Professional Documents
Culture Documents
L
G
L
E
R
H
a
s
a
n
K
U
R
T
C
U
1
4
3.MERMERLER HAKKINDA GENEL BLGLER Hasan KURTCU
15
metamorfik veya tortul kaya olabilir. Kaynaktan eitli nedenlerle kopan paralar
genellikle uzaklara srklenir. Tanma ou kez sular tarafndan gerekletirilir.
Oluum iin son aama depolanmadr. eitli ekillerde tanan paralar havzalara
gelip buralarda birikirler. Bu havzalar gl, deniz veya okyanus olabilir. Bylece
kelme olay balam olur (Kun, 2000).
Kalkerler, kimyasal kelme veya karbonatl organik artklarn kelmesi
sonucu olumaktadrlar. Bileiminde %90dan fazla kalsiyum karbonat (CaCO
3
)
bulunduran ktlelere genel olarak kalker ad verilmektedir. Kalkerler bazen az
miktarda magnezyum karbonat da (MgCO
3
) ierebilmektedirler. Kimyasal bileiminde
%10dan fazla MgCO
3
bulunan kalkerlere dolomitik kalkerler ad verilir.
Kalkerlerin iindeki kalsiyum karbonat genellikle ekilsiz olmaktadr. Ayrca
yaplarnda grafit, kil, demir, manganez ve eitli mineral oksitler bulunabilmektedir.
Baz cinslerinde fosillere de rastlanr. Gerek mermerlerde fosillere rastlamak
mmkn olmaz. Kalkerler bileimindeki ikincil maddelere, dokularna, grnlere ve
iindeki fosillere gre isimlendirilmektedir (Tutu, 2007).
aplar 2 mmden byk olan akllarn doal bir imento ile birlemesinden
oluan talara aklta denilmektedir. akltalarnda tane aplar, bileimi sertlikleri
ve imento maddesinin zellikleri farkl olabilmektedir. Konglomeralarn mermer
olarak kullanlabilmeleri iin akl aralarnn tamamen imento malzemesi ile dolu
olmas ve imentoyla akln yaklak ayn sertlikte olmas gerekmektedir. Doal bir
imento maddesi ile balanan bu akllar keli olursa ta bre adn alr.
akl talarnda aranan zellikler breler iin de geerlidir (Grgl, 1994).
3.2.2. Metamorfik Mermerler
Bakalam tipi mermerlere hakiki mermer denilmektedir. Hakiki
mermerler, kalker ve dolomitik kalkerlerin s ve basn altnda bakalama
urayarak yeniden kristallemesiyle oluan metamorfik kayalardr. Kalsiyum
karbonat kristallerinden oluanlarnda genellikle %95-96 orannda kalsit ve deiik
oranlarda silis, silikat, demir oksit, florit ve organik maddelerde bulunabilmektedir
(Arkan, 1968).
3.MERMERLER HAKKINDA GENEL BLGLER Hasan KURTCU
16
Mermerlerin sertlii 3 mohs civarnda olup, rengi bileiminde bulunan
kalsiyum karbonattan tr beyazdr. Fakat yabanc maddeler mermerin sertliine ve
rengine etki ederek eitlenmelerine neden olmaktadr.
Bakalam tipi mermerler mikroskop altnda incelendiinde, birbirlerine
skca kenetlenmi kalsit kristallerinden olutuu grlmektedir. Bu kristaller oluum
srasnda souma hz ile ters orantl olarak eitli byklklerde meydana
gelmektedirler (Grgl, 1994).
3.2.3. Magmatik Mermerler
Derinlerde veya yeryzne kan magmann soumas ve kristallemesi ile
oluan kayalara magmatik kayalar ad verilmektedir. Mermercilikte en yaygn
olarak kullanlanlar; granit, serpantinit, diyabaz, lsitli siyenit ve granadiyorittir.
Granitler sert olduklar iin ilenmeleri g olup, yarlma hassasiyetleri yksek
olmaktadr. yi cila kabul etmeleri, cilalarn uzun sre korumalar ve salamlklar
nedeni ile tercih edilen mermer cinslerinin banda gelmektedir.
Serpantinitin rengi eitli tonlarda yeil ve sarms, krmz-kahverengi,
siyahms olabilmektedir. Farkl renkler nedeniyle genellikle alacal, lekeli gibi
grne sahiptir. Sertliklerinin yksek olmas nedeniyle ilenmesi g olup cila alma
ve koruma kapasiteleri yksektir. zelikle zemin kaplama, stun ve ant
inaatlarnda tercih edilmektedir ( Grgl, 1994).
3.2. Mermerlerde retim Yntemleri ve Teknikleri
3.2.1. Mermer Ocak letmecilii
Doal ta yataklar da, tepe ve ova gibi eitli topografik yaplarla beraber
yzeyde ya da eitli derinliklerde farkl dayanm ve zelliklere sahip olarak
bulunabilirler. Bir doal ta mermer ocanda uygulanacak iletme yntemi, ocak
iletme parametrelerine ve yatan topografik yapsna bal olarak belirlenir (Ersoy
ve Osmanlolu, 1993; zgven, 2002).
3.MERMERLER HAKKINDA GENEL BLGLER Hasan KURTCU
17
Doal ta ocak iletmeciliinde uygulanan iletme yntemleri balca iki
snfa ayrlmaktadr. Bunlar :
1. Mermer Ak Ocak letme Yntemleri
2. Mermer Yeralt letme Yntemleri
3.2.1.1. Mermer Ak Ocak letme Yntemleri
Ak ocaklarn ayrmnda esas olan topografik yaplar ovalar ve tepelerdir.
Buna gre ak ocaklar ova ocaklar ve tepe ocaklar olarak balca iki gruba
ayrlr (Pinzari, 1986; Ersoy ve Osmanlolu, 1993; zgven 2002).
1) Ova Ocaklar
ukur Ocaklar Ak ukur Ocaklar
2) Tepe Ocaklar
Yama Ocaklar Zirve Ocaklar
3.2.1.1.(1.). Ova Ocaklar
Topografik seviyenin altnda bulunan ocaklara Ova Ocaklar ad verilir.
Ova ocaklarnda mermer yatann ekline, geniliine ve geometrik konumuna gre
iki yntem uygulanmaktadr.
3.2.1.1.(1.a.). ukur Ocaklar
ukur ocak yntemi, daha ok dik tabakalar ve dayklar iin kullanlr. Bu tip
ocaklarda, ocak ii dik yada dike yakn basamaklarla evrilidir (ekil 3.1). Bu
yntemde ocak duvarlarnn desteklenmesi amacyla emniyet topuklar braklabilir.
ukur ocak ynteminde, blok ve pasa tamas vinlerle yaplr (Bowles,1960;
Conti,1986; zgven, 2002).
3.MERMERLER HAKKINDA GENEL BLGLER Hasan KURTCU
18
ekil 3.1. ukur tipi bir mermer oca rnei (Granita, Aksaray)
3.2.1.1.(1.b.). Ak ukur Ocaklar
Ova ocaklarnn bir dier ekli de Ak ukur Ocaklar dr. Bu ocaklar,
yatay yada yataya yakn eimli her trl doal ta yataklarnn iletilmesinde tercih
edilirler (ekil 3.2) (Ersoy ve Osmanlolu,1993).
3.2.1.1.(2.). Tepe Ocaklar
Ak ocaklarn dier bir tr dalk-tepelik morfolojilerde kurulan Tepe
Ocaklardr. Tepe ocaklar yama ocaklar ve zirve ocaklar olmak zere balca iki
gruba ayrlr.
3.2.1.1.(2.a.). Yama Ocaklar
Yama ocaklar, btn kaz yzeylerinin ocak taban seviyesinin zerinde
olduu ve tepe yamalarn ilendii ocaklardr. Tipik ekilleri amfi-tiyatroya benzer
(ekil 3.3).
3.MERMERLER HAKKINDA GENEL BLGLER Hasan KURTCU
19
Bu tip ocaklarda yatan konumuna gre tek ya da ok basamakl kazlar
yaplabilir. Dk eimli, kaln tabakal yataklarda ok basamakl, dik ya da dike
yakn eimli, ince tabakal yataklarda ise tek basamakl kaz yntemleri uygulanr
(zgven, 2002).
ekil 3.2. Ak ukur tipi bir mermer ocak rnei (Romer Mermer, Elaz)
ekil 3.3. Yama tipi bir mermer oca rnei (Alacakaya Mermer, Diyarbakr)
3.MERMERLER HAKKINDA GENEL BLGLER Hasan KURTCU
20
3.2.1.1.(2.b.). Zirve Ocaklar
Zirve ocaklar, tepe ve da zirvelerinde alm doal ta ocaklardr (ekil
3.4). Bu yntemde almaya zirveden baland iin, rt tabakas rahata kaldrlr
ve istenilen yere atlabilir. Pasa atm, retimi etkilemez. Zirve ocaklarnda, kesim
ilerledike ayna uzunluu artar ve byk miktarl doal ta retimi gerekletirilir.
ekil 3.4. Zirve tipi bir mermer oca rnei (Alimolu A., Mula)
3.2.1.2. Mermer Yeralt letme Yntemleri
Yeralt ocaklar, doal ta zerindeki rt ktlesinin kaln, mekanik
zelliklerin yksek ve atlaklarn snrl olduu durumlarda uygulanr. Bu tip
ocaklarda, ocak ya kuruluundan itibaren yeralt oca olarak tasarlanr ya da ukur
ocaklar ocak dibinden yanlara doru genileyerek yeralt ocana dntrlr.
Yeralt ocaklarnda, bata kmr olmak zere tm yeralt iletmelerinde uygulanan
oda-topuk yntemi kullanlr. Bu yntemde, oda ykseklii genellikle 10 15 m,
uzunluu 50 100 m arasndadr (zgven, 2002).
Yeralt ocak iletmecilii ABD, talya, Brezilya ve Finlandiya gibi lkelerde,
iyi pazar payna sahip kayalarn bulunduu birka ocak dnda pek
uygulanmamaktadr (zgven, 2002).
3.MERMERLER HAKKINDA GENEL BLGLER Hasan KURTCU
21
3.2.2. Mermer Blok retim Yntemleri
Mermer ocaklarnda, elmas tel kesme yntemi uygulanana kadar eitli
yntemlerle blok mermer retimi gerekletirilmitir. Gemiten gnmze kadar
uygulanan doal ta blok retim yntemleri izelge 3.2de verilmitir
(zelik, 1999).
izelge 3.2. Blok mermer retim yntemleri (zelik, 1999)
lkel retim
Yntemleri
Oluk-kanal ama yntemi
Delik delme (l kama) yntemi
Modern l kama yntemi
Patlayc madde yntemi
Mekanik retim
Yntemleri
Helezonik elik telli kesme yntemi
Alev jeti ile kesim yntemi
Diskli kesicilerle kesim yntemi
Elmas telli kesme yntemi
Basnl su jeti ile kesme yntemi
Zincirli kesiciler ile kesme yntemi
Elmas bantl (kuakl) kesiciler ile kesme yntemi
Ultarason ya da lazer n ile kesme yntemi
Gnmzde en ok tercih edilen ve en ekonomik yntem olarak kabul edilen
elmas telli kesme yntemi ve teknolojisidir.
3.2.2.1. Elmas Telli Blok Kesme Yntemi ve Teknolojisi
Elmas telli kesme yntemi, helezonik elik telli kesme ynteminin
gelitirilmi bir eklidir. Bu yntem, ilk defa 1970 ylnda doal ta ocaklarnda
uygulanmaya balanm ancak bir takm sebeplerden dolay fazla kullanlmamtr.
1975 ylna gelindiinde ise sorunlarn byk bir ksm ortadan kaldrlm ve
yntem 1980den itibaren doal ta ocaklarnda yaygn olarak kullanlmaya
balanmtr.
Elmas telli kesme yntemi, adn retimde kullanlan elmas boncuklardan
almaktadr. Bu yntemde ama, kaya ktlesinden dzgn geometrik ekilli blok elde
3.MERMERLER HAKKINDA GENEL BLGLER Hasan KURTCU
22
etmektir. Elmas telli kesme yntemi ile blok mermer retimi ematik olarak
ekil 3.5te verilmektedir (Polat, 2003).
Elmas telli kesme ynteminde yaplacak ilk i dikey ve yatay deliklerin
birbirleriyle irtibatl olacak ekilde delinmesidir. kinci aama ise, yatay ve dikey
deliklerden elmas boncuklu tellerin geirilmesidir.
Elmas tel kesme makinesi, makinenin kasna ile doal tan iinde elmasl
telin getii delik k ayn hizaya gelecek ekilde yerletirilir. Raylar ayn seviyede
olacak ekilde zemine oturtulur.
Elmas tel, tel kesme makinesine koulur ve kvrmlar dzelecek ekilde bir
miktar gerilir. Daha sonra srasyla yatay ve dikey kesimler balatlr. Deliklerin
birletii noktalardaki, keskin dn alarn bytmek amacyla 5-10 dakika elmas
tele fazla yk bindirmeden, tel kesme makinesi altrlr.
Kesme ilemi, elmas boncuklarn mermeri andrarak, elmas telin mermer
iinde ilerlemesi ile gereklemektedir. Belirli bir miktar kesim yapldktan sonra
makine durdurulur ve tel ksaltma ilemine gidilir. Tm yzeyler kesilip serbest hale
getirildikten sonra elmas tel kesme makinesi ortamdan uzaklar ve blok devirme
aamasna geilir.
zelik (1999) ve Polat (2003)a gre, elmas tel kesme ynteminin
avantajlar aadaki ekilde sralanabilmektedir;
Baka yntemlerle birlikte kullanlabilen esnek bir yntemdir,
Byk boyutlu kesimlerin yaplabilmesine olanak salar (> 200 m
2
),
Dk yatrm maliyetleri salar,
Makine ve ekipmann kendini amorti etme sresi daha ksadr,
Daha az toz ve artk oluturur,
Daha az kaypla dzgn blok retimine olanak salar ve hasar vermez,
Yksek kesme hzlarnda retim miktarn arttrmak mmkndr,
Dier yntemlere gre i gcnn daha verimli kullanlmasn salar.
3.MERMERLER HAKKINDA GENEL BLGLER Hasan KURTCU
23
ekil 3.5. Elmas tel kesme yntemi ile blok mermer retim evreleri (Polat, 2003)
3.MERMERLER HAKKINDA GENEL BLGLER Hasan KURTCU
24
3.2.2.1.(1.). Elmas Telli Blok Kesme Ynteminde Kesime Etki Eden Faktrler
Elmas tel kesme ynteminde, kesme ilemini etkileyen faktrler
izelge 3.3te verilmitir (zelik, 1999).
izelge 3.3. Elmas tel kesme yntemindeki kesim faktrleri (zelik,1999)
Sabit Faktrler
Yar Deiken / Deiken Faktrler
Kesilecek Kayacn
zellikleri
Kesme Ekipmanlarnn
zellikleri
alma Koullar
Kayacn sertlii
Kayacn dayanm
Su ierii
Alterasyon derecesi
Kaya ierisindeki
sreksizlikler
Mineralojik bileim, yap ve
doku
Motor gc
Telin yaps
Telin dn hz
Telin kesim geometrisi
Kesilen bloun boyutlar
Makine titreimi
Su tketimi
Kalifiye elaman
Kullanlan teknik
Ortam koullar
izelge 3.3te yar deiken / deiken faktrler ile boncukta meydana gelen
anma miktarlar dorudan kayacn fiziki, mekanik ve petrografik zelliklerine bal
olmaktadr.
3.3. Mermerlerde Aranan ve stenmeyen zellikler
3.3.1. Mermerlerin zellikleri
3.3.1.1. Sertlik
Sert mermerler, binalarda daha ok taban demelerinde, d cephe
kaplamalarnda ve kap eiklerinde kullanlr. Genel olarak silikat minerallerinin
artmasyla birlikte mermerlerin sertlii de artar. Sert mermerlerin kesimi ve
ekillendirilmesi daha zor ve masrafldr. Buna karlk, ok iyi cila kabul ederler.
Ancak, cila ilemleri daha zaman alcdr (Gktan, 2006).
3.MERMERLER HAKKINDA GENEL BLGLER Hasan KURTCU
25
3.3.1.2. Su Emme
Su emme daha ok binalarn d cephe kaplamalar, at ve denizlik amacyla
kullanlan mermerler iin nem tar. Zira, yamur sular zellikle karbonat ieren
mermerlere tesir ederek znmelerine neden olur.
3.3.1.3. Birim Hacim Arl
Birim hacim arlnn bilinmesi nakliyat cretlerinin belirlenmesinde, statik
hesaplamalarda ve yk kaldrma ilerinde kullanlan halat seiminde gereklidir.
3.3.1.4. Anma Kayb
nsan trafiinin etkisiyle, srtnme sonucu taban demesi ve merdiven
basamaklarnda kullanlacak mermer plakalarda oluabilecek anma kayplarnn
bilinmesi, uygun mermer seiminde nemlidir. Srtnme etkisiyle oluan anma
kayplar genellikle karbonatl mermerlerde yksek olup, mineral ierii ve ierdii
minerallerin zellikleri nedeniyle magmatik kkenli mermerlerde dktr.
3.3.1.5. Basn Dayanm
Mermerlerin kristal durumuna, poroziteye, CaCO
3
miktarna ve yabanc
madde ieriine gre deiken olup, 500-1500 kgf/cm
2
arasnda deiir. Dayanm
tabakalanmaya dik ynlerde ve daha fazla; paralel ynlerde ise daha azdr. Basn
dayanm mermerin yaplarda kullanm yerini belirlemede bir gsterge olarak
kullanr (Gktan, 2006).
3.3.1.6. Renk
Gerek mermerler saf olduklarnda beyaz ve tonlarndadrlar. Ancak
yeryznde renkli mermerler daha yaygndrlar. Renklenme, mermeri oluturan esas
3.MERMERLER HAKKINDA GENEL BLGLER Hasan KURTCU
26
mineralin yannda tali veya az oranda yabanc element ve minerallerin varlndan
kaynaklanr. Uluslararas doal ta ticaretinde doal talar isimlendirilirken tan
rengi ve retildii yerin belirtilmesine dikkat edilmektedir. (rnek; Nero Zimbabwe
Gabro, Bianco Carrara) uluslar aras isimlendirmede kullanlan balca renklere ait
bilgiler izelge 3.4te verilmitir.
izelge 3.4. Uluslar aras isimlendirme (Gktan, 2006)
Uluslar aras ismi ngilizce Renk Trke Renk
Azzura Blue Mavi
Breccia Broken Pieces Krntl, breik
Dorato / D oro Gold Altn sars
Fiore Flower Renkli
Giallo Yellow Sar
Negro / Nero Black Siyah
Perla / Perlato Pearl nci parlak beyaz
Rosa Pink Pembe
Rosso Red Krmz
Verde Gren Yeil
Bianco White Beyaz
3.3.1.7. Saydamlk
Mermerin geirebilme zelliidir. nce kristalli mermerlerin saydamlk
zellikleri daha yksektir. Bu zellikleri yksek olan mermerler, ss eyas
yapmnda ve heykeltralk alanlarnda kullanlr (Gktan, 2006).
3.3.1.8. Cila Tutma
Mermerlerin cila tutma zellikleri farkllklar gsterir. Genel olarak sert
mermerler daha iyi cila kabul ederler. Mermer iletme fabrikalarnda levha haline
getirilmi ve boyutlandrlm mermerlerin pazar deeri, bu malzemenin
parlatlabilme zellii ile yakndan ilgilidir. yi parlatlmayan malzemelerin pazar
deeri dktr.
3.MERMERLER HAKKINDA GENEL BLGLER Hasan KURTCU
27
3.3.1.9. Kristal Boyu
Tane boyu, gerek mermerlerde nemli zelliktir. Piyasada bir mermer
trnn kalitesi ncelikle tane boyu/kristal boyu ile belirlenmektedir. Tane boyu;
dayanm, kulanm alan, parlaklk ve cila alma zelliklerine etki eder. Gerek
mermerler tane boyuna gre 4 (drt) snfta incelenmektedir.
a) Sfr Kristalli: Taneler gzle ayrt edilemez, boyu 100 mikrondan daha
kktr. Tane boyu ok dk olduu iin ok iyi cila kabul ederler. Piyasada en
ok aranlan mermerlerdir (rnek: scehisar mermeri).
b) nce Kristalli: Tane boyu 100 2.000 mikron arasndadr (rnek Milas
beyaz).
c) Orta Kristalli: Tane boyu 2 5 mm arasndadr. Bu tr mermerlerin
kesilmeleri esnasnda, tane boyunun grece byk olmalar nedeniyle, kopmalar ve
kristal atmalar gzlenebilir (rnek: Mustafa Kemal Paa beyaz).
d) ri Kristalli: Kristal boyu 5 mmden daha byk olan ve kristalleri gzle
rahatlkla grlebilen mermerlerdir (rnek: Krehir beyaz) (Gktan, 2006).
3.3.2. Mermerlerde stenmeyen zellikler
Her cins mermerde tabii olaylarn tesirinden dolay baz arza ve kusurlar
bulunur. Bu arza ve kusurlarn bir ksm mermerin satna mani olabilecek kadar
belirli ve nemlidir. Bir ksmnn ise satna uygun grlr. Mermerlerdeki balca
istenmeyen zellikler u ekilde sralanabilir.
3.3.2.1. Sreksizlikler
Sreksizliin boyutu ne olursa olsun, mermerde boluklarn bulunmas arzu
edilmez. Fakat zel tip mermerlerde ve travertenlerde bu durumlar bir kusur tekil
etmez. Buna karlk bilhassa siyah mermerlerde daha ziyade kmr, ist, bitm ve
grafit iermesinden dolay oluan sreksizlikler hi istenmeyen bir durumdur
(en, 2006).
3.MERMERLER HAKKINDA GENEL BLGLER Hasan KURTCU
28
Sreksizlikler her kaya ktlesinde olduu gibi mermerlerde de yaygn bir
ekilde bulunmaktadr. Bunlarn genel karakteristiinin ortaya konmas ve blgenin
yapsal jeolojik bilgilerinin tamamlanmasyla, bu sreksizliklerin oluum konusunda
yorumlamalar yapmak mmkn olabilecektir. Byle bir ortamn arazi deneyleri ile
desteklenmesi ile mermer ocanda grlebilecek sreksizliklerin durumu belirlenmi
olacandan iletme srasnda daha salkl kararlarn verilmesi salanm olacaktr.
Kaya ktlesi iinde olduu gibi, mermer ktlesi iinde de bulunan
sreksizlikler eitli ekil ve boyutlarda bloklamalara neden olmaktadr. Bu nedenle
ekil ve boyutlar, sadece sreksizliklerin geometrik zelliklerinin bir fonksiyonu
olmaktadr. Buna neden olan sreksizlik zellikleri, sreksizlik set says ve
yine bu setlerin birbirine gre konumu, sreksizlik younluu olarak
sralanabilir. Mevcut blok ekli ve dalm yerst ve yer alt madencilii ile
zellikle mermer iletmeciliinde, kaya ktlesinin davrann etkileyen en nemli
zelliklerden birisidir. Blok boyut ve ekilleri, mermer iletmeciliinde de nemlidir
(en, 2006 ).
3.3.2.2. atlak ve Damarlar
atlak terimi, ii herhangi bir materyal ile dolmam yark anlamna gelir.
Eer atlak herhangi bir materyal ile dolarsa, damar terimi kullanlr. Mineral ieren
zeltiler ortamsal koullarn uygun olduu zamanlarda kristallenir. Kristal oluumlu
konsantrasyon, Ph, scaklk ve basntaki deimelere bal olarak oluur. atlak
mineralleri ya mineral kelimi srasnda deformasyon olmadan ya da atlaklar
deformasyon ile e zamanl kristal bymeleriyle dolarlar.
Bunlarn bazlar ok bariz belirgin, bazlar ise belirsizdir. atlaklar aras
mesafeler farkldr. atlaklar aras mesafenin az olmas yatan deerini drr
(Tuzcu, 1989).
atlaklar sedimann kelmesinden hemen sonra balayp, ya da sklama
tamamlanmadan oluuma balarlar. Genellikle eitli deformasyon aamalarnda
derece derece geliim gsterirler. Bu bakmdan atlak oluumu iin her zaman
deformasyon gerekli deildir.
3.MERMERLER HAKKINDA GENEL BLGLER Hasan KURTCU
29
3.3.2.3. Eklemler
Mermer platformlarnda yer alan mermer ocaklarnda dikkat edilmesi
gereken en nemli hususlardan biri de blok alnp, alnmayacadr. Genellikle
ocakta bu makro, mezofay veya fay sistemlerinin yer alp almadna gre karar
verilir.
Halbuki, blok alnp alnmamasna nemli lt bir zonda birlemesi ile
gerekleir. Bu nedenle eklemleri ok iyi analiz etmek suretiyle etki eden faylar,
ounlukla gzden kaan atlak veya eklemlerin belirli blok alnamazm gibi
gzken ocaklarda birka metre derine inildiinde yzeydeki atlaklarn nasl devam
etmesi gerektii bulgusu blok alnabilir mi, alnamaz m sorusunun yantdr.
rnein, Afyon kua, Mula ve Menderes masifindeki mermer ktleleri,
Eosen skma tektonii srecinde Likyanaplar ve kuzeybat Anadolu ym
kuan oluturan bloun altna dalmtr. Oliga-Miosen gerilme tektonii srecinde
masif, ekirdek ve rt kayalar syrlma kua boyuna ykselmi masifin zerinde
kalan bir rt eklinde bulunan kaya ktlesi st blok eklinde saylarak kuzeybatya
doru hareket etmitir.
Bu srete hzlca ykselen platform tipindeki rt metamorfiklerde yk
kayb nedeniyle mermer ktlelerinde egemen eklem sistemleri gelimitir. Buradan
hareket ile Menderes masifindeki mermercilikte, asimetrik gerilmeye elik eden yk
kayb srecinde gelien eklemlenme ok etkili olmutur (en, 2006 ).
3.3.2.4. Fosiller
Kristalize kalkerlerin birounda deiik tip ve irilikte fosillere rastlanr.
Bunlar taa ayr bir gzellik kazandrr. Trkiyede Gebze havalisindeki mermerlerin
hemen hepsi fosil ierir. Fosiller ok kk olduu gibi 4-5 cm byklnde de
olabilir. Fosillerin bazlar, bilhassa merkezleri boluk gsterir. Bu durum tan
deerini azaltt gibi iyi ve kaliteli mermer nitelii bu suretle kaybolur (en, 2006 ).
3.MERMERLER HAKKINDA GENEL BLGLER Hasan KURTCU
30
3.4. Doal Talarda Kullanlan Standartlar
3.4.1. Mermerlerde TSE Standartlar
Trkiye'de bu standartlardan beklenen, mermer ve rnlerinin deerlerinin
belirlenmesinde birlik salanmasdr. Fakat bu standartlarda mermer fayansnn
lleri ve toleranslar gibi konular yer almamaktadr. Bu konudaki standartlar
aada izelge 3.5'te verilmitir.
izelge 3.5. Doal talarda uygulanan trk standartlar (Deliormanl, 2006)
No Test Standart Numaras zellikler
1 TS 1891/NSAN 1975 Ahap ambalajlar
2 TS 2027/NISAN 1975 Kayalarn ekme dayanmlarnn tayini
3 TS 2030/NSAN 1975
Kayalarn elastisite modlnn ve poisson
oranlarnn tek eksenli basn deneyi ile tayini
4 TS 1910/UBAT 1977 Kaplama olarak kullanlan doal yap talar
5 TS 2513/UBAT 1977 Doal yap talar
6 TS 2809/NSAN 1996
Parke Talar - Doal Tatan - D kaplamalar iin
zellikler
7 TS 699/OCAK 1987 Doal yap talarnn muayene ve deney metotlar
8 TS 5961/EYLL 1988 Serpantin-Yap ve kaplama ta olarak kullanlan
9 TS 11137/KASIM 1993
Kireta (Kalker) - Yap ve kaplama ta olarak
kullanlan
10 TS 10449 /KASIM 1992
Mermer - Kalsiyum Karbonat Esasl - Yap ve
kaplama ta olarak kullanlan
11 TS 11143/ARALIK 1993 Traverten - Yap ve kaplama ta olarak kullanlan
12 TS 6234 / ARALIK 1998 Granit - Yap ve kaplama ta olarak kullanlan
13 TS 11553 /UBAT 1995 Siyenit - Yap ve kaplama ta olarak kullanlan
14 TS 10834/NSAN 1993 Gabro - Yap ve kaplama ta olarak kullanlan
15 TS 5762/NISAN 1988 Diyabaz - Yap ve kaplama ta olarak kullanlan
16 TS 11145/ARALIK 1993 Konglomera - Yap ve kaplama ta olarak kullanlan
17 TS 11135/KASIM 1993 Trakit - Yap ve kaplama ta olarak kullanlan
18 TS 10835/NSAN 1993 Andezit - Yap ve kaplama ta olarak kullanlan
3.MERMERLER HAKKINDA GENEL BLGLER Hasan KURTCU
31
Standartlarda ana ama kullanlacak olan doal talarn seimine yardmc
olmaktadr. TSE 2513'te talarn fiziksel ve mekanik zelliklerine kullanlabilirlik
snr getirilerek talarn kullanlabilir minimum alt snrlar belirlenmitir. Bu
konuda basn ve eilme dayanm deerleri izelge 3.6da gsterilmitir.
TSE 2513' e verilen birim hacim arlklarna gre talarn kullanlabilirlik
minimum alt snr 2,54 ton/m
3
'tr. Birim hacim arlnn bu deerde kalmas
halinde, lkemize ait ok sayda mermer, kalker, traverten ve volkanik tfn
kullanlmasn olanaksz klmaktadr. Ayrca TSE 2513'te tan kullanlaca alan
belirtilmeden anma oran snrlandrlmtr (15 cm
2
/50 cm
3
). Bu durumda ok
sayda kolay anabilen trde mermer anma riskinin az olduu yerlerde bile
kullanlamamaktadr. Ayrca yine talarn arlka su emme oranlarna getirilen
%1.8'lik snr, tan kullanm alan belirtilmeden deerlendirilmitir.
izelge 3.6. TSE 2513'te ta trne gre ngrlen minimum basn ve eilme
dayanm deerleri (Deliormanl, 2006)
Basn Direnci Eilmede Direnci
DOAL TA TR en az en az
min. (kg/cm
2
) min. (kg/cm
2
)
Kalker, traverten, kire, balayc
kumta
350 30
Youn kalker, dolomit, bazalt 500 40
Silis balayc kumta, grovak 800 60
Granit, siyenit, diyorit, melafr,
diyabaz, andezit
1200 75
Dier tortul ve metamorfik kayalar 500 50
Dier pskrk talar 1400 60
Doal tan rn kalitesi bakmndan uluslararas baz spesifikasyonlara sahip
olmas ve uygun belgelerle bunun kantlanmas gerekmektedir. Gnmzde doal ta
ticaretinde en fazla istenen rn zellikleri izelge 3.7de verilmektedir. Doal
talarla ilgili Avrupa Birlii Standartlar Birlii (CEN) ve Amerikan Test ve Malzeme
Birlii (ASTM) standartlar testlerinin hangilerinin ncelikli olduu tan kullanm
alanlarna gre deimektedir. Bu nedenle kullanm alanlarnn belirtilmesinde etkili olan
testler ve seimi iin izelge 3.8in kullanlmas nerilmektedir (Deliormanl, 2006).
3.MERMERLER HAKKINDA GENEL BLGLER Hasan KURTCU
32
izelge 3.7. Doal talarda en sklkla istenen rn zellikleri (Deliormanl, 2006).
Fiziksel zellikler Mekanik zellikler Ayrma Parametreleri
Petrografik inceleme Basn Dayanm Don Dayanm
Younluk&zgl Arlk Elastisite Modl SO
2
ve asitlere kar dayanm
Arlka Su Emme Darbe&Eilme Dayanm Tuz kristalizasyonuna kar
Porozite & Geirgenlik ekme Dayanm dayanm
P-dalga hz Anma Dayanm Tuzlama ve atmosferik
Sertlik Darbe Dayanm etkilere kar dayanm
Cila alma zellii Termal Genleme zellii
izelge 3.8. Doal talarn kullanm alanlarnn belirlenmesinde kullanlan test
yntemleri iin seim klavuzu (Deliormanl, 2006).
Test Yntemi
D Cephe
Kaplama
Yap Ta Olarak
Kullanm
Kaplama Ta
Olarak
Kapak
ta
Eik/
Denizlik
at
Petrografik
Analiz
+ + + + + +
Su Emme &
Younluk
+ + + + + +
Basn
Direnci
+
Eilme
Direnci
+ + +
Sertlik + +
Anma
Direnci
+
Darbe
Dayanm
+
Boyutsal
Stabilite
+ + + + + +
Don Direnci + + + + + +
Tuz Etkileri + + + + + +
Kimyasal
Diren
+ +
Kaymaya
Kar Diren
+ +
3.MERMERLER HAKKINDA GENEL BLGLER Hasan KURTCU
33
3.5. Trkiyedeki Madencilik Sektrnn Hukuki Durumu
Madencilik sektr, sanayi bata olmak zere, ekonominin dier sektrlerinin
temel hammadde gereksinimlerini salar. Madencilik sektr ekonomik kalknmay
balatan nc sektr konumundadr. Madencilikte yer seme ans yoktur, madenin
bulunduu yerde retilmesi zorunludur. Madenciliin her aamas riskli, yatrmn
geri dn sreci uzundur.
Bilindii gibi anayasamzn 168. maddesi "Tabii servetler ve kaynaklar
devletin hkm ve tasarrufu altndadr. Bunlarn aranmas ve iletilmesi hakk
devlete aittir. Devlet bu hakkn belli bir sre iin gerek ve tzel kiilere
devredebilir. Hangi tabii servet ve kaynan arama ve iletmesinin devletin gerek ve
tzel kiilerle ortak olarak veya dorudan gerek ve tzel kiiler eliyle yaplaca,
kanunun iznine baldr. Bu durumda gerek ve tzel kiilerin uymas gereken artlar
ve devlete yaplacak denetimin usul ve esaslar ve uygulanacak meyyideler
kanunda gsterilir." hkmn getirmektedir. Bu maddeye gre madenlerin gerek
sahibinin devlet olduu, madenlerin aranmas ve iletilmesi hakknn kanun
erevesinde gerek ve tzel kiilere devredilebilecei belirtilmekte, Maden
Yasasna gnderme yaplmaktadr.
Tm madencilik almalar maden yasas ve ilgili ynetmelikleri ile
dzenlenmektedir. Bir baka deyile, madencilik sektrnn ileyii ve gelimilii
zerinde maden yasas hkmlerinin ok byk bir etkisi bulunmaktadr. Madencilik
sektrn canlandrmak amacyla 1985 ylnda 3213 sayl Maden Kanunu
karlm, yasa 25.6.1987 tarihli Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle girmitir.
Bu yasa uzun yllar boyunca yrrlkte kalm ve madencilik almalarn
ynlendirmitir. Bu yasann gncel gereksinimlere cevap vermede yetersiz kalmas
nedeniyle 3.6.2004 tarihinde 5177 sayl Maden Kanunu Trkiye Byk Millet
Meclisince kabul edilmitir. Resmi Gazetede yaymlanarak ilerlik kazanan yasa,
3213 sayl yasann deitirilmi bir biimidir.
5177 sayl Kanunun yrrle girmesinden sonra, sektrde faaliyet gsteren
sivil toplum kurulular ile ilgili kamu kurum ve kurulularnn katlm ile hazrlanan
Maden Kanunun uygulanmasna ilikin esaslar belirleyen Maden Kanunu
3.MERMERLER HAKKINDA GENEL BLGLER Hasan KURTCU
34
Uygulama Ynetmelii ve Maden Kanununun I (a) Grubu Madenler Uygulama
Ynetmelii 03.02.2005 tarihli Resmi Gazetede; zne Tabi Alanlarda Madencilik
Faaliyetlerinde Uygulanacak Esaslar Belirleyen Madencilik Faaliyetleri zin
Ynetmelii de 21.06.2005 tarihinde Resmi Gazetede, Madencilik Faaliyetleri zin
Ynetmeliinde Deiiklik Yaplmasna Dair Ynetmelik 21.04.2007 tarihli Resmi
Gazetede, Maden Kanunu Uygulama Ynetmeliinde Deiiklik Yaplmasna Dair
Ynetmelik ise 18 Temmuz 2006 tarihli ve 15 Temmuz 2007 tarihli Resmi
Gazetelerde yaymlanarak yrrle girmitir.
Gerek 5177 sayl Kanun ve gerekse ynetmelikler ile hem blgesel kalknma
hem de lke ekonomisine nemli katk salanmas hedeflenmitir.
3.5.1. Ruhsat Saylarnn Deiimi
2004 ylnda yrrlle giren yasa ile madenler I (a,b), II., III., IV. ve V.
Grup olmak zere be ayr gruba ayrlm ve her grup iin ayr bir alan snrlamas
getirilmitir. Bylelikle daha ok alan, mracaata ak hale getirilmitir. 2005
ylndan balayarak gnmze kadar geen srete ruhsat hukukunun dalm
izelge 3.9da ruhsat says olarak verilmitir.
izelge 3.9daki ruhsat trlerine ve guruplarna gre o yla kadar ayr ayr
verilmi olan ruhsat adetlerinin yl bazndaki toplam olarak saylar ise
izelge 3.10da sunulmutur.
izelge 3.10. Mracaat edilen ve verilen ruhsat saylar (MGEM, 2009)
Yllar
Mrac
aat
Arama
n
letme
letme
Arama Ruhsatnn
letme Ruhsatna
Dnme Oran (%)
Toplam
2003 6.856 5.334 650 349
6,54
6.327
2004 3.984 4.385 861 543
12,38
5.789
2005 15.149 9.342 2 1.470
15,73
10.814
2006 18.208 12.215 - 1.651
13,51
13.866
2007 17.669 11.720 - 1.565
13,35
13.285
2008 17.297 11.075 - 1.967
17,76
13.042
3.MERMERLER HAKKINDA GENEL BLGLER Hasan KURTCU
35
Ruhsat saylarnn yllara gre dalm ise grsel olarak ekil 3.6da
verilmitir.
izelge 3.9. Yllara gre ruhsat saylar (MGEM, 2009)
YIL ARAMA N LETME LETME TOPLAM
2005
Maden 5.210 778 2.345 8.333
Mermer 6.407 1.033 2.034 9.474
I (b) Grubu 9 2 260 271
II. Grup 5.676 5 827 6.508
III. Grup 19 - 2 21
IV. Grup 3.650 10 82 3.742
V. Grup 37 - - 37
2006
Maden 4.183 488 2.347 7.018
Mermer 3.928 687 2.339 6.954
I (b) Grubu 5 - 519 524
II. Grup 12.111 1.474 1 13.586
III. Grup 59 2 - 61
IV. Grup 8.306 4 90 8.400
V. Grup 347 1 - 348
2007
Maden 2.812 269 2.464 5.545
Mermer 1.673 330 2.642 4.645
I (b) Grubu - - 659 659
II. Grup 18.073 1 1.975 20.049
III. Grup 101 2 - 103
IV. Grup 11.837 2 164 12.003
V. Grup 387 1 - 388
2008
Maden 892 87 2.677 3.656
Mermer 279 86 2.625 2.990
I (b) Grubu - - 914 914
II. Grup 16.117 - 3.556 19.673
III. Grup 184 - 14 189
IV. Grup 16.125 - 621 16.746
V. Grup 179 - 4 183
19942004 Yllar arasnda ortalama 5.528 adet maden ruhsat mracaat
yaplmtr (MGEM, 2009). Yasann yrrle girmesinden sonra sektre olan
ilginin artmas sonucunda 2005 ylnda nceki yllara gre %174lk bir art
3.MERMERLER HAKKINDA GENEL BLGLER Hasan KURTCU
36
gerekleerek 15.149 adet ruhsat mracaat yaplmtr. 2006 ylnda ise yaplan
mracaatlarda bir nceki yla gre %20 art ile 18.208 mracaat gereklemi,
1994-2004 dnemi ile karlatrldnda art oran %229 olarak hesaplanmtr.
0
2000
4000
6000
8000
10000
12000
14000
16000
18000
20000
2003 2004 2005 2006 2007 2008
Mracaat Arama n iletme letme
ekil 3.6. Ruhsat saylarnn yllara gre dalm (MGEM, 2009)
Verilerde dikkati eken dier bir konu ise yaplan mracaatlarn artmas ile
birlikte, arama ruhsat saylarnn da artm olmasdr. Yllara gre deerler
incelendiinde 2003 ylnda 6.856 adet sahaya mracaat edildii ve bunlardan 5.334
tanesine arama ruhsat dzenlendii anlalmaktadr. 2004 ylnda ise 3.984 adet
mracaat yaplm, 4.385 adet arama ruhsat verilmitir. Bu yla ait deerin dk
olmasnn nedeni yasann 05.06.2004 tarihinde yrrlle girmesi ve uygulamaya
gei dnemindeki 6 ay sre ierisinde hi bir maden arama ruhsat mracaatnn
kabul edilmemi olmasdr. Ayn ylda 543 adet ruhsat iletmeye geirilmitir.
Yasann etkisi 2005 ylndan itibaren hissedilmeye balanm, 2005 ylnda 15.149
mracaat gereklemi ve bunlarn 9.342 tanesine arama ruhsat dzenlenmitir. Bir
nceki yla gre arama ruhsatlarnda %113 orannda art olmutur. Ayn ylda 1.470
3.MERMERLER HAKKINDA GENEL BLGLER Hasan KURTCU
37
adet ruhsat ise iletmeye geerek bir nceki yla gre ortalama %170 orannda art
gzlenmitir. 2006 ylnda 18.208 adet mracaatn 12.215ine arama ruhsat
dzenlenerek geen yla nazaran %30luk bir art meydana gelmitir. Art oran,
baz olarak alnan 2004 ylna gre %178 olarak gereklemitir. 2007 ylnda ise
17.669 mracaatn 11.720sine arama ruhsat dzenlenerek nceki yla nazaran
%4lk, baz olarak alnan 2004 ylna gre %167'lik artlar yaanmtr. Verilen
iletme ruhsat saylar 2007 yl iin 1.565 adet olmu, bu deer 2004 ylna gre
%188 orannda bir arta iaret etmektedir. 2008 ylnda 17.297 mracaatn
9.900una arama ruhsat, bunlarn 1.967sine iletme ruhsat dzenlenmitir. (Dengiz,
2008 )Toplam ruhsat saylarnn yllara gre deiimi ise ekil 3.7'dedir.
0
2000
4000
6000
8000
10000
12000
14000
2003 2004 2005 2006 2007 2008
Toplam Ruhsat Says
ekil 3.7. Toplam ruhsat saylarnn yllara gre deiimi (MGEM, 2009)
Yaplan deerlendirmeler sonucunda, nceki dneme oranla yeni yasann
uygulamalarnn gzlenmeye baland dnemde dzenlenen ruhsat saylarnda ve
iletmeye geen saha saylarnda byk artlar gzlendii sylenebilir. Yeni yasa ile
her maden grubu mracaat iin ayr bir alan snrlamas getirilmi olmasnn, daha
ok alan mracaata ak duruma kavuturmas bu olumlu sonucu yaratmtr.
3.MERMERLER HAKKINDA GENEL BLGLER Hasan KURTCU
38
4. MATERYAL ve METOD Hasan KURTCU
39
4. MATERYAL ve METOD
4.1. Materyal
Bu almada konu ile ilgili olarak gerekli bilgiler ukurova niversitesi
ktphanesinden, internet servislerinden, MTA ktphanesinden, Maden leri Genel
Mdrl kaytlar, eitli kitap, dergi, makale, sreli yayn ve Yksek retim
Kurulu (YK) dokmantasyon merkezinden yararlanlarak gemi dnemlerde
yaplan almalara ait aratrmalar yaplmtr. Bu bilgilerin altnda Eskiehir
li, Sivrihisar lesi, Babadat Ky mermerinin jeolojik, mekanik ve teknolojik
zellikleri hakknda almalar yaplmtr. alma alannda ok fazla faylanmann
bulunmas nedeni ile atlak-krk miktar fazla olan ocakta, retim faaliyetleri
sonucunda %35 civarnda blok (bej mermer) %65 civarnda ise moloz ve pasa elde
edilmektedir (Saha sahibi ile yaplan grme). Bu almalar srasnda alma alan
olan Sivrihisar beji ocann farkl yerlerinden hazrlanan kp ve silindirik rnekler
ukurova niversitesi, Mhendislik-Mimarlk Fakltesi, Maden Mhendislii
laboratuarlarna ilgili deneyleri yapabilmek amacyla tanmtr. Laboratuarda
bulunan deney aletleri yardmyla alnan rnekler kullanlarak, almann ilerideki
blmlerinde ayrntl bir ekilde aklanan deneyler yaplmtr.
4.1.1. alma Alan Hakknda Genel Bilgiler
4.1.1.1. alma Alannn Corafik Konumu ve Hukuki Durumu
alma alan olarak Eskiehir li, Sivrihisar lesine bal Babadat Ky
Babadat al Tepe Mevkii hudutlar dahilinde bulunan mermer (Sivrihisar beji) oca
seilmitir. Sz konusu alma alan Eskiehir-Ankara Devlet Karayoluna 3,5 km
uzaklkta olup, Eskiehir line yaklak 100 km, Ankara line yaklak 130 km
uzaklkta bulunmaktadr (ekil 4.1).
Belirtilen alma alanna ait Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlna bal
Maden leri Genel Mdrl den Sicil: 73117 (Eriim Numaras: 2250191) sayl
4. MATERYAL ve METOD Hasan KURTCU
40
iletme ruhsat alnm ve bu ruhsata 09.10.2005 tarihinde 10 yl sreli iletme izni
dzenlenmitir.
ekil 4.1. alma alannn yer bulduru haritas
4. MATERYAL ve METOD Hasan KURTCU
41
4.1.1.2. Blgenin ve nceleme Alannn Jeolojisi
4.1.1.2.(1.). Blgenin Jeoloji
Eskiehir ili Sivrihisar ilesi dahilindeki alma alanmzn evresinde
bulunan 1/25.000 lekli I 26c2-c3 ve I 27d1-d4 paftalarna ait jeolojik harita ve
kesiti ekil 4.2de gsterilmekte ayrca Eskiehir ve evresinin genelletirilmi stun
kesiti ise ekil 4.3 te verilmektedir.
ekil 4.2. alma alannn evresinin iinde bulunduu Sivrihisar blgesinin jeolojik
haritas ve kesiti (Monod ve ark., 1991)
K
4. MATERYAL ve METOD Hasan KURTCU
42
ekil 4.3. Eskiehir ve evresinin genelletirilmi stun kesiti (Gzler ve ark., 1985)
4. MATERYAL ve METOD Hasan KURTCU
43
nceleme alanmz 1/25.000 lekli I 27d4 patasnda yer almakta olup, bu
pafta ierisinde bulunan jeolojik birimlerin stratigrafik istifi en altta Paleozoik temeli
oluturan ayrlmam ofiyolitler, Jura-Alt Kratese yal kiretalar, Orta-Alt
Miyosen yal konglomera, kumta, Orta-st Miyosen yal kil, marn ile en stte
Kuvaterner yal alvyondan olumaktadr. Blgenin jeoloji haritas ve lejant ekil
4.4te, kesitler ise ekil 4.5te verilmitir.
ekil 4.4. alma alannn jeolojik haritas ve lejant
4. MATERYAL ve METOD Hasan KURTCU
44
ekil 4.5. alma alanna ait jeolojik haritann kesitleri
Blge birok aratrmac tarafndan allm olup, blgenin jeolojisi iin bu
almalardan Akbulut (2006), tarafndan yaplan alma esas alnmtr.
Blgede olduka geni bir yaylm gsteren ofiyolitler; KB-GD istikametinde
bir uzanm gsterirler ve metamorfik birimleri bir nap eklinde rterler. Gzler
(1996) tarafndan melanj ve ultramafikler olarak tanmlanan grup, gabrolar,
piroksenitler, hornblenditler, serpantinitler, peridotitler, diyabazlar ve lisvenitlerden
oluur. alma alannn gney batsnda yeil, koyu yeil renklerde, ounlukla
peridotitlerin serpantinlemesi neticesi olumu bloklar eklinde yzeylenmektedir.
Serpantinit ktlelerinin dokanaklarnda ezilmeler ve paralanmalar grlmektedir.
Zeyky Formasyonu, taban konglomerasna sahip, sarms boz, ak yeil
kumtalar ile ste doru ounlukla masif grnl fosilsiz gri, krem, beyaz renkli
kiretalarna geen, 1-5 cm kalnlnda rt bantlar ieren, ince ve orta
tabakalanmal bol fosilli kiretalar ile son bulan bu birim, Kulaksz (1981)
tarafndan adlandrlm ve Konglomera-Kumta yesi ve Kireta yesi ad altnda
incelenmitir.
Konglomera-Kumta yesi, Formasyonun tabannda ok iyi yuvarlanm granit,
granitik gnays, metamorfik kaya akllar (Zeyky civarnda) ihtiva ederler. Ortaca ky
4. MATERYAL ve METOD Hasan KURTCU
45
kuzeydousunda siyah renkli, iyi yuvarlanm akl boyunda ve 1-2 m byklnde bloklar
halinde, Orta-st Triyas yal kiretalar ihtiva ederler. Konglomeralar sarms bej,
yeilimsi renkli karbonat imentolu kumtalarna geerler (Zeyky civarnda). Kumtalar
arasnda sarms boz renkli, 1-5 cm kalnlnda kumlu kiretalar bantlar ve mercekler
eklinde grlrler. Bu kiretalar bol gastropod ve lamelli kavklar ile birlikte Alt Liyas
yal fosiller ihtiva ederler. ste doru kiretalarna gei gsterirler (Zeyky
civarnda) Ortaca ky kuzeydousunda konglomeralar ok iyi ykanm, gri, ak gri renkli
konglomeratik kumtalaryla kumtalarna gei gsterirler. Kumtalar zerindeki
dolomitik kiretalarna tedrici gei grlmemitir. kisi arasndaki iliki, byk bir ihtimalle
diskordansldr. Zeyky civarndaki kumtalar ok ince taneli olup kuvars, feldispat,
muskovit, biyotit, klorit, metamorfik kaya paralar ve kalsit ihtiva ederler. imento, kil ve
karbonatldr. Kumtalarnda dalgal snme gsteren kuvars ile normal snme gsteren
kuvarslara rastlanmaktadr. Feldispatlarda yer yer killeme ve serizitleme grlr. Ortaca
ky kuzeydousundaki konglomeratik kumta ve kumtalarnda boylanma ok iyi,
orya ve iyi yuvarlanm kuvars, granit, metamorfik, feldispat akllar grlr. Muskovit,
klorit, biyotit ok azdr. imento karbonatldr. Bu civarda feldispatlar olduka fazla olup
kayacn %20'ye yakn bir ksmn olutururlar. Kuvarslar ounlukla ok iyi
yuvarlanm olarak grlrler. Bu civarda kumtalar iinde spilit akllarna da
rastlanmtr.
Kireta yesi: Gri, krem, beyaz renkli masif grnl, tabakalanmas belirsiz
sk dokulu, midye kabuumsu krlgan fosilsiz kiretalar ste doru bol fosilli
Gastropod, Lamelli ve Alg krntlar ihtiva eden kalkarenitik, mikritik, pseudoolitik,
ince dolomitik kiretalaryla devam eder ve pembemsi, krem, boz renklerde 1-5 cm
kalnlnda rt bantlar ihtiva eden, ince-orta tabakal ve bol fosilli mikritik, sparitik,
pseudoolitik, pelletlimikritik kiretalar ile son bulur. Ortaca ky kuzeydousunda kaln,
ince dolomitik, fosilsiz kiretalar yaygn olarak grlr. rt bantl ve
tabakalanmal, st seviyelerde kvrmlanmalar tabakal olularndan bariz olarak
farkedilmektedir.
Mamuca Formasyonu, Konglomera-Kumta ile balayan birim zerine yeil
renkli killer gelir. Formasyon, st seviyelere doru kil arakatkl, kumlu
kiretalaryla son bulur. Mamuca Formasyonunun kalnl 50-300 m civarndadr
4. MATERYAL ve METOD Hasan KURTCU
46
(Gzler ve ark., 1996). Mamuca Formasyonunun Konglomera Kumta yesi, kaln
ve ok kaln tabakal, ounlukla krmz ve mor renklerin hakim olduu, sarms
boz, gri ve ak gri renklerde kendisinden yal birimlerin akl boyutundan blok
boyutuna kadar deien paralarn ieren konglomera ile balar. Konglomeralarn
akllar ounlukla ist, mermer, radyolarit, rt, gabro, diyabaz, serpantinit ile
granodiyorit ve kiretalarndan olumaktadr. Konglomeralar kumtalar ile
ardalanmal olarak grlrler. Kumtalar ile konglomeralar arasnda yer yer ince tf
ve tfit seviyeleri ile 3-20 cm arasnda deien kmr seviyeleri Dmrek ky
civarnda ve Mihalk kuzeydousundaki konglomera ve kumtalar arasnda
gzlenir. Konglomera ve kumtalarnn akllar ok sk tutturulmu olup hamur
malzemesi genellikle kilden ibarettir. Bazen bu malzeme karbonat ve demiroksit
bileimindedir. Konglomeralarn tane boylar ok deiik byklklerde olup
boylanma ounlukla ktdr. alma alannda Mamuca Formasyonu Dmrek
kuzeyinde Jura Alt Kretase yal kiretalar zerine diskordansla gelmekle
birlikte, Eosen sonras blgeyi etkileyen tektonizmann izlerini tamaktadr.
Porsuk Formasyonu, Konglomera, kumta, bazalt akntlar, tf, tfit, marn,
kil, jipsli marn ve kil, jips ve kiretalarndan ibaret olup yaklak dou-bat
dorultusunda uzanan Porsuk ay boyunca grldnden bu ad altnda
tanmlanmtr (Gzler 1996). Kendisinden yal metamorfik, ultramafik, granit ve
Eosen birimleri zerine uyumsuzlukla gelirler. Formasyonun kalnl 50 m ile 600
m. arasnda deimektedir. Formasyonun Konglomera Kumta yesi, ounlukla
zerine geldikleri kayalarn cinsi ve rengi ile ilgili olarak deien renkler alr. Eosen
konglomeralarna yakn yerlerde kelen birimler genellikle krmzms kahverengi,
granit ve karbonatl kayalara yakn yerlerde kelen birimlerinde boz, sarms boz,
ultramafik ve mavi istlere yakn yerlerde de gri ve yeilimsi gri renklerde
grlrler. Konglomeralarn imentosu ultramafiklere yakn yerlerde genellikle
dolomittir. Lisvenitlemenin youn olduu yerlerin yakndaki konglomeralarda
imento kalsedon ve limonit, metamorfik ve karbonatlara yakn yerlerdeki
konglomeralarda ise imento CaCO
3
olarak grlr. Kumtalar tane asndan
konglomeralardan farkllk gstermemesine ramen imento asndan farkllk arz
eder. Kumtalarnda imento genellikle limonit, kil ve CaCO
3
olarak grlmesi
4. MATERYAL ve METOD Hasan KURTCU
47
gerekmektedir. Formasyonun Tf, Tfit yesi, beyaz, pembemsi, krmzms
renklerde ince piroklastik malzemelerden olumutur. Havza kenarnda tf,
sedimantasyon havzasnda ise marn ve kil arakatkl tfitten ibarettir. Genellikle
yeil, sar renklerde hi jips iermeyen Porsuk Formasyonunun Marn ve Kil yesi,
havzann en derin kesimlerinde grlr. Marn ve killer arasnda yer yer ok ince
bantlar eklinde kiretalarn grmek mmkndr.
Konglomera veya kumtalar zerine geldii yerlerde marn ve killerin alt
seviyelerinde kmr oluumlarna rastlamak mmkndr. Porsuk Formasyonunun
en kaln birimi olan Marn ve Killer 150 m. ye kadar ulamaktadr. Formasyonda
ayrca 1-3 cm kalnlnda jips seviyeleri ieren yeil, sar renklerde jipsli marnl kil
birimi de bulunmaktadr. Bu birimi dier marn ve killerden ayran zellii jips
iermi olmasdr.
4.1.1.2.(2.). alma Alannn Jeolojisi
nceleme alanmzda, aratrmaclar tarafndan Jura-Alt Kratese olarak
yalandrlan Zeyky Formasyonunun kireta yesi bulunmaktadr. nceleme alanna
ait genel grnm ekil 4.6da verilmitir.
ekil 4.6. nceleme alanndaki ocan genel grnm
4. MATERYAL ve METOD Hasan KURTCU
48
alma alannda yzeylenen Zeyky Formasyonu Kireta Birimi zerinde
yaplan makroskopik incelemeye gre; kiretalar kaln tabakal bir yap
gstermekte ve gri, bej, beyaz renklerdedir.
ekil 4.7de grld zere dey ynde gelimi atlaklar mevcuttur. Bu
atlaklar ierisinde ikincil olarak gelien kalsit dolgular ise ekil 4.8de
grlmektedir.
ekil 4.8. atlaklarda ikincil olarak oluan kalsit dolgusu
ekil 4.7de verilen fotorafta da grld zere kayataki mikro atlaklar
genel itibarla ak kahverengi-kzlms renklerin muhtemelen demir oksit boyamas
olduu, bununla birlikte fosil ve fosil kavks ise grlmemektedir.
Sahadan alnan rneklerden yaptrlan ince kesitler zerinde, yaplan
mikroskopik incelemeler sonucunda; kayacn mikritik yapda, ince damarlarn
sparikalsit dolgulu olduu, alg ve bilinmedik foraminifer kavk kesitleri
gzlenmitir.
4. MATERYAL ve METOD Hasan KURTCU
49
ekil 4.7. Mikro atlaklara ait grnm
4.1.1.3. Blge klimi
Eskiehir li'nde klar souk ve kar yal, yazlar ise scak ve kurak olmak
zere tipik karasal nitelikli Orta Anadolu iklimi egemendir. Ancak il iklimi,
ykseltiye gre yer yer farkllklar gsterir. Buna bal olarak ilde iklim, ukurda
kalan blgelerde daha yumuakken, yaylalardan dalk kesimlere doru gidildike
sertleir. Buna gre ylda 8-9 ay almak mmkn olmaktadr.
4.1.1.4. letme Yntemi
alma alan; 1/25.000 lekli toporafik haritada I 27-d4 paftasnda, UTM
6lik dilime esas Y:380760-X:4379790 koordinatlar civarnda ve ortalama 1.100
metre rakmnda olup, ocakta retim faaliyetleri devam etmektedir. Dnyada ve
Trkiyede mermer retiminde byk oranda ak iletme yntemi uygulanmakta
olup, bu ocakta da, ak iletme yntemi uygulanmakta, iki kademe basamak
oluturulmu ve nc kademe am ilemleri devam etmektedir.
retim faaliyetleri elmas tel kesme yntemiyle yaplmaktadr. Elmas tel
kesme yntemi ile; mermer retiminin temel zellii; mermer ktlesi ierisinden
birbiri ile irtibatl dikey ve yatay deliklerin delinip, elmas telin bu deliklerden
4. MATERYAL ve METOD Hasan KURTCU
50
geirilerek, delikler arasnda kalan mermer ktlesinin kesilip devrildikten sonra
prizmatik bloklar halinde kesilmesinden (sayalama) oluur. alma alannda,
mermerin yataklanmasna ve topografyann ekline bal olarak yama tipi doal ta
madencilii uygulanmaktadr.
retimi gerekletirilecek cevher zerinde bulunan altere olmu bozuk
mermerli ksm pasa olarak kaldrlmakta, daha sonra zeri alan mermer tabakalar
elmas tel kesme makinesinin tellerinin yerletirilmesi iin haval sondaj makinesi ile
nce dik delik ve ardndan yatay delikler delinmektedir. letmede bu yntemin
uygulanmasnn nedeni formasyonun az atlakl oluu, elmas tel kesme makinesinin
ilk yatrm maliyetinin dk olmas ve tel kesme yntemiyle retim kapasitesinin
yksek olmasdr. Bu deliklerden elmasl tel geirilerek, elmasl tel, tel makinesi
vastasyla dndrlmekte, bu esnada telin ar snmamas iin elmas tele su vermek
sureti ile kayacn kesimi salanmaktadr.
Kesimden sonra hidrolik krikolar vastasyla mermer blou ocak ierisine
devrilmekte ve daha sonra sayalanarak istenen ebatlara kesilen blok mermerler stok
alanna nakledilmektedir.
retimle birlikte kan pasa ve molozlar evreye sorun yaratmayacak ekilde
ruhsat alanndaki uygun yerlere dklmektedir. Ocaktan karlan ak renkli bej
mermer piyasada aranan bir bej mermerdir. Sahadan retilen blok bej mermer
iletme tarafndan ocak k mermer fabrikalarna satlmaktadr. Mermer
fabrikasnda plaka ve fayans haline getirildikten sonra sata sunulmaktadr.
4.2. Metod
alma alanndaki mermer ocandan alnan numuneler ukurova
niversitesi, Mhendislik-Mimarlk Fakltesi, Maden Mhendislii Blm
laboratuarlarnda bulunan ta kesme makineleri vastasyla deneyler iin silindirik ve
kp numuneler ekline getirilmi ve bu numunelerin fiziksel, kimyasal ve mekanik
zellikleri deney aletleri kullanlarak sonular tespit edilip kullanlan standartlara
gre karlatrma yaplmtr.
4. MATERYAL ve METOD Hasan KURTCU
51
4.2.1. Petrografik Analiz
Kayatan alnan rnekten kesilen ince levhann bir yz 600lk zmpara
tozu ile andrlarak dzlenir. Daha sonra 1000lik zmpara tozu ile cam stnde
przleri iyice temizlenerek parlatlan ve cam lama, Kanada balsam yaptrc ile
yaptrlr. Kayacn dier yz, 0,03 mm kalnlk elde edilene kadar benzer ilem ile
andrlr. Kayatan petrografik inceleme iin hazrlanm ince kesitler, petrografi
mikroskobunda, iinde geen nn kazand zelliklerin saptanmasyla tanmlanr.
4.2.2. Kimyasal Analiz
Analizler, ukurova niversitesi, Maden Mhendislii Blm
Laboratuarnda yaptrlmtr. Blm laboratuarnda yaplan analizlerde;
Kiretanda Si, Fe, Ca, Mg, tayini:
250 mikron () boyutuna tlen rnek etvde 20 4 saat sresince
105Cde kurutulmu ve virglden sonra drt hane hassasiyette tartm yapabilen
hassas terazide 0,5 gr civarnda rnek alnmtr. HCL ile HNO
3
n (3/1) orannda
karm ile elde edilen kral suyu rnek zerine eklendikten sonra znme
tamamlanana kadar stlmtr.
zlme tamamlannca mavi bant szge kdndan szlerek SiO
2
kristalleri ile zelti ayrlr. zelti zerine amonyak eklenerek Fe ve Al oksitleri
halinde ktrlr. Beyaz bant filtre kadndan szlerek zeltiden ayrlr.
zeltide Ca ve Mg deneyleri EDTA titrasyonu ile belirlenir. Beyaz bant filtre kad
zerindeki kat asit ilavesi ile zlr. zeltideki Fe ve Al miktar yksek ise
titrasyon ile deilse atomik absorbsiyon spektrometresinde tayin edilir. Kat miktar
tartlr ve SiO
2
, HF, HClO
4
ilavesi ile uurulur. Ktle kaybndan %SiO
2
hesaplanr.
4.2.3. Fiziksel zellikler
alma alanndan sistematik olarak alnp laboratuara getirilen rnek
numunelerin fiziksel zellikleri tayin edilmitir.
4. MATERYAL ve METOD Hasan KURTCU
52
4.2.3.1. Su Emme Oran
Deney dzgn geometrik ekilli olan veya olmayan en az deney numunesi
zerinde yaplr. Yaplan inceleme iin dzgn geometrik ekilli olmayan adet
deney numunesi hazrlanmaktadr.
Terazi: Yeterli kapasitede 0,1 gr hassasiyette,
Etv: 110C 5C scakla ayarlanabilen, tercihen hava sirklasyonlu,
Desikatr: Uygun byklkte,
Arimet Terazisi: Yeterli kapasitede 0,1 gr hassasiyette,
Su Kab: Uygun byklkte, paslanmaz malzemeden yaplm olmal.
Deneyde, boyutlar en az 5 cm olan dzgn geometrik ekli olmayan adet
deney numunesi kullanlr. Her bir deney numunesinin arl 350 gramdan az
olmamaldr.
Deney numuneleri bir tel fra ile fralanp ykanp temizlendikten sonra,
iinde 20C 5C scaklkta su bulunan uygun byklkte ve derinlikte bir kap
ierisine, yksekliklerinin yaklak ne kadar suya daldrlrlar. Bu durumda 1
saat bekletildikten sonra sine kadar suya batacak ekilde su ilave edilir ve 1 saat
daha bekletilir. Ayn ekilde ne kadar suya batacak ekilde ayn scaklk
aralnda bulunan su ilave edilerek 1 saat bekletildikten sonra deney numuneleri
tamamen suyun iine batacak ekilde su ilave edilir. Bu durumda 45 saat sre ile
bekletilir.
Bu sre ierisinde kaptaki su yksekliinin deney numunelerinin zerini
yaklak 1,5 cm - 2 cm rtecek seviyede olmas salanmal ve deney numuneleri
zerinde oluacak hava kabarcklar uygun bir yntemle giderilmelidir. Deneyin
balangcndan itibaren 48 saat sonunda sudan karlan deney numuneleri, slatlarak
sklm bir bez veya snger ile silinerek zerindeki su damlalar alndktan sonra,
bekletilmeksizin 0,1 gr hassasiyetle tartlr (G
d
).
Deney numuneleri tekrar su iine daldrlr. Bu tartma ilemi 24 saat
aralklarla deney numuneleri deimez ktleye gelinceye kadar tekrarlanr. Ta
deney numunelerinin suya doygun hale geldii kabul olunan bu ktlesi ile bunu
izleyen 24er saatlik ara ile bulunan ktleleri arasnda %0,1den fazla fark
4. MATERYAL ve METOD Hasan KURTCU
53
bulunmazsa bu ktlenin deimez ktle olduu kabul olunur. Bundan sonra doygun
haldeki deney numuneleri Arimet terazisinde 0,1 gr hassasiyetle tartlarak, su
iindeki ktleleri bulunur (G
ds
).
Daha sonra deney numuneleri deimez ktleye gelinceye kadar kurutulur.
Desikatr ierisinde soutulduktan sonra 0,1 gr hassasiyetle tartlarak ktlesi bulunur
(G
k
).
Tan ktlece su emme oran aadaki forml ile hesaplanr.
x100
G
G G
S
k
k d
k
(4.1)
Tan hacimce su emme oran aadaki forml ile hesaplanr.
x100
G G
G G
S
ds k
k d
h
(4.2)
4.2.3.2. Birim Hacim Arlk
Bu deney, karot rneklerinin ktlesel (gzenekler dahil) birim hacim
arlnn tayini amacyla yaplr. Bu deneyde kullanlan alet ve gereler; lm
kumpas aleti (0,01 mm hassasiyette) ve frn (105C 5C kapasiteli)dr.
nce silindirik deney rneinin ap ve boyu, lm kumpas kullanlarak
birbirine dik, ayr ynde llr ve bu deerlerin ortalamas alnr. Boy ve ap
deerleri kullanlarak rnein hacmi hesaplanr.
rnek hassas terazide tartlarak arl belirlenir. Eer rneklerinin kuru
younluk ve kuru birim hacim arlk tayini yaplacak ise, 105Cye ayarlanm
frnda en az 12 saat kurutulduktan sonra tartlmaldr. Bulunan sonular aadaki
eitlikte yerine konularak her bir rnek iin ayr ayr birim hacim arl belirlenir:
4. MATERYAL ve METOD Hasan KURTCU
54
d
h
=
V
G
k
(4.3)
Burada;
d
h
: Birim hacim arlk (gr/cm)
G
k
: Deimez arla kadar kurutulmu deney rnek arl (gr)
V: rnek hacmi (cm)
4.2.3.3. zgl Arlk (Younluk)
Deney rnek zerinde yaplr.
Terazi: Yeterli kapasitede 0,01 gr hassasiyette,
Elek: Gz akl 0,2 mm olan kare gzl deney elei,
Piknometre: Uygun byklkte,
Etv: 110C 50C scakla ayarlanabilen,
Desikatr: Uygun byklkte,
Vakum Pompas: Basnc 22 mm 2 mm civa (Hg) stunu deerine
indirebilecek kapasitede.
Numuneyi temsil edecek ekilde, deiik paralardan krlarak alnan en az 2
kg numune, tamam gz akl 0,2 mm olan kare gzl elekten geecek ekilde
tlr ve deimez ktleye kadar kurutulur.
Oda scaklndaki su ile doldurulan piknometre, kapa kapandktan ve
zerindeki su damlalar kuru bir bez ile alndktan sonra 0,01 gr hassasiyet ile tartlr
(G
ps
). Piknometre iindeki su tamamen boaltldktan ve etvde kurutulup
soutulduktan sonra tekrar tartlarak piknometre (kapa ile birlikte) ktlesi bulunur
(G
p
).
inde deney numunesi bulunan piknometre hacminin ne kadar su ile
doldurulur ve yaklak 10-15 dakika sre ile kaynatlr. Vakum pompas kullanld
takdirde vakum pompas ile hava alma ilemi, piknometre sk sk alkalanarak
kolaylatrlr ve ileme hava kabarcklar kmayncaya kadar devam edilir. Kapa
kapatlarak zeri kurulanr ve 0,01 gr hassasiyetle tartlr (G
pns
).
4. MATERYAL ve METOD Hasan KURTCU
55
d
0
=
) ( ) (
ps pns p pn
p pn
G G G G
G G
(4.4)
d
0
= Tan zgl ktlesi
G
pn
= (Piknometre + deney numunesi) ktlesi (gr)
G
p
= Piknometre ktlesi (gr)
G
pns
= (Piknometre + deney numunesi + su) ktlesi (gr)
G
ps
= Su ile dolu piknometre ktlesi (gr)
Elde edilen deerler, yzde bir hanesinde yuvarlatlarak gsterilir (TS 699).
4.2.3.4. Grnr Porozite
Tan porozitesi aadaki formlle hesaplanr (TS 699).
P =
,
_
0
h
d
d
1 x 100 (4.5)
P= (1-k) x 100 (4.6)
Burada;
P= Tan porozitesi (%)
d
h
= Tan hacim ktlesi (g/cm
3
)
d
o
= Tan zgl ktlesi (g/cm
3
)
k= d
h
/d
0
(doluluk oran)
4.2.3.5. Schmidt ekici ile Sertlik Belirleme
Schmidt ekici, kayalarn tek eksenli basn dayanmlarnn dolayl olarak
tayininde kullanlan pratik bir aratr (ekil 4.9). Deney srasnda ekicin kaya
zerine daima dik olmasna dikkat edilmelidir. Deneyde, kaya yzeyinde 36 ayr
4. MATERYAL ve METOD Hasan KURTCU
56
noktada vuru yaplm ve elde edilen deerler arasnda en kk olan 11 tanesi iptal
edilerek, dier 25 vuruun ortalamas alnmtr.
ekil 4.9. Schmidt ekici
4.2.3.6. Sonik Hz
Ultrasonik teknikler uzun yllardr madencilik biliminde ve jeoteknik
uygulamalar iinde kullanlmaktadr. Bunlar kayalarn dinamik zelliklerinin
laboratuardaki saptanmasnda kullanlr. Bu teknikler, uygulanmasnn kolayl ve
malzemenin rselenmemesinden dolay, jeoteknik mhendisliinde gittike artarak
kullanlmaya balanmtr. Kaya ktle deformasyonu ve basncnn tahmini, yeralt
aklklarnn etrafnda gelimi atlak zonlarnn bykl (uzunluu), kayacn su
ierme derecesinin saptanmas ve atlak kaya ktle karakteristii sismik tekniklerin
uyguland dier baz uygulamalardr.
P dalga hz, laboratuarlarda dorudan ya da dolayl olarak llebilir.
Dolayl yntemler dorudan yntemlere gre daha kolaydr. Bu nedenle eer
dorudan P dalga hz ile dolayl P dalga hz arasnda gl bir iliki kurulabilirse,
dorudan P dalga hz deeri, dolayl lmlerden tahmin edilebilir ve bylece
lmleri daha da kolaylatrabilir (Kahraman, 2002).
4. MATERYAL ve METOD Hasan KURTCU
57
Kayalarn dinamik elastisite katsaylar, silindirik veya kbik olarak
hazrlanan deney rnekleri zerinde ultra ses lm deerlerinin analizi ile
belirlenmektedir. Alt ve st yzeylere gres srlerek sismik analizatr (alc-verici)
arasna verici yerletirilerek impulsun geme sresine baml olarak sismik hz
lm aletinin kalibrasyonu yaplr (ekil 4.10). Sonrasnda, deney rnekleri her iki
transdse ular arasna yerletirilerek, P ve S dalga hzlarnn rnei bir utan dier
uca gemesi iin gerekli net sreler belirlenerek kaydedilir. Bulunan bu deerler
kullanlarak dalga hzlar aadaki eitlik yardmyla hesaplanr:
V =
T
L
(4.7)
Burada;
V= P ve S dalga hz (m/sn)
L= rnek kalnl (m)
T= Dalgann rnei geme zaman (sn)
ekil 4.10. Sonik hz lmede kullanlan pundit cihaz
4.2.4. Mekanik zellikler
alma alanndaki bej mermerin mekanik zelliklerini belirlemek amacyla
aadaki deneyler yaplmtr.
4. MATERYAL ve METOD Hasan KURTCU
58
4.2.4.1. Tek Eksenli Basn Dayanm
Basn dayanm, zerlerine uygulanan basn yklerine kar kayalarn
krlmadan nceki, dayanma yetenei olarak tanmlanr. Bu deneyde ama, L/D oran
2-2,5 olan dzgn geometrik biimli kaya rneklerinin (silindir, kp veya prizma
eklinde), tek eksenli ve dey olarak uygulanan ykler altnda dayanm snrlarnn
bulunmasdr. Kayalarn basn dayanmnn bulunmas, hem snflama hem de
tasarm asndan olduka gereklidir.
Kayalarn basn dayanmna etki eden jeolojik zelikler;
* Litoloji,
* Sreksizlik,
* Su ierii,
* imentolanma ve kristalleme derecesi,
* Homojenite,
* zotropluk,
* Ayrma derecesi,
* Ykseklik / ap oran (L/D iin en uygun deer 2-2.5),
* Ykleme hz,
* rnein alt ve st yzeylerinin nitelikleri,
Tek eksenli basn direnleri boy-ap oran 2-2.5 kat olan karot rneklerinde
ekil 4.11de gsterilen deney aleti yardmyla bilgisayar programl preste yaplr.
Karot rnei presin plakalar arasna yerletirildikten sonra bilgisayarda
ykleme hz program yaplr, hz ayar programn monitrde gsterdii aralkta
kalacak ekilde elle kontrol edilir. ki plaka arasnda yke maruz kalan rnek
belli bir sre sonra yk tayamaz duruma gelir ve krlr. Bu andan itibaren deney
tamamlanm olur ve rnek zerindeki yk kaldrlr. rneklerin krld andaki yk
bilgisayarda okunarak kaydedilir (TS 699).
c
=
A
F
(4.8)
4. MATERYAL ve METOD Hasan KURTCU
59
Burada;
c
= Tek eksenli basn dayanm (kg/cm
2
)
F = rnek yenilme yk deeri (kg)
A = rnek yzey alan (cm
2
)
ekil 4.11. Tek eksenli basn mukavemeti deney dzenei
4.2.4.2. Eilme Dayanm
Eilme dayanm; kiri eklindeki rneklerin eilme gerilmelerine kar
gsterdii direntir. Doal yap talarnn kullanm genellikle belirli boyut ve
kalnlklarda plakalar eklinde olduundan eilme direnci son derece nemli bir
4. MATERYAL ve METOD Hasan KURTCU
60
parametre olarak ortaya kmaktadr. nk plaka kalnl, plaka boyut ve destek
noktalar arasndaki mesafe kayacn eilme dayanmna gre tespit edilebilmektedir.
Eilme dayanmnn belirlenmesi iin boy-ap oran 2 kat olan rneklerden 5 adet
hazrlanmtr (TS 699, 1987).
Deney rnekleri ekil 4.12'de gsterilen deney dzeneindeki gibi plaka
eklinde rnekler aras aklk 180 mm olacak ekilde deney presi tablalar
arasna, ykleme ortadan uygulanabilecek biimde yerletirilir. Deney rnei
zerine yaklak 5 kg'lk bir yk verilerek mesnetlerin tam yerlemesi ve oturmas
salanr. Sonrasnda yk art dakikada 450 kg' gemeyecek ekilde arttrlarak,
krlma anndaki yk deeri kaydedilir ve ykleme yzeyi ile plaka kalnl
izgisinin olutuu noktada llr. Bulunan sonular aadaki eitlikte yerine
konarak eilme dayanm deeri hesaplanr:
ekil 4.12. Eilme dayanm deney aleti
e = (3PL)/(2bh
2
) (4.9)
Burada;
4. MATERYAL ve METOD Hasan KURTCU
61
e
: Kayacn eilme dayanm (kg/cm)
P : Krlmaya kar olan en byk yk (kg)
L : Deney rneinin mesnetler arasndaki mesafesi (cm)
b : Deney rneinin genilii (cm)
h : Deney rneinin kalnl (cm)
4.2.4.3. Anma (Bhme) Dayanm
Anma dayanm; kayacn yzeyindeki andrc maddelerle meydana
getirilen anmaya kar direncidir. Kayalarn anma dayanmlarnn bilinmesi son
derece nemlidir. Taban demesi ve merdiven basamaklarnda kullanlacak
plakalarda oluabilecek anma kayplarnn nceden laboratuarda lm, uygun ta
seimine olanak salamaktadr.
Ticari tanm kapsamndaki her tr mermer ve yap
kaplamas iin bilinmesi gereken srtnme etkisi ile oluan anma kayplar,
genellikle karbonatl kayalarda yksek; mineral ierii ve ierdii minerallerin
zellikleri nedeniyle sert ta olarak nitelenen magmatik kkenli talarda ise dktr.
Kayalarn anma dayanmlarnn belirlenmesi iin TS 699'a uygun olarak 71 mm
boyutlarnda 5er adet kp rnekler kullanlr.
Bu rnekler nce 105C'de kurutularak tartlr ve tartm sonular kaydedilir.
Daha sonra rnekler Bhme yzey andrma aletinde yzey andrma deneyine tabi
tutulur.
Deneyde kullanlan Bhme yzey andrma aleti, 30 dev/dak hzla dnmesi
ayarlanabilen 750 mm apnda bir andrma diskine sahiptir. Devir saysn gsteren
bir numaratr vardr.
Her 22 devir sonunda disk otomatik olarak durmaktadr. rnei
tutacak ve 350 kg yk ykleyecek dzenek mevcuttur (ekil 4.13). Deneylerde
20 gr zmpara tozu srtnme eridi zerine serpilir ve elik manivela aracl ile
30 kglk yk uygulanarak deney rneinin srtnme eridine 0,6 kg/cm
2
lik bir
basnla bastrlmas salandktan sonra disk dndrlr. 22 devir sonunda otomatik
olarak duran disk zerinden zmpara tozu ve rnek artklar temizlenir. Yeniden
4. MATERYAL ve METOD Hasan KURTCU
62
zmpara tozu konulur ve rnek dey eksen etrafnda 90 evrilir. Her rnek iin 22
devirlik 20 anma periyodu yani 440 devir uygulanr (Gndz 1996). Deney
sonularnn deerlendirilmesinde anma kayb, kalnlk azalmas cinsinden
aadaki bant ile bulunur:
d = d
0
- d
1
(4.10)
Burada;
d = Tan bhme yzey anma kayb deeri (cm/50cm)
d
0
= Tan deneyden nceki ortalama kalnl (cm)
d
1
= Tan deneyden sonraki ortalama kalnl (cm)
ekil 4.13. Srtnme ile anma kayb (bhme) deney aleti
4.2.4.4. Darbe Dayanm
Darbe dayanm; standart boyutlardaki kayalarn belirli bir dorultuda,
darbelere kar gsterdii direntir. Kayacn kullanm alanlarnn belirlenmesinde
darbe dayanmnn bilinmesi nemli bir konu olarak grlmektedir.
4. MATERYAL ve METOD Hasan KURTCU
63
Kayacn darbe dayanmnn belirlenmesi iin, 40x40x40 mm boyutlarndaki
6 adet kp rnek kullanlmtr. Darbe dayanm deneyi ekil 4.14te grlen darbe
dayanm deney dzenei kullanlarak yaplmtr. Darbe dayanm deney
dzeneinde rnek rsn zerindeki rnek yuvasna yerletirilir ve bunu zerine
elik plaka konularak deney tokma aadaki eitlikten hesaplanan ykseklikten
drlr:
H = 0,04 V (4.11)
Burada;
H: Tokman dme ykseklii (cm)
V: Deney rneinin hacmi (cm)
Birinci darbeden sonraki takip eden her darbede dme ykseklii, bir
evvelki yksekliin, ilk dme ykseklii (H) kadar arttrlmasyla elde edilir. Deney
rnei krlncaya kadar bu ileme devam edilir ve darbe says belirlenir. Dme
yksekliinin arttrlmasna ramen geri srama miktar artmaz veya azalrsa;
krlma, atlama veya pullanma olursa deney rnei krlm saylr. Bu son darbe,
darbe saysnn (n) hesaplanmasnda dikkate alnmaz. Darbe dayanm ise aadaki
eitlik ile belirlenebilmektedir (TS 699).
D
n
= n (n + 1) (4.12)
Burada;
D
n
: Kayacn darbe dayanm (kgcm/cm)
n: Krlmaya sebep olan darbe says
4. MATERYAL ve METOD Hasan KURTCU
64
ekil 4.14. Darbe dayanm aleti
4.2.4.5. Dolayl ekme Dayanm (Brazilian - Disk Makaslama)
ekme dayanm; mermerlerin ekme gerilmeleri karsndaki direncidir.
ekme dayanm iin iki farkl deney yntemi kullanlmaktadr (ekil 4.15).
Direkt ekme dayanm deneyi,
Yarmada ekme dayanm (Brazilian) deneyi.
Direkt ekme dayanm deneylerinde, silindir eklinde d yzeyleri dzgn
ve nominal boy / ap oran (h/d) 2 -2,5 arasnda ap 42 mmden az olmayan en az 5
adet deney numunesi kullanlr.
Deney numuneleri etvde deimez ktleye gelinceye kadar kurutularak
sonrasnda oda scaklna kadar soutulur. Kondisyonlanan deney numuneleri elik
balklara epoksi reine tipi bir yaptrc ile yaptrlarak, numune zerine srekli
bir ekme etkisi uygulanr ve 5-15 dakikalk bir srede numunenin krlmas salanr.
4. MATERYAL ve METOD Hasan KURTCU
65
Yarmada ekme dayanm deneyinde ise; silindir eklinde nominal boy/ap oranlar
0,5-1,0 arasnda olan dzgn yzeyli mermer numuneleri kullanlr. Numuneler
standartlara uygun olarak kondisyonlandktan sonra, numuneler yerletirilerek apsal
ykleme yaplr ve yarlmann gerekletii yk deeri kaydedilir. Mermer rneinin
yarmada ekme dayanm deeri (TS 699, 1987);
t = (2Ft) / ( DL) (4.13)
t = Mermerin yarmada ekme dayanm (MPa)
Ft = Mermerin yenilme yk deeri (kN)
D = Mermer numunesinin ap (m)
L= Mermer numunesinin boyu (m) bulunmaktadr.
ekil 4.15. Dolayl ekme deneyi aleti
4. MATERYAL ve METOD Hasan KURTCU
66
4.2.4.6. Nokta Yk
Bu deney kayalarn dayanmlarna gre snflandrlmasnda kullanlan nokta
yk dayanm indeksinin saptanmas amacyla yaplr. Nokta-yk dayanm indeksi
tek eksenli skma ve ekilme dayanm gibi dier dayanm parametrelerinin dolayl
olarak belirlenmesinde de kullanlr.
Standart Nokta Ykleme Aleti: Ykleme pompas, yk gstergesi, gvdesi,
konik balklar ve lm cetvelinden oluan alet,
lm Kumpas: (0,1 mm hassasiyette)
Bu deney iin silindirik karot rneklerinin yan sra, blok ve dzensiz ekilli
rneklerde kullanlabilir. Ayrca, karot rnei konik ykleme bal altna karot
eksenine dik veya paralel konumda yerletirilebilir. Bu nedenle nokta ykleme
deneyi;
apsal deney (karot eksenine dik ynde ykleme)
Eksenel deney (karot eksenine paralel ynde ykleme)
Blok ve dzensiz rneklerle deney
Laboratuar almasnda apsal deney uygulanmtr.
ap kumpas ile llen rnek konik ular arasna karotun eksenine dik
ynde yerletirilir. Konik ular ile rnek arasnda aklk kalmamas iin pompa
kullanlarak silindirik ykleme tablas ykseltilir (TS 699, 1987).
I
s
=
2
e
D
P
(4.14)
F =
45 , 0
(min)
50
1
]
1
e
D
(4.15)
I
s(50)
= F x I
s
(4.16)
4. MATERYAL ve METOD Hasan KURTCU
67
Burada;
D
e
= Edeer ap (mm)
P= Yenilme yk (kN)
F= Boyut dzeltme faktr
I
s
=Dzeltilmemi nokta yk dayanm (MPa)
I
s(50)
= Dzeltilmi nokta yk dayanm indeksi (MPa)
Aadaki ekil 4.16da Nokta yk deneyinde kullanlan ekipman ve
numunenin grnts verilmitir.
ekil 4.16. Nokta yk dayanm deney aleti
4.2.5. Dier zellikler
4.2.5.1. Ak Hava Tesirine Dayankllk Tayini
Ak hava tesirlerine dayankllk deneyi, yaplarda ssleme amac ile
kullanlan doal talarn ak hava tesiri karsnda grn ve renklerindeki
deiikliklerin tespit edilmesi amac ile yaplr. Deney iin her bir kayatan yaklak
el byklnde 5er ift numune hazrlanr ve kesme yzeyleri parlatlarak parlak
4. MATERYAL ve METOD Hasan KURTCU
68
yzeyler haline getirilir. Elde edilen iftlerin yars karlatrma iin saklanr, dier
yars da deneye tabi tutulur. lk olarak numunelerin yzeylerine srmek zere
%1lik hidroklorik asit (HCl) zeltisi hazrlanr. Daha sonra HCI zeltisi numune
yzeylerine bir pamuk yardmyla srlr. Bu ilem 10ar kez tekrarlanr. Son olarak
deneye tabi tutulan numunelerle saklanan numuneler karlatrlr ve renk deiiklii
olup olmad kontrol edilir (TS 699, 1987).
4.2.5.2. Pas Tehlikesi Tayini
Pas tehlikesi tayini deneyi, bu deney yap talarn meydana getiren
mineraller arasnda hava etkileri ile pasl renk bozukluklarnn meydana gelmesine
sebep olabilecek pirit, markasit, pirotin, magnetit, demir karbonat karmlar ve
biyotit gibi minerallerin leke oluturabilecek miktar ve durumda olup olmadklarnn,
havann ve nemin etkisi ile ortaya kabilecek slfrik asidin tataki dier mineralleri
etkileyip etkilemeyeceinin belirlenmesi amac ile yaplr. Bu amala yaklak el
byklnde ve krk yzeylerin evreledii 5er ift deney numunesi hazrlanr.
Deney iin ayrlan paralar ak bir kap iine kalnlklarnn yarsna kadar su iinde
kalacak ekilde yerletirilerek 28 gn boyunca bekletilir. Bu sre zarfnda kapta
eksilen su tamamlanr. Sre sonunda sudan karlan numunelerin yzeylerinde
herhangi bir renk deiiklii ve paslanma olup olmadna baklr ve saklanan
numunelerle mukayese edilir (TS 699, 1987).
4.2.5.3. Asitlere Dayankllk Tayini
Asitlere dayankllk deneyi, bu deney yap talarnn baca gazlar ile havada
bulunan dier zararl gazlarn, havann nemi ile birleerek oluturacaklar asitlere
dayankl olup olmadklarnn tayini amac ile yaplr. Deney iin 5er ift numune
hazrlanr. Numune iftlerinden her biri farkl plakadan alnr. Numune iftlerinin
birer paras deneye tabi tutulmu, dier paralar ise desikatre konularak mukayese
iin saklanr. Deneyde; asitlere dayankllk test cihaz, desikatr ve byte
kullanlr. Numuneler iinde slfroz asit bulunan kabn zerine aside demeyecek
4. MATERYAL ve METOD Hasan KURTCU
69
ekilde uygun bir dzenekle aslr ve cihazn kapa kapatlr. Bu durumda toplam 28
gn bekletilir. Her 7 gnde bir, asit etkisinde braklan rneklerle iftleri mukayese
edilir. 28 gn sonunda numunelerin renginde ve grnnde deiiklik olup
olmad incelenir (TS 699, 1987).
4.2.5.4. Donma ve zlmeye Kar Diren Tayini
Atmosfer basncnda suya batrlarak su altnda tutulan ve belirli tane
byklne sahip agregalardan oluan deney numunesi ksmlar donma zlme
dngsne tabii tutulur ve dng sonucunda agregalarda atlak oluumu, ktle kayb
veya mukavemet deiiklii olup olmadnn belirlenmesi amacyla yaplr.
Deneyde deney elekleri (gz akl 8 mm, 16 mm olan kare gzl), etv (105 C
5C kapasiteli), dk scaklk dolab (dey veya yatay hava dolaml), terazi (0.1
gr hassasiyette), metal kutular ve damtk su kullanlr. ncelikle 8-16 mm tane
byklnde 2 kglk numuneler hazrlanr. Daha sonra numuneler ykanr ve
105C 5Cde sabit ktleye kurutulur. Numuneler ortam scaklna gelince hemen
tartlr. Hazrlanan deney numuneleri metal kutular ierine konularak zerlerine
damtk su ilave edilir ve 24 saat atmosfer basncna tabii tutulur. Her bir metal
kutudaki su seviyesi numunelerin 1 cm zerine gelecek ekilde konulur. Numuneler
10 defa donma zlme dngsne tabii tutulur. Onuncu dng tamamlandktan
sonra her bir kutunun iindeki malzeme 4 mm gz aklkl deney elei zerine
boaltlarak elek zerindekiler ykanr ve elenir. Aada verilen eitlik 4.17
yardmyla ktlece yzde madde kayb tayini yaplr (TS EN 1367-1).
F = 100
1
2 1
x
m
m m
(4.17)
Burada;
m
1
:Deney numunesinin ilk kuru ktlesi (gr)
m
2
: Deney numunesinin son kuru ktlesi (gr)
F : Deney numunesinin ktlece yzde kaybdr
4. MATERYAL ve METOD Hasan KURTCU
70
5. ARATIRMA BULGULARI Hasan KURTCU
71
5. ARATIRMA BULGULARI
5.1. Petrografik nceleme
Eskiehir ili, Sivrihisar lesindeki Babadat bej mermer ocandan rnekler
zerinde hazrlanan numuneler nce petrografik olarak ve numunelerden hazrlanan
ince kesitler ise polorizan mikroskop altnda incelenmitir.
5.1.1. plak Gz ve Lupla Yaplan nceleme
plak gzle bakld zaman kayacn olduka masif bir yapda olduu
grlmektedir. D zonlarda ak gri olmasna karlk i ksmlarn ok ak
mavimtrak renkte ve yer yer ak renkli kalsit damarlaryla kesildii ve mikro
atlaklarn ak kahverengi ve muhtemelen demir oksit damarcklaryla doldurulduu
anlalmaktadr. zellikle damarlar iindeki kalsit kristallerinin kolayca seildii ve
k altnda parlad anlalmaktadr. Yer yer fosil izleri mevcuttur. Seyreltilmi HCl
asitte hzl kprme gstermesi kayacn esas olarak CaCO
3
tan olutuunu
kantlamaktadr.
5.1.2. Polorizan Mikroskop Altnda nceleme
Mikritik Yapll kayata seyrek ince damarlar ince sparikalsit dolguludur.
Erime ile geniletilmi krk ve dier gzenek alanlar %3-5i kadar olup belirgin
ikizlenmeli orta-iri sparikalsit dolguludur. Salm halde ince opak mineraller
%1den azdr. Mikritik zeminde %3 kadar intraklast, %7 kadar alg ve bilinmedik
foraminifer kavk kesiti vardr. Kavk kesitleri mikritik yapll, ileri orta sparikalsit
dolguludur.
Fosil ileri orta, erime ile geniletilmi gzenek alanlar orta-iri spariklastik
dolguludur. Mikrit zeminde mikritik yapll intraklastlar %15 kadardr. Mikritik
zrhl alg foraminifer ve benzeri biyoklastlar %10 kadar olup ileri ortasparikalsit
dolguludur. Seyrek ince kalsit damarcklar ince sparikalsit dolguludur. Erime ile
5. ARATIRMA BULGULARI Hasan KURTCU
72
geniletilmi gzenek alanlar seyrek olup orta-iri sparikalsit dolguludur. Kaya %2
kadar orta kristalen dolomitlidir.
Bu verilenden sonra kayaca mikritik ve biyomikritik kireta (kalker)
adlamas yaplmtr. Dolaysyla inceleme alanndaki mermerler Kireta
Mermerleri grubundadr.
5.2. Kimyasal nceleme
Petrografik olarak karbonat d minerallerin yaygn olmad anlalan
Eskiehir ili, Sivrihisar ilesi, Babadat blgesine ait kireta rnekleri tlerek
XRF yntemiyle kimyasal analize tabi tutulmutur. Bulunan sonular izelge 5.1de
verilmitir.
izelge 5.1. Kimyasal analiz sonular
MgO
(%)
SiO
2
(%)
Al
2
O
3
(%)
MnO
(%)
CuO
(%)
Fe
2
O
3
(%)
CaCO
3
(%)
0,67 0,63 0,43 0,006 0,023 0,11 96,51
5.3. Numunelerin Fiziksel zellikleri
alma alanndan getirilen rnekler, laboratuarda standartlara uygun olarak
kesilerek 5 adet benzer rnek zerinde deneyler gerekletirilmi ve sonular ilgili
izelgeler de verilmitir.
5.3.1. Birim Hacim Arlk Deney Sonular
Araziden alnan ve standartlara uygun bir ekilde hazrlanan rnekler ukurova
niversitesi, Maden Mhendislii Blm Laboratuarlar'nda birim hacim arlk,
deneyine tabii tutulmutur. TS 2513 ve TS 1910 sonular kullanlarak yaplan
hesaplamalar neticesinde elde edilen sonular izelge 5.2'de verilmitir.
5. ARATIRMA BULGULARI Hasan KURTCU
73
Eskiehir ili, Sivrihisar lesindeki Babadat bej mermer ocandan alnan
numunelerin ortalama birim hacim arl 2,672 (gr/cm
3
) olarak bulunmutur. Bu
deer TS 2513 ve TS 1910'a gre deme ve kaplama yaplabilecek snr deer olan
2,55ten byktr.
izelge 5.2. Birim hacim arlk deerleri
Numune
No
Numune
ap
(cm)
Numune
Uzunluu
(cm)
Numune
Arl
(gr)
Numune
Hacmi
(cm
3
)
Birim Hacim
Arlk
(gr/cm
3
)
Ortalama Birim
Hacim Arlk
(gr/cm
3
)
1 4,20 3,87 142,57 53,61 2,659
2,672 0,09
2 4,20 3,22 119,44 44,61 2,677
3 4,20 3,77 140,03 52,23 2,681
4 4,20 3,23 119,25 44,75 2,665
5 4,20 3,25 120,62 45,02 2,679
5.3.2. zgl Arlk Deney Sonular
alma alanndan alnan numuneler TS 699a uygun olarak; nce tlp
boluklar drlm, ardndan piknometre yardm ile zgl arlk tayini
gerekletirilmi ve deney sonular izelge 5.3te verilmitir. Bulunan 2,72
gr/cm
3
lk deer tm alanlarda kullanlacak mermerler iin olduka iyimser bir
rakamdr.
izelge 5.3. zgl arlk deerleri
Numune
No
Piknometre
Arlk Gp
(gr)
Piknometre
ve
Numunenin
Arl
Gpn (gr)
Suyla Dolu
Piknometrenin
Arl Gps
(gr)
Piknometre,
Su ve
Numune
Arlk
Gpns (gr)
zgl
Arlk
(gr/cm
3
)
Ortalama
zgl
Arlk
(gr/cm
3
)
1 48,0608 63,5711 92,4480 107,9593 2,76
2,72
0,07
2 48,0608 64,0123 92,0235 107,9630 2,64
3 48,0608 63,6018 92,4410 107,9251 2,73
4 48,0608 65,5606 90,4465 107,9953 2,66
5 48,0608 63,5680 92,4475 108,0494 2,81
5. ARATIRMA BULGULARI Hasan KURTCU
74
5.3.3. Porozite (Gzeneklilik Derecesi) Deney Sonular
TS 699a gre bir kaya iindeki gzeneklilik boluk hacminin tm kaya
hacmine orannn % cinsinden ifadesidir. Yksek lisans tez sahasndan alnan
numunelerin TS 1910 gre yaplan zahiri porozite (gzeneklilik derecesi) deerleri
izelge 5.4te verilmitir.
nceleme alanndan alnan ve mermer olarak kullanlan numunelerin ortalama
grnr porozitesinin %0,488 bulunmas ok kompakt kaya snfnda (< %1)
deerlendirilebileceini gsterir. Bu deer TS 1910'a gre snr deer olan < %2nin
drtte biri kadardr.
izelge 5.4. Porozite deerleri
Numune
No
Ya Arlk
(gr)
Kuru Arlk
(gr)
Numune
Hacmi
(cm
3
)
Porozite (%)
Ortalama
Porozite (%)
1 142,94 142,57 53,61 0,690
0,488 t 0,14
2 119,58 119,44 44,61 0,314
3 140,27 140,03 52,23 0,459
4 119,25 119,07 44,75 0,402
5 120,62 120,36 45,02 0,577
5.3.4. Arlka Su Emme Oran Deney Sonular
Doal talarn su etkisi ile zlmesi, zellikle d kaplama malzemesi
olarak kullanlan talar iin nemli bir husus olmaktadr. Doal talar atmosfer
artlar altnda zamanla yavata olsa kimyasal ve fiziksel etkilerle deiime
uramaktadr. alma alanndan alnan numunelerin arlka su emme orannn
belirlenmesi iin TS 2513 ve TS 1910a gre yaplan deney sonular izelge 5.5te
verilmitir.
nceleme alanndan alnan numunenin ortalama arlka su emme oran
%0,183 bulunmutur. Bu deer, TS 2513'a gre snr deeri (< %1,80), TS 1910'a
gre snr deer olan < %0,75i kolaylkla salamaktadr.
5. ARATIRMA BULGULARI Hasan KURTCU
75
izelge 5.5. Arlka su emme oran deerleri
Numune
No
Ya Arlk (gr) Kuru Arlk (gr)
Arlka Su
Emme (%)
Ortalama Arlka
Su Emme (%)
1 142,94 142,57 0,260
0,183 0,05
2 119,58 119,44 0,117
3 140,27 140,03 0,171
4 119,25 119,07 0,151
5 120,62 120,36 0,216
5.3.5. Sonik Hz Deney Sonular
Yksek lisans tez sahasndan alnan numunelerin sonik hz deneyi yaplm ve
bulunan sonular izelge 5.6'da verilmitir.
izelge 5.6. Sonik hz deerleri
Numune
No
Uzunluk (mm) Sre (sn)
Sonik Hz
(km/sn)
Ortalama Sonik
Hz (km/sn)
1 129 19,3 6,68
6,78 0,07
2 127 18,7 6,79
3 150 21,8 6,88
4 150 22,2 6,76
5 150 22,09 6,79
Sz konusu numunelerinin ortalama sonik hz 6,78 km/sn bulunmutur. Bu
deer sz konusu numunelerin olduka dk poroziteye sahip olduklarn
gstermesi bakmndan nemlidir.
5.3.6. Shore Sertlik Deney Sonular
Sertlik mermerlerin anmaya kar gsterdikleri direntir. Mermer
iletmeciliinde sertlik, alma artlarn gletirir. Sertlik deerleri Schmidth
deneyi iin 36 deer alnarak en byk 25 deer baz alnm ve ortalamalar
bulunmutur.
Schmidth Sertlik lm aleti kullanlarak;
5. ARATIRMA BULGULARI Hasan KURTCU
76
Alnan 36 deer ierisinde en byk 25 deerin ortalamas; 54,1 olarak
bulunmutur.
5.4. Numunelerin Mekanik zellikleri
Eskiehir ili, Sivrihisar lesindeki Babadat bej mermer ocandan alnan
numunelerden ilgili standartlara uygun olarak hazrlanan numuneler, ukurova
niversitesi, Maden Mhendislii Blm laboratuar ortamnda; tek eksenli basma
dayanm, nokta yk dayanm indeksi, darbe dayanm, srtnme sonras anma
kayb, eilme dayanm ve dolayl ekme dayanm asndan incelenmitir.
5.4.1. Tek Eksenli Basma Dayanm Deney Sonular
Mermerlerin tek eksenli basn dayanm belirli ve farkl dorultularda
etkiyen gerilimler karsndaki davranlar ve krlmaya kar gsterdii direntir.
nceleme alanndan alnan numuneler zerinde TS 2513, TS 1910 ve TS 10449 gre
deneyi sonular izelge 5.7de verilmitir. Bulunan ortalama 112,40 MPalk basn
dayanm malzemenin, bej olarak kullanlabilmesinde saknca olmadn gsterir.
izelge 5.7. Tek eksenli basn dayanm deerleri
Numune
No
Numune
ap
(cm)
Numune
Boyu
(cm)
Yzey
Alan
(cm
2
)
Yenilme
Yk
(kN)
Basma
Dayanm
(Mpa)
Ortalama Basma
Dayanm
(MPa)
1 42 83 13,85 16.460 116,48
112,40 7,32
2 42 86 13,85 15.622 110,60
3 42 83 13,85 14.167 100,31
4 42 82 13,85 16.611 117,60
5 42 84 13,85 16.536 117,04
5.4.2. Nokta Yk Dayanm ndeksi Deney Sonular
Kayalarn dayanmlarna gre snflandrlmasnda kullanlan nokta yk
dayanm indeksinin saptanmas amacyla yaplr. Ayn grup numunelerin nokta yk
5. ARATIRMA BULGULARI Hasan KURTCU
77
dayanmlar TS 2513 ve TS 10449a gre llm ve sonular izelge 5.8'de
verilmitir.
izelge 5.8. Nokta yk dayanm indeksi deerleri
Numune
No
Numune
ap (De)
(mm)
Numune
Uzunluu
(cm)
De
2
(mm
2
)
Yenilme
Yk
(kN)
Nokta Yk
ndeksi
(Is)
Ortalama
Nokta Yk
ndeksi
(MPa)
1 42 6,5 1,3286 10,0 5,6651
5,948 0,34
2 42 6,5 1,3286 10,5 5,9484
3 42 6,5 1,3286 11,0 6,2316
4 42 5,2 1,3286 9,5 5,3818
5 42 5,8 1,3286 10,0 5,6651
6 42 4,5 1,3286 10,5 5,9484
7 42 5,1 1,3286 11,0 6,2316
8 42 4,5 1,3286 10,5 5,9484
9 42 4,7 1,3286 11,5 6,5149
5.4.3. Darbe Dayanm Deney Sonular
Mermerlerin kullanm alanlarnn belirlenmesinde darbe dayanmnn
bilinmesi nemlidir. nceleme alanndan alnan numuneler zerinde TS 10449, TS
2513 ve TS 699a gre yaplan darbe dayanm deneyi sonular izelge 5.9da
verilmitir.
izelge 5.9. Darbe dayanm deerleri
Numune No Darbe Says (n)
Darbe Dayanm
(kgcm/cm
3
)
Ortalama Darbe
Dayanm
(kgcm/cm
3
)
1 4 20
19 6,66
2 3 12
3 4 20
4 5 30
5 3 12
6 4 20
5. ARATIRMA BULGULARI Hasan KURTCU
78
5.4.4. Srtnme Sonras Anma Kayb (Bhme) Deney Sonular
Mermerlerin anma dayanmnn bilinmesi son derece nemlidir. Taban
demelerinde ve merdiven basamaklarnda kullanlacak mermer plakalarda
oluabilecek anma kayplarnn nceden laboratuarda lm, uygun ta seimine
imkan salamaktadr. alma alanndan alnan bloklardan hazrlanan 71x71x71 mm
ebatndaki bloklardan zerinde TS 10499, TS 2513 ve TS 699a gre uygun
abrasifler kullanlarak Bhme yntemiyle anma kayplar aratrlmtr. Bu
deerler izelge 5.10'da verilmitir.
izelge 5.10. Anma (bhme) dayanm deerleri
Numune
No
Deney ncesi
Ortalama Kalnlk
d
0
(cm)
Deney Sonras
Ortalama Kalnlk
d
1
(cm)
Bhme Yzey
Anma Kayb d
(cm
3
/50cm
2
)
Ortalama
Anma Kayb d
(cm
3
/50cm
2
)
1 7,223 7,103 6,00
6,35 0,35
2 7,092 6,960 6,60
3 7,187 7,064 6,15
4 7,142 7,005 6,82
5 7,201 7,077 6,18
5.4.5. Eilme Dayanm Deney Sonular
Levha halindeki mermerlerin belirli bir dorultuda krlmaya kar
gsterdii direntir. Plaka halindeki numuneye kuvvet uygulandktan sonra krlma
anndaki deer belirlenir. nceleme alanndan alnan numuneler zerinde yaplan
eilme dayanm deneyi sonular izelge 5.11de verilmitir.
5.4.6. Dolayl ekme Dayanm (Brazilian - Disk Makaslama) Deney Sonular
Eskiehir li, Sivrihisar lesi Babadat Ky mermer ocandan alnan
numunelerde dolayl ekme deneyi yaplm, sonular izelge 5.12de verilmitir.
izelge 5.11. Eilme dayanm deerleri
5. ARATIRMA BULGULARI Hasan KURTCU
79
Numune
No
Numunenin
Mesnetler
Aras
mesafesi L
(cm)
Numunenin
Boyu x
Kalnl
b x h (cm)
Yenilme
Yk P
(daN)
Eilme
Dayanm
e
(kgf/cm
2
)
Ortalama
Eilme
Dayanm
e
(kgf/cm
2
)
1 15 6,9 x 3,1 525 109
103,9 5,50
2 15 7,4 x 3,0 500 103,3
3 15 6,9 x 3,1 470 97,6
4 15 7,2 x 3,1 500 99,5
5 15 7,1 x 3,0 510 109,9
izelge 5.12. alma alanndaki mermerlerin dolayl ekme dayanm deerleri
Numune
No
Numune
ap D
(cm)
Numune
Boyu L
(cm)
Yenilme
Yk Ft
(kgf)
Dolayl
ekme
Dayanm
t
(MPa)
Ortalama Dolayl
ekme Dayanm
t
(MPa)
1 4,2 2,74 2.450 13,28
14,14 1,02
2 4,2 2,42 2.403 14,75
3 4,2 2,45 2.398 14,54
4 4,2 2,65 2.457 13,76
5 4,2 2,43 2.602 15,90
6 4,2 2,35 2.171 13,72
7 4,2 2,34 2.293 14,55
8 4,2 2,62 2.223 12,60
5.5. Dier Deneylerin Sonular
5.5.1. Ak Hava Tesirlerine Dayankllk Deney Sonular
TS 699a gre hazrlanan yaklak el byklnde numunelerin kesme
yzeyleri parlatlarak parlak yzeyler haline getirilmitir. Elde edilen iftlerin yars
karlatrma iin saklanmtr. Numunelerin yzeylerine %1lik Hidroklorik asit
(HCI) zeltisi bir pamuk yardmyla srlmtr. Bu ilem 10ar kez
tekrarlanmtr. Son olarak deneye tabi tutulan numunelerle saklanan numuneler
5. ARATIRMA BULGULARI Hasan KURTCU
80
karlatrlm ve renk deiiklii olup olmadna baklmtr. Deney numuneleriyle
saklanan rnekler arasnda ok az miktarda kahverengi lekeler olumu ancak nemli
bir farkllk gzlenmemitir. Bu durum Babadat Blgesindeki kiretalarnn demir
bakmndan olduka fakir olduunu gsterir.
5.5.2. Pas Tehlikesi Tayini Deney Sonular
Kayacn saf kireta olmas ve bileiminde demir oksite zengin mineralin
olmamas kayataki dnmn en az seviyede olmasn salar. Deneylere tabii
tutulan kayata belli belirsiz kahverengi lekeler olumu ancak nemsenecek
nitelikte deiim gzlenmemitir. Bu sebeple inceleme alanndan retilecek mermer
levhann i ve d mekanlarda gvenle kullanlabilecei sylenebilir.
5.5.3. Asitlere Kar Dayankllk Testi Deney Sonular
Baca gazlar ile havada bulunan dier zararl gazlar havann nemi ile
birleerek asitler oluturmaktadrlar. Bu asitlerin yap talarnn dayankll nasl
etkileyeceinin tayini amac ile asitlere kar dayankllk testi yaplmtr.
Numuneler asitlere kar dayankllk cihaznn ierisinde slfroz asit bulunan kabn
zerine uygun bir dzenekle aslarak burada 28 gn bekletilmitir. Yaplan deney
sonucunda numunelerde herhangi bir deformasyon izi gzlenmemitir.
5.5.4. Donma ve zlmeye Kar Dayankllk Deney Sonular
Eskiehir li, Sivrihisar lesi, Babadat Blgesinden alnan numunelere TS EN
1367ye gre uygulanan donma ve zlmeye kar dayankllk deney sonucunda
don kayb deeri; %0,51 bulunmutur. Bu sonu TS EN 1367ye gre numunelerin
agrega olarak kullanlabileceini gstermektedir. TS 10449a gre yap ve kaplama
ta olarak kullanlacak mermerlerin, don kayb deerinin %1den kk olmas
gerekmektedir. Deney sonularna gre don kayb deeri bu standard salamaktadr.
5. ARATIRMA BULGULARI Hasan KURTCU
81
5.6. Bulunan Petrografik, Kimyasal, Fiziksel, Mekanik ve Dier zellikler
Bakmndan lgili Standartlar ve Genel Kriterlere Gre Deerlendirilmesi
ncelenme alanndan alnarak eitli zellikleri bakmndan incelenen
kiretalarnn blok alnabilen ksmlarnn mermer, alnamayaca ksmlarnn da
baka maksatlar iin kullanp, kullanlamayaca ile ilgili standartlara ve genel
kriterlere gre izelge 5.13te topluca verilmitir.
izelge 5.13. Tm deney sonularnn genel deerlendirmesi
Uygulanan Standart Snr Deer
Bulunan
Deer
Deerlendirme
Birim Hacim
Arlk
TS EN 2513
TS 1910
> 2,55 gr/cm
3
2,672 gr/cm
3
UYGUN
zgl Arlk TS 699 - 2,72 gr/cm
3
UYGUN
Porozite TS 1910 < % 2 % 0,488 UYGUN
Arlka Su
Emme
TS EN 2513
TS 1910
< % 1,80
< % 0,4
% 0,183 UYGUN
Sonik Hz
TS EN 2513
TS 1910
- 6,78 km/sn UYGUN
Tek Eksenli
Basma Dayanm
TS EN 2513,
TS 1910, TS
10449
> 50 MPa 112,40 MPa UYGUN
Nokta Yk
Dayanm
TS EN 2513
TS 1910
- 5,9483 MPa UYGUN
Darbe
Dayanm
TS EN 2513, TS
1910, TS 699
> 6 kgcm/cm
3
19 kg/cm
2
UYGUN
Bhme Anma
TS EN 2513, TS
1910, TS 699
< 15 cm
3
/ 50cm
2
6,35 cm
3
/ 50cm
2
UYGUN
Eilme
Dayanm
TS EN 2513, TS
1910, TS 10449,
TS 699
> 60 kgf/cm
2
103,9 kgf/cm
2
UYGUN
Shore Sertlik
TS EN 2513
TS 10449
- 54,1 UYGUN
Dolayl ekme
Dayanm
TS 699
TS 2513
- 14,14 MPa UYGUN
5. ARATIRMA BULGULARI Hasan KURTCU
82
6. SONU ve NERLER Hasan KURTCU
83
6. SONU ve NERLER
Eskiehir li, Sivrihisar lesi, Babadat Ky dolaynda bej mermer ocann
tekno-mekanik zelliklerini belirlemek amacyla yaplan laboratuar deneyleri ve saha
gzlemleri sonucunda;
1. Ortalama birim hacim arlk deeri 2,672 gr/cm
3
, ortalama arlka su
emme oran %0,183 ve don sonras arlk kayb %0,51 olarak bulunmutur. Bu
deerlere gre Eskiehir Sivrihisar Babadat blgesi kiretalar, TS 2513e gre
kayalarn doal yapta olarak kullanlabilmesi iin gerekli birim hacim arlk snr
deeri (> 2,55 gr/cm
3
), arlka su emme snr deeri (< % 1,80) ve don sonras
arlk kayb snr deeri (< %5) olan bu deerleri salayarak bu standart iin gerekli
fiziksel zellikleri tad belirlenmitir.
2. Ortalama arlka su emme oran miktar %0,183, don sonras arlk kayb
deeri %0,51 olarak bulunmutur. Bu deerlere gre Eskiehir Sivrihisar Babadat
blgesi kiretalar TS 10449a gre kayalarn doal yap ta olarak
kullanlabilmesi iin gerekli olan arlka su emme oran miktar (< %0,4) snr
deerini ve don sonras arlk kaybnn (< %1) snr deerini salayarak standart iin
gerekli fiziksel zellikleri tad belirlenmitir.
3. Ortalama birim hacim arlk deeri 2,672 gr/cm
3
, ortalama arlka su
emme oran miktar %0,183, ortalama porozite deeri %0,488 ve don sonras arlk
kayb deeri %0,51 olarak bulunmutur. Bu deerlere gre Eskiehir Sivrihisar
Babadat blgesi kiretalar TS 1910a gre kaplama olarak kullanlan doal
kayalarn sahip olmas gereken arlka su emme oran (< %0,75) snr deeri,
birim hacim arl (> 2,55 gr/cm
3
) snr deeri, porozite (< %2) snr deeri ve don
sonras arlk kaybnn (< %5) snr deerini salayarak standart iin gerekli fiziksel
zellikleri tad belirlenmitir.
4. Ortalama tek eksenli basn deeri 112,40 MPa, ortalama eilme direnci
103,9 kgf/cm
2
, ortalama bhme yzeysel anma direnci 6,35 cm
3
/50cm
2
, ortalama
darbe dayanm 19 kg/cm
2
olarak bulunmutur. Bu deerlere gre Eskiehir
Sivrihisar Babadat blgesi kiretalar TS 2513e gre kayalarn doal yapta
olarak kullanlabilmesi iin gerekli tek eksenli basn direnci (> 50 MPa) snr
6. SONU ve NERLER Hasan KURTCU
84
deerini tad, eilme direnci (> 50 kgf/cm
2
) snr deerini tad ve bhme
yzeysel anma direnci (< 15 cm
3
/50cm
2
) snr deerini tad, darbe dayanm
(> 6 kg/cm
2
) snr deerini tad belirlenerek standart iin gerekli mekanik
zelliklere sahip olduu belirlenmitir.
5. Ortalama tek eksenli basn deeri 112,40 MPa, ortalama eilme direnci
103,9 kg/cm
2
, ortalama bhme yzeysel anma direnci 6,35 cm
3
/50cm
2
olarak
bulunmutur. Bu deerlere gre Eskiehir li, Sivrihisar lesi, Babadat Ky
kiretalar TS 1910a gre kaplama olarak kullanlan doal kayalarn sahip
olmalar gereken tek eksenli basn direnci (> 50 MPa) snr deerini tad, eilme
direnci (> 50 kgf/cm
2
) snr deerini tad ve bhme yzeysel anma direnci
(< 15 cm
3
/50cm
2
) snr deerlerini tad belirlenerek standart iin gerekli mekanik
zelliklere sahip olduu belirlenmitir.
6. Ortalama tek eksenli basn deeri 112,40 MPa, ortalama eilme direnci
103,9 kg/cm
2
, ortalama bhme yzeysel anma direnci 6,35 cm
3
/50cm
2
, ortalama
darbe dayanm deeri 19 kg/cm
2
olarak bulunmutur. Bu deerlere gre Eskiehir
Sivrihisar Babadat blgesi kiretalar TS 10449a gre kayalarn doal yap ta
olarak kullanlabilmesi iin gerekli tek eksenli basn direnci (> 30 MPa) snr
deerini (kaplama iin) tad, (> 50 MPa) snr deerini (deme iin) tad,
eilme direnci (> 60 kgf/cm
2
) snr deerini tad ve bhme yzeysel anma
direnci (< 15 cm
3
/50cm
2
) snr deerlerini (deme iin), (25 cm
3
/50cm
2
) snr
deerlerini (kaplama iin) tad, darbe dayanm (> 4 kg/cm
3
) snr deerini
(kaplama iin), (> 6 kg/cm
2
) snr deeri (deme iin) tad belirlenerek standart
iin gerekli mekanik zelliklere sahip olduu belirlenmitir.
7. ASTM (C97, C170, C99, C241)ye gre tek eksenli basn direnci (> 52
MPa) snr deerini tad, eilme direncinin (> 70 kg/cm
2
) snr deerini tad,
ve bhme yzeysel anma direnci (< 10 cm
3
/50cm
2
) snr deerini tad
belirlenmitir.
8. alma alanndaki rneklerin porozitesi olan %0,488 ile (< %1) ok
kompakt kaya yapsnda olduu,
6. SONU ve NERLER Hasan KURTCU
85
9. Tek eksenli basn dayanm deney sonularna gre dayanm 100-200
MPa arasnda olan Babadat mermerinin yksek direnli kaya snfnda yer
ald,
10. Nokta yk dayanm indeksine gre Babadat mermerlerinin 5,9483 MPa
ile (4 ile 8 MPa arasnda) yksek direnli kaya snfnda bulunduu,
11. retim srasnda kan pasa uygun bir alana boaltlp, tekrar
kullanldnda evreye zarar vermesi sz konusu deildir. Mermerin zerinde adi
toprak bulunmadndan ou zaman pasa yoktur. retim esnasnda kan moloz
ve takozlar deerlendirmeye tabi tutulmaktadr.
12. Ruhsat sahasnda ve civarnda halk geimini tarm ve hayvanclkla
salamaktadr. Sosyal ve ekonomik hayat zayftr. Bu nedenle ruhsat sahasnda
alacak ii bulmakta glk ekilmemektedir.
13. alma alannda blok vermeyen ve moloz zellii tayan malzeme beton
agregas, imento hammaddesi ve kire retimi ile zellikle ak rengi ve masif
yapsyla belirgin olularnn dolgu, har sva, pvc ve boya malzemesi olarak
kullanlmas mmkndr.
14. Yaplan bu alma sonucunda Eskiehir Sivrihisar Babadat blgesinden
alnan numunelerin fiziksel ve mekanik deneyleri sonucunda standartlar ile
karlatrlmas yaplm; zemin ve duvar kaplamalarnda, kuak, denizlik, bordr,
i-d mekanlarda, inaat ve yapda, kire ve imento retiminde, kat sanayinde,
tarm sektrnde, metalrjide, eker ve kimya sanayinde, kmr ocaklarnda ve baca
gaz artmnda kullanlabilecei sonucuna varlmtr.
6. SONU ve NERLER Hasan KURTCU
86
87
KAYNAKLAR
AKBULUT, E., 2006. Eskiehir Sivrihisar Civarndaki Opal Oluumlarnn
Jeolojik, Jeokimyasal ve Gemolojik ncelenmesi. stanbul Teknik
niversitesi, Fen Bilimleri Enstits, Jeoloji Mhendislii Ana Bilim Dal
Bakanl, Yksek Lisans Tezi, stanbul, 79 s.
ARIKAN, M., 1968. Mermer ve Mermercilik. Ankara Basmevi, Ankara.
ATAKAY, E., 2002. Dumluca, Dmrek, Karkn ve Karaam Civarndaki Silislesmi
Ultramafik Kayalarn Jeolojik ncelenmesi, Ankara niversitesi, Fen
Bilimleri Enstits, Jeoloji Mhendislii Ana Bilim Dal Bakanl,
Yksek Lisans Tezi, Ankara.
BOWLES, O., 1960. Dimension Stone, Industrial Minerals and Rocks, 3d Edition,
AIME, New York, 321-335 p.
BOYALI, ., 1984. Yunusemre-Karaam-Dogray-Karkn-Karaburhan-Dmrek
(Mihalk, Sivrihisar, Eskiehir) Yresi Nikel Kobalt Prospeksiyon
Raporu, MTA Rapor No:7589, Ankara.
CONT, G.,1986. Marble in the World, Societa Editrice Apuana Srl., 1st Eddition,
Carrara, Italy, 247 p.
DELORMANLI, A, H., 2006. Mermer. TMMOB Yaynlar, Ankara.
DENGZ TEKZ, N., 2008. Yeni Maden Yasasnn Madencilik Sektrne Etkileri.
Sleyman Demirel niversitesi, Fen Bilimleri Enstits, Maden
Mhendislii Ana Bilim Dal Bakanl, Yksek Lisans Tezi, Isparta,
128 s.
D Ticaret Mstearl, 2007. http://www.dtm.gov.tr (Eriim tarihi: 4 Mart 2009).
Doal Ta Dnyas, Yl:2, Say:7, s.13.
ERSOY, H.T. ve Osmanlolu, A.E., 1993. Mermer Ocak Tasarmna Etki Eden
Faktrlerin ncelenmesi, Trkiye 13. Madencilik Kongresi, stanbul,
65-355.
GKTAN, R.M., 2006. Mermer leme Teknikleri Ders Notlar. ESOG Yaynlar,
Eskiehir, 1-9.
GMS, A., 1999. D Olaylara Bal Maden Yataklar. DE, MF, Basm nitesi.
88
GRGL, K., 1994. Baz Mermer Ocaklarnda (Isparta-Burdur-Sivas) letme
Sistemlerinin ncelenmesinin ve ncelikli Kaya Madde/Ktle zellikleri
ile likilendirilmesi Aratrmalar. Cumhuriyet niversitesi, Fen Bilimleri
Enstits, Yksek Lisans Tezi, Sivas, 95.
GZLER M. Z., CEVHER, F., ERGL, E. ve ASUTAY, H. J., 1996. Orta Sakarya
ve Gneyinin Jeolojisi. MTA Rapor No:9973, Ankara.
GNDZ, L., ENTRK, A., TOSUN, Y.., SARIIIK, A., 1996. Mermer
Teknolojisi. Tura Ofset, Sleyman Demirel niversitesi Mhendislik
Fakltesi, Isparta.
MMB, 2008. stanbul Maden hracatlar Birlii, www.immib.org.tr (Eriim
Tarihi:12 Mart 2008)
LER, S., 1988. Tarih ncesi Anadolu Mermercileri. Mermer Dergisi, No.20.
NCEOLU, ., 1974. Eskiehir li Sivrihisar Karacakaya Ky Opal Zuhurlar
Hakknda n Etd Raporu. MTA Rapor No:2897, Ankara.
KAHRAMAN, S., 2002. Estimating the P-Wave Velocity Value of ntact Rock From
ndirect Laboratuary Measurements, International Journal of Rock
Mechanics and Minig Sciences 39, page: 723-728.
KARACA, Z., 2001. Mermer letmecilii. Dokuz Eyll niversitesi Torbal Meslek
Yksek Okulu, zmir.
KARAOLU N. ve GM, A., 1997. Origin of Iron-Opal-Chalcedony Deposits
Near Sivrihisar, Turkey. Mineral Deposits, Papunen (ed.) Balkema,
Roterdam, 729-733.
KILIN, S., 2005. Mermer Ocak Tasarm ve Ekonomik Deerlendirilmesi.
Hacettepe niversitesi, Fen-Bilimleri Enstits, Maden Mhendislii Ana
Bilim Dal Bakanl, Yksek Lisans Tezi, Ankara, 4-16.
KO, S., and KADIOGLU, Y. K., 1996. Mineralogy, Geochemistry And Precious
Metal Content of Karacakaya (Yunusemre-Eskisehir) Listweanites,
Ofioliti, 21(2), 125-130.
89
KULAKSIZ, S., 2006. Doal Ta (Mermer) Maden letmecilii ve leme
Teknolojileri. TMMOB Yaynlar, Ankara.
KULAKSIZ, S., 1981. Sivrihisar-Kuzeybat Yresinin Jeolojisi. Hacettepe
niversitesi, Yer Bilimleri Enstits Blteni, s.88,103-124, Ankara.
KULAKSIZ, S., 1977. Sivrihisar Kuzeybat Yresinin Jeolojisi, Hacettepe
niversitesi, Fen-Bilimleri Enstits, Maden Mhendislii Ana Bilim Dal
Bakanl, Doktora Tezi, Ankara.
KUN, N., 2000. Mermer Jeolojisi ve Teknolojisi Ders Notlar, D.E.., zmir.
MERSEM, 2008. Trkiye VI. Mermer ve Doal Ta Sempozyumu, Afyon, 12-14.
MGEM, 2009. Kaynaklar ve Verileri. Ankara.
MONOD, O., ANDREUX, J., GAUTER, Y., KENAST, J.R., 1991. Pontides-
Taurides Relationship n The Region of Eskisehir (NW Turkey), Bulletin
Of The Technical University, Istanbul, 44, 257-278.
ONARGAN, T., KSE, H., DELORMANLI, A.Hamdi., 2005. Mermer. TMMOB
Yaynlar, Ankara, 1:31-38.
NEN, D., ., 2008. Trkiye Mermer Sektrnn Potansiyeli, Sorunlar ve zm
nerileri. I. Ulusal Mermer ve Doal Talar Kongresi, 1-2 ubat, 2008,
zmir.
ZELK, Y., 1999. Mermercilikte Kullanlan Elmas Tel Kesme Makinelerinin
alma Koullarnn ncelenmesi. Hacettepe niversitesi, Fen Bilimleri
Enstits, Doktora Tezi, Ankara, 242.
ZGVEN, A., 2002. zbeyli (Sivasl-Uak) Mermer Ocanda Kullanlan
Makinalarn Performans Analizi. Hacettepe niversitesi, Fen Bilimleri
Enstits, Yksek Lisans Tezi, Ankara, 66.
PINZARI, M., 1986. Methods, Techniqes and Technologies for Quarring
Ornemental Stones, Marble in the World, Ed. Giulio Conti, taly,
pp.139-173.
POLAT, E., 2003. Mermerlerin Elmas Tel le Kesiminde Dokusal zelliklerin
Etkisinin ncelenmesi. Hacettepe niversitesi, Fen Bilimleri Enstits,
Yksek Lisans Tezi, Ankara, s.110.
90
REBER, A., 1997. Ultramafitlerin Hidrotermal Alterasyon Derecesini Belirleyen
Doku eitleri. 20. yl Jeoloji Sempozyumu, Seluk niversitesi,
Eskiehir, 293-298.
Stone Doal Ta ve Endstri Katalou, 2005. Yap Yayn, stanbul, s: 31.
STONE 2006. World Marketing Handbook, S.P.A., Italy.
STONE 2007. World Marketing Handbook, S.P.A., Italy.
EN, S., 2006. Balta-Palu (Elaz) Travertenlerinin Tekno-mekanik zelliklerinin
Belirlenmesi. ukurova niversitesi, Fen-Bilimleri Enstits, Maden
Mhendislii, Ana Bilim Dal Bakanl, Yksek Lisans Tezi, Adana,
14-16
TOMBUL, M., 1992. Dmrek (Sivrihisar) Mermerlerinin zelliklerinin ve retim
Ynteminin Seimi. Hacettepe niversitesi, Fen-Bilimleri Enstits,
Maden Mhendislii, Ana Bilim Dal Bakanl, Yksek Lisans Tezi,
Ankara, 96s.
TSE, 1977. TS 1910 Kaplama Olarak Kullanlan Doal Talar, Ankara.
____, 1977. TS 2513 Doal Yap Talar, Ankara.
____, 1977. TS 2517 Alkali Agrega Reaktivitesinin Kimyasal Tayini, Ankara.
____, 1981. TS 3694 Beton Agregalarnda Anmaya Dayankllk, Ankara.
____, 1987. TS 699 Doal Yap Talar - Muayene ve Deney Metotlar. Ankara.
____,1992. TS 10449 Mermer - Kalsiyum Karbonata Esasl - Yap ve Kaplama
Ta Olarak Kullanlan, Ankara.
____, 1999. TS EN 1367-1 Agregalarn Termal ve Bozunma zellikleri in
Deneyler-Blm 1: Donmaya ve zlmeye Kar Diren Tayini, Ankara
____, 2000. TS EN 1744-1 Agregalarn Kimyasal zellikleri in Deneyler -Blm
1: Kimyasal Analiz, Ankara.
TUTU, M., 2007. ukurova Yresinde Bulunan Baz Mermerlere Ait Fiziko-
Mekanik zelliklerin statistiksel Analizi, .., Fen-Bilimleri Enstits,
Maden Mhendislii Ana Bilim Dal Bakanl, Yksek Lisans Tezi,
Adana, 12-13.
TUZCU N., 1989. Mermer Genel Bilgiler ve Ege Blgesindeki Mermer
almalar. stanbul.
91
Trkiye Mermer Doal Ta ve Makineleri reticileri Birlii, 2008. stanbul,
182-186.
UZ, B., BACAK, G., 2008. Beyceky (Bilecik) Kiretalarnn Jeolojisi, Petrografisi
ve Mermer Olarak Deerlendirilmesi. MERSEM 2008 Trkiye VI.
Mermer ve Doal Ta Sempozyumu, Afyon.
WENGART W., 1954. 56/2, 56/4 Sivrihisar ve 57/1, 57/3 Ankara Paftalarnn
Jeolojisi Hakknda Rapor. MTA Rapor No: 2248, Ankara.
www.stonereport.com, 2008. Carrara BearbeitungStein. (Eriim Tarihi: Aralk 2008)
YZER, E., ANGI, S., 2005. Trkiye Doal Ta Sektrnn Son Be Ylnn Genel
Deerlendirilmesi (2000-2005), Mhendislik Jeolojisi Blteni, s.21:30.
92
93
ZGEM
1984 ylnda orumda dodu. 2002 ylnda Ankara Gazi Lisesinden mezun
oldu. 2007 ylnda Eskiehir Osmangazi niversitesi Maden Mhendislii
Blmn dnem ikincisi olarak bitirdi. 2008-2009 retim ylnda (bahar dnemi)
ukurova niversitesi, Fen Bilimleri Enstits, Maden Mhendislii Ana Bilim
Dalnda Yksek Lisans retimine balad. 2006 yl Aralk aynda Enerji ve Tabii
Kaynaklar Bakanlna bal Maden leri Genel Mdrlnde almaya balad.
Halen Maden leri Genel Mdrlnde Maden Mhendisi olarak grev yapmakta
ve evlidir.