. TC.

T.C. MLL ETM BAKANLII

MEGEP
(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN GLENDRLMES PROJES)

ELEKTRK ELEKTRONK TEKNOLOJS

BNA ENERJ GR SSTEMLER

ANKARA 2007

Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller; Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Karar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim materyalleridir (Ders Notlardr). Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda uygulanmaya balanmtr. Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmas nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir. rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulaabilirler. Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr. Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda satlamaz.

NDEKLER
AIKLAMALAR ............................................................................................................... ii RENME FAALYET-1 .................................................................................................3 1. HAVA HAT LE ENERJ GR...................................................................................3 1.1. Havai Enerji Hatlar ..................................................................................................3 1.1.1. Havai Enerji Hat Donanmlar ve zellikleri ......................................................4 1.1.2. Havai Hat letkenlerinin ekilmesi...................................................................27 1.2. Havai Hat ile Yap Enerji Girii Yapm ..................................................................30 1.2.1. Dam Direi ile Enerji Girii .............................................................................30 1.2.2. Duvardan Ak Konsol ile Enerji Girii ............................................................31 1.2.3. Duvardan Buat ile Enerji Girii ........................................................................31 UYGULAMA FAALYET...........................................................................................33 LME VE DEERLENDRME .................................................................................34 RENME FAALYET-2 ...............................................................................................37 2. YER ALTI HATTI LE ENERJ GR........................................................................37 2.1. Enerji Kablolar ve zellikleri.................................................................................37 2.1.1. Kablo ve letkenlerin Yap Elemanlar..............................................................37 2.1.2. Kablo retim Standartlar ................................................................................39 2.1.3. Yaltkan Cinsleri ve zellikleri ........................................................................39 2.1.4. Kablo Sembolleri ve Anlamlar (Harmonize Sistemde) .....................................40 2.1.5. Kablo Damar ve D Klf Renkleri...................................................................44 2.1.6. Kablo Seimi Kriterleri ....................................................................................46 2.1.7. Kullanm Yerlerine Gre eitleri, Yaplar, zellikleri ...................................54 2.2. Kablolarn Yer Altndan Denme Nedenleri...........................................................58 2.2.1. Yer Alt Enerji Hatlarnn stnlkleri .............................................................58 2.2.2. Yer Alt Enerji Hatlarnn Sakncalar...............................................................59 2.3. Yer Alt Kablosunun ekilme Yntemi ...................................................................59 2.3.1. Kablo Gzergahnn Belirlenmesi.....................................................................59 2.3.2. Yer Alt Kablolarnn Denme Yerine Tanmas ............................................60 2.3.3. Yer Alt Kablolarnn Deme Yerine Serilmesi ...............................................62 2.3.4. Yer Alt Kablolarnn Denme Yntemleri......................................................64 2.4. Yer Alt Hatt le Enerji Girii Yntemi ...................................................................71 2.5. Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii ......................................................................72 UYGULAMA FAALYET...........................................................................................74 LME VE DEERLENDRME .................................................................................75 MODL DEERLENDRME...........................................................................................77 CEVAP ANAHTARLARI .................................................................................................78 NERLEN KAYNAKLAR ..............................................................................................79 KAYNAKA ....................................................................................................................80

AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI 522EE0084 Elektrik Elektronik Teknolojisi Elektrik Tesisatlar ve Pano Montrl Bina Enerji Giri Sistemleri Bina enerji girilerinin, havai hattan veya yer altndan yaplmas ile ilgili, bilgi ve becerilerin kazandrld renme materyalidir. 40/24 Alan ortak modllerini baarm olmak. Bina enerji giri sisteminin montaj ve balantlarn yapmak. Genel Ama Her trl yerde TS ve uluslararas standartlara, artnamelere, Elektrik Tesisleri ve Kuvvetli Akm Tesisleri, Topraklamalar ve Gvenlii Ynetmeliine uygun ve hatasz olarak bina enerji giri sistem montaj ve balantlarn yapabileceksiniz. Amalar 1. Standart ve ynetmeliklere uygun, havai hat ile bina enerji giri sistem montaj ve balantlarn hatasz olarak yapabileceksiniz. 2. Standart ve ynetmeliklere uygun, yer alt hatt ile bina enerji giri sistem montaj ve balantlarn hatasz olarak yapabileceksiniz. Atlye ortam, takmhane, pano eitleri, kablo pabular, kablo soyma gereleri, havai hat iletkenleri, yer alt hat kablolar eitleri, montaj ara gereleri, anahtar takmlar, tornavidalar, pense, kablo pabu pensesi, izolebant, kablo kanallar, kablo ba ve spirali, topraklama elemanlar, malzeme kataloglar, baret, eldiven, l aletleri, projeksiyon, slayt, tepegz. Modln iinde yer alan her faaliyetten sonra, verilen lme aralaryla kazandnz bilgileri ve becerileri lerek kendi kendinizi deerlendireceksiniz. retmen, modl sonunda size lme arac ( test, oktan semeli, doru yanl, uygulama vb.) uygulayarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek deerlendirecektir. ii

SRE N KOUL YETERLK

MODLN AMACI

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

LME VE DEERLENDRME

GR GR
Sevgili renci, Bu modlmzde binalara enerji giri yntemleri ilenecektir. Modlmzde enerji giri yntemlerini yapabilmek iin havai hatlarn ve yer alt hatlarnn zellikleri incelenecektir. Elektrik enerjisinin retildii santraller ou zaman tketim blgelerinden uzakta kurulur. Bu bakmdan elektrik enerjisinin retildii yerlerden tketim blgelerine tanmas gerekmektedir. Gnlk hayatta pek ok kullanm alan bulunan elektrik enerjisinin iletim ve datmnn ekonomik bir ekilde yaplabilmesi, enerji alannda en nemli konulardan biridir. nceleri yalnz aydnlatma amalar iin kullanlan elektrik enerjisi daha sonralar pek ok alanda kullanlmaya balannca, iletim ve datm sistemlerinin nemi artmtr. Elektrik enerjisi genel olarak alternatif akmla tanr. Bununla birlikte baz zel durumlarda doru akmla da enerji tanmaktadr. Enerji iletimi ve datmnn gelimesinde en nemli adm, transformatrn bulunuu olmutur. Trafo yardmyla elektrik enerjisinin iletimi ve datm kolaylam, bu enerji daha ok kullanlr duruma gelmitir. Medeniyetin hzla gelimesi ile artan elektrik enerjisi istekleri daha byk gleri, tanacak gcn fazlal ise daha byk gerilimleri gerektirmitir. lkelerin ekonomik ve sosyal gelimelerinde elektrik enerjisinin ok byk katks vardr. lkelerin kalknmasndaki bu itici g, ne kadar ok yaygnlar ve ne kadar ok kullanlrsa kalknma da o kadar baarya ulam olur. Havai hatlara gre tesis masraflar daha pahaldr. letme glkleri de olmasna ramen kullanlmalar halinde avantajlar da vardr. Yol, cadde ve meydanlarn estetii bozulmaz. Direklere ve bunun getirdii donanmlara gerek kalmaz. Yol, cadde ve meydanlarn durumuna gre dz ya da kavis yapma olana vardr. Atmosferik (yldrm, frtna vb) etkilere maruz kalmaz. Yerleim sahalarnda can ve mal gvenlii asndan havai hatlara gre ok emniyetlidir. Elektrik enerjisi nasl ok nemli ise, enerjinin tanma ekli de ok nemlidir. Bu modlmzde elektrik enerjisinin nakil yntemlerinden olan havai hatlar ve yer alt hatlar tm ynleriyle incelenecektir. Bilinli ve ne istediini bilen bir toplum olmak iin ok almalyz. Teknik elemanlar olarak zellikle insan hayatn ilgilendiren konularda hassasiyet gstermeliyiz.

RENME FAALYET1 RENME FAALYET-1

AMA
Bu faaliyette verilecek bilgiler dorultusunda, uygun ortam salandnda, standartlara ve ynetmeliklere uygun olarak havai hat ile bina enerji girii montaj ve balantlarn yapabileceksiniz.

ARATIRMA
Bu faaliyet ncesinde konuyla ilgili aratrma ve gzlem yapmanz bilgileri daha rahat kavramanza yardmc olacaktr, yapmanz gereken aratrmalar unlardr. Havai hatlarn yararlar ve sakncalar nelerdir? Aratrnz. Binalara havai hattan enerji girii nasl yaplmaktadr? Aratrnz.

Aratrma ilemleri iin internet ortamn kullanabilir, elektrik malzemeleri satan i yerlerini, elektrik tesisat taahht firmalarn gezebilirsiniz. Ayrca kablo ve iletkenlerin rn kataloglarn inceleyebilirsiniz. Aratrmanz rapor haline getirerek arkadalarnza sununuz.

1. HAVA HAT LE ENERJ GR

1.1. Havai Enerji Hatlar
retilen elektrik enerjisinin en ekonomik metotlarla tketim alanlarna iletilmesi gerekir. Bunun iin en fazla tercih edilen yntem havai hatla iletimdir. Havai hat ile iletimin yer alt kablolar ile iletmeye gre avantajlar azdr, havai hat ile iletimde iletkenlerin ekilii dolaysyla ehrin estetiinde bir bozulma meydana gelir. Rzgr ve dier atmosfer artlarnn havai hatla iletimde etkileri vardr. Havai hattn tercih edili sebepleri genel olarak unlardr. Yer alt kablosu ile iletime gre maliyeti daha ucuzdur, dolaysyla daha ekonomiktir. Arza yerinin tespiti ve onarm daha pratiktir. lave elemanlar kullanarak tesisin kapasitesini artrmak her zaman mmkndr.

ekil 1.1: Elektrik enerjisinin havai hat ile iletim ve datm

1.1.1. Havai Enerji Hat Donanmlar ve zellikleri

Havai enerji hatlarnda kullanlan elemanlardan (donanmlar) direkler, travers ve konsollar, izolatrler, iletkenler incelenecektir. 1.1.1.1. Direkler letim ve datm hatlarnda kullanlan ve iletkenleri birbirlerinden belirli uzaklkta havada tutmaya yarayan ve hat boyunca uygun aralk ve ykseklikte yerletirilen ebeke donanmna direk denir. Yapldklar Malzemeye Gre Direk eitleri mal edildikleri malzemeye gre direk eitleri unlardr. Demir direkler: Her trl gerilim kademesinde kullanlabilen, demir elikten yaplm direklerdir. Demir direkler boyal- kaynakl (orta ve alak gerilimde kullanlan A ve kafes direklerde) ve galvanizli- cvatal (Yksek gerilim ve kimyasal etkilere maruz kalnan yerlerde kullanlr) olarak retilir. Yaplarnda I, U, L eklinde profiller kullanlr. Demir direklerin temellerine kesinlikle, ta, kum ve toprak doldurulmamal, sadece beton kullanlmaldr. Demir direkler aa direklere nazaran daha uzun mrl ve beton direklere gre de daha hafiftir. Demir direkler iletkenlerin her trl tertip ekline uygulanabilir. Herhangi bir sebeple meydana gelebilecek direk arzalarnn tamir edilmesi de kolaydr. Ancak beton direklere gre bakm ve iletme masraflar daha fazladr. Demir direklerde canllarn kmasn nlemek iin korkuluklar bulunur. 4

Demir direkler; Boru, A direk, kafes, putrel (pilon, atal) direk olarak eitlere ayrlr. Kafes ve putrel tip direkler yksek gerilimde, boru ve A tipi direkler de alak gerilimde kullanlr.

Resim 1.1: Pilon tipi demir direkler

Resim 1.2: atal tipi demir direkler

Resim 1.3: Boru tipi demir (galvanizli) direkler

Resim 1.4: Kafes tipi demir direkler

Resim 1.5: A tipi demir direkler

Boru tipi direkler, daha nce hazrlanan cvatal kalplara monte edilir. Ar olduklarndan genellikle vinlerle yerine montaj yaplr.

Resim 1.6: Boru tipi direin yerine montaj

Demir direk temellerndei, en kk ykseklie gre en az derinlik 150 cm olacaktr.

Resim 1.7: Putrel (pilon) direin ayaklarndan yerine tutturulmas

Demir direklerin avantajlar; Tepe kuvvetleri byktr, mrleri uzundur. Onarmlar kolaydr, paralara ayrlabildii iin tanmalar ve montajlar kolaydr. Demir direklerin dezavantajlar; Maliyeti yksektir ve bakmlar masrafl olup itina gerektirir. Kaak akmlara kar ok gvenli deillerdir, hava artlarndan etkilenir.

Beton direkler: imento, su ve katk maddelerinin uygun oranlarda kartrlmasyla elde edilen beton ile yksek dayanml elik tel veya elik ubuklarn kullanlmasyla elde edilir. Beton ve elik malzemenin gzeneksiz bir ekilde uygunluunun salanmas iin titreim (vibrasyon) veya savurma (santrifj) metodu uygulanr. Bu yntemle retilen direklere betonarme direk denir. Santrifj direklerin (SBA) iinin bo olmasna karlk, vibre direklerde (VBA) direk ileri doludur. Vibre beton direklerin kesidi dikdrtgen eklindedir, santrifj beton direklerin kesiti daire eklindedir.

Betonarme direklerin demir direklere gre en byk avantaj, hava artlarnda ve zellikle sanayi blgelerindeki zararl gaz ve buharlardan az etkilenmeleridir. Ayrca kullanlan demir miktarnn ayn ii gren demir direklere oranla az olmas (% 60) demir malzemeden tasarruf salar. Direin tepe kuvvetlerine dayanm, iinde kullanlan elik tellere baldr. Doa artlarndan pek etkilenmeyen beton direkler, dairesel kesitli ve konik ekilde yaplr. Beton direklerde kullanlan, izolatrlerin monte edildii traversler de betondan veya demirden yaplmaktadr.

Beton direkler tepe kuvvetine gre, 250 kgdan 3500 kga kadar yaplabilmektedir. Boylar 8 mden 26 mye, aplar ise 50 cmye kadar konik, bu aptan sonra ise silindirik ekilde yaplmaktadr. Genellikle orta ve alak gerilimlerde kullanlr. Ayrca yol aydnlatmalarnda da ska kullanlmaktadr. Orta ve alak gerilimde kullanlan santrifj beton direkler tepe kuvvetleri (letkenlerin ekme kuvvetleri ile rzar kuvvetleri ayn ynde varsaylr, bu iki kuvvetin direin tepesinde oluturduklar kuvvete, tepe kuvveti denir) ynnden; 1- 1,5- 3- 5- 7- 9- 13- 1719- 23- 27- 33- 35 ve 36 olmak zere toplam 39 deiik tipte imal edilmektedir. Bu rakamlar hem direk tipini, hem de direk tepe kuvvetinin % 1ini gstermektedir. rnein; 9 tipi direk denilince, tepe kuvveti 9x100=900 kg olan direk anlalr. Beton direklerin uzunluklar; 8- 8,5- 9- 9,5- 10- 11,5- 12,5- 13- 15- 16- 17- 19- 21- 2325- 26 m olarak retilir. Alak gerilim ebekelerinde en ok 9,30 ve 10 metrelik beton direkler kullanlmaktadr. Beton direklerin avantajlar; Beton direkler demir direklere gre daha ucuzdur, uzun mrldr, bakm istemez. Tepe kuvvetleri byktr, atmosferik olaylardan fazla etkilenmez. Kaak akmlara kar gvenlidir. Beton direklerin dezavantajlar; Krlgan olduklarndan, tanrken dikkatli olunmaldr. Ar olduklarndan tanmas ve montaj zordur.

Resim 1.8: Santrifj (SBA) yuvarlak tip beton direkler

Resim 1.9: ift santrifj beton direkler

Resim 1.10: Vibre tip (VBA) beton direkler

Beton direkler daha nceden hazrlanan temellere dikilir. Beton direkler dikilirken ar olduklarndan ok dikkat edilmelidir. Beton direk temellerinde, en kk ykseklie gre en az derinlik 120 cm olacaktr.

Resim 1.11: Santrifj direk (SBA) ve temeli, vibre direk temeli ve dikilmesi

Aa direkler: Kknar, ard, karaam, ladin gibi aalardan yaplan direk eididir. Hava artlarndan ve haerelerden olumsuz etkilendikleri iin zel ilemlere tabi tutulur. Bu ilemler aa diree bakr slfat emdirmek veya katranlamaktr. Mekanik dayankllk, aa direkler iin snrldr. Bu sebeple direkler aras uzaklk ksa seilmeli ve hattn gerilimi yksek olmamaldr. Aa direklerin yksek gerilim tamada kullanlmamas doru bir hareket olur. Kk yerleim merkezlerinde hala aa direkler enerji tanmasnda kullanlmaktadr.

Aa direklerin temeline beton dklmez. Ta ve toprakla temel sktrlarak direk dikilir. Eer temele beton dklr ise diree gelen tepe kuvvetlerinde direk, temel st noktasndan krlabilir. Ayrca direin dibi zamanla ryebilir. Bunu nlemek iin enjeksiyonla direk diplerine (temele) ilalama yaplmaldr. Eer direk temeline beton dklrse, direin temelini bir miktar amak ve ilalamak mmkn olmaz. Aa direkler, normal tayc ve kede tayc direk olarak kullanlr. Yamur ve kar sularnn diree zarar vermesini ksmen de olsa nlemek iin, direk tepesi 45 derece al olarak kesilir. Standart aa direk boylar, 8- 8,5- 9- 9,5- 10- 10,5- 11- 11,5- 12- 12,5- 1313,5 metredir. Aa direkler zerinde iletkenlerin tanmas iin, izolatrler dorudan diree taklabilir veya direkler zerine monte edilen konsollara sabitlenen izolatr yardmyla tanr. Aa direkler dikildikten sonra payanda veya elik halatlarla desteklenmelidir. Aa direklerin avantajlar; Ucuzdur, hafiftir, esnektir, tanmalar ve dikilmeleri kolaydr. Boyama masraflar yoktur, kaak akmlara kar daha gvenilirdir. Aa direklerin dezavantajlar; mrleri ksadr, tepe kuvvetleri azdr. Esnek olduklar iin salglar (fle) deiebilir. Yldrm dtnde yanabilir. Yksek gerilimlerde kullanlmaz. Aa direkler, elik tel veya payanda (dayanak ) ile takviye edilmelidir.

Resim 1.12: Aa direkler (payandal-dayanakl) ve ift aa direk

10

Aa direkler iin temeller, zeminden balayarak ykseklii 8 metreye kadar olan direklerde derinlik 130 cm, 8 metreyi geen her bir metre iin bu uzunlua 10 cm eklenecektir.

ekil 1.2: Aa direk temelleri

Aa direklerin temeline beton dklmez. Ta ve toprakla temel sktrlarak direk dikilir. Eer temele beton dklr ise diree gelen tepe kuvvetlerinde direk, temel st noktasndan krlabilir.

Resim 1.13: Aa direklerin dikilmesi ve koruyuculu direk

Aa direklere ayakklar ile klr ve zerinde almada mutlaka emniyet kemeri taklmaldr.

Resim 1.14: Aa direk zerinde alma (emniyet kemerli)

11

Aa direkler yeterli kontrolleri yaplmazsa tehlikeli durumlara sebebiyet verebilir.

Resim 1.15: Aa direklerin sakncalar

Kullanm Yerlerine Gre Direk eitleri

Direkler kullanm yerlerine gre; durdurucu, kede durdurucu, tayc, kede tayc, nihayet, branman, tevzi ve geit direkleri olarak eitlere ayrlr. Durdurucu direkler: Enerji nakil hatlarnn dorusal olarak getii yerlerde, iletkenlere gelen gerilme kuvveti durdurucu direklerle temin edilir. Enerji nakil hatlarnda, genellikle 7 tayc direkten sonra 1 durdurucu direk kullanlmas uygundur.

ekil 1.3: Durdurucu (D) direk

Kede durdurucu direkler: Enerji nakil hava hatlarnn ke noktalarnda kullanlan ve ayn zamanda durduruculuk grevi yapan direklere denir. Dz dorultuda giden hattn, byk sapmalarnda kullanlan direklerdir.

ekil 1.4: Kede durdurucu (KD) direk

Tayc direkler: Hava hatlarnda durdurucu direkler arasnda iletkeni tamak, yani iletkeninin arln tutmak amacyla kullanlan direklerdir.

12

ekil 1.5: Tayc direkler

Kede tayc direkler: Dorusal olarak giden hattn, yn deitirdii yerlerde (kk sapmalarda) kullanlan direklerdir.

ekil 1.6: Kede tayc direk

Nihayet direkleri: Enerji nakil hatlarnn balang ve sonunda kullanlr. Hattn tek tarafl toplam gerilme kuvvetine dayanabilecek durumda olan direklerdir. Branman direkleri: Hava hatlarnda tayc ve kede tayc durumda olan direklerden bir veya iki ynde kol hatt ayrlyorsa bu durumdaki tayc ve kede tayc direklere branman direkleri denir. Tevzi direkleri: Enerji nakil hava hatlarnda ikiden fazla nihayet ba ile bal olan hatlarn tevzi edildii yani kollara ayrlarak datmnn yapld direklere denir. Direkteki hatlardan kesiti en byk olan hat, ana hat olarak kabul edilir. Bunun dnda kalan dier hatlar bu ana hattn birer branman (dal) veya kolu durumundadr. Ana hatlarla bu direklere kadar gelen enerji, bu direkten ayrlan branmanlarla daha kk kapasiteli enerjiler halinde datlr.

ekil 1.7: Direklerin yerleimi

Geit direkleri: Geit mesafesi uzun, nehir, boaz, kanal, kara yolu gibi yerlerden geilerde (atlamalarda) kullanlan direklerdir.

13

1.1.1.2. Travers ve Konsollar Travers ve konsollar ayr ayr inceleyelim. Traversler

Enerji nakil hatlarnda kullanlan iletkenleri birbirinden ve direkten, belli bir mesafede tutmaya ve tamaya yarayan, beton veya demirden yaplan elemanlardr. Havai hatlarda iletkenlerin izolatre balanmas ve izolatrlerin de direklere tespit edilmesi iin traversler kullanlr. Travers seiminde baz unsurlarn gz nnde bulundurulmas gerekir. Bu hususlar; letken says letkenin gerilme kuvveti ve arl zolatr ve direk tipi letme gerilimi Tesisin kurulu yeri Traverslerin says iletkenlerin tertibindeki durumuna ve direin tayc, ke, durdurucu, nihayet, branman veya tevzi direi oluuna gre deiir. elik kafes direklerde olduu gibi beton direklerde de hava hatlarnn izolatre balanmas ve izolatrlerin de direklere tespit edilmesi iin beton traversler kullanlr. Bir beton direkte kullanlacak travers says, tekil edilen hattn iletken tertibine ve direin tipine baldr.

ekil 1.8: Beton direk ve demir direk traversleri

14

Resim 1.16: Direklerde beton, demir ve aa traversler

Konsollar

Elektrik enerjisinin iletim ve datm hava hatlarnda kullanlan demir ve beton direklerde izolatrleri tespit etmek iin konsollar kullanlr. Konsollar tayc, durdurucu, nihayet direkleri iin ayr ekil ve yapda olur. Betondan ve demirden yaplabilir.

Resim 1.17: Direklerde demir ve beton konsollar

1.1.1.3. zolatrler Enerji nakil hava hatlarnda kullanlan iletkenlerin, direklere tespitine yarayan, iletkenleri hem tamaya hem de toprak ile dier iletkenlere kar izole etmeye yarayan ebeke malzemelerine izolatr denir.

15

Yapldklar Malzemeye Gre zolatrler

zolatrler elektrik akmna kar direnci ok byk ve yksek derecedeki scakla dayankl porselen, cam, epoksi reine ve silikondan yaplr. Porselen izolatrler: Sert porselenden yaplan izolatrlerin yap maddeleri, % 50 kaolin, % 25 feldspat ve % 25 kuvarstr. zolatrn dielektrik dayanmn artrmak iin, ince bir sr (porselen) tabakasyla kaplanarak yzeyinin przsz olmas salanr. Yzeyin przsz olmas, kirlenen izolatrlerin yamur sularyla kolayca temizlenmesine yardmc olur. Porselenin dielektrik dayanm 60- 70 kV/cm dir ve cama gre azdr.

Resim 1.18: Porselen izolatrler

Cam izolatrler: Yapm malzemesi kalsiyum silikat ile sodyum silikat ergitilerek karm haline gelirse adi cam elde edilir. Adi cama baka maddeler de katlarak izolatrlerde kullanlan dayankl cam elde edilir. Dielektrik dayanmlar 140 kV/cm dir ve porselene gre daha fazladr. Maliyetleri ucuzdur. Saydam olduklarndan krk ve atlaklar kolayca grlebilir.

Cam izolatrlerin termik genlemeleri, porselen izolatrlere gre daha kk olduundan, ortam ssnn deimelerinde fiziki zarar grme olasl azdr. Nem, cam izolatr zerinde porselene gre daha abuk younlar, bu da cam izolatr zerinde pisliklerin toplanmasna ve kaak akmlara neden olur. Cam geiren bir madde olduundan, gne nda daha az snr, porselen izolatr daha ok snr.

16

Resim 1.19: Cam izolatrler

Epoksi reine ve silikon izolatrler: Bu tip izolatrler isimlerinden de anlald gibi reine karm ve silikon maddelerinden yaplr. Bina iinde ve panolarda kullanlr.

Resim 1.20 : Epoksi reine ve silikon izolatrler

Kullanm Yerlerine Gre zolatrler

zolatrler kullanld yerlere gre; mesnet, zincir ve geit izolatrleri olmak zere eitlere ayrlr. Mesnet izolatrleri: Enerji nakil hatlarnn ve baralarn, monte edilecekleri yerlere dememelerini salayan izolatrlerdir. i dolu veya bo, d yzeyi kntl veya etekli silindir eklinde porselen, cam veya epoksi gvdeden meydana gelir. 35 kVye kadar bir eleman halinde, daha byk gerilimlerde ise birka elemandan meydana gelecek ekilde dahili ve harici tiplerde imal edilir. zolatr balca be ksmdan oluur: o Gvde: letkenin ve mesnet demirinin tutturulduu ksmdr. o Tutturma yuvas: zolatr demirinin izolatre tesbit edilebilmesi iin alan dz veya vidal ksmdr. o Siper veya etek (damlalk): zolatrn elektriksel direncini artrmak iin gvdeye yaplm bir veya birden fazla kanatlardr. o letken yuvas: zolatre balanacak iletkenlerin yerletirilmesi iin yaplm yuvalardr. o Tutturma demiri ( izolatr demiri ): zolatr direk veya konsol (travers) zerine tesbit etmeye yarayan demir aksamdr. 17

ekil 1.9: Mesnet izolatr ve montaj demiri

zolatrler konsollara ve traverslere, izolatr demirleri yardmyla tutturulur. zolatr demiri vidal veya vidasz olarak izolatrlere irtibatlandrlr. Vidasz olanlarnda dolgu maddesi olarak imento veya kurun kullanlr. (Resim 1.21- 22- 23e baknz.)

Resim 1.21: Mesnet tipi izolatrler ve montaj demirleri

18

Resim 1.22: Mesnet tipi izolatrlerin montaj

Kk boyutlu olanlar alak gerilimde kullanlr ve bunlara fincan tipi izolatrler de denilmektedir. 1 kVn zerindeki gerilimlerde VDH tipi izolatrler kullanlr. Fincan tipi izolatrler ara izolatr (N60, N80, N95 sembolleri ile anlr), hat sonu veya balangc izolatr diye iki snfa ayrlr. ekilecek hava hatt iletkeni izolatr fincannda bulunan oyua oturtulur ve bir ba teli ile ya da zel bir kelepe ile skca tespit edilir.

Resim 1.23: Fincan tipi ( N60- 80- 95 ) mesnet izolatrler ve montaj demirleri

Resim 1.24: Fincan tipi (N60- 80- 95 ) mesnet izolatrlerin montaj

19

Zincir (ask tipi) izolatrleri: Bu tip izolatrler, birok izolatr eleman birbirine taklarak elde edilir. Kullanlaca blgenin iklim durumuna gre porselen ve camdan yaplr. letkeni askya ald iin ask tipi izolatr veya bir zincir meydana getirdii iin zincir tipi izolatr ad verilir. Zincir tipi izolatrleri elde etmede kullanlan birbirine taklabilen tek izolatre izolatr eleman denir. zolatr eleman balkldr, balkl izolatrlerde porselen gvdenin st ksm dkme demirden yaplm bir balk ile korunmutu
1.Kopilya takma yuvas 2.Top pimi takma yuvas 3.elik apka 4.Cam-porselen isolator 5.imento-kurun dolgu 6.Nem setleri(damlalk) 7. elik dkm top pim

2 3 4 5

6 7

ekil 1.10: Zincir tipi izolatr yaps

20

Her izolatr elemannn alt ksmnda, yuvarlak ekilde yaplm pim, st ksmnda ise bu pimin geebilecei yuva bulunur. Bu aparatlar yardmyla izolatr zincirini oluturan elemanlar birbirine eklenir. Zincir izolatrler enerji nakil hatlarndaki tayc direklerde ask, durdurucu direklerde gergi eklinde kullanlr. (ekil 1.11.e baknz)
Kopilya

Yayl

Yaysz

Normal tip

Sis tipi

ekil 1.11: Zincir tipi izolatr eitleri ve balant paralar

Resim 1.25: Zincir tipi izolatrlerin montaj

Geit izolatrleri: Bina iinden darya veya baralara, ayn zamanda bina dndan da ieriye enerji geilerinde kullanlan izolatrlerdir. Yap olarak mesnet izolatrlerle ayn zellii tar. Cam, porselen, epoksi ve silikondan yaplr. En basit geit izolatr, iinden bir iletken geen yaltkan borudur. D tarafta borunun orta ksmnda bir madeni flan bulunur. Bu flan yardmyla boru aygta veya duvara tespit edilir. Gerilimin byklne gre boyutlar deiir.

21

Resim 1.26: Geit izolator paralar ve montaj

zolatr seiminde hattn karakteristii kadar hattn bulunduu blgenin (deniz kenar, demir elik ve imento fabrikalarnn vb.) kirlilik oran da dikkate alnr. Bu tr blgelerde gerilim seviyesi iletme geriliminden yksek izolatrler kullanlabilecei gibi sis tipi izolatrler de kullanlr. 1.1.1.4. Havai Hat letkenleri Elektrik enerjisini, direkler zerinde tayan hatta hava hatt veya havai hat, kullanlan iletkenlere ise hava hatt iletkenleri (havai hatt iletkenleri) denir. Havai Hat letken Seimi Kriterleri

Havai hatlarda kullanlan iletkenlerin grevlerini iyi bir ekilde yerine getirebilmesi iin baz zelliklere sahip olmas gerekir. Eer iletkenlerin sahip olduklar kriterler nceden bilinirse gerilimin byklne ve hattn zelliine gre iletkenlerin seilmesi daha isabetli olur. letkenlerin seilmesinde dikkat edilmesi gereken kriterler unlardr. letkenlik: Havai hatlarda kullanlacak iletken malzemenin, ok iyi iletkenlie (geirgenlie) sahip olmas gerekir. nk, iletim ve datm srasnda hatlardaki g kaybnn en az olmas istenir. letkenlik veya geirgenlik, kullanlan metalin cinsine gore deiir. Gm ok iyi iletken olmasna ramen pahal olmas nedeni ile tercih edilmez. Elektrik enerjisinin iletim ve datmnda bakr ve daha ok alminyumdan yaplan iletkenler kullanlr. Mekanik dayanm: Havai hatlarda kullanlan iletkenler d tesirlerin etkisinde kalrlar. Kar, buz, rzgar, scak ve souk havann etkisinde bulunan iletkenler tm bu olumsuz artlara dayankl olmaldr. letkenlerin mekaniksel olarak dayankll rgl alminyum tellerin i ksmnda ve orta yerinde bulunan galvanizli elik tellerle salanr.

22

Isya kar dayanm: zerinden akm geen bir iletken snr, ayrca scak havalarda da iletkenlerin ss artar. letkenin bu s art sonucu boyu uzar ve sarkma olur. Alminyum iletkenler havadaki hafif bir rzgarla bile souyabilir. Ancak rzgar olmad ve hava scakl fazla olduu zaman iletkendeki uzama miktar fazla olur. letken ap: Alminyum iletkenler bakr iletkenlere gre daha az iletken olduundan aplar daha fazla olur. letken ap bydnde iletkene gelen buz yk, rzgar yk ve gerilme kuvveti daha byk olur. Bu durum iletkenin mekanik dayanmn olumsuz etkiler. Mekanik dayanmn azalmas, zellikle kar ya fazla olan blgelerde, iletkenlerin kopmasna ve ksa devrelere neden olmaktadr. zgl arlk: letkenlerin mekanik olarak zorlanmasna zgl arlnn etkisi byktr. Bu nedenden dolay hava hatlarnda kullanlan iletkenlerin zgl arlnn kk olmas gerekir. zgl arlnn kk olmas ile direk ve hava hatt donanm malzemelerinde maliyet azalr. Sehim: Direkler arasna ekilen havai hat iletkenleri kendi arl nedeni ile sarkar. Gerilmi olan iletken ularnn bal olduu iki izalatr arasndaki varsaylan doru izgi ile iletkenin en ok sarkt yer arasndaki uzakla fle (sehim) denir.

ekil 1.12: Sehim (fle)

Yaplarna Gre letken eitleri

Elektrik enerjisinin iletim ve datm iin kullanlan ve iletkenlik zellii yksek olan metallerden yaplm tellere iletken denir. letkenler tayacaklar gcn byklne, hat geriliminin alak veya yksek oluuna gre eitli kesitlerde ve yaplarda seilir. Seilecek iletkenin tipi tespit edilirken elektrik enerjisinin tanmasnda elektriksel etkilerin olduu gibi mekaniksel yaps da dikkate alnmaldr. Hava hatlarnda kullanlan iletkenler, masif tel yani ii dolu som tel ile masif rgl bakr veya alminyum tellerden yaplr. Masif telden yaplan iletkenler bir cins malzemeden ve ii dolu bir tek tel halinde 10 mm kesite kadar retilir. Baz zel durumlarda 16 mm kesitinde de yaplr. 23

Masif iletkenlerin kesitleri bytldnde montajda, tamada ve kangal haline getirilmelerinde problemler kmaktadr. Bunu nlemek iin masif rgl iletkenler yaplmaktadr, ayn veya ayr cins iletkenlerin birbiri zerine sarlmasyla elde edilir. Yaplarna gre iletkenlerden; rgl iletkenler ve alpek iletkenlerin zelliklerini inceleyelim. Bakr rgl iletkenler: Bakr iletkenler kopmaya kar dayankl ve elektriksel geirgenliinin yksek oluu sebebiyle tercih edilir. Kopmaya kar dayankl olmalar iin souk haddeden geirilmi bakr kullanlr. Elektriksel geirgenliinin yksek oluu ve mekanik dayanmnn fazla olmasna ramen, pahal ve ar olmalar nedeniyle pek tercih edilmemektedir.

Resim 1.27: Bakr rgl iletken

Alminyum rgl iletkenler: Havai hatlarda kullanlan alminyum iletkenler bakra gre 3te 1 arlkta ve daha ucuzdur, fakat alminyumun iletkenlii ise bakr telin % 61i kadardr. Bu nedenle ayn gcn alminyum iletken ile tanmas halinde bakra gre kesitinin 1,6 kat olmas gerekir. Alminyumun 1 mm sinin kopma dayanm 18 kg/mm dir. Bu nedenle bakra gre az gerilme ile ekildiinden, sehimin fazla olmasna ve direk boylarnn yksek olmasna sebep olur. Bu zelliinden dolay alminyum iletkenler ksa aralkl hatlarda, alak gerilim ebekelerinde ve datm hatlarnda kullanlr.

Resim 1.28: Alminyum rgl iletkenler

24

Alminyum rgl iletkenlerin erime noktalar dktr ve alkali svlara kar dayankll azdr. Alminyum rgl iletkenlerin bu sakncalarna kar zerindeki oksit tabakas, iletkeni tuzlu deniz havasna kar korur. Bakr iletkene gre daha az buz tutar ve daha fazla elastiki zellie sahiptir. Alminyum rgl iletkenlerin baz mahsurlarn nlemek iin alminyuma baka maddeler katlarak deiik alminyum iletkenler elde edilir. Bunlarn en ok kullanlan aldrey iletkendir. elik zl alminyum iletkenler: Alminyum rgl havai hat iletkenlerinin orta ksmna elik rgl teller yerletirilerek kopma dayanm artrlmtr. elik zl alminyum rgl iletkenlerinin (St-Al) yapsnda, ortada galvanizli elik damar ve etrafnda alminyum tabakalardan oluur.

Resim 1.29: elik zl alminyum iletken (St-Al)

elik zl alminyum iletkenlerde ortadaki galvanizli elik gbek iletkenin dayanmn artrdndan, kopma dayanm alminyum rgl iletkene gre daha byktr (30 kg/mm). Dolaysyla elik zl alminyum iletkenler (St-Al), alminyuma gre 1,66 kat (30/18=1,66) daha dayankldr. Bu nedenle daha yksek gergi ile direkler arasnda gerilebilme zelliine sahiptir. Bakr rgl iletkenlere gre daha hafif, alminyum rgl iletkenlere gre de arl fazla deildir. Alpek iletkenler: nceleri iletken olarak bilinen ve kullanlan bakr, gnmzde yerini alminyuma brakmaktadr. Gnmzde plak iletkenli hatlar ile yer alt kablolu tesisler yine ekonomik ve teknik nedenlerle rekabet durumundadr. Teknik bakmndan plak iletkenler ile yer alt kablolar arasna girebilecek bir yapya sahip olan ask telli plastik yaltkanl hava hatt kablolar geni bir kullan alan bulmutur. Bu tip kablolar Finlandiya standard SFS 2200 ve Trk standard TS 11654e uygun olarak retilmektedir. Ekonomik deerinin plak iletkenler ile yer alt kablolarnn arasnda olmasnn kantlanmasyla da kent ve yerleim blgelerinde kullanm alan bymtr.

Resim 1.30: Alpek iletken

25

Alpek tipi hava hatt iletkenlerinde (kablolarnda) , plastik yaltkanl (PE- polietilen) alminyum faz iletkenleri, plak ntr toprak iletkeni etrafnda bklerek sarlmtr. Faz iletkenleri, dzgn yzeyli, sktrlarak yuvarlatlm alminyum tellerden meydana gelir. 16 mm ye kadar bir tel (som) ve 25- 70 mm ye kadar sktrlarak yuvarlatlm 7 telli olarak yaplr. Faz iletkenleri, yaltm boyunca uzanan kabartma izgileri ile belirtilmitir. ki kabartma izgisi birinci faz, izgi ikinci faz, drt kabartma izgisi ise nc faz belirtir. Kopma dayanm 12,2 kg/mmdir. plak ntr ask teli, alminyum alamndan sktrlarak ve dzgn yzeyli olarak yaplmtr. Ntr ask telinin kesiti, faz iletkenlerinin bir st kesitine eittir. Ask teli btn yk ve gerilmeleri tar. Ayrca 16 mm aydnlatma faz iletkeni eklenebilir. Alpek kablolarn stnlkleri; Faz iletkenlerinin yaltlm olmasndan dolay, dikkatsizce iletkenlere deilmesinde oluabilecek kazalar ve kaak elektrik kullanm nlenmi olur. Alpek kablolarn ntr iletkeninin plak oluu, fazlar ile karmalarn nler, tesis ve tamir esnasnda yanlmalara ve lmcl hatalara imkn vermez. Alpek kablolu sistemler kullanlarak plak iletkenli hatlara gre direk boylarnn ksalmas, 4 plak iletken iin gerekli balant malzemesi ve ekimi yerine tek balant ve ekim neticesi tesislerin maliyetinde tasarruf salanr. letme ve bakm masraflar, plak iletkenlere gre daha azdr. Alpek kablolar evre dostu olup aa kesilmelerini (iletkenlerin aalara demesinden dolay oluan ksa devrelerden dolay) en alt dzeye indirir. Alpek kablo tesis edilmi direkler zerine, birden fazla kablo tesis edebilme olana, daha sonralar gerekecek mevcut ebeke takviyelerinde ok byk bir kolaylk, imkn ve ekonomi salar. Alpek kablolar, yksek gerilim ve telefon hat kablolar ile beraber ayn direkler zerinde tesis edilebilir. plak iletkenlerde, rzgr etkisi ile oluan kamlanmadan dolay ska oluan ksa devre arzalarna imkn vermez. letken Balant Elemanlar

Normal artlarda alminyum iletkenlerin yzeyleri gri renkte ve son derece az elektrik geirgenlii olan bir oksit tabakas ile kapldr. ki iletkenin birbirine balanmasnda nce oksit tabakas tamamen ve srekli olacak ekilde ortadan kaldrlmaldr. Dolaysyla balant elemanlar bu prensibe gre imal edilmelidir. Btn balant ve ek malzemeleri ek yerindeki oksit tabakas engelini yok edebilecek kadar skma basnc devaml salanmaldr. Bunun sonucunda ek yerinde meydana gelebilecek tehlikeli snmay nleyerek uzun sre kullanlabilir olmas gerekir. Havai hat iletken balant ve ek malzemeleri unlardr. Cvatal klemensler: Cvatal klemensler yeterli ve gerekli mekanik dayankll salayacak ekilde zel alminyum alamdan imal edilmektedir. Al- Cu klemens, alminyumdan bakrla ek almak iin 26

kullanlr. ( TKB A 40 B25 klemens; 40 mm alminyum, 25 mm bakr eklemek iin kullanlr.)

Resim 1.31: Cvatal klemensler ( bakr ve alminyum)

Bkme boru ekler: Alak gerilim elektrik ebekeleri tesis edilirken alminyum iletkenlerin eklenmeleri gerekli olduu hallerde bkme boru ekleri kullanlmaldr. 100 mm kesite kadar olan iletkenler bkme boru ekleri ile eklenir. Kullanlacak bkme boru eklerinin elektriksel iletkenlii yksek, alminyumdan imal edilmi olmas gereklidir.

1.1.2. Havai Hat letkenlerinin ekilmesi

Havai hat iletkenlerinin, iki trl olduu daha nce belirtilmiti, hatrlaynz. Bunlar plak ve yaltkanl alminyum iletkenlerdir. Alak gerilim havai hatlarnda ekilecek iletken trne gre, ekim yntemi ve kullanlacak donanmlar deiiklik gsterir. plak iletkenli hatlarda faz iletkeni ve ntr iletkeni ekilecektir. Bu iletkenler iin travers, konsol, izolatrler uygun olarak seilmelidir (letken apna uygun). letkenler arasnda uygun mesafeler braklmaldr. Ayn direk zerinde hem yksek gerilim hatt hem de alak gerilim hatt bulunabilir. Byle durumlarda iki hat arasnda uygun mesafeler braklmaldr. Travers ve konsollar binalara doru deil, yol tarafna doru bakacak ekilde monte edilmelidir. Bylece binalardan enerji hatlarna deme riski azaltlr. letkenler ekilirken zedelenmemesine dikkat edilmelidir. letkenler makaralarndan ekilmelidir. letkenler izolatrlere uygun yntemle ve skca balamaldr. letkenler kontroll bir ekilde makaradan boaltlarak herhangi bir yere srtmeden, diree aslm makaralara alnarak ekilmelidir. Monte edilmi izolatre ba yapmadan nce izolatr silinmeli, atlak ve krk olup olmad kontrol edilmelidir. letkenleri germek iin AGde kapma dediimiz gergi takmlar kullanlr. Daha byk kesitli iletkenlerde trifor (hat ekme arac) kullanlr. letkenler salg (sehim) verildikten ve iki durdurucu direkte izolatre durdurucu ba ile balandktan sonra aradaki tayc direklerde mesnet izolatrlerinin yan veya st yuvasna tayc bala balanr. zolatr balar bittikten sonra durdurucu direklerde atlama balantlar (Camperler) yaplr.

27

letken ekimi esnasnda gevek kalm bir ba veya iletken zedelenmesi, ku gz yaplmas liflerin kopmas ileride arzalarn domasna sebep olur. Hattn iletilmesi esnasnda sk sk kesintiler meydana gelir. yi sklmam bir klemens, iyi yaltlmam bir topba veya kt bir ek hattn verimini ve gvenirliliini drr. Hat gzergah da iletken ekimi kadar nemlidir. Kesilmemi aalar, fazla sayda a vermeler, yoldan uzak ve ulam zor bir gzergahn seilmesi hattn iletme ve bakmn zorlatrr.

Resim 1.32: Ask halatnn iletkene balanmas, ekilmesi ve trifor

Resim 1.33: letkenin diree ekilmesi

28

Resim 1.34: letkenlerin izolatre balanmas

ALPEK kablolar, izolatrl veya izolatrsz montaj sistemlerine gre yaplarna uygun olarak retilmi zel montaj malzemeleri ile tesis edilir. ALPEK kablolarn hafif olmas pek ok yerde insan gc ile ekme imkn verir. Faz yaltkanlarnn ve plak ntr ask telinin ekim srasnda zedelenmemesi iin sivri ta ve travers gibi sert paralara, dikenli tellere, youn ve yeni gbrelenmi toprak zemine temas etmemesi salanmaldr. ALPEK, genel olarak branmanlarda plak alminyum iletkenler iin kullanlan paralel oluklu veya bimetalik klemensler kullanlr. ALPEK kablo branmanlar iin zel gelitirilmi, dili klemens (TKPYK-AB 95) kullanlmas halinde kablo yaltkannn soyulmas, temizlenmesi, macunlanmas, yaltkan bir kutu ile kapatlmas gibi ilem ve klemense ihtiya yoktur. Gerekli emniyet tedbirleri alnarak gerilim altnda, ebeke gerilimi kesilmeden bakr veya alminyum iletkenli branman kablolarna balant yapmak mmkndr.

29

Resim 1.35: Alpek iletkenlerin klemensle eklenmesi

Resim 1.36: zolatre iletken balant yntemi

1.2. Havai Hat ile Yap Enerji Girii Yapm

Bina iinde yaplan tesisatn, elektrik enerjisi ihtiyac iin bina dndaki elektrik datm ebekesine balanmas gerekir. Havai hat ile enerji girii, enerji datm ebekesinin binaya en yakn olan direinden alnarak binaya tanr. Enerji girii ad verilen bu balant ekillerinden havai hat ile enerji girii, trl yaplmaktadr. Dam direi ile enerji girii, duvardan ak konsol ile enerji girii, duvardan buat ile enerji giriidir.

1.2.1. Dam Direi ile Enerji Girii

zellikle mstakil ve tek daireli evlere enerji almak iin kullanlan sistemdir. Binann atsna dam direi ad verilen, iki parmak standardnda ve zeri galvaniz kapl boru, bina zerinde 2 metre kalacak ekilde yerletirilir. Borunun st ksm, yamur ve kar suyunun girmemesi iin eri veya apkal yaplrken, izolatrlerin betonlanarak taklmas iin travers kaynatlr.

30

ekil 1.13: Dam direi ile enerji girii

1.2.2. Duvardan Ak Konsol ile Enerji Girii

Bu sistem genellikle iki ve katl binalarda uygulanmaktadr. Kebentten konsol yaplarak elektrik direi seviyesindeki duvar d yzeyine balanr. Gnmzde emsiye sigorta kullanmak yasak olduundan, konsol zerinde yalnzca iki veya drt adet izolatr bulunur. Ahap binalarda izolatrlerin bulunduu vidal konsollar uygun aralklarla aaca vidalanarak salamlatrlr.

ekil 1.14: Duvardan ak konsol ile enerji girii

1.2.3. Duvardan Buat ile Enerji Girii

Duvar yzeyinden ak konsolla enerji almak grnt kirlilii oluturduundan ve emniyetli olmadndan kk yerleim merkezleri dnda tercih edilmemektedir. Bunun yerine duvara, sva st veya sva alt yerletirilen PVC sigortal kofreler kullanlmaktadr.

31

ekil 1.15: Duvardan buat ile enerji girii

32

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

lem Basamaklar neriler zolatre iletken bala nts Alak gerilimde kullanlan N 80 tipi izolatr yapnz. seiniz. zolatr boyutlarna uygun alminyum iletkeni seiniz. letkeni izolatr kafasnn yanndaki yara balayacanz unutmaynz. zolatr balant iletkenini skca birka defa dolayarak balaynz. letkenin gevek kalmas tehlikeli durumlar oluturabilir. Balant yaparken mutlaka eldiven kullannz. Ek iin al- cu klemens seiniz. Alminyum iletkenini Ekleyeceiniz iletkene uygun boyutlarda klemens klemensle ekleyiniz. seiniz. Ek yapmadan nce iletkeni temizleyiniz. Klemens vidalarn gevetiniz, iletkenleri klemense yerletiriniz. Klemens cvatalarn uygun ekilde sknz, unutmaynz ki, gevek eklemeler ark oluumuna sebebiyet vermektedir. Ek yapma ileminde mutlaka eldiven kullannz. lemlerinizde i gvenlii tedbirlerine uyunuz. Balantlarnz enerji altnda kesinlikle yapmaynz. lemlerinizde uygun el ve g aletlerini kullannz.

33

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

A. OBJEKTF TESTLER (LME SORULARI)
Aada bu renme faaliyetiyle ilgili bir test yer almaktadr. Aadaki sorularn cevaplarn doru veya yanl olarak deerlendiriniz.

1.

Havai hatlarn yer alt hatlarna gre maliyeti ucuzdur. Uygun cevabnz iaretleyiniz. DORU YANLI.. Havai hatlarda arza yerinin tespiti ve onarm zordur. Uygun cevabnz iaretleyiniz. DORU YANLI.. Aadakilerden hangisi demir direk eidi deildir. Uygun cevabnz iaretleyiniz. A) Boru direk B) A direk C) Kafes direk D) Vibre direk E) Putrel direk Aadakilerden hangisi demir direklerin avantajlarndan deildir. Uygun cevabnz iaretleyiniz. A) Tepe kuvvetleri byktr B) mrleri uzundur C) Onarmlar kolaydr D) Montaj kolaydr E) Maliyeti yksektir Santrifj beton direklerin ii botur. Uygun cevabnz iaretleyiniz. DORU YANLI.. Beton direklerin tepe kuvvetleri byktr. Uygun cevabnz iaretleyiniz. DORU YANLI.. Aa direklerin temeline beton dklr. Uygun cevabnz iaretleyiniz. DORU YANLI.. Kede tayc direkler hattn kk sapmalarnda kullanlr. Uygun cevabnz iaretleyiniz. DORU YANLI.. Porselen izolatrlerin dielektrik dayanm cam izolatrlere gre azdr. Uygun cevabnz iaretleyiniz. DORU YANLI.. 34

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

Masif tel (ii dolu) iletkenler zel durumlarda 16 mm kesitine kadar yaplr. Uygun cevabnz iaretleyiniz. DORU YANLI..

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete dnerek tekrar ediniz. Tm sorulara doru cevap verdiyseniz dier faaliyete geiniz.

35

B. UYGULAMALI TEST

MODL ADI: BNA ENERJ GR RENCNN SSTEMLER UYGULAMA FAALYET: zolatr ADI SOYADI:. balants ve iletken ekleme SINIF VE NU:. AIKLAMA: Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz becerileri EVET ve HAYIR kutucuklarna (X) iareti koyarak kontrol ediniz. Deerlendirme ltleri Uygun izolatr ve iletkeni seebildin mi? letkeni izolatre uygun ve yntemine uygun balayabildiniz mi? Uygun klemens ve iletkeni seebildiniz mi? letkeni eklemeden nce temizlediniz mi? Yntemine uygun bir ekilde iletkeni klemensle ekleyebildiniz mi? gvenlii tedbirlerine uydunuz mu? Evet Hayr

DEERLENDRME
Yaplan deerlendirme sonunda hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Cevaplarnzn tamam evet ise bir sonraki faaliyete geiniz.

36

RENME FAALYET-2 RENME FAALYET-2

AMA
Bu faaliyette verilecek bilgiler dorultusunda uygun ortam salandnda, standartlara ve ynetmeliklere uygun olarak yer alt hatt ile bina enerji giri sistem montaj ve balantlarn yapabileceksiniz.

ARATIRMA
Bu faaliyet ncesinde konuyla ilgili aratrma ve gzlem yapmanz bilgileri daha rahat kavramanza yardmc olacaktr, yapmanz gereken ncelikli aratrmalar unlardr: Yeralt kablolar eitleri nelerdir. Yeraltndan enerji giri avantaj ve sakncalar nelerdir.

Aratrma ilemleri iin internet ortamn kullanabilir, elektrik malzemeleri satan iyerlerini, elektrik tesisat taahht firmalarn gezebilirsiniz. Ayrca enerji kablolar rn kataloglarn incelemelisiniz. Aratrmanz rapor haline getirerek arkadalarnza sununuz.

2. YER ALTI HATTI LE ENERJ GR

2.1. Enerji Kablolar ve zellikleri
Elektrik enerjisini ileten iki elektrik cihazn birbirine elektriksel olarak balayan, elektriksel olarak yaltlm bir veya daha fazla damardan meydana gelen elektrik malzemesine enerji kablosu denir. Kablo iletkeni, tavlanm plak yuvarlak elektrolitik bakr tellerden veya alminyum tellerden burularak yaplr. 16 mm ve daha byk kesitlerdeki iletkenler sktrlm olmaldr. letken saysna gre tek iletkenli ve ok iletkenli olarak imal edilir. Kimyevi etkenlere kar dayankll iyidir. Ayrca su emmeyen ve geirmeyen d klf yaltkanyla her trl ortam artlarna byk bir uyum salayabilmektedir.

Birok lke artan bir biimde alminyum iletkenli kablolarn kullanmn benimsemitir. Bunun sebebini aratrnz.

2.1.1. Kablo ve letkenlerin Yap Elemanlar

Kablo ve iletkenlerin yap elemanlar tanm ve grevleri aadaki tabloda belirtilmitir, inceleyiniz (Tablo 2.1.e baknz).

37

Damar: Core: letken: Conductor: Yaltkan klf: Insulating sheath: Ayrc klf: Seperating sheath: D klf: Outer sheath: Zrh: Armour: Ortak klf: Filling: Yar iletken siper: Semi-conductive layers: Sktrlm iletken: Compacted conductor: Konsantrik iletken: Concentric conductor:

Kablonun yaltlm olan iletkenidir. Elektrik enerjisini ileten tel veya tel demetidir. Damar iletkenini yaltan bir klfdr. st ste gelen, ayr metaller arasna konulan yaltkan klftr. Kabloyu d etkenlerden koruyan ve kablonun en dnda bulunan klftr. Kabloyu mekanik etkilerden koruyan yass veya yuvarlak tellerle yaplm rg veya sargdr. ok damarl kablolarda damar demetini iine alan ve damar demetine istenilen evre biimini vermeye yarayan klftr. Damar iletkeni ile yaltkan klf arasnda ve yaltkan klfn zerine gelen, yar iltken maddeden yaplm bir tabakadr. Tellerin arasndaki boluklarn azaltlarak, iletken apnn ve kesitinin geometrik boyutlarn kltmek iin sktrlm olan ok telli, burulmu bir iletkendir. Bir damarl, kablolarda yaltkan klfn (gerektiinde yar iletken siperin), ok damarl kablolarda genel olarak ortak klfn zerine gelen, bakr tel veya bakr eritlerin oluturduu, kablo boyunca helisel biimli bir sargdr. letkeni elektriksel, mekanik ve kimyasal bakmdan korumak ve yaltmak iin kullanlan, iletken damar ve damar gruplarn iine alan kaplamadr. ok damarl kablo, damar says birden ok olan kablodur. ok damarl kablolarda damarlar aras boluklar doldurmak ve kabloya uygun bir biim verilmesini kolaylatrmak iin kullanlan yaltkan malzemeden yaplm iletkensiz damardr. Metal siper, her damarn veya ortak klfn zerine gelen bakr tel veya eritten yaplm bir sargdr. Tutucu sarg, metal siperin veya zrhn zerinde bulunan ve bunlarn dalmasn nleyen, bakr veya galvaniz elik eritlerle yaplm sarg veya sarglardr.

Klf: Sheath: ok damarl kablo: Kr damar: Blind core: Metal siper: Metallic screen: Tutucu sarg: Helix tape:

Tablo 2.1: Kablo ve iletkenlerin yap elemanlar

38

2.1.2. Kablo retim Standartlar

Kablo bakr ve alminyum iletkenleri; TS-Trk standartlar IEC-International electrotechnical commission (Uluslararas elektroteknik komisyonu) VDE-Alman standartlar BS-Brtsh standards(ngiliz standartlar) Standartlar tarafndan belirtilen esaslara gre: Tek telli, ok telli, ince ok telli, ok telli sktrlm dairesel ve ok telli sktrlm sektr (damar iletkeni kesidi daire kesmesi biimli olan kablo) formunda imal edilir. Bakr iletkenler olarak, som elektrolitik (sert) bakr tel 1- 4 mm aplar arasnda TS- 2 standartna gre retilmektedir. Tavlanm elektrolitik bakr teller (yumuak) 0,15- 4 mm aplar arasnda TS-18 standartlarna gre retilir. Kablo retiminde kullanlacak olan iletkenler (rgl) 0,5- 630 mm kesit aralnda TS- 6570 ve IEC 60228 standartlarna gre retilir.

2.1.3. Yaltkan Cinsleri ve zellikleri

Gnmzde termoplastik yaltkanl kablolar kullanlmaktadr. Termoplastik yaltkanlar PVC ve polietilen (PE)dir. Saf PVC ok sert ve krlgan olup s karsnda kararsz yap gsterirler, soukta darbelere kar hassas bir malzemedir. PVC iine yumuatc yalar, stabilizatrler ve dolgu maddeleri kartrlarak kablo yaltkan olarak kullanlr hale getirilir. Bylece flexibil (esnek) zellii salanr ve krlganl giderilir. Kablonun soukta da kullanlmas salanr. Kalsit ve kaolin gibi dolgu malzemeleri PVCye ilenirlik ve scaa dayanm zellii kazandrr. Polietilen saf olarak kullanlabilen, karbon ve hidrojen bileii parafin snfnda bir malzemedir. Baz tekniklerle ilenerek deiik zellikte polietilen yaltkanlar elde edilir. Yksek basn teknii ile alak younluk polietileni (LDPE), alak basn teknii ile yksek younluk polietileni (HDPE) youn molekl dokusu nedeniyle su geirmezlik ve mekanik salamlk zelliine sahip olup YG kablolarnda kullanlr, liflere benzeyen polietilen molekl zincirleri zel metotlarla birbirine balanarak XLPE yaltkan elde edilir. Son yllarda dorusal dk younluklu polyethlene (LLDPE) gelitirilmitir, bu kablolar haberleme ve YGde kullanlr. Aada kablolarda kullanlan yaltkan cinsleri verilmitir. 2.1.3.1. Protodur Alak ve orta gerilim kablolarnda kullanlan polivinil-klorid (PVC) bazl zel bir termoplastik yaltkan maddedir. Termoplastik yaltkanlar, belirli bir scaklk aralnda tekrarlanabilir olarak souma ile sertleen ve snma ile yumuayan, yumuadnda d etki olmakszn ekil deitirmeyen ve yaltkanlk zelliini koruyan plastiklerdir.

39

2.1.3.2. Protothen-x Yksek yaltm zelliine sahip saf polietilenin eitli yntemler uygulanarak apraz balanmasyla elde edilen, mekanik zellikleri gelitirilmi termoset yaltkan malzemelerdir. Termoset yaltkanlar yksek scaklklarda erimez ve deforme olmaz. 2.1.3.3. Protolon (EPR) Etilen-propilen dien monomer kauuk EPDMden imal edilmi, ozona, oksijene, havaya ve a dayankl dk scaklklarda esnekliini koruyan, scaklkla ekil deitirmeyen yksek yaltm zellii gsteren apraz bal elastomer tip yaltkandr. Alak ve orta gerilimlerde kullanlan bu yaltkanlar korona olayndan etkilenmez. 2.1.3.4. Protofirm Kloropren bazl bir elastomer yaltkandr. Kablolarda d klf olarak kullanlan bu yaltkan yksek mekanik ve elektriksel deerlere haizdir. Protofirm, ozona, kimyevi ve mekanik etkilere, ya ve aleve kar dayankl yumuak bir yaltkan malzemedir.

ekil 2.1: Protothen-x ve protodur yaltkanl kablo

2.1.4. Kablo Sembolleri ve Anlamlar (Harmonize Sistemde)

Meydana gelen rumuz anlamazlklarna son vermek iin iletkenler uluslararas harmonize edilmitir. Kablolardaki sembol (rumuzlarn) aklamalar tablo 2.2de gsterilmitir, inceleyiniz. Harmonize sistemde semboller ve aklamalar Kablo sembol sras 1 2 3 4 5 -6 7 x 8

Tip (1) H Harmonize Tip A Ulusal Tip Anma Gerilimi (2) O1 100/100 V O3 300/300 V O5 300/500 V O7 450/750 V 1 0,6/1 Kv 40

Yaltkan Malzemesi (3) V PVC (polivinil klorr) V2 PVC (+90 C) V3 PVC Dk scaklkta alabilen B Etilen propilen kauuk PE (Polietilen) E XLPE (apraz bal polietilen) X R Doal ve/veya sentetik kauuk S Silikon kauuk Klf Malzemesi (4) V PVC (polivinil klorr) V2 PVC (+90 C) V3 PVC Dk scaklkta alabilen V5 PVC yaa dayankl Q Poliretan J Cam elyafl fiber rg R Doal ve/veya sentetik kauuk N Polikloropren kauuk (PCP) S Silikon kauuk T Tekstil rg zel Konstrksiyon (5) C4 Bakr rg ekran H Damarlar ayrlabilen yass kablo H2 Damarlar ayrlmayan yass kablo H6 Damarlar ayrlmayan yass kablo-vinler iin H8 Spiral kablo letken Tipi (6) U Tekli iletken R oklu iletken K Sabit tesis iin ince ok telli iletken F Fleksibl ince ok telli iletken (bklgen) H ok ince ok telli iletken D nce ok telli iletken (kaynak kablosu) E ok ince telli iletken (kaynak kablosu) Y Burulu iletken demedi Damar Says (7) Koruyucu letken G Sar yeil koruyucu iletkensiz X Sar yeil koruyucu iletkenli letken Kesiti (8)
Tablo 2.2: Harmonize edilmi kablo blm rumuz ve anlamlar

7 x8

41

Tablo 2.2 den yararlanarak rnek verelim; H05V-U 1,5 mm kablosunu aklayalm; 1 H 2 05 3 V 4 -5 -6 U 7 -8 1,5

(TS gre) H=Harmonize tipte, 05=Anma gerilimi 300/500 volt, V=Yaltkannn PVC, U=Tek telli iletkeni olduunu, 1,5 mm kesitinde olduunu gsterir. AIKLAMA Sabit tesislerde kullanlan ar iletme artlarna dayankl kablo Alminyum iletken PVC baznda termoplastik yaltkan veya klf Yar iletken malzemeden yaplm klf veya sarg Siper Her damar zerinde siper Konsantrik iletken Polietilen apraz bal polietilen Galvanizli yass elik tellerden yaplm zrh Galvanizli yuvarlak elik tellerden yaplm zrh elik tutucu erit Daire kesmesi Sktrlm iletken ok telli iletken Alev geciktirici Scaa ve korozyona dayankl Korozyona dayankl TS 212 Y A V U S SH M E E3 O s vk t k VDE0271 N A Y H S SE C 2Y 2X F R Gb s v rm u W k

Tablo 2.3.(a) :TS ve VDE standart kablolarda kullanlan tarifler ve aklamalar

42

AIKLAMA PVC baznda termoplastik yaltkan Metal siper Lastik yaltkan Scaa dayankl Ak hava artlarna dayankl Alev geciktirici Burulmu kablo Metal klf (kurun klf) Tayc ip, tel ve benzeri Yeil/Sar koruma iletkeni

VDE 0250 Y S G 2G W u AF B T J

Tablo 2.3.(b) :VDE(250) standart kablolarda kullanlan tarifler ve aklamalar

Tablo 2.3 incelediimizde; TS 212 ve VDE 0271 ile 0250 standardna gre kablo sembol anlamlar verilmitir. Yani kablomuz hangi standarda gre retimi yaplmsa sembol ve anlamlarn ona gre okuyup kablonun zelliklerini anlayabiliriz. rnek; TS212ye gre (V) PVC baznda yaltkan veya klf gsterirken, VDE 0271de ise PVC yaltkan veya klf (Y) harfini karlk olarak grmekteyiz. Tablo 2.4 te retimi yaplan baz kablolarn sembolleri, anma gerilimleri, yaltkan cinsleri TS, VDE, IEC standartlarna gre verilmitir, inceleyiniz. Harmonize TipTS H05V-U H07V-U H07V-R H05V-K H03VV-F H03VVH2-F NVV YVV YVMV YVOV YVV NYM NYY NYCY NYRGbY NYFGbY Harmonize Tip VDE TS NO 9758 9758 9758 9758 9760 9760 9759 212 212 212 212 43 VDE NO 0281 0281 0281 0281 0281 0281 0250 0276 0276 0271 0276 IEC NO Anma Gerilimi 500V 750V 750V 500V 300V 300V 500V 0.6/1kV 0.6/1kV 0.6/1kV 0.6/1kV Yaltkan Cinsi PVC PVC PVC PVC PVC PVC PVC PVC PVC PVC PVC

Harmonize TipTS YE3V YE3MV YE3V HO5RR-F -

Harmonize Tip VDE 2XY 2XCY 2XFGbY LSPYY NLSY MGGDIN89160SAF

TS NO 212 212 212 9765 -

VDE NO 0276 0276 0271 0245 0245 0261 0250

IEC NO 92-3 -

Anma Gerilimi 0.6/1kV 0.6/1kV 0.6/1kV 300 V 300 V 500 V 0,6/1 KV 0,6/1 KV

Yaltkan Cinsi XLPE XLPE XLPE PVC PVC LASTK/ RUBBER EPR SLKON

Tablo 2.4: Kablolarn TS-VDE-IECe gre karlklar ve anma gerilim deerleri

Tablo 2.3 ve 2.4ten yararlanarak kablolarn sembol anlamlar ile ilgili rnekler verelim. YVV (TS) - NYY(VDE); Y(N)- tipi enerji kablosu, V(Y)-PVC baznda termoplastik yaltkan, V(Y)- PVC baznda termoplastik d klf, anma gerilimi 0,6/1 kv.TS 212 ve VDE 0276ya gre retimi yaplm. YE3V(TS) 2XY(VDE); Y- tipi enerji kablosu, E3(2X) - apraz bal polietilen,V(Y)- PVC baznda termoplastik yaltkan, XLPE klf, anma gerilimi 0,6/1 kv. TS 212 ve VDE 0276ya gre retimi yaplm.

2.1.5. Kablo Damar ve D Klf Renkleri

Damar renkleri, zel sipariler dnda, Trk standartlarna ve VDEye gre aada belirtilen renklere uygun olmaldr. (Tablo 2.5i inceleyiniz) Topraklama ve benzeri koruma amac ile kullanlan damarn ift renkli (sar/yeil) olmas halinde kablo sembol J harfi ile, ak mavi olmas halinde ise O harfi ile tanmlanr. (Trk standart tarife ramen ayr bir rumuz ngrmediinden VDE esas alnmtr. rnek;YVV(NYY-O) 3x2,5 mm , YVV(NYY-J) 3x50/25 mm

44

Damar Says 1 2 3 4 5 6 ve daha ok damarl Herhangi bir renk Ak mavi-Siyah

Damar Renkleri

Yeil/Sar-Ak mavi-Kahverengi veya Ak mavi-Siyah-Kahverengi Yeil/Sar-Ak mavi-Siyah-Kahverengi veya Ak mavi-Siyah-Kahverengi-Siyah Yeil/Sar-Ak mavi-Siyah-Kahverengi-Siyah Siyah-Kahverengi-Siyah-Siyah-Ak mavi Tm damarlar siyah renkli ve numara kodlu Yeil/Sar ve dier tm damarlar farkl renkli

D klf rengi Y tipi=0.6/1kV kablolarda d klf rengi siyah Colour of outer Y tipi>3.5/6kV kablolarda d klf rengi krmz sheath Tm orta gerilim XLPE ve 5,8/10 kv dahil ve zeri gerilimlerde PVC kablolarda damarlar birbirinden ayrt edebilmek iin damar siperlerinin altna ayr renklerde sarlm bant konulmaldr.
Tablo 2.5: Harmonize ve Y tipi kablolarn damar renkleri ( TS212/ TS2742 )

Tablo 2.6da VDE standartlarna gre sabit ve hareketli tesislerde kullanlan kablolarn damar renkleri verilmitir, inceleyiniz.

45

Damar Renkleri (VDE) Damar Says tesis kablolar Number of cores 1 2 3 4 Damar Says 1 2 3 4 Herhangi bir renk

Hareketli(flexibl)

Kahverengi-Mavi Yeil/Sar-Kahverengi-Mavi veya Siyah-Mavi-Kahverengi Yeil/Sar-Siyah-Mavi-Kahverengi Siyah-Mavi-Kahverengi-Siyah Damar renkleri(VDE) Herhangi bir renk Yeil/Sar-Siyah Siyah-Mavi Yeil/Sar-Siyah-Mavi Siyah-Mavi-Kahverengi Yeil/Sar-Siyah-Mavi-Kahverengi Siyah-Mavi-Kahverengi-Siyah Sabit tesis kablolar

Tablo 2.6: VDE standartlarna gre sabit ve hareketli tesis kablo damar renkleri

2.1.6. Kablo Seimi Kriterleri

Enerji kablolarn seerken baz kriterleri dikkate almamz gerekir. Eer iletkenlerin sahip olduklar kriterler nceden bilinirse gerilimin byklne ve hattn zelliine gre iletkenlerin seilmesi daha iyi olur. Bunlar, kablolarn elektroteknik zellikleri, gerilim deerleri, gerilim dm ve kesit deerleri, ksa devre akmna dayanm ve scaklk deerleri olarak belirtebiliriz. Bu kriterleri srasyla inceleyelim. 2.1.6.1. Kablolarn Elektroteknik zellikleri Enerji iletim ve datm hatlarnda akm, gerilim, g ve g katsaylar gibi bylkler arasndaki ilikileri hesaplamaya yaryan ve hatlarn zelliklerine gre deien RL-C deerlerine hat sabiteleri denir. Enerji tama hatlarnn alma gerilimlerinin byklne gre hat sabitelerinden bazlar ok kk deerlere der. Bu bakmdan bazlar dikkate alnmayabilir. Kablolarn elektroteknik zelliklerini (diren, endktans, kapasitans) inceleyelim. Diren

Elektrik enerjisi, iletim ve datm hatlarnda gerilim dm ve g kaybnn meydana gelmesine sebep olan hat sabitesidir. Bu nedenle direncin nemi fazladr. Hatlarn

46

doru akm ve alternatif akm direnleri ayr ayr dnlr. Frekans ykseldike bu iki diren arasndaki fark byr. Alternatif akmdaki dirence etkin diren de denir. Tablo 2.7 de kablolarn (bakr ve alminyum) direnleri verilmitir, inceleyiniz. Nominal kesit (mm) 1.5 2.5 4 6 10 16 25 35 50 70 95 Nominal kesit (mm) 120 150 185 240 300 400 500 Diren Ohm/km 12.10 7.41 4.61 3.08 1.83 1.15 0.727 0.524 0.387 0.255 0.193 Diren Ohm/km 0.153 0.124 0.0991 0.0754 0.0601 0.0470 0.0366
Tablo 2.7: Kablolarn 20 C deki direnleri

Al Ohm/km 1.91 1.20 0.868 0.641 0.413 0.320 Al Ohm/km 0.253 0.206 0.164 0.125 0.100 0.0778 0.0605

47

Endktans

zerinden akm geen bir iletkenin evresinde bir manyetik alan oluur. Bu manyetik alan deiken bir manyetik alan ise devrede bir endksiyon elektromotor kuvvet meydana getirir. Meydana gelen bu emki meydana getiren manyetik alan devrenin kendisi tarafndan meydana getirildii iin z endksiyon denir. Bu emkE ise zt emk veya self endksiyon emk denir. Meydana gelen bu zt emk iletken zerinden geen akmdaki art artrmaya veya azaltmaya alr. Dolaysyla lenz kanununa gre kendisini meydana getiren sebebe kar koyar. Dolaysyla iletkenin alternatif akma kar direnci artar. Bu etkiye endktif reaktans (XL) denir ve iletken zerinde bir gerilim dmne sebep olur. Fakat aktif g kaybna bir etkisi yoktur. Endktif reaktans, hatlarn bir veya fazl olular ile, hat iletken dzenlerine, iletkenler arasndaki arala ve iletken yaraplarna bal olarak deiir. Tablo 2.8de PVC izoleli kablolarn yaklak endktif reaktanslar verilmitir, inceleyiniz. Nominal iletken kesiti(PVC izoleli kablolar) 25 35 50 70 95 120 150 185 240 300 400 500 Nominal gerilim 0.6/1 kV ok damar 0.082 0.079 0.078 0.075 0.075 0.073 0.073 0.073 0.072 0.072 1 damar 0.103 0.098 0.095 0.090 0.088 0.085 0.084 0.084 0.082 0.081 0.079 0.079 3.6/6kV 3 damar 0.107 0.101 0.097 0.092 0.088 0.085 0.083 0.081 0.078 0.077 1 damar 6/10kV 3damar 0.122 0.116 0.114 0.107 0.103 0.099 0.096 0.093 0.089 0.087 1damar

0.137 0.131 0.127 0.117 0.112 0.107 0.105 0.102 0.097 0.095 0.092 0.089

0.127 0.119 0.113 0.107 0.104 0.100 0.097 0.094 0.093 0.091 0.088 0.085

Tablo 2.8: PVC izoleli kablolarn endktif reaktanslar (XL)

Tablo 2.8 i incelediimizde 95 mm kesitli PVC izoleli kablonun; 0,6/1 KV gerilimde; ok damarl kablo XLsi 0,075 ohm- bir damarl 0,088 ohm. 3,6/6KV gerilimde (95 mm) 3 damarl iin XLsi 0,088 ohm- bir damarl iin 0,112 ohm, 6/10 KV gerilimde (95 mm) 3 damarl iin XLsi 0,103 ohm-bir damarl iin 0,104 ohmdur. 48

Kablo kesiti arttka endktif reaktansn dt grlmektedir . Ayrca kablonun bir damarl veya ok damarl olmas da endktif reaktans etkilemektedir.

Tablo 2.9da XLPE (apraz bal polietilen) izoleli kablolarn endktif reaktanslar verilmitir, inceleyiniz. (Zrhl kablolar iin % 10 fazlas alnr. gen deme eklinde)
Nominal iletken kesiti (XLPE) Nominal gerilim 0.6/1 kV 1.damar ok damar 6/10 kV 1.damar ok damar 8.7/15kV 1.damar ok damar 12/20kV 1.damar ok damar

Standart dizayn

35 50 70 95 120 150 186 240 300 400 500

0.088 0.085 0.082 0.082 0.082 0.082 0.079 -

0.075 0.072 0.072 0.069 0.069 0.069 0.069 0.069 -

0.133 0.127 0.119 0.114 0.109 0.106 0.102 0.098 0.095 0.091 0.089

0.110 0.103 0.099 0.095 0.092 0.090 0.087 0.084 -

0.139 0.132 0.124 0.118 0.114 0.110 0.106 0.102 0.099 0.095 0.092

0.117 0.110 0.105 0.101 0.098 0.095 0.091 0.089 -

0.144 0.137 0.129 0.123 0.118 0.114 0.110 0.105 0.102 0.098 0.094

0.123 0.115 0.110 0.106 0.102 0.099 0.095 0.092 -

Tablo 2.9: XLPE izoleli kablolarn endktif reaktanslar (XL)

Tablo 2.9u incelediimizde XLPE izoleli kablolarn endktif reaktanslarnda da yine kesit arttka endktif reaktans azalmaktadr. XLPEnin anlamn hatrlaynz. 49

Kapasitans

Bir kablo iletkenin yknn potansiyeline oranna iletkenin kapasitesi denir, C ile gsterilir. Kapasitenin birimi faradr (F). Farad ok byk bir kapasite birimi olduu iin uygulamada daha ok faradn milyonda biri olan mikrofarad (f) kullanlr. Yaltkan ile birbirinden ayrlm karlkl iki iletken kondansatr zellii gsterir. Kablo iletkenleri kendi aralarnda olduu gibi toprak zeminle de kondansatr zellii gsterir. Yksek gerilim enerji nakil hatlarna uygulanan alternatif gerilimin deiken zelliinden dolay elektrik yknn miktar da deiir. Elektrik ykndeki bu deime bir elektrik akm oluturur. Elektrik ykndeki bu deime sebebi ile meydana gelen bu elektrik akmna arj akm denir. Bu arj akm, hattn geriliminin dmesinde, g katsaysnn, veriminin ve iletim stabilitesinin deimesinde etkili olur. Alak veya orta gerilim datm hatlarnda sadece diren, endktans dikkate alnr. Yksek gerilimli iletim hatlarnda ise diren, endktans ve kapasitans gibi sabiteler dikkate alnr. letken damarlar (Fazlar) arasndaki aralklar daha kk olduundan yer alt kablolarndaki kapasite, hava hatlarna gre daha byktr. Yer alt kablolarnn geometrik ortalama mesafe (GMD) hava hatlarna gre daha kktr. Bu sebeple yeralt kablolarnn endktif reaktanslar (XL) ok kktr. 2.1.6.2. Gerilim Deerleri Kablo ve iletkenlerin anma gerilimleri Vo/V eklinde belirtilmektedir. Vo; faz iletkeni ile toprak veya konsantrik iletkenler, ekran, zrh ya da metal klf gibi topraklama elemanlar arasndaki gerilimdir. V; ki faz iletkeni arasndaki gerilimdir. Kablo ve iletkenlerin anma gerilimleri uluslararas standart ve norm kurumlarnca; Vo/V=0,6/1 -1,8/3- 3,6/6 -6/10 -8,7/15 -12/20 -20,3/35 KV ve daha yukar deerlerde standartlatrlmtr. fazl dalgal akm sistemlerinde Vo gerilimi ile V gerilimi arasndaki oran: Vo=V/3tr letkenlerinden hibirisi topraklanmam olan bir fazl dalgal akm veya doru akm sistemlerinde Vo gerilimi ile V gerilimi arasndaki oran: Vo=V/2dir letkenlerinden bir tanesi topraklanm olan bir fazl dalgal akm veya doru akm sistemlerinde ise Vo gerilimi ile V gerilimi arasndaki oran: Vo=Vdur 50

Kablolarn iletme gerilimleri; Doru akm(DC) tesislerinde Uo=0,6 KVa gre imal edilmi bir kablonun arza yapmadan alabilmesi iin msaade edilen en yksek iletme gerilimi: Um=1,8KVtur. Bir veya ok fazl dalgal akm (AC) tesislerinde ise, belli bir anma gerilimine gre imal edilmi kablolarn msaade edilen en yksek iletme gerilimleri Um iin deerler aadaki tabloda gsterilmitir, inceleyiniz (Tablo 2.10).

Tablo 2.10: Kablolarn anma ve iletme gerilim deerleri

Tablo 2.10 u incelediimizde; 4. satrdaki 6/10 KVluk kablo iin, anma gerilimi 10 KV, msaade edilen en yksek iletme gerilimi 12 KVtur ( fazl dalgal akm iin). 2.1.6.3. Gerilim Dm ve Kesit Deerleri fazl bir sistemde enerjiyi belli bir uzakla iletmek iin kullanlan iletkenler gerilim dm ve g kayb oluturur. Kullanlan ebeke eidine gre uygun grlen gerilim dm yzdesinin belirli bir deerin stnde olmamas gerekir. letken kesitlerinin izin verilen gerilim dmnden daha fazla bir gerilim dmne sebep olmamas istenir. Ayrca iletken kesiti gereinden fazla kalnlkta tespit edilirse ekonomik olmaz. Bu sebeple elektrik enerjisi iletim ve datm ebekelerinde kullanlan iletkenlerin kesitleri, izin verilen gerilim dm yzdelerine uygun kalnlkta hesap edilmelidir. 51

Elektrik enerjisi iletim ve datmnda kullanlan iletkenlerin aada belirtilen gerilim dm deerinden daha fazla olmamas istenir. Bu gerilim dm deerleri unlardr. Alak gerilimli datm ebeke ve hatlarnda %5ten daha fazla gerilim dmne msaade edilmez. Kendi transformatr bulunan tesislerde, transformatrlerin AG kndan itibaren gerilim dm bakmndan en kritik durumda olan tketiciye kadar olan toplam gerilim dm aydnlatma tesislerinde % 6,5 motor yklerinde % 8i amamaldr. Ring olmas halinde yksek gerilim iin yukardaki aklamalar aynen geerlidir. Orta gerilimli ebeke ve hatlarnda % 10dan daha fazla gerilim dm olmamaldr. Gerilim dm indirici trafo merkezlerinin sekonderinden itibaren yksek gerilim datm ebekelerinde % 7'yi amamaldr. Ancak ring ebekeler iin ayrca arza hallerinde ringin tek tarafl beslenmesi durumu iin gerilim dm tahkikleri yaplmaldr. Bu durumda gerilim dm % 10'u amamaldr. letken kesitlerinin normalin stnde bir gerilim dm vermemeleri iin uygun grlen enerji kaybnn % deeri ise; Yakt olarak fuel-oil veya kmr kullanan termik santrallerde retilen elektrik enerjisinin iletilmesinde % 6-7 alnabilir. Hidroelektrik santrallerde retilen elektrik enerjisinin iletilmesinde ise %10-12den daha fazla olmamaldr.

2.1.6.4. Ksa Devre Akmna Dayanm ve Akm Tama Kapasiteleri Kablo ile yaplm tesislerde belirlenen ksa devre akm, iletkenlerde ve yaltkanlardaki scaklk ykselmesi, termik genileme, elektromanyetik kuvvetler ve bazen kablo evresi snrlar gibi pek ok etkene baldr. letken ve yaltkanlarn scaklklar, ksa devrelerden sonra mekanik ve elektrik dayankllklarn kaybedecek derecede yksee kmamaldr. Kablonun belirlenen ksa devre akm deeri, bir saniyelik zaman iinde iletkeni normal, devaml yklemede belirlenen en yksek scaklktan kablo tesisi iin belirlenmi scaklk deerine ykselten ksa devre akmnn efektif deeridir. Ksa devre durumunda 1 sn iinde kablo iletkeninin scaklk deeri 150 C deerini amamaldr. Teorik olarak iletkenler akkor haline gelene kadar akm tama kabiliyetine sahiptir. Ancak pratikte 75 C stndeki scaklklarda bakr tavlanmaya uramakta ve mekanik dayanmn kaybetmektedir. 20 C dereceden kk scaklklarda kablo nominal akmn stnde bir akm ile yklenebilir. 20 Cden byk scaklklarda kablo nominal akmnn altnda akm deerleri ile yklenmelidir. Tablo 2.11de protodur kablolarn akm tama kapasiteleri verilmitir, inceleyiniz.

52

TopraktaKablo Cinsi Gerilim Damar Says Havada Deme ekli kesit mm2 0,75 1 1,5 2,5 4 6 10 16 25 35 50 70 95 120 150 185 240 27 36 46 58 77 100 130 155 185 230 275 315 355 400 465 0,6/1 kV

Prodotur Y Kablolar 3,5/6 kV 5,8/10 kV 8,7/15kV 3 Toprakta Toprakta Toprakta Havada Havada Havada

Prodotur X Y Kablolar 20,0/35 kV 1 Toprakta Toprakta Havada Havada 3 Toprakta Havada -

3 ve 4 Toprakta -

17,5 24 32 41 57 76 -

101 120 105 125 115 105 97

125 150 130 150 135 130 117 189 199 208 151 175 155 175 165 155 146 223 238 247 192 215 195 215 205 190 181 273 296 302 232 260 240 255 250 225 220 325 358 359 269 295 275 290 285 260 255 368 412 402 309 335 315 325 320 300 295 410 465 443 353 375 360 365 365 340 340 463 532 496 415 435 430 425 430 400 405 434 627 562
Tablo 2.11: Kablolarn akm tama kapasiteleri

195 172 148 234 204 178 292 251 220 354 300 265 404 335 304 456 375 347 515 602 -

53

2.1.7. Kullanm Yerlerine Gre eitleri, Yaplar, zellikleri

Tek iletkenli veya ok iletkenli olarak imal edilen enerji kablolar alak, orta ve yksek gerilimde kullanlabilecek ekilde snflandrlr. Enerji kablolar deme ekillerine ve kullanldklar yere gre de u ekilde snflandrlr. Bina iinde kullanlan kablolar Su alt ve gemi kablolar Yer alt kablolar

2.1.7.1. Bina inde Kullanlan Kablolar Bina iinde kullanlan kablolarn; kapal kuru yerlerde kullanlan kablolar, sya dayankl kablolar, lastik yaltkanl kablolar, l ve kumanda kablolar olarak eitleri vardr. Kapal kuru yerlerde kullanlan kablolar

Kapal kuru yerlerde, sabit tesislerde, sva altnda, boru iinde veya kroeler stnde montaj edilir. Datm tablosunda cihazlar aras balantlarda bakr iletkenli iki damarl, ince ok telli, bkml, flexible (bklebilen esnek) kablolar bilhassa hareketli cihazlarn irtibatnda kullanlr. Ar iletme artlarna dayankl sabit tesislerde plastik yaltkanl, Alvinal-D (YAVV veya NAYY), Alvinal - K (YAMV-NAYCY), Alvinal - Z (YAVSV-NAYFYGbY) alminyum iletkenli kablolarda kullanlmaktadr. Dk kesitlerdedir ve drt damarldr (Resim 1.1 ). Nominal gerilimi 0,6 /1 KVtur. Siyah PVC-plastik yaltkanl ve damarlarn faz ayrm numaraldr. Damarlar birbirinin zerine helisel bir ekilde sarlmtr. Kuvvet ve kumanda merkezleri, endstri ve genel kullanma ile ilgili bina tesisatlarnda kullanlr.

Resim 2.1: Alvinal kablo (alminyum) enerji kablosu

Isya dayankl kablolar

Dorudan ate iinde kalan kablo tesislerinin hasarlara sebep vermemesi iin kablolarn alev iletme zellii TS- 212 standartlarna gre tespit edilmitir. Bu kablolarn kullanld tesislerde yangnn yaylmas, korozyon, yangn srasnda zehirli gaz ve gr 54

engelleyen duman tabakas olumaz. Bu zelliinden dolay gerilim altnda bulunan bakr iletkenli kablonun devre d kalmas nlenmi olur. Bu kablolara rnek olarak; (N)HXSGAFHX 1,8/3 KV (VDE 0250) , (N)HXMH 300/500V (N)HXSHX-J 0,6/1 KV (VDE 0250) enerji kablolar verilebilir.

ekil 2.2: (N) HXMH kablo

Lastik yaltkanl kablolar

Kalayl ince ok telli bakr iletkenli lastik yaltkanl bir veya ok damarl kablodur. Rutubetli yerlerde cihazlarda kullanlr. Ayrca mekanik etkinin az olduu yerlerde ve tarmsal elektrikli cihazlarda kullanlr. Kuru ve rutubetli yerlerde, akta yaplan tesislerde ar koullarda kullanlan lastik yaltkanl kablolar da vardr. Yksek mekanik zorlamalarn etkisinde kalan motorlarda tercih edilir.

ekil 2.3: (N) TSCGEWU (SM) lastik yaltkanl kablo (5,8/10 KV)

1-Kalayl, ok ince ok telli bakr iletken 4-D yar iletken tabaka 5-Lastik i klf

2- yar iletken tabaka 3-Protolon yaltkan 6-Textil orap rg 7-Protofirm d klf

Bu kablo maden ocaklarnda, bant sistemlerinde i makinelerinde kuyruk kablosu ve antiyelerde besleme kablosu olarak kullanlr. 3x25 ve 3x120 kesitleri aralnda retilir.

55

l ve kumanda kablolar

l kumanda ve kontrol kablolar, kk kesitlerde, sinyal iletiimleri iin normal iletme artlarna uygundur. htiyaca gre ar iletme artlarnda kullanmak iin yaa dayankl ve zel d klfl olarak imal edilmektedir. Bu kablolar balant kablosu olarak tesisin sinyal ve l deerlerinin dardan gelebilecek elektromanyetik alan etkilerine kar korunmasnn gerekli olduu yerlerde kullanlr.

ekil 2.4: HO5VV5-F lve kumanda kablosu

1-nce ok telli bakr iletken 3-Protodur d klf

2-Protodur yaltkanl numara baskl damarlar 3x0,75 -60x0,75 mm kesit aralnda retilir.

2.1.7.2. Su Alt ve Gemi Kablolar Kalayl ok telli bakr iletkenli protolin (Etilen-propilen - kauuk, EPR) yaltkanldr. Bir veya ok damarl, lastik dolgu zerinde ince tellerden rlm bakr ekranldr. Protofirm (kloropren-kauuk) d klfldr. Gemilerde ve her trl deniz aralarnda kuru, slak ve buharl ortamlarda kullanlabilir. Kapal ve ak gvertelerde, btn oda ve kapal yerlerde gvenle kullanlr. Hassas antenlerin bulunduu yerlerde ve zerinde bulunan bakr rg sayesinde ar iletme artlarnda kullanlr.

ekil 2.5:MGG 0,6/1 KV ekransz gemi kablosu

1-Kalayl, ok telli bakr iletken 4-Protofirm d klf

2- Protolon lastik yaltkan 3-Lastik dolgu 1x1,5 - 24x1,5 mm kesit aralnda retilir.

Ekransz olular sebebi ile telsiz, radar ve benzeri alc-verici cihazlarn bulunduu kapal mahaller ile anten tesisatlarnn yaknnda kullanlmamaldr. DIN 89160/VDE 0261 ve IEC 92-3e gre imal edilir.

56

2.1.7.3. Yer Alt Kablolar Yer alt kablolar imalatnda genel olarak bakr ve alminyum iletkenli 1-15 kVa kadar protodur,1-154 kVa kadar protothen-x yaltkanl kablolar kullanlr. Y kablolarnn yaltkan klf TS-212de belirtilen PVC veya EPR(Etile propilen kauuk)yaltkanl malzemedendir. Protodur(PVC) yaltkanl iletken damarlar renk kodlu veya numaral Y kablolar tek veya ok damarldr. Protodur izolasyonun altnda ve stnde dielektrik kayplar azaltmak iin i ve d iletken tabakalar vardr. Ksa devre akmlarna uygun kesitte bakr ekranldr. damarl kablolarda yass elik zrhl ve bunun iinde helis eklinde sarlm elik eritten tutucu sarg bulunur. Mekanik d tesirlere kar ok dayankldr. ounlukla ehir ebekelerinde, alt tesisleri, cadde aydnlatmalarnda toprak altnda kullanlr. Kablolarn kazma darbesinden zarar grmesi halinde ntr iletkeni kablo bandaki alter veya sigortann devreyi derhal amasn salar. Yer altnda orta ve yksek gerilimde protothen-x yaltkanl kablolar bilhassa tercih edilir. Protothen-x enerji kablolarnda stn vasfl bir yaltkan maddesidir. Organik peroksit katksyla yksek molekll saf polietilenden imal edilir. iletken tabaka protothen-x yaltkan ve d iletken tabaka, l pskrtme kafasyla bir defada iletkenin zerine pskrtlr. En stn zellii termik dayanklldr. Byk scaklk farknda dahi mekanik ve elektriki deerler hemen hemen sabit kalr. Bundan dolay protothen-x yaltkanl kablolarda devaml iletme iin iletken scaklna 90 Cye kadar msaade edilir. Bu deerler, protodur yaltkanl kablolarda 70 Cdir. Bu kablolar endstri blgesinde harite kablo kanallarnda ve toprak iinde kullanlr. Mekanik d tesirlere kar dayankldr. Yer alt kablolar alminyum ve bakr iletkenli olarak imal edilir. Alminyum iletkenli yer alt kablolar

Yer altnda ar iletme artlarna dayankl, Alvinal-K kablolar da kullanlmaktadr. Plastik izoleli ntr konsantrik bakr iletkenli, damarl alminyum iletkenlidir. Nominal gerilimi 0,6/1 kVtur. ok telli rgl siyah PVC plastik ve damarlarn faz ayrm numaraldr. Genel olarak toprak iine tesis edilir. Bilhassa belediye elektrik ebekelerinde, sokak aydnlatmas ve datm kablosu olarak kullanlr. Kazma krek gibi kazc aletlerle kablonun zedelenmesi halinde konsantrik ntr iletken, ait olduu fazn sigortasn attrr. Alvinal-Z kablolar da yer altnda ve ar iletme artlarnda mekanik etkilere dayankl bir kablodur. Plastik yaltkanl, elik zrhl, dk kesitli, ntr iletkenli drt damarl alminyum iletkenlidir. Nominal gerilimi 0,6/1 kVtur. Bu alminyum iletkenli yer alt kablosu ar iletme artlar iin imal edilmitir. Kabloda kullanlan elik galvanizli erit telden yaplm bulunan metal koruyucu klf dayanm temin eder. Bu zelliinden dolay kaygan ve kntl arazilerde, maden ocaklarnda gerekli dayanm salayacak yapdadr. Ayrca nehir ve deniz alt kablosu olarak da kullanlabilir.

57

Bakr iletkenli yeralt kablolar

En ok kullanlan bakr iletkenli yer alt kablolar ve zellikleri unlardr. YVV kablo

ekil 2.6: YVV kablo

YE3V Kablo

ekil 2.7: YE3V kablo

2.2. Kablolarn Yer Altndan Denme Nedenleri

Elektrik enerjisinin hava hatlar ile iletilemedii ve datlamad yerlerde yer altndan iletim ve datm yaplmas gerekmektedir. ehir ilerinde ve hava hattnn kullanlma imkn olmayan yerlerde, zellikle tercih edilir. Boaz geilerinde enerjinin su altndan, yer alt kablosu ile yaplmas gerekmektedir. Yer alt kablolar ok az arza yapar ve nemli derecede bakm gerektirmez. Yer alt enerji hatlarnn stnlk ve sakncalar unlardr.

2.2.1. Yer Alt Enerji Hatlarnn stnlkleri

Yer alt kablolar ile yaplan tesisler, direk ve dier malzemelere ihtiya gstermez. Cadde ve meydanlarn grnt estetii bozulmadan tesisler yaplabilir. Atmosferik olaylardan (yldrm, kar, frtna vb.) etkilenmez. Yer alt kablolar cadde, meydan ve parklarn zelliklerine uyacak ekillerde dz veya kavis yaptrlarak denebilir. Havai hatlardaki gibi bakm ihtiyalar yoktur. 58

Yerleim blgelerinde, havai hat tesislerine gre daha gvenlidir. Kaza ihtimali azalmtr.

2.2.2. Yer Alt Enerji Hatlarnn Sakncalar

Havai hatlara gre kurulu maliyeti fazladr. Kablo arza tespiti ve onarm zordur.

2.3. Yer Alt Kablosunun ekilme Yntemi

2.3.1. Kablo Gzergahnn Belirlenmesi
Yer alt kablosu olduka pahal bir gere olduundan kabloyu en ksa ve uygun yoldan demek gerekir. Gzergahn doru olarak tespitinde ok titiz olmak gerekir. Ancak bu sayede tesisin yapmnda iilik az olur. Planla yaplm bir tesisin bakm kolay ve mr de uzun olur. Kablo denecek yerin lekli plan ya da haritas alnr. Yksek gerilimli uzak mesafeli kablo denmesinde araziye ait her trl bilgiler; mesala bataklk, kumluk, kayalk, kil veya kalkerli yerler ile nehir, yol, kpr, tnel ve varsa baka arazi engelleri veya yerlerdeki binalar incelenerek plan veya haritaya ilenir. Kablo yolunun, arazi engelleri dikkate alnarak imkn nispetinde en ksa yoldan dz hat eklinde denmesi istenir. Bylece maliyet en aza inmi olur. Kablo boyu yani yolu uzun olursa kablolara ait ek kutular branman kutular says artar. Bylece hem maliyet hem de arzalar artabilir. Plan yaplrsa, ek kutularnn yerleri, kablo gei yollar uygun olarak seilir ve plana ilenir. Bu sayede ilerideki onarm ve deiiklikler kolayca yaplabilir. Kablo gzergah ehir d ve ehir iinde olmak zere iki trl belirlenir. 2.3.1.1. ehir Dnda Kablo Gzergah Belirlenmesi Ak arazide yani ehirler dnda gzergah tayin edilirken aadaki hususlara dikkat edilmelidir. Kablo gzergah mevcut yollarla kolayca ulalabilir olmal ve arazi engelleri nispetinde en ksa yollardan geilmelidir, yani kablo yolu ulam yollarndan uzakta bulunmamaldr. Kablolar engebeli yerlerden, mesala gl, nehir, orman, yol kava, maden ocaklar, kumluk, talk yerlerden, nehir yataklar ve benzeri yerlerden denmemelidir. Bu gibi yerler kablo demeye uygun deildir. Kablolar, nehir, kpr, demir yolu ve kara yollarn sk sk kesmemelidir. Bu gibi yerlerde kesinlikle ek kutusu konmamaldr. Yolu ksaltmak iin kablolar tarlalarn iinden denmemelidir. Ek kutular, tarlalarn iine konmamaldr, sonra yerleri belirsiz olur.

59

Kablolar, rutubet ve zararl kimyasal maddelerin bulunduu endstri blgelerinden uzak olmaldr. Kablolar, cadde ve yollar boyunca, bunlarn yanndan denmelidir. Kablo gzergah ak arazide bile iaretlenmelidir.Varsa ek kutular da gzergah boyunca emin ve belirli yerlere konmaldr. aret levhalar ya da talar ile belirtilmelidir. Bu sayede tadilat ve tamirat kolaylkla yaplabilir. Kablolar meyilli araziden, dar boazlardan, kayalk yerlerden geirmek gerekirse buralarda elik bandajl zel kablolar kullanlmaldr. Kablo ba ve sonunda fazlalk braklmas gereklidir. Bylece arza halinde yeni kabloya gerek kalmadan tamirat yaplabilir. Kablo bataklk arazide denecek ise, nce bataklk tahlil edilir, sonra kablolar ya knklerden, borulardan, beton veya aa kazklar zerinden geirilir. Bylece kablo hem korunmu hem de kablo yolu sabit hale getirilmi olur.

2.3.1.2. ehir inde Kablo Gzergah Belirlenmesi ehir, kasaba ve ky gibi meskun yerlerde kablolarn gzergah belirlenirken u hususlara dikkat edilir. Kablolar ehirlerde mutlaka yol ve sokaklar boyunca ve yaya kaldrmlar altna denmelidir, kablo deni yolunun ksa olmas tercih edilir. Kablo yolunun, telefon kablolar, kanalizasyon bzleri, su ve doalgaz borular ile karlatrlmadan belirlenmesi tercih edilmelidir. Kablolar duruma ve ihtiyaca gre yollarn bir ya da iki yanna denir. Yolun tek yanna denmi bir kablo tesisatnda, sonradan yolun dier yanna elektrik almak gerekirse yol bozulur, trafik aksar bu da istenilen bir durum deildir. Kablolar, ahr, gbre sular veya kimyevi sularn akt atlye ya da fabrikalar civarna denmez. ayet mecburiyet varsa, kablo ok derine denir ve demir boru iinden geirilir, borunun iki az ziftli bezlerle sarlr. Bylece tahrip edici svlardan korunmu olur. Kablo denmesi esnasnda her trl ek kutular, branman kutularnn yerleri tam olarak llr. Bina ve deimez yerlere iaret konur. Durum ayrca plana ilenir.

2.3.2. Yer Alt Kablolarnn Denme Yerine Tanmas

Yer alt kablo makaralar zerinde; kablonun cinsi, kablo kesiti, damar says, iletme gerilimi, boyu ve salma (serilme) ynlerine ait bilgiler bulunur. Makaralar demir veya tahtadan olabilir, ok ar olduklar iin tesis yerine tatlarla gtrlr. Bazen makara tama zel aralar kullanlmaktadr, bu aralardan makara hi indirilmeden direk olarak kablo ekilerek denebilmektedir. (Resim 2.3e baknz.)

60

Makarann tattan indirilmesi olduka nemli bir itir. Makarann yere indirilmesi iin ya vinle indirme ilemi yaplr (Resim 2.2ye baknz.) veya tata bir kalas dayanr. Makara yava yava kalas zerinden yuvarlanrken bir halatla ters ynde ekilir. Makara hzn kesmek iin yere (kalas nne) engeller konur. Makara yere indirildikten sonra tesis yaknndaki bir yere zerindeki ok ynnde yuvarlanarak tanr.

ekil 2.8: Kablo makarasnn tanma yntemleri

ekil 2..9: Kablo makarasnn denme yerine getirilmesi

Resim 2.2: Kablo makaras ve indirilmesi

Resim 2.3: Kablo makaralar tama aralar

61

2.3.3. Yer Alt Kablolarnn Deme Yerine Serilmesi

Makarada olmayan, yani kangal halindeki kablolar yuvarlanarak serilir (salr). Kabloyu ekerek samak ve srklemek doru deildir, kablo zedelenebilir. Makarada bulunan kablonun salmas zel aparatlar (bucurgat) yardmyla yaplr. Bu aparatn ayaklar makara yanlarna konduktan sonra makarann ortasndan geirilen mil, aparatn yuvalarna yerletirilir. Aparatn vidalar her iki taraftan sklarak makara yerden biraz yukarya kaldrlr. Serme (sama) ilemi 3-4 kii tarafndan yaplmaldr, bir veya iki kii makaray evirir, bir kii de makarann hzl dnmesini nlemek iin bir tahta ile makaray kenardan firenler. Kablo daha ok makarann stnden sald gibi, bazen de makarann altndan salr. Serme (sama) ilemi yaplrken kablo boyu uzadka kablonun arlna gre her 510 metrede bir tayc kullanlmaldr. Gelimi lkelerde kablo makara aparat kullanlmadan, direkt olarak kablo kanala serilmektedir. Kablolar, ularna yardmc gereler (pabu, kablo klf) taklarak ekilip serilmelidir.

Resim 2.4: Kablo makara aparatlar

Resim 2.5: Kablonun serilmesi

62

Resim 2.6: Kablo tayc ve kablo serilmesi

Kablolarn serme ve ekme ileminde, kablo ularnn zarar grmemesi iin kablo orab ve kablo ucu kullanlr.

Resim 2.7: Kablo ekme iin orap ve kablo ucu

Gerektiinde serme ilemini yapmadan kablolar direk olarak kanala denebilir.

Resim 2.8: Kablonun serilmeden denmesi

63

2.3.4. Yer Alt Kablolarnn Denme Yntemleri

Corafi zorluklar, iklim koullar, gvenlik, strateji, estetik ve elektromanyetik uyumluluk gibi pek ok adan yer alt kablolarnn kullanm kanlmazdr. Yer alt kablolar deiik ekillerde denebilmektedir. Deme ynteminin seilmesinde maliyet, kablo gzergah yerinin zellii, estetik gibi unsurlar gz nne alnr. Genelde yer alt kablolar toprak iine ve bina iine denir. Bu deme yntemlerini srayla inceleyelim. 2.3.4.1. Kablo Kanalnn Hazrlanmas Kablo kanal, tespit edilen kablo yolu boyunca uygun ara gerelerle alr. Kanaln kazlaca yerin sert ve toprak zemin olmasna gre kullanlan ara gereler deimektedir (Resim 2.9 ve 2.10a baknz.). Kanaln derinlii sokak ve alanlarda en az 80 cm olmaldr, bu yerlerin dnda en az 60 cm olmaldr. Bu derinlik zorunlu durumlarda zel koruyucu nlemler alnarak 20 cm dolaylarnda azaltlabilir. Kablo kanalnn dip genilii 40-50 cm, st genilii 60 cm olmaldr. Bir kanal iine birden fazla kablo denecekse, kablolar arasnda 20-25 cm kadar genilik pay ilave edilir. Aslnda kanal ebatlar; iletme gerilimlerine, kablo says ve kablo aplarna ve bunlarn korunmas iin kullanlan tula vb. ebatlarna gre deiir. ehir iinde kablo yolu iin yol ve caddeler boyunca kaz yaplr. Yaya kaldrmlarnda alan kablo kanal, bina duvarlarndan en az 60-70 cm uzaklkta olmaldr.

Kablo kanal derinlii; sokak ve alanlarda en az 80 cm, bu yerlerin dnd a(ehir d) en az 60 cm olmaldr.
ekil 2 .10: Kablo kanal boyutlar

Kablo kanalnn dibi dz ve ta gibi engellerden arnm olmaldr. ehir dnda meskun olmayan yerlerde kablolar 50-60 cm derinlie gmlr. Eer kanal kafi derinlikte alamyorsa, kablo kanalnn st betonla takviye edilir (ok sert kayalk arazide vb.). ehir iinde kablolar caddeler boyunca ya da kaldrmlar altna ve duvardan en az 60-70 cm uzaa denir. Genellikle kablo, yollarn cadde ve sokaklarn her iki yanna denir. Caddeler dikine kablo ukurlar ile yarlmamaldr. ayet kablo caddeyi dikine geecekse, cadde harap olur, trafik aksar, iilik oalr. Caddelerden ar vastalar getiinde kablo zedelenebilir. Bunun iin kablo en az 1 m derine denir. Kablolar eer demir ya da bzler iine denirse boru ap kablo apnn en az 1,5 misli, knkler veya bzlerin ap da kablo apnn en az 2 misli olmaldr.

64

ekil 2.11: Yer altndan kanal ama yntemi

Resim 2.9: Sert zeminde kablo kanal ama

65

Resim 2.10: Toprak zeminde kablo kanal ama

2.3.4.2. Kablonun Kanaldan Denmesi Yer alt kablolar dorudan doruya alan kanal iine denmez. Dorudan topraa denen kablonun mr ksa olur. nk toprak iinde birok kimyevi madde vardr. Kanallarn taban salam zeminli ve tasz olmaldr. Kablo alan kanala 10 cm kalnlnda dklen elenmi kum zerine denir. Kablo kumun stne saa sola kvrmlar yaptrlarak yatrlr. Denmi kablo zerine tekrar 10 cm kalnlnda elenmi kum dklr. Kum tabakas, kablonun soumasn salar. Kablo denirken burulma, diz verme, syrlma veya ar gerilme gibi durumlarn olumamasna zen gsterilir, kablo yerde srnmez. Kablo yeni doldurulmu bir yere deniyorsa; ilerideki zemin yerlemelerinde olabilecek kntleri giderebilmek iin kablo kanal ierisine dorusal olarak deil, kvrml (S) olarak denir. Bu olaslk unutulmamaldr. Bunun iin kablo kanala fazlalk verilerek kvrml olarak denir. Kablonun zerindeki kumun zerine ve ayn kanala yan yana denen AG ve OG kablolar arasna tm kablo boyunca dolu tula veya en az 6 cm kalnlkta beton plaka veya plastik vb. malzemelerden yaplm koruyucu elemanlar yerletirilmelidir. Bylece ukuru aan iilerin kazma darbelerinden kablo korunmal ve orada kablo bulunduu nceden anlalmaldr. Bu koruyucunun yaklak 30 cm zerine ise en az 10 cm geniliinde polietilenden yaplm uyar eridi konulmaldr. AG ve OG kablolarnn st ste denmesinde ise OG kablosu alta, alak gerilim kablosu da stte kalacak ekilde denir, aralarna enine tula denir (ekil 2.12e baknz).

66

ekil 2.12: Kablo kanal zellikleri

Bir enerji kablosu ile baka bir enerji kablosu ya da kumanda kablosu arasndaki en kk aklk 7 cmden az olmamak koulu ile kablo ap kadar olmaldr. Bir enerji kablosu ile telekomnikasyon, demir yolu, otoyol vb. ile ilgili kablolarn birbirlerine yaklamalar ya da birbirlerini kesmeleri durumunda aralarndaki aklk en az 30 cm olmaldr. Bu aklk daha kk olduunda kablolar yanmayan gerelerden yaplan levha, yarm bz ya da borularla korunmaldr. Demir yolu, su kanal ve zerinden tat arac geen yollarn altndan geirilecek kablolar elik, HDPE ya da beton muhafazal PVC borular veya beton kablo kanallarnn iine denmelidir. Bu boru ve kanallarn st kenarlar, ray alt kenarlarndan ve yol yzeylerinden en az 1 m aada olmaldr.

Resim 2.11: Kanala kum denmesi ve kablonun yerletirilmesi

67

Kablolar ekilirken zedelenmemeli ve ek yaplmamaldr, her ek yeri ve zedelenen yer arza kayna olabilir. 0Cnin altndaki s deerlerinde kablo denmemelidir.

Resim 2.12: Kanala kablonun denmesi

*Kablolar ekme makinesi ile veya kanala deme yapan makineler ile de denebilir.

Resim 2.13: Kablonun ekme makinesine balanmas ve makine ile denmesi

68

Resim 2.14: Kablonun deiik tipte kanallara denmesi

*Kablolar betondan hazrlanm kanallara da denebilir.

Resim 2.15: Kablolarn beton kanallara denmesi ve kanaln kapatlmas

Resim 2.16: Kablolarn kanala denmesi ve tulalarn yerletirilmesi

69

*Kablo kanallarnda tulalarn stne mutlaka kablo olduunu belirten uyar eridi konulmaldr. *Kanallara denen kablolarn bklme veya dn yarap ad verilen belirli bir yarapla kavis yaptrlmas gerekir. Dn yarapnn istenilen deerlerden kk tutulmas sonucunda, kablo zerinde atlamalar oluur. Bu da yaltkan malzemenin bozulmasna, kablo mrnn ksalmasna sebep olur. *Kablolarn en kk kvrlma yarap, D kablonun d ap olmak zere tablo 2.1deki gibi olmaldr. Kablo kvrlma yarap (R) XLPE VE PVC XLPE ve PVC Yaltkanl Yaltkanl A.G. Y.G. 12 x D 15 x D 15 x D 15 x D
Tablo 2.12: Kablolarda en kk kvrlma yarap rnek: XLPE (apraz bal polietilen yaltkanl) ve PVC yaltkanl AG kablolar kvrlma (kavis) yarap bir damarl iin, kablo apnn en az 15 misli olmaldr.

Kablo damar Says damarl Bir damarl

Zrhl Kablolar 15 x D 15 x D

2.3.4.3. Kablonun Kanala Deme leminde Dikkat Edilecek Hususlar Kablo kanal gzergah, ehir iinde yol ve caddeler boyunca, yaya kaldrmlarna yakn olarak seilmelidir. ehir dnda da ulam yollarna yakn yerler seilmelidir. Gerekmedike sk sk nehir, kpr ve demir yolundan kablo gzergah geirilmemelidir. Kablo kanaln uygun ara gerele amak gerekir. Kablo kanal derinlii ehir iinde en az 80 cm, ehir dnda en az 60 cm olmaldr. Kablo kanal dip genilii 40-50 cm, st genilii en az 60 cm olmaldr (ekil 2.12). Kablo kanalnn zemini salam ve ta gibi engellerden arnm olmaldr. Kablo kanal zeminine 10 cm kalnlnda elenmi kum denmelidir. Ayn kablo kanalna AG ve OG kablolar denecekse, aralarna tula yerletirilir ve OG kablosu altta olacak ekilde yerletirilir (ekil 2.12e baknz). Ayn kanala yan yana olarak kablolar denecekse aralarnda en az 7 cm mesafe olmaldr. (ekil 2.12e baknz) Kablolarn, telefon kablosu, demir yolu, doal gaz veya su borusu, cadde, yol ve sokak gibi yerlerin altndan geirilmeleri gerektiinde koruyucu (boru veya bz) ierisine alnmalar gerekir. Kablolar ok soukta denmemelidir, nk ok soukta kablonun yaltkan tabakas atlayabilir. Kablo, serme ve deme ileminde zedelenmemelidir. 70

Kablo kanala gergin olarak deil, kvrmlar yaptrlarak denir. Kablo kanalnn dn yapt yerlerde, kablolarn en kk dn yarap deerlerine dikkat edilmelidir. (Tablo 2.12e baknz.) Kanala denmi kablo zerine 10 cm kalnlnda elenmi kum denir. Kumun zerine enine olarak tulalar denir. (Resim 2.16ya baknz.) Tulalarn zerine uyar eridi yerletirilir. (Resim 2.16a baknz.) Kanal uygun dolgu malzemeleri ile doldurularak kapatlr, st dzeltilir. Deme ilemi bittikten sonra artan kablolarn ular nem girmeyecek ekilde kapatlmaldr. Yer alt kablolarnn direk ini ve knda, binalara giri ve knda, metal borular veya sa kanallar kullanlmaldr. Deme ileminde emniyet ve i gvenlii tedbirlerine uyulmaldr.

2.4. Yer Alt Hatt le Enerji Girii Yntemi

ok katl apartmanlarda ve byk binalarda enerji girii yer alt kablosu ile yaplmaktadr. Bu sistem biraz pahal olmakla birlikte en gvenilir ve kullanl olan eklidir. Enerji elektrik direinden yer alt kablosu ile en az 1,5 metre derinlikteki kanaldan geirilerek alnr. Kablonun bina iindeki ksm hemen giri katnda uygun bir yere yerletirilen kofre sigortalarna balanr. Dier taraf da klemenslerle direkteki iletkenlere balandktan sonra, direk zerinde yerden 2,5 metre yksekte olacak ekilde, galvanizli boru iine alnmaldr. Kofre sigortas ile tesisatn datm tablosu baka bir iletkenle ayrca irtibatlanmaldr. Enerji datm yer altndan yaplan ebekelerde, enerji yine yerin altndan ve yer alt balant kutularndan alnr.

ekil 2.13: Yer altndan enerji girii

71

2.5. Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii

lgili ynetmelik maddeleri unlardr; Madde 58-b. b) Kablolarn denmesi: 1) Yer alt kablolarnn dendikleri yerler kimyasal, mekanik ve sl etkilerden olabildiince uzak ya da bunlara kar korunmu olmaldr. 2) Kablo ve evresini yangn tehlikesinden korumak ve yangnn yaylmasn nlemek iin kablolar yanc maddeler zerine denmemelidir. Kablolarn varsa jt tabakalar soyulmaldr. 3) Yap girilerinde kablolar boru iine alnmal, kablo ile boru arasndaki boluk elastik silikon ya da benzeri bir madde ile doldurulmaldr. Bu amala imento kullanlamaz. Mekanik darbelerin oluabilecei durumlarda elik borular kullanlmaldr. elik borular nerede kullanlrsa kullanlsn faz ayn borudan geirilmelidir. Tek damar olmas durumunda anti manyetik malzeme kullanlmaldr. f) Kablo renk kodlar TS 6429 standardna uygun olacaktr. 4) Kablo balklar, kabloya su, nem girmesini nleyecek ekilde olmaldr. AG kablolarda su girmesini nleyecek tedbirlerin alnmas durumunda kablo bal kullanlmayabilir. 5) Kablo ekleri mutlaka zel ek aksesuarlar veya ek kutularnda yaplmaldr. 6) Kablolarn koruyucu klflar ya da yaltkanlar bulunduklar yerlerde zorlanmamal ve zedelenmemelidir. 7) Tek damarl kablolarn tespitinde kullanlan elemanlar manyetik halka oluturmamaldr.

72

Topraklamann yanl alglanmas

Kiinin elektrie arplmasnda, kaak akmn geii

73

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

LEM BASAMAKLARI YVV kablosunu seiniz. NERLER Btn kablolarn katalog ve varsa CDlerini inceleyiniz. YVV kablonun yaltkan cinsini tespit ediniz. YVV kablo iletkeninin damar saysn tespit ediniz. YVV kablo iletkeninin kesitini ve akm tama kapasitesini tespit ediniz. YVV kablo anma gerilimini tespit ediniz. Uygun kabloyu seiniz. Kabloya uygun pabucu seiniz. Kablonun yaltkan ksmn zedelemeden soyunuz. Kablo ucunu pabuca iyice yerletiriniz. Pabucu pabu pensesi ile sknz, ekile akarak skmaynz. Balantlarnzda gevek irtibat olmamasna dikkat ediniz. lemlerinizde i gvenlii tedbirlerine uyunuz. Balantlarnz enerji altnda kesinlikle yapmaynz. lemlerinizde uygun el ve g aletlerini kullannz.

Yer alt kablosuna pabu taknz.

74

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

A. OBJEKTF TESTLER (LME SORULARI)
Aada bu retim faaliyetiyle ilgili bir test yer almaktadr. Aadaki sorularn cevaplarn oktan semeli, tamamlamal ve doru veya yanl olarak deerlendiriniz. 1. 2. Kablonun yaltlm olan iletkeninedenir. (Boluu doldurunuz) Kabloyu mekanik etkilerden koruyan yass veya yuvarlak tellerle yaplm rg veya sargya...denir. (Boluu doldurunuz) PEnin anlam nedir? Doru kk iaretleyiniz. A) Plastik B) Pozitif C) Polivinil D) Poliklorid

3.

E) Polietilen

4.

Sabit tesislerde kullanlan ar iletme artlarna dayankl kablo harf sembol TS 212ye gre aadakilerden hangisidir. A) N B) S C) K D) Y E) V Yer alt enerji hatlarnn arza tespiti ve onarm kolaydr. Uygun cevabnz iaretleyiniz. DORU YANLI.. Kablo kanal derinlii yerleim merkezlerinde en az ka cm olmaldr? A) 30 cm B) 40 cm C) 60 cm D) 70 cm E) 80 cm Kablo kanal dip genilii en az ka cm olmaldr? A) 10 cm B) 20 cm C) 30 cm D) 40 cm

5.

6.

7.

E) 35 cm

8.

Kablo kanal dibine en az ka cm kalnlnda elenmi kum denmelidir? A) 2 cm B)4 cm C) 10 cm D) 8 cm E) 6 cm

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete dnerek tekrar ediniz. Tm sorulara doru cevap verdiyseniz uygulamal teste geiniz.

75

B-UYGULAMALI TEST

MODL ADI: BNA ENERJ GR RENCNN SSTEMLER ADI SOYADI:. UYGULAMA FAALYET: Yer alt SINIF VE NU:. kablosuna pabu takmak AIKLAMA: Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz becerileri EVET ve HAYIR kutucuklarna (X) iareti koyarak kontrol ediniz.

Deerlendirme ltleri
YVV yer alt kablosunu seebildiniz mi? Yer alt kablosuna uygun pabucu seebildiniz mi? Yer alt kablosunun yaltkann uygun bir yntemle soyabildiniz mi? Yer alt kablosu ucuna pabucu uygun bir yntemle takabildiniz mi? gvenlii tedbirlerine uydunuz mu?

Evet

Hayr

DEERLENDRME
Yaplan deerlendirme sonunda hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Cevaplarnzn tamam evet ise modl deerlendirmeye geiniz.

76

MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME

UYGULAMALI LME ARALARI (PERFORMANS TESTLER)
Modln Ad Ama GR rencinin Ad: Gerekli atlye ortam ve donanmlar Soyad: salandnda uygun iletkenleri, Snf : kablolar semek, klemens, izolatr Nu.: BNA ENERJ SSTEMLER
balantsn yapmak pabucunu takmak. ve kablo

... ...

AIKLAMA: Aada listelenen davranlarn her birini rencide gzleyemediyseniz (0), Zayf nitelikli gzlemlediyseniz (1), orta dzeyde gzlemlediyseniz (2) ve iyi nitelikte gzlemlediyseniz (3) rakamn altndaki ilgili kutucua X iareti koyunuz.

Deerlendirme ltleri
letkenleri seip klemens ve izolatr balantlar yaptnz m? A)letken eitlerini ve yapsn rendiniz mi? B)zolatr ve traverslerin yapsn, eitlerini rendiniz mi? C)Direklerin eitlerini ve yapsn rendiniz mi? D)letkenleri direklerde ektiniz mi? E)letkenlerin izolatr ve klemens balantlarn yaptnz m? Bina enerji giri ekillerini yaptnz m? Yer alt kablolarn seip balantlarn yaptnz m? A)Yer alt kablo yaplarn rendiniz mi? B)Yer alt kablo yaltkann soydunuz mu? C)Yer alt kablosuna pabu taktnz m? D)Yer alt hattndan bina enerji giriini yaptnz m? A)Kulland malzemeleri tam ve salam olarak teslim ettiniz mi? B)alma ortamn temizleyip dzenlediniz mi? C) gvenlii tedbirlerine uydunuz mu? TOPLAM PUAN

DEERLENDRME
Performans denetim listesinde, kazandnz davranlar retmeniniz tarafndan belirlenen deer leine gre deerlendirilecektir. Yukardaki lee gre kendinizi deerlendirip yetersiz bulduunuz faaliyeti tekrar ediniz. 77

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI

RENME FAALYET-1 CEVAP ANAHTARI
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 DORU YANLI D E DORU DORU YANLI DORU DORU DORU

RENME FAALYET-2 CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 6 7 8 DAMAR ZIRH E D YANLI E (80) D (40) C (10)

78

NERLEN KAYNAKLAR NERLEN KAYNAKLAR

Kablo ve iletken retimi yapan firmalarn internet siteleri ve kataloglar zolatr retimi yapan firmalarn internet siteleri ve kataloglar Direk, travers, konsol retimi yapan firmalarn internet siteleri ve kataloglar Havai hat klemensleri retimi yapan firmalarn internet siteleri ve kataloglar Bu firmalarn internet sitelerini bulmak iin arama motorlarndan faydalabilirsiniz.

79

KAYNAKA KAYNAKA
Elektrik Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii-ANKARA- 2000. TEA Gvenlii Ynetmelii- ANKARA, 2002. Elektrik mhendisleri odas internet sitesindeki dokmanlar TEA-TEDA internet sitelerindeki dokmanlar YAVA, Hakan, Elektrik Tesisat Ders Notlar, BURSA ALTIN, Mahir- Mustafa STNEL, Mehmet KIZILGEDK, Elektrifikasyon ANKARA, 2001. GRKEM, Abdullah, Atlye 2, ANKARA 2004. NAYMAN, Muhsin, Atlye 1 HRER Ali, Elektrik Tesisat Bilgisi 1, G.. Matbaas DURMU, Hayati- Ylmaz nsal, Elektrik Tesisat Projesi Meslek Resmi BADUR, zdemir, etin BAOLU, Temel ENER, Endstriyel Elektrik MEB.1999. KILIN Eyp, Endstriyel Elektrik, K.Mara, 2000.

80