BETONARME YAPI TASARIMI-DEPREM HESABI

Do.Dr. Mustafa ZORBOZAN

DEPREM HESABI (ZET) Depreme dayankl yap tasarmnda ana ilke, Hafif iddetteki depremlerde, yapsal ve yapsal olmayan elemanlarn hasar grmemesi, Orta iddetteki depremlerde, yapsal ve yapsal olmayan elemanlardaki hasarn snrl ve onarlabilir dzeyde olmas, iddetli depremlerde, can gvenliini salamak amacyla kalc yapsal hasar oluumunun snrlandrlmas olarak ifade edilebilir. Deprem ynetmeliine gre yeni binalarn tasarmnda esas alnacak tasarm depremi, iddetli depreme karlk gelmekte olup, bina nem katsays I=1 olan binalar iin 50 yllk bir sre iinde alma olasl %10 olan depremdir. 1. Hesap Yntemleri a) Edeer Deprem Yk Yntemi (EDY) b) Dinamik Yntemler (DY) b1) Mod Birletirme Yntemi b2) Zaman Tanm Alannda Hesap Yntemleri Basit yada karmak her trl yapnn deprem hesab dinamik yntemlerle yaplabilir. Ancak Deprem Blgelerinde Yaplacak Binalar Hakkndaki Ynetmelik (DBYBHY07) yap ykseklii ve yap dzensizliklerine (A Planda dzensizlik, B Dey dorultuda dzensizlik) bal olarak hesaplarda en azndan kullanlmas zorunlu olan yntemleri aadaki gibi vermektedir.
1. ve 2. DERECE DEPREM BLGELERNDE 3. ve 4. DERECE DEPREM BLGELERNDE

H N 25m

25m < HN 40m

H N > 40m HN

40
m

bi 2

Burulma Dzensizlii (A1)

bi>2

Burulma Dzensizlii (A1)

bi2

bi >2

>40

bi > 1.2

bi bi1.2

ki <2

Rijitlik Dzensizlii (B2)

ki>2

EDY Di* (%5)

EDY (%5)

Dinamik Yntemler

ekil 1 Deprem hesap ynteminin belirlenmesi (DBYBHY07) 1

BETONARME YAPI TASARIMI-DEPREM HESABI

Do.Dr. Mustafa ZORBOZAN

ekil 1de verilmi olan ak emasnda HN yap yksekliini, bi burulma dzensizlii katsaysn, ki rijitlik dzensizlii katsaysn, Di ek d merkezlik byltme katsaysn gstermektedir. 2. Edeer Deprem Yk Yntemi Uygulamada karlalan yaplarn byk ounluu iin Edeer Deprem Yk Yntemi kullanlabilmektedir. 2.1 Toplam Edeer Deprem Yknn Belirlenmesi (Vt) Gznne alnan deprem dorultusunda, binann tmne etkiyen Toplam Edeer Deprem Yk (taban kesme kuvveti) Vt, aada verilen (1) denklem ile belirlenir.

Vt =

W A(T1 ) 0.10 A0 I W Ra (T1 )

(1)

(1) denkleminde, W binann deprem hesabna katlan toplam arln, A(T1) birinci doal titreim peryoduna kar gelen spektral ivme katsaysn, Ra(T1) deprem yk azaltma katsaysn, A0 etkin yer ivmesi katsaysn, I bina nem katsaysn gstermektedir. 2.1.1 Binann Deprem Hesabna Katlan Toplam Arlnn (W) Belirlenmesi Binann deprem yklerinin hesaplanmasnda kullanlacak olan toplam arl, aada verilen (2) denklemi kullanlarak belirlenebilir.

W = wi
i =1

, wi = g i + n qi

(2)

(2) denkleminde, N kat says, wi binann i.katnn hareketli yk katlm katsays kullanlarak hesaplanan arl, gi i. kat sabit ykleri toplamn, qi i.kat hareketli ykleri toplamn, n ise hareketli yk katlm katsaysn gstermektedir ve Tablo 1de verilmitir. Tablo 1. Hareketli yk katlm katsays (DBYBHY07)

2.1.2 Spektral vme Katsays (A(T)) Gz nne alnan deprem dorultusu iin birinci doal titreim peryodu T1e kar gelen deprem yklerinin belirlenmesinde esas alnacak spektral ivme katsays, A(T1), aadaki (3) denklemi yardmyla hasaplanabilir.

A(T1 ) = A0 I S (T1 )

(3) 2

BETONARME YAPI TASARIMI-DEPREM HESABI

Do.Dr. Mustafa ZORBOZAN

(3) denleminde, A0 etkin yer ivmesi katsaysn, I bina nem katsaysn, S(T) spektrum katsaysn gstermektedir. 2.1.3 Etkin Yer vmesi Katsays (A0) Spektral ivme katsaysnn belirlenecei (3) denkleminde yer alan etkin yer ivmesi katsays, A0, Tablo 2de tanmlanmtr. Tablo 2. Etkin yer ivme katsays (A0) (DBYBHY07)

2.1.4 Bina nem Katsays (I) (3) denkleminde yer alan bina nem katsays, I, Tablo 3te tanmlanmtr. Tablo 3. Bina nem katsays (I) (DBYBHY07)

2.1.5 Spektrum Katsays S(T) Spektrum katsays S(T), yerel zemin koullar ve binann doal titreim peryodu Tye bal olarak (4) denklemiyle hesaplanabilir. 3

BETONARME YAPI TASARIMI-DEPREM HESABI

Do.Dr. Mustafa ZORBOZAN

S (T ) = 1 + 1.5 S (T ) = 2.5

T TA
0.8

( 0 T TA ) (TA < T TB ) ( 0 T TA )
(4)

T S (T ) = 2.5 B T

Spektrum karakteristik periyotlar TA ve TB, yerel zemin snflarna gre Tablo 4te verilmitir. Tablo 4. Spektrum karakteristik periyotlar (DBYBHY07)

ekil 2 Normalize edilmi elastik tasarm spektrumu (DBYBHY07) 2.1.6 Deprem Yk Azaltma Katsays Ra(T) Depremde tayc sistemin kendine zg dorusal elastik olmayan davrann gz nne almak zere spektral ivme katsaysna gre bulunacak elastik deprem ykleri, Ra(T) deprem yk azaltma katsaysna blnecektir. Ra(T), yap davran katsays R ve doal titreim periyodu Tye bal olarak aadaki (5) denklemi yardmyla belirlenebilir.

BETONARME YAPI TASARIMI-DEPREM HESABI

Do.Dr. Mustafa ZORBOZAN

R a (T ) = 1.5 + ( R 1.5) R a (T ) = R

T TA

(0 T T A ) (T A < T )

(5)

(5) denlemindeki tayc sistem davran katsays R, Tablo 5te tanmlanmaktadr. Tablo 5. Tayc sistem davran katsays (R) (DBYBHY07)

2.2 Katlara Etkiye Edeer Deprem Yklerinin Belirlenmesi (Fi) Toplam edeer deprem yk bina katlarna aada verilen (6) denklemi yardmyla datlabilir.

Fi = (Vt FN )

wi H i

wj H j
j =1

(6)

Yukardaki (6) denkleminde, Vt (1) denklemiyle belirlenecek olan toplam edeer deprem ykn, FN ise bina N.katna etkiyen ek edeer deprem ykn gstermektedir. Sadece bina tepesine (N. Kata) etkiletilecek olan bu yk, aadaki (7) bants yardmyla hesaplanabilir.

FN = 0.0075 N Vt

(7)

BETONARME YAPI TASARIMI-DEPREM HESABI

Do.Dr. Mustafa ZORBOZAN

FN

FN FN-1

N VN=FN+FN N-1 VN-1=VN+FN-1

Fi

HN Hi

Vi= FN + Fi
i =i

F2 F1

2 1

V2=V3+F2 V1=V2+F1=Vt

a)

b)

ekil 3 a) Toplam edeer deprem yknn bina katlarna datlmas b) kat kesme kuvvetleri

2.3 Binalarn Birinci Doal Titreim Periyodunun Hesaplanmas (T1) Gz nne alnan deprem dorultusu iin birinci doal titreim peryodu T1, daha kesin bir hesap yaplmadka kabul edilebilir bir yaklaklkla aadaki (8) bants yardmyla belirlenebilir.

N mi d 2 fi = T1 = 2 iN1 F fi d fi i =1

1/ 2

(8)

(8) bantsnda, mi binann i.katnn ktlesini (mi=wi/g), Ffi birinci doal titreim periyodu hesabnda i. kata etkiyen fiktif (hayali) yk, dfi binann i.katnda Ffi fiktif yklerine gre hesaplanan yerdeitirmeyi gstermektedir. 6

BETONARME YAPI TASARIMI-DEPREM HESABI

Do.Dr. Mustafa ZORBOZAN

3. Betonarme erevelerden Oluan Yaplarda Deprem Hesab Kesin Yntemler: Deplasman yntemleri (3D analiz) Yaklak Yntemler: D deerleri metodu (Muto yntemi) 3.1 D Deerleri Metodu (Muto Yntemi) 3.1.1 3.1.2 Kabuller Deprem kuvvetleri yapya katlar seviyesinde yatay olara etkimektedir. Kat demeleri kendi dzlemleri iinde sonsuz rijittir. Malzeme lineer elastiktir. Yapda burulma etkisi olumamaktadr. vij kolon kesme kuvvetlerinin hesab

Yapda burulma olmad ve katlarn kendi dzlemleri iinde sonsuz rijit olduu kabul edildii iin, bir kattaki tm kolonlar ayn yatay yerdeitirmeyi yapacaklarndan hareketle, i.katta j.kolona gelen yatay kesme kuvveti vij, aada verilmi olan (9) bants yardm ile belirlenebilir.

vij = Vi

Dij

Dij
j =1

(9)

(9) bantsnda, m j.kattaki toplam kolon saysn, Dij i.katta j. kolonun yatay izafi rijitliini gstermektedir. Dij aada verilmi olan (10) bants yardmyla hesaplanabilir. (10) bantsnda verilmi olan dzeltme katsays a, Tablo 6da tanmlanmtr.

Dij = a

I ij hi

(10)

Tablo 6. Dzeltme katsays (a)

BETONARME YAPI TASARIMI-DEPREM HESABI

Do.Dr. Mustafa ZORBOZAN

Dzeltme kasays ann tanmland Tablo 6da, kc kolon redrn (Ic/hi), k1, k2, k3 ve k4 ise kiri redrlerini (Ikiri/ l kiri ) gstermektedir. i.katta i+1 demesinin i.kat demesine gre yatay yer deitirmesi i, kolonlara gelen yatay kesme kuvveti ile doru orantl, kolonun yatay rijitlii ile ters orantldr. i.kattaki tm kolonlar ayn yatay yerdeitirmeyi yapacaklar kabulyle, i aada verilen (11) bants yardmyla belirlenebilir.

i =

Vi

Dij
i =1

, Dij =

12 Ec hi2

Dij

(11)

3.1.3

Kolon Deprem Momentlerinin hesab

Gz nne alnan deprem dorultusu iin i. katta j. kolonun st ve alt ularnda oluan kolon u momentleri, moment sfr noktasnn yerini gsteren y katsaysna bal olarak (12) bantsyla hesaplanabilir.

M st = (1 y ) hi vij M alt = y hi vij

i+1 i Mst =(1-y) hi vij hi i vij Malt =y hi vij ekil 4 Kolon deprem momentlerinin hesab vij y hi (1-y) hi

(12)

ekil 4ten de grlecei gibi moment sfr noktasnn kolonun alt ucuna olan uzaklnn kat yksekliine orann gsteren y katsays aada verilen (13) bants yardmyla belirlenebilir. y = y0 + y1 + y2 + y3 (13)

(13) bantsnda, y0 yatay yklerin deyde gen yayl dal olmas durumunda dzgn geometri ve rijitlie sahip bir erevede standart bkm noktas ykseklii katsaysn, y1 kolona alttan ve stten birleen kiri rijitliklerinin farkl olmas halinde dzeltme terimini, y2 st kat kolonunun hesaplanan kat kolonlarna gre farkl ykseklikte olmasnn etkisini hesaba katan dzeltme terimi (en st katta y2=0), y3 alt kat kolonunun hesaplanan kat kolonlarna gre farkl ykseklikte olmasnn etkisini hesaba katan dzeltme terimini (en alt katta y3=0) gstermektedir. Sz konusu katsaylar srasyla Tablo 7, 8 ve 9da tanmlanmtr. 8

BETONARME YAPI TASARIMI-DEPREM HESABI

Do.Dr. Mustafa ZORBOZAN

Tablo 7. Yatay ykn gen yayl dal durumunda y0 katsays

BETONARME YAPI TASARIMI-DEPREM HESABI

Do.Dr. Mustafa ZORBOZAN

Tablo 8. Kolonlarn alt ve st katta balandklar kirilerin rijitliklerinin farkl olmasnn etkisini hesaba katan y1 dzeltme katsays

Tablo 9. Srasyla st ve alt kolonunun hesaplanan kat kolonlarna gre farkl ykseklikte olmasnn etkisini hesaba katan y3 ve y3 dzeltme katsaylar

10

BETONARME YAPI TASARIMI-DEPREM HESABI

Do.Dr. Mustafa ZORBOZAN

3.1.4

Kiri Deprem Momentlerinin hesab

Kat erevelerinde herhangi bir dm noktasnda kolon deprem momentleri, dme birleen deprem dorultusundaki kirilerin rijitlikleri orannda aldklar momentler ile dengelenir. Bu balamda, kiri deprem momentleri, kenar dm noktalarnda kolon st ve alt deprem momentleri toplanarak, orta dm nokatalarna ise kolon alt ve st u momentleri toplamnn kiri redrleri ile orantl olarak datlmasyla hesaplanabilir. ekil 5te kenar ve orta dm noktalar iin kiri deprem momentlerinin belirlenmesi gsterilmitir. Malt Mkiri

Kenar dmlerde; Mkiri= Malt+ Mst

Mst Malt M1 k1 k2 Orta dmlerde;

Mst

k1 M1 = k +k 1 2 M2 k2 M2 = k +k 1 2

(M alt + M st ) (M alt + M st )

ekil 5 Kiri deprem momentlerinin hesaplanmas Gz nne alnan deprem dorultusunda oluan kiri kesme kuvvetleri, kiri u eilme momentleri toplamnn kiri aklna blnmesiyle hesaplananr. 3.1.5 Kolon ve Kiri Deprem Momentlerinin dzeltilmesi

Gz nne alnan deprem dorultusu iin belirlenmi olan kolon ve kiri deprem momentlerinin, betonarme hesap yaplacak kesitlerdeki deerlerinin belirlenmesi (dzeltilmesi) ekil 6 ve 7de gsterilmitir.

11

BETONARME YAPI TASARIMI-DEPREM HESABI

Do.Dr. Mustafa ZORBOZAN

h/2 h/2

Mst Mst

M st = M st

M st + M alt h hi 2

hi

Malt Malt h/2 h/2

M alt = M alt

M st + M alt h hi 2

ekil 6 Kolon deprem momentlerinin dzeltilmesi

a1 a1 2 2

Msa

Msa

Msol

Msol
M sol = M sol

a2 a2 2 2

M sol + M sa a1 l 2 M sol + M sa a2 l 2

M sa = M sa

ekil 7 Kiri deprem momentlerinin dzeltilmesi

12

BETONARME YAPI TASARIMI-DEPREM HESABI

Do.Dr. Mustafa ZORBOZAN

4. Deprem Hesabnda Yaplmas stenenler: Tm yap kolonlar iin X ve Y dorultusunda deprem hesab B-B ve 1-1 ereveleri iin eilme momenti, kesme kuvveti ve normal kuvvet (ME, VE, NE) diyagramlarnn izimi (dzeltemeler ayn diyagram zerinde parantez iinde gsterilmelidir).

5. Deprem Hesabnda zlenmesi Gereken Hesap Admlar a) Kat arlklar ve toplam yap arl belirlenmelidir (kat arlklar, kolon n boyut hesabnda belirlenmi olan kolon ykleri (G, Q) ve benzer kolon saylar da gz nnde bulundurulup (2) bants yardmya hesaplanacaktr).

Gz nne alnan deprem dorultusu iin, b) Tm katlarda kolon redrleri belirlenmelidir (kc=Ic/h) c) Kolon D deerlerinin belirlenmelidir (D=akc). d) Binann birinci doal titreim periyodu (11 ve 8) bantlar yardmyla belirlenmelidir (T1 in belirlenmesinde, toplam taban kesme kuvveti (Vt) balangta 1000 kN olarak alnabilir (FN=0). Vt 2.2 blmnde aklad gibi tm katlara datlarak, fiktif kat ykleri belirlenebilir). a, b, c ve d admlarna ynelik uygulama iin Periyot Hesab rneine baklabilir (http://www.yildiz.edu.tr/~caydemir/betprj/periyothesabi.pdf) e) f) Toplam edeer deprem yk Vt (1) bants yardmyla belirlenmelidir. Vt, 2.2 blmndeki aklamalar esas alnarak tm katlara datlacak ve 3. blmde verilen aklamalara gre kolon alt ve st u deprem momentleri belirlenecektir. (Kolon deprem momentlerinin hesab, hesap izelgesinde gsterilmelidir. http://www.yildiz.edu.tr/~caydemir/betprj/dht.pdf ) g) 3.1.4 blmnde verilen aklamalar yardmyla kiri deprem momentleri belirlenmelidir. h) 3.1.5 blmndeki aklamalar yardmyla kolon ve kiri deprem momentleri dzeltilmelidir.

Not: Deprem hesab ile ilgili hazrlanm olan Depreme Dayankl Yap Tasarmnda Genel lkeler isimli aklama dosyasna erimek iin aada verilmi olan adresleri kullanabilirsiniz. http://www.yildiz.edu.tr/~bhanci/belgeler/ddytgi.pdf http://www.yildiz.edu.tr/~caydemir/betprj/ddyt.pdf

13