG NUMARASI : I RNEK NUMARASI RES M NUMARASI ESER N ADI D L VE KONUSU MELL F HATTAT TAR H LS YAPRAK SAYISI BUGNK DURUMU UYGULANDII YER EBRNUN E D :5 : 28 : Muhtr : Arapa, slm Dni : Necmeddin Abdullah b.Mahmud b.Mevdd el-Msili : : : 225x150 mm. : 104 yk. : Eser ve ebrsu salamdr. : kapak. : Serpmeli Battal Ebr.

ENVANTER NUMARASI : 642

Ebrda mavi rengin tonlar kullanlmtr. Zemine seyrek olarak atlan ak mavi zerine srayla ivit mavi ve lahor atlmtr. Bunlarn zerine yine ivit mavi ile serpme yaplmtr. Acemice yaplm olan ebrda bir yanda zeminde boluklar grlyor, bir yandan da boyalar ylmtr. DEERLEND RME : Ebr, renk ve karakter tibariyle XX. yzyla aittir.

Bu ebrda olduu gibi No:7592de bulunan eserin d kapak ebrsu da mavi rengin tonlaryla oluturulmutur.

55

KATALOG NUMARASI : I RNEK NUMARASI RES M NUMARASI ESER N ADI D L VE KONUSU MELL F HATTAT TAR H LS YAPRAK SAYISI BUGNK DURUMU UYGULANDII YER EBRNUN E D :6 : 29 : Mirkt, : Arapa, Arapa : : : : 215x160 mm. : 217 yk. : Eser ve ebrsu salamdr. : kapaklar, yan ktlar. : Battal Ebr

ENVANTER NUMARASI : 7592

Ebrda renk olarak oksit sar, ivit mavi ve ak mavi renkler kullanlmtr. Zemine seyreke oksit sar atlm, zerine de srayla ivit mavi ve ak mavi serpilmitir. Ebrda renk dalm ok homojen deildir. Ak mavi bykl kkl dmtr. Ebr olduka baarldr. DEERLEND RME : Bu ebr, 1988 ylnda bu ktphanede alan kursta yetien rencilerin yapt bir almadr1. Bu ebrnun uygulanyla benzer zellikte bir ebr Yusuf Aa Ktphanesi No:8158deki eserde bulunmaktadr.

Bu bilgi Do.Dr. Ahmet Saim Artandan alnmtr.

56

KATALOG NUMARASI : I RNEK NUMARASI RES M NUMARASI ESER N ADI D L VE KONUSU MELL F HATTAT TAR H LS YAPRAK SAYISI BUGNK DURUMU UYGULANDII YER EBRNUN E D :7 : 30 : Dvan- Bki : Arapa, Edebiyat : Bki Mahmud : : : 180x115 mm. : 140 yk. : Ebrnun kenarlarnda hafif silinmeler varsa da, eser ve ebrsu iyi durumdadr. : D kapaklar : Neftli Battal Ebr.

ENVANTER NUMARASI : 117

Ebrda renk olarak neft yeil, oksit sar, krmz ve neft yeil kullanlmtr. Bu ebr, neft yeil zemin zerine srayla oksit sar, krmz ve neft yeil atlarak oluturulmutur. Zeminde hi boluk kalmayacak ekilde atlan ebrda boyalar akmadan, neft lahor i ie almtr. Bunun yannda ebrda renk uyumu salanmtr. Ebrnun bu zelliklerinden dolay, ebrcunun titiz bir almac olduunu syleyebiliriz.. DEERLEND RME : Ebrnun tarihi hakknda bir bilgiye sahip olmamakla

birlikte, ebr XVIII. yzyl zellikleri tamaktadr. Bu rnek, 43 Envanter numaral ebryla renk ve kompozisyon olarak benzerdir. Bu ebryla benzer zellikleri tayan bir ebr da Mevlana Mzesi No: 177de bulunmaktadr (Resim:31). Yan kda uygulanan bu ebrnun sadece renkleri farkldr. Burada da neftin al ve renklerin homojen dal ebrcunun baarsn gsterir.

57

KATALOG NUMARASI : I RNEK NUMARASI RES M NUMARASI ESER N ADI D L VE KONUSU MELL F HATTAT TAR H LS YAPRAK SAYISI BUGNK DURUMU UYGULANDII YER EBRNUN E D :8 : 32 : Envar- Kevkeb Enheil-Meyk : Arapa, Hadis : Zrkni Muhammed b.Abdulbki b.Yusufe l-Msr : : 1117/1705 : 210x160 mm. : 477 yk. : Eser onarm grmtr; ama ebrsu salamdr. : kapak : Neftli Battal Ebr

ENVANTER NUMARASI : 335

Ebr yapmnda bordo, kanarya sars, gri ve lahor renkleri kullanlmtr. Bordo zemin zerine kanarya sars, gri ve neftli lahor srayla atlmtr. Lahor rengi, yer yer youn olarak atlmtr, bu younluktan dolay da bordo rengi skmtr. Bu birikme ile boyalar dklmtr. DEERLEND RME : Bordo rengin tonu ve ebrnun karakteri XIX. yzyl

ba ebrlarn andrmaktadr. Ebrnun atl ve zellikleri dolaysyla 43 ve 117 envanter numaral rnei andrr.

58

KATALOG NUMARASI : I RNEK NUMARASI RES M NUMARASI ESER N ADI D L VE KONUSU MELL F HATTAT TAR H LS YAPRAK SAYISI BUGNK DURUMU UYGULANDII YER EBRNUN E D :9 : 33 : Minhcl-bidn : Arapa, Hadis : Gazzli Ebu Hamd Muhammed b.Muhammed : : 849/1445 : 200x140 mm. : 117 yk. : Eser ve ebrsu gnmze salam kalabilmitir. : kapaklar, yan ktlar. : Neftli Battal Ebr

ENVANTER NUMARASI : 439

Ebr, kahverengi ve neftli lahorun atlmasyla oluturulmutur. Fras iyice sklp kk kk damlalar halinde kahverengi ile doldurulmu zemin zerine, yine ayn ekilde neftli lahor atlmtr. ie derek beyin beyin alarak insana derinlik hissi uyandran ebr, Somaki Ebrsuna gzel bir rnektir. Renk uyumu ve ebrnun gzellii ebrcunun baarsn gsterir. Ebr yzeyindeki birtakm glge ve izgilerin burada Dalgal( spanyol) Ebr denemesi yapldn gstermektedir. DEERLEND RME tamaktadr. Bu ebr ile ayn zelliklere sahip ebr rnekleri dier ktphanelerde de bulunmaktadr. Yusuf Aa Ktphanesi No: 4767deki ebryla renk ve atl zellikleri ayndr. Ayrca No:4691, 480, 5536, 7609, 7837,9923deki rneklerle de atl zellikleri olarak benzerdir. Bunun yannda ebr yapl zellikleri itibariyle Koyunolu ehir Mzesi No: 12786 da bulunan eserin ebrsuyla benzerdir (Resim:34). Her iki eserdeki ebrda da zemin zerine tek renk boya, kk damlalar oluturacak ekilde serpilmitir. 12786 numaral eserdeki rnek, bu rnek kadar itinal yaplmamtr. Yine Mevlana Mzesi No:2438, 3157, 7025te bulunan eserlerin ebrlar, bu ebryla karakter olarak benzerdir (Resim:35,36,37). : Ebr zellikleri tibariyle XIX. yzyl karakteri

59

KATALOG NUMARASI : I RNEK NUMARASI RES M NUMARASI ESER N ADI D L VE KONUSU MELL F HATTAT TAR H LS YAPRAK SAYISI BUGNK DURUMU UYGULANDII YER EBRNUN E D : 10 : 38 : Divan Hafz erhi : Trke, Edebiyat : : Aleddn b. Mustafa : 1062/1651 : 210x150 mm. : 128 yk. : rke tekniinde uygulanan ebr salamdr. : D kapaklar : Neftli Battal ebr

ENVANTER NUMARASI : 528

Ebr yapmnda kanarya sar, lahor ve neftli gri kullanlmtr. Kanarya sars zemin zerine byk damlalar halinde lahor atlm, zerlerine de neftli gri serpilmitir. Ebrcu Edhem Efendinin ebrsuna benzetmek istemi olabilir2. Fakat o kadar baarl bir ebr deildir. Ebrda aranan her renkteki homojenlik bu ebrda grlmemektedir. Sar az lahor youn, neftli gri ise bir byk bir kk damlalar halinde dmtr. DEERLEND RME zellikleri tamaktadr. : Ebr renk ve karakter tibariyle XIX. yzyl

Battal Ebr (Edhem Efendi), A.S.Artan, Trk Ebr Sanat ve Gnmzdeki Uygulamalar (Baslmam Eser), Konya, 2001.
2

60

KATALOG NUMARASI : I RNEK NUMARASI RES M NUMARASI ESER N ADI D L VE KONUSU MELL F HATTAT TAR H LS YAPRAK SAYISI BUGNK DURUMU UYGULANDII YER EBRNUN E D : 11 : 39 : Mntehabt : Trke, Evrad ve zikir kitablar : : : : 230x155 mm. : 25 yk. : Eser ve ebrsu salamdr. : D kapaklar : Neftli Battal Ebr

ENVANTER NUMARASI : 694

Ebrda renk olarak krmz, oksit sar, gri ve lahor kullanlmtr. Krmz zemin zerine srayla, oksit sar, gri ve neftli lahor atlmtr. Renk dalm dzgn deildir. Oksit sar zerine oksit krmz birbirini bomutur. Gri ve lahor renkler yer yer younlamtr. DEERLEND RME : Ebr renkleri Edhem efendinin ebr tonlarn

hatrlatmaktadr. Krmznn farkllna bakarak, ebrnun karakteri itibariyle XIX. yzyl ebr rneklerini hatrlatr. Bu ebrnun uygulan zellikleri Koyunolu ehir Mzesi No:12898de bulunan eserin ebrsuyla benzerdir(Resim:40). Fakat Koyunolundaki ebrda kullanlan renkler daha uyumludur.

61

KATALOG NUMARASI : I RNEK NUMARASI RES M NUMARASI ESER N ADI D L VE KONUSU MELL F HATTAT TAR H LS YAPRAK SAYISI BUGNK DURUMU UYGULANDII YER EBRNUN E D : 12 : 41 : Tefsru Aliyyil- Kri : Arapa, Kuran ve Kuran ilimleri : Aliyyl- Kri b. Muhammed : Hasan b. Hseyin : 1155/1742 : 315x215 mm. : 580 yk. : kapak ve yan kttaki ebrlarda miklebin nem izi grlmektedir. Fakat bu nem ebryu bozmamtr. : kapaklar ve yan ktlar : Neftli Battal Ebr

ENVANTER NUMARASI : 5192

Ebr oluturulurken gri, krmz ve lahor renkleri kullanlmtr. Gri zemin zerine srayla, neftli krmz ve neftli lahor atlmtr. Krmzdaki neftler byk byk aklklar oluturmutur. Aklklarn byklne bakarak neftin yalnz atlm olduunu dnebiliriz; fakat gri zerinde bu aklklar grmemekteyiz. Krmz renkteki neftlerin ok fazla beyazlk oluturmas renklerin kark grnmesine sebep olmutur. Mavinin neft uygulamas daha baarldr. kapaktaki gri renk her yerde grnmemektedir. DEERLEND RME zellikleri tamaktadr. : Ebr renk ve karakter itibariyle XIX. yzyl

62

KATALOG NUMARASI : I RNEK NUMARASI RES M NUMARASI ESER N ADI D L VE KONUSU MELL F HATTAT TAR H LS YAPRAK SAYISI BUGNK DURUMU UYGULANDII YER EBRNUN E D : 13 : 42 : Mirktul- Mefth li Mikatul-Mebih : Arapa, Tefsir : Aliy el- Kri, b. Muhammad : : : 330 x 210 mm. : 573 yk. : Eser ve ebrsu salam olarak gnmze gelmitir. : kapak : Neftli Battal Ebr

ENVANTER NUMARASI : 5240

Ebrda, oksit sar, bordo, lahor ve kahverengi kullanlmtr. Seyrek atlm oksit sar ve bordo zemin zerine lahor kullanlm, en ste neftli kahverengi serpilmitir. Somaki Ebrsu olarak adlandrabileceimiz ebr, baarl bir ebrcu tarafndan yaplmtr. DEERLEND RME : XIX. yzyl zellikleri tayan ebr atl ve

karakteri tibariyle yan ktlardaki (rnek ) ebryla benzerdir. Neftli boyann al tibariyle No:5347, 342deki eserlerin ebrlaryla benzerdir.

63

KATALOG NUMARASI : I RNEK NUMARASI RES M NUMARASI ESER N ADI D L VE KONUSU MELL F HATTAT TAR H LS YAPRAK SAYISI BUGNK DURUMU UYGULANDII YER EBRNUN E D : 14 : 43 : Mirktul- Meftih li Mikatul- Mebih : Arapa, Tefsir : Ali el- Kri b. Muhammed : : : 330x210 mm. : 573 yk. : Eser ve ebrsu salam olarak gnmze gelmitir. : Yan Ktlar : Neftli Battal Ebr

ENVANTER NUMARASI : 5240

Ebrda renk olarak oksit sar, bordo ve lahor kullanlmtr. Oksit sar zemin zerine srayla bordo ve neftli lahor atlmtr. Renklerin atl dengeli ve homojendir. Oksit sarnn alttan damar damar incecik grnmesi ve lahorun buulu olarak al ebrcunun baarsdr. DEERLEND RME : Ebr renk ve karakter tibariyle XIX. yzyl

zellikleri tamaktadr. Bu dnemde yaplan neftli ebrnun gzel bir rneidir.

64

KATALOG II
GEL-G T EBR

65

KATALOG NUMARASI : II RNEK NUMARASI RES M NUMARASI ESER N ADI D L VE KONUSU MELL F HATTAT TAR H LS YAPRAK SAYISI BUGNK DURUMU UYGULANDII YER EBRNUN E D :1 : 44 : Hiye Ala Hiyetul-Husr Ala erhil-Cedd litTecrd : Arapa, Hadis : ems el-Hibrni Muhammed (1098/1686) : : 1117/1705 : 190x115 mm. : 154 yk.. : Ebr salamdr. : Mahfaza : Gel-git Ebr

ENVANTER NUMARASI : 163

Ebrda sar, portakal rengi, kahverengi ve lahor renkleri kullanlmtr. Sar zemin zerine srayla portakal rengi ve lahor atlmtr. Ama bu renkler homojen olarak dalmamtr. Fakat burada dikkati eken portakal rengiyle yer yer i ie olan kahverengi renktir. Bu kahverengilik, ya frann yanllkla kahverengi rengin iine konulduunu, ya da Alparslan Babaolu ve Mustafa Dzgnman gibi ustalarn son dnemde ebrli renk elde etmek iin kullandklar yntemle oluturulmutur. Burada akla yatkn gelen ikinci grtr. DEERLEND RME zellikleri tamaktadr. Bu ebr renklerin atl ve allarn uygulan tibariyle No: 107deki eseri anmsatmaktadr. Bu nedenle bu ebr rneininde ayn ebrcunun elinden km olabileceini syleyebiliriz. Bu ebrda kullanlan renkleri, Koyunolu ehir Mzesi No:12032de bulunan rnekte grmekteyiz. Renklerin atl sras her iki ebrda da ayn olmasna ramen, 12032 numaral ebrda boyalar daha homojen dalm ve allar dzgn uygulanmtr (Resim:45). : Ebr renk ve genel karakter itibariyle XIX. yzyl

66

KATALOG NUMARASI : II RNEK NUMARASI RES M NUMARASI ESER N ADI D L VE KONUSU MELL F HATTAT TAR H LS YAPRAK SAYISI BUGNK DURUMU UYGULANDII YER EBRNUN E D :2 : 46 : Risle-i Durrul-Yetm : Arapa, Kuran ilmleri : Birgivi Muhammed b.Pir Ali :Hseyin rifi b.Halil b.Muhammed b.Hzr al-orumi : 1123/1711 : 180x115 mm. : 40 yk. : Eser ve ebr salam olarak gnmze kalabilmitir. : D kapaklar : Neftli Gel-git Ebr

ENVANTER NUMARASI : 139

Ebrda renk olarak sap yeili, sar ve gri kullanlmtr. Sap yeili zemin zerine kanarya sars ve gri atlm, daha sonra Gel-git yaplmtr. zerine de neftli gri serpme olarak uygulanmtr. Ebrnun atl dzensizdir. Yer yer sar yer yer gri youndur. DEERLEND RME : Ebr renk ve karakteri tibariyle XIX. yzyl

zellikleri tamaktadr. Bu ebr dier Gel-git ebrlarndan, serpmesiyle ayrlmaktadr. Yusuf Aa Ktphanesinde No: 7150, 7152, 9935 bulunan rnekler karakter zellikleri itibariyle rneimize benzemektedir.

67

KATALOG NUMARASI : II RNEK NUMARASI RES M NUMARASI ESER N ADI D L VE KONUSU MELL F HATTAT TAR H LS YAPRAK SAYISI BUGNK DURUMU UYGULANDII YER EBRNUN E D :3 : 47 : Temyz Alel-Keaf (Haiye-i Reddi Keaf) : Arapa, Kuran limleri : Ebu Ali mer b.Muhammed b.Halil :Hseyin rifi b.Halil b.Muhammed b.Hzr al-orumi : 1123/1711 : 180x115 mm. : 40 yk. : Ebrda biraz silinmeler varsa da, mahfaza salamdr. : Mahfaza : Gel-git ebr

ENVANTER NUMARASI : 416

Ebruda renk olarak oksit krmz, oksit sar ve lahor kullanlmtr. Oksit krmz zemin zerine srayla oksit sar ve lahor atlmtr. Gel-git uygulanrken biz aralkl ve dzenli olarak ekilmitir. Kullanlan boyalarda d ayar iyi yaplmad iin ebrda homojenlik yoktur. DEERLEND RME : Ebrnun renklerinden dolay XIX. ve XX. yzyla ait

bir ebr diyebiliriz. 96 ve 174 envanter numaral ebrnun (siyah rengi hari) renkleri ayndr. Bu ebrnun uygulan itibariyle benzeri Mevlana Mzesi Abdl Baki Glpnarl Ktphanesi No: 24teki eserde vardr. Her iki ebrda da Gel-gitler dikey yndedir. Zemindeki renkler ebrya hkimdir. Fakat No:24teki ebr silinmitir.

68

KATALOG NUMARASI : II RNEK NUMARASI RES M NUMARASI ESER N ADI D L VE KONUSU MELL F HATTAT TAR H LS YAPRAK SAYISI BUGNK DURUMU UYGULANDII YER EBRNUN E D :4 : 48 : Hiye Al erh-i sgoc li-Hsam el-Kti : Arapa, Konulara Ait Bibliyografya : Surr Mustafa b.aban : : 963/1555 : 175x130 mm. : 46 yk. : Salam eserin ebrsunda silinmeler grlmektedir. : D kapak : Gel-git ebr

ENVANTER NUMARASI : 113

Ebrda renk olarak portakal rengi, kahverengi ve yaprak yeili kullanlmtr. Seyrek portakal rengi ve kahverengi zemin zerine yaprak yeili atlarak Gel-git yaplmtr. Zeminin ak kalmas, renklerin homojen dalmamas nedeniyle ebrnun baarl olduunu syleyemeyiz. DEERLEND RME yzyla atfedebiliriz. Bu rneimizin uygulama olarak benzeri Yusuf Aa Ktphanesi No:5261de vardr. : Ebryu, renk ve karakter zellikleri tibariyle XX.

69

KATALOG NUMARASI : II RNEK NUMARASI RES M NUMARASI ESER N ADI D L VE KONUSU MELL F HATTAT TAR H LS YAPRAK SAYISI BUGNK DURUMU UYGULANDII YER EBRNUN E D :5 : 49 : Hiye Al Evil Tefsir Beydvi : Arapa, Kuran ve Kuran ilimleri : Muhammad Amin Sadreddn Moll Zde : : : 275x150 mm. : 165 yk. :Eser ve ebrsu salamdr. : kapak : Gel-git Ebr

ENVANTER NUMARASI : 5172

Ebrda renk olarak lahor, bordo ve koyu gri kullanlmtr. Lahor zemin zerine srayla neftli ak bordo ve koyu neftli gri atlmtr. al oluturulurken belirli bir dzen takip edilmemitir. Baarsz renkler ve Gel-gitlerin uygulan ebryu karanlk ve kark gstermitir. Alt ksmlarda grnen sar renk bir nceki ebrdan akm boyalar olabilir. Bu da ebrcunun titiz olmadn gsterir. DEERLEND RME : Burada kullanlan renklerin karakteri tibariyle ebr,

XX. yzyl zellikleri tamaktadr.

70

KATALOG NUMARASI : II RNEK NUMARASI RES M NUMARASI ESER N ADI D L VE KONUSU MELL F HATTAT TAR H LS YAPRAK SAYISI BUGNK DURUMU UYGULANDII YER EBRNUN E D :6 : 50 : Hiyetl- slm 'Al Seyyidil-Mutavvel : Arapa, Arap Edebiyat. : Abdullah b.Emir Padiah el-Hseyin el-Buhri : Gulam Ali el-Hisri : 997/ 1588 : 212x120 mm. : 88 yk. : Ebr gnmze salam olarak kalmtr. : Mahfaza. : Hafif al Ebrsu.

ENVANTER NUMARASI : 637

Ebrda renk olarak sar, krmz, ya yeili ve lahor kullanlmtr. Zemine zerine, suyu ve d bol sar boluk brakmayacak ekilde serpilmitir. zerlerine srayla krmz, yeil ve lahor atlmtr. Boyalar dzensizce atlan ebrya ounlukla dikey hatlarda Gel-git uygulanmtr. Ebrcunun baarl olduu sylenemez. DEERLEND RME atfedebiliriz. allarn : Ebryu renk ve karakteri tibariyle son dneme uygulan 74 envanter numaral eserin ebrlarn

anmsatmaktadr.

71

KATALOG III
AL EBRLARI

72

KATALOG NUMARASI : III RNEK NUMARASI RES M NUMARASI ESER N ADI D L VE KONUSU MELL F HATTAT TAR H LS YAPRAK SAYISI BUGNK DURUMU UYGULANDII YER EBRNUN E D :1 : 51 : Haiyet Alel-Kdi : Arapa, Kuran ve Kuran limleri : : : : 195x145 mm. : 70 yk. : Eser tamirat grm, ebrda silinmeler olmutur. : D kapaklar : al Ebrsu

ENVANTER NUMARASI : 7001

Ebrda renk olarak kanarya sars, ak lahor, amlca topra rengi ve lahor kullanlmtr. Kanarya sars zemin zerine srayla ak lahor, amlca topra rengi ve koyu lahor atlmtr. Daha sonra Gel-git uygulanm ve seyreke al uygulanmtr. Ebrnun zerine Hat uygulanmtr. DEERLEND RME zellikleri tamaktadr. : Ebr genel karakteri itibariyle XVIII. yzyl

73

KATALOG NUMARASI : III RNEK NUMARASI RES M NUMARASI ESER N ADI D L VE KONUSU MELL F HATTAT TAR H LS YAPRAK SAYISI BUGNK DURUMU UYGULANDII YER EBRNUN E D :2 : 52 : Hiye-i Alel-Mutavvel : Arapa, Edebyat : Seyyd erif Ali b.Muhammed al-Crcni : Mustafa shak el-Hamdi : 890/1485 : 175x130 mm. : 132 yk. : Eser ve ebrsu salamdr. : Mahfaza : al Ebrsu

ENVANTER NUMARASI : 107

Ebrnun yapmnda yeil, oksit krmz, oksit sar ve lahor renkleri kullanlmtr. Yeil zemin zerine srayla dzensizce oksit krmz, oksit sar ve lahor atlmtr. al uygulanrken herhangi bir dzen dikkate alnmam, biz rasgele ekilmitir. Oksit sar ve lahor rengin d ayar iyi olmadndan, boyalarn tam alamadn grmekteyiz. Ayrca lahor renk dierlerine gre daha azdr. Bu nedenle renkler homojen deildir. DEERLEND RME : Ebr, XVIII. ve XIX. yzyl zellikleri tamaktadr.

Ebr, karakteri itibariyle Yusuf Aa Yazma Eserler Ktphanesi No:71, 148de bulunan eserlerin ebrlaryla benzemektedir.

74

KATALOG NUMARASI : III RNEK NUMARASI RES M NUMARASI ESER N ADI D L VE KONUSU MELL F HATTAT TAR H LS YAPRAK SAYISI BUGNK DURUMU UYGULANDII YER EBRNUN E D :3 : 53 : Necahul-Kri li-Sahhil-Buhri (Buhari erh-i) : Arapa, Hadis. : Yusuf Efendi Zade Eb Muhammed Abdullah b.Muhammed : : : 205x160 mm. : 508 yk. : Ebr temiz ve salamdr. : Mahfaza. : al Ebrsu

ENVANTER NUMARASI : 317

Ebrda, renk olarak gri, portakal rengi ve lahor kullanlmtr. Seyreke atlan gri zemin zerine, srayla portakal rengi ve lahor atlmtr. Fakat portakal rengini yer yer kahverengi renkle i ie gryoruz. Bu oluumda iki ihtimal sz konusudur. htimalen portakal rengi, kahverengiyle ayn anda tekneye braklm ve i ie ebrli renk olumutur. kinci ihtimal ise portakal rengi boyann fras yanllkla kahverengi boyann iine konulmu olmasdr. kinci ihtimal daha kuvvetli grlmektedir. nk kahverengi ok azdr. Zeminin doldurulmam olmas ve allarn dzensizlii ebrnun gzelliine glge drmtr. DEERLEND RME : Ebr renk ve karakter zellikleri itibariyle XIX.

yzyl zellikleri tamaktadr. No: 323 ve 324te bulunan rneklerde de ayn teknik ve renkler kullanlmtr. Bu rneklerde de kahverengi iin ayn durum sz konusudur. Bu ebrda olduu gibi allarn dzensizlii yer yer iyice kvrlmalar Koyunolu ehir Mzesi No:13237de yer alan rnekte gryoruz( Resim:54) Ama bu ebrlar renk olarak birbirinden farkldr.

75

KATALOG NUMARASI : III RNEK NUMARASI RES M NUMARASI ESER N ADI D L VE KONUSU MELL F HATTAT TAR H LS YAPRAK SAYISI BUGNK DURUMU UYGULANDII YER EBRNUN E D :4 : 55 : erh-i sgoc : Arapa, : Hsameddin Hasan al-Kt : brahim b.Mahmud b.Muhammed b.Kdi Hac : : 170x120 mm. : 21 yk. : Eser ve ebrsunda ypranma sz konusudur. : D kapaklar : al Ebrsu

ENVANTER NUMARASI : 48

Ebrda renk olarak yeil, koyu amlca, kahverengi ve oksit krmz kullanlmtr. Yeil zemin zerine seyreke koyu amlca atldktan sonra kahverengi renk yer yer youn olarak serpilmitir. zerlerine oksit krmz atlm ve dzensiz olarak Slerden al yaplmtr. Sler siyahlarn younlat blmlerde, iyice kvrlm Blbl Yuvasn andrmtr; ancak tam bir Blbl Yuvas oluturulmamtr. DEERLEND RME : Bu tip ebrlar XIX. ve XX yzylda kullanlmaktadr.

Bu ebrda allarnn uygulan dier ebrlardan farkldr.

76

KATALOG NUMARASI : III RNEK NUMARASI RES M NUMARASI ESER N ADI D L VE KONUSU MELL F HATTAT TAR H LS YAPRAK SAYISI BUGNK DURUMU UYGULANDII YER EBRNUN E D :5 : 56 : Haiye Al Haiye es-Seyyids-erf Al erhil-Metli : Arapa, Konulara Ait Bibliyografya : Mirzacan Habb Allah el-irzi : brahim b.Ali : : 215x150 mm. : 194 yk. : Eser tamirat geirmi, ebrda renk deiimi olmutur. : kapaklar : al Ebrsu.

ENVANTER NUMARASI : 493

Ebrda sap yeili, lahor, oksit krmz, amlca topra rengi kullanlmtr. Yeil zemin zerlerine srayla lahor, amlca topra rengi ve oksit krmz atlmtr. al oluturulurken dzenli bir S ve C hareketi grlmemektedir. Dzensiz ekilde bizin hareket ettirilmesiyle al yaplmaya allmtr. DEERLEND RME : Ebr dnem karakteri vermemektedir. Bu tip ebrlar

XIX. ve XX. yzylda kullanlmtr. Dier al ebrlarna gre farkl bir yaps vardr. Bu uygulamann aynsn Yusuf Aa Ktphanesi No:5229, 6716daki eserlerde gryoruz.

77

KATALOG NUMARASI : III RNEK NUMARASI RES M NUMARASI ESER N ADI D L VE KONUSU MELL F HATTAT TAR H LS YAPRAK SAYISI BUGNK DURUMU UYGULANDII YER EBRNUN E D :6 : 57 : Durs al-min fi erh-i Salavt- Muhiddn : Arapa, Hadis : Badad- Muhammed b.mer b.Abdl-Cell : Muhammed Esad Nubr : 1198/1783 : 170x120 mm. : 56 yk. : Eser ve ebrsu salamdr. : D kapaklar : al Ebrsu

ENVANTER NUMARASI : 35

Ebr yapmnda oksit sar, kiremit rengi, koyu amlca ve ok ak yeil(su yeili) renkler kullanlmtr. Zemine oksit sar ve su yeili dzensiz olarak atlm zerine koyu amlca ve pembe serpilmi, al uygulanmtr. al oluturulurken herhangi bir dzene bal kalnmam, biz rasgele hareket ettirilmitir. DEERLEND RME : Ebrnun renk ve karakter zelliklerine gre XX.

yzyla ait olduunu syleyebiliriz. Buradaki dzensizlii, Yusuf Aa Blge Yazma Eserler Ktphanesi No:71, 148 ve 177de bulunan eserlerde de gryoruz.

78

KATALOG NUMARASI : III RNEK NUMARASI RES M NUMARASI ESER N ADI D L VE KONUSU MELL F HATTAT TAR H LS YAPRAK SAYISI BUGNK DURUMU UYGULANDII YER EBRNUN E D :7 : 58 : Hiye Alel-Hidye : Arapa, Fkh : Sad b. sa b.Amir Han : : : 205x140 mm. : 383 yk. :Eser ve ebrsu salamdr. : kapaklar : al Ebr

ENVANTER NUMARASI : 623

Ebrda oksit krmz, lahor, kanarya sars, oksit sar ve bordo renkler kullanlmtr. ok seyrek oksit krmz zemin zerine srayla lahor, kanarya sars, oksit sar ve bordo atlmtr. Daha sonra geni olarak gel-git yaplm ve zerine verev ve dikey hatlarda al uygulanmtr. aln uygulan dzgn ve baarldr, ama ebrda teknik hatalar grlmektedir. DEERLEND RME : Ebrda kullanlan boyalarn canll son dnem

ebrlarn hatrlatmaktadr. Bu nedenle ebryu XX. yzyla atfedebiliriz.

79

KATALOG NUMARASI : III RNEK NUMARASI RES M NUMARASI ESER N ADI D L VE KONUSU MELL F HATTAT TAR H LS YAPRAK SAYISI BUGNK DURUMU UYGULANDII YER EBRNUN E D :8 : 59 : Tefsir-i Bahrul-Muht : Arapa, slm Dni. : Asreddn Eb Hayym el-Grnat Ahmed b. Muhammed Msa : : : 340 x 250 mm. : 535 yk. : Eser ve ebrsu salamdr. : kapaklar : al Ebrsu

ENVANTER NUMARASI : 5211

Ebrda renk olarak sar(zrnk), gri, yaprak yeili ve krmz kullanlmtr. Sar zemin zerine gri, yaprak yeili ve pembemsi bir krmz srayla atlmtr. allar, yuvarlak zikzak izilerek yatay ynde oluturulmutur. allarda belirli bir sra izlenmitir. Ebr oluturulurken btn renkler hem seyrek hem de dengesiz atlmtr. Renklerin seyrek atlm olmas kt zemininin oka grlmesine neden olmutur. DEERLEND RME : Ebrnun renkleri ve karakteri XX. yzyl zellii

gstermektedir. nk bu ton bir krmzy nceki dnemlerde grmemekteyiz.

80

KATALOG NUMARASI : III RNEK NUMARASI RES M NUMARASI ESER N ADI D L VE KONUSU MELL F HATTAT TAR H LS YAPRAK SAYISI BUGNK DURUMU UYGULANDII YER EBRNUN E D :9 : 60 : Nru Hadkatul-Bedi ve Nru Hadkatir-Reb' : Arapa, Edebiyat : Kerami brahim b.Ali b.Hasan : brahim b.Ali b.Hasan b.Sdk : 876/1471 : 175X135 mm. : 367 yk. : Eser ve ebrsu salamdr. : Yan Kt : al ebrsu

ENVANTER NUMARASI : 125

Ebrda hafif kanarya sars, oksit krmz ve yeil renkler kullanlmtr. Seyreke atlm kanarya sars zemin zerine, srayla suyu bol oksit krmz ve yeil seyrek olarak serpilmitir. Oksit krmz ok ak olduu iin kt rengi zannedilebilir. al uygulanrken biz ok sk hareket ettirilmitir. Dier al Ebrlarna gre biraz farkl grnmektedir. Bunun nedeni allarn ok sk olmas ve ayn zamanda zeminin oka grlmesidir. DEERLEND RME : Ebr bir dnem karakteri vermemektedir.

81

KATALOG NUMARASI : III RNEK NUMARASI RES M NUMARASI ESER N ADI D L VE KONUSU MELL F HATTAT TAR H LS YAPRAK SAYISI BUGNK DURUMU UYGULANDII YER EBRNUN E D : 10 : 61 : el- sbe fi Temyiz es- Sahbe : Arapa, Tefsir. : Ahmed b. Ali b. El- Hacer Akalni : : 1118/1706 : 310x205 mm. : 467 yk. : Eserin tamirat yaplrken Hatb ebrlu bir kt kullanlmtr. Eserin ebrsu salamdr. : kapaklar : Serpmeli al Ebr

ENVANTER NUMARASI : 5249

Ebrda renk olarak krmz, sar ve siyah renkler kullanlmtr. Zemine pembemsi bir krmz atlm, zerine sar ve siyah renkler serpilmitir. Zemine gre siyah ve yeil renkler azar atlmtr. allar uygulanrken yuvarlak ve dik zikzaklar, dikey ynde zorlatrmtr. DEERLEND RME : Krmz rengin tonu ve ebrnun genel karakteri izilmitir. Renklerin youn olmas zikzaklarn seilmesini

tibariyle XIX. ve XX. yzyl ebrlarn andrmaktadr

82

KATALOG NUMARASI : III RNEK NUMARASI RES M NUMARASI ESER N ADI D L VE KONUSU MELL F HATTAT TAR H LS YAPRAK SAYISI BUGNK DURUMU UYGULANDII YER EBRNUN E D : 11 : 62 : Vasiyetnme : Trke, Hadis : Birgivi Muhammed b.Pir Ali : : : 120x107 mm. : 40 yk. : Eser ve ebrda ypranmalar grlmektedir. : D kapaklar : Neftli al Ebr

ENVANTER NUMARASI : 33

Ebr yapmnda siyah, pembe, ya yeili ve neftli gri kullanlmtr. Siyah zemin zerine srasyla pembe ve ya yeili atlmtr. Sonra dzensiz olarak al oluturulmutur. Son olarak neftli griden serpme yaplmtr. Renkler homojen olarak dalmamtr. Pembenin baz ksmlarda koyu olmas rengin silinme ihtimalini akla getirmektedir. Ya da pembe renk nce koyu bir ton az bir ksma atlm, sonra zerine suyu ok bir pembe atlarak byle bir kompozisyon oluturulmutur. Ama burada birinci ihtimal daha kuvvetlidir. DEERLEND RME : Ebr grnts ve renk zellikleri tibariyle XVIII.

yzyl zellikleri tamaktadr.

83

KATALOG NUMARASI : III RNEK NUMARASI RES M NUMARASI ESER N ADI D L VE KONUSU MELL F HATTAT TAR H LS YAPRAK SAYISI BUGNK DURUMU UYGULANDII YER EBRNUN E D : 12 : 63 : Haiye Al erhil-Akid : Arapa, Hadis : Hayli emseddn Ahmed b.Kad Msa : Ali b.al-Mulav : 929/1522 : 175x110 mm. : 50 yk. : Eserde ypranma varsa da, ebr salamdr. : kapaklar : Neftli Serpmeli al Ebr

ENVANTER NUMARASI : 60

Ebrda renk olarak kahverengi, bordo, yeil, portakal rengi, sar, krmz ve lahor kullanlmtr. Kahverengi zemin zerine srayla bordo, yeil, portakal rengi, sar, krmz ve neftli lahor atlm ve belirli bir dzen takip etmeden al uygulanmtr. aln zerine de srayla neftli krmz ve neftli lahordan serpme yaplmtr. Renk skalasnn geni olmas ebrnun tam olarak seilememesine neden olmutur. Renkler dengeli olarak dalmamtr. DEERLEND RME : Bir belgeye dayanmamakla birlikte ebr renk ve

karakteri tibariyle XIX. yzyl zellikleri tamaktadr.

84

KATALOG NUMARASI : III RNEK NUMARASI RES M NUMARASI ESER N ADI D L VE KONUSU MELL F HATTAT TAR H LS YAPRAK SAYISI BUGNK DURUMU UYGULANDII YER EBRNUN E D : 13 : 64 : erh-i Sahhi Mslim : Arapa, Hadis : Nevevi Ebu Zekeriya : : : 200x140 mm. : 265 yk. : Eser onarm geirmi, fakat ebrsu salamdr. : kapak, miklep : Neftli serpmeli al Ebr

ENVANTER NUMARASI : 292

Ebr yapmnda lahor, siyah, yeil ve oksit krmz kullanlmtr. Lahor zemin zerine srayla neftli siyah ve yeil atlmtr. Sonra rasgele al uygulanmtr. aln zerine neftli oksit krmz serpme olarak atlmtr. Renkleri uyumlu olmayan ebrnun, boyalar ok fazla atldndan, boyalar hemen akacakm gibi grnmektedir. DEERLEND RME zellikleri tamaktadr. : Ebr renk ve karakteri tibariyle XX. yzyl

85

KATALOG NUMARASI : III RNEK NUMARASI RES M NUMARASI ESER N ADI D L VE KONUSU MELL F HATTAT TAR H LS YAPRAK SAYISI BUGNK DURUMU UYGULANDII YER EBRNUN E D : 14 : 65 : Lbbut-Tevil fi Menit-Tenzl : Arapa, Kuran ve Kuran limleri : Aleddin Ali b. Muhammed b. brahim el-Baddi Hzin, Ali b. Abdullah el-Benufri : : : 305x205 mm. : 275 yk. : Eser tamirat grse de, ebr salamdr. : kapak : Neftli Serpmeli al Ebr

ENVANTER NUMARASI : 5208

Ebrda renk olarak lahor, yeil, bordo ve sar kullanlmtr. Lahor zemin zerine srayla bordo, yeil, sar atlm ve serpme olarak sadece neft kullanlmtr. Sonra yatay ve derin Slerin i ie gemesiyle al oluturulmutur. Ebrda bordo renk hakimdir. Sar ve yeil renkler atlrken fralar ok sklarak damlalarn minik minik dmesi salanmtr. uyguland tek rnektir. DEERLEND RME : Ebrnun XX. yzyla ait olduunu syleyebiliriz. ncelediimiz rnekler ierisinde aldan nce neftin

nk erken dnem rneklerinde bordo renk bu kadar hakim deildir. Bu ebrdaki zikzaklarn dikey olarak yaplmn rnek No:10da grmtk. O rnekteki uygulama daha itinalyd (Bknz.Resim:61).

86

KATALOG IV
TARAKLI EBRLAR

87

KATALOG NUMARASI : IV RNEK NUMARASI RES M NUMARASI ESER N ADI D L VE KONUSU MELL F HATTAT TAR H LS YAPRAK SAYISI BUGNK DURUMU UYGULANDII YER EBRNUN E D :1 : 66 : afiye fi Tasrf : Arapa, Arapa : bn Hacib Ebu mer, Osman b.mer el-Nehavi elMliki : Hattat Mustafa : : 180x125 mm. : 34 yk. : Eser ve ebrsu salam olarak gnmze kalmtr. : D kapaklar : Tarakl ebr

ENVANTER NUMARASI : 164

Ebrda oksit krmz, sar, lahor ve portakal rengi kullanlmtr. Oksit krmz zemin zerine srayla sar, lahor ve portakal rengi atlmtr. Daha sonra dileri dzenli olmayan (0.4-0.10 mm) bir tarakla ebr taranmtr. Renkler

homojen serpilmemitir. Portakal rengi sadece iki ksmda grlmektedir. Buralarda lahor younlamtr. DEERLEND RME : Ebr, renk ve karakteri itibariyle XVIII. yzyl

zellikleri tamaktadr. Yusuf Aa Ktphanesi No:541deki eserin ebrsu karakter olarak bu ebrya benzerdir. Bu ebrnun uygulan itibariyle benzeri Mevlana Mzesi No:2039daki eserde vardr (Resim:67). Renk tonlar benzeyen bu ebrda rneimizdeki oksit krmz yerine siyah kullanlmtr. Ayrca her iki ebrda kullanlan taraklar ayn aralktadr. Yine bu ebryla yapl zellikleri itibariyle benzer bir ebr Koyunolu ehir Mzesi No: 13189da bulunan eserde vardr (Resim:68). Buradaki renk says daha fazla ve tarama yatay yndedir.

88

KATALOG NUMARASI : IV RNEK NUMARASI RES M NUMARASI ESER N ADI D L VE KONUSU MELL F HATTAT TAR H LS YAPRAK SAYISI BUGNK DURUMU UYGULANDII YER EBRNUN E D :2 : 69 : Haiye Alel-Menr : Arapa, Fkh : Azmi zde Mustafa b.Pir Muhammed : : : 195x120 mm. : 316 yk. : Eser bakm grm, ebrsu salamdr. : kapaklar : nce Tarakl Ebr

ENVANTER NUMARASI : 481

Ebrda renk olarak lahor, oksit krmz, siyah, sar ve bordo kullanlmtr. Atl sras tam olarak seilemeyen ebrda tahminen lahor zemin zerine srayla siyah, sar, bordo ve oksit krmz atlmtr. Daha sonra yaklak 0.2-0.3 mm. inceliinde bir tarak yardmyla tarama yaplmtr. Sar, bordo, siyah grup olarak yatay sra halinde grlyor. Bu grnt bize boyalarn belirli bir sra ile atldn gsterir. Baz ksmlarda taran oynad grlse de genel olarak baarl bir ebrdur. DEERLEND RME tamaktadr. Bu rnekteki boyalarn atlna benzer bir rnek Yusuf Aa Ktphanesi No:552de vardr. 552 numaral rnekte tarama ilemi daha baarldr. : Ebr renk ve karakter olarak XVIII. yzyl zellikleri

89

KATALOG NUMARASI : IV RNEK NUMARASI RES M NUMARASI ESER N ADI D L VE KONUSU MELL F HATTAT TAR H LS YAPRAK SAYISI BUGNK DURUMU UYGULANDII YER EBRNUN E D :3 : 70 : Haiye-i erh-i Mevkf : Arapa, Hadis : Hasan elebi b.Muhammed ah al-Fenri : Hasan elebi b.Muhammed : : 180x125 mm. : 228 yk. :Eserde tamirat izleri grlmektedir. Ebr genel olarak salamdr. : kapaklar, miklep : nce Tarakl Ebr.

ENVANTER NUMARASI : 101

Ebrda renk olarak oksit sar, ya yeili, lahor ve bordo kullanlmtr. Oksit sar zemin zerine ya yeili, lahor ve bordo renklerle Battal zemin oluturulmutur. Daha sonra tahminen 0,1-0,3 mm. incelikte dileri olan bir tarakla ebr taranmtr. Ancak lahor rengin baz yerlerde younlat ve buralarda oksit sarnn yerini bordonun ald grlmektedir. Yani ebrda yeil her yere, lahor ve bordo ikilisi ile krmz ve oksit sar baz ksmlarda younlamtr. Bu durum bize renklerin belirli bir dzen ile atldn gsterir. Bu ebrda tarama ileminden sonra baz biz darbeleri yaplmtr. Buralarda bir defoyu kaybetme amac olabilir. Bu incelikte bir tarak kullanmak ebrcunun baarsn gsterir. DEERLEND RME zellikleri tamaktadr. Bu rnekte kullanlan tarakla benzer zellikte bir tarak yardmyla yaplm bir ebr Yusuf Aa Ktphanesi No:7651de vardr. No:7651deki ebrda tarama daha baarldr; fakat ebr yrtlm ve kirlenmitir : Ebrnun renk ve karakteri itibariyle XVIII. yzyl

90

KATALOG NUMARASI : IV RNEK NUMARASI RES M NUMARASI ESER N ADI D L VE KONUSU MELL F HATTAT TAR H LS YAPRAK SAYISI BUGNK DURUMU UYGULANDII YER EBRNUN E D :4 : 71 : Kitbul- fsh'an-erh-i Meni el-Sahah : Arapa, Tefsir. : bni Hbeyre Avnad Ali Ebul-Muzaffer Yahya b.Muhammed : Abdullah b.Abdlkerm el-Rm : 778/1376 : 175x130 mm. : 153 yk. : Eser tamirat geirmi olup, ebrsu salamdr. : kapaklar ve miklep. : nce Tarakl Ebr.

ENVANTER NUMARASI : 96

Kanarya sars, oksit sar, krmz, siyah ve mavi renkler kullanlarak ebr yaplmtr. Kanarya sars zemin zerine srayla oksit sar, krmz, siyah ve mavi atlan ebr, ok ince bir tarak yardmyla taranmtr. Bu kadar ince bir tara kullanarak ebr yapmak, ebrcunun baarsn gsterir. Ancak arada baz genilikler ya taran dilerinin dtnden ya da dzensizliinden kaynaklanmtr. Taramadan sonra biz yardmyla baz hareketler grlmtr. Bu hareketler ebrdaki baz hatalar kapatmak iin yaplm olmaldr. DEERLEND RME : Ebr genel karakteri ve renkleri tibariyle XIX.

yzyl zellikleri tamaktadr. Taran incelii ve ebrnun uygulan Yusuf Aa Ktphanesi No:70, 262deki eserlerin ebrularyla benzemektedir.

91

KATALOG NUMARASI : IV RNEK NUMARASI RES M NUMARASI ESER N ADI D L VE KONUSU MELL F HATTAT TAR H LS YAPRAK SAYISI BUGNK DURUMU UYGULANDII YER EBRNUN E D :5 : 72 : Haiye-i Molla Cmi : Arapa, Arapa : Muhammed b.Musa Bosnav : : : 200x150 mm. : 271 yk. : Eser tamirat grm ama ebr salamdr. : kapaklar : nce Tarakl Ebr

ENVANTER NUMARASI : 306

Ebr yapmnda oksit sar, oksit krmz ve lahor renkleri kullanlmtr. Renklerin atl srasn tam olarak anlayamamakla birlikte, tahminen sar zemin zerine oksit krmz ve lahor atlmtr. Battaln taranmasnda ince dili bir tarak tercih edilmitir. Fakat helezon gibi grnen iki geni di aras gze arpmaktadr. Bunlardan biri daha genitir. Buralarda ya taran dii dm, ya da bilerek diler karlmtr. Ebr almak iin kt yatrlrken ebrnun ortalarnda Kt yatrma hatasndan kaynaklanan izler grlmektedir. DEERLEND RME : Ebr renkleri ve genel karakteri tibariyle XX. yzyl

zellikleri tamaktadr. Bu ebr zellikleri ynnden No:70 teki ebryla benzerdir. Bu ebrda grlen helezonlarn daha dzenli ekilde yaplm No:9855te vardr. Bu da bize bu rnekte dilerin kastl olarak karlm olabilecei ihtimalini vermektedir.

92

KATALOG NUMARASI : IV RNEK NUMARASI RES M NUMARASI ESER N ADI D L VE KONUSU MELL F HATTAT TAR H LS YAPRAK SAYISI BUGNK DURUMU UYGULANDII YER EBRNUN E D :6 : 73 : Haiye 'Al erh-i Merahil-Ervh : Arapa, Arapa : Kei Muhammed : : : 200x130 mm. : 75 yk. : Eser tamirat grm; fakat ebrsu salamdr. : kapaklar : Tarakl Ebr

ENVANTER NUMARASI : 398

Ebrda oksit sar, bordo ve lahor renkler kullanlmtr. Bu renklerin belli bir dzene gre atlmtr. Gel-git ve tarak yn belli olmayan ebr zellikle Bat Ebrsunda ok kullanlan Buket Ebrsuna benzetilmeye allmtr. DEERLEND RME : Ebr zellikleri itibariyle XX. yzyl zellikleri tar.

Bu ebrnun ayns Yusuf Aa Ktphanesi No:5285deki eserde vardr.

93

KATALOG NUMARASI : IV RNEK NUMARASI RES M NUMARASI ESER N ADI D L VE KONUSU MELL F HATTAT TAR H LS YAPRAK SAYISI BUGNK DURUMU UYGULANDII YER EBRNUN E D :7 : 74 : Kevkebul-Mnr fil-erhil-Camiis-Sair : Arapa, Tefsir. : emseddn Muhammed el-Arkmi : : ... : 200x140 mm. : 529 yk. : Eserde baz ypranmalar sz konusudur; ama ebr salamdr. : kapaklar : Tarakl al Ebr Lahor zemin

ENVANTER NUMARASI : 208

Ebr yapmnda lahor, sar, krmz renkler kullanlmtr.

zerine srayla sar ve krmz renkler atlmtr. Byk damlalar halinde serpilen boyalar bir tarak yardmyla taranmtr. Daha sonra biz yardmyla al yaplmtr. al uygulamasnda orta ksmlara arlk verilmitir. DEERLEND RME : Ebr renk ve karakter zellikleri tibariyle XIX.

yzyl zellikleri tamaktadr. Bu benzeri Yusuf Aa Ktphanesi No:416daki eserde grlmektedir.

94

KATALOG NUMARASI : IV RNEK NUMARASI RES M NUMARASI ESER N ADI D L VE KONUSU MELL F HATTAT TAR H LS YAPRAK SAYISI BUGNK DURUMU UYGULANDII YER EBRNUN E D :8 : 75 : Divn : Trke, : Azz Mahmud Hdyi : : : 185x115 mm. : 68 yk. : Eser ve ebrsu gnmze kadar salam gelebilmitir. : kapaklar, miklep : Tarakl al Ebr

ENVANTER NUMARASI : 519

Ebrda renk olarak bordo, amlca topra rengi, siyah ve yeil kullanlmtr. Atl sras tam belli olmayan ebrda tahminen yeil zemin zerine siyah, amlca topra rengi ve bordo atlmtr. Di aralklar dzenli olmayan tarakla taranmasna ramen grsel etki ok kuvvetlidir. Ebrnun dip taraflar renk deiiklii gstermitir. DEERLEND RME zellikleri tamaktadr. : Ebr renk ve karakteri tibariyle XIX. yzyl

95

KATALOG NUMARASI : IV RNEK NUMARASI RES M NUMARASI ESER N ADI D L VE KONUSU MELL F HATTAT TAR H LS YAPRAK SAYISI BUGNK DURUMU UYGULANDII YER EBRNUN E D :9 : 76 : Kef Alel-Kef : Arapa, Kuran limleri : mer b. Abdurrahmn el- Frisi : : 1034/1624 : 288x200 mm. : 1+505 yk. : Eser ve ebrsu salamdr. : Kapaklar : Tarakl al Ebrsu

ENVANTER NUMARASI : 5228

Ebrda renk olarak lahor, kanarya sars, siyah, oksit sar ve oksit krmz kullanlmtr. Lahor zemin zerine yer yer oksit sar iine oksit krmz, yer yer kanarya sars iine siyah gelecek ekilde boyalar serpilmitir. Daha sonra dzgnce taranm ve al oluturulmutur. Oksit krmznn d ayar iyi olmamas nedeniyle boya akmtr. Ebrda baz teknik hatalar mevcuttur. Ebr3unun alt tarafna doru kt tekneye yatrlrken, kabarck kald iin iz kalmtr. Fakat renk uyumu ve tarakl aln uygulan baarldr. Bu ebrcunun baarsn gsterir. DEERLEND RME : Ebr karakteri itibariyle Mustafa Dzgnmann ebrlarn andrmaktadr3. Bu nedenle ebryu XX. yzyla atfedebiliriz. Bu boyutlarda tarama ilemi erken dnemde grmemekteyiz.

S.Eti, a.g.m., s.29.

96

KATALOG NUMARASI : IV RNEK NUMARASI RES M NUMARASI ESER N ADI D L VE KONUSU MELL F HATTAT TAR H LS YAPRAK SAYISI BUGNK DURUMU UYGULANDII YER EBRNUN E D : 10 : 77 : Cevheratn- Nayyra (erh-i Kudri) : Arapa, Akid ve Kelm : Eb Bekr b. Ali : Abdl-Mnim b.abn : 1082/1671 : 300x205 mm. : 389 yk. : Eserde tamirat izleri varsa da ebrsu salamdr. : kapaklar : Tarakl al Ebrsu

ENVANTER NUMARASI : 5309

Ebr yapmnda gri, lahor, oksit sar ve krmz kullanlmtr. Gri zemin zerine lahor oksit sar iine krmz srayla atlmtr. Ebr, dzenli bir tarak yardmyla tarandktan sonra al yaplmtr. Ebrdaki renk uyumu ve allarn dzeni, ebrnun usta ebrcu tarafndan yapldn gsterir. DEERLEND RME Dzgnmanda yapmtr4. Bu ebr3uyla ayn karakterde bir ebr Yusuf Aa Ktphanesi No:5286da vardr. Bu ebrya gre rneimizdeki renk seimi daha baarldr. : Ebr yapl karakteri ve allarn uygulan itibariyle

XX. yzyl zellikleri tamaktadr. nk bu ebrnun benzerini Mustafa

Bknz. A.S. Artan, Gemiten Gnmze Trk Ebr Sanat ve Yeni Uygulamalar,a.g.m., s.32, Resim:10.

97

KATALOG V
BLBL YUVASI

98

KATALOG NUMARASI : V RNEK NUMARASI RES M NUMARASI ESER N ADI D L VE KONUSU MELL F HATTAT TAR H LS YAPRAK SAYISI BUGNK DURUMU UYGULANDII YER EBRNUN E D :1 : 78 : Tefsr-i Hadddi : Arapa, Kuran ilimleri : Razyeddin Eb Bekr es-Sddk b. Nreddin Ali elHadddel-Yemni : : 944/1537 : 295x200 mm. : 698 yk. : Eser onarm grmtr, fakat ebrsu salamdr. : Yan ktlar : Blbl Yuvas

ENVANTER NUMARASI : 5216

Ebrda sadece lahor renk kullanlmtr. Minik minik atlan neftli lahor zerine merkezden muhite be dikey, dokuz yatay ynde kk kk birok blbl yuvalar yaplmtr. Gze ho gelen ebrnun yapl ustacadr. rneklerimiz iinde tek renk zerine Blbl Yuvas yaplan tek rnektir. DEERLEND RME : Ebrnun, uygulan ve karakter zellikleri tibariyle

XVIII.- XIX. yzyllara ait olduunu syleyebiliriz.

99

KATALOG NUMARASI : V RNEK NUMARASI RES M NUMARASI ESER N ADI D L VE KONUSU MELL F HATTAT TAR H LS YAPRAK SAYISI BUGNK DURUMU UYGULANDII YER EBRNUN E D :2 : 79 : aret el-Mnum min baret el- mam (Fkh- Ekber) : Arapa, Akid : Ahmed b.Hsameddin Hasan b.eyh Sinneddin elBayazi : : : 215x160 mm. : 184 yk. : Eser kenarlardan nem almtr. : kapaklar : Blbl Yuvas

ENVANTER NUMARASI : 631

Ebrda renk olarak lahor, bordo, yeil, oksit sar kullanlmtr. Lahor zemin zerine srayla bordo ve yeil atlmtr. zerlerine oksit sar ve neft srayla serpme olarak atlmtr. Daha sonra sra ile muhitten merkeze kk kk Blbl Yuvalar yaplmtr. Blbl Yuvalarndan sonra neftli lahor ok seyrek olarak serpilmitir. Ebrda renklerin dalm homojen deildir. Fakat Blbl Yuvalarnn uygulan baarldr. Ebr yetmedii iin kalan ksm eklemeyle kapatlmtr. DEERLEND RME zellikleri tamaktadr. Buradaki rnekte olduu gibi drt renk atlarak zerine Blbl Yuvas uygulanan bir rnek de Koyunolu ehir Mzesinde bulunmaktadr. No:13303te bulunan bu rnee 4 srada, 8 satr Blbl Yuvas uygulanmtr. Ama eserin d kapanda olan bu ebr silinmitir(Resim:80) . : Ebr renk ve karakter itibariyle XIX. yzyl

100

KATALOG NUMARASI : V RNEK NUMARASI RES M NUMARASI ESER N ADI D L VE KONUSU MELL F HATTAT TAR H LS YAPRAK SAYISI BUGNK DURUMU UYGULANDII YER EBRNUN E D :3 : 81 : Haiyetun Ala' Tefsri Sretil-Kehf : Arapa, Tefsir : Allmek Muhammed b.Musa el-Bosnvi : : 1037/1627 : 200x120 mm. : 106 yk. : Eser baz tamiratlar geirmitir. Fakat ebrsu salamdr. : kapaklar : Tarakl Blbl Yuvas

ENVANTER NUMARASI : 251

Ebrda renk olarak oksit sar, krmz ve lahor renkler kullanlmtr. Renklerin atl sras tahminen oksit sar zemin zerine srayla krmz ve lahor serpilmitir. Lahor baz ksmlarda youn olarak grlmektedir. nce bir tarakla taranan ebrya ikier Blbl Yuvas uygulanmtr. n i kapaktaki ebrda blbl yuvalar dzenli deildir. DEERLEND RME : Ebr renk ve karakter olarak XIX. yzyl zellikleri

tamaktadr. Bu ebrnun renk ve karakter benzeri Yusuf Aa Ktphanesi No:230da bulunmaktadr.

101

KATALOG NUMARASI : V RNEK NUMARASI RES M NUMARASI ESER N ADI D L VE KONUSU MELL F HATTAT TAR H LS YAPRAK SAYISI BUGNK DURUMU UYGULANDII YER EBRNUN E D :4 : 82 : Kevkebul-Mnr fil-Camiis-Sar : Arapa, Tefsir : emseddn Muhammed el-Arkmi : : : 200x195 mm. : 477 yk. : Eser ypranm; fakat ebrsu salamdr. : kapaklarda. : Tarakl Blbl Yuvas.

ENVANTER NUMARASI : 207

Ebr yapmnda oksit krmz, sar ve siyah kullanlmtr. Krmz, zemin zerine sar, daha sonra belirli ksmlara siyah atlm ve taranmtr. Siyahlarn bulunduu yerlerde ikier Blbl Yuvas oluturulmutur. Blbl Yuvalar itinal ekilde oluturulmamtr. Ebrda baz teknik hatalar mevcuttur. DEERLEND RME : Renkleri tibariyle XX. yzyl ebrsu olduunu

syleyebileceimiz ebr, renk ve karakter itibariyle 209 envanter numaral ebryla benzerdir. rnek 3, 4 ve No:209daki ebrlar tam bir Blbl Yuvas olmayp, Blbl Yuvasna yakn olduu iin bu isimle adlandrlmtr.

102

KATALOG NUMARASI : V RNEK NUMARASI RES M NUMARASI ESER N ADI D L VE KONUSU MELL F HATTAT TAR H LS YAPRAK SAYISI BUGNK DURUMU UYGULANDII YER EBRNUN E D :5 : 83 : Delilul-Hayrt Tercmesi : Arapa, Hadis : Kara Davud : : : 230x170 mm. : 134 yk. : arke tekniinde uygulanan ebrda salamdr. : D kapaklar : Blbl Yuvas

ENVANTER NUMARASI : 7508

Lahor, yeil ve krmz kullanlarak ebr yaplmtr. Lahor zemin zerine seyreke yeil ve krmz atlmtr. Daha sonra biz yardmyla Blbl Yuvalar yaplmtr. Renkler karakter olarak sentetik boyalar andrmaktadr. DEERLEND RME : Ebrda kullanlan boyalar, ebrnun XX. yzyl

zellikleri tadn gstermektedir. Bu ebr uygulama olarak Yusuf Aa Ktphanesi No:618, 7370, 8203de bulunan rneklere benzemektedir.

103

KATALOG VI HATB EBRLARI

104

KATALOG NUMARASI : VI RNEK NUMARASI RES M NUMARASI ESER N ADI D L VE KONUSU MELL F HATTAT TAR H LS YAPRAK SAYISI BUGNK DURUMU UYGULANDII YER EBRNUN E D :1 : 84 : Fetl-Br f erh-i Sahihil- Buhri : Arapa, Tefsir : Eb Yahy Zekeriyy el-Ensri : : : 290x195 mm. : 265 yk. : Eser ve ebr gnmze salam kalabilmitir. : Mahfaza : Gelimemi Hatb

ENVANTER NUMARASI : 5276

Ebrda renk olarak lahor, sar ve oksit krmz kullanlmtr. Lahor zemin zerine sar atlm ve rasgele al yaplmtr. aln zerine kaydrmal olarak krmz damlalar serpilmitir. Bu damlalar karlkl olarak da doru ekilerek ekillendirilmitir. Bu uygulama tam bir hatb deildir; ama hatbin proto-tipidir. Ebrda teknik hatalar mevcuttur. DEERLEND RME : Bu rnein hatb uygulamalarnda ilk dnem

rneklerinden olduunu tahmin etmekteyiz. Bu nedenle XVIII. yzyla ait bir rnek olduunu syleyebiliriz.

105

KATALOG NUMARASI : VI RNEK NUMARASI RES M NUMARASI ESER N ADI D L VE KONUSU MELL F HATTAT TAR H LS YAPRAK SAYISI BUGNK DURUMU UYGULANDII YER EBRNUN E D :2 : 85 : Ahlk-i Ali : Trke, slm Dni : bn el-Hannane Ali b.Emrullah : : 1030/1620 : 200x110 mm. : 252 yk. : Mahfaza onarm grmtr. Ebrda baz silinmeler meydana gelmitir. : Mahfaza : Kumlu Hatb

ENVANTER NUMARASI : 405

Ebrda renk olarak siyah, sar, krmz ve lahor kullanlmtr. Siyah zemin zerine bir sra lahor iine krmz; kaydrmal olarak damlatlan ikinci sraya da krmz iine lahor ve aralarna da sar damlatlmtr. Damlalarn bazlarna mdahalede bulunulmutur. Lahor ve krmzlar kumlanmtr. DEERLEND RME : Ebryu genel karakteri itibariyle XVIII. yzylla

tarihlendirebiliriz. Bu ebr Yusuf Aa Ktphanesi No:7178deki eserin ebrsuyla benzemektedir.

106

KATALOG NUMARASI : VI RNEK NUMARASI RES M NUMARASI ESER N ADI D L VE KONUSU MELL F HATTAT TAR H LS YAPRAK SAYISI BUGNK DURUMU UYGULANDII YER EBRNUN E D :3 : 86 : erh-i ifa-i erf : Arapa, Hadis : Ali el-Kri Nreddin b.Sultan Muhammed el-Harvi : : : 240x150 mm. : 553 yk. : Eser ve ebrsu salamdr. : kapak : Kumlu Hatb

ENVANTER NUMARASI : 691

Ebrda renk olarak lahor, portakal rengi ve kahverengi kullanlmtr. Zeminsiz yaplan ebrda srayla kaydrmal olarak lahor damlatlmtr. Bu damlalarn iine portakal rengi ve kahverengi birlikte braklmtr. Bu ekilde i ie ebrli bir grnt olumutur. Bu teknik 317 ve 113 envanter numaral rneklerde de uygulanmtr. Kahverengi her hatbde ayn oranda yoktur. Btn renklerin kumland damlalara belli belirsiz mdahalede bulunulmutur. Kumlanma gzel olmu, yer yer klklamtr. DEERLEND RME : Bu ebrnun benzer bir rneini M. Canseverin yazsnda grmekteyiz5. Bu eserdeki ebrnun XVIII. yzylla tarihlendirilmi olmas nedeniyle, rneimizi de ayn yzyla atfedebiliriz.

M.Cansever, a.g.m., s.154, Resim:2.

107

KATALOG NUMARASI : VI RNEK NUMARASI RES M NUMARASI ESER N ADI D L VE KONUSU MELL F HATTAT TAR H LS YAPRAK SAYISI BUGNK DURUMU UYGULANDII YER EBRNUN E D :4 : 87 : Hiye Al erh-i Akaidi Addiyyat : Arapa, Hadis : Kafavi Muhammad b. Hamid : : : 215 x 140 mm. : 126 yk. : Eser ve ebrsu gnmze salam olarak kalabilmitir. : kapaklar, yan ktlar : Kumlu Hatb

ENVANTER NUMARASI : 4726

Ebrda renk olarak kahverengi, lahor, krmz, su yeili renkleri kullanlmtr. Seyreke atlm kahverengi zemin zerine iki eit hatb uygulanmtr. Birincisinde iri damlalar halinde bazlar kahverengi, lahor ve su yeili; bazlar sadece lahor ve su yeili uygulanmtr. kinci uygulamada daha kk olarak krmz zerine lahor damlatlarak hatb oluturulmutur. Hatblerin hepsi kumludur. DEERLEND RME : Ebrnun bir benzerini M.Canseverin yazsnda gryoruz6. Bu ebrnun XVIII. yzyla atfedilmesinden, bu ebryu da ayn yzylla tarihlendiriyoruz. Bu ebryla benzer zellikte bir ebr Yusuf Aa Ktphanesi No:414teki eserde vardr.

Bknz. M.Cansever, a.g.m., s.151., Resim:2.

108

KATALOG NUMARASI : VI RNEK NUMARASI RES M NUMARASI ESER N ADI D L VE KONUSU MELL F HATTAT TAR H LS YAPRAK SAYISI BUGNK DURUMU UYGULANDII YER EBRNUN E D :5 : 88 : erhu Menzumtin-Nesefi fil-Hlafiye : Arapa, Fkh : Rzayeddin brahim b.Sleyman el-Hamami el-Mantki : Yahya b.Sleyman b.Ahmed el-Konev el-Hanefi : 730/1329 : 245x180 mm. : 225 yk. : Tamirat grm eserin ebrsu salamdr. : kapaklar : Kumlu Hatb

ENVANTER NUMARASI : 718

Ebrda renk olarak yeil, bordo, siyah kullanlmtr. Yeil zemin zerine bir sra krmz iine yeil ve bordo damlatlmtr. Kaydrmal olarak ikinci srada ise siyah iine krmz damlatlmtr. Hatb oluturmak iin damlalara mdahalede bulunulmutur. Fakat hareketler dzenli deildir. Btn renkleri kumlanan ebrnun Hatbleri yer yer klklamtr. DEERLEND RME : Tm renkleri kumlanan ebrnun renk ve karakter

zelliklerinden dolay XIX. yzyl ebrsu olduunu dnyoruz.

109

KATALOG NUMARASI : VI RNEK NUMARASI RES M NUMARASI ESER N ADI D L VE KONUSU MELL F HATTAT TAR H LS YAPRAK SAYISI BUGNK DURUMU UYGULANDII YER EBRNUN E D :6 : 89 : erhu Menzumtin-Nesefi fil-Hlafiye : Arapa, Fkh : Rzayeddin brahim b.Sleyman el-Hamami el-Mantki : Yahya b.Sleyman b.Ahmed el-Konev el-Hanefi : 730/1329 : 245x180 mm. : 225 yk. : Tamirat grm eserin ebrsu salamdr. : Yan ktlar : Kumlu Hatb

ENVANTER NUMARASI : 718

Bordo. Yeil, siyah ve lahor renkler kullanlarak ebr oluturulmutur. Seyrek bordo zemin zerine srayla kaydrmal olarak lahor ve siyah damlatlmtr. Bu Lahorlarn iine yeil, siyahlarn iine bordo renk damlatlmtr. Bordo rengin d daha az olduu iin veya kk atld iin kk ebattadr. Buradaki Hatbler kapak ilerindekilere oranla daha dzenlidir. DEERLEND RME : Bu rnekte de i kapaklarda olduu gibi tm renkler

kumlanmtr. Ebr renk ve karakter zellikleri itibariyle XIX. yzyl ebrsudur.

110

KATALOG NUMARASI : VI RNEK NUMARASI RES M NUMARASI ESER N ADI D L VE KONUSU MELL F HATTAT TAR H LS YAPRAK SAYISI BUGNK DURUMU UYGULANDII YER EBRNUN E D :7 : 90 : erh-i Srtel- slm : Arapa, Hadis : Yahya b.Yahi b. brahim : Mustafa b.Yusuf : 917/1511 : 170x125 mm. : 329 yk. : Tamirat grm eserin ebrsu salamdr. : Yan ktlar : ark- Felek

ENVANTER NUMARASI : 89

Ebr yapmnda lahor, yaprak yeili, krmz, kahverengi, lahor ve oksit sar kullanlmtr. Zemine sadece lahor atlmtr. Ancak bu boyann zellii itibariyle yer yer mavi, siyaha dnmtr. Zemin zerine yatay ynde srayla krmz iine kahverengi, kaydrmal olarak yaplan dier srada ise daha kk ebatta lahor iine oksit sar damlatlmtr. ark- felek uygulanan damlalarda biz hareketleri birbirinden farkldr. Ebr yapmnda kullanlan renkler uyumludur. DEERLEND RME yzyla atfedebiliriz. : Ebryu, renk ve karakter zellikleri itibariyle XVIII.

111

KATALOG NUMARASI : VI RNEK NUMARASI RES M NUMARASI ESER N ADI D L VE KONUSU MELL F HATTAT TAR H LS YAPRAK SAYISI BUGNK DURUMU UYGULANDII YER EBRNUN E D :8 : 91 : erhel-Ism Alel-Kfiye : Arapa, Arapa : smeddn brahim b.Muhammed el- sferani : : : 210x135 mm. : 354 yk. : Eser salam olup, ebrsunda ypranmalar meydana gelmitir. : D kapaklar : ark- felek

ENVANTER NUMARASI : 608

Ebr yaplrken amlca topra rengi, kahverengi, siyah, yeil ve mor renkleri kullanlmtr. Zemine amlca topra rengi ve hafif olarak kahverengi atlmtr. Daha sonra siyah iine srayla yeil ve mor damlatlm, aralarnda kalan boluklara da mora yakn bir renk damlatlmtr. Sonra bu damlalarla yatay ynde tek tarafl ark- felek yaplmtr. renkli ark- felekler ok dzenlidir ve ebrya hkim olan hatblerdir. Bu uygulamalar gz boncuu gibi grnmektedir. Tek renkli hatbler ok silinmitir. DEERLEND RME : XVIII. yzyl zellikleri tayan bir ebrdur.

Yusuf Aa Ktphanesi No:7392, 7526daki ebrlar tek ynl Hatb uygulamasyla bu ebryla benzerdir. Bu ebrdaki byk hatblerin uygulan ile, Mevlna Mzesi No:1379da bulunan eserin hatblerinin uygulan birbirine benzemektedir. Her iki ebrnun ark- feleklerinde de tek taraftan mdahalede bulunulmutur. Mevlna Mzesinde bulunan ebrda hatbler iki renklidir. ki eit (siyah iine yeil, siyah iine sar) hatb vardr. Bu ebrda da silinmeler sz konusudur (Resim:92).

112

KATALOG NUMARASI : VI RNEK NUMARASI RES M NUMARASI ESER N ADI D L VE KONUSU MELL F HATTAT TAR H LS YAPRAK SAYISI BUGNK DURUMU UYGULANDII YER EBRNUN E D :9 : 93 : Hiyetun Al Kretil-Beydvi : Arapa, Tefsir : Ali el-Kari Nur ed-din b.Sultan Muhammed el-Haravi : Muhammed saffet b.Yusuf b.Amr Hasan : 1196/1781 : 215x145 mm. : 181 yk. : Mahfaza ve ebrsu salamdr. : Mahfaza : ark- felek

ENVANTER NUMARASI : 708

Ebrda renk olarak gri, lahor, krmz, siyah, amlca topra rengi kullanlmtr. Gri zemin zerine lahor atlm ve dzensizce al yaplmtr. zerine de kaydrmal olacak ekilde krmz iine siyah ve amlca topra rengi srayla damlatlmtr. Bu damlalar nce yrek gibi ortadan bizle ekilmi, sonra dilimli yrek gibi ikinci bir taraftan mdahalede bulunularak ark- felek oluturulmutur. DEERLEND RME zellikleri tamaktadr. Ebr karakter olarak Yusuf Aa Ktphanesi No:4658, 5230daki eserlerin ebrlarna benzerdir. Bu ebr ile ayn karakterde yaplm bir ebr da Koyunolu ehir Mzesi No:12391deki esere kaplanarak uygulanmtr (Resim:94). : Ebr renk ve karakteri itibariyle XVIII. yzyl

113

KATALOG NUMARASI : VI RNEK NUMARASI RES M NUMARASI ESER N ADI D L VE KONUSU MELL F HATTAT TAR H LS YAPRAK SAYISI BUGNK DURUMU UYGULANDII YER EBRNUN E D : 10 : 95 : Tevih lil-Cmiis-Sahh : Arapa, Tefsir : Cellleddn Abdurrahman Suyti : : 890/1485 : 237x160 mm. : 270 yk. : Eser ve ebrsu salamdr. : D kapaklar : ark- felek

ENVANTER NUMARASI : 4675

Ebrda oksit krmz, siyah, sar, krmz ve yeil renkler kullanlmtr. Oksit krmz zemin zerine kark olarak alttan ste doru siyah, sar, yeil; siyah, sar, krmz damlatlarak iki eit ark- felek oluturulmutur. Sonra damlalar dzenli ekilde ark- felek yaplmtr. Ebr3uda renk uyumu ok gzeldir. DEERLEND RME zellikleri tamaktadr. Yusuf Aa Ktphanesi No: 246, 258, 438, 4676, 4709, 4737, 5241, 6628de bulunan eserlerde rneimizle benzer zellikte ebrlar vardr. Bu ebrnun bir benzerini Koyunolu ehir Mzesi No:13267deki eserde grmekteyiz. Ebrda kullanlan teknikler ayndr. Fakat bu ebrda tek tip Hatb vardr (Resim:96). : Ebr yapm ve zellikleri itibariyle XVIII. yzyl

114

KATALOG NUMARASI : VI RNEK NUMARASI RES M NUMARASI ESER N ADI D L VE KONUSU MELL F HATTAT TAR H LS YAPRAK SAYISI BUGNK DURUMU UYGULANDII YER EBRNUN E D : 11 : 97 : Tefsr fi lmit-Tefsr : Arapa, Felsefe : Necmeddin Abi Hafs mer b. Muhammed en- Nesefi ; Azizi. : ... : 1134/1721 : 315x205 mm. : 101 yk. : Eser ve ebrsu salam olarak gnmze gelmitir. : kapaklar : ark- Felek

ENVANTER NUMARASI : 5200

Ebrda renk olarak lahor, kahverengi, krmz ve sar kullanlmtr. Lahor zemin zerine ince neftli kahverengi serpme olarak atlmtr. Bordo ve oksit sar damlatlarak, aa yukar ynl ark- felek yaplmtr. Bu rnek kendinden nceki rneklere gre daha zensizdir. DEERLEND RME tamaktadr. : Ebr karakter olarak XVIII. yzyl zellikleri

115

KATALOG NUMARASI : VI RNEK NUMARASI RES M NUMARASI ESER N ADI D L VE KONUSU MELL F HATTAT TAR H LS YAPRAK SAYISI BUGNK DURUMU UYGULANDII YER EBRNUN E D : 12 : 98 : Cmiul-Hisab : Farsa, : mad es-Sarav : : 737/1336 : 180x150 mm. : 46 yk. : Eser ve ebrsu salamdr. : D kapaklar : ark- Felek

ENVANTER NUMARASI : 7853

Ebrda renk olarak lahor ve amlca topra rengi kullanlmtr. Lahor zemin zerine srayla amlca topra rengi damlatlmtr. lerine srayla lahor ve amlca topra rengi damlatlm ve ark- felek yaplmtr. ste atlan amlca topra rengi kumlanmtr. Ebrda sadece iki renk kullanlmasna ramen boyalar birbirini bomam, aksine gze ho gelen bir grnt olumutur. DEERLEND RME zellikleri tamaktadr. : Ebr genel karakteri itibariyle XVIII. yzyl

116

KATALOG NUMARASI : VI RNEK NUMARASI RES M NUMARASI ESER N ADI D L VE KONUSU MELL F HATTAT TAR H LS YAPRAK SAYISI BUGNK DURUMU UYGULANDII YER EBRNUN E D : 13 : 99 : Behcetn- Nfs : Arapa, Kuran ve Kuran limleri : Abdullah Said b. Eb Camratel-Azdi el-Endlisi : : 1066/1655 : 285x162 mm. : 395 yk. : Eser ve ebrsu salamdr. : kapaklar : ark- felek

ENVANTER NUMARASI : 5232

Ebrda renk olarak yeil, siyah, oksit sar ve oksit krmz kullanlmtr. Zemine serpmeli olarak yeil atlmtr. Sonra sra sra bir tane yeil iine krmz, bir tane oksit sar iine siyah damlatlmtr. Sar iine siyah damlatlan boyalar dzgn ark- felek yaplm, yeil iine krmzlardan tam olarak ark- felek oluturulmamtr. Zeminden sonra hatbde de yeil kullanlm; fakat zeminin seyreklii nedeniyle renkler birbirine karmamtr. DEERLEND RME tarihlendirebiliriz. : Ebryu renk zellikleri itibariyle XIX. yzylla

117

KATALOG NUMARASI : VI RNEK NUMARASI RES M NUMARASI ESER N ADI D L VE KONUSU MELL F HATTAT TAR H LS YAPRAK SAYISI BUGNK DURUMU UYGULANDII YER EBRNUN E D : 14 : 100 : Miznul-mal : Arapa, Akid : Mustaf b. Kli b. Sleymn ; Mustaf el- Ayybi : : 1066/1655 : 295x185 mm. : 767 yk. : Eser ve ebrsu salam olarak gnmze gelmitir. : Yan ktlar : ark- felek

ENVANTER NUMARASI : 5369

Ebr yapmnda portakal rengi, gri, krmz ve yeil renkler kullanlmtr. Portakal rengi zemin zerine irice neftli gri atlmtr. Dikey ynde bir sra krmz bir sra yeil minik minik damlatlmtr. Bu damlalar iki ynden ie doru ekilmitir. Bu uygulama hatbin primitifidir. DEERLEND RME
7

: Hatblerin uygulan Hatb Mehmet Efendinin

ebrsuna benzemektedir. Ama renk ve uygulama olarak XIX. yzyl zellii tamaktadr. Bu rnekteki Hatb uygulamalarnn ayns Yusuf Aa Ktphanesi No:6639, 8114, 8230daki eserlerde vardr. Buradaki Hatbin uygulan ile ayn zellikte bir ebr Koyunolu ehir Mzesi No:12755deki eserde mevcuttur. Bu ebrda bordo renk silinmitir ve renk skalas, rneimizdeki kadar geni deildir(Resim:101).

M.Cansever, a.g.m., s.154, Rsm:1.

118

KATALOG NUMARASI : VI RNEK NUMARASI RES M NUMARASI ESER N ADI D L VE KONUSU MELL F HATTAT TAR H LS YAPRAK SAYISI BUGNK DURUMU UYGULANDII YER EBRNUN E D : 15 : 102 : 'Umdat el-Mrid li Cevheratit-Tevhd : Arapa, Hadis : brhim el- Likni : : : 290x200 mm. : 265 yk. : Eser ve ebrsu salamdr. : Yan ktlar : ark- felek

ENVANTER NUMARASI : 5299

Ebrda renk olarak kahverengi, yeil, ya yeili ve lahor kullanlmtr. Kahverengi zemin zerine sra ile kaydrmal olarak yeil iine ya yeili ve lahor i ie damlatlm ark- felek yaplmtr. Bu ark- feleklerin arasna da kk lahorlar damlatlarak ark- felek oluturulmutur. ark- feleklerin uygulan baarldr. DEERLEND RME
8

Hatblerin

uygulan

N.Okyayn

ebrsuna

benzemektedir . Bu nedenle ebryu, XIX. yzyl sonu XX. yzyl bana tarihlendirebiliriz. Bu ebrdaki byk ark- feleklerin uygulan Yusuf Aa Ktphanesi No:8647deki eserin ebrsuyla benzerdir.

Bknz. M.Cansever, a.g.m., s.150, Resim:1.

119

KATALOG NUMARASI : VI RNEK NUMARASI RES M NUMARASI ESER N ADI D L VE KONUSU MELL F HATTAT TAR H LS YAPRAK SAYISI BUGNK DURUMU UYGULANDII YER EBRNUN E D : 16 : 103 : Kfiye : Arapa, Arapa : Hacib Cemaleddin Eb Osman ve Osman el-Maruf b. bn : : : 190x115 mm. : 43 yk. : arke tekniinde yaplan ebrda baz silinmeler vardr. : Mahfaza : Kumlu Hatb

ENVANTER NUMARASI : 161

Ebr lahorun tonlaryla oluturulmutur. Seyrek atlan koyu lahor zemin zerine srayla lahor, ok ak lahor ve tekrar lahor atlarak ark- felek oluturulmutur. Lahorlar kumlanmtr. DEERLEND RME : Ebrnun, renk ve karakter olarak XVIII. yzyl

zellii tadn tahmin etmekteyiz. Bu ebrnun uygulama olarak aynsn Yusuf Aa Ktphanesi

No:5263deki eserde grmekteyiz.

120

KATALOG NUMARASI : VI RNEK NUMARASI RES M NUMARASI ESER N ADI D L VE KONUSU MELL F HATTAT TAR H LS YAPRAK SAYISI BUGNK DURUMU UYGULANDII YER EBRNUN E D : 17 : 104 : Hiye erh-i Akid-i Addiye : Arapa, Hadis : Ali b. Muhammad Seyyid erif el-Crcni : : : 245x145 mm. : 565 yk. : Mahfaza deforme olmutur; fakat arke tekniinde kullanlan ebr salamdr. : Mahfaza : Kumlu ark- felek

ENVANTER NUMARASI : 4717

Lahor, krmz ve siyah renkler kullanlarak ebr yaplmtr. Lahor zemin at zerine krmz iine siyah damlatlmtr. Damlatlan bu hatbler diyagonal olarak iki taraftan bizle ekillendirilmitir. Siyah renk kumlanmtr. DEERLEND RME yzyl zellii tamaktadr. Yusuf Aa Ktphanesi No:111, 166, 285, 4675teki eserlerde bulunan ebrlar uygulama olarak rneimize benzerdir.
9

: ok baarl olan bu ebr, uygulama olarak XVIII.

M.Cansever, a.g.m., s.151, Resim:3.

121

KATALOG NUMARASI : VI RNEK NUMARASI RES M NUMARASI ESER N ADI D L VE KONUSU MELL F HATTAT TAR H LS YAPRAK SAYISI BUGNK DURUMU UYGULANDII YER EBRNUN E D : 18 : 105 : Mhim Lim Ekele Min Telhis el- Mslim : Arapa, Kurn ve Kurn ilimleri : Ebul-Abbs Ahmed b. Umar b. brhim el-Ensri el- Kurtbi : Sleymn el-Nkki er- Rfi : 1126/1714 : 310x205 mm. : 619 yk. : Eser ve arke tekniinde kullanlan ebrsu salamdr. : D kapaklar : Kumlu ark- felek

ENVANTER NUMARASI : 5233

Ebrda ya yeili ve lahor rengi kullanlmtr. Zemine serpilen ya yeili zerine srayla lahorlar damlatlmtr. Kaydrmal olarak damlatlan lahorlar iki ynden diyagonal olarak bizle ekillendirilmitir. Lahorlarn kumlanmas ebrya gzellik katmtr. DEERLEND RME : Ebr renk ve karakter zellikleri itibariyle XIX.

yzyl zellikleri tamaktadr. Bu ebrnun benzerini Yusuf Aa Ktphanesi No:487deki eserde grmekteyiz.

122

KATALOG NUMARASI : VI RNEK NUMARASI RES M NUMARASI ESER N ADI D L VE KONUSU MELL F HATTAT TAR H LS YAPRAK SAYISI BUGNK DURUMU UYGULANDII YER EBRNUN E D : 19 : 106 : Haiye Alal-Mutavvel : Arapa, Arap Edebiyat : Ali b.Sadreddin b. slmeddin : : : 250x145 mm. : 80 yk. : arke tekniinde kullanlan ebr salamdr. : Mahfaza : ark- felek

ENVANTER NUMARASI : 511

Ebrda yeil, lahor ve krmz renkler kullanlmtr. Zeminde lahorun iki tonu ile oluturulan al Ebrsu vardr. Bunun zerine yeil oksit krmz ve lahor damlatlp ark- felek yaplmtr. DEERLEND RME yzyl zellii tamaktadr. : Ebr renk ve karakter zellikleri itibariyle XIX.

123

KATALOG NUMARASI : VI RNEK NUMARASI RES M NUMARASI ESER N ADI D L VE KONUSU MELL F HATTAT TAR H LS YAPRAK SAYISI BUGNK DURUMU UYGULANDII YER EBRNUN E D : 20 : 107 : Sleymannme fit-Tarih : Trke, Balkan Devletleri : hi et-Tebrzi b.Kasm elebi : : : 210x140 mm. : 156 yk. : Eser ve ebrsu salam olarak gnmze kalmtr. : Yan ktlar : Yrek

ENVANTER NUMARASI : 536

Ebrda siyah, kahverengi, lahor, oksit sar, siyah, gri ve krmz kullanlmtr. Seyrek olarak kahverengi zerine lahor, oksit sar, siyah atlm ve zerlerine neftli gri serpme olarak kullanlmtr. Daha sonra sra ile kk damlalar halinde krmz sra ile damlatlarak Yrekli Hatb oluturulmutur. Ebrnun atl, renk uyumu ustacadr. DEERLEND RME : Renk ve karakter zelliklerinden dolay XIX.

yzylla tarihlendirebileceimiz bir ebrdur. Bu ebrda Yreklerin sra ile kvrml bir ip zerinde dizilii gibi uygulama Yusuf Aa Ktphanesi No:7197, 7444, 7466, 7467, 7476, 7478, 7533, 7536, 7597, 8224teki rneklerde vardr. Bu rneklerdeki Yrekler genellikle ift renklidir ve zeminleri tek renktir. Bu ebrlarn 1980lerde ktphanede alm kursta yaplm olduunu dnmekteyiz.

124

KATALOG NUMARASI : VI RNEK NUMARASI RES M NUMARASI ESER N ADI D L VE KONUSU MELL F HATTAT TAR H LS YAPRAK SAYISI BUGNK DURUMU UYGULANDII YER EBRNUN E D : 21 : 108 : ed-Durrul-Mensr fi Tefsril-Kurn : Arapa, Kuran ve Kuran limleri : Abdurrahmn Celleddin Suyti : : : 335x210 mm. : 395 yk. : Eser ve ebrsu salamdr. : kapaklar : Tarakl Yrek

ENVANTER NUMARASI : 5197

Ebrda bordo, yeil, sar ve siyah renkler kullanlmtr. Seyrek atlan bordo zemin zerine az miktarda sar atlmtr. Sonra rasgele yeiller damlatlmtr. Bu yeillerin iine srayla sar ve siyah damlatlmtr. Damlalar yrek haline getirildikten sonra tarakla dilimlenmitir. Renkler homojen olarak datlmamtr. Hatbler oluturulurken dzenli bir sra takip edilmemitir. Buna ramen farkl ve gzel bir rnektir. DEERLEND RME tarafndan yaplmtr10. Bu ebrnun benzeri No:5198deki eserde vardr. Bu rnekte de dzensiz bir uygulama grlmektedir. : Ebr renk ve karakter olarak XIX. yzyl zellii

tamaktadr. Bu ebrnun dzenli ekilde uygulanm Mustafa Dzgnman

10

F.Baar-Y.Tiryaki, a.g.e., s.30

125

KATALOG NUMARASI : VI RNEK NUMARASI RES M NUMARASI ESER N ADI D L VE KONUSU MELL F HATTAT TAR H LS YAPRAK SAYISI BUGNK DURUMU UYGULANDII YER EBRNUN E D : 22 : 109 : Muhtil-Burhni fi Fkhn-Numni : Arapa, Akid ve Kelm : Burhneddin Mahmud b. adr el-Kabir Tceddin Ahmed b. Sadreddin Abdlaziz b. mer el-Buhri : : : 275x170 mm. : 729 yk. : arke tekniinde kullanlan ebr salamdr. : Mahfaza : Yrek

ENVANTER NUMARASI : 5360

Ebr yaplrken yeil, amlca topra rengi, lahor ve sar kullanlmtr. Yeil zemin zerine amlca topra rengi atlm ve al yaplmtr. al zerine srayla lahor ve sar damlatlarak oluan konsantrik daireler soldan saa bizle ekilerek Yrekli Hatb meydana getirilmitir. DEERLEND RME yzyla atfedilebilir. No:482,4700, 4780deki eserlerde rneimize benzer ebrlar bulunmaktadr. : Renk ve karakter zellikleri itibariyle ebr XX.

126

KATALOG NUMARASI : VI RNEK NUMARASI RES M NUMARASI ESER N ADI D L VE KONUSU MELL F HATTAT TAR H LS YAPRAK SAYISI BUGNK DURUMU UYGULANDII YER EBRNUN E D : 23 : 109 : Mantk : Arapa, Felsefe : : : : 205x150 mm. : 13 yk. : Eser ve ebrsu salamdr. : D Kapaklar : Yldz

ENVANTER NUMARASI : 7179

Ebrda renk olarak oksit sar, krmz, ivit mavi ve su yeili kullanlmtr. Seyrek oksit sar zemin zerine iki yere krmz iine ivit mavi damlatlm ve bunlar bizle ekilerek alt kollu yldz yaplmtr. Yldzlarn ortasna su yeili bir renk damlatlmtr. DEERLEND RME yzyla atfedilebilir. : Ebr renk ve karakter zellikleri itibariyle XX.

127

KATALOG VII
KUMLU KILIKLI EBRLAR

128

KATALOG NUMARASI : VII RNEK NUMARASI RES M NUMARASI ESER N ADI D L VE KONUSU MELL F HATTAT TAR H LS YAPRAK SAYISI BUGNK DURUMU UYGULANDII YER EBRNUN E D :1 : 111 : Haiye-i Alel Metli' : Arapa, Konulara ait bibliyografya : Metli Seyyid erif Ali b.Muhammed al-Crcni : Ahmed b.eyh Halil b.Eb Yezid : : 170x130 mm. : 176 yk. : arke tekniinde yaplan ebr salamdr. : Mahfaza : Kumlu Ebr

ENVANTER NUMARASI : 66

Ebrda mor ve lahor renkler kullanlmtr. Mor zemin zerine damla damla lahor sralanmtr. Lahorlar ok iri olarak damlatlmtr. Bu lahorlarn kenarlar kumlu ortalar klkl olarak ok gzel bir grnt elde edilmitir. DEERLEND RME zellikleri tamaktadr. Bu ebrnun benzerleri ok fazladr. 126,136, 138, 148, 179,181,201, 202, 203, 204, 206, 228, 231, 2060, 272, 281, 302 envanter numaral ebrlar bu ebrla ayn zelliklere sahiptir. : Ebr genel karakteri itibariyle XVIII.-XIX. yzyl

129

KATALOG NUMARASI : VII RNEK NUMARASI RES M NUMARASI ESER N ADI D L VE KONUSU MELL F HATTAT TAR H LS YAPRAK SAYISI BUGNK DURUMU UYGULANDII YER EBRNUN E D :2 : 112 : Usl-u Fkh : Arapa, Fkh : Ali Muhammedil-Pezdevi : Mahmud b.Mahmud b.Haccac el-Semerkndi : : 215x150 mm. : 240 yk. : arke tekniinde kullanlan ebr salamdr. : D kapaklar : Kumlu-Klkl Ebr

ENVANTER NUMARASI : 365

Ebrda oksit krmz ve lahor renkleri kullanlmtr. Krmz zemin zerine lahordan byk damlalar braklmtr. Damlalardaki kumlanma ve klklama birinci rneimizdeki kadar belirgin deildir. DEERLEND RME : Renk ve karakter zellikleri itibariyle XVIII.-XIX.

yzyl zellikleri tamaktadr. Yusuf Aa Ktphanesi No:85, 109, 137, 199, 5335daki ebrlar bu rnee benzeyenlerden bazlardr.

130

KATALOG NUMARASI : VII RNEK NUMARASI RES M NUMARASI ESER N ADI D L VE KONUSU MELL F HATTAT TAR H LS YAPRAK SAYISI BUGNK DURUMU UYGULANDII YER EBRNUN E D :3 : 113 : erhu Muallkat es-Sebe : Arapa, Arap Edebiyat : Ebu Cafer Ahmed b.Muhammed b. smail : brahim b.Muhammed el-Sdi : 1011/1602 : 205x135 mm. : 148 yk. : arke tekniinde yaplan ebr salamdr. : D kapaklar : Kumlu Ebr

ENVANTER NUMARASI : 390

Ebr yapmnda ak yeil ve koyu yeil kullanlmtr. Ak yeil zemin zerine, sra sra lahorlar damlatlmtr. Bu lahorlar iri iri alm ve kumlanmtr. Lahorlarn kenarlarnda hafif biz izleri vardr. DEERLEND RME : Dier iki rneimizde olduu gibi bu rnekte de

zemine tek boya atlmtr. Bu ebrmuzu da genel karakteri itibariyle XVIII.-XIX. yzyla atfedebiliriz.

131

KATALOG NUMARASI : VII RNEK NUMARASI RES M NUMARASI ESER N ADI D L VE KONUSU MELL F HATTAT TAR H LS YAPRAK SAYISI BUGNK DURUMU UYGULANDII YER EBRNUN E D :4 : 114 : Tacridil-Usl fi Ehdisir-Rasl : Arapa, Tefsir : erafeddin ebil Ksm Hibat- Allah Abdurrahim b. el- Brizi el- Chani. : : 1169/1755 : 275x170 mm. : 247 yk. : Mahfaza ve ebrsu salamdr. : Mahfaza : Kumlu-Klkl Ebr

ENVANTER NUMARASI : 5250

Ebr lahor ve gri renkle oluturulmutur. Seyreke atlan lahor zemin zerine yine seyreke gri renk atlmtr. Bunlarn zerine srayla lahorlar damlatlmtr. Lahor damlalarn kenarlar kumlu, ortalar ise klklamtr. DEERLEND RME : Ebr renk ve karakter zellikleri itibariyle XIX.

yzyl zellikleri tamaktadr. 4714,498, 5176, 5180, 5215, 5221 envanter numaral ebrlar ayn renk ve karakterde atlmtr.

132

KATALOG NUMARASI : VII RNEK NUMARASI RES M NUMARASI ESER N ADI D L VE KONUSU MELL F HATTAT TAR H LS YAPRAK SAYISI BUGNK DURUMU UYGULANDII YER EBRNUN E D :5 : 115 : Maksd : Arapa, Akid ve Kelm : Serahsi ems el-Eyimme Muhammed b.Ahmed b.Ebi Seyil (H.483) : : : 190x150 mm. : 352 yk. : arke tekniinde kullanlm olan ebr salamdr. : D kapaklar : Kumlu-Klkl Ebr

ENVANTER NUMARASI : 192

Ebr yapmnda yeil, krmz ve lahor kullanlmtr. Yeil zerine krmz atlm ve Battal zemin oluturulmutur. zerlerine srayla kaydrmal olarak lahorlar damlatlmtr. Byk byk alan lahorlar kumlanmtr. Lahorlar iyice paralanarak klklamtr. Battal zeminin ok baarl olmamas nedeniyle, zeminde kt rengi ok grlmektedir. DEERLEND RME andrmaktadr. 61, 86, 251, 453, 718, 5149 envanter numaral ebrlar bu ebrya benzeyenlerden bazlardr. : Ebr renk ve karakteri itibariyle XX. yzyl

133

KATALOG NUMARASI : VII RNEK NUMARASI RES M NUMARASI ESER N ADI D L VE KONUSU MELL F HATTAT TAR H LS YAPRAK SAYISI BUGNK DURUMU UYGULANDII YER EBRNUN E D :6 : 116 : rbul-Kurn : Arapa, Kuran ve Kuran ilimleri : ahbeddin Ahmed b. Yusuf : : : 265x180 mm. : 372 yk. : Ebr salamdr. : Mahfaza : Kumlu Ebr

ENVANTER NUMARASI : 5224

Ebrda renk olarak lahor, oksit krmz ve koyu lahor kullanlmtr. Lahor zemin zerine bir sra oksit krmz; bir sra koyu lahor kaydrmal olarak damlatlmtr. Bu damlalar kumlanmtr. Lahorlardaki kumlanma daha baarldr. DEERLEND RME : Ebr renk ve karakter zellikleri itibariyle XVIII.

yzyl zellikleri tamaktadr. 270, 5287 envanter numaral rnekler karakter olarak rneimize benzerdir.

134

KATALOG NUMARASI : VII RNEK NUMARASI RES M NUMARASI ESER N ADI D L VE KONUSU MELL F HATTAT TAR H LS YAPRAK SAYISI BUGNK DURUMU UYGULANDII YER EBRNUN E D Lahor, ak :7 : 117 : Camiil-Sair min Hadis el-Bairin-Nzir b.Ebi Bekr : Arapa, Tefsir : Suyti Celleddin el Fazl- Abdurrahman : Muhammed b.Muhammed el-Buhari el-Ezkeri elMliki : 1094/1682 : 200x145 mm. : 467 yk. : Mahfaza ve ebrsu gnmze salam olarak kalabilmitir. : Mahfaza : ie Kumlu Ebr kahverengi, oksit krmz renkleri kullanlarak ebr

ENVANTER NUMARASI : 210

oluturulmutur. Lahor zerine ak kahverengi atlm, zemin oluturulmutur. Bunun zerine bir sra krmz iine lahor; bir sra lahor iine krmz kaydrmal olarak damlatlmtr. Bu damlalar kumlanm klklamtr. Lahorlarda

klklamalar daha oktur. DEERLEND RME tamaktadr. Yusuf Aa Ktphanesi No:499, 5199daki eserlerin ebrlar renk ve karakter olarak rneimize bezemektedir. : Ebr karakteri itibariyle XIX. yzyl zellikleri

135

KATALOG NUMARASI : VII RNEK NUMARASI RES M NUMARASI ESER N ADI D L VE KONUSU MELL F HATTAT TAR H LS YAPRAK SAYISI BUGNK DURUMU UYGULANDII YER EBRNUN E D :8 : 118 : Behcetn-Nazar Al erh-i Nuhbetl-Fiker : Arapa, Hadis : Ebul-Hasan b.Muhammed Sadk el-Samedi elMedeni : Aliyy l-Krdi el-Sahrani : : 200x135 mm. : 152 yk. : Mahfazann miklebi kopmutur. : Mahfaza : ie Kumlu Ebr

ENVANTER NUMARASI : 286

Ebrda renk olarak lahor ve oksit krmz kullanlmtr. Lahor zemin zerine oksit krmz tek tek damlatlm ilerine de lahor damlatlmtr. Krmz rengin her taraf lahor yer yer klklamtr. DEERLEND RME zellikleri tamaktadr. Yusuf Aa Ktphanesi No:490, 654, 5336daki eserlerin ebrlar karakter olarak rneimize benzerdir. : Ebr renk ve karakter itibariyle XIX. yzyl

136

KATALOG NUMARASI : VII RNEK NUMARASI RES M NUMARASI ESER N ADI D L VE KONUSU MELL F HATTAT TAR H LS YAPRAK SAYISI BUGNK DURUMU UYGULANDII YER EBRNUN E D :9 : 119 : Divn- Hamse-i Atiye : Trke, Edebiyat : Nevizade Ataullah b.Yahya : Cezmi b.Ataullah : : 195x105 mm. : 275 yk. : Eser ve ebrsu salamdr. : kapak : ie Kumlu Ebr

ENVANTER NUMARASI : 455

Ebrda renk olarak lahor, yeil, amlca topra rengi ve kahverengi kullanlmtr. Lahor zemin zerine, bir sra kahverengi iine yeil; bir sra yeil iine amlca topra rengi kaydrmal olarak damlatlmtr. Zemin dahil btn renklerde kumlanma vardr. DEERLEND RME :Ebr renk ve karakter zellikleri itibariyle XIX.

yzyl zellikleri tamaktadr. Yusuf Aa Ktphanesi No:6631, 7178deki ebrlar karakter olarak bu ebrya benzerdir.

137

KATALOG VIII
TOZ EKLER

138

KATALOG NUMARASI : VIII RNEK NUMARASI RES M NUMARASI ESER N ADI D L VE KONUSU MELL F HATTAT TAR H LS YAPRAK SAYISI BUGNK DURUMU UYGULANDII YER EBRNUN E D :1 : 120 : Havadis-erh el-Meslik : Arapa, Edebiyat : bn Turgut Nureddin Hamza el-Aydni : sa Mahir b.Muhammed : 1128/1715 : 195x115 mm. : 189 yk. : Eser ve ebrsu salamdr. : kapaklar : Toz iekleri

ENVANTER NUMARASI : 183

Ebrda renk olarak amlca topra rengi, lahor ve kanarya sars kullanlmtr. amlca topra rengi zemin zerine, sert darbelerle bek bek neftli lahor atlmtr. Bu beklerin iine sap yeili renkler damlatlarak biz yardmyla yapraklar oluturulmutur. Bu yapraklarn zerine, sarlar damlatlarak drt yaprakl, er iek yaplmtr. DEERLEND RME : Gnmz iek ebrsunun gelimemi halidir. Bu

nedenle ebryu XVIII. yzyla atfedebiliriz. Kitap ketebesinin zikredilmesinden dolay, bu ebrnun orijinal olduunu syleyebiliriz. Bu ebrda olduu gibi neftli zemin zerine Toz iei uygulamas Yusuf Aa Ktphanesi No:7452de bulunan eserde grlmektedir.

139

KATALOG NUMARASI : VIII RNEK NUMARASI RES M NUMARASI ESER N ADI D L VE KONUSU MELL F HATTAT TAR H LS YAPRAK SAYISI BUGNK DURUMU UYGULANDII YER EBRNUN E D :2 : 121 : erh-i Muaddeles-Salt : Arapa, Akid : Musa b.Ahmed el-Berakti : : : 215x130 mm. : 69 yk. : Miklebi kopuk olan eserin, ebrsu silinmi ve kirlenmitir. : D kapaklar : Toz iekleri

ENVANTER NUMARASI : 442

Ebrda renk olarak yeil, sar, lahor, oksit krmz kullanlmtr. Oksit krmz zemin zerine lahor, sar ve suyu d fazla lahor atlmtr. Bu yapraklarn ularna lahor ve krmz boyalar kck damlatlarak iekler gibi grnmeleri salanmtr. DEERLEND RME : Ebrdaki iekler ok ilkel uygulamalardr. Bu

nedenle XVIII. yzyl iekli ebrlarn ilk rneklerinden biri olduunu syleyebiliriz.

140

KATALOG NUMARASI : VIII RNEK NUMARASI RES M NUMARASI ESER N ADI D L VE KONUSU MELL F HATTAT TAR H LS YAPRAK SAYISI BUGNK DURUMU UYGULANDII YER EBRNUN E D :3 : 122 : Delilul- cz : Arapa, Arap Edebiyat : Abdl-Kahir b.Abdurrahman el-Crcni : : : 135x215 mm. : 115 yk. : Ebrda silinmeler meydana gelmitir. : D kapaklar : Toz iekleri

ENVANTER NUMARASI : 531

Ebr yapmnda lahor, siyah, sar ve krmz kullanlmtr. Suyu bol ve lahor zemin yaplm, siyah renkler damlatlmtr. Bu damlalar bizle ekilerek, sap ve yaprak ekli verilmitir. Yapraklarn zerine bir sar ve bir krmz renkler damlatlarak, drt yaprakl iek buketleri oluturulmutur. DEERLEND RME atfedebiliriz. rneimizde grlen iek uygulamalarnn aynsn Yusuf Aa : Ebryu karakteri itibariyle XVIII. yzyla

Ktphanesi No:7191, 7438de bulunan eserlerde grmekteyiz.

141

KATALOG NUMARASI : VIII RNEK NUMARASI RES M NUMARASI ESER N ADI D L VE KONUSU MELL F HATTAT TAR H LS YAPRAK SAYISI BUGNK DURUMU UYGULANDII YER EBRNUN E D :4 : 123 : Masbih-i erf : Arapa, Tefsir : Hseyin b. Mesd el- Farr el- Baavi : Ali b. Muhammad Ahi b. Yusuf : 1147/1734 : 325x215 mm. : 257 yk. : Eser ve ebrsu ypranmtr. : kapaklar : Toz iekleri

ENVANTER NUMARASI : 5282

Ebr yapmnda sar, lahor, yeil ve krmz renkler kullanlmtr. Sar zemin zerine neftli lahor atlmtr. Bu boyalar sral bir ekilde atlmtr. Boyalar zerine yeiller damlatlm ve yaprak ekli verilmitir. Yaprak oluturulurken bir ters bir dz sap yaplmtr. Bu yapraklarn zerine ortaya bir tane kenarlara yedier tane krmz damlalar braklarak iek grnts oluturulmutur. Zeminde neftli lahor makimdir. DEERLEND RME : iekli ebrlarn erken rneklerinden olan bu ebr

XVIII. yzyl zellii tamaktadr.

142

KATALOG NUMARASI : VIII RNEK NUMARASI RES M NUMARASI ESER N ADI D L VE KONUSU MELL F HATTAT TAR H LS YAPRAK SAYISI BUGNK DURUMU UYGULANDII YER EBRNUN E D :5 : 124 : Fetvt-Ttr Hniye : Arapa, Akid ve Kelm : mam el- Fakih Alim b. Al el- Hanefi : : : 250x170 mm. : 496 yk. : Eser ve ebrsu salamdr. : Yan ktlar : Toz iekleri

ENVANTER NUMARASI : 4795

Ebr yapmnda koyu amlca, siyah, yeil, krmz ve sar renkler kullanlmtr. Koyu amlca zemin atlm, kaydrmal olarak siyah iine beyaz damlatlmtr. Bunlarn zerine d damlatlarak zeminde pencereler meydana getirilmitir. lerine yeille sap yaplm daha sonra bir krmz bir sar ile toz iekleri yaplmtr. Ebr gzel grlmektedir. DEERLEND RME : iekli ebrlarn primite bir almadr. nceki iki

rnee bakarak ok gelimi zel bir tasarn zellii gsteren bu ebryu Necmeddin Okyayn yaptn zannediyoruz11. Bu nedenle XIX. yzyla ait bir ebr olduunu syleyebiliriz. Bu ebrda iek ve yaprak yapmnda uygulanan biz hareketlerini Mevlana Mzesi No: 1726daki eserde grmekteyiz (Resim:125).

11

M.U.Derman. a.g.e.,s.17.

143

KATALOG IX
DALGALI EBR

144

KATALOG NUMARASI : IX RNEK NUMARASI RES M NUMARASI ESER N ADI D L VE KONUSU MELL F HATTAT TAR H LS YAPRAK SAYISI BUGNK DURUMU UYGULANDII YER EBRNUN E D :1 : 126 : Envrut-Tenzl ve Esrrut-Tevl : Arapa, Tefsir : Kad Beydvi Nasreddn Eb Sad Abdullah b.mer (692/1292) : : : 250x145 mm. : 485 yk. : Ebrnu kenarlarnda baz ypranmalar grlmektedir. : Mahfaza : Dalgal Ebr

ENVANTER NUMARASI : 688

Ebrda renk olarak kahverengi, bordo ve neftli lahor kullanlmtr. Kahverengi zemin zerine srayla bordo ve neftli lahor atlmtr. Neftli lahor serpme olarak dzensiz ekilde uygulanmtr. Ebr tekneden alnrken sk sk geri dn yaplm ve dalgalar oluturulmutur. DEERLEND RME : Ebr renk ve karakter zellikleri itibariyle XX. yzyl

zellikleri tamaktadr. Yusuf Aa Ktphanesi No:193teki eserde rneimizin ayns vardr.

145

KATALOG NUMARASI : IX RNEK NUMARASI RES M NUMARASI ESER N ADI D L VE KONUSU MELL F HATTAT TAR H LS YAPRAK SAYISI BUGNK DURUMU UYGULANDII YER EBRNUN E D :2 : 127 : Fkh : Arapa, Akid ve Kelm : : : : 265 x 180 mm. : 116 yk. : Eser ve ebrsu salamdr. : kapaklar, yan ktlar : Dalgal Ebr

ENVANTER NUMARASI : 5155

Ebrda renk olarak lahor, kahverengi ve bordo kullanlmtr. Zemine lahor serpilmi zerine kahverengi ve bordo atlmtr. Lahor ve kahverengi kk damlalar halinde atlm, zeminde boluklar kalmtr. Bu boluklar bordo rengin etrafnda damar damar grnerek ebrya gzellik katmtr. Ebr alnrken dalga oluturacak ekilde tekneden karlmtr. DEERLEND RME tamaktadr. Bu ebrdaki dalgalarn uygulanna benzer bir uygulama Mevlna Mzesi No:1165teki eserde bulunmaktadr(Resim:128). Bu ebr ile rneimizdeki ebrnun dalgalar ok sktr. rneimizde zemindeki Battaln atl ok baarldr. Mevlna Mzesinde bulunan ebrda ise dalgalarn uygulan ok dzenlidir. Renk olarak rneimize benzemeyen bu ebr, incelemeye alamadmz 558, 588, 673, 4661 envanter numaral eserlerin renklerini anmsatmaktadr. : Ebr genel karakteri itibariyle XX.yzyl zellikleri

146

KATALOG NUMARASI : IX RNEK NUMARASI RES M NUMARASI ESER N ADI D L VE KONUSU MELL F HATTAT TAR H LS YAPRAK SAYISI BUGNK DURUMU UYGULANDII YER EBRNUN E D :3 : 129 : rbul- Kurn : Arapa, Kuran limleri : ahbeddin Ahmed b. Yusuf : : : 265x180 : 372 yk. : Eser ve ebrsu salamdr. : Kapaklar : Dalgal Ebr

ENVANTER NUMARASI : 5224

Ebrda renk olarak oksit sar, krmz ve lahor renkler kullanlmtr. Oksit sar zemin zerine srayla krmz ve lahor atlmtr. zerlerine ak renk lahor atlmtr. Ebr alnrken dalga oluturacak ekilde tekneden karlmtr. Ebr baarldr. DEERLEND RME : Ebr genel karakteri ve zellikleri itibariyle XX.

yzyl zellikleri tamaktadr. Bu ebrnun dalgalar, dier rneklerimizdeki dalgalara gre daha genitir.

147

DEERLEND RME ve SONU

Sanat ve ilme ok fazla nem veren Trkler, her alanda her eyin en gzelini vermek iin ura vermilerdir. slmiyetin kabulyle birlikte kitaba verilen nem artm, kitab korumak ve bezemek iin eitli sanat alanlar gelimitir. Ebr bunlardan biridir. Ebr, estetik deeri yksek, gze ve gnle hitb eden en gzel sanatlarmzdan biridir. Gemite yaam usta ebrucularn terbiyesiyle yetimi ve o yolda ilerleyen hocalar yardmyla gzel sonular alnabilmektedir. Ebr ciltilikte kitabn d kapana, i kapana, yan ktlarna, miklebine ve mahfazasna uygulanmtr. bu uygulamalara rastlamaktadz Tarihlendirme: Ebrlarmz renk ve karakter zelliklerine gre tarihlendirdiimizde; XVIII., XIX. ve XX.yy. zellikleri tayan rneklerimiz vardr. Kataloglar sralarken kronolojiyi dikkate ald Bu ebrlardan: 22 tanesi XVIII.yy. (III/11), (IV/1,2,3), (V/1), (VI/1,2,3,4,7,8,9,10, 11,12, 16,17) (VII/6), (VIII/1,2,3,4 ). 3 tanesi XVIII-XIX.yy. (VII/1,2,3) 35 tanesi XIX.yy. (I/3,8,9,10,11,12,13,14, II/1,2), (III/2,3,5,12, 13,14), (IV/4,7,8), (V/2,3), VI.5,6,13,14,18,19,20,21), (VII/4,7,8,9), (VIII/5) 5 tanesi XIX.-XX.yy. (I/2), II/3), (III/4.10 ), (VI/15) 21 tanesi XX.yy. (I/4,5,6), (II/4,5,6), (III/6,7,8), (IV/5,6,9,10), (V/4,5), (VI/22,23), (VII/5), (IX/1,2,3) zellikleri tamaktadr. Ebr eitleri: 89 adet rneimiz iinde 9 eit ebr vardr. Bunlar kendi ilerinde uygulama olarak farkl zellikler tamaktadr. Katalog rneklerini sralarken bu zellikleri ncelikle gz nne aldk, sonra bunlar kendi iinde tarihlerine gre numaralandrd Bu kataloglarda: Konya Yusuf Aa ktphanesinde de

148

1- Battal Ebr: 14 Battal ebr rneimiz bulunmaktadr. Bunlar Battal Ebrlar ve Neftli Battal Ebrlar olmak zere iki eittir. Battal ebrlarn says 6dr. Bunlardan: 2 tanesi (I/1,2,3) XIX. yy., 3 tanesi ( I/ 4,5,6) XX. yy zelliklerin tamaktadr. Neftli Battallardan 7 numaral rnek XVIII.yy., 8 tanesi (I.7-14)

XIX. yy. zellikleri tamaktadr. Bu katalogdaki 2,3,4,7,10 numaral rnekler arke tekniinde eserlere uygulanmtr. Dierleri kaplanarak kullanlmtr. Battal ebrlardan 3 tanesi (I/1,2,6) dierlerine gre baarl ebrlardr. En baarllar 1 numaral rnektir. Bu ebrda oluan hreler ebrya farkl bir grnt katmaktadr. Dier ebrda (I/3,4,5) d ayarlar ve renk dalm tam olarak salanamamtr. Neftli Battal ebrlarda ise genel olarak ebrlar baarldr. Bunlardan 7,9,12,13,14 numaral rnekler en gzelleridir. 10 numaral rnek ise ilerinde en baarsz olandr. 2-Gel-git Ebr: Gel-git ebrlarnn says 6dr. Bunlardan 2 tanesi (II/1,2) XIX.yy., 1 tanesi (II/3)XIX,-XX.yy., 3 tanesi (II/4,5,6) XX.yy. zellikleri tamaktadr. Bunlardan 1,3 ve 6 numaral rneklerde ebr arke tekniinde uygulanmtr. Gel-git Ebrlarnn (II/2,3,4) en baarllardr. Bunlardan 2 numaral rnee dierlerinden farkl olarak Gel-gitlerden sonra neftli boya atlarak serpme yaplmtr. Dier 3 ebrda (II/1,5,6) Gel-gitler yaplrken biz dz olarak ekilmemi, oynatlm ve baz yerlerde bklmler oluturulmutur. Bu ebrlardan 5 numaral rnekte neftli boya kullanlmtr. 3-al Ebr: al ebrlarnda 14 rneimiz vardr. Bu ebrlardan 7 tanesi (III/2,3,5,11,12,13,14) XIX.yy., 2 tanesi (III/4,10) XIX.-XX.yy., 3 tanesi (III/4,5,6) XX.yy. zellikleri tamaktadr. al ebrlarndan 2 ve 3 numaral rnekler arke tekniinde kullanlmtr. Bu ebrlarda al uygulanrken belli bir dzene bal kalnmamtr. 1 numaral rnek hafif al ebrsuna rnektir. Baarl olan bu ebrnun zerinde hat grlmektedir. Bu uygulama sadece bu rnekte vardr.

149

Bu ebrlardan 5 tanesinde (III/10-14) neft serpme olarak kullanlmtr. Genel olarak Neftli Serpmeli allarda, al uygulamalar daha baarldr. al ebrlarndan 1,7,10 numaral rnekler en baarllardr. Uygulama olarak rnek 7 ve 14 birbirlerine benzemektedir. 4-Tarakl Ebr: 10 tane Tarakl ebr rneimiz vardr. Tarakl ebrlarn 3 tanesi (IV/1,2,3) XVIII.yy., 3 tanesi (IV/4,7,8) XIX.yy., 4 tanesi (IV/5,6,9,10) XX.yy. olarak tarihlendirilmitir. Bunlardan 6 tanesi ( IV/1-6) dz tarakl, dier 4 tanesi ( IV/7-10) Tarakl al ebrlarna rnektir. Bu ebrlardan sadece tanesi (IV/ 1,2,3) XVII. yy., 3 tanesi (IV / 4,7,8) XIX yy., 4 tanesi ( IV/5,6,9,10) XX. yy. zellikleri tamaktadr. rneklerden 3 tanesi (IV/2,3,4) ince bir tarakla taranmlardr. 3 numaral rnein tara en ince olandr(0.1-0.2mm). 6 numaral rnek dier rneklerimizden ayr bir zellik tamaktadr. Bu ebr buket ebrsunu andrmaktadr. Tarakl al ebrlarndan 2 tanesinin (IV./7,8) allar ok dzenli deillerdir. Ama 7 numaral rnek 8 numaral rnekten daha baarldr. (IV/ 9, 10 ) rnek ise birbirlerine benzemektedir Ayrca bu rnekler ok baarldr. 5-Blbl Yuvas Ebrsu: Blbl Yuvasndan 5 rneimiz vardr. Bunlardan 1 numaral rnek XVIII. yy, 2 tanesi ( V./2,3) XIX yy., 2 tanesi ( V./4,5) XX. yy. zellikleri tamaktadr. 5 numaral rnek arke tekniinde uygulanmtr. Ayn katalogdaki 1 ve 2 numaral rnekler neftlidir ve Blbl Yuvalar kk olarak uygulanmtr. 3 ve 4 numaral rnekler Tarakl Blbl Yuvasna rnektir. Bu iki ebrda tam anlamyla Blbl Yuvas olmamtr. Ama grnt olarak benzemektedir. Uygulama olarak klsik manada Blbl Yuvas yaplm olan 5 numaral rnekte, sentetik boya kullanlmtr. 6-Hatb Ebr: Hatb ebrlarndan 23 tane rneimiz vardr. Bu rneklerden 11 tanesi (VI/1-4,7-11, 16,17) XVIII. yy., 7 tanesi (VI/ 5, 13,14,18-21) XIX yy., 1 tanesi ( VI/15) XIX-XX yy., 2 tanesi (VI/22,23) XX. yy. rnekleridir. Ebrlardan 7 tanesi (VI/1,2,9,12,16,17,19,22) arke tekniinde kullanlmtr.

150

Hatbleri: Gelimemi, Gelimemi Kumlu, ark- felek, Yrek ve Yldz olarak 5e ayrd Bu rneklerden 6 tanesi (VI/1-6) gelimemi Hatbtir. Gelimemi Hatblerden rnek 1 dndakilerin sadece Hatbleri, 4 ve 5 numaral rneklerin btn renkleri kumlanmtr. 3 numaral rnek zeminsizdir. Hatblerden 12 tanesi ark- felektir (VI/7-19). Bunlardan 6 tanesi (7,8,10, 15,11,12) ok baarldr. 11 ve 14 numaral rnekler neftlidir. 16,17,18 numaral rnekler Kumlu ark- felektir Hatblerin 3 ( VI/20,21,22) Yrekli Hatbdir. 21 numaral rnek dilimli Hatbtir. 23 numaral son Hatbimiz Yldzdr. Bu rnekten sadece bir tane vardr. 7-Kumlu-Klkl Ebr: Ktphanede en fazla bulunan (300) ebr eidi Kumlu-Klkl Ebrlardr. Bu ebrlar genellikle mahfazalara uygulanmtr. ebrlar ayn anda bir ebrcu tarafndan yaplm gibidir. Birbirlerine ok benzemelerinden ve saylarnn ok fazla olmasndan, katalogumuz dnda kalan KumluKlkl ebrlarmzn hepsinin fotorafn veremedi Kumlu ebrlarmzdan 9 rnei katalogumuza ald Bunlardan: 6 numaral rnek XVIII.yya, 3 tanesi (VII/1,2,3) XVIII.-XX yy., 4 tanesi ( VII/4,7,8,9) XIX yy., biri ( VII/X-5) XX,yy., zellikleri tamaktadr. Ebrlardan 7 tanesi (VII/1,3-8) arke tekniinde kullanlmtr. Kumlanan boyalar genel olarak damlatlan boyalardr Baz ebrlarda klklamalar oktur. Bu rneklerden 3 tanesinin (VII/1-3) zemini tek renklidir. 1 numaral rnek en baarllardr. 2 tanesinin (VII/4,5) zemini ift renklidir. 5 numaral rnekte klklamalar daha baarldr. Baz rneklerde iki renk damlatlmtr. 6 numaral rnek buna rnektir. Bir baka uygulamada i ie damlatlm boyalarda oluan kumlamaklklamadr. Bu uygulamalardan farkl olarak 9 numaral rnekte zemine atlan tek renk boyada kumlanmtr. Ayrca bu rnekte kullanlan renkler dier kumlu ebrlarda kullanlan renklerden fazla ve farkldr. Bu ebr i kapaa uygulanan tek rnektir.

151

8-iekli Ebr: iekli ebrlarn proto-tipi olan toz ieklerinden ok fazla rneimiz yoktur. 5 tane olan bu ebrlarmzn 4 tanesi (VIII/1-4 ) XVIII. yy., 5 numaral rneimiz XIX. yy. zellikleri tamaktadr. Bu katalogdaki 1 ve 4 rneklerde neft kullanlmtr. 1 ve 3 numaral rnekler birbirine benzemektedir. 5 numaral rnek zellikleri itibariyle tektir. zel bir uygulama olduunu dndmz bu ebr ok baarldr. 9-Dalgal Ebr: Dalgal ebr rneimiz 3 tanedir. de XX.yy. zellikleri tamaktadr. Sadece 1 numaral rnek arke tekniinde uygulanmtr. Ebrlar dalgalarn sklna gre farkl grnmler kazanmaktadr. 1 numaral rneimize serpme uygulanmtr. 2 ve 3 numaral ebrlarn uygulamas daha baarldr. Renkler: -Battal ebrlarda ounlukla: lahor, kanarya sars, kahverengi, gri ve krmz kullanlmamtr -Gel- git ebrlarda genellikle: sar, sar tonlar, lahor ve yeil kullanlmtr. Sar renk btn ebrlarda vardr. -al ebrlarnda genel olarak: lahor, oksit sar ve siyah renkler

kullanlmtr. Sar veya tonunun olmad rnek yoktur. -Blbl yuvas yaplan ebrlarda ounlukla kullanlan boyalar krmz lahor ve sardr. Krmz sadece 1 numaral rnekte kullanlmamtr. -Hatb ebrlarda sar ve tonlar, krmz ve tonlar lahor, yeil, kahverengi oka kullanlan renklerdir. rnek 21deki bordo ton dier ebrlarda kullanlan bordolardan farkldr. Ayrca 23 numaral rnekte ivit mavisi kullanlmtr. -Kumlu ebrlarn ounda lahor renk vardr. Bunun yannda oksit krmz, gri, mor, yeil renkler sklkla kullanlmtr. -Toz ieklerinde genel olarak sar, lahor, krmz ve yeil kullanlmtr. Yeil ve sarnn uygulanmad tek rnek yoktur. -Dalgal ebrlarda genellikle lahor ve bordo kullanlmtr.

152

Ebrlarn Durumlar: - Battal ebrlardan 11 tanesi ( I/1,3,5-13,14) iyi haldedir. 2 numaral rnekte d kapakta srtnme ile silinmeler meydana gelmitir. 4 numaral rnein kenarlarnda hafif renklenmeler vardr. 12 numaral rnekte nemden dolay ebrda iz kalmtr. Ayrca tamirat grmtr. 4 numaral rnein eseri tamirat geirmi, ama ebr salamdr. - Gel- git ebrlardan 4 numaral rnekte hafif silinmeler vardr. Dierleri (II/1,2, 3, 5, 6) iyi durumdadr. - al ebrlardan ikisi (III/1,4) kirlenmi renk kaybna uramtr. 10 numaral rnekte hafif silinmeler vardr. Geri kalan ebrlar salamdr. - Tarakl ebrlarda XVIII.yy. (IV/1,2,3) rnekleri dnda (eserleri tamirat geirmi olsa da ) ebrlar salamdr. Bu rnein ebrlarnda hafif ypranma vardr. - Blbl Yuvas kullanlan eserler genel olarak ypranmtr. Sadece 5 numaral /rnein eseri salamdr. Ama ebrlar genel olarak iyi durumdadr. 2 numaral rnek kenarlardan renk deitirmitir. 4 numaral rnekte hafif silinmeler olmutur. - Hatb ebrlarndan 6 tanesi ( VI/1,2,8,9,16,22) silinmi Dier 17 tanesi iyi durumdadr. - Kumlu-klkl ebrlarn ou mahfazada ve d kapaklardadr. Bu nedenle ebrlarda ypranma daha fazladr. - Toz ieklerinden 3 tanesi (VIII/2,3,4) ypranmtr. En salam ve temiz ebr 5 numaral rnektir. - Dalgal ebrlardan 1 numaral rnek ok ypranmtr. Dier 2 rnek dzgn ve temizdir. Uyguland yer: Ebrlar uygulandklar yer olarak 5 gruba ayrlmaktadr. Bu ebrlarn: 23 tanesi D Kapaktadr. (I/1,4,7,9,11; II/2,4; III/1,4,6,11; IV/1.;V./5.; VI/8,10,12,18,23; VII/2,3,5; VIII/2,3). 37 tanesi Kapaktadr. (KI/5,6,8,9,14; KII/5.; III/5,7,8,10,12,13,14.; IV/2-10.; V/2,3,4.; VI/3,4,5,11,13,21.; VII/9.; VIII/1,4; IX1,4)

153

14 tanesi Yan Kttadr.(I.6,9,12,14; III/9.; V./1.; VI/4,6,7,14,15,20.; VIII/5.; IX/2) 3 tanesi Mikleptedir. (VI/3,4,8) 20 tanesi Mahfazadadr. (I/2,3.; II/1,3,6.; III/2,3.; VI/ 1,2,

9,16,17,19,22.; VII/1,4,6,7,8.; IX/1) Sonu olarak: ncelediimiz ebrlar deerlendirmelerimize gre genellikle kadm

ebrlardr. Mevln Mzesi (ebrlu eser says:126) ve Koyunolu ehir Mzesi (ebrlu eser says:49) eserleriyle karlatrdmzda, Yusuf Aa Ktphanesinde ebr says(680) daha fazladr. Her iki ktphanede bulunan ebrlar karakter olarak Yusuf Aa Ktphanesi ebrlarna benzemektedir.

Eser olarak bu gnk durumlarn ele aldmzda genel olarak Mevln Mzesi eserleri daha temiz ve salamdr. Koyunolu ehir Mzesi eserleri ok ypranm, bazlarnn kapaklarn kurt yemitir.

Milli mirasmz olan bu eserlerin byle bakmsz olmas bizim sorumluluumuzu artrmaktadr. Bu nedenle eserlerimize ve kltr deerlerimize gereken deeri vermemiz gerekmektedir. Ktphanelerde grdmz baz eserlerin durumlar bize eserlerde korumann ne kadar nemli olduunu gstermektedir. Dier sanatlarmz ve kltr deerlerimiz gibi 500 yllk bir gemie sahip ebr ve onlar tayan cild sanatn da korumak ve gelitirmek hepimizin grevidir.

154

B BL YOGRAFYA ANA BR TANN CA, ----------------------------, BYK LAROUSSE,

Ciltilik, C.VI., stanbul, 1987, s.1-4. Ebr, C.VII, stanbul, 1987, s.603-604. Zerdz, C.XX. stanbul, 1985, s.12735.

CUMHUR YET ANS KLOPED S , Ebr, C.IV, ..., s.1201. HAYAT ANS KLOPED S , Ebr, C.II, ,...s.1107. TEMEL BR TANN CA, Ebr, C.6, stanbul, 1993, s.37-38. TRK D L VE EDEB YATI ANS KLOPED S , Cilt, Ciltilik, C.II, stanbul, 1977,s.67-72. AKAY, Hasan, Ebrnun Yz Suyu, Dergh, S.69, stanbul, 1995, s.18-22. ARITAN, Ahmet Saim, Anadolu Seluklu Cilt Sanatnn zellikleri , I-II. Mill Seluklu Kltr ve Medeniyeti Semineri Bildirileri, Konya, 1993, s.181-197. ----------------------------, ----------------------------, Ciltilik, TDV. slm Ansiklopedisi, C.VII. stanbul, 1993, s.551-557. Trk Ebr Sanat ve Bugnk Durumu, S..Sosyal Bilimler Dergisi, S.8, Konya, 1999, s.441-469. ----------------------------, ----------------------------, Trk Ebr Sanat ve Gnmzdeki Uygulamalar (Baslmam eser), Konya, 2001. Seluklu Cildinin Osmanl Cildine Etkileri, Hacettepe niversitesi,V. Ortaa ve Trk Dnemi Kaz ve Aratrmalar Sempozyumu, Ankara, 2001, s.29-40. ----------------------------, ---------------------------- , Anadolu Seluklu Cilt Sanat, Trkler, C.VII. Ankara ,2002, s.933-942. Gemiten Gnmze Trk Ebr Sanat ve Yeni Uygulamalar, Uluslararas Sanat Tarihi Sempozyumu Gnl neye Armaan , zmir, 2002, s.19-34.

155

----------------------------, ----------------------------,

Trk Ebr Sanat, Trkler, C.XII, Ankara, 2002, s.328-340. http://www.turkislamsanatlari.com/ebr/index.html. 11.08.2005. s.1/1. Ebr ve Kimya, Bilim ve Teknik, S. 316, stanbul, 1994, s.57.

AY, Mehmet,

BAL BEYOLU, Llifer,

Trk Ssleme Sanatlar Asndan Bedri Noyan Dede Baba, www.Geleneksel.htm. 18.03.2005.s.1-6 Bilgi ve Sanat Kaplayan Sanat:Ciltilik, Trkler, C.XII. Ankara, 2002, s.342-349.

BALKANAL, Zeynep ,

BAAR Fuat -T RYAK Y., Trk Ebr Sanat, stanbul, 2000. BARUTUG L, Hikmet, -----------------------------, Suyun Ryas Ebr, stanbul, 2001. Ebr Sanatmz , Osmanl, C.II. Ankara, 1999, s.193-198. B ROL, nci Ayan, -----------------------------, BOYDA, Nihat, Ebr Sanatkrlar, Yeilay, S.425, stanbul, 1969,s.4. Ebr, Yeilay, S 424, stanbul, 1969, s.3. Sanat Olarak Ebr , Bilim ve Teknik, S.316, stanbul, 1994.s.59. CANSEVER, Meltem, Ebr Sanat, Art Decor, S.44, stanbul,Kasm1996, s.150-156. OKTAN, Ahmet, DERMAN, M.Uur, -----------------------------, -----------------------------, -----------------------------, Trk Ebr Sanat, stanbul,1992. Trk Sanatnda Ebr, stanbul, 1977. Ebr, TDV. slam Ansiklopedisi, C.X, stanbul, 1994, s.80-82. Ebrnun Yapl ve eitleri, Bilim ve Teknik, S.316, stanbul, 1994, s.56. Osmanllarn Renk Cnb Ebrculuk, Osmanl, C.II. Ankara 1999, s.189-192. DERMAN, iek, Osmanl Asrlarnda slp ve Sanatkrlaryla Tezhb Sanat, Osmanl, C.XI, Ankara 1999, s.108-112.

156

DOAN, D. Mehmet,

Ebr, Byk Trke Szlk, stanbul, 2001, s.363. Ebr Nasl Yaplr,Sanat evresi, S.84, stanbul, 1985, s.23. Ebrnme, Yeilay , S.432, stanbul, 1969, s.2. in Tarihi, Ankara, 1947. Trk Ebr Sanat, Ankara, 1998. Soyut Resim ve Ebr, Trkiyemiz, S.23, stanbul, 1977, s.28-32. Gnmzde Geleneksel Trk Sanat, (ev. Y.A. Sha Ouzertem), stanbul, 1993. Ebr Sanatmz, Sanat Dnyamz, S.3, stanbul, 1984, s.22-31. Ebr, Osmanl, C.II. Ankara,1999 s.199-202. Ebr, Osmanl Ssleme Sanat, Ankara, , s.118- 120.

DZGNMAN, Mustafa, ----------------------------, EBERHARD, Wolfram, ELHAN. Salih, ET , Sevim,

GLASSIE, Henry,

GKTA, Uur,

GREL, PEYAM ., GNEY, K.Z.-A.Nihan,

HAEMMERLE,A-O.H RSCH, Buntpapier, Mnchen, 1977. KAYA Dursun.-N.nver, T.C. Kltr ve Turizm Bakanl Milli Ktphane Bakanl Trkiye Yazmalar Toplu Katalou,Yazmalar@mkutup.gov.tr , s.1-53. MANDIRACI, Sabri, Ebr Sanatnn Gnmzdeki Konumu Nedir, Gelecei Nasl Daha yi Olabilir, El Sanatlarna Yaklam ve Sorunlar Sempozyumu Bildirileri, Ankara, 1984, s.295-301. MUTLU,Belks, Trk Cilt Sanatna Toplu Bir Bak, Akademi, S.V., stanbul, 1966, s.53-58 MEZZ NOLU A.Eref, Gen Bir Ebr Ustas: Ahmet oktan, Sanatsal Mozaik, S.26, stanbul, 1997,s.70-76.. ORU, idem, Ebr Sanatnn Fiziksel Olarak ncelenmesi (Yldz Teknik niversitesi Fen Bilimleri Enstits Baslmam Yksek Lisans Tezi), stanbul, 2000.

157

NGE, Ylmaz,

Konya Yusuf Aa Ktphanesi, Yusuf Aa Ktphanesi Tarihe Tekilat ve Katalou, Konya, , s.9-12. Ebr Sanat, Thma Larousse, C.VI, stanbul, 1993-1994, s.310-311. Ciltilik Thma Larousse, C.VI. stanbul. 1993 1994, s.316-317. http://www.ozemre.com.index.php. Ebr, Ansiklopedik Hat ve Tezhb Sanatlar Deyimleri Terimleri Szl, Konya, 2003, s.40-43. Mimarlk ve Sanat Tarihi:El Sanatlar, Doutan Ykselie Osmanl Tarihi,C.I., stanbul,.., s.378-400. Renklerin Raks:Ebr, Kadn ve Aile, S.136, stanbul,1996,s.42-43. Sanat ve Kimya Birarada, Bilim ve Teknik, S.316, stanbul,1994, s.54-59. Bilimsel Adan Ebr, Bilim ve Teknik, S.316, stanbul, 1994,s.58. Osmanl Sanatnda Cilt, Osmanl, C.XI, Ankara, 1999, s.103-107. 500 Yllk Geleneksel Sanatmz Ebr, Skylife, S.Kasm 1995, stanbul, 1995, s.16-24.

ZCAN, A.Rza., ----------------------------,

ZEMRE, A.Yksel, ZNDER, Hasan,

DEKAN Ayla,

PEKEN, Fatma,

SUNGUR, Necati,

TANARSLAN, Timuin,

TANINDI, Zeren,

TAYLANER, Cneyt,

TURAN, Osman,

Mustafa Dzgnman Bibliyografyas:Bir Deneme, Sanat Tarihi Aratrmalar Dergisi, S.10, stanbul 1991, s.47-50.

TU, Muhiddin,

Hanyadan Konyaya: Yusuf Aa ve Ktphanesi, Uluslararas, Kuruluunun 700. Yl Dnmnde Btn Ynleriyle Osmanl Devleti Kongresi, Konya, 2000, s.347-352.

TRKMENOLU, Turan , UYAR, Ylmaz,

Sudaki Nak Ebr, stanbul, 1999. Trk Mermer Kd Ebr, Kiplas veren, S.XIX, stanbul,1989, s.30-31.

158

----------------------------,

Gnmzde Ebr ve Ustalar, Trkiyemiz, S.68, stanbul,1992, s.26-37.

STN, Aye,

Ebrnun Gnmz Ebr Ustalarndan Fuat Baare Gre Yorumlanmas Ebr Sanatnn Bugnk Durumu, Trkiyede El Sanatlar Gelenei ve ada Sanatlar indeki Yeri Sempozyumu Bildirileri, Ankara, 1997, s.362-368. Ebr Sanat, Antika, S.14, stanbul, 1986, s.40-46. Medeniyet Aleminde Yaz ve slm Medeniyetinde Kalem Gzeli (I-II. Kitap), Ankara, 1981.

YAZAN, Ik, YAZIR, M. Bedreddin,

YURDAYDIN, Hseyin G., Bibliyografya, Belleten, C.24, S.26, Ankara,1960, s.665-668. WE MANN, Christopher Erken Hint Tablolarnda Ebr Teknikleri, Ingrid Weimann-Nedim Snmez: Christopher Weimann(1946-1988) Anma Kitab, Tbingen, 1991,s.35-42.

159

 Z MLER
VE

PLANLAR

160

 Z MLER

izim:1 Cildin Blmleri ve Kapan Blmleri ( AnaBritannica, Ciltilik, s.2 .) Cildin Blmleri: n Kapak, Arka Kapak, Miklep, Kapak, Srt, Sertap Kapan Blmleri: Zencirek, Bordr, Cetvel, Kebend, emse, Salbek,Dudak.

161

PLAN

Plan: 1. Konya Yusuf Aa Ktphanesi Plan ( Y., nge, a.g.m. s. 12)

162

RES M L STES Resim:1. Suminagashi, H. Barutugil, Suyun Ryas Ebr, stanbul, 2001. Resim:2. Mecmuatl-Acib, A. S. Artan, Trk Ebr Sanat ve Gnmzdeki Uygulamalar (Baslmam eser), Konya, 2001, Resim:3. Gy-i evgan, A. S. Artan, Trk Ebr Sanat ve Gnmzdeki Uygulamalar (Baslmam eser), Konya, 2001. Resim:4. Mliki Deylemnin (1518-1562) Hatt H..962/1554 tarihli, A. S. Artan, Trk Ebr Sanat ve Gnmzdeki Uygulamalar (Baslmam eser), Konya, 2001, Resim:5. al Ebrsu (ebek Mehmet Efendi, Hadkats-Seddan), A. S. Artan, Trk Ebr Sanat ve Gnmzdeki Uygulamalar (Baslmam eser), Konya, 2001. Resim:6. Ebr Malzemeleri, A. S. Artan, Trk Ebr Sanat ve Gnmzdeki Uygulamalar (Baslmam eser), Konya, 2001, Resim:7. Neftli Battal Ebr (T. Alparslan Babaolu), A. S. Artan, http://www.turkislamsanatlari.com/ebr/index.html. 11.08.2005. Resim:8. Gel-git (Tarama) Ebrsu (T. Alparslan Babaolu), A. S. Artan, http://www.turkislamsanatlari.com/ebr/index.html. 11.08.2005. Resim:9. Blbl Yuvas Ebrsu (Mustafa Dzgnman) Fuat Baar Koleksiyonu, Fuat Baar, Yavuz Tiryaki, Trk Ebr Sanat, stanbul, 2000. Resim:10. Tarakl Ebr. Yusuf Aa Yazma Eserler Ktphanesi 70 Envanter Numaral Eserin Ebrsundan Detay Resim:11. Neftli Ebr (Ahmet Saim Artan), A. S. Artan, Trk Ebr Sanat ve Gnmzdeki Uygulamalar (Baslmam eser), Konya, 2001. Resim:12. iek Ebrsu (Mustafa Dzgnman), A. S. Artan, http://www.turkislamsanatlari.com/ebr/index.html. 11.08.2005. Resim:13. Koltuk Ebrsu (T. Alparslan Babaolu), A. S. Artan, http://www.turkislamsanatlari.com/ebr/index.html. 11.08.2005. Resim:14. Kalp Teknii ile Yazl Ebr. (Sadreddin zimi), A. S. Artan, http://www.turkislamsanatlari.com/ebr/index.html. 11.08.2005.

163

Resim:15. Akkse Ebr, (Hamit Aytan Hatt), Mehmet Ali Kt Koleksiyonu, M.U.Derman, a.g.e.,s.23. Resim:16. Kumlu (Klkl) Ebr (Sadreddin zimi), A. S. Artan, http://www.turkislamsanatlari.com/ebr/index.html. 11.08.2005. Resim:17. Kaplan Gz Ebr (Sadreddin zimi), A. S. Artan, http://www.turkislamsanatlari.com/ebr/index.html. 11.08.2005. Resim:18. spanyol Ebrsu (Akordeon ve Dalgal Ebr) Harun Eilmez, http://www.ebrusu.com/tr/ Resim:19. Hatb Ebrsu (Hatb Mehmet Efendi), A. S. Artan, Trk Ebr Sanat ve Gnmzdeki Uygulamalar (Baslmam eser), Konya, 2001. Resim:20.al Ebrsu (eyh Sadk Efendi), A. S. Artan, Trk Ebr Sanat ve Gnmzdeki Uygulamalar (Baslmam eser), Konya, 2001. Resim:21. Battal Ebr (Edhem Efendi), A. S. Artan, Trk Ebr Sanat ve Gnmzdeki Uygulamalar (Baslmam eser), Konya, 2001. Resim:22. Yazl Ebr Allah (Necmeddin Okyay), A. S. Artan, Trk Ebr Sanat ve Gnmzdeki Uygulamalar (Baslmam eser), Konya, 2001. Resim:23. 9893, Bisul-Mafira f Beyani Akvlil-Vahde, XIX.yy., Kapak. Resim:24. 5195, Rh'l- Beyn, XIX.yy., Mahfaza Resim:25. 3233, Koyunolu ehir Ktphanesi, D Kapak Resim:26. 446 lmi Kelm, XX.yy. Mahfaza Resim:27. 553, Tlikat- Haiye-i Tefsir-i Keaf, XX.yy. Kapak, Miklep. Resim:28. 642, Muhtr, XX.yy. Kapak. Resim:29. 7592, Mirkt, XX.yy. Kapak, Yan Kt. Resim:30. 117, Divn- Bki, XVIII.yy. Kapak. Resim:31. Mevln Mzesi No:177 Resim:32. 335, Envar- Kevkeb Enheil-Meyk, XIX.yy. Kapak. Resim:33. 439, Minhc l-bidin, XIX.yy. Kapak, Yan Kt. Resim:34. Koyunolu ehir Mzesi No:12786, n Kapak Resim:35. Mevln Mzesi No:2438, Arka Kapak. Resim:36. Mevln Mzesi No: 3157, n Kapak. Resim:37. Mevln Mzesi No: 7025 n Kapak

164

Resim: 38. 528, Hafz Divan- erhi,XIX.yy., Arka Kapak. Resim:39. 694, Mntehabt, XIX.yy., n Kapak. Resim:40. Koyunolu ehir Mzesi No:12898, Arka Kapak. Resim: 41. 5192,Tefsru Aliyyil- Kri, XIX.yy. Kapak, Yan Kt Resim:42. 5240,Mirktul-Mefth, XIX.yy. Kapak. Resim:43. 5240, Mirktul-Mefth, XIX.yy., Yan Kt Resim:44. 163, Haiye Al Haiyetl-Husr, XIX.yy. Mahfaza. Resim: 45. Koyunolu ehir Mzesi No:12032, Arka Kapak. Resim: 46. 139, Neftli Gel-git Risle-i Durrul-Yetm, XIX.yy., n Kapak. Resim: 47. 416, Temyz Ale l-Keaf, XIX.-XX.yy., Mahfaza. Resim: 48. 113, Haiye Ala erh-i sgoc li-Hsamel-Kti, XX.yy., n Kapak. Resim:49. 5172, Hiye Al Evil Tefsir Beydvi, XX.yy., Kapak. Resim:50. 637, Hiyetl- slm Al Seyyidil-Mutavvel, XX.yy., Mahfaza. Resim: 51. 7001, Haiyet Alel-Kdi, XVIII.yy., n Kapak Resim:52. 107, Hiye-i Alel-Mutavvel, XVIII.-XIX.yy. Mahfaza. Resim:53. 317, Necahul-Kri li-Sahhil-Buhri, XIX.yy. Mahfaza. Resim:54. Koyunolu ehir Mzesi, No:13237, Arka Kapak. Resim:55. 48, erh-i sgoc, XIX.yy. n Kapak. Resim:56. 493, Haiye Al Haiye es-Seyyids-erf Al, XIX.-XX.yy. Kapak. Resim:57. 35, Durs al-min fi erh-i Salavt- Muhiddn, XX.yy. D n Kapak. Resim:58. 623, Hiye Alel-Hidye, XX.yy. Kapak. Resim:59. 5211, Tefsir-i Bahrul-Muht, XX.yy. Kapak. Resim:60. 125, Nru Hadkatul-Bedii ve Nru Hadkatir-Rabe, Yan (Tarihsiz) Resim:61. 5249. el- sbe fi Temyiz es- Sahbe, XX.yy. Kapak. Resim:62. 33, Vasiyetnme, XVIII.yy. n Kapak. Resim:63. 60, Haiye-i Ala erhil-Akid, XIX.yy. Kapak. Resim:64. 292 ,erh-i Sahhi Mslim, XX.yy. Kapak, Miklep. Resim:65. 5208, Lbbut-Tevil f Menit-Tenzl, XX.yy, Kapak. Resim:66. 164, afiye fi Tasrf, XVIII.yy, n KapAk. Resim:67. Mevln Mzesi No:2039, Arka Kapak. Resim:68. Koyunolu ehir Mzesi No:13189, Arka Kapak. Resim:69. 481, Haiye Alel-Menr, XVIII.yy. Kapak. 165 Kt.

Resim:70. 101, Haiye-i erh-i Mevkf, XVIII.yy., Kapak. Resim:71. 96 Kitabul- fshan-erh-i Meni al-Shh,XIX.yy., Kapak, Miklep. Resim:72. 306, Haiye-i Molla Cmi, XX.yy., Kapak. Resim:73. 398, Haiye Al erh-i Merahil-Ervh,XX.yy. Kapak. Resim:74. 208, Kevkebul-Mnr fil-Camiis-Sair, XIX.yy., Kapak. Resim:75. 519, Divn,XIX.yy., Kapak. Resim:76. 5228 Kef Alel- Kef, XX.yy., Kapak. Resim:77. 5309, Cevheratn-Nayyra, XX.yy. Kapak. Resim:78. 5216, Tefsir-i Hadddi, XVIII.-XIX.yy., Yan Kt. Resim:79. 631, aret el-Mnum, XIX.yy., Kapak. Resim:80. Koyunolu Mzesi No:13303,Arka Kapak. Resim:81. 251 Haiyetun Ala Tefsri Sretil-Kehf, XIX.yy., Kapaklar Resim:82. 207, Kevkebul-Mnr fil-Camiis-Sair, XX.yy., Kapaklar. Resim:83. 7508, Delilul-Hayrat Tercmesi, XX.yy., n Kapak Resim:84. 5276 Fethl- Br f erh-i Sahihil- Buhri, XVIII.yy., Mahfaza. Resim:85. 405 Ahlak-i Ala, XVIII.yy., Mahfaza. Resim:86. 691, erh-i ifai erf, XVIII.yy., Yan Kt. Resim:87. 4726, Hiye Al erh-i Akaidi Addiyyat, XVIII.yy, Kapak, Yan Kt. Resim:88. 718,erhu Manzumatin- Nesefi fil-Hlfiye, XIX.yy., Kapak. Resim:89. 718, erhu Manzumatin- Nesefi fil-Hlfiye XIX.yy.,Yan Kt Resim:90. 89, erh-i Siratel- slm, XVIII.yy., Yan Kt. Resim:91. 608,erhel-Ism Alel-Kfiye, XVIII.yy., n Kapak Resim:92. Mevln Mzesi No:1379. Arka Kapak Resim:93. 708, Haiyetun Al Kretil-Beydvi, XVIII.yy., Mahfaza. Resim:94. Koyunolu ehir Mzesi No:12391,Arka Kapak. Resim:95. 4675, Tevih lil- Cmiis- Sahih, XVVIII.yy., D Kapaklar. Resim:96. Koyunolu ehir Mzesi No: 13267, n Kapak. Resim:97. 5200, Tefsr fi lmet-Tefsr, XVIII.yy, Kapak. Resim:98. 7853, Cmiul-Hisab, XVIII.yy., D Kapak. Resim:99. 5232, Behcetn-Nfs, XIX.yy., Kapak. Resim:100.5369, Mznul-mal, XIX.yy., Yan Kt. Resim:101.Koyunolu ehir Mzesi No:12755,Arka Kapak. 166

Resim:102. 5299,Umdatul-Mrd li Cevheratit-Tevhd, XIX.-XX.yy.Yan Kt. Resim:103. 161, Kfiye, XVIII.yy., Mahfaza. Resim:104. 4717,Hiye erh-i Akid-i Addiye, XVIII.yy., Mahfaza. Resim:105. 5233, Mhim Lim Ekele Min Telhis el-Mslim,XIX.yy, n Kapak Resim:106. 511, Hiye Alal-Mutavvel, XIX.yy.,Mahfaza. Resim:107. 536, Sleymannme fit Tarih,XIX.yy., Yan Kt. Resim:108. 5197, ed-Durrul-Mensr fi Tefsril-Kurn,.XIX.yy., Kapak. Resim:109. 5360 Muhtul-Burhni fi Fhn-Numni,XX.yy., Mahfaza Resim:110. 7179, Mantk, XX.yy.,n Kapak. Resim:111. 66 Haiye-i Alel-Metli', XVIII.-XIX.yy.,Mahfaza. Resim:112. 365, Usl- Fkh, XVIII.-XIX.yy., n Kapak. Resim:113. 390, erhu Muallkates-Sebe, XVIII.-XIX.yy., D Kapaklar. Resim:114. 5250, Tecrdil- Usl fi Ehdisir-Rasl, XIX.yy., Mahfaza. Resim:115. 192, Maksd, XX.yy., n Kapak Resim:116. 5224, rbul- Kurn, XVIII.yy., Mahfaza. Resim:117. 210, el-Camiil-Sair min Hadis, XIX.yy.,Mahfaza. Resim:118. 286, Behcetn-Nazar, XIX.yy., Mahfaza. Resim:119. 455, Divn- Hamse-i Atiye,XIX.yy.,Yan Kt. Resim:120. 183 Havadi s-erh el-Mesalik, XVIII.yy., Kapak. Resim:121. 442, erh-i Muaddeles-Salt, XVIII.yy., D Kapak. Resim:122. 531 Delilul- caz, XVIII.yy., D Kapak. Resim:123. 5282 Mesbih-i afir, XVIII.yy., Kapak. Resim:124. 4795, Fetvt-Ttr Hniye, XIX.yy., Yan Kt. Resim:125. Mevln Mzesi No:1726, Arka Kapak. Resim:126. 688 Envrut-Tenzl ve Esrrut-Tevl Resim:127. 5155, Fkh, XX.yy., Kapak, Yan Kt. Resim:128. Mevln Mzesi No:1165, Arka Kapak, Miklep. Resim:129. 5224, rbul- Kurn, XX.yy., Kapak.

167

RES MLER

168

Resim: 1. Suminagashi.

Resim: 2. Mecmatl-Acib, 1519, Hafif Ebr.

169

Resim: 3. Gy-i evgan,1539-1540, Gel-git Ebrsu.

Resim: 4. Mlik-i Deylemnin (1518-1562) H..962/1554 Tarihli Hatt, Hafif Ebr.

170

Resim: 5. Hadkats-Sed, H.1004/1595, (ebek Mehmet Efendi), al Ebrsu.

Resim: 6. Ebr Malzemeleri.

171

Resim: 7. Neftli Battal Ebr (T. Alparslan Babaolu).

Resim: 8. Gel-git (Tarama) Ebrsu (Alparslan Babaolu).

172

Resim: 9. Blbl Yuvas Ebrsu (Mutafa Dzgnman)

Resim: 10. Tarakl Ebr. Yusuf Aa Yazma Eserler Ktphanesi 70 Envanter Numaral Eserin Ebrsundan Detay.

173

Resim: 11. Neftli Ebr (Ahmet Saim Artan).

Resim: 12. Papatya Ebrsu (T. Alparslan Babaolu).

174

Resim: 13. Koltuk Ebrsu (T. Alparslan Babaolu).

Resim: 14. Kalp Teknii ile Yazl Ebr, (Sadreddin zimi).

175

Resim: 15. Akkse Ebr (Hamit Aytan Hatt), Mehmet Ali Kt Koleksiyonu.

Resim: 16. Kumlu Ebr (Sadreddin zimi).

176

Resim: 17. Kaplan Gz Ebr (Sadreddin zimi).

Resim: 18. spanyol Ebrsu (Akordeon ve Dalgal Ebr), Harun Eilmez, http://www.ebrusu.com/tr/

177

Resim: 19. Hatb Ebrsu (Hatb Mehmet Efendi).

Resim: 20. al Ebrsu (eyh Sadk Efendi).

178

Resim: 21. Battal Ebr (Edhem Efendi).

Resim: 22. Yazl Ebr Allah (Necmeddin Okyay).

179

1 KATALOG

2 RNEK NO

5 YZYIL

8 HATTAT

10 DL

XVIII

XVIII-XIX

XIX

XIX-XX

XX

Trke

Arapa

II

III

IV

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 1 2 3 4 5 1 2

X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X ? X X X X X X X

X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X

X X

X X X

? X X X

? X

X X

X X X X X X X X X X X X X X X X X

X X X

VI

VII

VIII IX

3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 2 3 4 5 1 2 3

X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X

X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X

11

12 L

13

14 BATTAL

15

16 GEL-G T

17

18

19 AL

Farsa

Battal

Serpmeli

Neftli Battal

Gel-git

Neftli G.

al

Nefli

205X150 330X200 205X120 205X150 225X150 215x160 180X115 210X160 200X140 210X150 230X155 315X215 330X210 330X210 190X115 180X115 180X115 175X130 275X150 212X120 195X145 175X130 205X160 170X120 215X150 170X120 205X140 340X250 175X135 310X205 120X107 175X110 200x140 305X205 180X125 195X120 180X125 175X130 200X150 200X130 200X140 185X115 288X200 300X205 295X200 215X160 200X120 200X195 230X170 290X195 200X110

X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X

240X150 215X140 245X180 245X180 170X125 210X135 215X145 237X160 315X205 180x150 285X162 295X185 290X200 190X115 245X145 310X205 250X145 210X140 335X210 275X170 200X150 170X130 215X150 205X135 275X170 190X150 265X180 200X145 200X135 195X105 195X115 215X130 215X135 325X215 250X170 250X145 265X180 265x180

20

21 TARAKLI

22

23

24

25

26

27 HATB

BLBL YUVASI Tarakl B.Y. Gelimemi H. Kumlu H.

Serpmeli

Tarakl

Tarakl al Blbl Yuvas

ark- felek

X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X

X X X X X X X X X X X X X X X X X X X

28

29

30 KUMLU

31 TOZ E Toz iei

32

33 DALGALI Dalgal

34

35

36 UYGULANMA YERLER Kapak

Yrek

Yldz

Neftli T..

Serpmeli D. D Kapak

X X X X X X X X X X

X X X

X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X

X X X

X X X X X

X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X

X X

37

38

39

40

41

42

43

44

45

UYGULANMA YERLER Yan Kt Miklep Mahfaza Oksit Sar Mor Lahor Kanarya S. Kahverengi Mavi

X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X

X X X X X X X X X

X X

X X

X X

X X X X X X X

X X X

X X X X X X X X X X X X X X

X X

X X X X

X X X X X X X X X

X X

X X

X X X X X X X X X X

X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X

X X X

X X

X X X X X X

46

47

48

49

50

51

52

53

RENKLER
ivit Yeil Oksit Krmz Sar Bordo Krmz Gri amlca Top.

X X X X X X X X X X X X X X X

X X X X X X X X X X X X X X

X X X

X X X X X X X X X

X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X

X X X

X X

X X X X X X X X

X X X X X X X X X X

X X X X X X X X

X X X X X X X X X X X X X X

X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X

54

55

56

Siyah

Portakal R.

Pembe

X X

X X

X X X X X X X X

X X

X X X X X X

X X

X X