T.C.

MLL ETM BAKANLII

MEGEP
(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN GLENDRLMES PROJES)

KONAKLAMA VE SEYAHAT HZMETLER

ANADOLU HALK KLTR

ANKARA 2006

Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller; Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Karar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim materyalleridir (Ders Notlardr). Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda uygulanmaya balanmtr. Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmas nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir. rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulalabilirler. Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr. Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda satlamaz.

NDEKLER
AIKLAMALAR ....................................................................................................................ii GR ....................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET ........................................................................................................ 3 1. TRK HALK BLM ......................................................................................................... 3 1.1. Halk Bilimi ........................................................................................................................ 3 1.1.1. Tanm................................................................................................................... 3 1.1.2. Tarihesi ................................................................................................................ 9 1.1.3. Dernekler ve Kurumlar ........................................................................................ 10 1.2. Kltr .............................................................................................................................. 11 1.2.1. Tanm.................................................................................................................. 11 1.2.2. Yaps................................................................................................................... 13 1.2.3. Kltrn zellikleri............................................................................................. 13 1.2.4. Kltrn Deiimi ............................................................................................... 14 RENME FAALYET-2 ................................................................................................... 19 2. ANADOLU KLTR VE.............................................................................................. 19 GELENEKSEL ADETLER ................................................................................................... 19 2.1. Sosyal Normlar................................................................................................................ 19 2.1.1. Tanm.................................................................................................................. 19 2.1.2. eitleri................................................................................................................ 19 2.1.3. Sosyal Davran, Vaziyet Al, Beklenti.............................................................. 21 2.1.4. Akrabalk ve Komuluk ilikileri, mece, Kutlama, Trenler ............................ 21 2.2. Anadoluda Geleneksel Adetler ...................................................................................... 23 2.2.1. Doum Adetleri .................................................................................................. 23 2.2.2. Evlenme Gelenek ve Grenekleri ....................................................................... 26 2.2.3. lm Adetleri ...................................................................................................... 29 2.2.4. Geleneksel Beslenme Biimleri........................................................................... 30 2.2.5. Sofra Adetleri ...................................................................................................... 31 2.2.6. Anadolu da Giysi................................................................................................ 34 UYGULAMA FAALYET................................................................................................... 38 LME VE DEERLENDRME......................................................................................... 40 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 42 MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 43 KAYNAKA ......................................................................................................................... 44

AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN MESLEK/DAL MODLN ADI MODLN TANIMI 999BB0001 Konaklama ve Seyahat Hizmetleri Rezervasyon /Operasyon Eleman Anadolu Halk Kltr Trk Halk Bilimi ve Anadolu Halk Kltr konularnn ilendii retim materyalidir. 40/24 Bu modln n koulu yoktur. Konuklarna Anadolu halk kltrn tantmak. Genel Ama: Uygun ortam salandnda Trk Halk Bilimine uygun olarak konuklara Anadolu Halk Kltrn tantabileceksiniz Amalar Trk Halk Bilimini inceleyip doru olarak tanmlayabileceksiniz. Anadolu Halk Kltrn inceleyip konuklara doru olarak tantabileceksiniz. ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIM Bilgisayar, Internet, ktphane, alanla ilgili dernek ve kurumlar, Kltr ve Turizm Bakanl, Bakanln l Kltr Mdrlkleri. . Modln iinde yer alan her faaliyetten sonra verilen lme aralar ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek kendi kendinizi deerlendirebileceksiniz. Modl sonunda retmeniniz tarafndan hazrlanan lme aralar ile modl sonunda kazandnz bilgi ve becerileri deerlendirecektir.

SRE N KOUL YETERLLK

MODLN AMACI

LME VE DEERLENDRME

ii

GR

GR
Sevgili renci, Anadolu, corafi konumu nedeniyle tarih boyunca birok medeniyetin, kltrn kesitii nokta olmutur. Anadolu kltr, yzyllarn deneyimlerinden szlerek biimlenmi, kuaktan kuaa aktarlan bir deerler btn haline gelmitir. Anadolu kltr, tarihsel balar nedeniyle kendisine zg bir durumu vardr. Anadolu tarih boyunca eitli glerin olduu, farkl kltrlerin yaand, savalarn yapld, ticaret yollarnn getii bir corafyadr. Anadolu kltr gelenekleriyle, rf adetleriyle, halk oyunlaryla, mutfayla dnyann sayl zengin kltrlerindendir. Anadolu kltrnn nitelikleri, yaps yeterince bilinmedii iin turizm sektrnde Anadolu Halk kltrnn tantm da bazen yanl yaplyor. Bu durum asrlar boyunca olumu kltrel deerlere byk zararlar vermektedir. Turizm iletmelerinde Trk kltrnn tantmyla ilgili yaplan faaliyetlerin ou yetersiz veya s ierikler tercih edildii iin Anadolu Halk kltrnn tantmna katk salamyor. Kltrel deerleri, gelen konuklara doru bir ekilde aktarmak iin turizm sektrnde alan personelin de Anadolu Halk kltrn doru tanyan ve doru aktaran bireylerden olumas ok nemlidir. Bu modlle turizm sektrnde grev alacak siz deerli rencilerimiz Anadolu Halk kltrn tanyacaksnz ve reneceksiniz. Bu modl sonunda, rendiklerinizi konuklara doru bir ekilde aktarabileceksiniz.

RENME FAALYET-1 RENME FAALYET-1

AMA
Bu renme, faaliyetle uygun ortam salandnda Trk Halk Bilimini doru olarak tanmlayabileceksiniz.

ARATIRMA
Trk halk biliminin ne olduunu aratrp arkadalarnza sununuz. Halk bilimi alanlarndan olan halk edebiyatnda ,fkra, mani, masal ve tekerleme rnekleri bularak arkadalarnza sununuz. Yaadnz blgedeki halk bilimi ile ilgili faaliyet yrten dernek veya kurumlar aratrnz.

1. TRK HALK BLM

1.1. Halk Bilimi
1.1.1. Tanm Halk Bilimi dier bir isimle folklor sz ngilizce folk ve lore szcklerinden olumutur. Folk halk,lore ise bilim anlamna gelir.Halk Bilimi kavramn ilk olarak 1846 ylnda kullanan ngiliz William J.Thomstur . Her ulusun kendine zg bir toplum yaps bulunmas nedeniyle Halk Biliminin tanmlamas, kapsamnn belirlemesinde her lkenin bilginleri ,kendi toplumlarnn yaaylarna gre deerlendirmeler yapmlardr.rnein , Almanyada Halk Bilimi, siyasal bilimlerin giri yeri, giri odas ve sosyal politikann kken ve kaynak kitabdr. Amerikada Halk Bilimi, uygarlk tarihini inceleyen sosyal bilimlerden biri olarak kabul edilmektedir. Belikada Halk Bilimin amac, halk snflarnn yaaylarna, uygarlklarna ait olan her eyi toplamak ve inceleyerek yaamaktr.

Fransada Halk Bilimi , halk yaayn inceler.Halk Bilimi, uygar uluslardaki halk dncesinin incelenmesidir.Halk Bilimi, hibir aydnn retemedii, halkn kendi kendine rendii efsane, gelenek, hikaye, ark, bilmece, sz dzeni, yldzlara ait inanma ve byler gibi bilgilerdir. ngilterede Halk Bilimi, gelenekler bilimidir.Halk Bilimi, yazl belgeleri deil; atalardan gelen geleneklerin etkisi altnda inanlan ve yaplan eyleri inceler. Halk Biliminin anlam, tanm ve konular Trk halk bilim uzmanlar tarafndan ilenmitir.M.akir lktar, Sedat Veyis rnek gibi bilim adamlarn rnek verebiliriz. Sedat Veyis rneke gre Folklor, bir lke yada belirli bir blge halkna ilikin maddi ve manevi alanlardaki kltrel rnlerini konu edinen, bunlar kendine zg yntemlerle derleyen, snflandran, zmleten, yorumlayan ve son aamada bir btnle vardrmay amalayan bir bilim daldr. Doumdan lme kadar insanlarn yaantsnda yer alan maddi ve manevi btn kltr elerini, bilimsel olarak derleyen,aratran, deerlendiren ve bunlarn sistematik bir aklamasn yaparak insanln kltr tarihini ve zelikle halk kltrnn genel gelime kurallarn inceler.Bununla birlikte kltrler arasndaki farkllklar ve benzerlikleri belirleyip ortaya koyarak gerektiinde bilimsel sonular halk yararna olacak biimde dzenleyip halka aktaran ve hatta bir takm uygulamalarda bulunan bir bilim daldr.

Fotoraf 1:Tokat Denek Oyunu

Halk Bilimi, bir lkede yaayan halkn olduu kadar eitli sosyal gruplarn ortaya koyduu gelenekleri, inanlar, treleri, mzii, oyunlar anonim veya bireysel szl geleneklerden kaynaklanan edebi rnleri, el sanatlarn, halk hekimliini, mimariyi ve mzecilii inceler.Bunlarla balantl olarak o topluluun dinsel, siyasal, sosyolojik ve psikolojik tutum ve davran biimlerini aratrarak yazl ve szl kaynaklardan derlenip toplanan her eyi ktphanelerde, arivlerde ve mzelerde dzenli bir ekilde kamuoyun hizmetine sunar.

Fotoraf 2:Ktahya Kakl Oyunu .

Halk biliminin bir dier tanm, bir lkede yaayan halkn kltr rnlerini, szl edebiyatn, geleneklerini ,trelerini, inanlarn, mutfan, mziini, oyunlarn, halk hekimliini vb. gibi konularn inceleyerek bunlarn birbirleriyle ilikilerini belirten bir bilim daldr.

Fotoraf 3: Isparta Seyirlik Oyunu

Halk Bilimin ierisine giren konularn, yeterli ve herkesin zerinde anlalabilecei bir emasn dzenlemek zordur. nk sosyal bilimleri ounda olduu gibi Halk biliminde de bir takm konularn snrlarn kesin olarak izmek, bunlarn bilimlerle olan snr anlamazlklarn nlemek gtr. Halk Bilimin alma konularyla ilgili olarak yaplan tasnif almalar hakknda yabanc lkeler ve Trkiyeden baz rnekler : Halk Edebiyat Destanlar Efsaneler Masallar Halk Hikayeleri Fkralar Ataszleri-Deyimler Tekerlemeler Bilmeceler Atlar lahiler Maniler Halk Tiyatrosu Ortaoyunu Karagz Kukla Seyirlik Kyl Oyunlar Halk Oyunlar Horon Zeybek Misket Halay vb. Halk Bilgisi Halk Hukuku Halk Hekimlii Halk Takvimi Giyim-Kuam-Ss Erkek Giyimi Kadn Giyimi ocuk Giyimi Gnlk Giyim Trensel Giyim

Bayramlar-Karlamalar-Uurlamalar Dinsel Nitelikli Bayramlar Yerel Nitelikli Bayramlar Karlama ve Uurlama Adlar nsan Adlar Asl Adlar Soyadlar Lakaplar-Takma Adlar Halk Mzii Uzun hava Bozlak Deyi vb. Halk sanatlar ve Zanaatlar letme ,rme,Dokuma,Basma leri Aa, Ta, Maden ,Toprak, Cam, Deri leri Beslenme-Mutfak Sofra Dzeni Yemek eitleri Mutfak Dzeni Besin Elde Etme Besin Trleri Dernekler, Kurulular, Dayanma ve Yardmlama Esnaf Dernekleri Dinsel Kurulular Cinse ve Yaa Dayal rgtler Komuluk Dinsel-Bysel erikli nanlar Ziyaretler ,Trbeler,Mezarlar Fal, Rya Yorumu Byclk Kalp Hareketler-Kalp Szler Gnlk Yaama lgili Olanlar Trensel Yaamla ilgili Olanlar Islk alma arma

ocuk Oyunlar elik omak Topa ember evirme Dokuz kiremit ple oynanan oyunlar Topla oynanan oyunlar Saklamba Gei Dnemleri Doum Snnet Evlenme lm lme-Tartma-Hesaplama Birimleri Tatlar Tama Teknikleri Ekonomi Trleri Barnak Konut Halk bilimi alanna giren birka halk edebiyat rnei;

Fkra evreden bir grup insan, Hocay evirmiler. Hocam size bir sorumuz var demiler ve sormular. Hocam dnyann ortas neresi? Hoca, be on adm ilerlemi, bastonunu yere saplam. Dnyann ortas burasdr demi. akn akn bakan grup, nasl olur Hocam? Derler. Hocada ; nanmazsanz lnde.

Mani ayda anak krlm, Kz olana vurulmu, Olan almam dedike, Kz boynuna sarlm. Tekerleme Hakk Hakknn hakkn yemi, Hakk Hakkdan hakkn istemi, Hakk Hakkya hakkn vermemi,

Hakkda Hakknn hakkndan gelmi. 1.1.2. Tarihesi Halk bilimi(folklor) terimini, 1846 ylnda ilk kullanan ngiliz William J. Thomstur.ngilterede 1878 ylnda Folklore Society adyla bir dernek kurulmu.skandinav, Rus, Portekiz, spanyol bilginleri de ayn kelimeyi kullanmlardr. Trkiyede halk bilimi almalar Bat lkelerine nazaran ge balamtr. Cumhuriyet dnemine kadar halk bilimi konusundaki almalar, daha ok kiisel ve dank grnmdedir. Bu alanda aratrma yapan baz aratrmaclar unlar: Ziya Gkalp, Mehmet Fuat Kprl, Rza Tevfik Blkba, Selim Srr Tarcan ve Rauf Yekta Bey. Cumhuriyet dnemiyle birlikte bu alanda baz almalar balamtr.1927 ylnda Ankarada Anadolu Halk Bilgisi Dernei daha sonra Trk Halk Bilgisi Dernei adn alarak, Trk halk bilimine dnk almalar balatan ilk kurulu olmutur. Bu dernek, kard Halk Bilgisi Haberleri adl sreli yaynyla lkemizin eitli yrelerinden derlenen Halk Bilimi verilerini toplu olarak sunmutur. Halk Bilgisi Toplayclarna Rehber adl klavuzda yaynlamtr. 1932 ylnda kurulan Halkevleri kltrn aratrlmas, incelenmesi, yaygnlatrlmas, ve halkla kaynatrlmasnda nemli rol oynamtr.Halkevlerinin Kyclk Kollar, ky ve kasabalara geziler dzenlemi; bu gezilerde elde edilen folklor verileri yerel dergilerde yaymlanmtr. Halka dnk etkinlikleriyle bu kurulular eitli illerde kardklar yerel dergiler, yaynladklar kitaplar vastasyla halk bilimi alanndaki gerecimizin byk bir blmn yok olmaktan kurtarmtr.Halk Bilimini ilgilendiren klavuz ve el kitaplarnn byk bir blm halkevlerinin aracl ile okuyucuya kazandrlmtr. 1955 ylnda Trk Halk Sanatlarn ve Ananelerini Tetkik Cemiyeti kurulmutur. Bu cemiyet, iki kez ad deitirerek gnmzdeki Folklor Aratrmalar Kurumu adn almtr. Hacettepe niversitesi, Ortadou Teknik niversitesi rencilerinin nclyle kurulan iki dernek de( Trk Halk Bilimi Kulb ve Halk Bilimi Topluluu ) sreli yaynlar, sergileri, ak oturumlaryla halk bilimi alanna katk salamlardr. Trk Dil Kurumu da Halk Azndan Derleme Dergileri, Derleme ve Tarama szckleriyle dil konusunda Halk Bilimine katkda bulunan kurumlardandr. niversitelerde uzun yllar bamsz bir Halk Bilimi Krss kurulamamtr. Ancak 2000 ylnda Ankara niversitesi Dil ve Tarih Corafya Fakltesi nde kurulmutur. Hacettepe niversitesi nde Sosyal Antropoloji ve Genel Trk Edebiyat baz aratrmalar ve incelemeler de Halk Bilimi kapsamna girmektedir.Sosyal Antropoloji Blm

Bakanl yapm olan Prof. Dr. Bozkurt Gvenin ,Halk Bilimi alannda nemli katklar olmutur. Bankas, Yap Kredi Bankas, Akbank gibi bankalar zelikle yayn alanndaki etkinlikleriyle Halk Bilimi alanna katklar oluyor. Halk Bilimi alannda hizmet veren resmi bir kurulu olarak Kltr Bakanl ,Halk Kltrlerini Aratrma ve Gelitirme Genel Mdrl gemiten bugne birtakm deiikler geirerek kurulmutur.Genel Mdrlke ,Halk Kltrnn btn konularnda yaplan aratrmalar, yurt ii ve yurt d olmak zere Folklor Aratrmaclar tarafndan grme teknii, ses kayt cihazlar, fotoraf makineleri ve kamera kullanarak yaplmaktadr. Bunun dnda Halk Bilimi alannda faaliyet gsteren dier baz kurum ve kurulular unlardr: Folklor Aratrmalar Vakf, Folklor Aratrmalar Kurumu vb gibi kurumlar mevcuttur. 1.1.3. Dernekler ve Kurumlar Folklor Aratrmalar Vakf Halkevleri Halk Oyunlar Yayma ve Aratrma Dernei- Ankara Halkbilimi Aratrma ve Yayma Kurumu Ankara Halk Ozanlar ve Aklar Ege niversitesi Trk Dnyas Aratrma Enstits Ankara niversitesi Dil ve Tarih Corafya Fakltesi Halk Bilgisi Dernei Hacettepe niversitesi Sosyal Antropoloji ve Genel Trk Edebiyat Hacettepe niversitesi Trk Halk Bilimi Kulb Gazi niversitesi Fen Edebiyat Fakltesi Gazi Trk Halk Bilimi Topluluu Atatrk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Trk Dil Kurumu Turizm ve Kltr Bakanl Halk Kltrlerini Aratrma ve Gelitirme Genel Mdrl(HAGEM) TRT Genel Mdrl Atatrk Kltr Merkezi Yap ve Kredi Bankas Trkiye Bankas HOY-TUR Turizm Folklor Dernei

10

Ankara Folklor Eitim Merkezi Anadolu Folklorunu Tantma ve Eitim Dernei

1.2. Kltr
1.2.1. Tanm Szck olarak kltr, bir toplumda geerli olan ve gelenek halinde devam eden, her trl duygu, dnce, dil, sanat yaaylarnn tm, belli bir konuda edinilmi, geni ve sistemli bilgi eklinde tarif edilmektedir (Meydan Larausse). Gnlk konumalarmzda ya da sanat ve bilim almalarnda kullandmz kltr szc, Latince kkenli olup Trkeye Franszcadan gemitir. Latince culture, topraa bir eyler ekip rn almak, retmek anlamlarnda kullanlyordu. Kltr sorunlaryla uraan dala, etnoloji veya sosyal kltrel antropoloji ad verilmekte olup bu alandaki kltr szc gnlk dilimizdeki kltr szcnden ok daha geni kapsaml bir kavram olarak uygarlk anlamnda kullanlmaktadr. Kltr, en geni snrlarna sosyolojik erevede ulamakta olup sosyolojik olarak bir bir yaama biimidir. Bu anlamda kltr insan olarak belli bir topluma rendiklerimizle, yaptklarmzn bir toplam saylabilir. nsanbilimciler, kltr drt temel kavram zerinde younlatrarak aklamaktadrlar. Bunlar srasyla unlardr. Kltr, bir toplumun ya da btn uygarlklarn birikimidir. Kltr, belli bir toplumun kendisidir. Kltr, bir dizi sosyal srelerin bilekesidir. Kltr, bir insan ve toplum kuramdr. Bir toplumun maddi ve manevi alanlarda oluturduu rnlerin tmdr. Yukardaki tanmda maddi ve manevi kltr kavram gemektedir toplumlarn maddi ve manevi kltr elerine birka rnek vermek gerekirse, Maddi Kltr eleri Ev Araba Kyafet Yiyecek vb. NOT: Maddi kltr eleri somuttur yani varl alglanabilen elerdir. Manevi Kltr eleri Hukuk Din

11

Ahlak Gelenek ve Grenek rf ve adetler

NOT:Manevi kltr eleri soyuttur yani varl fiziki olarak alglanamayan elerdir. nsanlar eitli gereksinimlerini karlamak iin kltr yaratmlardr. rnein, giysiler meyi nlemek, scaktan korunmak iin,sandalye oturmak iin,kilimler yaad ortam uygun hale getirmek iin,hukuk toplumsal dzeni salamak iin kullanlmtr.

Fotoraf 4:Mula Milas Kilimi

Resim1 : Arzu Takran Sarolu Anadoluda Kilim

Ksaca, kltr, toplumun yzlerce, binlerce yldan beri oluturduu ortak amalarn, beklentilerin, deerlerin, inanlarn, duygu ve dncelerin, zetle ortak davran kalplarnn depoland, sakland toplumsal bir bellek diyebiliriz.

Fotoraf6:Antalya Blgesi Hals

Fotoaraf 5: Tulum alan Bir Gen

12

Dier bir ifade ile kltr, bir toplumun gelenek, grenek, sanat, dnce yaps, tarihsel birikim ve sosyal kurumlar gibi varlklarn tmn kapsayan ve bireyler arasnda duyu ve dn birliini salayan, ekillenmi, ortak maddi ve manevi deerlerdir. Kltr tarihinde, tarihsel devinimin (hareketlilik) en iyi yanstt kabul edilen u tanm da yaygndr: Kltr, bir toplumda geerli olan ve gelenek halinde devam eden her trl dil, duygu, inan, sanat ve yaay elerinin tmdr. 1.2.2. Yaps Kltr, belli bir kkten gelmi bir toplumun ana mayas anlamndadr. Bir toplumun ana mayasn yani kltrn, o toplumun dil, yaz ,tarih, din, tre, gelenek, grenek, edebiyat ve sanat birliinin toplam belirler, bir toplumun benliini oluturan bu ortak deerler, o toplumun dier toplumlarn kimliklerinden nasl ve nerede ayrldn belgeler. Bir toplumun yesi olan her kiinin yapsnda ve benliinde, o toplumun mayasnda bir para bulunur. Kltr kavramnn varl iin temel etmen, bir insan topluluu ve onu oluturan aile ve bireylerin varldr. Btn kltr eleri, kltrel unsurlar insan tarafndan var edilmitir. Yani kltrn temel kayna insandr. Kltr, tarihi sre iersinde oluur; milletler yaadka oda yaar. Dededen, atadan gelen kltrel deerler, yaayan insanlarn duygu, dnce ve yaantlaryla ekillenir zaman ierisinde gelierek bazen de deierek devem eder. Kltr deerleri hibir zaman statik kalmazlar devaml deiim halindedirler. Bu deiim ok hzl olmaz, yllar bazen de yzyllar sreci iinde olur.

Fotoraf7:Nargile

1.2.3. Kltrn zellikleri Kltr her toplumda u ortak zelikleri gsterir. Toplumsaldr: Kltrn, toplumlar bulunduu yer yada dnemlerde olumas, yaamasdr. Toplumun dnda ondan bamsz bir kltrden sz edilemez. Kltrn varolabilmesi iin toplumun varl arttr. Toplumlarn kendilerine ait kltrel

13

farkllklar o toplumlarn zelliini oluturur. Her toplumun kendisine ait deerleri, gelenekleri, grenekleri, sanat, edebiyat vb. gibi deer yarglar vardr. Kltr btn bu zelikleri kapsar. Tarihseldir: Kltr denen karmak btn ve onu oluturan eler(dil, din, yaz, giyim-kuam, sanat, yerleme vb.) hangi toplum olursa olsun bir anda, ksa bir zaman dilimi iinde meydana km deildir.Kltr, yzyllarn deneyimlerinden szlerek biimlenmi, gemi kuaklarn yaamlar, deneyimleri, alkanlklar vb. gibi zelikler gnmz kltrnn iinde yeri vardr. Kaltsaldr: Kltrn ya da onun kapsamna giren elerin, etkinliklerin doum yoluyla deil kltrleme yoluyla aktarlr. Bireyler ya da topluluklar, renme yoluyla kazandklar davranlar veya kltr sonraki kuaklara genetik yoldan deil, renme yoluyla aktarrlar. rnein, kaza sonucu sakat kalan kii bu zeliini genetik yoldan ocuklarna aktaramaz; ama bir kimsenin yaam boyunca edindii her trl dnsel yada duygusal zellii ile ocuklarn da etkileyebilir. levseldir: Kltrn bir baka zelii de toplum yaamnda bir yerinin, grevinin bulunmasdr. Toplumun kltrel zelikleri birer ileve sahiptirler, mantksal olarak toplumla btnlemilerdir. Kltr toplumsal yapnn olumasnda ve toplum zelliklerinin yaratlmasnda nemli bir faktrdr. Dinamiktir: Btn sosyo-kltrel sistemler, srekli olarak deiirler. Yaadmz an zelliklerinden dolay deiim daha hzl bir ekilde yaanmaktadr. Toplumlararas iletiimin gelimesiyle kltrel deiim hz kazanmtr. Kapsaycdr: Her kltr kendi iinde barndrd yaam biimleri, sanat, dil, din vb. gibi toplumsal deerleri ierir. 1.2.4. Kltrn Deiimi Btn kltrler, hzl ya da yava, daha dorusu kimi dnemlerde hzlanm kimi dnemlerde ise yavalam ama kesintisiz bir deime iindedir. Kltrn yaps, nereden baklrsa baklsn kltr kavramnn tm iin ortak olan kimi tanmlamalar vardr ki bunlarn ilki kltrn organik olduudur, bir baka deyile deiimin ve buna bal olarak etkileim iende olduudur.Her canl varlk gibi yalanr, etkinliini ve hareket becerisini kaybeder ve sonuta ilevini tamamlayarak yok olur. Buradan hareketle, hibir kltr esinin hareketsiz ve duraan olduunu syleyemeyiz. Kltrel deime, kltrler aras etkileme veya yaad aa uyarlama gibi dardan gelen etkenlerden olduu kadar, kltrn kendi i deviniminden de kaynaklanr. Kltrn zelliklerini aklarken kltrn dinamik bir yapya sahip olduunu belirtmitik.Gnmz toplumlarnda, kltrel deiimin daha hzl deiime uradn syleyebiliriz. Gnmzde kltrel deiimin daha hzl yaanmasnn nedenleri,

14

Toplumlararas iletiimin gelimesi. rnek; Televizyon,telefon, Internet, Toplumlarda baka kltrleri renme, tanma merak. st kltrlerin alt kltrlere kar siyasal ve ekonomik basklar. Kresellemeye doru giden bir dnya. Kullanlan retim aralarnn deiimi. Gnlk yaamda kullanlan birok ara-gerecin deimesi. Tketim alkanlklarnn deimesi. Toplumlar aras g hareketlerinin fazla olmas vb. deiimlerden dolayl kltrel deiim youn bir ekilde yaanmaktadr.

15

UYGULAMA FAALYET
LEM BASAMAKLARI Tur ncesi turun ierii dorultusunda Trk halk bilimi ile ilgili aratrma ve inceleme yapnz. Trk halk bilimi ile ilgili edindiiniz bilgileri derleyip, turda kullanacanz dokmanlar haline getiriniz.

UYGULAMA FAALYET

NERLER Trk halk bilimi aratrmalarnz iin uygun yer seiniz. Trk halk bilimini doru inceleyiniz. Trk halk bilimi ile ilgili bilgileri edinmek iin uygun materyalleri yannza alnz (Fotoraf makinesi, kalem, not defteri, dijital kamera vb)

Hazrladnz dokmanlar dosyalaynz.

Tur programn hazrlamak iin alanla ilgili retmenlerinize veya kltr tur hazrlayan acentelere bavurunuz. Aratrmalarnz snf ortamnda sununuz.

16

DEERLENDRME LE
Uygulama faaliyetinde yaptnz almalar arkadanzla birlikte aadaki deerlendirme leini kullanarak deerlendiriniz.

KONTROL LSTES Deerlendirme Konular

Uygun ortam setiniz mi? Trk halk bilimi ile ilgili dernek ve kurumlara gittiniz mi? Aratrma yaparken yannza uygun ara gere aldnz m? Aratrmalarnz doru yaptnz m? Trk halk bilimini ieren dokman buldunuz mu? Edindiiniz dokmanlar derlediniz mi? Seyahat acentelerine gidip kltr tur programlarn incelediniz mi ? Turda kullanlabilecek bir dokman haline getirdiniz mi? Hazrladnz aratrmay bir sunum haline getirdiniz mi? Aratrmanz snf ortamnda sundunuz mu?

Evet

Hayr

Toplam

DEERLENDRME Eer renme faaliyetinde, evet saylar ounlukta ise baaryla tamamlamsnz ve dier bir renme faaliyetine geebilirsiniz. Hayrlarnz ok ise renme faaliyetini tekrarlaynz. htiya duyarsanz retmeninize bavurunuz.

17

LME VE DEERLENDRME
Bu faaliyet kapsamnda hangi bilgileri kazandnz, aadaki sorular cevaplayarak belirtiniz. A. LME SORULARI(OKTAN SEMEL SORULAR) 1Aadaki kelimelerden hangisi halk bilimi kavramyla e anlamldr? A) Kltr B) Halk eitimi C) Gelenek D) Folklor E) Tre 2A) B) C) D) E) Aadaki faaliyetlerden hangisi halk bilimi rnei deildir? Ba arsndan dolay hastaneye gitmek. Okulun folklor ekibinde oynamak. Ispartada yaplan ortaoyunu. Halk arasnda sylenilen maniler. Halk arasnda sylenilen efsaneler.

LME VE DEERLENDRME

3Aadaki kurumlardan hangisinin halk bilimi alannda almas olmamtr? A) Halk evleri B) Kltr ve Turizm Bakanl C) Folklor Aratrmalar Vakf D) Ankara Numune Hastanesi E) Halk ozanlar ve Aklar Dernei 4A) B) C) D) E) 5A) B) C) D) E) 6Aadakilerden halk biliminin amalarndan biri deildir? Halkn kltrel deerlerini derleme. Halk kltrn aratrmak. Kltrler arasnda benzerlikleri ve farkllklar aratrmak. almalarn halka aktarmak. Kltrler aras atma yaratma. Kltr, neden dinamik zellie sahip olmak zorundadr? Milletler yaadka kltr sabit kalr. Kltr kaltsaldr. Kltr toplumdan bamszdr. Kltr gelenekidir. Kltr deiken bir zellie sahiptir. Aadakilerden hangisi kltrn tanm deildir? A) Kltr, bir toplumun yada btn uygarlklarn birikimidir. B) Kltr, deimeyen kurallar btndr. C) Kltr, belli bir toplumun kendisidir. D) Kltr, bir dizi sosyal srelerin bilekesidir. E) Kltr, bir insan ve toplum kuramdr

18

RENME FAALYET-2 RENME FAALYET-2

AMA
Uygun ortam salandnda Anadolu kltrn inceleyerek konuklara doru olarak tantabileceksiniz.

ARATIRMA
Anadolu Kltrnde var olan sosyal normlardan biri olan gelenekleri inceleyerek bir sunu hazrlaynz? Trk mutfann zeliklerini aratrnz. Bu aratrmalar, geleneksel davranlarn srd ky ortamlar, evrede faaliyet gsteren otel mutfaklar, geleneksel yemek yapan restoranlar ve internet ortamnda yapabilirsiniz.

2. ANADOLU KLTR VE GELENEKSEL ADETLER

2.1. Sosyal Normlar
2.1.1. Tanm Sosyal hayatn, toplumsal yaamn bir dzen iinde akp gitmesi, ahslarn gerek birbirleriyle, gerekse dorudan doruya toplumla olan ilikilerinde uyacaklar birtakm kurallarn varln gerektirir. Bu nedenle, sosyal hayatta gelien eitli ilikiler bir dzene sokulmu olur; nk btn kurallar, toplum hayatndaki davranlarmzn nasl olaca hususunda bir takm emir ve yasaklar ierir. Ksaca neleri yapmak, neleri yapmaktan kanmak zorunda olduumuzu bildirir. Sosyal normlar yaptrm, bir kuraln emir ve yasaklarna uyulmad zaman karlaaca tepkidir. 2.1.2. eitleri 2.1.2.1. rf: rfler, ou zaman toplumun kat beklentileri olarak nitelenen birtakm rnek tutum ve davranlardr. rfler, ayn zamanda toplumu, herhangi bir deer sisteminin bnyesini oluturan temel talarn da temsil eder. Bu deerler sistemi, toplumsal yapnn

19

durumuna gre giderek zel bir hukuk sistemine gre yada o sistemdeki bir yasa maddesine de gereke olur. rflerin bireyle birey, bireyle aile, bireyle komular ve akrabalar, bireyle halk ve ulus arasndaki ilikileri, davranlar, tutum ve tavrlar dzenleyen ve belirleyen ilevleri vardr. Toplumun her yesini srekli olarak bask altnda tutan rfler, zorlayc yaptrc ya da yasaklayc yaptrmlaryla bireyin grupla ya da toplumla uyumasn salar.te yandan cins, snf, ya ve mesleklere gre belirlenmi eitli rfler, bunlar arasnda balanty koruma, kollama, denetleme ve pekitirmek ilevleriyle ykmldr. rflere kar kma, kimi toplumlarda yasaya kar kmayla bir tutulur; hatta zaman zaman yasalarn da stnde tutularak kat ve balamasz bir tutumla birey cezalandrlr. 2.1.2.2. Adetler: Adetler, tpk rfler gibi birok sosyal ierikli ilikiyi dzenlemekte, ynetmekte ve denetlemektedir. Toplumsal yaantnn dzenli gitmesinde, kurallarn uygulanmasnda adetler etkili olmaktadr. rnein, karlamalar ve uurlamalar, yemek ve sofra dzenleri, gei dnemleriyle ilgili kutlama ve kutsamalar; kz isteme , nianllk ve evlenme usulleri; cinsler, ya gruplar, meslek mensuplar arasdaki ilikilerin biimleri; selamlama, hatr sorma biimleri; yas alma, ba sal dileme gibi durumlarda sylenecek szler, taknlacak tavrlar ve tutumlar adetlerin alanna girer. Adetler eitli kkenlerden kaynaklanm ve biimlenmitir. Bunlar iinde gemi zamanlarn yaama biimleri, dnya grleri, ilgin rastlant ve olaylar nemli bir yer tutar. Bir toplumda, toplumun btnn ilgilendiren adetler olduu gibi eitli mesleklerin, mezheplerin, etnik gruplarn vb. kendisine zg adetleri vardr. Adetlerden bir blm toplumun byk deiim alkantsna ayak uydurarak zlerinde ve biimlerinde snrl deimelere uyarak benliklerini bir dereceye kadar korurken bir blm de tpk canl organizmalar gibi etkinlii ve diriliini zamanla yitirerek gn gelir ortadan kalkar. 2.1.2.3. Gelenek: Trke Szlk te gelenek terimi:Bir toplumda, toplulukta eskiden kalm olmalar dolaysyla saygn tutulup kuaktan kuaa iletilen, yaptrm gc olan kltrel kalntlar, alkanlklar, bilgi, tre, davranlar ve ananeler. diye tanmlanmaktadr. Gelenekler geni anlamyla bir kuaktan tekine geirilebilen bilgi, tasarm, bo inan, yaant biimi, daha geni anlamyla maddi olmayan kltrdr.Dar anlamda ise kuaklar boyunca bir toplumun rnein kutsal yada politik ileri gibi nemli konulardaki grlerdir. Gelenekler, toplumsal yaamn dzenlemesinde ve denetlenmesinde nemli rol oynar. Nitelikleri bakmndan genellikle daha tutucu olan gelenekler aile, hukuk, din ve politika gibi toplumsal kurumlar zerinde etkilidir. Bilim ve sanat, geleneklerin daha az etkisi altndadr. Bireyin bal bulunduu grubun veya toplumun geleneklere kar kmas, bu kar kn derecesine gre bireyin toplumsal cezaya uramas, hor grlmesinden alaya alnmasna kadar genileyen tepki trlerinde biimlenir. Geleneklerin tpk rfler gibi yasalarla belirlenmi trleri vardr. Yasa, geleneklere ve onlara aykr davranlar iin verilecek olan cezalar bir lye sokmaya alr. Gelenekler, genellikle yasalardan ok daha geni bir alan ynetir.

20

2.1.2.4. Grenek:Trke grmek kelimesinden tretilen grenek kelimesine, szlklerde insanlarn birbirlerine bakarak yaptklar ey, adet, usul, allm tarz, hareket denir. Szlk anlamnda da grld gibi grenek, bir eyin grlerek yapma alkanlnn kazanlmasyla elde edilir. Grenein rfe, adete, gelenee bakarak yaptrm gc daha zayftr. rfteki yaplma zorunluluu, adet ve gelenekteki yaplmal zellii, grenekteki yaplabilme zeliini alr. En yaln tanmyla bir eyi grle geldii gibi yapma alkanl olan grenek, teki sosyal alkanlk gibi gerekli uygun grlenleri kapsar.Ama bunlarn mutlaka yerine getirilmesini istemez.teden beri yapla gelmekte olan fakat henz adet durumunu kazanmam bu davran biimlerine grubun ve toplumun gelimesine uygun yenilikler eklenir.Bunlar sreklilik kazand gibi bir sre sonra ortadan kalkabilir. Grenekler, gnlk yaantmzn gerekli grd ilikilerin dzenlenmesinde, bireyler arasndaki srtmeleri azaltmakta, toplumsal ilikilerin kolaylamasnda, belirleyici rol oynar. Komu ziyaretlerinde, hasta yoklamalarnda, al-verite, ortak tatlara inip binmede, tanma ve tantrlmalarda nasl davranlacan belirleyerek ilikilerin dzenli gitmesine yardmc olur. 2.1.3. Sosyal Davran, Vaziyet Al, Beklenti nsanlarn toplumda gerekleen durumlara kar gsterdii hallerdir. Anadolu kltrnde rf, adet, gelenek ve grenek gibi sosyal normlarn toplum zerindeki etkisinden dolay toplumdaki bireyler veya gruplar eitli durumlara kar vaziyet almak zorunda kalabilirler. Topluma eitli davran biimlerini veren, sosyal normlar karssnda tutunmas gereken vaziyetler ve beklentiler vardr. rnein, bir evde biri ld zaman aile fertleri, akrabalar belli bir sre evde televizyon,radyo veya mzik seti vb. gibi elence aletleri almazlar. 2.1.4. Akrabalk ve Komuluk ilikileri, mece, Kutlama, Trenler 2.1.4.1. Akrabalk ve Komuluk likileri: Akrabalk ve komuluk, Trk kltrnde nemli bir yere sahiptir. Akraba, kan bayla birbirlerine bal olan kimselerdir. Anadoluda akrabas ok olan, gl olan anlamna da geliyor. Akraba olanlarn kendi aralarnda ekonomik ve sosyal paylam son derece yaygndr. Komuluk ilikileri de akrabalk ilikileri gibi gelimitir. O kadar ki atalarmz ev alma komu al diyerek bir evin huzurlu, yaanabilir ev olabilmesi iin evredeki komularn evden bile nemli olduunu vurgulamlardr. Bu nedenle, kltrmzde komu, komulukla ilgili, komu hatr, kap komu, komu kaps gibi deyimler ve Komu komunun klne muhtatr gibi pek ok atasz bulunmaktadr.Kltrmzde komular birbirlerine sevgi, sayg, hrmet, yardmlama duygusuyla baldr. 2.1.4.2. mece: Krsal toplumlarda, kyn zorunlu ve istee bal ilerinin kyllerce eit artlarda, emek birliiyle gereklemesi veya birok kimsenin toplanp el birliiyle bir kiinin veya bir topluluun iini grmesidir.Buna ilerin sra ile bitirilmesi de diyebiliriz. Kltrmzde, bir yardmlama ve dayanma rneidir. zelikle, yaz aylarnda ekin bime,

21

ba bozumu, zeytin toplama vb. gibi dayanma gerektiren durumlarda bir araya kyller gelerek bir dayanma ve birliktelik iinde olurlar. 2.1.4.3. Kutlama ve Trenler:ift srme, tarlaya tohum atma, ekin bime, harman kaldrma gibi iler srasnda, halk arasnda dzenlenen baz kk trenler vardr. Ama bunlarn bayram saylabilecek nitelikte olanlar azdr.Bununla birlikte ba ve bahe ilerinin olduu blgelerde, kimi gsterilerle yayla geleneini srdren topluluklardaki elencelerle, bu trden bayramlarn kutland grlr. zmire bal Kemalpaann Kiraz Bayram, Giresunun Fndk Bayram, Mutun Kays Bayram bunlar arasnda saylabilir.Bu gsterilerin bayram niteliini kazanmas, gevemeye yz tutmu halk geleneini, bir zamanlar kutland halde unutulan eski bayramlar, yeni artlar iinde ve yeni amalarla canlandrma abalarnn bir sonucudur. Kuzeydou Anadolu Blgesi nde yaplan baz trenleri de bu gruptaki bayramlar arasnda saymak mmkndr. Artvinin avat lesinin kylerinde yaplan Pancarc enlikleri, Pasaf kylerinde gn sren Seyran enlikleri, Giresunun kylerinde gn sreyle At G en gzel rneklerdendir.Bu trenlerin ortak nitelii, ky halknn bir blmnn hayvanlar ile bahar banda yaylaya kmalarndan, bir- iki ay sonra yani kydeki tarla ilerinin sona erip ekinlerin ya da otlarn biimine sra geldii zaman rastlamalar, bu yeni ie balamadan nce kyde kalanlarn birka gnlne yayladakilere katlp enlik gnlerini bir arada geirmeleri, sonra ekin veya ot bimeye tekrar kye inmeleridir. Erzurumda tren yine haziran sonu veya temmuz banda bir gn sreyle ayr bimeden nce yaplmakla birlikte, gidilecek yerin yayla olmas art deildir. Herhangi bir mesire yeri ya da lcada elenildii de olur.Hepsinin ortak yan, davul, zurna ya da baka algclarn katld danslar, trl seyirlik oyunlar, cirit, nian, kou gibi yarmalarn dzenlenmesi, birlikte yemek yenmesiyle tam bir bayram havasndaki kutlamalardr.

Fotoraf8:Karadeniz Yayla enlii

22

2.2. Anadoluda Geleneksel Adetler

2.2.1. Doum Adetleri Gei dnemlerinde ilki olan doum, dnyann her yerinde olduu gibi Anadoluda da her zaman mutlu bir olay olarak kabul edilmitir.Anaya benlik ve btnlk, babaya gven, akrabaya, soya, sopa da g kazandran ve yaamn balangc olan doum olay gerek sz konusu ift, gerekse yaknlar tarafndan byk nem tamaktadr.Doum ve kendi evresi ierisindeki evrelerine de bir takm gei treleri elik etmektedir. Yaamn balangc olan doum, en nemli gei dnemlerinden biridir. Gelenek, grenek, adet ve inanmalar, hamile kadn ve evresindekileri daha doum ncesinden hatta ocuk sahibi olma isteinden balayarak birtakm adetlere uymaya, bu adetlerin gerektirdii ilemleri yerine getirmeye zorlamtr. Anadoluda doumla ilgili adet, inanma ve gelenekler: Doum ncesi Doum sras Doum sonras olmak zere ana balk altnda incelemektedir. 2.2.1.1. Doum ncesi: Doum ncesi gelenek, grenek, adet ve inanmalara ynelik uygulamalar; ksrl giderme, hamile kalma, aerme, hamilelik, ocuun cinsiyetini anlama, hamile kadnn hamilelik esnasnda kand davranlar etrafnda younlamaktadr. Ksrl Giderme, Gebe Kalma Toplumumuzda gemite ocuk sahibi olunamad durumlarda kusur ounlukla kadnlarda aranmaktayd. Bu uygulamalar gemite genel olarak: Dinsel Nitelikli Uygulamalar: Trbeler ziyaret edilir, dualar edilir, kurban kesilir, adak adanr. Halk Hekimlii Kapsamna Giren Uygulamalar: Kaplcalara gidilir, imelere gidilir, eitli ila tedavileri uygulanr. Gnmzde ise ocuk sahibi olunamad durumlarda kadn ve erkek ayn derecede sorumlu tutulmakta ve beraber tedavi grmektedirler. Gnmzde de zaman zaman geleneksel tedavi yntemlerine bavurulmasna ramen modern tp yntemleri hem krsal kesimde hem de kent ortamnda daha n plana gemitir. A Erme Dnemi: Halk deyiiyle a erme aamasnda ise baz eyleri yapmakta, zelikle belirli nesnelere bakmaktan, yiyecekleri yemekten kanmakta ya

23

da tersine baz eyleri zen gstermektedir. Aeren kadn genellikle ac, eki ve baharatl eyleri yemekten kanmaya zorlamaktr. Hamilelik: Toplumun kltrel deerleri kadn hasta kategorisine sokarak ona hasta gzyle bakmakta ve kadndan bu deerlere uygun beklentilere gre hareket etmesini ve anne roln stlenmesini istemektedir. Anadoluda hamile kadn: ykl, iki canl, gebe, ar ayak, koynu dolu vb. adlarla tanmlamaktadr. Hamilelik dneminin en nemli konularndan birisi de doacak ocuun cinsiyetiyle ilgili yaplan yorumlar oluturmaktadr. Anadoluda konuyla ilgili olarak; Kadnn fiziksel grnmne bakarak Kadnn yediklerine baklarak Kadnn davranlarna bakarak ocuk cinsiyeti hakknda fikir yrtlr. Gnmzde ise ocuun cinsiyetiyle ilgili geleneksel yorumlardan daha youn olarak modern tp yntemlerine bavurulduu gzlenmektedir. Anadoluda geleneksel kesiminde ok yaygn olan inan sistemi, hamile kadn bir takm davranlar yapmamaya ve yapmaya zorlamaktadr. Bu davranlardan bazlar: Yapmamas Gerekenler Gizli sakl bir eyi alp yemez. Cenazeye gitmez vb.

YEDKLERNE DKKAT ETMELSN

Yapmas Gerekenler Aya ve gkyzne bakar. Gzel kimselere bakar. Gl koklar. Ayva, elma, yeil erik, zm yer.

24

2.2.1.2. Doum Sras: Anadolunun krsal kesimlerinde, gemite doumlar ky ebelerinin yardmlaryla evlerde yaplmaktayd. ok yaygn olmamakla birlikte Anadoluda hala evde yaptrlmaktadr. Doum esnasnda yaplan uygulamalarn byk ounluu doumun kolay olmasna ynelik uygulama ve pratikler oluturmaktayd. Bu uygulamalara rnek olarak : Kadnn yksek bir yerden atlatlmas Kadnn srta alnp silkelenmesi Kolay doum yapan kadnn, doum yapacak kadnn srtn svazlamas vb.

Fotoraf9:Nazar boncuu

2.2.1.3. Doum Sonras: Doan ocuk tuzlu suda ykandktan sonra hemen arkasndan kundaklanr. zerinden ezan vakti gelikten sonra ocuun azna erbet damlatlr. Arkasndan imam ya da dua bilenlerden biri ocuun kulana ezan ve dua okur. Doum Sonras Uygulamalar: ocuun Gbei ve Ei: ocuun gbei, ilerde iini ve geleceini etkileyecei inancyla geliigzel atlmaz. Okulun duvarna, bahesine atlr (okusun diye). Suya atlr (ksmetini dardan arasn diye). Gnmzde doumlar hastanede gerekletii iin ele ilgili geleneksel uygulamalar tamamen yok olmu durumdadr. Gbekle ilgili adet ve inanmalar gnmzde de yaygnlln srdrmektedir. Lousa: Anadoluda yeni doum yapm ve henz yataktan kalkmam kadna verilen addr. Lousalk sresi krk gndr. Doum yapanlar, lousalar aile byklerinin yan sra, akrabalar ve komular tarafndan ziyaret edilir.Lousa ziyaretinde u szler sylenerek lousa tebrik edilir. Uzun mrl olsun. Aznn tadyla bytesin. Anal babal bysn.

25

Krk Basmas: Anadolu halk lousayla krkl ocuun doumdan sonraki krk gn ierisindeki hastalklarna ve ileriki aylardaki geliim eksikliine; krk basmas, krk dmesi gibi adlar verilmektedir. Krklama: Lousa ve krkl ocua krk basmamas iin lousann ve ocuun serbeste kmas iin krk gn ierisinde genellikle kadn ve ocuun ykanmas biiminde yaplan uygulamaya krklamaad verilmektedir. Anadolu geleneklerinde doum ile ilgili olarak baz gelenek ve greneklere birka rnek verirsek: Erkek ocuun doumu, toplumun tutum ve inanlaryla sk skya baldr. Genellikle aileler erkek ocuk ister. Kz ocuk dnyaya gelmesi durumunda aileler biraz zlr, ancak Allahtan gelene kr denerek teselli duyulur. Kylerde ocuklarn ana style beslenmesi esastr.Eer ana st erken kesilirse, ocua bir stanne tutulur.Bu stanne ocuu gerektii sreye kadar besler. 2.2.2. Evlenme Gelenek ve Grenekleri Yaantnn temel dnm noktalarndan biri olan evlenme, hem kadn erkein yaamn birletirmesi asndan bireysel hem de aile ve akrabalk balarnn kurulmas asndan toplumsal bir olgudur. Evlenme, hayatn doumdan sonra ikici dnemi olarak kabul edilir.Gelenekte ev yapann, ev alann ve evlenenin ilerini kolay gidileceine inanlr.Bu konuda borlanmadan pek korkulmaz. Anne babann grevlerinden biri ocuklarn evlendirmektir. Gnmz Trk toplumunda tek evlilik esas vardr. Bugn lkemizde e seme yollar ve eitleri yle sralanabilir. Grc usul Aileler semekle birlikte, genlerin rzasnn alnmas E seiminin genlerin yapmas fakat ebeveynin onaynn alnmas Bunlarn dnda ailenin onayn almadan evlenme eklinde ortaya kan ve zaman zaman bir takm problemler douran daha baka e seme yolu da Kz karma dr. Toplumumuzda, gelenee bal olarak var olan bir e seme ekli de beik kertmesi dir. Yalnz gelecek nesillerin shhatli yaayabilmesi iin yakn akrabalardan e semekten kanlmaldr. Grc usul olarak literatre gemi olan evlilik trnde, nce erkein annesi ve aile yaknlar kz tarafna gider kz grrler. Kz beenildikten sonra damada gsterilir, o da beenirse kzn istenmesine karar verilir.

26

2.2.2.1. Sz Kesme: Kz evine gidilerek kzn babasndan istenilmesine dnrlk, dnrle gitme ad verilir. Ailenin ileri gelen kadn ve erkekleri daha nce belirlenmi hayrl bir gnde kz Allahn emri, peygamberin kavliyle ailesinden istemek zere giderler. Ancak kz evi biraz naz evi olmas nedeniyle ilk istemede kz verilmez. Birka defa daha kz istenip, kz evi yeterince dndkten sonra olumlu cevab erkek tarafna bildirir. Bylece karar verildii iin sz kesilmi olur.Taraflarn isteine gre bazen ayn gn gelin ile damada nian yzkleri de taklr, bazen de ayrca dzenlenecek nian treninde bu ilem gerekletirilir.Sz kesildikten sonra yaygn bir gelenek olarak arada tatll salamak dileiyle erbet iilir.erbetin iilmesi artk kzn kesin olarak verildii ve evlilik kararnn kesinletii anlamna gelir. Ayrca sz kesme srsnda aileler nian ve dn tarihleri, alnacak eyalar gibi konumalar da yaparlar. 2.2.2.2. Nian: Her iki taraf da hazrlklarn tamamladktan sonra kz evinde daha ok kadnlarn katlmyla nian treni yaplr. Erkek taraf gelin iin alnan taklar takar ve dier hediyeleri verir, karlnda da kz taraf hediyeler verir.Nian trenleri istee bal olarak yemekli de olabilir. Nian, hem evlilie atlan bir adm hem de her iki taraf iin bir tanma ve uyum, dn iin karalatrlan srenin balangc anlamlarna gelmektedir.Eer taraflar arasnda herhangi bir anlamazlk ortaya karsa nian bozulabilir. 2.2.2.3. Kna Gecesi: Dnden bir gn nce, kz evinde ve olan evinde yaplan trene kna gecesi denir. Kna gecesi her iki tarafta da yaplabilir ama youn olarak daha detayl bir biimde kz evinde, kadnlar arsnda yaplr. Kna gecesi olduu gn ya da birka gn ncesinde gelinin eyizleri kz evinden alnr, olan evine getirilerek gelinin odas hazrlanr. Gelinin eyizleri dn veya dn sonrasnda olan evinde sergilenerek misafirlere gsterilir. Kna gecesinde kz evinde toplanan kadnlar, bir sre elendikten sonra ackl trkler syleyerek gelini alatmaya alrlar. Daha nceden suyla yorulan kna, bir tepsi ierisinde etrafna mumlar dizili ekilde ortaya getirilir.Baz yerlerde nce geline kna yakldktan sonra misafirlere de datlr baz yerlerde de en son geline kna yaklr. 2.2.2.4. Dn:Dn aamasnda, nceleri evredeki insanlarn dne arlmas gerekmektedir. Dne ar anlamnda dn davetiyesi gnderilir. Bu davetiye daha nceden hazrlanm bir para kuma, bir kart, bir yazma gibi hediyeler olabilecei gibi eker, brek gibi yiyecekler de olabilir. Anadoluda dnler, genellikle gn srmektedir. Son zamanlarda ise yalnz hafta sonlar olan iki gnlk dnler hem ekonomik hem sosyal adan tercih edilmektedir.

27

Fotoraf10: Anadoluda dn

2.2.2.5. Gelin: AlmaKna gecesinin ertesi gn, hem gelin alma hem de esas dn gndr. Her iki tarafta da konuklara yemek ikram edilir, genellikle davul- zurna eliinde elenceler yaplr.Gelin ve damat iin her iki tarafta da hazrlk yaplr.O gn olan tarafndan konuklar toplanarak kz evine gelin almaya giderler. Hazrlklar tamamlandktan sonra gelin evden karlr. Gelin baba evinden karken olan evinin kapsndan girerken evliliin yolunda gitmesi, ifttin mutlu olmasn salamak iin birtakm dinsel-bysel ilemler yaplmaktadr. Gelinin bandan eker, bozuk para, kuruyemi gibi eyler atlarak bolluk-bereket getirmesi dilei ifade edilir.

Fotoraf11: Gelin alma

2.2.2.6. Nikah:Dn olduu akam, erkek tarafnda kalm misafirlere yemek verilir ve gelinle damadn imam nikah kylr.nceleri resmi nikah dnden sonra herhangi bir tarihte yaplabilirken son zamanlarda dn ncesinde resmi nikahn mutlaka yaplm olmasna zen gsterilmektedir.mam nikah kyldktan sonra gelin ile damat kendi odalarnda bir araya gelirler.Bu arada Bu srada gelinle damadn uyumlu bir ekilde bir arada olabilmelerini salamak amacyla bir takm geleneksel ilemlere bavurulur. Damada ve geline bilgi veren kiiler vardr.Erkee bilgi verene sad, kza bilgi verene ise kz yengesi denir. Evliliin ilk gecesine gerdek veya zifafgecesi , gecenin geirilecei odaya da gerdek veya zifaf odas denir. Gelin damattan nce gerdek odasna girer. Damad, sad gerdek odasnn kapsna kadar getirir. Dua edilir,gvey zelikle tarada arkadalar tarafndan amata ile yumruklanarak gerdek odasna sokulur.

28

2.2.3. lm Adetleri Dnyann her yannda, lmle ilgili olan treler gurupta toplanmaktadr. Bunlardan biri lenin br dnyaya gidiini kolaylatrmak; Bir baka adet, tren ve uygulama ise lenin geri dnn; yaknlarna ve geride braktranlara zarar vermesini engellemek amacyla yerine getirilenlerdir. nc grupta toplananlar ise lenin yaknlarnn, ruhsal durumlarn ve sarslan toplumsal ilikilerini dzeltmektir. Trk kltrnde lmden hemen sonra yaplan ilemler, zaman srasyla unlardr: lnn gzleri kapatlr, enesi balanr, yata deitirilir, karnna bak(yada makas, maa) konur, bulunduu odalarn perdeleri alr, gece ise oda aydnlk tutulur; ba ucunda Kuran okunur, yalnz braklmaz. Yaygn olan inana gre l elden geldiince abuk gmlmelidir; ancak ikindiden sonra lenler, ertesi gne kadar bekletilir. Gmlme hazrlklar ykanma, kefene sarlma, musalla tanda cenaze namaznn klnmasdr. Genel olarak tabutun stne lnn cinsiyetini, kimi hallerde mesleini belirten bir eya konulur, Gen yata len kzlarn tabutu, gelin teli veya duvak ile sslenir. l tabutlu veya tabutsuz gmlr. Tabutlu gmld hallerde de tabut ba tarafndan alr. Gelenee gre tabut iinde de olsa stne bir para toprak konulmas gereklidir. Gmlmeden sonra, imam olsun, cemaat olsun, Kuran da belirli ayetler okurlar. Bundan sonra, imam talkn verir: Talkn, sorgucu meleklere lnn verecei karlklar kolaylatrma amac ile sylenen t niteliine Arapa szlerdir. En sonunda lnn oru ve namaz borlarn demek, yerine getiremedii szlerini affettirmek iin fakirlere devir veya skat ad verilen usule gre para datlr. lkemizde basal dileme gelenei vardr. Ba sal dilemenin en iyi yolu lenin yaknlaryla yz yze grmektir.Uzakta oturup seyahat imkan bulamayanlar telefon, telgraf,mektup ve gazete ilan vastasyla ba sal dileklerini iletirler.Ba sal ziyaretine gelenler uzun sre oturmazlar.Ba salna gelenler u szlerden birini veya birkan sylerler. Banz sa olsun. Allah baka ac, keder gstermesin. Mekan cennet olsun. Allah taksiratn affetsin. Nur iinde yatsn vb. gibi szler sylerler. lkemizde lenin, dinsel trelerle l a denen yemekler hazrlanp davetlilere sunularak anld belli gnler vardr. Bunlarn banda lnn krknc, elli ikinci gnleri ve yl dnm gelmektedir. Daha az rastlanmakta beraber, nc ve yedinci gnlerde de len kii belli bir biimde anlmaktadr. ly anma gnleri ierisinde ve krknc gn en yaygn anma gndr. Krknc gnde len iin yemek verilir, helva su datlr. Mevlid okunur,hatim indirilir. Yasin okunur, krk duas okutulur. Elli ikinci gnde de mevlid, Kuran ve elli ikinci gece duas okunur dua edilir; yemek verilip, helva datlr. Krk ve elli ikinci gnlerin dnda, lm yl dnmne, ekonomik duruma gre camilerde veya evlerde lenin ruhu iin

29

mevlit okutulur ve eker datlr. Mevlid evreye,okuyucu veya gazete araclyla duyurulur. Evrensel btn kltrlerde olduu gibi bizim kltrmzde de lmle ilgili adet ve uygulamalar arasnda yas tutmak ilemi yer alr. Yas toplumsal, ekonomik, biyolojik ve duygusal ynden bal olduumuz bir insann kaybndan duyduumuz ac ve insancl bir tepkinin da vurumudur. Kltrmzde, lenin ardndan yas tutmann sresi, gn ile bir ka yl arasnda deimektedir. En yaygn yas sresi, krk gnlk olandr. Yas sresince gerek kadn, gerek erkek, gerekse ailenin teki yeleri birtakm eyleri yapmaktan kanrlar. Genellikle renkli, ssl eyler giyilmez, gezmeye elenceye gidilmez, ykanlmaz, tra olunmaz. Bu arada nian, dn, snnet gibi treler, ya ileri bir tarihe alnr ya da sessiz bir trenle yaplr. Komular ve akrabalar, iliki derecesine gre bir takm eylere dikkat ederek yasl ailenin acsn paylamaya alrlar. Kltrmzde, lmle ilgili nemli adetlerden birisi ,ba sal (taziye) dilemektir. Ba sal dileme, szn etkileyici ve saaltc gcnden yararlanarak hem acy, yas azaltmaya hem de dayanmaya ynelik bir adettir. Uzakta olanlar da telgraf, mektup, telefon ve gazete ilanlaryla bu nemli grevi yerine getirirler. Trk halk, lm de doum gibi normal karlar, u ataszleri lm hakkndaki dncelerini en gzel ekilde anlatmaktadr. lm geliyorum demez. Akbet gelir baa. lm hak, miras helal. lenle lnmez. 2.2.4. Geleneksel Beslenme Biimleri Milli kimliimizin en canl konusu sofra ve mutfak kltrmzdr. Trk mutfa, in ve Fransz mutfayla birlikte dnyann en zengin mutfandan biri kabul edilmitir. Yiyecek ve iecekler, hayatn devamn salamas yannda, toplumda beeri ilikilerin kurulmas, ailede sevin ve zntlerin paylalmas gibi nemli rolleri de stlenirler. Beslenme geleneklerimizde, ailenin komularyla ilikileri de nemlidir. Gz hakk , koktu diyerek zaman zaman komulara ve yoksullara yemek gnderilir. Komuya iade edilecek yemek kab bo gnderilmez. Kk bir armaanla veya deiik bir yiyecekle geri verilir. Bakalarn imrendirmemek iin yiyecek maddeleri akta eve gtrlmez, sohbetlerde evde piirilen yemeklerden sz edilmez. Mecbur kalnrsa sylemesi ayp diye szle balanr. Aile ekonomisine katkda bulunmak amacyla yiyecek ve ieceklerden bir blmn evde retilmesine allr. Tarhana, erite,sala,reel, yourt, peynir,turu, konserve evde yaplrsa ekonomik olur. Baklagiller, pirin bol ve ucuz olduklar mevsimde satn alnr. Sebze ve meyveler kurutma ve maddeleri en iyi konserve yoluyla ka saklanr. ardan,

30

pazardan yiyecek maddeleri satn alnrken bu maddeleri en iyi yetitiren ve rnlerin salk kurallarna uygunluklar da kontrol edilerek mutfaa getirilir.

Resim2: Hamur Aan Kadn Arzu Takran SAIROLU

2.2.5. Sofra Adetleri Trk ailesi gnmzde genellikle bir gn iinde defa sofra banda toplanmaktadr. Sabah, len ve akam .Yemee aile reisi (baba, byk baba) besmele ekerek, afiyet olsun diyerek balamadka dierleri hi bir ey yemezler.Sofrada misafir varsa o da aile reisinin yemee balamasn bekler. Hakl mazeretleri dolaysyla sofraya ge gelen aile fertleri afiyet olsun diyerek kendilerine ayrlan yere otururlar.Trk sofras geleneinde yemek sa elle yenir.Bugn de bu gelenek devam etmektedir.Ancak atal ve bak beraber kullanlacaksa ataln sol, ban sa elle tutulmas yaygnlamaktadr.

Fotoraf 12: Van Yresine Ait Oturma Odas

Sofrada tabaklara yemek datmn, anne veya baba yapar.Annenin bu grevi yapt durumlar daha oktur.nk anne kimin, hangi yiyecei, ne kadar yiyeceini iyi bilir.Artan yemeklerin dklmemesi iin ilk nce tabaklara daha az yemek konur.Daha fazla yemek

31

isteyenler, tabaklarndakini bitirdikten sonra tekrar isteyebilirler.Trk sofrasnda yemekler u srayla yenir: orba, et veya etli sebze yemei,pilav, makarna veya brek, zeytinyallar, tatl veya meyve.Bir beyitte, bu kural yle ifade edilmitir. nce orba, patlcan, pilavla hoaf gelir Helvaya tuz katlmaz, bunu erbab bilir. Yemek, sofra gelenekleri baka bir deile sofra adab, her millette olduu gibi Trk milletinde de yzyllar ncesinde ekillenmi. Sofraya getirilen her yemekten yenir.Yemek ayrt edilmez.Salk dolaysyla baz yiyecekleri yiyemeyenler mazeretlerini mmknse sofra kurulmadan nce sylerler. Sofrada uyulmas gereken baz kurallar: Yemekler, damlatlmaz ve sofraya dklmez. Yemek koklanmaz, soutulmak amacyla flenmez. Ekmek ve et bakla kesilir.Eller ve bak ekmekle temizlenmez.Ekmek pe atlmaz.Kak ve atal ekmek dilimin zerine konmaz. Lokma, azda iyice inendikten sonra yutulur. Azda lokma varken konuulmaz. Az aprdatlmaz, irkin sesler karlmaz. Kimsenin yedii gzetlenmez Yemekte llerden, hastalardan, irenilir eylerden sz edilmez. Aksrlmaz, smkrlmez, ba ve gvde kanmaz. Zaruri durumlarda msaade istenerek lavaboya gidilir. Darya braklacak artklar (kemik,meyve kabuklar gibi), herkes kendi nne veya artk tabana koyar. Yemein sonunda baba veya byk baba dua eder , yemei piirene teekkr eder.Aile fertleri dua sonras amin dedikten sonra yemei piirene eline salk , ok gzel olmu gibi szlerle teekkr etmeyi unutmazlar. Sofra duas, toplu yemeklerde duahanlar tarafndan yaplr.Sofra duasndan sonra bir lokma yenmesi gelenektir. Genel sofra duasnn yannda, yemek yiyenler ve misafirler u szlerle yemee son vererek hem dua hem de teekkr etmi olurlar.

Fotoraf 13 Anadoludan sofra

32

Ziyade olsun. Allaha ok kr. Kesenize bereket. Sofranz daim olsun. Sofranzda Halil brahim bereketi olsun. Biz yedik Allah artrsn.

Ancak Trk trelerinde yemek duasnn yemein sonunda olduu unutulmamaldr. Bykler, misafirler susadklar zaman evin iindeki ocuklardan, genlerden su isterler. Genlerin, nce ne kadar su istediini sormalar, sonra da bardaa istenildii kadar suyu dkmeden doldurmalar bardan altln stne koyarak gtrmeleri, saygyla buyurun! demeleri gelenektedir.Su ayakta deil, oturarak iilir.Suyu ienler , suyun servisini yapanlara u szlerden birini sylerler: Su gibi aziz ol. Berhudar ol. mrn su gibi uzun olsun. Eline ayana salk. Trk Mutfa Trk mutfa denildiinde Trkiyede yaayan insanlarn beslenmesini salayan yiyecekler- iecekler, bunlarn hazrlanmas, piirilmesi, korunmas; bu ilemler iin gerekli ara-gere ve teknikler ile yemek yeme adab ve mutfak evresinde gelien tm uygulamalar ve inanlar anlalmaldr. Trk mutfandaki eit zenginlii bir ok etmene baldr. Ksa bir ifadeyle orta Asya ve Anadolu topraklarnn sunduu rnlerin eitlilii, uzun bir tarihsel sre boyunca birbirinden farkl birok kltrle yaanan etkileim, Seluklu ve Osmanl gibi imparatorluklarn saraylarnda gelien yeni tatlar, mutfak kltrmzn yeni yapsn kazanmasnda rol oynamtr. Genel olarak tahl, eitli sebze ve bir miktar etle sulu olarak hazrlanan yemek trleri, orbalar, zeytinyallar ve hamur ileri ve kendiliinden yetien otlarla hazrlanan yemeklerden oluan Trk mutfa; pekmez, yourt, bulgur vb. gibi kendine zg salkl yiyecek trlerini de ortaya karmtr. Yreden yreye farkllaan lezzetleri barndran yeme-ime biimleri,kutlama, ve trenlerde ayr bir anlam, hatta kutsallk tar.Trk mutfa, eit zenginlii ve damak tadna uygunluk ynnden olduu kadar birok yemek ve yiyecek tr ile salkl ve dengeli beslenmeye ve vejetaryen mutfana kaynaklk edebilecek rnekleri de barndrmaktr.

33

Fotoraf 14: Zeytinyal bir yemek

2.2.6. Anadolu da Giysi Giyim insann varoluuyla, ncelikle doa koullarndan korunmak amacyla ortaya km bir olgudur. Gemiten gnmze eitli doal, toplumsal, etik deerlerin etkisiyle biim deiiklikleri gstererek bu gne kadar ulamtr.

Fotoraf 15:Rizeli kz

Ancak zamanla biim farkllklar gzlenmitir. Bu eitlilikler, ait olduu toplumun folklorik, sosyo-ekonomik yaps, yaanlan corafya, kullanlan malzeme, iklim gibi nedenlerle olmutur. Dnya uygarlnn ok nceki devirlerinde, arkaik dnem insannn kendi toplumunda, ait olduu kabilede sosyal statsn belirleyen ve giymek zorunda olduu giyimi vardr. Aslnda bu bir zorunluluktan ok, gelenein insanlara sunmu olduu bir yaam biimi anlaydr. Bu duruma sadece ste giyilenler olarak kalmam, ba sslemelerine de yansmtr. Geleneksel eler ieren bir giyim-kuam bize, ait olduu toplulukla ilgili pek ok bilgi sunabilir. Toplumlarn yerleik ya da konar-ger olup olmadklar, hangi tarihi olaylar yaadklar ve etnolojik kkenleri konusunda bilgi verirler. rnein, bir Trkmen ya da

34

Yrk Kyne gidildiinde kimin szl, kimin nianl, kimin dul olduundan balndan, giyildii renklerden anlalr. ve zel gn giysileri farkllklar ierir. Dnde yaplan gelin ba ile gerdek sonras yaplan balk farkldr. Kylerden kasaba pazarna gelindiinde, kimin kyden olduu giysilerden anlalr.

Fotoraf 16: Aydn Yresine Ait

Anadoluda bugn nerdeyse ayn kyn mahalleleri arasnda bile farkllk gsteren, geleneksel giyim-kuam anlayna rastlanmaktadr. Bu yzden de hibir sanat tarihesi, etnolog, halk bilimcisi, halk oyunlar derlemecisi, desinatr Trkiyenin ulusal giysileri udur dememelidir. Askerlik, i gibi nedenlerle yaad evrenin dna kan erkekler kent kltrne uyum gstermitir. Bu nedenle de saha aratrmalarnda, erkek giyim-kuamna ait bulgulara rastlamak zor olmaktadr. Oysa krsal yaamada kadn da kapal kalmaktadr. Kendi toplumunun yaam biiminde geleneklerine gre giyinir. Sslenme gereksinimlerini gelenekte grd ne ise o ekilde karlar. ocuk giysileri de cinsiyete bal olarak belirli bir yaa kadar zen tar. Nazar anlay balk ve giysilere taklan nazarlklarla gze arpar. Geleneksel yaamda her kuak kendinden nceki kua izleyerek bu giyim-kuam anlayn, gnmze tar. Ancak giyim-kuam anlaynda hibir deiimin olmadn sylemek mmkn deildir. En azndan malzeme deimekte, iilik eski zenini yitirmekte, yaanan gnn koullar farkl biimleri dourmakta ya da baka modalardan etkileim gzlemlenmektedir.

Fotoraf 17:Kars

35

Krsal yaamda kadnlar, vakitlerinin byk bir ksmn alarak geirirler. Bu adan bakldnda gnlk yaam ve i giysileri farkllk gsterir. Ancak zel gn giysileri ve balklar dnler nedeniyle grlr. Anadoluda bir gen kzn szlenmesiyle yaplan ba dzeni, sosyal statsn belirler ve evlilik, olgunluk, yallk dnemlerinde bu nemini kesintisiz korur. Her gn deiime urayan Folklor halk kltr elerini arasnda yer alan ve maddi kltr konusu olan giyim-kuam anlay da bu deiimden etkilenmitir. KADIN GYSLER

Fotoraf 19:Ar

Fotoraf 18 Artvin

1-Entari 2- Skman(Yelek) 3- Dizlik 4- Kuak 5- Fes 6-Mahmudiye 7-orap 8-apulla-Yemeni 9- alvar

1-etek 2-Yelek 3-Palaska 4-nlk 5-Kolak 6-orap 7-Kemerli ayakkab 8-Kofi hotoz Esarp 9-alvar 10-Cepken

Anadoludan kadn kyafetlerine rnek

36

ERKEK GYSLER

Fotoraf 20:Ege Zeybek

1- Don 2- Dizlik-Potur 3- Gmlek 4- Dolgu Kuak 5- Camedan 6- Tozluk 7- Ayakkab 8- Fes 9- lik 10- Kuak 11- izme

37

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

LEMLER Anadolu kltrn inceleyiniz. Anadoludaki inceleyiniz. Anadolu kltrn konuklara tantnz. Anadoludaki geleneksel adetleri konuklara tantnz. Konuklarn konu ile ilgili sorularna yant veriniz. geleneksel adetleri

NERLER Anadolu kltrn doru inceleyiniz. Anadolu Kltrn aratran, inceleyen dernekler ve kurumlara gidiniz. Seyahat acentelerine gidiniz. Uygun ortam yaratnz (Yaadnz yere yakn bir ky olabilir). Materyal salamak iin uygun aragere temin ediniz (Fotoraf makinesi,dijital kamera vb.). Bilgilerin doruluuna dikkat ediniz. Hazrladnz aratrmalar tur esnasnda anlatrken belli bir ilem basamana gre hazrlaynz. Hazrladnz bu almalarnz snf ortamnda sununuz.

38

DEERLENDRME LE
Uygulama faaliyetinde yaptnz almalar arkadanzla birlikte aadaki deerlendirme leini kullanarak deerlendiriniz.

KONTROL LSTES Deerlendirme Konular

Anadolu kltrn incelediniz mi? Anadoluda ki geleneksel adetleri doru incelediniz mi? Uygun ortam yarattnz m? Uygun ara gere temin ettiniz mi? Aratrmalarnz geleneksel adetleri ieriyor mu? Aratrmalarnz uygun dokman haline getirdiniz mi? Aratrmalarnz uygun bir sunum haline getirdiniz mi? Turda anlatlacak bir sunum haline getirdiniz mi ? Seyahat acentalarnn dzenledii renme(kltr) turuna katldnz m? Tura katlrken gerekli ara ve gerei temin ettiniz mi? Tur srasnda yaptklarnz rapor haline getirdiniz mi? Konu ile ilgili sorulan sorulara cevap verdiniz mi? Tur srasnda hazrladnz raporlar snf ortamnda tarttnz m? Toplam evet hayr says

Evet

Hayr

DEERLENDRME renme faaliyetinde, evet saylar ounlukta ise baarl olduunuz iin dier bir renme faaliyetine geebilirsiniz. Hayrlarnz ok ise renme faaliyetini tekrar uygulamak iin retmeninize bavurunuz.

39

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME L ME VE DEERLENDRME

1Mslman mahallesinde salyangoz satan satc, mahalle halknn tepkisiyle karlamtr.Bu durumun yaanmamas iin satc neye dikkat etmeliydi? A) Sosyal normlara B) Hukuk kurallarna C) Uluslararas hukuk kurallarna D) Avrupa nsan Haklar Mahkemesine E) Anayasa Mahkemesine 2Aadakilerden hangisi Anadoluya ait bir gelenek ve grenek deildir?

A) Paskalya B) Evliliklerde kna gecesinin yaplmas C) Yallarn ellerinin plmesi D) Komu ziyaretine gidilmesi E) Evlenen bireylerin imam nikahn yapmas 3Aadakilerden hangisi sofra adetimiz deildir?

A) Sofrada herkes konuur. B) Yemekten sonra yemek duas yaplr. C) Yemekler koklanmaz, soutmak iin flenmez. D) Kimsenin yedii gzetlenmez. E) Az aprdatlmaz. 4- Aadakilerden hangisi Anadoluda giyilen kyafetlerden biri deildir? A) etek B) orap C) alvar D) Yemeni E) Kilt

40

5-

Lousa ne demektir?

A) Anadoluda evlenen kadna denir. B) ocuu olan kadna denir. C) Baba olan kiiye denir. D) Anadoluda yeni doum yapm ve henz yatakta olan kadna denir. E) Nianlanm kadna verilen addr. 6Aadakilerden hangisi lmle ilgili bir adettir?

A) Taziye B) mece C) Zifaf D) Nian E) Sz Kesme

41

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI

RENME FAALYET 1 CEVAP ANAHTARI 1 2 3 4 5 6 D A D E E B

RENME FAALYET 2 CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 6 A A A E D A

DEERLENDRME Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendirebilirsiniz. Yanl yaptnz konu veya konularn cevaplarn renmek iin renme faaliyetine tekrar dnnz.

42

MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME

Anadolu kltr ile ilgili aratrp derlediiniz dokmanlar tur esnasnda konuklara, doru bir ekilde tantarak almanz bir rapor haline getirip snf ortamnda sununuz. Deerlendirme Konular Trk halk bilimi aratrma ve inceleme yaptnz m? Aratrma iin gerekli ara -gere saladnz m? Halk bilimi alannda faaliyet yrten dernek ve kurululara gittiniz mi? Halk bilimi alannda faaliyet gsteren Internet sitelerine bavurdunuz mu? Halk bilimi alannda topladnz dokmanlar derlediniz mi? Evet Hayr

Aratrmalarnz uygun dokman haline getirdiniz mi? Anadoludaki geleneksel adetleri incelediniz mi? Anadolu kltrn incelediniz mi ? Anadolu kltrn ve geleneksel adetlerini doru incelediniz mi? Anadolu kltrn ve geleneksel adetleri ile ilgili dkman hazrladnz m? Hazrladnz dokmanlar uygun bir sunum haline getirdiniz mi? Tur operatrlerine veya seyahat acentelere gidip renme(kltr) turlar hakknda bilgi aldnz m? Halk bilimi, Anadolu kltr ve geleneksel adetleri ile ilgili dokmanlar,renme faaliyetini dikkate alarak bir tr dokman haline getirdiniz mi? Hazrladnz dokmanlar turda anlatmak iin anlalr ve doru bir sunum haline getirdiniz mi? Seyahat acentalarnn dzenledii renme turuna katldnz m? Tura katlrken gerekli ara gerei yannza aldnz m? Tur esnasnda iyi gzlem yaptnz m? Konuklarn konu ile ilgili sorularna doru cevaplar verdiniz mi? Gzlemlerinizi rapor haline getirdiniz mi? Tur srasnda hazrladnz raporu snfta sunmak iin uygun bir sunum haline getirdiniz mi? Raporu snf ortamnda sundunuz mu? Toplam DEERLENDRME Performans testi deerlendirme sonucunda, hayr yantlarnz var ise ilgili faaliyete geri dnerek eksikliklerinizi gideriniz. Eer yantlarnzn tm evet ise bir sonra ki modle gemek iin retmeninize bavurunuz.

43

KAYNAKA KAYNAKA
AKBEN Feyzullah-YAZICI Reat, Halk Bilimi; zkan Matbaas, Ankara, 1995 AKINTRK Prof.Dr.Turgut, Temel Hukuk , Web Ofset, Eskiehir, 2000 AKURGAL Prof. Dr. Ekrem, Trkiyenin Kltr Sorunlar, Pelin Ofset, stanbul,1998 Ege niversitesi Devlet Trk Musikisi Konservatuar Trk Halk Danslar Blm EKC Metin, Prof.Dr.Halk Bilimi, Geleneksel Yaynclk, Ankara, 2004 ESN Emel, Trk Kltr Tarihi, Ycel Ofset,Ankara, 1998 GVEN Prof. Dr. Bozkurt, nsan ve Kltr , Remzi Kitabevi, Ankara, 1999 GVEN Prof. Dr Bozkurt, Kltrn ABCsi, efik Matbaas, stanbul, 19997 KARADEMR Abdurrahim, Fotoraf Arivi KIRA Ahmet, Resim Arivi KONGAR Prof. Dr. Emre, Kltr zerine; Remzi Kitabevi, stanbul, 1998 rf ve Adetlerimiz; Babakanlk Basmevi, Ankara, 1998 RNEK Sedat Veyis, Trk Halk Bilimi, HAGEM Yaynlar, Ankara 1995 ZEKN Murat, Fotoraf arivi TAN Nail, Folklor stanbul ,2000 TAKIRAN SAIROLU, Arzu , Fotoraf arivi www.geocities.com www.historicalsence.com www.humanity.ankara.edu.tr www.kulturturizm.gov.tr www.oursword.net www.tufak.org.tr www.yerelnet.org.tr YETKN, Haim, Dnden Bugne Alanya Sofras 2004 YILDIRIM Prof. Dr.-Dursun OBANOLU, Do. Dr zkul.-ZARSLAN, Dr Metin, Halk Bilimi, Devlet Kitaplar Mdrl, stanbul, 2004

44