Elektrik İç Tesisleri Yönetmeliği

TMMOB Elektrik Mhendisleri Odas
1 9 5 4
ELEKTRK TESSLER YNETMEL

Bu Ynetmelik 16 Haziran 2004 Tarih ve 25494 Sayl Resmi Gazetede Yaynlanarak Yrrle Girmitir.
HAZRAN - 2005
EMO YAYIN NO ......................TY/2005/1
TMMOB ELEKTRK MHENDSLER ODASI

Ihlamur Sokak No:10/1 06440, Yeniehir-Ankara Tel: (0.312) 425 32 72-73 Faks: (0.312) 417 38 18 http://www.emo.org.tr emo@emo.org.tr EMO Yayn No: TY/2005/1
HAZRAN - 2005
Dizgi ve Tasarm PLAR Tel: (0.312) 432 01 83 - 93 Faks: (0.312) 432 54 22 e-posta: plar@ttnet.net.tr BASKI afak Organizasyon Matbaaclk Ltd. ti. Kazm Karabekir Cad. No:39/61 skitler-Ankara Tel: (0.312) 342 38 30
NDEKLER
I. YNETMELN KAPSAMI II. YNETMELN UYGULANMASI III. TARFLER IV. GENEL HKMLER V. YNETMLE LGL HKMLER V.A. ELEKTRK TESSATILARINA DAR HKMLER V.B. TESSLERN YAPILMASINDA GZNNDE BULUNDURULACAK KONULAR V. C. BALANTI ARTLARI VE TESSN GZDEN GERLMES VI. TEKNK KONULARLA LGL HKMLER VI.A. KORUMA TEDBRLER VI.A.l. KAZALARIN NLENMES VI. A.2. AIRI GERLMLERE KARI KORUMA VI. A.3. TOPRAKLAYICILAR VI. A.4. DENEYLER VE DENETMLER VI.B. ELEKTRK MAKNELER-TRANSFORMATRLER VE REAKTANS BOBNLER VI.C. ENERJ ODASI, KABLO BACASI (KABLO AFTI), TEK LETME ARALARI VI.D. LETKENLER VE YER ALTI KABLOLARI VII. ZEL LETME YERLER VE TESSLERE AT EK HKMLER VIII. TEK TESSLER LE ZAYIF AKIM TESSLERNE AT HKMLER IX. YRRLE LKN HKMLER

I. YNETMELN KAPSAMI Madde 1- KAPSAM Bu Ynetmelik elektrik i tesislerinin kurulmasna ve iletilmesine dair hkmleri kapsar; elektrik enerjisinin retilmesine ve datlmasna dair yap iindeki tesisleri kapsamaz. Aadaki elektrik tesisleri elektrik i tesisi saylr. a) Srekli elektrik tesisleri: Yaplarn yada kmelerinin iinde, bitiiinde yada bu yaplara ek olarak bunlarn dnda srekli kullanlmak iin kurulan asansr tesisleri dndaki alak gerilimli her trl tesislerdir. Yaplarn i aydnlatma, kuvvet, alak gerilim kompanzasyon tesisleri, arma, alarm, arama, yldrmlk, ak, dorultma (redresr) hoparlr, anten, telefon ve televizyon tesisleriyle, bu yaplarn bahe aydnlatma tesisleri ve yukarda aklanan tesislerin darda kurulan blmleri srekli tesis saylr. b) Tesis yaptran kimsenin arazisi ile snrl enerji nakil hatt iermeyen, bamsz alak gerilimli elektrik tesisleri (bir ev, ba veya bahenin yalnzca kendi gereksinimlerini karlamak iin tahsis edilecek motopomp tesisi ve benzeri tesisler) c) Geici elektrik tesisleri Geici elektrik tesisleri yukarda (a) ve (b) madde blmlerinde aklanan tesislere balanm olan yaplarn iinde yada dnda, srekli tesisin iletmeye almasna kadar kullanlmak iin geici olarak kurulan ve srekli olarak kullanlmayan alak gerilimli her trl tesislerdir. Lunapark, panayr gibi tesisler ve antiyeler geici tesis saylr.
II. YNETMELN UYGULANMASI Madde 2- UYGULAMA a) Bu ynetmelik a.l - Yeni kurulacak tesislerde, a.2 - Kurulu tesislerin tamamen deitirilmesi durumunda, a.3 - Kurulu tesislerde ak ve belli olarak lm yaralanma ve yangna neden olabilecek durumlarda, a.4 - Kurulu tesislerde bozukluk yada deiikliin yakndaki dier tesislerde nemli karklk yada tehlikeler dourmas durumunda, a.5 - Kurulu bir tesisi esasna etki etmeyecek biimde yaplacak geniletmelerin, deiikliklerin ve onarmalarn yalnzca bu blmlerinde, uygulanr.
Elektrik Tesisleri Ynetmelii
Kurulu tesislerin kesilmi olan akmlarnn yeniden verilmesi annda yada iletme tarafndan serbest olarak yaplacak muayene sonunda a.3 ve a.4de akland gibi bozuk ve tehlikeli grlen tesislerin bu Ynetmelik hkmlerine gre bir ay iinde dzeltilmesi aboneye bildirilir. Tesis bu sre iinde dzeltilmemise, iletme abonenin akmn keser. Bu bozukluk ve tehlikeli durum tmnde varsa, a.2de yer alan hkme gre ilem yaplr. Akmn derhal kesilmesini gerektiren tehlikeli durumlarda bu sre verilmez. b) Bu Ynetmeliin herhangi bir maddesinin uygulanmas mahalli artlar nedeniyle zorluklar yada teknik gelimeyi nleyecek durumlar ortaya karrsa, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlna yaplacak gerekeli bavurma zerine Bakanlk yalnzca o bavurma iin sz konusu maddenin uygulanmamasna izin verebilir.
III. TARFLER Madde 3- TARFLER a)Tesislere ve ebekelere dair tarier a.l - Elektrik Kuvvetli Akm Tesisleri: nsanlar, dier canllar, bitkiler ve eyalar iin baz durumlarda (yaklama, dokunma vb.) tehlikeli olabilecek ve elektrik enerjisinin retilmesini zelliinin deitirilmesini, biriktirilmesini, iletilmesini, datlmasn ve mekanik enerjiye, a, kimyasal enerjiye vb. enerjilere dntrlerek kullanlmasn salayan tesislerdir. a.2 - Elektrik Zayf akm Tesisleri: Normal durumlarda, insanlar ve eyalar iin tehlikeli olan akmlarn meydana gelemedii tesislerdir, a.3 - ebeke: Akm kaynandan tketim aralarnn balant ucuna kadar olan hava hatlar ve kablolarn tmdr (ekil - 1). ekilden anlalaca gibi ebeke, datm ebekesi ve tketici tesisinden meydana gelmektedir.
ekil 1 - Tketici Tesisi ve ebeke
a.4 - Datm ebekesi: Akm kaynandan tketici tesisine kadar olan hava hatlar ve kablolarn tmdr (ekil - 1). a.5 - Tketici Tesisi: Yap balant kutusunda sonraki yada bunun gerekli olmad yerlerde tketim aralarnda nceki son datm tablosunu k ularndan sonraki elektrik iletme aralarnn tmdr. (ekil - 1) a.6 - Yap Balant Hatt (Besleme Hatt, rtibat Hatt, Rakordman Hatt): Datm ebekesi ile yap giri hatt arasndaki balant hattdr. a.7 - Yap Giri Hatlar: Hava hatlarnda, yapya bal bir konsol yada dam direine konan hava hatt izolatrler ile yap balant kutusu arasna ekilen hatlardr. Yer alt kablo ebekelerinde, balant hattnn yapya girdii nokta ile balant kutusu arasndaki balant kablosudur. a.8 - Ana Kolon hatt: letmeye ait besleme noktasndan (ana buat) tketicinin ilk datm noktasna (ana tablo, saya) kadar olan besleme hattdr. a.9 - Kolon Hatt Tketiciye ait ilk datm noktas ile teki datm noktalar arasndaki yada tablolar arasndaki hatlardr. a.10 - Linye Hatt Datm Kablosundan son aydnlatma aygt (armatr) yada prizin baland kutuya (buat) kadar olan hatlardr. a.ll- Sorti Hatt: Linye hatt ile aydnlatma aygt yada priz arasndaki balant hattdr. a.12 - Yap Balant kutusu (Ana Buat veya Kofre): Yaplarn elektrik tesisini ebekeye balayan, sigortalarn tesis edilmesini ve ayn zamanda genel elektrik ebekesinde tketim tesisine elektrik enerjisi verilmesini salayan bir dzendir. a.13 - Yap Elektrik Tesisleri: Ev, ticarethane, bro vb. yerlerde yaplan ve topraa kar gerilimi 250 Va kadar olan elektrik kuwetli akm tesisleridir. a.14 - ebeke (Sistem) Tipleri: TS 3994e gre elektrik sistemleri (ebekeleri) snandrlarak aada aklanan tipe ayrlmtr. - TN Sistemi: TN Sistemi, ebeke topraklama noktasn topraa dorudan bal olduu ve tesisatta gvdelerin koruma iletkenleri ile ebeke topraklamasna balantl olduu sistemdir.
TN Sistemleri, koruma (PE) ve ntr (N) iletkenlerinin durumlarna gre ekilde uygulanabilir: - TN-C Sistemi: TN-C sisteminde koruma ve ntr iletkenleri birletirilerek ebekenin tamamnda ortak bir iletken (PEN) olarak ekilir (ekil 1-1) - TN-S Sistemi: TN-S sisteminde koruma ve ntr iletkenleri ebekenin tamam boyunca ayr ayr ekilir (ekil 1-2). TN-C-S Sistemi: TN-C-S sisteminde koruma ve ntr iletkenleri, ebekenin bir blmnde ayr ayr, bir blmnde de ortak bir iletken olarak ekilir (ekil 1-3). TT Sistemi: TT sistemi, ebeke topraklama noktasnn topraa dorudan bal olduu ve gvdelerin ebeke topraklama elektrotlarndan ayr topraklama elektrotlarna baland sistemdir (ekil 1-4). IT Sistemi: IT sistemi, ebeke topraklama noktasnn topraa bal olmad veya bir empedans (diren veya endktans bobini) zerinden bal olduu ve gvdelerin ayr veya diren yada endktans bobinlerinin topraklama elektrotlarna bal olduu sistemdir. IT sistemleri ekilde uygulanabilir: - IT sisteminde gvde (koruma) ve empedans topraklama elektrotlar ayr ayr tesis edilmi olabilir (ekil 1-5). - IT sisteminde gvde ve empedans topraklama elektrotlar ortak olabilir (ekil 1-6). - IT sistemi, bir sfr bileen endktans bobini (ntr kompanzasyon bobini) zerinden baka sistemlerden (TN veya TT) beslenmi olabilir (ekil 1-7). Aklama: TN, TT ve LT eklindeki snandrmada kullanlan sembollerin anlamlan aada akland gibidir: Birinci harf: ebeke (sistem) topraklama noktasnn ( fazl sistemlerde topraklama noktas, genellikle jeneratr veya g transformatrnn ntr noktasdr) topraa gre durumunu belirtir: T: Topraa dorudan (olabildiince dk empedansla) elektriksel balant. I: Hibir toprak balants yok (gerilimli blmler topraktan yaltlm) veya bir empedans zerinde toprakla balant. kinci harf: Elektrik tesisatnda gvdelerin topraa gre durumunu belirtir. T: ebeke topraklama noktas ile herhangi bir balantnn varl gzetilmeden topraa dorudan (olabildiince dk empedansla) elektriksel balant. N: ebeke topraklamasna dorudan (olabildiince dk empedansla) elektriksel balant.
ekil 1-1 Tmnde Koruma ve Ntr levlerinin Yklendii Tek letken ekilmi TN Sistemi (TN-C)
ekil 1-2 Ntr ve Koruma letkenleri Ayr ekilmi TN Sistemi (TN-S)
ekil 1-3 Bir Blmnde Koruma ve Ntr levlerinin Yklendii Tek letken ekilmi TN Sistemi (TN-C-S)
ekil 1-4 TT Sistemi
ekil 1-5 Gvde ve Empedans Topraklama Elektrotlar Ayr TT Sistemi
ekil 1-6 Ortak Topraklama Elektrotlu TT Sistemi
10
ekil 1-7 Bir D Sistemden (TN Veya TT Olabilir) Beslenmekte Olan Sistem
b) letme aralarna dair tarier: b.l- Elektrik iletme aralar (Ksaca iletme aralar): Tm olarak yada ayr blmler halinde elektrik enerjisinin kullanlmasn salayan aralardr. b.2 - Elektrik tketim aralar (Ksaca tketim aralar yada tketiciler): Elektrik enerjisini, elektriksel olmayan baka bir enerjiye eviren yada haberlemede kullanlan elektrik iletme aralardr. b.3 - Ar akm koruma aygtlar: Elektrik akmn, ngrlen bir snr deeri amas durumunda kendiliinden kesen aygt ve dzenlerdir. Bunlar, - Eriyen telli sigortalar ile, - Ar akm koruma anahtarlar (otomatik sigorta, motor koruma anahtarlar gibi) olmak zere iki blme ayrlr. b.4 - Nemli yer iletkenleri: Nemli, slak yerlerde ve ak havada kullanlmaya elverili iletkenlerdir. c) letkenlere ve iletken blmlerine dair tarier: c.1 - Faz iletkeni: Akm kaynaklarn tketicilere balayan fakat orta noktadan yada yldz noktasndan kmayan iletkenlerdir. c.2 - Orta iletken: - Bir doru akm sisteminin yada bir fazla alternatif akm sisteminin orta noktasndan, rnein iletkenli bir sistemin orta noktasndan kan iletkenlerle;
11
- ok fazl bir sistemin, rnein fazl bir sistemin yldz noktasndan kan iletkenlerdir. Son durumdaki orta iletkene yldz noktas iletkeni yada ntr iletkeni denir. 3.3 - Koruma iletkeni: letme aralarnn gvdesini, - Koruma topraklama sisteminde topraklaycya, (NOT: Tamam metal borulardan meydana geldii bilinen su borusu ebekesi topraklayc olarak kabul edilemez) - Sfrlama sisteminde sfr iletkenine - Koruma hatt sisteminde birbirlerine ve topraklaycya - Hata gerilimi koruma balamas sisteminde topraklaycya balayan iletkenlerdir. - Sfrlama sisteminde sfr iletkeni de koruma iletkenidir. c.4 - Sfr letkeni: Dorudan doruya topraklanm bir iletken olup genellikle sfrlamada koruma iletkeni olarak kullanlabilen orta iletkendir. Sfr iletkeninin kesinlikle bir orta iletken olmas gerekmez: zel durumlarda topraklanm bir faz iletkeni de sfr iletkeni olarak kullanlabilir. c.5 - Aktif Blmler: letme aralarn normal iletme artlarnda gerilim altnda bulunan iletkenleri ve iletken blmleridir. Orta iletkenler de aktif blmlere girer, fakat sfr iletkenleri ve bunlara iletken olarak bal blmler aktif blm saylmaz. c.6 - Gvde: letme aralarn her an dokunulabilen, aktif blm olmayan fakat bir arza durumunda gerilim altna girebilen iletken blmleridir. d) elektriksel deerlere ve bunlarla ilgili teki terimlere dair tarier: d.l -Anma deerleri: Anma gerilimi, anma akm, anma gc, anma frekans gibi iletme aralar ile tesislerin boyutlandrlmasnda temel alnan deerlerdir. d.2 - Gerilimler: Aada aklanan gerilim deerleri iin alternatif gerilimde etken deerler, doru gerilimde ise aritmetik ortalama deerler gz nne alnmaldr, i) ebeke anma gerilimi: ebekeyi adlandran ve belirli ebeke iletme karakteristikleri iin referans gsterilen gerilimdir. ii) ebeke en yksek gerilimi: Normal iletme artlan altnda ebekenin herhangi bir noktasnda ve herhangi bir anda var olan gerilimin en yksek deeridir.
12
Aklama: ebekedeki ama-kapama olaylar ve gerilimlerdeki ani deimelerden ileri gelen geici gerilimler bu tarin kapsamna girmez. iii) Yaltkanlk gerilimi: Bir iletme aracnn yaltkannn boyutlandrlmasnda temel alnan standart gerilimdir. iv) letme gerilimi: Bir iletme aracnn yada tesis blmnn iletkenleri arasnda iletme srasnda var olan gerilimdir. v) Topraa kar gerilim: Orta noktas yada yldz noktas topraklanm olan ebekelerde bir faz iletkenini bu noktaya kar gerilimidir. Bu gerilim faz gerilimine eittir. Bunun dndaki ebekelerde, bir faz iletkeninin topraa temas etmesi durumunda teki faz iletkenleri ile toprak arasnda meydana gelen gerilimdir. Arza yerinde ark yoksa, bir fazn topraa kar gerilimi faz aras gerilimine eittir. vi) El ulama uzakl: Normal olarak girilip klan yerlerde insan elinin, yardmc bir ara kullanmadan her ynde ulaabilecei uzaklklardr. Bu uzaklklar, baslan yzeyden balayarak yukarya doru 2.5 m aaya ve yanlara doru 1.25 m varsaylr. vii) letme Yaltkanl: letme srasnda gerilim altnda bulunan tesis blmlerini eleri arasnda ve bunlarla gerilim altnda bulunmayan iletken blmler arasnda yaltkanlk gerilimi iin ngrlen yaltkanlktr. viii) Akm devresi: Akm kayna ile tketim arac arasndaki kapal akm yoludur. e)Topraklamaya dair tarier: Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Ynetmeliine baknz. f) Kapal yer eitlerine dair tarier: Kapal yerler, ancak yersel durumlar ve iletme artlar doru olarak bilindiinde aada yazl yer eitlerinden birine sokulabilirler. rnei kapal bir yerin yalnz bir blmnde fazla nem meydana gelmekle birlikte teki blmleri iyi bir havalandrma ile kuru tutulabildiinde bu yerin tmnn nemli yer saylmas gerekmez. f.1 - Elektrik iletme yerleri: Esas olarak elektrik tesislerinin iletilmesine ait yerler olup buralarn yalnz ilgili iletme personeli girebilir. rnein balama tesisi blmleri, kumanda yaplar ayrlm blmlerdeki datm tesisleri, ayrlm elektrik deney yerleri ve laboratuvarlar, makineleri yalnzca yetkili personeli tarafndan kullanlabilir) santral makine daireleri ve benzeri yerler bu gruba girer. f.2 - Kilitli elektrik iletme yerleri: Yalnz elektrik tesislerin iletilmesine yarayan ve kilit altnda tutulan yerlerdir. Kilit ancak grevliler tarafndan alabilir. Bu yerlere yalnz yetkililerin girmesine izin verilir. rnein kilitli balama ve datma tesisleri, sac mahfazal yada yap tipindeki tesisler iinde bulunan hcreler, transformatr hcreleri, direk tipi transformatr postalar ve asansrlerin makine daireleri bu gruba girer.
13
f.3 - Kuru yerler: Normal olarak youma suyunun meydana geldii ve havann su buhar ile doymad yerlerdir. rnein konutlarn oturma odalar ve salonlar ile otel odalar ve brolar bu gruba girer. Bunlardan baa ticarethane blmeleri, sat blmleri, tavan aralar, merdiven blmeleri, stlan ve havalandrlabilen bodrumlar da bu gruba sokulabilir. Konutlardaki mutfaklar ile konut ve otellerdeki banyo dairelerinin kvet blmesinin dnda kalan ve zaman zaman nemlenen yerler tesis olarak kuru yer saylr. f.4 - Nemli ve slak yerler: letme aralar gvenliinin nem, younlama suyu, kimyasal yada benzer etkilerle azalabilecei yerlerdir. rnein byk mutfaklar, bulak ykama yerleri, frnlarn hamur hazrlama yerleri, souk hava depolar, su pompa daireleri, stlmayan yada havalandrlmayan bodrumlar, konut ve otellerdeki banyo dairelerinde kvet bulunan blmeler ve kazan daireleri gibi yerler bu gruba girer. Tabanlar, duvarlar hatta donanmlar temizlik amac ile hortumla ykanan nemli ve slak yerler iin rnekler: Bira ve arap mahzenleri, slak olan atlyeler, araba ykama yerleri, amarhaneler, ayrca banyolar, hamamlar ve du keleri, galvanik iletmeler vb. yerler. f.5 - Yangn tehlikesi olan yerler: Tehlikeli olabilecek orandaki kolay tutuabilen maddelerin, elektrik iletme aralarna bunlarda meydana gelen yksek scaklk yada arklar nedeniyle tutuabilecek kadar yakn bulunma tehlikesi olan yerlerdir. rnein kat, tekstil ve kereste fabrikalarnn iletme ve kurutma daireleri, ambarlar yada bunlarn baz blmleri ve akta bulunan bu ekildeki yerler, kuru ot, saman, keten ve kenevir ambarlar bu gruba girer. Ayrca motorlar karbratrl olan aralarn garajlar ve bunlarn ek blmeleri ile kalorifer tesislerindeki ya yakma tesisleri de yangn tehlikesi olan yerlere girer. f.6 - Kolay tutuabilen kat maddelerin bulunduu yerler: Bir kibrit alevine 10 saniye sre ile tutulduktan sonra kendiliinden yanmas sren yada iin iin yanan kah maddelerdir. Kuru ot, saman, saman tozu, odun tala, magnezyum tala, eltik sap ve kabuklar, skk olmayan kat, pamuk yada selloz lieri bu gruba girer. f.7 - Patlama tehlikesi olan yerler: Mahalli durumlarda ve iletme artlarna gre hava ile patlayc karmlar meydana getiren gaz, buhar, buu yada tozlarn tehlike yaratacak oranda toplanabildikleri yerlerdir. Aseton, asetilen, etil alkol, amonyak, benzin, btan, dizel ya, stma yalan, metan, naftalin, slfrik asit, havagaz, hidrojen vb. gibi yanabilen gaz ve buharlar meydana getiren maddeler ile kkrt, fosfor, grat, magnezyum, inko,naftalin, polivinil klorid, kauuk, pamuk tozu, sert ve ine yaprakl aalar, ttn, linyit, kok, odun kmr vb. gibi yanabilen sanayi tozlarn meydana getiren maddelerin ilenmesi, kurutulmas ve ambarlanmasna yarayan blmeler ile kapal yerler yada bunlarn bir blm ile depolar, aygtlar ve ak havadaki tesisler patlama tehlikesi olan yerler saylr.
14
f.8- naat antiyelerin elektrik tesisleri: naat antiyeleri ile elik-yap montaj ilerinde kullanlan elektrik tesisleridir. Geniletme, deitirme, onarm ve ykama amac ile yaplan inaat ilerinin yerleri de inaat antiyesi saylr. Yalnz, el lambalarnn, lehim havyalarnn, kaynak aygtlarn ve elektrikli matkaplar, talama ve parlatma makineleri ile elektrikli aygtlarn ayr ayr kullanld i yerleri inaat antiyesi saylmaz. f.9 - Tarm letme Yerleri: Tarm ileri ve benzeri amalarla kullanlan ve nem, toz, kimyasal olarak kuvvetle etki eden buhar, asit yada tuzlarn elektrik iletme aralarn yaltkanlar zerine etki etmesi yznden insanlar, hatta byk ba hayvanlar iin kaza tehlikesi olan yada kolay tutuabilen maddelerin bulunmas nedeniyle yangn tehlikesi olan yerlerdir. Bu iletmelerde bulunan konutlarn tesisleri bu tarin kapsamna girmez. At, sr, koyun ve domuz gibi hayvanlar byk ba hayvan saylr. Tarmsal iletme yerlerinden: - Ahrlar, kmesler, - Zahire ambarlar, yer ambarlar, samanlklar, kuru ot depolan, - Harman yerleri, zahire kurutma tesisleri, - Bulgur deirmenleri vb. yerler, hem nemli, hem de yangn tehlikesi olan yerler saylr. g) Hata eitleri ile Akmlara ve Gerilimlere Dair Tarier: g.l- Yaltkanlk Hatas: Yaltkann hatal durumudur. g.2- Gvde Temas: Bir hata sonucunda bir elektrik iletme aracnn gvdesi ile aktif blmler arasnda meydana gelen iletken balantdr. g.3- Ksa Devre: letme bakmndan birbirine kar gerilim altnda olan iletkenler ( yada aktif blmler) arasnda, bir arza sonucunda meydana gelen iletken balantdr. Ancak olayn ksa devre saylabilmesi iin arzann olduu akm devresi zerinde bir tketim aygtnn direnci gibi baka bir faydal direncin bulunmamas gerekir (ekil - 3).
ekil 3 - Ksa Devre ve Hat Temas
15
g.4 - Hat Temas: Ksa devre olaynn getii akm devresi zerinde faydal bir diren bulunursa, bu olaya hat temas ad verilir (ekil - 3). g.5 - Toprak Temas: Bir faz iletkeni yada iletme gerei yaltlm bir orta iletken ile toprak yada topraklanm blmler arasnda iletken bir balantdr. g.6 - Hata Akm: Bir yaltkanlk hatas sonucunda geen akmdr. Hata akm ya bir ksa devre akmdr yada toprak temas akmdr. g.7 - Kaak Akm: Gerilim altnda bulunmayan iletken blmler, akm sisteminin orta noktasna, dorudan doruya topraklanm bir ebeke noktasna yada topraa iletken olarak bal ise, gerilim altnda olan tesis blmlerinde bu blmlere yaltkan madde zerinden iletme gerei geen akmdr. g.8 - Alak Gerilim: Etken deeri 1000 volt yada 1000 voltun altnda olan gerilimdir. g.9 - Yksek Gerilim: Etken deeri 1000 voltun stnde olan gerilimdir. Aklama: g.7 - ve g.8de aklanan gerilim deerleri faz arasdr. g.10 -Tehlikeli Gerilim: Etkin deeri 50 voltun stnde olan gerilimdir. g.ll -Ar Gerilim: Genellikle ksa sreli olarak iletkenler arasnda yada iletkenlerle toprak arasnda meydana gelen, iletme geriliminin izin verilen en byk srekli deerini aan, fakat iletme frekansnda olmayan bir gerilimdir. g.12 - Hata Gerilimi: Aygtlarn gvdeleri arasnda yada bu gvdelerle referans topra arasnda hata durumunda meydana gelen gerilimdir (ekil - 4). g.13 - Topraklayc Gerilim: Bir topraklayc yada topraklama tesisi zerinden akm gemesi durumunda bunlarla referans topra arasnda meydana gelen gerilimdir (ekil - 5). g. 14 - Dokunma Gerilimi: Topraklama geriliminin, insan tarafndan kprlenebilen blmdr (ekil - 4). g.15 - Adm Gerilimi: Topraklama geriliminin, insann 1 mlik adm akl ile kprlenebilen blmdr (ekil - 5).
16
a. plak remin zerinde duran bir insana gelen (isabet ede) dokunma gerilimi b. Yaltlm zeminde duran ve su musluuna dokunan insana gelen dokunma gerilimi Ih: Hata gerimi Ud: Dokunma gerilimi Ih: Hata gerimi Ro: letme topraklamas Rt: Topraklama direnci t: Referans topra
ekil 4 - Bir Alak Gerilim Tesisinde Bir Yaltm Hatas Sonucunda Meydana Gelen Hata Akm ve Hata Gerilimi
Ut: Topraklayc gerilimi Et: Topraklayc
Uad: Adm Gerilimi E2: Referans topra
ekil 5 - Bir Topraklayc le Referans Topra Arasndaki Gerilimin Deiimi
17
h- Gerilim altndaki blmlere dolayl (endirekt) olarak dokunmaya kar koruma dzenlerine dair tarier; nsanlar ve evcil hayvanlar 50 voltun zerindeki dokunma gerilimlerinin neden olaca tehlikelerden korumak iin kullanlacak dzenlerin tmdr. Bu dzenler aadaki gibi tarif edilirler: h.1- Koruyucu Yaltma: letme yaltkanlna ek olarak yaplan ve gerilim altnda olmayan iletken tesis blmlerinin: iletme yaltmnn grev yapmamas durumunda gerilim altnda kalmalarn nleyecek yada bunlar dtan rtecek biimde yaplan yaltmadr. h.2 - zerinde Durulan Yerin Yaltlmas: nsann, zerinde bulunduu yer aracl ile topraa ve el ulama uzakl iindeki toprakla temasta olan gerilim altnda olmayan iletken tesis blmlerine ve teki iletken blmlere kar yaltld bir koruyucu yaltma biimidir. h.3 - Kk Gerilim: Bir yaltm hatasnda yksek dokunma gerilimi ba gstermemesi iin, anma gerilimleri 42 volta kadar olan akm devrelerinin topraklanmadan alt bir korunma tedbiridir. h.4 - Koruma Topraklamas: Bir yaltm hatasnda (tam gvde temas) elektrik devresinin ar akm koruma aygtlar ile almasn salamak iin, gerilim altnda olmayan iletken tesis blmlerinin topraklayclara yada topraklanm blmlere dorudan doruya balanmasdr. h.5 - Sfrlama: Bir yaltm hatasnda (tam gvde temas) elektrik devresini ar akm koruma aygtlar ile almasna salamak iin, gerilim altnda olmayan iletken tesis blmlerini sfr iletkenine yada buna iletken olarak balanm olan bir koruma iletkenin ayn biimde balanmasdr. h.6 - Koruma Hat Sistemi: Yaltm hatalarnda yksek dokunma geriliminin meydana gelmesin nlemek iin gerilim altnda olmayan tm iletken tesis blmlerini birbirine ve dokunulabilen iletken yap blmlerine, boru ebekeleri ve benzeri tesis blmleri ile yldz noktalar topraklanmam ebekelerin topraklayclarna iletken olarak balanmasn salayan bir dzendir. h.7 - Hata Gerilimi Koruma Balamas: Gerilim altnda olmayan iletken tesis blmleri ile bir yardmc topraklayc arasnda yksek bir dokunma gerilimini meydana gelmesi durumunda bir hata gerilim koruma anahtarnn elektrik devresini kendiliinden at bir balant biimidir. h.8 - Hata akm Koruma Balamas: Gerilim altna olmayan iletken tesis blmleri zerinde yada topraktan anahtarn anma hata akmn aan bir hata akmnn gemesi durumunda, bir hata akm koruma anahtarnn elektrik devresini kendiliinden at bir balant biimidir. h.9 Koruyucu Ayrma: Bir yaltm hatasnda dokunma gerilimi meydana gelmemesi iin bir akm tketim aygtnn bir ayrma transformatr aracl ile besleme ebekesinden iletken olarak ayrlmasn salayan bir koruma dzenidir.
18
Aklama: Bu ynetmeliin kapsamna giren tesislerle ilgili dier tarier iin bu tcsisknlo ilgili standartlardaki ve ilgili bakanlklarca onaylanm teknik artnamelerdeki tarier gz nnde bulundurulmaldr.
IV. GENEL HKMLER Madde 4- GERLMLER Bu Ynetmeliin kapsamna giren tesislerde kullanlacak gerilimler aydnlatma, kuwet, sinyal, kumanda ve haberleme tesisleri iin alternatif ve doru akmda 1000 volt yada 1000 voltun altnda olan gerilimdir. Madde 5- KISALTMALAR Bu Ynetmelikte geen; Bakanlk: Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanln, Kurulu/letme: Trkiye Elektrik Datm A.. Genel Mdrln, Bal Ortaklk, Messese Mdrlklerini ve Koordinatrlkler ile 3096 ve 4628 sayl Kanunlara gre kurulmu veya kurulacak olan datm irketleri veya perakende sat irketlerini, Elektrik Tesisats veya Tesisat: Elektrik i tesis yapm iini stlenen ve ilgili idarelere kar yrrlkteki kanunlara, ynetmeliklere, imar planna, ruhsat ve eki projelerine, Trk Standardlarna, teknik artnamelere, i gvenlii ile ilgili tze, ilgili dier tm mevzuat hkmlerine, fen sanat ve salk kurallarna uygun olarak tamamlanmasndan, tesisatn salamlndan, niteliklerinden, usulsz ve teknie aykr yaplmasndan doacak zararlardan sorumlu olan elektrik yksek mhendisi, elektrik veya elektrik-elektronik mhendisi yada elektrikle ilgili fen adamlarn, Proje Melli: lgili kanunlar ve ynetmeliklere gre elektrik i tesis projesini yrrlkte bulunan Elektrik Tesisleri Proje Hazrlama Ynetmeliine uygun olarak hazrlama yetkisine sahip gerek kiiyi, Denetim Kuruluu: Tesis sahibi tarafndan tercih edilen ve 4708 sayl Yap Denetimi Hakknda Kanun kapsamndaki yaplar denetlemekle grevli olan yap denetim kurulularn, bu kanunla belirlenen pilot iller dnda kalan yerlerde ise uzmanlk konularna gre yapnn elektrikle ilgili fenni mesuliyetini zerine alan fenni mesul ve bu Kanun kapsam dnda kalan dier yaplarda elektrik i tesislerini muayene etmekle grevli olan, elektrik i tesislerine enerji verecek kurulular, ifade eder. V. YNETMLE LGL HKMLER V.A. ELEKTRK TESSATILARINA DAR HKMLER Madde 6- ELEKTRK TESS LERN YAPILMASI Yaplan i tesis ileri, iletmeye kaytl elektrik tesisatlar tarafndan yaplr Madde 7- ELEKTRK TESSATILARININ LETMEYE KAVDOLMASI Elektrik Tesisatlar Trkiyenin herhangi bir yerinde bu ynetmeliin kapsamna giren ileri yapabilmek iin herhangi bir iletmeye ba vurarak kayt yaptrmak zorundadr.
19
yerinin bulunduu yerin dnda yaplacak tesisler iin, tesisin bulunduu yerdeki iletmeye ayrca kayt yaptrmas gerekmez. Bu durumda tesisatnn Elektrik Mhendisleri Odasndan alaca serbest mhendislik yapabileceini gsterir belge yada yetkili elektrik tesisatsnn (elektrikle ilgili fen adam) bal bulunduu meslek odasna kaytl olduunu gsterir belgenin bir rneini vermesi yeterlidir. Kayt iin tesisatnn: a)Yasalar erevesinde yetkili kurulutan alaca ve serbest tesisat olarak alabileceklerini kantlayan belgeyi her yln banda iletmeye vermesi zorunludur, b) Gerektiinde kendisine bildiriler gnderilebilmesi iin elektrik tesisatsnn i yapaca yerdeki iletmeye yasal iyeri adresini, bu yoksa konut adresini (adres deitiinde en ge bir hafta iinde yeni adresini) bildirmesi, c) Vergi karnesine yada vergiden muak karnesine bal olarak elektrik tesisatsnn iletmeye kaydedilecei yla ait bu karneleri, vergi karnesi olmak zorunda olmayan tesisatnn da yapt iin cinsine gre bal bulundugu vergi dairesinden tesis veya proje yapma mukelle olduguna dair bir belgeyi her yl iletmeye vermesi, zorunludur. d) letmeler kendilerine kaydolan elektrik tesisatlarnn isimlerini her takvim ylnn sonunda bu kimselerin bal olduu vergi dairelerine bildirecektir. e) Kamu kurulularnn ve zel kurululann, grevli mhendislerine veya yetkili elektrik tesisatlarna kendi kurulularna ait yerler iin yaptracaklar projelerde, hazrlayanlarn ad ve imzalarnn bulunmas zorunlu olup bunlardan ayrca serbest altklarn kantlayan belgeler istenmeyecektir. f) Ayn ekilde bu gibi kurululara ait tesislerin yapmnda alan ve kuruluta grevli olan yetkili elektrik tesisatlarndan, serbest alan tesisatlardan istene belgeler istenmeyecektir. Aklama: zel kurulularda grevli mhendislerin veya yetkili elektrik tesisatlarnn hazrladklar projenin altklar kurulua ait olduunu kantlayan bir belgeyi proje dosyasna koymalar gerekir. Bayndrlk ve skan Bakanlnca onaylanm elektrik i tesisat projelerinin baka bir kurulu tarafndan ayrca onaylanmas gerekmez. Madde 8- TESSN BAKA BR ELEKTRK TESSATISI TARAFINDAN TAMAMLANMASI lm, srekli hastalk yer deitirme ve iverenle sorumlu elektrik tesisats arasnda kan anlamazlk gibi olaanst ve zorunlu durumlarda bir tesisatnn sorumluluu altnda yapmna balanlm olan bir tesisin baka bir tesisatnn sorumluluu altnda tamamlanmasna nceki sorumluluklarn srmesi art ile izin verilebilir. Anlamazlklar sonulandrmak iin grevli ve yetkili mahkemelere bavurmak hakk sakl kalmak zere iverenle, tesisatnn aralarnda doabilecek anlamazlklar nlemek iin her iki tarafn yararlarn korumak amac ile bir szleme yapmalar uygun olur, Bu szlemede zellikle u bilgiler yer almaldr: Tesisin bitirilecei tarih ve tesise dair artname vb. Yaplacak tesisin onaylanm projesi.
20
deme artlar. Szleme ile yapm yklenilen tesisin olaanst ve zorunlu grlen durumlarda dnda baka bir elektrik tesisatsna devredilemeyeceinin belirtilmesi. Kullanlarak gerelerinin cinsinin ve zelliinin belirtilmesi. Madde 9- KURULU TESSLERN DETRLMES VA DA BYTLMES Kurulu tesislerin deitirilmesi yada bytlmesi iin elektrik tesisats, nceden var olan projenin esasna etki eden durumlar varsa, bunlarn deiiklik projesi ile iletmeye sunacak, yoksa gerekesini aklayarak ilk nce iletmenin iznini alacaktr. V.B. TESSLERN YAPILMASINDA GZNNDE BULUNDURULACAK KONULAR Madde 10- KURULU GLERN DETRLMES Yeniden yaplacak tesislerde ve kurulu tesislerin deitirilmesi yada geniletilmesi durumunda iletme en ge 3 hafta iinde isteklilere cevap verecektir. Madde 11- ELEKTRK TESSATISINI E BALAMASI Elektrik Tesisats, ie balamadan nce, tesis sahibi tarafndan tercih edilerek belirlenmi denetim kuruluunun adn belirten dilekeyi, tesisle ilgili olarak doldurduu ie balama bildirimini (rnek-1) ve nceden hazrlanarak iletmeye onaylatlm elektrik tesis projesini veya proje dosyasndan alaca tesiste plann iletmeye ve sz konusu denetim kuruluuna verecektir. e balama bildiriminde; tesisin yeri ile ilgili ilgili ada, pafta) elektrik tesis projesinin onay tarihi ve says, tesisin ruhsat tarihi ve says, tesisi yapacak elektrik tesisatsnn ad ve unvan bulunacaktr. balama bildiriminin iletmece kabul edilmesinden sonra i balanacaktr. Madde 12- TESSN YAPIMINA BALANILDIININ LETMEYE BLDRLMES Elektrik Tesisatlar tesisin yapmna baladklar zaman iletmeye ve denetim kuruluuna yazl olarak bildireceklerdir. Teknik gerekler ya da idari zorunluluklar nedeniyle iletmece istenecek deiiklikler yazl olarak bildirilmek art ile tesisatlar tarafndan yaplr. Madde 13- TESSTE YAPILABLECEK DEKLKLER Tesiste yaplabilecek deiiklikler, yetki snrlar iinde kalmak koulu ile kurulu gcn %20sini gemeyecektir. %20yi gemeyecek deiikliklerle ilgili olarak mevcut proje zerinde proje melli tarafndan yaplacak deiiklikler, iletmece onaylanp tesisat tarafndan denetim kuruluuna bildirildikten sonra bu blmlerin yaplmasna balanacaktr. Zorunlu nedenlerle tesiste yaplacak deiikliklerin %20yi gemesi durumunda uygulama projesi yeniden hazrlanacaktr. Elektrik tesisi bulunan bina blmlerinde yaplacak tesis deiikliklerinde, (ana kolon ve/veya kolon kesitinin deimesi ve benzeri gibi ) esasa ilikin deiiklikler olmas durumunda deiiklik projesinin tasarmlanmasnda yapdaki elektrik tesisinin tm gz nnde bulundurulacaktr. bittikten sonra tesis ebekeye balanmadan nce tesisin esaslarn etkilemeyen deiiklikler varsa yaplan bu deiiklikler ilgili kuruluun onayndan gemek art ile son durumu
21
gsterir proje 4 takm olarak iletmeye verilecektir. Bu proje onaylandktan sonra birisi iletmece alkonulacak dierleri ise denetim kuruluu ve tesis sahibine de verilmek zere tesisatya teslim edilecektir. Madde 14- YAPILMI TESSLERN KULLANILMASI VE NSANLARIN UYARILMASI Elektrik tesisatlar, yaptklar tesislerde aboneleri elektrik kaza ve tehlikelerin kar uyaran ve tesisin nasl kullanlacan gsteren yazl iletme ynergeleri vermek zorundadrlar. V. C. BALANTI ARTLARI VE TESSN GZDEN GERLMES Madde 15- LETMEDEN ELEKTRIK BALANTlSININ YAPILMASININ STENMES Tesisin yapm tamamlandktan sonra 30 gn iinde tesisat iletmeden elektrik balantsnn yaplmasn isteyecektir. Bu konuda aada yazl artlarn tmnn yerine getirilmesi gerekmektedir. Tesisat, dzenledii i bitirme bildirimini (rnek - 2) ve denetim kuruluu tarafndan dzenlenen elektrik i tesisi uygunluk belgesini iletmeye verecektir. bitirme bildirimini tesis sahibi ve tesisat imzalayacaktr. Tesisat, kendisinden istenen proje, plan, yaz ve bilgileri iletmeye verecektir. 30 gn ierisinde tesisatnn elektrik balanmasn istememesi durumunda tesis sahibi de denetim kuruluunun verdii uygunluk belgesi ile elektrik verilmesi iin iletmeye bavurabilir. Elektrik i tesis ilerinin yaplmasnda yapnn veya birden fazla bloktan olumas halinde yap grubunun tmne ilikin proje esas olup yap/yap grubu, bloklara veyadairelere yada baka blmlere ayrlarak projesi hazrlanamaz, ayr tesisatlar tarafndan elektrik balanmas isteinde bulunulamaz. Madde 16- KRACILARLA EVSAHPLER ARASINDA ANLAMAZLIKLAR Elektrik isteinde bulunan kimse yap sahibi deilse ve elektrik tesisinin yaplmas yada deitirilmesi nedeni ile ev sahibi ile aralarnda kabilecek her trl anlamazlktan kendisinin sahi olduunun biya noterden onayl bir belge veremiyorsa, iletmeye aadaki aklamalar uygun olarak dzenlenmi ve yap sahibi yada vekili tarafndan imzalanm bir ykmllk belgesi (taahhtname) vermek zorundadr. Bu belgede: Yap iinde yada yapnn kiraya verilen blmnde elektrik tesisi yaptrlmas yada elektrik kullanlmas iin aboneye izin verildii Kendi yapsna elektrik verilebilmesi iin yapnn iine ve dna konulacak tm dzenlerin kurulmasnn uygun grld ve bunun iin de iletmenin hibir ekilde zarar karl demek zorunda olmad bildirilmelidir. Baka biimde elektrik verilmediinde iletmenin de izni alnarak yap dna konsol yada dam direi konulabilecei gibi sva st yada sva alt kolon tesisi de yaplabilir. Madde 17- ABONENN EBEKEYE BALANMASI Bir abonenin ebekeye balanmas iin yksek veya alak gerilim ebekesinden besleme hatt ekilmesi ii, iletme gerekli veya uygun grdnde tesis sahibi tarafndan yaplr. letme isterse, giderleri tesis sahibince karlanmak koulu ile bu ileri kendisi de yapar. Besleme hatt ebekenin bir paras olup, kurulua aittir.
22
Madde l8- SAYA VE SGORTALARIN BYKL VE YERLERNN BELRLENMES Saya, kofre ve besleme hatt koruma elemanlarnn tr, bykl nereye konulaca, besleme hattnn yapya nereden girecei proje onay srasnda iletmece belirlenerek projeye ilenir. Konut d tesislerde (hastane, i merkezi, okul vb.) bunlarn yeri iletmenin onay alnmak kaydyla deitirilebilir. Elektrik i tesislerinde kullanlacak sayalar yrrlkte bulunan mevzuat hkmlerine uygun olmaldr (Ahr, kmes gibi basit tarm binalar, barakalar, basit ky evleri ve geici olarak elektrik verilen antiye, lunapark ve benzeri abonelikler hari). ok basit tarm binalar, barakalar, basit ky evleri hari yap balant kutusuna (ana buat veya kofre) yangn koruma, saya kolon devrelerine ise hayat koruma eikli, dzenei ile birlikte termik manyetik alter veya otomatik sigorta (ayr ayr veya birlikte) konulmal ve tm koruma dzenleri arasnda seicilik salanmaldr. Yapda tek saya varsa, kofre tesis edilemez. Bu maddeye aykr olarak yaplan tesise iletme kesinlikle elektrik vermez. Madde 19- TESSLERN DENETLENMES VE MUAYENES tesis, denetim kuruluu tarafndan, tesisin yapm iinin her aamasnda denetlenecektir. Denetim. rnek-3de belirtilen teknik hususlar da ieren ve denetim kuruluu tarafndan detaylanarak standardize edilecek bir muayene formuna gre yaplacak ve uygun bulunmas halinde bir asl iki adet suret olmak zere belgelendirilecektir. Uygunluk belgesinin asl tesis sahibine, bir sureti iletmeye verilmek zere tesisatya verilir. Bu suret denetim kuruluu tarafndan arivlenir. tesise ait bu uygunl.uk belgesi elektrik balant bildirimi (i bitimi) ile birlikte iletmeye verilecektir. Ahr, kmes gibi basit tarm binalar, barakalar ve basit ky evleri iin denetim kuruluu tarafndan verilecek i tesise ait uygunluk belgesi aranmayacak, bu tr tesislerde iletme tarafndan yaplacak muayene yeterli olacaktr. 4708 sayl Yap Denetimi Hakkndaki Kanun kapsamndaki denetim kurulularnn alacaklar minimum cretler ve deme ekilleri, bu Kanun ve ilgili mevzuatta belirlenmitir. Yap Denetim Kurulular tarafndan denetlenen yaplardan ayrca bir cret alnmaz. Bayndrlk ve skan Bakanl tarafndan karlan ilgili mevzuata gre I. Snf Yaplar olarak tanmlanan ahr, kmes gibi basit tarm binalar, barakalar, basit ky evleri ve geici olarak elektrik verilen antiye, lunapark ve benzeri abonelikler hari yaplardan alnacak muayene cretleri, Bakanln uygun mtalaas alnarak kurulu tarafndan her yl Ocak ay iinde belirlenir. Denetim Kuruluunun verecei uygunluk belgesine sahip olan elektrik i tesisinin kurulu tarafndan tekrar muayene edilmez; zorunlu hallerde edilmesi durumunda bu i iin ayrca bir cret alnmaz. Elektrik i tesislerine ait uygunluk belgesi olmayan veya muayeneler srasnda uygun bulunmayan tesise enerji verilmez. Bu ilemler srasnda tesisatnn bulunmas istenir. Ancak tesisatnn bulunmamas bu ilemin sonulandrlmasna engel olamaz. Denetim ilemleri ve muayene srasnda; istenildiinde ii, merdiven, l aletleri vb. aralar tesisat tarafndan cretsiz olarak denetim kuruluuna veya iletmenin emrine verilir. Tesisatnn muayene srasnda bulunmamas durumunda, sz konusu imkanlar iletmece salanr.
23
Madde 20- ELEKTRK TESSATININ SORUMLULUU Elektrik tesisats, tesisin salamllndan, niteliklerinden, usulsz ve teknie aykr olarak yaplm olmasndan doacak zararlardan sorumludur Bu tesisin yoklanmas ve ebekeye balanmas olay, tesisaty bu sorumluluktan kurtaramaz. Madde 21- YNETMELE UYGUN OLMAYAN TESSLER Bu ynetmelie uygun olarak tesis edilmeyen ve uzunluk belgesine sahip olmayan i tesislere iletmece elektrik verilmez. Madde 22- ZN VERLEN EN BYK YK DEER fazl tesislerde ntr iletkeni bulunanmda faz-ntr arasna ntr iletkeni bulunmayanlarda iki faz arasna balanacak ykn deeri (balant gc) en ok 5 KW olabilir. KWin zerindeki beslemeler farl sistemle yaplr. Bu hkmn uygulanmasmda baz yrelerde teknik zorunluluklardan dolay deiiklik yaplmas, gerekli tedbirlerin alnmas kaydyla, kurulu Ynetim Kurulu veya karar organnn yetkisindedir. Madde 23- LETME TARAFINDAN GERE RNE STENLMES letme, incelemek iin ve tesisin yaplmasndan sonra geri verilmek art ile, kullanlacak gerelerin birer rneini isteyebilir. Madde 24- TESSLERDE KULLANILACAK GERELER VE AYGITLAR Tesisin yapmnda kullanlacak gere ve aygtlar, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlnca hazrlanm olan bu konuya ait ynetmelik hkmlerine ve Bayndrlk ve skan Bakanlnca hazrlanm ilgili teknik artnamelere ve varsa Trk Standartlarna uygun olacaktr. Bu gere ve aygtlarn Trk Standartlann Enstitsnden alnm Kalite belgesi yada Standarda uygunluk belgesi bulunmal, bu yoksa Elektrik Mhendisleri Odas kalite belgesi bulunan gere yada aygtlar kullanlmaldr. Madde 25- GEC TESSLER Geici tesislerde bu Ynetmelik hkmlerinden baz durumlarda ayrla bilinir, fakat byle durumlarda ilgililer yazl olarak iletmeye bavur: nal ve iin gereklerine gre belirlenmi olan artlar iletmeden renmelidir. Geici tesislerin kurulu kalma sresi iletmeye bildirilmelidir. letme gerekli grdnde bu sreyi azaltabilir. Madde 26- MOTORLAR Anma gc 0.5 kilovat gemeyen bir fazl motorlar, elektrik priz linyelerine balanabilir. 0.5 kilovattan, 3 kilovata kadar olanlar iin ayr bir hat ekilir ve bunlar 22. maddedeki kurallara uygun olarak bir faz zerine balanabilir. Madde 27- ANMA GLER 3 KLOVATTAN BYK OLAN MOTORLAR Anma gleri 3 kilovattan byk olan motorlarn fazl ebekelere balanabilmeleri iin fazl olmalar gerekir. Madde 28- ZN VERLEN GERLM DEME ORANI Elektrik ebekelerinde 0.5den fazla gerilim dalgalanmalarna neden olan tesislerin elektrii kesilir.
24
Madde 29- YNETMELE UYMAYAN ELEKTRK TESSATILARI Bu ynetmelie aykr davranan elektrik tesisatlar iin genel hukuk hkmleri erevesi iinde gerekli adalet kurulularna bavurulur.
VI. TEKNK KONULARLA LGL HKMLER VI.A. KORUMA TEDBRLER Gerek canllarn gerekse eyalarn gvenliini salamak iin elektrik i tesislerinin yaplmasnda ve iletilmesinde aadaki koruma tedbirlerinin alnmas gereklidir. VI.A.l. KAZALARIN NLENMES Madde 30- GERLM ALTINDA BULUNAN BLMLERE DORUDAN DORUYA DOKUNMA KARI KORUMA a.l - Elektrik iletme aralarnn gerilim altnda bulunan blmleri ya btn devreleri boyunca yaltlm olmal yada yapllar, durumlar ve dzenlenme biimleri ile ya da zel dzenler aracl ile dorudan doruya dokunmaya kar korunmu olmaldr. Elektrik iletme yerleri ile kilitli elektrik iletme yerlerindeki iletme aralar bu hkmn dndadr. a.2 - Lk yada emaye tabakas, oksit tabakas ve zel maddeler emdirilmi olsa da lii maddelerden yaplan rtler (dokunmu gereler ve rgl eritler), dokunmaya kar koruyucu yaltma saylmaz. a.3 - Kaynak tesislerinde, tavlama ve eritme ocaklar ile elektroliz tesisleri gibi elektro kimyasal tesislerde, teknik ve iletme bakmndan yaplmas imkanszsa, dokunmaya kar koruma yaplmayabilir. Bu durumlarda, alma srasnda zerinde durulan yerin yaltlmas, yaltlm ayakkab ve aygtlar kullanlmas gibi dier tedbirler alnmaldr. Bunlarn dnda tesisin uygun yerlerine uyarma levhalar da almaldr. a.4 - Anma gerilimi Madde 34de yazl yntemlerden birine gre, elde edilmek art ile, 42 volta kadar olan anma gerilimlerinde el ulama uzakl iinde de gerilimli blmlere dorudan dokunmaya kar koruma yaplmayabilir. Bu haetid hkm yangn yada patlama tehlikeli olan iletme yerlerinde 34. maddeye gre, koruma amac ile kk gerilim kullanlmas durumunda uygulanmaz. b) Tel kafes, delikli sac ve benzeri ile yaplan blmeler, zerlerinde standart deney parma ile gerilimli blmlere dokunmaya elverili olan delikler bulunmadnda; iletme gerei gerilim altnda bulunan blmlere dorudan dokunmaya kar koruma dzeni saylabilir. c) Kapaklar, koruyucu tel kafesler, gvde vb. tesis blmleri gvenilir bir biimde tutturulmu olmal ve mekanik bakmdan dayankl olmaldr. d) EI ulama uzakl iinde bulunan iletken ve kablolarn koruyucu rt ve d klar elektrik iletme aralarnn mahfazalar iine sokulmaldr. Kablo balklar ve balant kutularndan baka hibir metal rt, elektrik iletme aralarnn balant yerinin iine girmemelidir.
25
Madde 31- GERLM ALTINDA BULUNAN BLMLERE DOLAYLI OLARAK DOKUNMAYA KARI KORUMA a) Dokunma, gerilimlerini meydana gelmesine neden olan rnein gvde temas gibi yaltkanlk bozukluklarnn ba gstermesi, her eyden nce iletme aralarn gvenli yaplmas, zellikle uygun yaltkan maddelerin kullanlmas ve iletme gerei gerilim altnda bulunan blmlerin kusursuz olarak yaltlmas (iletme yaltm) ve elektrik tesislerini yetkili elektrik tesisatlar tarafndan zenle yaplmasyla nlenmi olmaldr. b) Bunlardan baak Madde 32a.lde belirtilen durumlarda ek koruma tedbirlerinin uygulanmas gereklidir. b.l - Ek koruma tedbirlerinin uygulanmas, elektrik iletme aralar yapmclarnn rettikleri aralar kusursuz olarak yapmak zorunluluundan kurtarmaz. Yapmc daha sonra, tesislerin kuruluu srasnda byle koruma tedbirlerinin alnacana asla gvenmemelidir. b.2 - Elektrik tesislerinde bir arza durumunda yksek dokunma geriliminin meydana gelmesini yada srmesini nleyeceinden, tesislerin kurulmasnda koruma tedbirlerine ok nem verilmelidir. c) Bu ynetmelie gre 50 Vun stndeki gerilimler, yksek dokunma gerilimidir. Alternatif gerilimlerde etken deer esas alnr. d) Gerilim altnda bulunan blmlere dolayl olarak dokunmaya kar korunmak iin alnan tedbirler unlardr: Koruyucu yaltma, kk gerilim, koruma topraklamas, sfrlama, koruma hat sistemi, hata gerilimi koruma balamas, hata akm koruma balamas ve koruyucu ayrma. e) ebeke (sistem) tiplerine gre aada belirtilen koruma yntemleri uygulanabilir: TN Sistemi: Ar akma kar koruma (sistemin her eklinde), hata akm korumas (TN-S sisteminde). TT Sistemi: Ar akma kar koruma, hata akm korumas, hata gerilimi korumas. T Sistemi: Ar akma kar koruma, hata akm korumas, hata gerilimi korumas, yaltm kontrol. Madde 32- GERLM ALTINDA BULUNAN BLMLERE DOLAYLI OLARAK DOKUNMAYA KARI KORUMA TEDBRLERN ALINMASI N GENEL BLGLER VE BU TEDBRLERN UYGULANMASI a) Uygulama a.l - aadaki tesislerde koruma tedbirlerini alnmas gereklidir: i) Aada a.2de yazl olanlarn dnda, topraa gre gerilimi 50 Voltun zerinde olan tesisler ve iletme aralarnda. ii) Bundan nce geerli olan ynetmelie gre koruma dzenleri gerekli grlmemi, fakat a.l-iye gre imdi yaplmas istenilen yerlerdeki kurulu tesislerin geniletilmesinde ve geniletme srasnda kurulu tesislerde, iii) Balangta aadaki a.2 ii.2 maddesine gre dzenlenmi olan, fakat sonradan su, havagaz ve stma tesisleri gibi rastgele dokunulabilen, toprakla balants bulunan dzenlerin tesis edilmesiyle daha nceki yaltc zelliklerini kaybetmi olan yerlerdeki kurulu tesislerde.
26
a.2 - Aadaki tesislerde ve iletme aralarnda koruma tedbirlerini alnmas gerekmez: i) Topraa gre gerilimi 50 Volta kadar olan tesislerde ve iletme aralarnda. ii) Topraa gre gerilimi 250 Volta kadar olan. ii.l) Belli dnemlerde muayene merkezlerinde denetlene elektrik sayalar tarife aygtlar gibi genel elektrik ebekesinin elektrik enerjisini ve gcn lmek iin kullanlan iletme aralarnda. Aklama: Bu iletme aralarnda koruyucu yaltma yaplmas tlenir. ii.2) inde rasgele dokunabilecek, toprakla balants bulunan su, gaz yada kalorifer borular bulunmayan ve zeminleri yaltlm olan yerlerdeki i tesislerde. Aklama: pheli durumlarda zeminin yaltkanl 48. maddedeki lme usul ile belirlenmelidir. iii) Topraa kar gerilimi alternatif akmda 1000 V ve doru akmda 1500 Va kadar olan. iii.1) Yaltc kl metal borular, ok damarl tesis iletkenleri yada kablolar korumak iin kullanlan metal borular, yaltkanla kapl metal tesis kutular (sva alt tesis buatlar balama ve datm buatlar), iletkenlerin metal klar, iletken ve kablolarn zrhlar ve toprak ierisine denmemise kablolarn metal klar. iii.2) Datm ebekelerindeki dam direkleri ve bunlara iletken olarak balanm olan metal paralar. b) Yapm esaslar 33. - 40. Maddelerde aklanm olan koruma dzenlerin i seiminde mahalli artlar gz nnde bulundurulmaldr. naat antiyeleri, tarmsal iletme yerleri gibi zel iletme yerleri iin iaret edilen hkmlere uyulmaldr. Aklama: Saya tablolar, saya dolaplar ve kablolu datm kutular iin koruyucu yaltma yaplmas tlenir. b.1 - Uygulanan koruma sistemlerini etkisi aadaki gibi salanmaldr: Bu sistemler dayankl bir biimde yaplmaldr. ii) Koruma iletkenli sistemlerde balantlar doru bir biimde yaplmal ve VI.A.4 blmne gre muayene edilmelidir. iii) Gerilim altnda olmayan tm iletken tesis blmlerini birbirlerine, koruma, iletkeni balant klemensine ve koruma iletkenine balantlar iyi iletken bir biimde yaplmaldr. iv) letme aralar bilinli olarak kullanlmaldr: iv.1) Topraklama konta olan prizler, koruma iletkenine balanmadan kullanlmamaldr. iv.2) Topraklama konta olan prizlerin bulunduu bir yerde yada koruma iletkenli bir koruma sisteminde kullanlan iletme aralarnda topraklama konta olmayan prizler ve koruma dzeni olmayan iletme aralar kullanlmamaldr. Kk gerilim ve koruyucu ayrma sistemi ile korunan tesislerde kullanlan prizler bu hkmn dndadr.
27
v) Ayn yerlerde eitli koruma sistemlerini birbirlerini, almalar bozulacak biimde etkilemeleri nlenmelidir. b.2 - Koruma iletkenlerinde aadaki zellikler bulunmaldr: i) Koruma iletkeni olarak kullanlan yaltlm iletkenler ve kablolar btn uzunluklar boyunca belirli renklerde iaretlenmi olmaldr. Sfr iletkenleri de ayn biimde iaretlenmelidir ve bu iaret baka hibir iletken iin kullanlmamaldr. i.1) Balama ve datm tesisleri ile elektrikli tat iletkenlerinde, koruma iletken yada bu iletkenin balant yeri, rnein ekli yada yaz ile iaretlenmise yukarda belirtilen renkli iaretleme yaplmayabilir. i.2) Koruma iletkeni elektrik iletme aralarn gvdeleri yada elik yap blmlerinden meydana geliyorsa, renkli iaretleme yaplmayabilir. i.3) Renkli iaretleme hava hatlarnda da yaplmayabilir. i.4) Dayankl bir iaretleme yapma imkan yoksa plak koruma iletkenlerini iaretlenmesi gerekmez. Aklama: rnein maden eritme tesisleri, kimya tesisleri vb. tesislerde bozucu zellikteki hava ve kir nedeni ile her zaman dayankl bir iaretleme yaplamaz. ii) Koruma iletkenini kesiti, koruma iletkenli koruyucu sistemlerin kendi blmlerinde verilmi olan hkmlere uygun olmaldr. iii) Koruma iletkeni zenle denmeli ve toprak iareti ile belirtilmi olan balant noktalarna balanmaldr. iv) Metal yap blmlerini koruma iletkeni olarak kullanlmasnda aada yazl artlarn salanmas yeterlidir: iv.l) Elektrik iletme aralarnn metal gvdeleri yada bunlarn elik yap blmleri ile elektrik tesislerinin vin kprleri, tablolar, kablo tayc zgaralar gibi metal blmleri elektriksel iletkenlii yeterli olan bir btn meydana getirmelidir. iv.2) Yukarda yazl metal yap blmleri vb. ek yerleri, iyi iletken kalacak biimde kaynak yaplmal yada uygun yardmc gereler kullanlarak cvata yada perinlerle birbirine balanmaldr. iv.3) Metal yap blmlerinin elektrik ileten kesimleri, iletkenlik bakmndan en az gerekli koruma iletkeninin kesitine edeer olmaldr. iv.4) Metal yap vb. tesis blmleri, uygun yardmc gereler kullanlarak koruma iletkenine balanmaldr. Bu balantlar, kendiliinden gevemeyecek biimde yaplmaldr. iv.5) iv.2 madde blmne gre koruma iletkenini meydana getiren eitli metal yap blmlerini sklmesi, koruma iletkenini kesilmesine neden olmamaldr. iv.6) Gerdirme telleri, ask telleri, metal tesis borular, metal hortumlar vb. tesis blmleri koruma iletkeni olarak kullanlmamaldr. iv.7) Civatalar koruma iletkenini balant yeri olarak kullanlamazlar. v) Bklebilen kordon ve iletkenler: v.l) Koruma dzeni gerekmeyen ve kullanlmayan kapal yerlerde, bklebilen kordon ve iletkenler, -priz dzeni kullanlmadan dorudan doruya tesise yada iletme aralarna balanrsa, bunlarda koruma iletkeni bulunmayabilir.
28
v.2) Aadaki durumlarda ntr iletkeni koruma iletkeni olarak kullanlabilir: v.2.l) Yaltkan klf lastik olan ve neme dayankl iletkenler sabit olarak denirse ve bunlarn kesitleri en az 10 mmlik bakra edeer olursa. v.2.2) Bu iletkenler tanabilen hat olarak kullanlrsa, fakat bu durumda kesitleri 10 mmlik bakra edeer olursa ve bunlara ait f-priz dzenlerinde, kutuplarn farkl biimde balanmasn nleyen bir gvenlik dzeni bulunursa. vi.) Koruma iletkenini ve balama yerlerini kendiliinden gevemesi nlenmelidir. vii) Aadaki durumlarda birden fazla akm devresi iin ortak bir koruma iletkeni kullanlabilir: vii.l) Koruma iletkeni ayr olarak, mekanik bozulmalara kar yeteri kadar korunmu ve olabildiince kendi akm devreleri boyunca ekilmise. vii.2) Koruma iletkeni 57. maddeye gre kendi akm devreleri ile ortak bir klf iinde ise. Bu koruma iletkenini kesiti, en byk faz iletkeni kesitine gre seilmelidir. b.3 - Fi ve priz dzenleri i) Filer, prizler ve ara prizler yrrlkteki Trk Standartlarna uygun olmal ve elektrik aygtlarn lerinde ve prizlerinde topraklama konta (koruyucu kontak) bulunmaldr. Koruyucu yaltmal tketim aralarnn -priz dzenlerinde topraklama konta bulunmayabilir. ii) Koruyucu ayrma dzeni kullanlan tesislerde prizlerin topraklama konta bulunmayabilir iii) Filer, ayn tesiste daha yksek bir gerilim iin kullanlan prizlere sokulamayacak yap ve zellikte olmaldr. b.4 - Koruyucu yaltmal tketim aralar i) 33. maddede aklanan koruyucu yaltmal tketim aralar iin aadaki hkmler uygulanr: Koruyucu yaltmal tketim aralarna madde 32b.2.iiideki hkmn dnda, bir koruma iletkeni balanamaz. ii) madde 32b.2-vdeki hkmn dnda, koruyucu yaltmal tketim aralarna sabit olarak balanan bklebilen iletkenlerde; koruma iletkeni bulunamaz. Bununla birlikte arac altrmak iin damarl bir kordon kullanldnda, nc iletken koruma iletkeni olarak tketim aralarna balanamaz. iii) Tketim aralarna sabit olarak balanm olan ve koruma iletkeni bulunmayan bklebilen kordonlarla birlikte bir btn meydana getiren lastik yada termoplastik gibi yaltkan maddelerde yaplan ler, topraklama konta olan prizlere uymal, fakat kendilerini topraklama konta bulunmamaldr. Bu lerin yan taraarndaki oyuklarn iine konulan metal levhacklar, koruma konta saylmaz. nk, bunlar koruma iletkenlerine balant salamaz. iv) Fi ile bir btn meydana getiren, koruma iletkeni bulunmayan bklebilen kordonlar, yalnz koruyucu yaltmal tketim aralarnda kullanlabilir.
29
b.5- rnein koruma iletkeni bulunmayan uzatma kordonlar, aygt kordonlar yada topraklama konta olmayan ara lerle bir tesisin koruma dzenleri kaldrlmamal ve etkisiz duruma getirilmemelidir. c) Potansiyel dengelemesi c.1- Potansiyel dengeleme iletkenleri, koruma iletkenleri gibi iaretlenebilir. c.2- Gerektiinde kullanlacak olan potansiyel dengelemesi 62. ve 63. maddelere gre yaplmaldr. Madde 33- KORUYUCU YALITMA a) Koruyucu yaltma yaplamasnn amac, toprakla temasta bulunan iletken blmlere yada zerinde durulan yere kar yksek dokunma gerilimlerinin etkisinde kalmay nlemektir. b) letme aralarnn koruyucu olarak yaltlmas, alma srasnda zerinde durulan yerin yaltlmasna yelenmelidir. c) letme aralarna da koruma tedbiri olarak koruyucu yaltma uygulandnda, gerilim altnda olmayan btn iletken tesis blmleri yaltkan bir madde ile sk ve dayankl bir biimde kaplanmaldr. Bunun yerine iletme yaltmna ek olarak, dokunulabilen iletken paralar, salam bir biimde tutturulan yaltkan paralarla arza durumunda dorudan doruya gerilim altnda kalabilecek btn blmlerden ayrlabilir. Aklama: letme aralarnda koruyucu yaltma, rnein yaltkan maddeden yaplm mahfaza ve kapaklarla, tamamen yaltlm tesis gereleri kullanlarak ve kk makinelerin preslenmi yaltkan gerelerden yaplmas yada dili, mil, hareket ubuklar ve gvdelerde yaltkan ara paralarnn kullanlmas ile salanr. Lak yada emaye tabaka, oksit tabakas ve zel maddeler emredilmi olsa bile lii maddeden rtler (iletkenler zerindeki dokunmu gereler ve rgl eritler) koruyucu yaltma saylmaz. Buna karlk, yrrlkteki ilgili Trk Standartlarna uygun nemli yer iletkenlerinin d klar, dokunmaya kar koruyucu yaltma saylr. d) Taban yaltmnn, yalnzca yerleri deimeyen iletme aralarnda izin verilir. Bunun iin yaltlmam durma yerleri ile el ulama uzakl iinde bulunan, topraa deen iletken blmler yaltkanla kaplanmaldr. Bu rtler aadaki artlara uygun olmaldr. d.1- Dayankl olmal ve iletme aralarna ancak zerinde durulan yerlerden dokunulabilecek kadar byk olmaldr. d.2- Alt yaplarna sk biimde bal olmaldr. Elektrik iletme yerleri bunun dndadr. d.3- zerinde durulan yaltlm yerden ulalabilen birden fazla iletme arac bulunduunda bunlarn gerilim altnda olmayan metal blmlere iletken olarak birbirine balanmaldr. Madde 34- KK GERLM (OK DK GVENLK GERLM) a) Kk gerilim kullanlmasnn amac, yksek dokuma gerilimlerinin ba gstermesini nlemektir, b.l- Kk gerilim dokunma dzeninde, anma gerilimi 42 Vdan daha yksek olmamaldr. b.2 - Bu koruma dzeninde, kk gerilim tarafndaki gerilim altndaki blmlerin
30
- Topraklanmasna: - Daha yksek gerilimli blmlere iletken olarak balanmasna izin verilmemelidir. c) Kk gerilimlerin elde edilmesi iin aadaki aygtlar kullanlabilir: - Gvenlik transformatrleri, - Sarglar elektriksel olarak birbirinden ayr olan eviriciler. - Akmlatrler, - Piller. d) Kk gerilimli akm devreleri aada yazl artlara uygun olmaldr: d.l - letme aralar ve hatlar en az 250 Vluk yaltkanlk gerilimine gre yaltlm olmaldr. (Oyuncak ve haberleme aygtlar bunun dndadr.).
ekil 6 - Kk Gerilimin Elde Edilmesine likin rnekler
d.2 - Bu devrelerdeki ler, ayn yerde bulunabilecek olan rnein 110 V yada 220 V gibi daha yksek gerilimi tesisin prizlerine uymamaldr. Madde 35 - KORUMA TOPRAKLAMASI Koruma topraklamasnn amac, insanlar ve hayvanlar tehlikeli dokunma ve adm gerilimlerine kar korumak iin gerilim altnda olmayan iletken tesis blmlerinde meydana gelebilecek yksek dokunma gerilimini srekli olarak kalmasn nlemektir. Koruma topraklamas, anlan tesis blmleri topraklayclara ya da topraklanm blmlere balanarak yaplr. b) Koruma topraklamasn uygulanmasnda gz nnde bulundurulacak en nemli kurallar aada aklanmtr. b.l - Bir hata durumunda toprak temas akm, devresini toprak zerinden kaparsa (ekil - 7), korunacak olan iletme aracnn koruma topraklama direnci aadaki art salamaldr:
31
Burada 50 V izin verilen en byk dokunma gerilimi, Ia ise ebeke tarafnda iletme aracnn nnde balanan ar koruma aygtnn ama akmdr. Koruma aygtnn anma akm In ise Ia = k Indir. Burada k katsays tesisin biimine ve kullanlan aygta gre farkl deerler alr. En ok kullanlan k katsays izelge -1de verilmitir. izelge 1- Ar Koruma Aygtlarnn Ama Akmlarnn Anma Akmlarna Orann Veren K Katsaylar (Ia = k.Ia)
Ar Akm Koruma Aygt Kulland Yer Kablo ve hava hatt ebekeleri Hzl kesen sigorta Eriyen telli sigorta Tketici Tesisleri Yava kesen sigorta 63 A Ksa devre akm ile aan koruma anahtar Hat koruma anahtar (2) 25 Ae kadar Kablo ve hava hatt ebekeleri 1.25 (1) Tketici tesisleri Kablo ve hava hatt ebekeleri Tketici tesisleri 2,5 3.5 5 50 A 3,5 K 2,5 3,5
(1) Burada Ia= 1,25 IA olup IA aygt zerinde ayarlanan ama akmdr. (2) Hat koruma anahtar (anahtarl otamatik sigorta, minyatr kesici ya da otomat) olarak adlandrlmaktadr.
AS: Ana Sigorta Rk: Koruma Topraklamas P: Parafudr
Ro: letme Topraklamas O: Orta iletken
ekil 7 - Toprak Temas Akmnn Devresini Toprak zerinden Kapad Koruma Topraklamas Biimleri
32
b.2 - Yldz noktas yada iletme gerei topraklanm faz iletkeni ve tketici tesisinin koruma iletkeni su borusu ebekesine (ekil - 8) ya da yer alt kablo ebekesini koruyucu metal koruncana balanm ise, koruma topraklama tesisi iin aadaki artlar geerlidir: -Yldz noktas yada bir faz iletkeni topraklanan ebekelerde bir orta iletken (ntr iletkeni) yada topraklanm a iletkeni, su borusu ok yerde ana su borularna yada ev balantlarnda su borusu ebekesine balanmaldr. Su borusu yerine yer alt kablosunun metal korunca kullanlyorsa, ayn art bunun iinde geerlidir. -ebeke hatt ile iletme ve koruma topraklamalarnn direnlerinden meydana gelen akm devresini toplam direnci Ut/la deerinde byk olmamal.
olmamaldr. Burada Ut topraa kar gerilim, la ise topraklanm iletme aracn ebekeye balayan ar akm koruma aygtnn ama akmdr. b.3 - Evlerde, brolarda, ticarethanelerde, iliklerde vb. i yerlerinde kullanlan tketici aygtlarn ve makinelerin f ve priz zerinde tanabilir balantlarnn yaplmasnda ekil - 9da gsterilen balant artlar geerlidir. Bu sekile uygun olarak aygtn yada makinenin gvdesi, ve priz zerinden koruma topraklamasna balanmaldr. b.4- Koruma iletkenlerini anma kesitleri en az izelge - 2de yazl deerlere uygun olmaldr. b.1) Ayrtma uygun olarak koruma topraklamas uygulanan ebeke ve tesislerde elektrik tketim aygtlarnn sfrlanmasna izin verilmez. b.5- Tketici tesislerinde orta iletken mekanik bakmdan korunmal ve yaltlm olarak ekilmelidir.
SU BORUSU EBEKES a: Orta (ntr) iletkini olan tesis b: Orta (ntr) iletkeni olmayan tesis
ekil 8 - Toprak Temas Akmnn Devresini Su Borusu ebekesi zerinden Kapad Koruma Topraklamas Biimleri
33
a ... Doru balantlar b ... Yanl balant c ... Orta iletken (ntr iletkeni) d ... Koruma topraklamas
ekil 9 - Elektrik Tketicilerinin Koruma Topraklamasnda Fi ve Priz zerinden Tanabilir Balantlarnn Yaplmas
b.6- Hava hatt ebekelerinde el ile ulaabilen uzaklklar iindeki iletme topraklamas iletkenleri, mekanik zorlamalar ve rasgele dokunmaya kar korunmu olmaldr. letme topraklamas iletkeninin aa direklerde ve yaplarda rastgele dokunmaya kar korunmas iin 2.5 m uzunluunda bir tahta ta ile kapatlmas yeterlidir. Demir ve beton direklerde ise iletme topraklamas iletkenleri yaltlm olarak ekilmelidir. letme topraklamas iletkeni iin elik erit kullanlrsa, en az 3 mm kalnlnda 100 mmlik bir kesit yeterlidir.
izelge 2 - Koruma iletkenlerinin anma kesitleri (en kk kesitler)

Yanl Koruma letkeninin Kesiti Faz letkeninin Kesiti mm 0.5 0.75 1 1.5 2.5 Yaltlm letkenler mm 0.5 0.75 1 1.5 2.5 plak Koruma letkeninin Kesiti 4 letkenli 0.6/1 kVluk Korunmu letken mm Kablo mm 1.5 2.5 1.5 1.5 Korunmam I letken mm 4 4
34
4 10 16 25 35 50 70 95 120 150 185 240 300 400
4 10 16 16 16 25 35 50 70 70 95 -
4 10 16 16 16 25 35 50 70 70 95 120 150 185
2.5 4 6 16 16 25 35 50 50 50 50 50 50 50
4 4 6 16 16 25 35 50 150 50 50 50 50 50
viii) Topraklama barasn kesiti, hi olmazsa en byk sigorta ile yada otomatik anahtarla korunan iletme aracnn koruma iletkeninin kesitine eit olmaldr. ix) Koruma topraklamasnn etkinlii, tesis iletmeye sokulmadan nce VI.A.4 blmndeki kurallara gre denetlenmelidir. Madde 36- SIFIRLAMA a.1 - Sfrlamann amac, iletme aralarnn gvdesinde yksek dokunma gerilimlerinin srekli olarak kalmasn nlemektir. a.2 - Sfrlama, iletme aralarn gvdeleri i)10 mmnin altndaki bakr iletken kesitlerinde ayr bir koruma iletkeni zerinden sfr iletkenine balanarak. ii) 10 mmnin zerindeki bakr iletken kesitlerinde de dorudan doruya sfr iletkenin balanarak, yaplr (ekil -10). a.3 - Anma gerilimleri 3x220 volta kadar olan ve orta iletkenleri bulunmayan nceden tesis edilmi ebekelerin geniletilmesi durumunda bir faz iletkeni topraklanr ve sfr iletkeni olarak kullanlrsa sfrlama uygulanabilir. Bu faz iletkeni ve topraklama iletkeni iin de aanda hkmler ayn biimde geerlidir. a.4 - Sfrlama ancak aadaki artlar altnda koruma tedbiri olarak uygulanabilir; ) Akm kayna ya da transformatr ile elektrik tketim aygtlar arasndaki iletkenlerin kesitleri ebekenin herhangi bir yerinde bir faz iletkeni ile sfr iletkeni ya da buna bal bir aygtn gvdesi arasnda tam ksa devre meydana geldiinde bu ksa devre noktasna en yakn bulunan ar akm koruma aygtndan en az izelge - 1e uygun ama akm geebilecek byklkte olmaldr.
35
a Ayr (zel) bir koruma iletkeni kullanlmadan yaplan sfrlama b Ayr bir koruma iletkeni ile yaplan sfrlama
ekil - 10 Sfrlamann uygulama biimleri
i.1 - Ar akm koruma aygtlar yerine, sfr iletkeninde en kk bir ksa devre akmnn ba gstermesi yada faz iletkeninden fark akmnn gemesi sonucunda aclar alan ve izelge - 1deki, kablo ve hava hatt ebekeleri iin geerli olan katsaysna uygun olarak devreyi kesen istasyon koruma anahtarlar da kullanlabilir. i.2 - a.4-ide yazl art, datm ebekesinin herhangi bir blmnde gerekletirilemezse o blmde sfrlama uygulanamaz. i.3-a.4-ide yazl art, tketici tesislerinde gerekletirilemezse, sfr iletkeni bir koruma anahtar ile rnein hata gerilimi koruma anahtar ile denetim altna alnrsa, sfrlama uygulanabilir. Bu durumda koruma anahtar faz iletkenleri ile birlikte sfr iletkenini devresini de kesmelidir (ekil - 11). ii) Sfr iletkenini iletkenlii en az haz iletkenininkine eit olmaldr. izelge - 3e uygun ayrcalklara izin verilir.
36
Sfr letkenin Anma Kesiti mm Faz letkeninin Anma Kesiti mm Boru indeki letkenler, ok Damarl Yaltlm letkenler, Kablolar 1,5 2,5 4 6 10 16 16 16 50 35 Hava Hatlar Ak ekilen Hatlar 4 6 16 25 35 50 50
1,5 2,5 4 6 10 16 25 35 50 70
Sfr letkenin Anma Kesiti mm Faz letkeninin Anma Kesiti mm Boru indeki letkenler, ok Damarl Yaltlm letkenler, Kablolar 50 70 50 95 120 150 185 Hava Hatlar Ak ekilen Hatlar 50 70 70 95 120 150 150
95 120 150 185 240 300 400
iii) Sfrlama uygulanan ebekelerde, toprak stnde kullanlan ve sfr iletkeni ile topraklayn arasna ekilen topraklama iletkenlerini kesiti, bakr iin en az 16 mm, galvanizli elik erit iin en az 100 mm ve erit kalnl 3 mm olmaldr. Toprak iinde ekilen yaltlm bakr iletkenlerini kesiti de toprak stndekiler gibi olmaldr. Toprak iinde ekilen plak iletkenler iin topraklayclara dair hkmlere uyulmaldr. iv) Elektrik datm ebekesini bulunduu alanda iyi nitelikli topraklaydlar bulunuyorsa, sfr iletkeni bunlara balanmaldr. Metal su ebekesi bulunan yerlerde sfr iletkeni, su borularna olabildii kadar ok yerde balanmaldr. Balant iletkenleri iletkenlik bakmnda sfr iletkenine edeer olmaldr. Bununla birlikte balant iletkeni kesitinin bakr iin 50 mmden elik erit iin en az 3 mm kalnlkta olmak art ile 100 mmden fazla olmas gerekmez.
37
ekil 11 - Bir Tketici Tesisinde Sfr letkenin Hata Gerilimi Koruma Anahtar le Denetlenmesine Dair rnek
v) Sfrlamann uyguland ebeke ve tesislerde sfr iletkeni ile balants olmayan koruma topraklamasnn yaplmasna izin verilmez. Ancak madde 35.b.2de yazl artlara uygun olan tketici tesisleri ile alak gerilim blmndeki metal paralar yksek gerilim blmndeki koruma, topraklama tesisine balanan ve yldz noktalan ayrca topraklanan transformatr merkezleri bu kuraln dndadr. vi) Sfrlanmann uyguland ebeke ve tesislerde koruma iletkeni sfr iletkenine balanmakszn, hata gerilimi ile alan koruma aygtlar kullanlabilir: ancak bu durumda koruma iletkeni ve korunacak aygt, topraklama direnci l ohmden kk olan bir topraklaycya balanmamaldr yada bunlarn topraa gei direnci 1 ohmden kk olamamaldr. vii) Tketici tesislerinde sfr iletkenleri de faz iletkenleri gibi yaltlmal, zenle denmeli ve bunlarla birlikte ayn boru iinde yada ok damarl kablo ve iletken kullanldnda bunlarla ortak klf iinde ekilmelidir. Sfr iletkenlerinin sonradan ekilmesi durumunda sabit ekilen iletkenler ortak bir klf yada boru iinde bulunmayabilir, fakat bunlarn yaltlmas, zenle ekilmesi ve belli renklerle tantlmas zorunludur. Birden fazla akm devresi iin ortak bir sfr iletkeni kullanlamaz. Aklama: Akm devresi, bir sigorta zerinden beslenen tesis blmdr. viii) Sfr iletkeni, zel koruma iletkeni ve orta iletken belli renklerle tantlmaldr. ix) Madde 35.bdeki gibi ayr bir koruma iletkeni zerinden sfrlanan ebekelerde, koruma iletkeninin ekilmesi iin aadaki kurallar geerlidir. ix.l - Koruma iletkenini iletkenlii a.5-iiye gre belirlenmelidir, ix.2 - Koruma iletkeni olarak, kesitleri yeterli olmak art ile kablolarn konsantrik iletkenleri yada klar ile mineral yaltkanl kablolarn kurun klar yada elektriksel iletkenlikleri yeterli olan metal yap blmleri kullanlabilir.
38
ix.3 - Koruma iletkeni ayr olarak ekilebilir: bu durumda koruma iletkeni mekanik bozulmalara kar yeterli biimde korunmal ve olabildiince ait olduu akm devresi boyunca ekilmelidir. ix.4 - Koruma iletkeni orta iletkenle yan bara ya da balama ucunda (klemens) balanamaz; bunun iin ayr bir koruma iletkeni baras ya da koruma iletkeni ucu bulunmaldr (ekil - 10). ix.5 - Sfr iletkeni datldktan sonra artk orta iletkenler ve koruma iletkenleri birbirine balanamaz. Bu durumda orta iletken de artk topraklanamaz. ix.6 - Ayr bir koruma iletkeni bulunmayan sfrlamann uyguland kurulu tesislerin geniletilmesinde, genileme noktasnda, rnein bir datm kutusundan balayarak 10 mmnin altndaki bakr kesitlerinde a.2deki gibi ayr bir koruma iletkeni bulunan sfrlama uygulanmaldr. x) Sfr iletkeni zerine ar akm koruma aygtlar konulamaz. xi) Sfr iletkenlerinin devresi yalnz bana alp kapatlmamaldr. Sfr iletkenlerinin devresini faz iletkenlerininki ile birlikte alp kapatlabilir olmas durumunda, bu iletken zerinde bulunan bir kontak, kapamada ncelikle ve amada gecikme ile hareket etmelidir. Ani ap kapamal anahtarlar kullanlyorsa sfr iletkeni ile faz iletkenleri devresinin ayn zaman da alp kapanmas yeterlidir. xii) Kablolarn kurun klar yalnz bana sfr iletkeni olarak kullanlmaz. xii.l - Bununla birlikte kurulu kablo ebekelerinde gerilimin deitirilmesi durumunda sfrlama artlar yerine getirilmise ve kurun klf ebekenin birok yerinde ve olabildiince tm abone balantlarnda su borusu ebekesine iletken olarak balanmsa, kurun klf yalnz bana sfr iletkeni olarak kullanlabilir. xii.2 - Kurun klar kablo ek kutularnda birbirlerine iyi iletken bir biimde balanmaldr. xiii) Konsantrik iletkenli kuvvetli akm kablolarnda bu iletken sfr iletkeni olarak kullanabilir. Alminyum kl kablolarda, bu klf btn ayrlma noktalarnda kesintisiz ve srekli olarak iletken biimde balandnda yalnz bana sfr iletkeni olarak kullanlabilir. Alminyum klfn ve ek kutularndaki balant iletkenlerini kesitleri, iletkenlik bakmndan en az sfr iletkenininkine e deer olmaldr. Alminyum kl kablolarn ek yerlerinde klar, ek yerlerinden nce bir iletkenle kprlenmelidir. Tm ek yerleri korozyona kar korunmaldr. Sfr iletkeni olarak kullanlan ve topraa kar yaltlm olan alminyum kablo klar, kablo ebekesini birok noktasnda topraklanmaldr. Kurun kl ve kat, lastik yada termoplastik yaltkanl kablolar iin de ayn artlar geerlidir. xiv) Elektrik tketim aygtlarn ve makinelerini ve priz zerinden tanabilir balantlarnn yaplmasnda ekil - 12de gsterilen balant artlar geerlidir. xv) Sfrlamann etkinlii, tesis iletmeye alnmadan nce denetlenmelidir.
39
ekil 12 - Elektrik Tketicilerinin Sfrlamada F ve Priz zerinden Tanabilir Balantlarnn Yaplmas
Madde 37 - KORUMA HAT SSTEM a) Bu sistemin kullanlmasnn amac, yksek dokunma gerilimlerini nlemektir. Bu istek gerilim altnda olmayan btn iletken tesis blmlerinin birbirine dokunabilin metal yap blmlerine boru hatlarna vb. ile topraklayclara bir koruma iletkeni zerinden balanmas ile salanr (ekil - 13).
ekil 13 - Koruma hat sistemi
40
b) Koruma hat sistemini uygulanmasna, yalnzca kendi akm reticileri yada primer ve sekonder sarglar birbirinden ayr transformatrleri olan fabrikalar ya da ayr ayr tanabilir iletme aralarn altrlmas iin kullanlan hareket eden yedek akm retim tesisleri gibi snrl tesislerde izin verilebilir. c) Koruma hat sisteminde aada yazl artlar yerine getirilmi olmaldr. c.l - ebeke topraklanmadan altrlmaldr. Ak topraklama yaplabilir. Bununla birlikte i direnleri yksek (en az 15 kohm) l aletleri ya da rle dzenleri, tesisin yaltkanlk durumunun belirli en kk deerlerin altna dtn denetlemek yada bildirmek iin iletkenlerle toprak arasna balanabilir. c.2 - letme aralarnn gvdeleri ile dokunulabilen iletken yap blmleri, metal boru hatlar ve teki iyi topraklayclar koruma iletkenine iyi iletken bir biimde balanmaldr. c.3 - Tesisin yaltm durumunu yoklamak iin bir denetim dzeni bulunmaldr. Bu dzen, yaltm durumunun belirli bir snr deerin altna dtn optik yada akustik yoldan gstermeli ve bir ar gerilim koruma aygt bulunduunda da bunun almaya baladn belirtmelidir. c.4 - Koruma iletkeni faz iletkenleri ile birlikte ak gri renkli yaltlm iletken olarak ortak bir klf yada boru iinde yada bunlardan ayr plak iletken olarak ekilmelidir. plak koruma iletkenleri de zel iaretlerle belirtilmelidir. c.5 - Koruma iletkenleri ve bunlara balanan blmlerin anma kesitleri en azndan izelge - 2 ve madde 45e uygun olmaldr. c.6 - Kablolarda metal klar, koruma iletkeni kesitinin artrlmas iin ek olarak kullanldnda, 10 mmnin stndeki faz iletkeni kesitlerinde koruma iletkeni kesiti, izelge - 2de verilen deerlerin bir alt basamanda alnabilir. Bu durumda metal klar, ek kutularnda birbirlerine balang ve son noktalarnda ise koruma iletkenine elektriksel bakmdan iyi bir ekilde balanmaldr. c.7 - Koruma hat sisteminin toplam topraklama direnci 20 ohmu aamaz.. Bu deer ek topraklayclarn kullanlmasyla da elde edilemezse, koruma iletkenini topraa kar gerilimi bu gerilimin 65 voltu amas durumunda tesisin akmn abucak kesen rlelerle denetlenmelidir. c.8 - Topraklamann ve topraklama iletkenini yaplmasnda ve dzenlemesinde bu ynetmeliin VI.A.3 blmndeki hkmler uygulanr. c.9 - Hareketli iletkenler ve tketim aralarnn hareketli iletkenler zerinden balanmasnda madde 35.b.3deki hkmler uygulanr. Madde 38- HATA GERLM KORUMA BALAMASI a) Bu sistemin kullanlmasn amac, gerilim altnda olmayan iletken tesis blmlerinde meydana gelebilecek olan yksek dokunma gerilimlerini tesiste srekli olarak kalmasn, byle bir durumun ortaya kmas durumunda tm faz iletkenlerini ve varsa orta iletkenin devresini birlikte 0.2 s iinde aarak nlemektir. Bu sistem, hata gerilim bobini olan koruma anahtar ile bunun denetleme dzeninden, koruma iletkeninden, yardmc topraklaycdan ve bunun balant iletkeninden meydana gelir (ekil - 14). b) Bu sistemin uygulanmasnda aadaki artlar yerine getirilmelidir. b.l - Bu sistemde amaca uygun nitelikte hata gerilimi bobinleri olan anahtarlar kullanlmaldr.
41
A Koruma Anahtar Yaltlm yardmc topraklama iletkeni R Yardmc topraklayc F Hata gerilimi bobini H Yardmc topraklama iletkeni balant noktas
K Koruma iletkeni balant noktas P Denetim dzeni Rp Denetim direnci Parafudr KI Koruma iletkeni
ekil 14 - Hata Gerilimi Koruma Balamas
b.2 - Hata gerilimi bobinleri bir voltmetre gibi balanmal; bylece korunacak tesis blm ile yardmc topraklayc arasndaki gerilimi denetlemelidir, b.3 - Yardmc topraklama iletkeni, koruma iletkenine, korunacak aygtn gvdesine ve aygt ile iletken bir balants bulunan metal yap blmlerine gre, hata gerilimi bobini ksa devre edilmeyecek biimde yaltlm olarak ekilmelidir (ekil - 15). Bobinin rasgele ksa devre olmasn nlemek iin yardmc topraklama iletkeni yaltlm olarak ekilmelidir. b.4 - Koruma iletkeni ancak, akm devreleri bir arza durumunda koruma anahtar ile alan elektrik iletme aralarn gerilim altnda olmayan iletken blmlerine balanabilir. Deilse, koruma iletkeni de yaltlm olarak ekilmelidir.
a- zin verilmeyen balanma biimi
b- Doru balama biimi
ekil 15 - Hata Gerilimi Bobininin Balanma
42
b.5 - Koruma iletkeni ile yardmc topraklama iletkeni, yaplarn ierisinde korunacak (boru vb.) iinde ekilerek yada bu amala ok damarl kablolarn damarlar yahut madeni kl olmayan bir damarl iletkenler kullanlarak mekanik etkilere kar korunmu olmaldrlar. Aklama: Koruma iletkenini, teki iletkenlerin yaltkanlk durumlarn denetlemek iin kullanlmas durumunda, koruyucu boru iinde plak olarak ekilmesi uygun olur. b.6 - Yardma topraklama iletkeni yapnn dnda bulunan bir topraklaycya balandnda kesiti madde 45.bye uygun olmaldr. b.7 - Birden ok aygt, bir hata gerilimi koruma anahtarna ve bu aygtlardan birisi koruma topraklaycsna edeer nitelikteki bir topraklaycya balandnda, aygtlara ait her koruma iletkenini kesiti en az sigorta akm iddeti en byk olan aygtn faz iletkeni kesitini yars kadar olmaldr. b.8 - lerinde Madde 32.a1e gre koruma tedbirlerini uygulanmas gerekli olan yerlerde kullanlan hata gerilimi koruma anahtarlar yaltmal olmaldr. b.9 - Tketim aygtlarnn hareketli (bklebilen) kordonlarla balanmasnda Madde 32b.2-vdeki hkmler uygulanr (ekil - 9 ve l2ya bk.). b.10 - Yardmc topraklayc olarak, b.lldeki ayrcalklar dnda, teki topraklayclarn gerilim alannda bulunmayan zel topraklayclar kullanlmaldr. Buna gre yardmc topraklayc, teki topraklayclardan en az 10 m. Uzaklkta olmaldr (ekil - l5b). Aklama: Yardmc topraklayclar, genellikle tarm iletmeleri ve teki sanayi iletmelerinde amarhaneler gibi slak yerlerde kullanlr. b.11 - Su borusu ebekeleri yardmc topraklayc olarak kullanlabilir. Ancak bu durumda hata gerilimi bobini ksa devre edilmi olmamaldr. Aklama: Gerektiinde iletme aralarn toprakla balantlar kesilmelidir. rnein bir yaltkan para kullanlarak bu salanabilir. b.12 - Yardmc topraklamann yaplmasnda 44. ve 45 maddelerde yazl hkmler gz nnde tutulmal ve Aada yazl en kk boyutlar salanmaldr: Boru topraklayclar Levha topraklayclar erit topraklayclar : parmaklk boru, 1.5 m uzunlukta : 50 cm x 50 cm : 10 m uzunlukta
Yukarda yazl boyutlardaki topraklayclar kullanldnda normal olarak 200 ohmun altnda bir topraklama direnci elde edilir. b.13 - Hata gerilimi koruma anahtar olarak ancak, faz iletkenlerinin hepsini ve varsa orta iletkeni de ap kapayan anahtarlar kullanlabilir. b.14 - Orta iletkenleri topraklanmam ebekelerde, en az iki kutuplu denetleme dzeni olan hata gerilimi koruma anahtarlar kullanlmaldr. b.15 - Byk mutfak frn gibi bir aygt, kaak akmlar aktmak zere bir topraklama tesisine balandnda bunun hata gerilimi koruma tesisinin almasn etkilememesi salanmaldr.
43
Aklama: rnein 100 m Alik bir kaak akm meydana geldiinde topraklaycnn RA direnci 50 ohmdan daha byk olmaldr (ekil - 16).
ekil 16 - Kaak Akmlarn Topraklanmas
b.16 - Hata gerilimi koruma balamasnn etkinlii, tesisin iletmeye alnmasndan nce denetlenmelidir. Madde 39- HATA AKIMI KORUMA BALAMASI a) Bu sistemin kullanlmasnn amac, gerilim altnda olmayan iletken tesis blmlerinde meydana gelebilecek olan yksek dokunma gerilimlerinin tesiste srekli olarak kalmasn, byle bir durumun ortaya kmas durumunda akan ve belirli bir deeri aan arza akmnn, tm faz iletkenlerini ve varsa orta iletkeninin devresini 0.2 s iinde amas ile nlemektir. Hata akm koruma anahtar ile korunan tm aygtlar anahtarn ama akm sistemin topraklaycs zerinde getiinde bu aygtlar yksek bir dokunma gerilimi almayacak biimde topraklanmaldr (ekil - 17).
ekil 17 - Hata akm koruma balamas
44
b) Bu sistemin uygulanmasnda, aadaki artlar yerine getirilmelidir: b.l - Bu sistemle korunan iletme aralarnn Rt topraklama direnci iin
balants geerlidir. Burada hata akm koruma anahtarnn anma hata (ama) akmdr. b.2 - Tketim aralarn hareketli kardanlar zerinden balanmasnda Madde 32.b.2vdeki hkmler uygulanr (ekil - 9 ve 12ye de bk). b.3 - Topraklamalar 44. ve 45 maddelere uygun olarak yaplmaldr. b.4 - Hata akm koruma sistemini etkinlii, tesisin iletmeye alnmasndan nce denetlenmelidir. c) Koruma iletkenli tesislerde, ek bir nlem olarak bata banyo gibi tehlikenin daha ok olduu yerlerdeki priz devreleri olmak zere, i tesislerde hata akm koruma dzeninin kullanlmas tavsiye edilir. Aklama: Hata akm koruma dzeni bulunmayan tesislerde korumann etkinliini arttrmak iin, ana ve datm tablolarnda koruma topraklamas ve sfr iletkeni baralar, gerektiinde kolaylkla ayrlabilecek ekilde birbirine elektriksel olarak balanmaldr. Madde 40- KORUYUCU AYIRMA a) Koruyucu ayrma dzeni, anma gerilimleri en ok 380 volta kadar olan elektrik tketicilerinin akm devrelerini, bir ayrma transformatr yada motorgeneratr aracl ile besleme ebekesinden ayrr. Bu sistemin kullanlmasnn amac, transformatrn k tarafna bal iletme aracnda bir gvde temas, iletme aracnn gvdesi ile toprak arasnda besleme ebekesinden geebilecek dokunma gerilimlerinin meydana gelmesini nlemektir Koruma tedbiri olarak koruyucu ayrma ancak, rnein hatlarn zedelenmesi yada metal gvdenin bir ara -priz dzeninde gvde temas sonucunda sekonder tarafta toprak temas olmad srece etkilidir. (ekil - 18).
ekil 18 - kinci (Sekonder) Akm Devresinde Toprak Temas Olan Bir Ayrma Transformatr ve Tketim Aracndaki Gvde Temas
45
b) Koruyucu ayrma dzeninin uygulanmasnda aadaki artlar yerine getirilmelidir: b.1 - Koruyucu ayrma dzeni ancak gerilimleri 500 Va kadar olan ebekelerde uygulanabilir. Ayrma transformatr yada motor-generatrn k tarafndaki anma gerilimi, bir fazl tketicilerde 250 V. fazl tketiciler de 380 Vdan daha yksek olamaz. b.2 - Bir ayrma transformatr yada motor-generatr ancak anma akm en ok 16 A olan bir tketici balanabilir. b.3 - Ayrma transformatr yada motor generatrlerde, tketicilerin balanmas iin, sabit olarak taklan ve koruma konta olmayan bir priz bulunmaldr. b.4 - Tketicilerin balant kordonlar en azndan Trk Standartlarna uygun tipte lastik kordon olmaldr. b.5 - Ayrma transformatrleri, TSE nn G transformatrleri standardna gre yaplm ve iaretlenmi olmaldr. Sabit ayrma transformatrlerinin metal gvdeleri zerinde koruma iletkeninin balanmas iin bir balant ucu bulunmaldr. Tanabilir ayrma transformatrleri 32. maddeye gre koruyucu yaltlm olmaldr. b.6 - Ayrma transformatrleri yada motor-generatrlerin ikinci akm devreleri topraklanamaz ve teki tesis blmlerine iletken olarak balanamaz. b.7 - Buhar kazanlar, elik iskeleler, gemi gvdeleri vb. iletken metal alma blmleri gibi ok tehlikeli olabilecek yerlerde, korunmas gereken tketim aralarnn gvdeleri zel bir iletken ile zerinde durulan yerdeki metal blme balanmaldr. Bu iletken, izelge - 2de yazl kesitte seilmeli ve teki beslenme hatlarndan ayn olarak grlebilecek biimde ekilmelidir. Madde 41- ELEKTRK TESSLERNDE KORUMA LETKENL KORUMA TEDBRLERN ALINMASI Elektrik iletmelerinden alak gerilimle enerji alan tketicilerde, koruyucu yaltma, koruyucu ayrma ve kk gerilim koruma tedbirlerini dnda, alnacak koruma tedbirleri iin iletmeler teklifte bulunurlar.
VI.A.2. AIRI GERLMLERE KARI KORUMA Madde 42- ALAAK GERLM TARAFINDAN TOPRAA KARI 250 VUN STNDE OLAN GERLM YKSELMELERNN NLENMES letme gerilimleri, faz iletkenleri arasnda 250 Vun stnde olan ve faz iletkenleri ile orta nokta arasnda 250 Vtan byk olmayan ok iletkenli tesislerde, bir faz iletkeninde toprak temas olarak teki bir faz iletkeninin topraa kar gerilimin 250 Vtan daha fazla olmasn nlemek iin orta nokta dorudan doruya topraklanmaldr (37. maddedeki ayrla dikkat ediniz). Madde 43- ELEKTRK TESSLERNN ATMOSFERK BOALMALAR SONUCUNDA MEYDANA GELEN AIRI GERLMLERE KARI KORUNMASI Bu tesislerin yaplmasnda zellikle aadaki yazl hkmlere uyulmaldr: a.l- Hava hatt ebekeleri i) Topraklama Deiken direnli parafudrlar ve atlama aralklar (eklatrler) ile en uygun korumann salanabilmesi iin bunlar en ksa yoldan ve olabildiince kk topraklama direnci ile toprak-
46
lanmaldr. nceden tesis edilmi topraklayclar, rnein yldrmdan koruma tesisini topraklayclar ile toprak iindeki boru ebekeleri parafudrlarn topraklanmasnda kullanlabilir. ii) Tketici tesislerinin korunmas: Tketici tesisleri parafudrlarla korunacaksa bunlar olabildiince yap giri hattnn yaknna konulmaldr. Parafudrlarn ve tketici tesisinin topraklamalar birbirine balanmaldr. Sfrlama uygulamasna izin verilen ebekelerde parafudrlarn topraklama iletkenleri ve sfr iletkeni birbirine balanmaldr. Sfrlama uygulamasna izin verilmeyen ebekelerde ntr iletkenine de bir parafudr konulmaldr. Parafudrlar ve atlama aralklar kolaylkla alev alabilen yerlere konulmamaldr. Bu aygtlar ayrca, tahta gibi kolay yanabilen maddelerden ayr ve yangn tehlikesine kar gvenilir biimde tesis edilmelidir. a.2 - Yldrmlk tesisi bulunan yaplardaki elektrik tesisleri: Yldrmlk tesisi bulunan yaplardaki elektrik tesisleri bu tesisten yeterli uzaklktaki dnlmesi yada yaklama noktalarnda ar gerilime kar koruma dzenleri ile bu tesise balanmaldr. Potansiyel dengelemesi yaplmsa 0,5 m uzaklk yeterlidir. Yldrmlk tesisleri, TS 622- Yaplarn Yldrmdan Korunmas Kurallar standardna uygun olarak tesis edilmelidir. b) Dam Direkleri: Kuvvetli akm hava hatlarn dam direkleri, yldrmlk tesisine iletken olarak balanamaz. Bu tedbirin amac, gerilim srklenmesini neden olaca kazalar ve arkl toprak temaslar yznden kabilecek olan yangn tehlikesini nlemektir. c) Topraklamalarn birletirilmesi: 21.08.2001 tarih ve 24500 sayl Resmi Gazetede yaymlanan Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Ynetmelii hkmleri uygulanr. VI.A.3. TOPRAKLAYICILAR Madde 44- TOPRAKLAYICILARA ve TOPRAKLAMA TESSLERNE DAR GENEL HKMLER Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Ynetmelii hkmleri uygulanr. Madde 45 - TOPRAKLAMA TESSNN YAPILMASI Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Ynetmelii hkmleri uygulanr. VI.A.4. DENEYLER VE DENETMLER Madde 46- GERLML BLMLERE DOLAYLI OLARAK DOKUNMAYA KARI KULLANILACAK KORUMA DZENLERNN DENETLENMES a) Bir tesis iletmeye almadan nce yapmcs tarafndan eitli tesis blmleri ve iletme yerlerinde yaplmas istenilen, dolayl dokunmaya kar koruma dzenlerini uyguland belirlenmelidir. Uygulanan koruma dzenlerinde bunlarn 31. - 40. maddelerdeki ilgili hkmlere uyup uymad denetlenmelidir.
47
b) Denetimler gz ve elle denetlemeyi, denetlemeleri ve lmeleri kapsar. Denetimlerin izelge - 1e gre yaplmas genellikle yeterlidir. b.l Gz ve elle denetleme Tm tesis blmleri, koruma dzenlerini ynetmelie uygun olarak yaplmalar bakmndan esasl biimde gzden geirilmelidir. i) Koruma iletkenli koruma dzenlerinde: - Koruma iletkenler topraklama iletkenleri ve potansiyel dengeleme iletkenlerini en az istenilen kesitte olmalarna, - Yukarda anlan iletkenlerin en iyi biimde ekilmesi ve gvenilecek biimde balanmasna, - Koruma iletkenleri ve bunlarn balant noktalarnn doru olarak iaretlenmesine, - Koruma iletkenlerini gerilimli blmlere balanmamasna, - Koruma iletkenleri ile orta iletkenlerin birbirine kartrlmamasna, - Prizlerdeki koruyucu kontaklarn dzenli olmasna, - Sfr iletkenlerinin devresinde ar akm koruma aygtlarn yada anahtarlarn bulunmamasna ve bu iletkenlerin devrelerini yanlz olarak alp kapatlmamasna, - Hata gerilimi koruma anahtarlar, hata akm koruma anahtarlar, yaltkanlk gzetme aygtlar gibi koruma dzenlerini doru olarak seilmesine, dikkat edilmelidir. ii) Koruma iletkeni bulunmayan koruma dzenlerinde: - Kk gerilim ve koruyucu ayrma uygulana tesislerde g kaynaklar, iletkenler ve teki iletme aralarn doru seilmesine, - Kk gerilim uygulanan tesislerde yalnzca ayn tesisdeki daha byk gerilimler iin kullanlamayan prizlerin tesis edilmesine. - Koruyucu ayrma uygulana tesislerde, her tketim arac iin bunun zerine tesis edilen bir priz kullanlmasna, - Koruyucu yaltmann, iletken blmler nedeniyle yada bozulma ve zedelenme sonucunda etkisiz kalmamasna. - zerinde durulan yerin yaltmnn doru olarak yaplmasna, dikkat edilmelidir. b.2 - Deneme Deneme, yaltkanlk gzetleme aygtlarna ve hata gerilimi ile hata akm koruma anahtarlarna ait denetim dzenlerinin altrlmasn kapsar. b.3 - lme i) lmelerle, koruma tedbirlerini etkinliine karar verebilecek deerler elde edilmelidir. ii) lmeler hibir ekilde kazalara ve yangnlara neden olmamaldr. Bunu salamak iin uygun lme aygtlar kullanlmal ve gerekli koruma tedbirleri alnmaldr. iii) lmelerin teknik ve ekonomik bakmdan istenilen biimde yaplamad zel durumlarda, rnein topraklama tesislerinin geni ve iletken tesislerini byk olmas durumuna (b.3..i)e gre elde edilen deerlerin korunduu baka bir biimde rnein hesaplanarak yada bir ebeke modeli yardm ile gsterilmelidir.
48
izelge 7 - Koruma Dzenlerinin Denetimi

No. 1 A Koruma letkenli Koruma Dzenleri Denetim Konusu Koruma letkenli Koruma Koruma iletkeninin gzle ve elle Dzenlerinin Tmnde denetlenmesi Koruma iletkenleri ile faz iletkenleri birbiriyle kartrlmamas Koruma iletkenleri ile orta iletkenlerin birbiriyle karrlmamas Koruma iletkeninin srekli olarak omik deeri dk bir diren zerinden balanmas Koruma topraklamas direnci: Koruma topraklamas b.1-Toprak temas akmnn, devresini Rt50V/Ia topraktan tamamlamas Burada Ia ar akm koruma aygt b.2- Toprak temas akmnn, devresini zerinde ayarlanan ama akmdr. metal su borusu ebekesi zerinden letken devresinin direnci tamamlamas. Rt(Ut/Ia)=(Ut/k.In) Burada Ut: Topraklama gerilimi Ia: Ama akm In: Anma Akm k:Ia/In Sfrlama Faz iletkenleri ile sfr iletkenleri ya da zel koruma iletkenleri arasndaki ksa devre akm IkIa=k.In Madde 30.a.2-iye gre yaplan sfrlamada iletme topraklamalarn (R05ohm) topraklama direnleri Denetim iin ebekeden ayrlm olan orta iletkenin topraa temas etmemesi. Koruma Hat Sistemi Koruma hat sisteminin tmnn direnci Rkh20 ohm (gezici elektrik retim tesisinde: Rkh100 ohm) Yaltkanlk gzetleme aygtnn denenmesi (Madde 37.c.3e bak) Korunacak aygtlar ve balanacak iletken elik yap blmlerinin tmnn koruma iletkenleri zerinden dk bir omik bir direnle balanmas ebekede toprak temas olduunda yaltkanlk gzetleme aygtnn almaya balamas Hata Gerilimi Koruma Balamas Deney dzeyi ile deneme yaplmas Yapay hata ile amadan hata geriliminin Uh50 V ya da 24 V olduunun gsterilmesi Deney dzeni ile deneme yaplmas Denetim Ynetimi ve Aygtlar Madde 40.b.iye gre topraa kar gerilimin llmesi, Faz denetimi Yaltkanlk direncinin llmesi Diren lme yntemi
Topraklama direncinin llmesi (TS 3166ya baknz)
Devre direncinin llmesi (Normal olarak en elverisiz yerlerde llmesi yeterlidir. Dier yerlerde izelge-1in 1 numaral srasnn son paragrafndaki balantnn dorulanmas yeterlidir). Devre direncinin llmesi (b.2deki gibi) Topraklama direncinin llmesi (TS 3166ya baknz) 47. maddeye gre yaltkanlk direncinin llmesi
Topraklama direncinin llmesi
Deney dzeninin altrlmas Diren lme yntemi
ebekede bir faz iletkeni ile koruma iletkeni arasndaki diren aracl ile bir yapay hata oluturulmas Deney dzeninin altrlmas (TS 3166ya baknz) Hata geriliminin llmesi
Hata Akm Koruma Balamas
Hata akm koruma anahtarndan sonraki orta iletkende toprak temas olmamas Yapay hata ile amada hata Hata geriliminin llmesi geriliminin Uh50 V ya da 24 V ya da Topraklama direncinin Rt50 V ya da Topraklama direncinin llmesi 24 V/Ihmolduunun gsterilmesi
Deney dzeninin altrlmas (TS 3166ya baknz) 48. maddeye gre yaltkanl direncinin llmesi
49
No. 1 2
B Koruma letkenli Koruma Dzenleri Denetim Konusu Koruma iletkeni olmayan koruma dzenlerinin tm Kk gerilim Gzle ve elle denetleme Gerilimin 42V olup olmadn anlamak iin lme yaplmas Akm devresinde toprak temasnn olup olmadn anlamak iin lme yaplmas Akm devresinin daha yksek gerilimli tesisleri yaltkan olarak balanp balanmadn anlamak iin lme yaplmas
Denetim Ynetimi ve Aygtlar b.I.iye gre Gerilimin llmesi 47. maddeye gre topraa kar yaltkanlk direncinin llmesi (Deney gerilimi en az 250V) 47. maddeye gre daha yksek gerilimli tesislere kar yaltkanlk direncinin llmesi (deney gerilimi daha tesisinin anma gerilimine uygun olacak)
Koruyucu Ayrma
Sekonder gerilimin 250V ya da 330 V olup olmadn anlamak iin lme yaplmas Sekonder devrede toprak emas olup olmadn anlamak iin lme yaplmas 47. maddeye gre topraa kar yaltkanlk direncinin llmesi
Koruyucu Yaltma zerinde Durulan Yerin Yaltlmas
Yapmc tarafndan lmeye ait denetim yaplmaz Yaltkanlk direncinin llmesi 48. maddeye gre yaltkanln llmesi
Madde 47- YALITKANLIK DRENC VE DENETLENMES Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Ynetmelii hkmleri uygulanr. Madde 48- ZEMN YALITKANLIK DRENCNN LLMES Herhangi bir zemini yaltkanlk durumunu uygun olduunun gsterilmesi iin zerinde durulan yerin gei direncinin llmesi gerekir (ekil - 20). a) U1 gerilimi olarak aadaki gerilimler seilerek kullanlabilir: a.l- lme yerindeki topraklanm ebekelerdeki topraa kar gerilim, a.2 - Sarglar elektriksel olarak ayrlm bir transformatrn sekonder gerilimi, a.3- Bir yedek elektrik retim aygtnn bota alma gerilimi, b) lme yapmak iin a.2 ve a.3 durumlarnda bir iletken topraklanmaldr. c) Zeminin (taban rtsnn gei ve ek yerleri gibi) en elverisiz yerlerine 270 mm x 270 mmlik bir slak bez serilir. Bu bez zerine 250 mm x 250 mm x 2 mm boyutlu bir metal levha konur ve levha yaklak 75 kglk bir arlkla yklenir. Metal levha ile (a)da aklanan gerilim kaynann topraklanmam iletkeni arasndaki U2 gerilimi ekil 20de grld gibi llr. d) Voltmetrenin i direnci, seilen lme blgesi deerlerinin her bir voltu iin en az 300 ohm olmaldr.
50
ekil 20 - Zemin Yaltkanlk Direncinin llmesi
e) Bu lme zeminde gelii gzel seilen yerlerde den az olmamak art ile yeterli sonu alnncaya kadar yaplmaldr. f) zerinde durulan yerin gei direnci memelidir. aadaki deerlerin altna d-
- Anma gerilimleri 500 V (topraa kar 300 V) olan tesislerde 50 kohm. - Daha yksek anma gerilimlerinde 100 kohm. VI.B. ELEKTRK MAKNELER-TRANSFORMATRLER VE REAKTANS BOBNLER Madde 49- ELEKTRK MAKNELER a) Elektrik makinelerinin yerletirilmesi. a.1 - Elektrik makinelerini yabanc maddelere, suya ve dokunmaya kar koruma tipi, yerletirildikleri yerlerdeki artlara; gleri ise ihtiya ve alma biimine uygun seilmelidir. a.2 - Elektrik makineleri, iletme ve bakmlar kolaylkla yaplabilecek ve tiplerine yeterli soutma salanacak biimde yerletirilmelidir. a.3 - Elektrik makineleri zerindeki yol verme ve ayar dzenleri ile termometre vb. gibi denetim dzenlerine iletme srasnda da kolaylkla ve tehlikesiz bir biimde ulalabilmelidir. a.4 - Elektrik makinelerinin zerindeki etiketler, makineler yerletirildikten sonra bile kolaylkla okunabilmelidir. b) Elektrik makinelerine ait balantlar b.l - Elektrik makinelerine ilikin balantlar, alma srasnda meydana gelecek titreimlere dayankl biimde seilmeli ve yaplmaldr. b.2 - Metal hortumlar, iletme gerei hareket eden makinelerde bir damarl yaltlm iletkenlerle lastik yaltkanl kordonlarn korunmas amacyla kullanlamaz. c) Denetim ve koruma giderleri
51
zellikle srekli olarak denetim altnda bulundurulmayan elektrik makineleri ar snmalara kar korunmu olmaldr. Bu koruma, uygun bir yapmla (konstrksiyonla) ya da otomatik koruma dzenleri (motor koruma anahtarlar) kullanlarak yaplabilir. Makinelerin sv soutma maddelerine ait denetim dzenleri, makineyi kullanacak kimsenin bulunduu yerden kolayca manevra yapabilecei biimde yerletirilmelidir. Madde 50- TRANSFORMATRLER VE REAKTAN BOBNLER a) Transformatrlerin yerletirilmesi a.1- Elektrik makinelerin ait a.1 blm, transformatrler ve reaktans bobinleri iin de olduu gibi geerlidir. a.2 - Transformatrler, yeterli soutma salanabilecek biimde yerletirilmeli ve tesis edilmelidir. a.3 - Transformatrlerin zerindeki ayar dzenleri, vantilatrler, denetim dzenleri vb. aygtlara iletme srasnda da kolaylkla ve tehlikesiz bir biimde ulalabilmelidir. a.4 - Transformatrlerin yap iindeki blmelere yerletirilmesinden yangna yangnn yaylmasna kar gerekli tedbirler alnmaldr. Bu amala aadaki tedbirlerden bir yada bir ka uygulanabilir: - Ya boaltma dzenleri, akl yada krma tala rtl ya ukurlar, 630 kVAya kadar olan gteki transformatrler iin eikleri olduka yksek demir kaplarn kullanlmas yeterlidir. - zellikle daha byk gteki transformatrler iin sabit olarak tesis edilen su, karbonik asit ve benzeri maddelerin pskrtlerek kullanld yangn sndrme dzenleri. - Yangnn yaylmasn nleyici duvarlar. a.5 - Transformatrler ve reaktans bobinleri, yangn ve duman nedeniyle merdivenlerdeki ve klardaki serbest train kesilmeyecei biimde yerletirilmelidir. a.6 - Haval reaktans bobinleri, ksa devre akmnn meydana getirdii magnetik alann evresinde bulunan demir paralar bobin iine ekmeyecei ve komu metal paralarn ar derecede snmayaca biimde yerletirilmelidir. b) Denetim ve koruma dzenleri Gleri 16 kVAdan byk olan transformatrler ve reaktans bobinleri, ar snmalara kar korunmaldr. Uygun bir konstrksiyonla yada otomatik koruma dzenleri kullanlarak yaplacak bu koruma sistemi i ve d arzalarn etkisine kar da koruyucu olabilir. VI.C. ENERJ ODASI, KABLO BACASI (KABLO AFTI), TEK LETME ARALARI Madde 51- ENERJ ODASI, KABLO BACASI (KABLO AFTI), DAITIM TABLOLARI, A.G. KOMPANZASYON TESSLER, SAYA ALTLIKLARI VE ZL TRANSFORMATRLER a) Enerji odas ve Kablo Bacas (Kablo aft) Elektrik Tesisleri Proje Hazrlama Ynetmelii hkmleri dorultusunda tesis edilecektir.
52
Datm tablolar iletme srasnda ortaya kan mekanik zorlamalar, nem ve s etkilerine dayankl ve zor tutuan yapay (sentetik) yada metal gerelerden yaplmal, saya altlklar iin sac kullanlmaldr. Kullanlacak gereler yrrlkteki ilgili standartlara uygun olmaldr. Datm tablolarnn yapmnda kullanlan korozyona dayankl olmayan gereler, gerektiinde boyanmal yada bunlara galvanik yzey korumas gibi uygun bir yzeysel ilem uygulanmaldr. Sac tablolar iin 0,5 m2ye kadar (0,5 m2 dahil) en az 1 mm, 1,5 m2ye kadar (1,5 m2 dahil) en az 1,5 mm, 1,5 m2den byk olanlar iin en az 2 mm kalnlkta dzgn yzeyli DKP sa kullanlacaktr. b) Gerilim altndaki plak blmler arasnda en az 10 mm aklk bulunmaldr. Gerilim altndaki plak blmler iletme aralarnn yaltmam iletken blmlerinden evredeki metal paralardan ve yap blmlerinden en az 15 mm aklkta olmaldr. Gerilim altndaki plak blmler koruyucu d engellerden en az aadaki aklkta olmaldr. Sac klar, sac kaplar vb. tesis blmlerinde rgl tel, rgl tel kap ve teki engellerde 40 mm 100 mm
c) Datm tablolarnn n ve arka taraarndaki gerilim altnda bulunan madeni blmlere insanlarn dokunmasna engel olacak dzenlerin yaplmas ve bu yaplamadnda tablolarm evresinin kapatlmas gerekir. d) Datm tablolarndaki aygtlara (sigorta, anahtar, saya, zil transformatr vb.) etiket taklmal, klemens ve iletkenlere numara verilmelidir. Tablolarn zerinde bulunacak aygtlar, tablonun yapsna uygun seilmelidir. e) 60 Ae kadar akm eken tablolar barasz 60 Aden daha fazla akm eken tablolar baral tipte olmaldr. f) Tozlu yada nemli yerlerde kullanlan tablolar, tamamen szdrmaz biimde, kapal dkme demir yada elik sacdan yaplmaldr. g) yeri, konut vb. yerlerde datm tablolar merdiven ba gibi umuma ak yerlere konulmamal, ait olduu bamsz blmn ierisine konulmaldr. h) Tablolarn demir gvdesi ile gerilim altnda olmayan tm demir blmleri topraklanmaldr. i) Sayalarn hangi durumlarda enerji odas iine koyulaca Elektrik Tesisleri Proje Hazrlama Ynetmeliinin 11 inci maddesi hkmleri dorultusunda enerji veren yetkili kurulu tarafndan belirlenir. j) Tozlu yerlere ya da aa konulmas zorunlu olan sayalar galvanizli satan yaplm ve kilitli bir dolap iine yerletirilmeli ve sayaca gelen kolonlarn dolaba giri ve k delikleri toz ve nem girmeyecek biimde kapatlmaldr. k) Sayacn alt kenarnn yerden ykseklii en ok 1.80 m olmaldr. I) Zil transformatrleri Zil transformatrleri zerinde hibir ekilde aydnlatma yaplmamal ve bunlarn devresi ayr bir sigorta ile korunmaldr.
53
m) Bu ynetmelik kapsamnda bulunan elektrik i tesislerine ait kompanzasyon tesisleri, Elektrik Projelerinin Hazrlanmas ve Elektrik Tesislerinin Gerekletirilmesi Srecinde G Faktrnn yiletirilmesi le lgili Tebli hkmleri dorultusunda tesis edilecek, ancak bu Ynetmelik hkmleri dorultusunda denetlenerek veya muayene edilerek uygun bulunmas halinde enerjilenecektir. Madde 52- BALAMA AYGITLARI a) Anahtarlar i) Elektrik tesislerinde Trk Standartlarna uygun anahtarlar kullanlmaldr. ii) Anahtarlar anma akmnn ve geriliminin stndeki deerlerde kullanlamazlar. Anahtarlar kullanlma amacna uygun gte seilmelidir. iii) Anahtarlarn normal olarak topraa gre gerilim altnda bulunan btn kutuplar ayn zamanda alp kapanmaldr. iv) Anma gerilimi 250 Vye kadar olan elektrik devrelerinde kullanlacak anahtar1ann anma akm 10Adan aa olmamaldr. v) Ntr hatlar topraklanm olan sabit tesislerde, anahtarlar faz iletkenleri zerine konulmaldr. Ntr hatlar topraklanmam olan sabit tesislerde, faz ve ntr hatlarn ayn anda ap kapayan anahtarlar kullanlmaldr. vi) Anahtarlar, iletmede meydana gelen titreimlerle yada kendi arlklar ile kendiliinden alp kapanmayacak nitelikte olmaldr. Anahtarlarn hareket eden kollar, altrma zincirleri ve benzeri gibi el ile dokunulan metal paralan yaltkan ara paralarla (rnein porselen izolatrlere) anahtar gvdesinden ayrlm olmaldr. vii) Scaklklar 60Cnin stnde olan yerlerde, scak yerler iin elverili anahtarlar (rnein porselen yaltkanl anahtarlar) kullanlmaldr. vii) Anahtarlarn bir ucuna birden fazla iletken balanamaz. Yani anahtar, datm kutusu olarak kullanlamaz. ix) Topraklanm tesiste sfr iletkenleri hibir ekilde kesilemez ve bu iletken zerine anahtar konulamaz. x) ikinci (tali) datm tablolarnda kullanlacak anahtarlar tercihen pako alter ya da ev tipi devre kesici olmaldr. xi) Aydnlatma devrelerinde termik ve magnetik koruyuculu anahtar kullanldnda bunun ayrca sigorta ile korunmas gerekmez. xii) Anahtardan, anahtar alt prize gei yaplamaz. Bu priz bulunduu konum bakmndan bu ad almtr. Anahtara ve anahtar alt prize gelen besleme iletkenleri normal olarak ayr borular iinde ekilir. b) Yol vericiler ve ayar aygtlar i) Bu aygtlar yrrlkteki Trk Standartlarna yada tannan yabanc standartlara uygun olmaldr.
54
ii) alrken s karan yol verici ve ayar aygtlar, kullanldklar yer izin verilmeyecek derecede snmayacak nitelikte seilmeli ve yerletirilmelidir. iii) Yol verici ve ayar aygtlar, ait olduklar motor ve devrelere uygun boyut ve nitelikte seilmelidir. iv) Kendi transformatr bulunan tketicilerde dorudan (direkt) yol verilebilecek en byk ksa devre senkron motor gc tm iletme ykleri devrede iken, en byk gl motorun devreye girmesi durumunda transformatr empedanslar dahil, yol alan motorda, yol alma akmnda bal gerilim %15i amamak koulu ile tketici tarafnda belirlenir. Kendi transformatr bulunmayan tketicilerde, dorudan yol verilecek en byk ksa devre asenkron motor gc ky ve benzeri yerlerde 7.5 kW, alak gerilim ebekesi hava hatt olan kasaba ve ehirlerde 15 kW, alak gerilim ebekesi yeralt kablosu olan kasaba ve ehirlerde 30 kWr. Ancak motorun gc transformatrn gcnn %10nu aamaz. c) Fi ve priz dzenleri i) tesislerde kullanlacak f ve prizler Trk Standartlarna uygun olmal ve bunlarn topraklama konta koruyucu kontak bulunmaldr. tesislerde kullanlacak f ve prizlerin anma deerleri 10 Ain altnda olamaz. Belirli bir cihaz iin ngrlen prizlerin anma akmlar cihaz gc ile uygun olacak ve bu prizlerin anma akmlar 16 Ain altnda olmayacaktr. iii) Koruma iletkenleri f ve prizlerin toprak iareti bulunan yerlerine balanmaldr. iii) Elektrik tesislerinde lambalarn duy ve soketlerine takl prizler kullanlamaz. Ayn ekilde sabit leri bulunan ok prizler de kullanlamaz. iv) Prizler datm kutusu olarak kullanlamaz. v) Bir e birden fazla sabit olmayan iletken balanamaz. Bu ekildeki birka iletkenin balanmas iin yaplan zel ler bu hkmn dndadr. vi) Sva alt tesislerde prize balanan iletkenlerin zerindeki yaltkanlarn prizin tutturma paralar ile zedelenmemesine dikkat edilmelidir. vii) Byk salonlarda zemine bu ama iin yaplm olanlar kullanlmak ve gerekli koruyucu tedbirler alnmak art ile priz tesis edilebilir. viii) Konutlarda salonlar (20 mden byk alanl) ve mutfak iin en az ikier, odalar ve banyo iin en az birer priz tesis edilmelidir. Barakalar, basit ky evleri hari olmak zere ayrca; amar makinesi, bulak makinesi ve Mstakil linyeden iin adet ayr linye tesis edilmelidir. Mstakil linyeden beslenen bu prizlerin gleri, sz konusu elektrikli cihazlarn aada verilen glerinden az olamaz.
GC (KW) amar Makinesi Bulak Makinesi Elektrikli Frn/Ocak 2.5 2.5 2.0
ix) Konutlar ile kre, ocuk yuvas ve okul gibi ocuklarn bulunduu yerlerde prizlerin perdeli (shutter) tip olmas tavsiye edilir.
55
d) Sigortalar i) Elektrik hatlar eriyen telli sigortalar yada kesiciler ile korunmaldr. ii) Sigortalar, koruyacaklarn iletkenlerin ve aygtlarn tehlikeli biimde snmalarn nleyecek nitelikte seilmelidir. Bakr iletkenlerin dayanabilecei en byk srekli akmlarla bu iletkenleri koruyacak sigortalarn anma akmlar izelge - 13de verilmitir. iii) elektrik tesislerinde yamanm yada zerine tel sarlarak kprlenmi sigortalar kullanlamaz. iv) letken kesitlerinin akm tketilen yerlere doru kld noktalara sigorta konulmaldr. nceki sigorta kk kesiti de koruyorsa ayrca ikinci bir sigorta konulmas gerekmez. Aklama: Bu madde blmnn uygulanmas zorunlu deildir. v) Sigortalar ve kesiciler korunacak hattn bana konulmaldr. ebekeden sigortaya gelen faz iletkeni her zaman sigorta gvdesinin alt kontana balanmaldr. Sigortal anahtarlar aldktan sonra sigorta eleman gerilim altnda kalmamaldr. vi) Priz devreleri aydnlatma devrelerinden ayr olacaktr. Ancak zorunlu durumlarda ve tablolardan her birinde yalnz bir priz bulunmas durumunda aydnlatma devresine en ok bir priz balanabilir. Gerektiinde priz devresine de bir lamba balanabilir. vii) Yap balant hatlar ve kullanlacak iletkenlerin kesiti bakr gere iin en az 6 mm alminyum gere iin en az 10 mm olmaldr. viii) Kolon hatlar iin kullanlacak bakr iletkenlerin kesiti en az 4 mm olmaldr. Bu hatlar iin seilen iletkenlerin korunmas iin kullanlacak ar akm aygtlarnn anma akmlar iletkenini kesitine gre izelge - 13den seilecektir. Kolon hatlar, ksa devre kesme kapasitesi yeterli ev tipi devri kesiciler varsa, bunlarla korunacaktr. Bu kesicilerin ksa devre akmlar en az 10 kA olacaktr. Ksa devre kapasitesi yeterli olan ev tipi devre kesici bulunmamas durumunda, tel sarlmam eriyen telli sigorta kullanlabilir. ix) Aydnlatma sortileri iin en az 1.5 mm ve aydnlatma linyeleri iin en az 2.5 m kesitli bakr iletkenleri kullanlacaktr. Seilmi olan bu iletkenlerin korunmas iin kullanlacak ar akm koruma aygtlarnn anma akmlar, iletkenini kesitine gre izelge 13den seilecektir. Aydnlatma linye hatlar ev tipi devre kesiciler ile korunacaktr. Bu kesicilerin ksa devre akmlar en az olacaktr. x) Priz sortiler ve linyeleri iin en az 2.5 mm kesitli yaltlm bakr iletkenler kullanlacaktr. Priz linye hatlar ev tipi devre kesicilerle korunacaktr. Bu kesicilerin ksa devre akmlar en az 3 kA olacaktr. xi) Bir aydnlatma linyesine balanacak sorti says, linyenin yk (gc) ve gerilim dmne bal olarak belil1enir. Aydnlatma gc, aydnlatma hesab yaplan binalarda bu hesap sonucunda elde edilir.
56
Kullanl bakmndan zel bir durumu olmayan kk alanl yap birimleri iin aydnlatma hesab yaplmas gerekmeyebilir. Aydnlatma hesab yaplmayan yerler iin aydnlatma gc, m bana en az 12W(12V/m) alnarak belirlenecektir. Konutlarda en az iki adet aydnlatma linyesi bulunacaktr. Floresan lambalarn grnen glerini belirlenmesinde ilgili Trk standard esas alnacaktr. xii) Bir priz linyesine balanacak sorti says, priz gleri bir fazl priz iin en az 300W (konutlarda mstakil linyeden beslenen priz gleri hari), fazl priz iin en az 600 W olmak zere ihtiyaca gre belirlenecektir. Belirlemede linye yk ve gerilim dm de gz nnde bulundurulacaktr. (antiye elektrik tesislerinde kullanlan bir yerde priz g hesabna katlmaz) Prizlere balanacak aygtlar belli ise sorti says bunlarn miktarna gre belirlenecektir. xiii) Aydnlatma ve priz devrelerine balanacak sorti says bir fazl devrelerde aydnlatma iin 9, priz iin 7den fazla olmayacaktr. xiv) Buonlu sigortalar, buona uygun vidal kontak elemanlar ile donatlacaktr. Yay, vida, para ve benzeri gibi cisimler bu amala kullanlamaz. xv) Tablolara taklm ev tipi devre kesiciler, kumanda anahtar olarak kullanlamaz. xvi) tesislerde bakl sigorta ak tipteki sigortalar rasgele dokunmaya kar tedbir alnmadan kullanlamaz. xvii) Topraklanm iletkenlere sigorta konulamaz. xviii) Doru akmla alan ok iletkenli yada alternatif akmla alan ok fazl sistemlerde sfr iletkenine sigorta konulamaz. xix) Hava hatlarndan ayrlan balant hatlarnn ayrlma noktalarna yada hatlarn yaplara girdii yerlere sigorta konulmaldr. Madde 53- AYDINLATMA AYGITLARI VE BUNLARA AT DONANIMLAR a) Genel a.1 - Aydnlatma tesislerinde yrrlkteki standartlara uygun aydnlatma aygtlar (armatrler) ve donanmlar kullanlacaktr. a.2 - Aydnlatma tesislerinde 250 Vdan yksek ebeke gerilimi kullanlmayacaktr. a.3 - Anahtardan geerek duya gelen faz iletkeni her zaman duyun i (orta) kontana balanacaktr. Ters balama belirlenirse tesise elektrik verilmez. a.4 - Aydnlatma aygtlarnda faz ve ntr iletkenleri olarak yaltlm iletkenler kullanlacaktr. Aygtlarn metal paralar ntr iletkeni olarak kullanlamaz. a.5 - Duylar, aydnlatma aygtlarna ampuller karlp taklrken dnmeyecek biimde tutturulacaktr. a.6 - Aydnlatma aygtlar hareket ettiklerinde iletkenleri zedelemeyecek biimde taklacaktr. a.7 - letkenlerin geirilmesi iin braklan boluklar, tellerin kolayca ve yaltkanlarn zedelenmeden gemesini salayacak biimde olmaldr. Bu boluklardan birka lambann akm devresi iletkenleri birlikte geirilebilir.
57
a.8 - Yap dnda kullanlacak aydnlatma aygtlar ilerinde su toplanmayacak biimde yaplm olmaldr. a.9 - Aydnlatma aygtlarn ask dzenleri, rnein tavan kancalan en az 10 kg olmak zere aslacak aygt arlnn 5 katnn herhangi bir biim deiikliine uramadan tayabilmelidir. a. l0 - Sva alt tesislerde apliklere gelen iletkenler duvar kutularnda (buatlar) sona ermelidir. Tamamlanm demeden 230 cm ykseklie kadar tesis edilen aplik sortilerin koruma iletkenli olmal yapda koruma topraklamas yoksa, sfrlanmaldr. a.11 - Aydnlatma aygtlarnn iine ekilen iletkenler sya dayankl olmaldr. Bu iletkenlerin anma kesitleri 12 numaral izelgeye bal olarak 9 numaral izelgeden seilmelidir. a.12 - fazl akm devresinin iletkenleri (rnein fazl aydnlatma aygtlarnda) ok damarl bir iletken olarak dzenlenmeli, boru iinde ekilmeli yada iletkenlerin geirilmesi iin ayrlan boluklara yerletirilmelidir. a. 13 - Makineler ile bunlarn hareket eden paralarnn aydnlatlmasnda ve bu gibi makinelerin alt iletme yerlerinin aydnlatlmasnda ksal grnt yanlmalarn (stroboskobik etkileri) nlemek iin rnein uygun lamba seme, faz kaydna kondansatrl, dekalrl balast kullanmaya yada fazl besleme gibi tedbirler alnmaldr. a. 14 - Armatrlerin seilmesinde, kullanma amacna uygunluu, suya yada toza kar korunma dzeni bulunmas ve ortam scaklna dayankll gz nnde bulundurulmaldr. a.15 - Sabit aydnlatma aygtlar, besleme hatlarna bu aygtlara ait klemensler ile -priz dzenleri ile yada dorudan doruya balanabilir. Tanabilen aydnlatma aygtlar ebekeye sabit balant dzenleri yada -priz dzenleri zerinden balanabilir. a. 16 - Kazanlar, hazneler, borular vb. iletken gerelerden yaplm dar ve hareket edilmesi snrl yerlerde el lambalar gibi tanabilen aydnlatma aygtlar ancak aadaki artlar yerine getirilirse kullanlabilir. - Alternatif gerilim kullanlacaksa, balant iletkenleri kesinlikle kk gerilimi yada koruyucu ayrma mac ile kullanlabilen bir transformatre balanmaldr. Kk gerilimli elektrik retmek iin kullanlan gvenlik transformatrleri, motorgenetarlr yada koruyucu ayrmay salayan aygtlar kazan, hazne ve borularn darsna konulmaldr. - Doru gerilim kullanlacaksa 31. Maddede aklanan dzenlerden birisi kullanlmaldr. - Sabit tesis edilmeyen iletken olarak ilgili Trk Standartlarnda aklanan bu amaca uygun iletkenler kullanlmaldr. - Ara -priz dzenlerinde yaltkan mahfazalar bulunmaldr. Uzatma iletkenlerine anahtar balanamaz. a.17 - Tnel, galeri vb. gibi nemli ve slak yerler madde 50 a.15e uygun olarak tanabilen aydnlatma aygtlar ile aydnlanabilecei gibi bu amalar sabit aygtlarda kullanlabilir. Bu durumda nemli ve slak yerlerde kurulacak elektrik tesislerine ait hkmler uygulanmaldr.
58
a. 18 - Aydnlatma aygtlar, kardklar s kendi ilerindeki ve yaknlarndaki cisimlere zarar vermeyecek biimde tesis edilmelidir. a. 19 - Sva alt, sva st ve etan tesislerde zorunlu olmadka lambadan lambaya gei yaplmamaldr. Dekoratif amala ve zorunlu durumlarda (mimari gerei vb) lstr klemens vb. gibi uygun dzenler kullanlarak lambadan lambaya gei yaplabilir. Kazan dairesi, banyo, hamam ve benzeri gibi nemli ve slak yerlerde lambadan lambaya gei yaplmas tavsiye edilmez, lambadan lambaya gei yaplmas gerekli ise geiler ltsr klemens ve benzeri dzenler kullanlarak yaplmaldr. b) Gazl boalma (dearj) lambalar b.l - Gazl boalma lambalarnda (f1oresan, cva buharl, sodyum buharl vb.) kullanlan tm plastlar kondansatrl olacaktr. b.2 - Floresan tpl tesislerde bir yerin aydnlatlmas iin alternatif akmla alan birden fazla tp kullanldnda ksal grnt yanlmalar en az olacak biimde dekalrl balast yada ok fazl bir besleme biimi kullanlmas salk verilir. b.3 - faz hattna blnerek balanan f1oresan lamba gruplar ( fazl aydnlatma aygtlar) iin kutbu birden alp kapanan anahtarlar kullanlmaldr. Bu durumda fazl akm devresinin iletkenleri bir boru iinde hep birlikte ekilmeli yada ok damarl yaltlm bir iletkenin damarlar bu amala kullanlmaldr. b.4 - Armatrler yada datm tablolar iine konulmayan balastlar, transformatr ve direnler toza ve dokunmaya kar bir mahfaza ile korunmaldr. b.5- Dolgu maddesi yanc olan kondansatr, balast, transformatr ve diren gibi n balama aygtlar yanc maddelerin iine yada yaknna konulmamaldr. Bu aygtlar vitrin gibi yanma tehlikesi olan yerlerin dna konulmal yada yangn tehlikesi olmayacak biimde yerletirilmelidir. b.6- Reaktif tarife uygulanan mterilerin elektrik i tesislerinde kullanlacak dearj(boalmal) lambalar ile balant gc 9 kW geen yeni yaplardaki ortak kullanm amal kazan dairesi, klima ve hidrofor tesislerinde kullanlan motorlarda g faktrnn, ilgili mevzuatta ngrlen deerine karlmas iin, en azndan ykle birlikte devreye girip kan bir kondansatr (kondansatrler) ve benzeri tesis edilecektir. Madde 54- ELEKTRK MOTORU LE ALIAN TKETM ARALARI VE ALETLER Elektrik motoru ile alan aralar tamamen standartlara uygun olmaldr. Islak elle tutulan bileme makineleri kk gerilim yada koruyucu ayrma dzeninde altrlmaldr. Beton kartrma makineleri ile ayn biimde almal yada koruyucu yaltmal olmaldr. Elektrikle alan aygtlar, kazanlar, hazneler, borular vb iletken gerelerden yaplm dar ve hareket edilmesi snrl yerlerde ancak aadaki artlar yerine getirilirse kullanlabilir. Alternatif gerilim kullanlacaksa kesinlikle kk gerilim yada koruyucu ayrma dzeni uygulanmaldr. Kk gerilimli elektrik retmek iin kullanlan gvenlik transformatrleri ve motor generatrler yada koruyucu ayrmay salayan aygtlar kazan, hazne ve borularn darsna konulmaldr.
59
Bir doru akm ebekesinin doru gerilimi kullanlacaksa anma gerilimi 260 Vu amamaldr. 21. maddedeki koruma tedbirlerinden birisi uygulanmaldr. - Elektrikle uzaktan kumanda dzeni kk gerilimle ya da koruyucu ayrmal dzenini gerilim.. ile altrlmaldr. - Sabit tesis edilmeyen iletken olarak ilgili Trk Standartlarnda aklanan bu amaca uygun iletkenler kullanlmaldr. - Ara -priz dzenlerinin, yaltkan mahfazalar olmaldr. Uzatma iletkenlerine anahtar balanamaz. Elektrik motoru ile alan oyuncaklar ancak aadaki ekillerde balanarak altrlabilirler: - Anma gerilimleri 24 Va kadar olan tesislere balanabilirler (bu gerilimler madde 33 Cye gre elde edilmi olmaldr). - Sekonder anma gerilimleri 24 Va kadar olan oyuncak transformatrleri yada motorgeneratrler zerinden balanabilirler. Oyuncakla ebeke arasnda, koruma iletkenli yada direnler zerinden, rnein lamba direnleri zerinden yaplsa bile iletken bir balant bulunamaz. Madde 55- ELEKTRIKLI ISITMA AYGITLARI Bu aygtlar standartlara uygun olmaldr. Elektrikli battaniye, elektrikli yastk, hayvan bakmna ve yetirilmesine ait stma aygtlar, elektrotlarn stlmasnda kullanlan aygtlar ancak anma gerilimleri 380 Va kadar olan tesislerde kullanlabilir. Deri ve sa bakmndan kullanlan elektrik stma aygtlarnn normal alma durumunda insan ya da hayvanlarn deri yada salarna dokunan blmleri, bu aygtlar kk gerilimle alamyorsa, koruyucu yaltmal olmaldr. Elektrikli su stma aygtlar ve kazanlar ancak sabit olarak yerletirilebilir. Lamba duylar elektrikli stclarn ve stma lambalarnn balanmasnda kullanlamaz. Madde 56- HABERLEME, RADYO VE TELEVZYON AYGITLARI Bu aygtlar standartlarna uygun olmaldr. Radyolar ve benzeri aygtlar ancak topraa gre gerilimleri 250 Va kadar olan tesislerde kullanlabilir. VI.D. LETKENLER VE YER ALTI KABLOLARI Madde 57- YALITILMI LETKENLER VE KABLOLAR Elektrik ii tesislerinde ilgili Trk Standartlarna uygun bakr tellerden yaplan yaltlm iletkenler ya da kablolar kullanlr. Yap balant hatlarnda plak yada yaltlm alminyum iletkenler kullanlabilir. Bu iletkenlerin kesiti bakr iin en az 5 mm alminyum iin en az 10 mm olmaldr. Atlye, iyerleri, sanayi tesisleri vb. gibi yerlerdeki kuvvet hatlarnda, en kk iletken kesiti 6 mm olmak ve balantlar alminyum kablo pabular ile yaplmak art ile Trk Standartlar ya da tannan teki standartlara uygun alminyum iletkenli kablolar kullanlabilir. Elektrik tesislerinde iletkenler iin aadaki renk kodlar kullanlacaktr: - Koruma iletkenleri iin Yeil- sar - Orta iletkenler ve ntr iletkenler iin Ak mavi
60
- Faz itetkenler iin Yrrlkteki kablo standartlarna uygun olmak zere her faz iin farkl renkler Aydnlatma tesisatnda anahtardan geen iletkenin krmz, va-e-vien anahtarn bacaklar arasndaki iletkenlerin pembe renkli olmas tavsiye edilir. a) letken ve kablolarn boyutlandrlmas Elektrik i tesislerinde kullanlacak iletken ve kablolarn kesitleri aadaki iletme artlarna gre seilir: a.1-Mekanik dayanm letken ve kablolarn mekanik dayanm yeterli olmaldr. Mekanik dayanm bakmndan iletkenler, izelge - 8de verilen en kk kesitlerden daha kk anma kesitinde seilmeli ve kullanmamaldr. a.2-letken kesitinin belirlenmesi iin yaplan hesaplarda ezamanl yksek (balant gc) esas alnmaldr. Ezamanl ykn (gc) belirlenmesi: Ezamanl g (ayn zamanda ekilen g), kurulu g deeri ezamanllk katsays ile arplarak bulunur. Konutlarda kurulu g genel olarak aydnlatma gc, priz gc ve biliniyorsa elektrikli ev aletlerinin gcnden oluur. Konutlarda bir dairenin ezamanl yknn belirlenmesinde aadaki ezamanllk katsaylar esas alnmaldr. - Kurulu gcn 8 kWye kadar olan blm iin %60 - Gcn kalan blm iin %40 Binann ezamanl ykn belirlenmesi iin aadaki ezamanllk katsaylar esas alnmaldr.
Daire Says 3-5 5-10 11-15 16-20 21-25 26-30 31-35 36-40 41-45 46-50 51.55 56.61 62 ve daha fazla E Zamanl Katsay 45 43 41 39 36 34 31 29 28 26 25 24 23
Ky kasaba ve imar plan bulunmayan alanlarda yaplan tek evlerde ve yazlklarda bu esaslara uyulmayabilir. Btn konutlarda ezamanl yk 3 kWdan az olamaz.
61
yerleri, idare binalar, sosyal binalar, salk binalar ve benzeri yerlerde ezamanl ykn belirlenmesi iin kurulu yk aydnlatma yk, priz yk, yedekler hari mekanik tesisat k-yaz yknden byk olan, asansr yk ve mutfak yknden elde edilir. Mekanik tesisat k-yaz yknden byk olannn ezamanllk katsays %100, mutfak yk iin ise ezamanllk katsays %70 alnmaldr. Aydnlatma, priz ve asansr yk iin aada belirtilen ezamanllk katsaylar alnmaldr.
Ezamanllk Katsays Binann Cinsi Yk Miktar Aydnlatma yk iin ezamanllk katsays: Hastaneler lk 50 kVA Kalan Yk Oteller, Moteller ve Tatil Kyleri Depolar lk 20 kVA 20-100 kVA arasnda Kalan Yk lk 12,5 kVA Kalan Yk Ezamanllk Katsays % 40 20 50 40 30 100 50 100 100 50 100 85 55
Dier Binalar Tm Yk Priz yk iin ezamanllk katsays: Tm yaplarda lk 10 kVA Kalan yk Asansr yk iin ezamanllk katsays: Biro binalarnda, otellerde Okullarda, hastanelerde Apartman ve dier binalarda
a.3- Gerilim dm tesis hatlarnda srekli en byk iletme akm ile iletme gerilimine gre yzde gerilim dm, Yap balant kutusu ile tketim aralar arasnda: - Aydnlatma ve priz devreleri iin %l,5i - Motor devreler iin %3, gememelidir. ii) Yapnn yada yap kmesinin beslenmesi iin bir transformatr kullanlmsa, bu transformatr k ular ile yap balant kutusu arasndaki gerilim dm %5i gememelidir. Aklama: Gerilim dm hesaplar, gerekli grldnde grnen g gz nne alnarak yaplmaldr. iii) Elektrik i tesislerinde gerilim dmlerini hesaplanmasnda aadaki formller kullanlabilir: - Bir fazl alternatif akm tesislerinde: akm biliniyorsa: u = 2 L. I.cosp -------------------------------X.S
62
G biliniyorsa: u =
2 L.N -------------------------------X.S.U
2.100.L.N Yada yzde gerilim dm olarak: %e = -------------------------------X.S.U - fazl dengeli ykl alternatif akm tesislerinde: 1,73 L.I.cos p akm iddeti biliniyorsa e = -------------------------------X.S. L.N 100.L.N G biliniyorsa: e = --------------------------- ya da % e= --------------------------X.S.U X.S.U Yukardaki formllerde e: Gerilim dm (Volt) (Bir fazl hatlarda gidii ve dn iletkenleri zerindeki; fazl hatlarda ise yanlzca faz iletkenini zerinde gerilim dm hesaplanacaktr.) L: Hat uzunluu (metre) I: Akm iddeti (amper) U: letme gerilimi ( fazl ebekelerde faz aras gerilimi) (volt) Cosp: g katsays (omik yklenmede ve doru akmda cos 0 1 alnr) N: g (Watt) X:zgl iletkenlik katsays (m/ohm.mm)-bakr iin = 50 m/ohm.mm alnr) S: iletken kesiti (mm) izelge 8 - Elektrik Tesislerinde Kullanlacak Bakr letken Kesitleri
No 1 2 letkenin Denme Biimi Sabit ve korunmu olarak denmi iletkenler: Balama tesislerinde ve datm tablolarnda iletkenler: -2,5 Ae kadar -2,5 A ile 16 A arasnda -16 An zerinde zalatr zerinde akta denmi iletkenler: stinat noktalar arasndaki aklk: -20 mye kadar -20 mi ile 45m arasnda Lamba duya balant iletkenleri: Yap iindeki donanma lambalarnda: -Donanma duyu ile arasndaki iletkenler -Lambalar arasndaki iletkenler Kuvvetli akm hava hatlar: En Kk Kesit mm 1,5 0,5 0,75 1,0
4 5
4 6 0,75 0,75 0,75 Elektrik Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmeliine baknz.
63
a.4- Srekli Yk Akm i) Yaltlm iletkenler Yaltlm iletkenler, izin verilen en yksek snma bakmndan en ok izelge - 9da verilen akmlarla srekli olarak yklenebilir. izelge - 9daki yk akmlar 25 C ortam scakl iin verilmitir. Daha yksek ortam scaklklar iin bu deerler izelge - 11deki dzeltme katsaylar ile arplmaldr. 55Cin zerindeki ortam scaklklarnda yksek scakla dayankl iletkenler kullanlmaldr. Bu iletkenler iin izin verilen yk akmlar, izelge - 9daki deerler izelge - 12deki dzeltme katsaylar ile arplarak bulunur. Birden fazla iletkenin yanyana birlikte denmeleri durumuna iletken kesitlerinin bulunmasnda ortam scaklnn artabilecei gz nnde tutulmaldr. ii) Kablolar Kablolar izin verilen en yksek snma bakmndan en ok kablo yapmclarnn izelgelerinde verilen akmlarla srekli olarak yklenebilirler. a.5 - zel durumlarda iletken ve kablolarn yklenmesi i) Kesintili yada ksa sreli iletme gibi durumlarda kullanlan iletken ve kablolarn yk akmlarnda zamanla ykselmeler olabilir. Bu nedenle yk akmnn artmasn gerektiren iletme ya da kullanlma deiiklii yapld zaman iletken kesitleri yeniden hesaplanmaldr. Snr scaklk lastik yaltkanl iletkenlerde 60C termoplastik yaltkanl iletkenlerde 70Cdr. ii) ok motorlu tesislerde motorlarn anma akmlar, yol verme sresinin uzun olmas, bu ilemin sk sk yaplmas ya da iletmede oluan yk darbeleri nedeni ile zaman zaman aldnda iletkenlerin kesitleri ekilen akmlarn karesel ortalamas alnarak hesaplanmaldr. Meydana gelen akm tepe deerlerinin devam sresi izelge - 10daki srelerin altnda kaldnda gerekli iletken kesiti, karesel ortalama akm deerlerine gre izelge - 9dan bulunur. Tersi durumda a.4-l blmne uyulur. Makineler, transformatrler, akmlatrler, balama tesisleri ve benzer aygt tesisler arasnda ekilen tesisleri 50 mmye kadar olan plak bakr iletkenleri ve basit olarak tesis edilen bir damarl balant iletkenleri iin izelge - 9da 3. Gruptaki deerler kullanlr. Daha byk kesitler ve hava hatlar iin izelge - 9daki deerler geerli deildir. Bu iletkenler meydana gelebilecek en byk iletme akmnda yeterli mekanik dayanm salanacak ve iletmeye ya da evresine zararl olabilecek derecede snmayacak biimde boyutlandrlmaldr. b) letken ve kablolarn ar snmaya kar korunmas letkenler ve kablolar iletmedeki ar yklenmeler ve tam ksa devrelerde meydana gelebilecek olan ar snmalara kar korunmaldr. b.1- Ar yklenmeye kar koruma:
64
izelge 9 - Yaltlm Bakr letkenlerin 25Ca Kadar Olan Ortam Scaklklarnda Srekli Olarak Tayabilecekleri Yk Akmlar
Anma Kesiti mm 0,75 1 1,5 2,5 4 6 10 16 25 35 50 70 95 120 150 185 240 300 400 500 1.Grup A -12 16 21 27 35 48 65 88 110 140 175 210 250 ------------2.Grup A 13 16 20 27 36 47 65 87 115 143 178 220 265 310 355 405 480 555 ----3.Grup A 16 20 25 34 45 57 78 104 137 168 210 260 310 365 415 475 560 645 770 880 Havada ak olarak iletkenler arasnda en az iletken d ap kadar aklk bulunacak biimde ekilmi bir damarl iletkenler balama tesisleri ve datm tablolarnda kullanlan bir damarl iletkenler 3.Grup Termoplastik kl iletkenler, borulu letkenler, kurun kl iletkenler, plastik yaltkanl yass iletkenler, hareket ettirilebilen iletkenler gibi ok damarl iletkenler 2.Grup Aklamalar 1.Grup Boru iinde ekilmi bir yada birden fazla tek damarl, iletkenler (NV gibi)
izelge 10 - letkenlerin Karesel Ortalama Akm Deerine Gre Yklenebilmesi in zin Verilen Yklenme Sreleri
Anma Kesiti mm 6ya kadar 10dan 25e kadar 35den 50ye kadar 70den 150ye kadar 185den yukar zin verilen yklenme sresi s 4 8 15 30 60
izelge 11 - Ortam Scaklklar 25Cin stnde veya 25Ca Kadar Olan Yerlerde Kullanlan Yaltlm letkenler iin izin verile yk akmlar
Ortam Scakl C 22-30 30-35 35-40 40-45 45-50 50-55 izelge - 9daki deerlerin %si olarak izin verilen srekli yk akmlar Lastik Yaltkanl letkenler 92 85 75 65 53 38 Termolastik Yaltkanl letkenler 94 88 82 75 67 58
65
izelge 12 - Scakla Dayankl letkenler in 55Cnin stndeki Ortam

Scklklarn izin verilen yk akmlar Ortam Scakl (C) zin verilen snr scakl 100C olan iletkenlerde 55-65 65-70 70-75 75-80 80-85 85-90 90-95 zin verilen snr scakl 180C olan iletkenlerde 55-145 145-150 150-155 155-160 160-165 165-170 170-175 izelge -daki deerlerin %si olarak izin verilen srekli yk akmlar 100 92 85 75 65 53 38
i) Konu Bu koruma bir devredeki iletkenlerin yk akmlarn, balant ve ek yerlerinde iletkenlerin yaltkannda yada iletkenlerin evresinde zararl olabilecek bir snma meydana gelmeden nce kesen koruma organlar kullanlarak salanabilir. ii) Ar yklenmeye kar koruma organlarnn cinsi Aadaki dzenler ar yklenmeye kar koruma organ olarak kullanlabilirler: ii.1 - Yalnz ar yklenmeye kar koruma salayan dzenler: Bu dzenler geneIJikle kesme yetenekleri, beklenebilen bir ksa devre akmndan daha kk olan, akma baml gecikmeli koruma organlardr. rnein yalnz ar akm koruyucusu bulunan kontaktrler. ii.2 - Ayn zamanda ar yk ve ksa devre korumasn salayan dzenler: Bunlar, kendi kk muayene akmlar ve beklenebilen ksa devre akmlar arasndaki her akm salayabilen, geirebilen ve kesebilen koruma organlardr. rnein eriyen telli sigortalar, otomatik sigortalar ve kesiciler. iii) Ar yklenmeye kar koruma elemanlarnn belirlenmesi iii.1 - izelge - 9da yazl akm deerlerini aan uzun sreli yklenme durumlarnda ar akm koruma organlarn toleranslan da gz nnde tutularak izelge - 13deki deerlerin bir alt basamana uyan sigortalar kullanlmaldr. Koruma anahtarlarnda otomatik ama dzeni izin verilen akmn bir alt basamandaki deere ayarlanmaldr. iii.2 - Hatlarn korunmas iin 25 Ca kadar olan ortam scaklklarnda izelge - 13deki yaltlm iletkenlerin kesitlerine uyan eriyen telli hat koruma sigortalar ya da hat koruma otomatlar kullanlmaldr. Ortam scakl 25 Cn zerinde ise 11 ve 12 numaral izelgeler gznne alnmaldr. Isl gecikmeli otomatik anahtar ve kontaktrler kullanldnda bunlarn ama dzenleri, ama akm en ok 9, 11 yada 12 numaral izelgelerdeki deerlere uyacak biimde ayarlanmaldr. iii.3 - Kablolar iin kullanlan ar akm koruma aygtlarnn anma akmlar ve ayarlanan ama akmlar, bu kablolar iin izin verilen srekli yk akmlarndan daha byk olmamaldr.
66
iii.4 - Paralel bal birden ok hat, ortak bir koruma aygt ile korunuyorsa bu durumda yk akm btn hatlarn yk akmlarnn toplam olur. Bununla birlikte byle bir koruma dzenine ancak, btn hatlar ayn elektriksel zellikleri (cins ekilme biimi, uzunluk, kesit) tarlarsa ve tm uzunlar boyunca hibir dallanma olmazsa izin verilir. iv) Ar yklenmeye kar koruma aygtlarn dzenlenmesi iv.1- Genel Hkm Ar yklenmeye kar koruma aygtlar akm devrelerinin ban ayada iletkenler iin izin verilen yk akmnn azald her yere konulmaldr. iv.2de aklanan durumlar bu hkmn dndadr. Yk akm iletken kesitinin klmesi, hattn ekilme biimi ve iletken zerindeki yaltkannn ve damar saysnn deimesi nedeniyle azalabilir. iv.2 - Ar yklenmeye kar korumadan vazgeilmesi zorunlu durumlar. Akm devresini kesilmesi bir tehlike dourursa ar yklenmeye kar koruma organlar tesis edilemez. RNEKLER - Dnen makinelerin uyarma devreleri, - Alternatif akm makinelerinin endvi devreleri, - Kaldrma ve tama mknatslarnn besleme devreleri, - Akm transformatrlerinin sekonder devreleri, - Kumanda ve ayar devreleri, - Gerilim ayar devreleri, - Sinyal devreleri. b.2 - Ksa devreye kar koruma i) Konu Akm devresinin en az bir iletkeninden ksa devre akm geerse ve bu durumda toplam ama sresi iletkenlerin zarar grmeyecei kadar ksa ise, ksa devreye kar koruma, akm kesen koruma aygtlar ile salanr. Aklama: Yalnz bir ve ayn akm devresinin iletkenleri arasndaki tam ksa devreler gz nne alnmaldr. ii) Ksa devreye kar koruma aygtlarnn cinsi Ksa devreye kar koruma aygtlar aadaki iki art iin yeterli olmaldrlar: - Eriyen telli sigortalar - Otomatik sigortalar - Kesiciler iii) Ksa devreye kar koruma aygtlarnn belirleyici (karakteristik) deerleri iii.1 - Genel Hkmler Ksa devreye kar koruma aygtlar aadaki art iin yeterli olmaldrlar.
67
- Bunlarn kesme yetenei en az, tesis edildikleri yerdeki beklenebilen ksa devre akmna uygun olmaldr. - Akm devresinin herhangi bir noktasnda tam ksa devreden ileri gelen akmn kesilmesine kadar geen sre, bu akmn, iletkenleri izin verilen en byk snr scaklk derecesine kadar stmas iin geen sreden daha uzun olamaz. izelge 13 - Yaltlm letkenlerin Anma Kesitlerine Gre Ar Akm Koruma Aygtlarnn (Sigorta, Otomatik Sigorta vb.) Seilmesi
Anma 1.Grup 2.Grup 3.Grup Kesiti(*) mm A A A 0,75 -10 16 1 10 16 20 1,5 16 20 25 2,5 20 25 35 4 25 35 50 6 35 50 63 10 50 63 80 16 63 80 100 25 80 100 125 35 100 125 160 50 125 160 200 70 160 224 250 95 200 250 300 120 250 300 355 150 --355 425 185 --355 425 240 --425 500 300 --500 600 400 ----710 500 ----850 (*) letkenlerin anma kesitleri izelge - 8de verilen en kk kesit deerlerine uygun olmaldr.
Ortam scakl 25Cn stnde ise, ar akm korum aygtlarnn anma akmlar, 11 ve 12 numaral izelgelerdeki yzde deerleri ile arplarak kltlmelidir. Hesap sonucunda bulunan anma akm deerine gre, en yakn alt basamaktaki akml koruma aygt seilmelidir. iii.2 - Ksa devre akmnn deerleri Konutlara ait elektrik tesisler iin ksa devre akmnn hesaplanmas zorunlu deildir. Bu tesislerin projelendirilmesinde bu tesislerde kullanlan koruma aygtlar iin yrrlkteki ilgili standartlarda belirtilen snr ksa devre ama yetenekleri gz nne alnacaktr. Fabrika, atlye, imalathane, byk ticarethane, hastane, byk okul vb. gibi byk gl alak gerilim i tesislerinin projelendirilmesinde, projeyi yapann gerekli grmesi durumunda ksa devre hesab yaplacaktr. Ksa devre akmlarnn deerleri aadaki yollardan bulunabilir. - Uygun bir hesap usul ile
68
- Bir ebeke modeli aracl ile. - Tesisteki lmelerle iii.3 - Toplam ama sresi Seilecek koruma aygtnn toplam ama sresi bulunmu olan izin verilen ama sresini geemez ve 5 saniyeden fazla olamaz. iv) Ksa devreye kar koruma aygtlarnn dzenlenmesi v.l - Bu aygtlar bir akm devresini balangcna ve ksa devre yk akmnn azaltlaca her yere konulmaldr. Aklama: letken kesitinin kltlmesi, iletkende baka bir yaltkann kullanlmas ve dinamik dayanm klmesi, ksa devre yk akmnn azalmasnn nedenleri olabilir. iv.2 - Ksa devreye kar koruma yaplmasndan vazgeilebilecek durumlarda ksa devreye kar koruma organlar kullanlmayabilir: - Elektrik makinelerini, transformatrleri redresrleri ve akmlatr bataryalarn bunlara ait panolara balayan iletkenlerde. - Almalar, sz konusu tesislerin iletmesi iin tehlikeli olabilen iv.2de aklanan akm devrelerinde. - lme devresi iletkenleri ksa devre ve toprak temas bakmndan gvenlik altndaysa ve yanabilen yap gerelerini zeren dorudan doruya yerletirilmise lme akm devrelerinde. b.3 - Faz Iletkenleri ve orta iletkenlerin korunmas i) Faz iletkenlerinin korunmas fazl motor devreleri dndaki tm faz iletkenlerin ar akm koruma aygtlar konulmaldr. Bunlar aar akm meydana gelen iletkenin devresini kesmeli fakat gerilim altndaki teki iletkenlerin devresini kesmemelidir. ii) Orta iletkenlerin korunmas ii.1 - Yldz noktalar dorudan doruya topraklanm tesisler orta iletkeni kesiti en azndan faz iletkeni kesitine eitse, bu durumda orta iletken iin ar akm belirleme dzeni ve ama aygtnn tesis edilmesi gerekmez. ii.2 - Orta iletkenin kesiti faz iletkeni kesitinden daha kk ise orta iletkenini kesitine uygun bir aar akm belirleme dzeni tesis edilmelidir. Bu dzen faz iletkenlerinin devresini kesmeli, fakat orta iletkenin devresini kesmemelidir. c) zel hkmler c.l - Aydnlatma ve iki kutuplu priz devreleri i) Aydnlatma devrelerinde en ok 25 Ae kadar olan ar akm koruma aygtlar kullanlabilir. Dearj (boalma) lambal akm devreleri ile E 40 duyunun kullanld lamba devreleri, daha yksek akml ar akm koruma aygtlar ile korunabilir. Bu durumda hatlar ve tesis gereleri iin izin verilen ykler gz nnde tutulmaldr. Priz devrelerindeki ar akm koruma dzeni yalnz hatlarn izin verilen ykne deil, devreye bal prizlerin anma akmna da yani iki deerden daha dk olanna ayar edilmelidir. ii) Ev ve benzeri yerlerdeki aydnlatma devreleri, anma akmlar l6 Ae kadar olan prizleri de bulunan aydnlatma devreleri ve prizlerinin anma akmlar l6 Ae kadar olan Sal priz devreleri, ancak 10 Ae kadar olan sigorta ve otomatik sigortalarta korunabilir. Ev ve benzeri yerlere ait tip de (gecikmesiz) otomatik sigortalar kullanlrsa bunlarn anma akm l6 A olabilir.
69
Madde 58- LETKENLERN VE KABLOLARIN DENMES a) Genel Hkmler a.l - Hatlar mekanik ypranmalara kar uygun yerlere denerek ya da elverili rt ve klar kullanlarak korunmaldr. El ile ulalabilen uzaklar iinde denen iletkenler mekanik darbelere kar her zaman koruyucu kl olarak ya da boru iinde ekilmelidir (elektrik iletme yerler ive kuwetli akm hava hatlar bu hkmn dndadr). a.2 - letkenlerin korunma biimi, balant yerlerinde de srdrlmelidir. a.3 - Deme geilerinde olduu gibi, fazla tehlike sz konusu olan yerlerde iletkenler salam bir ekilde tutturulmu olan termoplastik boru, elik boru yada korunacaklar (mahfazalar) iinden geirilmelidir. Yalnzca elektrik hatlarnn ekilmesi iin kullanlmayan, iine girilebilen kanallarda ve yap aydnlklar gibi yerlerde iletkenler ancak dzenli olarak yerletirilirse ve zararl etkilere ak olmazlarsa denebilirler. Dkme yada sktrlm betondan yaplan duvar, tavan yada demelerin iinde ve betonarme demirlerinin stnde ve altnda ancak beklenebilecek zorlamalara dayankl termoplastik d kl iletkenler, elik yada termoplastik borular iinde geirilen yaltlm iletkenler kullanlabilir. Toprak iinde ya da yaplarn dndaki iine girilemeyen kanallarda yalnzca yeralt kablolar kullanlabilir. a.4 - Sva iinde ve altnda ekilen hatlar el ulama alanlar dnda ve mekanik bakmdan korunmu saylrlar. Tavan ve duvar boluklarndan geirilen hatlar mekanik etkilere kar ayrca korunmaldr. Elektrik hatlar yerine gre duvarda, tavanda veya demede betona gml ve/veya sva alt tesis edilebilir. Duvarlara tesis edilen sva altna tesis edilirse gei yerlerinin kestirilmesini salayacak ekilde anahtar, priz, aydnlatma sortisi, buat, tablo ve benzeri hizalarnda yatay veya dey olarak tesis edilmelidir. Duvarlara demelere ve tavanlara tesis edilen hatlar betona gml iseler bunlarn gzergah iin yalnzca ekonomiklik ve tesis kolayl dnlmelidir. Yaplarn ierisindeki bacalarn duvarlar zerinden her hangi bir elektrik tesis geirilmemelidir. a.5 - Akm devreleri iletkenlerinin birlikte ekilmesi i) Boru iinde bir damarl iletkenler kullanlacaksa, bir boru iine yalnzca bir ana akm devresinin iletkenleri ile bu devreye ait yardmc akm devrelerini iletkenleri yerletirilebilirler. Elektrik iletme yerleri ve kilitli elektrik iletme yerleri bu hkmn dndadr. ii) ok damarl bir yaltlm iletken yada kablo iinde, birden ok ana akm devresi ve bu devrelere ait yardmc devreler birlikte bulunabilir. iii) Yardmc akm devreleri ana akm devrelerinde ayr olarak ekilecekse, birden ok yardmc akm devresini iletkenleri ok damarl yaltlm bir iletken ya da kablo iinde ve tek damarl iletkenler kullanldnda bir boru iersine birlikte ekilebilirler. iv) Kk gerilimli devrelerin iletkenleri teki devrelerden ayr olarak ekilmelidir. v) Gerilimleri farkl olan devrelerin iletkenleri bir arada ekilecekse, en byk iletme gerilimine uygun kablolar ve iletkenler kullanlmaldr.
70
Farkl linye ve kolon devrelerine ait iletkenler ayr borulardan geirilemez. fazl besleme durumunda ilk fazlara ayrlma noktasna kadar, fazn iletkenleri ayn boru iinden geirilebilir. vi) Birden fazla ana akm devresi iin ortak bir sfr iletkeni ya da orta iletken dzenlenemez. Fakat baral tablolarda sfr iletkeninin ya da orta iletkenin kesiti faz iletkenlerinin toplam kesitine eit olduunda buna izin verilir. a.6 - letkenler kesilmeksizin bir gei kutusundan geirilecekse, birden fazla akm devresi iin ortak gei kutular kullanlabilir. Bu kutularda balantlarn yaplmas gerektiinde kullanlacak klemensler birbirlerinden yaltkan ara paralarla ayrlm olmaldr. Klemens dizilerek kullanlyorsa bu ayrma gerekmez. a.7 - letkenlerin balanmas i) letkenlerin balants ancak yaltkan paralar zerinde yada yaltkan kl olarak vidal klemens, vidasz klemens, lehim yada kaynakla yaplmaldr. zlebilen balant yerlerine (klemens balantlar gibi) ulalabilmelidir. Dkme usul ile yaplm balant yerleri zlmeyen balantlara girer. ii) letkenlerin balanmas - Borulu tesislerde ancak kutular iinde, - ok damarl yaltlm iletkenler ya da kablolara yaplm tesislerde ancak kutular ya da ek kutular (muar) iinde, yaplabilir. iii) Balant ve ek paralar balanacak ya da eklenecek iletkenlerin say ve kesitlerini uygun nitelikte olmaldr. iv) Ekler duvarlarda 60 mm derinlikte olmak artyla kasalarda, tavanlarda ise armatr veya armatre ilikin elemanlarla gizlenmi kutular (buatlar) iinde yaplabilir. Bu ekler kesinlikle klemensler ile yaplmaldr. Anahtar-priz balant ular ek amacyla kullanlmamaldr. Kasalar ve buatlarn iine su szmamas iin gerekli nlemler alnmaldr. a.8 ) Bklebilen iletkenlerin tm balantlar geici olarak konulan elektrik iletme aralarndan da hatasz ve zenle yaplmaldr. i) Bklebilen iletkenlere, balant noktalarnda ekme ve kayma kuvveti gelmemelidir. letken klarnn kaymamas ve iletken damarlarn dnmemesi salanmaldr. ii) letkenlerin giri yerlerinde kvrlarak zedelenmesi, uygun tedbirlerle rnein giri yerinin yuvarlaklatrlmas ya da azlklarla nlenmelidir. letkenlerde ku gz meydana gelmesine ve iletkenlerin iletme aralarna sabit olarak balanmasna izin verilmez. iii) ok telden meydana gelen iletkenlerin tellerinin ezilmemesi ve kopmamas iin aadaki tedbirler alnmaldr: - Uygun balant klemensleri kullanmak, rnein ezilmeye kar koruyucu kl klemensler kullanmak, - letken ularnda uygun ilemler uygulamak,
71
rnein kablo pabular kullanmak, damar ularnda kovan kullanmak yada lehim ve kaynak yapmak. letme gerei sarsntya urayan balant noktalarnda lehim ve kaynak yaplmasna ve lehimli kablo pabucu kullanlmasna izin verilmez. Aklama: 10 mm kesite kadar tek telli iletkenler kablo pabucu kullanlmadan balanabilir. Daha byk kesitlerde kablo pabucu kullanlmaldr. Balant yerlerinde zel bir dzen varsa kablo pabucu kullanlmayabilir. rgl iletkenler balant yerlerinde lehimlenerek tek iletken durumuna getirilmelidir. a.9 - Sabit iletme aralar - Ocak, ofben, amar makinesi vb. gibi bulunduklar yerler balama, temizleme ve benzer amalarla geici olarak deitirilebilen yada - Kullanlmalar srasnda rnein titreimlerle snrl lde hareket edebilen yada - Balant noktalar, sabit denmi iletkenler iin dzenlenmemi yada kendilerin eriilemeyen, Sabit iletme aralar bklebilen iletkenlerle balanmaldr. Bklebilen iletken tesisi sabit olarak balanacaksa, bu durumda balant sabit koruncaktaki (mahfazadaki) balant ularnda, rnein aygt balant kutularnda yaplmaldr. a.10 - Kuwetli akm tesislerinde dn iletkeni olarak yalnzca toprak kullanlamaz. Dn iletkeni olarak her zaman zel bir iletken kullanlmaldr. a. ll - Kuwetli akm ve iletiim (haberleme) hatlar arasnda, bunlarn birbirine yaklatklar ve birbirinin zerinden atklar yerlerde en az 16 mmlik bir aklk bulunmal yada bu iki hattn arasna yaltkan bir para konulmaldr. b) Yap iinde ak olarak ekilen iletkenler b.l -Yaltlm iletkenler NV gibi termoplastik yaltkan kl bir damarl iletkenler, tahta talarn zerinde ve ierisinde yada dorudan doruya sva ierisinde, sva altnda ve sva zerinde kullanlamaz. Bu iletkenler tesislerde ancak kuru yerlerde boru iinde sva altnda ve stnde kullanlabilir. Yaltlm iletkenler yap ierisinde ak olarak ekileceklerse, izolatrler zerine yerletirilmeli ve duvardan en az 1 cm uzaklkta bulunmaldrlar. b.2 - plak iletkenler i) Topraklanmam plak iletkenler i.1 - Bu iletkenler ancak bulunduklar yerlerdeki elektrik ve mekanik zorlamalar dayankl izolatrler zerine yerletirilebilir. i.2 - Bu iletkenler birbirlerinden en az: 6 mden daha fazla olan aklklarda 4-6 m olan aklklarda 2-4 m olan aklklarda 2 mden az olan aklklarda uzaklkta bulunmaldrlar. 20 cm 15 cm 10 cm 5 cm
72
plak iletkenler yap duvarlar zerinde ekilmilerse, duvara uzaklklar en az S cm olmaldr. i.3 - Balama tesislerinin, akmlatr bataryalarnn, elektrik makinelerinin ve transformatrlerin ierisine ve arasna ve anma akmlar 1000 Ann zerinde olan tesislerin ierisine denen plak iletkenler arasndaki aklklarn deimesi, mesnet izolatrleri ve dayanm yeterli iletken proller kullanlarak salanmsa bu iletkenler arasndaki aklk 5 cmden daha az olabilir. i.4 - plak iletkenler kesit artrlmas amac ile paralel balanmlarsa aralarnda herhangi bir aklk bulunmadan da denebilir. ii) Bakr ya da galvanizli elikten yaplm olan plak, topraklanm iletkenler dorudan doruya yaplara tutturulabilir ya da toprak ierisine denebilirler. Tutturma donatmlar ya da d etkiler nedeniyle iletkenlerin zedelenmeleri nlenmelidir. Elektrolitik korozyonun beklenen etkileri gz nnde bulundurulmaldr. c) Elektrik tesislerinde kullanlan borular ve boru tesisleri c.1 - Elektrik tesislerinde ancak Trk Standartlarna uygun metal ve plastik elektrik tesisat borular ve boru donanmlar kullanlabilir. c.2 - Bergman ve talpanzer borular sva stnde ve sva altnda; plastik ve peel borular ise ancak sva altnda kullanlabilir. c.3 - Borularn az apakl ve keskin keli olmamaldr. letkenlerin zedelenmemesi iin boru ularna azlklar taklmaldr. c.4 - Borularn i ap ile kvrlma yar ap ve says, gerekli saydaki yaltlm iletkenin zedelenmeden geebilecei byklkte seilmelidir. Seme yaplrken iletkenlerin gerektiinde deitirilecei de gz nnde bulundurulmaldr. c.5 - Boru i aplar, izelge 14den uygun olarak seilmelidir. c.6 - Borular ilerine su girmeyecek ve toplanmayacak biimde yerletirilmelidir. c.7 - Borular kvrldklar zaman krlmamal ve katlanma yerlerinden yada diki yerlerinden almamaldr. Berkman borular boru apna uygun penslerle kvrlmal fakat boru iindeki yaltm bozulmamaldr. Peen borular zel dirseklerle kullanlmaldr. c.8 - Borlu tesislerde iletkenler boru ve T paralar ierisinde eklenemez. letkenler ancak balant kutulular (buatlar) yada akm datma kutular iersinde, uygun tipteki yaltlm klemenslerle eklenebilir. Bu kutular kolaylkla alabilmeli ve muayene edilebilmedir. c.9 - Peel ve elik borularn kutulara, anahtar ve priz kasalarna girdii yerlerde boru azlarnda iletkenler zerindeki yaltkanlarn zedelenmemesi iin azlk (entl) taklmas vb. tedbirler alnmaldr. c.10 - Peel borulu tesislerde kullanlacak peel kutularn i ap en az 58 mm olacak ve bu kutularda drtten fazla boru ile balant yaplmayacaktr. c.11 - Borular, duvarlara ya da tavanlara en ok 60 cm aralklarla koroer ile tutturulmaldr. Bundan baka anahtar, priz, kutu, dirsek ve T paralar yaknn ada (en fazla 10 cm) koroeler konulmaldr.
73
c.12 - Tavan aralarna tesis edilecek ve ayak alt yerlerden geecek tesis blmleri elik boru iinden geen antikron vb. iletkenlerle yada yeralt kablolar yaplmal, olabildiince kutu vb. donatm gereleri kullanlmamaldr. c.13 - Bir kattan teki kata akta geecek peel, berkman ve PVC borular zeminden 80 cm ykseklie kadar metalik etkilere dayankl olan metal borular ierisinde geirilmelidir. c.14 - Sva altna denecek borular sva ilemi srasnda dar gelmeyecek biimde belli noktalarda tel ve ivilerle duvara tutturulmaldr. Bu amala kesinlikle al kullanlmamaldr. Sva altndaki ini borular dik yada yatay olarak denmeli ve kutularn anahtar ya da priz dorultusunda bulunmasna dikkat edilmelidir. d) Yeralt kablolar
izelge 14 - NV letkenleri Kullanlmas Durumunda Gerekli En Kk Boru aplar
letkenin kesiti mm 1,5 2,5 4 6 10 16 25 35 50 70 95 120 150 185
Boru ii ap Sva st mm 11 11 11 11 11 11 13,5 16 16 21 23 23 29 36(29 Sva alt mm 11 11 11 11 11 13,5 16 16 21 23 29 29 36 36 Sva st mm 11 11 11 13,5 16 16 23 29 29 36 36 42 48 48 Sva alt mm 11 11 13,5 16 21(16) 23 29(23) 36(29) 36 42 42 48 48 -Sva st mm 11 13,5 13,5 16(13,5) 16 23 23 29 36 42 48 48 48 -Sva alt mm 13,5(11) 13,5 16 21(16) 23(21) 29(23) 29 36 42 42 48 48 --Sva st mm 13,5(11) 16 16 21(16) 23 23 29 36 42 48 48 48 --Sva alt mm 13,5(11) 16 21 23(21) 29(23) 29 36 42(36) 48 48 48 ----
Aklamalar: 1 - Parantez iindeki deerler, kvrk yapmadan dorusal olarak denen 4 m uzunlua kadar borular iin kullanlabilecek boru i aplarn gstermektedir. 2 - Bir boru ierisinde ynetmeliin ilgili hkmlerine uygun olmak artyla 5 yada 6 iletken kullanlrsa, izelge - 4de iletken iin verilen boru i aplarnn bir st deeri kullanlacaktr. 3 - plak iletkenler iin bir alt boru ap kullanlacaktr. 4 - Bu izelge her eit boru iin geerlidir.
74
d.1 - Yeralt kablolar dendikleri yerlerdeki kimyasal ve mekanik etkilere kar korunmu olmaldr. d.2 - Yeralt kablolar yangn kmas tehlikesini olabildiince azaltacak biimde denmelidir. Kablolarn zerinde d klar varsa, yangnn yaylmasna engel olmak iin bunlar gereken yerlerde soyulmaldr. d.3 - Yeralt kablolarnn ek ve balant yerlerinde, iki parann birbirine gre yaltlmas sz konusu deilse emerkezli (konsantrik) iletkenler, siperler ve zrhlar birbirlerine iletken olarak iyice balanmaldr. d.4 - Yal kablolarn ularndaki balklar, ya szmayacak ve ilerine nem girmeyecck biimde tesis edilmelidir. Termoplastik yaltkanl kablolarn balklar da ilerine su girmeyecek biimde tesis edilmelidir. d.5 - Yeraltna denecek kablolar, sokak ve alanlarda en az 80 cm derinlie gmlmelidir. Bu yerlerin dnda derinlik en az 60 cm olabilir. Bu derinlik zorunlu durumlarda zel koruyucu tedbirler alnarak 50 cm dolaynda azaltlabilir. Kablo kanallarnn taban salam zeminli, dzgn ve tasz olmal. Kablolar kum iine yada ta ayklanm toprak iine gmlmelidir. e) Hava hatlar Elektrik Kuwetli Akm Tesisleri Ynetmeliinin hava hatlarna dair hkmlerine uygun olarak yaplmaldr. f) Ak havada ak olarak ekilen iletkenler Ak olarak yani mahfazasz ekilen iletkenler balkon, pencere, at gibi yerlerde el ulama alan dnda ekilmelidir. Bu en en fazla sarkm durumda, yol ve alanlarda yerden en az 5.5 m teki yerlerde CiL az 4.S m ykseklikte olmaldr. g) Yap giri hatlar g.l) Genel Yap giri hatlarna ait en kk kesitler, yap balant kutusundaki sigortann anma akmna gre izelge - 13den, dam direkli balantlarda 1. Gruptan, duvar balantlarnda 2. Gruptan seilmelidir. i.1 - Dam direkleri ve duvar balantlarnda kullanlan iletkenler kesinlikle patlama tehlikesi olan yerlerden geirilmemeli ve byle yerlerde son bulmamaldr. g.2) Hava hatt ebekelerinden yaplan duvar balantlar i) letkenler ve kablolar i.1 - Bu ekildeki balantlar iin iletken olarak neme dayankl ve d tesislerde kullanlabilir zellikte bir damarl iletkenler, kurun kl yada termoplastik d kl ok damarl nemli yer iletkenleri yada yeralt kablolar kullanlmaldr. 1.2 - Arkalarnda kolay tutuabilen gereler bulunmayan aa yap eleri ile blnm olan duvarlar zerindeki yap giri hatlan ancak aadaki ekillerde ekilebilirler.
75
- Yeralt kablolar ve nemli yer iletkenleri, en az 30 cm geniliinde, elektrik arkna dayankl bir levha zerine yada duvardan en az 5 cmlik bir hava aral kalacak biimde yaltkan ilikli kroeler zerine denmelidir. rnein 1 cm kalnlktaki amyantl beton bir levha elektrik arkna dayankl saylabilir. Sac ve amyant levhalar genellikle elektrik arkna dayankl deildir. - i.1 madde blmnde yazl bir damarl yaltlm iletkenler kullanlacaksa, bunlar aralarnda en ok 30 cm aralk bulunan seramik yada benzeri bir yaltkan gereten yaplan kroeler zerine, damarlar arasnda ve damarla duvar arasnda en az 3 cm aklk kalacak biimde yerletirilmelidir. i.3 - Arkalarnda kolay tutuabilen gereler bulunan i.3 madde blmnde yazl atkl duvarlarla ahap yapl duvarlar ve sac kapl duvarlar zerindeki yap giri hatlar ancak aadaki ekillerde ekilebilirler: - i.4 madde blmnn 1. paragrafnda akland gibi en az 30 cm geniliindeki elektrik arkna dayankl levhalar zerinde kablolar ve nemli yer iletkenleri ile yada i.4 madde blmnn 2. paragrafnda akland gibi bir damarl yaltlm iletkenlerle Yap giri hatlarnn bu deme biiminde kolay tutuabilen gerelerin yan taraardan kablolara,nemli yer iletkenlerine yada en dta bulunan bir damarl yaltlm iletkenlere 30 cmye kadar yaklamasn nleyecek yapsal tedbirler alnmaldr. i.4- Duvar zerinde dirsekli boru kullanlarak yaplan yap giri hatlarnda boru, duvardan en az 5 cm aklkta olmaldr. Duvar arkasnda kolay tutuabilen gereler bulunursa bu aklk en az 30 cm olmaldr. Boru ile duvar arasnda en az 30 cm geniliinde, elektrik arkna dayankl bir levha yerletirilirse yukardaki aklklar daha kk tutulabilirler. Bu ekildeki yap giri hatlarnda, kolay tutuabilen gerelerin iletkenlere yaklamasn nleyici tedbirler alnmaldr. ii) Duvar giri delikleri ii.1 - Atee dayankl duvarlarda bir damarl iletkenler, duvarlardan ayr borular iinde geirilmeli ve bu borular darya doru eim verilerek yerletirilmedir. Bu amala, seramik vb. borularn kullanlmasn salk verilir. Kablo ve nemli yer iletkenleri ayrca koruyucu bir dzen kullanlmadan dorudan doruya duvar iinden geirilebilir. ii.2 - Aa atkl duvarlarda iletken ve kablolar, yanmayan bir dolgu maddesinin iinden geirilmeli ve bunlar ahap atk elerinden en az 10 cm uzaklkta bulunmaldr. ii.3 - Tahta ya da sada kapl duvarlarda bir damarl iletkenler darya doru eitimi olan ayr ayr plastik ya da seramik borular iinden geirilmeli, ok damarl kablolar ve nemli yer iletkenleri ise elektrik arkna dayankl gerelerle yanc yap elerinden yaltlm olarak duvardan geirilmelidir. g.3 - Dam direkli yap giri hatlar i) Yap giri hatt iletkeni olarak, neme dayankl ve d tesislerde kullanlabilir zellikteki bir damarl plastik yaltkanl iletkenler kullanlmaldr. ii) Dam direkli yap girileri aada yazl artlar altnda yaplabilir. ii.1 - Dam direinin alt ucu, yapnn ve yangn tehlikesi olmayan bir yerinde son bulmaldr. ii.2 - at kaplamas, fazla youma suyu birikmeyecek biimde dzenlenmelidir.
76
ii.3 - Dam direinin delip getii at kaplamas, kiremit ve beton gibi sert gerelerden yaplmaldr. ii.4 - Dam direine sigorta konulmamaldr. iii) Dam direi kolay tutuabilen maddelerin depoland ya da ilendii yerlerin iinden geirilemez ve byle yerlerde son bulamaz. Bu arta uygun bir yer bulunamadnda yap balant kutusunu her yan amyantl beton levha gibi atee dayankl bir gerele kolay tutuabilen maddeler ieriye szmayacak biimde rtlmelidir. iv) Dam direkli ve bunlara iletken olarak tesis blmleri sfrlanamaz yada koruma topraklamasna balanamaz. Bir koruma dzenine ait olan teki tesis blmleri dam direklerinden yaltlmaldr. Dam direkleri iin koruma dzeni olarak koruyucu yaltma yada zerinde durulan yerin yaltlmas salk verilir. v) elik konstrksiyon yada betonarme yaplarda ve metal kapl atlarda dam direi iletken yap blmlerinden yaltlmaldr. g.4 - Yeralt kablosu giri hatlar g.i.2 ve g.2-i.3 madde blmlerindeki ilgili hkmlere uygun olarak denirler. g.5 - Yap balant kutular i) Yap balant kutular g.3-iiide aklanan tedbir alnmadan yangn tehlikesi olan yerlere konulamaz. ii) Hava hatt ebekelerinden yaplan duvar balantlarna ve dam direkli giri hatlarna ait yap balant kutular sfrlanamaz ve koruma topraklamasna balanmaz. Bir koruma dzenine ait olan teki tesis blmleri yap balant kutularndan yaltlmaldr. iii) Yap balant kutular,kolay ulalabilir yerlere konulmal ve bu yerlerin gerektirdii biimde suya ve d etkilere kar korunmu tipte olmaldr. Ak havada ve nemli yerlerde kullanlan yap balant kutular pskrtme suya kar dayankl tipte olmaldr. iv) Tahta gibi yanabilen yap blmleri zerinde bulunan yap balant kutularnn altna elektrik arkna dayankl levhalar konulmaldr. v) Yap balant kutusunun konulaca yerin stnde kolay tutuabilen gereler bulunuyorsa ve tavanda ahap ise pskrtme suya kar korunmu tipte balant kutusu kullanlmal ve kutunun stndeki tavan aralklar, yukardan kolay tutuabilen maddelerin dmemesi iin talarla kapatlmaldr. Yap balant kutsu ve buna balanan iletkenler, tavandan en az 20 cm aada olmaldr.
VII. ZEL LETME YERLER VE TESSLERE AT EK HKMLER Elektrik i tesisleri, kullanldklar yerlerin cinsine ve bu yerlerdeki artlara gre bundan nce aklanan genel hkmlere ek olarak bu blmde yazl zel hkmlere de uygun olmaldr. Madde 59- ELEKTRK LETME YERLER a) Elektrik iletme yerleri iaretlenmelidir. b) Elektrik iletme yerleri rnein kap, metal halat yada engellerle snrlandrlmaldr.
77
Kaplar kilitlenebilecek biimde yaplmaldr. c) plak ve gerilim altndaki blmlere dorudan doruya dokunmamak iin rnein koruyucu ta, parmaklk yada herhangi bir engel gibi koruma dzeni konulmaldr. Madde 60- KLTL ELEKTRK LETME YERLER a) Kilitli elektrik iletme yerleri iaretlenmelidir. b) Bu yerlere ancak kilitlenebilen kaplar yada zel geitierden girilebilmelidir. i- Kaplar dar almaldr. ii - Kap kilidi grevli olmayan personelin giriine engel olacak fakat tesiste bulunan personelin giri-kna engel olmayacak biimde olmaldr. c) plak ve gerilim altndaki blmlere dorudan doruya dokunmay nlemek iin rnein koruyucu ta, parmaklk yada herhangi bir engel gibi koruma dzeni konulmaldr. Madde 61- NEML VE ISLAK YERLER a) Sabit tesis iin yalnz plastikle kapl nemli yer ve iletkenler yada kablolar kullanlabilir. b) Elektrik iletme aralar en azndan su damlalarna kar korunmu tipte olmaldr. Bunlar youma suyu toplanmayacak biimde yaplmaldr. c) Fi-priz dzenlerin yaltkan korunaca bulunmaldr. Bunlarn kullanldklar yerdeki olaanst etkiler metal bir korunaca gerektirebilir. Bu durumda metal koruncakl -priz dzeni kullanlmaldr. d) El lambalar su demetlerine (yzmelere) kar korunacak tipte olmaldr. e) Demelerine, duvarlarna ve donatmna temizlik amacyla su fkrtlan yerlerde bulunan ve zerlerine dorudan su pskrtlen iletme aralar en azndan su demetlerine kar korunacak tipte olmaldr. f) Ypratc etkisi olan buhar ve dumana ak metal paralara, rnein koruyucu boya yada dayankl gereler kullanlarak korozyona kar korunmaldr. Madde 62- AIK HAVA TESSLER a) Bu tesisler iin slak yerlere dair hkmler geerlidir. Fakat btn iletme aralar en azndan pskrtme suya kar korunmu tipte, aydnlatma aygtlarnda en azndan yamura kar korunmu tipte olmaldr. b) Ak olarak ekilen hatlar iin madde 58... deki hkmler uygulanr. Madde 63- BANYOLAR VE DU YERLER a) letkenler a.1 - Bu yerlerde yalnzca ok damarl termoplastik kl, yaltlm iletkenlerle metal olmayan borular iersinde ekilen bir damarl termoplastik yaltkanl iletkenler sva altna tesis edilerek kullanlabilir. a.2 - Banyo kveti yada du kveti bulunan blgelerde koruma blgesinde (yerden 2.25 m ykseklikte ve kvet yada du havuzu kenarlarndan 60 cm uzaklktaki blm) sva altndan ve duvar rtlerinin arkasndan kesinlikle iletken geirilemez. Kvet st kenarnn zerine sabit olarak tesis edilmi olan elektrik tketim aralarn beslemek iin bu aralarn zerine dik olarak denen ve bunlara arkadan giren iletkenler bu hkmn dnda kalmaldr.
78
a.3 - Baka yerleri besleyen hatlar banyo yada du yerlerinden geirilemez. a.4 - iletkenler yukardaki a.2 ayrtnda tanmlanan koruma blgesi ierisinde duvarlarn arkasnda, sva stne yada sva altna dendiinde iletkenlerle duvarn i yz arasnda en az 6 cmlik bir duvar kalnl kalmaldr. b) Priz ve anahtarlar a.2de tarif edilen koruma blgesinin ierisinde priz ve anahtar tesis edilemez. Burada ancak slak ve nemli yerlerde kullanlabilecek tipteki prizler kullanlabilir. Anahtarlar banyonun dna tesis edilmelidir. Ayn maddede aklanan sabit elektrik aygtlarnn zerinde bulunan anahtarlar bu hkmn dndadr.
ekil 21 - Banyoda Koruma Blgesi
c) Elektrik tketim aralar Bu aralar olabilirse du pskrtme aygtnn pskrtme blgesinin dna konulmal bu imkanszsa hi olmasa pskrtme suya kar korunacak tipte olmaldr. Aklama: Ek elektrik dzenleri bulunan gaz yada ya yakan su stclarn elektrikli tketim arac saylr. d) arma ve sinyal tesisleri Bu tesisler, koruma blgesi ierisinde ancak en fazla 24 Vluk kk gerilim bulunursa kullanlabilir. e) Potansiyel dengelemesi e.l - Banyo da d kvetlerindeki metal k borular, metal banyo yada du kveti ile metal su borular ve gerekiyorsa teki metal boru sistemleri bir potansiyel dengeleme iletkeni ile birbirine balanmaldr (ekil - 22). Banyo ve du yerlerinde elektrik tesisleri bulunmasa bile bu balantlar yaplmaldr. e.2 - Potansiyel dengeleme iletkeni olarak, kesiti en az 4 mm olan bakr iletken yada kesiti en az 2.5 mm x 20 mm olan galvanizli elik erit kullanlmaldr. e.3 - Koruma dzeni olarak koruma iletkeni kullanlmsa potansiyel dengeleme iletkeni koruma iletkeni merkezi bir yerde, rnein datm tablosunda kesiti en az 4 mm olan bir bakr iletkenle balanmaldr.
79
ekil 22 - Potansiyel Dengelemesinin Yapl Madde 64- YANGIN TEHLKES OLAN YERLER a) Yaltkanlk hatas nedeniyle kan yangnlarn nlenmesi a.l - Yaltlm iletkenlerle yada kablolarta tesis edilen sabit hatlarda bir ksa devre ve toprak temas noktasndaki ar snma sonucunda kacak yangnlarn nlemek iin (ii) yada (iii) ayrtlarnda yazl tedbirlerden birisi alnmaldr. Aklama: letken ve kablolar yangn tehlikesi olan yerlerden geirilirse yada bu yerlerdeki yanabilen d duvarlar zerine denirse bu tedbirler alnmaldr. i) Ksa devre ve toprak temas sonucunda yangn kmasn nleyen koruma dzenlerinin kullanlmas i.1 - Ar akm koruma aygtlar ile ksa devre sonucunda yangn kmasn nlenmesi: letken ve kablolarn kesitleri, akm devresinin sonunda meydana gelecek bir yada iki kutuplu bir tam ksa devrede en yakn ar akm koruma aygtlarndan I=k, I ama akm geebilecek byklkte seilmelidir. Burada k, izelge - 1de verilen katsayy I ar akm koruma aygtnn anma akmn, I hesaplana yada llen en kk ksa devre akmna (ama akmn) gstermektedir. i.2 - letkenlerin denme biimiyle yada hata akm koruma anahtar kullanarak toprak temas sonucunda yangn kmasn nlenmesi Bu durumda, - D yaltkan klar PVC gibi alevlenmeyen plastik gerelerden yaplan iletkenler kablolar yada - Hata akm anma deeri en fazla 0,5 A olan hata akm koruma anahtarlar ile denetlenen yaltkan d klar bulunmayan metar kl yada kablolar. kullanlmaldr. Metal klarn topraklanmas gerekmez. ii) Hata gerilimi yada hata akm koruma balamas dzeni ile yaltkanln denetlenmesi
80
Yaltlm iletken ve kablolarn ortak klar ierisinde ayr bir denetim iletkeni kullanlmaldr bu iletken: Nemli yer iletkenlerinden ayr bir damar - Plastik kl bir kablolardan emerkezli siper iletkeni. - Bu plastik boru iinden yaltkan iletkenlerle birlikte geirilen plak bir iletken olabilir. Bu durumda hata akm koruma anahtarlarnn anma hata akm en ok 1A olabilir. iii) Gvenlik akl: Bir damarl iletkenler ve kablolar birbirlerinden ve topraa temas eden iletken blmlerden ayrlm olarak denmelidir. Bu amala rnein: - Bir damarl nemli yer iletkenleri, borular - Bir plastik boru iinde I NV iletkeni kullanlabilir. a.2 - Sfrlama uygulanmas durumunda, yangn tehlikesi olan yerin dndaki son datm tablosunda balayarak bu yerde korunmas gereken aygtlara kadar koruma iletkeni olarak ayr bir iletken ekilmelidir. a.3 - Sfrlamann 10 mmnin altndaki bakr iletkenlerle yaplmas durumunda datm tablolarnn orta iletken, baralarndan rnein ayrma klemensleri kullanlarak orta iletkenlerin topraa kar yaltkanlk direnlerinin bu iletkenler sklmeden llmesini salayan tedbirler alnmaldr. a.4 - Konutlardaki ayr garajlarda yada yakt ya ile alan stma tesislerinde kullanlan 10 mm ve bunun stndeki bakr iletkenler iin a.2 ve a.3 tedbirlerinin alnmas gerekmez. a.5 - elik yaplar, metal borular gibi dokunulabilen byk iletken yap blmleri birbirlerine ve rnein datm tablolarnda koruma iletkenlerine balanmaldr. b) letkenler ve kablolar b.l - letkenler ak olarak rnein izolatrler zerine ekilemez. plik fabrikalarnda olduu gibi fazla yanc maddelerin tehlikeli olabilecek kadar toplanma imkan olmayan yerlerdeki seri iletkenleri bunun dndadr. b.2 - Bklebilen iletkenleri en azndan lastik kl kordon yada benzeri iletken olmaldr. c) Tesis gereleri c.l - Toz ve lii maddeler nedeniyle yanma tehlikesi gsteren yerlerdeki tesis anahtarlar, -priz dzenleri, kutular (buatlar) ve benzeri tesis gereleri kapal yada en azndan su damlalarna kar korunmu tipte olmaldr. c.2 - Fi ve prizlerin gvdeleri yaltkan maddeden yaplm olmaldr. Tehlikeli yerlerdeki duvar prizleri, mekanik darbelere kar korunmu olmaldr. d) Balama tesisleri, transformatrler ve elektrik makineleri d.l - Balama tesisleri tablolar, balama aygtlar, ar akm koruma aygtlar, yol vericiler, transformatrler vb. aygtlar yar kapal tipte ve toz yada lii maddeler nedeniyle yanma tehlikesi gsteren yerlerde kullanlanlar ise tamamen kapal tipte olmaldr. Baralarn kapal tipte olmas yeterlidir.
81
d.2 - Elektrik makineleri yar kapal tipte olmaldr. Toz ve lii maddeler nedeniyle yanma tehlikesi gsteren yerlerde kullanlan makinelerin klemens kutular ise tamamen kapal tipte olmaldr. d.3 - Otomatik olarak uzaktan kumanda ile alan yada srekli olarak denetim altnda bulundurulmayan motorlar, motor koruma anahtarlar yada buna edeer dzenlerle korunmaldr. e) Aydnlatma aygtlar e.l - Aydnlatma aygtlarnn gvdeleri zor tutuan gerelerden yaplm olmaldr. e.2 - Toz ve lii maddeler nedeniyle yanma tehlikesi gsteren yerlerde kullanlacak aydnlatma aygtlar tamamen kapal tipte olmaldr. e.3 - Mekanik darbeye ak olan yerlerdeki lambalar ve aydnlatma aygt blmleri dayanm yeterli koruyucu kafes ve camlarla korunmaldr. Koruma dzenleri sonradan eklenerek duylara taklamaz. f) Istma aygtlar f.1 - Yanc maddelerin yaknnda kullanlan stma aygtlarnda, stma iletkenlerinin bu maddelere dokunmasn nleyici dzenler bulunmaldr. f.2 - Istma aygtlar en azndan atee dayankl altlklar zerine tespit edilmelidir. f.3 - Elektrikli stma aygtlar ve direnlerin gerilim altnda bulunan blmleri rastgele dokunmaya kar bir koruncak ile korunmu olmal ve bu koruncan scakl iletme srasnda hibir yerde 115 dereceyi gememelidir. Madde 65- NAAT ANTYELER a) Besleme noktas a.1 - naat antiyelerinde bulunan elektrik iletme aralar, zel olarak ayrlm olan besleme noktalarndan beslenmedir. antiyelerdeki elektrik balant ve datm kutular ile nceden tesis edilmi olan sabit datm tablolarndan inaat antiyeleri iin ayrlan besleme k hatlar ve sarglar birbirinden ayrlm olan transformatrler besleme noktalar olarak kabul edilirler. Yap ve benzeri sabit tesislerdeki duvar prizleri besleme noktas saylmazlar. a.2 - antiye elektrik balant ve datm kutularndan beslenen iletme aralarnda aadaki koruma tedbir ve dzenlerinden bir yada birka uygulanmaldr: - Koruyucu yaltma - Kk gerilim - Hata akm koruma balamas - Koruyucu ayrma a.3 - Koruma iletkeni bulunan koruma dzenleri elektrik tesisi iletmeye alnmadan nce zellikle antiye elektrik balant ve datm tablolarnda yksek dokunma gerilimine kar denetlenmelidir. b) Ana anahtar
82
antiye tesisleri, her zaman kolaylkla ulalabilen yaz ya da iaretlerle belirtilen bir yada birka anahtarla devre d edilebilmelidir. Bu anahtarlarn, ak ya da kapal durumlarn gsteren dzenleri bulunmaldr. Ana anahtar olarak rnein hata akm koruma anahtarlar kullanlabilir. c) Balama tesisleri ve tablolar c.1- Balama tesisleri ve tablolar 0.5 mye kadar en az 1 mm 0.5 mden daha byk kesitlerde en az 2 mm kalnlktaki sac atan yaplmal, kapal tipte, kilitli ve d etkenlere kar yaltlm olmaldr. c.2 - Bu tesislerde tahta, ancak koruma parmakl ya da ek rt ve ereve olarak kullanlabilir. d) letkenler d.l- Bklebilen iletken olarak ancak iki kat lastik kl, ok damarl iletkenler kullanlmaldr. Bu iletkenler, mekanik bakmndan byk zorlamalar olabilecek yerlerde, uygun dzenlerle, rnein ask dzeni kullanlarak korunmaldr. Elektrikli el aletleri ve el lambalar iin en azndan mekanik orta zorlamalara dayankl, lastik kl iletkenler kullanlmaldr. d.2- Asli durumdaki hatlara balant yaplrken, balant yerlerine ekme kuvveti gelmemelidir. d.3- antiye tesislerinde kullanlan hava hatt direkleri bu yerlerin gerektirdii yksek mekanik zorlamalara kar dayankl olmaldr. d.4- 42 Vtan daha yksek gerilimlerde plak ve yaltlm bir damarl ak hava iletkenlerine, iskele ve yap blmlerinden dokunulamamaldr. e) Tesis gereleri Anahtarlar, priz, ve kutu (boat) gibi iletme aralar, en azndan damlayan suya kar korunmu tipte olmaldr. f) Balama ve kumanda aygtlar, transformatrler ve makineler f.l- Balama ve kumanda aygtlar, yol verme ve ayar direnleri ile transformatrler ve makineler balama tesisleri ve tablolarn darsna yerletirilecekse, en azndan kapal tipte olmaldr. f.2- Elektrik motoru ile alan btn aygt ve makineler, bunlara ayrlan bir anahtarla altrlabilmeli ve durdurulabilmelidir. Bu anahtarlar ulalabilecek yerlere konulmaldr. g) Aydnlatma aygtlar g.l- Kk gerilimle alanlar dnda btn aydnlatma aygtlar en azndan yamura kar korunmu tipte olmaldr. g.2 - Kk gerilimle alanlar dnda btn el lambalar pskrtme suya kar korunmu tipte olmaldr. h) Istma aygtlar Istma aygtlar en azndan pskrtme suya kar korunmu tipte olmaldr. Madde 66- TARIMSAL LETME YERLER a) Ana anahtar Elektrik tesisi yapnn yada yap blmlerinin tmnde her zaman kolaylkla ulalabilen
83
belirli yerlere konulan ve iaretlenen anahtarla devre d edilebilir. Bu anahtarlarn, ak ve kapal durumlarn belirtilen gstergeleri bulunmaldr. Ana anahtar olarak hata gerilimi koruma anahtar yada akm koruma anahtar kullanlabilir. Harman zaman gibi yln yalnz belirli srelerinde kullanlan atom devrelerini zerine, yaz ya da iaretlerle belirtilen ayr anahtarlar konulmaldr. b) Dolayl olarak dokunmaya kar korunma b.1 - Byk ba hayvanlara alt ahrlarn iinde ve yaknndaki su pompalar, su stclar, gbre vinleri, pancar kesme makineleri, gbre erbeti pompalar ve priz gibi elektrik iletme aralarnda arza olduunda 24 Vtan daha yksek bu dokunma gerilimi srekli olarak kalmamaldr. Bu istek rnein hata akm yada hata gerilimi koruma sistemi ile yerine getirilebilir. Hata akm koruma sisteminde korunacak iletme aralarnn topraklama direnci 24V/lh deerinden daha byk olmamaldr. Burada h anma hata akmdr. Hata gerilimi koruma sisteminde yardmc topraklaycnn topraklama direnci 200 ohmdan daha byk olmamaldr. b.2 - Ahrlarn iine giren su borular ve st sama tesislerine ait borular gibi metal borularn zerine ahr iine girmeden nce; i) Dey denen borularda, ahrdan en az 0.2 m aklkta ii) Yatay denen borularda ise ahrdan en az 1 m aklkta yaltkan ara paralar konulmaldr. b.3- Tarmsal iletme yerlerinde ancak anma hat akmlar en fazla 0.5 Ae kadar olan hata akm koruma anahtarlar kullanlabilir. c) letken ve kablolarn ar snmaya kar korunmas c.1 - letkenleri ar yklere kar korumak iin izelge - 13e gre seilen ar akm koruma aygtlar hat balarna konulmaldr. c.2 - Aydnlatma ve priz akm dereleri iin madde 57e deki hkmler uygulanr. d) letkenler ve kablolar d.l - Tesis iletkenleri sabit olarak ekilecekse, iletken olarak nemli yer iletkenleri ve plastik kl kablolar kullanlmaldr. d.2 - Bahe ve avlularda yalnzca yer alt kablosu kullanlabilir. Ak havada ise yerden en az 5 m ykseklikte olmak zere yaltkan kl nemli yer iletkenleri, gergi tellerine aslarak kullanlabilir. d.3 - Hava hatt iletkenlerine aslan balant dzenleri kullanlamaz. d.4 - Bklebilen iletken olarak en azndan orta yada byk mekanik zorlamalar dayankl lastik kordonlar kullanlmaldr. d.5 - Bir i makinesi zerinde motor, anahtar vb. aygtlar birlikte bulunuyorsa, bunlara ait hatlar makine gvdesine sabit olarak tesis edilmelidir. e) Tesis gereleri
84
e.l - Priz ve lerin gvdeleri yaltkan maddeden yaplmal ve bunlar kolay tutuabilen maddelerin bulunmad yerlere tesis edilmelidir. Tehlikeli yerlerdeki duvar prizleri mekanik darbe/ere kar korunmaldr. e.2 -Bir tarmsal iletme yerinde kutup saylar gerilimleri ve akmlar belirli olan ayn tipteki ve prizler kullanlmaldr. f) Balama aygtlar, transformatrler ve makineler f.l - Balama tesisleri, datm tablolar balama aygtlar, aa akm koruma aygtlar,yol vericiler, transformatrler vb. aygtlar en azndan kapal tipte olmaldr. Koruma anahtarlar, reglatrler vb. aygtlarn kuru yerlere, rnein konutlarn iine konulmas salk verilir. Konutlarn iinde bulunan aygtlarn kapal tipte olmas gerekmez. f.2 - Ar akm koruma aygtlar olarak, anma akmlar 25 Ae kadar olan otomatik hat sigortalar yada koruma anahtarlar kullanlmaldr. f.3 - Elektrikli el aletlerinin dndaki makineler kapal ve koruncakl tipte u (klemens), kutular ise her yan kapal tipte olmaldr. f.4 - Otomatik olarak ya da uzaktan kumandal olarak altrlan yada srekli olarak denetim altnda bulundurulmayan motorlar, motor koruma anahtarlar ile ya da benzer dzenlerle korunmaldr. f.5 - St sama tesisleri kendi standartlarna uygun olmaldr. g) Aydnlatma aygtlar Bunlar koruyucu yaltmal tipte olmaldr. h) Istma aygtlar h.l - Inl stma aygtlar - Bu aygtlar kendi standartlarna uygun olmaldr. - Bu aygtlar, hayvanlardan ve yanabilen maddelerden her ynde en az 0.5 m uzakta bulunmaldr. Sabit olarak tesis edilmeyen nl aygtlar, gvenli bir asma dzeni ile almaldr. Bu aygtlara ait kordonlar ask dzeni olarak kullanlamaz. - Kzl tesi stma aygtlar zeminleri kum ya da benzeri maddelerle rtl olan ahrlarda kullanlabilir. h.2 - Civciv yetitirme bataryalar - Burada kullanlacak stma levhalar yanc maddelerden uzaa konulmaldr. - Korunma dzeni olarak, koruyucu yaltma yada kk gerilim uygulanmaldr. - Bklebilen iletkenler metal ara perdelerde bunlara sabit olarak tesis edilmi olan ve aygtn n arkasndan taan yaltkan bir borunun iinden geirilmelidir. i) Elektrikli tel itleri i.1 - Byk ba hayvanlarn kamalarn nleyen elektrikli tel itler kendi standartlarna uygun olarak yaplm olmal ve bunlar yangn tehlikesi olan yerlere konulmamaldr. i.2 - Bu tesise ait hatlar yangn tehlikesi olan yerlerden geirilmemelidir.
85
Madde 67- TYATRO, SNEMA VB. TOPLANTI YERLERNDE VAPlLACAK TESSLER (Bu maddenin kapsamna giren yerlerde kurulacak elektrik i tesisleri iin Bakanlmzda ayr bir ynetmelik hazrlanmaktadr) a) Genel a.l - Tiyatro, sinem vb. toplant yeri tesislerinde topraa kar 250 Vu geen gerilimler kullanlamaz. a.2 - Bu gibi yerlerde ana ve ikinci datm tablolar gvenlik altna alnacak ve kolayca ulalabilecek bir yere yerletirilecektir. Yapnn teki blmlerinde bir yangn ktnda tablolara ulamay nleyecek hibir engel bulunmayacaktr. a.3 - Transformatr ve yal anahtarlar, bunlann yanmalar yada patlamalar durumunda izleyicilerin kesinlikle tehlikeye dmeyecekleri bir yere konulacaktr. a.4 - Elektrik hatlan ana tabloda kmelere ayrlacaktr. ok fazla tesislerde en azndan aydnlatma hatlar ana tabloda tek fazl hatlara ayrlacaktr. a.5 - ten fazla lamba bulunan yerlerde hol, merdiven ve kaplardaki lambalar ayr sigortas bulunan en az iki devreye balanacaktr. a.6 - Sigorta ve anahtarlar, halkn giremeyecei bir yerde bir arada bulunacaktr. a.7 - Yedek elektrik tesisi, ana tesisden ayn bir yada birka akm kaynana balanacaktr. a.8 - Ana ve yedek aydnlatmadan baka bir yerde yardmc aydnlatma tesis edildiinde, buna ait anahtarlar projeksiyon dairesini dndaki bir yerde bulunacaktr. Bu tesise ait dorudan doruya ana tablodan ekilecektir. Bu hat zerine ayar direnci konulamaz. a.9 Avizeler kendiliinden almayan, avizenin birka kat ve en az 5 kg arl tayabilen yanmayan cinsten ask dzenleri ile aslacaktr. b) Sahne dzeni b.l - Sahne ve sahne arkasndaki tesisde genel tesis hkmleri geerli olmakla birlikte aadaki kurallara da uyulacaktr. b.2 - Datm tablolar ve ayar aygtlar ilgisi olmayan kimselerin rastgele dokunmalarna engel olacak yerlere konulacak ve belirlenecektir. b.3 - Akm devresi kutuplarnn hepsi birlikte merkezden kesilebiliyorsa akm devresi, sahne reglatrleri araclyla tek kutuplu olarak kesilebilir. b.4 - Yldz noktas iletkeni bulunan birden ok fazla tesislerde sahne reglatrlerinin direnleri kesinlikle faz iletkenine balanacaktr. b.5 - Renk deitirmede kullanlan aydnlatma aygtlarnn birleik dn iletkenlerinin en byk iletme akmna uygun olacaktr. b.6 - Sahnede ve makine dairelerinde i sahanlklarnda vb. yerlerde akm iletkeni iin plak tel kullanlamaz. b.7- Sabit tesislerde iletkenlerin mekanik etkilerle zedelenmemesi salanacaktr. b.8- odalarna, onarm yerlerine ve artistiere ait elbise dolaplarna, merdivenler ve hollere sabit olarak tesis edilecek aydnlatma aygtlarn gvdelerine (duylara deil) tutturulmu gvenlik kafesleri yada cam rtleri bulunacaktr.
86
b.9 - Sahne aydnlatma aygtlar ile bunlarn balant dzenlerinde ampulleri korumak iin tel kafes bulunacaktr. b.10 - Aslarak kullanlan aydnlatma aygtlar topraklanm, sfrlanm yada baka bir biimde yksek dokunma gerilimlerine kar korunmu olsalarda asma tellerine kar yaklacaklardr. b.ll - Sahne projektrleri, a lambalar vb. aygtlardan meydana gelerek kvlcmlarn darya kmamas salanacaktr. Sahnede lm, projeksiyon makinesinin kullanlmas gerektiinde b. l0daki hkmlere uyulacaktr. c) Projeksiyon odalarndaki tesisler c.l - Bu gibi yerler iin 64. madde hkmleri uygulanacaktr. c.2 - Projeksiyon lambalarnn akm iletken blmleri, koruncana kar yaltlacak ve bu lambalarda rastgele dokunmalar nleyecek dzenler bulunacaktr. Balant yerleri iinde de ayn artlar geerlidir. Projeksiyon aygtlarn balant iletkenleri, balat noktalarn kendiliinden gevemesini nleyecek biimde dzenlenecektir. Projektr iinde ark lambas kullanlyorsa kzgn paralarn dar dmemesi salanacaktr. Lambay ayarlamak iin ayrlan blmler yaltkan maddeden yaplacaktr. c.3 - Projeksiyon lambalarnn direnleri madde 52.bye uygun olacaktr. Projeksiyon dairesinde bulunan ve topraa kar gerilimi 250 Vu gemeyen projeksiyon lambalarnn transformatrleri, diren gibi ilem grecektir. Diren aygtlar ile transformatrlerin koruncaklar zerlerine bir ey konulmayacak yada aslamayacak biimde olacaktr. c.4- Projeksiyon dairesinde yalnz aydnlatma, stma, havalandrma,erit sarma aygtlarna ait tesislerle, seyirci yerinin ana aydnlatmasna ait ana anahtarlar bulunabilir. c.5 Projeksiyon dairesinde bulunan btn tesislerin akmlar bu yerin dnda bulunan uygun bir yerden kesilecektir. c.6 - Ana aydnlatma tesisinden baka seyirci salonu, sahne vb. yerlerdeki aydnlatma blmlerine de projeksiyon dairesinden kumanda edilmesi istenildiinde, bunlar iin uzaktan kumanda dzeni kullanlr. Bu dzenlere ait iletkenler projeksiyon dairesine girmeden o yerlere ekilecektir. Anlan aletlerin yangndan korunmu klar bulunmas artyla kumanda dmeleri kullanlabilir. VIII. TEK TESSLER LE ZAYIF AKIM TESSLERNE AT HKMLER Madde 68- TEK TESSLER Bu ynetmelikte kural bulunmayan teki elektrik i tesislerinin yaplmasnda ncelik srasna gre TS, EN, IEC, VDE standartlarnda yer alan hkmler uygulanmaldr. Madde 69- ZAYIF AKIM TESSLER Hoparlr ve anten tesisleri, arma tesisleri, alan tesisleri, arama tesisleri, yangn ihbar ve alarm tesisleri ve benzeri tesislerin yaplmasnda yrrlkteki Bayndrlk ve skan Bakanl Elektrik Tesisat Genel Teknik artnamesi esas alnacaktr. Bina ii telefon tesisleri PTTce hazrlanan ve onaylanan Bina ii Telefon Tesisat (Ankastre) artnamesine uygun olmaldr.
87
IX. YRRLE LKN HKMLER Madde 70- 29/12/1954 tarihli ve 8891 sayl Resmi Gazetede yaynlanm olan Elektrik Tesisat Ynetmelii ve Fenni artnamesi ve 27/03/1971 tarihli ve 13791 sayl Resmi Gazetede yaynlanm olan Elektrik Tesisat Ynetmelii ve Fenni artnamesini Baz Maddelerinin Deitirilmesine Dair Ynetmelik yrrlkten kalkmtr. Madde 71- Bu ynetmelik resmi gazetede yaynland tarihte yrrle girer. Madde 72- Bu ynetmelik hkmlerini Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakan yrtr. 30.11.1995 gn ve 22479 sayl resmi gazetede yaynlanan Elektrik Tesisleri Ynetmeliginin Baz Maddelerini Deitirilmesine Dair Ynetmelikin 23. Maddesi: Ayn Ynetmeliin ierisinde geen (hat koruma anahtar, otomatik sigorta, anahtarl otomatik sigorta, minyatr kesici, otomat ve hat koruma otomat) terimleri yerine (ev tipi devre kesici veya kesici) terimi ve (yap sahibi ve mal sahibi) terimleri yerine (tesis sahibi) terimi kullanlacaktr.
88
89
90
ELEKTRK TESSLER DENETM ve MUAYENE UYGUNLUK BELGES

YAPININ Sahibi : ........................................... Adresi : ........................................... Ruhsat Tarih/No. : ........................................... Pafta, Ada, Parsel No. : ........................................... Enerji Tahsis Bavuru No'su.: ........................................... Yapnn Kurulu Gc : ........................................... Yapnn Balant Gc : ........................................... Saya Adedi : ........................................... BELGENN Tarihi Says TESSATININ Ad Soyad Yetki Grubu Oda Sicil No. letme Kayt No. : ........................................... : ........................................... : ........................................... : ........................................... : ........................................... : ...........................................
BRANMAN 1. Tr ve kesit olarak projeye uygun mudur? 2. Harici kablo bal, mekik sigortas, klemensi uygun mudur? 3. Kablo koruma borusu boy ve kesite uygun mudur? 4. Kablo koruma borusu boy ve kesite uygun mudur? 5. Yeralt kablo tesisi uygun mudur, dam direi galvanizli midir ve 2"(in) borulu mudur? 6. Temel topraklayc ile varsa dier topraklayclar malzeme ve boyuta uygun mudur? 7. Branman kablosu antigron olarak ilenmi midir? 8. Kesicili sa pano yerine monte edilmi midir? ENERJ ODSI, KABLO AFTI, SAYA ve DAITIM TABLOLARI 9. Enerji odas ve kablo aft ilgili mevzuata ve genelgelere uygun ve dzgn mdr? 10. l ve saya blmleri kilitlenip mhrlenecek ekilde midir? 11. Sayalarn akm deerleri ile l trafolar evirme oranlar projeye uygun mudur? 12. Saya balantlar normal midir? 13. l devresinin balantlar uygun mudur? 14. Tm kolon ve dier kablo kesitleri, trleri ve renkleri normal midir? 15. Ortak sigortalar ve abone giri sigortalar bir fazlda kesici, fazlda kofre midir? 16. Sigorta ve kesici amperajlar uygun mudur? 17. Sigorta viskontaklar normal midir? 18. Sigorta balant ular normal kullanlm mdr? 19. Potansiyel dengeleme (epotansiyel kuaklama) baras (PDB) normal midir? 20. PDP'ye gerekli topraklama balantlar yaplm mdr? 21. Tm tablolarn i balantlar normal ve dzgn mdr? 22. Saya panolar iindeki aydnlatma dzeyi uygun mudur? MOTOR 23. 5 kW'tan kk motorlar iin termik alter kullanlm mdr? 24. 5 kW'tan byk motorlarda ar akm ve dk gerilim rleleri ile donanm otomatik alterlerle yaplan koruma uygun mudur?
Normal
Kusurlu
91
25. 5 kW'tan byk motorlarda yldz/gen vb. yol verme dzeni kullanlm mdr? 26. Motor gvdeleri topraklanm mdr? 27. Motorlar plana uygun olarak tesis edilmi midir? ASANSRLER 28. Fiziksel ve elektriksel balantlar normal midir? 29. Devre koruma sigortas ve otomatik aclarn akm deerleri uygun mudur? 30. Besleme kablosu tr ve kesit ynnden uygun mudur? 31. Gerekli koruma topraklamalar yaplm mdr? 32. Asansr makina dairesi elektrik tesisat tam ve uygun mudur? AYDINLATMA 33. Merdiven otomatiine bal aydnlatma tesisat normal midir? 34. Sabit aydnlatma tesisat normal midir? 35. Kablo ve sigorta deerleri ile balantlar normal midir? 36. Kullanlan lambalar g ve balant ynnden normal midir? ZL vb. TESSAT 37. Tesisat genel olarak normal midir? 38. Kullalan transformatr yeterli ve normal balanm mdr? 39. Ayn koruma sistemlerine balanm mdr? ANAHTARLAR 40. Gerekli koruma topraklamalr yaplm mdr? 41. Fiziksel ve elektriksel balantlar normal midir? 42. Faz zerine mi baldr? PRZLER 43. letkenin renk ve kesiti normal midir? 44. Kullanm yerleri, yerden ykseklikleri normal midir? 45. letkenlerin renk ve kesitleri normal midir? 46. Topraklamalar normal midir? BUATLAR 47. Balantlr klemens ile yaplm mdr? 48. Boru aplar giri-k saylar ve yeri projeye uygun mudur? 49. Kare buat lleri uygun mudur? AG KOMPANZASYON 50. Mnferit konpanzazyon yaplacak olan lamba ve motorlarda konmapzasyon yaplm m? 51. AG konmapzasyon tesislerinde kondansatr gc yeterli midir? 52. AG kompanzasyon tesislerinde reaktif g rlesi ayarlar yaplm mdr? 53. AG kompanzasyon tesislerinde kademe says yeterli midir?
92
54. AG kompanzasyon tesislerinde pano topraklamas yeterli midir? 55. AG kompanzasyon tesislerinde pano kapanda anahtar (svi) var mdr? 56. AG kompanzasyon tesislerinde sigorta ve kondansatr akm deerleri uygun mudur? 57. AG konpanzasyon tesislerinde kontaktr gruplar grev yapyorlar m? GENEL 58. Hata akm koruma rleleri uygun olarak tesis edilmi ve fonksiyonel mi? 59. Faz, ntr, koruma, topraklama ve potansiyel dengeleme iletkenleri renk, kesit, zellik, ilgilistandartlara uygunluk ve etiketleme ynnden doru kullanlm mdr? 60. Btn sortilere faz,ntr ve koruma hatt kesintisiz ulamakta mdr? 61. Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Ynetmeliinde ngrlen deneylerden alnan sonular uygun mudur? 62. Tesisatta kullanlan ara, gere ve cihazlar ilgili Trk Standartlarna uygun mudur? YNETMELK KAPSAMINDAK DER TESSLER (VARSA) 63. (Tesisin trne gre ilgili ynetmeliklere uygunluk ynnden denetim irketi tarafndan detaylandrlacaktr.) DNCELER............................................................................................................................................................ ....................................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................................................ ......................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................... Eki: Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Ynetmeliinde ngrlen Binalardaki Topraklama Tesislerinde Yaplacak Gzle Muayene, Denetleme ve lmeye likin rnek Form ELEKTRK TESSLERN DENETLEYEN DENETM KURULUU (veya MUAYENE EEN KURULU MHENDSNN) ADI, SOYADI :............................................................................................................................................................ ODA SCL NO :............................................................................................................................................................ KAE/MZASI :........................................................................................................................................................... DENETM RKET ONAYI
93
94
95
96

Elektrik İç Tesisleri Yönetmeliği

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Elektrik İç Tesisleri Yönetmeliği

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

TMMOB Elektrik Mhendisleri Odas

ELEKTRK TESSLER YNETMEL

EMO YAYIN NO ......................TY/2005/1

TMMOB ELEKTRK MHENDSLER ODASI

ELEKTRK TESSLER YNETMEL

Elektrik Tesisleri Ynetmelii

ekil 1 - Tketici Tesisi ve ebeke

Elektrik Tesisleri Ynetmelii

Elektrik Tesisleri Ynetmelii

Elektrik Tesisleri Ynetmelii

ekil 1-2 Ntr ve Koruma letkenleri Ayr ekilmi TN Sistemi (TN-S)

Elektrik Tesisleri Ynetmelii

ekil 1-4 TT Sistemi

ekil 1-5 Gvde ve Empedans Topraklama Elektrotlar Ayr TT Sistemi

ekil 1-6 Ortak Topraklama Elektrotlu TT Sistemi

Elektrik Tesisleri Ynetmelii

Elektrik Tesisleri Ynetmelii

Elektrik Tesisleri Ynetmelii

Elektrik Tesisleri Ynetmelii

Elektrik Tesisleri Ynetmelii

ekil 3 - Ksa Devre ve Hat Temas

Elektrik Tesisleri Ynetmelii

Elektrik Tesisleri Ynetmelii

Ut: Topraklayc gerilimi Et: Topraklayc

Uad: Adm Gerilimi E2: Referans topra

ekil 5 - Bir Topraklayc le Referans Topra Arasndaki Gerilimin Deiimi

Elektrik Tesisleri Ynetmelii

Elektrik Tesisleri Ynetmelii

Elektrik Tesisleri Ynetmelii

Elektrik Tesisleri Ynetmelii

Elektrik Tesisleri Ynetmelii

Elektrik Tesisleri Ynetmelii

Elektrik Tesisleri Ynetmelii

Elektrik Tesisleri Ynetmelii

Elektrik Tesisleri Ynetmelii

Elektrik Tesisleri Ynetmelii

Elektrik Tesisleri Ynetmelii

Elektrik Tesisleri Ynetmelii

Elektrik Tesisleri Ynetmelii

Elektrik Tesisleri Ynetmelii

ekil 6 - Kk Gerilimin Elde Edilmesine likin rnekler

Elektrik Tesisleri Ynetmelii

AS: Ana Sigorta Rk: Koruma Topraklamas P: Parafudr

Ro: letme Topraklamas O: Orta iletken

Elektrik Tesisleri Ynetmelii

Elektrik Tesisleri Ynetmelii

izelge 2 - Koruma iletkenlerinin anma kesitleri (en kk kesitler)

Elektrik Tesisleri Ynetmelii

4 10 16 25 35 50 70 95 120 150 185 240 300 400

4 10 16 16 16 25 35 50 70 70 95 120 150 185

Elektrik Tesisleri Ynetmelii

ekil - 10 Sfrlamann uygulama biimleri

Elektrik Tesisleri Ynetmelii

95 120 150 185 240 300 400

Elektrik Tesisleri Ynetmelii

Elektrik Tesisleri Ynetmelii

Elektrik Tesisleri Ynetmelii

ekil 12 - Elektrik Tketicilerinin Sfrlamada F ve Priz zerinden Tanabilir Balantlarnn Yaplmas

ekil 13 - Koruma hat sistemi

Elektrik Tesisleri Ynetmelii

Elektrik Tesisleri Ynetmelii

ekil 14 - Hata Gerilimi Koruma Balamas

a- zin verilmeyen balanma biimi

b- Doru balama biimi