1.

MERMER

1.1 Giri Doaltalar snfna giren mermer yzyllardan beri insann yaad alanlarda, sanatsal amalarla ve yaps itibariyle salam olmas sebepleriyle kullanlmtr. Gnmzde de inaat sektrnn gelimesiyle birlikte giderek daha fazla tketilmeye balanmtr. lkemiz mermer potansiyeli ve eitlilii bakmndan zengin bir lkedir. 1980li yllardan itibaren ivme kazanan sektr srekli bir geliim iindedir. 1.2. rn Tanm Mermerin bilimsel ve ticari olmak zere iki ayr tanm bulunmaktadr. Bilimsel tanm: Bakalam (metamorfizma) sreci geiren ve bakalamn izlerini tayan kalker dominit gibi karbonat bileimli kayalara mermer ad verilir.1 Gerek mermer olarak da adlandrlan bu kayalar, yksek oranlara kalsiyum karbonat, daha az oranlarda magnezyum karbonat ve deiik metal oksitler ierirler.2 Saf olduklar zaman yar saydam ve beyaz renkli olan mermerler daha sonra uradklar biim deiiklikleri ve kimyasal znme sreleri ilgin renkli grnmler kazanr. rnein, sar, pembe, krmz, mavimtrak ve siyah renkli olabilmektedirler. Ayrca yer hareketleri mermer kayacnn krlarak buralarn sonradan kalsitle dolmas sonucunda damarlarn olumasna yol aabilir. Bylece ortaya ok ho grnml breli ya da damarl mermerler ortaya kar. Ticari tanm: 3213 sayl Maden Kanununa gre ticari standartlara uygun boyutlarda blok verebilen, kesilip parlatlan veya yzeyi ilenebilen ve ta zellikleri kaplama ta normlarna uygun olan her trden a (tortul, magmatik ve metaformik) ticari dilde mermer olarak tanlanmaktadr. Bu tanmlamann iindeki hakiki mermerin yannda iyi parlatlabilen kalker, traverten, kumta gibi tortul; gnays, kuvarsit gibi metamorfik; granit, siyenit, serpartin, andezit, bazalt gibi magmatik talar da mermer olarak isimlendirilmektedir. Ancak, gnmzde doalta endstrisinde kesilip parlatlmadan kullanlan talar da mevcuttur. Bunlar, granit, siyenit gibi plutonitler, bazalt, andezit gibi volkaniklerden oluabilecei gibi traverten, tfit ve kumtalar da bu tanmlamann iine girebilmektedir. Ticari alanda szkonusu doaltalar peyzaj talar olarak da

DPT, Madencilik Endstriyel Hammaddeler (Yap Malzemeleri), zel htisas Raporu, Sekizinci Be Yllk Kalknma Plan, Ankara-2001, s: 9 2 zmir Ticaret Odas, Mermercilik Sektrnn Potansiyeli, zmir, 2002

anlmaktadr. Peyzaj amal kullanm iin yerinde kesme, doal ve sreksizliklerden yararlanma ve zayf patlayc maddeler kullanm yoluyla ocak retimi yaplr.3 1.3. Mermerin Kullanm Alanlar Doaltatan elde edilen rnler tarih boyunca insanlar tarafndan ilenerek kullanlmtr. Mermer uzmanl incelik ve dikkat gerektiren bir i olduundan nasl ileneceinin bilinmesi gerekir. nceleri estetik ve dayankll sebebiyle sanatsal alanlarda kullanlan mermerin bugnk balca kullanm alanlar, inaat sektr, dekorasyon, heykelcilik, ss eyalarnn yapm ve mezarclktr. Bloktan retilen plakalar ve dier boyutlu rnler, binalarn i ve d kaplamasnda, taban demesinde, merdiven basamaklarnda, mine, mutfak ve banyolarda, tayc stunlarda kullanlr. dekorasyonda masa, sehpa, biblo, avize, kltablas vs. rnlerin yapmnda nemli miktarlarda zellikle damarl mermer, renkli mermer, oniks mermeri ve yeil somaki tketilmektedir. Sanat malzemesi olarak antlar ve heykellerde ise en deerli mermer tr olan ar beyaz renkli ve dzenli tane yapl mermer kullanlmaktadr. Doaltalar ssleme ve estetik kullanmlarnn yan sra dayankllklar, atmosferik artlar ve evre kirlilii nedeniyle granit gibi sert talar zellikle metro, havaalanlar, otobs terminallerinde, gkdelen ve ticaret merkezlerinin yapmnda kullanlmaktadr. Milli gelir ve refah dzeyi ile yakndan ilikili olan mermerin kullanm alanlar lkeden lkeye farkllklar gstermektedir. ABD ile Almanya dnyada en ok mermer tketen lkelerin banda gelmektedir. Ortadou ve Uzakdou lkelerinin de son yllarda mermer tketimlerinde bir art olduu gzlemlenmitir. 1.4. Mermerciliin Tarihesi Zengin mermer ve doalta kaynaklarna sahip olan Anadolu topraklarnda eitli medeniyetler tarih boyunca bu zenginlii kullanarak nemli eserler meydana getirmitir. Anadoluda mermer kullanm Hititler dneminde balam, Frigyallar ve yonlar da saray, tapnak inaas ve tanr heykelleri yapmnda doaltalar kullanlmtr. Ancak, mermer altn an Helenistik Dnem ve Roma mparatorluklar zamannda yaamtr. Seluklu ve Osmanl mparatorluklar dneminde de mermer cami, han, saray ve hamam gibi yaplarda kullanlmtr. Osmanl mparatorluu zamannda zellikle Marmara Adas, Gebze, zmit, zmir ve Bilecik yresindeki mermer ocaklarndan nemli miktarlarda mermer getirilerek stanbul evresindeki eserlerde kullanlmtr.

DPT, age, s:10

Cumhuriyetle birlikte ekonomik skntlarn da etkisiyle mermer retimi belirli blgelerde devam etmitir. Mermer daha ok Ziraat Bankas ubelerinde, demiryolu veya okul inaat gibi kamu yaplarnda kullanlmtr. 1940l yllarda Antkabir inaat nedeniyle Afyon ve Denizlide ocaklar altrlm, Avrupadan getirilen modern makinelerle bu mermerler ilenmitir. Bu dnemde nemli yaplarn dnda mezar ta, kurna ve tuvalet ta yapm iin snrl miktarlarda mermer retilmitir. 1970li yllara kadar ok yava bir tempoda ilerleyen sektr, 1970-1980 dneminde inaat sektrnn canlanmas, 80lerden sonra da alma, i talebin artmas ve yatrm teviklerinin uygulamaya konulmasyla birlikte hzl bir ivmeyle trmana gemitir. 1985 ylnda 3123 Maden Kanunu kapsamna alnan mermere yatrm miktar da her geen yl artmaya balamtr. Bu kanunla ocak yatrmcsna uzun sreli ruhsat garantisi verilerek uzun vadeli yatrmlarn yaplmas tevik edilmitir. Ayrca, fuar organizasyonlar ve ihracat tevikleri ile birlikte lkemizde modern retim ve kesme sistemleri kullanlmaya balanmtr.

2. TRKYEDE MERMERCLK SEKTRNN YAPISI VE DURUMU

2.1. Trkiyede Mermer Kaynaklar Trkiye deiik jeolojik kuaklarn yer ald bir blgede yer alan ve bu kuaklarn farkl talar iermesi sebebiyle zengin doalta rezervlerine sahip bir lkedir. Szkonusu Alp kua ok eitli ve byk miktarda mermer rezervini bulundurmaktadr. Ancak, jeolojik rezerv iinde iletilebilir rezervin oran lke geneli iinde tam olarak belli deildir. Bu sebepten dolay eitli kaynaklar farkl rakamlar verebilmektedir. Tablo 1: Trkiye Mermer Rezervi m3 589.000.000 1.545.000.000 3.027.000.000 5.161.000.000 Ton 1.590.000.000 4.171.000.000 8.172.000.000 13.934.000.000

Bilinen Rezervler Muhtemel Rezervler Mmkn Rezervler Toplam Potansiyel Kaynak: Trkiye Mermer Firmalar

lkemiz 5 milyar metrekp olan toplam mermer rezervi ile dnya rezervlerinin %40 gibi yksek bir orana sahiptir. Sahip olunan bu yksek oranl mermer rezervler asndan Trkiye hibir zaman sknt ekmeyecek lkeler arasnda yer almaktadr. En nemli rezervler Anadolu ve Trakya boyunca geni bir blgeye yaylmtr.

! Bat Anadoluda zmir, Tire, Torbal, Seluk, Afyon, Eskiehir, Uak, Mula ilindeki Milas, Yataan ve Kavakldere evresinde ! Trakya Blgesinde Krklareli, Dereky ve Kafazda ! Dou Anadolu Blgesinde ise Bitlis ve Elaz evresinde kaliteli mermer ve granit yataklar bulunmaktadr. Aadaki tablodan da grld zere en nemli be mermer retim blgesi toplam retim iinde yzde 73 civarnda pay almaktadr. Bu retim blgeleri iinde Ege blgesinde yer alan 3 ilin rezerv ve potansiyel miktarlar toplam 131 milyon metrekp dzeyinde olup toplamda yine bu 5 il iinde yzde 83lk bir paya sahiptir. Tablo 2: Trkiyenin mermer rezervinde en nemli 5 il l Balkesir Denizli Afyon Tokat anakkale Toplam Rezerv+Potansiyel(milyon m3) 1.850 652 629 410 252 3.793 Toplam iindeki pay(%) 35,8 12,6 12,2 79 4,9 73,4

Kaynak: Gzlem Dergisi, 26 Mart 2001, s:10 Ancak, jeolojik rezerv iinde iletilebilir rezervin oran belli deildir. lkemizde masif nitelii gsteren metaformik temeller iinde kk ya da byk yaylml mercek eklinde mermer yataklar bulunmaktadr.4 lkemizin bilinen iletilebilir mermer rezervlerinin dalm aadaki izelgede verilmitir. Tablo 3: Trkiye letilebilir Mermer Rezervleri Blge Marmara l Balkesir Bursa Krklareli Afyon Aydn zmir Mula Ktahya Uak letilebilir Rezerv(x1000m3) 1.300.000 135.000 33.500 135.000 9.000 1.500 181.000 200.000 500.000

Ege

MMB, Trkiye Endstriyel Mineraller Envanteri, Aralk, 1999

 Anadolu TOPLAM

Ankara Eskiehir Krehir Nide

2.000 960.000 165.000 250.000 3.872.000

Kaynak: MMB, Trkiye Endstriyel Mineraller Envanteri, Aralk, 1999, s:132 2.2. Trkiyede Mermer eitleri lkelerin gelimilik seviyelerini belirlemede yer alt ve yerst doal kaynaklarnn zenginlii ve mevcut olan bu kaynaklarn ekonomiye en yksek oranda katk salayacak ekilde deerlendirilmesi rol oynamaktadr. lkemiz mermer eitlilii bakmndan 290 eitle dnya ortalamasnda ilk srada yer almaktadr. Ancak, ticari anlamda srekliliini kantlam 80nin zerinde deiik yapda ve 120nin zerinde deiik renk ve desende mermer rezervi bulunmaktadr. Trkiyedeki mermer eitleri dnya pazarnda rekabet edebilecek zenginlie ve kaliteye sahiptir. Uluslararas piyasada en tannm Trkiyede retilen mermer eitleri Afyon beyaz, Bilecik pembe, Marmara beyaz, M. Kemalpaa beyaz, Karacabey siyah, Elaz vine, Denizli traverten ve Trakya graniti rnekleri olarak verilebilir. Tablo 4: Trkiyedeki Mermerler Afyon Beyaz-Kaplan Postu- Meneke Akhisar Beji Akhisar Siyah Bartn Bej Bilecik Pembe-Gl Kurusu Burdur-Kahverengi-Bej Denizli Pembe Diyarbakr Bej Ege Bordo(Mula) Ege Kahve(Manisa) Ege Fme-Ege Vine(zmir) Efes Gnei(Balkesir) Elaz-Vine-Petrol Yeili-Sunta-Siyah nci(Elaz) Glpazar Bej-Harmankaya Hazar Pembe Karacabey Siyah Karaburun Bej Krehir Beyaz-Siyah

Kastamonu Eflani Bej Kumru Tr(Balkesir) Leopar-Afrodit-Salome-Spren(Eskiehir) Manyas Beyaz Marmara Beyaz Milas Leylak-Sedef-Newyork-Limon-Kavakldere(Mula) Mula Beyaz-Pembe Osmaniye Vine(Adana) Sazara Sedef Saracakaya Bej Sivas Beji Sivrihisar Bej St Bej Teos Yeil-Teos Ate Toros Siyah-Bej Uak Yeil-Beyaz Vize Pembesi Kaynak: zmir Ticaret Odas, Mermercilik Sektrnn Potansiyeli, zmir, 2002 2.3. Trkiyede retim 1985 ylnda mermerin Maden Kanunu kapsamna alnmasyla birlikte yatrmcya sektrde beklenilen gven ortamn salamtr. Bu tarihten sonra inaat sektrnn canlanmas ve i talebin artmasyla birlikte doalta ve mermer retimi hz kazanmtr. zellikle son yllarda byk firmalarn yapm olduklar yatrmlarla iletmecilikte byk boyutlu retim salayan modern ekipmanlarn kullanmna geilmitir. Ocak retimlerinde uygulanan modern teknolojilerle birlikte Trkiye doalta retiminde dnyada byk retici yedi lkeden biri olmutur. Tablo 5: Mermer retiminde ilk 7 lke lkeler retim Miktarlar (ton)* in 11.000.000 talya 8.700.000 spanya 4.500.000 Hindistan 4.500.000 Brezilya 2.000.000 Kore 2.000.000 Trkiye 2.000.000 *Ham Blok retimleri Kaynak: TMMOB Maden Mhendisleri Odas, Mermer Rapor

Trkiyede mermer amal blok ta retimindeki veriler salkl olmamakla beraber bu konudaki en salkl alma 1989-1994 yllarn kapsayan DPTnin yapm olduu Trkiye Mermer Envanteri projesinin sonulardr. Szkonusu yllar arasnda blok retimdeki art yzde 13 olmutur. 1995 ve daha sonraki yllara ait deerlerin belirlenmesi iin i tketim ve ihracattaki art dikkate alnmtr.5 Tablo 6: Trkiye Blok retiminin Yllara Gre Dalm YILLAR 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 BLOK RETM (m3) 320.000 366.000 428.000 481.000 488.000 541.000 600.000 665.000 745.000 835.000 935.000

Kaynak: DPT, Madencilik Endstriyel Hammaddeler (Yap Malzemeleri), zel htisas Raporu, Sekizinci Be Yllk Kalknma Plan, Ankara-2001 Trkiyede 500e yakn ocakta blok mermer retimi yaplmaktadr. Bu ocaklarn yzde 27si Balkesir, yzde 24 Afyon, yzde 12si Bilecik, yzde 8i Denizli, yzde 6s Mula ve yzde 4 Eskiehirde bulunmaktadr. Entegre nitelikte tesis lkemizde 20 dolaynda tesis ve orta byklkte 40 kadar iletme mevcut olup, sektrde 1000 adetin zerinde fabrika ve irili ufakl 17.000 adet atlye olduu tahmin edilmektedir. Entegre tesisler bata stanbul olmak zere Afyon, zmir, Balkesir, Ankara, Mula ve Bilecik illerinde faaliyet gstermektedir. lkemizde mermer retimi her geen yl art gstermektedir. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlna bal Maden leri Genel Mdrl verilerine gre maden arama ruhsatlarnn yzde 50si ve iletme ruhsatlarnn yzde 35i mermer ruhsatlardr. Mermer iletme ruhsatlarnn;
5

Yzde 32si Ege Blgesi Yzde 26s Marmara Blgesi Yzde 22si Anadolu Blgesi

DPT, age, s:16

Yzde 9u Akdeniz Blgesi Yzde 7si Karadeniz Blgesi Yzde 3 Dou Anadolu Blgesi Yzde 1i ise Gneydou Anadolu Blgesinde bulunmaktadr.

Tablo 7: llere Gre Mermer retimi, 2000 LLER Adana Afyon Amasya Antalya Aydn Balkesir Bilecik Bolu Burdur Bursa anakkale orum Denizli Diyarbakr Elaz Eskiehir Giresun Hatay el MERMER(m3) 2.270 50.815 4.995 19.279 17.288 125.479 84.192 150 45.182 45.367 1.123 2.721 134.974 16.894 21.552 19.739 953.23 23 5.260 LLER stanbul zmir Kastomonu Kayseri Krklareli Krehir Konya Ktahya Manisa Mula Ordu Sakarya Sivas Tokat Uak Zonguldak Aksaray Karaman Karabk TOPLAM MERMER(m3) 5.178 14.637 2.581 7.361 614 1.065 5.585 10.434 7.450 129.578 3.500 645 3.975 6.468 13.660 4.697 3.583 611 6.794 847.476

Kaynak: zmir Ticaret Odas, Mermercilik Sektrnn Potansiyeli, zmir, 2002

2.4. Mermer D Ticareti 2.4.1 Mermer hracatmz Dnyada ve Trkiyede mermer kullanmna artan talep sektr cazip bir yatrm alan olarak klmaktadr. Mermer kullanm ve grnm ve fiziksel dayankll asndan zellikle inaat sektr iin vazgeilmez bir rndr. Ayn zamanda yksek refah dzeyinin de bir gstergesi olan mermere ilgi bu sebepten dolay gelimi lkelerden gelmektedir. Gelimi olan lkeler yksek gelir dzeylerinin dnda doal kaynaklarn etkin biimde kullanmalarndan dolay bu tip

lkelerin dnya mermer retiminde ve tketiminde paylar yksek oranda seyretmektedir. lkemizde mermercilik 80li yllarn sonuna doru gelimeye balamtr. VI., VII., ve VIII. 5 Ylk Kalknma Planlar dorultusunda, sektrde nemli gelimeler elde edilerek, zellikle blok ileme tesisleri iin alnan tedbirler ve tevikler sayesinde modern teknoloji uygulamalar gerekletirilmi, yatrmlarla ihracat artnn yan sra istihdam art da salanmtr.6 Ticari anlamdaki mermer bloklar ile kesilen ve parlatlan ilenmi rnler pazarlarda talep bulmaktadr. hracat deerlerinde ilenmi rnler en yksek katma deere sahiptir. Trkiye blok ve plaka eklinde mermer ihra etmektedir ve szkonusu ilenmi rnlerin ihracat srekli art iindedir. Tablo 7de grld zere 2001 ylnda toplam doalta ihracatmz bir nceki yla gre deer olarak %20 orannda artarak 223 milyon dolara ulamtr. Bu deer iinde en yksek deere 154 milyon dolar ile ilenmi mermere aittir. Blok mermer ise ihracatn en fazla art gsterdii rn grubudur. Szkonusu rnnn 2001 yl ihracat %77 orannda artarak 53 milyon olmutur. Tablo 8: Doalta hracatmz (Miktar: ton, Deer 1000$) 1999 Miktar Deer 161.701 29.199 274.454 114.439 86.742 5.247 4.053 4.560 14.393 3.613 541.343 157.058 2000 Miktar Deer 254.127 30.076 332.106 140.077 96.742 4.618 6.289 5.667 20.425 6.771 709.689 187.209 2001 Miktar Deer 515.001 53.372 418.129 154.336 39.233 2.632 6.042 4.919 19.330 8.544 997.735 223.803

RNLER Blok mermer lenmi mermer Blok granit lenmi granit Dierleri TOPLAM

Kaynak: D Ticaret Mstearl lkemizin mermer ihracatnda 1980li yllarn ortalarna kadar Ortadou lkeleri arla sahipken, 1986 ylndan sonra ihracat Avrupa Birlii lkelerine ynelmitir. zellikle son 10 ylda mermer sektr hzla gelierek 2001 ylnda 223.803 deerine ulamtr.

Gzlem Dergisi, Mermer hracat Artacak isimli makale, Mart 2000

Tablo 9: lkelere Gre Ham-Blok Mermer hracatmz (Miktar: ton, Deer 1000$) LKE talya in Yunanistan Hong Kong Suriye Tayvan spanya Miktar 36.548 32.083 35.484 21.508 31.419 23.116 10.745 2000 Deer 4.501 4.959 2.530 2.790 1.551 3.757 1.103 Miktar 35.807 80.930 44.428 28.487 108.824 29.382 10.440 2001 Deer 4.458 10.577 2.972 4.432 3.385 3.673 1.109 Miktar 31.228 148.649 84.794 22.007 236.101 29.122 12.338 2002 Deer 3.772 19.228 4.690 3.024 5.660 3.276 1.050

Kaynak: MMB, alma Raporu, 2001 Ham plaka ve blok mermer ihracatmzda yeni pazar olarak gze arpan ve en ok ihracat yaplan lke 2002 ylnda 19 milyon dolar ile in Halk Cumhuriyeti olmutur. Bu dnemde szkonusu lkeye yaplan ihracat bir nceki yla gre %83.66 orannda art ile 148.649 tona ulamtr. Dier nemli pazarlarmzdan olan Suriyeye olan ham plaka ve blok mermer ihracatmz %117.36 ve Yunanistana %90.86 orannda art gstermitir. Tablo 10: lkelere Gre lenmi Mermer hracatmz (Miktar: ton, Deer 1000$) LKE A.B.D. srail Suudi Arabistan spanya talya Trkmenistan Miktar 17.691 36.473 29.118 15.722 8.135 3.900 2000 Deer 14.387 12.756 8.128 4.567 4.088 1.470 Miktar 21.027 46.006 46.485 25.660 8.358 9.325 2001 Deer 13.821 13.629 9.786 6.460 3.683 3.307 Miktar 36.408 53.750 71.461 35.026 7.662 6.723 2002 Deer 21.464 14.408 13.234 8.033 3.198 2.435

Kaynak: MMB, 2001 Yl alma Raporu lenmi mermer ihracatmzda en byk alc lke olan ABDye olan ihracatmz 2002 ylnda %18.85 orannda bir artla 21 milyon dolara ulamtr. Bu lkeyi 14 milyon dolarla srail ve 13 milyon dolarla Suudi Arabistan takip etmektedir. hracat miktarndaki en yksek oranl gelime % 139.10 artla Trkmenistana gerekletirilmitir.

10

3. DNYADA MERMER

3.1 Dnya Mermer D Ticareti Doaltalarn yap ve dekorasyon malzemesi olarak kullanlmaya balamas ve dnya talebinin giderek artmasyla doaltalarn retiminde ve ticaretinde nemli artlar kaydedilmitir. zellikle ilenmi mermer ve granite olan uluslararas talep yksek dzeylerde artmtr. Seici piyasalar ve kaliteli rnlerdeki uluslararas rekabet, geleneksel lkeler olan talya, spanya, Portekiz ve Yunanistan dnda son iki yldr nemli gelimeler gsteren Trkiye, Hindistan ve in arasnda da yaanmtr. Dnya mermer ticaretinde Avrupa Birlii lkelerinin paylarnn miktar ve deer olarak yksek olmas bu lkelerin ellerindeki kaynaklarn ok iyi ekilde deerlendirmelerinde ileri gelmektedir. 3.2. Dnya Mermer hracat 2000 ylnda dnya doal ta ihracat toplam 5,4 milyar dolar olarak gereklemitir. Bu deerin 1 milyar dolar ham-blok ta ihracatna 4,3 milyar dolar ise ilenmi rnlere aittir. talya, spanya, in, Fransa ve Portekiz her iki rn grubunda da nemli ihracat lkelerindendir Tablo 11: Dnya Doalta hracat (1000 $)
GTP NO Tanm 1998 1999 2000 Balca hracatlkeler (2000) in(%27), talya(%15), spanya(%11), Fransa (%7) talya (%42), Trkiye(%17), spanya(%13) spanya (%50) talya(%34) Portekiz(%3) Fransa(%18), spanya(%17), BelikaLksemburg (%15) in(%13), A.B.D.(%10), Finlandiya(%10) talya (%20), Brezilya(%18), spanya(%12)

2514.00

Ham Kayagan Ta

48.962

56.546

45.184

2515.11

Ham Mermer- Traverten

136.076

135.386

124.351

2515.12

Blok Mermer-Traverten

286.413

298.882

305.954

2515.20

Ham Ekosin-naata Elverili Kireli Talar Ham Granit

32.102

33.313

35.752

2516.11

316.542

419.812

288.250

2516.12

Blok Granit

181.223

166.542

158.873

11

2516.21

Ham Gre

8.009

14.005

7.033

2516.22

Blok Gre

20.315

20.878

14.680

2516.90

naata Elverili Dier Ham Talar 119.397

124.509

118.426

Polonya(%10), Fransa(%10 ), ngiltere(%8) Polonya(%14), Avusturalya(%12), Fransa(%11) Norve(%65), talya(%10), Fransa(%3) talya (%38), Kanada(%20), Endonezya(%10) talya (%69), spanya(%6), in(%5) Fransa (%27), Almanya(%15), Belika(%15) in (%58), talya(%16), Brezilya(%12) talya(%18), Finlandiya(%12), Fransa(%4) talya(%47), Trkiye(%14), spanya(%12) talya (%48), Almanya(%14), Fransa(%14) talya(%55), spanya(%10), in(%8) talya (%24), in(%13), Fransa(%11) spanya (%68), talya(%5), in(%5), Brezilya(%5)

Toplam 6802.10

Karolar,Kpler

1.149.039 1.269.873 1.098.503 81.972 88.719 117.943

6802.21 6802.22

Yontulmu Mermer,Traverten lenmi Dier Kalkerli Talar

593.574 37.045

576.168 48.393

508.728 39.566

6802.23 6802.29

Basite Kesilmi Granit

920.306

987.479 74.730

929.346 64.978

Basite Kesilmi naata Elverili 71.601 Dier Talar Mermer,Traverten,Su Mermerleri,kesilmi, parlatlm Dier Kalkerli Talar, kesilmi, parlatlm Granit,kesilmi, parlatlm Dier Talar 929.531

905.678

855.742

6802.91 6802.92

129.143

128.489

136.158

6802.93 6802.99 6803.00

1.088.436 1.111.286 1.022.480 223.321 218.821 423.119 222.195 418.343

lenmi Kayagan Ta Mamulleri 386.035

Toplam Genel Toplam

4.460.964 4.562.882 4.315.479 5.610.003 5.832.755 5.413.982

Kaynak:PC-TAS (Trade Analysis System On Personal Computer), 1996-2000 Harmonized System

3.2 Dnya Mermer thalat Dnya doal ta ithalat ise 2000 ylnda 6,1 milyar dolar olarak gereklemitir. Bu deerin 1,7 milyar dolar ham-blok ta ithalatna, 4,4 milyar dolar ise ilenmi rn ithalatna aittir. nemli ithalat lkeler ham-blok ta ithalatnda

12

Fransa, talya, in ve Almanya; ilenmi rnlerde ise A.B.D., Almanya, BelikaLksemburg, Fransa ve Japonya olmutur. inin ham-blok mermer ithalat 2000 ylnda %87 orannda art gstermitir. in doalta ileme kapasitesi yksek olan bir lkedir. Ve mermer makinelerinin ou inde retilmeye balanmtr. Tablo 12: Dnya Doalta thalat (1000 $)
GTP NO Tanm 2514.00 Ham Kayagan Ta 1998 52.343 1999 52.402 2000 61.841 Balca thalat lkeler (2000) Fransa(%18), ngiltere(%17), Almanya(%9) in(%47), talya(%29), Japonya(%5) in (%38), Hong Kong (%12), spanya(%11) Hollanda(%47), Almanya(%6), Kanada(%5) talya (%40), in(%17), spanya(%9) Hong Kong(%9), Almanya(%9), ngiltere(%8) Almanya (%20), in(%11), Fransa(%6) ngiltere(%21), Almanya(%13), Hollanda(%10) A.B.D. (%17), talya(%12), Almanya(%10)

2515.11

Ham Mermer- Traverten

141.419

161.923

184.683

2515.12

Blok Mermer-Traverten

190.327

233.416

266.789

2515.20

Ham Ekosin-naata Elverili Kireli Talar Ham Granit

23.962

24.185

25.220

2516.11

845.181

872.424

927.175

2516.12

Blok Granit

228.229

216.837

201.926

2516.21 2516.22

Ham Gre Blok Gre

9.416 14.967

8.056 20.350

11.107 22.675

2516.90

naata Elverili Dier Ham Talar

69.885

57.062

56.976

Toplam 6802.10

Karolar,Kpler

6802.21

Yontulmu Mermer,Traverten

6802.22

lenmi Dier Kalkerli Talar

6802.23

Basite Kesilmi Granit

1.575.729 1.646.655 1.758.392 53.028 56.144 88.639 A.B.D.(%38), Singapur(%13), Bahreyn(%4) 483.954 418.146 380.078 Hong Kong(%20), ABD(%8), Kore Cumh.(%8) 43.603 46.795 42.474 Belika Lksemburg(%23), A.B.D.(%11), srail(%10) 351.055 297.631 316.777 Kore (%16), ABD(%10), Hong Kong(%9)

13

6802.29

Basite Kesilmi naata Elverili 62.958 Dier Talar Mermer,Traverten,Su Mermerleri,kesilmi, parlatlm Dier Kalkerli Talar, kesilmi, parlatlm Granit,kesilmi, parlatlm

6802.91

6802.92

6802.93

Almanya (%11), Trkiye(%7), A.B.D.(%7) 827.693 794.637 836.553 A.B.D.(%49), Almanya(%7), Japonya(%6) 232.836 248.864 290.738 A.B.D.(%79), srail(%7), BelikaLksemburg(%2) 1.471.927 1.572.129 1.664.982 Japonya (%37), A.B.D.(%26), Almanya(%12)

64.336

65.589

6802.99 Dier Talar

229.634

253.062

303.492

6803.00 lenmi Kayagan Ta Mamulleri

Toplam Genel Toplam

354.112

404.758

433.554

A.B.D.(%60), Almanya(%6), Japonya(%4) Fransa (%30), A.B.D. (%20) Almanya(%19)

4.110.800 4.156.502 4.422.876 5.686.529 5.803.157 6.181.268

Kaynak:PC-TAS (Trade Analysis System On Personal Computer), 1996-2000 Harmonized System

4. MERMERCLK SEKTRNE LKN YASAL EREVE 4.1 Maden Kanunu Madencilik faaliyetleri 1954 ylna kadar 6 Haziran 1901de yrrle konulan Ta Ocaklar Nizamnamesiyle yrtldkten sonra 1954 ylnda 6309 sayl Maden Kanunu yrrle girmitir. Ancak, gnn koullarna cevap vermeyen 6309 sayl kanun yerine, madencilik faaliyetlerine hz kazandrmak amacyla 1985 ylnda 3213 sayl Maden Kanunu yrrle girmitir. 3123 sayl Maden Kanunu ile birlikte yatrmcya sektrde gvence iin gerekli ortam salanm, brokratik engellerde kolaylk salanarak daha ksa srede ruhsat alnmasna ve gvencesine ulalmtr. Mermerin Maden Kanunu kapsamna alnmasyla ocak yatmlarnda byk bir art gereklemi, byk boyutlu retim iin modern makinelerin kullanmna geilmitir. Maden Kanununun 4. maddesinde Madenler devletin hkm ve tasarrufu altnda olup, iinde bulunduklar arzn mlkiyetine tabi deildir ifadesiyle madenlerin yalnzca devletten alnacak olan izin ve ruhsat almyla iletilebilecei belirtilmektedir. Maden sektrne finansal destek vermek amacyla 3123 sayl Kanun ile Madencilik Fonu kurulmutur. Bu destek ile 1989 ylnda 30 milyon dolar olan mermer

14

ihracatmz 2001 ylnda 223 milyon dolara kmtr. Szkonusu fonun nemli bir blm gerek fabrika yatrm ve gerekse ocak retimi asndan mermercilik sektrne verilmitir. 4.2 evresel Etki Deerlendirmesi (ED) Ynetmelii lkemizde evrenin korunmas amacyla evre Bakanl 7 ubat 1993 ylnda Resmi Gazetede evresel Etki Deerlendirilmesi Ynetmeliini yaynlamtr. Bu ynetmelie gre mermer, n aratrmas uygulanacak projeler listesinin madencilik blmnde yer almaktadr. evresel bulunmaktadr. etki deerlendirmesinde hazrlanmas gereken iki rapor

ED Raporu:

Szkonusu rapor proje sahibi tarafndan bir dileke ile evre Bakanlna sunulduktan sonra raporun formatna uygunluu oluturulan alma grubu tarafndan incelendikten sonra herhangi bir sorun olmazsa yedi gn iinde proje sahibine geri verilir. Dzeltilen ED raporunun alt ay iinde Bakanla sunulmas gerekmektedir, aksi takdirde rapor olumsuzlukla sonulandrlr. Formatna uygun olan rapor Bakanla sunulduunda ise deerlendirme sreci balar ve komisyon tarafndan incelenir. ED kararnn olumsuz kt durumunda, bu koullarn deimesi sonucunda tekrar bavuruda bulunulabilir. Olumlu bir kararn be yl sonrasnda herhangi bir yatrm yaplmaz ise de ED karar olumsuz saylr. n Aratrma Raporu:

n Aratrma Raporu, proje sahibinin ED uygulamasnn gerekli olup olmadnn aratrlmas amacyla Valilie sunulur. Valilik raporu 10 ign iinde inceleyerek uygun bulduu takdirde proje sahibine 20 gn ierisinde proje hakknda halk bilgilendirmesi ve grleri alarak sonularn Valilie sunmasn bildirir. Valilik inceleme raporunu ve belgeleri 7 gn iinde Bakanla sunar ve Bakanlk 45 ignnde incelemesini tamamlayarak EDin gerekli olup olmadn proje sahibine bildirir. 4.3. Madencilik Fonu 3123 sayl Maden Kanunu uyarnca, 1985 ylnda madencilik sektrnde arama, teknolojik aratrma, gelitirme, proje, tesis, altyap, istihsal, ihracat ve finansman kredilerinde kullanlmak, madencilik faaliyetlerinde istikrar salamak ve desteklemek zere, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl nezdinde Madencilik Fonu oluturulmutur.

15

Fonun kaynaklar ile kullandrlan 5 eit kredi tr unlardr; Maden aratrma ve gelitirme Tesis, tevsii ve yeniletirme letme hracat Stok kredileri

Madencilik Fonunun tzel kiilii bulunmamaktadr. 03.03.2001 tarih ve 4629 sayl Kanunla Fon tasfiyesi edilmitir. Tablo 13: Madencilik Fonu Tarafndan Kullandrlan Kredi Tutarlar Yllar Toplam Kredi Says 1991 28 1992 14 1993 23 1994 21 1995 25 1996 43 1997 97 1998 91 1999 46 2000 35 2001 7 Toplam 430 Kaynak: Madencilik Fonu Genel Sekreterlii 4.4. Yatrm Tevikleri 1985 ylnda Madencilik Fonunun uygulamaya balamasyla birlikte mermer sektr yatrmlarnda byk artlar salanmtr. 1998 ylnda ise Gmrk Birlii ve sonrasnda Avrupa Birlii iinde uyum sorunlaryla karlaaca dnlen kk ve orta boy iletmelerden oluan ve korunmasndan te desteklenmesi gereken mermer sektr KOB kredileri kapsamna alnmtr. Aadaki tablodan da grld zere yatrm tevik belgeli toplam yatrmlar 2002 ylnda %92 orannda artarak 654.166 milyar TL. dzeyine ulamtr; ayn yl belge saysnda ise %98 orannda art kaydedilmitir. Mermer Kredi Says 5 6 8 7 8 21 45 44 14 10 1 169

16

Tablo 14: Yatrm Teviki Belge Says(adet) 93 85 63 101 Toplam Yatrm(milyar TL) 55.414 76.690 92.192 654.166 stihdam(kii) 2.758 2.625 2.246 6.499

1999 2000 2001 2002

Kaynak:T.C. Babakanlk Hazine Mstearl 4.5. Yabanc Sermaye Yatrmlar Genel olarak lkemizde madencilik sektrnde izin verilen yabanc sermaye oran dier sektrlere gre daha dk orannda kalmaktadr. Bunun nedenlerin de sektrdeki korumacln dnda, verilen ruhsatlar 3-5 yl ile snrl olmas, yatrm ortamnn devlet tarafndan tam olarak salanamamas ve szkonusu yatrmlarn risk iermesi olarak zetlenebilir. 1980li yllardan itibaren yabanc sermaye yatrmlarna izinlerin artmasyla birlikte madencilik sektrnde de yabanc sermaye yatrmna izin verildikten sonra szkonusu sektrde yatrmlar artmtr. Tablo 15: Madencilik Sektrnde zin Verilen Yabanc Sermayenin Yllara Gre Dalm YILLAR 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 MADENCLK 0 0.98 1.97 0.02 0.25 4.26 0.86 1.25 5.62 11.86 47.09 39.82 18.96 11.37 6.2 60.62 8.54 % 0,0 0.3 1.2 0.1 0.1 1.8 0.2 0.2 0.7 0.8 2.5 2.0 1.0 0.6 0.4 2.1 0.2

17

1997 1998 1999 2000 2001 Toplam

26.7 13.73 6.76 6.32 2.00 303.08

1.6 0.8 0.4 0.2 1.1 1.0

Kaynak:T.C. Babakanlk Hazine Mstearl, 2002

5. MERMER SEKTRNN SORUNLARI VE ZM NERLER 5.1. ED Raporu Alma Zorluu ED raporu evre sal bakmndan zararl olabilecek projeleri iin alnmas gerekli olan bir belgedir. Szkonsu raporun alnmas iin kanuni sre be aydr. Ancak, bu ou zaman 1 veya 1,5 yl bulmaktadr. Bunun en nemli sebeplerinden biri brokratik ilemlerin uzun srmesidir. ED raporunu almak iin izin alnacak yerlerin fazlal ve buralardan gelecek cevaplarn uzun srmesi bu sreyi daha da artrmaktadr. Aslnda, mermer retiminde herhangi bir kimyasal madde kullanlmadndan, evreye zarar verecek bir atk madde szkonusu deildir. Ancak, mermer ocaklarnda atk ta kirlilii mevcuttur. Szkonusu raporun almnn brokratik engeller ile uzun srmesi yatrmcy zarara sokmakta, pek ok ocak bu sebepten atl olarak bekletilmektedir. ED ynetmeliinde yaplacak olan baz deiiklikler yatrmclar iin kolaylklar sunabilir. rnein, belirli bir kapasitenin altnda retim yapacak olan mermer ocaklarndan bu belge istenmemesi, ED izninin illerden de alnabilmesi, n iletme aamalarnda ED izni istenilmemesi gibi yaplacak olan deiiklikler sektrde rahatlama yaratabilecek nlemlerdir. 5.2. retimde Karlalan Sorunlar Mermer retiminde karlalan zorluklarndan bir dieri de ocak aamasnda karlalan sorunlardr. Bunlar, altyap yatrmlar, kullanlan teknoloji, maliyet girdilerindeki artlar ve youn brokrasi olarak sralanabilir. Ocaklarn bulunduu arazilere ulam ve elektrik tesisinin mevcut olmamas ocak sahiplerinin kendi bulduklar zmlerle almaya allmaktadr. Ayrca, elektrik enerjisinin youn olarak kullanld bu sektrde enerji maliyetleri sknt

18

yaratmaktadr. Bu nedenden dolay, enerji ve akaryakt tevikleri sektrn ykn nemli lde azaltabilecektir. 7 Ayrca, her sektrde nem tad gibi bu sektrde de eitilmi ynetici ve kalfiye elemana gerek duyulmaktadr. Bunun iin, sektrn temsilcileri bir araya gelerek eitim projeleri gelitirmelidir. 5.3. hracatn Yeterince Artmamas Mermer rezervleri bakmndan nemli bir potansiyele sahip olan lkemiz, bu potansiyel karsnda yeteri kadar dsatm gerekletirememektedir. Bunun en nemli sebeplerinden birisi olarak mermer retimine ve ihracatna verilen tevikin yetersiz bulunmasdr. Dier mermer ihracats lkelerle karlatrldnda lkemizin mermer ihracatlarna verdii teviklerin daha dk seviyede olduu grlmektedir. Bir dier sorun da enerji maliyetlerinin yksek oluudur. zellikle kk ve orta lekli firmalardan oluan sektr iin enerji tketiminin youn olduu gze alndnda yksek bir maliyet olarak yatrmlar olumsuz etkilemektedir. Ayrca, kalifiye eleman eksiklii, i ve d pazarlarda tantmn eksiklii ve fiyatlandrma politikalarnda dengesizlik gibi sorunlar da sektrn yeteri kadar dsatm gerekletirmesinin nnde engel olarak durmaktadr. Mermer sektrnde ihracatn artrlmas iin, devlet rnein; kullanlan enerjinin maliyetinde indirim yaplmas, dk faizli kredi salanmas ve d pazarlarda tantm yaplmas gibi destekler salayabilir.

SONU VE DEERLENDRME Trkiye dnya genelinde yksek oranda mermer rezervlerine sahip olan bir lke olarak elinde olan bu kayna yeteri kadar kullanamamaktadr. 1980li yllardan itibaren hzl bir geliim srecine giren mermer sektrnn nemi gn getike artmaktadr. Dnya doalta piyasalarnda ise mermer potansiyelimiz ve deiik trden mermer kaynaklarna sahip olmamz lkemizin bu piyasalarda yer edinmesini salamtr. Ancak, szkonusu bu zenginliin deerlendirilmesinde karmza kan sorunlar mermer sektrmz dnyada hakettii yere getirememitir. ncelikli olarak yatrma balanrken firmalarn nnde en byk engel olarak brokratik ilemlerin younluu gelmektedir. Yatrma balamadan nce istenen ED raporunu almak iin birok mdrlkten izin istenmesi, geen srenin en iyi artlarla 5-6 ay bulmas gibi brokratik engeller firmalar yatrm yapmaktan caydrmaktadr. Yatrma balandktan
7

Gzlem Dergisi, Mermer-2000

19

sonraki admlarda, altyapnn eksiklii, enerji maliyetinin ykseklii gibi etkenler de sektrde bulunan firmalar asndan sknt yaratan unsurlardr. Ayrca, kalifiye eleman eksiklii ve mermer sektrnde fiyat istikrarszl da sektrn istedii potansiyele ulamasn engellemektedir. Bu gibi sorunlarn dzeltilmesi iin devletin sektre olan destei ve yatrmlarda ihracat iin daha yksek oranlarda tevik vermesi nem tamaktadr. Kaliteli ilenmi rnleri oluturmak iin irketler ar-ge almalarna nem vermeli ve sektre eleman yetitiren eitim kurumlarnda yeterli retim eleman ve teknik donanm salanmaldr. Mermer sektrnn uluslararas pazarlarda tantmak iin fuar, sergi, panel, sempozyum gibi yaplmas gerekli olan etkinliklerin devlet tarafndan desteklenmelidir. Mermer sektrndeki firmalarn ve devletin ortak olarak yapaca iyiletirmelerle sahip olduumuz potansiyel daha etkin kullanlarak uluslararas pazarlarda sz sahibi olarak lke ekonomisine de ihracatn artmasyla katkda bulunabiliriz.

20