RZGAR ENERJS VE SVAS ARTLARINDA BR RZGAR SANTRAL TASARIMI Veysel MEK YKSEK LSANS TEZ ELEKTRK-ELEKTRONK MHENDSL ANABLM

DALI 2007

RZGAR ENERJS VE SVAS ARTLARINDA BR RZGAR SANTRAL TASARIMI

Veysel MEK YKSEK LSANS TEZ ELEKTRK-ELEKTRONK MHENDSL ANABLMDALI 2007

Danman: Do. Dr. Rafael HSEYNOV

FEN BLMLER ENSTTS MDRLNE Bu alma, jrimiz tarafndan, Elektrik-Elektronik Mhendislii Anabilim Dalnda Yksek Lisans Tezi olarak kabul edilmitir.

Bakan: ................................................. ye: ...................................................... ye: ...............................................

ONAY Yukardaki imzalarn, ad geen retim yelerine ait olduunu onaylarm. //2007 FEN BLMLER ENSTTS MDR Prof. Dr. Halil GRSOY

Bu tez, Cumhuriyet niversitesi Senatosunun 05.01.1984 tarihli toplantsnda kabul edilen ve daha sonra 30.12.1993 tarihinde C.. Fen Bilimleri Enstits Mdrlnce hazrlanan ve yaynlanan Yksek Lisans ve Doktora Tez Yazm Klavuzu adl ynergeye gre hazrlanmtr.

NDEKLER Sayfa NDEKLER........................................................................................................................ i ZET................................................................................................................................................ iii SUMMARY...................................................................................................................................... iv TEEKKR..................................................................................................................................... v EKLLER DZN..........................................................................................................................vi ZELGELER DZN....................................................................................................................viii KISALTMALAR DZN................................................................................................................x 1. GR............................................................................................................................................ 1 1.1. Konunun Tanm.............................................................................................................. 1 1.2. almann Amac............................................................................................................3 1.3. almann Yntemi........................................................................................................ 3 2. RZGAR ENERJS VE UYGULAMALARI. 4 2.1. Rzgar Enerjisi ve Tarihsel Geliimi............................................................................... 4 2.2. Rzgar Enerjisinin stnlkleri.................................................................................. 5 2.3. Rzgar Enerjisinin Dier Enerji Trleri le Karlatrlmas..........................................5 2.4. Rzgar Potansiyelinin Belirlenmesi.................................................................................7 2.4.1. Rzgar verilerinin istatistiksel analizi................................................................... 7 2.5. Rzgar Gl..................................................................................................................... 8 2.5.1 Rzgar glleri deiir............................................................................................. 9 2.5.2. Rzgar gl kullanm........................................................................................... 10 2.6. Rzgar Enerjisinin Dnyadaki Durumu.......................................................................... 10 2.6.1. Dnyada rzgar potansiyeli.. 10 2.6.2. Dnyada rzgar kayna kullanm hedefleri.... 12 2.6.3. Avrupa birlii lkelerinde rzgar enerjisi......15 2.7. Rzgar Enerjisinin Trkiyedeki Durumu........................... 21 2.7.1. Trkiye rzgar atlas.............................................................................................. 26 2.8. Avrupa lkelerinde Rzgar Enerjisi Yatrmlarna Verilen Tevikler........................ 28 2.8.1. Tevik trleri..........................................................................................................28 2.8.1.1. Mali tevikler....................... 28 2.8.1.2. Vergi tevikleri 28 2.8.1.3. retim tevikleri.. 29 2.8.2. eitli avrupa birlii lkelerinde verilen tevikler........ 29 3. RZGAR ENERJS METODOLOJS.. 33 3.1. Rzgardaki Enerji............................................................................................................ 33 3.2. G Kayplar................................................................................................................... 37 3.2.1. Profil kayplar....................................................................................................... 37 3.2.2. U kayplar........................................................................................................... 38 3.2.3. Girdap kayplar..................................................................................................... 38 3.3. Rayleigh Dalm Fonksiyonu......................................................................................... 39 3.4. Hellmann Ykseltme Bants........................................................................................ 40 3.4.1. Przllk snflar ve rzgar hz grafikleri ........................................................ 40 4. RZGAR ENERJSNN FYAT VE MALYET ANALZ............................. 44 4.1. Rzgar Enerjisinin Mali Analizi.................. 44 4.1.1. Ekonomik avantajlar.............................................................................................. 44 4.1.2. Kapasite bakmndan maliyet ekonomiklii karlatrlmas................................45 4.1.3. Ekonomik deerlendirme...................................................................... 46 4.1.4. Rzgar enerjisi maliyet analizi.............................................................................. 46 4.1.5. Rzgar santrali kurulumu esnasnda oluan masraflar.......................................... 48 4.1.6. letme aamasndaki masraflar......................................................................... 48 4.1.7. Muhtelif enerji kaynaklarnn maliyet karlatrmas........................................... 49

ii

4.1.8. Trkiyede rzgar enerjisinin sbvanse edilmesi.................................................. 49 4.1.9. Sistem maliyeti.................................................. 50 4.1.10. Tesis edilecek yer maliyeti.................................................................................. 50 4.1.11. Trbin maliyeti.................................................................................................... 51 4.1.12. letim maliyeti......................................................................................................52 4.1.13. Bakm maliyeti.................................................................................................... 52 4.1.14. Birim enerji maliyeti............................................................................................ 52 4.1.15. Finansal faktrler ve mali deerlendirme............................................................ 53 5. MATERYAL VE METOD. 55 5.1. Kurulmas Tasarlanan Rzgar Santralinin Yeri............................................................... 55 5.2. Hz ve Yn lm......................................................................................................... 57 5.3. Trbin Seimi.................................................................................................................. 57 6. BULGULAR.64 6.1 Gnlk Rzgar lm Sonular ve Enerji Potansiyeli................................................... 64 6.2. Aylk Rzgar Hz Ortalamalar....................................................................................... 81 6.3. Rzgar Hz Frekans Dalm......................................................................................... 82 6.4. Hakim Rzgar Yn........................................................................................................ 83 6.5. retilen Elektriin Birim Fiyatnn Hesaplanmas.......................................................... 85 7. TARTIMA VE SONU 87 KAYNAKLAR................................................................................................................................. 89 ZGEM..................................................................................................................................... 91

iii

ZET

Yksek Lisans Tezi

Rzgar Enerjisi ve Sivas artlarnda Bir Rzgar Santrali Tasarm

Veysel MEK Cumhuriyet niversitesi Fen Bilimleri Enstits Elektrik-Elektronik Mhendislii Anabilim Dal

Danman: Do. Dr. Rafael HSEYNOV

Bu almada genel olarak; rzgara zg tanmlar ve rzgar enerjisi incelenmi olup rzgar enerjisinin Trkiyede ve Dnyadaki durumu ile ilgili teorik ve istatistiki bilgiler verilmitir. zelde ise, Sivas Merakm Tepeye ait 2005 yl gnlk rzgar hz verileri incelenmitir. Bu balamda Merakm Tepenin; rzgar enerjisi potansiyeli ve rzgar frekans dalm belirlenmitir. Ayrca blge artlarnda kurulmas tasarlanan 2300 KW ve 5 KW gcndeki iki farkl rzgar trbininin retecei elektriin birim fiyat hesaplanmtr.

Anahtar Kelimeler: rzgar enerjisi, rzgar gc, rzgar santrali

iv

SUMMARY

MSc Thesis

Wind Energy And Designing A Wind Power Plant in Sivas Condition

Veysel MEK Cumhuriyet University Graduate School of Natural and Applied Sciences Department of Electrical and Electronics Engineering

Supervisor: Assoc. Prof. Dr. Rafael HUSEYNOV

In this work, in generally, wind characteristics and wind energy has been investigated and in addition, theoretical and statistical information about situation of wind energy in Turkey and World has been given. In particular, daily wind speed data in year of 2005 relating to Sivas Merakum Hill has been investigated. In a conclusion the potential of wind energy, wind frequency distribution has been defined. Additionaly, two different wind generators, which have 2300 KW and 5 KW powers, have been projected in the region conditions and unit price of energy has been calculated.

Keywords: wind energy, wind power, wind power plants

TEEKKR Bu tez almas sresince deerli fikir ve eletirileri ile aratrmama katkda bulunan, ilgi ve hogrsn benden esirgemeyen sevgili danman hocam, Sayn Do. Dr. Rafael HSEYNOVa ve Blm Bakanm Sayn Yrd. Do. Dr. Mustafa HOTUTa teekkr bir bor bilirim.

vi

EKLLER DZN ekil 1.1- Trkiyede kaynaklara gre enerji retimi2 ekil 2.1- Weibull ve Rayleigh modellerindeki hata yzdeleri.7 ekil 2.2- Weibull ekil katsaysnn hz dalmna etkisi8 ekil 2.3- Rzgar gl iin kullanlan yn isimleri ve alar... 9 ekil 2.4- rnek bir rzgar gl 9 ekil 2.5- Dnyann teknik rzgar potansiyel dalm. 11 ekil 2.6- Dnyann ekonomik rzgar potansiyel dalm... 12 ekil 2.7- Dnya rzgar enerjisi kurulu g hedefi... 14 ekil 2.8- Dnyann rzgar kurulu g hedefleri dalm...... 15 ekil 2.9- AB-15de rzgar kurulu g geliimi... 16 ekil 2.10- AB-15 lkelere gre rzgar kurulu gc.... 17 ekil 2.11- Trkiye'nin ilk rzgar santrali, (1.5 MW) eme-Alaat, ubat 1998.. 24 ekil 2.12- Bozcaada Rzgar Santrali, 17 x 600 KW = 10.2 MW Haziran 2000 25 ekil 2.13- Aero, Rzgar Trbin Kanat Fabrikas, zmir 2002 25 ekil 2.14- Trkiye rzgar potansiyel dalm. 27 ekil 3.l - Yavalatma faktr deiimi.36 ekil 3.2- CPschmitz- A, a erisi.. 38 ekil 3.3- Przllk snf 0 olan arazi rnei (Z0=0,0002 m) .... 40 ekil 3.4- Przllk snf 1 olan arazi rnei (Z0=0,03 m) 40 ekil 3.5- Przllk snf 2 olan arazi (Z0=0,10 m) .. 41 ekil 3.6- Przllk snf 3 olan arazi (Z0=0,40 m) .. 41 ekil 4.1- Rzgar trbini toplam maliyetleri..... 51 ekil 5.1- Kurulmas tasarlanan rzgar santralinin yerinin kubak grn....... 55 ekil 5.2- Kurulmas tasarlanan rzgar santralinin yerinin havaalanndan grn... 56 ekil 5.3- Kurulmas tasarlanan rzgar santralinin yerinin havaalan kulesinden grn. 56 ekil 5.4- Enercon E-70 trbinin grnts.. 58 ekil 5.5- Enercon E-70 trbinine ait g erisi grafii.... 58 ekil 5.6- Fortis Montana trbinin grnts .................. 61 ekil 5.7 Fortis Montana trbinine ait g erisi grafii................................................................. 61 ekil 6.1- Ocak ay gnlk ortalama rzgar hzlar grafii... 77 ekil 6.2- ubat ay gnlk ortalama rzgar hzlar grafii.......77 ekil 6.3- Mart ay gnlk ortalama rzgar hzlar grafii................................................................ 77 ekil 6.4- Nisan ay gnlk ortalama rzgar hzlar grafii.............................................................. 78 ekil 6.5- Mays ay gnlk ortalama rzgar hzlar grafii..............................................................78 ekil 6.6- Haziran ay gnlk ortalama rzgar hzlar grafii........................................................... 78 ekil 6.7- Temmuz ay gnlk ortalama rzgar hzlar grafii..........................................................79

vii

ekil 6.8- Austos ay gnlk ortalama rzgar hzlar grafii...........................................................79 ekil 6.9- Eyll ay gnlk ortalama rzgar hzlar grafii............................................................... 79 ekil 6.10- Ekim ay gnlk ortalama rzgar hzlar grafii............................................................. 80 ekil 6.11- Kasm ay gnlk ortalama rzgar hzlar grafii........................................................... 80 ekil 6.12- Aralk ay gnlk ortalama rzgar hzlar grafii.......................................................... 80 ekil 6.13- 2003-2005 yllar aras aylara gre ortalama rzgar hzlar grafii................................ 81 ekil 6.14- Rzgar Hz Frekans Dalm (113 m ykseklik iin)................................................... 82 ekil 6.15- Blgenin ynlere gre rzgar hz frekans dalm (Rzgar gl)................................ 84

viii

ZELGELER DZN izelge 1.1. Trkiyede kaynaklara gre elektrik retimi 2 izelge 2.1. Enerji retim sistemlerinin evresel etkileri asndan kyaslamas.. 6 izelge 2.2. Enerji retim metotlarnn maliyet mr ilikisi....... 6 izelge 2.3. Dnya 2020 talep projeksiyonu ve ekonomik rzgar potansiyeli................................ 11 izelge 2.4. Dnyada planlanan rzgar enerjisi gelimesi............................................................... 13 izelge 2.5. Dnya rzgar kurulu gcnn dalm (2020 projeksiyonu IEA World Energy)........ 15 izelge 2.6. 2003 yl itibariyle Avrupa Birlii'nde kurulan rzgar kurulu gc.............................. 20 izelge 2.7. Blgelere gre ortalama rzgar gc younluu ve hzlar.......................................... 22 izelge 2.8. Trkiye'deki rzgar santralleri..................................................................................... 23 izelge 2.9. Bat Anadolu Blgesindeki sekiz yrenin rzgar gc younluu............................... 24 izelge 3.1. Przllk uzunluu ve yzey yaps zelliklerine gre przllk snflar............... 42 izelge 3.2. Yzey farkllklarnn rzgar hzna etkisi.....................................................................43 izelge 4.1. Muhtelif enerji kaynaklarnn kapasite maliyeti kyaslamas....................................... 45 izelge 4.2. Termik santral maliyetleri............................................................................................. 46 izelge 4.3. Elektrik santrallerinin kyaslanabilir kurulu maliyetleri.............................................. 47 izelge 4.4. Maliyet hesab kabulleri................................................................................................ 47 izelge 4.5. letme aamasnda kyaslanabilir maliyetler................................................................ 48 izelge 4.6. Temel yakt tiplerinin maliyeti...................................................................................... 49 izelge 5.1. E-70 trbininin rzgar hzna gre rettii g ve g faktr..................................... 59 izelge 5.2. E-70 trbinine ait teknik bilgiler................................................................................... 60 izelge 5.3. Fortis Montana trbininin rzgar hzna gre rettii g tablosu................................ 62 izelge 5.4. Fortis Montana trbinine ait teknik bilgiler.................................................................. 63 izelge 6.1. Ocak ay gnlk ortalama rzgar hzlar ve retilen g.............................................. 65 izelge 6.2. ubat ay gnlk ortalama rzgar hzlar ve retilen g.............................................. 66 izelge 6.3. Mart ay gnlk ortalama rzgar hzlar ve retilen g............................................... 67 izelge 6.4. Nisan ay gnlk ortalama rzgar hzlar ve retilen g..............................................68 izelge 6.5. Mays ay gnlk ortalama rzgar hzlar ve retilen g............................................. 69 izelge 6.6. Haziran ay gnlk ortalama rzgar hzlar ve retilen g.......................................... 70 izelge 6.7. Temmuz ay gnlk ortalama rzgar hzlar ve retilen g......................................... 71 izelge 6.8. Austos ay gnlk ortalama rzgar hzlar ve retilen g..........................................72 izelge 6.9. Eyll ay gnlk ortalama rzgar hzlar ve retilen g.............................................. 73 izelge 6.10. Ekim ay gnlk ortalama rzgar hzlar ve retilen g............................................ 74 izelge 6.11. Kasm ay gnlk ortalama rzgar hzlar ve retilen g.......................................... 75 izelge 6.12. Aralk ay gnlk ortalama rzgar hzlar ve retilen g...........................................76 izelge 6.13. 1990-2005 yllar aras aylk ortalama rzgar hzlar (m/s)......................................... 81

ix

izelge 6.14. statistiki rzgar hz dalm deerleri.........................................................................82 izelge 6.15. 2005 yl aylk rzgar hzlarnn ynlere gre dalm ve esme says (saatlik).........83 izelge 6.16. Ynlere gre ortalama rzgar hzlar ve frekanslar.................................................... 84

KISALTMALAR DZN AB AWEA DE DM EEG EE EWEA IEA IEC RES TEA TBTAK TREB WEC WF YD Avrupa Birlii American Wind Energy Association (Amerika Rzgar Enerjisi Birlii) Devlet statistik Enstits Devlet Meteoroloji leri Genel Mdrl Erneubare-Energien-Gesetz (Yenilenebilir Enerji Knunu) Elektrik leri Ett daresi Europen Wind Energy Association (Avrupa Rzgar Enerjisi Birlii) International Energy Agency (Uluslararas Enerji Temsilcilii) International Electrotechnical Commission (Uluslararas Elektroteknik Komisyonu) Rzgar Enerjisi Santrali Trkiye Elektrik letim Anonim irketi Trkiye Bilimsel ve Teknolojik Aratrma Merkezi Trkiye Rzgar Enerjisi Birlii World Energy Council (Dnya Enerji Kurulu) Wind Force (Rzgar Gc) Yap let Devret

1. GR 1.1. Konunun Tanm Enerjiye olan byk ihtiya, nfus art, ilerleyen sanayi ve fosil kkenli enerji kaynaklarnn tkenirlii; kurum, kurulu ve hkmetleri yeni ve yenilenebilir enerji kaynaklarna yneltmitir. Dnya zerinde bulunduumuz yzyla kadar fosil yakta dayal olan enerji kullanm; evre kirlenmesi, rezervlerin azalmas, rezervleri azalan fosil yaktlarn her geen gn biraz daha pahalanmas, atmosferde oluan sera etkisi, doal bitki rtsnn yan sra insan sal zerindeki olumsuz etkileri gibi nemli nedenlerle hzla yeni enerji kaynaklar bulunmas zorunluluunu dourmutur. Enerji kaynaklar; retim, tanm ve tketim safhalarnda doaya zararl atk ve gazlar brakmaktadr. Kmr, petrol ve doalgaz gibi fosil yaktlarn yaklmas sonucunda kresel, blgesel ve lokal lekte kirlenme problemi meydana gelmektedir. Bugn btn kesimleri ile kamuoyunu en ok etkileyen ve megul eden evre kirlilii, mhendislik disiplinlerinde nemli yer tutmaktadr. Dnya zerinde genel bir tehdit oluturmaya balayan evre kirliliindeki en byk pay fosil kkenli yaktlara aittir. Son yzylda hzla gelien sanayileme ile birlikte ar derecede fosil yakt kullanlmas sonucu, yakacan trne ve yakma srecine bal olarak aa kan kirleticilerden; SO2 , NO2 , CO, CO2 , HC, uucu kl, parack madde ve atk slar birok evre problemine sebep olmaktadrlar. Bunlarn her biri, canl yaamn tehdit ettikleri gibi, retim kayplarna neden olmakta, doal hayata eitli olumsuz etkilerde bulunmakta ve ekolojik dengeyi bozmaktadrlar (Kse,1998). Dnyada 1970'li yllarda yaanan enerji krizi; enerji retimi, enerji tketimi ve enerji yaplarnda nemli deiikliklere yol amtr. Enerji tasarrufu politikalar uygulanm, petrole olan bamllk azaltlmaya allm, kmr ve doalgaz nem kazanm, alternatif enerji kaynaklarndan daha etkin ve yaygn ekilde istifade edilmesi iin almalar balatlmtr. Enerji temininde sreklilik, gvenirlik, temizlik ve ekonominin salanmas, enerji yaplarnn tek kaynaa baml kalmasndan kanlmas genel olarak benimsenen politikalar olmutur. Byle olmasna ramen 1970'lerden bu yana dnya birincil enerji tketimi yaklak %50, ham petrol tketimi ise %25 oranlarnda artmtr. Bu dnemde tketimin nemli bir blm doalgaz ve kmre kaydrlm olmasna ramen petrol tketimi azaltlamamtr. nmzdeki yzylda fosil enerji kaynaklarnn ne kadar dayanabilecei tartlrken, bu kez dnyamz son derece yaamsal bir evre krizi ile kar karya kalmtr. Sera etkisi ve ozon tabakasnn delinmesi sonucunda dnyann snmas ve bunun neden olabilecei sorunlar gndeme gelmitir. Trkiye'de enerji ihtiyac; takmr ve linyit (%22,50), petrol ve doalgaz (%45,39), su kaynaklar (%30,77) ile karlanmaktadr. Son yllarda takmr ithal edildii gibi, doalgaz ithaline de 1987 ylndan itibaren balanmtr. Halen Trkiye'de tketilen toplam enerjinin %60' ithal edilmektedir. izelge 1.1de Trkiyede 20032004 yllar kaynaklara gre enerji retim

miktarlar grlmektedir. leriki yllara ait kestirimler incelendiinde, bugn iin bilinen kaynaklara ilave kaynaklar bulunmad takdirde, enerji sorununun devam edecei aikardr. izelge 1.1. Trkiyede kaynaklara gre elektrik retimi (DE verilerinden yararlanlmtr)
RETM TP Termik Rzgar Hidrolik Toplam 2003 YILI TOPLAMI Miktar (GWh) 104.898,3 61,4 35.326,9 140.286,6 Oran (%) 74,77 0,04 25,18 100,00 2004 YILI TOPLAMI Miktar (GWh) 103.518,6 54,9 46.034,8 149.608,3 Oran (%) 69,19 0,04 30,77 100,00

ENERJ KAYNAI Takmr Linyit Fuel Oil Motorin Doalgaz Jeotermal LPG Nafta Rzgar Su Dier Toplam

2003 YILI TOPLAMI Miktar (GWh) 8.718,8 23.624,4 8.661,5 0,2 62.300,9 88,5 368,9 1.059,3 61,4 35.326,9 75,8 140.286,6 Oran (%) 6,21 16,84 6,17 0,00 44,41 0,06 0,26 0,76 0,04 25,18 0,05 100,00

2004 YILI TOPLAMI Miktar (GWh) 11.286,5 22.378,8 9.168,2 17,5 58.728,6 93,2 387,3 1.396,3 54,9 46.034,8 62,2 149.608,3 Oran (%) 7,54 14,96 6,13 0,01 39,25 0,06 0,26 0,93 0,04 30,77 0,04 100,00

Trkiye'de 2004 Yl Kaynaklara Gre Enerji retimi

0% 8% 31% 15% Takmr Linyit Fuel oil Motorin Doalgaz 6% 0% 1% 0% 0% 39% 0% Jeotermal LPG Nafta Rzgar Su Dier

ekil 1.1 Trkiyede kaynaklara gre enerji retimi

Fosil yaktlarn tketiminden kaynaklanan karbondioksit, azot oksit ve metan gibi gazlar dnyamza gelen gne nlarnn atmosfere yansmasna engel olarak sera etkisine neden olmaktadr. Bu arada kloroflorokarbon gazlarnn, ozon tabakasnn delinmesine yol at ve ultraviole nlarn ozon tabakasndan szlmeden dnyaya ulaarak dnyann snmasna neden olduu bilinmektedir. Dier yandan fosil yakt tketen termik santrallerden kan SO2 ve NO2 gazlar, asit yamurlarna sebep olup, glleri ve nehirleri kirletmekte, ormanlara zarar vermektedir. Doal bir CO2 emicisi olan ormanlarn azalmas atmosferde karbondioksit gaznn daha fazla artmasna neden olmaktadr. Ksaca, fosil yaktlarn byk miktarlarda gelii gzel tketimi dnyamzda yaamn srdrlebilirliini tehdit eder seviyelerde bir evre sorununa yol amtr. Bu artlarda; fosil yaktlarn tketimini azaltmak, hidrolik, gne, rzgar, jeotermal ve dalga enerjisi gibi temiz, yerli ve yenilenebilir kaynaklara ynelecek enerji politikalar oluturulmaldr. 1.2. almann Amac Bu tez almasnda asl hedeflenen; enerji ihtiyacnn nemine dikkat ekmek, yaplan yanl uygulamalar bir lde engellemek ve konuya bir aklk getirmektir. Bu balamda, enerji konusunun ok geni kapsaml olmasndan dolay, tezin adndan da anlalaca zere; zelde rzgar enerjisi konusuna inilerek bir snrlama getirilmeye allmtr. Son yllarda salad avantajlar nedeniyle, elektrik enerjisinin rzgar enerjisi yardmyla elde edildii uygulamalar artmaktadr. Bu durum doal olarak, elektrik enerjisi retimi konusuna yeni bir boyut kazandrmtr. Ancak, yaplan gzlemler ve aratrmalar sonucunda kurulu aamasnda dnlmesi gereken konum, trbin v.s. seimi gibi faktrlerin genellikle stn kr hesaplanarak bilinsizce uyguland grlmtr. Bu balamda, byle bir konunun aratrlmasnn, ileriki almalar ve yaplan uygulamalar iin yol gsterici ve faydal olaca beklenmektedir. zetle bu tezde amalanan; mhendislerin rzgar enerjisi konusunda kullanabilecei, somut rneklerle desteklenmi bir alma ortaya koymaktr. Buradaki somut rnek, Sivas iin rzgar enerjisinin analizini yaparak retilebilecek elektriin birim maliyetini karmaktr. 1.3. almann Yntemi Genel anlamda "rzgar enerjisi" konusunun incelendii ve zelde ise Sivasta rzgardan elektrik retmenin ele alnd bu tez almasnda izlenilen yntem; rzgar enerjisi ve rzgar enerjisinin Trkiyede ve Dnyadaki durumu ile ilgili teorik ve istatistiki bilgiler verip bu bilgileri kullanarak Sivasta kurulabilecek bir rzgar santralinin elektrik retim potansiyelinin ve maliyetinin belirlenmesi iin gerekli hesaplamalar yapmaktr. Bu dorultuda, ncelikle, konu ile ilgili bir ok; kitap, dergi, makale, yksek lisans tezi ve internet zerinde geni kapsaml bir literatr aratrmas yaplmtr. Bu tez almasnda rnek olarak seilen Sivasn Merakm Tepesine ait 2005 yl rzgar hz verileri, Devlet Meteoroloji leri Genel Mdrlnden temin edilmitir.

2. RZGAR ENERJS VE UYGULAMALARI 2.1. Rzgar Enerjisi ve Tarihsel Geliimi Rzgar enerjisinin ana kayna gnetir. Gne dnyann bir tarafndaki havay, topra ve suyu strken dnyann dier taraf sour. Gnlk souma ve snma deiimleri gn boyunca dnyann evresinde devam eder. Ekvator blgesi kutuplara gre daha fazla gne enerjisi depo eder. Ekvatorda snan hava ykselerek kutuplara doru gider, souyan hava ise arlaarak geri dner. Hava 300 kuzey enleminde ylma eilimindedir. Bunun sonucu olarak bu blgede basn yksek ve iklim lmandr. Baz hava ktleleri bu yksek basn blgesinin dnda gney douya doru eser ve dnyann dnmesinin oluturduu etki ile batya sapar, bu rzgarlar Alize Rzgarlar olarak adlandrlr (www.meteor.gov.tr). nsanolu yenilenebilir enerji kaynaklarndan biri olan rzgar enerjisini yzyllardr kullanmaktadr. Hollandadan Amerikaya birok farkl corafyada rzgar enerjisi yel deirmenleri vastasyla un retilmekte ve su kuyularnda su ekmekte kullanlmtr. Gnmzde ise modern rzgar trbinleri ile rzgar enerjisi elektrik enerjisine dntrlerek insanolunun kullanmna sunulmaktadr. Rzgar enerjisinin baz zelliklerini u ekilde sralayabiliriz: Rzgar enerjisinden elde edilen g Betz teoremine gre rzgar hznn kb ile orantl olarak deiim gsterir. Rzgar enerjisi younluu blgesellik arz eder. Rzgar enerjisinden faydalanmak iin baka bir enerji trne dntrlmesi gerekir. Enerjinin hammaddesi rzgardr ve rzgar atmosferde bol ve serbest olarak bulunur. Gne ve Dnya var olduu srece rzgar enerjisinden yenilenebilir enerji kayna olarak faydalanmak mmkndr. nsanolunun, rzgarn gcn kefedip onun gcnden yararlanmaya balamas ok eski dnemlere dayanr. Rzgar gcnden ilk yararlanma ekli olarak yelkenli gemilerin hareket ettirilmesi ve yel deirmenlerinin altrlmas gsterilebilir. lk kez M.. 2800 yllarnda Msrllarn krek mahkumlarnn gcne ek olarak rzgar enerjisini kullandklar bilinmektedir. Msrllar metrelerce uzunluktaki yelkenleri iirip tonlarca arlktaki gemileri yzdrmek iin rzgarn gcnden yaralanmlardr. Buharl gemilerin icadna kadar yelkenliler, ktalararas ulam ve ticarette byk rol oynamtr. Ktalar aras ulamn gelimesinde en nemli katky Fenikeliler yapmtr. Hatta bu yzden ngilizler, Bat rzgarlarna Ticaret rzgarlar (Trade winds) adn vermilerdir. Yel deirmenlerinin M. 2000 yllarnda eski Msr, in ve Japonyada icat edildikleri ve tahl tme ileminde baaryla kullanldklar kabul edilir. Yel deirmenlerinin merkezi olarak Hollanda kabul edilmektedir. Yel deirmenlerinin icad Batya, Hal Seferleri (10961270) srasnda Trkler yoluyla gemitir. Zamanla Fransa, Almanya ve ngilterede ina edilmeye balanan deirmenler; 18. yzyl sonlarna doru Avrupada giderek yaygnlamtr. Rzgar enerjisi tr olarak, endstriyel devrimde yararl bir enerji kayna olarak benimsenmemitir. Ancak, 19731974 yllarnda ortaya kan petrol krizi, uzak blgelerin beslenmesi amacyla elektrik retimi ve suyun pompalanmas iin bu teknolojiye gsterilen ilgiyi yeniden canlandrmtr. 1987de Kaliforniyada uygulamaya konulan bir vergi indirimi sistemi,

rzgar endstrisine ynelik bir atlmn ncs olmutur. Halen dnyada, otuz kadar ciddi rzgar trbini yapmcs mevcuttur. Bunlarn ou Avrupa Birliine ye lkelerde bulunmaktadr. Yel deirmenlerinin en modern ekli olarak kabul edilen ve onun prensiplerine gre alan ilk rzgar trbini 1890da Danimarkada retilmitir. Rzgar enerjisinden en youn yararlanan lke olan ABDde ilk kez rzgar enerjisinden yararlanma almalarn 1944 ylnda gerekletirmitir. Elektrik enerjisi reten ilk rzgar santrali ise, ABDde Vermont eyaletinin Montpelier kenti yaknlarnda 1940 ylnda General Elektrik firmas tarafndan ina edilmitir. ABDde de balayan bu rzgar enerjisinden yaralanma durumunu zamanla Danimarka, Hollanda, sve ve Almanya izlemitir. Rusya federasyonunda ilk deneme rzgar trbinleri istasyonu 1952de Yalta da kurulmutur. Kule ykseklii 50 m olan rzgar trbinlerinin kurulu gc 1000 KW civarndadr. ngilterede lkenin sahip olduu rzgar enerjisi potansiyeli ett edilmi ve kurulu gc 2000 KW3000 KW arasnda olabilecek ok sayda santral kurulabilecei ortaya konmutur. Bu lkelerden baka Arjantin, Msr, spanya, Hollanda, Danimarka, sve ve Avustralyada bu konuda almalar yaplmaktadr (www.gyte.edu.tr). 2.2. Rzgar Enerjisinin stnlkleri Rzgar enerjisi herhangi bir radyoaktif nm tahribat yapmaz. Enerjinin hammadde bedeli cretsiz olup, herhangi bir atk meydana getirmemektedir. Atmosfere ve yaknndaki gl ve nehirlere herhangi bir s emisyonu bulunmamaktadr. Geleneksel metotlarla enerji retirken oluan su kayplar ve CO2, CO gazlar zararlar rzgar enerji santrallerinde olmamaktadr. Rzgar trbinleri gvenlik asndan baarl bir gemie sahiptirler. Kullanm sonrasnda tasfiye edilmeleri dierlerine gre ok daha kolaydr. Rzgar bir lokal enerji kaynadr ve dnya enerji pazarnda byk lde bamsz olma zelliine sahiptir. Rzgar teknolojisinin tesisi dierlerine gre daha basittir. Rzgar trbinleri modler olup, herhangi bir byklkte imal edilebilmekte ve tek olarak ya da gruplar halinde kullanlabilmektedir. Rzgar trbininin iletmeye alnmas inaata balamasndan ticari retime geiine kadar ay gibi ksa srede gerekleebilmektedir (Onat,2001). 2.3. Rzgar Enerjisinin Dier Enerji Trleri le Karlatrlmas Enerji retimi iin seilecek ynteme karar verilmesinde en etkili olan drt nemli faktr unlardr: Kaynan elde edilebilirlilii, evreye etkisi, yatrm ve retim maliyetleri, kaynan mr. Rzgar enerjisini evresel etkiler konusunda dier enerji retim metotlar ile kyaslayacak olursak; izelge 2.1de grld gibi rzgar enerjisinin tek evresel etkisi grlt olmakla birlikte, rzgar enerjisinden faydalanmak asndan tercih edilen arazilerin genel olarak yerleim yerlerinden ve ormanlar gibi doal yaamn olduu yerlerden uzakta olmas bu sorunu hafifletmektedir. Dier kriter asndan kyaslanma ise izelge 2.2.de sunulmaktadr.

izelge 2.1. Enerji retim sistemlerinin evresel etkileri asndan kyaslamas klim Deiiklii Petrol Kmr Doal Gaz Nkleer Hidrolik Rzgar Gne Jeotermal
Var Var Var _ Var

Asit Yamuru
Var Var Var

Su Kirlilii
Var Var Var Var

Toprak Kirlilii
Var Var _ Var

Grlt
Var Var Var

Radyasyon
_ Var _ Var

_ _ _ _
_

_ _
(ok az)

_ _
_ Var

_ _
_ Var

_ _ _ _

_ _
_

_ _

izelge 2.2de Enerji retim metotlarnn kaynak elde edilebilirlilii, maliyet ve mr asndan kyaslamas ise u ekildedir: Rzgar enerjisi, maliyeti asndan hidrolik ve doal gaza kar dezavantajl durumda olsa da, pek ok lkede devlet teviki uygulamas ile desteklenmektedir. Bunun yannda, lkemizde doal gaz bilindii gibi yurt dndan ithal edilmekte olup, lkenin enerji ihtiyac konusunda bu da bamll eitli sakncalar dourmaktadr. Ayrca, uzun vadeli dnldnde rzgar enerjisi alannda yaplacak yatrmlar ve aratrmalar, enerji kayna zerinde bir mr snr olmadndan her zaman iin geerliliklerini koruyacaklardr (alar,2002). izelge 2.2. Enerji retim metotlarnn maliyet mr ilikisi Enerji Tr Petrol Kmr Doal Gaz Nkleer Hidrolik Rzgar Gne Jeotermal Da Baml / Yerel Da baml Yerel/Da baml Da baml Da baml Yerel Yerel Yerel Yerel _ _ _ _ _ Kalan mr (yl) 4045 200250 6065 Yatrm Maliyeti ($/KWh) 1.5002.000 1.4001.600 600700 3.0004.000 7501.200 1.0001.200 Yksek 1.5002.000 retim Maliyeti ($c/KWh) 6,0 2,53,0 3,0 7,5 0,52,0 3,57,0 10,020,0 3,04,0

2.4. Rzgar Potansiyelinin Belirlenmesi 2.4.1. Rzgar verilerinin istatistiksel analizi Bir blgenin rzgar enerjisi potansiyelinin belirlenmesinde, ham verilerin ilenmesi yoluyla elde edilmi olan istatistiksel veriler kullanlr. Bu amala kullanlan istatistiksel metotlar arasnda en yaygn kullanlan iki tanesi Rayleigh ve Weibull dalmlardr. Rayleigh dalm, frekans dalm hesab iin sadece ortalama hza ihtiya duyan bir dalm olduu iin kullanm daha kolaydr fakat Weibull dalmnn sahip olduu hassasiyet derecesine sahip deildir. rnek olarak ekil 2.1de belli bir blgede yaplan rzgar lm sonular kullanlarak Weibull ve Rayleigh dalmlar ile elde edilmi sonularn hata kyaslamas yaplmtr.

Hata =

1 12 PW , R P 12 i =1 P

ekil 2.1 Weibull ve Rayleigh modellerindeki hata yzdeleri Bu rnekte yllk ortalama enerji hesabnda, Weibull dalm kullanldnda %4,9 hata yaplmakta iken Rayleigh dalm ile yaplan hesabn ierdii hata % 36,5tir. Bu rnekte de daha dk hata yzdesine sahip olduu grlen Weibull dalm rzgar enerjisi konusundaki almalarda tercih edilen metottur. Verilen ilenmesi yoluyla elde edilen Weibull parametreleri kullanlarak herhangi bir rzgar hznn frekans konusunda hassas bir tahminde bulunmak mmkn olabilmektedir. Weibull olaslk younluu fonksiyonu u ekilde tanmlanabilir. Weibull olaslk younluu fonksiyonu, rzgarn herhangi bir hzda esme skln gsteren fonksiyondur ve buna rzgar hz frekans ad da verilir. Olaslk younluu fonksiyonunun elde edilmesi, ekil katsays (k) ile byklk katsays (c) nin bilinmesini gerektirir ve bu iki katsay, ortalama hz ile standart sapmann fonksiyonudur. Weibull ekil katsays (k), oluacak olaslk younluu erisinin biimi konusunda da fikir vermektedir. Bu katsaynn bymesi ile eri daha sivrilmekte ve hz deiimi aral daralmakta iken, deerin dmesi erinin daha fazla hz deerinin ierecek ekilde yaylmas sonucunu vermektedir. ekil katsaysnn olaslk dalm zerindeki etkisi ekil 2.2de grlmektedir (elik,2004; Carta and Ramirez,2006 ).

ekil 2.2 Weibull ekil katsaysnn hz dalmna etkisi 2.5. Rzgar Gl Kuvvetli rzgarlar, ekseriya zel bir ynden gelir bu durum gzlemler sonucu fakedilebilir. Rzgar ynlerinin deien frekanslarn ve rzgar hzlarnn dalmn gstermek iin, rzgar hz ve ynnn meteorolojik gzlemleri esas alnarak, rzgar gl eklinde bir izim yaplmaktadr. Bir rzgar gl 8 veya 16 yne gre olabilir, ya da Avrupa Rzgar Atlasnda esas alnd gibi 12 yne, 30 ar derecelik yn aralklarna gre de olabilir. ekil 2.4teki rzgar gl 12 yne gredir, en dtaki izim 12 ynn her birinin birbirine gre nisbi durumunu gstermektedir, yani, herhangi bir ynden esen rzgarn zamann yzdelik esme orann gstermektedir. Dtan ie ikinci izim, ayn ekilde her bir yne ait ortalama rzgar hz deerini gsterir. Sonu %100e gre normalize edilmitir. Bu durum bize, bulunduumuz yerde ortalama rzgar hzna her bir ynn ne kadar katkda bulunduunu syler. En iteki krmz izim de benzer bilgiyi, rzgar hzlarnn kb olarak verir. Sonu %100e gre normalize edilmitir. Bu durum bize, bulunduumuz yerde ortalama rzgar enerjisine her bir ynn ne kadar katkda bulunduunu syler. Rzgardaki Enerjinin, rzgar hzlarnn kb ile deitiini gz nnde tutarsak,. buradaki krmz izgi ile gsterilenler gerekte en ilgin olanlardr. Onlar, bize rzgar trbinlerini altrmak iin en fazla gcn nereden olduunu gsterir (www.windpower.org). ekil 2.4te grlen rnek rzgar glndeki hakim rzgar yn Gneybat (SW) yndr. Bir rzgar gl farkl ynlerdeki nisbi rzgar hzlar hakknda bilgi verir, yani verinin seti hakknda, (frekans, ortalama rzgar hz ve ortalama rzgar hz kpleri ) diyagramdaki en d dairenin yarap ile en uzun kenar tam olarak eleecek ekilde ayarlanr.

Kuzey (North) Gney (South) Dou (East) Bat (West) Kuzeydou (Northeast) Kuzeybat (Northwest) Gneydou (Southeast) Gneybat (Southwest)

N S E W NE NW SE SW

ekil 2.3 Rzgar gl iin kullanlan yn isimleri ve alar

ekil 2.4 rnek bir rzgar gl 2.5.1. Rzgar glleri deiir Rzgar glleri bir yerleimden dierine gre deiir. Rzgar glleri gerekte bir parmak izi gibidirler. Bir rnek olarak ekil 2.4teki rzgar glne bakalm. Hakim yn Gneybat olmasna ramen, fark edilecei gibi tm rzgar enerjisi Bat ve Gneybatdan gelmektedir. Bylece biz o yerde, dier ynlerle ilgilenme ihtiyac duymayz. Komu alanlarn rzgar glleri ska birbirine benzer, bylece pratikte evredeki gzlemlerden rzgar gllerini interpole etmek emniyetli olabilir. Kompleks bir blgeye sahipseniz, yani: dalar ve vadiler farkl ynlerde veya kylar farkl ynlere bakyorlarsa, bu tr kolay kabuller yapmak, genellikle uygun deildir.

10

Tekrarlarsak, rzgar gl sadece nisbi rzgar ynleri hakknda bilgi verir, o yerdeki ortalama rzgar hznn gerek seviyesi hakknda bilgi vermez (www.windpower.org). 2.5.2. Rzgar gl kullanm Rzgar glnn varl bir rzgar trbin yeri iin olduka faydaldr. Eer rzgar enerjisinin byk bir ksm tek bir ynden geliyorsa ve o araziye rzgar trbinleri kurmak isteniyorsa o zaman o ynde mmkn olduunca az engellerin olmas ve yzeyin mmkn olduunca az przl olmas istenir. rnek rzgar glnde enerjinin ou Gneybatdan gelmektedir. Bu sebeple biz Douda bulunan veya rzgar trbininin Gneydousundaki engellerle ok fazla ilgilenmeye gerek duymayz, nk o ynlerden enerji gelmemektedir. Buna ramen, rzgar yaplarnn ve enerji ieriklerinin yldan yla deiebildii not edilmelidir. nanlr ortalamalara sahip olmak iin gzlem sresinin biraz uzun olmas en iyisidir. Byk rzgar enerji parklarn planlayanlar ekseriya bir yllk lokal lmlere gvenirler, bu lmleri ayarlamak ve gvenilir uzun sreli bir ortalama elde etmek iin en yakn meteoroloji istasyonu hava gzlemlerini kullanrlar (www.windpower.org). 2.6. Rzgar Enerjisinin Dnyadaki Durumu 2.6.1. Dnyada rzgar potansiyeli Grubb ve Meyer tarafndan yaplan ve IEA World Energy tarafndan yaynlanm almada, 5,1 m/s zerinde Rzgar kapasitesine sahip blgelerin, uygulamaya dnk ve toplumsal kstlar nedeni ile %4n kullanlaca esasna dayal almada, Dnya Potansiyeli 53.000 TWh/yl olarak hesaplanmtr. Bu deerin Dnyadaki dalm, ekil 2.5de verilmektedir. Bu almalarda, dikkate alnmayan 45 m/s rzgar hzna sahip blgeler de ayrca ciddi bir potansiyeldir. (Sadece Almanya'da bu deerin 90 TWh / yl olduu tespit edilmitir) Ayrca, bu hesaplamalar sadece karasal blgeler iin yaplmtr, dikkate alnmayan denizsel (offshore) blgelerin de ihmal edilemeyecek ciddi bir potansiyeli mevcuttur. (Matthies ve Garrad 'm AB iin yapt almada, bu deerin sadece Avrupa iin 2.500 TWh / yl olaca hesap edilmitir). ekil 2.5te belirtilen, Teknik Potansiyelin (53.000 TWh / yl) 2020 yl iin tahmin edilen Dnya tketiminin 25.900 TWh / yl civarnda olaca dnlnce, ne denli ciddi olduu grlmektedir. Normal ebekeler zerinde yaplan almalarda ve ok saydaki deerlendirmelerde, rzgar enerjisi kapasitesinin, ebekeye % 20 dzeyine kadar giriinde, hibir teknik sorun yaratmad tespit edilmitir (Dengeleme sorununu Norve ve svele ara balantlar ile hallederek, Danimarka Enerji Planlamasnda 2030 ylnda, elektrik tketiminin % 50sini srekli olarak rzgar enerjisinden salamay planlamtr). Bu % 20 oran temel alnarak, IAE World Energynin 2020 Dnya Talep Projeksiyonuna dayandrld ve Ekonomik Rzgar Potansiyeli denilebilecek deerler, izelge 2.3 ve ekil 2.5te gsterilmitir (Akaln,2005; zerdem,2006).

11

16.000 14.000 12.000 [TWh/yl] 10.000 8.000 6.000 4.000 2.000 0

14.000 10.600 10.600

5.400

4.800

4.600

300 Kuzey Amerika Dou Avrupa ve Rusya Afrika Gney Amerika Bat Avrupa Asya Okyanusya (Rusya hari)

ekil 2.5 Dnyann teknik rzgar potansiyel dalm (Dnya toplam 53.000 TWh/yl)

izelge 2.3. Dnya 2020 talep projeksiyonu ve ekonomik rzgar potansiyeli Blgeler OECD Avrupa OECD Kuzey Amerika Latin Amerika OECD Pasifik Dou Asya Gney Asya in Orta Dou Afrika Dier lkeler Dnya Toplam Elek.Enerj. Talep Proj. TWh/yl 4.515 5.729 2.041 1.745 2.081 1.695 3.691 907 864 2.615 25.883 Ekonomik Rzgar Potansiyeli TWh/yl 903 1.146 408 349 416 339 738 181 173 523 5.176

12

1.400 1.200 1.000 [TWh/yl] 800 600 408 400 200 0

Av ru pa Do u i n Am er ika Af r ik a As ya As ya er ika fik er l ke Pa si le r

1.146

903 738 523 349 416 339 181 173

Am

Do u

G n ey

O EC D

Ku ze y

O EC D

La tin

O rta

ekil 2.6- Dnyann ekonomik rzgar potansiyel dalm (2020 yl tketiminin %20'si baznda, Dnya toplam 5.180 TWh/yl) 2.6.2. Dnyada rzgar kayna kullanm hedefleri Dnya elektrik enerjisi talebi, WEC ve IEA tarafndan srekli deerlendirilmektedir. WF 10 ve WE Outlook, bunlardan en nemlileridir. WF10 bilahare (1998) WF12 olarak yeniden revize olarak ortaya konmutur. 2000 ylnda gncelletirilen, dnya elektrik enerjisi talep projeksiyonu ve rzgar kaynakl retim hedefleri, izelge 2.4teki gibi yaynlanmtr. Burada %12 hedefine balanan, 2020 ylndaki hedeflenen 3.093,4 TWhyl Rzgar kaynakl elektrik enerjisinin, kresel snma nedeniyle elektrik talebinde beklenen artn olmamas halinde, daha da yksek oranlara kabilecei sylenebilir (Bu deer, 2001 tketiminin % 20si civarndadr).

O EC D

Di

13

izelge 2.4. Dnyada planlanan rzgar enerjisi gelimesi Yeni Kapasite Yllar ilavesi [MW] 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2030 2040 6.800 8.500 10.625 13.281 16.602 20.752 25.940 31.128 37.354 44.824 53.789 64.547 74.229 85.363 98.168 107.985 118.783 130.661 143.727 150.000 150.000 150.000 Kmlatif Kapasite [MW] 24.900 33.400 44.025 57.306 73.908 94.660 120.600 151.728 189.082 233.906 287.695 352.242 426.471 511.834 610.002 717.987 836.770 967.431 1.111.158 1.261.158 2.551.277 3.044.025 125,5 161,9 207,3 264,1 332,3 414,1 512,3 705,7 864,0 1.046,0 1.255,4 1.496,2 1.761,1 2.052,4 2.372,9 2.725,4 3.093,4 6.306,8 7.999,7 Rzgardan retim [ TWh / yl ] Dnya Elektrik Talep Prj. [ TWh / yl ] 15.578 16.014 16.463 16.924 17.397 17.885 18.385 18.900 19.429 19.973 20.493 21.025 21.572 22.133 22.708 23.299 23.905 24.526 25.164 25.883 31.318 36.346 Rzgar Oran [%] 0,35% 0,46% 0,59% 0,74% 0,93% 1,16% 1,44% 1,76% 2,13% 2,56% 3,44% 4,11% 4,85% 5,67% 6,59% 7,56% 8,59% 9,68% 10,83% 11,95% 20,14% 22,01%

14

3.500.000 3.000.000 2.500.000 [M W] 2.000.000 1.500.000 1.000.000 500.000 0 2005 2010 2015 Yllar 2020 2030 73.900 233.900 610.000 1.262.200 2.551.300

3.044.000

2040

ekil 2.7 Dnya rzgar enerjisi kurulu g hedefi 2001 ylnda 24.700 MW olan Rzgar Kurulu Gcnn 2007 ylnda 120.600 MWa yllk % 25lik bir artla ykselecei, daha sonra bu art orannn derek, Kurulu Gcn 2020 ylnda 1.261.158 MWa kaca, bu tarihten sonra sfr art hz ile (ylda sabit 150.000 MW Kurulu G ilavesi ile) 2030 ylnda 2.551 GW, 2040 ylnda ise 3.044 GW Kurulu Gce ulalaca hedeflenmitir. Bu tarihte, Rzgar Enerjisi kullanmnda doyum noktasna gelinecei varsaylmaktadr. Ayrca, 20 yl olarak tahmin edilen trbin mrlerinin sonunda % 5inin yeni teknolojiye dayal trbinler ile deitirilecei dnlmektedir. leride tesis bedellerinin % 50sine kadar debilecei varsaylan rzgar enerjisi tesislerinin, birim elektrik enerjisi maliyetinin de 3,61 c/KWh seviyelerine inebilecei dnlmektedir. Dnyada Rzgar Enerjisi konusunda asl byme orannn, Kuzey Avrupa, ABD ve Japonyada denizsel kapasitelerde olaca tahmin edilmektedir. Bu potansiyelin, zellikle ABD ve Japonyada olumakta olan elektrik enerjisi talebinin, iki katna yakn (%180) potansiyel ierdii hesap edilmektedir. Rzgar santrallerinde, kapasite kullanmnn bugnk ortalama deeri % 25ten 2010da %28e, 2035te ise %30a kabilecei hedefi alnmtr. Esasen bunu %50 seviyelerine ykseltmenin mmkn olabilecei kuvvetle tahmin edilmektedir. Trkiyede ise rzgar tesislerinin kapasite kullanm oran, bugn %28 ile %40 arasnda deimekte olup, Dnya ortalamasnn ok stndedir. 2020 yl itibari ile dnyada planlanan, rzgar kaynana dayal elektrik retimi ile ilgili kurulu g ve yllk retim ile, dnyann 2020 ylndaki elektrik enerjisi talep tahmininin dalm, izelge 2.5 ve ekil 2.8de verilmektedir (Akaln,2005).

15

izelge 2.5. Dnya rzgar kurulu gcnn dalm (2020 projeksiyonu IEA World Energy) Blgeler OECD Avrupa [OECD] Amerika [OECD] Kanada Latin Amerika OECD Pasifik Dou Asya Gney Asya in Orta Dou Afrika Dier lkeler Dnya Toplam Kurulu G Dalm [MW] 230.000 250.000 60.000 100.000 90.000 80.000 60.000 190.000 25.000 25.000 150.000 1.260.000 Kurulu G Dalm Oran [%] 18,3 % 19,8 % 4,8 % 7,9 % 7,1 % 6,3 % 4,8 % 15,1 % 2,0 % 2,0 % 11,9 % 100,0% 2020 Toplam Elektrik Talep Tahmini Dalm [ TWH / yl ] 4.514 5.729 1.745 2.041 2.081 1.695 3.691 907 2.615 864 25.882

300 250 200 [GW] 150 100 60 50 0 90 100 80 60 25 25 230 250 190 150

Av ru pa

Do u

i n

an ad a

Am er ika

Af r ik a

As ya

fik

er ik

as ya

D] P

G n ey

Do u

O EC D

D] A

D] K

La tin

O rta

ekil 2.8 Dnyann rzgar kurulu g hedefleri baznda, Dnya toplam 1.260 GW)

[O EC

[O EC

[O EC

dalm (2020 yl Tketiminin % 20 'si

2.6.3. Avrupa birlii lkelerinde rzgar enerjisi Teknolojik gelimelerinde etkisiyle, yenilenebilir enerji kaynaklar arasnda konvansiyonel kaynaklarla en rekabet edebilir kaynak durumuna gelen rzgar enerjisi; zellikle Danimarka, Almanya ve son yllarda spanya'da uygulanan tevik politikalar ile hzl bir geliim gstermitir. 1990 ylnda AB15te sadece 474 MW olan rzgar kurulu gc, 2003 ylna kadar

Di

er l ke

as i

le r

16

olan 13 yllk dnemde tam 60 kat artarak 2003 ylnda 28.676 MW'a ulamtr. Dnyadaki kurulu rzgar gcnn yaklak %74ne karlk gelen bu kurulu g ile Avrupa, rzgar enerjisi konusunda dnyadaki lider konumunu srdrmektedir. AB lkelerinde rzgar kurulu gcnn 1990dan gnmze kadar olan geliimi ve rzgardan retilen yllk elektrik enerjisi miktar ekil 2.910da verilmektedir. Buna gre AB lkelerinde son 10 ylda yaklak 27.400 MW, son 5 ylda ise 22.400 MW rzgar santral tesis edilmitir. Bylece son 10 yllk dnemde yllk ortalama %37 artan rzgar kurulu gc 23 katna km, son 5 yllk dnemde ise kaydedilen yllk ortalama %36lk art kurulu gc 5 ylda 4,6 katna kmtr. Kurulu g ve retim ekillerinde grld zere rzgar santrallerinin elektrik enerjisi retimi kurulu g geliimine paralel olarak hzl bir art gstermitir. 1990 ylnda l TWhin altnda olan elektrik retimi 2003 ylnda 43,3 TWhe kadar ykselmitir. Son 5 yllk dnemde retimdeki art 3,8 kata karlk gelmektedir. Elektrik retimindeki artn kurulu g geliiminin bir miktar altnda kalmas, sektrn geliimi ve salanan teviklerle daha nce ekonomik olmayan retimi nispeten az sahalarn son yllarda gelitirilmesi ve meteorolojik koullarla aklanabilir.

35.000 30.000 25.000 [MW] 20.000 15.000 10.000 5.000 474 0 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 Yllar 653 2.471 3.409 1.243 1.675 4.608 8.909 6.205 12.813 17.136 23.299 28.676

905

ekil 2.9 AB-15de rzgar kurulu g geliimi (1990-2001 yllar iin IEA istatistikleri, 2002-2003 yllar iin EurObservER istatistikleri kullanlmtr)

17

ekil 2.10 AB-15 lkelere gre rzgar kurulu gc (19902001 yllar iin IEA istatistikleri, 2002-2003 yllar iin EurObservER istatistikleri kullanlmtr) 2003 ylnda ABdeki rzgar gc kapasitesi 2002 yl sonuna gre %23,1 artarak 23.299 MWtan 28.676 MWa kmtr. 2003 ylnda AB lkelerinde kurulan 5.443 MW rzgar kapasitesi yl iinde dnyada kurulan toplam rzgar kapasitesinin %68,5ine karlk gelmektedir. 2003 ylnda tesis edilen yeni rzgar kapasitesinin 2002 ylndakinin altnda kalmasna ramen, Almanya bu yl da Avrupa piyasasnn lideri olma konumunu srdrmeye devam etmitir. Almanya Rzgar Enerji Kurumu (German Wind Energy Institute-DEWI)ye gre 2003 ylnda 2.645 MW (2002 ylnda 3.240 MW) rzgar santral kurularak, Almanya'nn toplam kapasitesi 14.609 MWa (39 MW devre d) ulamtr. Almanyada rzgar kurulu gc geliim hzndaki bu d, daha zor finansman koullar ve yenilenebilir enerji satn alma fiyatn belirleyen EEG kanunun (EEG law) deitirilmesi konusundaki belirsizlikle ilikilendirilmektedir. spanya; 2003 ylnda kurulan 1.369 MW ile toplam rzgar gcn 6.411 MWa kararak rzgar gc konusunda lider lkelerden biri olduunu bir kez daha gstermitir. Bu, spanya'da kaydedilen en yksek yllk kapasite geliimine karlk gelmektedir. spanya'daki rzgar santrallerinin kurulu gcnn okluu ve son yllarda ksa srede hzla tesis edilmi olmasnn nedenleri arasnda spanya'nn dnyadaki sayl rzgar trbini reticileri (Almanya, Danimarka gibi) arasnda olmas da bulunmaktadr. Ancak, spanya'da rzgar santrallerinin hzla artan sisteme balant taleplerinin, mevcut ebekeye balant artlar ynetmeliindeki kstlar nedeniyle snrlandrlabilecei veya ertelenebilecei bildirilmektedir.

18

Danimarka (off-shore) ak deniz rzgar santralleri geliimi ve 10 yandan eski rzgar trbinlerinin yenilenmesini tevik eden ulusal program erevesinde rzgar gcnn geliimi konusunda 2002 ylnda tekrar yakalad ivmeyi 2003 ylnda da srdrmtr. Danimarkada 2003 ylnda kurulan 243 MW yeni kapasite devre d braklan eski trbinlere ramen rzgar kurulu gcn 3.110 MWa karmtr. Ayrca Danimarka yl iinde devreye giren ak deniz rzgar santral ile bu konudaki lider konumunu srdrmtr. Ancak Danimarka Sanayi ve Ekonomi Bakanl tarafndan 2008 ylna kadar ak deniz rzgar santrallerinin 450 MW arttrlmas projesinin iptal edilmesi nerilmitir. 2002 yl sonunda toplam rzgar kurulu gc asndan AB lkeleri arasnda beinci srada yer alan Hollanda, 2003 ylnda tesis edilen 232 MW ilave kapasite ile 910 MW toplam kurulu gce ulaarak, 904 MWa ulaan talyann nnde drdnc sraya ykselmitir. ngilterede 2003 ylnda tesis edilen rzgar gc 103 MW dzeyinde kalm olmakla birlikte, tesis aamasndaki ya da tesis iin gerekli izinleri alm projelerin toplam kurulu gc 2.257 MWa (1.109 MW ak deniz) ulamtr. 2003 yl sonu itibariyle ngilterede 648 MW kurulu gte rzgar santral iletmede olup, AB Yenilenebilir Enerji Kaynaklar Direktifinde ngrlen hedeflerin ngiltere iin teknik ve ekonomik olarak fizibl bulunmad, elektrik arz gvenlii ve kalite kriterleri salanarak bu hedeflerin tutturulmasnn mmkn olmad bildirilmektedir. Avusturyada l Ocak 2003 tarihinde yrrle giren ve nemli tarife garantileri salayan yeil elektrik yasas ile 2003 ylnda 276 MW rzgar gc kurularak toplam rzgar kurulu gc 415 MWa kmtr. Fransa'da rzgar enerjisini gelitirme konusunda politik irade mevcut olsa da (ortalama 7 c/KWh fiyattan 15 yl alm) teknik, idari ve hatta psikolojik engeller hala mevcuttur. Fransada rzgar trbinlerinin evreye yapt grsel ve grlt etkilerine hala pheyle yaklalmaktadr. Bunlarn sonucunda rzgar kurulu gc asndan AB lkeleri arasnda 11. srada yer alan Fransada 2003 ylnda kurulan ilave g sadece 100 MWta kalarak toplam kurulu g 253 MWa ulamtr. rlanda 2003 ylnda 49 MW rzgar santral kurarak, 2003 yl sonu itibariyle rzgar kurulu gcn 187 MWa (rzgarn toplam kurulu gteki pay %3) karmtr. 2004 ylnda, geen yln sonunda tamamlanan Yenilenebilir Enerji Kaynaklarn Harekete Geirme Kampanyasnn sonularnn deerlendirilmesi mmkn olmaktadr. Bu kampanya ile yenilenebilir enerji kaynaklarnn yksek bir endstri dzeyine ykseltilmesi ve bylece bunlarn gelitirilmesi ile Beyaz Bildiri (White Paper) hedeflerine ulalmas amalanmtr. Rzgar enerjisinde 2003 yl sonunda 10.000 MW kurulu gce ulalmas konusundaki zel hedef 28.700 MW civarndaki kurulu g ile byk miktarda almtr. Uzun dnemde Almanya pazarnda ngrlen daralmaya ramen, ABde sektrn hzl geliiminin aynen srmesi beklenmektedir. Ak deniz rzgar santrali pazarnn kalc olarak

19

ortaya k, spanyadaki geliimin srmesi ve yenilenebilir kaynaklardan retilen elektrik enerjisiyle ilgili yeni yasalar sayesinde Hollanda, Belika, Portekiz ve Avusturyada kaydedilen kapasite art rekorlar bu grnm desteklemektedir. Bu faktrlerin nda; Avrupa Rzgar Enerjisi Birlii (EWEA) tarafndan, 2010 yl sonu iin daha nce 5.000 MW ak denizde olmak zere 60.000 MW olarak belirlenen kurulu g hedefi 10.000 MW ak denizde olmak zere 75.000 MW olarak revize edilmitir. EWEAya gre bu hedef Avrupa Birlii elektrik retiminin %5,5ine karlk gelecek 168 TWh retimi mmkn klacaktr. 2010 yl iin Observ'ER 20 tarafndan yaplan daha mtevazi 67.600 MW kurulu g tahmini Danimarka pazarnda olduu gibi Almanyada da pazarn daha ok ak denizde geliimi ve eski trbinlerin yenilenmesine younlaarak klecei konusundaki tahminleri dikkate almaktadr. Pazarn durumu ile ilgili dier belirsizlikler yenilenebilir enerji gelitirme plannda 2010 yl iin 8.974 MW olarak belirlenen kurulu g hedefine yaknda ulaacak olan spanya ve bir mucize olmamas durumunda ykmllklerini yerine getiremeyecek olan Fransa (ykmllkleri yerine getirmek iin tesisi gerekli en az 14.000 MWa karlk tahmin edilen 6.000 MW) ile ilgili olarak ortaya kmaktadr. Daha ksa dnem iin Danimarka danmanlk irketi BTM Consult tarafndan 2003 Mart aynda yaynlanan raporda 2007 yl sonuda AB15te 56.800 MW kurulu g hedefi verilmektedir. Bu eilimin srmesi durumunda Beyaz Bildiri (White Paper) hedefleri kapsamnda 2010 yl sonunda 40.000 MW hedefinin iki katndan fazlasna ulalarak hedeften saplacaktr. 2003 yl AB lkelerine ait rzgar kurulu gleri izelge 2.6da verilmitir (TEA raporu,2005).

20

izelge 2.6. 2003 yl itibariyle Avrupa Birlii'nde kurulan rzgar kurulu gc (Rzgar kurulu gc iin EurObserv'ER 2004, toplam kurulu g iin Eurelectric istatistikleri)
Toplam Kurulu G (MW) % 2002 2003 Rzgarn Toplamdaki Pay (%) 2002 2003

Rzgar (MW) lkeler 2002 2003 2003'te giren

Almanya spanya Danimarka talya Hollanda ngiltere sve Yunanistan Portekiz Fransa rlanda Avusturya Finlandiya Belika Lksemburg Avrupa Birlii (AB- 15) Polonya Letonya ek Estonya Macaristan Slovakya Kbrs Litvanya Malta Slovenya Avrupa Birlii (AB-25) Trkiye Romanya

11.994 5.042 2.889 788 685 552 328 302 194 153 138 139 43 35 16 23.299 29 23 3 5 3 0 2 0 0 0 23.360 19 1

14.609 6.411 3.110 904 910 648 399 390 301 253 187 415 51 67 22 28.676 60 24 10 5 3 3 2 0 0 0 28.780 19 1

2.645 1.369 243 116 232 103 71 88 107 100 49 276 8 31 5 5.443 31 1 7 0 0 3 0 0 0 0 5.486 0 0

21.8 27.2 7.6 14.7 32.8 17.3 21.6 29.1 55.2 65.2 35.5 198.6 18.6 89.2 32.9 23.1 108.8 4.3 233.3 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 23.2 0.0 0.0

124.420 59.738 12.879 76.950 20.813 77.133 32.263 10.990 11.450 116.200 5.400 17.799 16.566 15.627 1.129 599.357 31.013 2.175 15.133 2.427 7.492 7.757 988 5.761 577 2.729 675.409 31.846 17.846

126.531 63.819 12.948 78.358 20.965 78.200 33.361 10.990 11.654 116.380 5.550 17.842 16.647 15.684 1.129 610.058 31.699 2.141 16.005 2.427 7.998 7.777 988 5.784 577 2.772 688.226 35.587 35.502

9.6 8.4 22.4 1.0 3.3 0.7 1.0 2.7 1.7 0.1 2.6 0.8 0.3 0.2 1.4 3.9 0.1 1.1 0.0 0.2 0.0 0.0 0.2 0.0 0.0 0.0 3.5 0.1 0.0

11.5 10.0 24.0 1.2 4.3 0.8 1.2 3.5 2.6 0.2 3.4 2.3 0.3 0.4 1.9 4.7 0.2 1.1 0.1 0.2 0.0 0.0 0.2 0.0 0.0 0.0 4.2 0.1 0.0

21

2.7. Rzgar Enerjisinin Trkiyedeki Durumu Gelimekte olan lkeler statsndeki Trkiyenin hzl nfus art ve sanayilemesine paralel olarak enerjiye olan gereksinimi de artmaktadr. Dnyada olduu gibi lkemizde de en byk pay fosil yaktlarna aittir. Enerji tketimimizin yarya yaknn karlayan petrol ve doal gaz kaynaklar Trkiyede yeterli dzeyde deildir. Trkiyede 1970li yllarda yaanan elektrik skntsnn balca sebebi, dnyada yaanan petrol krizidir. Akaryakt temininin zorlamas nedeni ile ana retim santrallerinden Ambarl bata olmak zere akaryakt ile alan santraller ksntl almak zorunda kalmtr. 2000 ylnda yaanan elektrik skntsnn sebebi ise doal gaz hatlarndaki basncn dmesidir. Bu iki kriz de da bamlln sonucudur. 1970li yllardaki krizin bir baka sebebi de enerjiye talepteki art ile kurulu santral gcnn paralel gitmemesidir. rnein, 1960 ile 1980 yllar arasnda enerji talebi dokuz kat artarken santral kurulu gcmz ancak drt kat artmtr. Trkiye, yenilenebilir enerji kaynaklar bakmndan olduka iyi durumdadr. 1961 ylnda yaplan bir aratrmaya gre dokuz ile yaylm olarak 718 tane su karma amal ve 41 tane de elektrik reten rzgar trbini tespit edilmitir. Gnmzde yenilenebilir enerji kaynaklarnn gerek ilk yatrm maliyeti gerekse retim maliyeti asnda fosil yaktlarla rekabet etmesi mmkn deildir. Fakat teknolojinin gelimesiyle rekabet edebilecek duruma gelmeye balamtr. te yandan Trkiyenin enerji gelecei sadece enerji retim maliyetleri veya yatrm maliyetleri ile belirlemek de yeterli deildir. Bunlarn yannda evre faktr ve enerjide da bamllk gzden uzak tutulmamaldr. Trkiyenin toplam rzgar enerji potansiyeli 40.000 ile 80.000 MW dzeyindedir. Devlet Meteoroloji leri istasyonlarnn 1970-1980 dnemi rzgar verilerinin deerlendirilme sonularna gre, Trkiyenin yllk ortalama rzgar hznn yer yzeyinden 10 metre ykseklikte, 2,54 m/s ve rzgar gc younluunun 24 W/m2 olduu belirlenmitir. Trkiyenin rzgar enerjisi potansiyeli blgelere gre deerlendirildiinde, Marmara ve Gneydou Anadolu blgelerinin rzgar gc younluu bakmndan dier blgelere gre daha zengin olduu grlmektedir. Trkiyede Marmara, Ege ve Akdeniz kylar, dnyada rzgar gc potansiyeli asndan ilk %30luk alana girmektedir. Elektrik leri Ett daresinde yaplan almalara gre, lke genelinde sreklilik ve younluk asndan mit veren yrelerdir (Kse ve ark.,2003). Altnc Be Yllk Kalknma Plannda yenilenebilir enerji kaynaklarna yer verilmemitir. Yedinci Be Yllk Kalknma Plan hazrlk almalarnn yapld 1993 ylnda, 1990 ylna kadar olan teknolojik geliim gz nne alnarak, yalnzca yeni teknolojileri izleyebilmek amacyla, gne pilleri ile elektrik retiminin 1995te 2,5 GWhten balayarak 2010 ylnda 61,1 GWh gibi sembolik bir dzeye karlmas, ayrca 2010 yllarnda gne termik santralleri kurulmas zerine durulmas istenmiti. Bu istek Genel Enerji htisas Komisyonu Raporuna geirilmiti. Ayn raporda, yine yalnzca teknolojiyi izlemek amacyla 50 MW amayan bir deneysel kurulu gle rzgardan elektrik retimi zerinde durulmu, 1995te 3,7 GWh ile retime

22

balanarak 2010 ylnda 183,3 GWh dzeyine karlmas planlanmtr. Bu hedefler Trkiyenin beklenen elektrik talebinin %0,006 ile %0,08 arasnda kalmaktadr. Planlanan admlar atlamad, ama -be yln hzl teknolojik geliimi planlanan hedeflerin ok yetersiz dzeylerde kalmasna neden oldu (Gler,2005). izelge 2.7. Blgelere gre ortalama rzgar gc younluu ve hzlar Ortalama Rzgar Gc Blgeler Younluu (W/m2) Akdeniz Anadolu Ege Karadeniz Dou Anadolu Gneydou Anadolu Marmara 21,36 20,14 23,47 21,31 13,19 29,33 51,91 Ortalama Rzgar Hz (m/s) 2,45 2,46 2,65 2,38 2,12 2,69 3,29

lkemizde 1984 ylnda kurulmu olan 55 kW kapasiteli bir rzgar trbini emede turistik bir tesisin elektrik enerjisi ihtiyacnn %5ini karlamaktadr. Ticari amal ilk rzgar santrali olan Alaatnn Germiyan Kynde kurulmu otoprodktr statsndeki 1,5 MW kurulu gcndeki santral, ylda yaklak 5.000.000 kWh enerji reterek evre blgede yaayan be bin kiinin elektrik ihtiyacn karlamaktadr. Ayrca 7,2 MW kapasiteli Alaat Rzgar Santrali 1998 ylnda retime balamtr. Bunlarn yan sra, Bodrum Belediyesi ve anakkale ntepe Belediyesi kendi elektrik ihtiyalarn rzgar enerjisinden karlamak iin giriimlere balamlardr. Bodrum Yarmadasnn 1998 yl tm elektrik ihtiyacn 100 adet rzgar trbini ile karlamak mmkndr. eitli firmalar da rzgar hznn fazla olduu yerlerde, enterkonnekte sisteme bal rzgar enerjisi projelerinin n fizibilite almalarna devam etmektedir (www.demirer.com.tr).

23

izelge 2.8. Trkiye'deki Rzgar santralleri Elektrik retime Gei Tarihi ubat 1998 Kasm 1998 Haziran 2000 Kasm 2003 2004 Yl Mevcut RES ler Mays 2006 Austos 2006 Kasm 2006 2006 sonunda retime geecek RESler Mart 2007 Mays 2007 Aralk 2007 2007de retime gemesi planlanan RESler TOPLAM 193,9 74,2 15,0 30,4 28,8 Demirer-Polat Demirer-Polat Demirer-Enercon Gelibolu - anakkale Sayalar - Manisa Dares - Data 99,6 20,1 Bares -Bilgin Demirer-Enercon Demirer-Ado Bandrma eme zmir anakalan - anakkale Kurulu g (MW) 1,5 7,2 10,2 1,2 Firma Demirer Gbirlii Demirer-Enercon Sunjut-Demirer Yer eme - zmir eme - zmir Bores - anakkale Hadmky - stanbul

30,0 39,2 30,4

Yaplan fizibilite almalar, Trkiyenin zellikle Marmara ve Ege Blgelerinin rzgar enerjisi dnm sistemleri iin uygun olduunu gstermitir. Elektrik sarfiyatnn en yksek olduu blgelerin Marmara ve Ege olduu gz nne alnrsa buralara kurulacak olan rzgar enerjisi dnm sistemleri ile elektriin iletimi srasnda ortaya kacak kayplarn da azalaca aktr. Ayrca, yaplan son kanuni dzenlemelerde zel irketlerin kuraca rzgar enerjisi dnm sistemlerinin ulusal ebekeye verecei elektrik enerjisini satmas veya verdii elektrik enerjisi kadarn kullanmas gndeme gelmitir.

24

izelge 2.9. Bat Anadolu Blgesindeki sekiz yrenin rzgar gc younluu (www.eie.gov.tr) Ortalama Rzgar Gc stasyon Ad Gkeada Bozcaada anakkale Edremit Ayvalk Dikili zmir Bodrum Younluu ( W/m2) 113 320 94 20 59 21 53 115 Ortalama Rzgar Hz (m/s) 4,1 6,4 4,1 2,4 3,3 2,5 3,6 4,1

ekil 2.11 Trkiyenin ilk rzgar santrali, 3 x 500 KW = 1.5 MW eme-Alaat, ubat 1998

25

ekil 2.12 Bozcaada rzgar santrali, 17 x 600 KW = 10.2 MW Haziran 2000

ekil 2.13 Aero, rzgar trbin kanat fabrikas, zmir 2002

26

2.6.1. Trkiye rzgar atlas Devlet Meteoroloji leri Genel Mdrl (DM) ve Elektrik leri Ett daresi (EE) tarafndan hazrlanan bu haritalarda; seilmi byk gzlem istasyonlarnn, anemograf diyagramlarndan bilgisayar ortamna aktarlm olan saatlik ortalama rzgar hz ve yn bilgilerinden olumu on yllk bir periyodun zaman serisi eklinde kaytl verileri kullanlmtr. Rzgar hz birimi m/s ve yn derece olarak alnmtr. Analizin amac; meteoroloji istasyonlarnda llm olan rzgar hz ve yn datasna lm etrafndaki yakn engeller, evre przllk durumu ve yer ekillerinden dolay olabilecek etkilerin hesaplanmas ve datann bu etkilerden arndrlmasdr. Bylece serbest atmosferdeki rzgar datasna eriilmi olur. Bu datay kullanarak rzgar gc younluunu ve yllk rzgar enerji potansiyelini daha salkl hesaplamak mmkn olmaktadr. Yaplan almalar sonucunda meteoroloji istasyonlar iin hesaplanan ortalama rzgar hzlar ile ortalama enerji younluklar kullanlarak, DM Genel Mdrl ve EE tarafndan, Trkiyenin yeryznden 50 m ykseklik iin Trkiye Rzgar Atlas haritas hazrlanmtr (Dndar ve ark.,2002).

27

27

ekil 2.14- Trkiye rzgar potansiyel dalm

28

2.7. Avrupa lkelerinde Rzgar Enerjisi Yatrmlarna Verilen Tevikler 1990l yllarn bandan itibaren yenilenebilir enerji kaynaklar ile ilgili btn dnyada ciddi bir hareketlenme balamtr. zellikle Avrupa Birlii lkeleri bu konuda ba ekmektedirler. Avrupa Birlii lkeleri, 2001/77/EC nolu direktifine gre, 2010 ylnda tkettikleri enerjinin ortalama %22sini yenilenebilir enerji kaynaklarndan salayacaklarn taahht etmilerdir. Trkiyede bu oran 2004 yl itibariyle %30,87dir (su + rzgar + jeotermal). Dnyada son yllarda yenilenebilir enerji kaynaklarna ynelmenin birok hakl yan vardr. Devletler srdrlebilir bir evre ynetimi ile enerji kaynaklarnda da bamll nlemek ve kaynak eitlilii yapmak amac iin bu yolu semektedirler. Bu yzden, birok devlet yenilenebilir enerji kaynaklarn desteklemek iin eitli tevikler gelitirmitir. Yenilenebilir enerji kaynaklarna verilen tevikler, sektrn dier enerji kaynaklar ile rekabet edinceye kadar kanlmazdr. Avrupa Birlii lkeleri, 2010 ylnda rettikleri enerjilerinin ortalama %22 orannda yenilenebilir enerji kaynaklarndan salayacaklarn planlayarak en byk teviki bir anlamda vermilerdir (Durak,2005). 2.7.1. Tevik trleri lkeler yenilenebilir enerji kaynaklarna farkl tevikler vermektedirler. Bunlar mali, vergi ve retim tevikleri olarak balk altnda toplanabilir. 2.7.1.1. Mali tevikler Mali tevikler genellikle iki alt balkta toplanmaktadr. 1. Yatrm Tevikleri: Bu tevik trnde devlet toplam yatrm tutarna belli bir oranda katk da bulunmaktadr. Bu oran %20 %40 arasnda deimektedir. Baz devletler belli kaynaklar iin bu teviki vermektedirler. 2. Hkmet Destekli Kredi: Devlet veya uluslararas kurulular, yatrmlarn finanse edilmesi iin bu tip projelere normal ticari kredilerden daha cazip krediler vermektedir. Almanyada Deutsche Ausgleichsbank ve Commerzbank kredileri bu duruma rnek olarak verilebilir (Durak,2005). 2.7.1.2. Vergi tevikleri Vergi teviklerini iki alt balkta toplamak mmkndr. 1. Vergi Muafiyetleri: Baz devletler 15 yl arasnda santralden elde edilen gelirden kurumlar ve/veya gelir vergisi almamaktadr. Hollandada uygulanmaktadr. 2. Gmrk Muafiyetleri: Devletler, rzgar trbini, solar paneli gibi ekipman ithalat ve ihracatndan dk oranda veya btn ile gmrk vergi muafiyeti getirmektedir. Danimarkada uygulanmaktadr (Durak,2005).

29

2.7.1.3. retim tevikleri retim teviklerini ise alt balkta toplamak mmkndr. 1. Yenilenebilir Portfy Standard: Bu tevik trnde elektrik datm irketleri, datmn yaptklar elektriin belli bir yzdesini belirli bir zaman aralnda yenilenebilir enerji kaynaklarndan karlamak zorundadr. 2. retilen Elektrie Tevik: Yenilenebilir kaynaklara verilen bir dier tevik tr de, retilen elektriin birim fiyatna verilen tevik trdr. 3. Sabit Tarife Uygulamas: retilen elektrik iin belli bir zaman aralnda belli bir fiyat tarifesi uygulanmaktadr. rnein, ilk 10 yl ve ikinci 10 yl olmak zere 2 farkl periyotta sabit fiyat tarifesi uygulanmaktadr. Santral kredi borcu ve faizlerini geri dediinden ilk 10 yl daha yksek tarife uygulanmaktadr. Yaygn olarak kullanlan bir tevik trdr (Durak,2005). 2.7.2. eitli avrupa birlii lkelerinde verilen tevikler Daha ncede belirtildii gibi, aada verilmitir. Almanya: 1991 ylnda karlan Yenilenebilir Enerji Kaynaklar Kanunu (Erneuerbare Energien Gesetz, EEG) yenilenebilir enerji kaynaklarndan retilen elektriin alnmasn zorunlu hale getirmitir. Almanya'da yrrlkte olan tevikler: Rzgar enerjisinden retilen elektiriin fiyat 9 c/KWh, Deutsche Ausgleichsbank ve Kreditanstalt fr Wiederaufbau bankalarnn rzgar elektrik santrallerine normal ticari kredilerden daha cazip imkanlarda finans temin etmesi, 5 yl ncesine kadar toplam yatrm tutarnn %25ini gemeyecek ekilde devlet sbvansesi. Alman Hkmeti 19951997 yllar arasnda yenilenebilir enerji kaynaklan iin 343,2 milyon EURO'luk Ar-Ge harcamalar yapmtr Avusturya: Biomass ve kk gl hidroelektrik santralleri ile ilgili baz tevikler verilmektedir. Bu tevikler genellikle yerel ve merkezi idarelerin sbvansesi eklinde olmaktadr. Rzgar enerjisinden kaynaklarndan retilen enerjiye 7,310,9 c/KWh arasnda deien tarife uygulanmaktadr. 1997 ylnda kurulan yatrm fonu, ylda 6 milyon EURO yenilenebilir enerji kaynaklarna sbvanse ayrmtr. Avusturya Hkmeti 19951998 yllar arasnda yenilenebilir enerji kaynaklar iin 36 milyon EUROluk Ar-Ge harcamalar yapmtr. Belika: 3 federal blgeye ayrlan (Flanders, Wallonia ve Brussels) Belika'da btn yenilenebilir enerji yatrmlarnda %15'e kadar devlet yardm yaplmaktadr. Rzgar enerjisi projeleri iin ise, 7,68 c/KWh tarif uygulanmaktadr. Belika Hkmeti 19951997 yllar arasnda yenilenebilir enerji kaynaklar iin 10,5 milyon EUROluk Ar-Ge harcamalar yapmtr. Danimarka: zellikle rzgar trbini retim piyasasna hakim olan Danimarkal trbin reticileri, dnya trbin retiminin %60n gerekletirmektedirler. Rzgar Gl "Windmill Law" yasasna gre, Elektrik datm irketleri yenilenebilir enerji kullandklar takdirde 1,5 $c/KWh tevik lkeler farkl ekillerde tevik mekanizmalar gelitirmilerdir. Avrupa Birlii lkeleri bata olmak zere, seilen baz lkeler ile ilgili bilgiler

30

almaktadr. Datm irketleri kullandklar yenilenebilir enerji birim KWh iin 0,18 c/KWh genel karbon vergisi iadesi almaktadr. Ulusal ebeke balants, rzgar santrali sahibi ile datm irketi tarafndan ortak olarak ina edilmektedir. Rzgar trbini ihra kolaylklar, baz vergi muafiyetleri yatrmclara salanmaktadr. Danimarka hkmeti ayrca 2005 ylna kadar tketilen enerjinin %10luk ksmnn yenilenebilir enerji kaynaklarndan karlanacan planladndan her yl 100 MWlk bir kapasite artrm yapmaktadr. Danimarka Enerji Ajans 19951999 yllar arasnda yenilenebilir enerji kaynaklan iin 36 milyon EUROluk yatrm sbvansesi ayrmtr. Rzgar enerjisi projeleri iin ise, 5,76 c/KWh tarife uygulanmaktadr. Finlandiya: Yenilenebilir enerji yatrmlarnda %30a kadar devlet yardm yaplmaktadr. 1998 ylnda bu amala 22 milyon EURO sbvanse edilmitir. Finlandiya Hkmeti, 19951998 yllar arasnda yenilenebilir enerji kaynaklan iin 18 milyon EURO'luk Ar-Ge harcamalar yapmtr. Fransa: Eole 2005 program erevesinde, rzgar enerjisi kurulu gc 2005 yl hedefi 500 MW, 2010 yl hedefi ise 10.000 MW olarak planlanmaktadr. Santralin iletildii ilk 5 yl elektrik sat fiyat 8,38 c/KWh olarak belirlenmektedir. Bu rakamlar, kurulu gc 12 MW gemeyen santralleri iin geerlidir. Ortalama tarife ise, 6 c/KWhtir. Yenilenebilir enerji santral ekipmanlarndan toplam vergi tutarnn %25i alnmamaktadr. Fransa Hkmeti, 19951999 yllar arasnda yenilenebilir enerji kaynaklan iin 30,5 milyon EUROluk Ar-Ge harcamalar yapmtr. Hollanda: 1996 ylnda karlan bir kanunla baz vergi tevikleri ve Yatrm indirimi verilmektedir. Yenilenebilir enerji, enerji vergisi'nden muaf tutulmaktadr. Rzgar enerjisi projeleri iin 7,71 c/KWh tarife uygulanmaktadr. ngiltere: Yenilenebilir enerji retimi, Non Fossil Fuel Obligation (NFFO) isimli devlet program erevesinde yrtlmektedir. Buna gre, elektrik datm yapan irketler, tketicilere tedarik ettikleri elektriin belirli bir miktarn yenilenebilir enerji kaynaklarndan salamakla ykmldrler. ngiliz Hkmeti, 19951998 yllar arasnda yenilenebilir enerji kaynaklan iin 40,4 milyon EUROluk Ar-Ge harcamalar yapmtr. Rzgar enerjisi projeleri iin, 47 c/KWh tarife uygulanmaktadr. rlanda: Rzgar enerjisi ve biomass projelerine toplam yatrm tutarnn %50ye kadar olan devlet tarafndan sbvanse edilmektedir. Rzgar enerjisi projeleri iin, 4,70 c/KWh tarife uygulanmaktadr. spanya: Rzgar santrallerinden 5 yllk alm garantisi verilmekte ve 6,28 c/KWh fiyat tarifesi veya alternatif olarak, havuz tarifesi art 0.029 c/KWh, olarak uygulanmaktadr. spanya Hkmeti, 19941999 yllar arasnda yenilenebilir enerji kaynaklar iin 60 milyon EUROluk Ar-Ge harcamalar yapmtr. 2010 yl kurulu rzgar santral kapasite hedefi 9.000 MWtr. talya: Uzun dnem enerji sat anlamas yaplarak enerji alm garantisi verilmektedir. lk 8 yl 0.01 c/KWh, geri kalan mrde de 0.05 c/KWh devlet sbvansesi enerji sat anlamalarnda yer almaktadr. talyada ayrca 488/92 sayl yasa ile yatrmlarn %40a kadar olan ksm devlet

31

veya yerel otoriteler tarafndan sbvanse edilebilmektedir. Rzgar enerjisi projeleri iin, 7,37 c/KWh tarife uygulanmaktadr. talya Hkmeti, 19951998 yllar arasnda yenilenebilir enerji kaynaklan iin 160 milyon EUROluk Ar-Ge harcamalar yapmtr. 2010 yl kurulu rzgar santral kapasite hedefi 3.000 MWtr. Portekiz: Portekizde 19951999 yllar arasnda 159 milyon EUROluk kamu fonu sbvanse iin ayrlmtr. Yenilenebilir enerji ekipmanlarndan %5 daha az KDV alnmaktadr. Portekiz Hkmeti, 19951999 yllar arasnda yenilenebilir enerji kaynaklan iin 5,3 milyon EUROluk Ar-Ge harcamalar yapmtr. Rzgar enerjisi projeleri iin tarife farkl aamada uygulanmaktadr. Tam kapasite 2000 saate kadar 9,0 c/KWh, 20002600 saate kadar %30a kadar devlet tarafndan 2,0 c/KWhe kadar den tarife, 2600 tam kapasite saatten sonras iin 2 c/KWh sabit tarife. Yunanistan: Rzgar santrallerinin toplam yatrm tutarnn sbvanse edilmektedir. Rzgar enerjisi projeleri iin, 6,10 c/KWh tarife uygulanmaktadr. Yunanistan hkmeti, 19941999 yllar arasnda yenilenebilir enerji kaynaklan iin 20 milyon EURO'luk Ar-Ge harcamalar yapmtr. Trkiye: lkemiz enerji piyasas ve mevzuat u anda bir gei dnemi ierisindedir. Halihazrda, enerji sektrne reel sektr yatrmlarnda tevik arac olan yatrm indirimi teviki uygulanmaktadr. Sektrn oluabilmesi iin bu yasal dzenlemeleri beklemek gerekmektedir. Bunlar mevcut teviklerden olan yatrm indirimine katma deer vergisi muafiyetinin de eklenmesi, Yenilenebilir enerji ile alan elektrik santrallerinde kullanlan ekipmanlara Gmrk Muafiyetleri, olarak saylabilir. lkemiz, 19951999 yllan arasnda yenilenebilir enerji kaynaklar iin 0,15 milyon EURO'luk Ar-Ge harcamalar yapmtr. Rzgar enerjisi projeleri iin tarife iki farkl aamada uygulanmaktadr (YD projelerinde) ilk 10 yl 67 c/KWh; Son 10 yl 35 c/KWhtir. Sonu olarak lkeler ok deiik tevik mekanizmalar gelitirmitir. lkemizde konu ile ilgili yatrm indirimi tevik mekanizmas mevcuttur. Bununla beraber, yakn bir gelecekte lkemizde de yenilenebilir enerji kaynaklarna yukarda saylan tevik mekanizmalarn da hayata geirilecei yksek bir olaslktr. Kamu finansman ve sbvanse olanaklarnn kstl olduu lkemizde, devletin yatrma dorudan destei yerine dier tevik mekanizmalarn altrmak gerekmektedir. Bunlara rnek olarak, aada verilen tevik mekanizmalar zerinde dnlmesi gerekmektedir. Yenilenebilir Portfy Standard: Bu tevik trnde, blgesel elektrik datm yapan firmalar iin yaplacak dzenlemelerde datm yaplan elektriin belli bir yzdesinin yenilenebilir enerji kaynaklarndan karlanmas gerektii konusunda yasal dzenlemeler yaplabilir. retilen Elektrie Tevik: Yenilenebilir enerji kaynaklarndan retilen enerjiye havuz veya normal tarifeden daha yksek bir tarife verilebilir. Vergi Tevikleri: Yenilenebilir enerji kaynaklan ile alan elektrik santrallerinden santral kredi borcunu deyene kadar eitli vergi muafiyetleri ve istisnalar uygulanabilir.

32

Gmrk Muafiyetleri: Rzgar trbini ve yenilenebilir santral ekipman ihracnda gmrk ve vergi muafiyetleri verilebilir. Dier Tevikler: Orman Bakanl'na ait arazilerde kurulacak olan tesisler iin alnan tesis bedelinin %5'ten %1 'e indirilmesi, veyahut ta demenin yllara yaylmas verilebilir (Durak,2005).

33

3. RZGAR ENERJS METODOLOJS 3.1. Rzgardaki Enerji Rzgar enerjisi potansiyelinin belirlenmesi iin temel veriler rzgarn hz ve esme saat saysdr. Bu veriler kullanlarak bir yreye ait potansiyel enerji deerini ortaya koymak olanakldr. Bunun iin, rzgar potansiyelini tanmlayan kinetik enerjinin hesaplanmas gerekir. Havann bir arl ve hz olmas nedeniyle bir kinetik enerjisi vardr. Rzgar trbinleri ile ilgili ilk teori 1926 ylnda Gttingen Institute'de Dr. Albert BETZ tarafndan ortaya atlmtr. Bu teoremde, Betz rzgar rotorunun ideal olduu varsaylr. Dier bir ifade ile rotor, havaya kar srklenme direnci gstermeyen sonsuz sayda kanattan olumaktadr. Bu ekilde, rzgar rotorunun mkemmel bir enerji dntrcs olduu varsaylmtr. Bu teoriye gre; Rzgar hareket halindeki hava olup sahip olduu kinetik enerji u ekildedir:

Ek =

1 m h Vr2 2

3.1

Burada; Ek : Rzgardaki kinetik enerji (J) Vr : lm yksekliindeki rzgar hz (m/s) mh: Havann ktlesi (kg)

Havann ktlesi (mh) aadaki forml ile belirlenir:

m h = h Vh
Burada; h: Havann younluu (kg/m3) Vh: Hava hacmi (m3) Hava hacmi (Vh):

3.2

Vh = v r s t
forml ile hesaplanr. Burada; vr: lm yksekliindeki rzgar hz (m/s) s: Rotor sprme alan (m2) t: lm zamann (s)

3.3

34

Bylece, (3.3) bants (3.2) bantsnda yerine konularak, kinetik enerji eitliinde gerekli dzenlemeler yaplacak olursa, Rzgar enerjisi (Er ) Joule cinsinden u bant ile tanmlanm olur;

Er =

1 3 h s vr t 2

3.4

Bu eitlikte t = l alnacak olursa, Birim zamandaki enerji yani, rzgarn anlk gc (Pr);

Pr =

1 3 h s vr 2

3.5

olur, burada; Pr: Rzgarn anlk gcdr (W) Deiik rzgar hzlarna sahip yrelerin rzgar g ve enerjilerini karlatrmak amacyla, rzgar g ve enerji younluu teriminden yararlanlr. Buna gre (3.5) eitlii dzenlenecek olursa; Py, lm yksekliindeki g younluu (W/m2) u ekilde olur:

Py =

Pr 1 3 = h vr s 2

3.6

Bu sonuca gre enerji younluunu (Ey) bulacak olursak;

E y = Pr

f 1 3 = Py f = h v r f s 2

3.7

Burada; Ey: Enerji younluu (Wh/m2.yl) s: Rotor sprme alann (m2) f: Yllk esme saat saysn (h/yl) gstermektedir. Rzgar, kinetik enerjisi nedeniyle doal bir potansiyele sahiptir. Bunun bilinen fiziksel konular ve teknolojik imkanlar sayesinde yararl enerjiye evrilen miktarna Rzgar enerjisi teknik potansiyeli denir.

35

Bu durumda trbinin gc;

PT =

1 2 2 s v 2 v r v3 2

3.8

Froude- Rankie teoreminden ortalama trbin iindeki rzgar hz,

v 2 = (v r + v3 ) / 2
olarak hesaplanr. Trbin gc (3.8) formlnde v2 yerine yazlrsa,

3.9

PT =
veya;

1 v + v3 2 2 s r v r v3 2 2

3.10

2 v3 v3 1 1 1 PT = s 1 + 2 2 vr vr

3.11

Burada (3.5) denklemi (3.11) denkleminde yazlrsa;

2 v v 1 1 + 3 1 3 2 v r v r

PT = Pr

3.12

elde edilir. Burada g faktr Cp = PT/Pr (3.12) denklemi;

ve yavalatma faktr n = V3/Vr olarak tanmlanrsa

36

Cp =

1 (1 + n ) 1 n 2 2

3.13

Halini alr. Bu denklemde maksimum g faktr Cp'yi bulmak iin yavalatma faktr nin trevi alnp sfra eitlenirse,

d 1 d Cp = 1 n 2 + n n3 = 0 dn 2 dn
n1 = 1 , 3 n 2 = 1

3.14

Bulunur. Yavalatma faktrnn deiimi ekil 3.1 'de verilmitir.

ekil 3.l - Yavalatma faktr deiimi (www.windpower.org) Yavalatma faktr n, hibir zaman negatif deer olamayacandan 1/3 alnr ve (3.13) denkleminde yerine konursa;

C pmax =

1 1 1 1 + 1 2 3 9

C pmax = 0,5926
Serbest pervaneden alnacak maksimum verim olarak bulunur. Yani bir rzgar trbiniyle, rzgarn tm enerjisinden faydalanmak imkanszdr. Rzgar; rzgar trbininden, rzgardan aldmz enerji

37

lsnde yavalam olarak kar. Eer rzgardaki tm enerjiyi alabilseydik, rzgarn trbinden durgun halde kmas gerekirdi. Fakat bu durumda da trbine rzgarn dier taraftan girmesi engellenir ve hi enerji elde edilmezdi. ada rzgar trbinleri iin Cp deeri yaklak olarak 0,350,40tr. Bunun nedeni hava direnci, rotorun oluturduu trblans ve aktarma organlar ile elektrik sistemi gibi noktalardaki kayplardr. Rzgar trbinlerinde oluan gc g faktrn de katarak yeniden tanmlarsak, sonu aadaki gibi olur.

P=

1 3 h C p s vr 2 k=

3.15

Eer (3.15) formlnde;

3 P = k s vr

1 h C p seilirse, g forml aadaki gibi olur. 2

3.16

Burada k; Rzgar trbininin tipine gre 0,1 ile 0,3 arasnda deien bir katsaydr. deal bir rzgar trbini iin k katsaysnn deeri 0,37dir. Bu durumda ise gelen rzgarn kinetik enerjisinin %59,3 geri kazanlr (Polat,2000; en,2003; Jaramillo and Borja,2004). 3.2. G Kayplar Optimal bir rzgar trbini pervanesinden alnabilecek g en fazla:

Pp = C pBetz Pp = 0,5926

1 3 s vr 2 1 3 R 2 vr 2

3.17

olabilir. Fakat uygulamada bu deere ulalamaz nk bunun nedenleri kayplardr. Pervanedeki bu kayplar ana balk altnda toplanrlar. 3.2.1. Profil kayplar hmal edilen diren kuvvetlerinden kaynaklanrlar. Hesaplamalarda,

A =
=

V Vr

= Rn

30 Vr

3.18

CA CW

3.19

Pr ofil ( A, ) = 1

3.20

le dikkate alnr. Burada; A: dizayn devirlilik says V: evresel hz

38

: kayma says CA: kaldrma kuvveti katsays CW: diren kuvveti katsaysdr. 3.2.2. U kayplar Kanat ucunda, profil alt ksmndan profil st ksmna doru hava akm oluur. Kanat ularndaki bu akm ile kanada gelen hava akm st ste binerek, gittike genileyen girdap olutururlar. Hesaplamalarda bu kayp;

u ( Z , A ) = 1

1,84 Z A

3.21

ile dikkate alnr. Burada kanat says (Z) ile gsterilir. 3.2.3. Girdap kayplar Betz Kriterine gre rzgar hz, pervane dzlemi ncesi ve sonrasnda dorultusunu deitirmez. Halbuki, kanada arpan hava ktlesi, kanat sonrasnda dorultusunu deitirir ve girdap oluturur. Girdap kayplar Schmitz tarafndan verilen CpschmitzA, a erisi yardmyla hesaba katlr. Cpschmitz-A, a erisi ekil 3.2 verilmitir. Sonuta, bir rzgar trbini pervanesinin gerek g faktr;

C pGerek = C pSchmitz ( A ) Pr ofil ( A , ) u ( Z , A )

Bants ile bulunur (Polat,2000; en,2003; Jaramillo ve Borja,2004).

3.22

ekil 3.2 CPschmitz- A, a erisi

39

3.3. Rayleigh Dalm Fonksiyonu Rzgarn belli bir periyotta deiimi ve dalm, enerji retimi deerlendirmeleri iin ok nemlidir. Trbin tasarmclar; trbin iyiletirmesinde ve maliyetleri en aza indirmede rzgar dalm ve deiimi ile ilgili bilgilere gerek duyarlar. Bir yerde sadece ortalama rzgar hz (Vrort) biliniyorsa; Rayleigh Dalm Fonksiyonu yardmyla herhangi bir rzgar hznn (Vri), esme saati (hr) yzdesi bulunabilir. Bunun sonucunda ortaya kan rzgar hzlan bir olaslk younluu dalmdr. Dalm ematik olarak izilirse bu dalmn altnda kalan alan l'e eittir. nk, rzgarn sfr dahil herhangi bir hzda esme olasl % 100'dr. Rayleigh Dalm Fonksiyonuna gre esme hz saati,

hr =

2 2 Vrort

V ri

e ( / 4)(Vri / Vrort )

3.23

olarak bulunur (en,2003). rnek: Sivasta 10 metre ykseklikte llen ortalama rzgar hz 6,14 m/sdir. Bir yllk her bir rzgar hz iin esme saatini bulunuz? Denklem (3.21)' den
2 ( 0,1484685Vri )

hr = 0,29694 Vri e

olarak bulunur. Buna gre yllk esme saati aralklar aadaki gibi hesaplanr.

Vri (m/s) 01 12 23 34 45 56 67 8 ve zeri

hri 0,25597 0,32793 0,23414 0,11042 0,03627 0,00850 0,00143 0,00018

Esme skl % 25,6 32,8 23,4 11,0 3,6 0,8 0,14 0,02

Yllk Esme Saati 2497,5 3200,0 2282,9 1073,2 351,2 78,1 13,7 2,0

40

3.4. Hellmann Ykseltme Bants 3.4.1. Przllk snflar ve rzgar hz profilleri Przllk, rzgar hz profile zerinde belirleyici bir etkiye sahiptir. Bu sebeple rzgar enerjisi incelemelerinde alan przll nemli bir parametredir. Rzgar atlas almalarnda drt przllk snf tanmlanmaktadr. Z0 przllk uzunluunu gstermek zere, bu przllk snflarnn zelliklerini gsteren ekiller, ekil 3.36da gsterilmitir.

ekil 3.3 Przllk snf 0 olan arazi rnei (Z0=0,0002 m) Bu snf; su alanlar, deniz ve glleri kapsar.

ekil 3.4 Przllk snf 1 olan arazi rnei (Z0=0,03 m) Bu snftaki alanlarda, ak alanda birka rzgar krc engel bulunur. Aklk, dz alanlar veya yumuak engebeli alanlar bu snfa girer. Basit ekiller, aa veya allklar bulunabilir.

41

ekil 3.5 Przllk snf 2 olan arazi (Z0=0,10 m) Rzgar krclardan olumu bir alandr. Bu snfta rzgar krclar arasnda araziye ak grn veren geni alanlar bulunabilir. Arazi dz veya dalgal olabilir, arazi zerinde ok sayda aa ve bina bulunabilir.

ekil 3.6 Przllk snf 3 olan arazi (Z0=0,40 m) ehir alanlar, ormanlar ve ortalama birka yz metre aralklarla ok sayda rzgar krcs olan iftlikler bu snfa girerler. Bir arazinin przll genellikle Z0 przllk uzunluu parametresi ile belirtilir. Przllk elemanlar ile przllk uzunluu arasndaki iliki, Lettau (1969) tarafndan ortaya konmutur. Lettauya gre przllk uzunluu aadaki gibi hesaplanr (Dndar ve ark.,2002).

Z 0 = 0,5
Burada;

hS AH

3.24

h : przllk elemann ykseklii (m)

42

S : rzgara kar gelen dikey kesit alan (m2) AH: arazi zerine dalm ortalama yatay kesit alan (m2) AHn Sden ok byk olduu durumlarda, hesaplanan Z0 daha gerekidir. Yzey yaps zelliklerine gre seilmesi gereken przllk uzunluklar (Z0) ve przllk snflar izelge 3.1de verilmitir (Dndar ve ark.,2002; Jaramillo and Borja,2004). izelge 3.1. Przllk uzunluu ve yzey yaps zelliklerine gre przllk snflar Przllk uzunluu Z0 (m) 0,50 0,30 0,20 0,10 0,05 0,03 0,02 0,01 0,007 0,005 0,001 0,0003 0,0001 Byk ehirlerin varolar, tara kentleri Siper kuaklar, orman, kk binal ehir Birok aa ve/veya allar, tek yada iki katl seyrek binalar Kapal grnml iftlik arazisi, seyrek aalk Ak grnml iftlik arazisi, seyrek aalk ok seyrek bina ve aal iftlik arazisi Havaalanlar (binalar ve aalar ile birlikte) Havaalan pistleri Biilmi im Przsz plak toprak Przsz kar yzeyleri Przsz kum yzeyleri Su yzeyleri (gller, fiyortlar, denizler) 0 1 2 Yzey yaps karakteristikleri Przllk snf 3

Rzgar yer yzeyinden yaklak 1 kmye kadar, yer yzeyinin yzey yapsndan olduka fazla etkilenir. Havakrenin alt katmanlarnda rzgar hzlar srtnme etkisi altnda kalrlar. Bu duruma arazinin przl oluu neden olur. Bir arazide przllk ne kadar ok ise rzgar hz o kadar azalr. Su yzeyi, rzgar hzn daha az etkileyen en przsz yzeydir. Uzun ot, al ve p gibi przllk eleri rzgar hzn daha ok etkiler, azaltr. Rzgar enerjisinin hesaplanmasnda przllk faktr dikkate alndnda; (Vist), trbin yksekliindeki rzgar hz (m/s) hesab iki eitlikle ifade edilir. Birincisi;

Vist = Vl
Burada;

ln(Z / Z 0 ) ln(Z ref / Z 0 )

3.25

Vist : istenen ykseklikteki rzgar hz (m/s)

43

Vl: lm yksekliindeki rzgar hz (m/s) Z : hz istenen ykseklik/kule ykseklii (m) Zref: rzgar hz lm ykseklii (m) Z0 : przllk uzunluu katsaysn (m) fade etmektedir. kincisi ise (Hellmann Ykseltme Bants):

Vist H ist = Vl H l

3.26

Burada : Yzey fakllklarnn rzgar hzna etkisini belirleyen katsaydr ve deiik arazi yapsna gre 0,1 ile 0,4 arasnda deerler alr. Bu farkl arazi yaplarna gre deerleri izelge 3.2de verilmitir (zdamar,2000; Dndar ve ark.,2002; Jaramillo and Borja,2004). izelge 3.2. Yzey farkllklarnn rzgar hzna etkisi Durum Ak deniz, ky eridi Yeil ve ekili alan Aal alan Yksek bina ve kentsel alan (Hellmann Katsays) 0,10 0,13 0,13 0,20 0,20 0,27 0,27 0,40

44

4. RZGAR ENERJSNN FYAT VE MALYET ANALZ 4.1. Rzgar Enerjisinin Mali Analizi Gnmzde, elektrik irketleri tarafndan yrtlen rzgar projeleri herhangi bir destek olmakszn 47 $c/KWh maliyetle retim yaparak, fosil yaktl g santralleriyle rekabet edebilmektedir. 1981 ylnda ylda 45.000 KWh reten 25 KW kapasiteli bir rzgar trbininin maliyeti 2600 $/KW iken, bugnn tipik rzgar trbini olan 750 KW kapasiteli makineler 800 $/KW yatrm maliyeti ile ylda 2,5 milyon KWh elektrik enerjisi retebilmektedir. Yenilenebilir enerji politikalar projesi bulgularna gre 1997 ylnda 1000 $/KW olan rzgar trbinlerinin yatrm maliyetleri, 2006 ylnda 600 $/KW a decei ngrlmtr. Yaplan hesaplamalar, 400 MW yeni rzgar g kapasitesi gelitirilmesinin ayn kapasitedeki doal gaz kombine evrim santralinden %7 daha ucuz olduunu gstermektedir. Pasific Gas & Electric ve Electric Power Research Institute tarafndan yaplan ve rzgar enerjisinin en ucuz elektrik retim kayna olacana ilikin uzun vadeli ngrmler artk hayal olmayp gerekletirilmek zeredir (Akyz,2000). 4.1.1. Ekonomik avantajlar Ortalama bir sahada modern bir rzgar trbini, drt ay ierisinde imalatnda kullanlan miktarda enerjiyi retebilmektedir. Rzgar iftlikleri, kolayca sklebilmekte ve arazi kolayca eski haline getirilebilmektedir. Bylece rzgar trbinlerinin geri kazanlabilirlik oran artmakta ve hurda makinelerden daha ok enerji kurtarlabilmektedir. 20 trbinden oluan tipik bir rzgar iftlii, yaklak 1 km2 alan kaplar, ama bu alann sadece %1ini kullanmaktadrlar. Geri kalan alanlar iftlik iin doal alan olarak kullanlabilmektedir. Bunun gibi bir proje 6.50010.000 arasnda evin elektrik gereksinimini karlayabilmektedir. Temel elektrik altyaps ve gcn tanmas iin ebeke yatrmlar gerektiren byk g santralleri ile karlatrldnda, greceli olarak daha ucuz ve hzl bir ekilde devreye sokulabilirler. Gnmzde elektrik irketleri tarafndan yrtlen rzgar projeleri, herhangi bir destek olmakszn 47 $c/KWh maliyetle retim yaparak, fosil yaktl g santralleriyle rekabet edebilmektedir. Avrupa Rzgar Enerjisi Birliinin bir raporuna gre rzgar trbinlerinin fiyat 19811991 yllar arasnda 3 misli azalrken, rzgar enerji fiyatlar yar yarya azalmtr. Washingtondaki Yenilenebilir Enerji Politikalar Projesi bulgularna gre ise 1997 ylnda 1000 $/KW olan rzgar trbinlerinin yatrm maliyetleri, 2006 ylnda 600$/KWa decektir. Izaak Walton League isimli Amerikan arazi koruma grubu, Minnesota Kamu Elektrik irketleri Komisyonunda Temmuz 1998 tarihinde yapt sunuta, uzun vadeli rzgar enerjisi maliyetlerinin en ucuz olarak bilinen doalgazn maliyetlerinin altna deceini aklamtr. Aklamaya gre, yaplan hesaplamalar, 400 MW yeni rzgar g kapasitesi gelitirilmesinin ayn kapasitedeki doalgaz kombine evrim santralinden yzde 7 daha ucuz olduunu gstermektedir. Pasific Gas & Electric ve Electric Power Research Institute tarafndan yaplan ve rzgar enerjisinin en ucuz

45

elektrik retim kayna olacana ilikin uzun vadeli ngrmler, rzgar enerjisinin en ekonomik enerji ekli olacan gstermektedir. Rzgar maliyetleri, artk fosil yaktlarn en ucuz seenekleri olan kmr ve gaz ile rekabet edebilir duruma gelmitir. Trkiyede rzgar enerjisi kullanm, termik sektrn zorla geniletilmesine kar faydal ve dk maliyetli bir alternatiftir. Eer, Trkiyenin enerji ihtiyacnn yalnz %10u rzgar enerjisinden karlansa, her yl ithal fosil yaktl enerji kaynaklarna gidecek milyonlarca dolardan tasarruf edilerek, byk bir ekonomik kayp nlenmi olacaktr. Rzgar enerjisi petrol masraflarn ve CO2 kmasn nler. Bir adet 600 KWlk rzgar trbini her yl 1200 ton CO2 kn nler. Rzgar enerjisi, doada bol ve serbest halde bulunduu iin dier enerji trleri gibi byk arama, sondaj ve teknik ara maliyetine neden olmayacandan byk bir ekonomik fayda salar. evreye zarar olmadndan, artma aralarna ihtiya duymayarak artma maliyetlerini ortadan kaldrr. Sistemin yaklak 3 ayda hazr olmas, ksa srede retime geilmesine neden olarak yatrmn ksa srede gelir elde etmesini salad gibi, sistemin skm maliyeti de yoktur. Bunun nedeni de sklen trbinlerin hurda maliyetinin, skm maliyetini karlamasdr. Bu durum dier enerji trlerine gre byk ekonomik avantaj salamaktadr. Eer iyi bir planlama yaplabilirse 2023de Trkiyede kullanlacak elektriin 1/3 rzgardan temin edilebilir. 100.000 rzgar trbini 100 milyar dolarlk faaliyet ve milyonlarca insana a ve i demektir. En nemli ekonomik avantaj, sistemin enerjisinin cretsiz olup, yakt tama maliyetlerinin olmamasdr (Akyz,2000). 4.1.2. Kapasite bakmndan maliyet ekonomiklii karlatrlmas Kyaslama yaplabilmesi maksadyla, Amerikan Rzgar Enerjisi Birliinin (AWEA) yaynlad ve Kaliforniya Enerji Komisyonun 1996 yl Enerji Teknolojileri Durum Raporuna gre muhtelif enerji kaynaklarnn maliyetleri izelge 4.1de sunulmutur. izelge 4.1. Muhtelif enerji kaynaklarnn kapasite maliyeti kyaslamas Yakt Kmr Gaz Hidro Nkleer Rzgar Yeni Kapasite Maliyeti ($c/KWh) 4,8 5,5 3,9 4,4 5,1 11,3 11,1 14,5 4,0 6,0

Amerikan Rzgar Enerjisi Birliine gre bir almada, rzgar santralleri gaz santralleriyle ayn koullarda finanse edilebilse maliyetlerin %40 debilecei hesaplanmtr. Bu durum rzgar enerjisinin gelecekte ekonomikliinin artacana iarettir (Akyz,2000).

46

4.1.3. Ekonomik deerlendirme Rzgardan elektrik retimi yeni bir endstridir. Avrupa'da 15 yl nce hi bir ticari rzgar gc bulunmamaktayd. Rzgar gcnn evresel yararlar gz nne alnmadan bile baz lkelerde rzgar enerjisi, daha imdiden fosil ve nkleer g ile rekabet edebilmektedir. Rzgar gc; temiz, gvenilir ve fiyat ynnden ekonomik bir enerji kaynadr. Rzgar trbinleri, dk fiyatl elektriin, deerli bir kayna olabilir. Rzgar enerjisi retimi, maliyetin azalmas ve verimliliin artmas eklinde iyilemeye devam etmektedir. Rzgar enerjisinden elde edilen elektriin maliyeti KWh bana 58 c olup, bu maliyetin 4 ce kadar dmesi beklenmektedir. Rzgar enerjisi projelerinin, tesis edilmesi kolay olup bakm da ucuzdur. Arazi sahibi iftilere denen kira bedelleri, krsal alanlarda nemli bir ek gelir salamaktadr. naat almalar ou kez yredeki igcn seferber eden yerel irketlerce gerekletirilmekte ve bakm ileri iin uzun dnemli i olanaklar yaratlmaktadr. Rzgar enerjisi, hzl byyen, dnya apnda bir endstridir. Avrupa bankalarnn en az 10 tanesi ve kamu hizmet irketlerinin en az 20 tanesi rzgar enerjisine yatrm yapmaktadr. Ekonomik yarar salamayan byle bir projeye, bu gven duyulmaz ve bu derece byk yatrmlar yaplmaz (Akyz,2000). Sonu olarak: kapasitesi belli dier enerji trlerinden; fiyat, maliyet ve evre faktr bakmndan daha ekonomik olan rzgar enerjisini kullanmak, gnmz dnyas iin kanlmazdr. 4.1.4. Rzgar enerjisi maliyet analizi Rzgar Enerjisi, halihazrda mevcut retim teknolojileri ile kilowatt bana yksek sermaye gerektiren ancak yakt ve iletme maliyeti en dk olan bir enerji kaynadr. Youn sermaye gerektiren her yatrmda olduu gibi rzgar enerjisi santrallerinin karll sermayenin fiyatna, yani tesislerin z sermaye ve kredi finansman koullarna ok duyarldr. rnein faiz, geri deme plan ve vade gibi unsurlar kredi finansmannn maliyetini belirledii gibi, tesis ypranma pay dnemi ile z sermaye geri deme sresi de z sermaye finansmannn maliyetini etkilemektedir. Rzgar enerjisi sektrndeki teknolojik gelimelerin, mevcut hzyla devam etmesi halinde, ileride rzgar enerjisi santrallerinin maliyetlerinin nemli lde dmesi beklenmektedir. Amerikan Rzgar Enerjisi Birliine gre, bir almada, rzgar santralleri gaz santralleriyle ayn koullarda finanse edilebilse maliyetlerin %40 debilecei hesaplanmtr (Akyz,2000). izelge 4.2. Termik santral maliyetleri Santral Doal Gaz Kmr Nkleer Sermaye Maliyeti /KW 450 700 1.000 1.300 1.200 2.000 Yakt Maliyeti c/KWh 1,72,0 1,82,3 0,70,9 letme Maliyeti c/KWh 0,40,6 0,71,0 0,81,0 Toplam c/KWh 3,14,0 3,75,5 3,38,0

47

Elektrik santrallerinin ilk kurulu maliyetleri, aadaki izelge 4.3de kyaslanabilir ekilde gsterilmitir. izelge 4.3. Elektrik santrallerinin kyaslanabilir kurulu maliyetleri Santral Hidrolik Santraller Linyit Santralleri thal Kmr Santralleri Doal Gaz Santralleri Nkleer Santraller Rzgar Santralleri Kurulu Maliyeti 750 1200 $/KW 1600 $/KW 1450 $/KW 680 $/KW 3500 $/KW 700 1450 $/KW

Son yllarda, rzgar trbinlerinin siparilerindeki artlar ve trbin kapasitelerinin artmas sonucu, $/KW baznda nemli dmeler salanmtr. Fiyat dtke de trbin santrallerine yatrm artmtr. Karada ina edilen rzgar santrallerinin maliyeti 0,7-1,45 milyon $/MW arasnda deimektedir. Deniz st santrallerde maliyet 1,9 milyon $/MW deerine kadar ykselebilmektedir. Aradaki fark suda temel inaatnn ve deniz alt kablolarnn getirdii ilave masraflarla aklanmaktadr. Senelik iletme ve bakm masraflar, toplam yatrmn yaklak %2,5i kadar. hesaplayabiliriz: izelge 4.4. Maliyet hesab kabulleri Kapasite Kapasite faktr Proje finans Kredi faizi Amortisman suresi 1. Senelik enerji retimi = 1 MW * 365 gn * 24 saat/gn * %25 = 2190 MWh = 2.190.000 KWh 2. kWh bana isletme/bakim maliyeti = (%2,5 x 1000 KW * $1000/KW * $100 cent/$ )/ 2.190.000 KWh = 1,1 cent/KWh Senelik yatrm maliyeti = (130.000 $ * 100 cent/$ )/ 2.190.000 KWh = 5,9 $c/KWh 1 MW %25 %100 kredi %10 15 sene Buna gre baz kabullerle senelik yatrm ve isletme/bakim masraflarn

48

( 130.000$ deeri ortalama bir santralin senelik yatrm maliyeti olarak alnmtr). Toplam senelik maliyet: 1,1. + 5,9 = 7 $c/KWh Yaplan kabullerden, daha uygun projeler ile masraflar azaltmak mmkndr. Ancak bugn iin 5 $c/KWhn altna drmek olduka g grnmektedir. Gereki deer ile maliyet, 7 $c/KWh civarnda olabilir. lkemizde kullandrlan kredi faizleri ve vadelerinin, d kaynakl kredi bile olsa hem ABDde kullandrlan ve hem de Avrupa Birliine ye lkelerde kullandrlan kredilerden daha kt koullarla saland, dolaysyla Trkiyedeki rzgar enerjisi santrallerinin, sermaye maliyetinin daha yksek olaca bir gerektir. Yukardaki aklamalardan da grld gibi, halihazrda iyi finansman koullaryla rzgar enerjisi santralleri, gaz, hidrolik, kmr ve nkleer enerji santrallerine gre d maliyetler gz nne alnmasa bile ok daha ucuzdur (Akyz,2000; Onat ve Cambazolu,2002). 4.1.5. Rzgar santrali kurulumunda oluan masraflar a) Sermaye ve sermayenin maliyeti: Mevcut teknolojiye gre tesis edilmesi gereken santralin ve bu santralin inas iin gerekli olan finansmann fiyatdr. (faizi, geri deme plan, vadesi v.s.) b)lenecek kaynan maliyeti: Enerji kaynann eriilebilirliine, kullanma uygun hale getirilebilmesine bal olarak deien giderlerdir. c) letme maliyeti: Mevcut tesislerin bakm, onarm ve iletmesi iin karlanacak giderlerdir. d) D maliyetler: Direk olarak retim veya tesisle ilgisi olmayp, evreye ve/veya enerji sektrne veya dier sektrlere verilen zararlar ile ilgili masraflardr. 4.1.6. letme aamasndaki maliyetler Marjinal maliyetler, yani iletme aamasnda bir KWh enerjinin retilmesi iin gerekli maliyet sralamas KWh bana aadaki ekildedir. izelge 4.5. letme aamasnda kyaslanabilir maliyetler Santral Hidrolik Santrallerde Linyit Santrallerinde Doalgaz Santrallerinde thal Kmr Rzgar Santrallerinde Nkleer Santrallerde letme Maliyeti ($/KWh) 0,0005 $ 0,0250 $ 0,0300 $ 0,0350 $ 0,0450 $ 0,0720 $

49

4.1.7. Muhtelif enerji kaynaklarnn maliyet karlatrmas Rzgar enerjisi, gelecekteki pazar baars iin en nemli lt olan ekonomik maliyette, kararl ve hzl bir gelime gstermektedir. Kaliforniya Enerji Komisyonu eitli enerji seeneklerinin maliyetlerini ve pazara hazrlklarn incelemektedir. izelge 4.6da temel yakt tiplerinin maliyetini rzgar enerjisi ile karlatrmas yaplmaktadr (Akyz,2000). izelge 4.6. Temel Yakt Tiplerinin Maliyeti Yakt Kmr Gaz Hidrolik Nkleer Maliyet ($c/KWh) 4,8 5,5 3,9 4,4 5,1 11,3 11,1 14,5

4.1.8. Trkiyede rzgar enerjisinin sbvanse edilmesi Fosil yaktlar kullanan tm elektrik reticilerinden bir karbondioksit emisyon vergisi alnm olsayd, bu vergi rzgar santrallerinin sbvansiyonunun finanse edilmesinde kullanlrd. Byle bir vergi, ylda yaklak toplam 300 milyon $lk bir fonda toplanabilir. Fosil yakt kullanan elektrik reticilerinin maliyeti, bilahare her bir son tketiciye kanalize edilebilir ve bir aileye dedikleri elektrik faturas zerinden yaklak 2 $lk bir ek deme getirilebilir. Rzgar enerjisi sbvansiyonunun gerek maliyeti 2010 ylnda: 22.914 GWh rzgar enerjisi x 0,01$ = 229,14 milyon $ olurdu. Buna karn, evre vergisinden elde edilecek gelir: 206.229 GWh x 0,0015 $ = 309,35 milyon $ olurdu. Rzgar enerjisi sbvansiyonunun tm hanelerin elektrik faturalarna paylatrlaca ve Trkiyede her biri 5 kiilik 13 milyon hane olduu dnlecek olursa, bir ylda hane bana decek olan pay: (309 milyon $)/(13 milyon hane) = 23,8 $/yl veya ayda yaklak 2 $dr. Rzgar enerji santralleri yatrm maliyetleri, genellikle yatrmclarn kendi z kaynaklar ile finanse edilebilecek boyutlarn dndadr. Bu nedenle, yatrmclarn uluslararas finans kurumlarndan temin edilecek finansman desteine olan ihtiyac kanlmazdr. Finans kurumlar, destek olacaklar projelerde, risklerini en dk seviyede tutmak iin bamsz ve gvenilir mhendislik firmalar tarafndan yaplm rzgar lmleri ve buna bal fizibilite raporlarn esas alrlar. Trkiyede, rzgar enerjisi ile ilgili asl sorun piyasa katlmclarna devlet sbvansiyonunun yaplmasna msaade etmeyen yeni elektrik piyasas yasas olarak grlmektedir. Rzgar gcnden elde edilen elektrik iin yaplan demede lkeden lkeye nemli farkllklar bulunmaktadr, ancak zaman iinde giderek daha fazla lkenin daha ucuz ikrazlar, vergi indirimi, vs. gibi yatrm desteklerinden ziyade tarifelere yaplan sbvansiyonlara bel baladklar dikkati ekmektedir (Akyz,2000).

50

4.1.9. Sistem maliyeti Rzgar trbinleri tarafndan retilen enerjinin maliyetini belirlemede, gz nne alnmas gereken en nemli faktrler, tesisin ilk maliyeti ve yllk olarak retilen enerjinin miktardr. Ekonomiklik asndan incelendiinde, dier teknolojilerle retilen enerjinin birim maliyeti ve sat fiyat da nem kazanmaktadr. Ticari amala, rzgar trbini tesis etmek isteyenlerin deerlendirmesi gereken konular aada maddeler halinde belirtilmitir (Onat ve Cambazolu,2002). a) lk kurulu maliyeti Al fiyat Nakliye Tesis maliyeti thal vergisi tutar Tesisin kaplad alana ilikin maliyet b) Elektrik enerjisi retimi Rzgar trbininin verimi Rzgar trbininin tipi ve bykl Rzgar rejiminde grlen yllk deiimler c) Sistem tarafndan retilen enerjinin, sat fiyat ile dier teknolojilerle retilen enerjinin sat fiyatlarnn karlatrlmas d) letme ve bakm masraflar e) Yasal mevzuat f) Enflasyon g) Amortisman 4.1.10. Tesis edilecek yer maliyeti Rzgar trbini iin tesis edilecek yer seiminde dikkat edilecek birka husus vardr. ncelikle tesis edilecek alan etrafnda rzgarn hzn kesebilecek trde yaplar bulunmamaldr. Tesis edilecek yer gmen kularn gei yolu zerinde bulunmamaldr. Rzgar trbinleri ehir merkezine yakn blgede kurulduu takdirde ve verici ile alc arasnda bulunmalar durumunda televizyon yaynlarnn izlenmesinde problem yaratr. Trbinin kurulaca alan bir tzel kii veya zmreye ait ise o kiilerden bu alan satn alnarak veya kiralanarak bu alan zerine trbin tesis edilir. Eer bu alan devlete ait ise gerekli prosedrler tamamlanarak satn alma veya kiralama gerekletirilir. Satn alma veya kiralama belli bir sabit gider oluturur. Bu gider maliyet olarak karmza kar (Onat ve Cambazolu,2002).

51

4.1.11. Trbin maliyeti Tesis edilecek alan belirlendikten sonra optimum olarak trbin seimi gerekletirilir. Rzgar trbini seimine karar vermeden nce talep gcnn belirlenmesi gerekir. Belirtilen talep gcne gre en uygun trbin tipi belirlenir. rnein elde edilecek olan enerji ile sadece su pompalama ilevi gerekletirilecek ise bu takdirde Savonius tipi rzgar trbini tercih edilir. Bir blgenin elektrik ihtiyac karlanacaksa o takdirde byk gl trbinler kullanlr. Trbin maliyetini belirleyen kriterler arasnda trbinin birer paras olan kule, pervane, dili kutusu, kontrol sistemi, alternatr, gibi etmenler de maliyeti byk lde belirler. Kule malzemesinin elik veya beton olmasna gre ve kule yksekliine bal olarak maliyet deiim gsterir. Rzgar pervanesinde ise pervanenin alminyum, titan, elik, elyaf ile glendirilmi plastik gibi malzemelerden yaplmas ayn ekilde maliyeti deitirmektedir. Dili sistemi pervane milinin devir saysn alternatrn gereksinim duyduu devir saysna karr. Bu devir saysnn art ve azaln karlayacak olan alternatrnde deimesi gerekir. Alternatrdeki bu g deiimi maliyetin artmas ynnde etkili olur. Bu gibi etkenler gz nne bulundurulup, optimum trbin tasarm yaplrsa maliyet de optimize edilmi olur.

ekil 4.1- Rzgar trbini toplam maliyetleri Kurulum aamas srasnda toplam maliyetin %64-75si rzgar trbininden kaynaklanmaktadr. ekil 4.1de grld gibi toplam maliyetin byk bir ksm rzgar trbininden kaynaklanmaktadr. Bundan dolay bir ok firma rzgar trbini maliyetlerini drmek iin yeni teknolojiler zerinde uzun yllardr almaktadrlar. Avrupa Rzgar Enerjisi Birliinin bir raporuna gre rzgar trbinlerinin fiyat misli azalma gstermitir. Washingtondaki Yenilenebilir Enerji Politikalar Projesi bulgularna gre ise 1997 ylnda 1000$/KW olan rzgar

52

trbinlerinin yatrm maliyetleri 2006 ylnda 600$/kWa decektir. Trbin pervane ap ne kadar uzun olursa, pervaneler o kadar ok geni bir alan sprebilirler. Trbinden elde edilen enerji sprlen alan ile doru orantl olarak art gstermektedir. Fakat buna mukabil kule uzunluunun artmas beraberinde de kulenin de mukavemetinin artrlmasn gerektirir. Bu durum bize ek maliyet olarak etki etmektedir www.gyte.edu.tr). 4.1.12. letim maliyeti retilen elektrik enerjisinin trbin kndan itibaren son kullanc olan tketicilere ulatrlmasnda iletim hatlarna gereksinim duyulur. letim hatlarnn yan sra retilen elektrik enerjisinin kullanclara iletimi, trafolar sayesinde retilen gerilim ykseltilerek iletimi salanr. Bu sayede iletim esnasnda oluacak kayplar en aza indirgenmi olur. Tketicilere gelindiinde elektrik enerjisi tekrar trafolar sayesinde kullanlabilecek seviyeye drlr. Enerji iletimi iki ekilde salanmaktadr. Genelde lkemizde kullanlan iletim sistemi havai hatla gereklemektedir. Havai hatta direkler vastasyla enerji iletimi havadan salanr. Birde, dier bir iletim sistemi yeralt kablolar ile gerekletirilen sistemdir. Bu sistemde hat zerinde bir arza gerekletiinde arzann tespiti zor olacandan pek tercih edilmemektedir. Bilindii gibi iletim esnasnda kullanlan trafolar, iletim hatlar ve direkler birer maliyettir. letim maliyetlerini en aza indirgemek iin rzgar trbininin kurulduu yerin elektrik salayaca blgeye uzak olmamas gerekir. Uzaklk iletim maliyeti ile doru orantl olarak art gstermektedir. letim esnasnda kullanlan iletkenlerin kalitesi de maliyeti zerinde rol oynamaktadr (El-Osta and Kalifa,2002; www.gyte.edu.tr). 4.1.13. Bakm maliyet Rzgar trbini iletilmeye balandktan sonra, ileriki zamanlarda rzgar trbininin randmannda dlerle karlalmamas ve etkin bir biimde rzgar trbininin kullanlmas iin dzenli olarak bakmnn yaplmas gerekmektedir. Bakm maliyeti; pervane, alternatr, dili kutusu, kanatlar gibi trbin paralarnn ve enerjinin iletimi srasnda kullanlan trafolar, elektrik direkleri, iletim hatlarnn da bakmlarn ierir (El-Osta and Kalifa,2002; www.gyte.edu.tr). 4.1.14. Birim enerji maliyeti Rzgar trbinlerinden elde edilen elektrik enerjisi birim maliyetinin hesaplanabilmesi iin kapitali geri kazanma faktrnn bilinmesi gerekir. (C), kapitali geri kazanma faktr aadaki forml ile hesaplanr. (El-Osta and Kalifa,2002; zerdem ve ark.,2006,

C=

i (1 + i ) n (1 + i ) n 1

4.1

53

Burada; i : Faiz oran (%), n : Amortisman sresi (yl) dir. retim maliyeti ise;

CT (C + I ) E

4.2

dir. Burada; : retim maliyeti (YTL/KWh) I: Servis, bakm ve sigorta (iletme) giderlerini (%), CT : Rzgar trbininin toplam kurulu maliyetini (YTL), E : Yllk retilen enerji miktarn (KWh) gstermektedir. Rzgar trbininin tesisinin planland yrede (E), rzgar trbininin retecei enerji (KWh/yl) aadaki formlle belirlenebilmektedir.

E = kay C p
Burada; ti: Zaman araln (h) vr : Rzgar hzn (m/s)

k 1 3 h s t i v r i =1 2

4.3

h : Havann younluunu (kg/m3) s: Rzgar trbinin tarad alan (m2) Cp: G katsaysn kay: mil yataklarndaki srtnme kayplarn (rnein 0.996), dili kutusundaki kayplar (rnein 0.972), elektrik jeneratrndeki kayplar (rnein 0.94) ieren ve bu olarak hesaba katlabilir.) gstermektedir (Onat ve Cambazolu,2002). 4.1.15. Finansal faktrler ve mali deerlendirme Genel olarak rzgar enerjisi, finansa olduka bamldr. Bu da u anlama gelir ki; rzgar enerjisinin ekonomik bir ekilde sreklilii, dn alnan kaynaa uygulanan faiz oranlarna veya yatrm yaplan sermayeden beklenen orana ve projede kullanlmak zere alnan kaynan ka ylda geri denecei ile ok yakn ilikilidir. Genel olarak, ksa bir geri deme dnemi ve yksek oranda faiz uygulanmas, retilen enerjinin KWh bana maliyetini ykseltmek zorunda brakr. Gelimekte olan rzgar enerjisi iin itici glerden biri, ekonomidir. Bamsz enerji reticileri iin ekonominin gvencede olmas, son derecede nem arz eder. Rzgar enerjisi yatrm kayplarn hepsinin arpmna eit olan bir genel toplam katsayy (hesaplamalarda yaklak olarak kay =0.9

54

maliyetlerinin, son yllarda hzla dmesi yatrm hzlandrmtr. Gnmzde rzgar trbinlerinin yatrm maliyetleri 700 1450 $/KW dolayndadr. Elektrik retim maliyeti ise 4,5 7,0 $c/KW civarnda olup, teknolojik gelimelerle birlikte bu deerin 3 $cin altna decei tahmin edilmektedir. Rzgar enerjisinin maliyeti, yakt maliyetini iermedii iin gelecekteki yakt fiyatlarna baml olan yakt tketen enerji retim tesisleri ile karlatrldnda, rzgar enerjisinin maliyeti gerek maliyetine olduka yakn bir ekilde hesaplanabilmektedir. Hibir yakt maliyeti sz konusu olmadndan dolay, projeye bir defa yatrm yapldktan sonra, srekli tekrarlanan maliyetler arasnda yalnzca iletim ve bakm maliyetleri bulunmaktadr. Rzgar trbinlerinin kurulmas, olduka kolaydr ve bylelikle yksek faize maruz kalmadan enerji retimine geilmektedir. Rzgar enerjisinde karlalan en nemli mali sorun, kaynak finans ve enerji kanundaki baz maddelerdir. Eer bu sorunlarda alrsa, Trkiyedeki yatrmclar daha cesur bir ekilde yatrmlara katlabilirler (Onat ve Cambazolu,2002).

55

5. MATERYAL VE METOD 5.1. Kurulmas Tasarlanan Rzgar Santralinin Yeri Bu almada santral yeri olarak Sivas il merkezine 20 km (ku uuu 6-7 km) uzaklkta bulunan Merakm Tepe (Merakm platosu) seilmitir. Merakm Tepenin santral yeri olarak seilmesindeki en nemli etken bu blgede Devlet Meteoroloji leri Genel Mdrl Sivas Meydan stasyonuna ait 14 nolu rasadnn burada olmas ve dolaysyla bu blgeye ait rzgar verilerinin kolaylkla temin edilebilmesidir. Bunun dnda bu blgenin il merkezi evresindeki blgelere gre ykseltisinin olduka fazla olmas, bu blgede Sivas Hava Meydannn bulunmasndan dolay ulamnn kolay olmas santral yeri olarak tercih edilmesinde etkili olmutur. Merakm Platosu l merkezinin kuzeybatsnda uzanan geni ve yksek dzlktr. Byk kesimi 1500 metrenin zerinde kalan Merakm platosu, kuzeydeki Kse Dalar ile deniz etkisine kapatlm durumdadr. Platonun btnnde Anadolu'nun karasal iklimi egemen durumdadr. Kimi kesimlerde orman kalntlarna rastlanlmakla birlikte genellikle plaktr. Rzgar trbininin kurulaca yer ise hava meydanna yaklak 5 km uzaklktaki 39o 471 Kuzey enlemi ile 36o 561 Dou boylam koordinatnda, 1621m (5320 ft) rakml blgedir. ekil 5.1de blgenin kubak grnts zerinde sol st ksmda havaalan pisti grlmekte ve aa ksmda krmz renkli izilmi rzgar trbini sembol, kurulmas tasarlanan santral yerini belirtmektedir. ekil 5.2-3 de ise kurulmas tasarlanan rzgar santralinin havaalan ve havaalan gzetleme kulesinden grn grlmektedir.

ekil 5.1 Kurulmas tasarlanan rzgar santralinin yerinin kubak grn

56

ekil 5.2 Kurulmas tasarlanan rzgar santralinin yerinin havaalanndan grn

ekil 5.3 Kurulmas tasarlanan rzgar santralinin yerinin havaalan kulesinden grn

57

5.2. Hz ve Yn lm Santral yeri iin kullanlan rzgar hz verileri; 39o 491 Kuzey enlemi ile 36o 541 Dou boylam koordinatlarnda bulunan, Sivas Hava Meydan civarndaki meteorolojiye ait, yerden 10 m ykseklikte lm yapan anemometrenin 2005 ylna ait lm sonularna gre yaplmtr. Bu veriler unlardr: 2005 yl aylk rzgar hz ve frekansnn ynlere gre dalm, 2005 yl aylara gre gnlk rzgar hzlar ve ynleri. Meteorolojiden temin edilen bu verilere ait izelgeler ve oluturulan grafikler Blm 6da ele alnmtr. 5.3. Trbin Seimi Bu almada tasarlanan rzgar santralinde, blge iin ideal olan rzgar trbini modeli aratrmas yaplmayacaktr. Bunun yerine Byk gl ve kk gl olmak zere iki trbin zerine hesaplamalar yaplacaktr. Byk gl trbin olarak; Trkiyede yaygn olarak kullanlan Enercon firmasnn rettii 2300 KW gcndeki, E-70 modeli rzgar trbini kullanlacaktr. Enercon E-70 trbininin kullanlmasndaki en nemli nedenler unlardr: Enercon marka rzgar trbinlerinin harekete balama rzgar hzlarnn dk olmas (2,5 m/s) ve E-70 modelinin 113 m kule yksekliine kadar destekleniyor olmasdr. Kk gl trbini olarak; Solarwall Trkiye yetkili distribtr olan Alternatif Enerji Sistemleri San. ve Tic. Ltd. irketinin pazarlamasn yapt 5 KW gcndeki Fortis Montana trbini kullanlacaktr. Fortis Montana trbininin seilmesindeki nedenler ise; trbinin Trkiyede temin edilebilmesi ve dk rzgar hznda (2,5 m/s) elektrik retimine balamasdr. Fortis Montana ve E-70 trbinine ait resimler, trbinlerin teknik zellikleri ve trbinlerin g erisi grafikleri ekil 5.47 ve izelge 5.14de verilmitir.

58

ekil 5.4 Enercon E-70 trbinin grnts (www.enercon.de)

ekil 5.5 Enercon E-70 trbinine ait g erisi grafii (www.enercon.de)

59

izelge 5.1. E-70 trbininin rzgar hzna gre rettii g ve g faktr (www.enercon.de) Hz [v] (m/s) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 G [P] (KW) 0,0 2,0 18,0 56,0 127,0 240,0 400,0 626,0 892,0 1223,0 1590,0 1900,0 2080,0 2230,0 2300,0 2310,0 2310,0 2310,0 2310,0 2310,0 2310,0 2310,0 2310,0 2310,0 2310,0 G Faktr [Cp] (-) 0,00 0,10 0,27 0,36 0,42 0,46 0,48 0,50 0,50 0,50 0,49 0,45 0,39 0,34 0,28 0,23 0,19 0,16 0,14 0,12 0,10 0,09 0,08 0,07 0,06

60

izelge 5.2. E-70 trbinine ait teknik bilgiler (www.enercon.de) E-70 TRBNNE AT TEKNK BLGLER Trbin gc Rotor (kanat) ap Kule ykseklii Rzgar snf (IEC) Trbin oluumu Rotor Tip Dnme yn Kanat says Kanat sprme alan Kanat yaps Dnme hz G kontrol Kule Ana tayc Generator ebeke besleme Frenleme sistemi Yatay eksenli trbin, ayarlanabilir kanat g ayar sistemi Saat ynnde 3 3959 m2 Fiberglas (epoksy reine); entegre yldrm korumal Ayarlanabilir, 6 21,5 rpm Her rotor kanad iin bamsz eim kontrol sistemi Kat (sert ) ift sra/ tek sra yukar doru daralan silindirik tayc (elik) ENERCON direct-drive bilezikli senkron generator ENERCON converter 3 adet bamsz kanat g kontrol sistemi Rotor freni Rotor kilidi Yn kontrol Hz kesme rzgar hz Uzaktan grntleme Rzgar esme ynne gre dili sistemi ile dn yn ayar 28 34 m/s (with ENERCON storm control) ENERCON SCADA 2300 KW 71 m 58 113 m IEC/NVN I Dili sistemi yok, deiken hz, ayarlanabilir kanat g ayar sistemi

61

ekil 5.6 Fortis Montana trbinin grnts (www.alternatifenerji.com)

ekil 5.7 Fortis Montana trbinine ait g erisi grafii (www.alternatifenerji.com)

62

izelge 5.3. Fortis Montana trbininin rzgar hzna gre rettii g tablosu Hz [v] (m/s) 2,5 3,0 3,5 4,0 4,5 5,0 5,5 6,0 6,5 7,0 7,5 8,0 8,5 9,0 9,5 10,0 11,0 12,0 13,0 14,0 15,0 16,0 17,0 18,0 G [P] (KW) 0,065 0,132 0,175 0,263 0,370 0,480 0,615 0,745 0,925 1,160 1,318 1,495 1,736 2,000 2,395 2,719 3,329 3,939 4,439 4,917 5,410 5,719 5,795 5,719

63

izelge 5.4. Fortis Montana trbinine ait teknik bilgiler (www.alternatifenerji.com) Model Tipi Dn yn Kanat ap Sprme alan Kanat malzemesi Kanat boyu Kanat says Hz ayarlama Yn Kontrol Pitch kontrol Kalk hz Anma hz Azami hz Anma gc Azami gc Profili Devir says Eksen as k gerilimi Jeneratr Fortis Montana Rzgara gre sabit kanat yapl Saat ynnde 5m 19,63 m2 Epoksy ile glendirilmi fiberglass 2,85 m 3 Yan rzgarlarda katlanan kuyruk Kuyrukla ayarlanma pasif Sabit 2,5 m/s 13 m/s 25 m/s 5 KW 5,8 KW (17 m/s) NACA 4415 120 450 rpm 100 24 120 400 Volt Sabit mknatsl, senkron

64

6. BULGULAR 6.1. Gnlk Rzgar lm Sonular ve Enerji Potansiyeli Sivas Merakm Tepenin rzgar hz verileri, tepenin 1599 m rakmnda, 39o 491 Kuzey enlemi ve 36o 541 Dou boylam koordinatnda bulunan, meteorolojiye ait, yerden 10 m ykseklikteki elektronik kayt yapabilen anemometrenin ktlarna gre alnmtr. Bu almadaki btn hesaplamalar, bu anemometrenin Ocak 2005 Aralk 2005 aylar arasnda lt bir yllk rzgar hz lm sonularna gre yaplacaktr. izelge 6.112den de grlecei zere blgenin rzgar hz orta dzeydedir. Bundan dolay rzgar trbininin dk hzlarda bile devreye girmesi nem arz etmektedir. Ayrca trbinin maruz kalaca rzgar hzn arttrabilmek iin, kule yksekliini mmkn olduunca yksek tutmak gereklidir. Meteorolojiden alnan, yerden 10 m ykseklikteki gnlk ortalama rzgar hzlar; 30 m ve 113 mye ykseltilmi rzgar hzlar ile yerden 10 m ykseklikte llen aylk maksimum rzgar hz ve yn ile Fortis Montana trbininin yerden 30 m ykseklikte gnlere gre rettii elektrik enerjisi ile Enercon E-70 trbininin yerden 113 m ykseklikte gnlere (24 saatlik) gre rettii elektrik enerjisi bilgileri izelge 6.1-12de verilmitir. Bu izelgeler oluturulurken Blm 5te verilen Fortis Montana ve E-70 trbinine ait g erisi grafiklerinden faydalanlmtr. Ayrca, blgeye ait gnlk ortalama rzgar hzlarnn grafiksel gsterimleri ise ekil 6.1-12de verilmitir. Meteorolojiden alnan rzgar hz verileri yerden 10 m ykseklikte lld iin, bu hzlar Hellmann ykseltme bants ile 30 m ve 113 m ykseklikteki, rzgar hzna yani kule yksekliine ykseltilmitir. lm yksekliindeki rzgar hznn 30 m ve 113 m ykseklikteki esme hzn bulabilmek iin Blm 3te verilen denklem 3.26ya gre aadaki gibi hesaplanmtr. Denklemdeki Hellmann katsays izelge 3.2den 0,27 olarak seilmitir. Burada katsay seilirken meteorolojiye ait lm yapan anemometrenin evresindeki przllkler dikkate alnmtr.

Vist = Vl

H ist H l

= Vl

30 10

0 , 27

= Vl 1,3453

H Vist = Vl ist H l

0 , 27 = Vl 113 = Vl 1,9246 10

ncelenen blge iin, lm noktas evresel przllkleri dikkate alnrsa; 10 m ykseklikte llen rzgar hz deerlerinin 30 mdeki esme hzn bulabilmek iin 1,3453 ile arplmas, 113 mdeki esme hzn bulabilmek iin 1,9246 ile arplmas gerekir.

65

izelge 6.1. Ocak ay gnlk ortalama rzgar hzlar ve retilen enerji Ocak 2005 [Maksimum rzgar hz (10m) ve yn 10,0 m/s ESE] Hz (m/s) Gnler [30 m] 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 [113 m] 1,9 1,3 1,0 0,7 3,8 2,7 2,5 1,7 3,5 2,4 3,3 2,3 1,9 1,3 1,9 1,3 1,0 0,7 2,3 1,6 4,8 3,4 1,5 1,1 1,5 1,1 2,5 1,7 3,3 2,3 3,8 2,7 3,3 2,3 3,5 2,4 3,3 2,3 4,4 3,1 8,1 5,7 7,3 5,1 1,9 1,3 4,8 3,4 2,9 2,0 4,4 3,1 3,5 2,4 5,2 3,6 4,8 3,4 3,5 2,4 2,5 1,7 TOPLAM ENERJ (KWh) Hz (m/s) Fortis Montana Trbininin rettii enerji (KWh) 0 0 2,4 0 1,68 1,44 0 0 0 0 4,08 0 0 0 1,44 2,4 1,44 1,68 1,44 3,36 16,32 12,24 0 4,08 0 3,36 1,68 4,56 4,08 1,68 0 69,36 E-70 Trbininin rettii enerji (KWh) 0 0 1.200 240 960 768 0 0 0 0 2.688 0 0 240 768 1.200 768 960 768 2.112 15.720 11.280 0 2.688 384 2.112 960 3.600 2.688 960 240 53.304

66

izelge 6.2. ubat ay gnlk ortalama rzgar hzlar ve retilen g ubat 2005 [Maksimum rzgar hz (10m) ve yn 12,0 m/s WSW] Hz (m/s) Gnler 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 [30 m] Hz (m/s) [113 m] Fortis Montana Trbininin rettii enerji (KWh) 5,28 1,44 12,24 7,92 0 0 4,08 7,92 8,4 0 0 1,44 7,92 4,56 2,4 1,44 5,28 5,28 16,08 8,4 0 3,12 2,4 1,44 1,44 8,4 10,08 1,44 128,4 E-70 Trbininin rettii enerji (KWh) 4.272 768 11.280 6.480 384 240 2.688 6.480 7.296 384 0 768 6.480 3.600 1.200 768 4.272 4.272 15.648 7.296 240 1.680 1.200 768 768 7.296 8.448 768 105.744

5,4 3,8 3,3 2,3 7,3 5,1 6,2 4,3 2,9 2,0 2,5 1,7 4,8 3,4 6,2 4,3 6,4 4,4 2,9 2,0 1,9 1,3 3,3 2,3 6,2 4,3 5,2 3,6 3,8 2,7 3,3 2,3 5,4 3,8 5,4 3,8 8,1 5,7 6,4 4,4 2,5 1,7 4,2 3,0 3,8 2,7 3,3 2,3 3,3 2,3 6,4 4,4 6,7 4,7 3,3 2,3 TOPLAM ENERJ (KWh)

67

izelge 6.3. Mart ay gnlk ortalama rzgar hzlar ve retilen g Mart 2005 [Maksimum rzgar hz (10m) ve yn 18,0 m/s W] Hz (m/s) Gnler 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 [30 m] Hz (m/s) [113 m] Fortis Montana Trbininin rettii enerji (KWh) 24,48 41,76 20,4 6,24 1,44 1,44 2,4 3,36 4,08 0 1,68 4,08 4,08 1,44 5,28 3,36 3,36 16,56 20,4 1,44 0 8,4 8,4 8,4 11,52 6,24 8,4 3,12 11,52 10,08 8,4 251,76 E-70 Trbininin rettii enerji (KWh) 26.640 46.080 21.408 5.208 768 768 1.200 2.112 2.688 240 960 2.688 2.688 768 4.272 2.112 2.112 17.760 21.408 768 384 7.296 7.296 7.296 10.128 5.208 7.296 1.680 10.128 8.448 7.296 235.104

9,6 6,7 12,1 8,5 9,0 6,3 5,8 4,0 3,3 2,3 3,3 2,3 3,8 2,7 4,4 3,1 4,8 3,4 2,5 1,7 3,5 2,4 4,8 3,4 4,8 3,4 3,3 2,3 5,4 3,8 4,4 3,1 4,4 3,1 8,3 5,8 9,0 6,3 3,3 2,3 2,9 2,0 6,4 4,4 6,4 4,4 6,4 4,4 7,1 5,0 5,8 4,0 6,4 4,4 4,2 3,0 7,1 5,0 6,7 4,7 6,4 4,4 TOPLAM ENERJ (KWh)

68

izelge 6.4. Nisan ay gnlk ortalama rzgar hzlar ve retilen g Nisan 2005 [Maksimum rzgar hz (10m) ve yn 13,6 m/s WSW] Hz (m/s) Gnler 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 [30 m] Hz (m/s) [113 m] Fortis Montana Trbininin rettii enerji (KWh) 12,24 6,24 12,24 8,4 0 0 1,44 0 0 3,12 8,4 3,12 14,16 24,48 1,44 16,56 6,24 5,28 28,56 16,32 4,08 8,4 6,24 10,08 1,44 0 1,44 4,56 8,4 6,24 219,12 E-70 Trbininin rettii enerji (KWh) 11.280 5.208 11.280 7.296 384 240 768 0 0 1.680 7.296 1.680 13.440 26.640 768 17.760 5.208 4.272 31.080 15.648 2.688 7.296 5.208 8.448 768 384 768 3.600 7.296 5.208 203.592

7,3 5,1 5,8 4,0 7,3 5,1 6,4 4,4 2,9 2,0 2,5 1,7 3,3 2,3 2,3 1,6 1,9 1,3 4,2 3,0 6,4 4,4 4,2 3,0 7,7 5,4 9,6 6,7 3,3 2,3 8,3 5,8 5,8 4,0 5,4 3,8 10,2 7,1 8,1 5,7 4,8 3,4 6,4 4,4 5,8 4,0 6,7 4,7 3,3 2,3 2,9 2,0 3,3 2,3 5,2 3,6 6,4 4,4 5,8 4,0 TOPLAM ENERJ (KWh)

69

izelge 6.5. Mays ay gnlk ortalama rzgar hzlar ve retilen g Mays 2005 [Maksimum rzgar hz (10m) ve yn 13,4 m/s ENE] Gnler 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 Hz (m/s) [30 m] Hz (m/s) [113 m] Fortis Montana Trbininin rettii enerji (KWh) 0 11,52 3,36 4,56 3,12 8,4 0 0 0 3,12 8,4 3,12 14,16 24,48 3,12 0 2,4 4,08 3,36 1,44 12,24 16,56 36,96 10,08 16,32 3,36 0 0 0 0 1,68 195,84 E-70 Trbininin rettii enerji (KWh) 0 10.128 2.112 3.600 1.680 7.296 384 0 0 1.680 7.296 1.680 13.440 26.640 1.680 240 1.200 2.688 2.112 768 11.280 17.760 42.000 8.448 15.648 2.112 0 0 384 240 960 183.456

1,9 1,3 7,1 5,0 4,4 3,1 5,2 3,6 4,2 3,0 6,4 4,4 2,9 2,0 2,3 1,6 1,9 1,3 4,2 3,0 6,4 4,4 4,2 3,0 7,7 5,4 9,6 6,7 4,2 3,0 2,5 1,7 3,8 2,7 4,8 3,4 4,4 3,1 3,3 2,3 7,3 5,1 8,3 5,8 11,5 8,1 6,7 4,7 8,1 5,7 4,4 3,1 1,5 1,1 1,9 1,3 2,9 2,0 2,5 1,7 3,5 2,4 TOPLAM ENERJ (KWh)

70

izelge 6.6. Haziran ay gnlk ortalama rzgar hzlar ve retilen g Haziran 2005 [Maksimum rzgar hz (10m) ve yn 12,0 m/s W] Hz (m/s) Gnler 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 [30 m] Hz (m/s) [113 m] Fortis Montana Trbininin rettii enerji (KWh) 2,4 11,52 3,12 4,08 5,28 4,08 1,44 0 4,08 0 3,36 10,08 0 0 8,4 1,44 6,24 4,56 10,08 11,52 2,4 10,08 4,56 3,36 14,16 11,52 4,56 0 3,36 3,12 148,8 E-70 Trbininin rettii enerji (KWh) 1.200 10.128 1.680 2.688 4.272 2.688 768 0 2.688 0 2.112 8.448 240 384 7.296 768 5.208 3.600 8.448 10.128 1.200 8.448 3.600 2.112 13.440 10.128 3.600 240 2.112 1.680 119.304

3,8 2,7 7,1 5,0 4,2 3,0 4,8 3,4 5,4 3,8 4,8 3,4 3,3 2,3 1,5 1,1 4,8 3,4 1,3 0,9 4,4 3,1 6,7 4,7 2,5 1,7 2,9 2,0 6,4 4,4 3,3 2,3 5,8 4,0 5,2 3,6 6,7 4,7 7,1 5,0 3,8 2,7 6,7 4,7 5,2 3,6 4,4 3,1 7,7 5,4 7,1 5,0 5,2 3,6 2,5 1,7 4,4 3,1 4,2 3,0 TOPLAM ENERJ (KWh)

71

izelge 6.7. Temmuz ay gnlk ortalama rzgar hzlar ve retilen g Temmuz 2005 [Maksimum rzgar hz (10m) ve yn 15,3 m/s WNW] Hz (m/s) Gnler 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 [30 m] Hz (m/s) [113 m] Fortis Montana Trbininin rettii enerji (KWh) 4,56 4,56 0 10,08 12,24 6,24 2,4 10,08 6,24 6,24 16,32 3,12 0 3,12 6,24 11,52 5,28 5,28 4,56 2,4 6,24 1,44 0 6,24 2,4 8,4 3,36 4,08 0 1,44 8,4 162,48 E-70 Trbininin rettii enerji (KWh) 3.600 3.600 240 8.448 11.280 5.208 1.200 8.448 5.208 5.208 15.648 1.680 0 1.680 5.208 10.128 4.272 4.272 3.600 1.200 5.208 768 0 5.208 1.200 7.296 2.112 2.688 384 768 7.296 133.056

5,2 3,6 5,2 3,6 2,5 1,7 6,7 4,7 7,3 5,1 5,8 4,0 3,8 2,7 6,7 4,7 5,8 4,0 5,8 4,0 8,1 5,7 4,2 3,0 2,3 1,6 4,2 3,0 5,8 4,0 7,1 5,0 5,4 3,8 5,4 3,8 5,2 3,6 3,8 2,7 5,8 4,0 3,3 2,3 1,0 0,7 5,8 4,0 3,8 2,7 6,4 4,4 4,4 3,1 4,8 3,4 2,9 2,0 3,3 2,3 6,4 4,4 TOPLAM ENERJ (KWh)

72

izelge 6.8. Austos ay gnlk ortalama rzgar hzlar ve retilen g Austos 2005 [Maksimum rzgar hz (10m) ve yn 12,4 m/s N] Hz (m/s) Gnler 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 [30 m] Hz (m/s) [113 m] Fortis Montana Trbininin rettii enerji (KWh) 8,4 5,28 8,4 0 4,56 1,44 3,12 9,36 1,68 4,56 4,08 1,44 4,08 4,56 0 1,44 0 1,44 2,4 1,44 7,92 0 1,68 2,4 8,4 5,28 4,56 4,08 4,08 11,52 5,28 122,88 E-70 Trbininin rettii enerji (KWh) 7.296 4.272 7.296 384 3.600 768 1.680 7.680 960 3.600 2.688 768 2.688 3.600 240 768 0 768 1.200 768 6.480 240 960 1.200 7.296 4.272 3.600 2.688 2.688 10.128 4.272 94.848

6,4 4,4 5,4 3,8 6,4 4,4 2,9 2,0 5,2 3,6 3,3 2,3 4,2 3,0 6,5 4,6 3,5 2,4 5,2 3,6 4,8 3,4 3,3 2,3 4,8 3,4 5,2 3,6 2,5 1,7 3,3 2,3 2,3 1,6 3,3 2,3 3,8 2,7 3,3 2,3 6,2 4,3 2,5 1,7 3,5 2,4 3,8 2,7 6,4 4,4 5,4 3,8 5,2 3,6 4,8 3,4 4,8 3,4 7,1 5,0 5,4 3,8 TOPLAM ENERJ (KWh)

73

izelge 6.9. Eyll ay gnlk ortalama rzgar hzlar ve retilen g Eyll 2005 [Maksimum rzgar hz (10m) ve yn 13,0 m/s W] Hz (m/s) Gnler 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 [30 m] Hz (m/s) [113 m] Fortis Montana Trbininin rettii enerji (KWh) 3,12 2,4 1,44 4,08 20,4 1,44 4,08 3,12 4,56 2,4 8,4 3,12 4,08 2,4 0 3,36 0 0 24 3,12 0 1,44 0 1,44 2,4 0 8,4 1,44 0 0 2,4 113,04 E-70 Trbininin rettii enerji (KWh) 1.680 1.200 768 2.688 21.408 768 2.688 1.680 3.600 1.200 7.296 1.680 2.688 1.200 0 2.112 240 0 5.208 1.680 0 768 0 768 1.200 0 7.296 768 0 0 1.200 71.784

4,2 3,0 3,8 2,7 3,3 2,3 4,8 3,4 9,0 6,3 3,3 2,3 4,8 3,4 4,2 3,0 5,2 3,6 3,8 2,7 6,4 4,4 4,2 3,0 4,8 3,4 3,8 2,7 1,5 1,1 4,4 3,1 2,5 1,7 1,9 1,3 5,8 4,0 4,2 3,0 1,5 1,1 3,3 2,3 1,9 1,3 3,3 2,3 3,8 2,7 1,5 1,1 6,4 4,4 3,3 2,3 1,9 1,3 1,3 0,9 3,8 2,7 TOPLAM ENERJ (KWh)

74

izelge 6.10. Ekim ay gnlk ortalama rzgar hzlar ve retilen g Ekim 2005 [Maksimum rzgar hz (10m) ve yn 8,6 m/s NNW] Hz (m/s) Gnler 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 [10 m] Hz (m/s) [113 m] Fortis Montana Trbininin rettii enerji (KWh) 0 1,56 1,56 1,56 1,56 1,56 1,56 1,56 1,56 1,56 1,56 1,44 0 1,44 0 0 3,36 1,56 1,56 1,56 1,56 1,56 1,56 1,56 1,56 1,56 1,56 1,56 1,56 1,56 1,56 43,68 E-70 Trbininin rettii enerji (KWh) 0 1040 1040 1040 1040 1040 1040 1040 1040 1040 1040 768 0 768 0 240 2.112 1040 1040 1040 1040 1040 1040 1040 1040 1040 1040 1040 1040 1040 1040 28.848

2,3 1,6 3,6 2,5 3,6 2,5 3,6 2,5 3,6 2,5 3,6 2,5 3,6 2,5 3,6 2,5 3,6 2,5 3,6 2,5 3,6 2,5 3,3 2,3 1,9 1,3 3,3 2,3 1,9 1,3 2,5 1,7 4,4 3,1 3,6 2,5 3,6 2,5 3,6 2,5 3,6 2,5 3,6 2,5 3,6 2,5 3,6 2,5 3,6 2,5 3,6 2,5 3,6 2,5 3,6 2,5 3,6 2,5 3,6 2,5 3,6 2,5 TOPLAM ENERJ (KWh)

Ekim aynn baz gnlerinde meteorolojide veri bulunmadndan bu gnler iin Ekim ay iin son yln 10 metredeki ortalama hz olan 1,9 m/s lik hz, ortalama hz olarak kabul edilmitir.

75

izelge 6.11. Kasm ay gnlk ortalama rzgar hzlar ve retilen g Kasm 2005 [Maksimum rzgar hz (10m) ve yn 12,0 m/s SSE] Hz (m/s) Gnler 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 [10 m] Hz (m/s) [113 m] Fortis Montana Trbininin rettii enerji (KWh) 0 0 1,44 5,28 1,44 2,4 2,4 10,08 1,44 0 0 0 0 1,44 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 25,92 E-70 Trbininin rettii enerji (KWh) 312 0 768 4.272 768 1.200 1.200 8.448 768 0 0 0 0 768 312 0 0 0 384 5.208 0 0 312 312 312 312 312 312 312 312 26.904

2,7 1,9 2,3 1,6 3,3 2,3 5,4 3,8 3,3 2,3 3,8 2,7 3,8 2,7 6,7 4,7 3,3 2,3 1,5 1,1 1,9 1,3 1,9 1,3 1,3 0,9 3,3 2,3 2,7 1,9 1,5 1,1 2,3 1,6 1,9 1,3 2,9 2,0 5,8 4,0 1,9 1,3 2,3 1,6 2,7 1,9 2,7 1,9 2,7 1,9 2,7 1,9 2,7 1,9 2,7 1,9 2,7 1,9 2,7 1,9 TOPLAM ENERJ (KWh)

Kasm aynn baz gnlerinde meteorolojide veri bulunmadndan bu gnler iin Kasm ay iin, son yln 10 metredeki ortalama hz olan 1,5 m/s lik hz, ortalama hz olarak kabul edilmitir.

76

izelge 6.12. Aralk ay gnlk ortalama rzgar hzlar ve retilen g Aralk 2005 [Maksimum rzgar hz (10m) ve yn 12,4 m/s SE] Hz (m/s) Gnler 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 [30 m] Hz (m/s) [113 m] Fortis Montana Trbininin rettii enerji (KWh) 1,68 1,68 1,68 1,68 1,68 1,68 1,68 1,68 1,68 1,68 1,68 1,68 1,68 1,68 1,44 1,68 3,12 24,48 6,24 1,44 0 1,44 3,36 0 1,44 0 0 0 0 0 0 68,16 E-70 Trbininin rettii enerji (KWh) 960 960 960 960 960 960 960 960 960 960 960 960 960 960 768 960 1.680 26.640 5.208 768 0 768 2.112 0 768 0 384 0 0 384 240 54.120

3,5 2,4 3,5 2,4 3,5 2,4 3,5 2,4 3,5 2,4 3,5 2,4 3,5 2,4 3,5 2,4 3,5 2,4 3,5 2,4 3,5 2,4 3,5 2,4 3,5 2,4 3,5 2,4 3,3 2,3 3,5 2,4 4,2 3,0 9,6 6,7 5,8 4,0 3,3 2,3 1,0 0,7 3,3 2,3 4,4 3,1 2,3 1,6 3,3 2,3 1,3 0,9 2,9 2,0 2,3 1,6 2,3 1,6 2,9 2,0 2,5 1,7 TOPLAM ENERJ (KWh)

Aralk aynn baz gnlerinde meteorolojide veri bulunmadndan bu gnler iin Aralk ay iin 10 metredeki ortalama hz olan 1,8 m/s lik hz, ortalama hz olarak kabul edilmitir.

77

Ocak - 2005
9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29 31 Gnler 30 m 113 m

ekil 6.1 Ocak ay gnlk ortalama rzgar hzlar grafii

Hz (m/s)

ubat - 2005
9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 1 3 5 7 9 11 13 15 Gnler 17 19 21 23 25 27 Hz (m/s) 30 m 113 m

ekil 6.2 ubat ay gnlk ortalama rzgar hzlar grafii

Mart - 2005
14 12 10 Hz (m/s) 8 6 4 2 0 1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29 31 Gnler 30 m 113 m

ekil 6.3 Mart ay gnlk ortalama rzgar hzlar grafii

78

Nisan - 2005
12 10 Hz (m/s) 8 6 4 2 0 1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29 Gnler 30 m 113 m

ekil 6.4 Nisan ay gnlk ortalama rzgar hzlar grafii

Mays - 2005
14 12 10 Hz (m/s) 8 6 4 2 0 1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29 31 Gnler 30 m 113 m

ekil 6.5 Mays ay gnlk ortalama rzgar hzlar grafii

Haziran - 2005
9 8 7 Hz (m/s) 6 5 4 3 2 1 0 1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29 Gnler 30 m 113 m

ekil 6.6 Haziran ay gnlk ortalama rzgar hzlar grafii

79

Temmuz - 2005
9 8 7 Hz (m/s) 6 5 4 3 2 1 0 1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29 31 Gnler 30 m 113 m

ekil 6.7 Temmuz ay gnlk ortalama rzgar hzlar grafii

Austos - 2005
8 7 6 Hz (m/s) 5 4 3 2 1 0 1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29 31 Gnler 30 m 113 m

ekil 6.8 Austos ay gnlk ortalama rzgar hzlar grafii

Eyll - 2005
10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29 31 Gnler

Hz (m/s)

30 m 113 m

ekil 6.9 Eyll ay gnlk ortalama rzgar hzlar grafii

80

Ekim - 2005
5 4,5 4 3,5 3 2,5 2 1,5 1 0,5 0 1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29 31 Gnler

Hz (m/s)

30 m 113 m

ekil 6.10 Ekim ay gnlk ortalama rzgar hzlar grafii

Kasm - 2005
8 7 6 Hz (m/s) 5 4 3 2 1 0 1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29 Gnler 30 m 113 m

ekil 6.11Kasm ay gnlk ortalama rzgar hzlar grafii

Aralk - 2005
12 10 Hz (m/s) 8 6 4 2 0 1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29 31 Gnler 30 m 113 m

ekil 6.12 Aralk ay gnlk ortalama rzgar hzlar grafii

81

6.2. Aylk Rzgar Hz Ortalamalar Meteorolojiden alnan verilere gre rzgar santrali kurulmas tasarlanan blgenin son 16 yl ierisindeki, aylara gre ortalama rzgar hzlar (113 metreye ykseltilmi) izelge 6.13te verilmitir. Ayrca son 3 yln aylk ortalama rzgar hzlar grafii ekil 6.13te gsterilmitir. izelge 6.13. 1990-2005 yllar aras aylk ortalama rzgar hzlar (m/s) 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 O 3,3 1,9 3,8 3,5 3,8 4,0 3,1 3,3 2,9 3,3 3,1 2,7 2,9 3,5 3,8 3,3 4,8 3,8 4,0 4,6 4,0 3,7 4,8 3,5 3,1 5,4 3,1 4,0 3,3 4,6 4,6 4,6 M 5,0 4,6 4,8 5,4 4,2 5,2 4,0 5,0 4,2 4,2 4,4 4,8 4,8 4,8 5,0 5,6 N 5,6 4,4 5,6 6,4 6,0 5,8 4,0 6,2 4,4 4,4 5,2 4,8 4,6 5,6 4,2 5,4 M 4,8 4,8 4,8 5,0 5,0 4,4 4,4 4,4 3,7 4,8 5,0 4,6 5,0 4,0 5,0 4,4 H 5,4 4,0 4,4 4,6 6,2 5,4 4,8 4,4 4,6 4,4 4,4 4,4 5,2 5,0 5,4 4,8 T 4,8 5,0 5,4 5,0 5,0 5,6 4,6 5,2 4,4 4,6 4,6 4,8 14,4 5,0 5,2 5,0 A 4,8 4,6 5,0 4,2 5,6 4,8 4,6 4,8 4,2 3,7 4,6 4,4 4,2 4,4 4,6 E 4,4 4,4 4,0 4,4 4,4 4,0 4,4 4,2 3,8 3,7 4,2 3,8 4,2 3,8 4,2 3,8 E 3,5 3,5 4,2 2,9 2,7 3,5 3,3 4,2 4,0 3,8 2,9 3,5 2,3 4,0 3,8 2,9 K 2,5 2,9 3,5 3,3 3,7 3,7 2,5 2,7 3,1 20,4 2,3 3,8 2,7 2,9 3,1 2,7 A 3,7 3,5 3,1 3,7 2,9 2,5 3,7 2,7 2,9 2,9 2,9 4,4 3,3 3,1 2,3 3,5

6 5 4 Hz (m/s) 3 2 1 0
az ira n ar t is an Ey l l ay s ca k m uz A us to s u ba t Te m Ka s m M Ar al k O N Ek im M

30 m 113 m

Aylar

ekil 6.13- 2003-2005 yllar aras aylara gre ortalama rzgar hzlar grafii Mevcut verilere gre elde edilen lm sonular deerlendirildiinde, (ekil 6.112 ve izelge 6.13) rzgar hznn aylara gre dalmnda, lkbahar ve yaz aylarnda rzgar hznn belirgin bir art gsterdii grlmektedir. 113 m ykseklik iin, Kasm aynda rzgar hz,

82

3 m/snin altna derek, bir yl ierisinde en dk potansiyele sahip ay olmaktadr. lm sonularna gre ilkbahar ve yaz aylarnda ise, rzgar hz (113 mde) 45 m/s arasnda younluk gstermektedir. Bunun anlam; lm aldmz blgeye, rzgar trbini kurulduu takdirde buradan, ilkbahar ve yaz aylarnda, dier aylara gre, daha fazla elektrik retimi olacaktr. 6.3. Rzgar Hz Frekans Dalm Blgenin 113 m ykseklik iin gnlk ortalama rzgar hzlar incelenerek (izelge 6.1 12) her 1m/slik aralklar iin rzgar hzlar ayrtrlacak olursa sonu izelge 6.14deki gibi olur. izelge 6.14. statistiki rzgar hz dalm deerleri (113 m ) Hz (m/s) 0-1 1-2 2-3 3-4 4-5 5-6 6-7 7-8 8-9 9-10 10-11 11-12 12-13 Frekans (%) 0,00 10,61 13,83 22,19 16,72 13,83 11,58 5,46 2,57 2,25 0,32 0,32 0,32
100,00

25,00 20,00 % Frekans 15,00 10,00 5,00 0,00 0-1 1-2 2-3 3-4 4-5 5-6 6-7 Hz (m/s) 7-8 8-9 9-10 10-11 11-12 12-13

ekil 6.14 Rzgar hz frekans dalm (113 m)

83

izelge 6.14. bilgiler yardmyla oluturulan ekil 6.14 sayesinde, incelenen blgede hangi rzgar hz deerlerinin daha sk gzlendii tespit edilebilmektedir. ekle gre blgede en fazla meydana gelen rzgar hz 34 m/sdir, blgede ikinci en fazla meydana gelen rzgar hz ise 45 m/sdir. 6.4. Hakim Rzgar Yn Rzgarn hangi oranlarda hangi ynden estiinin belirlenmesi rzgar enerjisi almalarnda nemli olup ayn zamanda rzgar zerinde yeryz yapsnn etkisini de gstermektedir. Yerden 10 m ykseklikte bulunan anemometrenin yn kontrol sensrnn referans noktas, yani 0 olduu yn, Kuzey (N) yndr. Buna gre, izelge 6.15te verilen yn dalm deerleri kullanlarak izelge 6.16 oluturulmutur. izelge 6.16daki veriler, www.windpower.org web sitesindeki rzgar gl izim program kullanlarak ekil 6.15de

grlen rzgar gl izilmitir. Bu izime gre en ok rzgar alan ynler; srasyla Gneydou (SE) ve Kuzeybat (NW), en gl rzgar yn ise Kuzeybat (NW) ve Gneybat (SW) ynleri olmaktadr. izelge 6.15. 2005 yl aylk rzgar hzlarnn ynlere gre dalm ve saatlik esme says
Yn N NNE NE ENE E ESE SE SSE S SSW SW WSW WSW WNW NW NNW Ocak ubat Mart Nisan Mays Haz. Tem. Aust. Eyll Ekim Kasm Aralk Esme says

4,2 4,7 2,1 19,9 2,4 22,8 5,0 7,2 0,7 0,0 2,5 5,6 9,8 3,8 3,5 3,2

12,4 12,7 1,2 19,5 1,7 17,0 14,9 4,0 2,5 0,0 0,3 0,0 11,4 2,3 5,8 17,4

1,0 5,3 3,6 3,0 0,3 12,2 10,7 10,3 3,0 2,0 3,2 39,8 14,4 25,6 21,3 3,7

8,1 3,8 1,2 9,2 3,5 23,1 4,1 7,8 3,8 0,0 2,8 16,2 18,3 12,5 14,3 13,7

9,4 1,0 7,5 23,5 4,0 10,3 6,6 2,0 5,5 0,0 0,5 11,9 16,0 4,3 15,5 4,4

17,3 2,8 6,6 14,9 3,7 4,6 2,3 3,0 0,0 0,0 0,0 10,8 13,7 8,0 15,7 37,3

27,4 14,0 3,6 3,3 7,0 6,4 3,8 0,3 0,0 0,0 3,5 0,0 11,0 6,5 12,7 35,4

41,7 30,2 1,9 4,2 5,7 6,6 4,2 5,5 1,2 0,0 0,0 0,0 0,7 1,4 4,0 31,5

41,3 7,2 2,8 7,7 5,4 6,5 2,9 1,0 0,8 0,0 0,5 0,7 1,7 3,7 6,9 7,0

1,9 0,7 0,0 0,0 1,7 0,0 0,7 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 2,3 0,0 7,5

9,7 1,4 2,3 12,8 8,5 6,5 6,2 3,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,7 3,9 5,6

4,1 0,5 2,6 0,7 3,2 1,7 9,3 10,1 10,1 2,2 0,0 1,2 0,5 3,9 5,0 1,7

178,5 84,3 35,4 118,7 47,1 117,7 70,7 54,2 27,6 4,2 13,3 86,2 97,5 75,0 108,6 168,4

84

izelge 6.16. Ynlere gre ortalama rzgar hzlar ve frekanslar (113 m) Ynler N NNE NE ENE E ESE SE SSE S SSW SW WSW W WNW NW NNW Frekans (%) 15,44% 4,78% 1,10% 9,56% 2,94% 7,35% 3,68% 5,15% 1,84% 0,00% 0,37% 10,29% 9,19% 6,25% 9,19% 12,87% 100,00% Ortalama Hz (m/s) 4,4 4,0 5,5 4,2 3,1 4,7 4,3 4,3 4,3 0,0 3,6 5,2 5,1 4,7 4,9 5,2

ekil 6.15 Blgenin ynlere gre rzgar hz frekans dalm (Rzgar gl) ekil 6.15deki rzgar glnde mavi renkler frekans, siyah renkler rzgar hznn yne gre younluunu, krmz renkler ise ynlere gre rzgardaki enerjinin dalmn gstermektedir. Buna gre rzgar trbininin yn N-NNW ynleri arasnda olacak ekilde monte edilmelidir. Dolaysyla rzgar santrali iin birden fazla rzgar trbini kullanlacak olursa trbinlerin

85

birbirlerinin rzgarlarn engellememesi iin NNNW ynlerine dik olacak ekilde, yan yana veya paralel yerletirilmesi gerekir. 6.5. retilen Elektriin Birim Fiyatnn Hesaplanmas izelge 6.112deki veriler yardmyla, Fortis Montana ve Enercon E-70 trbininin bir yl boyunca retecei elektrik enerjisi miktarlar srasyla 1.549 KWh ve 1.310.064 KWh (12 ayn toplam) olarak bulunmutur. Baz kabuller ve genellemeler yaplarak ve baz deerler ortalama alnarak 5 KW ve 2,3 MW kapasiteli rzgar trbinlerinden blge koullarnda retilebilecek elektriin birim fiyatnn bulunabilmesi iin u hesaplamalar yaplabilir: 2,3 MW Kurulu g iin kabuller: Kapasite: 2300 KW (1 adet Enercon E-70 rzgar trbini) Trbinin rettii bir yllk enerji: 1.310.064 KWh Toplam yatrm maliyeti: Ortalama 1.875.000 (%72 trbin maliyeti, %28 dier maliyetler) Proje Finans: %100 kredi Faiz: %6 Amortisman Sresi: 20 yl Trbin mr: 25 yl letme giderleri: Yatrm maliyetinin %2,5i Hurda Deer: Yatrm maliyetinin %5i Toplam Yllk Maliyet Dnyada Ortalama: 4-6 c/KWh Hesaplamalar: Blm 4teki denklem 4.1den faydalanlarak geri kazanma faktr ( C ) u ekilde olur:

C=

i (1 + i ) n (1 + i ) n 1

0,06(1 + 0,06) 20 = 0,08718 (1 + 0,06) 20 1

Denklem 4.2 yardm ile retilen elektriin birim fiyat:

CT (C + I ) 1.875.000 (0,08718 + 0,025) = = 0,1606 /KWh = 16,06 c/KWh E 1.310.064 KWh

olarak bulunur. Bu sonucun dnya standartlarna gre (46 c/KWh) olduka yksek olduu grlmektedir. Tasarlanan santralin ekonomik olmamasnn nedeni blgenin rzgar kapasite faktrnn dk olmasndan dolaydr. Dnyada kabul edilebilir en dk kapasite faktr %20 civarndadr. Merakm Tepeye ait kapasite faktrn hesapladmzda %20nin altnda kaca aikardr.

86

Kapasite Faktr=YE/TTKE YE: Yllk retilen enerji TTKE: Trbinin tam kapasitede rettii enerji

Kapasite Faktr=

1.310.064 KWh = %6,5 2300 KW 24 saat 365 gn

Olarak bulunur. Eer blgenin kapasite faktr %20 olsayd bu durumda retilen elektriin birim fiyat u ekilde olur: Yllk Enerji retimi= 2300 KW 24 saat 365 gn 0,20 = 4.029.600 KWh Geri kazanma faktr daha nce hesaplanmt (C=0,08718) retilen elektriin birim fiyat ise:

CT (C + I ) 1.875.000 (0,08718 + 0,025) = = 0,0522 /KWh = 5,22 c/KWh 4.029.600 KWh E

olur. Bu deer dnya standartlarnda bir deerdir. 5 KW Kurulu g iin kabuller: Kapasite: 5 KW (1 adet Fortis Montana rzgar trbini) Trbinin rettii bir yllk enerji: 1.549 KWh Toplam yatrm maliyeti: Ortalama 12.240 Amortisman Sresi: 20 yl Trbin mr: 25 yl Bakm giderleri: 100 /yl TEDA elektrik sat fiyat: 8 c/KWh Hesaplamalar: : retilen elektriin birim fiyat YM: yatrm maliyeti YBG: yllk bakm giderleri YE: yllk retilen enerji AS: amortisman sresi (20 yl)

YM + YBG AS 12240 + 100 20 = = 0,4597 /KWh = 45,97 c/KWh YE AS 1.549 KWh 20

Olarak bulunur. Bu deer E-70 trbini iin bulunan deerden yaklak kat daha yksektir.

87

7. TARTIMA VE SONU Sivas Merakm Tepede rzgar enerjisi yardm ile elektrik retimi sisteminde mevcut rzgar hz verilerine gre; birim enerji maliyeti 2300 KWlk trbin iin 16,06 c/KWh ve 5 KWlk trbin iin 45,97 c/KWh olarak bulunmutur. Dier enerji sistemleri ve dnyadaki ortalama rzgar enerjisi retim maliyetleri gz nne alndnda bu deerlerin olduka yksek olduu grlmektedir. Sistem kendini bu fiyatlarla ancak 20 ylda amorti edebilmektedir. Trbin mrnn 25 yl olduu gz nne alndnda, Sivasta kurulacak olan ticari amal bir rzgar santrali; mevcut lm sonucu ve hesaplamalara gre karl bir yatrm deildir, bunun yannda evler ve kk iletmelerin elektrik ihtiyacn karlamak zere kullanlan kk gl rzgar trbinleri iin de elverili olmad grlmtr. Bu almada piyasada bulunan rzgar trbinleri arasndan dk rzgar hzlarnda elektrik retmeye balayan modeller seilmesine ramen sonular ekonomik kmamtr. Bunun nedeni: mevcut rzgar verilerine gre blgenin rzgar hznn dk olmasdr. Trbinlerin g erileri incelendiinde trbinin rettii elektriin ekonomik olabilmesi iin, ksa zamanda trbin fiyatlarnda byk ucuzlamalarn olmayacan ngrrsek; kule yksekliindeki rzgar hznn yllk ortalama 5,56,0 m/s ve zerinde olmas gerekmektedir. Dier bir deile mevcut trbinlerin, blge koullarnda kapasite faktrnn en az %20 olabilmesi iin, blgenin kule yksekliindeki yllk ortalama rzgar hznn en az 5,56,0 m/s olmas gerekir. Blm 6da, 2300 KWlk trbin iin yaplan ikinci hesaplamada ise; blgenin rzgar kapasite faktrnn %20 olduu kabul edilerek yeniden birim enerji maliyeti hesaplanmtr. Bu kez bulunan 5,22 c/KWh deerinin olduka makul olduu grlmektedir. Ancak bu bir varsaymdr, fakat Sivasta kapasite faktr %20 olan blgeler bulunabilir. Bunun iin rzgar hznn yksek olaca tahmin edilen birok blgede rzgar lmlerinin yaplmas gerekir. Bu almada meteorolojiye ait veriler kullanlmtr. Meteorolojinin rzgar lm yapmasndaki temel ama, rzgar potansiyelini belirlemek deil, yerleim yerine ait meteorolojik bilgiler vermektir. Meteorolojiye ait rasatlar yllar nce kurulmutur. Bu nedenle rasat evresinde zamanla bir ok rzgar engelleyiciler meydana gelmitir, bu da llen rzgar hzlarnn gerekten biraz daha dk olaca anlamna gelmektedir. Bu nedenlerden tr blgede bir rzgar santrali kurulmas planlandnda, o blgede ve eer mmknse kule yksekliinde en az bir yl sre ile rzgar hz lmleri yaplmas gerekir. Bu tr lmler uzun zaman ve yksek maliyet gerektirdiinden bu almada meteorolojiye ait rzgar hz verileri kullanlmtr. Trkiyede rzgar enerjisi kullanmnn geliimi iin; bir Ulusal Rzgar Enerjisi Program hazrlanarak uygulamaya konulmaldr. Uzun dnemli olmas gereken bu programda hedefler, yatrmlar, tevikler, iletim hatlar ve trafo gleri, ArGe konular yer almaldr. Ayn zamanda Trkiyenin drt bir yannda yaplacak lmlerle Trkiyenin rzgar haritas gereki bir biimde karlmaldr. nk hali hazrda yaynlanm olan Trkiye Rzgar Haritas Meteoroloji istasyonlarna ait ve yerden 10 m ykseklikteki lmler sonucuna gre

88

karldndan gerei tam yanstmamaktadr. Zengin rzgar enerjisi potansiyeline sahip olan ky blgelerimizden balanarak, her blgeye uygun projeler tasarlanmaldr. Enerji amal lmler santral kurucusu firmalar tarafndan yaplabilecei gibi, ilgili kamu kurulular ve niversiteler tarafndan da yaplabilir. Rzgar trbini sistemleri, enterkonnekte sistemin glkle ulat ve bu sistemden beslemenin yksek maliyete sahip olduu blgelerde ve krsal alanlarda ncelikli olarak hayata geirilmelidir. Rzgar santralleri dnemine adm atlrken, baka lkelerin eski rzgar santrallerini yenilemek iin skp ucuza satacaklar kk gl kullanlm rzgar trbinleri ile rzgar pl almndan zenle kanlmaldr ve yeni retilmi rzgar trbini olmas koulu mutlaka uygulanmaldr. Yerli retime dayal, Orta Dou ve Orta Asya pazarna rn satabilecek rzgar trbin sanayii oluturulmas dnlmelidir. Bu balamda, rzgar enerjisi sistemlerini temel alan dersler niversitelerimizce mhendislik dallarnda okutulmaldr. Rzgar enerjisi potansiyeli asndan en elverili yrelerden balamak zere, Dnyadaki gelimeleri yakndan izleyerek ve konvansiyonel enerji kaynaklar ile rekabet koullarn da dikkate alarak ebeke balantl rzgar enerji santrallerinin kurulmas, elektrik enerjisi retimimize katk salayacaktr.

89

KAYNAKLAR Akaln, A., 2005, Dnyada Rzgar Enerjisi Kaynak Potansiyeli, TREB Yaynlar Akyz, O., 2000, Rzgar Enerjisi le Dier Enerji Kaynaklarnn Fiyat/Maliyet Analiz Raporu, Mays 2000, Ankara Carta, J.A., Ramirez, P., 2006, Analysis of two-component mixture Weibull statistics for estimation of wind speed distributions, Renewable Energy 32 (2007) 518531 alar, M., Canbaz, M., 2002, Trkiye Rzgar Enerjisi Potansiyeli, IV. Ulusal Temiz Enerji Sempozyumu, Ekim 2002, stanbul elik, A.N., 2004, A Statisticial Analysis Of Wind Power Dencity Based On The Weibull And Rayleigh Models At The Region Of Turkey, Renewable Energy, 29(2004) 593604 Durak, M., 2005, Avrupa lkelerinde Rzgar Enerjisi Yatrmlarna Verilen Tevikler ve Trkiye in neriler, III. Yenilenebilir Enerji Kaynaklar Sempozyumu, Ekim 2005, Mersin Dndar, C., Canbaz, M., Akgn, N., Ural, G., 2002, Trkiye Rzgar Atlas, DM yaynlar, Haziran 2002, Ankara El-Osta, W., Kalifa, Y., 2002, Prospects of wind power plants in Libya: a case study Renewable Energy 28 (2003) 363371 Gler, ., 2005, Dnyada ve Trkiyede Rzgar Enerjisi, V. Enerji Sempozyumu, Aralk 2005, Ankara Jaramillo, O.A., Borja, M.A., 2004, Wind speed analysis in La Ventosa, Mexico: a bimodal probability distribution case, Renewable Energy, 29 (2004) 16131630 Kse, R., zgur, M. A., Erba, O., Tucu, A., 2003, The analysis of wind data and wind energy potential in Kutahya, Turkey, Renewable and Sustainable Energy Reviews 8 (2004) 277288 Kse, R., 1998, Enerji Kaynaklarnn Deerlendirilmesi, 3 e Dergisi Temmuz 1998 says, s. 68-72 Onat, C., Cambazolu, S., 2002, Rzgar Trbinlerinin Ekonomisi zerine Bir Aratrma, Mhendis ve Makine Dergisi, say: 504 Onat, C., 2001, Rzgar Trbini Pervanesi Dizayn, nn niversitesi Yksek Lisans Tezi, Malatya zerdem, B., zer, S., Tosun, M., 2006, Feasibility study of wind farms: A case study for Izmir, Turkey, Journal of Wind Engineering and Industrial Aerodynamics 94 (2006) 725743 zdamar, A., 2000, Byk Anma Gl Rzgar Trbinlerinin eitli Kriterlere Gre Karlatrlmas, Pamukkale niversitesi Mhendislik Fakltesi Mhendislik Bilimleri Dergisi, say: 32 Polat, U., 2000, Rzgar Santralleri ve Enerji Sistemlerine Balantlarnn ncelenmesi, stanbul Teknik niversitesi Yksek Lisans Tezi, stanbul en, ., 2003, Gkeadann Elektrik Enerjisi htiyacnn Rzgar Enerjisi le Karlanmas, Dokuz Eyll niversitesi Yksek Lisans Tezi, zmir

90

TEA Raporu, 2005, Yenilenebilir Kaynaklardan Deiken retim Yapan Santrallerin Elektrik retim-letim Sistemine Teknik ve Ekonomik Etkileri ve AB Uygulamalar, TEA Genel Mdrl APK Dairesi Bakanl, Mart 2005, s. 36-67 Uyar, T.S., 1985, Trkiyede Rzgar Enerjisi, TBTAK Blteni, cilt2, say 6, s. 22-23 www.alternatifenerji.com www.awea.org www.demirer.com.tr www.eie.gov.tr www.enercon.de www.ewea.org www.gyte.edu.tr www.meteor.gov.tr www.windpower.org

91

ZGEM 1974 ylnda Adanada dodu. Lise renimini Adana Borsa Lisesinde tamamlad. 1999 ylnda nn niversitesi Mhendislik Fakltesi Elektrik-Elektronik Mhendislii Blmnden mezun oldu. 2001 ylnda Cumhuriyet niversitesi Akdamadeni Meslek Yksek Okulunda retim grevlisi olarak alma hayatna balad. Kasm 2006 tarihinde akademik grevinden ayrlarak ller Bankasnda mhendis olarak almaya balad. Halen bu grevinde almaya devam etmektedir. Evli ve bir ocuk babasdr.