T.C.

SVAS VALL

SVASL 2008EVREDURUMRAPORU SVAS,2008

-2-

NSZ
Veysel DALMAZ Sivas Valisi nsanlk varoluundan itibaren evresiyle iliki ierisinde bulunmaktadr. nsanolu hayatn kolaylatrmak amacyla evresini deitirme yoluna gitmitir. Yani evreye ilk mdahaleler de insanolunun varoluu ile balamtr. Hzl nfus art ile evre sorunlar giderek artmaktadr. Hava kirlilii, yetersiz toprak ve sulak alan koruma almalar ile bitki rtsnn hzla tahribi, kresel snma ve biyolojik eitliliin giderek azalarak kresel gda krizlerinin olumasnda hatta kasrgalar nedeni ile can ve mal kayplarnn meydana gelmesine neden olmutur. Doann dengesini bozan insanolu elini doann zerinden ektii takdirde doa kendini yenileme gcne sahiptir. Anayasamzn 56. Maddesinde Herkes salkl ve dengeli bir evrede yaama hakkna sahiptir.evreyi gelitirmek, evre saln korumak ve evre kirliliini nlemek devletin ve vatandalarn grevidir. denilmektedir. Bu dorultuda evrenin korunmas ve gelitirilmesi sorumluluu birey olarak hepimize aittir. Sivas, corafik adan lkemizin ortasnda bulunmas, kuzeyden gneye ve batdan douya doru uzanan ana yollarn kavanda yer almas, lkemizin en nemli su kaynaklarndan Frat, Kzlrmak, Yeilrmak ve Ceyhan gibi akarsularmzn topraklarndan domas, yer alt ve yerst kaynaklarn barndrmas asndan byk bir neme sahiptir. Sivas Anadolunun akcierleri haline getirecek olan aalandrma ve erozyon kontrol almalar devam etmekte olup ilimizdeki zengin biyolojik eitlilie sahip sulak alanlarmz, akarsularmz vb. evre deerlerimizi koruma ve iyiletirme abalarmz devam etmektedir. lk olarak 2002 ylnda kurumlarca salanan bilgilerin Prof.Dr. Ali YILMAZ, Necmettin AVCI ve Dr.M.Emrah AYAZdan oluan alma grubu tarafndan formata uygun olarak dzenlenmesiyle oluturulan ve 2008 yl iin Sivas l evre ve Orman Mdrl tarafndan gncelletirilen Sivas l evre Durum Raporunda, lin corafik konumu, kaynaklar, hava, su, toprak, flora, fauna, grlt, atklar, turizm, sanayi-teknoloji, tarm, enerji, ulam, nfus, doal afetler, salk, evre eitimi ve planlama gibi evre asndan nemli konulara ilikin temel bilgiler sunulmutur. Sonu olarak, Cumhuriyetimizin temellerinin atld tarih, kltr, turizm ehri Sivasta yaayan herkesin evreye duyarl olmas, gelecek nesillerimize brakacamz en nemli mirasn yeil, temiz ve yaanabilir bir evre olduunun unutulmamas temennisiyle evre Durum Raporunun hazrlanmasnda emei geenlere teekkr ederim

-3-

Hamdi DLMEN l evre ve Orman Mdr Hzla artan nfus, plansz ve arpk yaplama, gelien ve yenilenen teknoloji ile sanayi, artan ar tketim lkemizin doal kaynaklarnn srdrlebilir kullanmn tehdit etmektedir. Dnyann ve lkemizin yaanabilir olmasnn yolu, sorumluluk duygusu ile yaadmz evreyi korumaktan gemektedir. nsanolu doay korumann, ayn zamanda geleceini de korumak olduunun farknda deil. Bir ilikiler btn, yani byk bir ekosistem olan evrenin bozulmasna, evre sorunlarnn ortaya kmasna kaynaklk eden de insanoludur. Bir ilikiler btn olan evrenin bozulmas, ekolojik dengenin zarar grerek, evre sorunlarnn ortaya kmasna neden olmaktadr. evre sorunlarnn ortaya kmasna kaynaklk eden insanolu doay korumann ayn zamanda geleceini korumak olduunun ne yazk ki bilincinde deildir. Uygarln ls evreyi korumaktr. Bar iinde bir dnyann varl ancak evresi ile uyumlu insanlarn varlna baldr. Ancak evreleri ile uyum iinde yaayan insanlar, kstl kaynaklar korumak ve en rasyonel ekilde kullanmak sureti ile yaanabilir mekanlar oluturabilirler. Sivas li evre Durum Raporunun hazrlk almalar, mlga evre Bakanlnn tara tekilatnn yaplanmam olmas nedeni ile Valilik Makamnn talimat ile 2000 ylnda, Cumhuriyet niversitesi evre Mhendislii Blm Bakan Prof. Dr. Ali YILMAZ, MTA Bamhendisi Necmettin AVCI ve Dr. Emrah AYAZ bakanlnda oluturulan alma grubunca ilgili kurumlardan gelen bilgi ve belgeler nda balatlm ve 2002 ylnda baskya hazr hale getirilerek, tm Trkiye genelinde datm salanmtr. 2002 yl Sivas li evre Durum Raporu deien ve gelien evre artlar da dikkate alnarak, Trkiye evre Durum Raporu ve Trkiye evre Envanterine temel oluturmak, ayrca lin evresel koullarn ortaya koymak suretiyle evrenin korunmas iin oluturulacak koruma stratejilerine kaynaklk etmesi amacyla 2008 yl iin Mdrlmzce gncellenmitir Bu kapsamda, Sivas evre Durum Raporunun hazrlanmasnda katks bulunan herkese teekkr ederiz.

-4-

NDEKLER

A. CORAFK KAPSAM

38

A.1 A.2. A.3. A.4. A.5. A.5.1.

GR l ve le Snrlar lin Corafik Durumu lin Toporafyas ve Jeomorfolojik Durumu Jeolojik Yap ve Stratigrafi Metamorfizma ve Magmatizma Yararlanlan Kaynaklar

38 43 44 44 48 57 59

B. DOAL KAYNAKLAR

62

B.1. B.1.1. B.1.2. B.1.3. B.1.4. B.1.5. B.1.6. B.1.7. B.1.8. B.2. B.2.1.

ENERJ KAYNAKLARI Gne Su Gc Kmr Doalgaz Rzgar Biyoktle Petrol Jeotermal Sahalar BYOLOJK ETLLK Ormanlar

62 62 63 63 68 68 68 68 69 80 80

-5-

B.2.2. B.2.3. B.2.4. B.2.5. B.2.6. B.3. B.4. B.4.1. B.4.2. B.4.3. B.4.4. B.5. B.5.1. B.5.2. B.5.3.

ayr ve Mera Sulak Alanlar Flora Fauna Milli Parklar, Tabiat Parklar, Tabiat Ant, Tabiat Koruma Alanlar ve Dier Hassas Yreler TOPRAK SU KAYNAKLARI me Suyu Kaynaklar ve Barajlar Yeralt Su Kaynaklar Akarsular Gller ve Gletler MNERAL KAYNAKLAR Sanayi Madenleri Metalik Madenler Enerji Madenleri YARARLANILAN KAYNAKLAR

83 84 85 98 99 99 103 103 105 105 109 113 113 118 123 124

C.

HAVA (ATMOSFER VE KLM)

126

C.1. C.1.1. C.1.1.1. C.1.1.2. C.1.1.3. C.1.1.4. C.1.1.5. C.1.1.6.

KLM VE HAVA Doal Deikenler Rzgar Basn Nem Scaklk Buharlama Yalar

126 126 126 127 127 127 130 130

-6-

C.1.1.7. C.1.1.8. C.1.1.9. C.1.2. C.1.2.1. C.1.2.2. C.1.2.3. C.1.2.4. C.1.2.5. C.2. C.2.1. C.2.2. C.2.3. C.2.4. C.2.5. C.3. C.3.1. C.3.2. C.4. C.4.1. C.4.1.1. C.4.1.2. C.4.1.3. C.4.1.4. C.4.2.

Seller Kuraklk Mikroklima Yapay Etmenler Plansz Kentleme Yeil Alanlar Isnmada Kullanlan Yaktlar Endstriyel Emisyonlar Trafikten Kaynaklanan Emisyonlar HAVAYI KRLETC GAZLAR VE KAYNAKLARI Kkrtdioksit Konsantrasyonu ve Duman Partikl Madde (PM) Emisyonlar Karbonmonoksit Emisyonlar Azot Oksit (NOx) Emisyonlar Hidrokarbon ve Kurun Emisyonlar ATMOSFERK KRLLK Ozon Tabakasnn ncelmesinin Etkileri Asit Yamurlarnn Etkileri HAVA KRLETCLERN EVREYE OLAN ETKLER Doal evreye Etkileri Su zerindeki Etkileri Toprak zerine Etkileri Flora ve Fauna zerindeki Etkileri nsan Sal zerindeki Etkisi Yapay evreye (Grnt Kirlilii zerine) Etkileri YARARLANILAN KAYNAKLAR

133 133 133 133 133 133 134 134 134 134 134 137 138 138 138 139 139 139 142 142 142 142 143 143 145 145

-7-

D.

SU

D.1. D.1.1. D.1.2. D.1.3. D.1.4. D.2. D.3. D.3.1. D.3.2. D.3.3. D.3.4. D.4. D.5. D.5.1. D.5.2. D.5.3. D.5.4. D.5.5. D.5.5.1. D.5.5.2. D.5.5.3. D.5.5.4. D.5.5.5. D.5.5.6. D.5.6.

SU KAYNAKLARININ KULLANIMI Yeralt Sular Jeotermal Kaynaklar Akarsular Gller, Gletler ve Rezervuarlar DOAL DRENAJ SSTEMLER SU KAYNAKLARININ KRLL VE EVREYE ETKLER Yeralt Sular ve Kirlilik Akarsularda Kirlilik Gller, Gletler ve Rezervuarlarda Kirlilik Denizlerde Kirlilik SU VE KIYI YNETM, STRATEJ VE POLTKALARI SU KAYNAKLARINDA KRLLK ETKENLER Tuzluluk Zehirli Gazlar Azot ve Fosforun Yol At Kirlilik Ar Metaller ve z Elementler Zehirli Organik Bileikler Siyanrler Petrol ve Trevleri Polikloro Naftalin ve Bifeniller Pestisitler ve Su Kirlilii Gbreler ve Su Kirlilii Deterjanlar ve Su Kirlilii znm Organik Maddeler

146 146 148 148 153 153 154 154 155 161 161 161 164 164 166 167 168 169 169 169 170 171 172 172 173

-8-

D.5.7. D.5.8. D.5.9.

Patojenler Askda Kat Maddeler Radyoaktif Kirleticiler ve Su Kirlilii YARARLANILAN KAYNAKLAR

174 175 175 176

E.

TOPRAK VE ARAZ KULLANIMI

179

E.1. E.2. E.2.1. E.2.1.1. E.2.1.2. E.3. E.3.1. E.3.1.1. E.3.1.2. E.3.2.

GENEL TOPRAK YAPISI TOPRAK KRLL Kimyasal Kirlenme Atmosferik Kirlenme Atklardan Kirlenme ARAZ Arazi Varl - Halihazr Arazi Kullanm Arazi Snflar Kullanma Durumu Arazi Problemleri YARARLANILAN KAYNAKLAR

179 181 181 181 182 184 184 184 185 186 189

F.

FLORA - FAUNA VE HASSAS YRELER

189

F.1. F.1.1. F.1.1.1. F.1.1.2. F.1.1.3. F.1.1.4.

EKOSSTEM TPLER Ormanlar Ormanlarn Ekolojik Yaps lin Orman Envanteri Orman Varlnn Yararlar Orman Kadastro ve Mlkiyet Konular

189 189 189 191 194 195

-9-

F.1.2. F.1.3. F.1.4. F.2. F.2.1. F.2.2. F.3. F.3.1. F.3.2. F.3.3. F.3.3.1.

ayr ve Meralar Sulak Alanlar Dier Alanlar (Stepler vb.) FLORA Habitat ve Topluluklar Trler ve Populasyonlar FAUNA Habitat ve Topluluklar Trler ve Populasyonlar Hayvan ve Yaama Haklar Evcil Hayvanlar

195 197 212 212 212 212 239 239 239 239 240 240 240 240 241 241 242 242 242

F.3.3.1.1. Sahipli Hayvanlar F.3.3.1.2. Sahipsiz Hayvanlar F.3.3.2. F.3.3.3. F.3.3.4. F.4. F.4.1. F.4.1.1. Nesli Tehlike Altnda Olan ve Olmas Muhtemel Evcil ve Yaban Hayvanlar Hayvan Haklar hlalleri Valilikler, Belediyeler ve Gnll Kurulularla birlii HASSAS YRELER lkemiz Mevzuat Uyarnca Korunmas Gerekli Alanlar 2873 Sayl Milli Parklar Kanununun 2. Maddesinde Tanmlanan ve Bu Kanunun 3. Maddesi Uyarnca Belirlenen Milli Parklar, Tabiat Parklar, Tabiat Antlar ve Tabiat Koruma Alanlar 4915 Sayl Kara Avcl Kanunu Uyarnca evre ve Orman Bakanlnca Belirlenen Yaban Hayat Koruma Sahalar ve Yaban Hayvan Yerletirme Alanlar F.4.1.3. 2863 Sayl Kltr ve Tabiat Varlklarn Koruma Kanununun 2. Maddesinin a - Tanmlar Bendinin 1.,2.,3. ve 5. Alt Bentlerinde Kltr Varlklar, Tabiat Varlklar, Sit ve Koruma Alan Olarak Tanmlanan ve Ayn Kanun ile 3386 Sayl Kanunun (2863 Sayl Kltr ve Tabiat Varlklarn Koruma Kanununun Baz Maddelerinin Deitirilmesi ve Bu Kanuna Baz Maddelerin Eklenmesi Hakknda Kanun) lgili Maddeleri Uyarnca Tespiti ve Tescili Yaplan Alanlar

F.4.1.2.

245

245

- 10 -

F.4.1.4. F.4.1.5.

1380 Sayl Su rnleri Kanunu Kapsamnda Olan Su rnleri stihsal ve reme Sahalar 4/9/1988 Tarihli ve 19919 Sayl Resmi Gazetede Yaymlanan Su Kirlilii Kontrol Ynetmeliinin 17 nci ve 1/7/1999 Tarihli ve 23742 Sayl Resmi Gazetede Yaymlanan Ynetmelikle Deiik 18.,19. ve 20. Maddelerinde Tanmlanan Alanlar 2/11/1986 Tarihli ve 19269 Sayl Resmi Gazetede Yaymlanan Hava Kalitesinin Korunmas Ynetmeliinin 49. Maddesinde Tanmlanan Hassas Kirlenme Blgeleri 2872 Sayl evre Kanununun 9. Maddesi Uyarnca Bakanlar Kurulu Tarafndan zel evre Koruma Blgeleri Olarak Tespit ve lan Edilen Alanlar 2960 Sayl Boazii Kanununa Gre Koruma Altna Alnan Alanlar 6831 Sayl Orman Kanunu Gereince Orman Alan Saylan Yerler 3621 Sayl Ky Kanunu Gereince Yap Yasa Getirilen Alanlar 3573 Sayl Zeytinciliin Islah ve Yabanilerinin Alattrlmas Hakknda Kanunda Belirtilen Alanlar 4342 Sayl Mera Kanununda Belirtilen Alanlar 17.05.2005 tarih ve 25818 sayl Resmi Gazetede yaymlanan Sulak Alanlarn Korunmas Ynetmelii ne Belirtilen Alanlar lkemizin Taraf Olduu Uluslararas Szlemeler Uyarnca Korunmas Gerekli Alanlar 20/2/1984 Tarih ve 18318 Sayl Resmi Gazetede Yaymlanarak Yrrle Giren Avrupann Yaban Hayat ve Yaama Ortamlarn Koruma Szlemesi (BERN Szlemesi) Uyarnca Koruma Altna Alnm Alanlardan nemli Deniz Kaplumbaas reme Alanlarnda Belirtilen I. ve II. Koruma Blgeleri, Akdeniz Foku Yaama ve reme Alanlar 12/6/1981 Tarih ve 17368 Sayl Resmi Gazetede Yaymlanarak Yrrle Giren Akdenizin Kirlenmeye Kar Korunmas Szlemesi (Barcelona Szlemesi) Uyarnca Korumaya Alnan Alanlar

246 246

F.4.1.6.

246

F.4.1.7.

246

F.4.1.8. F.4.1.9. F.4.1.10. F.4.1.11. F.4.1.12. F.4.1.13. F.4.2. F.4.2.1.

246 246 247 247 247 247 247 247

F.4.2.2.

248

- 11 -

F.4.2.2.1. 23/10/1988 Tarihli ve 19968 Sayl Resmi Gazetede Yaymlanan Akdenizde zel Koruma Alanlarnn Korunmasna Ait Protokol Gerei lkemizde zel Koruma Alan Olarak Belirlenmi Alanlar F.4.2.2.2. 13/9/1985 Tarihli Cenova Bildirgesi Gerei Seilmi Birlemi Milletler evre Program Tarafndan Yaymlanm Olan Akdenizde Ortak neme Sahip 100 Kysal Tarihi Sit Listesinde Yer Alan Alanlar F.4.2.2.3. Cenova Deklerasyonunun 17. Maddesinde Yer Alan Akdenize Has Nesli Tehlikede Olan Deniz Trlerinin Yaama ve Beslenme Ortam Olan Kysal Alanlar F.4.2.3. 14/2/1983 Tarih ve 17959 Sayl Resmi Gazetede Yaymlanarak Yrrle Giren Dnya Kltr ve Tabiat Mirasnn Korunmas Szlemesi nin 1. ve 2. Maddeleri Gereince Kltr ve Turizm Bakanl Tarafndan Koruma Altna Alnan Kltrel Miras ve Doal Miras Stats Verilen Kltrel, Tarihi ve Doal Alanlar 17/05/1994 Tarih ve 21937 Sayl Resmi Gazetede Yaymlanarak Yrrle Giren zellikle Su Kular Yaama Ortam Olarak Uluslararas neme Sahip Sulak Alanlarn Korunmas Szlemesi (RAMSAR Szlemesi) Uyarnca Koruma Altna Alnm Alanlar Korunmas Gereken Alanlar Onayl evre Dzeni Planlarnda, Mevcut zellikleri Korunacak Alan Olarak Tesbit Edilen ve Yaplama Yasa Getirilen Alanlar (Tabii Karakteri Korunacak Alan, Biogenetik Rezerv Alanlar, Jeotermal Alanlar vb.) Tarm Alanlar: Tarmsal Kalknma Alanlar, Sulanan, Sulanmas Mmkn ve Arazi Kullanma Kabiliyet Snflar I, II, III ve IV Olan Alanlar, Yaa Bal Tarmda Kullanlan I. ve II. Snf ile, zel Mahsul Plantasyon Alanlarnn Tamam

248

248

248

248

F.4.2.4.

249

F.4.3. F.4.3.1.

249 249

F.4.3.2.

249

F.4.3.3.

Sulak Alanlar: Doal veya Yapay, Devaml veya Geici, Sularn Durgun veya Akntl, Tatl, Ac veya Tuzlu, Denizlerin Gel-Git Hareketinin ekilme Devresinde 6 Metreyi Gemeyen Derinlikleri Kapsayan, Bata Su Kular Olmak zere Canllarn Yaama Ortam Olarak nem Tayan Btn Sular, Bataklk Sazlk ve Turbiyeler ile Bu Alanlarn Ky Kenar izgisinden tibaren Kara Tarafna Doru Ekolojik Adan Sulak Alan Kalan Yerler Gller, Akarsular, Yeraltsuyu letme Sahalar

249

F.4.3.4.

249

- 12 -

F.4.3.5.

Bilimsel Aratrmalar in nem Arzeden ve/veya Nesli Tehlikeye Dm veya Debilir Trler ve lkemiz in Endemik Olan Trlerin Yaama Ortam Olan Alanlar, Biyosfer Rezervi, Biyotoplar, Biyogenetik Rezerv Alanlar, Benzersiz zelliklerdeki Jeolojik ve Jeomorfolojik Oluumlarn Bulunduu Alanlar Mesire Yerleri; 6831 Sayl Orman Kanununa Tabi Alanlarda Halkn Rekrasyonel Kullanmn Dzenleyip, Kullanmnn Doal Yapnn Tahribine Neden Olmadan Ynlendirilmesini Salamak zere Ayrlan Alanlar Hassas Yreler Milli Parklar Tabiat Parklar Tabiat Ant Tabiat Koruma Alanlar Orman i Dinlenme Yerleri Sulak Alanlar Biyogenetik Rezerv Alanlar Biyosfer Rezerv Alanlar zel evre Koruma Blgeleri Av Hayvanlarn retme ve Koruma Sahalar Su rnleri retim Sahalarnn evresindeki Kylar Endemik Bitki ve Hayvanlarn Yaama Ortam Olan Alanlar Koruma Altna Alnan Yabani Flora-Faunann Yaama Ortam Olan Alanlar Akdenize Has Nesli Tehlikede Olan Deniz Trlerinin Yaama ve Beslenme Ortam Olan Alanlar Kltr ve Tabiat Varlklarnn Bulunduu Koruma Alanlar Sit Alanlar Kltrel ve Doal Miras Stats Verilen Kltrel ve Tarihi Alanlar Antlar

250

F.4.3.6.

250

F.5 F.5.1. F..5.2. F.5.3 F.5.4. F.5.5. F.5.6. F.5.7. F.5.8. F.5.9. F.4.10. F.5.11 F.5.12 F.5.13 F.5.14 F.5.15 F.5.16 F.5.17 F.4.5.2.

251 251 251 253 254 255 256 267 268 268 269 271 271 271 271 272 273 280 280

- 13 -

F.4.5.3. F.4.5.4. F.4.6. F.4.7. F.4.8. F.4.9. F.4.10.

Yap Topluluklar Sitler Akdenizde Ortak neme Sahip 100 Kysal Tarihi Sit Alanlar me ve Kullanma Suyu Rezervuarlar Hava Kalitesi Kontrol Ynetmeliinde Belirlenen Hassas Kirlenme Blgeleri Jeolojik ve Jeomorfoloji Oluumlarn Bulunduu Alanlar Tarm Alanlar YARARLANILAN KAYNAKLAR

281 281 281 281 283 283 286 286

G.

TURZM

288

G.1. G.1.1. G.1.1.1. G.1.1.2. G.1.2. G.2. G.2.1. G.2.2. G.2.3. G.2.4. G.2.5. G.2.6. G.2.7. G.3. G.3.1.

YRENN TURSTK DEERLER Yrenin Doal Deerleri Konum Fiziki zellikler Kltrel Deerler TURZM ETLER nan Turizmi Kltr Turizmi Termal Turizm K Turizmi Eko Turizmi Turizm Amal Sportif Faaliyetler Kongre Turizmi TURSTK ALTYAPI Turistik Nitelikli Konaklama Yerleri

288 288 288 288 288 294 294 295 308 309 309 310 310 311 311

- 14 -

G.3.2. G.3.3. G.3.4. G.3.5. G.4. G.4.1. G.4.2. G.4.3. G.5. G.6.

Turistik Nitelikli Elence Yerleri kinci Konut Alanlarnn Turizme ve evreye Etkileri Turistik Tesislerin Yer Seimi Kriterleri Yrenin Ulatrma, me-Kullanma Suyu, Kaynak ve sale Sistemleri TURST SAYISI Konaklayan Kiilerin Milliyetlerine Gre Dalm Konaklayan Kiilerin lelere Gre Dalm Turizm Mevsimindeki Nfus Art TURZM EKONOMS TURZM-EVRE LKS YARARLANILAN KAYNAKLAR

312 312 312 312 313 313 313 315 315 316 319

H.

TARIM VE HAYVANCILIK

319

H.1. H.2. H.2.1. H.2.1.1.

GENEL TARIMSAL YAPI TARIMSAL RETM Bitkisel retim Tarla Bitkileri

319 321 321 322 323 324 324 325 326 327 328 329

H.2.1.1.1. Budaygiller H.2.1.1.2. Baklagiller H.2.1.1.3. Yem Bitkileri H.2.1.1.4. Endstriyel Bitkiler H.2.1.2. Bahe Bitkileri

H.2.1.2.1. Meyve retimi H.2.1.2.2. Sebze retimi H.2.1.2.3. Ss Bitkileri

- 15 -

H.2.2. H.2.2.1. H.2.2.2. H.2.2.3. H.2.2.4. H.2.2.5. H.2.2.6. H.3. H.4. H.4.1. H.4.2. H.5. H.5.1. H.5.2 H.5.3.

Hayvansal retim Bykba Hayvanclk Kkba Hayvanclk Kmes Hayvancl (Kanatl retimi) Su rnleri Krk Hayvancl Arclk ve pekbcekilii ORGANK TARIM TARIMSAL LETMELER Kamu letmeleri zel letmeler TARIMSAL FAALYETLER Pestisit Kullanm Gbre Kullanm Toprak Kullanm YARARLANILAN KAYNAKLAR

329 329 336 336 336 337 337 337 337 337 337 337 337 339 342 342

I.

MADENCLK

I.1. I.1.1. I.1.2. I.1.3. I.1.4. I.2. I.3.

Maden Kanununa Tabi Olan Madenler ve Ta Ocaklar Nizamnamesine Tabi Olan Doal Malzemeler Sanayi Madenleri Metalik Madenler Enerji Madenleri Ta Ocaklar Nizamnamesine Tabi Olan Doal Malzemeler Madencilik Faaliyetlerinin Yapld Yerlerin zellikleri Cevher Zenginletirme

342 342 342 342 343 343 343

- 16 -

I.4. I.5.

Madencilik Faaliyetlerinin evre zerine Etkileri Madencilik Faaliyetleri Sonucunda Arazi Kazanm Amacyla Yaplan Rehabilitasyon almalar Yararlanlan Kaynaklar

344 344 344

J.

ENERJ

J.1. J.1.1. J.1.2. J.1.3. J.1.4. J.1.5. J.1.6. J.1.7. J.1.8. J.1.9. J.1.10. J.1.11. J.1.12. J.1.13. J.2. J.2.1. J.2.2. J.2.3. J.2.4. J.3.

BRNCL ENERJ KAYNAKLARI Ta Kmr Linyit Asfaltit Bitml ist Hampetrol Doalgaz Nkleer Kaynaklar (Uranyum ve Toryum) Orman Hidrolik Jeotermal Gne Rzgar Biyoktle KNCL ENERJ KAYNAKLARI Termik Enerji Hidrolik Enerji Nkleer Enerji Yenilenebilir Elektrik Enerjisi retimi ENERJ TKETMNN SEKTRLERE GRE DAILIMI

344 344 344 345 345 345 345 345 345 345 351 351 352 352 352 352 354 354 354 354

- 17 -

J.4.

ENERJ TASARRUFU LE LGL YAPILAN ALIMALAR YARARLANILAN KAYNAKLAR

354 355

K.

SANAY VE TEKNOLOJ

K.1. K.2. K.3. K.4. K.4.1. K.4.2. K.5. K.6. K.6.1. K.6.2. K.6.3. K.6.4. K.6.5. K.7.

L SANAYNN GELM, YERSEM SRELER VE BUNU ETKLEYEN ETKENLER GENEL ANLAMDA SANAYNN GRUPLANDIRILMASI SANAYNN LELERE GRE DAILIMI SANAY GRUPLARINA GRE YER SAYILARI VE STHDAM DURUMU Sanayi Gruplarna Gre yeri Saylar stihdam SANAY GRUPLARINA GRE RETM TEKNOLOJS VE ENERJ KULLANIMI SANAYDEN KAYNAKLANAN EVRE SORUNLARI VE ALINAN NLEMLER Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Hava Kirlilii Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Su Kirlilii Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Toprak Kirlilii Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Grlt Kirlilii Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Atklar Sanayi Tesislerinin Acil Durum Plan YARARLANILAN KAYNAKLAR

355 356 362 362 362 365 367 367 367 367 368 368 368 368 368

- 18 -

L.

ALTYAPI, ULAIM VE HABERLEME

L.1. L.1.1. L.1.2. L.1.3. L.1.4. L.1.5. L.2. L.2.1. L.2.1.1. L.2.1.2. L.2.1.3. L.2.1.4. L.2.1.5. L.2.2. L.2.2.1. L.2.2.2. L.2.3. L.2.4. L.3. L.4. L.5.

ALTYAPI Su Sistemi Atk Su Sistemi-Kanalizasyon-Artna Sistemi Yeil Alanlar Elektrik letim Hatlar Doalgaz Boru Hatlar ULAIM Karayollar Karayollar (Genel Durum) Ulam Planlamas Toplu Tama Sistemleri Kent i Yollar Ara Saylar Demiryollar Kullanlan Rayl Sistemler Tamaclkta Demiryollar Deniz-Gl ve Nehir Tamacl Havayollar HABERLEME LN PLAN DURUMU LDEK BAZ STASYONLARI SAYISI YARARLANILAN KAYNAKLAR

368 368 369 370 370 370 371 371 371 371 371 372 372 373 373 373 373 373 376 376 376 377

- 19 -

M.

YERLEM ALANLARI VE NFUS

M.1. M.1.1. M.1.1.1. M.1.1.2. M.1.1.3. M.1.1.4. M.1.1.5. M.1.1.6. M.1.1.7. M.1.2. M.1.2.1. M.1.2.2. M.2. M.3. M.3.1. M.3.2. M.3.3. M.3.4. M.3.5. M.3.6. M.3.7. M.3.8. M.3.9. M.3.10.

KENTSEL VE KIRSAL PLANLAMA Kentsel Alanlar Doal zelliklerin Kent Formuna Etkileri Kentsel Byme Deseni Planl Kentsel Gelime Alanlar Kentsel Alanlarda Younluk Kentsel Yenileme Alanlar Endstri Alanlar Yer Seimi Tarihi, Kltrel, Arkeolojik ve Turistik zellikli Alanlar Krsal Alanlar Krsal Yerleme Deseni Arazi Mlkiyeti ALTYAPI BNALAR VE YAPI ETLER Kamu Binalar Okullar Hastaneler ve Salk Tesisleri Sosyal ve Kltrel Tesisler Endstriyel Yaplar Ger ve Hareketli Barnaklar Otel-Motel ve Turizm Amal Dier Binalar Brolar ve Dkkanlar Krsal Alanda Yaplama Yerel Mimari zellikler

377 377 377 377 380 384 384 384 385 385 385 387 387 392 392 392 392 395 395 395 395 395 395 395

- 20 -

M.3.11. M.4. M.4.1. M.4.2. M.4.3. M.4.4. M.4.5. M.4.6. M.5. M.5.1. M.5.2. M.5.3. M.5.4. M.5.5. M.5.6. M.6. M.6.1. M.6.2. M.6.3. M.6.4.

Bina Yapmnda Kullanlan Yerel Materyaller SOSYO -EKONOMK YAPI Alanlar ve sizlik Gler Gebe iler (Mevsimlik) Kent Toprann Mlkiyet Dalm Konut Yapm Sreleri Gecekondu Islah ve nleme Blgeleri YERLEM YERLERNN EVRESEL ETKLER Grnt Kirlilii Binalarda Ses zolasyonu Havaalanlar ve evresinde Oluturulan Grlt Zonlar Ticari ve Endstriyel Grlt Kentsel Atklar Binalarda Is Yaltm NFUS Nfusun Yllara Gre Geliimi Nfusun Ya, Cinsiyet ve Eitim Gruplarna Gre Dalm l ve lelerin Nfus Younluklar Nfus Deiim Oran YARARLANILAN KAYNAKLAR

395 396 396 397 397 398 399 399 400 400 400 400 400 400 401 401 401 405 412 416 419

N.

ATIKLAR

N.1. N.2. N.3.

EVSEL KATI ATIKLAR TEHLKEL ATIKLAR ZEL ATIKLAR

419 419 419

- 21 -

N.3.1. N.3.2. N.3.3. N.3.4. N.3.5. N.3.6. N.3.7. N.3.8. N.4. N.4.1. N.4.2. N.4.3. N.5. N.6. N.7. N.8. N.8.1. N.8.2. N.8.3. N.9. N.10.

Tbbi Atklar Atk Yalar Bitkisel ve Hayvansal Atk Yalar Pil ve Akler Cips ve Dier Yakma Frnlarndan Kaynaklanan Kller Tarama amurlar Elektrik ve Elektronik Atklar Kullanm mr Bitmi Aralar DER ATIKLAR Ambalaj Atklar Hayvan Kadavralar Mezbaha Atklar ATIK YNETM KATI ATIKLARIN MKTAR VE KOMPOZSYONU KATI ATIKLARIN BRKTRLMES, TOPLANMASI, TAINMASI VE AKTARMA MERKEZLER ATIKLARIN BERTARAF YNTEMLER Kat Atklarn Depolanmas Atklarn Yaklmas Kompost ATIKLARIN GER KAZANIMI VE DEERLENDRMES ATIKLARIN EVRE ZERNDEK YARARLANILAN KAYNAKLAR
ETKLER

420 422 422 422 423 423 423 423 423 423 424 424 424 424 424 425 425 425 425 425 425 427

O.

GRLT VE TTREM

O.1. O.1.1.

Grlt Grlt Kaynaklar

428 428

- 22 -

O.1.1.1. O.1.1.2. O.1.1.3. O.1.1.4. O.1.1.5. O.1.2. O.1.3. O.1.3.1. O.1.3.2. O.1.4. O.1.4.1. O.1.4.2. O.1.4.3. O.1.4.4. O.2.

Trafik Grlts Endstri Grlts naat Grlts Yerleim Alanlarnda Oluan Grltler Hava Alanlarnda Oluan Grlt Grlt le Mcadele Grltnn evreye Olan Etkileri Grltnn Fiziksel evreye Olan Etkileri Grltnn Sosyal evreye Olan Etkileri Grltnn nsanlar zerine Olan Etkileri Fiziksel Etkileri Fizyolojik Etkileri Psikolojik Etkileri Performans zerine Etkileri Titreim YARARLANILAN KAYNAKLAR

430 434 435 435 436 437 437 437 438 438 439 440 440 440 440 441

P.

AFETLER

P.1. P.1.1. P.1.2. P.1.3. P.1.4. P.1.5. P.1.6.

DOAL AFET Depremler Heyelan ve lar Seller Orman, Otlak ve Sazlk Yangnlar Ormanlar zerinde Biyotik veya Abiyotik Faktrlerin Etkileri Frtnalar

443 443 452 453 454 455 455

- 23 -

P.2. P.2.1. P.2.2. P.2.3. P.3. P.3.1. P.3.2. P.3.3. P.3.4. P.3.5. P.3.6.

DER AFETLER Radyoaktif Maddeler Denize Dklen Petrol ve Dier Tehlikeli Atklar Tehlikeli Maddeler AFETLERN ETKLER VE YARDIM TEDBRLER Sivil Savunma Birimleri Yangn Kontrol ve nleme Tedbirleri lkyardm Servisleri Afetzedeler ve Mltecilerin Yeniden skan Tehlikeli ve Zehirli Maddelerin Yurtii ve Snrlar Aras Tanm in Alnan Tedbirler Afetler ve Byk Endstriyel Kazalar YARARLANILAN KAYNAKLAR

455 455 455 455 455 461 464 465 465 466 466 466

R.

SALIK VE EVRE

R.1. R.1.1. R.1.2. R.1.2.1. R.1.2.2. R.1.2.3. R.1.3. R.1.4. R.1.5. R.1.6. R.1.7.

TEMEL SALIK HZMETLER Salk Kurumlar Dalm Bulac Hastalklar me, Kullanma ve Sulama Sular Denizler Zoonnoz Hastalklar Gda Hijyeni Alama almalar Bebek lmleri lmlerin Hastalk, Ya ve Cins Gruplarna Gre Dalm Aile Planlamas almalar

467 467 472 472 478 478 479 481 487 494 495

- 24 -

R.2. R.2.1. R.2.2. R.2.3. R.2.4. R.2.5. R.2.6. R.2.7.

EVRE KRLL VE ZARARLARINDAN OLUAN SALIK RSKLER Kentsel Hava Kirliliinin nsan Sal zerine Etkileri Su Kirliliinin nsan Sal zerine Etkileri Atklarn nsan Sal zerine Etkileri Grltnn nsan Sal zerine Etkileri Pestisitlerin nsan Sal zerine Etkileri yonize Radyasyondan Korunma Baz stasyonlarndan Yaylan Radyasyonun nsan Sal zerine Etkileri YARARLANILAN KAYNAKLAR

504 504 505 505 505 506 506 506 507

S.

EVRE ETM

S.1. S.2. S.2.1. S.2.2. S.2.3.

KAMU KURULULARININ EVRE ETM LE LGL FAALYETLER EVRE LE LGL GNLL KURULULAR VE FAALYETLER evre Vakflar evre Dernekleri evre le lgili Federasyonlar YARARLANILAN KAYNAKLAR

507 507 507 513 513 519

T.

EVRE YNETM VE PLANLAMA

T.1. T.1.1. T.1.2. T.1.3. T.1.4.

EVRE KRLL VE EVRESEL TAHRBATIN NLENMES Hava Kirliliinin nlenmesine Ynelik Tedbirler Su Kirliliinin nlenmesi ve Giderilmesi Tedbirleri Toprak Kirliliini nleme ve Kontrol nerileri Grlt Kirliliinin nlenmesine Ynelik neriler

519 519 521 522 522

- 25 -

T.2. T.3. T.4. T.5. T.5.1. T.5.2. T.5.3. T.5.4. T.5.4.1. T.5.4.2. T.5.5. T.5.5.1. T.5.5.2. T.5.6. T.6.

DOAL KAYNAKLARIN EKOLOJK DENGELER ESAS ALINARAK VERML KULLANIMI, KORUNMASI VE GELTRLMES EKONOMK VE SOSYAL FAALYETLERN EVRENN TAIMA KAPASTESN AMAYACAK BMDE PLANLANMASI EVRENN NSAN- PSKOSOSYAL HTYALARIYLA UYUMUNUN SALANMASI EVRE DUYARLI ARAZ KULLANIMI PLANLAMASI Genel Tarmsal Yap Tarla Tarm Hayvanclk Tarmsal Faaliyetler Pestisitler Gbre Kullanm Sivas li ayr Mera Durumu ayr ve Mera Varl Tarm Alanlar Sonu EVRESEL ETK DEERLENDRMES YARARLANILAN KAYNAKLAR

523 524 524 529 529 531 538 542 542 543 546 546 548 548 549 549

- 26 -

TABLOLAR Tablo No Tablo B.2.2-1. Tablo B.2.4-1. Sivas linin ilelere gre ayr mera varl Sivas Trkiye Bitkileri Krmz Kitab adl eserde verilen UCN Red Data Book (2000) katagorilerine gre Sivas linde yetien endemik bitkiler Sivas l snrlar ierisinde iletmeye alm ve halen inaat devam etnekte olan barajlar ve baz zellikleri Sivas linde, eitli akarsular zerinde bulunan ak akm gzlem istasyonlar ve zellikleri Sivas linde bulunan nemli metalik madenler Sivas linde bulunan nemli enerji hammaddeleri Hava kirlilii lm sonular SO2 ve Duman olarak lm deerleri Partikl lm deerleri Sivasta Ph lm deerleri Sivasta yamur sularnda Ph, slfat ve iletkenlik lm deerleri Kzlrmak Stlhan AG nu 1963-1993 yllar arasnda gzlenen aylk maximum, ortalama ve minimum akm deerlerinin yllk ortalamas (m3/sn) Yukar Kzlrmak Havzas akarsu rnekleme noktalarna ait analiz sonular Sayfa No 83 86

Tablo B.4.1-1. Tablo B.4.3-1. Tablo B.5.2-1. Tablo B.5.3-1. Tablo C.2.1-1. Tablo C.2.2-1. Tablo C.3.2-1. Tablo C.3.2-2. Tablo D.1.3-1.

104 107 119 124 136 137 140 141 149

Tablo D.1.2-2.

152 156 161 162 168

Tablo D.3.2.-1. Kzlrmak Sivas giri ve kna ait lm ve analiz sonular Tablo D.3.2-2. Tablo D.4-1. Tablo D.5.3-1. Sivas Kenti atksu kirlilik ykleri Sivas Kenti su ihtiyac projeksiyonu ve nemli su havzalarnn kapasiteleri Tavra vadisindeki yer alt suyu ve kaynak sularna ait analiz sonularnn bir yllk gzlem periyodunda maksimum, minimum ve ortalama deerleri (iner, 1993)

- 27 -

Tablo F.1.1.2-1 Sivas l snrlar ierisinde bulunan ormanlarn ilelere gre dalm ve eitli zellikleri Tablo F.1.1.2-2. Aa trlerine gre orman alanlarmz Tablo F.1.1.2-3 Sivas linde bulunan ormanlarn kesimiyle yaplan retim ekli ve yllk ortalama retim miktar Tablo F.2.2-1. Tablo F.2.2-2. Tablo F.2.2-3. Tablo F.2.2-4. lkemiz ve Sivasta yaylm gsteren ereltiler ve tohumlu bitkilere ait, toplam familya, cins, tr ve taksonlar Trkiye ve Sivasta takson says bakmndan en byk on familya Trkiye ve Sivasta takson says bakmndan en zengin on cins Trkiye ve Sivasta takson says bakmndan en zengin on familya ve bunlarn endemik takson saylar ve toplam endemik takson saylarna oranlar Sivasta endemik taksonlar asnda en zengin ilk on familya Hava Kirlilii Uyar Kademeleri Sivas linde Buluna Ovalar Sivas linin turistik altyapsnn saysal zellikleri Sivasta 2007 ylnda konaklayan kiilerin milliyetlerine gre ve ilelere gre dalmlar ile enformasyon brosuna mracaat eden turist saylar Sivas linin tarmsal arazi dalm

192 193 194

213 214 215 216

Tablo F.2.2-5. Tablo F.5.20.1 Tablo F.5.22.1 Tablo G.3.1-1. Tablo G.4.1-1.

217 283 286 311

313

Tablo H.1-1.

320 322 323 325 326 327 328 331

Tablo H.2.1.1-1. Sivas linin bitkisel retim alanlar ve retim miktarlar Tablo H.2.1.1.3-1Sivas linin yem bitkileri ekim alanlar ve retim miktarlar Tablo H.2.1.1.4-1Sivas linde bitkisel rnlerin yllar itibariyle ekili alanlar Tablo H.2.1.2-1. Sivas linde bitkisel rnlerin yllar itibariyle retim miktarlar Tablo H.2.1.2.1-1Sivas linin meyve eitlerine gre retim miktarlar Tablo H.2.1.2.2 Sivas linin sebze eitlerine gre retim miktarlar Tablo H.2.2.1-1. Sivas linin hayvan varl

- 28 -

Tablo H.2.2.1-2. Hayvansal retim miktarlar Tablo H.2.2.1-3. Sivas linin 1985-2008yllar itibariyle hayvan varl Tablo H.2.2.2-1. Sivas linin (kkba) hayvan varl Tablo H.2.2.3-1. Sivas linin (kmes) hayvan varl Tablo H.2.2.6-1. Sivas linin (arclk ve ipekbcekilii) hayvan varl Tablo H.5.1-1. Tablo H.5.1-2. Tablo H.5.2-1. Tablo H.5.2-2. Tablo H.5.2-3. Tablo J.2-1. Tablo K.2-1. Tablo K.2-2. Tablo K.2-3. Tablo K.4-1. Tablo K.4-2. Tablo K.4-3. Tablo K.4-4.. Tablo K.4-5. Pestisitlerin topraktaki kalclk durumlar 2001-2008 yllarnda tarmla ilgili faaliyetlerde kullanlan pestisitler ve kullanm miktarlar Sivas linin ticari gbre ihtiyac Sivas linin ilin saf bitki besin maddeleri ihtiyac Sivas li yllk kimyevi gbre tketimi Elektrik tketiminin sektrlere gre dalm ve tketim deerleri Sanayi kurulularnn sektrel dalm Sivas-Merkez 1. Organize Sanayi Blgesinin kullanm alanlar ve parsel durumu Sivas-Merkez 1.O.S.B.'ndeki parsel dalm Organize Sanayi Blgesinde retime geen firmalar naat tamamlanan kk sanayi siteleri naat devam eden kk sanayi siteleri Ticari meslek kurulular Kooperatifler

332 335 336 336 337 338 339 339 340 341 353 356 361 362 363 366 366 367 367 371 372 386

Tablo L.2.1.1-1. 2007 yl sonu itibariyle Sivas linin devlet ve il yollarnda tatkm, yolcu-km ve ton-km deerleri Tablo L.2.1.5-1. Sivas li genelinde 2008 tarihi itibariyle kaytl ara says Tablo M.1.2.1-1. Merkez ve krsal yerleme deseni saysal verileri

- 29 -

Tablo M.1.2.1-2. Sivas li ime suyu yeterlilik durumu Tablo M.3.2-1. Tablo M.6.1-1. Tablo M.6.1-2. Tablo M.6.2-1. Tablo M.6.2-2. Tablo M.6.2-3. Tablo M.6.2-4. Tablo M.6.2-5. Tablo M.6.3-1. Tablo M.6.3-2. Tablo M.6.3-3. Tablo M.6.3-4. Tablo M.6.4-1. Sivas li okul ve kurumlar Sivasn 1927-2000 yllar arasndaki nfusunda meydana gelen deimeler Sivas linin 2008 yl itibariyle adrese dayal nfus saym sonular Sivas lindeki dourganlk ve cinsiyet dalm Sivas li nfusunun ya gruplarna gre dalm Cinsiyet itibariyle iktisaden faal olan/olmayan nfus oran Sivas lindeki faal olan/olmayan nfusun cinsiyete ve yllara gre dalm Sivas linde igcnn tarm ve tarm d sektrlere gre % olarak dalm Sivas nfusunun ilelere gre dalm Kentsel kesimi meydana getiren il ve ile merkezlerinin nfus asndan bykl Yllar itibariyle nfus gruplarna gre ehir saylar Yllar itibariyle nfus gruplarna gre bucak ve ky saylar Dnemler itibariyle iller aras g edenlerin toplam ve g oranlar Krdan kente g edenlerin yllara gre dalm lleraras glerde Sivasn durumu 1980-1985 dneminde Sivas linin ald ve verdii gler

389 394 402 404 406 407 408 408 411 413 414 415 416 417

Tablo M.6.4-2. Tablo M.6.4-3. Tablo M.6.4-4.

417 418 418 432 435 437

Tablo O.1.1.1-1. Sivas l merkezi 1997 yl Ocak-Haziran aylar arasnda leg cinsinden grlt lm sonular Tablo.O.1.1.2-1. Sivasta eitli endstrilerdeki grlt dzeyleri Tablo O.1.3.1-1. Patlamalar sonucu oluan grltnn etkileri

- 30 -

Tablo.O.1.4-1. Tablo P.1.1-1.

Sivas'ta grltnn insanlara vermi olduu rahatszlklar 1901-2000 yllar ile (38.68-40.84) N - (35.00-39.04) E arasndaki Sivas ve yakn evresi depremleri

439 447 455 452 457 461 469 473 475 477 478 479 480 481 482 483 484 484 485 485 486 487

Tablo P.1.1-2. Sivas ve evresinin deprem tehlikesi (%) Tablo P.1.2-1. Tablo P.3-1. Tablo P.3-2. Tablo R.1.1-1. Sivas l snrlar ierisinde, son yllarda meydana gelen heyelanlar, olu sebepleri ve alnan nlemler Afet trne gre hasara uramas muhtemel yerler Sivil savunma servisleri ve grevli mkellef mevcutlar Sivas ilinde 2004 yl itibariyle; salk ocaklar ve salk evlerinin ilelere gre dalm ve bina durumlar

Tablo R.1.2.1-1. Bildirimi zorunlu hastalklarn 2004 yl itibariyle aylara gre dalm Tablo R.1.2.1-2. Bildirimi zorunlu hastalklarn yllara gre dalm Tablo R.1.2.1-3. me ve kullanma sularnn kimyasal ve bakteriyolojik analizleri Tablo R.1.2.1-4. me ve kullanma sularnda klor kontrol almalar Tablo R.1.3-1. Tablo R.1.3-2. Tablo R.1.4-1. Tablo R.1.4-2. Tablo R.1.4-3. Tablo R.1.4-4. Tablo R.1.4-5. Tablo R.1.4-6. Tablo R.1.4-7. Tablo R.1.4-8. Tablo R.1.4-9. Bakteriyolojik ve kimyasal analiz almalar Gda kontrol ve evre sal almalarnn yllara gre dalm Alanacak hedef nfusun yllara gre dalm D.B.T. a almalarnn yllara gre dalm Polio a almalarnn yllara gre dalm Kzamk ve B.C.G. a almalarnn yllara gre dalm Gebe tetanos a almalarnn yllara gre dalm Rapel, D.B.T. ve Polio alarnn yllara gre deerlendirilmesi Yllara gre aya devamszlk oranlar Yllara gre a ile korunulabilir hastalk morbiditeleri Yllara gre a ile korunulabilir hastalk morbiditeleri

- 31 -

Tablo R.1.5-1. Tablo R.1.5-2. Tablo R.1.5-3. Tablo R.1.6-1. Tablo R.1.7-1. Tablo R.1.7-2. Tablo R.1.7-3. Tablo R.2.1-1. Tablo T.5.1-1. Tablo T.5.2-1. Tablo T.5.2-2. Tablo T.5.2-3. Tablo T.5.2-4. Tablo T.5.2-5. Tablo T.5.2-6. Tablo T.5.3-1. Tablo T.5.3-2. Tablo T.5.3-3.

Sivas linde 2004 yl itibariyle bebek lmleri Sivas linde 2004 yl itibariyle gzlenen ocuk lmleri Yllara gre hayati istatistikler (E.T.F. sonularna gre) lmlerin ya ve cins gruplarna gre dalm Yllara ve datlan malzemelere gre aile planlamas hizmetleri 2004 yl itibariyle ilelere ve datlan malzemelere gre aile planlamas hizmetleri Yatakl tedavi kurumlar Hava kirlilii lm sonular (SO2 ve duman olarak) Sivastaki tarmsal arazinin dalm Meyve aalarnn durumu Meyve eitlerine gre retim miktarlar Sebze eitlerine gre retim miktarlar Bitkisel retim alanlar ve retim miktarlar Yem bitkileri ekim alanlar ve retim miktarlar Bitkisel rnlerin yllara gre ekili alanlar Sivas linin hayvan varl Hayvansal retim miktarlar Sivas linin 1985-2006 yllar arasndaki hayvan varl

489 491 492 494 497 500 502 504 530 531 532 533 535 536 537 539 540 541 543 544 544 545

Tablo T.5.4.1-1 1999-2006 yllarnda tarmla ilgili faaliyetlerde kullanlan pestisitler ve kullanm miktarlar Tablo T.5.4.2-1. lin ticari gbre ihtiyac Tablo T. 5.4.2-2. lin saf bitki besin maddeleri ihtiyac Tablo T.5.4.2-3. Sivas li yllk kimyevi gbre tketimi

- 32 -

Tablo T.5.5.1-1. Sivas linin, ileler itibariyle ayr ve mera varl Tablo T.5.5.2-1. Sivasta bulunan ovalar

546 549

- 33 -

EKLLER LSTES

ekil No ekil A.2-1. ekil A.4-1. ekil A.5-1. ekil A.5-2. ekil A.5-3. Sivas linin yerel, idari ve corafik konumu Sivas linin jeomorfolojik haritas Sivas li jeoloji haritas Sivas l snrlar ierisinde yer alan blgenin tektonik birlikleri ve ilikileri Sivas linin genelletirilmi Maastrihtiyen-Kuvaterner yal kesiti

Sayfa No 45 47 49 50 51 59 82 99 106 114 115 117 129

ekil A.5.2.1. Sivas li dolaynn yalnlatrlm tektonik kuaklar ve olas diri faylar ekil B.2.1-1. Sivas linde bulunan ormanlk alanlarn dalm ekil B.2.5-1. Kangal kpeinden bir grnm ekil B.4.3-1. Sivas li akarsular ve kollar ekil B.5.1-1. Sivas li metalojeni haritas ekil B.5.1-2. Sivas li metalojeni haritas aklamalar ekil B.5.1-3. Sivas li nemli maden yataklar ekil C.1.1.4- Sivas linin son 73 yllk veriler itibariyle aylara gre; maximum ve minimum scaklk ortalamalar ve ortalama scaklk erileri
ekil C.1.1.6-1 Sivas linin son 73 yllk veriler itibariyle aylara gre toplam ya

132 150 159 299

miktar ekil D.1.2-1. Kzlrmak Stlhan AG minimum, maksimum ve ortalama debilerinin aylara gre deiimi ekil D.3.2-1. Sivas Kenti yakn evresindeki akarsular ve kentin genel yerleim plan ekil G.2.2-1. Sivas l merkezinde yer alan tarihi antlara ilikin yer bulduru haritas

- 34 -

ekil M.1.1.2-1 Sivas Belediyesi mcavir alan arazi kullanm potansiyel haritas ekil P.1.1-1. Sivas li deprem haritas ekil P.1.1-2. Trkiye deprem blgeleri haritas ekil P.1.1-3. Sivas ili snrlar iinde yer alan diri faylar ve bu faylarn depremlerle ilikileri. Diri faylar krmz renkte olup zerindeki oklar greli yanal hareketin ynn, siyah genler ise bindirme bileeninin olduu durumlarda stteki bloku gstermektedir ekil R.2.1-1. Hava kirlilii lm sonularnn (SO2 ve duman olarak) grafik grnm

379 444 445 446

505

- 35 -

RESMLER LSTES

Resim No Resim F.1.3-1 Tdrge Glnden bir grnm Resim F.1.3-2 Tdrge Gl Yaban Kaz-Macar rdei Resim F.1.3-4 Tecer Glnden bir grnm Resim F.1.3-5 imen Yenice Glnden bir grnm Resim F.1.3-6 Akgl ve Karaglden grnmler Resim F.1.3-7 Kuruglden bir grnm Resim F.1.3-8 Binglden bir grnm Resim F.1.3-8 Karayn Glnden genel bir grnm Resim F.1.3-9 Gdn-Ziyaret Pnar Resim F.1.3-10 Balkl Kaya Glnden bir grnm Resim F.1.3-11 Hafik Glnden bir grnm Resim F.5.2-1. uul Vadisinde bir grnm Resim F.5.2-2. uul Vadisinde bir baka grnm Resim F.5.3-1. Tabiat ant niteliindeki ant ard aac Resim F.5.7-1. Kemis Glnden bir grnm Resim F.5.7-2. Maara Glnden bir grnm Resim F.5.7-3. Kuru Glden bir grnm Resim F.5.7-4. Kaz Glnden genel grnm Resim F.5.7-5. Kaz Glnde bir ift Macar rdei grnm

Sayfa No 199 199 202 203 204 205 206 207 208 208 209 252 253 254 261 261 264 264 265

- 36 -

Resim F.5.7-6. Karayn Glnden genel bir grnm Resim F.5.7-7. Karayn Gl florasna bir rnek Resim F.5.7-8. Ula Glnden bir grnm Resim F. 5.7-9. Balkl Kaya Glnden bir grnm Resim F. 5.10-1Bingl Tuzlasndan bir grnm Resim F. 5.10-2Bingl yaban hayat koruma sahasndan bir grnm Resim J.1.9-1. Klkaya Baraj Resim J.1.9-2. amlgze Hidroelektrik Santrali Resim J.1.9-3. Koyulhisar Hidroelektrik Santrali Resim S.2.1.1. Vakfn limizdeki Aalandrma almalarndan Grnm Resim S.2.1.2. Vakfn limizdeki Aalandrma almalarndan Grnm Resim S.2.1.3. TEMA Vakf Sivas Temsilcilii Ynetimi Hayrettin Karaca ve Nihat Gkyiitle bir dl treni sonras

265 266 266 268 270 270 347 350 351 511 511 512

- 37 -

A. CORAFK KAPSAM

A.1. Giri Genel Bilgiler

lin yzlm lin nfusu Balca dalar

: 28.488 km2 : 794.881 (2000 yl nfus saym) : Kse Dalar, Tecer Dalar, Akdalar, ncebel Dalar, Yama Da

Balca ovalar (Bedehdun)

arkla

Gemerek

Ovas,

Yldzeli

Ovas, Suehri Ovas Balca akarsular : Kzlrmak, Yeilrmak, Kelkit ay, Tozanl ay, alt ay, Tohma ay Balca glleri Grn Gkpnar Gl : Tdrge Gl, Hafik Glleri, Lota Glleri,

leleri

: Aknclar, Altnyayla, Divrii, Doanar, Gemerek, Glova, Grn, Hafik, mranl, Kangal, Koyulhisar, Suehri, arkla, Ula, Yldzeli, Zara

- 38 -

lin Tarihi Sivas isminin Sebestia'dan tredii ve bu isminde Pontus ile Kapadokya'y birletiren Kral Pitodoris tarafndan verildii belirtilmektedir. Yine Sivas isminin Hititler'in bir kolu olan Sipasip kavminin adndan ya da Seluklular'n dilinde deirmen anlamna gelen Sebast szcnden geldii de sylenmektedir (Denizli, 1997). Yaplan snrl aratrmalar, Sivas li tarihinin M.. 5. ve 4. binli yllara, TaMaden a'na (Kalkolitik a'na) indiini ortaya koymaktadr. Sivas yresinin M.. 3. Binli yllarna ait kltrleri hakknda en iyi bilgi veren kalntlar, bu dneme zg anak mlek paralardr. Sivas-Toprak tepe yresinde yaplan kazlara gre ve Sivas yerleim biriminin en azndan M.. 2000 yllarnda kurulduu ve M.. 1600'lerden sonra Hitit Devleti'nin snrlar iinde yer ald ileri srlmektedir (Denizli, 1997). Sivas, Anadolu Blgesi'nin dousunda yer alan tarihi bir il olup, Toprak tepe yresinde yaplan kazlarda kentin yerleim tarihinin M.. 2000 yllarnda Hititler dneminde balad ortaya konulmutur. Daha sonra M..1200 yllarnda yre Frig egemenliine girmitir. Lidyallar zamanndaki mehur Kral Yolu'nun da Sivas'tan getii sylenmektedir. Yre; M.. 7. yzylda Kimmer ve skit istilalarna uram, M.. 6. yy balarnda Medler'in, ayn yzyln ortalarnda da Persler'in egemenliine girmitir. Daha sonra uzun bir sre Pontus Krall'nn ve Armenia'nn denetiminde kalmtr. M.S.17'de Sivas, btn Kapadokya ile beraber Roma egemenliine girdi. Trkmenlerin 1059'da Anadolu'ya aknlar dzenlemesi ve 1071 Malazgirt Sava sonrasnda, yreye Trklerin yerleim sreci hzlanmtr. Daha sonra Seluklu Sultan Alparslan'n komutanlarndan Emir Danimend Gazi, Sivas' fethederek Danimend Beylii'ni kurdu. Bir sre Danimendliler'in ynetiminde kalan bu yrenin gneydou kesimindeki Divrii ve dolay ayn dnemde Mengceklere balyd.
- 39 -

Anadolu Seluklu egemenliini 1175'de tanyan yre halk, 13. yzyl ortalarnda II. Keyhsrev'in kt ynetimine kar ayakland. Bunu Moollar'n yama hareketleri ve lhanl denetimi srasndaki ayaklanmalar izledi. Daha sonra Eretna Beylii'nin ve Kad Burhaneddin Devleti'nin ynetiminde kalan Sivas yresi, ksa bir sre Osmanllar'a balandysa da 1400'de Timur ordularnca yamaland ve yaklp ykld. Yre, 1413'de yeniden Osmanl topraklarna katld. Osmanl ynetimi srasnda Sivas yresindeki en nemli ayaklanmalardan biri Yavuz Sultan Selim tarafndan 1511'de bastrld. Osmanl Devleti'nin nemli yerleim merkezlerinden biri olan Sivas, 1864'de karlan ilk Vilayet Nizamnamesi ile "Sivas Vilayeti" adyla yeniden yapland. Bu vilayet; Sivas Merkez Sanca, Amasya Sanca ve ebinkarahisar Sanca'n iine alyordu. nceleri Sivas Merkez Sanca'na bal bir ile olan Tokat'n, 1888'de sancak yaplmasyla vilayetin sancak says drde kt. Bu durum, Cumhuriyet'in ilanna kadar devam etmitir. 4 Eyll 1919'da Atatrk'n bakanlnda toplanan Sivas Kongresi'nde nemli kararlar alnarak, Trkiye Cumhuriyeti'nin temeli burada atlm ve Sivas ehri Trk tarihinde nemli bir konum kazanmtr. Sivas'n, ran ve Mezopotamya ile Karadeniz ve Akdeniz kylarndan gelen yollarn kavandaki konumuyla, nemli bir "ticaret ve kltr merkezi" olduu, Kad Burhaneddin Devleti dneminde bakent ve Osmanl dneminde de nemli bir eyalet merkezi olmasndan anlalmaktadr. Kentteki tarihsel yaplarn byk bir blm Seluklular dnemine aittir. Bunlarn balcalar Sivas Ulu Camii (1196), I. zzettin Keykavus ifahanesi (1217), Gkmedrese (1271), Buruciye Medresesi (1271), ifte Minare Medresesi (1271), Ahi Emir Ahmet Trbesi (1233), eyh Hasan Bey Trbesi olarak da bilinen Gdk Minare (1347), Kad Burhaneddin Trbesi, Eri Kpr, Kesik Kpr, Yldz ve Boaz Kpr'dr. Seluklular'a ait Divrii ile merkezinde de nemli eserler vardr. Bunlar 12. yzylda ah'n Mengcekli Sleyman ah'n yaptrd Kale Camii ve Kmbeti ile ei Melike Turan'n yaptrd
- 40 -

Sleyman ah'n olu Ahmet ah'n yaptrd Divrii Ulu Camii (1228) ve Ahmet Darifas (1228)'dr. Ayrca

Mengcekler'den gnmze kalm tek kale de Divrii'dedir. UNESCO'nun yrtt "Dnya Kltr Mirasn Koruma" almalarna lkemizden Divrii Ulu Camii ve Darifas dahil edilmitir. Sivas'n kent merkezinde mevcut olan Osmanl dnemine ait nemli yaplar; Meydan Camii (1564), Kale Camii (1580), Aliaa Camii (1589), Alibaba Camii (1792), Behrampaa Han (1573), Meydan Hamam (16. yy) ve Kurunlu Hamam (1576), Tahan (19.yy), Hkmet Kona (1884), Atatrk Kongre ve Etnografya Mzesi (1892) ve Jandarma Binas (1908)'dr. lin nemli Yerleri Sivas linin topraklar deniz seviyesinden olduka yksek, engebeli ve dalktr. Kuzey kesiminde Kuzey Anadolu Dalar'na, dou kesiminde KarasuAras Dalar'na ve gney kesiminde ise Toroslar'a bal Kulma ve Tecer Dalar yer alr. Platolar, il topraklarnda geni bir yer tutar.

Karasal iklimin hkm srd ilde, doal bitki rts genelde step grnm tar. Kuzeydeki dalarn yksek kesimlerinde, soua dayankl saram ormanlar mevcuttur. l topraklarndan kaynaklanan Melet ay, Kelkit ay, Yeil Irmak ve Kzlrmak Karadeniz'e, Hurman ay (Ceyhan'n kolu) ve Zamant Irma (Seyhan'n kolu) Akdeniz'e ve Tohma ile alt aylar (Frat'n kollar) da Basra Krfezi'ne akar. Ekime elverili alanlarn snrl olduu ilde, balca gelir kaynan hayvanclk oluturmasna ramen, son on yl iinde hayvanclkta gerileme gzlenmektedir. Sivas linde yetitirilen balca bitkisel rnler srayla buday, eker pancar, arpa, avdar, patates, nohut, mercimek ve yulaftr. lin, Kuzey Anadolu Fay Zonu'nun getii kuzey kesimi (Glova, Aknclar, Suehri ve Koyulhisar yreleri) deprem kua zerinde bulunmaktadr.

- 41 -

Sivas li yeralt kaynaklar asndan olduka zengindir. MTA Orta Anadolu I. Blge Mdrl'nn 2008 yl verilerine gre Sivas ili yeralt kaynaklarnn eitlilii ve saylar; 43 demir, 127 krom, 5 kurun-inko, 17 bakr, 20 manganez, 5 altn, 12 nikel, 17 bakr, 20 manganez, 5 altn, 12 nikel, 7 manyezit, 31 doalta (mermer), 34 slestin, 23 tuzla, 31 asbest, 4 talk ve 22 linyit yatak ve zuhurlar ile 11 kaplca suyu kayna, 6 maden/memba suyu kayna bulunmaktadr. Ayrca ok sayda imento hammaddesi, jips (alta), kaolen ve kireta zuhurlar ile az sayda bentonit, diyatomit, florit, zeolit, grafit, asfaltit, kkrt, vermiklit, antimuan, arsenik, toryum, uranyum, nadir toprak elementleri gibi kaynaklardr. Yzlm asndan Konya linden sonra Trkiye'nin ikinci byk li olan Sivas, nfus younluu en dk illerden biridir. Cumhuriyetin ilk elli yl iinde demiryollarnn ulama almas ve kamu yatrmlarndan ilin nemli bir pay almasna bal olarak Sivas ilinde gelime gzlenmitir. 1950'de 52.000 olan nfus, 1980'de 172.000'e ulamtr. Son 20 yl iinde ise bu bymeye paralel sanayi yatrmlar ayn oranda gelimedii iin il dna gler younlam ve sonuta nfus art hz azalmtr. 2000 yl nfus saymlarna gre il merkezinin nfusu 250.000 dolayndadr. Sivas'n Merkez le dndaki dier leleri Ula, Kangal, Divrii, Altnyayla, arkla, Gemerek, Grn, Hafik, Zara, Doanar, Suehri, Koyulhisar, Aknclar, Glova, mranl ve Yldzeli'dir. Kentin iinden geen demiryolu ile Dou Anadolu'ya, Akdeniz'e, Gneydou Anadolu'ya, Karadeniz'e ve Bat Anadoluya ulamak mmkndr. Erzincan, Malatya, Kayseri'den gelen karayollar, batya giden E-23 karayolu ile kentte kesiir. Buradan Yozgat zerinden Ankara'ya, Tokat zerinden Samsun'a ulalr. Sivas kenti E-23 Karayolu ile Ankara'ya 440 km uzaklktadr. Yani, Sivas gnmzde de kuzeyden gneye ve doudan batya giden nemli yollarn kavandadr. Kentin 20 km batsndaki Merekmtepe yresinde, uak seferlerinin yapld bir havaalan vardr. lin en byk sanayi kuruluu Ulatrma Bakanl'na bal Trkiye Demiryolu Makineleri Sanayi A.. (TDEMSA)'ye ait tesislerdir. Ayrca T.C.

- 42 -

Devlet Demiryollar Genel Mdrl'ne bal 4 letme Mdrl ve Beton Travers Fabrikas da vardr. Kent merkezindeki bu kurulularn dnda kamu kurulularna ait blge mdrlkleri (TCK, DS, Karayollar, MTA ve di.) ve 35.636 renci kapasiteli Cumhuriyet niversitesi de mevcuttur. Ayrca, Merkez - Hasbey Ky yresindeki Sivas Demir elik Fabrikas 1998 ylnda zelletirme kapsamna alnm ve Sivasl i adamlarna satlmtr. Fabrika TMSF tarafndan iletilmektedir. Enerji sektr ile ilgili Kangal ilesinde TEA'a ait Kangal Termik Santral ve Suehri ilesinde Klkaya Hidro Elektrik Santral bulunmaktadr. Madencilik sektrnde ise Sivas Demir elik Fabrikasnn yan sra, Divriide ise Devlet Bakanl'na bal DV-HAN Mad. San. A.. Genel Mdrl, 2004 ylnda ERDEMRe satlm olup, demir iletme sahalar ve peletleme (zenginletirme) tesisleri faaliyetlerine devam etmektedir. zel sektrn ildeki en nemli fabrikalar srayla merkezdeki CIMPORYIBITA'a ait imento fabrikas, ESTA'a ait otomotiv yedek para sanayi eksantirik mili fabrikas, NIMSAN'a ait kire fabrikas, Merkez Akkaya Ky yresinde Barit Maden Trk A..'ye ait slestin tme tesisleri ile al fabrikas, Koyulhisar ilesi Ortakent - Kurunlu Ky yresinde Turminko Mad. San. ve Tic. A.. Menka Maden letmesine ait kurun-inko-bakr flotasyon (zenginletirme) tesisleri ile yine merkezde mermer, un, st, et rnleri, dokuma fabrikalar ve tekstil fabrikalar mevcut olup, son yllarda kk sanayi de olduka canldr.,

A.2. l ve le Snrlar Sivasn Merkez le ile birlikte 17 lesi, 46 Belediyesi ve 1237 Ky vardr. ekil A.2-1'de l merkezi ile lin yayld alann enlem ve boylamlar verilmitir. Ayrca Sivas linin merkez le dndaki leleri olan Ula,

- 43 -

Kangal, Divrii, Altnyayla, arkla, Gemerek, Grn, Hafik, Zara, Doanar, Suehri, Koyulhisar, Aknclar, Glova, mranl ve Yldzeli de izlenebilir. A.3. lin Corafik Durumu Sivas li Anadolu yarmadasnn ortasnda, Anadolu Blgesinin Yukarkzlrmak blmnde yer alr. 36 ve 39 dou boylamlar ile 38 ve 41 kuzey enlemleri arasnda kalan l, 28.488 km2'lik yzlm ile Trkiye'nin toprak bakmndan Konyadan sonra ikinci byk ilidir. Sivas'n dousunda Erzincan, gneyinde Malatya ve Kahramanmara, gneybatsnda Kayseri, batsnda Yozgat, kuzeyinde Tokat ve Ordu, kuzeydousunda ise Giresun lleri yer alr.

A.4. lin Toporafyas ve Jeomorfolojik Durumu lin toporafik ve jeomorfolojik yaplar; dalar, tepeler, yaylalar ve dz ovalar gibi yerekilleri yalnlatrlm olarak ekil A.4-1'de sunulmutur. Yerleim birimleri, genellikle akarsularn akt vadilerde sralanmlardr. Konut ve sanayi alanlarnn uygun yerlerde kurulup kurulmad konusunda il ve ileler baznda yaplm derli toplu bir alma yoktur. Sivas ilinin ekil A.5.2'deki haritada belirtilen paleotektonik ve neotektonik ynden aktif olan blgelerde yer alan yerleim birimlerinin konumu gzden geirilmelidir. Sivas l merkezi hava kirlilii ynnden hassas bir alandr. Ancak dier ile merkezleri ve kyler, genel olarak yksek ve hava akmlarna ak alanlar olduklar iin tehdit altnda deildirler. Sivas line ait topraklarn byk bir Anadolu Blgesi'nde yer alr. blm Anadolu Blgesi'nin dousunda, daha kk blmleri de Karadeniz ve Dou

- 44 -

ekil A.2-1: Sivas linin yerel, idari ve corafik konumu

- 45 -

Sivas linin toporafik yaps genelde engebeli ve deniz seviyesinden ortalama 1000-1500 m ykseklikte olup, kuzey kesiminde Kuzey Anadolu Dalar'na, dou kesiminde Karasu-Aras Dalar'na, gney kesiminde de Toroslar'a bal Kulma ve Tecer dalar yer almaktadr. lin kuzey kesiminde Giresun Dalar'nn gneybat uzantlar yer alr. Bu dalk alandan oruh-Kelkit Vadisi ile ayrlan i sradalar doudan batya doru sra ile Kzlda (3025 m), Kseda (2800 m), Tekeli Da (2600 m), Asmal Da (2400 m) ve Yldzda (2550 m) eklinde izlenir. lin gneydou kesimini engelli Da (2600 m) ile Karasu-Aras Dalar'nn bat blmn oluturan Yama Da (2735 m) oluturur. Bu kesimdeki dalar, Divrii Dalar olarak da adlandrlr. lin orta kesiminde Tecer Dalar, Grlevik Da (2650 m) ve Beyda (2700 m), daha bat da ncebel Dalar, en batda ise Karababa Da'nda 2235m' ye ulaan Akdalar yer alr. lin gney kesimindeki balca ykseltiler ise Hezanl Da (2280 m) ile Gltepe'de 2700 m'ye ulaan Gvdeli Da'dr. Toroslar'n devam olan bu dalar, ilin gney kesiminde doal snr olutururlar. lin en yksek tepesi, kuzeydou'daki Kzlda'da 3025 m'ye ulaan Peynirli Tepe'dir. Platolar l topraklarnda geni bir yer tutar. Uzunyayla'nn l snrlar iinde kalan dou kesimi, farkl havzalara su tayan akarsular arasnda su blm izgisini oluturur. Bir baka nemli plato Sivas kentinin kuzeyinde yer alan Merekm Yaylas'dr. Kzlrmak'n doduu yer Kzlda olup, mranl'nn kuzeydousunda bulunur. Sivas yresinde Yukar Kzlrmak akalama alan, kuzeydeki Kuzey Anadolu Dalar'nn bir paras olan Dumanl Dalar ile gneydeki Toros Dalar'nn devam niteliinde olan Tecer Dalar'n birbirinden ayrr. Frat' oluturan Karasu'nun kollarndan olan alt ay ve Kuruay ile Frat'a katlan Tohma ay da l topraklarndan doar.

- 46 -

- 47 -

Yine Sivas'a ait topraklardan doan ve Kseda'nn bat yamalarndan kaynaklanan Tozanl ay, erefiye'yi getikten sonra Doanar lesinin kuzeybatsnda Asmal ve Tekeli Dalarndan akan derelerle birleerek Yeilrmak' oluturur. lin doal gllerinin hemen hepsi jips karst glleri olup, balcalar Tdrge, Hafik, Lota ve Karagl'dr. Ayrca Grn ilesinin 10 km gneybatsnda Gkpnar Gl de vardr. Sivas linin byk bir kesimi karasal Anadolu ikliminin etkisinde kalmakta olup, kuzeyde Karadeniz, douda Dou Anadolu yksek blge ikliminin de etkileri gzlenmektedir. Klar souk ve sert geer, genelde k aylarnda bol kar ya grlr ve kimi zaman 3-4 ay karla rtldr. Yazlar scak, ilkbahar ve sonbahar aylar genelde yamurlu geer. l topraklarnn byk bir blm Kzlrmak, bir blm de Yeilrmak havzalarna girer. Kzlrmak havzasna giren yrelerde genellikle bozkr bitkiler yer alr. Ayrca orman aalarndan oluan kk kmelere rastlanr. Bu topluluklar, yz yl kadar nce tm blgeyi kaplayan zengin orman rtsnn son kalntlar grnmndedir. Sivas linin Yeilrmak havzasna giren ve Karadeniz iklimini yanstan Glova, Aknclar, Suehri ve Koyulhisar yrelerinde bitki rts asndan tmyle deiik bir grnm vardr. Bu yrelerde genellikle karaam, kzlam ve ard gibi ine yaprakl aalardan oluan zengin ormanlar vardr. A.5. Jeolojik Yap ve Stratigrafi Sivas linin yaknlatrlm jeoloji haritas ekil A.5-1'de verilmitir (Bingl ve dierleri, 1989). Buna gre yaylm gsteren birimler, yaldan gence doru aada aklanm olup ekil A.5-2 ve A.5-3'de ilin genelletirilmi dikme kesitleri sunulmutur (Kurtman,1973; Pelin,1977; ztrk, 1979; Ylmaz, 1984, 1985, 1989; nan ve dierleri, 1993). Hazrlanan dikme kesitler irdelendiinde, Sivas li snrlar iinde nemli tektonik birliin yer ald grlr (ekil A.5-2). Bu tektonik birlikler kuzeyden gneye doru sra ile Pontid Tektonik Kua, Kuzey Anadolu Ofiyolit Kua ve Toros Tektonik Kua ile temsil edilmektedir. Yredeki metamorfik masifler ise olaslkla Toros Tektonik Kuanda yer alan Platfom tr karbonatlarn metamorfizmaya uram edeerleridir. Tektonik birliklerin zerinde ise Maestrihtiyen-Kuvaterner yal bir kayatr topluluu ile temsil edilen rt, al uyumsuzlukla yer almaktadr (ekil A.5-3). Tektonik birlikleri ve rty oluturan kayatr topluluklar yaldan gen birimlere doru sra ile aada sunulmutur

- 48 -

ORDU
IDIR DAI

c -m 2 1 m1

c2

c -m Koyulhisar 2 1 c2 c2

m3-4

m1 c2 Q P-tr
YILDIZ DAI

m1 m1

m1

m1

c2

m1

c2

m1

Suehri m 2-3 Y 3 m1

m2-3
Q m 3-4 c2

jc P

LEK

20 km

P m1 m1 Yldzeli Q m 3-4 c2 2-3 m2 pa-m1 c2 c2 Kangal Q

m3

m1 mranl
m m3 4

P
c2
Q

AIKLAMALAR
Stratigrafi
Kuvaterner m4-Q Pliyo-Kuvaterner m4 Pliyosen

m3-4

m4

m3

Q Zara Hafik m3 m2

Magmatitler
Y3 Mesozoyik-Miyosen Peridodit, piroksenit, gabro, diyabaz

SIVAS

Bazit ve Ultrabazitler Volkanitler

Karasal volkanitler Sediment arakatkl denizalt volkanitleri

m1

m 3-4 Neojen

P m

pa-m1

m1
c2

m2-3

Y3

m3

Miyosen

arkla 3-4

pa-m1

M Divrii c 2 m3

m 2-3 Oligo-Miyosen

Metamorfizma Fasiyesleri
Yeil ist ve/veya glokofanitik yeil ist Yeil ist+glokofon ist fasiyesi Amfibolit+yeil ist fasiyesi

c -m 2 1 Gemerek m2-3

m2 m1

Oligosen Eosen

3-4

P m4-Q m1 jc c2

HYKL DAI

pa-m 1 Paleosen-Eosen c2-m1 st Kretase-Eosen c2 jc st Kretase Jura-Kretase Mesozoyik

Sedimenter Kayalar

c2 jc jc m1 Grn jc m 3-4

c2

Faylar

Yersel ofiyolit ktleleri ieren fili benzeri litoloji Yersel ofiyolit blok ve krntl denizalt volkanitli fili Normal fay Ters fay veya bindirme Tanmlanmam fay Olasl fay

P-tr Paleozoyik-Triyas P P Paleozoyik Prekambriyen

Jeolojik Snrlar
Kesin Yaklak

c2

KAHRAMANMARA

ekil A.5-1: Sivas ili jeoloji haritas (Bingl, 1989)

- 49 -

- 50 -

JEOLOJ YAI

KALINLIK (m)

KAYA TR

SMGE

AIKLAMALAR Alvyon ve traverten

Yerel Uyumsuzluk

Kuvaterner Pliyosen

> 100 > 150

Q m4Q m4 m3 m2-3

Volkanik lavlar ve piroklastlar

Yerel Uyumsuzluk

aklta, kumta, siltta ve glsel kireta Akarsu krntl kayalar

Miyosen O > 250

A

Al Uyumsuzluk

Masif yer yer katmanl jips aklta kumta siltta ardalanmas S denizel krntl kireta

Oligosen

> 150

m2

Krmz aklta
Yerel Uyumsuzluk

Olistostromal krntl dzey Masif jips aklta, kumta, kilta ve eyl ardalanmas

m1 Eosen
O > 3000

Granitoyidler S denizel kireta, aklta

Yerel Uyumsuzluk

Kumta, kilta ve eyl ardalanmas

pam1 Katmanl jips dzeyleri

Paleosen Maestrihtiyen
> 50 > 100 Volkanitler ve piroklastik kayalar

c2m1

aklta, s denizel kireta

Al Uyumsuzluk

Granitoyidler

Kretase ve ncesi

Tektonik Birlikler Pontid Tektonik Kua Kuzey Anadolu Ofiyolit Kua Metamorfik Masifler ve Toros Tektonik Kua

ekil A.5-3: Sivas ilinin genelletirilmi Maastrihtiyen Kuvaterner yal kesiti (Kurtman, 1993; Pelin, 1977; ztrk, 1979; Ylmaz, 1984, 1985, 1986; nan ve dierleri, 1993).
- 51 -

Mesozoyik (M) Toros Tektonik Kua'nda geni bir yaylm sunan Munzur Dalar'nn bat uzanmn oluturmakta ve l snrlar iinde Divrii yresinde yzeylemektedir. Daha ok platform tr karbonatlardan oluan birimin st dzeyleri derin denizel ortam koullarn yanstmaktadr. zde allokton bir birim olmakla beraber, yredeki ofiyolitik kayalara gre, greli otokton konumludur. st Triyas - st Kretase ya aralnda olumu bir tektono-stratigrafik olan birim, zgl ve dierleri (1981) tarafndan Munzur Kireta olarak tanmlanmtr.

Jura-Kretase (Jc) Tm tektonik kuaklarda izlenen bu dzey, Kangal lesi Hykl Da dolaynda, Grn lesi bat blmlerinde, Hafik kuzeyi, Doanar'n bats ve Glova'nn kuzeydousunda olmak zere tm tektonik kuaklar boyunca yzeylenir. rnein, Glova yresinde bu dzey, piroklastik kayalar, kireta, epiklastik kayalar, aklta-kumta ve kireta dzeylerinden oluur (Ylmaz, 1985). Kangal ve Grn dolaylarnda neritik kireta, killi kireta, rtl kireta, kalkarenit, breik kireta gibi genellikle kireta dzeylerinden olumaktadr. Bu yrenin kiretalar, baz aratrmaclar tarafndan Munzur Dalar'n oluturan kiretalarnn batdaki devam olarak dnlmtr (zgl ve dierleri, 1991; Ylmaz, 1998). Hafik kuzeyi ve Doanar'n batsnda grlen kiretalar ise, pelajik ve neritik fasiyeslerde olumu tortul kayatr bloklar eklinde grlr. Bu bloklarn, Tokat yresi metamorfitleri zerine uyumsuzlukla gelen kayalardan kaynakland kabul edilmektedir. Toros Tektonik Kuanda, yer yer dolomitik olan kiretalar da l snrlar iinde Jura-Kretase yal olup greli otokton konumlu olarak kabul edilmekte ve dier birimlerle beraber temeli oluturmaktadr. Kuzey Anadolu Ofiyolit Kua'nda yer alan ofiyolitlerin ise Paleozoik' te olutuu (Tator, 1987) ya da Jura-Kretase srasnda okyanus ortas srtlar boyunca olutuu kabul edilmektedir (Ylmaz, 1980, 1985).
- 52 -

st Kretase (c2) st Kretase srasnda, kuzeyde yer alan Pontid Tektonik Birlii bir yay topluluu, gneyde yer alan Toros Tektonik Birlii ise pasif kta kenar karbonatlar ile temsil edilmektedir. Arada yer alan Kuzey Anadolu Ofiyolit Kua boyunca, eitli yalarda olumu ofiyolitler ile yitim zonu boyunca olumu ofiyolitli kark yzeylenir (Zakariadze, 1983; Ylmaz, 1984, 1985, 1989). Daha ok ofiyolitik karktan oluan birim, YldzeliSivas-Hafik yerleim yerlerinin kuzeyinde, Grn Kangal - Divrii yrelerinde, mranl Suehri - Koyulhisar leleri ve Ula'n dou kesiminde yaygn bir ekilde yzeylenmektedir. Peridotit, serpantinlemi peridotit, gabro, diyabaz, aglomera, radyolarit, kireta, mermer ve fillit gibi kayalar temsil eder. Genellikle serpantinit, yer yer tf, aglomera, spilitlemi volkanitler ve volkano - tortul kayalardan oluur. Bu kaya topluluunun oluturduu hamur iinde yzer konumda deiik ya ve kayatr zellikli bloklar bulunur. Bu bloklar, Paleozoyik yal metamorfitler ve daha ok st Jura - Alt Kretase yal kiretalarndan olumaktadr. Ayrca Senomaniyen yal pelajik kiretalar, ofiyolitli kayatr topluluu ierisinde hem ara dzey hem de bloklar eklinde yer alr. Tm tektonik birliklerin Maastrihtiyen ncesinde yerletii kabul edilmektedir.

st Kretase (Maestrihtiyen)-Eosen (c2-m1) Yukarda sunulan tektonik birliklerin zerinde ise Maestrihtiyen'den itibaren oluan bir rt, al uyumsuzlukla gelir. Bu rt genel olarak transgresif ve regresif istiflerin birbirini izledii, kimi yerlerde yerel uymsuzluklarla birbirinden ayrlabilen karasal, s denizel ve hemipelajik ortam koullarn yanstan ve yanal ya da dikey ynde fasiyes zellikleri ska deien bir topluluktan oluur. rnein, Dou Karadeniz Blgesi'nde yaygn bir ekilde grlen s denizel karbonatlar ve tortul arakatkl krntl kayalara Koyulhisar-Suehri dolaynda da rastlanr. Dier taraftan, l snrlar iinde Divrii ve Suehri yrelerindeki granitoyidik kayalar da st Kretase - Eosen aralnda olumutur.

- 53 -

Paleosen-Eosen (pa-m1) Bu dzey, zellikle Ula, ilesi Tecer Dalar ve arkla - Altnyayla yrelerinde yzeylenir. Tecer Dalar yresinde gri, siyahms renkli, orta-kaln tabakal kireta ile temsil edilir. Kalnl deiken olup, yanal devamll olmayan bir dzey grnmndedir. Ofiyolitli kark zerine diskordan olarak kelen bu kireta, ofiyolitlerin Eosen'de ikinci kez aktarlmas sonucu, bugnk konumunu kazanmtr. Ya, st Maestrihtiyen-Paleosen olarak belirtilmitir (nan, 1993). arkla-Altnyayla yrelerinde ise Paleosen yal andezit - bazalt ve piroklastik kayalar; Paleosen - Eosen yal trbiditik kiretalar, volkano - tortul dizi, trbiditik kireta, denizel kumta kilta - eyl ardm ve tekrar trbiditik kireta gibi volkano - tortullardan olumaktadr (Ylmaz, 1989). Bu birimlerin, temel konumundaki birimlerle ilikisi sahada grlmemektedir.

Eosen (m1) Bu dzey, Hafik, Zara ve mranl lelerinin kuzeyinde, Suehri - Koyulhisar arasnda, Yldz Da'nn gneyinde, Yldzeli ilesinin batsnda, Grlevik Da - Gedikba arasndaki koridor boyunca ve Grn lesi civarnda yzeylenmektedir. Denizel krntl kayalar; yer yer volkanit, serpantinit olistolitleri ve aktarlm serpantinit breleri, eitli olistolitli dzeyler ve kireta bloklar iermektedir. zellikle Orta Eosen yal dzey, daha yal temel birimler zerine asal uyumsu dereceli bir gei sunar baz yerlerde uyumsuz olup, stte yeralan Alt Miyosen yal dzeylere ise, dereceli bir gei sunar

Oligosen (m2) Birim, arlkl olarak Ula, Hafik, Zara ve mranl dolaylarnda yzeylenir.

- 54 -

Altta jips arakatkl kireta, kilta, amurta ardalanmas ve stte ise aklta, kumta, amurta dzeylerinden oluur. Birim ayrca iri boyutlu ofiyolitik kaya ve kristallemi kireta bloklar da ierir. S deniz, lagn ve karasal ortamlarda kelmi olan birim, ince-orta kaln tabakal, eklemli ve yer yer devrik kvrmldr. Krntl st dzeylerde apraz katmanlanma gelimitir. Oligosen yal birim, daha yal birimler zerinde baz yerlerde uyumsuz olup, stte yeralan Alt Miyosen yal dzeylere ise, dereceli bir gei sunar .

Oligo-Miyosen (m2-3) Ayrtlanamam Oligo-Miyosen yal birimler, Sivas l merkezinin gneybatsndan arkla ve Gemerek'e kadar uzanan bir alanda yzeylenir. stte sunulan Oligosen yal birimle olaslkla yanal ve dikey geilidir. aklta, kumta ve siltta arakatkl masif jips dzeyleri ve jips zerine uyumlu olarak gelen aklta, kumta, siltta ve amurta ardalanmal birimlerden olumaktadr. Kaln, orta ve orta - ince katmanlanma gsterir. Yanal olarak ksa aralklarda merceklenen katmanlarda, derecelenme ve apraz katmanlanma olaandr. Birim, denizle ilikili sabkha, delta ve takn ovas kelleriyle temsil edilmekte olup, Oligosen - Alt Miyosen ya aralnda kelmitir.

Miyosen (m3) Bu dzey, lin Merkez lesi ile Hafik Zara - mranl ileleri gney kesimlerinde ve Kangal - Divrii arasndaki blgede yaygn bir ekilde yzeylenir. Alttaki aklta, kumta, kilta ve amurtandan oluan dzeyleri jips mercekleri ve bazaltik volkanit arakatklar ierir. stte uyumlu olarak gelen masif, yer yer yumrulu ve ortaince katmanl jipsler, daha stte aklta, kumta, kilta, siltta ve amurta ardmna uyumlu olarak geer. Btn bu birimlerin zerinde de masif jips, amurta, siltta, kiretann yansra aklta, kumta, kilta, siltta ardalanmas uyumlu olarak yer alr. Miyosen'in alt dzeyleri s denizel, delta ve akarsu ortam rn olup, ste doru glsel ortam gelimeye balam ve en stteki birimleri gl-akarsu ortamnda kelmitir.
- 55 -

Yukarda sunulan kaya trlerinin ya Alt - Orta Miyosen olarak belirtilmitir (Ylmaz ve dierleri, 1997).

Neojen (m3-4) Neojen yal karasal dzeyler, Sivas l Merkezinden arkla ve Gemerek'e doru uzanan Kzlrmak Vadisinde, Kangal ve Grn dolaynda yzeylenir. Altta krmz-bordo renkli aklta, kumta, siltta ve amurta ardalanmasndan oluan dzeylerde derecelenme ve apraz katmanlanma izlenir. Bu dzey, daha yal oluuklarn zerine al uyumsuzlukla gelmekte olup, gl-akarsu ortamnda kelmitir. AltOrta Miyosen yal jipslerin zerinde uyumlu olmas nedeniyle ayn yata kabul edilmitir. Bu birimin zerinde yer alan polijenik aklta, kumta, siltta ve amurta ardalanmal seviyeler, akarsu ortamnda kelmi ve st Miyosen-Pliyosen yal olarak kabul edilmitir. stte ise orta-kaln katmanl, bitki krntl, Gastropod ve Ostracod fosilli kireta dzeyleri ise olasl Pliyosen yatadr. En stte ise karasal volkanitler yer alr (Ylmaz ve dierleri, 1989). Yukarda tanmlanan birimler, Bingl ve dierleri (1989)'nin haritasnda Neojen yal bir dzey olarak sunulmutur.

Pliyosen (m4) Sivas l Merkezinin kuzeyinde ve mranl dolaynda Pliyosen yal karasal birimler yzeylenir. Bunlar, arlkl olarak akarsu ve glsel oluuklardr. Birimin alt dzeylerini, genel olarak turuncumsu aklta ve kumtandan oluan akarsu kelleri temsil eder. stte ise geili olarak glsel ortamda olumu kireta dzeyleri yer alr. Balangta akarsu, daha sonra glsel ortamda oluumunu srdren birimin alt kesimlerinin st Miyosen, st kesimlerinin ise Pliyosen yata olduu belirlenmitir (Ylmaz ve dierleri,1997).

- 56 -

Pliyo-Kuvaterner (m4-Q) Birim, Kangal - Divrii arasnda Yamada blgesinde yzeylenir. Bazaltn yansra yer yer piroklastik dzeyler de kapsayan topluluk geni bir yaylm sunar. Volkanitler, st Miyosen - Pliyosen yal birimleri keserek km ve zerine akmtr. Buna gre volkanitler, Pliyosen ya da daha gen yata olmaldr.

Kuvaterner (Q) Bu birim, akarsu vadilerinde ve yamalarda yer alan akl, kum ve amur depolar ile scak su kaynaklar boyunca gelien traverten oluuklarndan oluur.

Prekambriyen (P) Sivas li snrlar iinde Prekambriyen yal bir dzey saptanmam olmakla beraber, Toros Tektonik Birlii'nin yzeylendii baka alanlarda bu yata eitli dzeylerin var olduu bilinmektedir.

A.5.1. Metamorfizma ve Magmatizma Sivas yresi, bir eski okyanusun ald ve bu okyanusun tketilerek yok olduu bir alandr. Gerek okyanusun almas, gerek kapanmas ve gerekse kapanmay izleyen arpma srecinde meydana gelen scaklk ve basn koullarnda kayalarn byk lde deiime urad bilinmektedir. Bu srelere bal olarak Sivas l snrlar iindeki temel kayalarnn metamorfizmaya urad, okyanusun almas srasnda bazik ve ultrabazik kayalar, okyanusun kapanmas srasnda asidik, arpma ve sonrasnda ise hem asidik hem de bazik magmatitlerin olutuu sylenebilir. Karaayr, Kse Da, Yldz Da ve Divrii yresinde yer alan magmatik kayalar arpma sonras bir dnemin rnleridir (Boztu, 1997). Yrede Neotetiz olarak adlandrlm olan okyanusun (Adamia ve dierleri, 1977; 1981) st Kretase'de tketilip yok olmas (engr ve Ylmaz, 1981) srasnda meydana gelen tektonik yaplar Paleotektonik evreyi, okyanusun yok olmasndan sonra arlkl olarak skmann
- 57 -

gdmnde meydana gelen tektonik yaplar gei tektonik evreyi ve dorultu atmn egemen olduu diri faylar ise Neotektonik evreyi karakterize eder (ekil A.5.2-1). Sivas yresinin st Kretase ncesinde yaklak dou-bat uzanml bir okyanusun gelimesine sahne olduu, bu okyanusun kuzey ve gney kenarlarnn bugunk Atlantik tr pasif kta kenarlarn temsil ettii, kuzey kenarn st Kretase srasnda yitime urad (engr ve Ylmaz, 1981), yitime bal olarak kuzeyde ve gneyde yer alan ktalarn Maastrihtiyen ncesinde arpt kabul edilmektedir (Ylmaz, 1994 ve 1998). Bu evre Paleotektonik evreyi temsil eder. arpmadan sonra iki ktann yaknsamas devam ederek, bu da yrede kabuk kalnlamasna yol amtr. Gei evresini temsil temsil eden bu evreyi, st Miyosen-PliyoKuvaterner dneminde Dorultu Atml Faylarn geliimine sahne olmu Neotektonik evre izler. Sivas yresinin nemli Neotektonik yaplar Suehri-Koyulhisar yresinden geen Kuzey Anadolu Fay (KAF), Gemerek-arkla-Sivas hattnda Kzlrmak vadisi boyunca uzanan Yukar Kzlrmak Fay (YKF), Gemerek gneyinden geen Deliler Fay (DF), mranl'dan geen mranl Fay (F) ve Tecer Bindirmesi (TB) ile Kuzey Anadolu Bindirmesi (KAB) eklinde tanmlanabilir. Bu yaplarn yaknnda yer alan yerleim birimlerinin durumunu ortaya koymak iin yeterli ayrntda almalar yaplm deildir. Bu konuda salkl bir karar vermek iin, Sivas il leinde bizzat araziye giderek gzlemlerde bulunmak yararl olacaktr. Kuzey Anadolu Fay gibi aktif bir zon, Sivas'a bal Koyulhisar, Suehri ve Aknclar boyunca izlenmektedir. Ayrca Yukar Kzlrmak ve Tecer Dalar boyunca snrl da olsa yer sarsntlarndan etkilenebilen tektonik denetimli faylar ve heyelanlar da bulunur. Ancak her yerleim biriminin zelinde arazi almalarnn yaplmas yararl olacaktr.

- 58 -

Yararlanlan Kaynaklar Adamia, Sh., Chkhotua, T., Kekelia, M., Lordkipanidze, M., Shavishvili, I. and Zakariadze, G., 1981, Tectonics of the Caucasus and adjoinin regions: Implications for the evolution of the Tethys ocean: Journal of Structural Geology. 3/4, 437-447. Adamia, Sh., Lordkipanidze, M.,B. and Zakariadze, G.S., 1977, Evolution of active continental margin as examplified by the Alpine History of the Caucasus. Tectonophysics, 40, 183-199. Bingl, E., Bal, . ve Can, N., 1989, 1/2 000 000 lekli Trkiye Jeoloji Haritas, MTA, Ankara. Boztu, D., 1997, Post-Collisional Central Anatolian Alkaline Plutonism, Turkey. Preceedings Tubitak-Baug/Nato-D Program on Alkaline Magmatism, Sivas-Turkey, 105-146.

- 59 -

Denizli, H., 1997, Sivas tarihi ve antlar: Simta Matbaaclk A.., Atatrk Cad. Basn Sitesi no 11, Sivas, 416 s. Erol, O., Can, N., Erdoan, C., Tunkl, G. ve Keyf, S.,1991,1/1 000 000 lekli Trkiye Jeomorfoloji Haritas, MTA, Ankara. nan, S., ztrk, A. ve Grsoy, H., 1993, Ula-Sincan (Sivas) Yresinin Stratigrafisi: Doa- Trk Yerbilimleri Derg./Tr. J. of Earth Sciences, 2, 1-15. Kurtman, F., 1973, Sivas-Hafik-Zara ve mranl Arasndaki Blgenin Jeolojik ve Tektonik Yaps: MTA Derg. 80, 1-33. Oduncu, M., Kaya, .E., Ekmekiolu, Z., Bulut, S. ve Smblolu A.V.(Ed:Ekmekiolu, Z.), 1998, Cumhuriyetimizin 75. Ylnda Sivas, 368 s. zcan, A., Erkan, A., Keskin, E., Oral, A., zer, S., Smengen, M. ve Tekeli, O., 1980, Kuzey Anadolu Fay-Krehir Masifi Arasnn Temel Jeolojisi, MTA Enst. Derleme Rapor No:6722, yaynlanmam, 139 s. zgl, N., Turucu, A., zyardmc, N., enol, M., Bingl, . ve Uysal, ., 1981, Munzur Dalarnn Jeolojisi: MTA Rapor No:6995, Ankara. zsayar, T., Pelin, S. ve Gedikolu A., 1981, Dou Pontidler'de Kretase. KT Yerbilimleri Blteni, 1/2, 65-114. ztrk, A., 1979, Ladik ve Destek Arasndaki Blgenin Stratigrafisi.Trkiye Jeol. Kur. Blt., 22/1, 27-34. Pelin, S., 1977; Alucra (Giresun) GD'sundaki Blgenin Jeolojik ncelemesi ve Petrol Olanaklar. KT yayn, istanbul, 103 s. Tatar, Y., 1978, Kuzey Anadolu Fay Zonu'nun Erzincan Refahiye arasndaki blm zerinde tektonik incelemeler: Yer Bilimleri, H.. Yerbilimleri Enst. Yayn organ, cilt 4, n.1, 2, 201-236. engr, A.M.C. ve Ylmaz, Y., 1981, Tethyan evolution of Turkey: A plate tectonic approach. Tectonophysics, 75, 181-241.

- 60 -

Ylmaz, A., 1980, Tokat ile Sivas arasndaki blgede Ofiyolitlerin kkeni, i yaps ve dier birimlerle ilikisi: Doktora tezi (yaymlanmam). A.. Fen Fakltesi, Jeoloji Krss, Ankara, 136 s. Ylmaz, A., 1984, Tokat (Dumanlda) le Sivas (eltekda) Dolaylarnn Temel Jeoloji zellikleri ve Ofiyolitli Karn Konumu, MTA Enst. Dergisi, No:99/100 (Ayr bask), 18 s., Ankara. Ylmaz, A., 1985, Yukar Kelkit ay le Munzur Dalar Arasnn Temel Jeoloji zellikleri ve Yapsal Evrimi:TJK Blt., 28/2, 79-92. Ylmaz, A., 1989, Kafkasya'nn tektonik Kuaklar ve Bu Kuaklarn Trkiye'nin KuzeyDousundaki Uzantlar: Bir korrelasyon: MTA Blteni, 109, 89-106. Ylmaz, A., Smengen, M., Terlemez, . ve Bilgi, T., 1989, 1/100 000 lekli Ansama Nitelikli Trkiye Jeoloji Haritalar Serisi, Sivas-G 23 Paftas, MTA, Ankara. Ylmaz, A., 1994, arpma sonras bir anak rnei: Sivas havzas, Trkiye: Trkiye 10. Petrol Kongresi, Bildiriler (Jeoloji), Ankara, 21-33. Ylmaz,A.,Uysal, .,Aan, A., G, D. ve Aydn, N., 1997,1/100 000 lekli Ansama Nitelikli Trkiye Jeoloji Haritalar Serisi, Sivas-F 23 Paftas, No:47, MTA, Ankara. Ylmaz, A., 1998, Sivas Havzasnn Jeodinamik Evrimi: Ofiyolit-Granitoyid likisiyle Gelien Demir Yataklar Sempozyumu D. Boztu, T. zer ve N. Otlu (Ed), Bildiriler Kitab, 10-13 Eyll 1998, Sivas, 66-82. Zakariadze, G.S., Knipper, A.L., Sobolev, A.V. Tsamerian, O.P., Dimitriev, L.V., Vishnevskaya, V.S. ve Kolesov, G. M., 1983, The ophiolite volcanic series of the Lesser Caucasus. Ofioliti, 8(3), 439-466.

- 61 -

B. DOAL KAYNAKLAR B.1. Enerji Kaynaklar

B.1.1. Gne Bu konu, Kurumumuzun alma alanna girmemektedir.

B.1.2. Su Gc Bu konu, Kurumumuzun alma alanna girmemektedir.

B.1.3. Kmr Sivas l snrlarnda, linyit cinsinde bulunan kmrlerin toplam grnr+muhtemel+mmkn rezervi 114.876.945 ton (Bkz. Tablo B.5.1.3-1) olup, bunlarn sl deerleri 1200-5000 (ounlukla 1200 - 1500) kcal/kg arasnda, kkrt ierikleri ise deimektedir. lde tketilen kmrler linyit cinsinde olup, ithal (Ukrayna) ve yerli (ounlukla Tunbilek ve Soma) kmrlerdir. lde tketilen kmrlerin sl deeri 4.000-7.000 kcal/kg arasnda deimektedir. %1.5-3.5 arasnda

Divrii-Selimolu-Uluayr Kmr Yata Saha J40-c1, J39-c2 paftalarnda yeralmaktadr. Sahada kmrn minimum kalnl 0.50 m, maksimum kalnl 2.3 m olup ortalama kalnl 1.5 mdir. Orijinal kmrdeki kimyasal zellikler: Su : % 20.94
- 62 -

Kl Kkrt

: % 15.35 : % 2-3.5

AID kcal/kg : 4 000-5 000 (Selimolu sahas) 3 500-4 500 (Uluayr sahas) Younluk : 1.3 ton/m3

Uluayr sahas iin 650.000 ton muhtemel rezerv, Selimolu sahas iin ise 650.000 ton grnr+muhtemel+mmkn rezerv tespit edilmitir. Gemerek-Yeniubuk Linyit Sahas Yeniubuk Beldesinin 900 m kuzeyinde, Ocaklar Deresi'nde J36 - d1 paftasnda yer almaktadr. Sahadaki linyit tabakasnn kalnl 0.8 - 1.10 m arasndadr. Kalori deeri 3 000-4 000 kcal/kg ve kkrt oran % 2-3 olan sahann grnr+muhtemel rezervi 1 497 224 tondur. Ayrca Yeniubuk evresinde Karagl, Kaml Dere, Sabuncupnar, Lisanl ve Sara Ky ile Aayozgat mevkiilerinde benzer linyit zuhurlar saptanmtr. Bu sahadaki mmkn rezervin 1.497.224 ton kadar olabilecei tahmin edilmektedir.

Grn-Yelken Ky-Kuzuluk Mevkii Linyit Zuhuru Zuhur, Elbistan K38-c1 paftasnda yer almaktadr. Tabaka kalnl 0.1-0.9 m arasnda deien zuhurun ekonomik bir nemi yoktur.

Hafik-Dzyayla Ky Kmr Zuhuru Saha J38-b3 paftasnda yer almaktadr. Sahada mevcut kmrler, krntl keller ierisinde kk mercekler eklinde bulunmaktadr. Rezervin byk ounluu retilmitir. Sahann mmkn rezervi 250.000 ton, kalori deeri 3000-3500 kcal/kg, kkrt ierii % 2-3tr.
- 63 -

Kangal-Kalburayr Linyit Yata Yatak, Sivas J38-c2 paftasnda, Pliyosen yal keller ierisinde yer almaktadr. Linyitlerin tabaka kalnlklar ortalama 9-10 m arasndadr. Orjinal kmrdeki kimyasal zellikler; Su Kl Kkrt : % 50.00 : % 21.00 : % 2.02

AID kcal/kg : 1300 Younluk : 1.3 ton/m3

Kalburayr sahasnda, Demir Export A.. tarafndan 2004 ylnda 3.410.617 ton retim yaplm olup, kalan rezerv 70 259 571 tondur (Demir Export A..verileri, 2005). Bu linyitler, Kangal Termik Santralinde tketilmektedir.

Kangal-Etyemez Kmr Yata Yatak, Kalburayr'nn gneybatsnda Sivas J38-c1, c2 paftalarnda yer almaktadr. Pliyosen yal keller ierisinde bulunmaktadr. Linyitlerin tabaka kalnlklar ortalama 8-12 m arasndadr. Orjinal kmrdeki kimyasal zellikler: Su Kl Kkrt AID kcal/kg : 1500 Younluk : 1.3 ton/m3 : % 49.83 : % 19.04 : % 3.57

- 64 -

Saha, Demir Export A.. tarafndan iletilmekte olup, 2004 ylnda retim yaplmamtr. Sahada kalan rezerv 27.574.425 tondur (Demir Export A..verileri, 2005).

Kangal-Hamal Kmr Yata Yatak, Kalburayr'nn kuzeybatsnda Sivas J38-c1, c4 paftalarnda yer almaktadr. Pliyosen yal keller ierisinde bulunmaktadr. Linyitlerin tabaka kalnlklar ortalama 2-15 m arasndadr. Orjinal kmrdeki kimyasal zellikler: Su Kl Kkrt : % 52.06 : % 20.40 : % 2.69

AID kcal/kg : 1207 Younluk : 1.3 ton/m3

Saha, Demir Export A.. tarafndan iletilmekte olup, 2004 ylnda retim yaplmamtr. Sahada kalan rezerv 13.935.725 tondur (Demir Export A.. verileri, 2005).

Kangal-Alacahan-Dlk Ky Linyit Zuhuru Zuhur, Divrii J39-d3 paftasnda yer almaktadr. Tabaka kalnl 0.75 m civarnda olan zuhur kalitesiz olup, ekonomik bir nemi yoktur.

Kangal-Alacahan-Bekta Ky Linyit Zuhuru Zuhur, Divrii J39-d2 paftasnda yer almaktadr. Tabaka kalnl 0.3 m civarnda olan zuhur kalitesiz olup, ekonomik bir nemi yoktur.

- 65 -

Kangal-Olakl Ky Linyit Zuhuru Zuhur, Divrii J39-a4 paftasnda yer almaktadr. Tabaka kalnl 0.75 m civarnda olan zuhur kalitesiz olup, ekonomik bir nemi yoktur.

Suehri-Gll Linyit Zuhuru Zuhur, Giresun H40-d1 paftasnda yer almaktadr. Tabaka kalnl 0.3 - 0.4 m arasnda deien zuhurun ekonomik bir nemi yoktur. Zara-Korkut Ky Linyit Zuhuru Zuhur, Divrii 39-b4 paftasnda yer almaktadr. Tabaka kalnl 0.8 m civarnda olan zuhurun ekonomik bir nemi yoktur.

Zara-Girit Ky Linyit Zuhuru Zuhur, Divrii 39-b4 paftasnda yer almaktadr. Tabaka kalnl 0.8 m civarnda olan zuhurun ekonomik bir nemi yoktur.

Zara-Yank Ky Linyit Zuhuhru Zuhur, Divrii 39-c1 paftasnda yer almaktadr. Tabaka kalnl 0.75 m civarnda olan zuhur, kumlu ve killi zellikte olup ekonomik bir nemi yoktur.

Zara-Bolucan Ky Linyit Zuhuru Zuhur, Divrii 39-c1 paftasnda yer almaktadr. Tabaka kalnl 0.6 m civarnda olan zuhur kaliteli olmakla birlikte, rezervinin yetersiz olmasndan dolay ekonomik deildir.

- 66 -

Zara-Ark Ky Linyit Zuhuru Zuhur, Divrii 40-d1 paftasnda yer almaktadr. Tabaka kalnl 0.5 m civarnda olan zuhur kaliteli olmakla birlikte, rezervinin yetersiz olmasndan dolay ekonomik deildir.

Koyulhisar-Tapnar Ky Linyit Zuhuru Zuhur, Giresun H39-b4 paftasnda yer almaktadr. Kmrn kalori deeri 30003500 kcal/kg arasnda olup, mmkn rezervi 50 000 ton civarndadr.

Yldzeli-rr Linyit Zuhuru Zuhur, Tokat H37-c4 paftasnda yer almaktadr. Kmrn kalori deeri 3500-4000 kcal/kg arasnda olup, mmkn rezervi 10 000 ton civarndadr.

B.1.4. Doalgaz Sivas yresinde doal CO2 klar bulunmakta olup, bunlar; Akkaya, Karayn ve Hacali yrelerinde bulunmaktadr. Saflk derecesi % 98 civarnda belirlenen bu gaz klar magmatik kkenli olarak tespit edilmitir (Ayaz ve Kzlsu, 1997).

B.1.5. Rzgar Bu konu, Kurumumuzun alma alanna girmemektedir.

B.1.6. Biyoktle Bu konu, Kurumumuzun alma alanna girmemektedir.

- 67 -

B.1.7. Petrol Sivas-Hafik-Celalli yresinde petrol aranmasna ynelik olarak yaplan ett ve sondaj almalar sonucunda, blgede herhangi bir ekonomik petrol bulgusuna rastlanlmamtr. B.1.8. Jeotermal Sahalar Sivas blgesinde, Scak ermik (Yldzeli), Souk ermik (Merkez), Balkl ermik (Kangal), Ortaky (arkla), Akaal (Suehri), Kalkm ermii (Kangal), Ilca ermii (Yldzeli), Gndoan (Yldzeli), Uyuz ermik (Yldzeli) ve Hamzaeyh (Yldzeli) yrelerinde kaplca suyu kaynaklar bulunmaktadr. Bu kaynaklarn scaklk ve debileri; Scak ermikte 46-49 C ve ~200 lt/sn, Souk ermikte 26-30 C ve 15-20 lt/sn, Balkl ermikte 35-36 C ve 215 lt/sn, Ortakyde 36 C ve 24 lt/sn, Akaalda 37 C ve 1 lt/sn, Ilca ermiinde 35 oC ve 3 lt/sn, Hamzaeyhde 25 C ve 0.5 lt/sn, Uyuz ermikte 36.5 oC ve 0.8 lt/sn, Kalkm ermiinde 28oC ve 24 lt/sn.dir. limiz snrlar ierisindeki jeotermal alanlarn zellikleri aada verilmitir.

Scak ermik Jeotermal Sahas Sivas-Ankara karayolunun yaklak 28. kmsinin 1 km batsnda bulunmaktadr. Yrede yzeyleyen en yal birimler Paleozoyik yal Akda Metamorfitleridir. Bunlarn zerine asal uyumsuzlukla Paleosen yal Pazarck volkanitleri gelir. Pazarck volkanitleri, Eosen yal Boazky formasyonu tarafndan uyumlu olarak zerlenirler. Alt-Orta Miyosen yal Hafik formasyonu, Boazky formasyonu zerine asal uyumsuzlukla gelirken, st Miyosen - Pliyosen yal ncesu formasyonu tarafndan da yine asal uyumsuzlukla zerlenirler. Bunlarn da zerine st Pliyosen yal Bayat volkanitleri gelir. Btn bu birimler Kuvaterner yal travertenler ve alvyonlarla zerlenirler. Scak ermik jeotermal enerji sahasnda; Bayat volkanitleri birinci derecede, Pazarck volkanitleri ise ikinci derecede stc kayalar, Akda Metamorfitlerine ait mermerler hazne kayalar, Boazky ve ncesu formasyonlar ise s kaybn nleyen rt kayalar durumundadrlar. Isnan sular ise hemen hemen tamamen meteorik kkenlidir (Ayaz ve Gke, 1998).
- 68 -

Yrede MTA tarafndan yaplan 5 adet, DS tarafndan yaplan 2 adet ve zel villalar tarafndan yaptrlan 1 adet olmak zere toplam 8 adet kuyu mevcuttur. Bunlardan MTA-3 kuyusu iptal edilmitir. MTA-5 kuyusundan scak su elde edilememitir. DS-1 kuyusunda retim yoktur. DS-2 kuyusu kontrolsz ak nedeniyle kapatlmtr. MTA-1, 2 ve 4 nolu kuyulardan retim yaplmaktadr. Bu kuyulardan elde edilen deerlere gre ortalama scaklk 46-49 oC, toplam debi ise yaklak 200 lt/sndir. Ca++ ierii 208.39 mg/lt, HCO3 ierii 1473.76 mg/lt ve serbest CO2 ierii ise 178.64 mg/ltdir (Ayaz,1998). Kaplca kayna yaknnda Belediye'ye ait otel, motel ve havuz tesisleri ve zel ahslara ait yazlk evler mevcuttur. Yaz aylarnda ise Sivas halk adr kullanarak kaplcadan faydalanmaktadr.

Merkez-Souk ermik Kaplca Kayna Souk ermik jeotermal alan, Sivas'n 17 km kuzeydousunda bulunmakta olup, Sivas 38-a3 paftasnda yer almaktadr. Kaplca alannda; temelde, Paleozoyik yal, gnays, ist, mermer, kuvarsit ve yer yer amfibolitlerden oluan Akda Metamorfitleri bulunmaktadr. Bunlarn zerine uyumsuz olarak aklta kumta, kilta ve kiretandan oluan Eosen yal Toku Formasyonu gelmektedir. Toku Formasyonu'nun zerinde, asal uyumsuzlukla, Pliyosen yal, akarsu ve glsel keller (aklta, kumta, kilta, kireta) yer almaktadr. Alvyon ve travertenler ise en gen kelleri oluturmaktadr. Paleozoyik yal mermerler hazne kaya, Pliyosen yal birimler ise rt kaya niteliindedir. Kaplca kayna suyunun scakl 26-30C, debisi ise 15-20 lt/sn arasndadr. Kaplca suyu, scakl dk olan bir sudur. Toplam mineralizasyonu 2 gramdr. Kaynak, "kalsiyum bikarbonatl sular" snfna girmektedir. ildii takdirde mide, barsak, karacier ve safra kesesi fonksiyonlar zerinde tedavi edici bir etki salamaktadr.

- 69 -

Kaplca kayna yaknnda havuz ve banyolar bulunmaktadr. ehir halk, yaz aylarnda adr kurarak tedavi ve turistik amala kaplcadan faydalanmaktadr.

Yararlanlan Kaynaklar Karamanderesi, ., Klda, R., 1992, Souk ermik Jeotermal Alann Potansiyeli. Sivas Valilii, 2004, Sivas li evre Durum Raporu.

Kangal-Balkl ermik Scaksu/Kaplca Kayna Balkl kaplca, Sivas li Kangaln 14 km kuzeydousundaki Kavak Bucann 3 km kuzeybatsndaki ermikdere (hamamdere) vadisi ierisinde bulunmakta olup, Sivas J38-b3 paftasnda yer almaktadr. Kaplca evresi, yani ermikdere vadisi, yamalar Neojen yal, kilta, marn, killi kireta seviyelerinden oluan ve st seviyelerinde jips ieren kayalarla rtldr. Tabakalar genellikle yatay veya ok az eimli olup, kaplca sahasndaki yamalarda hafife yama iine doru, kaplcann vadi yukar sonunda ise dere yukar ynde dalmaktadr. Kaplca sahasnda ermikdere vadisinin taban en ok 60-70 m kadar olan alvyonlarla kapldr. ermikdere vadisinin genel gidiindeki izgisellik ve scaksu kaynaklarnn vadiyi izleyen dizili tarz, vadi boyunca fay ve krklarnn mevcut olabileceini dndrmektedir. Scaksular, olasl olarak, vadi tabanndaki alvyonlar altnda rtl Neojen kellerini kesen bu krk ve faylardan ykselerek alvyonun souk yeraltsular ile karmakta ve bylece daha soumu olarak yzeye kmaktadrlar. Bizzat kaplca kaynaklarnn bulunduu alanda, vadi yamalarndaki Neojen serisinin evreye oranla, daha ok kiretalarndan olutuu dikkati ekmektedir. Kireta istifi, yer yer ok iri akll ve ok kaln konglomeratik kireta tabakalar
iermektedir.
- 70 -

Kiretalarnn genel grnm ve dokusu travertene benzemektedir. zellikle scaksu kaynaklar evresinde fazla gelimi olmalar, oluumlarnda scaksuyun da etkisi olduuna iaret etmektedir. Kaplca suyunun scakl 35-36C, toplam debisi 215 lt/sndir. Berrak, renksiz ve kokusuzdur. Akt yerde hi bir kelti brakmamaktadr. Kaynan suyu toplam 389 mg/lt mineralizasyona sahip olduundan dolay mineralce fakir sular snfna girmektedir. Kangal Balkl Kaplcay Trkiye'deki dier benzerlerinden ayran en nemli zellik, kaynak suyunda boylar 3 ile 10 cm arasnda deien balklarn bulunmas ve zellikle Sedef (psoriasis) hastalnn tedavisinde kullanlyor olmasdr. Meteorik kkenli (vadoz) olan kaplca kaynaklar, yksek oranda mineral iermemekte, toplam znm madde miktar 220 mg/lt dolayndadr. Ortalama deerler olarak EC: 530 S/cm, CO2: 8.70 mg/lt, pH: 7.30, O2: 4.0 mg/lt dzeyinde olan kaynak suyu zotermal, Hipotenik ve Oligometalik bir maden suyudur. Kaplca suyu banyo iin elverilidir. Romatizma ve cilt yaralarna iyi gelmektedir. Su ayn zamanda iilmektedir. Kaplca alannda otel, motel ve prefabrik yaplar ve 6 adet havuz mevcuttur.

Yararlanlan Kaynaklar Byk, M., 1982, Sivas-Kangal Balkl Kaplcas n Ett Raporu MTA Derleme No: Sivas Valilii, 2004, Sivas li evre Durum Raporu.

Kangal-Kalkm Scaksu/Kaplca Kayna Kaynak, Kangal ilesi etinkaya kasabasnn yaklak 6 km gneyinde, Kalkm Ky dousundan geen Kalkm deresi ierisinde bulunmakta olup, Divrii J39-d2 paftasnda yer almaktadr.

- 71 -

Kaynak alannda yaldan gence doru; Kangal Formasyonu (Orta Devoniyen-Alt Karbonifer), Kratgedii rekristalize kireta (st Jura-Alt Kretase), etinkaya ofiyolitleri (Alt Kretase), Alacahan formasyonu (Miyosen), Yamada Volkanitleri (Pliyosen), alvyon ve yama molozu yer

almaktadr. Kaynak, Kalkm Deresinde yzeyleyen alvyon kellerden boalmaktadr. Kaynaklarn toplam debisi 24 lt/sn, scakl ise 28oCdir. Yaplan kimyasal analizlerde kaynan suyu mineralce fakir termal su (akroterm) snfna girmektedir. Kalkm ermiinin bulunduu alanda herhangi bir tesis bulunmamaktadr. Kalkm ermiinde kaynak k noktalarnda 2 adet doal havuz olumutur. Yaz aylarnda, sedef hastal olanlarn Kalkm ermii alanna adr kurarak sudan yararlandklar
bilinmektedir.

Sivas-Kangal-etinkaya-Kalkm alannda bulunan suyun zellii Kangal-Balkl Kaplca ile ayndr. Burada da ifal olduu bilinen ayn trden balklar yaamaktadr.

Yararlanlan Kaynaklar alar, K.., 1961, Trkiye Maden Sular ve Kaplcalar, MTA Yayn No:107, f:4, s.639791. Erien, B., Akku, ., Uygur, M.,Koak, A.,1996, Trkiye Jeotermal Envanteri, MTA Yayn, Ankara.

Suehri-Akaal Scaksu/Kaplca Kayna Kaplca Suehrinin 7 km kuzeyinde, Kelkit ay vadisinin gney kenarnda bulunmakta olup, Giresun H40-d1 paftasnda yer almaktadr. Kaplca kaynann kt yerde st Kretase yal fliler mevcuttur. Tabakal bir yapya sahip olan bu seri, kalker-marn-kilta-kumta ardalanmas eklindedir. Tabaka dorultular genellikle GD-KB olup, KDya eimlidirler. Bu seri zerine uyumsuz olarak krmz, turuncu, yeil, gri renkli kil, eyl, kumta, aklta ve konglomeralardan oluan ve yer yer jipsli oluuklar ieren Oligo-Miyosen yal birimler gelir. Ayrca Kelkit ay
- 72 -

vadisini dolduran alvyonlar ile vadi kenarlarnda gen oluuklar halinde yama molozlar mevcuttur. Volkanik kaya olarak kaplca kaynann hemen gneyinde, st Kretase yal andezitler yer almaktadr. Scaksu, Kelkit aynn gney kenarnda bu andezitler ile yukarda bahsedilen flilerin dokanandan geen yaklak K70B dorultulu bir faya bal olarak yzeye kmakta ve yaklak Kelkit ay alvyonlar kenar kotundan boalmaktadr. Kaplca kaynann scakl 37C ve debisi 1lt/sndir. Kaynak suyu bor ve arsenik ieren sodyumlu, bikarbonatl scaksu snfna girmektedir. Scaklk ve debi artrmak amacyla 1997 ylnda MTA tarafndan yaplan sondajda su elde edilememitir. Kaynak evresinde herhangi bir tesis mevcut deildir.

Yararlanlan Kaynaklar Erzenolu. Z., (1986), Sivas-Suehri-Akaal Kaplcas le lgili Not.

arkla-Ortaky Scaksu/Kaplca Kayna Kaplca, Sivasn gneybatsnda, arklann 21 km kuzeybatsnda, Ortakyn 4 km dousunda bulunmakta olup, J36-b1 paftasnda yer almaktadr. Kaplca evresinde grlen litolojik birimler; Paleozoyik yal mermerler temeli oluturmaktadr. Bu birimin stne uyumsuz olarak glsel Miyosen yal birimler, her iki birimin zerine de uyumsuz olarak gen bazaltlar, eski ve yeni alvyonlar gelmektedir. Paleozoyik yal mermerler kirli beyaz renktedir. Glsel Miyosen tipik krmz renktedir. aklta, kumta, kilta ve jips arakatkl olarak karakterize edilmektedir. Bazaltlar, muhtemelen st Pleyistosen yaldr. Travertenler, sahada bulunan
scaksu klaryla ilgilidir. Eski ve yeni alvyonlar, Kzlrmak ve Acsu vadileri boyunca izlenmektedir.
- 73 -

nceleme alannda scaksu kaynaklar, ayr yerde yzeye kmaktadr. Kaplca tesislerinin bulunduu yerde llen kaynak scakl 36C, kaplcann batsnda bataklk oluturan Koval kaynanda llen scaklk 31C, kaplcann kuzeydousundaki birinci kaynan kaynak scakl 28C ve ikinci kaynan kaynak scakl 25C olarak llmtr. MTA tarafndan 2002 ylnda Ortaky kaplcasnda 290 m derinliinde bir sondaj kuyusu almtr. Kuyudan 36C scaklkta ve 24 lt/sn debili akkan elde edilmitir. Kuyu ba kapama basnc ise 1.3 atmosferdir. Kaplca ve evresinde yaplan kimyasal analiz sonularna gre, kaynaklarn ierdii karbonat miktarnn yksek olduu tespit edilmitir. Kaplca alannda tesisler mevcut olup, yre halk kaplcadan turistik ve tedavi amal olarak yararlanmaktadr.

Yararlanlan Kaynaklar Akll, Y., 2003, Sivas-arkla-Ortaky Sondaj Bitirme Raporu, Blge Ariv No: 349. zgr. R., zelik. ., (1985), Sivas-arkla-Ortaky Kaplcasnn n Ett Raporu.

Yldzeli-Scak ermik Scaksu/Kaplca Kayna Scak ermik jeotermal alan, Sivasn 25 km batsnda bulunmakta olup, Sivas 37-a3 paftasnda yer almaktadr. Yrede, temelde Paleozoyik yal Akda Metomorfitleri yer almaktadr. Bunlar balca gnays, ist, mermer, kuvarsit ve yer yer amfibolitlerden olumaktadr. Bunlarn zerinde asal uyumsuzlukla Pliyosen yal akarsu ve gl kelleri bulunmaktadr. Bunlar aklta, kumta, kilta, kiretandan olumaktadr. Alvyon ve travertenler ise en gen kellerdir. Paleozoyik yal mermerler hazne kaya, Pliyosen yal birimler ise rt kaya niteliindedir. Scak ermik yresinde 3 kuyudaki toplam debi yaklak 200 lt/sn, scaklklar ise 4649 C arasndadr. Halen Sivas Belediyesi tarafndan, havuz, banyo ve otel eklindeki iletmeciliin yan sra, Cumhuriyet niversitesi tarafndan Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Merkezi kurulmutur. Toplam znm iyon miktar Kangal Balkl kaplcasna gre alt kat
- 74 -

kadar daha fazla (EC: 2990-3250 S/cm aras) olan kaplca suyunun borularda kabuk balayc zellikte olduu bilinmektedir. Kangal Balkl Kaplcas ile benzer ekilde, meteorik kkenli olan kaplca suyunun ya, izotop analizleri sonucuna gre 50 yl civarndadr. Kimyasal analizlerde, bikarbonat %74.21 milival, Na %48.67 milival, Ca % 31.99 miliva), Mg %18.69 milival, bromr 1.4 mg/lt olarak tespit edilmitir. Kaplca kayna yaknnda Belediyeye ait otel, motel ve havuz tesisleri ve zel ahslara ait yazlk evler mevcuttur. Yaz aylarnda ise Sivas halk adr kullanarak kaplcadan faydalanmaktadr.

Yararlanlan Kaynaklar Deirmenci, M., 1995, Balkl Kaplcann (Sivas-Kangal) Hidrojeolojik zellikleri: Hacettepe niversitesi Yerbilimleri Uygulama ve Aratrma Merkezi Blteni, Yerbilimleri, Say 17, 69-85. Erien, B., 1991, Scak ermik (Sivas) Havzasnn Jeotermal Enerji Potansiyeli ve Yararlanma Olanaklarna likin n deerlendirme Raporu. Gzbol, A., 1994, Sivas Scak ermik Alannn Jeotermal Potansiyeli. Kaarolu, F., Nacitarhan, V., Deirmenci, M., Hizmetli, S., Elden, H., Gker, L, 1994, Sivas Scak ermik Termal Suyunun Hidrojeolojisi ve Gonartozlu Olgularda Terapotik Olarak Fizik Tedavi Yntemleri ile Karlatrlmas: Jeotermal Uygulamalar Sempozyumu94, 27-30 Eyll 1994, Denizli, Bildiri Metinleri, 28:1-295. Karamanderesi, . ve Klda, R., 1992, Souk ermik Alannn Jeotermal Potansiyeli. Sivas Valilii, 2004, Sivas li evre Durum Raporu.

Yldzeli -Ilca Scaksu/Kaplca Kayna Ilca kaynak suyu, Sivas 37-a1 paftasnda bulunmakta olup, Yldzeli lesinin 10 km kuzeyinde, Sivas-Tokat karayolunun 1.5 km kuzeybatsnda yer almaktadr.
- 75 -

Kaynak alan ierisinde bulunan en yal birimler, Akda Metamorfitlerine ait Paleozoyik yal gnays, amfibolit, ist, mermer ve kuvarsit gibi metamorfik kayalarla bu kayalar kesen gabro, granit, siyenit, monzonit ve tonalit gibi intrzif kayalardr. Bunlarn zerine uyumsuz olarak st Kretase yal Tekelida Ofiyolitik Karna ait kayalar ile Kretase-Paleosen yal Davulalan granitoyidi gelmektedir. Bunlarn zerinde ise Eosen yal Pazarck Volkanitleri (aglomera ve masif volkanitler), zerinde uyumsuz olarak Yldzeli formasyonu ve ncesu Formasyonuna ait birimler yer alr. En stte ise Kuvaterner yal traverten ve alvyon bulunmaktadr. 1996 ylnda sahada yaplan sondaj almas sonucunda suyun scaklnn 35oC, debisinin ise 3 lt/sn olduu tespit edilmitir. Yaplan kimyasal analizlerde ise kaynan suyu mineral oran dk termal su (akroterm) snfna girmektedir. Kaynak alannda, 1996 ylnda zel sektr tarafndan yaplan kaplca amal kullanlmaktadr. 80 mlik sondajla

karlan suyun kt yere kk havuz yaplmtr. Yre halk tarafndan daha ok imece ve

Yararlanlan Kaynaklar alar, K.., 1961, Trkiye Maden Sular ve Kaplcalar, MTA Yayn No:107, f:4, s.639-791. Erien, B., Akku, ., Uygur, M.,Koak, A.,1996, Trkiye Jeotermal Envanteri, MTA Yayn, Ankara.

Yldzeli-Uyuz ermik Scaksu / Kaplca Kayna Uyuz ermik sahas, Scak ermik kaplca alannn kuzeyinde, Sivas-Ankara asfaltna 12 km mesafedeki Delikkaya Ky civarnda olup, Sivas 37-b4 paftasnda yer almaktadr. Uyuz ermik jeotermal alan ve civarnda, jeolojik yalar Paleozoyik ile Kuvaterner arasnda deien metamorfik, volkanik ve sedimanter trde kayalar yer almaktadr. Bu kaya birimleri alttan ste (yaldan gence) doru; Akda Metamorfitleri (ist, gnays, mermer), Pazarck volkanitleri (andezit, bazalt, aglomera), ncesu formasyonu (konglomera, kumta, kilta ardalanmas), Bayat volkanitleri (andezit,bazalt), traverten ve alvyonlardan olumaktadr.
- 76 -

Bu sahada birbirine yakn drt yerden su k vardr. Sularn scakl 36.5oC, toplam debileri ise 0.8 lt/sn olarak llmtr. Sahada yaklak 10 km2lik bir alanda travertenler gzlenmektedir. Scaksu kaynaklar ierisinde gncel traverten oluumu devam etmektedir. Bu travertenler, Denizli-Karahayt jeotermal alanndaki gibi kahverengi, krmz ve sar renklerin karm eklinde gzkmekte ve gze ho gelen bir grnt sunmaktadrlar. Kaynak civarnda herhangi bir tesis bulunmamaktadr.

Yararlanlan Kaynaklar alar, K.., 1961, Trkiye Maden Sular ve Kaplcalar, MTA Yayn No:107, f:4, s.639-791. Erien, B., Akku, ., Uygur, M.,Koak, A.,1996, Trkiye Jeotermal Envanteri, MTA Yayn, Ankara.

Yldzeli-Gndoan ermii Scaksu / Kaplca Kayna Scaksu kayna, Sivas-Ankara karayolu zerinde, Yldzeli lesi Yavu Nahiyesi kavandan 21 km uzaklktaki Gndoan Kynde bulunmakta olup, Sivas 36-a2 paftasnda yer almaktadr. Gndoan ermii sahas ve yakn evresinde gzlenen kayalar, yaldan gence doru; Kretase yal serpantin, st Kretase yal pelajik kireta, krntl ara katklar ve olistostromal dzeylerden oluan Yeniky formasyonu ile Eosen yal piroklastik, yer yer epiklastik volkanitler ve lavlardan oluan Darmik volkanitleridir. Yaplan sondaj almalar sonucunda 29oC scaklk ve 7.5 lt/sn pompaj debili scak akkan elde edilmitir. Yaplan kimyasal analizlere gre kaynan suyu mineral oran dk termal su (akroterm) snfna girmektedir. Suyun scaklnn ve debisinin dk olmasna ramen suyun ierdii flor minerali nedeniyle derma, uyuz gibi deri hastalklar ile eitli yaralar tedavi ettii yre halk tarafndan sylenmektedir.
- 77 -

Kaplca alannda herhangi bir tesis mevcut deildir. Yararlanlan Kaynaklar alar, K.., 1961, Trkiye Maden Sular ve Kaplcalar, MTA Yayn No:107, f:4, s.639-791. Erien, B., Akku, ., Uygur, M., Koak, A.,1996, Trkiye Jeotermal Envanteri, MTA Yayn, Ankara.

Yldzeli-Hamzaeyh Scaksu / Kaplca Kayna Kaynak, Yldzeline bal Hamzaeyh Kynn 300 m kuzeybatsnda bulunmakta olup, Sivas 37-b1 paftsnda yer almaktadr. Yrede 1343 m rakml tepe evresinde mostra veren travertenlerde 3 ayr yerde lk su klar bulunur. Tepedeki su k sznt eklinde gzlenmektedir. Dier ikisi de kk gller oluturacak ekilde akmaktadr. Bu su klar gncel traverten oluturmaktadr. Kaynan scakl yaklak 25C, debisi ortalama 0.5 lt/sndir.

Yararlanlan Kaynaklar Avc, N., 1997, Sivas Kentinin evre Jeolojisi ve Doal Kaynaklar, MTA Derleme No: 10042.

Zara-kideirmen Ky Scaksu / Kaplca Kayna Kaynak, Zara ilesine bal kideirmen Ky yanndan geen Karabel ay kenarnda, Zara'ya 68 km uzaklkta ve Zara-Divrii karayolu zerinde bulunmakta olup, Divrii J39-a2 paftasnda yer almaktadr. Kaynak alan evresinde bulunan en yal birimler, st Kretase yal serpantinlemi kayalardr. Bunlarn zerinde sahada geni yaylm gsteren serpantin akll bre ve konglomeralar bulunmaktadr. Bunlarn zerine ise Neojen yal kiretalar ve alvyonlar gelmektedir.
- 78 -

Koordinatlar Y(saa): 87.607, X(yukar): 69.218 Z(kot): 1320 m olan lokasyonda, 10 m apnda ve yaklak 4-5 m derinliinde, glet eklinde bir scaksu kaynann olduu grlmtr. Ky muhtar ile yaplan grmede, daha nce byle bir kaynan olmad, buraya yakn Beypnar kynde, 2007 yl Kasm ay ierisinde yaklak 3-4 byklnde meydana gelen depremden sonra bu kaynan farkedildii belirtilmitir. Kaynan scakl 38oC olarak llmtr. Suyun kt yer, derenin hemen kenarnda, biraz yksek kotlarda bulunmakta, tek bir kaynak eklinde akmamaktadr. Gletin alt seviyelerinden kumlarn ierisinden geerek rmaa boalm yapt tahmin edilmektedir. Bu yzden debi miktar llememitir. Ancak gletin su seviyesi hi dmemektedir. Bu saha, evrede meydana gelen gen tektonik hareketler sonucu ortaya km yeni bir jeotermal sahadr. Kaynak alannda yaplan ilk incelemelere gre arazinin konumu ve suyun scakl kaplca iin uygundur. Bu kaynan dere yata ierisinden kt ve etkilendii dnlrse, suyun scaklnn daha yksek olma ihtimali vardr. Bu kaynaktan alnan su numunesinin kimyasal analiz sonularna gre, suyun pH 6.68 olup, asidik karakterdedir. Klor ve slfat miktarnn ok yksek olmas, evredeki tuz ieren sedimanter kayalardan kaynaklansa da bu sularn derinlerden geldiine de iaret edebilir. Yaplan ilk inceleme ve analiz sonularna gre; bu saha Sivasta yeni, bakir bir jeotermal saha durumundadr. Jeotermal aratrmalarda uygulanmas gereken yntemlerin (prospeksiyon, jeoloji, jeokimya, hidrojeokimya, alterasyon, jeofizik, sondaj) kullanlmas ve sahann jeotermal potansiyelinin ortaya karlmas nerilmektedir. Yararlanlan Kaynaklar Ekici, S., 2007, Sivas-Zara-kideirmen Ky Jeotermal Kayna nceleme Notu, 3 s.

B.2. Biyolojik eitlilik B.2.1. Ormanlar lkemizdeki orman varl 20,7 milyon hektar olup lkemizin % 27sini, limizde ise 261.399,0 hektar ile % 9,18ini oluturmaktadr. Ormancln temel amac; srdrlebilir bir ormanclk iin mevcut ormanlarn korunmasnn yannda, ormanlk alanlarn aalandrma ve erozyon kontrol almalar ile artrlmasdr.
- 79 -

Orman canl ve byk bir sistemdir. Bu sistem ierisinde; aalar, hava, su, toprak ve dier otsu ve odunsu bitkilerle, mikroorganizma ve hayvanlaryla kendine zg kapal bir dnya, bir ekolojik sistem oluturmaktadr. Orman ekosistemi aalarla birlikte, dier bitkiler, hayvanlar, mikroorganizmalar gibi canl varlklarla toprak, hava, su, k ve scaklk gibi fiziksel evre faktrlerinin oluturduklar karlkl ilikiler dokusunu simgeleyen bir doa parasdr. 6831 sayl Orman Kanununun 1. maddesinde orman u ekilde tanmlanmtr. Tabii olarak yetien veya yetitirilen aa ve aak topluluklar yerleri ile birlikte orman saylr. Tanmdaki zellik, aa ve aak topluluklar yannda yerleri ile birlikte orman saylmadr. Baka bir deyile aa ve aak topluluklar yok edilse dahi topra itibariyle yer yine orman saylmaktadr . Trkiye Ormanclnn temel amac; ormanlar srdrlebilir ekilde iletmek, toplum refahna ve lke kalknmasna en fazla katky salamaktr. Bu amacn gerekletirilebilmesi iin ormanclk politikas aada belirtilen ilkeler zerine oluturulmutur. Ormanlarn Korunmas: Ormanlarn, orman alanlarnn biyolojik eitliliinin ve doal yaplarnn muhafazas, biotik ve abiotik zararllara kar korunmas. Ormanlarn Gelitirilmesi: Mevcut ormanlarn gelitirilmesi, orman dndaki uygun alanlar zerine orman tesisi ile orman alanlarnn geniletilmesi. Ormanlarn Srdrlebilir Bir Anlayla letilmesi: Ormanlardan ok ynl faydalarn (Ekolojik, ekonomik, sosyal ve kltrel), yerel, lkesel ve kresel dzeylerde srdrlebilir olarak salanmas,adil paylam ve toplum yararna faydalanlmas. limiz ormanlar 1200 ile 2600 metre rakmlarda bulunmaktadr. En st rakmlarda aa tr olarak ard bulunmaktadr. Yaprakllarda ise ilimizin doal aa tr meedir. Dolaysyla ormanlarn olumasnda ve orman aa trlerinin belirlenmesinde iklim (bal nem, gece gndz scaklk fark), jeolojik formasyonlarn zellikleri ve jeoformolojik yaplar etkili olmaktadr. Sivas li Karadeniz ikliminden Anadolu Step klimine gei zonu zerinde bulunmaktadr. Burada yan yetersiz, vejetasyon mevsiminin ksa, scaklk ve hava rutubetinin az olmas mevcut ormanlarn sratli ve salkl bir ekilde yetimesine ve kendisini yenilemesine olumsuz etki yapmaktadr.

- 80 -

Sivas l snrlar iinde bulunan orman alanlar genellikle kuzey blgelerde (Koyulhisar-Suehri) bulunurken, daha az oranlarda ise bat ve dou kesimlerde gzlenir (ekil B.2.1-1). Karasal iklimin egemen olduu Zara blgesinde Saram, Ard, Mee ve Yaban Kava, Yavu blgesinde Saram, Ard ve Mee, Divrii blgesinde Mee ve Ard, Kangal ve Grn blgesinde Ard aa trlerinden oluan ormanlar bulunmaktadr.

- 81 -

ekil B.2.1-1: Sivas ilinde bulunan ormanlk alanlarn dalm

B.2.1.1. Odun retimine Ayrlan Tarm Alanlar Bu konu hakknda bilgi edinilememitir.

B.2.2. ayr ve Mera limiz gerek yzlm gerekse ayr mera varl bakmndan Trkiyenin ilk sralarnda yer alan yrelerinden biridir. Sivas linin ilelere gre ayr mera varl Tablo B.2.2-1de verilmitir.
Tablo B.2.2-1: Sivas linin ilelere gre ayr mera varl (Sivas l zel daresi Bilgi lem ube Mdrl verileri, 2008)

le Ad Merkez Divrii Gemerek Grn Hafik mranl Kangal Koyulhisar Suehri arkla Yldzeli Zara Toplam

Mera Alan ( Ha ) 138.494 145.633 47.374 170.057 109.000 66.019 156.999 21.182 51.408 84.445 100.595 98.035 1.189.241

ayr Alan ( Ha ) 4.738

Toplam ( Ha ) 143.232 145.633

385 536 3.410

47.759 170.593 112.410 66.019

3.799

160.798 21.182

1.113 3.930

52.521 88.375 100.595

764 18.675

98.799 1.207.916

- 82 -

B.2.3. Sulak Alanlar Doal ya da yapay, srekli ya da geici suyu akan ya da durgun, tatl, ac ya da tuzlu gelgit blgelerinde sularn ekildii dnemlerde su dzeyi 6 m2'yi amayan deniz kesimlerinide kapsayan tm bataklk, turba ve suyla kapl alanlara "Sulak Alan" denilmektedir. Bunlar, ekosistemlerin bar konumunda olduundan korunmaldrlar Konumunda olduundan Tdrge Gl Alan : Ort. 350 Hektar Rakm : 1295 metre Yukar Kzlrmak Havzasnda yer almaktadr. ok hafif tuzludur. Kzlrmak'a boalmakta olup, ortalama derinlii 4 metredir. Dousunda kk bir ada yer alr. Gln evresinde bykba hayvanlarn otlatld batdaki geni slak ayrlklardan baka, alak kireli tepeler zerinde ksmen nadasa braklan tarla va meralar bulunur. Gln gney dousunda yaklak 30 halk bataklk ve glckler yeralmakta olup, koruma stats yoktur. Tektonik kkenli ve karstik bir knt gl olan Tdrge glnde Tepeli Bataan, Kzlboynuzlu Bataan, Angt, Yeilba, Klrdek, Kkkarabatak, gl dolaynda ise Turna, Uzunbacak, Kzlbacak kulukaya yatmaktadr. Gei mevsimlerinde eitli su kular da glde konaklamaktadr. Glde avclk ve balklk yaplabilir (Trkiye evre Vakf, 1993)

Hafik Gl Alan : Ort. 72 hektar Rakm : 1298 metre Sivas linin 40 km dousunda yer almaktadr. Yukarda sunulan ornitolojik zellikleri de kapsayan Hafik glnde Sazan, tatlsu kefali, kababurun ve tatlsu kolyosu yetimektedir. Alann koruma stats yoktur.

- 83 -

Kaz Gl Alan : Ort. 18.8 hektar Rakm : 1430 metre derinlii 2.5 metredir. Alann koruma stats yoktur.

Seyfe Gl Alan : Ort. 17.5 hektar Rakm : 1277 metre Sivasn 10 km dousunda yer almaktadr. Seyfe Gl uluslar aras ltlere gre A snfnda nemli bir sulak alan olup sazan, karabalk ve kefal yetimektedir. Alann koruma stats yoktur.

B.2.4. Flora Trkiye Bitkileri Krmz Kitab adl eserdeki IUCN Red Data Book (2000) kategorilerine gre; sadece Sivas ve hem Sivas il snrlar iinde, hem de Sivas snrlar dnda bulunan endemik bitkiler kategorilere ayrlmtr. Endemik bitkilerin latince isminden sonra parantez ierisinde ksaltmalar halinde bu kategoriler verilmitir. Bu kategoriler unlardr: EX (Extinct): Tkenmi, EW (Extinct in the Wild): Doada Tkenmi, VU (Vulnerable): Zarar grebilir, CR (Critically Endangered): ok Tehlikede, EN (Endangered): Tehlikede, LR (Lower Risk): Tehdit Altnda, DD (Data Deficient): Veri Yetersiz, NE (Not Evaluated): Deerlendirilemeyen. Bu kategorilere gre Sivasta bulunan endemiklerin durumu bir tablo halinde B.2.4-1de verilmitir.

- 84 -

Tablo B.2.4-1: Trkiye Bitkileri Krmz Kitab adl eserde verilen UCN Red Data Book (2000) kategorilerine gre Sivas ilinde yetien endemik bitkiler

Kategori 1 2 3 4 5 6 7 8 EX: Tkenmi EW: Doada Tkenmi VU: Zarar grebilir CR: ok Tehlikede EN: Tehlikede LR: Tehdit Altnda DD: Veri Yetersiz NE: Deerlendirilemeyen

Takson says ----49 9 41 314 7 --420

Oran (%) ----11,67 2,14 9,76 74,76 1,67 ---

TOPLAM ENDEMK SAYISI

Tablo B.2.4-1e gre; Sivasta bulunan endemiklerin ounun nesli tehlikede deil gibi grnmektedir. Zarar grebilir kategoride (VU) 49 (% 11,67) bitki bulunmaktadr. ok tehlikede (CR) olan bitki says 9dur (% 2,14). Durumu tehlikede olan bitki says 41 (% 9,76)dir. Tehdit altnda (LR) olan bitki says ise 314 (% 74,76)tr. LR kategorisine konan bitkiler; be yl iinde ilk be kategoriye girebilecek taksonlar, u anda durumu iyiyken, ileride zarar grebilecek taksonlar ve herhangi bir koruma gerektirmeyen taksonlardan olumaktadr. Yani, bu gruba konan bitkiler iin u anda bir tehlike yok gibi grnmektedir. Veri yetersizlii (DD) olan bitki says 7 (%1,67)dir. Bu listeye gre; endemik bitkilerin ounluu iin u anda bir tehlike bulunmamakta gibi grnmektedir, fakat VU, CR, EN kategorilerindeki bitkilerin says 99dur. Bu bitkiler her an

- 85 -

yok olma tehlikesi altndaki bitkiler olarak alglanabilir. Bu kategoriye giren bitkilerin oran % 23,57dir. Yani neredeyse, Sivas bitkilerinin yok olma tehlikesi altndadr. Ayrca, endemik bitkiler listesinde yer alan bitkilerin bazlar, ya sadece tip rneinden bilinmekte ve hibir aratrc tarafndan tekrar toplanmam ya da sadece bir veya birka lokaliteden bilinmektedir. Bu yzden tehlike snfnda veya tkenmi durumda baz bitkilerin ilimizde bulunabilecei gerei gz ard edilmemelidir. Bu konuda ileride yaplacak bir aratrma gerei ortaya karacaktr. Endemik olmayan bitkiler gibi, endemik bitkiler de kendileri iin hayati saylabilecek baz tehlikelerle her an kar karyadrlar. limizdeki endemik bitkileri bekleyen tehlikelerle ilgili olarak unlar syleyebiliriz: kentleme sreciyle birlikte gelien ar yaplamayla birlikte, bitkilerin yayl alanlarnn daraltlmas veya tamamen ortadan kaldrlmas; tbbi veya ekonomik neme sahip baz trlerin (zellikle baz soanl bitkilerin) ar ekilde toplanmas; ar ekilde hayvan otlatma; tarla ama amacyla skme veya yakma; yangnlar; zellikle aalarn kesilmesi; tuzlu, orak veya sulak alanlarda yaplan slah almalar; sanayi tesisi yapm ve bunlarn atklar; barajlarn yaplmas, altyap almalar, kltr almalar ve tarmsal mcadelede kullanlan ilalar ve kimyasal atklar bitki hayatn olumsuz ynde etkilemekte veya tamamen ortadan kaldrmaktadr. Bu gibi faaliyetler ortamdaki hemen her bitkiyi etkilemesine ramen, yayl alan ok snrl olan endemik bitkiler bu olaydan daha ok etkilenmektedirler. Bu yzden, ncelikle tehlike altndaki endemik bitkilerin ve dierlerinin koruma altna alnmas gerekmektedir. Bu bitkilerin korunmas; eer uygun artlar salanabilirse, botanik baheleri gibi alanlarda ekiminin yaplarak yetitirilmesi veya en gzeli doal ortamlarnda korunmas, endemik ve tehlike altndaki bitkiler bakmndan zengin alanlarn milli park alan olarak ilan edilmesi gibi yollar ile gerekletirilebilir. lk olarak, gre sadece Sivasta bulunan endemik bitkiler, daha sonra hem Sivasta, hem de Sivas dnda bulunan endemik bitkilere ait listeler aada verilmitir. Bunlarn ardndan Sivas l Florasn oluturan bitkilerin listesi ve bu listeleri oluturmak iin faydalanlan kaynaklar verilmitir.

- 86 -

SADECE SVAS LNDE BULUNAN 57 ENDEMK BTK BRASSICACEAE / CRUCIFERAE Aethionema lepidioides (EN), Physoptychis haussknechtii (EN), Matthiola anchoniifolia (LR), Anchonium elichrysifolium subsp. canescens (LR), Chrysocamela noeana (EN)

CARYOPHYLLACEAE Arenaria sivasica (CR), Minuartia anatolica var. tetrasticha (LR), Dianthus engleri (VU), Gypsophila heteropoda subsp. minutiflora (DD)

ILLECEBRACEAE Paronychia amani var. minutiflora (EN)

TAMARICACEAE Reaumuria sivasica (CR)

HYPERICACEAE / GUTTIFERAE Hypericum sorgerae (EN), Hypericum pumilio (EN)

GERANIACEAE Geranium chelikii (EN)

FABACEAE / LEGUMINOSAE Astragalus kangalicus (CR), A. ulaschensis (EN), A. karasarensis (EN), A. simonii (EN), Onobrychis stenostachya subsp. krausei (EN), O. ouadrijuga (EN), O. occulta (EN), O. sivasica (EN), O. albiflora (CR), O. halysensis (DD)
- 87 -

ROSACEAE Cerasus hippophaeoides (VU), Alchemillla bornmuelleri (DD)

APIACEAE / UMBELLIFERAE Echinophora lamondiana (EN) RUBIACEAE Galium baytopianum (EN)

ASTERACEAE / COMPOSITAE Helichrysum sivasicum (EN), Tanacetum haussknechtii (VU), T. densum subsp. laxum (CR), Cousinia eleonorae (VU), Centaurea sivasica (LR), Hieracium cappadocicum (DD)

CAMPANULACEAE Campanula pinnatifida var. pinnatifida (VU), C. pinnatifida var. robusta (VU), C. pulvinaris (EN), C. sivasica (EN), Asyneuma davisianum (EN), A. ekimianum subsp. sivasicum (EN)

BORAGINACEAE Onosma sorgerae var. sorgerae (EN), O. sintenisii (VU), O. briquetii (LR)

SCROPHULARIACEAE Verbascum globiflorum (DD), V. pallidiflorum (EN), S.gypsicola (CR), S.serratifolia (EN)

- 88 -

LAMIACEAE / LABIATAE Ajuga davisiana (EN), Stachys inanis (VU), S. sivasica (EN), Thymus cappadocicus var. pruinosus (VU), Thymus cappadocicus var. globifer (VU), T. spathulifolius (EN), Salvia vermifolia (VU)

LILIACEAE Allium sintenisii (LR)

POACEAE /GRAMINEAE Elymus nodosus subsp. gypsicolus (EN), Alopecurus anatolicus (EN)

HEM SVAS SINIRLARI NDE, HEM DE SVAS SINIRLARI DIINDA BULUNAN ENDEMKLER RANUNCULACEAE Delphinium dasystachyum (LR), Consolida armeniaca (VU), Ranunculus dissectus subsp. huetii (LR), R. fibrillosus (VU)

PAPAVERACEAE Glaucium acutidentatum (LR), Papaver triniifolium (LR)

BRASSICACEAE / CRUCIFERAE Lepidium caespitosum (VU), Isatis cappadocica subsp. alyssifolia (LR), I. sivasica (CR), I. glauca subsp. iconia (LR), Heldreichia rotundifolia (LR), Aethionema caespitosum (LR), Thlaspi violascens (LR), Cochleria sempervivum (LR), C. aucheri (LR), Tchihatchewia isatidea (VU), Bornmuellera cappadocica (LR), Alyssum macropodum var macropodum (LR), A. pseudo-mouradicum (LR), A. bornmuelleri (VU), A. caespitosum (LR), A. tetrastemon (LR), A. lepidoto-stellatum (LR), A. paphlagonicum (LR), A. peltarioides subsp. virgatiforme (LR), A. virgatum (LR), A. stylare (LR), Matthiola anchoniifolia (LR), Hesperis
- 89 -

breviscapa (EN), Anchonium elichrysifolium subsp. canescens (LR), Erysimum lycaonicum (LR), E. alpestre (LR), E. thyrsoideum subsp. thyrsoideum (LR), E. uncinatifolium (LR), E. eginense (VU), Chrysocamela noena (EN), C. elliptica (EN)

CISTACEAE Fumana trisperma (EN)

CARYOPHYLLACEAE Arenaria acerosa (LR), A. armeniaca (LR), Minuartia dianthifolia subsp. cataonica (LR), M. rimarum var. multiflora (VU), M. umbellilifera subsp. umbellilifera var. umbellilifera (LR), M. tchihatchewii (LR), M. anatolica var. lanuginosa (LR), M. anatolica var . scleranthoides (LR), M. erythrosepala var. cappadocica (LR), Cerastium saccardoanum (LR), Dianthus zederbaueri (LR), D. masmenaeus var. glabrescens (LR), Saponaria kotschyi (LR), S. prostrata var. prostrata (LR), S. prostrata var. anatolica (LR), Gypsophila sphaerocephala var. cappadocica (LR), G. festucifolia (VU), G. aucheri (VU), G. eriocalyx (LR), Silene capitellata (LR), S. muradica (LR), S. ruscifolia (LR), S. caryophylloides subsp. stentoria (LR), S. caryophylloides subsp. masmenaea (LR), S. akmaniana (LR)

ILLECEBRACEAE Herniaria argaea (VU), Paronychia arabica subsp. euphratica (VU), P. beauverdii (LR)

POLYGONACEAE Atraphaxis grandiflora (LR)

HYPERICACEAE / GUTTIFERAE Hypericum apricum (DD), H. thymbrifolium (LR), H. thymopsis (LR)

- 90 -

MALVACEAE Alcea calvertii (LR)

LINACEAE Linum unguiculatum (LR), L. flavum subsp. scabrinerve (LR), L. hirsutum subsp.

anatolicum var. anatolicum (LR)

GERANIACEAE Geranium asphodeloides subsp sintenisii (LR), Erodium absinthoides subsp. absinthoides (LR)

RUTACEAE Haplophyllum telephioides (LR), H. myrtifolium (LR)

RHAMNACEAE Rhamnus petiolaris (LR)

FABACEAE / LEGUMINOSAE Genista aucheri (LR), Astragalus amasiensis (LR), A. listoniae (VU), A. melanocarpus (LR), A. ovatus (DD), A. vexillaris (LR), A. leucothrix (LR), A. sparsipilis (LR), A. melanophruris (LR), A. pinetorum (LR), A. noeanus (LR), A. tokatensis (LR), A. lamarckii (LR), A. cymbibracteatus (LR), A. dipsaceus (LR), A. karamasicus (LR), A. lycius (LR), A. xylobasis var. angustus (LR), A. karputanus (VU), A. cylindraceus (LR), A. hirsutus (LR), A. stenosemius (LR), A. squalidus (LR), A. humillimus (LR), A. campylosema subsp. atropurpureus (LR), A. cinereus (LR), A. sigmoideus (LR), A. cadmicus (LR), Oxytropis

- 91 -

fominii (LR), Lathyrus armenus (LR), L. tukhtensis (LR), Trifolium barbulatum (LR), Trigonella isthmocarpa (VU), Lotus gebelia var. anthylloides (LR), Hedysarum pestalozzae (LR), H. nitidum (LR), H. pogonocarpum (LR), H. candidissimum (LR), H. pycnostachyum (EN), Onobrychis stenostachya subsp. stenostachya (VU), O. armena (LR), O. fallax (LR), O. argyrea subsp. argyrea (LR), O. tournefortii (LR), Ebenus haussknechtii (LR), E. depressa (LR), E. laguroides var. laguroides (LR)

ROSACEAE Alchemilla holocycla (LR), Potentilla cappadocica (LR), Sanguisorba armena (LR)

APIACEAE /UMBELLIFERAE Astrantia maxima subsp. haradjanii (LR), Eryngium bithynicum (LR), Pimpinella flabellifolia (VU), P. anisetum (LR), P. cappadocica var. cappadocica (LR), Prangos platychlaena (EN), Bupleurum sulphureum (LR), B. papillosum (LR), B. eginense (LR), Ferulago platycarpa (LR), F. thirkeana (LR), F. pauciradiata (LR), Peucedanum palimbioides (LR), Malabaila pastinacifolia (LR), Heracleum platytaenium (LR)

CAPRIFOLIACEAE Lonicera caucasica subsp orientalis (LR)

DIPSACACEAE Cephalaria speciosa (LR), Scabiosa pseudograminifolia (LR)

- 92 -

RUBIACEAE Asperula nitida subsp. subcapitellata (LR), A. pestalozzae (LR), A. suavis (LR), Galium radulifolium (LR), G. angustissimum (VU), G. incanum subsp. pseudocornigerum (LR), G. cornigerum (LR), G. cilicicum (LR), G. cappadocicum (LR), G. baytopianum (EN)

ASTERACEAE / COMPOSITAE Helichrysum noeanum (LR), H. chionophilum (LR), H. arenarium subsp. aucheri (LR), Doronicum bithynicum subsp. sparsipilosum (LR), Senecio cilicius (LR), Anthemis sintenisii (LR), A. armeniaca (LR), A. fumariifolia (LR), A. melanoloma subsp. melanoloma (LR), Achillea sipikorensis (LR), A. cucullata (LR), A. monocephala (EN), A. schischkinii (LR), A. lycaonica (LR), A. phrygia (LR), A. teretifolia (LR), A. sintenisii (LR), A. goniocephala (LR), Tanacetum albipannosum (LR), T. heterotomum (VU), T. nitens (LR), T. eginense (LR), T. densum subsp. amani (LR), T. densum subsp. eginense (LR), T. densum subsp. sivasicum (VU), T. argenteum subsp. argenteum (LR), Tripleurospermum callosum (LR), T. monticolum (LR), Cousinia caesarea (LR), C. decolorans (CR), C. intertexta (LR), C. sivasica (VU), C. eriocephala (LR), Cirsium ellenbergi (VU), C. lappaceum subsp. tenuilobum (LR), Jurinea pontica (LR), Centaurea consanguinea (LR), C. cadmea (LR), C. sessilis (LR), C. drabifolia subsp. cappadocica (LR), C. drabifolia subsp. detonsa (LR), C. kotschyi var. floccosa (LR), C. derderiifolia (LR), C. armena (LR), C. mucronifera (LR), C. pyrrhoblephara (LR), C. bornmuelleri (LR), Scorzonera hieraciifolia (LR), S. semicana (LR), S. eriophora (LR), S. tomentosa (LR), S. acantholimon (LR), S. aucherana (VU), Tragopogon aureus (LR), Leontodon oxylepis var. divaricatus (LR), Hieracium artabirense (LR), H. lasiochaetum (LR), H. bornmuelleri (LR), Taraxacum pseudonigricans (LR), Crepis armena (LR)

CAMPANULACEAE Campanula betulifolia (LR), C. pinnatifida var. germanicopolitana (VU), C. strigillosa (LR), C. scoparia (LR), C. saxonorum (LR), Asyneuma limonifolium subsp. pestalozzae (LR)

- 93 -

PRIMULACEAE Androsace armeniaca var. macrantha (LR)

ASCLEPIADACEAE Vincetoxicum fuscatum subsp. boissieri (LR), V. parviflorum (LR)

CONVOLVULACEAE Convolvulus assyricus (LR), C. galaticus (LR), C. pseudoscammonia (LR)

BORAGINACEAE Paracaryum racemosum var. racemosum (LR), P. longipes (LR), P. calycinum (LR), P. ancyritanum (LR), P. cappadocicum (LR), P. stenolophum (LR), P. cristatum subsp. cristatum (LR ), Rindera caespitosa (LR), Echium orientale (LR), Onosma polyanthum (LR), O. isauricum (LR), O. intertextum (LR), O. bracteosum (LR), O. tauricum var. brevifolium (LR), O. mirabilis (EN), Symphytum bornmuelleri (LR ), Nonea macrosperma (LR), N. stenosolen (LR), Alkanna megacarpa (LR)

SCROPHULARIACEAE Verbascum natolicum (LR), V. wiedemannianum (LR), V. biscutellifolium (VU), V. armenum var. armenum (LR), V. armenum var. tempskyanum (LR), V. euphraticum (VU), V. heterodontum (VU), V. oreodoxum (LR), V. trichostylum (EN), V. songaricum subsp. subdecurrens (LR), V. sphenandroides (LR), V. urceolatum (LR), V. asperuloides (LR), V. cheiranthifolium var. asperulum (LR), V. melitenense (LR), Scrophularia luridiflora (VU), S. serratifolia (EN), S. libanotica subsp. libanotica var. australis (LR), S. libanotica subsp. libanotica var. cappadocica (LR), S. libanotica subsp. libanotica var. sivasica (LR), S. gypsicola (CR), S. lepidota (VU), Chaenorhinum minus subsp. anatolicum (LR), Linaria

- 94 -

corifolia (LR), Digitalis lamarckii (LR), Veronica caespitosa var. caespitosa (LR), V. lysimachioides (LR), V. cinerea (LR), V. thymoides subsp. hasandaghensis (LR), V. thymoides subsp. pseudocinerea (LR), V. multifida (LR)

ACANTHACEAE Acanthus dioscoridis var. perringii (VU), A. hirsutus (LR)

LAMIACEAE / LABIATAE Scutellaria orientalis subsp. bicolor (LR), S. orientalis subsp. pectinata (LR), S. orientalis subsp. sintenisii (VU), Phlomis oppositiflora (LR), P. armeniaca (LR), P. physocalyx (VU), P. Capitata (LR), P. sieheana (LR), P. linearis (LR), Wiedemannia orientalis (LR), Ballota nigra subsp. anatolica (LR), Marrubium trachyticum (LR), M. globosum subsp. globosum (LR), M. parviflorum subsp. oligodon (LR), M. cephalanthum (LR), Sideritis galatica (LR), Stachys cretica subsp. anatolica (LR), Nepeta congesta var. congesta (LR), Origanum acutidens (LR), Micromeria cremnophila subsp. anatolica (LR), Cyclotrichium niveum (VU), Thymus cappadocicus var. cappadocicus (LR), T. pectinatus var. pectinatus (LR), T. spathulifolius (EN), Salvia divaricata (LR), S. caespitosa (LR), S. blepharochlaena (LR), S. euphratica var. euphratica (LR), S. euphratica var. leicocalycina (LR), S. cryptantha (LR), S. hypargeia (LR), S. eriophora (VU), S. longipedicellata (LR), S. cyanescens (LR), S. dicroantha (LR), S. yosgadensis (LR), S. modesta (VU)

PLUMBAGINACEAE Acantholimon caesareum (LR), A. huetii (LR), A. reflexiifolium (LR)

PLANTAGINACEAE Plantago euphratica (LR)

- 95 -

SANTALACEAE Thesium stellerioides (VU)

EUPHORBIACEAE Euphorbia erythrodon (LR), E. petrophila var. armena (LR)

FAGACEAE Quercus macranthera subsp. syspirensis (LR)

ARACEAE Arum conophalloides var. caudatum (LR) LILIACEAE Asphodeline tenuior subsp. tenuiflora var. puberulenta (VU), Allium sivasicum (LR), A. tauricola (LR), A. armenum (LR), A. macrochaetum subsp. tuncelianum (LR), A. stearnianum subsp. stearnianum (LR), A. nevsehirense (LR), A. sintenisii (LR), Ornithogalum alpigenum (LR), Muscari microstomum (VU), Hyacinthus orientalis subsp. chionophilus (LR), Bellevalia clusiana (LR), B. gracilis (LR), Hyacinthella lineata (LR), H. acutiloba (LR), Fritillaria aurea (LR), F. armena (LR)

IRIDACEAE Iris schachtii (LR), I. sari (LR), I. histrioides (VU), I. danfordiae (LR), I. galatica (LR), Crocus ancyrensis (LR), C. biflorus subsp. pulchricolor (LR), C. danfordiae (LR), C. kotschyanus subsp. cappadocicus (LR)

- 96 -

ORCHIDACEAE Dactylorhiza osmanica var. osmanica (LR), D. osmanica var. anatolica (LR)

POACEAE / GRAMINEAE Elymus lazicus subsp. divaricatus (LR), E. erosiglumis (LR), Festuca longipanicula (LR), F. glaucispicula (LR), F. anatolica subsp.anatolica (LR), F. anatolica subsp. borealis (LR), Puccinellia koeieana (LR)

B.2.5. Fauna Sivas li, hayvan varl asndan olduka zengindir. Bunlardan zellikle Kangal kpei ve Kangal Balkl ermik balklar dnyaca nldr. Kangal kpeklerinin kmsenemeyecek kadar zekalar, ok alngan ve hassas yaplar vardr. ok cesur, kuvvetli, evik ve hzl koan bir hayvandr. Kangal kpeinin yaps aslan andrr. Kafa iri, dudaklar sarkk, gz, kulak, az etraf ve burun stne kadar siyahtr. Gzler kafatasna gre olduka kk, yuvarlaka olup, altn ve kahverengi arasnda bir renktedir. Kulaklar orta boy, gen eklinde, ular yuvarlak, kafatasna yapk ve sarkktr. Boyun hafife eik, gl ve adaleli, ayak bilekleri kuvvetli ve uzundur. n gs, arkasna gre daha geni ve omuzlar adalelidir. Gvde, batan sonra kare eklindedir. Vucut gl, adaleli ve hibir zaman iman deildir. Ayaklar iri yapl, kuvvetli parmaklar bombeli ve siyahtr. Kuyruk olduka yksek olup, rahat durumdayken dk ve kvrk, uyarld zaman srt zerinde yksek ve yine kvrktr. Vcut rengi bozdan elik rengine kadar deiiklik gsterir (ekil B.2.5-1). Kangal Balkl ermik balklar; 2-10 cm byklndeki Cyprinide (sazangiller) familyasndan Cyprinion Macrostamus (beni bal) ve Garra Rufa (yal balk) trndedir. Bu balklar, zellikle sedef hastalnn (cilt rahatszl) tedavisinde yararl olmaktadrlar.

- 97 -

ekil B.2.5-1: Kangal kpeinden bir grnm

B.2.6. Milli Parklar,Tabiat Parklar, Tabiat Ant, Tabiat Koruma Alanlar ve Dier Hassas Yreler 2873 sayl Milli Parklar Kanununda tanmlanan ekliyle Milli Park; bilimsel ve estetik bakmdan, milli ve milletleraras ender bulunan tabii ve kltrel kaynak deerleri ile koruma, dinlenme ve turizm alanlarna sahip tabiat paralarn ifade etmekte olup, Sivas linde bu vasflara haiz bir alan tespit edilememitir. Bilim ve eitim bakmndan nem tayan nadir, tehlikeye maruz veya kaybolmaya yz tutmu, ekosistemler, trler ve tabii olaylarn meydana getirdii sekin rnekleri ieren ve mutlak korunmas gerekli olan sadece bilim ve eitim amalaryla kullanlmak zere ayrlm tabiat paralarn ifade etmekte olup, Sivas linde bu konuda bir aba gsterilmemitir.

- 98 -

B.3. Toprak Ky Hizmetleri Genel Mdrlnn 1994 ylnda Trkiye geneli ile ilgili yapt ett almalar sonucunda hazrlad rapor (1994) a gre Sivas linin toprak gruplar (kuaklar) :

Alvyal Topraklar Kolvyal Topraklar Kahverengi Topraklar Krmz Topraklar Kiresiz Kahverengi Orman Topraklar Kahverengi Orman Topraklar Kiresiz Kahverengi Topraklar Kestane Renkli Topraklar Tuzlu-Alkali Topraklar Yksek Da ayr Topraklardr.

Alvyal Topraklar Btn iklimlerde mevcut olan bu topraklar tarm bakmndan ok nemlidir. Genellikle gen topraklar olarak tanmlanrlar. Ayrca bu topraklarda genelde ABC horizonlar bulunmaz. Buna karlk deiik mineral katmanlar bulunur. Bu topraklar zerinde btn kltr bitkileri yetiir. Verim ok yksekten ok de kadar deiir. Alvyal topraklar, lin akarsu dzlklerinde ve akarsularn yelpaze yapt alanlarda bulunur. l topraklar iinde toplam 130.951 hektar alan kapsayan Alvyal topraklarn 33.329 hektar kuru tarm, 23.284 hektar yetersiz sulu ve 2542 hektar sulu bahedir. lin Toprak dalmnn % 4.6sn Alvyal topraklar kapsamaktadr.

Kolvyal Topraklar Dik eimlerin eteklerinde yer ekimi, toprak kaymas, yzey ak veya yan derelerden ksa mesafelerden tanarak olumu topraklardr.

- 99 -

Kolvyal topraklar % 2den fazla olma kouluyla mutlak bir eime sahiptir. Eim nedeniyle akalamalar (drenejlar) iyidir. Bunun sonucu olarak ta tuzluluk gstermezler. l topraklar iinde % 1.4 oran ile toplam 41.116 hektar alan kapsarlar.

Kahverengi Topraklar zerinde doal bitki rts ksa ot ve allardan ibarettir. Oluumlarnda kalsifikasyon rol oynar. ABC profili topraklardr. Erozyona urayanlarda yalnzca A ve C horizonlar grlr. Doal akalamalar iyidir. Kahverengi topraklarda profil batan aa kirelidir. l topraklarnn % 38lik oranlaryla 1.088.280 hektarlk bir alan kapsarlar. Sivasn tm ilelerinde yaygn olarak bulunurlar.

Krmz Kahverengi Topraklar Doal bitki rts uzunca otlar ve allardr. Ana madde deiiktir. Oluumlarnda kalsifikasyon rol oynar. Doal akalamalar iyidir. Doal verimlilikleri yksektir. ldeki 12.387 hektarlk alanlar ile % 5.7lik orana sahiptirler.

Kiresiz Kahverengi Orman Topraklar Bu gruptaki topraklar deiik ana kayalardan olumutur. Bulunduklar yerlerdeki topografyann daha ok dik, sarp veya dalgal olmas nedeniyle bu topraklar genelde sdr. Gelimi bir profilleri yoktur. l topraklarnn 115.349 hektarlk alann (% 4.1) kapsamakta olup, 21.263 hektarnda kuru tarm yaplmaktadr.

Kahverengi Orman Topraklar Fazla eimli sahalarda olumu s ve gen topraklarda olumu s ve gen topraklardr. 1.107.140 hektarlk alanlaryla il topraklarnn % 39u gibi en byk paya sahiptirler. Ancak bu topraklarn nitelikleri iyi deildir. 293.967 hektarnda kuru tarm yaplmakta olup, geri kalan ksmn ise mera, orman ve funda kaplamaktadr.
- 100 -

Kiresiz Kahverengi Topraklar Bulunduklar yrelerde yllk ya 500-700 mmdir. Ya genelde kn yaar. Bu topraklarn ana maddesi deiiktir. Topraklar asit ama zerinde olduu kadar kireta zerinde de oluabilir. Doal akalamalar iyidir. Oluumlarnda kalsifikasyon az rol oynar. Doal bitki rts al ve otlar ile ormandr. Bu topraklardan ilde 93.525 hektar (% 3.3) bulunmaktadr.

Kestane Renkli Topraklar Ana maddesi kiretandan volkanik kayalara kadar deiir. Bu topraklar kalsifikasyon sonucu olumutur. Profillerde kalsiyum bol miktarda bulunur. Bu topraklar, ilin 8860 hektar (%0.3) gibi kk bir payna sahip olup hemen tamam meradr.

Tuzlu, Alkali Topraklar Bu tr topraklar bitki gelimesine zarar verecek kadar eriyebilir tuz ierirler. Bitkilere zarar veren znebilir tuzlar unlardr; klrrler, slfatlar, nitratlar, karbonatlar ve bikarbonatlardr.Bu topraklar ABC horizonuna sahiptir. Bu topraklar, ilin sadece 765 hektarn (%0.03) kapsamakta olup, 406 hektar kuru tarm 359 hektar ise ayr alandr.

Yksek Da ve ayr Topraklar Bu tr topraklar yksek rakmlarda yer alan topraklar olup orman snrnn yukarsnda bulunurlar. Souk iklimlerden dolay verimlilikleri dktr. ounlukla yaz aylarnda otlatmada kullanlrlar. lin 3543 hektarlk (%0.1) bir alann kapsamakta olup, byk bir blm ayrdr. Sivas ilinin ayrca 77137 hektarlk bir alan plak kaya ve molozlar iermekte olup, bu alanlar erozyonla giderek genilemektedir. Dier taraftan ilin 9286 hektarlk bir ksmnda kumlu, akll ve molozlu rmak takn yataklar vardr. l genelinde
- 101 -

2023 hektar su yzeyi mevcuttur. Yukarda aklanan byk toprak gruplarna bakacak olursak, Sivasta arazilerin byk bir blm sorunludurlar. Bu sorunu yaratan erozyondur. B.4. Su Kaynaklar B.4.1. me Suyu Kaynaklar ve Barajlar ehrin ime ve kullanma suyu ihtiyacnn yaklak % 49 luk ksm yeralt , % 51 lik ksm da yzeysel su kaynaklarndan karlanmakta olup; gnlk ihtiya mevsim artlarna gre 8001100 lt/sn arasnda deimektedir. Yeralt suyu Tavra Vadisinde bulunan ve hlihazrda devaml alma potansiyeli bulunan 11 adet kuyudan karlanmaktadr. Kuyular ihtiyaca gre altrlp, pompalama yoluyla ehre 24 saat su verilmektedir. ehrin yzeysel su kayna ise DS tarafndan Msmlrmak zerinde ime suyu amal ina edilen 4 Eyll Barajdr. 4 Eyll Barajnn planlanan ime ve kullanma suyu kapasitesi 33 hm3/yl olup; depolama tesisine ilaveten yaplan ime suyu artma tesisi ile birlikte ehre ilgili standartlara uygun ime ve kullanma suyu verilemesi hedeflenmitir. Depolama tesisi 2004 ylnda, artma tesisi de 2007 ylnda tamamlanarak Sivas Belediyesine devirleri yaplmtr. Artma tesisinden kan artlm ime ve kullanma suyu u an iin sadece ehrin alt kotlarnda bulunan blgelere ulamakta olup; Sivas Belediyesince yapm planlanan terfi merkezinin tamamlanmas ile birlikte tm ehre artlm su verilebilecektir. ehrin ksa vadede ime ve kullanma su ihtiyacnna destek olmas iin planlanan sulama + ime suyu amal Hafik-zen Baraj ina halinde, uzun vadede ise Hafik ilesinin 20 km kuzey dousunda Dona ve Ko dereleri zerinde ina edilecek 62,6 hm3/yl kapasiteli ime suyu amal Beydilli Pojesi ise n inceleme aamasndadr. zen Barajnn tamamlanmas ile birlikte yaklak 11 hm3/yl miktarndaki su 4 Eyll Barajna ulatrlacak, 1 hm3/yl miktarndaki su da Hafik ile Merkezinin ime ve kullanma suyu ihtiyacnn karlanmasnda kullanlacaktr. arkla ilesinin ime ve kullanma suyu ihtiyacnn karlanmasna ynelik 4,60 hm3/yl kapasiteli Kanak Projesi ise kesin proje aamasndadr. Sivas l snrlar ierisinde bulunan barajlar ve baz zellikleri Tablo B.4.1-1de verilmitir.

- 102 -

Tablo B.4.1-1: Sivas l snrlar ierisinde; iletmeye alm ve halen inaat devam etmekte olan barajlar ve baz zellikleri (DS 19. Blge Mdrl verileri, 2008) Hizmete Giri Tarihi 1982 1986 1990 1990 1992 1993 2000 2004 2003 zerine Kurulduu Akarsu Maksutlu aylak obanl Kelkit Hikme Osugl Kelkit Msml Kzlrmak Max. Gl Alan (km2) 0.42 1.41 4.85 64.42 0.88 8.15 5 5.6 6.5 4.4

Sra No 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Barajn Ad Maksutlu Yapaltn Glova Klkaya Mursal Gazibey amlgze 4 Eyll mranl Karacalar

Bulundu u le arkla arkla Suehri Suehri Divrii Merkez Suehri Merkez mranl Ula

Amac Sulama Sulama Sulama+Ener ji Enerji Sulama+Ener ji Sulama Enerji mesuyu Sulama+Ener ji Sulama Sulama+

Baraj n Tipi TD TD ZTD KKD ZTD KKD KKD ZTD KZD KZD

Devam Karacalar

11

Pusat-zen

Hafik me Suyu

Devam Pusat+Maden

KKD

4.5

TD: Toprak dolgu, ZTD: Zonlu toprak dolgu, KKD: Kil ekirdekli kaya dolgu, KZD: Kil ekirdekli zonlu dolgu B.4.2. Yeralt Su Kaynaklar Sivas il snrlar ierisindeki yeralt su potansiyeli toplam 342 hm/yldr. ehir merkezinin ime ve kullanma suyu ihtiyac iin temin edilen yeralt su kaynaklar Tavra

- 103 -

Boazndan salanmakta olup, pompajla alnan sularn toplam debisi mevsim artlarna gre 400550 lt/sn dir. (konu ile ilgili ayrntl bilgi iin blm D.1-1 baknz). Ayrca, Sivas il snrlar ierisinde, yerst su potansiyeli toplam 5 410 hm3/yldr. linin toplam sulanabilir alan 310.000 hektardr. Bu sulanabilir arazilerden 26 593 hektarnda halen DS tesisleri ile sulama yaplmaktadr. KHGM Sulamalar ve halk sulamalar da dikkate alndnda, Sivasda sulamaya alan toplam alan ise 145 400 hektardr.

B.4.3. Akarsular Sivas l snrlar ierisinde bulunan akarsular; Kzlrmak, Yldz Irma, Kaln Irma, Msml Irmak, Fadlm Irma, Tecer Irma, Ac Irmak, Acsu Irma, Kelkit ay, Tozanl Irma, alt ay, Ylanl ay, Balkltohma ay, Tohma ay ve Hurman aydr (ekil B.4.3-1). Bu akarsu ve yan kollar zerinde bulunan Akm Gzlem stasyonlar ve bu istasyonlara ait bilgiler Tablo B.4.3-1'de topluca sunulmutur. Sivas il snrlar ierisindeki baz akarsularn Yllk Ortalama Akmlar; Kzlrmak 39.42 m3/sn, Yldz Irma 11.30 m3/sn, Kaln Irma 1.77 m3/sn, Tecer Irma 2.90 m3/sn, Kelkit ay 50.335 m3/sn, Tohma ay 3.780 m3/sn, Msml rmak 1.21 m3/sn ve Fadlm rma 3.0 m3/sn'dir.

- 104 -

ekil B.4.3-1 Sivas li Akarsular ve Kollar (MTA Genel Mdrl, 2005)

- 105 -

Tablo B.4.3-1: Sivas li,eitli akarsular zerinde bulunan ak akm gzlem istasyonlar ve zellikleri (DS 19. Blge Mdrl envanter verileri, 2008).

Sra st.No No
14-137 14-161 14-162 14-163 14-164 15-117 15-180 15-185 15-236 15-260 15-261 15-262 15-265 15-268 15-272 15-273 15-275

Suyun ve stasyonun Ad
Acpnar DDOANAR shak Dere-CZZ Yeilrmak-KOZLU Tahtal D.-EMEBAI obanl D-GNALAN KzlrmakAHMETHACI KzlrmakOLAKPINAR Yldz Irm.ZENG Akcakla D-BOZKURT Kutanz D-ARKILA Dumanl -OLUKMAN Gkdere-KURTLAPA Gemi DYUSUFOLAN Yusufolan DYUSUFOLAN Kuzucan D-MESTAN Kklyurt DBALTALAR Pnarba D-EPN

st. Rakm Al (m.) Tarihi

1996 2004 2004 2005 2005 1966 1978 1979 1987 1993 1993 1993 1996 1996 1996 1996 1996 1350 1332 1027 1288 1245 1361 1188 1308 1210 1280 1374 1419.5 1400 1380 1410 1365 1345

Ya Alan (km2)
35.0 13.0 712615 34.5 792.0 692.2 11073.6 1035.5 414.2 68.0 254.9 47.9 35.5 39217 111.0 30.0 39102

Ort.Akm Hizmet Ettii 106 m3 Proje

16.76 Doanar Reg. Cizz Glt. Potansiyel Emeba Glt. Potansiyel 234.70 1692.71 356.67 39.14 35186,00 75.48 17.24 15,06 10,66 54,73 3,20 8,30 ZaraEnji. Kademe. Olakpnar Brj me Suyu Bozkurt Brj. Kutanz Reg Olukman Brj. Kurtlapa Brj Yusufolan Glt. Yusufolan Glt. Mestan Glt. Baltalar Brj. epni Reg.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17

- 106 -

18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37

15-276 15-277 15-278 15-283 15-284 15-289 15-290 15-299 15-300 15-301 15-302 15-303 15-304 15-306 15-307 21-243 21-271 21-277 21-279 21-281

Karaboaz DENYURT Karanlk D-RENLCE Sokuz DALAYAN slim D-HACIAL Kanakz D-CEMEL Gksu K-EERC KzlrmakDKMENCK Kuru D-ARMUTLU Tatl DereKARACAREN Gynk DeresiHAYRANLI Alkaya DeresiHAYRANLI Kla Dere-KUU Geven DeresiKARATA Yldz Irm -ALAILI Yldz Irm YUKARIYILDIZLI Bekta D-AKCAKALE ekerpnar DAMURLU Ylanl -KZDERE Karanlk DDAVULBAZ Genuul D-YENKY

1997 1997 1997 1998 1998 1999 1999 2003 2003 2004 2004 2004 2004 2005 2005 1987 1995 1996 1997 1997

1643 1570 1525 1455 1322 1150 1315 1390 1405 1439 1431 1407 1438 1325. 1252 1610 1594 1280 1488 1420

39336 38.0 39153 32.1 173 67.5 4262.0 31107 18933 39266 34394 34.5 1438 660.0 1408.0 101.0 51.0 282.5 81.0 47.4

2,65 16,23 2,63 3,49 11,32 124.52 588.13

enyurt Glt. renlice Glt. alayan Glt. Karayn Glt. Kanak Brj. Gksu Sulamas Takn Armutlu Glt. Armutlu Glt. Hayranl Glt Hayranl Glt Akren Glt. Karata Glt. Potansiyel Potansiyel

36.45 3,68

Akcakale Brj. Mahmudiye Glt kizdere Reg.

29.27 7,68

Davulbaz Glt. Yeniky Glt.

- 107 -

38 39 40

21-282 21-305 21-3

Kazkl S-SARA Mahmudiye DAMURLU Tohma S-GRN

1998 2003 2005

1497 1579 1330

147.1 116.0 680.0

18.41

Kocakurt Glt. Mahmudiye Glt Potansiyel

B.4.4. Gller ve Gletler Sivas l snrlar ierisindeki en nemli gller; Lota-1 Gl, Lota-2 Gl, Hafik Gl, Tdrge Gl, etme Gl, Kemis Gl, Maara Gl, Kuru Gl, Kaz Gl, Karayn Gl, Ula Gl ve Balkkaya Gldr. Bu gllerin yzey alanlar; Tdrge Glnn 350 ha, Hafik Glnn 80 ha, Lota-1 Glnn 3 ha, Lota-2 Glnn 4 ha, etme Glnn 12 ha, Kemis Glnn 40 ha., Maara Glnn 21 ha, Kuru Gln 125 ha, Kaz Glnn 12 ha, Karayn Glnn 22 ha, Ula Glnn 220 ha, Seyfe Glnn 17 ha ve Balkkaya Glnn 150 hadr. En byk gl olan Tdrge Glnn ortalama derinlii 4 m, Kaz Glnn ortalama derinlii ise 2.5 m civarndadr. DS tarafndan yaplan ve yerst sulamalar eklinde kullanlan gletler; tepe (Merkez), Harmanck (Merkez), Deliilyas (Altnyayla), Kurucagl (Altnyayla), Gzelolan (Altnyayla), Karagl-Sahli (Gemerek), Kmeviran (Gemerek), Delice (mranl), Avcpnar (Yldzeli), Kkhyk (Yldzeli), Saral (Yldzeli), Kldr (Yldzeli), Boazdere (Ula), Kemeriz (Zara), Bozarmut (Kangal) ve erefiye (Zara) Gletleridir. Ayrca, Hamal Reglatr (Kangal) ile Kaln Reglatr (Yldzeli) de ayn amal olarak hizmet grmektedir. DS tarafndan yaplan ve yerst sulamalar eklinde kullanlmas planlanan gletlerden Yldz (Yldzeli) Gleti depolama tesisi ve sa sahil sulamas tamamlanm, sol sahil sulamas devam etmekte, z (Kangal) Gleti depolama tesisi tamamlanm sulama ebekesi inaatna henz balanlmam, Kzlcakla (arkla) Gleti inaatna ise 2007 yl sonu itibari ile balanlm olup inaat devam etmektedir.

- 108 -

Aadaki ekilde DS tarafndan planlanan veya iletmeye alnan projeler gzkmektedir.

Ky Hizmetleri tarafndan yaplan ve yerst sulamasnda kullanlan gletler ise Serpincik (Merkez), Abana (Aknclar), D.Pnar (Altnyayla), Mekez (arkla), Merkez (Altnyayla), Deligazili (Kangal), K. Ka. ren (Kangal), Fahret (Suehri), Demirboa (arkla), Dllk (arkla), Kmbet (arkla), Lisanl (arkla), Baharz (Ula), Tad (Yldzeli), alar (Yldzeli), Ilca (Yldzeli), Yusufolan (Yldzeli), Aa akmak (Yldzeli), Kaman (Yldzeli), Kerimmmin (Yldzeli), Altnoluk (Yldzeli), Demirz (Yldzeli), Aa Domu (Yldzeli), Karacaren (Yldzeli) ve Karacahisar (Zara)dr.

- 109 -

Ayrca, gerek okyanuslama gerekse da oluumunun tm evrelerini temsil eden, yani blgenin jeolojik evrimini yanstan magmatik, sedimenter ve metamorfik fasiyesler yaygndr. Metalojeni sahalar ve blgeleri de jeolojik evrime ve bu evrimin denetiminde gelimi srelere bal olarak meydana gelmektedir. Dolaysyla, Sivas yresinde farkl yalarda ve deiik kkenlerde meydana gelen fasiyeslerin zenginlii, bu blgedeki doal kaynaklarn da zenginliine yol amtr. Bu adan ekil B.5.1-1.'e bakldnda Sivas yresinin maden yataklar asndan ne kadar zengin olduu kolaylkla izlenebilir. Ayrca ekil B.5.1-2 Sivas li nemli maden yataklarnn dalmn gstermektedir. Sivas bata demir olmak zere, birok maden yatana ve/veya maden zuhuruna sahip olup, bu zelliiyle madencilik sektrnde nemli bir yer tutmaktadr. Sivas yresinde bulunan krom, kurun-inko-bakr, slestin, talk, blokta (mermer), tuz, asbest, manyezit, jips, linyit ve kaplca sular en nemli yeralt kaynaklarndandr. MTA Orta Anadolu I. Blge Mdrl, Sivas yresindeki yeralt kaynaklarnn belirlenmesine ynelik olarak geni kapsaml bir envanter almas hazrlam olup, buna gre Sivas il snrlar ierisinde; 43 demir, 127 krom, 5 kurun-inko, 17 bakr, 20 manganez, 5 altn, 12 nikel, 7 manyezit, 31 doalta (mermer), 34 slestin, 23 tuzla, 31 asbest, 4 talk ve 22 linyit yatak ve zuhurlar ile 10 kaplca suyu kayna, 6 maden/memba suyu kayna bulunmaktadr. Ayrca ok sayda imento hammaddesi, jips (alta), kaolen ve kireta zuhurlar ile az sayda bentonit, diyatomit, florit, zeolit, grafit, asfaltit, kkrt, vermiklit, antimuan, arsenik, toryum, uranyum, nadir toprak elementleri ve karbondioksit zuhurlar bulunmaktadr.

me Suyu Havzas Koruma Alanlar nemli me Suyu Havzalar Sivasn en nemli ime suyu havzalar Tavra Vadisi, 4 Eyll Baraj ve ayboyu (Pirkinik) Vadisidir. Avc, Cadolu ve Ayaz (1997), bu havzalardaki sularn kirlenmesinin nlenmesi amacyla belirli mesafelerde koruma alanlar ngrm ve nem derecesine gre kademelendirmilerdir. Tavra Vadisi Su Havzas Tavra Vadisi su havzasnda; sondaj kuyu sular ve drenaj sistemiyle toplanan sular, ortalama 400 550 lt/snlik debiyle, gnmzde kentin yaklak %49 luk ksmnn ime ve
- 110 -

kullanma suyu kaynan oluturmaktadrlar. Havzada alan kuyular genellikle 10 m kalnlndaki bol killi-kumlu alvyonlar kesmekte, daha sonra rezervuar durumundaki konglomera, kumta ve bol krkl kiretalarndan oluan birimlere gemektedir. Alvyonlardaki killi kesimlerin younlat dzeyler havzay ksmen rterken geirimlilii azaltmaktadr. Killi-kumlu kesimlerin youn olduu kesimler ise yer altna szlen sularn ksmen temizlenmesine neden olmaktadr. Bu nedenle Tavra Vadisi su havzas, korunmas iin orta zellikteki saha (Demirel, 1996) olarak deerlendirilebilir. Buna gre; I. kademe koruma alan iin alvyon yaylm alan ile kuyularn 100 m uza, II. kademe koruma alan iin I. kademeden itibaren ortalama 500 mlik bir erit ve III. kademe koruma alan iin ise beslenme alan seilmitir. Tavra Vadisi su havzas koruma alanlar iin alnmas gereken eitli nlemler bulunmaktadr. I. kademe koruma alan; tel rg ile evrilerek tamamen im alan olarak deerlendirilmelidir. Ksmen yaplmakta olan gbreli tarm faaliyetlerine, hayvan otlatlmasna ve gbre biriktirilmesine son verilmelidir. II. kademe koruma alan; Tavra Evleri yerleim yerinden arndrlmaldr. Eer bu mmkn olmazsa, evsel sv atklarn iyi yaltlm kapal borularla koruma alanlar dna aktarlmas ve bu alanda hayvanclk faaliyetlerine son verilmesi salanmaldr. II. kademe koruma alannda, gbre depolamas yaplmadan tarmsal faaliyetlerin yaplmas mmkndr. III. kademe koruma alannda; atklar koruma alanlar dna sevk edilemeyen hibir yaplamaya izin verilmemelidir. Tarmsal faaliyetlerin her trls yaplabilir. Havzada ziraat yaplamayan alanlarn aalandrlmas nerilir.

4 Eyll Baraj Su Havzas 4 Eyll Baraj su havzas iin; ime ve kullanma suyu temin edilen kta ii ve yzeysel sularla ilgili kirletme yasaklar erevesinde; mutlak, ksa, orta ve uzun mesafeli koruma alanlar belirlenmitir. Buna gre; barajn maksimum su seviyesinden itibaren 100 m geniliindeki erit, mutlak koruma alan olarak snrlandrlmtr. Mutlak koruma alan snrndan itibaren 900 m geniliindeki ikinci erit ksa mesafeli koruma alan, ksa mesafeli koruma alan snrndan itibaren 1 km. geniliindeki nc erit orta mesafeli koruma alan ve bunlarn dndaki su toplama havzasnn tm ise uzun mesafeli koruma alan olarak belirlenmitir. ( Su Kirlilii Kontrol Ynetmelii Madde 17de mutlak koruma alan snr ile ilgili ksmn yrtmesi Dantay 6. Dairesi tarafndan durdurulmu olup, yaplacak olan yeni dzenlemeye gre hareket edilmelidir.)

- 111 -

Aklanan alanlar iin, ngrlen koruma tedbirleri burada da uygulanmaldr. Buna ek olarak, zellikle Souk ermik mesire yerinin korunmas ve barajn kirlenmemesi amacyla, baz ek tedbirlere ihtiya vardr. Ksa mesafeli koruma alan ierisine den Souk ermik dinlenme alannda , mevcut kurulu bulunan cami, bfe, lojman gibi tek katl yaplar, geici portatif yaplar olmamakla birlikte, evre dzeni ve uygulama planlarnda yerini alabilirler. Ancak bu alanda yeni yaplamaya izin verilmemelidir. Mevsimlik olarak kurulan adrlar ise izin kapsamna girmektedir. Souk ermik Kaplcasnn ve orta mesafeli koruma alan iinde kalan Kzlca Ky atk sularnn barajn mansabna dearj iin yapm srdrlen kanalizasyon kollektr hatt tamamlanmtr.

B.5. Mineral Kaynaklar (Yeralt Kaynaklar) B.5.1. Sanayi Madenleri Sivas li yeralt kaynaklar asndan olduka zengindir. nk Sivas yresinde Paleozoyik'ten Gnmz'e dein tm jeolojik zamanlar temsil eden kayatrleri yzeylenir. Ayrca, gerek okyanuslama gerekse da oluumunun tm evrelerini temsil eden, yani blgenin jeolojik evrimini yanstan magmatik, sedimenter ve metamorfik fasiyesler yaygndr. Metalojeni sahalar ve blgeleri de jeolojik evrime ve bu evrimin denetiminde gelimi srelere bal olarak meydana gelmektedir. Dolaysyla, Sivas yresinde farkl yalarda ve deiik kkenlerde meydana gelen fasiyeslerin zenginlii, bu blgedeki doal kaynaklarn da zenginliine yol amtr. Bu adan ekil B.5.1-1.'e bakldnda Sivas yresinin maden yataklar asndan ne kadar zengin olduu kolaylkla izlenebilir. Ayrca ekil B.5.1-2 Sivas li nemli maden yataklarnn dalmn gstermektedir.Sivas bata demir olmak zere, birok maden yatana ve/veya maden zuhuruna sahip olup, bu zelliiyle madencilik sektrnde nemli bir yer tutmaktadr. Sivas yresinde bulunan krom, kurun-inko-bakr, slestin, talk, blokta (mermer), tuz, asbest, manyezit, jips, linyit ve kaplca sular en nemli yeralt kaynaklarndandr.

- 112 -

ekil B.5.1-1: Sivas li Metalojeni Haritas (Engin ve dierleri, 2005, Trkiye Metalojeni Haritas'ndan)

- 113 -

ekil B.5.1-2: Sivas li Metalojeni Haritas Aklamalar (Engin ve dierleri, 2005, Trkiye Metalojeni Haritas'ndan).

- 114 -

ekil B.5.1-2: Sivas li Metalojeni Haritas Aklamalar (Engin ve dierleri, 2005, Trkiye Metalojeni Haritas'ndan)

- 115 -

ekil B.5.1-3: Sivas li yeralt kaynaklar dalm haritas (MTA Genel Mdrl, 2007).

MTA Orta Anadolu I. Blge Mdrl, Sivas yresindeki yeralt kaynaklarnn belirlenmesine ynelik olarak geni kapsaml bir envanter almas hazrlam olup, buna gre Sivas l snrlar ierisinde; 43 demir, 127 krom, 5 kurun-inko, 17 bakr, 20 manganez, 5 altn, 12 nikel, 7 manyezit, 31 doalta (mermer), 34 slestin, 23 tuzla, 31 asbest, 4 talk ve 22 linyit yatak ve zuhurlar ile 10 kaplca suyu kayna, 6 maden/memba suyu kayna bulunmaktadr. Ayrca ok sayda imento hammaddesi, jips (alta), kaolen ve kireta zuhurlar ile az sayda bentonit, diyatomit, florit, zeolit, grafit, asfaltit, kkrt, vermiklit,

- 116 -

antimuan, arsenik, toryum, uranyum, nadir toprak elementleri ve karbondioksit zuhurlar bulunmaktadr. Sivas li ve lelerinde bugne kadar yaplan ett ve sondajl arama almalar sonucunda tespit edilen madenlerin cinsleri, tenr ve rezervleri aada aklanmtr.

B.5.2. Metalik Madenler Sivas linde bulunan nemli metalik madenler Tablo B.5.2-l'de verilmitir. Altn Sivas linde altn oluumlar; (1) Kangal-etinkaya-Bakrtepe, (2) KoyulhisarGzelyurt-Evliyatepe, (3) mranl-Kseda-Madentepe, (4) mranl-Kseda-Tyldere ve (5) Suehri-Gkeka yrelerinde bulunmaktadr. Bakrtepe (Kangal-etinkaya) ve Evliya Tepe (Koyulhisar-Ortakent) altn sahalar, Sivas il snrlar ierisindeki en nemli altn sahalardr.

Demir Sivas li, Trkiye genelinde halen iletilmekte olan demir cevherlerinin byk bir ksmnn karld il olup, gerek demir cevheri rezervlerinin mevcudiyeti ve gerekse ileride iletilmesi mmkn olabilecek dk tenrl rezervlere sahip olmas nedeniyle de nemli bir potansiyel saha durumundadr. Trkiye demir - elik sanayisinin cevher ihtiyacnn byk bir blm Divrii ilesindeki demir madenlerinden salanmaktadr. Yredeki demir madeni sahalarnn byk bir blmnn rezervleri grnr hale getirilmitir. Sivas, Trkiye demir madenlerinin %36'sna yakn rezervine sahip bir ldir. Yredeki demir cevheri, Divrii ilesindeki zenginletirme tesislerinde, peletkonsantre edildikten sonra Demir-elik Fabrikalarna gnderilmektedir.

- 117 -

Tablo B.5.2-1: Sivas linde bulunan nemli metalik madenler (MTA Orta Anadolu 1. Blge Mdrl verileri, 2008) Maden Bulunduu Yer Kalite (Tenr) Gr+Muh. Rezerv (ton) Ortalama Tenr ve Toplam Rezerv (Gr+Muh+ Mm) Altn Koyulhisar-Gzelyurt Kangal-etinkayaHidolar Mevkii 1.5 gr/ton 1.09 gr/ton 1.400.000 Kuzey Sektr 2.098.589 Gr.+muh.+mm. 1.5 gr/ton 4.141.878 ton 1.99 gr/ton Gney Sektr 643.289 Gr.+muh.+mm. Demir Divrii A Kafa Divrii B Kafa Divrii-Ekinba % 55.5 % 55.5 % 57-61Fe 25.700.000 9.650.000 9.689.000 gr. 2.351.000 muh. Divrii-C Plaseri % 60 Fe % 40-45 Fe Divrii-Purunsur Divrii-Dumluca Grn-Otlukilise Kangal-Yellice % 45-60 % 57 % 53 %18-20 Fe3O4 6.700.000 % 40-61 Fe 1.291.103 62.821.803 ton 2.454.000 667.700 1.508.000 125 milyon % 18-20 Fe3O4 125.000.000 ton

- 118 -

Kangal-etinkaya, Pnargz+Davutolu Kangal-Yellice Ula-Eskiky Ula-Baayr Ula-Karagl Kangal-Pnargz (Davutolu) Sivas-Kangal Hafik-Kzlda Zara-Beypnar mranl-Kzlda Suehri-Doantepe Koyulhisar-OrtakentKurunlu+Aksu Kurun + inko mranl-Aktepe

% 50 % 5-45 % 22 % 24 % 25 % 22-46

2.811.000 2.8 milyon 1 milyon 115.000 105.000 13.500 10.000 Mm. % 5-48 Cr2O3 4.481.000 ton

Krom

% 30 % 36-42 % 40-48 % 30-45 % 40-44 % 2-3,5 Pb % 4-6 Zn

29.500 235.000 68.000 100.000 Mm. 5.000 150.000 Gr. 250.000 Muh. 1.160.100 Mm

% 2-27.7 Pb % 3.46-6 Zn 2.060.100 ton

% 27.7 Pb % 3.46 Zn

500.000 Mm.

Sivas linde; Divrii A-B Kafa, C Plaseri, Dumluca, Akda, Purunsur, Dibudak, Kzlda, alt, Tllce, Ekinba, Krtlerli, Karakeban, Apnar, Demirlida sektrleri, Grn-Otlukilise, Talhyk, Kale Tepe, lyasal, Tepecik ve Hafik-aykrt sektrleri, Kangal-Yellice, Avarren, Pnargz, etinkaya-Kalkm, Elkondu ve Alacahan demir sektrleri, Koyulhisar, Suehri, arkla ve Yldzeli demir sektrlerinde 42 adet demir yatak ve zuhurlar tespit edilmitir. Sivas linde iletilen demir yataklar Divrii, Kangal ve Grn'de

- 119 -

bulunmaktadr. Bu yataklarn tenrleri genellikle % 50'nin zerindedir. Sahalar Erdemir Mad. San. Tic. A.. (Div-Han) tarafndan ak iletme yntemiyle iletilmektedir. Erdemir Mad. San. Tic. A.. (Div-Han)ne ait Divrii yresinde bulunan A-Kafa demir yatanda kalan rezerv ise 25.700.000 tondur, B-Kafa demir yatanda ise rezerv 9.650.000 tondur. C Plaserinde tenr % 40-45 Fe olanlarn rezervi 1.291.103 ton, tenr % 60 Fe olanlarn rezervi ise 6.700.000 tondur. B-Kafa demir yatanda ise 2001, 2002, 2003 ve 2004 yllarnda retim yaplmam olup, yatan rezervi 9.650.000 tondur. C Plaserinde tenr % 40-45 Fe olanlarn rezervi 1.291.103 ton, tenr % 60 Fe olanlarn rezervi ise 6.700.000 tondur. Dumluca demir sahasnda 667.700 ton, Purunsur demir sahasnda ise 2.454.000 ton rezerv bulunmakla birlikte bu sahalarda iletilebilir rezerv kalmadndan retim almalar yaplmamaktadr. Grn-Tepecik demir sahasnda 2004 ylnda retim yaplmam olup, mevcut verilere gre grnr+muhtemel rezervi 30.000 tondur. A-B Kafa demir yatanda derin kaz konumuna gelmi olup, ileriki yllarda kapal iletmeye geilmesi dnlmektedir. Ayrca baz yataklarda su ve heyelan problemi vardr. Harfiyatn yksek oluu, su ve heyelan problemleri gibi retim maliyetinin ykseldii baz sahalarda retime zaman zaman ara verilmektedir. Grn-Otlukilise'deki demir sahasnda mevcut verilere gre kalan rezerv, 1.508.000 tondur. etinkaya demir sahasndaki rezerv ise 2.811.000 tondur.

Bakr Sivas linde; Merkez Yldz Ky-Gktepe, Divrii-Krtbeyaz Ky, Divrii-Efendi Deresi-Karageban aras, Hafik-mlekci Ky-rkarmut Tepe, Hafik-Koali MahallesiGkgedik Tepe, Hafik-Bahecik Ky-Maden Tepe ve Peynir Tepe, Hafik rencik Ky,

- 120 -

Koyulhisar-Karabayr, Koyulhisar-Glckyayla, Suehri-Elmaseki Ky-Gkdere yresi, Suehri-Aydnlar, Suehri-Kelkit ay, Yldzeli-rr-Demirz Ky, Yldzeli-Avcpnar

Ky, Zara-Eskikelik Ky, Zara-Kablan Ky ve Zara-Burhaniye Ky'nde olmak zere 17 adet bakr zuhurlar tespit edilmitir. Bunlar zuhur baznda olup, tenr ve rezerv bakmndan ekonomik deildir.

Krom Sivas ilinde; Kangal-Divrii yresi, Suehri-Refahiye yresi, Artova-Hafik yresi, Grn-Hekimhan yresi krom sektrlerinde 127 adet krom yatak ve zuhurlar tespit edilmitir. Bu sahalar, genellikle kk boyutlu ve dk tenrldr. Sivas yresindeki krom cevherlerinin ortalama tenor % 5-48 Cr2O3 arasnda deimekte olup, toplam rezervi 4.481.000 tondur.

Kurun-inko Sivas ilinde; mranl-Aktepe, Koyulhisar-Ortakent-Kurunlu, Suehri Gemin Deresi ve Tyldere-Maden Tepe, Yldzeli-nebey Ky, Zara-Bolucan-Beyda-Krkkilise'de olmak zere 5 adet kurun-inko yatak ve zuhurlar tespit edilmitir. Koyulhisar yresindeki kuruninko yataklarnda toplam rezerv 1.560.100 ton (gr+muh+mm)dur. mranl-Aktepede ise 500.000 ton mmkn rezerv tespit edilmitir. Manganez Sivas linde; Merkez-Yakupolan, Alahac Ky, Gmdere, Hafik-Esenli, narl, Madenky, Beydili Ky, mranl-Borular Ky ve Karata Mevkii, Yldzeli-Karaoluk, Ilca, Baheba, Mentee Kyleri, slimky, Esenay, Topulyurdu Mevkileri, Zara-erefiye-

- 121 -

Keeyurdu ve Becekli Kyleri, Zara-tk Ky'nde olmak zere 20 adet manganez zuhurlar tespit edilmitir. Bunlar zuhur baznda olup, tenr ve rezerv bakmndan ekonomik deildir Nikel Sivas linde; Divrii-Gne, Soucak, Handeresi, kszer Kyleri, mranl-alyurt Ky, Suehri - Gkeka Ky'nde olmak zere 12 adet nikel zuhurlar tespit edilmitir. Bunlar zuhur baznda olup, tenr ve rezerv bakmndan ekonomik deildir.

B.5.3. Enerji Madenleri Sivas linde bulunan nemli enerji hammaddeleri Tablo B.5.3-1de verilmitir. 3213 sayl Maden Yasas'na gre alnm ruhsatlardan enerji hammaddelerinin tamam ED raporlarnn hazrlanmasna tabidir. Linyit Sivas linde; Divrii-Selimolu-Uluayr, Gemerek-Yeniubuk, Grn-Yelken KyKuzuluk Mevkii, Hafik-zen Ky, Kangal-Kalburayr, Kangal-Etyemez, Kangal-Hamal, Kangal Sivas linde; Divrii-Selimolu-Uluayr, Gemerek-Yeniubuk, Grn-Yelken KyKuzuluk Mevkii, Hafik-zen Ky, Dzyayla Ky, Kangal-Kalburayr, Kangal-Etyemez, Kangal-Hamal, Kangal-Alacahan-Dlk Ky, Kangal-Alacahan-Bekta Ky, KangalOlakl Ky, mranl-alyurt Ky, mranl - Grnmezkale Ky, mranl-Kzlmezra, Suehri-Gll, Zara-Korkut Ky, Zara-Girit Ky, Zara-Yank Ky, Zara-Bolucan Ky, Zara-Ark Ky, Koyulhisar Tapnar Kynde olmak zere 22 adet linyit (kmr) yatak ve zuhurlar tespit edilmitir. Bunlardan Demir Export A..ye ait Kangal-Kalburayr, Etyemez, Hamal sahalarndaki dk kalorili (1000-1500 Kkal/kg) linyitler Kangal Termik Santral'nda deerlendirilmektedir. Dier sahalarn kalorisi ise 3000-5000 Kkal/kg arasnda deimektedir. Sivas yresindeki toplam linyit rezervi 114.876.945 tondur. Isnma amal kullanma uygun bu sahalarn linyitleri, evre kirlilii ynnden byk ehirlerde kullanlmamakla birlikte, kk yerleim yerlerinde tketilebilmektedir. Kangal Termik Santral'nda deerlendirilen Kalburayr sahasnda kalan rezerv 70.259.571 tondur. Demir Export A..'ye ait her sahadaki (Kalburayr, Etyemez, Hamal)
- 122 -

toplam rezerv mevcut verilere gre 111.769.721 tondur. Linyitlerin ve dk kalorili olanlarnn byk yerleim gerekmektedir. Bu tr linyitler hava kirliliini yaratan kaynaklardr.

kkrt

oran yksek

birimlerinde kullanlmamalar

Tablo B.5.3.1: Sivas linde bulunan nemli enerji hammaddeleri (MTA Orta Anadolu I. Blge Mdrl verileri, 2005). Madenin Cinsi Kalori Deeri (Kkal) Kangal Kalburayr Kangal - Hamal Kangal - Etyemez Divrii - Uluayr 1300 1207 1500 3500-4500 Gr+Muh Rezerv (ton) 70.259.571 13.935.725 27.574.425 650.000 650.000 ( gr. + muh. + mm. ) 1.497.224 250.000 Mm. 50.000 Mm. 10.000 Mm. 1.200-5.000 kcal/kg 114.876.945 ton Ortalama Tenr ve Toplam Rezerv (Gr+Muh+Mm)

Bulunduu Yer

Linyit

Divrii - Selimolu 4000-5000 Gemerek ( Merkez + Yeniubuk ) Hafik - Dzyayla Koyulhisar Tapnar Yldzeli - rr

3000-4000 3000-3500 3000-3500 3500-4000

*Tabloda 2008 yl iin bir deiiklik olmad iin MTA tarafndan ayn veriler kullanlm.

Yararlanlan Kaynaklar
Ayaz, M. E., 1998, Scak ermik (Yldzeli-Sivas) yresindeki traverten sahalarnn jeolojisi ve travertenlerin endstriyel zellikleri, C Fen Bil. Enst., Doktora Tezi 157 s.

- 123 -

Davs, P. H. (Ed.), 1965-1985, Flora Of Turkey And The East Aegean Islands, Volume: 1 (1965); 2 (1967); 3, (1970); 4 (1972); 5 (1975); 6 (1978); 7 (T982); 8 (1984); 9 (1985); Edinburgh Univ. Press, Edinburgh. Davs, Ph, Mll, Rr, Tan K, 1988, Flora Of Turkey And The East Aegean Islands, Volume: 10, Supplem., Edinburgh Univ. Press, Edinburgh. Deirmenci, M.,1995, Balkl Kaplca'nn (Sivas-Kangal) Hidrojeolojik zellikleri: Hacettepe niversitesi Yerbilimleri Uygulama ve Aratrma Merkezi Blteni, Yerbilimleri, Say 17, 69-85. Dnmez, E., 1999, Trkiye Floras Ve B6 Karesi Bitkilerine Genel Bir Bak, C. . Fen Bil. Ens., Doktora Semineri, Sivas. DS 19. Blge Mdrl, 2000, DSnin 2000 ylna ait envanter verileri, Sivas. Ekim, T. Ve Ark. (2000) Trkiye Bitkileri Krmz Kitab, Trkiye Tabiatn Koruma Dernei Yaynlar, Ankara. Engin, T., zkan, Y. Z., ener, F. ve Toprak, B., 2000, Trkiye Metalojeni Haritas, MTA Genel Mdrl, Ankara Kaarolu, F., Nacitarhan, V., Deirmenci, M., Hizmetli, S., Elden, H., Gker, I.,1994, Sivas-Scakermik Termal Suyunun Hidrojeolojisi ve Gonartozlu Olgularda Terapotik Olarak Fizik Tedavi Yntemleri ile Karlatrlmas: Jeotermal Uygulamalar Sempozyumu'94, 27-30 Eyll 1994, Denizli, Bildiri Metinleri, 281-295. Ky Hizmetleri 5. Blge Mdrl, 2000, Ky Hizmetleri 5. Blge Mdrl 2000 yl envanter verileri, Sivas. Meteoroloji Sivas-stasyon Mdrl, 2001, Meteoroloji Sivas-stasyon Mdrl envanter verileri, Sivas. MTA Orta Anadolu 1. Blge Mdrl, 2006, MTAnn 2006 ylna ait envanter verileri, Sivas zhatay, N., Kltr, . Ve Aksoy, N., 1994, Check-List Of Additional Taxa To The

- 124 -

Supplement Flora Of Turkey, Tr. J. Of Botany, Cilt: 18, Say: 16, Sayfa: 497-514. zhatay, N., Kltr, . Ve Aksoy, N., 1999, Check-List Of Additional Taxa To The Supplement, Flora Of Turkey, Tr. J. Of Botany, Cilt: 23, Say: 3, Sayfa: 151-167. Sivas Orman letme Mdrl, 2001, Sivas Orman letme Mdrl envanter verileri, Sivas Trk evre Mevzuat, 1999,Trkiye evre Vakf Yayn No. 134, cilt II, Ankara, 10381059. Trkiye evre Vakf, 1993, Trkiye'nin Sulak Alanlar, Kenedy Cad.33/3, KavakldereAnkara, 398s.

C. HAVA (ATMOSFER VE KLM)

C.1. klim ve Hava C.1.1. Doal Deikenler C.1.1.1. Rzgar Sivas linde, 1971-2002 yllar aras rzgar deerlerinin ortalamas incelendii hakim rzgar yn NNE (Kuzey kuzeydou) dur. Esme saylar deerlendirildiinde kuzeyli ynlerin (N-2023, NNE- 2735, ENE- 2710, WNW 2356, NNW- 2474) yllk esme says bakmndan 2000in zerinde olduu grlr. Yllk ortalama rzgar hz 1.3 m / sec olup en yksek ortalamaya sahip ay 1.7 m / sec ile Nisan aydr. Kaydedilen en yksek rzgar hz mart aynda

SSE ynnden 27.5 m/secdir. lin frtnal gnleri toplam yl boyunca 2.8 gn olup aylk frtnal gn saylar 0.5 gn /ayn altndadr. 10.8 m/sec ile 17.1 m/sec arasnda kalan

- 125 -

kuvvetli rzgarl gn says Sivas ilinde 40.2 gn / yldr. En fazla kuvvetli rzgara sahip ay 5.9 gn ile nisan aydr.

C.1.1.2. Basn Sivas linde 31 yllk ortalama deerler alndnda; yllk ortalama yerel basn 871.4 mbardr. En yksek yerel basn 885.5 mbar ile Kasm aynda, en dk yerel basn ise 851.4 mbar ile ubat aynda kayt edilmitir.

C.1.1.3. Nem Sivas linde Nisan ile Ekim aylarnn oluturduu dnemde sisli gn saylar 0.0 veya 0.1 arasndadr. Yllk ortalama nispi nem yine 73 yllk veriler itibariyle ortalama % 64.0 dr. En yksek nispi nem ortalamas %76 Aralk ve Ocak, en dk nispi nem ortalamas %53 ile Austos aynda llmektedir. Nispi neme ait deerler sisli gn saylar ile paralellik gstermektedir. KasmNisan aras dnem ortalamas %70in zerinde olup Nisandan itibaren Austosa kadar dzenli olarak azalmaktadr.

C.1.1.4. Scaklk Sivas linde meteorolojik faktrler arasnda zellikle scakl etkileyen en nemli faktr deniz seviyesinden 1285 m ykseklikte olmasdr. Kangal ve mranl ilelerinde 1500 metrenin stnde, Suehri Koyulhisarda 1000 metrenin altndadr. 73 yllk verilere gre yllk ortalama scaklk Sivas Merkez lede 8.7 oC dir. En yksek scaklk 40.0 oC ile 2000 ylnn Temmuz aynda, en dk scaklk deeri ise 34.6 oC ile 1972 ylnn Ocak aynda lld grlmektedir. Ortalama yllk scaklk verileri ykseklie e grnm sergilemektedir. Yllk scaklk ortalamas Kangal da 6.6 oC mranlda 6.7 oC dir. Koyulhisar ve Suehrinde 10.0 oC civarndadr. Ancak Divrii ilesi bu dalma uygun hareket gstermemekte ve ykseklik scaklk ilikisine ters hareketle 11.2 oC yllk ortalama deerine sahiptir.

- 126 -

Scakln

yllk

dalm

incelendiinde

Sivas

ilinde

en

yksek

scaklk

ortalamalarnn 19.8 oC ve 19.7 oC ile Temmuz ve Austos aylarnda lld grlmektedir. Aralk, Ocak ve ubat aylarnda scakln (-) deerlere dt ve en dk scaklk ortalamas 3.8 oC ile Ocak aynda llmektedir. Sivas ilinin son 73 yllk veriler itibariyle aylara gre maksimum , minimum ve ortalama scaklk erileri ekil C.1.1.4-1de verilmitir.

- 127 -

30 29 28 27 26 25 24 23 22 21 20 19 18 17 16 15 14 13 12 11 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 Max.ort. Ocak 0 -1 1 -2 0 -3 Ort.sc. Ocak -4 -5 -6 -7 Min.ort. Ocak -8 -9 -10

T emmuz Haziran Mays Haziran Nisan Mays T emmuz Nisan Mart Mays Nisan Haziran T emmuz

Austos Eyll

Austos Ekim Eyll

SICAKLIKLAR

Austos Eyll

Ekim

Kasm

Ekim

Kasm

ubat 2 3

Mart 4

Aralk Aralk Aralk

Kasm ubat ubat Mart 5 6 7 8 9 10 11 12

AYLAR
ekil C.1.1.4-1: Sivas ilinin son 73 yllk veriler itibariyle aylara gre; maxsimum minimum scaklk ortalamalar ve ortalama scaklk erileri (Meteoroloji Sivas stasyon Mdrl verileri, 2004) *2008 yl iin veriler deimemi olup ayn veriler Meteoroloji stasyon Mdrl tarafndan kullanlmtr.

- 128 -

C.1.1.5. Buharlama Buharlamaya ait veriler genellikle yaz aylarnda llmektedir. Bu deerler incelendiinde buharlamann scaklk artna paralel ykseldii 194.8 ml /ay ve 184.2 ml /ay deerleri ile Temmuz ve Austos aylarnda en yksek buharlamann lld grlr.

C.1.1.6. Yalar C.1.1.6. 1.Yamur Sivas linde ya miktarlarnn aylk dalm incelendiinde yan k ve ilkbahar aylarnda younlat yllk toplam yan ise 424.0 kg/yl civarnda olduu grlr. zellikle 58.1 kg/ay ve 59.6 kg/ay ile Nisan ve Mays aylarnn en yksek aylk ya deerlerine sahip olduu grlr. Ya miktar verileri ile ortalama kar yal gnler saylar ve orajl gnler saylar karlatrldnda k aylarna ait yan kar yandan, ilkbahar aylarna ait yan ise orajlardan olutuu grlr. En az ya 300.2 kg / yl ile Grn ilesinde, en fazla ya ise 535.8 kg/yl ile Zara ilesinde olduu grlmektedir. Sivas linin 73 yllk veriler itibariyle aylara gre toplam ya miktarlar ekil C.1.1.6-1 de verilmitir.

C.1.1.6.2. Kar, Dolu, Sis ve Kra 31 yllk veriler itibariyle Sivas linde ortalama karla rtl gn says 68.0 gn / yldr. 73 yllk deerlere gre ise en yksek kar kalnl 67.0 cm ile ubat ayna aittir. Ortalama karla rtl gn saylar incelendiinde kar yalarnn Mays ayna kadar sarkt grlr. Kangal ve mranl en fazla karla kapl gn saysna sahiptir ve bu iki ilede kar rts dier ilelere gre daha uzun sre kalmaktadr. Uzun yllara ait verilerin ortalamalarna gre donlu gnler; 174 gn/yl ile en fazla Hafik lesinde, 88 gn/yl ile en az Suehri lesinde kaydedilmitir. Sivas Merkezdeki donlu gn says ise ortalama 123 gn/yl olarak belirlenmitir. Sivas linde 73 yllk veriler incelendiinde ortalama sisli gn says 4.2 gn/ yldr. Sis 1.1, 1.2 ve 1.1 gn/ ay deerleri ile en ok srasyla Kasm, Aralk ve Ocak aylarnda

- 129 -

grlmektedir. 1.2 gn/ ay ile Aralk ay en fazla ortalama sisli gn saysna sahiptir. Yln dier blmnde Sisli gn saylar 0.5 ve 0.4 gn / ay deerlerine sahip ubat ve Mart aylar sisin zellikle k mevsiminde grld ve ilkbahar aylarna sarkabildiini gstermektedir.

- 130 -

(mm)

64 62 60 58 56 54 52 50 48 46 44 42 40 38 36 34 32 30 28 26 24 22 20 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0
U Z YI S AK YL L IM T R M TE E K A R AL I M O C M M AS A A K

ekil C.1.1.6-1: Sivas linin son 73 yllk veriler itibariyle aylara gre toplam ya miktarlar (Meteoroloji Sivas stasyon Mdrl verileri, 2004) *2008 yl iin Meteoroloji Sivas stasyon Mdrl tarafndan ayn veriler kullanlmtr.

- 131 -

C.1.1.7. Seller Sivasta, son yllarda byk bir sel olay gzlenmemitir. Ancak, Sivas ilinin gneyinden geen Kzlrmak, Sivasn dousunda 1260 m. kotundan itibaren takn yapabilmekte ve bu alanda eimin ok az olmas (0.0005) nedeniyle ayn kottaki Sivas ili yerleim alann da etkileyebilecek dzeydedir.

C.1.1.8. Kuraklk Uzun yllara ait verilere gre; 2000 ylnn Aralk ay ile 2001 ylnn Ocak aynda mevsim normallerinin altnda kuraklk deerleri kaydedilmi, 2002 ve 2003 yllarnda ise alnan yllk toplam ya miktar mevsim normallerinin zerindedir.

C.1.1.9. Mikroklima Bu konu hakknda veri elde edilememitir.

C.1.2. Yapay Etmenler C.1.2.1. Plansz Kentleme G sonucunda Sivas merkezinde youn yaplamann olmas ve gecekondularda kalitesiz yakt kullanm sonucu hava kirlilii o1umutur. 18. Madde uygulamas ba1amadan nce hisseli araziler zerinde yaplamalar olmutur. Ancak, 1985 den sonra planl bir gelime salanmtr.

C.1.2.2. Yeil Alanlar Ormanlar ak alanlar olduu iin yangn, otlatma, usulsz kesim, ama ve doal afetler gibi eitli tehlikelere maruz kalarak daralabilmektedir. Bununla birlikte Sivasta bilimsel adan ormanlarn niteliini yitirip de baka amalar iin kullanlmasna ilikin kaytlara u ana kadar rastlanlamamtr. Son yllarda Sivastaki ormanlk alanlarda art olmutur. nk Sivasta son 40 yldr zellikle krsal kesinde ormanla i ie yaayan kyl nfusunun darya g vermesi dolaysyla

- 132 -

ormanlarn tahribat azalm ve ormanlk alanlarda gzle grlr bir art olmutur. Bunun yannda yasal olarak orman dna karlm alanlar da bulunmamaktadr. lde son 5 ylda toplam 2701 ha aklk ve bo alanlar aalandrlarak orman alanlarna katlmtr.

C.1.2.3. Isnmada Kullanlan Yaktlar Sivasta snmak iin genellikle kmr, odun ve kalorifer sv yakt (mazot) gibi yaktlar kullanlmaktadr. l merkezinde snmak iin en ok kmr kullanlmakta olup, ehire giren kmrlerin kalitesi titizlikle denetlenmektedir.

C.1.2.4. Endstriyel Emisyonlar Sivasta endstrilerden kaynaklanan emisyonlar zerine yaplm herhangi bir alma bulunmamaktadr.

C.1.2.5. Trafikten Kaynaklanan Emisyonlar Sivasta, motorlu tatlardan kaynaklanabilecek karbonmonoksit, nitrojenoksitler, azotoksit, hidrokarbonlar ve iz elementlerin oluturabilecekleri kirlilik dzeyleri konusunda herhangi bir alma bulunmamaktadr. Bununla birlikte Sivas Trafik ube Mdrlnden alnan verilere gre, aralkl olarak aralarn neden olduu atmosferdeki kurun dzeylerinin belirlenmesine ynelik olarak Sivas' ta eitli lmler yaplmtr. lm sonularna gre, Trkiye iin izin verilen snr deerlere yakn, yalnzca 16-17 ubat ve 5-8 Nisan 1987 tarihlerinde, eit olmak zere; 1097 g/m3' lk toplam 2 deer belirlenmitir. Ayn alma sonular, lm sresinin %15'nde A.B.D. iin izin verilen standartlar aan 7 deer belirlendiini ifade etmitir.

- 133 -

C.2. Havay Kirletici Gazlar ve Kaynaklar C.2.1. Kkrtdioksit Konsantrasyonu ve Duman ehrimizde havay kirletici sanayii tesisleri bulunmamaktadr. imento fabrikasnn ise filtresi alr durumdadr. Hava kirliliine neden olan en nemli unsurlardan biri de motorlu kara tatlarndan kan egzoz gazlardr. Anadolu Blgesinin en souk illerinden biri olan Sivas' ta; karasal iklim egemendir; yaz aylar scak ve kurak, k aylar ise uzun ve souk geer. Bu iklimsel zellik, soba ve kaloriferlerde, ekim ayndan itibaren yaklak 6 ay yakt tketimine neden olmaktadr. Kentte snma amal kullanlan yaktlarn yaklak olarak % 95' ini kmr oluturmaktadr. Her yl yaklak olarak ortalama 120 000 ton kat, 10 000 ton sv olmak zere toplam 130 000 ton yakt tketilmektedir. Yaktlarda ortalama %3 kkrt baz alndnda yaklak 7410 ton SO2 her yl atmosfere verilmektedir. Ancak son yllarda ithal kmr kulanmnn yaygnlatrlmas ile birlikte SO2 emisyon miktar ve konsantrasyonlarnda dmeler gzlenebilmektedir (Beyazt ve Bali, 1996). Sivas kentinde hava kirliliinin, zellikle k aylarnda zaman zaman tehlikeli boyutlara ulat Devlet statistik Enstits'nn evre statistikleri verilerinin incelenmesiyle gzlenebilmektedir. Bu verilere gre; Sivas kenti 1988-1989 k sezonunda 319 g/m3 SO2, 19901991 de ise 234 g/m3 duman ortalamalar ile, Hava Kalitesinin Korunmas Ynetmelii'nde ngrlen, SO2 ve partikl madde ortalamalar snr deerlerine gre en kirli il merkezleri sralamasnda birinci srada yer almtr. Ayn sralamada, 1992-1993' de beinci, 1993-1994' de nc, 1994-1995' de ise onaltnc sraya gerilemitir (Beyazt ve Bali, 1996). Sivas kentinde 1992-1993 k sezonuna kadar Trkiye' nin hemen her blgesinden gelen ve kullanm kstlanmam olan eitli kmrler kullanlmtr (Beyazt ve Bali, 1996). Sivas' ta, hava kirlilii lmlerine, ilk olarak 1988 ylnda l Salk Mdrlnce kendi binalar ile Hkmet Kona mevkileri olmak zere 2 istasyonda balanmtr. lmlere 19951996 tarihinden itibaren 5 adet istasyonla devam edilmi olup 2007 yl itibari ile yar otomatik olan bu istasyonlar Hava lm istasyonlar iptal edilmitir. Bakanlmzn ilimize kurmu olduu Tam otomatik Hava Kalitesi lm istasyonu faaliyete gemitir. limizde tek istasyondan veriler alnmaktadr.

- 134 -

SO2 lm sonular, aylk ortalamalar olarak Tablo C.2.1-1de verilmitir.

Tablo C.2.1-1: Hava Kirlilii lm Sonular SO2 ve Duman olarak (Hava Kalitesi lm stasyonu verileri 2008) Yllar Kirlilik Ocak ubat Mart Nisan Mays Haziran Temz Austos Eyll Ekim Kasm Aralk ORT. Derecesi SO2 1999 Duman SO2 2000 Duman SO2 2001 Duman SO2 2002 Duman SO2 2003 Duman SO2 2004 Duman SO2 2005 Duman SO2 2006 Duman SO2 2007 Duman SO2 2008 Duman 142 134 127 93 50 40 46 58 54 79 138 128 90 50 82 47 71 33 48 27 13 18 4 13 3 12 2 10 2 11 2 17 11 41 55 39 88 27 32 42 93 43 100 30 59 23 44 18 29 13 16 12 12 12 11 12 12 16 21 44 45 59 56 27 42 104 65 70 64 54 47 42 34 24 23 14 13 13 12 13 11 13 13 48 21 42 70 48 96 40 39 81 103 83 74 75 57 54 45 28 25 15 15 14 14 12 14 14 14 31 39 78 50 113 66 50 43 96 111 73 93 78 80 56 61 31 25 20 15 17 14 14 13 14 14 37 31 107 79 97 116 70 56 190 104 176 85 95 84 56 56 41 33 17 22 11 16 11 14 26 15 72 29 138 110 119 111 85 63 163 135 119 138 94 75 63 54 39 42 26 18 20 12 16 12 16 13 39 38 117 100 130 130 74 74 141 142 166 112 111 89 66 61 36 39 26 23 26 21 26 15 25 15 43 36 203 106 148 97 75 61 132 123 94 133 88 111 56 78 50 43 28 23 25 20 24 21 25 21 61 35 130 142 169 135 78 77 142 94 73 38 43 25 24 22 22 43 71 136 93

- 135 -

Tablo C.2.2-1de grlecei zere, k sezonu partikl madde ortalamalarnda da 19992007 yl k sezonundan itibaren benzer oranlarda azalmalar gzlenmektedir. Bu deiim oranlar incelendiinde, Mahalli evre Kurul Kararlar dorultusunda alnan nlemlere bal olarak zellikle 2004 k sezonundan itibaren k sezonu kirletici ortalamalarnda belirgin lde azalmalarn saland sylenebilir. Bununla birlikte Dnya Salk rgt'nn (WHO) hava kirleticiler ile ilgili ngrd verilere gre atmosferde SO2 konsantrasyonu 100-250 g/m3 atnda partikler maddeler ile birlikte insanlar zerinde solunum yolu hastalklarna neden olabilecei ifade edilmektedir. Bu durumda alnmakta olan nlemlere devam edilmesi kanlmaz gibi grnmektedir (Beyazt ve Bali, 1996). C.2.2. Partikl Madde (PM) Emisyonlar Sivas'ta partikl lmleri de SO2 lmleri ile beraber yaplmakta olup, kent merkezindeki hava kirlilii dzeyleri birlikte deerlendirilmektedir. Bu lm sonularna gre, 1990-1991 de ise 234 g/m3 duman ortalamalar ile, Hava Kalitesinin Korunmas Ynetmelii'nde ngrlen partikl madde ortalamalar snr deerlerine gre en kirli il merkezleri sralamasnda birinci srada yer almtr. Partikl madde lm sonular, 1989-1999 k sezonu aylk ortalamalar olarak Tablo C.2.2-1' de verilmitir. 1989-1999 tarihleri aras k sezonu partikl ortalamalar srasyla, 151, 234, 228, 207, 230, 125, 86, 110, 126, 100 g/m3 dr. K sezonu duman ortalamalar yalnzca 1990-1994 yllar arasnda, snr deer olan 200 g/m3', yllk duman ortalamalar ise 1991, 1992, 1993'de snr deer olan 150 g/m3' amtr.

Tablo C.2.2-1: Partikl lm deerleri (Sivas l Salk Mdrl verileri, 2007).

YILLAR
SO2/ PM OCAK UBAT MART NSAN MAYIS HAZRAN TEMMUZ

2001
SO2 142 112 89 61 39 23 21 PM 163 119 94 63 39 26 20

2002
SO2 135 138 75 54 42 18 12 PM 190 176 95 56 41 17 11

2003
SO2 103 85 84 56 32 16 22 PM 96 73 77 56 31 17 20

2004
SO2 111 97 79 64 25 15 14 PM 51 50 32 27 19 13 12

2005
PM 51 50 32 27 19 13 12 PM 81 83 75 54 28 15 14

2006
SO2 103 74 57 45 25 15 14 PM 104 70 54 42 24 14 13

2007
SO2 64 63 44 34 23 13 12 PM 42 40 30 23 17 12 12

2008
SO2 82 71 48 13 4 3 2 PM 142 134 127 93 50 40 46

- 136 -

AUSTOS EYLL EKM KASIM ARALIK

15 15 36 106 97

16 16 39 117 130

12 13 36 100 131

11 26 72 132 119

14 15 29 110 111

13 14 37 107 97

13 14 31 79 119

11 12 12 40 39

11 12 12 40 39

12 14 31 78 113

14 14 39 50 66

13 13 48 42 48

11 13 20 70 96

12 12 16 44 59

2 2 11 55 88

58 54 79 138 128

ORTALAMA

61

74

74

85

63

70

56

27

27

50

43

40

39

27

32

90

Dier taraftan, 1989-1995 yllar aras 1989 ylndan dan itibaren, ynetmeliin partikl madde iin ksa vadeli snr deer olarak ngrd 300 g/m3 deerleri srasyla 4, 39, 40, 28, 37, 2 gn almtr. thal ve kaliteli kmr kullanmndaki SO2in yorumlanmasna benzer olarak; W.H.O.'nun hava kirleticiler ile ilgili ngrd verilere gre atmosferde partikl madde konsantrasyonu 100-250 g/m3 atnda partikler maddeler ile birlikte insanlar zerinde solunum yolu hastalklarna neden olabilecei ifade edilmektedir (Beyazt ve Bali, 1996).

C.2.3. Karbonmonoksit Emisyonlar Bu konuda Sivas' ta yaplm emisyon lmleri bulunmamaktadr.

C.2.4. Azot Oksit (NOx) Emisyonlar Bu konuda Sivas' ta yaplm emisyon lmleri bulunmamaktadr.

C.2.5. Hidrokarbon ve Kurun Emisyonlar Sivas Trafik ube Mdrlnden alnan verilere gre; 07.04.1996 tarihi itibariyle Sivas kent merkezinde 26660 motorlu tat kaytl olarak bulunmaktadr. Arlkl olarak bu aralarn neden olduu atmosferdeki kurun dzeylerinin belirlenmesine ynelik olarak Sivas'ta 45 lm yaplmtr. lm sonularna gre, Trkiye iin izin verilen snr deerlere yakn, yalnzca 16-17 ubat ve 5-8 Nisan 1987 tarihlerinde, eit olmak zere; 1097 g/m3lk toplam 2 deer belirlenmitir (Beyazt ve Bali, 1996). Ayn alma sonular lm sresinin %15'nde ABD iin izin verilen standartlar aan 7 deer belirlendiini ifade etmitir. Bu almaya benzer ya da motorlu tatlardan
- 137 -

kaynaklanabilecek olan azotoksit, hidrokarbonlar, karbonmonoksit, partikller ve iz elementlerin oluturabilecekleri kirlilik dzeyleri konusunda baka bir alma bulunmamaktadr.

C.3. Atmosferik Kirlilik C.3.1. Ozon Tabakasnn ncelmesinin Etkileri Atmosferin, stratosfer tabakasnda bulunan ozon gaz molekllerinden olumu birka mm. kalnlndaki (yaklak 3 mm) ozon tabakas, gne ndan yeryzne gelen ve radyasyon etkilerine sahip olan mortesi nlarn szlmesinde ok nemli rol oynar. Ozon tabakasnn incelmesinin esas nedenleri arasnda, gnmzde eitli amalarla kullanlan ve insan yapm olan klor ieren kloroflorokarbonlar (CFC'ler) ile halonlar olarak adlandrlan bromlu kimyasal maddelerin ozon moleklleriyle reaksiyona girmeleri ve ozon molekllerini ayrtrmalar yer alr. Bu kimyasal maddeler genel olarak, buzdolaplar ve klimalarda, soutucu; ya giderme ve eitli kimyasal yollarla temizleme ilemlerinde, zc; parfm gibi aerosol kutularda, itici gaz olarak gnmzde kullanlabilmektedirler. Bu kapsamda deerlendirme yapldnda Sivas' ta yukarda sz edilen ozon molekllerini ayrtrabilecek kimyasal maddelerin atmosfere verildii endstriyel tesisler bulunmamaktadr. Bununla birlikte zellikle byk kapasiteleri soutma sistemlerinde oluabilecek kimyasal gaz kanlmaz olacaktr. C.3.2. Asit Yalarnn Etkileri Sivas' ta yamur sularnda pH deerleri ve baz znm elementlerin nitelik ve nicelikleri konusunda yaplm iki ayr alma bulunmaktadr. Bunlarda birisi Tecer (1996) tarafndan yaplan, Kentsel Hava Kirliliinin Karbonat Yaptal Tarihi Yaplar zerindeki Etkilerinin ncelenmesi balkl yksek lisans tez almasdr. Bu almaya gre, 1994-1995 k sezonu boyunca 8 istasyondan alnan ya rneklerinde dk pH deerleri elde edilmitir. Ayn almada, her biri ehir merkezinde seilen istasyonlara ait aylk ortalama pH deerlerinin srasyla; 6.46, 5.94, 6.07, 5.96, 6.07, 6.50, 6.26, 6.05 olarak lld ifade edilmitir. 1994-Ekim ve 1995-Mart aylar ile ifade edilen k sezonunda 3.78, 4.10, 4.28, 4.30, 4.81, 3.86 gibi olduka dk pH deerleri sz konusu olmutur. Dier bir alma Beyazt ve Peker (1996) tarafndan yaplmtr. Ayn konu ile ilgili olarak; bu ikinci almada pH, iletkenlik ve slfat tayinleri yaplm olup, lm istasyonlar olarak 4 ehir merkezinde, dieri dnda olmak zere toplam 5 sabit rnekleme noktas seilmi, 24.02.1996-06.04.1996 tarihleri arasndaki yal gnlerde 24 kaaklarnn, ozon tabakas incelmesine katkda bulunabilecei

- 138 -

saatlik periyotlarla toplanan yamur suyu rneklerinde her bir parametre iin analizler yaplmtr. Her iki almann sonular Tablo C.3.2-1 ve Tablo C.3.2-2 de verilmitir. Sivas linde, yeralt suyuna szan ve dorudan dearj yaplan sv atklar ve bunlarn oluturduu kirlilik durumu ile ilgili herhangi bir alma yaplmamtr. Tablo C.3.2-1 ve Tablo C.3.2-2' den grlecei zere; genel olarak srekli asidik karakterli yamur sular sz konusu deildir. Ancak 03.01.1994 tarihinde 4 ayr lm istasyonunda llen srasyla 3.78, 3.86, 3.96 ve 4.00 pH deerleri CaCO3' l kaya malzemeleri iin andrc etkiler gsterebilecek deerlerdir. Slfat deerleri ve iletkenlik deerleri SOx kaynakl ve asidik yamurlarn bir gstergesi olarak alglanabilir. Dier bir deyile yamur suyunda SO2 ve iyon znrlnn artmas orannda slfat ve iletkenlik deerlerinde de artmalar sz konusudur. Bu kapsamda genel olarak yalnzca ubat ay slfat deerleri nisbeten yksek olup, 3 nolu stasyon Caddesine ait veriler olarak tespit edilmitir.
Tablo C.3.2-1: Sivas' ta pH lm deerleri (Tecer, 1996)

pH Gnler 1 22.11.94 24.11.94 04.12.94 20.12.94 03.01.95 16.01. 95 10.02.95 13.03.95 Ortalama 7.01 6.50 6.79 6.51 5.35 5.93 6.30 6.45 6.46 2 6.75 6.46 7.90 4.30 4.57 4.65 4.56 4.60 6.12 3 6.88 5.18 7.03 5.14 3.78 5.8 4.76 6.07 stasyon No 4 7.50 4.40 6.96 4.10 5.76 6.38 5.75 6.08 5 7.21 5.06 5.10 5.79 5.96 6.20 6.20 6.21 6 6.67 6.42 5.90 4.80 3.86 5.13 6.50 6.92 6.04 7 6.73 5.65 7.11 7.84 3.96 6.23 6.69 5.55 6.26 8 6.30 6.50 6.98 4.28 4.00 5.46 7.09 6.54 6.06

stasyonlarn Bulunduklar Yerler: 1. stasyon: Kmbet Mevkii, 2. stasyon: Drt Eyll Mahallesi Stadyum Mevkii, 3. stasyon: Merkez Sirer Caddesi zeri, Glyurt Mahallesi Mevkii, 5. stasyon: Kurunlu Hamam Mevkii, Merkez stasyon Caddesi, 7. stasyon: Klavuz Mahallesi Mevkii, Yeniehir Mevkii.
- 139 -

4. stasyon: 6. stasyon: 8. stasyon:

Tecer (1996) tarafndan yaplan almada da, bu blgede dk pH deeri (pH=3.86) llmtr. letkenlik deerlerinin en yksek ortalamas da yine stasyon Caddesinde belirlenmitir. stasyon Caddesi yerleim younluu asndan nisbeten yksek, bitiik nizam ehirleme eklinde kurulmu bulunmaktadr.

Tablo C.3.2-2: Sivas' ta yamur sularnda pH, slfat ve iletkenlik lm deerleri (Beyazt ve Peker, 1996).

PH Gnler 1 stasyon No 2 3 4 5 1

Slfat (mg/l) stasyon No 2 3 4 5 1

letkenlik (mS) stasyon No 2 3 4 5

24.02.96, 01.03.96, 04.03.96, 6.57 6.79 6.69 6.89 6.95 1.39 1.17 3.77 1.97 1.23 0.06 0.05 0.13 0.07 0.05 20.03.96, 21.03.96, 24.03.96, 06.04.96 gnlerinin ortalamas

1 Nolu lm stasyonu: Yerleim younluunun orta dzeyde olduu Alibaba mevkiinde, Osman Nuri Gezmen Karakol binas nnde kurulmutur. ehrin kuzey blgesinde yer almaktadr. 2 Nolu lm stasyonu: 1 Numaral lm istasyonunun yaklak 2 km gneydousunda yer alan Emniyet Mdrl sahasnda kurulmutur. Blgede yerleim younluu nisbeten dktr. 3 Nolu lm stasyonu: 1 Numaral lm istasyonunun yaklak 2.5 km gneybatsnda yer alan Fethi Akyz Karakolu binas nnde kurulmutur. Blgede yerleim younluu nispeten yksektir. 4 Nolu lm stasyonu: 1 Numaral lm istasyonunun yaklak 1 km gneybatsnda yer alan Karayollar 161. ube eflii sahasnda kurulmutur. Blgede yerleim younluu nispeten yksektir

- 140 -

5 Nolu lm stasyonu: 1 Numaral lm istasyonunun yaklak 8 km gneyinde yer alan Cumhuriyet niversitesi giriinde kurulmutur. Blge ehir merkezinin dnda olup yerleim younluu dier istasyon blgelerine oranla olduka dktr. C.4. Hava Kirleticilerin evreye Olan Etkileri C.4.1. Doal evreye Etkileri

C.4.1.1. Su zerindeki Etkileri Hava kirleticilerin sucul ortamlar dolayl olarak etkilemesi szkonusu olmaktadr. Bu etkiler daha ok asitleme eklinde NOx ve SOx kaynakldr. Sucul ortamlarn asitlemesi atmosferik birikim ile bu asitlemenin biyolitik etkileri hakkndaki aratrmalar asit yamuruna maruz kalan, rnein gl gibi sucul ortamlarda nemli dzeyde bozulma etkilerinin 20-30 ylda gerekletii belirtilmektedir. Asit yamurlarndan etkilenmi sucul sistemlerde slfat ve/veya nitrat konsantrasyonlar artmakta ve pH dzeylerinde hzl deiimler olmakta, dolaysyla bitki ve dier mikro-makro canl trlerinde azalmalar ve lmler gzlenebilmektedir. Yine baz asidik gl gibi durgun ortamlarda eitli trlerde yosunlar olumakta ve alt tabakalardaki organizmalar iin uygun olmayan artlar ortaya kabilmektedir. Aratrmalara gre bu asitlenmeden etkilenme; gl gibi sucul ortamlarn tamponlama kapasitelerine olduka bal olabilmektedir. rnein asitleri ntralize edebilecek kadar alkalinite ieren bu sucul ortamlarda asitlenmenin olumsuz etkileri byk oranda azalmaktadr. Bu sucul ortamlardaki canl yaam iin uygun pH deerleri ntrale yakn olmaldr. nk rnein pH 5,5-7 aralnda asitlikte alabalk, solucan, midye gibi su canllar lmektedir. pH 4,5 civarnda ise, tatl su levrei ile gl balklarnn birou lmektedir. Sivas gller blgesi olmamakla birlikte, yukarda belirtilen oluabilecek etkilerin sucul ortamlarda sz konusu olabilecei dnlebilir (Bayk, 2000).

C.4.1.2. Toprak zerine Etkileri Toprak, karasal ekosistemin ana esini oluturur. Topran asit depolanmasna kar tepkisi; topran trne bal olarak deiir. Gerekte birok toprak bitkisinde yer alan organik asitler nedeniyle zaten bu ortamlarda dk dzeylerde de olsa asitlik sz konusudur. Ancak hava kirleticilerin dolaysyla asit yamurlarnn etkisiyle, pHnn 4,5 gibi seviyelere inmesiyle topraktaki bitkiler Al+3, Ca+2, Mg+2, K+, Fe+2, Mn gibi iyonlar topraktan bnyelerine alarak topran verimliliinin dmesine neden olurlar. Ayrca bitkiler iin gerekli olan fosforun asidik
- 141 -

ortamlarda bitkilere alnmas engellenmektedir. Yine yksek asitli topraklarda bakteriyel sreler olumsuz etkilenirler ve topraktaki organik maddelerin bozulmas engellenir (Bayk, 2000).

C.4.1.3. Flora ve Fauna zerindeki Etkileri Hava kirleticilerin bitkiler zerinde etkilerinin aratrld birok alma yaplm olup, bu kirletici gruplarnn esas olarak, kkrt ve azotoksitler, ozon ve peroksiasetilnitrat (PAN) gibi fotokimyasal oksitleyiciler, hidrokarbonlar ve partikler maddeler olduu belirlenmitir. rnein kkrt ve azotoksit bileiklerinin atmosferik reaksiyonlar ile oluabilen asit yamurlar/asit depolanmas, zellikle am ve kayn aalarnda ypranma ve geliimlerini yavalatma gibi olumsuz etkiler gsterebilmektedirler. Hava kirleticileri etkilerine kar en duyarl dier bitki trleri arasnda ise; yonca, arpa, pamuk, buday, elma saylabilir (Bayk, 2000). Dier taraftan toprak ortamndaki pH deerlerinin deimesi eitli etkilere neden olabilir. rnein 5in altndaki pH deerleri, yzey toprak partikllerinde H+ ile dnmn olumas ve Ca+2, Mg+2nn alt toprak tabakalarna veya zemin suyuna doru ykanmasna neden olur. 4 ve 3n altndaki pH deerleri, baz metallerin ayrmasna neden olur. pH dmesi, Al+3 ve dier metal iyonlarnn bitkileri zehirlemesine neden olur. Ayrca asidik ortamlarda znr hale gelen Al+3 iyonlar, bitki kklerinden Mg+2 ve Ca+2 elementlerinin bitkiye almn nleyerek bitki geliimine olumsuz etkiler gsterebilirler. Sivas' ta olumsuz iklimsel koullara bal olarak tarmclk sektrnn yava gelimi olmas, halihazrdaki durumu iin bu tr bitkisel hasarlarn szkonusu olmad belirtilebilir. Dier taraftan, kkrt dioksit, geni yaprakl bitilerde damarlar aras yaprak dokular zerinde beyaz-saman sars, ot eklindeki bitkilerde ise bitkinin orta damarn her iki yzeyinde beyaz-koyu saman sars renkler oluturur. Ayn kirletici gaz, am aalar gibi kozalakl ine yaprakllarda yapraklarn u ksmlarnda kahverenkli bozulmalar ve bunlara bitiik renksiz blgeler meydana getirir (Seinfeld, 1975).

C.4.1.4. nsan Sal zerindeki Etkileri Sivas'ta, eitli sabit ve hareketli kirletici kaynaklardan atmosfere verilebilecei dnlen baz hava kirleticilerin insan salna dorudan ve dolayl etkileri aadaki gibi belirtilebilir.

- 142 -

Kkrtdioksit (SO2) Kkrtdioksit gaznn olumasnda esas kaynaklar arasnda yakma proseslerinin bulunduu tesisler yer almaktadr. Bu kirletici gaz genel olarak insanlarda st solunum yollarnda tahri ile birlikte, faranjit ve laranjit gibi hastalklarn olumasna neden olur. Bu tr hastalklar, zellikle yal ve ocuklar zerinde daha gl olumsuz etkiler oluturabilir. Kkrtdioksit gaz atmosferdeki partikler maddelerin yzeyinde adsorplanarak alveollere kadar ulaabilmekte ve atmosferik ortamda bulunduu konsantrasyonlardan daha etkili olabilmektedir. Dier bir deyile SO2 gaznn partikler maddelerle sinerjistik etkileri szkonusu olabilmektedir. Atmosferik ortamlarda gnlk SO2 ortalamas 140-260 g/m3 olduunda, insanlar zerinde iddetli bronit, 260-500 g/m3 olduunda ise ciddi solunum bozukluklar sz konusu olabilmektedir.

Karbondioksit (CO2) Karbondioksit gaznn olumasnda esas kaynaklar arasnda yakma ilemlerinin bulunduu tesisler yer almaktadr. Bu gaz insanlardaki solunum merkezleri zerine gl etkiler gstererek, solunum hzlarnn artmasna ve atmosferdeki oksijen ile insanlarn temasn keserek oksijensizlikten boulma-nefes alnamama gibi sonular yaratabilirler.

Karbonmonoksit (CO) Karbonmonoksit gaznn olumasnda esas kaynaklar arasnda yakma proseslerinin bulunduu tesisler yer almaktadr. Bu kirletici gazn, eitli konsantrasyon deerlerinde iken nemli salk etkilerinden sz edilebilir. rnein 100-500 ppm arasnda CO bulunan ortamlarda birka saat kalndnda orta-gl baarlar, 2000 ppm civarnda ise ba dnmesi, baygnlk ve akut (ani) lm olaylar grlebilir.

Azotoksitler (NOx) Azotoksitlerin olumasnda esas kaynaklar arasnda yakma proseslerinin bulunduu tesisler yer almaktadr.Bu kirletici gazlar genelikle atmosferde gne ile birlikte ozon olumasnda etkili olup, insanlar zerinde dolayl olarak, solunum yolu hastalklarna neden olabilirler. rnein 25-100 ppm NO2' ye maruz kalnmasyla bronit, 100-150 ppm de akcier demi, 500-700 ppmde lmler olabilir.
- 143 -

Hidrokarbonlar (HC) Hidrokarbon gazlarnn olumasnda benzinli motorlu tatlar ana kaynak konumunda yer almaktadr. Bu kirletici gazlar insanlar zerinde kanser yapc etkilere neden olabilirler.

C.4.2. Yapay evreye (Grnt Kirlilii zerine) Etkileri Hava kirleticilerin yapay evreye etkilerinde sorumlu en nemli gaz kirleticiler kkrt oksit ve azotoksit bileikleridir. Uzun vadeli olarak bu tr gaz ve asidik bileiklerine maruz kalan mermer gibi asidik ortamlarda kolayca znebilir malzemelerde eitli bozulmalar oluabilmektedir. Meydana gelen hasar; malzemenin yzeyinde tutunan aerosollerin renk deiimine neden olmas ve kimyasallarn bu yzeyde oluan reaksiyonlar gerei CaSO4 tortullar brakarak depolanmas eklinde oluur. Bu yap bozulmalarnda atmosferdeki bal nemin de katks bulunmaktadr. rnein % 80 dolaynda daha dk nem durumlarnda malzemenin d yzeyinin etkilenmesi dnda asidik reaksiyon rnlerinin alt tabakalara ulamas sz konusu olabilir. Asidik gazlarn (SOx ve NOx) neden olduu bozulmalar ile ilgili olarak Sivas'ta Tecer (1996) tarafndan yaplan almada, pH 4,4 koullarnda ifte Minare, Buriciye Medresesi, Ulu Cami, Gkmedrese, Meydan Camii' nin karbonatl yaplarnda anmalar ve beraberinde fiziksel bozunma grntleri saptand ileri srlmektedir.

Yararlanlan Kaynaklar Babakanlk Devlet statistik Enstits Hava Kirlilii evre statistikleri, 1992, Ankara Babakanlk Devlet statistik Enstits Hava Kirlilii evre statistikleri, 1995, Ankara. Bayk, M., 2000, Asit Depolanmas ve evresel Etkileri, Cumhuriyet niversitesi evre Mhendislii Blm, Bitirme Tezi, Sivas, 28 S. Beyazt, N., 1993, Samsun-Tekkeky Yresi Havasndaki So2 ve Duman Konsantrasyonlarnn Belirlenmesi ve Meteorolojik Parametrelerle likilerinin ncelenmesi, 19 Mays niv., Yksek Lisans Tezi, Samsun. Beyazt, N., Bali, U.,1996, Sivas'ta Hava Kirlilii Ve Meteorolojik Parametrelerle likisinin Aratrlmas, I. Uluda Sempozyumu, Bursa, 551-559.
- 144 -

Beyazt, N., Peker, ., 2000, Sivas l Merkezindeki Ya Sularnn Kimyasal Analizi, Ekoloji Dergisi, Sivas. Can, F., 1995, Ozon Deyip Gemeyin, evre Ve nsan Dergisi, Yl: 6, S:19, Ankara. Meteoroloji Sivas-stasyon Mdrl, 2001, Meteoroloji Sivas-stasyon Mdrl Envanter Verileri, Sivas. Savac, ., 1987, Sivas Merkez le Atmosferinde Kurun Miktarnn Mevsimlere Gre Deiimi, Cumhuriyet niversitesi, Fen Bilimleri Enstits, Yksek Lisans Tezi, Sivas. Seinfeld, J. L., 1975, Air Pollution, Physical And Chemical Fundamentals, Mc. Graw Hill Book Company, New York, 523 S. Sivas Belediye Bakanl, 2001, Sivas Belediye Bakanl Envanter Verileri, Sivas. Sivas l Salk Mdrl, 2000, l Salk Mdrlnn 2000 Ylna Kadar Olan Verileri, Sivas Tecer, L.,1996, Kentsel Hava Kirliliinin Karbonat Yaptal Tarihi Yaplar zerindeki Etkilerinin ncelenmesi, Cumhuriyet niversitesi evre Mhendislii Blm, Yksek Lisans Tezi, Sivas, 89 S. Vesilind, A.P., 1990, Environmental Pollution And Control, Third Edition, Washington. Williamson, S.J., 1973, Fundamentals Of Air Pollution, Addision-Wesley Publishing Co., New York. D.1. Su Kaynaklarnn Kullanm

D.1.1. Yeralt Sular Sivas l snrlar ierisindeki yeralt su potansiyeli toplam 44 hm3/yl dr. Sivas kent olarak su miktar asndan sorunu olmayan iller arasnda yer almaktadr. Miktar asndan yzey ve yeralt suyu olarak sorun yoktur. Ancak mevcut sularn sertliinin biraz yksek olmas sorunu mevcuttur. Bu ise doal koullarn, yani jeolojik yapnn bir sonucudur. Sivas kentinin de ierisinde yer ald ok geni bir alanda, Miyosen yal jipsli jeolojik formasyonlar mevcuttur. Bu kaya birimleri ile temasta olan sular, sz konusu kayalar ok kolay zebildii iin suyun tuzluluu ve buna bal olarak da sertlii fazla olmaktadr. Blgede geni bir yaylma sahip olan bu jipsli birimler, yaygn karstlamal olup, yzeylemelerinde karst morfolojisinin tipik ekillerinden olan knt alanlar, dolin, dden ve maaralar gzlenmektedir. Blgenin en byk debili (1 m3/sn
- 145 -

kadar) kaynaklar olan Gydn ve Seyfe kaynaklar bu birimden boalan karst kaynaklardr. Blgenin dier nemli akiferleri; Sivas kentinin kuzeyinde yeralan Neojen (N) yal birimler (konglomera, kumta, kireta), Paleozoyik yal kirete-mermerler (B), Mesozoyik yal kiretalar (M) ve alvyonlardr (Qa). Paleozoyik yal kireta-mermerlerden oluan akifer ve bu akiferin boalm, Yldz Irmann kt noktay oluturan, debileri 600-750 L/sn dolayndaki Gaziky ve Kaynarca kaynaklar); Mesozoyik yal kireta akiferinin tipik rnekleri ise SivasUla kasabasnn dousundaki Tecer Da kireta akiferi ve Sivas-Grn kasabasndaki Gkpnar kaynann boald Jura-Kretase yal kireta akiferidir. Toplam yaklak 500 L/sn boalm olan Ekemen, 2001) Tecer Da kireta akiferinden boalan kaynaklardan Begzeler Kayna, Ula kasabas, Sivas Demir elik Fabrikas ve blgedeki ky yerleimlerinin ime sularnn karland, sertlii dk (11-13 F.So) kaliteli bir sudur. Grn-Gkpnar kayna ise debisi yl ierisinde 4.5 ile 8 m3/sn arasnda deien (Kaarolu, 2001) blgenin nemli bir su kaynadr. Sivas kenti ve yakn evresinde, Kzlrmak nehir yata alvyon akiferi, nehirden beslenmesi nedeniyle bol miktarda su tamaktadr. Ancak rmak suyunun jipsli birimlerin etkisi sonucu tuzlu olmas nedeniyle sz konusu alvyon akiferi de sertlii yksek-tuzlu su iermektedir (Tablo D.1.1-1, Sk-1 kuyusu). Neojen yal kireta akiferi, Sivas kentinin ime ve kullanma suyunun karland akiferdir. Sivas Kentinin ime ve kullanma suyunun yaklak % 49 gibi miktar, kiretalarndan oluan, jipsli birimlerin bulunmad, kentin kuzeyinde yeralan Tavra Vadisi havzasndan (Neojen yal birimler), % 51lik ksm ise bu havzann hemen dousunda yer alan Pirkinik havzasnda, Msmlrmak deresi zerinde ina edilmi 4 Eyll Barajndan karlanmaktadr. Tavra vadisindeki sularn sertlii 1532 Fransz Sertlii arasnda (ehir ebeke suyunun sertlii 29-32 F.So arasnda) deimektedir (Kaarolu ve ahin,1994). Pirkinik blgesindeki sularn sertlii bu deerlerden biraz daha fazladr. niversitede kullanlan sular ise blgedeki jipsli birimler ve Kzlrmak suyunun etkisi altnda olmas nedeniyle ok daha yksek sertlie sahip. Sivas halk sertlii dk Tatl Su ihtiyacn Tavra Vadisi blgesinden kmakta olan Kepenek (7-8 L/sn, sertlik 14 F.So) ve Behrampaa (25 L/sn, sertlik 20 FS) kaynak sularnn akmakta olduu Sokak emelerinden karlamaktadr. Tavra Vadisi havzasnn 1000 1100 L/sn mertebesindeki yeralt suyu potansiyelinin 400 550 L/sn lik miktar gnmzde kullanlmaktadr. leriki yllarda ehrin bymesine ve endstrinin gelimesine parelel olarak artacak olan su ihtiyacn karlamak amacyla iki ayr alternatif dnlmtr. Bunlardan birisi Yldz Irma havzasnda yer alan, toplam debileri 600750 L/sn, sertlikleri ise 4158 F.So arasnda deien Gaziky ve Kaynarca kaynaklar; ikincisi ise Msml Irmak zerinde 4 Eyll Baraj ve buradan alnacak suyun artlmas iin me Suyu Artma Tesisi
- 146 -

inaatlardr. Birinci alternatifteki kaynak sularnn sertliinin, halen kullanlmakta olan suyun sertliinden fazla ve ayrca yaklak 30 kilometrelik bir isale hattna gereksinim duyulmas nedeniyle ikinci alternatif olan 4 Eyll Baraj devreye sokulmutur. 4 Eyll Baraj inaat tamamlanarak hizmete alnmtr. 4 Eyll Baraj ve me Suyu Artma Tesisi devreye girmi olup; Sivas halk, mevcut duruma gre, miktar olarak daha fazla ve de sertlii daha dk ime ve kullanma suyuna kavuabilmitir. Artma tesisinden kan artlm ime ve kullanma suyu u an iin sadece ehrin alt kotlarnda bulunan blgelere ulamakta olup; Sivas Belediyesince yapm planlanan terfi merkezinin tamamlanmas ile birlikte tm ehre artlm su verilebilecektir. Barajda toplanacak olan yzey sularnn atmosfere ak olmas nedeniyle gerek doal ve gerekse insan aktiviteleri ile, u anda kullanlmakta olan yeralt sularna oranla ok daha kolay kirlenebilecektir. me suyu baraj beslenim havzasnda yer alacak yerleim birimleri ve/veya sanayi kurulularnn sv, kat ve benzeri, zellikle organik kkenli atklarnn baraja gelmesi durumunda, artma tesisi giriinde ve knda yaplmakta olan klorlama sonucunda oluabilecek klorlu organik bileikler kansorojen riskleri de beraberinde getirebilecektir. Bu nedenle, baraj gl alannn korunmasna ynelik almalarn, vakit geirilmeden yaplmas gerekmektedir D.1.2. Jeotermal Kaynaklar Bu konu hakknda bilgi edinilememitir. D.1.3. Akarsular Trkiyenin en nemli akarsularndan olan Frat Nehri, Ceyhan Nehri, Yeilrmak ve Kzlrmak nehirlerinin ilk kt blgeler Sivas l snrlar ierisinde kalmaktadr. Ylanl ay ve alt ay birleip Divriiden geerek Erzincan l snrlar ierisinde Frat Nehrine karmakta, yine benzer ekilde Balkltohma ve Tohma aylar Sivas linin gney blgelerinden kp, Malatya l snrlar ierisinde Frat nehrinin bir dier kolunu oluturmaktadr. lin gneydeki Hurman ay ise Ceyhan Irmann ilk kt blgeyi oluturmaktadr. Sivas linin kuzeyinde Kelkit ay ve Tozanl Irma Yeilrmakn ilk k blgelerini oluturmaktadr. Yukarda anlan drt byk akarsudan, Sivas l snrlar ierisinde en uzun ak uzunluuna sahip olan Kzlrmaktr (Bkz. ekil B.4.3-1). Sivas linin dousunda mranl blgesinden doup, Sivas kent merkezinden geen Kzlrmakn blgedeki en nemli yan kollar, doudan batya doru Acsu, Acrmak, Koru Deresi, Msml Irmak, Fadlm Irma, Tecer Irma ve Yldz Irmadr . Yukarda anlan Sivas l snrlar ierisindeki ana akarsu ve yan kollar zerinde bulunan Akm Gzlem stasyonlar ve bu istasyonlara ait bilgiler Tablo B.4.3-1de sunulmutur.
- 147 -

Sivas kent merkezi kndaki Stlhan Akm Gzlem stasyonu (Bkz. ekil D.1.1-1, A4 noktas) verileri dikkate alndnda, Kzlrmakn maksimum, minimum ve ortalama debileri arasnda nemli farklarn mevcut olduu, kararsz bir akm rejimine sahiptir (Tablo D.1.3-1 ve ekil D.1.3-1). Sz konusu tabloda, uzun dnem (30 yllk) aylk ve yllk bazda minumum, ortalama ve maksimum deerlerin ortalamalar verilmitir. Buna gre ortalama yllk akm 39.89 m3/sn, yllk minumum akmlarn ortalamas 4.06 m3/sn, yllk maksimum akmlarn ortalamas ise 332.89 m3/sndir. Ayn akm gzlem istasyonunda 332.89 m3/sn'nin ok zerinde akmlarn getii bilinmektedir. rnein 14 Mays 1980 tarihinde 589 m3/sn gibi ok yksek bir akm miktar llmtr (EE Akm Yllklar). te yandan, rmak zmleme kapasitesinin belirlenmesi amacyla kullanlmakta olan on ylda bir defa oluan ve yedi gn st ste devam eden en dk akm miktar 2.60 m3/sn olarak belirlenmitir (Deirmenci, 1995). Kzlrmakn ilk kt noktadan Sivas kent kna kadar olan kesimi, su kalitesi asndan deiik aratrmaclar [Snmez, 1986; Yldz, 1995, Deirmenci,1995, (Deirmenci ve di.1995), Deirmenci ve di. 1996, Kaarolu ve di. 2001] tarafndan farkl zamanlarda incelenmitir. Aadaki paragraflarda Deirmenci ve di.1996 almasna ait bulgular zetlenmitir. A-1 rnekleme noktas, Kzlrmak drenaj alannda jipslerin yer almad, Kzlrmakn ilk kt blgeyi (mranl) temsil etmektedir (Bkz. ekil D.1.1-1). Bu noktada Kzlrmakn EC deeri 395-505 S/cm, su sertlii ise 14-23 F.So arasnda deimekte olup (Tablo D.1.3-2) her trl kullanm amacna uygundur. Kzlrmaka bu noktadan sonra zellikle gney kesiminden, jipsli havzalar drene eden Acsu ve Acrmak gibi yan kollar kararak, su kalitesinin dmesine neden olmaktadr.

Tablo D.1.3-1: Kzlrmak Stlhan AG'nu 1963-1993 Yllar Arasnda Gzlenen Aylk Maksimum, Ortalama ve Minimum Akm Deerlerinin Yllk Ortalamas (m3/sn) (Deirmenci, 1995) Ek. Kas. Arl. Ock. bt. Mrt. Nis. May. Haz. Tem. A. Ey. Yllk

Min

5.68

8.31

10.61 11.53

15.73 33.16

85.62

53.14 17.71

6.78

4.83

4.92

4.06

Ort

8.98

14.50

18.69 18.89

26.62 84.68

152.62 95.87 39.78

12.0

6.32

6.15

39.89

Max

17.20 35.50

39.03 36.86

55.70 219.92 260.73 183.53 82.47 21.60 9.51

10.31

332.89

- 148 -

ekil D.1.2-1: Kzlrmak Stlhan AG Minumum, Maksimum ve Ortalama Debilerinin Aylara Gre Deiimi (1963-1993 Yllar, 30 Yllk Ortalama) (Deirmenci, 1995)

mranl blgesinden A-2 noktasna (Seyfe ve Gydn kaynaklar menba) gelinceye kadar rmak suyunun EC deeri yaklak be kat, sertlik deeri ise drt kat kadar artmaktadr. Sulama suyu asndan C2S1 snfndan C4S1 snfna kadar kalite dmesi gzlenmektedir (Bkz. ekil D.1.1-1 ve Tablo D.1.2-2). A-2 rnekleme noktasndan sonra, blgedeki jips akiferinin boalm olan Gydn ve Seyfe Kaynaklarnn rmaa karm ile rmak suyunun tuzluluu bu kaynaklar ncesine gre byk oranda artmaktadr (Tablo D.1.2-2, A-3). Bu karst kaynaklarnn toplam debisi 1 m3/snnin zerinde olup kurak ve yal dnemlerde debide nemli bir deiim gzlenmez (Deirmenci ve di.1995). zellikle Kzlrmak debisinin birka m3/s dzeyine dt kurak dnemlerde, bu kaynaklarn, rmak suyu kalitesi zerindeki olumsuz etkisi ok daha belirgin hale gelmektedir. Kzlrmak Sivas kent k (ekil D.1.1-1, A-4) ile kent giriine (A-3 noktas) ait analiz sonular karlatrldnda, toplam znm iyon miktar ve de ayr ayr iyonlar asndan bir azalma/kalitede iyileme gzlenir (Tablo D.1.2-2). Bu iyileme, A-3 noktasndan sonra Kzlrmaka boalan Msml, Tecer ve Fadlm rmaklarnn, nisbeten daha az tuzlu sularnn karm ile salanmaktadr. A-5 rnekleme noktas, drenaj alannda jipsli formasyonlarn yeralmad Yldz Irma zerindedir (ekil D.1.1-1). Bu su rnei A-2, A-3 ve A-4 rnekleri ile karlatrldnda,

- 149 -

znm toplam iyon miktarnn byk lde dk olduu grlmektedir. Bu akarsuda EC 500630 S/cm, sertlik ise 28.5-33 F.So arasndadr (Tablo D.1.2-2). Su Kirlilii Kontrol Ynetmeliinin (1988) Ktaii Su Kaynaklarnn Snflarna Gre Kalite Kriterleri baz alnarak akarsularn snflamas aadaki ekilde yaplmtr. Kzlrmak suyu mranl civarnda (A-1) I. Snfa girmekte iken ak aasnda jipsli blgelerden gelen sularn karm sonucu Gydn Kayna (ekil D.1.1-1, Ky-1) menbandan (A-2) Sivas kna kadar (A-4) IV. Snf su durumundadr. lgili ynetmelie gre I. Snf sular, yalnz dezenfeksiyon ile ime suyu temin edilebilen, alabalk retiminde, iftlik suyu olarak kullanlabilen sulardr. IV. Snf sular ise ok kirlenmi su olarak adlandrlmaktadr. Yldz Irma suyu (A-5) snflamaya gre I. Snf sudur. Trk Standartlar Enstitsnn (TSE,1986) ime suyu standartlar gz nne alndnda, Kzlrmak suyu mranl civarnda (A-1 noktas) analizi yaplm parametreler asndan ime suyu standartlarna uygundur. Dier noktalarda ise (A-2, A-3, A-4) Cl, SO4, Ca ve Sertlik asndan standartlarda verilen snr deerleri amaktadr. Yldz Irma suyu (A-5) ise analizi yaplm parametreler asndan TSEnin ime suyu standartlarna uygun kalitededir. ayn

- 150 -

EC Tarih Su Noktas (S/c m)

T pH ( oC)

Ca (mg/L)

Mg (mg/L)

Na

HCO3

Cl (mg/L)

SO4 (mg/L)

Sertlik (FSo)

NO2 (mg/L)

NO3 (mg/L)

NH4 (mg/L)

TK (mg/L)

Fe

(mg/L) (mg/L) (mg/L)

(mg/L) (mg/L)

A-1 KIZILIRMAK (mranl) A-2 KIZILIRMAK) (Gydn Ky.n.) A-3 KIZILIRMAK) (Gydin Kyn. Sonras) A-4 KIZILIRMAK

NSAN 94 TEMM 93 EKM 93 NSAN 94 TEMM 93 EKM 93 NSAN 94 TEMM 93 EKM 93

395 460 505 1110 2450 2500 1475 4300 5200

7.90 7.70 7.20 7.30 7.40 7.30 6.70 6.70 6.80

5.2 20.9 15.1 9.0 18.2 8.2 9.2 16.8 12.5

38.6 56.0 60.0 122.0 240.0 234.0 145.0 298.0 420.0

10.5 21.9 19.4 10.0 20.0 7.3 21.9 55.0 54.1

4.4 8.9 6.9 85.0 185.8 184.0 115.0 450.0 500.0

1.56 1.17 1.56 2.00 2.85 2.73 3.00 3.50 3.10

101.3 164.7 164.7 95.0 152.0 140.3 125.0 396.0 425.0

13.5 17.7 14.2 75.0 265.0 215.0 125.0 635.0 635.0

62.9 81.6 80.6 290.0 570.0 645.0 390.0 745.0 965.0

13.9 23.0 23.0 39.0 70.0 68.0 42.5 97.1 127.5

0.0012 0.0045 0.0041 0.0039 0.0051 0.0060 0.0058 0.0061

1.20 0.20 0.045 1.20 1.20 0.88 1.20 1.41

0.01 0.09 0.05 0.04 0.20 0.04 0.05 0.0

253 295 324 1571 1603 946 2756 3330

1.1 0.80 3.10 0.62 3.20 0.65

0.30 0.15 0.33 0.31 0.26 0.29

NSAN 94 TEMM 93

1375 2980

7.20 7.20

9.5 20.8

70.0 225.0

12.2 51.0

95.0 300.0

1.56 3.12

190.3 402.6

46.1 355.0

216.0 575.0

22.5 75.0

0.01 0.016

0.92 1.60

0.07 0.080

881 1910

2.90

0.24

(Sivas k)

EKM 93

4300

7.20

14.2

300.0

59.5

365.0

3.90

475.8

465.0

910.0

99.5

0.015

1.38

0.59

2756

1.40

0.32

- 151 -

A-5 YILDIZ IRMAI

NSAN 94

497

7.30

12.0

79.8

20.9

6.2

1.17

341.6

5.7

10.6

28.5

0.003

0.0

0.08

0.13

(Havza ./Zengi)

EKM 94

630

7.90

15.0

98.0

98.0

10.6

1.95

408.7

10.7

5.3

33.0

0.0

0.0

Tablo D.1.2-2: Yukar Kzlrmak Havzas Akarsu rnekleme Noktalarna Ait Kimyasal Analiz Sonular (Deirmenci ve di., 1996)

- 152 -

D.1.4. Gller, Gletler ve Rezervuarlar Sivas l snrlar ierisindeki en nemli gller; Lota-1 Gl, Lota-2 Gl, Hafik Gl, Tdrge Gl, etme Gl, Kemis Gl, Maara Gl, Kuru Gl, Kaz Gl, Karayn Gl, Ula Gl ve Balkkaya Gldr. Bu gllerin yzey alanlar; Tdrge Glnn 350 ha., Hafik Glnn 80 ha., Lota-1 Glnn 3 ha., Lota-2 Glnn 4 ha., etme Glnn 12 ha., Kemis Glnn 40 ha., Maara Glnn 21 ha., Kuru Gln 125 ha., Kaz Glnn 12 ha., Karayn Glnn 22 ha., Ula Glnn 220 ha., Seyfe Glnn 17 ha. ve Balkkaya Glnn 150 ha.dr. En byk gl olan Tdrge Glnn ortalama derinlii 4 m. ve Kaz Glnn ortalama derinlii ise 2.5 m. civarndadr. Yerst sulamalar eklinde kullanlan gletler ise tepe (Merkez), Harmanck (Merkez), Deliilyas (Altnyayla), Kurucagl (Altnyayla), Gzelolan (Altnyayla), Karagl-Sahli (Gemerek), Kmeviran (Gemerek), Delice (mranl), Avcpnar (Yldzeli), Kkhyk (Yldzeli), Saral (Yldzeli), Kldr (Yldzeli), Boazdere (Ula), Kemeriz (Zara) ve erefiye (Zara), Bozarmut ( Kangal ) gletleridir. Ayrca, Hamal Reglatr (Kangal) ile Kaln Reglatr (Yldzeli) de ayn amal olarak hizmet grmektedir. DS tarafndan yaplan ve yerst sulamalar eklinde kullanlmas planlanan gletlerlerden Yldz ( Yldzeli ), z (Kangal) ve Kzlcakla (arkla) Gletleri gevde yada sulama tesisleri inaatlar devam etmektedir.

D.1.5. Denizler Sivas linin denize kys bulunmamaktadr.

D.2. Doal Drenaj Sistemleri Bu konu ile ilgili bilgiler D.1-1. ve D.1-2. blmlerinde verilmitir.

- 153 -

D.3. Su Kaynaklarnn Kirlilii ve evreye Etkileri D.3.1. Yeralt Sular ve Kirlilik Sivas kenti ime ve kullanma suyu havzas (Tavra vadisi) ve bu havzann beslenim alan ierisinde, kentin kullanmakta olduu mevcut yeraltsularn kirletebilecek kat (p deponi alan ve benzeri) ve sv (byk ve kk sanayi blgeleri ve/veya sanayi kurulularnn atklar olarak) herhangi bir atk ve bu atklardan olabilecek sznt mevcut deildir. Tavra vadisindeki ime suyu kuyularnn olduu blgede vadoz zonun kalnl 2.5-3 metrenin zerindedir. Ancak ayn blgede, dere yata ierisinde ve vadi yamac ile alvyonun kesime yerlerindeki doal su boalmlarnn drenlerle topland blgelerde, yeralt suyu yzeye yakn (vadoz zon ok ince, 1-2 metre kadar) olduu iin kolaylkla kirlenebilme riski mevcuttur. Bu blgede tarm yaplmakta, doal ve yapay gbre kullanlmakta ve ayrca bu blge otlak olarak kullanlmaktadr. Kuyularn ve zellikle Drenaj Sisteminin bulunduu blgelerin, Su Kirlilii Kontrol Ynetmeliine uygun olarak itle evrilip koruma altna alnmas gerekmektedir. Kaarolu ve ahin (1994)in yapm olduklar almada; Tavra vadisindeki kuyu ve drenaj sularnda dk miktarda saptanm oldan NH3 ve NO2nin kaynann, otlak alan ve tarmsal faaliyetler ve/veya blgedeki iki sondaj kuyusunda, alvyonda kesilmi olan Turba Seviyeleri olduu belirtilmitir. Sivas kenti ve yakn evresinde, Tavra vadisi dnda, yeralt suyunun kullanld dier akifer sistemi Kzlrmak yatan oluturan alvyon akiferdir. Alvyon akifere ait sular Kzlrmaktan beslendii iin blgedeki jipslerin etkisiyle tuzlu ve sertlii yksek sulardr. Bu nedenle ime suyu amac dnda, kullanma, sulama ve benzeri amalarla kullanlmaktadr. niversitenin kullanma suyunun temin edildii alvyon akifere ait kuyu sularnda, doal kirlenme (sertliinin yksek olmas) dnda NH3, NO2 ve benzeri herhangi bir kirlenmeye rastlanmamtr (bkz. ekil D.1.1-1 ve Tablo D.1.1-1, SK-1 nolu kuyu). niversitede kullanlmakta olan kullanma sularnda ar metal olarak Stronsyum (Sr) miktarnn 9 mg/L dzeylerinde olduu, bunun dndaki ar metallerin bulunmad bilinmektedir (Deirmenci, 1995 a).

- 154 -

D.3.2. Akarsularda Kirlilik Sivas l snrlar ierisinde yeralan akarsulardan su kalitesi ve kirlilik almas yaplan akarsu Kzlrmaktr. Kzlrmakn ilk doduu blgeden Sivas kent kna kadar olan yaklak 100 kmlik kesiminde, su kalitesi ile ilgili olarak yaplm olan almalarn bir zeti Blm D.1.2de sunulmutur. Aadaki paragraflarda Kzlrmakn Sivas Civarndaki Kesiminin Doal Sular ve Atksularla Kirlenmesi (Deirmenci, 1995) isimli almann ksa bir zeti sunulmutur. Kzlrmak, lkemiz snrlarndan kp yine lke snrlarnda denize dklen en uzun rmak zelliine sahiptir. Sivas l snrlar ierisinde mranl blgesinden doan Kzlrmak, bu blgede iilebilir zellikte olmasna karn, Sivas-mranl arasnda yaygn olarak gzlenen jips ve tuzlu litolojik birimlerin etkisi ile tuzlanmakta ve Sivasn 20 km kadar dousundan itibaren, zellikle rmak debisinin azald dnemlerde (bkz.Tablo D.1.2-1) sulamada dahi kullanlamayacak bir zellik kazanmaktadr (bkz.Tablo D.1.2-2). Tuzlanmann yansra, youn erozyon etkisi ile zellikle yal dnemlerde kzl bir renk almakta, Tablo D.1.2-3 den de grlecei zere Askda Kat Madde Miktar (AKM) takn dnemlerinde 2000 mg/L dzeylerine kadar kmaktadr. Sivas kenti yakn evresinde Kzlrmaka karan Tecer, Fadlm ve Msml rmaklar (ekil D.1.1-1 ve ekil D.3.2-1), Kzlrmak ana koluna oranla daha az znm iyon tamalar nedeniyle, Kzlrmak Sivas knda, toplam znm iyon miktar (inorganik kirlenme) asndan, Sivas giriine gre, greceli olarak biraz daha iyi durumdadr (Tablo D.3.2-1).

- 155 -

Tablo D.3.2-1: Kzlrmak Sivas Giri ve kna Ait lm ve Analiz sonular (Deerler 1993 ylna aittir) (Deirmenci, 1995) Nisan A* t (oC) PH EC (20
o

Mays A B

Haziran A B

Temmuz A B

Austos A B A

Eyll B A

Ekim B A

Kasm B A

Aralk B

9.0

10.0

11.5

12.4

20.0

20.5

22.0

22.9

23.0

23.2

20.0

20.0

13.0

13.5

6.5

6.8

5.7

5.9

7.90

8.10

7.75

7.80

7.40

7.45

7.80

7.40

7.53

7.55

7.10

7.00

7.70

7.55

7.80

7.70

7.90

7.80

C 'de

1475

1375

1560

1552

2550

2540

4300

2980

5590

4640

5120

4320

5200

4300

5260

4230

4670

4110

S/cm)

O (mg/L) Q, (m3/sn) Ca (meq/L) Mg (meq/L) Na (meq/L)

9.26

9.16

8.76

8.52

7.10

6.80

6.95

6.30

6.90

6.14

7.00

6.22

7.75

6.80

9.00

8.10

9.73

8.96

313.0

174.0

50.60

12.60

6.99

7.22

7.11

9.08

11.20

5.00

3.50

5.50

4.10

10.00

7.00

14.90

8.80

18.80

11.60

17.50

10.80

17.40

10.20

17.60

10.10

16.10

12.20

1.80

1.00

2.10

1.90

4.00

3.10

5.10

4.20

6.80

6.40

6.20

5.20

6.10

4.90

6.30

4.70

5.50

5.80

7.00

4.13

7.40

7.10

13.06

10.10

19.80

14.70

27.90

19.40

27.50

18.40

27.50

18.00

27.00

17.80

21.50

22.10

- 156 -

K (meq/L) SO4 (meq/L) HCO3 (meq/L) Cl (meq/L) NH3 (mg/L) NO2 (mg/L) NO3 (mg/L) Toplam Kjeldahl Azotu (mg/L)

0.06

0.04

0.05

0.06

0.07

0.08

0.08

0.08

0.07

0.09

0.07

0.09

0.08

0.10

0.08

0.10

0.08

0.09

9.10

4.50

9.54

7.80

17.10

12.70

26.80

18.80

38.40

24.50

36.80

22.90

37.40

22.40

37.70

22.00

30.30

25.40

2.70

3.12

3.00

3.50

5.40

5.50

8.10

6.60

10.50

8.90

8.80

8.10

8.80

7.80

8.90

7.00

8.20

9.30

1.60

1.30

1.80

1.90

3.00

2.10

4.10

2.40

4.80

4.50

4.20

4.00

4.30

3.70

4.30

3.60

4.30

5.00

0.04

0.07

0.04

0.04

0.03

0.03

0.05

0.08

0.01

0.06

0.00

0.46

0.00

0.591

0.00

0.59

0.02

0.67

0.006

0.01

0.0014

0.013

0.0043

0.017

0.0058 0.016 0.0072

0.01

0.007

0.015 0.0061

0.015

0.0057 0.016

0.0043

0.02

0.88

0.92

0.80

1.20

1.04

1.68

1.20

1.60

1.30

1.50

1.40

1.43

1.41

1.38

1.20

1.50

1.30

1.68

11.32

14.90

11.11

14.48

3.60

4.60

2.70

5.71

3.75

4.52

2.87

7.06

3.36

6.72

- 157 -

Sertlik (oF) Toplam Fosfat (mg/L) BOI5 (mg/L) KOI (mg/L) AKM (mg/L)

34

22.5

38

30

70

51

100

65

128

90

119

80

118

76

120

74

108

90

0.050

0.050

0.035

0.140

0.035

0.257

0.030

0.205

0.034

0.186 0.011

0.155

0.014

0.177

9.0

9.2

11.0

12.8

5.2

9.3

13.0

23.2

10.0

28.3

7.2

27.1

8.2

30.3

6.0

21.0

4.0

13.0

16.0

15.2

21.0

21.9

11.0

18.1

22.0

37.2

17.0

43.3

13.0

46.7

11.0

34.1

10.0

32.9

9.0

25.6

1971

600

1564

844

1152

446

39

19

43

40

21

17

32

24

20

19

23

19

* A stunundaki deerler Kzlrmak Sivas giriine, B stunundaki deerler ise Kzlrmak Sivas kna aittir.

- 158 -

ekil D.3.2-1: Sivas Kenti Yakn evresindeki Akarsular ve Kentin Genel Yerleim Plan (Deirmenci, 1995)

- 159 -

Ancak yine ayn tablodan da grlecei zere organik kirlenme asndan, Sivas k giriine gre, kent atksularnn etkisi sonucu daha kirli durumdadr. Blgedeki mevcut atksularn tek alc ortam durumunda olan Kzlrmakn yl ierisindeki akm durumu, atklarn seyrelmesi ve rman zmleme kapasitesi asndan kritik bir zellie sahiptir. Yllk ortalama debisi 40 m3/sn gibi yksek bir deer iken, zmleme kapasitesinin hesaplanmasnda kullanlan minumum debi deeri 2.6 m3/sn kadardr. Sivas kenti atksular, gnmzde 950 L/sn dzeyindeyken, 2013 ve 2028 yllarnda srasyla 1500 L//sn ve 2000 L/sn dzeylerine kacaktr. Benzer ekilde atksu kirlilik konsantrasyonu da srasyla 198, 203 ve 212 mg BO5/L olarak belirlenmitir (Tablo D.3..2-1). Kentin mevcut atksu miktarlar, rman minumum debisi (2.6 m3/sn) ve rmakta srekli korunmas istenilen znm oksijen miktar (5 mg/L) baz alnarak yaplan hesaplamalarda, mevcut kent atksularnn %91 orannda artldktan sonra Kzlrmaka verilmesi gerektii belirlenmitir. Ayn hesaplamalarda, nehirde korunmas gereken oksijen miktarnn 4 mg/L alnmas durumunda, kent atksularnn % 80 orannda artlmasnn yeterli olabilecei belirlenmitir (Deirmenci, 1995). Kentin Alt Yap - Kanalizasyonu %95 orannda tamamlanm olup atksular Ana kollektrle toplanarak imento Fabrikasnn karsndan Kzlrmaka, herhangi bir artma yaplmadan dearj edilmektedir (ekil D.3.2-1). Kent imar plan dnda kalan Cumhuriyet niversitesi, atksularn kent atksularndan ayr bir sistemle toplayp (ekil D.3.2-1) artma tesisinde arttktan sonra Kzlrmaka dearj etmektedir. niversite kampsnn mevcut durumdaki atksu miktar ortalama 30 L/sn kadardr (Deirmenci, 1995 a). Kimyasal ve Biyolojik (Uzun Havalandrmal Aktif amur Sistemi) artmann yaplmakta olduu artma tesisinin toplam kapasitesi 50 L/sndir. niversite Atksu Artma Tesisi'nden yaklak 35-40 kat daha byk kapasitede olacak Sivas Kent Atksu Artma Tesisi henz proje aamasndadr. Kzlrmak ana kolunun anorganik olarak kirlenmesinde en nemli katk, zellikle akmn dk olduu dnemlerde, Sivasn 20 km kadar dousunda yer alan Gydn ve Seyfe kaynaklarnn karm ile olmaktadr. Bu kaynaklarn ortalama debisi 1 m3/sn kadar olup, yl ierisinde akm miktarnda nemli bir deime gzlenmemektedir. EC deerleri 13000-14000 S/cm arasnda olan, sodyum-klorr ve slfatl bu kaynak sular, zellikle Kzlrmak akm miktarnn dk olduu Temmuz-Ekim dneminde, rmak suyunu, Sivas kenti blgesinde sulamada dahi kullanlamaz hale getirmektedir (bkz.Tablo D.1.1-1).
- 160 -

Tablo D.3.2.2: Sivas Kenti Atksu Kirlilik Ykleri (Karagzolu, 1994)

KRLLK

1993

2013

2028

EVSEL KRLLK YK (kg BO5 / gn) (kg AKM / gn) ENDSTRYEL KRLLK YK (kg BO5 / gn) (kg AKM / gn) TOPLAM KRLLK YK (kg BO5 / gn) (kg AKM / gn) KRLLK KONSANTRASYONU BO5 (mg/L) AKM (mg/L) 198 256 203 263 212 275 22514 29135 34355 44532 48536 62917 7820 10089 9121 11824 10129 13130 14693 19047 25232 32708 38407 49787

D.3.3. Gller, Gletler ve Rezervuarlarda Kirlilik Sivas linde, gl ve gletlerin kirlilik durumlar (trofik vb.), bunlara dearj veren tesisler, artma tesisleri ve ky koruma bantlar hakknda herhangi bir alma bulunmamaktadr. D.3.4. Denizlerde Kirlilik Sivas linin denize kys bulunmamaktadr. D.4. Su ve Ky Ynetimi, Strateji ve Politikalar D.4.1.Su htiyac Projeksiyonu DS 19. Blge Mdrl tarafndan hazrlanan ve Sivas l Merkezinin 2040 ylna kadar olan su ihtiyac projeksiyonu aadaki tabloda verilmitir. Buna gre Sivas il merkezinin su ihtiyacnn karlanmasna ynelik farkl tarihlerde farkl projelerin hayata geirilmesi planlanm olup; projelerin gereklemesi halinde su sorunun olamayaca grlmtr. 2007 yl ierisinde devreye giren ve halen yarm kapasite ile ehrin yaklak %
- 161 -

51 lik ksmnn ime ve kullanma suyu ihtiyacn karlayan 4 Eyll Baraj, Tavra Vadisi kaynaklarnn da beraber kullanm ile 2015 ylna kadar ihtiyac karlayacak durumdadr. Bu tarihten itibaren ime suyu artma tesisinin ikinci ksm inaatnn tamamlanmas ile birlikte 2030 ylna kadar su sorunu olumayacaktr. Kresel snma gibi su miktarnda azalma meydana getiren etkenler dolaysyla alternatif ime suyu kaynaklar aratrlm; bu kapsamda halen Hafik ilesi zen Ky Mevkiinde halen yapm devam eden sulama amal Pusatzen Barajndan 4 Eyll Barajna su aktarm dnlmtr. Proje ile birlikte yaklak 11 hm3/yl kapasiteli sulama fazlas su yaplacak iletim kanallar ile 4 Eyll Barajna ulatrlacaktr. Yaplan projeksiyona gre bu suya ancak 2030 ylndan sonra ihtiya duyulaca grlm olup; yine de baraj ve iletim kanallarnn inaatn takiben 4 Eyll Barajnda depolanmasna balanacaktr. Uzun vadede ise yine Hafik ilesi snrlar ierisindeki Dona ve Ko dereleri zerinde 62,6 hm3/yl kapasiteli Beydilli Barajnn inaat dnlm; burada depolanacak suyun yine iletim kanallar ile 4 Eyll Barajna aktarm dnlmtr.

Tablo D.4-1: Sivas kenti su ihtiyac projeksiyonu ve nemli su havzalarnn kapasiteleri (Avc ve dierleri, 1997den gncelletirilerek) Su htiyac Yllar hm/yl 1990 1995 2000 2005 2010 2015 2020 2025 2030 2035 2040 21,7 25,8 27,2 31,0 37,1 42,9 49,2 53,9 59,2 66,1 73,6 l/s 688 819 864 981 1177 1360 1560 1709 1877 2095 2333 Tavra Vadisi hm/yl 21,7 25,0 25,0 25,0 25,0 25,0 25,0 25,0 25,0 25,0 25,0 ayboyu Pirkinik Suyu hm/yl 4,7 4,7 4 Eyll Baraj hm/yl 16,5 33,0 33,0 33,0 33,0 33,0 33,0 Hafik-zen Baraj hm/yl 11,0 11,0 11,0 Beydilli Baraj hm/yl 62,5

- 162 -

D.4.2.me Suyu Havzas Koruma Alanlar nemli me Suyu Havzalar Sivasn en nemli ime suyu havzalar Tavra Vadisi, 4 Eyll Baraj ve ayboyu (Pirkinik) Vadisidir. Avc, Cadolu ve Ayaz (1997), bu havzalardaki sularn kirlenmesinin nlenmesi amacyla belirli mesafelerde koruma alanlar ngrm ve nem derecesine gre kademelendirmilerdir. Tavra Vadisi Su Havzas Tavra Vadisi su havzasnda; sondaj kuyu sular ve drenaj sistemiyle toplanan sular, ortalama 400 550 lt/snlik debiyle, gnmzde kentin yaklak %49 luk ksmnn ime ve kullanma suyu kaynan oluturmaktadrlar. Havzada alan kuyular genellikle 10 m kalnlndaki bol killi-kumlu alvyonlar kesmekte, daha sonra rezervuar durumundaki konglomera, kumta ve bol krkl kiretalarndan oluan birimlere gemektedir. Alvyonlardaki killi kesimlerin younlat dzeyler havzay ksmen rterken geirimlilii azaltmaktadr. Killi-kumlu kesimlerin youn olduu kesimler ise yer altna szlen sularn ksmen temizlenmesine neden olmaktadr. Bu nedenle Tavra Vadisi su havzas, korunmas iin orta zellikteki saha (Demirel, 1996) olarak deerlendirilebilir. Buna gre; I. kademe koruma alan iin alvyon yaylm alan ile kuyularn 100 m uza, II. kademe koruma alan iin I. kademeden itibaren ortalama 500 mlik bir erit ve III. kademe koruma alan iin ise beslenme alan seilmitir. Tavra Vadisi su havzas koruma alanlar iin alnmas gereken eitli nlemler bulunmaktadr. I. kademe koruma alan; tel rg ile evrilerek tamamen im alan olarak deerlendirilmelidir. Ksmen yaplmakta olan gbreli tarm faaliyetlerine, hayvan otlatlmasna ve gbre biriktirilmesine son verilmelidir. II. kademe koruma alan; Tavra Evleri yerleim yerinden arndrlmaldr. Eer bu mmkn olmazsa, evsel sv atklarn iyi yaltlm kapal borularla koruma alanlar dna aktarlmas ve bu alanda hayvanclk faaliyetlerine son verilmesi salanmaldr. II. kademe koruma alannda, gbre depolamas yaplmadan tarmsal faaliyetlerin yaplmas mmkndr. III. kademe koruma alannda; atklar koruma alanlar dna sevk edilemeyen hibir yaplamaya izin verilmemelidir. Tarmsal faaliyetlerin her trls yaplabilir. Havzada ziraat yaplamayan alanlarn aalandrlmas nerilir.
- 163 -

4 Eyll Baraj Su Havzas 4 Eyll Baraj su havzas iin; ime ve kullanma suyu temin edilen kta ii ve yzeysel sularla ilgili kirletme yasaklar erevesinde; mutlak, ksa, orta ve uzun mesafeli koruma alanlar belirlenmitir. Buna gre; barajn maksimum su seviyesinden itibaren 300 m geniliindeki erit, mutlak koruma alan olarak snrlandrlmtr. Mutlak koruma alan snrndan itibaren 700 m geniliindeki ikinci erit ksa mesafeli koruma alan, ksa mesafeli koruma alan snrndan itibaren 1 km. geniliindeki nc erit orta mesafeli koruma alan ve bunlarn dndaki su toplama havzasnn tm ise uzun mesafeli koruma alan olarak belirlenmitir. Aklanan alanlar iin, ngrlen koruma tedbirleri burada da uygulanmaldr. Buna ek olarak, zellikle Souk ermik mesire yerinin korunmas ve barajn kirlenmemesi amacyla, baz ek tedbirlere ihtiya vardr. Ksa mesafeli koruma alan ierisine den Souk ermik dinlenme alannda , mevcut kurulu bulunan cami, bfe, lojman gibi tek katl yaplar, geici portatif yaplar olmamakla birlikte, evre dzeni ve uygulama planlarnda yerini alabilirler. Ancak bu alanda yeni yaplamaya izin verilmemelidir. Mevsimlik olarak kurulan adrlar ise izin kapsamna girmektedir. Souk ermik Kaplcasnn ve orta mesafeli koruma alan iinde kalan Kzlca Ky atk sularnn barajn mansabna dearj iin yapm srdrlen kanalizasyon kollektr hatt tamamlanmtr.

D.5. Su Kaynaklarnda Kirlilik Etkenleri D.5.1. Tuzluluk Sularda en sk rastlanan tuzlar, Ca, Mg, ve Naun HCO3, SO4 ve Cl tuzlardr. Bunun yan sra daha dk deriimlerde olmak zere K, Fe, Mn, Sr tuzluluk meydana getiren dier katyonlar olarak bilinir(Uslu ve Trkman, 1987). Tuzluluk yaratan iyonlarn miktar ve tr sz konusu suyun ime ve sulama amal kullanmn etkileyen en nemli parametrelerdir. rnein, su ierisinde bulunan Na iyonu Ca ve Mg iyonuna gre daha yksek ise, bu suyun sulama amal kullanm toprak kalitesini olumsuz ynde etkilemektedir. zellikle geirimlilii dk topraklarda bulunan Ca ve Mgkilleri iyon deiimi nedeniyle geirimlilii daha dk olan Na-killerine dnr ve topran tuzlanmasna neden olur. Bununla birlikte su ierisinde bulunan Ca ve Mg iyonlarnn fazlal
- 164 -

da sularn sertliini artrmakta ve ime amal kullanmn zorlatrmaktadr. Bu tr sularn kullanm iin farkl artm teknolojilerinin uygulanmas gerekir. Sertlik gideriminde suyun Ca ve Mg miktar kadar o su ierisindeki anyonun tr de olduka nemlidir. Eer suda HCO3 ve CO3 tr anyonlar ounlukta ise bu suyun sertlii kaynatmayla giderilebilir. Buna karn su ierisindeki Cl, SO4, No3, PO4 gibi anyonlar kalc sertlie neden olmakta ve yumuatlmas iin kimyasal teknolojilerin uygulanmas gerekmektedir. Tuzluluk oluturan iyonlarn tr ve miktar ounlukla blgenin jeolojik yapsyla dorudan ilikilidir. Sivas Kenti ve evresi ekil D.1.1-1den grlecei zere Miyosen yal jipsli birimlerin bulunduu bir blgede yer almaktadr. Bu nedenle blgenin su kaynaklarnn ou tuzluluk yaratan iyonlar asndan olduka zengindir. Sivas li ve yakn evresinde bulunan en nemli yzey suyu kaynaklar Kzlrmak ve yan kollar oluturan Acsu, Msmlrmak, Fadlm Irma, Tecer Irma ve Yldz Irmadr. Bunlardan Acsu ve Acsuyun kart blgeden itibaren Kzlrmak tuzluluk yaratan iyonlarca olduka zengindir. Bu sularn sulama amal kullanm olduka snrl veya ou durumda mmkn deildir. Dier yan kollarn su kaliteleri ise nispeten daha iyi durumdadr. zellikle Yldz Irmann su sertlii 28,5-33 FSne kadar dmektedir. Kentte yeralt suyu potansiyeli en byk akifer, Kzlrmak nehir yata alvyon akiferidir. Sz konusu akifere ait yeralt sular, Kzlrmaktan beslenmesi sebebiyle Kzlrmak ana kolu su kalitesiyle benzer zellik gstermektedir. Bu nedenle ime amal kullanm mmkn deildir. Kentin ime suyu %49 orannda jipsli birimlerin bulunmad Tavra Vadisinden, %51 lik ksm ise 4 Eyll Barajndan karlanmaktadr. Bu havzalardan alnan sularn sertlii 15-32 FS arasnda deimektedir. iner (1993) tarfnda yaplan bir almada Tavra Havzasna ait sularn ounlukla Ca ve HCO3 asndan zengin olduu belirlenmitir. (Tablo D.5.1-1) Artma tesisine gelen ham suyun ve kan artlm suyun genel karakteristikleri aadaki tabloda verilmitir.

- 165 -

17.08.2007 Tarihli Analiz Sonular

Parametre Scaklk pH Alkalinite letkenlik Bulanklk Permanganat Renk Demir Mangan znm O2 Nitrat Nitrit Amonyak Bakteriyolojik nd. Klor

Birimi
o

Ham Su 10,7 7,75 164 360 1,01 0,3 4 0,02 0,108 7,86 1,95 0,019 0

Artlm Su 12 7,82

pH mg CaCO3/lt mhos/cm NTU mgO2/lt Pt-Co mg Fe/lt mg Mg/lt mg/lt mg NO3/lt mg NO2/lt mg NH3/lt Adet mg/lt

0,44

0 0,02 0,05

0 0,8

*2008 yl iin ayn analiz sonular kullanlmtr.

D.5.2. Zehirli Gazlar Gazlarn ou suda znebilir. Bu znme gaz su arakesitinde meydana gelir. Gazlarn su ierisindeki znmesini etkileyen en nemli unsurlar scaklk, basn ve znm tuzlar olarak sralanabilir. Buna gre su scaklnn ve zerindeki basncn fazla, znm iyon miktarnn dk olduu sular nemli miktarlarda gaz bulundurabilir (Uslu ve Trkman, 1987).

- 166 -

Doada ounlukla CO2, N2, O2, CH4, H2S, NH3 gibi gazlar suda znmektedir. Bu nedenle znm gazlar daha ok yer alt sularnda zellikle jeotermal sularda bulunur. Ancak bu tr sular yzeye ktklarnda zerlerindeki basncn azalmas ve soumalar nedeniyle bnyelerindeki gazn byk blmn atmosfere brakmaktadr. Eer su ierisindeki zn iyon miktar fazlaysa suda znebilecek gaz miktar da olduka azalr. Buna gre Sivas kentinde bulunan sularn byk ounluu D.5.1de de ifade edildi gibi znm iyon konsantrasyonu yksek olduu dnldnde, bu sularda muhtemelen ok dk oranlarda gaz bulunmaktadr. Ayrca blgede su kaynaklarn zehirli organik maddelerle (zellikle uucu ve yar uucu organikler) kirleten nemli sanayi kurulularnn bulunmamas, sz konusu su kaynaklarnn zehirli gaz ieriinin dk olmasn gerektirmektedir. Ancak sz konusu maddelerin ilin su kaynaklarndaki miktarlarna ilikin herhangi bir alma bulunmadndan bu konuda kesin bir yargya varmak da mmkn deildir.

D.5.3. Azot ve Fosforun Yol At Kirlilik Azot ve fosfor canl hcrelerin temel talarndandr. Bu maddeler bulunduklar sucul ortamlarda birincil retimi hzlandrmaktadr. Ancak sz konusu elementlerin fazlal birincil retimi ar hzlandrd iin sucul ortamlarda trofikasyon ad verilen problemlere neden olabilmektedir. trofikasyonun gzlendii su ortamlarndaki aerobik koullar ar O2 tketimi nedeniyle anaerobik koullara dnebilmektedir. Ayrca amonyak ve nitrit gibi azotlu bileikler daha kararl hale yani nitrata dnebilmek iin yine bol miktarda O2 harcar. Bu da sucul ortamlardaki anaerobik koullarn olumasnda nemli bir etkendir. Azot ve fosfor bileikleri su ortamlarna doal veya antropojenik yollarla geebilmekle birlikte gnmzde antropojenik etkileri daha baskndr. zellikle tarmsal gbrelerin ar ve yanl kullanm, evsel ve endstriyel atk sularn sucul ortamlara kontrolsz dearj doadaki azot-fosfor dengesini bozan en nemli unsurlardr. Sivas Kenti yzey ve yer alt sularnda azot ve fosfor kirliliine daha ok tarmsal aktivitelerin yol amas mmkndr. Ancak kentte Kzlrman evsel ve entstriyel atksularn alc ortam olarak kullanlmasna ve yal dnemlerde tarmsal aktivitelerle kirlenmi yzey sularnn Kzl rmaa drene olmasna ramen rmakta azotlu ve fosforlu bileiklerde nemli deiiklikler gzlenmemektedir. Bununla birlikte, nehrin debisiyle birlikte

- 167 -

zmleme kapasitesinin de dmesi toplam Kjeldahl azotu (TKN) deerlerinin bir miktar ykselmesine neden olmaktadr (Bkz. Tablo D.1.2-2 ve Tablo D.3.2-1). Kentin ime ve kullanma suyunun %95inin saland Tavra vadisinde de benzer bir durum sz konusudur. Bununla birlikte o blgede drenaj alan ierisinde yaplan tarm ve hayvanclk faaliyetleri akiferde dnem dnem NH3 ve NO2 bileiklerinin gzlenmesine neden olmaktadr. Bu olay Tavra vadisindeki Behrampaa ve Kepenek sular zerinde yaplan analizlerde de zaman zaman gzlenmitir (Tablo D.5.3-1). Ancak sz konusu kirlenmeler etkin bir havza koruma stratejisi ile kolaylkla engellenebilecek dzeydedir.
Tablo D.5.3-1. Tavra vadisindeki yeraltsuyu ve kaynak sularna (Behrampaa ve Kepenek) ait analiz sonularnn bir yllk gzlem periyodunda maksimum, minimum ve ortalama deerleri (iner, 1993).

Vadi Yeraltsuyu Min. Max. NH3 (g/L) NO2 (g/L) NO3 (mg/L) PO4 (g/L) 0 0 0,9 0 550 4,8 1,9 75 Ort. 140 2,1 1,3 32

Behrampaa Min. Max. 0 0 2,4 0 180 18 3,3 122 Ort. 33 3 2,7 27

Kepenek Min. Max. 0 0 1,9 0 22 3,4 3,6 82 Ort. 7 1 2,9 23

D.5.4. Ar metaller ve z Elementler Toksik maddeler, suda dk deriimlerde bulunmas halinde bile insan salna zarar verecek hastalklara neden olabilir. Eser miktarlarda bile sakncal olabilen bu maddeler arasnda en nemli grubu ar metaller oluturur. Bu maddeler sulara daha ok jeolojik birimlerin etkisiyle doal yollardan gemektedir. Deirmenci (1995) ve iner (1993) tarafndan Sivas Kentinde daha nce sz geen bir ok yeralt ve yzey suyu kaynaklar armetal ve iz elementler asndan incelenmi ve ulusal ve uluslararas standartlarca ngrlen maksimum deerlerin zerinde herhangi bir deere rastlanmamtr. Ancak Cumhuriyet niversitesinin kullanma suyunun temin edildii Kzlrmak yata alvyon akiferinde alm kuyularda nemli derecede Sr+2 ye rastlanmtr. Deirmenci (1995) sz
- 168 -

konusu metalin deriimini 9 mg/L olarak llmtr. iner (1993) ise bu deerin 10-12 mg/L arasnda olduunu ifade etmitir. Bununla birlikte iner (1993) Tavra deresindeki sularda bu deeri 0,3-1,1 mg/L arasnda olduunu belirlemitir. Kzlrman her iki yakas arasndaki bu farkllk tamamen blge jeolojisindeki deiimlerden kaynaklanmaktadr. niversiteye yakn bir blgede stronsiyum reten bir maddenin bulunmas da bu yargy destekler niteliktedir.

D.5.5. Zehirli Organik Bileikler D.5.5.1. Siyanrler Suda hidrosiyanik asit (prussik asit) olarak bulunan siyanr son derece toksik bir maddedir. Bu element sanayide bir ok alanda kullanlmaktadr. Sentetik lastik ve baz kimyasal maddelerin retimi, dericilik, gbre, fare ve bcek ilalar retimi siyanrn baz kullanm alanlardr. Ayrca fotoraflkta, metalurji ve laboratuar teknii alanlarnda, dericilikte sertletirmede, elektrolizle kaplamada eitli siyanr bileiklerinden yararlanlmaktadr. Bununla birlikte dnyada retilen siyanrn %20si madencilik sektrnde tketilmektedir (Renklida ve Karaman, 2003). Yukarda ifade edildii zere, su ortamlarnda herhangi bir siyanr kirliliine rastlanmas byk oranda blgede bir endstriyel veya madencilik aktivitesinden kaynaklanan bir kirlenmenin belirtisi olmaktadr. Sivas li ve evresinde siyanr kirlenmesi zerine yaplm herhangi bir almaya rastlanmamtr. Bununla birlikte siyanr kirlenmelerine neden olan endstriyel aktivitelerin olduka az olmas kentteki yzey ve yeralt sularnda siyanr elementi ile kirlenme olasln olduka drmektedir.

D.5.5.2. Petrol ve Trevleri Petrol ieren atklarn su ortamna ulamas rafineriler, petrokimya endstrileri, tren yollar, garajlar gibi yerler ile tama ve kullanmdan kaynaklanmaktadr. Petrol ve trevlerinin neden olduu kirlenmeleri ime suyu, gruplandrmak mmkndr. Petrol ve trevleri ile kirlenmi sular, kronik zehirlilik snrnn ok altnda olsa bile estetik ve tat ynnden uygun olmad iin, iilerek zarar grlmesi pek mmkn deildir.
- 169 -

akarsu ve gl, ky ve deniz kirlenmesi olarak

Ancak trblansn olamad durumlarda birka molekl kalnlndaki petrol suyun oksijeninin ksa srede tkenmesine neden olabilir. Yzemeyen ar yalar ise akarsu ve nehir tabanna kerek bentik organizmalar etkileyebilmektedir. Ayrca yalar balk solungalarna yaparak balk boulmalarna neden olabilecei gibi toksik etki sonucu lmlere de yol aabilir (Uslu ve Trkman,1997). Sivas Kentinde petrol ve trevleri ile kirlenmeler daha ok eski ve yeni organize sanayii blgelerinden kaynaklanmaktadr. zellikle ara tamir ve bakm servislerinde sz konusu kirleticilerin atk kanalizasyon sistemiyle Kzlrmaka karmas mmkndr. Bununla birlikte olduka souk bir iklime sahip olan ilde, ilgili ticarethaneler atk yalar toplayarak basit ya sobalarnda yakmaktadr. Bu nedenle ilde petrol ve trevlerinin yaratt kirliliin hava kirliliine etkisi daha yksek olduu dnlmektedir. Ancak konuyla ilgili blgede yaplm herhangi bir almaya ve analiz sonucuna rastlanmam olmas bu durumun geerlilii konusunda net bir yargya varlmasn engellemektedir.

D.5.5.3. Polikloro Naftalinler ve Bifeniller Yaplar birbirine olduka benzeyen polikloro naftalin (PCN) ve polikloro bifeniller (PCB), yksek scakla, asit veya bazlara ve ykseltgenlere dayanmlarnn yksek olmas ve suda az znmeleri nedeniyle bir ok endstriyel aktivitede kullanlrlar. Bunlardan balcalar aada maddeler halinde zetlenmitir (NICNAS, 2002).

Polikloro Naftalinler - Motor ya ve dier yalayclarda - Ahap koruyucu - Boya tayclarda - Yangn sndrclerde - Seramik sektrnde - Metal kaplama sanayinde

Polikloro bifeniller - Is deitirici svlarda - Hidrolik svlarnda - Polimerlerde - Yal boyalarda - Karbon kad yapmnda - Florasan lamba blastlarnda

- 170 -

PCN ve PCBler DDTye benzer yapda olmalarna ramen insektisit olarak kullanlmazlar. Bununla birlikte DDTnin aksine su kaynaklarna dalmalar genellikle istenmeyen kazalarla veya farkna varlmadan olur. rnein, endstriyel svlarn szmas, boaltlmas, akta yakma esnasnda havaya veya topraa gemesi ile evreye nemli lde yaylabilir. Ancak bu maddeler DDTden daha abuk bozunduu iin evresel adan DDT kadar zararl deildir. Yukarda verilen kullanm alanlar dikkate alndnda PCN ve PCBlerin Sivas Organize Sanayi blgelerinde bulunan baz iletmelerin atksularnda bulunmas muhtemeldir. Bu nedenle alc ortam olarak kullanlan Kzlrmakta bu veya analiz sonucu bulunmamaktadr. tr organik bileikler dk konsantrasyonda da olsa bulunabilir. Ancak blgede bu konuyla ilgili herhangi bir alma

D.5.5.4. Pestisitler ve Su Kirlilii Pestisitler istenmeyen bcek, kemirgen, bitki, yosun ve dier zararllarn nlenmesi iin uygulanan maddeler olup, kullanm evre zerine olumsuz etkilere neden olabilmektedir. Pestisitler anorganik, doal organik ve sentetik organik olmak zere grupta toplanabildii gibi, biyolojik organizmaya etkisine gre insektisitler (bcek ldrc), algisitler (alg ldrc), fungisitler (mantar ldrc) ve herbisitler eklinde snflandrlrlar. Doal organik pestisitlere rnek olarak rotenon, picetrum ve nikotin, anorganik pestisitlere ise arsenikli, cival, boratl ve florrl bileikler verilebilir. Sentetik organik pestisitler kimyasal zelliklerine gre klorlu, organofosforlu ve karbomatl pestisitler eklinde sralanabilir (Uslu ve Trkman, 1987). Baz pestisitler akut zehirlilik etkisi gsterse de kolaylkla bozunabilmektedir. Bunlar snrl bir blgede nemli zarara neden olabilirken, uzun dnemde bir kirlilik yaratmazlar. Dier baz pestisitler akut zehirlilik etkisi az fakat bozunmaya kar dayankl olabildiklerinden, uzak mesafelere tanarak uygulama alanndan baka yerlerde de zarara neden olabilirler. Pestisitler su ortamlarna pskrtme, yamur suyu ve atk dearjyla girmektedir. Yeraltsuyuna ise topraktan szlme ve kaza ile dklme sonucu ulamaktadr. Baz pestisitler de kat partikller zerine adsorblanmakta ve ykanarak yzey sularna gemektedir. Ancak ayr, mera ve ormanlk alanlarn snrl olmasnn bir sonucu olarak, ildeki tarm topraklar
- 171 -

nemli derecede erozyona maruz kalmaktadr. Bu durum hem kuru, hem de sulu tarm srasnda kullanlan pestisitlerin su ortamlarna tanmn da kolaylatrmaktadr. zellikle Kzlrmak ve yan kollar, bu tr kirlenmeye son derece msaittir. Ancak gerek Kzlrmak ve yan kollar ve gerekse mevcut gl ortamlarnda pestisit kirliliinin hangi boyutlarda olduunu gsteren herhangi bir alma bulunmamaktadr. Buna karn Tablo 4.1-2de verilen l genelinde tketilen toplam pestisit miktarlar dikkate alndnda konunun ehemmiyeti daha iyi anlalacaktr.

D.5.5.5. Gbreler ve Su Kirlilii Ar miktarda azot ve fosforun su ortamlarnda ne tr problemlere neden olabilecei Blm D.5.3.te ayrntl olarak sunulmutur. Azot ve fosfor kirliliine neden olan en nemli aktivite ise tarmsal amal gbre kullanmdr. zellikle kullanlan gbrelerin toprak zelliklerine uygun olmamas, sk gbreleme yaplmas gbreden kaynaklanan azot, fosfor kirliliinin en nemli nedenleri arasndadr. Buna ek olarak Sivas gibi erozyon oran yksek blgeler bu tr kirlenmeleri daha da arttrmaktadr. Sivas kenti Blm D.5.5.4.te de ifade edildii gibi olduka geni tarm arazilerine sahiptir. Dolaysyla tarmsal amal gbre kullanm da olduka yksektir. 2000 yl verilerine gre blgede ylda yaklak 63 bin ton gbre kullanlmaktadr (Sivas Tarm l Mdrl, 2000). Bu miktarn yaklak 25 bin tonunu DDP adyla bilinen Diamonyum fosfatl gbreler oluturmaktadr. Kullanlan gbrelerin su kirliliine etkileri ise kesin olarak bilinmemektedir. Ancak gerek Kzlrmak ve kollar ve gerekse kent ime suyu havzalarna ait yaplan azot, fosfor bileikleri (NO3, NH3, NO2, PO4 gibi) ilgili analizlerde, baz dnemlerde yksek deerlere rastlansa da kirlenmenin nemli boyutlarda olmad gzlenmektedir (Bkz. Blm D.5.3.)

D.5.5.6. Deterjanlar ve Su Kirlilii Baz maddeler dk deriimlerde bile yzey gerilimini drc bir etki gsterebilmektedir. Byle maddeler yzey aktif maddeler olarak adlandrlmakta ve sabunlar, deterjanlar ve emlsiyon yapclar iermektedir. Bu maddelerden en nemlisi ve en ok kullanlan deterjanlardr.
- 172 -

Sentetik deterjanlarn kimyasal yaps ok deiebilmesine karn, tmnn ortak zellii suda znen polar bir u ile (genellikle slfat, slfonik asit gibi) polar olmayan ve yada znen dier bir uca sahip olmasdr. Deterjanlarn yaplarna gre anyonik, noniyonik ve katyonik deterjanlar olarak gruba ayrlmaktadr. Anyonik deterjanlarda suda znen grup suya anyon, katyonik deterjanlarda suda znen grup suya katyon verir. Deterjanlarn sucul ortamlardaki tehlikesi suda znen grubun genelde fosfat tr bileiklerden olumas veya suda znmeyen organik grubun uzun zincirli ve mikrobiyolojik olarak paralanabilirliinin dk olmasndan kaynaklanr. Suda znen fosfat bileikleri zellikle su ortamlarnda trofikasyona neden olurken, suda znmeyen organik grup ise hem atksu artma tesisleri zerinde olumsuz etkiler yaratmakta, hem de sucul ortamlardaki canllar zerinde toksik etki gstermektedir (Uslu ve Trkman, 1987). Su ortamlarndaki deterjann ana kayna evsel ve endstriyel atksulardr. Sivas Kentinde altyap almalar nemli lde tamamlanm olduu iin evsel ve endstriyel atksular kent merkezi dnda bir blgede tek noktadan Kzlrmaa dearj edilmektedir. Herhangi bir artma tabi tutulmamaktadr. Bununla birlikte il belediyesinin atksu artma tesisi yapm zerine almalar olduu bilinmektedir. Kzlrmaa dier nemli bir dearj ise Cumhuriyet niversitesi tarafndan yaplmaktadr. Ancak niversite kendi bnyesinde yapm olduu artma tesisiyle atksularn %95 orannda artmaktadr. Buna gre deterjan kirliliinin gzlenmesi muhtemel en nemli blgenin, kent kndaki evsel ve endstriyel dearjn yapld yer olduu sylenilebilir. Ancak ilgili blgedeki deterjan kirlilii ve bu kirliliin boyutlar hakknda bilgi bulunmamaktadr.

D.5.6. znm Organik Maddeler Yzeysel sularda znm halde bulunan organik maddeler, bir yandan hayvansal veya bitkisel kkenli olmak zere doal kkenli, te yandan artlmam kentsel ve endstriyel atksularla birlikte gelen doal olmayan bileiklerden oluur. Mikroorganizmalarn metabolik srelerinde yer alan znm veya askdaki organik maddelerin ve azot bileiklerinin biyokimyasal paralanmas akarsudaki oksijen bilanosunda en nemli tketimi oluturur. Bu reaksiyonlar ayrca doal artma asndan da akarsu kalitesini belirleyici temel etkenlerdir. Eer akarsu ve gl ortamnda oksijen tketimi oksijen kazanmndan byk ise ortamda anaerobik srelerin olumas kanlmazdr.
- 173 -

Su ierisinde znm haldeki organiklerin ayr ayr belirlenebilmesi olduka gtr. Bu nedenle su iindeki znm organik miktar genellikle Toplam Organik Karbon (TOK), Biyolojik Oksijen htiyac (BO) ve parametrelerle deerlendirilir. Sivas kent kanalizasyon sisteminden Kzlrmaa dearj edilen atksuyun BOsi ortalama olarak 180 mg/L, KOsi ortalama olarak 330 mg/Ldir (Karagzolu, 2003). Sz konusu atksu debisi ise 720 L/s civarnda olup, bu deer Austos ve Eyll aylarnda 950 L/s ye kadar kabilmektedir. Benzer bir sonu Deirmenci (1995) tarafndan da verilmitir. Bununla birlikte kurak dnemlerde Kzlrmak debisi 2.6 m3/sye kadar debilmektedir. Buna gre zellikle kurak dnemlerde atksu dearj akarsuyun znm oksijen bilanosunu nemli lde azaltacandan, dearj noktasna yakn blgelerde anaerobik koullarn olumas mmkndr. Konuyla ilgili daha detayl bilgiler ve Sivas giri ve kndaki atksu parametrelerine ait analiz sonular Blm D.3.2de sunulmutur. Kimyasal Oksijen htiyac (KO) gibi yardmc

D.5.7. Patojenler nsan ve hayvanlardan ok sayda patojen atldndan ham atksu ve araziden szlen sularda patojenik mikroorganizmalar bulunur. Bu nedenle ime suyu kaynaklarnn patojenler ynnden srekli denetlenmesi ve belirli bir deriim altnda bulundurulmas gerekmektedir. Su kaynaklarnn hijyenik adan emniyetli olabilmesi iin, suyun fekal kirlenmeye maruz kalp kalmadnn belirlenmesi amacyla indikatr organizmann varlna dayanan baz yntemler gelitirilmitir. Yzeysel sularda patojenlerin indikatr organizmalara gre daha hzl ld varsayldndan, indikatr organizmalarn belirli bir saynn altnda olmas, ounlukla patojenlerin olmadn garanti eder. En ok kullanlan organizmalar koliform bakterileridir (Uslu ve Trkman,1987). Doan (2003) tarafndan yaplan bir almada, Sivas tatl sularnn saland Behrampaa ve Kepenek kaynandan ve bu sularn bal olduu mahalle aralarnda bulunan 6 adet emeden 1 yllk periyotta numune alnarak koliform grubu bakteri tayini yaplmtr. Buna gre tm rneklerin %68.5inde koliform grubu bakterilere rastlanmtr. Sz konusu rneklerde bulunan koliformlarn %72sinde E.coli, %21inde Enterobakter, %30unda ise Klebsiella belirlenmitir. almada, kirlenme olaylarnn zellikle k aylarnda daha yksek olduu ortaya konmutur. Bu durumun ebeke sisteminin olduka eski olmasndan
- 174 -

kaynakland sanlmaktadr. Buna karn ilgili sularn menbaasnda yaplan analizlerde ise koliform grubu bakteriler nadiren gzlenmitir. Bu da sz konusu kirlenmelerin tatl su ebeke sistemindeki problemlerden kaynaklandn dorulamaktadr. Tavra vadisi alvyon akiferinden temin edilen kent kullanma sularnda ise herhangi bir kirlenme belirlenmemitir.

D.5.8. Askda Kat Maddeler Askda kat maddeler (AKM) daha ok yzey sularnda gzlenmektedir. Sz konusu maddeler mineral veya organik kkenli olabilir. Mineral kkenli AKMler zemin erozyonundan kaynaklanr ve suda kum, kil tanecikleri eklinde grlr. Askda organik maddelerin ise yalnzca kk bir blm erozyondan kaynaklanmaktadr. Dier ksm ise bitki atklar, humus, doal gbreler ile endstriyel ve evsel atksulardan meydana gelir. Mineral kkenli askda kat maddeler, akarsularn rekreasyon deerini drd gibi bulankll da artrr. Bunun bir sonucu olarak, hem balk yaam olumsuz etkilenir, hem de k geirimliliini azald iin su ierisindeki fotosentez olay engellenir. Ayrca askda kat maddeler zamanla kerek su toplama haznelerinin faydal mrlerini ksaltr. Organik kkenli askda kat maddeler ise yukardaki etkilerin yan sra yzey suyunun tat ve koku zelliklerini ktletirerek ime amal kullanmn nemli lde snrlar (Uslu ve Trkman, 1987). Daha ncede deinildii gibi Sivas kentindeki orman alanlarnn az olmas nedeniyle nemli lde erozyona maruz kalan bir blgedir. zellikle yal dnemlerde Kzlrmak suyundaki AKM miktarnn 2000 mg/L ye kadar kmas da bunun bir gstergesidir. Yaz aylarnda ise bu deer 17 mg/L ye kadar dmektedir (Bkz. Tablo D.3.2-1). Bununla birlikte D.5.6da detayl olarak verilen znm organik maddelerin az olmas da sz konusu katlarn daha ok mineral kkenli olduunu gstermektedir.

D.5.9. Radyoaktif Kirleticiler ve Su Kirlilii Yaayan organizmalarda radyasyon, organizma hcrelerinin kimyasal mekanizmalarn etkiler. Bunun sonucunda hcrelerin ve dolaysyla tm organizmann yaamn yitirmesi sz konusu olabilir. Radyasyonun ok zayf olmas halinde ise hcre lmesi yerine, sahip olduu

- 175 -

genler mutasyona urayabilir. Bunun sonucunda cilt kanseri, lsemi vb. hastalklar meydana gelebilir. Eer mutasyon reme hcrelerinde ise etkiler nesilden nesile geebilir. Radyasyonun yaayan organizmalara etkisi radyasyonu oluturan izotoplara bal olarak deiir. Baz izotoplar insan bnyesinde (kemik ve dokularda) birikim yaparlar ve biyolojik adan olaanst tehlikeler yaratrlar. Bu yzden yzeysel sularn kabul edilebilir radyoaktivite deerleri saptanrken, izotop birimi de dikkate alnarak, standartlara ok dk deerlerin konmasna allmaktadr. Sulardaki radyoaktivite doal ve yapay kkenli olabilir.doal radyoaktivite daha ok kozmik nlardan ve K-40 gibi izotoplar ieren volkanik kkenli kayalardan meydana gelir. Sulardaki radyoaktivite ise nkleer santrallerden, hastanelerden ve baz endstriyel atksulardan kaynaklanr (Uslu ve Trkman, 2002). Sivas kentinde radyoaktif zellik tayabilecek atksular daha ok il genelindeki hastanelerden kaynaklanabilir. Ancak gerek atksularda, gerekse yzey ve yeraltsularndaki radyoaktivite ile ilgili l genelinde herhangi bir alma bulunmadndan, sz konusu kirliliinin boyutlar hakknda kesin bir yargya varmak mmkn deildir.

Yararlanlan Kaynaklar Avc, N., Cadolu, . F. ve Ayaz, M. E., 1997, Sivas Belediyesi mcavir alan arazi kullanm potansiyeli ve su havzalarnn korunmas iin ngrlen tedbirler, Su ve evre Sempozyumu 97, Bildiriler, TMMOB JMO Genel Yay. No: 46, 309-319. Avc, N., Klda, R., Ayaz, M. E., Cadolu, . F., Keskin, ., Koak, A., Keer, M., Polat, N. ve Nian, E., 1997, Sivas kentinin evre jeolojisi ve doal kaynaklar, MTA Rap. No: 10042, 169 s. Cerit, O., Deirmenci, M., Kaarolu, F.,1996, Sivas Yakn Dousu Jips Karst Alannn Tektonik zellikleri: Karadeniz Teknik niversitesi, Mhendislik Mimarlk Fakltesi, Jeoloji Mhendislii Blm 30. Yl Sempozyumu, Bildiriler Kitab, Cilt II, 521530. iner, F., 1993, Sivas Kentinde me Sularnn Kirlilik Parametrelerinin ncelenmesi, C.. Fen Bilimleri Enst. evre Mhendislii Anabilim Dal, Yksek Lisans Tezi, 63 s.

- 176 -

iner, F., 1993, Sivas Kentinde me Sularnn Kirlilik Parametrelerinin ncelenmesi, C Fen Bilimleri Enstits, Yksek Lisans Tezi, 64 s. Deirmenci, M., Kaarolu, F., Cerit, O.,1995, Sivas Yakn Dousu Jips Karst Hidrojeolojisi: Sleyman Demirel niversitesi Mhendislik-Mimarlk Fakltesi Mhendislii Seksiyonu, Say 8, 77-92. Deirmenci, M., 1995 (a), Cumhuriyet niversitesi (Sivas) Kamps Atksu zellikleri ve Artlabilirliinin Incelenmesi: Atatrk niversitesi evre Sempozyumu Bildiriler Kitab, 177-195. Deirmenci, M., 1995, Kzlrmak'n Sivas Civarndaki Kesiminin Doal Sular ve Kentsel Atksularla Kirlenmesi: Hacettepe niversitesi evre Uygulama ve Aratrma Merkezi, evre Bilimleri Dergisi, Say 2, 9-32. Deirmenci, M., Kaarolu, F., Cerit, O.,1996, Jipsli Havzalarda Su Salamada Karlalan Kalite Problemleri (Sivas rnai): Karadeniz Teknik niversitesi, Mhendislik Mimarlk Fakltesi, Jeoloji Mhendislii Blm 30. Yl Sempozyumu, Bildiriler Kitab, Cilt II, 504-520. Doan, F.A., 2003, Sivas li Sularnn Koliform Bakteriler Asndan ncelenmesi, C.. Fen Bilimleri Enstits, Yksek Lisans Tezi, 56s DS 19. Blge Mdrl, 2000, DSnin yreye ait 2000 ylna kadarki envanter verileri, Sivas. Ekemen, T., 2001, Tecer Da (Sivas-Ula) Kaynaklarnn Hidrojeoloji ncelemesi. C.. Fen Bilimleri Enst. Jeoloji Mh. Anabilim Dal Yksek Lisans Tezi, 104 s. Kaarolu, F., Deirmenci, M., Cerit, O., l997, Karstification in Miocene Gypsum: An Axemple from Sivas, Turkey: Environmental Geology, Volume 30, Number 1/2, pp 88-97. Kaarolu, F., Deirmenci, M., Cerit, O., 1998, Water Quality Problems of a Gypsiferous Watershed: Upper Kzlrmak Basin, Sivas, Turkey: Water, Air and Soil Pollution, 128 (1/2),pp.161-180
- 177 -

Dergisi Jeoloji

Kaarolu, F., 2001, Grn-Kkpnar Kaynaklar ve civarnn Hidrojeoloji ncelemesi, C.. Aratrma Fonu Projesi, Proje No: N-062, 29 s. Kaarolu, F., ahin, M., 1994, Tavra Vadisinin (Sivas kuzeyi) Hidrojeolojisi ve Yeraltsuyu Kalitesi, .. Yerbilimleri (Geosound) Dergisi, Say 24, s.117-133. Kaarolu, F., Deirmenci, M., Cerit, O., l996, Hydrogeological Investigation of the Cumhuriyet University Campus Area and its Vicinity, Sivas, Turkey: Hacettepe niversitesi Yerbilimleri Uyguluma ve Aratrma Merkezi Blteni, Yerbilimleri, Say 18, s109-121. Karagzolu, B., 1994, Sivas li Evsel Atksularnn Artlmas in Alternatif zmler ve Karlatrlmas, C.. Fen Bilimleri Enst. evre Mhendislii Anabilim Dal, Yksek Lisans Tezi, 180 s. Karagzolu, B., Altn, A., Deirmenci, M., 2003, Flowrate and Pollution Characteristics of Domestic Wastewater, Intenational Journal of Environment and Pollution, Vol. 19, No: 2, pp. 259-270. NICNAS, 2002, Polychlorinated Naphthalenes, July 2002, 19 p. Renklida, T., Karaman, A.G., 2003, Siyanr Zehirlenmesi, Srekli Tp Eitim Dergisi, Cilt 12, Say 9, ss 350-353. Ky Hizmetleri 5. Blge Mdrl, 2001, Ky Hizmetleri 5. Blge Mdrl envanter verileri, Sivas. Sivas Tarm l Mdrl, 2000, Sivas Tarm l Mdrl Envanteri Verileri, Sivas. Sivas Belediye Bakanl, 2001, Sivas Belediye Bakanl envanter verileri, Sivas. Snmez, Y., 1986, Kaynandan Sivasa Kadar Kzlrmakta Sertlik ve Tuzluluk Yapan Etkenler ve zm Yollar, C.. Fen Bilimleri Enst. Kimya Anabilim Dal, Yk. Lisans Tezi, 85s. Uslu, O., Trkman, A., 1987, Su Kirlilii ve Kontrol, Babakanlk evre Genel Mdrl Yaynlar, Eitim Dizisi 1. 364 s. Ankara. Yldz, E., 1995, Kzlrmak'n (Imranl Kaln aras) Su Kirliliinin Incelenmesi, C.. Fen Bilimleri Enst. evre Mhendislii Anabilim Dal, Yksek Lisans Tezi, 136 s.
- 178 -

E. TOPRAK VE ARAZ KULLANIMI E.1. Genel Toprak Yaps Kayalarn ve minerallerin, yeryznde veya yeryzne yakn derinliklerde, atmosfer, su ve canllar tarafndan ayrmaya uratlmalar sonucu fiziki olarak paralanma-ufalanma veya kimyasal olarak zlme, erime eklinde meydana gelen olaylar sonucu, salam kayalardan gevek yapl-taneli bir zemin veya toprak oluur. Topran oluumu ve trleri ile ilgili iklim ve organizmann varl ile beraber ana kayann cinsi ve arazinin ekli de nemli rol oynar. rnein; granit gibi kayalar, lman iklim blgelerinde gri renkli bir toprak, steplerde siyah renkli bir toprak ve tropik blgelerde ise krmz renkli topraklar meydana getirir. Granit gibi kayalar bir ok iklimlerde yava yava ayrr ve bitki kklerinin tutunmasna elverili bir ortam salar. Bazalt gibi kayalar ise abuk krlr ve paralanrlar, tal bir zemin meydana getirirler. Saf kireta kendi bana bir toprak meydana getirmez. Ancak yabanc maddeler ieriyorsa bunlar kireta zerinde ince bir toprak rts meydana getirir. Volkanik maddeler, zellikle tfler, ok verimli topraklar meydana getirir. Kum, birok bitkiler iin hafif bir topraktr. Boluklar ok olduundan suyu muhafaza edemez. Kil ise suya kar ok hassas bir toprak trdr. Suyu ierisinde muhafaza eder. Daha aalara geirmez. Kil ile kum karm olan TIN ise ok iyi bir toprak meydana getirir. Topran rengi, en ok demirli bileenlerden ve humus gibi organik maddelerden ileri gelir. Limonitli topraklar sar, hematitli topraklar krmz renklidir. Koyu gri ve soluk yeil renkli topraklar, bitkiler vastasyla redksiyona maruz kalm demirli bileenlerden ileri gelir. Humusa zengin topraklar siyah renklidir. Eski ve tabii bir toprak derinlere doru, birbirinden farkl drt horizona ayrlr. Bunlar A, B, C, D horizonlar olup bu horizonlar "toprak profilini" meydana getirirler. Toprak gruplarnn her birinin belirli zellikleri vardr. Bunlar; organik madde, serbest oksitler, baz durumu, renk, kil oluumu ve kil gruplarnn kimyasal ve fiziksel bileimleri gibi zelliklerdir. lkemizdeki eitli toprak gruplarn meydana getiren en nemli olaylar; kalsifikasyon ve salinizasyon (tuzlulama)'dur. Kalsifikasyon: Toprak profilinde kalsiyum ve magnezyum karbonat oluumunu ieren bir olaydr. Trkiye iin byk nem tayan kalsifikasyon olay yllk yalar 600 mm'den
- 179 -

az olan yerlerde byk rol oynar. Kalsifikasyonla meydana gelen topraklarda reaksiyon alkali (PH=7.5 veya daha yksek) olup, kil gruplarnn baz yzdeleri de yksektir. lkemizdeki toprak gruplarnn bir ou bu ekilde olumutur. Kahverengi ve kestane renkli topraklar en nemli toprak trleridir. Salinizasyon (Tuzlulama): Kurak ve yar kurak iklimlerde sk grlen bir toprak teekkl olaydr. Bu olayda toprakta eitli tuzlar birikir. Bunlar klrr, slfat, karbonat ve bikarbonat tuzlar olup eitli tuzlu topraklarda bunlardan bir veya birka hakim durumdadr. Tuzlarn birikmesi daha ziyade kurak iklim, yeralt su seviyesinin yksek olmas ve dz bir toporafyadan ileri gelir. Araziler, zellikle tarmsal kullanmaya uygunluk derecelerine gre Iden VIIIe kadar deien snflara ayrlmtr. I. snf en iyi, hibir snrlayc sorunu olmayan kullana elverili topra, VIII. snf ise hibir tarmsal kullanma uygun olmayan ve bitkisel retim yaplamayan araziyi ifade eder. Dier snflar nitelik ve kullanmaya uygunluk ynnden bu ikisi arasnda derecelenir. Yukardaki snflamaya gre l topraklarnn 158.906 hektar I. snf tarm arazisidir. Bu topraklar derin, orta bnyeli ve iyi drenajldr. Eim dz veya dze yakndr. Bu nedenlerle tarm snrlayc sorun bulunmamaktadr. 187.303 hektar olan II. snf araziler orta derin ve hafif eimlidir. Orta derecede erozyon ve yetersiz drenaj gibi etkenlerle kullanmlar hafif snrlanm topraklardr. Snrlayc etkiler, slah ve koruma nlemleriyle giderilerek her trl kullana uygun duruma getirilebilir. Orta eimli ve s toprakl 337.498 hektar III. snf arazilerde orta derecede erozyon, tallk, ska takna urama gibi nemli sorunlar grlr. yi rn almak ve topra erozyondan korumak iin youn nlemler gereklidir. Bu koulla eitli kullanmlar elverili duruma gelirler. IV. snf araziler 302.811 hektar alan kaplar. Bu araziler ok s toprakl ve dik eimli olup, iddetli erozyon, tallk ok sk takn alma gibi ciddi sorunlar vardr. ok youn zel nlemlerle eitli kullanmlar uygun olurlar. V. snf arazi 5.645 hektardr. V. snf ok bozuk drenaj yada kaba tallk, kayalk, slk nedeniyle ilemeli tarmda kullanlmayan dz arazilerdir. Talk ve yalk giderilmez niteliktedir. ayr, otlak ve orman olarak kullanlabilirler. Koruyucu nlemlere gerek yoktur. 378.727 hektar alan kaplayan VI. snf araziler ok dik eim, iddetli anm, slk gibi kstlayc etkenler nedeniyle ilemeli tarmda gvenlikli olarak kullanlmayan; ancak otlak ve

- 180 -

orman olabilen arazilerdir. Mera ve orman rtsnn gelitirilmesi olanakldr. Baz iklimlerde ve zel koullarda deerli bitkiler iin VI. snf arazi ekillenerek ilemeli tarma alnabilir. l topraklarnn yarsna yakn, 1.387.681 hektar, VII. snf arazidir. VII. snf sarp eim, ok iddetli anm ve slk gibi nedenlerle otlak ve orman olarak kullanlmalar da snrlanm arazilerdir. ou kere rtnn deitirilmesi teknik bakmdan olanaksz yahut ekonomik deildir. En iyisi doal rt altnda ve snrl otlatmayla korunabilirler. VIII. snf araziler toprak ve bitki rtsnden yoksun ok sarp eimler kaya yzeyleri, bataklk gibi tarmsal kullanma elverisiz arazilerdir. Bu araziler, olduu gibi kullanlabilir ya da av veya elence alan olarak deerlendirilebilirler. Irmak takn yataklar ve plak kaya yzeyleri dikkate alndnda ildeki VIII. snf arazi miktar 83.137 hektardr. Yerleim alanlar ve su sathlar ile birlikte 90.196 hektara ularlar.

E.2. Toprak Kirlilii Toprak kirlenmesi, insan faaliyetleri sonucunda topran doal yapsnn bozulmas, fiziksel, kimyasal ve biyolojik bileiminin olumsuz ynde deimesi ve topran zellii gerei yararl kullanlabilirliinin azalmas ya da yerinde kullanlmamas eklinde tanmlanabilir. Buna gre topran eitli zelliklerini olumsuz ynde etkileyen her tr mdahale toprak iin kirlenme olarak deerlendirilmelidir. Bu kapsamda toprak kirliliinin kaynaklar, Sivas linin toprak kirlilii durumu ve bu konuda gnmze kadar yaplm olan almalar aada ksaca zetlenmitir.

E.2.1. Kimyasal Kirlenme E.2.1.1. Atmosferik Kirlenme Atmosferik kirleticilerin bir ou nemli llerde toprak zelliklerine zarar verebilmektedir. Bu kirleticilerden en nemlileri ise SO2, NOx, CO2, deiik trlerdeki partikler maddeler ve ieriinde ar metal bulunduran gazlar olarak sralanabilir. SO2, NOx ve CO2 gibi gazlar zellikle ya dnemlerinde asit yamurlar eklinde topraa inmekte ve toprak pH'nn deimesine neden olmaktadr. Bu deiim toprak
- 181 -

zerindeki bitkisel yaamla birlikte toprak ierisindeki canl yaamn da etkilemektedir. Ayrca toprak ierisindeki kimyasal duraylln bozulmasna neden olup, bir ok kirleticiyi hareketli faza geirmekte ve yer alt suyu kirliliine yol amaktadr (Altn, 1998). Bununla birlikte topran yapsndaki Ca ve Mg gibi elementlerin ykanmasna neden olarak topran zayflamasna ve tarmsal verimin dmesine neden olmaktadr (Tecer, 1996). Sivas ili ierisinde yukarda zararlar anlatlan gazlardan SO2 ve partikl miktarlar l Salk Mdrl tarafndan srekli olarak denetlenmektedir. Sivas kent merkezinde 4 ayr istasyonda bu kurum tarafndan yaplan lmler, zellikle k aylarnda (28.12.1990 tarihinde 1388 gSO2/m3 deerine kadar kmtr) bu tr bir atmosferik kirliliin oluabildiini gstermektedir (Beyazt, 1996). Ancak asit yamurlarnn toprak zerine etkileri hususunda herhangi bir almaya rastlanmamtr. Toprakta bulunan atmosfer kaynakl ar metal kirlilii temelde endstriyel faaliyetler ve trafikten kaynaklanmaktadr. Sivas kenti mevcut trafii ve sanayi durumu asndan bu tr bir kirlenme iin fazla bir risk tamamaktadr. Ancak ildeki Sivas imento Fabrikas, Beton Travers Fabrikas ve Kangal Termik Santrali gibi partikl ve uucu kl yayma zellii bulunan baz kurumlar, muhtemel endstriyel kirlilik kaynaklar arasndadr. Bununla birlikte ehir merkezine yakn blgelerden geen evre yolu kenarlarndaki baz tarm arazilerinde bir miktar ar metal kirlenmelerine rastlanmas muhtemeldir. Nitekim Sava (1987) tarafndan yaplan bir almada, bu tr yol kenarlarnda bulunan 45 lm noktasnda atmosferdeki trafik kaynakl kurun miktarlarnn 1097 g/m3 deerine kadar kabildii gzlenmitir. Ancak bu miktarlarn ne kadarnn toprak kirlilii zerinde etkili olduunun belirlenmesine ynelik bir alma bulunmamaktadr.

E.2.1.2. Atklardan Kirlenme Toprak kirliliinin olumasnda evsel, endstriyel ve tarmsal faaliyetler sonucunda oluan kat ve sv atklarn olduka nemli bir yeri vardr. Evsel ve endstriyel kat atklar ounlukla yerel ynetimlerce toplanarak bir depolama sahasnda bertaraf edilmektedir. Ancak bu atklardan meydana gelebilecek sznt sular yeterli koruyucu nlemler alnmazsa yeraltsularn kirletmekte ve bu su da daha ileriki blgelerde tarmsal amal olarak kullanlamaz hale gelmektedir. Ayrca bu sularn ierisinde bol miktarda bulunan zellikle Pb, Cd, Ni, Hg gibi armetallerdan oluan zehirli maddeler, besin zinciri vastasyla topraktan veya sudan canl bnyesine gemekte ve deiik ekolojik sorunlara neden olmakta ve
- 182 -

endstriyel amal hammadde ynlar da yine benzer sorunlara yol aabilmektedir (Altn, 1998). Sivas ilinin gerek nfus potansiyelinin az olmas ve gerekse endstriyel etkinliklerin snrl olmas nedeniyle bu tr kaynaklardan bir toprak kirliliinin meydana gelmesi olasl vardr. zellikle yeni yaplanmakta olan dzenli p depolama sahasnn hizmete girmesi ve gerekli nlemlerin alnmas kouluyla bu risk daha da azalacaktr. Yine var olan endstriyel etkinliklerin yerel ynetimce altyapsnn organize sanayi blgesinde yaplyor olmas da Sivas ili iin ayr bir kazan olacaktr. Sivas ilinin alt yap sorunlarnn ksmen zmlenmi olmas nedeniyle foseptik gibi kaynaklarla topraklarn kirlenme riskini olduka azaltmtr. Ayrca Sivas ili kanalizasyonunun Kzlrmak'a boaltlmas nedeniyle blgedeki topraklarn alc ortam olarak zarar grmesini engellemektedir. Bununla birlikte ileride yaplmas planlanan kent atksu artma tesisinin hizmete gemesi meydana gelecek artma amurlar ileriki yllarda bir sorun oluturabilir. Bu amurlar dzenli depolama sahalarnda depolandnda usulne uygun ekilde bertaraf edildiklerinde mevcut topraklar iin bir risk oluturmazlar. Ancak bu amurlarn tarmsal faaliyetlerde kullanlmas durumunda amur ierisindeki eser elementlerin ve dier organik ve inorganik besin maddelerin miktarlarnn iyi tespit edilmesi gerekmektedir. Ayrca bu amurlarn uygulanaca tarmsal arazilerin toprak zellikleri de belirlenerek yetitirilecek rn trne bal olarak amur yklemelerinin yaplmas (rnein msr yetitirilmesi iin bu deer, 168-280 kg amur/ha'dr) nerilmektedir. (Karpuzcu, 1988). Yukarda sz edilen atklara ilikin zelliklerin Sivas kenti zerinde elde edilmi deerlerin bulunduu almalara ise rastlanmamtr.E.2.2. Mikrobiyal Kirlenme

- 183 -

Deiik faaliyetler sonucunda oluan atksularda (evsel, endstriyel ve baz salk kurumlarndan kaynaklanan) ok sayda ve trde bakteri, virs gibi organizmalar bulunabilmektedir. Bu sularn tarmsal amal kullanmlar veya toprak yzeyine yaylarak bertaraf edilmesi gibi durumlarda toprak bnyesine bol miktarda istenmeyen trdeki (salmonella, shigella, tifo basili, hepatitis virsleri ve entero virsler gibi) organizmalar toprak bnyesine geebilmektedir. Bu canllar topran fiziksel ve kimyasal yapsna (gzeneklilik, scaklk, tutma kapasitesi, nem ierii vb.) bal olarak 7 gnden 7 yla kadar deien srelerde yaayabilmektedir (Karpuzcu, 1988). rnein Salmonella Sp. toprakta 15-280 gn, Salmonella Typhi ise 2-120 gn yaayabilmektedir. Genellikle bakterilerin byk ounluu, helmintler ve protozoalar aplarnn daha byk olmas nedeniyle toprakta filtrasyon mekanizmasyla, hepatit, tifo vb. bir ok hastala neden olan virsler ise adsorbsiyon ile tutulabilmekte ve bir sre sonra da yok olmaktadrlar (Germirli ve di.,1996). Ancak toprak zelliklerinin uygun olmad (gzenekliliin byk, adsorblama kapasitesinin kk olduu veya krk ve atlakl yaplarn bulunduu zeminlerin varl) durumlardan sonra bu virsler herhangi bir engelle karlamadan yeraltsuyu kaynaklarna ulaabilmektedir. me sularndan kaynaklanan bir ok hastaln nedeni de budur. Hastalklara neden olan organizmalarn bulunduu atksularn topraa verilmesinden nce toprak zelliklerinin ok iyi tespit edilmesi gerekmektedir. Sivas kentinde bu tr uygulamalarn olduka snrl olmas, altyap ve kanalizasyon sorunlarnn byk oranda zmlenmi olmas nedeniyle mikrobiyal kirlenme tehlikesi olduka azdr. Ancak yine de blgedeki toprak zelliklerinin belirlenerek tehlike sunan alanlarn koruma altna alnmas gerekmektedir. Yaplan aratrmalar sonucunda Sivas ili ierisinde bu tr almalarn henz bulunmad tespit edilmitir. E.3. Arazi E.3.1. Arazi Varl E.3.1.1. Arazi Snflar Mlga Topraksu Genel Mdrl tarafndan uygulanan Trkiye gelitirilmi toprak haritas ve Ky Hizmetleri alanlar tarafndan yaplan yenileme ettleri sonucu yaynlanan Sivas ili arazi varl kitab 1994 sonularna gre Sivas ili arazilerinin kullanma durumlar yledir: 1.072 224 hektar kuru tarm arazisi, 136.755 hektar sulu tarm arazisi ve 7728 hektar ba-bahe arazisi olmak zere toplam 1.216.707 hektar alanda ilemeli tarm yaplmaktadr.
- 184 -

Ayn kurulu tarafndan 1982-1983 yllarnda yaplan yenileme almalarnda bu deerlerde kk deiiklikler olduu grlmtr. Devlet sulamalarndan dolay sulu tarm arazilerinde, meradan tarla amalar devam ettiinden kuru tarm arazilerinde artlar olmutur. Sulu tarm alanlar, 31.12.2008 tarihi itibariyle 147.979 hektara ulam ve bunun 65.023 hektar devlet sulamalar, 82.956 hektar yeterli ve yetersiz ifti sulamalardr. l topraklarnn 18.675 hektar ayr, 1189.241 hektar mera, 232.618 hektar orman, 97.906 hektar funda arazisi olarak kullanlmaktadr. 5.036 hektar alan yerleim yerine ayrlmtr. Irmak yataklar 6.727 hektar, plak kayalk yerler (dier arazi) 86.561 hektar, su yzeyleri de 2.023 hektar alan kaplamaktadr.

E.3.1.2. Kullanma Durumu Sivas ili arazilerinin sahip olduklar kalite snflarna uygun olarak kullanlmalar bugn alnan rn miktarnn ve eidinin artmas yannda topraklarn da zaman iinde daha doru bir biimde yaralanmasn da salayacaktr. Tarm yaplan toplam 1216.707 hektar arazinin I. snf olan 158.906 hektar ile 187.303 hektar olan II. snf arazilerin ou toprak ve toporafya nitelikleri ynyle sulanmaya elverilidir. Sivas DS Blge Mdrlnn bugne kadar yapt incelemelere gre yer st su kaynaklar ile ekonomik olarak sulanabilecek alan 108.742 hektardr. Bu rakama kk sulama sahalar dahil deildir. Haritalama almalarnda ise toplam 310.000 hektar alann sulanabilir nitelikte olduu tespit edilmitir. Bu alanlara sulama hizmetleri ncelikle gtrlmelidir. Sivas DS Blge Mdrlnn bugne kadar yapt incelemelere gre yer st su kaynaklar ile ekonomik olarak sulanabilecek alan 109.924 hektar olup, 2007 sonu itibariyle DS tarafndan 26.356 hektarnda halen sulama yaplmaktadr. Dier arazilerle ilgili inaat, proje, planlama ve ett almalarna ksm ksm devam edilmektedir. DS tarafndan sulanabilir alan olarak saptanan 109.924 hektara kk sulamalar dahil deildir. Kk sulamalar da dikkate alndnda limizde toplam 310.000 hektar alann sulanabilir nitelikte olduu tespit edilmitir. Mla Ky Hizmetleri ve zel dare Mdrlnce 2008 yl sonu itibariyle sulamaya alan 38.666 hektar araziden ayr olarak sulama suyu salanmas konusundaki almalar sonucunda olumlu grlerek planlama almalarna geilen sulama tesisleriyle toplam 14.339 hektar alan
- 185 -

daha sulamaya alacaktr. Bu tesisler srasyla yllk yatrm programna teklif edilmektedir. Dier sulanabilir araziler ise gelecek yllarda ayrntl olarak incelenerek almalar yaplacaktr. Kuru tarm yaplmakta olan araziler ierisinde 346.647 hektarlk olduka byk bir saha V., VI. Ve VII. snftr. Bu arazilerin toprak ve toporafik koullar iletilmelerine uygun deildir. Bu topraklar ilemek mevcut olan erozyon zararn daha da artracandan VI. snf olan 222.659 hektarlk ksm meraya, VII. snf olan 109.468 hektarlk ksm ormana dntrlmesi gerekmektedir. Yine kuru tarm olarak kullanlan I., II., III. ve IV. snf arazilerden yeter miktarda saha ekonomik ve iklim artlar gz nnde bulundurularak meyve eitlerinin yetitirilmesine ayrlabilir. Mera arazileri ierisinde 32.125 hektarlk sahay kaplayan I., II., ve III. snf arazilerin kuru tarm veya ayr; 49.972 hektarlk IV. snf arazilerin de ayr veya meyvelik ekline evrilmesi mmkndr. 97.984 hektar olan fundalk arazinin 4394 hektarnn ayr olarak kullanlmas hayvan yemi kaynann arttrlmasn salayacaktr. Fundalk arazinin VI. ve VII. snf olan 93.590 hektarnn da ormana evrilmesi ildeki toprak ve su varlnn kontrol asndan yararl olacaktr.

E.3.2. Arazi Problemleri Sivas li topraklarnda tarm snrlayc sorunlar olarak tuzluluk, alkalilik, drenaj yetersizlii, tallk ve su erozyonunu sayabiliriz. orak arazi olarak tanmladmz ve bitkilerin gelimesine zarar verecek derecede tuz, yksek kalevilik ve ar deiebilir sodyum ieren ya da bunlardan birine veya ikisine sahip olan toprak miktar 23.043 hektardr. Drenaj sorunu olan yani toprak yzeyi ve profilindeki bitkiye zarar veren fazla suyun denetimli bir ekilde uzaklatrlamad arazi miktar ise 11.359 hektardr. Bunlarn toplam ise 34.455 hektardr. Tallk grlen 120.421 hektar alanda 32.832 hektar II., III. ve IV. snftr. Bu topraklar yzeyde veya profil iinde bitki geliimini aksatacak ve tarm makinalarnn almasn zorlatracak derecede ta bulundururlar. limizde yer alan topraklarnn en nemli sorunu su erozyonudur. oraklk, yalk ve tallk sorunu olan arazilerin toplam 154.876 hektar olmasna karlk su erozyonu 2.519.043 hektar alanda, yani il topraklarnn % 88' inde etkilidir. I. snf arazilerle II. snf arazilerin

- 186 -

byk bir ksm dnda tm topraklarmzda etkin olan su erozyonu, toprak zerinde hareket eden suyun, toprak paracklarn bulunduu yerden kopararak baka yerlere tamas olaydr. Sivasta 827.612 hektar II., III. ve IV. snf arazilerin 747.862 hektarnda orta ve iddetli derecede erozyon hkm srmektedir. Orta derecede erozyonda st topran % 25i ile % 75inin tand, iddetli erozyonda ise st topran tm ile alt topran yarsndan aznn tanm olduu dikkate alnrsa ilemeli tarm yaplan arazilerin giderek verimsizletii ve tamamen elden kmak zere olduu grlr. VI. ve VII. snf arazilerde durum daha da vahimdir. 1.766.408 hektar VI. ve VII. snf arazilerin tamamna yaknnda, 1.745.642 hektarnda orta iddetli ve ok iddetli derecede erozyon olmaktadr. Bunun da % 37sini iddetli, % 61i ok iddetli derecededir. Baka bir deyile 1.072.026 hektar alanda st toprak tamamen, alt topran da yarsndan fazlas tanm, arazide krkl ve atlakl ana kaya ortaya kmtr. Bu durum arazilerin tesirli toprak derinliine gre snflanmasndan da aka grlmektedir. Tesirli toprak derinlii 1.076.464 hektar da 20 cmden daha az, 975.340 hektar da ise 20-50 cm arasndadr. Yani topraklarn % 74 s ve ok s zelliktedir. Toprak erozyonunu nlemenin birinci ilkesi, her araziyi doal yeteneine uygun kullanmaktr. Oysa arazilerin kullanm blmnde grld gibi mera, ayr ve orman olmas gereken V., VI. ve VIII. snf 346.647 hektar alan srlmekte, 720.400 hektar ilemeli tarm yaplan II. ve IV. snf arazilerde ise toprak koruma almalarna gereken nem verilmemektedir. Meralarda erken ve ar otlatma yaplmas, ormanlarn tarla ama, hayvan otlatma ve ar kesimlerle zayflatlmas, buna karlk hibir iyiletirici ve koruyucu nlem alnmamas erozyonu artrmaktadr. Sivasta arazinin % 63n dik ve sarp eimli olmas da erozyonun yaygn oluunun nedenlerinden biridir. Erozyonun durdurulmamas ovadaki tarmsal retimi de tehlikeye sokar. Taknlar tarm, yerleim ve ulam alanlarna zarar verecek boyutlara ular. Erozyonla yalnz toprak deil, su ve bitki besin maddesi de kaybolur. Tanan malzemeler, taban arazilerin yzeyini rterek verimsizletirir; glet, baraj gibi tesislere dolarak mrlerini ksaltr. Akarsular dzensiz ve bulank akar, su kaynaklar kurur. Bugn erozyonun nedenleri ve bunlarn zm yollar bilinmektedir. Ancak konuya gereken nem verilmediinden sorun giderek bymektedir. Toprak korumada gecikmenin bir yl srmesi, doann en az 10-15 yllk rnnn yitirilmesi anlamna gelmektedir.
- 187 -

Sonu olarak; l topraklarnn byk ounluu Kzlrmak Havzas ierisinde yer almaktadr. Havza jeolojisi itibariyle jips serileri ile kapldr. Bu nedenle sular genellikle tuzlu olup, taban arazilerde ise akalama (drenaj) ve oraklk sorunu vardr. Sivas li Toprak Kayna Envanterine gre 23.043 ha arazide oraklk, 34.455 ha arazide ise drenaj sorunu vardr. Bu arazilerin tamamnn taban araziler olduu dnlr ise sorunun ciddiyeti daha iyi ortaya kmaktadr. Yine ayn envantere gre 2.515.643 ha arazide su erozyonu sorunu vardr. Sivas li toplam arazi varlnn (meskun arazi ve su sathlar hari) 92.848.767 ha olduu bilindiine gre bu durum l topraklarnn % 88i su erozyonuna maruzdur. Her yl Kbrs Adas kadar topramzn denizlere tanmas, lkemiz su erozyonu sorununun Sivas linde ok daha byk boyutlarda (% 88) olduu grlmektedir.

Sivas linde Yanl Arazi Kullanmnn Neden Olduu Toprak ve Su Kayplar Sivasn arazilerinin 330.524 hektar orman ve fundalktr. Bu ormanlarn ounluunu oluturan ine yaprakl aalar, erozyona kar koruyucu olmakla birlikte, zerinde bulunduklar toprak, geni yaprakl aalarn bulunduu orman topra kadar suyu depolayamazlar. Koyulhisar ve Belcik blgelerinde iyi nitelikli ormanlar vardr. Ancak bu ormanlarn yllk toplam odun retimi yerel gereksinmeyi bile karlayamamaktadr. Ormanlarn tarla ama, hayvan otlatma ve ar kesimlerde zayflatlmas sorunu henz zmlenmi deildir. lde otlak olarak kullanlan 1.207.916 hektar alanda hibir koruyucu ve iyiletirici nlem alnmadan , erken ve ar otlatma yaplmaktadr. Yalarn azlndan dolay et veriminin dk olmasna karlk hayvan says fazladr. Bu nedenle otlaklardaki bitki rts her geen gn seyreklemekte, erozyon artmakta ve giderek azalan toprak yan da daha azn alabilmektedir. Otlaklardan tarla amann nne geilmediinden otlak alanlar devaml klmekte; srlen alanlar ise 10-15 yl sonra artk otlak olarak kullanlamayacak derecede topran yitirecektir. l topraklarnn 638.878 hektar her trl kullanma ve ilemeli tarma elverili I., II. ve III. snf arazilerdir. 260.000 hektar alanda ise youn koruyucu nlemler alnarak srm yaplabilir. Oysa ki bugnk durumda 1.200.000 hektar alan toprak koruma nlemleri alnmadan ilenmekte; otlak olarak kullanlmas gereken dik eimli, s toprakl VI. ve VII. snf arazilerin srlmesi bunun yannda yalar yetersiz olduundan ve sulama da

- 188 -

yaplamadndan srlen arazilerin % 90nda nadas uygulanmas erozyonu daha da hzlandrmaktadr.

Yararlanlan Kaynaklar Altn, A., 1998, Yeraltsuyu Kirlilii, C.. Fen Bilimleri Enstits, Doktora Semineri, Sivas, 43 s. Beyazt, N., ve Bali, U., 1996, Sivas'ta hava kirlilii ve meteorolojik parametrelerle ilikisinin aratrlmas, I. Uluda evre Mhendislii Sempozyumu, Bursa, 551-561. Germirli, F., Tal, R., Eremektar, G., 1996, Turistik tesislerde artlm evsel atksularn sulama amal kullanmnda patojen mikroorganizmalar, I. Uluda evre Mhendislii Sempozyumu, Bursa, 31-41. Karpuzcu, M., 1988, evre Mhendisliine Giri, T Yaynlar, stanbul, 345 s. Mla Ky Hizmetleri 5. Blge Mdrl, 2001, Ky Hizmetleri 5. Blge Mdrl envanter verileri, Sivas. Sava, ., 1987, Sivas merkez ile atmosferinde kurun miktarlarnn mevsimlere gre deiimi, C.. Fen Bilimleri Enstits, Yksek Lisans Tezi, Sivas, 53 s. Tecer, L., 1996, Asit yamurlarnn etkileri ve kontrol nerileri, I. Uluda evre Mhendislii Sempozyumu, Bursa, 587-597. F. FLORA - FAUNA VE HASSAS YRELER F.1. Ekosistem Tipleri F.1.1. Ormanlar F.1.1.1. Ormanlarn Ekolojik Yaps lkemizde en nemli doal kaynaklardan birisi de ormanlarmzdr. Ormanlar; aa ve aak topluluklarnn yerleriyle birlikte oluturduu bir ekosistemdir. Ekosistem btnl iinde ortak yaam nemli bir yer tutar. Aalar, aaklar, mikroorganizmalar ve hayvanlar hep beraber ormann ierisinde klimatik, toporafik ve edafk faktrlerle birlikte bir denge halinde varlklarn srdrrler.

- 189 -

Dnyada ve lkemizde hzla artan nfus, doal kaynaklardan ar derecede yararlanma zorunluluunu meydana getirmitir. Bylece gittike artan ihtiyalarn, snrl doal kaynaklardan karlanabilmesi iin ileri bir teknoloji gelitirilmektedir. Sadece ihtiyalarn giderilmesi ve yalnz yararlanma ilkelerini n planda tutan byle bir teknolojik ve ekonomik geliim salamak isteyen insan yetenei, doa dzenine bal kalmaktan ayrlarak evreyi tahrip eden bir faktr haline gelmektedir. Bylece doal denge zayflamakta ve hatta bir ok yerlerde doal denge tamamen bozulmaktadr. Buna karlk evreyi koruma bilgisi, anlay ve yetenei nemli derecede gelimemektedir. Ormanlar, dier doal kaynaklardan ayr olarak, kendisini yineleyen doal kaynaklarmzdandr. Ormanlarmzda en fazla ykm Ortaa dneminde olmutur. Anadolu tarih boyunca bir ok uygarln yerlemesine, yaamasna ve batna sahne olmutur. Birok savalar buralarda olmutur. Bunun sonucu yamalama, ykma, bozulma ve ar faydalanma ormanlarmzn azalmasna, buna paralel olarak doal dengenin bozulmasna neden olmutur. Bu itibarla lkemizde toprak kaymas, heyelan, felaketleri, sel felaketi gibi doal afetler sk sk gndeme gelmektedir. Dolaysyla lkemizde ormanlarn korunmas ve gelitirilmesi, baz yasal kurallar da beraberinde getirmi ve Tanzimat Ferman ile birlikte 1839 ylnda ilk kez orman rgt kurulmutur. lkemizde 20,7 milyon hektar ormanlk saha vardr. Buna gre lke topraklarnn % 27si ormanlarla kapldr. Ancak ormanlarmz lkemiz topraklarna dengeli dalmadndan ve % 13 verimsiz olduundan aa serveti, art ve kalite bakmndan yetersiz kalmaktadr. Sivas, Karadeniz ikliminden Anadolu step iklimine gei zonu zerinde yer almaktadr. Yan yetersiz, vejetasyon mevsiminin ksa, scaklk ve hava rutubetinin az olmas sebebiyle, mevcut ormanlar sratli ve salkl olarak yetiememekte, kendini yenileyebilmesi de zorlamaktadr. Sivas linde orman alanlar asndan durum daha da vahimdir. Sivas linde 261.399 ha. ormanlk alan vardr. Bunun Sivas li topraklarna oran % 9.18dir. Sadece verimli ormanlar asndan hesaplandnda bu oran % 2.5a dmektedir. Bugn itibariyle Sivas topraklarnn % 80i erozyona maruzdur. Topraklar anm ve slamtr. Besin ve organik madde bakmndan fakirdir. Engebeli-dalk toporafik yap, bu olumsuzluklar daha da artrmaktadr.
- 190 -

limizde, ormanlarn olumasnda birinci derecede etkili olan faktr iklimdir. limizin, orman varlna baktmzda kuzey blgelerde (Koyulhisar-Suehri) Karadeniz sahil ikliminden Anadolu step iklimi gei zonu zerinde bulunan ormanlar genelde Karadeniz Blgesinde yaylm gsteren ibrelilerden gknar, yaprakllardaysa kayn aac gze arpmaktadr. Bu her iki aa tr ilimizin baka bir blgesinde bulunmamaktadr. klim ve toprak faktrlerinin yan sra jeolojik ve jeomorfolojik yapnn da ormanlarn olumas zerinde etkili olduu grlmektedir. lin orman varl 1200 ile 2600 metre rakmlarnda bulunmaktadr. En st rakmlarda (2600 m) aa tr olarak ard gelmektedir. Ardtan sonra baka bir aa tr bulunmamaktadr. Yaprakllarda ise ilin doal aa tr meedir. Mee aalar karasal iklim ierisinde orman oluturan nadir aa trlerinden birisidir. Yukarda akland gibi Karadeniz ikliminin etkisinde kalan blgelerde Doanar ve Koyulhisar ilesinin Mesudiye tarafnda kalan Sisorta blgesi ile Readiye tarafnda kalan Tatar blgesinde kayn, gknar ve saram aa trleri bulunmaktadr. Bunun yan sra ilimizin dier blgesinde karasal iklimin hakim olduu yerlerde; erefiye blgesinde saram, ard, mee ve yaban kava, Yavu blgesinde saram, ard, Divrii blgesinde mee ve ard; Kangal ve Grn blgelerinde ard, Gemerek ve ayralan blgelerinde saram ve mee aa trlerinden oluan ormanlar bulunmaktadr. Ayrca ilin merkeze bal kylerinde ve dier ilelerin kylerinde az da olsa lokal olarak saram, mee ve yaban kava aa trlerinden oluan kk apl ormanlar bulunmaktadr (ekil B.2.1-1).

F.1.1.2. lin Orman Envanteri lin ormanlarnn lelere gre dalm ve eitli zellikleri Tablo F.1.1.2-1de, aa trlerine gre orman alanlar Tablo F.1.1.2-2de, retim ekli ve yllk ortalama retim miktar ise Tablo F.1.1.2-3te verilmitir.

- 191 -

Tablo F.1.1.2-1: Sivas l snrlar ierisinde bulunan ormanlarn ilelere gre dalm ve eitli zellikleri (Sivas Orman letme Mdrl, 2005).

lesi

Verimli Bozuk Koru Koru Orman Orman (Ha) (Ha.) 604,5 4.387,0 22,0 4.887,0 1.467,0 225,5 15.480,0 2.665,0 5.028,0 11.353,0 2.553,0 48.672,0 1.511,0 2.580,0 8.934,0 2.838,0 9.407,0 676,0 308,0 7.226,0 1.205,5 979,0 17.893,5 4.739,5 4.607,0 1.213,5 9.709,0 13.930,5 87.757,5

Verimli Baltalk (Ha.) 574,0 866,5 2.104,0 942,5 2.380,0 184,5 1.383,5 9.562,0 1.933,5 19.930,5

Bozuk Baltalk (Ha.) 2.010,5 1.381,0 33.970,0 1.906,5 3.346,5 332,0 3.058,0 9.961,5 2.773,5 2.877,5 5.250,0 1.283,5 7.809,5 3.047,0 11.835,5 14.196,5 105.039,0

Toplam (Ha.) 4.126,0 8.922,0 43.770,5 4.766,5 19.744,5 1.008,0 3.366,0 19.597,0 6.584,5 3.856,5 38.808,0 10.071,5 17.444,5 4.260,5 42.459,5 32.613,5 261.399,0

Sivas Merkez Altnyayla Aknclar Divrii Doanar Gemerek Glova Grn Hafik mranl Kangal Koyulhisar arkla Su ehri Ula Yldzeli Zara Toplam

* 2008 yl iin veriler deimemi olup Orman letme Mdrl tarafndan ayn veriler kullanlmtr.

- 192 -

Sivas l snrlar ierisinde toplam 261.399 ha ormanlk alan mevcuttur. Genel alana oranladmzda bu oran %9,1 civarndadr. Ormanlarn mlkiyeti tamamen devlete aittir. Devlet ormanlar haricinde ky ormanlar, vakf ormanlar yoktur. Ormanlarn tamam evre ve Orman Bakanlna bal olarak Orman Genel Mdrlnce iletilmektedir. Ormanlarn iletilmesi her yl deikenlik gsterecek ekilde yaplmaktadr.

Tablo F.1.1.2-2: Aa trlerine gre orman alanlarmz (Sivas Orman letme Mdrl 2005).

Aa Tr Mee am Ard Kayn Kavak Grgen Gknar Toplam

Alan (Ha.) 135.500 95.000 18.830 3.820 4.049 2.400 1.800 261.399

Ormanlk Alana Oran (%) 51,84 36,34 7,20 1,46 1,55 0,92 0,69 100,00

* 2008 yl iin veriler deimemi olup Orman letme Mdrl tarafndan ayn veriler kullanlmtr.

ldeki aalandrlabilecek 700.000 ha alann, anp tanmasn engellemek bakmndan sratle ylda 20.000 ha alann aalandrlmas ve 35 ylda bitirilmesi iin gerekli yaplama ve finansman kayna ivedilikle salanmaldr. Ancak, bu ekilde erozyona urayan topraklar korunabilir.

- 193 -

Tablo F.1.1.2-3: Sivas linde bulunan ormanlarn kesimiyle yaplan retim ekli ve yllk ortalama retim miktar (Sivas Orman letme Mdrl, 2008).

Emvalin Cinsi Tomruk Tel Direk Maden Direk Sanayi Odunu Katlk Odun Lif-Yonga Odunu Srk ubuk Yakacak Odun

Birimi m3 m3 m3 m3 m3 m3 m3 Ster

Sivas letme Mdrl 1.312 0 1.073 267 2.709 11.615 0 7.254

Koyulhisar letme Mdrl 10.218 1.210 3.095 87 4.448 2.256 2 4.721

Szr letme eflii 2.622 789 4.012 461 2.810 0 314 8.634

TOPLAM 14.152 1.999 8.180 815 9967 13871 316 20609

F.1.1.3. Orman Varlnn Yararlar Ormanlarmzn saysz yararlar vardr. Bunlardan en nemlileri aada belirtilmitir. a) Fotosenteze yeni zmleme sayesinde havadan karbondioksiti (CO2) alp havaya oksijen (O2) verirler. Bylece havann CO2-O2 dengesini muhafaza eder. b) Transprasyon, yani terleme suretiyle havann nisbi rutubetini artrr. c) Ya artrr ve topran kuruyup atlamasna engel olur. d)Rzgara kar perde vazifesi grerek, yzeysel toprak erozyonunu nler, bataklklar kurutur, grltye mani olur. e) Havada asl vaziyette kalan toz, duman, is gibi partiklleri bir filtre gibi tutmak suretiyle havay temizler. f) , heyelan, sel, erozyon gibi doal afetlerin nlenmesinde en nemli etkendir. g) erisinde barndrd av ve yaban hayatn biz insanlarn yararna sunar.
- 194 -

h) Doal gzellii ve renkler ile ruhumuzu dinlendirir, sportif faaliyetler ve turizm iin en uygun koullar ierir. Gezme, dinlenme, elenme gibi etkinlikler salkl ve mutlu yaam iin vazgeilmezdir. ) Su salama ve su varlnn korunmas ve dzenlenmesini salar. i) Topran verimliliini koruyarak, tarm iin bir sigorta grevini grr. j) Bunlarn yan sra aacn 6.000den fazla kullanm yeri olduu, gelien teknoloji ve ikame maddelerine ramen hala nemini koruduunu dnrsek, ormanlarn bir lke iin ne kadar nemli doal bir kaynak olduklar anlalr.

F.1.1.4. Orman Kadastro ve Mlkiyet Konular lin ormanlarnda kadastro almalar yaplmamtr. Bu nedenle ormanlarn tam manasyla mlkiyet snrlar kesinlememitir. Orman alanlar ve snrlarnn fiili durumu Amenajman Plan, Mecere Haritalar ve l/25.000lik lke haritalarndan anlalmaktadr. Fiili durum esas alnacak olursa orman alanlarnda art olmutur. nk lde son 40 yldr zellikle krsal kesimde ormanla i ie yaayan kyl nfusunun darya g etmesi nedeniyle, ormanlara olan tahribat azalm (otlatma, usulsz kesme, ama) ve ormanlk alanlarda gzle grlr bir art olmutur. lde yasal olarak orman dna karlm alanlar yoktur. Son 5 ylda toplam 2.701 ha aklk ve bo alanlar aalandrlarak orman alanlarna katlmtr.

F.1.2. ayr ve Meralar Sivas linin ayr ve meralarnn arazi kullanm snflamasna gre dalm; I.snf 3.150 ha, II. snf 12.123 ha, III. snf 24.835 ha, IV. snf 50.289 ha, V. snf 4.719 ha, VI. snf 120.145 ha ve VII. snf 992.655 ha eklindedir. ldeki ayr ve meralarn 25.327 ha orta derin, 318.632 ha. s, 840.472 ha' ok s topraklardan meydana gelmektedir. ayr-mera alanlarnn 30.091 ha. 1. snf (hafif), 56.941 ha. 2. snf (orta), 255.900 ha 3. snf (ok iddetli) ve 864.984 ha' 4. snf (ok iddetli) su
- 195 -

erozyonuna maruz bulunmaktadr. ayr-meralarn 8.555 ha'lk ksmnda yalk sorunu, 10.599 ha'lk ksmnda oraklk ve 5.908 ha.lk ksmnda da hem toprak hem de drenaj problemi vardr. 30.152 ha tal, 30.152 ha kayal, 3.673 ha hafif tuzlu, 3.755 ha tuzlu, 78. ha hafif tuzlu alkali ve 953 ha tuzlu alkali karakterde olup, 734.473 ha ayr-mera da tasz bir yap arzetmektedir. lde sorunu olmayan ayr-mera arazisi toplam 3.846 hektardr. Yine ilin ayr-mera potansiyelinin 49.117 ha' dz (%0-2), 24.578 ha' hafif eimli (%2-6), 100.497 ha orta (%6-12), 181.705 ha dik (%12-20), 359.057 ha. ok dik (%20-30) ve 429.962 ha sarp (%30) olarak tanmlanan bir eime sahip bulunmaktadr. Bu aklamalardan da anlalaca zere meralardaki birinci sorun, s toprak ve dik yama zelliklerinin yan sra ar otlatma sebebiyle meydana gelen su ve rzgar erozyonudur. Bunun sonucu olarak toprak yetersizlii ve bitki rtsnn yok olmas gibi sorunlar ortaya kmaktadr. lde genellikle ayrlar temmuz ayna kadar korunup kimi zaman gbrelenmekte ve biilerek hayvanlara yedirilmektedir. Bir ksm ayrlarda yl boyunca otlatlmaktadr. ayrlar zellikle yalk ve oraklk gibi sebeplerle yem deeri olmayan ayr saz, hasr saz ve sinir otu gibi istilac bitkiler tarafndan hzla kaplanmakta, sonu olarak orta snfl aylar meydana gelmektedir. ayrlarn ortalama verimi yeil olarak 450-500 kg/da, kuru olarak 120-130 kg/da dr. Faydalanabilir ksm 350-400 kg/da yeil, 95-100 kg/da kuru ot eklindedir. (Toplam kuru ot kapasitesinin %20si ayrn devam iin otlatlmadan braklmadr.) Meralarda ise kar kalknca hatta ou zaman tam kalkmadan alacal halde iken kkba ve bykba hayvanlar meraya sokulmakta, plansz ve bilinsiz otlatma yaplmaktadr. Yeterli yem bitkisi ekimi olmad iin ilde hayvanlar bir an nce meraya kmakta ve mmkn olan en ge dnemde ieri alnmaktadr.Ar ve srekli otlatma sonucu doal rt byk lde tahrip edildii iin hz yavalatlamayan ve bitki rts yeterli olmad iin tutunamayan dolu ve yamur sular yzey akna geerek su erozyonuna ve daha alt ksmlarda tarm arazilerinde sel basknlarna sebep olmaktadr. 1998 ylnda karlan Mera Kanunu ile balatlan kadastro almalarnn zamanla tamamlanmasyla meralar korunabilir ve slah edilebilir sahalar haline gelecektir.
- 196 -

Mevcut durum itibariyle meralardaki ot verimi; Tarm l Mdrl tarafndan yl boyunca kafeslerle koruma altna alnan deiik mera kesimlerinde temmuz aynda toprak seviyesinden yaplan biim ve yerinde yaplan tartm sonularna gre yeil olarak 140-160 kg/da, % 50 mera pay dldnde yeil olarak 70-80 kg/da civarndadr. Bu da 18-20 kg/da kuru ota edeerdir. Zaten blge meralarnn toplam kuru ot verimi 30-40 kg/dadr. (Soya, 1997) Islah yntemlerinin belirlenmesi asndan yaplan deerlendirmeye gre II. Snf meralar ilde hakim durumdadr. F.1.3. Sulak Alanlar Sulak alan; Trkiye nin 1994 ylnda imzalayarak taraf olduu zellikle Su Kular Yaama Ortam Olarak Uluslararas neme Sahip Sulak Alanlarn Korunmas (RAMSAR) Szlemesine ve 17.05.2005 tarih ve 25818 sayl Resmi Gazetede yaymlanan Sulak Alanlarn Korunmas Ynetmelii ne gre doal ya da yapay; srekli ya da mevsimsel; tatl, ac ya da tuzlu, durgun ya da akan su ktleleri, bataklklar, sulak ayrlar, turbalklar ve gel-git hareketinin ekilmi annda, derinlii alt metreyi amayan deniz sular olarak tanmlanmaktadr. Sulak alanlar, biyolojik eitliliin ve ekolojik dengenin korunmas ve devamllnn salanmas ynnden byk neme sahip ekosistemlerdir. Yeralt suyunu rearj ve dearj ederek, taknlarn yok edici etkisini azaltarak, taban suyunu dengeleyerek bulunduklar blgenin su rejimini dzenlerler. Yine bulunduklar evrenin nem orann ykselterek bata ya ve scaklk olmak zere yerel iklim elemanlar zerinde olumlu etki yaparlar. Tortular, besin maddelerini ve zehirli maddeleri alkoyarak su kalitesini ykseltirler. limizde irili ufakl 18-20 adet doal sulak alan (gl ve sazlk-bataklk trnde) mevcuttur. Bunlardan Tdrge, Tecer, Ula, Hafik Byk G., Lota, imenyenice, Kazgl glleri srekli gllerden olup dier gller mevsimsel ekilmelerden etkilenerek yaz sonu ve sonbaharda kurumaktadr(Bingl, Karayn, Tuzlu G., oraklk, etme, Kemis, Maara, Gavur Glleri). Kanl gl, Gdn, Ula gllerinde drenajla kurutma yaplm olup 2005 ylnda Ula gl Valilik almas ile kazanlmtr. Bu geri kazanm almas sulak alanlarn korunarak yaban hayat yaam ortamlarnn gelitirilmesi ve biyolojik eitliliin korunmas adna atlm rnek bir admdr. Ayrca yapay sulak alanlar (baraj glleri gibi) da yaban hayat asndan nemli yaama ortam haline gelebilmektedirler.
- 197 -

limiz sulak alanlarnda yaplacak almalarn planlanmas iin Sulak Alanlarn Korunmas Ynetmelii ne gre sekreteryas l evre ve Orman Mdrlnce yaplan Yerel Sulak Alan Komisyonu kurulmutur.

TDRGE GL lesi Rakm Gl Alan 28 m.dir.. Havzas Kayna Gl ve Civar Floras Gl ve Civar Faunas :Yukar Kzlrmak :Karstik yer alt suyu :Tek tek st, kavak aalar, ayrlk ve ziraat alanlar mevcuttur. :Tdrge Glnde ve evresinde, 9 takm ve 11 familyaya ait 17 :Zara :1295 m. : 350 ha. byklnde olan ve gen eklinde bir alan kaplayan

bu gl,lkemizin byk karstik gllerinden biridir.Ortalama derinlii 2 m.,maksimum derinlii

ku tr kulukaya yatmaktadr. Bu trlerin byk bir ounluu Avrupann Yaban Hayat ve Yaam Ortamlarn Koruma Szlemesine gre yksek derecede koruma statsne sahiptir. Bunlarn yannda Tdrge Gl, burada reyen Netta rufina (Macar rdei40 ift) populasyonu nedeniyle nemli Ku Alanlar Stats kazanmtr. Glde sazan ve tatlsu kolyozu Avrupa Konseyi Koruma Kriterlerine gre tehlike altnda ve duyarl(etkilenebilir), yayn ve p bal ise etkilenebilir ve nadir trler arasndadr. Ayrca tatlsu kolyozu Avrupann tehdit altnda olan trler listesinde yer alr. Tdrge Gl, srngen faunas asndan da nemli bir konuma sahiptir. 2005 lkbahar Saym:Macar rdei(80 ift), Fiyu(20ad-ift),Karabatak(50-100?), Boz rdek(20 ift), bahri(15 ift),leylek, turna(30 ift), sakarmeke(500-1000 ad.), Mart (30-50 ad), , uzunbacak, eltiki (20-30 ad), gri balkl(2030 ad.), erguvani balkl, kara leylek, saz delicesi, kaya kartal,kzl ahin, atmaca, kerkenez, sarkuyruksallayan, saka.

- 198 -

F.1.3-1 Tdrge Gl

F.1.3-2 Tdrge Gl Yaban kaz Macar rdei

RAMSAR(zellikle Su Kular Yaama Ortam Olarak Uluslararas neme Sahip Sulak Alanlar Hakkndaki Szleme) a aday ve KA(nemli Ku Alan) stats olan ve Avrupann Yaban Hayat ve Yaam Ortamlarn Koruma Szlemesine gre yksek derecede koruma statsne sahip trleri barndran Tdrge Glnde ornitolojik gzlem(ku gzlemi) yapmak amacyla l evre ve Orman Mdrl tarafndan ku gzlem kulesi yaptrlmtr. Tm doaseverlerin kullanmna ak olan kule, doal ve kltrel deerlerin korunarak turizme almas demek olan ekoturizm ana dahil olmas istenen Tdrge Glnde envanter ve gzlem amal olarak kullanlacaktr(Fotoraf F.1.3-3)

- 199 -

 F.1.3-3 Ku gzlem kulesi ULA GL lesi Rakm Gl Alan Havzas Kayna :Ula :1370 m. :50 ha. : Kzlrmak :2005 ylnda geri kazanlan gl Tecer Irma ndan alnan kanalla

beslenmitir.Asl su kayna yzeysel sulardr. Gl ve Civar Faunas : 1957 ylnda tarm ve mera alan kazanmak amacyla bu gller

drene edilmeden nce her iki gl sahas birbirinden 3-4 m. yksekliinde bir ykselti ile ayrlmakta ve bir boazla birlemekte olup yalarn balamas ile birlikte kabaran gl sular bu boazdan birbirleri ile birlemekte idi. Kurutulan alan planland gibi mera olarak kullanlmamtr. nk byle tuzlu topraklarn ykanmas uzun yllar almaktadr. 2005 ylnda kk olan gl drenaj iptal edilerek gln geri kazanm salanmtr. Valilike balatlan bu geri kazanm sonucu ile merkezi bitiiinde yer alan glde Sakarmeke, rdek gibi su kular sahaya gelmeye balamtr. le merkezi tarafna yaplacak seyir yolu ve gzlem kulbeleri ile halkn dinlenme ve yaban hayatn gzlemleme aktivitelerine imkan salanrken dier blmde zaman ierisinde oluacak sazlk alanda yaban hayat geliecektir. Bu konular erevesinde bir geliim plan yaplarak gl kenarndaki arazilerin kullanm
- 200 -

planlamas yaplmaldr. Bu planlamada yaban hayatnn korunmas ilk hedefler arasnda yer almaldr. Ula ilemiz Hafik gibi zengin sulak alan ve yaban hayat varlna sahiptir. le merkezindeki saydmz bu gllerden ve Tecer glnden baka Bostankaya kyne doru Alaorak(40 ha) ve Kurugl(50 ha )(sazlk, bataklk trnde) glleri mevcuttur fakat mevsimsel kuraklklardan ekilmitir. TECER GL lesi Rakm Gl Alan Havzas Kayna Gl ve Civar Faunas :Ula :1397 m. :60 ha. :Kzlrmak :Yzeysel sular ve ya sular. :Son yllarda Tecer glnn su seviyesi azalmtr. Bu durum su

kular miktar ve eidinde azalmaya neden olmutur. Daha nce glde grlen Dikkuyruk trne 2005 yl envanterinde rastlanamad gibi elmaba gibi dier rdek say ve eitlerinde de azalma grlmtr. Tecer Gl su kular iin ok nemli bir reme alan olduu ve suyunda azalma olduundan 2007 ylnda Yerel Sulak Alan Komisyonunca ve Ula Belediyesinin de katklar ile Kktatlcak Deresi nin gle balanmas projesine balanmtr. Birok sulak alanmz etrafnda olduu gibi bu gl kenarnda da tarm yaplmaktadr. Gbre kullanm denetlenemediinden oluabilecek zarar da nlenememektedir. Gl, gneydou ksmnda Tecer Da yamalar ile evrelenmi olup Tecer Da nda evre ve Orman Bakanlnca koruma altna alnm bulunan yaban keisi yaamaktadr.

- 201 -

F.1.3-4 Tecer Gl MENYENCE GL lesi Rakm Gl Alan Havzas Kayna : Hafik ilesi imenyenice ile Yarhisar kyleri arasnda :1298 m. :50-60 ha. :Kzlrmak :Ya sular ve gl iindeki kaynak ya da kaynaklar.

Gl ve Civar Faunas : limizde su kular iin ok nemli bir yaam ortam oluturan gllerimizdendir. Gln etrafnda bol sazlk vardr. Uzun sazlar su kularnn yuvalarn rahatlkla koruyabilmesine imkn vermektedir. 2005 yl ilkbahar gzlemleri: Sakarmeke(100), Macar rdei, Angt(50 ift), Karabatak=ok, Bahri(2), Saz Kartal. lkbahar gnde cura kaz grlmektedir. Zengin yaama ortam, barndrd ok sayda su kuu ve konumu itibariyle ekoturizme kazandrlabilecek bir glmzdr. Gln kuzey blmne ku gzlem kulesi, seyir teras ve ziyareti merkezi gibi tesisler yaplarak bilimsel ve turizm amal organizasyonlara dahil edilebilir. Sahada en byk problem avc basksdr. Bunu gl kenarndaki bo kovanlarn okluu anlatmaktadr. Bu nedenle sahaya koruma stats kazandrlmaldr. Dier sulak alanlarda olduu gibi burada da tarm arazileri gl yanna kadar
- 202 -

ilerlemitir. Suni gbrelerin bu tip yaam ortamlarna geii ile kimyasal maddeler daha geni evrelere yaylmaktadr.

F.1.3-5 imenyenice Gl AKGL-KARAGL: imenyenice

glnn

imenyenice-Bulakba

ky

yolu

ile

ulalabilecek 500 -1000 m. kuzeydousunda1 ha ve 3-5 ha. kadar kk iki gl bulunmaktadr. Karagl olarak adlandrlan kk gl obruk trnde bir jeolojik oluumdur ve etrafndaki am aalar ile ok gzel bir grnt vermektedir. Akgl denen glde ise tarafmzdan sonbaharda ekilme ve yksek oranda trofikasyon gzlemlenmitir.imenyenice glnn 2 km. gneydousunda 6-7 ha. byklnde ve karagle benzer bir gl daha vardr ki an Gl ya da Kzlam Gl denir.

- 203 -

 F.1.3-6 Akgl KURUGL lesi Karagl

:Hafik ilesine bal Gedikayr ve Alren kyleri snrlar iinde

kalr, Ahmetua ky yaknlarnda yer alr. Rakm Gl Alan Havzas Kayna Gl ve Civar Faunas :1420 m. :100 ha. :Yukar Kzlrmak :Yzeysel sular :Gl, yakn evresinde yerleim birimi bulunmadndan insan

etkisinden uzak kalm, su kular iin nemli bir sucul ekosistem olma zellii kazanmtr. Gl,aynas ve etrafndaki yaklak 20 ha. byklndeki bataklk ve sazlk alan ile yerli ve gmen birok yaban hayvanna reme ve barnma imkan vermektedir.Gln suyu sonbahar ve kn banda yryerek geecek kadar azalmaktadr. Mart ayyla birlikte gmen kular gelmekte, gmen ve yerli kular Mart-Nisan-Mays(Haziran ortalarna kadar) aylarnda sazlk alanda kulukaya yatarak yavrulamaktadr. Bu reme dneminin arkasndan Haziran Temmuz-Austos-Eyll aylarnda yavru bytme dnemini geirerek eyll sonunda g etmektedirler.2005 yl ilkbahar gzlemleri: Bol miktarda turna, angt ve bunun yannda balkl trleri. Gl dzlk alanda ve etraf ak olduu iin gzlem yapabilmek iin kamuflaj arttr. Yeil dallarla kaplanm tahta bir kafes ok souk olmayan aylarda bu i iin idealdir. Gl kenarndaki bo kovanlarn fazlal avc basksn gstermektedir. Kurugl ve
- 204 -

imenyenice glleri yabanl alan zelliini byk oranda korumu sulak alanlarmzdandr. Kurugl de Mays aynda saylamayacak kadar turna ve angt gzlenebilir.

F.1.3-7 Kurugl BNGL lesi Rakm Gl Alan Kayna Gl ve Civar Faunas : Merkez ilesi Bingl ky yaknnda :1375 m. : 30 ha :Yzeysel sular

:Ya sular ile beslenen glde gl aynas sonbaharda iyice

klmekle birlikte zellikle ilkbaharda yalarn artmasyla ok sayda yaban hayvan beslenmekte ve barnmaktadr. Sazlarn yeterli olmamas, gln konumunun anayol kenar olmas, Sivas merkezine 5 km. mesafede yer almas gibi nedenlerle su kular bu gl reme alanndan ok barnma alan olarak kullanmaktadr.2005 yl ilkbahar gzlemleri:Gvercin, Mahmuzlu kzkuu, Uzun bacak, Aka(Clbt)(30-40), Angt(20), Yeilba(2), Tepeli toygar(50-100), ayr incir kuu(ok), Akkuyruksallayan, turna, bykbatankara, saka. Mevsimsel kuraklklar btn sulak alanlar olduu gibi bu gl de etkilemitir. Suyun ekilmesini nlemek iin gln baka bir su kaynayla desteklenmesi mmkn
- 205 -

grnmemektedir. Gl civarnda youn avc basks vardr. Kylnn koruma abalarna ramen bu bask yaban hayatn ok olumsuz etkilemektedir.

Resim F.1.3-8 Bingl KARAYN lesi Rakm Gl Alan Kayna

Turna yumurtas

: l merkezine 28 km. uzaklkta olan Karayn Ky nn gneyinde :1430 m. :60 ha. : Yumucak Tepe nin kuzeyi ve batsndaki 2 ad. gze ve gln

dou ksmndaki dank daha kk gzeler. Ayrca ya sular. lkbaharda taban suyunun oalmasyla gl olduka ykselmektedir. Gl ve Civar Faunas : Bol miktarda turna ve angt . 1988 ylnda ky halknn otlak

kazanmak amacyla gln kurutulmas talebi zerine DS tarafndan drenaj kanal yaplarak slim deresi ile Kzlrmak a balanmtr. Ancak kylnn hem alan mera olarak kullanamamas ve hem de yaban hayvanlarnn artk gelmemesinden znt duymalar zerine DS tarafndan yaplan drenaj kanal iptal edildikten sonra (2004 yl sonbaharnda) 2005 yl ilkbaharnda glde su toplanm fakat 2005 yl sonbaharnda su tamamen ekilmitir. l evre ve Orman Mdrlnce gln restorasyonu almas yaplmtr. Zaman ierisinde gln eski halini kazanmas beklenmelidir.

- 206 -

 Resim F.1.3-8 Karayn Glnden bir grnm GDN-BALIKLIKAYA lesi Rakm Gl Alan Havzas Kayna :Hafik-Gdn ky :1300 m. :150 ha.(80 ha.ksm 1979 ylnda kurutulmutur) : Kzlrmak : Sivas civarndaki en byk debili kaynaklar olan Gdn ve Seyfe

kaynaklar bu birimden boalan karst kaynaklardr. Gl ve Civar Faunas : Gdn gl glalan iinde kaynayan ziyaret pnar kayna ve

yeralt sular kayna ile beslenmektedir. Ziyaret pnar kayna gln bataklk alan iinde bir dere gibi aknt oluturup, rakmn dt Baklav tepe mevkiinde Kzlrmak ile birlemektedir. Seyfe kayna, Gdn kaynann 5 km. batsnda alvyon jips snrnda jipslerden boalmaktadr. Kaynak suyu ayr noktadan boalmakta ve Kzlrmaka karm ncesinde blgede byk bir sulak alan oluturmaktadr. Tuzlu ve sodal olan ve kn donmayan suyu zellii ile su kular iin Sivas ta en nemli reme, barnma ve g zaman konaklama yeridir.2004 ylnda Sivas Valiliince kurulan Komisyon tarafndan kurutulan
- 207 -

alann geri kazanlmas gerektii sonucuna varlmtr. Sosyal basknn azaltlarak halkn konuyu sahiplenmesi iin almalar devam etmektedir.

Resim F.1.3-9 Gdn-Ziyaret pnar(Gl drenaj kanal ile Kzlrmak a balanmtr).

Resim F.1.3-10 Balklkaya Gl

- 208 -

HAFK BYK GL lesi Rakm Gl Alan Havzas Kayna Gl ve Civar Faunas : Hafik ile merkezine 2-3 km. mesafede :1300 m. :60 ha. :Yukar Kzlrmak : : Gln kuzeybat kesiminde 6 ha. byklnde bir ada vardr.

Gln bat kesiminde zel sektrce iletilen lokanta ve piknik alanlar vardr. Dier kenarlarda sazlk mevcut olup bu kesimler su kular iin uygun reme alandr. Glde balk bulunmas nedeniyle su kular beslenmek iin bu gl kullanmaktadr. Sakarmeke, karabatak, boz rdek trleri yaamaktadr. Ayrca Hafik-Yarhisar arasnda Hafik ilesine 3-4 vardr. km. mesafede birincisinin bykl 6 ha., ikincisinin ise 8 ha. olan Lota glleri mevcuttur ki lezzetli bal

Resim F.1.3-11 Hafik Gl

- 209 -

KEMSGL lesi Rakm Gl Alan Havzas Kayna : Hafik ilesi Dkap ky yaknnda :1300 m. :50 ha. :Yukar Kzlrmak : Ya sular ve ilkbaharda taban suyunun ykselmesiyle su

seviyesi ykselmekte, sonbaharda dmektedir. Gl ve Civar Faunas : ok sayda turna gzlenmitir. Taban suyunun dt ve yazn

oluan buharlama ile birikinti suyun kaybolduu bu sulak alan sonbaharda ekildiinden sazlklar susuz kalmaktadr.

F.1.3-12 Kemis gl Maara Gl lesi Rakm Gl Alan Havzas Kayna : Sivas-Hafik :1.286 m : 21 ha. : Yukar Kzlrmak : Yzeysel sular
- 210 -

Gl ve civar faunas oluturmaktadr

: Glde hem insan mdahalesinin olmamas, hem de

sucul eko-sistemin zenginlii ve bitki eitlilii su kularnn remesine msait bir ortam

Maara Glnn hemen yaknnda Tal Gl ve Bezirci Gl gibi kk gller de bulunmaktadr. Gln rakm 1.286 mdir. Ancak hemen yaknnda yer alan tepenin rakm 1.350 mdir. Tepenin eteinde olduka byk ve ok sayda maara bulunmaktadr

F.1.3-13 Maara gl

- 211 -

 F.1.3-14 Kazgl F.1.4. Dier Alanlar (Stepler vb.) Bu konu hakknda bilgi edinilememitir.

F.2. Flora F.2.1. Habitat ve Topluluklar Bu konuda herhangi bir alma yaplmamtr.

F.2.2. Trler ve Populasyonlar Yaplan literatr taramas sonucunda; 1999 yl sonu itibar ile Sivasta 1395 vaskler bitki tr bulunmaktadr. Olaya takson dzeyinde bakarsak bu say 1508e ulamaktadr. lkemizde yaklak olarak 9000in zerinde bitki tr (takson olarak 10482) bulunduu dnlrse, bu say bir hayli yksektir. Yaklak olarak, lkemizde bulunan bitki trlerinin % 15,5i Sivasta bulunmaktadr. Takson dzeyinde bakldnda bu oran % 14.4tr (Tablo F.2.2-1). Bu 1508 taksondan 57 tanesi sadece Sivasta bulunan endemiklerdir. 363 tanesi ise hem Sivasta hem de Sivas li dnda bulunan endemiklerdir. Bylece, Sivastaki endemik bitki taksonu says 420ye ulamaktadr. Yani, Sivastaki 1508 bitki taksonunun % 27,9u endemiktir.

- 212 -

Tablo F.2.2-1: lkemiz ve Sivasta yaylm gsteren ereltiler ve tohumlu bitkilere ait, toplam familya, cins, tr ve taksonlar (Dnmez, 2005).

Trkiye Floras Divisio Familya Cins Says Says 21 152 4 148 121 27 173 28 1195 8 1187 912 275 1223 Tr Says 85 8707 22 8685 7295 1390 8792 Takson Says 99 10383 27 10356 8691 1665 10482 Familya Says 3 85 3 82 67 15 88

Sivas Floras Cins Says 3 442 3 439 355 84 445 Tr Says 4 1391 7 1384 1175 209 1395 Takson Says 4 1504 7 1497 1277 220 1508

Pteridophyta Spermatophyta Gymnospermae Angiospermae Dicotyledoneae Monocotyledoneae TOPLAM

Sivasta bulunan 1395 trn 4 Ereltilere ait, geri kalan 1391i ise Tohumlu Bitkilere aittir. Bu 1391 trn 7si Gymnosperm, 1384 Angiospermdir. Angiospermlere ait 1384 trn 1175i Dikotil, 209u Monokotildir. Olaya takson dzeyinde bakldnda; Sivasta 1508 takson bulunmaktadr. Bunlarn 4 Ereltilere ait, geri kalan 1504 Tohumlu Bitkilere aittir. 1504 taksonun 7si Gymnosperm, 1497si Angiospermdir. Angiospermlere ait 1497 taksonun 1277si Dikotil, 220si Monokotildir. Trkiye floras biraz ncede sylendii gibi yaklak olarak 9000 civarnda trden olumaktadr. Olaya takson dzeyinde baktmzda bu say 10482ye ykselmektedir. lkemizde bulunan 10482 takson; Ereltiler dahil 173 vaskler bitki familyasyla temsil edilmektedir. Bu 173 familyann 21i Ereltilere ait, geri kalan 152si ise Tohumlu Bitkilere aittir. Bu 152 familyann 4 Gymnospermlere ait, 148i Angiospermlere aittir. Angiospermlere ait 148 familyann 121i Dikotillere ait, 27si ise Monokotillere aittir. Sivasta; Ereltilere ait 3 familya, Tohumlu Bitkilere ait 85 familya bulunmaktadr. Spermatofitlere ait bu 85 familyann 3 Gymnospermlere (aktohumlulara) aittir. Geri kalan

- 213 -

82 familya ise Angiospermlere (kapal tohumlulara) aittir. Angiospermlere ait 82 familyann 15i Monokotiledonlara ait, geri kalan 67 familya ise Dikotillere aittir. lkemizde bulunan ve florada verilen 1223 cinsin kategorilere dalm ise yledir: Pteridophyta 28, Spermatophyta 1195. Spermatophytaya ait 1195 cinsin 8i Gymnospermae, 1187si Angiospermae blmleri altnda yer almaktadr. Bu 1187 cinsin 912si Dicotyledoneae, 275i Monocotyledoneae snflarna aittir. Sivasta ereltilere ait 3 cins, tohumlu bitkilere ait 442 cins bulunmaktadr. Bu 442 cinsin 3 Gymnospermlere, 439u Angiospermlere aittir. Bunlarn 355i Dikotillere ait, 84 ise Monokotillere aittir.

Tablo F.2.2-2: Trkiye ve Sivasta takson says bakmndan en byk on familya (Dnmez, 2005).

Familya Ad 1. Asteraceae (papatyagiller) 2. Fabaceae (baklagiller) 3. Lamiaceae (ballbabagiller) 4. Brassicaceae (hardalgiller) 5. Poaceae (bugdaygiller) 6. Scrophulariaceae (sracaotugiller) 7. Caryophyllaceae (karanfilgiller) 8. Apiaceae (maydanozgiller) 9. Liliaceae (zambakgiller) 10. Rosaceae (glgiller)

Trkiyedeki Takson Says 1363 1128 730 581 613 663 556 447 437 320

Sivastaki Takson Says 235 165 104 94 89 84 81 65 64 53

Oran (%) 17.2 14.6 14.2 16.2 14.5 12.7 14.6 14.5 14.6 16.6

- 214 -

Tablo F.2.2-2de; Trkiyede takson says en fazla olan ilk on familyann lkemizdeki toplam takson saylar, Sivastaki toplam takson saylar ve bunlarn lkemizdeki toplam takson saysna oranlar (% olarak) verilmitir. Tablo F.2.2-3de; Trkiyede takson says bakmndan en zengin on cinsin takson saylar, bunlarn Sivastaki takson saylar ve toplam takson saysna oranlar verilmitir.
Tablo F.2.2-3: Trkiye ve Sivasta takson says bakmndan en zengin on cins (Dnmez, 2005).

Cins Ad 1. Astragalus (geven) 2.Centaurea

Trkiyedeki Takson Says 429 215

Sivastaki Takson Says 68 29 27 26 24 24 23 18 18 17 17 17 15 15 15 14 14 14

Oran (%) 15.8 13.5 7.2 28.3 16.3 14.5 23.2 17.3 36.0 28.8 14.6 15.0 15.8 32.6 15.9 17.5 13.2 18.7

(peygamberiei) 3. Verbascum (srkuyruu) 4. Salvia (adaay) 5. Silene (Salkmiei) Allium (yabanisoan) 6. Veronica (yavanotu) 7. Alyssum Scorzonera 8. Tanacetum Galium (yourtotu) Campanula (aniei) 9. Onosma (emzikotu) Achillea (civanperemi) Hypericum (binbirdelikotu) 10. Anthemis (papatya) Euphorbia (stleen) Scrophularia (sracaotu) 376 92 147 166 99 104 50 59 116 113 95 46 94 80 106 75

- 215 -

Tablo F.2.2-4: Trkiye ve Sivasta takson says bakmndan en zengin on familya ve bunlarn endemik takson saylar ve toplam endemik takson saylarna oranlar (Dnmez, 2005).

Familya Ad

Trkiyedeki Endemik Takson Says ve Toplam Takson Saysna Oran

Sivastaki Endemik Takson Says ve Trkiyedeki Endemik Takson Saysna Oran

1. Asteraceae (papatyagiller) 2. Fabaceae (baklagiller) 3. Lamiaceae (ballbabagiller) 4. Brassicaceae (hardalgiller) 5. Poaceae (bugdaygiller) 6. Scrophulariaceae (sracaotugiller) 7. Caryophyllaceae (karanfilgiller) 8. Apiaceae (maydanozgiller) 9. Liliaceae (zambakgiller) 10. Rosaceae (glgiller)

430 (% 38.0) 375 (% 39.1) 240 (% 44.2) 194 (% 38.1) 50 (% 10.4)

67 (% 15.9) 57 (% 15.2) 44 (% 18.3) 36 (% 18.6) 8 (% 16.0)

241 (% 52.3)

35 (% 14.5)

187 (% 40.2)

29 (% 15.5)

117 (% 28.1) 118 (% 30.4) 46 (% 18.8)

15 (% 12.8) 18 (% 15.3) 5 (% 10.9)

Tablo F.2.2-4te ise; Trkiyede takson says bakmndan en zengin ilk on familyann endemik takson saylar, bunlarn Sivastaki endemik takson saylar ve toplam endemik takson saylarna oranlar verilmitir. Endemik taksonlar asndan en zengin on familya bir Tablo F.2.2-5te verilmitir.

- 216 -

Tablo F.2.2-5: Sivasta endemik taksonlar asndan en zengin ilk on familya (Dnmez, 2005).

Familya Ad 1. Asteraceae (Papatyagiller) 2. Fabaceae (Baklagiller) 3. Lamiaceae (Ballbabagiller) 4. Scrophulariaceae (Sracaotugiller) 5. Brassicaceae (Turp-hardalgiller) 6. Caryophyllaceae (Karanfilgiller) 7. Boraginaceae (Hodangiller) 8. Liliaceae (Zambakgiller) 9. Apiaceae Maydanozgiller) 10. Rubiaceae (Kkboyasgiller)

Sivasta Bulunan Endemik Takson Says 67 57 44 35 36 29 22 18 15 11

Sivas yresindeki flora 88 familya altndaki 445 cinse bal, 1395 bitki trnden (1508 takson) olumaktadr. Bu bitkilerin listesi, Davis (1965-1985)in editrln yapta Flora of Turkey and the East Aegean Islands adl eserdeki sralamaya uygun ekilde aada verilmitir.

PTERIDOPHYTA (Ereltiler) EQUISETACEAE Equisetum ramosissimum, E. arvense

ATHYRIACEAE Cystopteris fragilis

- 217 -

ASPIDIACEAE Dryopteris filix-mas

SPERMATOPHYTA (tohumlu bitkiler)

GYMNOSPERMAE (ak tohumlular)

PINACEAE

Pinus sylvestris

CUPRESSACEAE Juniperus communis subsp. nana, J. oxycedrus subsp. oxycedrus, J. Sabina, J. foetidissima, J. excelsa

EPHEDRACEAE Ephedra major

ANGIOSPERMAE (Kapal Tohumlular) MAGNOLIOPSIDA (DICOTYLEDONEAE-ift enekliler) RANUNCULACEAE Nigella orientalis, N. segetalis, N. arvensis var. anatolica, N. arvensis var. glauca, N. sativa, N. nigellastrum, Caltha polypetala, Delphinium dasystachyum, D. kurdicum, Consolida scleroclada C. regalis subsp. paniculata var. paniculata, C. armeniaca, Anemone narcissiflora subsp. willdenowii, A. blanda, Adonis microcarpa, A. aestivalis subsp. aestivalis, Ranunculus sericeus, R. brachylobus subsp. brachylobus, R. dissectus subsp. huetii, R. repens, R. argyreus, R. ficaria subsp. ficariiformis, R. kotschyi, R. damascenus, R. arvensis, R. trichophyllus, R.
- 218 -

fibrillosus, R. sprunerianus, Thalictrum isopyroides, T. minus var. minus, T. minus var. majus, T. minus var. microphyllum, T. simplex

BERBERIDACEAE Berberis vulgaris, Leontice leontopetalum subsp. leontopetalum

PAPAVERACEAE Glaucium corniculatum subsp. corniculatum, G. corniculatum subsp. refractum, G. leiocarpum, G. acutidentatum, Papaver bracteatum, P. tauricola, P. triniifolium, P. armeniacum, P. minus, P. argemone, Hypecoum imberbe, H. pendulum, Corydalis solida subsp. solida, C. rutifolia subsp. erdelii, Fumaria cilicica, F. parviflora, F. asepala,

BRASSICACEAE / CRUCIFERAE Brassica elongata, Diplotaxis tenuifolia, Eruca sativa, Crambe tataria, C. orientalis var. orientalis, Conringia planisiliqua, C. persica, C. perfoliata, Lepidium caespitosum, Capsella bursa-pastoris, Isatis cappadocica subsp. cappadocica, I. cappadocica subsp. alyssifolia, I. cappadocica subsp. subradiata var. subradiata, I. sivasica, I. glauca subsp. glauca, I. glauca subsp. iconia, I. glauca. subsp. exauriculata, Coluteocarpus vesicaria subsp. vesicaria, Iberis taurica, Heldreichia rotundifolia, Aethionema lepidioides, Ae. cordatum, Ae. speciosum, Ae. caespitosum, Ae. membranaceum, Ae. armenum, Thlaspi arvense, T. annuum, T. violascens, Cochleria sempervivum, C. aucheri, Boreava orientalis, Euclidium syriacum, Neslia apiculata, Tchihatchewia isatidea, Physoptychis haussknechtii, Bunias orientalis, Fibigia clypeata, Bornmuellera cappadocica, Alyssum stylare, A. alyssoides, A. dasycarpum, A. macropodum var. macropodum, A. xanthocarpum, A. pseudo-mouradicum, A. armenum, A. bornmuelleri, A. caespitosum, A. tetrastemon, A. lepidoto-stellatum, A. paphlagonicum, A. sibiricum, A. peltarioides subsp. virgatiforme, A. virgatum, A. minutum, A. strictum, A. hirsutum, Draba nemorosa, D. huetii, Erophila verna subsp. spatulata, Arabis caucasica subsp. caucasica, Arabis caucasica subsp. brevifolia, A. nova, Turritis glabra, T. laxa, Barbarea minor var. eriopoda, Cardamine uliginosa, Matthiola anchoniifolia, M. ovatifolia, Chorispora tenella,
- 219 -

Hesperis breviscapa, H. bicuspidata, Anchonium elichrysifolium subsp. cilicicum, A. elichrysifolium subsp. canescens, Erysimum lycaonicum, E. pulchellum, E. alpestre, E. leptophyllum, E. thyrsoideum subsp. thyrsoideum, E. uncinatifolium, E. diffusum, E. crassipes, E. eginense, E. repandum, Goldbachia laevigata, Alliaria petiolata, Sisymbrium altissimum, S. loeselii, Descurainia sophia, Camelina rumelica, C. hispida var. hispida, Chrysocamela noeana, C. elliptica, C. velutina

RESEDACEAE Reseda inodora, R. Luteola

CISTACEAE Helianthemum nummularium subsp. nummularium, H. nummularium subsp. tomentosum, H. canum, H. salicifolium, Fumana trisperma, F. aciphylla,

VIOLACEAE Viola odorata, V. occulta, V. tricolor, V. Sieheana

POLYGALACEAE Polygala supina, P. pruinosa, P. major, P. anatolica,

CARYOPHYLLACEAE Arenaria leptoclados, A. cucubaloides, A. armeniaca, A. sivasica, A. acerosa, Minuartia aizoides, M. hirsuta subsp. falcata, M. dianthifolia subsp. cataonica, M. juniperina, M. rimarum var. multiflora, M. umbellilifera subsp. umbellilifera var. umbellilifera, M. montana subsp. wiesneri, M. tchihatchewii, M. anatolica var. lanuginosa, M. anatolica var. tetrasticha, M. anatolica var. scleranthoides, M. erythrosepala var. cappadocica, M. subtilis, Stellaria
- 220 -

holostea, S. kotschyana, Cerastium cerastioides, C. anomalum, C. chlorifolium, C. saccardoanum, C. glomeratum, C. gracile, Holosteum umbellatum var. glutinosum, Sagina saginoides, Spergularia media, Telephium imperati subsp. orientale, Dianthus strictus var. gracilior, D. polycladus, D. micranthus, D. zederbaueri, D. crinitus var. crinitus, D. crinitus var. crossopetalus, D. engleri, D. masmenaeus var. glabrescens, D. zonatus var. zonatus, Petrorhagia cretica, P. alpina, Saponaria glutinosa, S. kotschyi, S. prostrata var. prostrata, S. prostrata var. anatolica, Gypsophila sphaerocephala var. cappadocica, G. perfoliata, G. festucifolia, G. aucheri, G. eriocalyx, G. heteropoda subsp. heteropoda, G. heteropoda subsp. minutiflora, G. elegans, G. viscosa, G. venusta, Vaccaria pyramidata var. grandiflora, Silene italica, S. marschallii, S. capitellata, S. lasiantha, S. bupleuroides, S. chlorifolia, S. stenobotrys, S. muradica, S. cappadocica, S. supina subsp. pruinosa, S. montbretiana, S. arguta, S. oreophila, S. dianthoides, S. ruscifolia, S. caryophylloides subsp. caryophylloides, S. caryophylloides subsp. stentoria, S. caryophylloides subsp. subulata, S. caryophylloides subsp. masmenaea, S. dichotoma subsp. dichotoma, S. dichotoma subsp. sibthorpiana, S. conica, S. subconica, S. akmaniana, Agrostemma githago

ILLECEBRACEAE Herniaria glabra, H. incana, Paronychia arabica subsp. euphratica, P. beauverdii, Scleranthus uncinatus

POLYGONACEAE Atraphaxis grandiflora, A. billardieri var. billardieri, Rheum ribes, Polygonum amphibium, P. lapathifolium, P. cognatum, P. pulchellum, P. paronychoides, Rumex scutatus, R. tuberosus subsp. tuberosus, R. patientia, R. caucasica, R. angustifolius subsp. angustifolius, R. crispus, R. obtusifolius subsp. alpinus, R. nepalensis,

CHENOPODIACEAE Beta trigyna, B. lomatogona, B. corolliflora, Chenopodium urbicum, C. album subsp. album var. album, Krascheninnikovia ceratoides, Ceratocarpus arenarius, Camphorosma
- 221 -

monspeliaca subsp. lessingii, Kochia prostrata, Salicornia prostrata, Salsola canescens, Noaea mucronata AMARANTHACEAE Amaranthus retroflexus

TAMARICACEAE Myricaria germanica FRANKENIACEAE Frankenia hirsuta

HYPERICACEAE / GUTTIFERAE Hypericum xylosteifolium, H. lydium, H. hyssopifolium subsp. elongatum, H. hyssopifolium subsp. microcalycinum, H. thymbrifolium, H. scabrum, H. thymopsis, H. venustum, H. linarioides, H. pumilio, H. origanifolium, H. sorgerae, H. apricum, H. davisii, H. montbretii

MALVACEAE Malva sylvestris, Alcea setosa, A. apterocarpa, A. Calvertii

LINACEAE Linum mucronatum subsp. mucronatum, L. mucronatum subsp. armenum, L. flavum subsp. scabrinerve, L. hirsutum subsp. anatolicum var. anatolicum, L. unguiculatum

- 222 -

GERANIACEAE Geranium tuberosum subsp. tuberosum, G. stepporum, G. collinum, G. asphodeloides subsp. sintenisii, Erodium absinthoides subsp. absinthoides, E. cicutarium subsp. cicutarium, Pelargonium endlicherianum,

RUTACEAE Haplophyllum telephioides, H. myrtifolium

ACERACEAE Acer cappadocicum var. cappadocicum

RHAMNACEAE Rhamnus depressus, R. catharticus, R. Petiolaris

ANACARDIACEAE Pistacia lentiscus, P. Atlantica

CELASTRACEAE Euonymus europaeus, E. verrucosus

FABACEAE / LEGUMINOSAE Sophora alopecuroides var. alopecuroides, Genista aucheri, G. sessilifolia, Galefa officinalis, Colutea cilicica, C. armena, Astragalus oxyglottis, Astragalus amasiensis, A. densifolius, A. emarginatus, A. kangalicus, A. listoniae, A. melanocarpus, A. ovatus, A.
- 223 -

vexillaris, A. saganlugensis, A. leucothrix, A. nanus, A. sparsipilis, A. macrostachys, A. macrourus, A. fraxinifolius, A. melanophruris, A. pinetorum, A. noeanus, A. celakovskyanus, A. karabaghensis, A. microcephalus, A. acmophyllus, A. pycnocephalus, A. tokatensis, A. plumosus var. plumosus, A. plumosus var. krugianus, A. compactus, A. lamarckii, A. chthonocephalus, A. andrachneifolius, A. podperae, A. cymbibracteatus, A. brachypterus, A. wiedemannianus, A. lagurus, A. brachypodus, A. ponticus, A. dipsaceus, A. lineatus var. lineatus, A. lineatus var. jildisianus, A. lineatus var. longidens, A. odoratus, A. ornithopodioides, A. strigillosus, A. ulaschensis, A. cadmicus, A. asciocalyx, A. karamasicus, A. lycius, A. aduncus, A. xylobasis var. angustus, A. onobrychis, A. karputanus, A. cylindraceus, A. hirsutus, A. stenosemius, A. squalidus, A. fragrans, A. glaucophyllus, A. humillimus, A. campylosema subsp. atropurpureus, A. cinereus, A. sigmoideus, A. nitens, A. aucheri, A. angustifolius subsp. angustifolius var. angustifolius, A. angustifolius subsp. pungens, Oxytropis fominii, O. lupinoides, Glycyrrhiza glabra var. glabra, G. echinata, Cicer anatolicum, C. incisum, C. pinnatifidum, Vicia cassubica, V. cracca subsp. cracca, V. cracca subsp. stenophylla, V. cracca subsp. tenuifolia, V. canescens subsp. variegata, V. monantha subsp. monantha, V. sepium, V. hyrcanica, V. peregrina, V. hybrida, V. lathyroides, V. sativa subsp. sativa, V. narbonensis var. narbonensis, V. ervilia, Lathyrus armenus, L. tukhtensis, L. pratensis, L. laxiflorus subsp. laxiflorus, L. saxatilis, L. inconspicuus, L. aphaca var. affinis, Vavilovia formosa, Pisum sativum subsp. elatius var. pumilio, Trifolium repens var. repens, T. ambiguum, T. hybridum var. hybridum, T. rytidosemium subsp. rytidosemium, T. barbulatum, T. campestre, T. resupinatum var. microcephalum, T. pratense var. sativum, T. phleoides, T. clusii, T. medium var. medium, Melilotus alba, Trigonella brachycarpa, T. lunata, T. velutina, T. fischeriana, T. tenuis, T. crassipes, T. monantha subsp. monantha, T. monantha subsp. noeana, T. orthoceras, T. monspeliaca, T. isthmocarpa, T. coerulescens, Medicago x varia, M. falcata, M. papillosa, M. minima var. minima, M. polymorpha var. vulgaris, M. rigidula var. submitis, Dorycnium pentaphyllum subsp. herbaceum, D. pentaphyllum subsp. anatolicum, Lotus corniculatus var. tenuifolius, L. corniculatus var. alpinus, L. gebelia var. anthylloides, L. aegaeus, Tetragonolobus maritimus, Anthyllis vulneraria subsp. boissieri, Coronilla orientalis var. orientalis, Hedysarum varium, H. syriacum, H. pestalozzae, H. nitidum, H. pogonocarpum, H. candidissimum, H. pycnostachyum, Onobrychis stenostachya subsp. stenostachya, O. stenostachya subsp. krausei, O. fallax, O. armena, O. quadrijuga, O. occulta, O. argyrea subsp. argyrea, O. atropatana, O. hypargyrea, O. tournefortii, O. sivasica, O. albiflora, Ebenus haussknechtii, E. depressa, E. laguroides var. laguroides
- 224 -

ROSACEAE Prunus divaricata subsp. divaricata, Cerasus angustifolia var. angustifolia, C. angustifolia var. sintenisii, C. hippophaeoides, Filipendula vulgaris, Rubus caesius, R. canescens var. canescens, R. canescens var. glabratus, R. tereticaulis, R. hirtus, Potentilla bifurca, P. meyeri, P. recta, P. argaea, P. humifusa, P. opaca, P. cappadocica, P. speciosa var. speciosa, Geum rivale, G. urbanum, Orthurus heterocarpus, Agrimonia eupatoria, Sanguisorba armena, S. minor subsp. minor, S. minor subsp. lasiocarpa, S. minor subsp. muricata, Alchemilla lithophila, A. pseudocartaliniaca, A. holocycla, A. mollis, A. bornmuelleri, Rosa hemisphaerica, R. villosa subsp. villosa, R. jundzilli, R. pulverulenta, R. montana subsp. woronowii, R. canina, R. dumalis var. boissieri, R. heckeliana var. orientalis, Cotoneaster integerrimus, C. nummularia, Crataegus orientalis var. orientalis, C. pontica, C. meyeri, C. monogyna subsp. azarella, C. microphylla, Sorbus umbellata var. umbellata, Pyrus communis subsp. communis, P. syriaca, P. elaeagnifolia subsp. elaeagnifolia, P. elaeagnifolia subsp. kotschyana, Amelanchier rotundifolia subsp. integrifolia, A. parviflora var. parviflora

LYTHRACEAE Lythrum salicaria

ONAGRACEAE Ludwigia palustris, Epilobium angustifolium, E. parviflorum, E. montanum, E. tetragonum subsp. tetragonum, E. minutiflorum, E. algidum

CUCURBITACEAE Bryonia aspera, Rosularia libanotica, Sedum obtusifolium, S. acre, S. laconicum, S. album, S. subulatum, S. sempervivoides
- 225 -

CRASSULACEAE Rosularia libanotica, Sedum pallidum var. pallidum, S. eximianum

SAXIFRAGACEAE S. kotschyi

PARNASSIACEAE Parnassia palustris

GROSSULARIACEAE Ribes rubrum, R. uva-crispa

APIACEAE / UMBELLIFERAE Astrantia maxima subsp. haradjanii, Actinolema macrolema, Eryngium bithynicum, E. billardieri, E. campestre var. virens, Chaerophyllum byzantinum, C. aureum, Grammosciadium daucoides, Scandix iberica, S. macrorhyncha, Scaligeria tripartita, Bunium paucifolium var. paucifolium, B. microcarpum subsp. microcarpum, B. microcarpum subsp. bourgaei, B. ferulaceum, Carum meifolium, Pimpinella flabellifolia, P. anisetum, P. cappadocica var. cappadocica, P. tragium subsp. polyclada, P. olivieroides, P. anhriscoides var. anthriscoides, Seseli peucedanoides, S. tortuosum, Oenanthe silaifolia, Foeniculum vulgare, Physospermum cornubiense, Conium maculatum, Prangos platychlaena, Heptaptera anisoptera, Bupleurum rotundifolium, B. croceum, B. sulphureum, B. papillosum, B. eginense, B. gerardii, B. falcatum subsp. polyphyllum, B. falcatum subsp. cernuum, B. falcatum subsp. persicum, Falcaria vulgaris, Cnidium silaifolium subsp. orientale, Ligusticum alatum, Angelica sylvestris var. sylvestris, Xanthogalum purpurascens, Ferula szowitsiana, F. orientalis, Ferulago pauciradiata, F. setifolia, F. platycarpa, F. macrocarpa, Peucedanum
- 226 -

palimbioides, Malabaila pastinacifolia, Heracleum sphondylium subsp. ternatum, H. platytaenium, Zosima absinthifolia, Laser trilobum, Laserpitium hispidum, Torilis leptophylla, Astrodaucus orientalis, Caucalis platycarpos, Turgenia latifolia, Lisaea papyracea, Daucus carota, D. guttatus, Artedia squamata

CAPRIFOLIACEAE Viburnum opulus, V. lantana, Sambucus nigra, S. ebulus, Lonicera caucasica subsp. caucasica, Lonicera caucasica subsp. orientalis

RUBIACEAE Crucianella macrostachya, Asperula laxiflora, A. glomerata subsp. glomerata, A. glomerata subsp. eriantha, A. nitida subsp. subcapitellata, A. pontica, A. capitellata, A. pestalozzae, A. suavis, A. xylorrhiza, A. arvensis, Galium odoratum, G. verum subsp. verum, G. verum subsp. glabrescens, G. radulifolium, G. angustissimum, G. psilophyllum, G. incanum subsp. elatius, G. incanum subsp. pseudocornigerum, G. cornigerum, G. cilicicum, G. cappadocicum, G. spurium subsp. spurium, G. tricornutum, G. tenuissimum subsp. trichophorum, G. vertisillatum, G. aperine, G. baytopianum, Callipeltis cucullaria, Cruciata taurica, Cruciata pedemontana, C. articulata

VALERIANACEAE Valeriana sisymbrifolia, V. leucophaea, Valerianella oxyrhyncha, V. cymbicarpa, V. dufresnia

MORINACEAE Morina persica

- 227 -

DIPSACACEAE Dipsacus fullonum, Cephalaria aristata, C. syriaca, C. speciosa, Knautia involucrata, Scabiosa pseudograminifolia, S. argentea, S. columbaria subsp. ochroleuca var. ochroleuca, S. columbaria subsp. ochroleuca var. webbiana, S. sicula, S. calocephala, S. rotata, Pterocephalus plumosus,

ASTERACEAE Inula salicina, I. ensifolia, I. acaulis var. acaulis, I. montbretiana, I. aucherana, I. thapsoides subsp. thapsoides, I. aschersoniana, Helichrysum noeanum, H. chionophilum, H. plicatum subsp. plicatum, H. armenium subsp. armenium, H. armenium subsp. araxinum, H. arenarium subsp. rubicundum, H. arenarium subsp. aucheri, Evax anatolica, Bombyclaena erecta, Cymbolaena griffithii, Solidago virgaurea subsp. virgaurea, S. virgaurea subsp. alpestris, Crinitaria villosa, Erigeron caucasicus var. venustus, E. acer subsp. acer, E. acer subsp. pycnotrichus, Doronicum bithynicum subsp. sparsipilosum, Senecio cilicius, S. integrifolius subsp. aucheri, S. viscosus, Tussilago farfara, Anthemis cretica subsp. pontica, A. cretica subsp. albida, A. cretica subsp. tenuiloba, A. cretica subsp. anatolica, A. anthemiformis, A. kotschyana var. discoidea, A. sintenisii, A. armeniaca, A. fumariifolia, A. cotula, A. tinctoria var. tinctoria, A. melanoloma subsp. melanoloma, A. coelopoda var. bourgaei, A. austriaca, Chamaemelum mixtum, Achillea sipikorensis, A. wilhelmsii, A. cucullata, A. monocephala, A. schischkinii, A. lycaonica, A. phrygia, A. teretifolia, A. sintenisii, A. goniocephala, A. millefolium subsp. millefolium, A. setacea, A. kotschyi subsp. kotschyi, A. nobilis subsp. neilreichii, A. biebersteinii, Tanacetum cilicium, T. corymbosum subsp. corymbosum, T. poteriifolium, T. balsamita subsp. balsamita, T. parthenium, T. albipannosum, T. heterotomum, T. nitens, T. eginense, T. densum subsp. amani, T. densum subsp. eginense, T. densum subsp. laxum, T. densum subsp. sivasicum, T. vulgare, T. argyrophyllum var. argyrophyllum, T. argenteum subsp. argenteum, T. argenteum subsp. canum, Tripleurospermum oreades var. oreades, T. elongatum, T. sevanense, T. callosum, T. transcaucasicum, T. monticolum, T. decipiens, Artemisia austriaca, A. annua, A. absinthium, A. splendens, A. campestris, A. scoparia, A. santonicum, A. taurica, A. spicigera, Gundelia tournefortii var. tournefortii, G. tournefortii var. tenuisecta, Cousinia caesarea, C. decolorans,
- 228 -

C. eleonorae, C. intertexta, C. sivasica, C. canescens, C. eriocephala, Arctium minus subsp. pubens, Onopordum turcicum, O. candidum, O. tauricum, Cirsium bulgaricum, C. ellenbergii, C. macrobotrys, C. cephalotes, C. lappaceum subsp. lappaceum, C. lappaceum subsp. anatolicum, C. lappaceum subsp. tenuilobum, C. karduchorum, C. echinus, C. canum, C. rhizocephalum subsp. rhizocephalum, C. rhizocephalum subsp. sinuatum, C. arvense subsp. vestitum, Picnomon acarna, Carduus nutans subsp. leiophyllus, C. nutans subsp. nutans, Jurinea consanguinea, J. pontica, J. aucherana, Jurinella moschus subsp. moschus, J. moschus subsp. pinnatisecta, Serratula serratuloides, Centaurea consanguinea, C. aggregata subsp. aggregata, C. virgata, C. sivasica, C. cadmea, C. patula, C. drabifolia subsp. cappadocica, C. drabifolia subsp. detonsa, C. kotschyi var. persica, C. kotschyi var. floccosa, C. derderiifolia, C. sessilis, C. rhizantha, C. armena, C. polypodiifolia var. polypodiifolia, C. polypodiifolia var. pseudobehen, C. solstitialis subsp. solstitialis, C. urvillei subsp. armata, C. urvillei subsp. hayekiana, C. carduiformis subsp. carduiformis var. carduiformis, C. carduiformis subsp. carduiformis var. thrinciifolia, C. carduiformis subsp. orientalis, C. pseudoscabiosa subsp. pseudoscabiosa, C. mucronifera, C. pyrrhoblephara, C. bornmuelleri, C. pichleri subsp. pichleri, C. triumfettii, C. depressa, Cnicus benedictus var. benedictus, Crupina vulgaris, C. crupinastrum, Carthamus glaucus subsp. glaucus, Carlina oligocephala subsp. oligocephala, C. biebersteinii, Xeranthemum longipapposum, Siebera nana, Echinops galaticus, E. pungens var. pungens, Scolymus maculatus, S. hispanicus, Cichorium pumilum, Scorzonera laciniata subsp. laciniata, S. laciniata subsp. calcitrapifolia, S. cana var. cana, S. cana var. jacquiniana, S. hieraciifolia, S. suberosa subsp. suberosa, S. mollis subsp. mollis, S. phaeopappa, S. semicana, S. elata, S. parviflora, S. eriophora, S. cinerea, S. pseudolanata, S. latifolia, S. tomentosa, S. acantholimon, S. aucherana, Tragopogon porrifolius, T. longirostris var. longirostris, T. coloratus, T. dubius, T. latifolius var. angustifolius, T. bupthalmoides var. bupthalmoides, T. bupthalmoides var. latifolius, T. reticulatus, T. aureus, Leontodon asperrimus, L. crispus var. asper, L. crispus var. setulosus, L. oxylepis var. divaricatus, Picris hieracioides, Hedypnois cretica, Sonchus asper subsp. glaucescens, Reichardia glauca, Hieracium artabirense, H. lasiochaetum, H. bornmuelleri, H. cappadocicum, Pilosella hoppeana subsp. pilisquama, P. hoppeana subsp. testimonialis, P. hoppeana subsp. troica, P. x ruprechtii, P. piloselloides subsp. piloselloides, P. piloselloides subsp. megalomastix, P. x sintenisii, P. cymosa, P. x fallax, P. x auriculoides, P. x maschukensis, Cicerbita mulgedioides, Lactuca serriola, Scariola viminea, S. orientalis, Lapsana communis subsp. intermedia, Taraxacum bessarabicum subsp. bessarabicum, T. serotinum, T. scaturiginosum, T. macrolepium, T. revertens, T.
- 229 -

pseudonigricans, Chondrilla juncea var. juncea, Crepis armena, C. willdenowii, C. pulchra subsp. pulchra, C. alpina, C. foetida subsp. Rhoeadifolia

47. CAMPANULACEAE Campanula rapunculoides subsp. rapunculoides, C. rapunculoides subsp. cordifolia, C. glomerata subsp. hispida, C. involucrata, C. betulifolia, C. pinnatifida var. pinnatifida, C. pinnatifida var. robusta, C. strigillosa, C. pulvinaris, C. tridentata, C. conferta, C. scoparia, C. saxonorum, C. persicifolia, C. stevenii subsp. stevenii, C. rapunculus var. rapunculus, C. flaccidula, Asyneuma amplexicaule var. amplexicaule, A. limonifolium subsp. pestalozzae, A. lobelioides, A. rigidum subsp. rigidum, A. virgatum subsp. virgatum

ERICACEAE Orthilia secunda, Moneses uniflora, Monotropa hypopithys

PRIMULACEAE Primula vulgaris, P. elatior subsp. pallasii, P. auriculata, Androsace maxima, A. armeniaca var. macrantha, A. villosa, Lysimachia vulgaris, L. verticillaris, Anagallis foemina

OLEACEAE Fraxinus excelsior subsp. excelsior

ASCLEPIADACEAE Vincetoxicum fuscatum subsp. fuscatum, V. fuscatum subsp. boissieri, V. parviflorum

- 230 -

GENTIANACEAE Centaurium erythraea subsp. turcicum, C. tenuiflorum subsp. acutiflorum, Gentiana olivieri, G. septemfida

CONVOLVULACEAE Convolvulus calvertii, C. cantabrica, C. lineatus, C. holosericeus subsp. holosericeus, C. assyricus, C. pentapetaloides, C. galaticus, C. betonicifolius subsp. betonicifolius, C. Pseudoscammonia

CUSCUTACEAE Cuscuta campestris, C. kotschyana subsp. Caudata

BORAGINACEAE Lappula barbata, Asperugo procumbens, Myosotis ramosissima subsp. ramosissima, M. stricta, M. minutiflora, M. sylvatica subsp. rivularis, M. lithospermifolia, M. sicula, M. diminuta, Paracaryum racemosum var. racemosum, P. longipes, P. calycinum, P. ancyritanum, P. cappadocicum, P. stenolophum, P. cristatum subsp. cristatum, P. strictum, Rindera caespitosa, Buglossoides arvensis, B. incrassata, Echium orientale, Moltkia coerulea, Onosma sericeum, O. sintenisii, O. tenuiflorum, O. microcarpum, O. polyanthum, O. isauricum, O. intertextum, O. bracteosum, O. briquetii, O. bourgaei, O. molle, O. tauricum var. brevifolium, O. aucheranum, O. hebebulbum, O. sorgerae var. sorgerae, Cerinthe minor subsp. auriculata, Symphytum bornmuelleri, Anchusa leptophylla subsp. leptophylla, A. pusilla, A. aucheri, Nonea melanocarpa, N. pulla subsp. scabrisquamata, N. macrosperma, N. stenosolen, Alkanna megacarpa

- 231 -

SOLANACEAE Datura stramonium, Hyoscyamus niger, H. reticulatus,

SCROPHULARIACEAE Verbascum natolicum, V. orientale, V. phoeniceum, V. flavidum, V. wiedemannianum, V. pyramidatum, V. biscutellifolium, V. phlomoides, V. georgicum, V. armenum var. armenum, V. armenum var. tempskyanum, V. euphraticum, V. globiflorum, V. heterodontum, V. oreodoxum, V. pallidiflorum, V. trichostylum, V. melitenense, V. sphenandroides, V. urceolatum, V. asperuloides, V. glomeratum, V. lasianthum, V. songaricum subsp. subdecurrens, V. speciosum, V. cheiranthifolium var. cheiranthifolium, V. cheiranthifolium var. asperulum, Scrophularia kotschyana, S. ilwensis, S. luridiflora, S. umbrosa, S. scopolii var. scopolii, S. catariifolia, S. rimarum, S. serratifolia, S. libanotica subsp. libanotica var. australis, S. libanotica subsp. libanotica var. cappadocica, S. libanotica subsp. libanotica var. sivasica, S. lucida, S. gypsicola, S. lepidota, Anarrhinum orientale, Chaenorhinum minus subsp. anatolicum, Linaria genistifolia subsp. genistifolia, L. grandiflora, L. antilibanotica, L. corifolia, L. kurdica subsp. kurdica, L. kurdica subsp. aucheri, L. simplex, Digitalis ferruginea subsp. ferruginea, D. lamarckii, Veronica gentianoides, V. bozakmanii, V. reuterana, V. arvensis, V. verna, V. praecox, V. biloba, V. bornmuelleri, V. campylopoda, V. triloba, V. anagallis-aquatica, V. oxycarpa, V. lysimachioides, V. anagalloides, V. beccabunga, V. caespitosa var. caespitosa, V. cinerea, V. thymoides subsp. hasandaghensis, V. thymoides subsp. pseudocinerea, V. polifolia, V. pectinata var. pectinata, V. orientalis subsp. orientalis, V. multifida, Lagotis stolonifera, Euphrasia pectinata, Odontites glutinosa, O. verna, Parentucellia viscosa, Pedicularis condensata, P. comosa var. sibthorpii, P. comosa var. acmodonta, Rhynchocorys elephas subsp. elephas,

OROBANCHACEAE O. nana, O. aegyptiaca, O. oxyloba, O. cilicica, O. purpurea, O. cernua, O. alba, O. grisebachii, O. anatolica
- 232 -

ACANTHACEAE Acanthus dioscoridis var. dioscoridis, Acanthus dioscoridis var. perringii, A. hirsutus

GLOBULARIACEAE G. trichosantha

LAMIACEAE Ajuga orientalis, A. salicifolia, A. chamaepitys subsp. chia var. ciliata, Teucrium multicaule, T. orientale var. orientale, T. chamaedrys subsp. syspirense, T. chamaedrys subsp. sinuatum, T. polium, Scutellaria albida subsp. condensata, S. orientalis subsp. orientalis, S. orientalis subsp. bicolor, S. orientalis subsp. macrostegia, S. orientalis subsp. pectinata, S. orientalis subsp. pinnatifida, S. orientalis subsp. alpina var. alpina, S. orientalis subsp. sintenisii, S. rubicunda subsp. subvelutina, Phlomis tuberosa, P. pungens var. pungens, P. pungens var. hispida, P. oppositiflora, P. armeniaca, P. physocalyx, P. capitata, P. sieheana, P. linearis, Lamium crinitum, Wiedemannia orientalis, W. Multifida, Moluccella laevis, Ballota nigra subsp. anatolica, Marrubium parviflorum subsp. parviflorum, M. parviflorum subsp. oligodon, M. globosum subsp. globosum, M. trachyticum, M. cephalanthum, M. astracanicum subsp. astracanicum, Sideritis montana subsp. montana, S. montana subsp. remota, S. galatica, S. libanotica subsp. linearis, Stachys balansae subsp. balansae, S. cretica subsp. anatolica, S. viscosa var. viscosa, S. lavandulifolia subsp. glabrescens, S. iberica subsp. iberica var. iberica, S. annua subsp. annua var. lycaonica, S. annua subsp. annua var. annua, S. inanis, Nepeta italica, N. betonicifolia, N. fissa, N. congesta var. congesta, N. congesta var. cryptantha, N. stricta var. stricta, Lallemantia peltata, L. iberica, Hyssopus officinalis subsp. angustifolius, Origanum acutidens, O. vulgare subsp. gracile, Satureja hortensis, Clinopodium vulgare subsp. vulgare, Acinos rotundifolius, Micromeria cremnophila subsp. anatolica, Cyclotrichium niveum, Thymus parnassicus, T. cappadocicus var. pruinosus, T. cappadocicus var. cappadocicus, T. cappadocicus var. globifer, T. pectinatus var. pectinatus, T. spathulifolius, T. fallax, T. praecox subsp. skorpii var. skorpii, Lycopus europaeus, Ziziphora clinopodioides, Z.
- 233 -

capitata, Z. persica, Z. tenuior, Salvia divaricata, S. fruticosa, S. bracteata, S. caespitosa, S. blepharochlaena, S. euphratica var. euphratica, S. euphratica var. leicocalycina, S. multicaulis, S. cryptantha, S. syriaca, S. viridis, S. hypargeia, S. eriophora, S. ceratophylla, S. longipedicellata, S. microstegia, S. frigida, S. yosgadensis, S. modesta, S. candidissima subsp. candidissima, S. cyanescens, S. vermifolia, S. virgata, S. dicroantha, S. verticillata subsp. verticillata, S. verticillata subsp. amasiaca

PLUMBAGINACEAE Plumbago europaea, Limonium gmelini, Goniolimon collinum, Acantholimon venustum var. venustum, A. acerosum var. acerosum, A. armenum var. balansae, A. glumaceum, A. caesareum, A. huetii, A. puberulum var. puberulum, A. ulicinum subsp. lycaonicum, A. reflexiifolium

PLANTAGINACEAE Plantago major subsp. major, P. maritima, P. lanceolata, P. lagopus, P. euphratica,

THYMELAEACEAE Daphne oleoides subsp. oleoides, D. oleoides subsp. kurdica, Thymelaea passerina

ELAEAGNACEAE Hippophae rhamnoides subsp. caucasica, Elaeagnus angustifolia

SANTALACEAE Thesium stellerioides, T. arvense, T. Procumbens

- 234 -

ARISTOLOCHIACEAE Aristolochia maurorum

EUPHORBIACEAE Andrachne telephioides, Chrozophora tinctoria, Euphorbia petiolata, E. apios, E. orientalis, E. aleppica, E. arvalis, E. ledebourii, E. falcata subsp. falcata var. falcata, E. herniarifolia var. glaberrima, E. nicaensis var. glareosa, E. petrophila var. petrophila, E. cheiradenia, E. erythrodon, E. petrophila var. armena, E. virgata

URTICACEAE Urtica urens, Parietaria judaica

MORACEAE Morus alba, M. nigra

FAGACEAE Quercus robur subsp. robur, Q. macranthera subsp. syspirensis, Q. pubescens

CORYLACEAE Corylus colurna

SALICACEAE Salix alba, S. excelsa, S. pedicellata, S. caprea, Populus tremula

- 235 -

LILIOPSIDA (MONOCOTYLEDONEAE-tek enekliler) BUTOMACEAE Butomus umbellatus

ALISMATACEAE Alisma lanceolatum, A. Gramineum

JUNCAGINACEAE Triglochin maritima

POTAMOGETONACEAE Potamogeton natans, P. lucens, Groenlandia densa

ZANNICHELIACEAE Zannichelia palustris

ARACEAE Arum elongatum subsp. detruncatum, A. conophalloides var. conophalloides, A. conophalloides var. caudatum, Biarum bovei, Eminium rauwolfii var. rauwolfii

LEMNACEAE Lemna trisulca

- 236 -

LILIACEAE Asparagus officinalis, Eremurus spectabilis, E. cappadocicus, Asphodeline tenuior subsp. tenuiflora var. tenuiflora, A. tenuior subsp. tenuiflora var. puberulenta, A. globifera, A. damascena subsp. damascena, Allium szovitsii, A. schoenoprasum, A. callidictyon, A. sivasicum, A. paniculatum subsp. paniculatum, A. kunthianum, A. tauricola, A. flavum subsp. tauricum var. tauricum, A. pseudoflavum, A. armenum, A. stamineum, A. macrochaetum subsp. macrochaetum, A. macrochaetum subsp. tuncelianum, A. pustulosum, A. stearnianum subsp. stearnianum, A. scorodoprasum subsp. rotundum, A. scorodoprasum subsp. waldsteinii, A. asperiflorum, A. nevsehirense, A. sintenisii, A. cardiostemon, A. decipiens, A. kharputense, A. lycaonicum, Scilla bifolia, S. siberica subsp. armena, Ornithogalum pyrenaicum, O. sphaerocarpum, O. oligophyllum, O. wiedemannii, O. orthophyllum, O. alpigenum, Muscari comosum, M. caucasicum, M. tenuiflorum, M. longipes, M. neglectum, M. microstomum, Hyacinthus orientalis subsp. orientalis, Hyacinthus orientalis subsp. chionophilus, Bellevalia clusiana, B. gracilis, Hyacinthella lineata, H. acutiloba, Fritillaria aurea, F. armena, F. pinardii, Tulipa armena var. armena, Gagea taurica, G. fistulosa, G. glacialis, G. villosa var. villosa, G. villosa var. hermonis, Colchicum szovitsii, C. triphyllum, Merendera trigyna

AMARYLLIDACEAE Galanthus fosteri

IRIDACEAE Iris schachtii, I. suaveolens, I. sari, I. histrioides, I. danfordiae, I. caucasica subsp. turcica, I. galatica, Crocus ancyrensis, C. danfordiae, C. biflorus subsp. pulchricolor, C. biflorus subsp. tauri, C. kotschyanus subsp. kotschyanus, C. kotschyanus subsp. cappadocicus, C. cancellatus subsp. damascenus, C. speciosus subsp. speciosus, Gladiolus italicus, G. kotschyanus, G. Atroviolaceus

- 237 -

ORCHIDACEAE Cephalanthera kurdica, C. damasonium, Epipactis persica, Gymnadenia conopsea, Orchis palustris, O. laxiflora, Dactylorhiza iberica, D. romana subsp. georgica, D. urvilleana, D. osmanica var. osmanica, D. osmanica var. anatolica

TYPHACEAE Typha shuttleworthii, T. laxmannii, T. angustifolia

JUNCACEAE Juncus compressus, J. gerardi subsp. gerardi, J. gerardi subsp. libanoticus, J. rechingeri, J. bufonius, J. hybridus, J. articulatus

CYPERACEAE Schoenoplectus lacustris subsp. tabernaemontani, S. litoralis, Bolboschoenus maritimus var. maritimus, Scirpoides holoschoenus, Blysmus compressus, Carex paniculata subsp. paniculata, C. acutiformis, C. riparia, C. panicea, C. hordeistichos, C. distans, C. diluta, C. atrata subsp. atrata, C. nigra subsp. dacica

POACEAE Elymus lazicus subsp. divaricatus, E. nodosus subsp. gypsicolus, E. erosiglumis, E. elongatus subsp. turcicus, E. hispidus subsp. barbulatus, Aegilops umbellulata subsp. umbellulata, Ae. triuncialis subsp. triuncialis, Ae. biuncialis, Triticum baeoticum subsp. baeoticum, Secale montanum, S. cereale var. cereale, Psathyrostachys fragilis, Hordeum geniculatum, H. murinum subsp. leporinum var. leporinum, H. bulbosum, Henrardia persica var. persica, Bromus hordaceus subsp. hordaceus, B. japonicus subsp. anatolicus, B. squarrosus, B. scoparius, B. lanceolatus, B. danthoniae, B. tectorum, B. tomentellus, B. riparius, B. variegatus subsp. variegatus, Avena fatua var. fatua, A. sterilis subsp. ludoviciana,
- 238 -

Helictotrichon pratense, Arrhenatherum elatius subsp. elatius, A. kotschyi, Trisetum flavescens, Koeleria nitidula, K. cristata, Deschampsia caespitosa, Calamagrostis epigejos, Apera intermedia, Agrostis gigantea, A. capillaris var. capillaris, Polypogon viridis, Milium effusum, Zingeria pisidica, Z. biebersteiniana subsp. trichopoda, Alopecurus arundinaceus, A. aucheri, A. myosuroides var. myosuroides, Phleum pratense, P. montanum subsp. montanum, P. exaratum subsp. exaratum, Festuca sclerophylla, F. arundinacea subsp. arundinacea, F. anatolica subsp. anatolica, F. anatolica subsp. borealis, F. longipanicula, F. glaucispicula, F. valesiaca, F. callieri subsp. callieri, Lolium persicum, Vulpia persica, V. ciliata subsp. ciliata, Loliolum subulatum, Poa trivialis, P. angustifolia, P. compressa, P. nemoralis, Eremopoa songarica, Catabrosella parviflora subsp. calvertii, Catabrosa aquatica, Puccinellia distans subsp. distans, P. koeieana, Dactylis glomerata subsp. hispanica, Briza media, Sesleria phleoides, Melica penicillaris, M. ciliata subsp. ciliata, M. persica subsp. inaequiglumis, Stipa capillata, S. arabica, S. ehrenbergiana, S. lessingiana, S. pulcherrima subsp. epilosa, Phragmites australis, Crypsis schoenoides, C. aculeata, Echinochloa crus-galli, Setaria italica, Pennisetum orientale, Chrysopogon gryllus subsp. gryllus, Bothriochloa ischaemum,

F.3. Fauna Bu konuda herhangi bir alma yaplmamtr.

F.3.1. Habitat ve Topluluklar Bu konu hakknda veri edinilmemitir.

F.3.2. Trler ve Populasyonlar Bu konu hakknda veri edinilmemitir. F.3.3. Hayvan Yaama Haklar 5199 Sayl Hayvanlar Koruma Kanunu ile hayvanlarn rahat yaamlarn ve hayvanlar iyi ve uygun muamele edilmesini temin etmek hayvanlarn ac, strap ve eziyet ekmelerine kar en iyi ekilde korunmalarn her trl magduriyetlerinin nlenmesini
- 239 -

salamak amacyla Sivas l evre ve Orman Mdrl Doa Koruma ve Milli Parklar ubesince gerekli kontroller yaplmaktadr.

F.3.3.1. Evcil Hayvanlar Bu konu hakknda veri edinilmemitir.

F.3.3.1.1. Sahipli Hayvanlar Bu konu hakknda veri edinilmemitir.

F.3.3.1.2. Sahipsiz Hayvanlar 5199 sayl Hayvanlarn Korunmas Kanunu na ve 12 Mays 2006 ve 26166 sayl Resmi Gazetede yaymlanan Hayvanlarn Korunmasna Dair Uygulama Ynetmelii ne gre kurulan l Hayvanlar Koruma Kurulu tarafndan ilimizde sahipsiz sokak hayvanlarla ilgili gerekli ilemler yaplmaktadr. Sivas Belediyesi tarafndan Huzur Sahipsiz Sokak Hayvanlar Rehabilitasyon Merkezinde ; 2005 ylnda 255 adet, 2006 ylnda 450 adet, 2007 ylnda 725, 2008 ylnda 757 adet olmak zere toplam 2187 adet hayvan ksrlatrarak bulunduu ortama brakma hizmeti yapmtr. 2007 ylnda ev ve ss hayvan satclarna eitim verilmitir. 2009 ylnda ise yerel hayvan koruma grevlileri eitimi yaplacaktr.

F.3.3.2. Nesli Tehlike Altnda Olan ve Olmas Muhtemel Evcil ve Yaban Hayvanlar evre ve Orman Bakanl Doa Koruma ve Milli parklar Genel Mdrlnce her av dneminde Merkez Av Komisyonu Karar gereince belirlenmi olan nesli tehlikede olan ve olmas muhtemel evcil ve yaban hayvann avlamak l ve canl bulundurmak ve nakletmek yasak olup bu kstlamalara ve engellemelere aykr davrananlar hakknda 4915 sayl Kara Avcl, 5199 sayl Hayvanlar Koruma Kanununa 2872 sayl evre Kanununa ve ilgili dier mevzuatlara gre yasal ilem yaplr. limiz zengin keklik, tavan gibi trler yannda Bakanlmzca koruma altna alnan yaban hayat deerlerimizden olan ahin ve yaban keisi gibi trleri de barndran avlaklara sahiptir.
- 240 -

YABAN KES: limizde evre ve Orman Bakanlnca koruma altna alnan Yaban keisi (Capra aegagrus) tr Divrii, mranl, Ula ilelerinde yaylmaktadr.Yaban keisinin en byk reme yeri; Divrii ilesi engellida blgesi olup,dier reme blgeleri ;Fdlda, Gelinda, Grlevik Da, Ylanlda dr.Ula ilesi Tecer Dalarnda bu yrede taocaklarnn varl nedeniyle son derece rkek olan bu hayvanlar rememektedir.Kasm,Aralk aylarnda iftleme dneminin ardndan Mays aynda doum ve yavru bytme mevsimine kadar srler reme yerlerinde yaarlar.Yavrulama dneminin arkasndan yaz aylarnda engellida, Fdlda, Gelinda, Grlevik Da istikametinden g eden srler, Tecer Dalarna kadar gelerek yaylmakta ve sonbahar dneminde tekrar reme yerlerine ayn istikamette dnmektedirler.Yaban keisi, ilimiz snrlar dahilinde yaklak 350400 km2 alanda yayl gstermektedir.

F.3.3.3. Hayvan Haklar hlalleri 5199 Sayl Hayvanlar Koruma Kanununu ile hayvanlarn rahat yaamlarn ve

hayvanlar iyi ve uygun muamele edilmesini temin etmek hayvanlarn ac, strap ve eziyet ekmelerine kar en iyi ekilde korunmalarn her trl magduriyetlerinin nlenmesini salamak amacyla Sivas l evre ve Orman Mdrl Doa Koruma ve Milli Parklar ubesince gerekli kontroller yaplmaktadr.

F.3.3.4. Valilikler, Belediyeler ve Gnll Kurulularla birlii

Bu konu hakknda veri edinilmemitir.F.4. Hassas Yreler

HASSAS YRELER F.4.1. lkemiz Mevzuat Uyarnca Korunmas Gerekli Alanlar F.4.1.1. 2873 Sayl Milli Parklar Kanununun 2. Maddesinde Tanmlanan Ve Bu Kanunun 3. Maddesi Uarnca Belirlenen Milli Parklar, Tabiat Parklar, Tabiat Antlar ve Tabiat Koruma Alanlar 2873 sayl Milli Parklar Kanununda tanmlanan ekliyle Milli Park; bilimsel ve estetik bakmdan, ulusal ve uluslararas ender bulunan doal ve kltrel kaynak deerleri ile
- 241 -

koruma, dinlenme ve turizm alanlarna sahip doa paralarn ifade etmekte olup, Sivas linde bu vasflara haiz bir alan belirleme almalar yaplmamtr. Milli Parklar Kanununda; bitki rts ve yaban hayat zelliine sahip, manzara btnl iinde halkn dinlenme ve elenmesine uygun tabiat paralar olarak tanmlanan tabiat park potansiyeline sahip bir rnek, Sivas ili Grn ilesi snrlar iindeki uul Vadisidir (ekil F.5.2-1 ve ekil F.5.2-2). Corafi Konumu: 38 45 00-38 46 35 kuzey enlemleri, 37o 08 38-37o 15 00 dou boylamlar. Kuzeyi: Kale Tepe, Kar kuyusu Tepe, altepe, Gneyi: Karakuz Tepesi, Kabz Tepesi, Dousu: Bozyoku Tepesi, Bats: Memi Deresi nin Tohoma ay ile kesitii noktadan, Malatya-Kayseri karayolunu kestii yere kadar olan blm. Genel Jeolojik Yaps: Blge, jeolojik zamanlardan II. Zamann (Mesozoyik) Kretase dneminde olumu olup, ana kayalarn kkeni sedimanterdir.

- 242 -

F.4.1.3-1: uul vadisinden bir grnm (Grn-Sivas)

Genel Toprak Yaps: Sahann ortasndan geen vadinin iki yamac talk olup vadi tabannda 0.05-0.10 cm kalnlnda gevek taneli bir yapsal zellik gsteren kumlu topraktan olumaktadr. Sivas l merkezine 140 km, Malatya l merkezine 110 km, Grn ile merkezine 4 km mesafede ve 950 ha byklnde olan sahann ortasndan geen 10 km uzunluundaki uul Suyu, yaln kayalklar arasndan btn heybeti, gzellii ve dinlendirici sesiyle akarken vadiye ender rastlanan estetik grnml bir jeolojik zellik kazandrmtr. Aa formunda st, kavak, aack formunda al, kuburnu trlerinin bulunduu vadi, tavan, tilki, kurt, keklik, gvercin, ahin gibi memeli ve kular barndrrken uul Suyu, besleyici ve ekonomik deeri yksek alabalk kaynadr. ugul'un boaz (kanyon) knda alabalk retim tesisleri mevcuttur.

- 243 -

F.4.1.3-2: uul vadisinden bir baka grnm (Grn-Sivas)

Kayalarn arasnda maaralarn ve Hitit Hiyeroglifli kaya yaztlarnn bulunmas, ziyaret edenlere belirgin bir gzlem olana salamas yrenin nemini artrmaktadr. Turizm potansiyeli yksek uul Vadisi doal grnmyle korunmas gerektiinden Tabiat Park ayrmna dair n inceleme raporu 1994 ylnda Sivas MPA Mhendislii tarafndan hazrlanm ancak henz onaylanmamtr. Tabiat ve tabiat olaylarnn meydana getirdii zelliklere ve bilimsel deerlere sahip ve milli parklar esaslar dahilinde korunan tabiat paralar demektir. Ant Aa: Grn ilesi Baheii kynn 1,5 km. gneydousunda bulunan asrlk ard aac ant aa vasflarna haiz olup tefriki iin n ett almas devam etmektedir. 1,70-1,80 m. ap ve 5,40 m. evreye sahip olan aa yre halknn efsanevi anlatmlarnda yerini alarak zel bir anlam tamaktadr (ekil F.5.3-1).

- 244 -

Corafi konumu: 38o 42 55 kuzey enlemleri, 37o 23 25 dou boylam.

F.4.1.3-3: Tabiat ant niteliindeki ant ard aac (Baheii Ky-Grn-Sivas)

Bilim ve eitim bakmndan nem tayan nadir, tehlikeye maruz veya kaybolmaya yz tutmu ekosistemler, trler ve tabii olaylarn meydana getirdii sekin rnekleri ieren ve mutlak korunmas gerekli olan sadece bilim ve eitim amalaryla kullanlmak zere ayrlm doa paralarn ifade etmektedir. F.4.1.2. 4915 Sayl Kara Avcl Kanunu Uyarnca evre ve Orman Bakanlnca Belirlenen Yaban Hayat Koruma Sahalar ve Yaban Hayvan Yerletirme Alanlar 4915 Sayl Kara Avcl Kanununun 19. Maddesine gre, soyu azalm veya tketilmi av hayvanlarnn doaya salnmas evre ve Orman Bakanlnn iznine baldr.

F.4.1.3. 2863 Sayl Kltr ve Tabiat Varlklarn Koruma Kanununun 2. Maddesinin a - Tanmlar Bendinin 1., 2., 3. ve 5. Alt Bentlerinde Kltr Varlklar, Tabiat Varlklar, Sit ve Koruma Alan Olarak Tanmlanan ve Ayn Kanun ile 3386 Sayl Kanunun (2863 Sayl Kltr ve Tabiat Varlklarn Koruma Kanununun Baz Maddelerinin Deitirilmesi ve Bu Kanuna Baz Maddelerin

- 245 -

Eklenmesi Hakknda Kanun) lgili Maddeleri Uyarnca Tespiti ve Tescili Yaplan Alanlar Bu konu hakknda veri edinilmemitir. F.4.1.4. 1380 Sayl Su rnleri Kanunu Kapsamnda Olan Su rnleri stihsal ve reme Sahalar Tdrge Gl, Hafik Gl ve Lota Glleri Su rnleri istihsal ve reme sahalardr.

F.4.1.5. 4/9/1988 Tarihli ve 19919 Sayl Resmi Gazetede Yaymlanan Su Kirlilii Kontrol Ynetmeliinin 17 nci ve 1/7/1999 Tarihli ve 23742 Sayl Resmi Gazetede Yaymlanan Ynetmelikle Deiik 18.,19. ve 20. Maddelerinde Tanmlanan Alanlar Bu konu hakknda veri edinilmemitir.

F.4.1.6. 2/11/1986 Tarihli ve 19269 Sayl Resmi Gazetede Yaymlanan Hava Kalitesinin Korunmas Ynetmeliinin 49. Maddesinde Tanmlanan Hassas Kirlenme Blgeleri Bu konu hakknda veri edinilmemitir.

F.4.1.7. 2872 Sayl evre Kanununun 9. Maddesi Uyarnca Bakanlar Kurulu Tarafndan zel evre Koruma Blgeleri Olarak Tespit ve lan Edilen Alanlar lke ve dnya leinde ekolojik nemi olan evre kirlenmeleri ve bozulmalarna duyarl alanlarda tabii gzelliklerin gelecek nesillerie ulamasn salamak amacyla, krsal ve kentsel alanda arazi arazi kullanm kararna uygun olarak belirlenen koruma alanlar demek olup, Sivas li snrlar ierisinbde bu nitelikte bir alan henz koruma altna alnmamtr. F.4.1.8. 2960 Sayl Boazii Kanununa Gre Koruma Altna Alnan Alanlar limizin herhangi bir denize kys bulunmadndan bu konu hakknda bilgi verilememitir.

- 246 -

F.4.1.9. 6831 Sayl Orman Kanunu Gereince Orman Alan Saylan Yerler Bu konu hakknda veri edinilmemitir.

F.4.1.10. 3621 Sayl Ky Kanunu Gereince Yap Yasa Getirilen Alanlar Bu konu hakknda veri edinilmemitir.

F.4.1.11. 3573 Sayl Zeytinciliin Islah ve Yabanilerinin Alattrlmas Hakknda Kanunda Belirtilen Alanlar Bu konu hakknda veri edinilmemitir.

F.4.1.12. 4342 Sayl Mera Kanununda Belirtilen Alanlar Bu konu hakknda veri edinilmemitir. F.4.1.13 17.05.2005 tarih ve 25818 sayl Resmi Gazetede yaymlanan Sulak Alanlarn Korunmas Ynetmelii ne Belirtilen Alanlar Doal ya da yapay, srekli ya da geici suyu akan ya da durgun, tatl, ac ya da tuzlu gelgit blgelerinde sularn ekildii dnemlerde su dzeyi 6 m2'yi amayan deniz kesimlerinide kapsayan tm bataklk, turba ve suyla kapl alanlara "Sulak Alan" denilmektedir. Bunlar, ekosistemlerin bar konumunda olduundan korunmaldrlar limizde Tdrge Gl, Hafik Gl, Lota Glleri, Gydn (Balkkaya) Gl, Tecer Gl, Ula Gl, Karayn Gl, emen Yenice Akgl - Karagl, Kurugl, Kemis Gl, etme (Slkl), Bingl Gl sulak alan kapsamnda bulunan alanlardandr.

F.4.2. lkemizin Taraf Olduu Uluslararas Szlemeler Uyarnca Korunmas Gerekli Alanlar Bu konu hakknda veri edinilmemitir.

- 247 -

F.4.2.1. 20/2/1984 Tarih ve 18318 Sayl Resmi Gazetede Yaymlanarak Yrrle Giren Avrupann Yaban Hayat ve Yaama Ortamlarn Koruma Szlemesi (BERN Szlemesi) Uyarnca Koruma Altna Alnm Alanlardan nemli Deniz Kaplumbaas reme Alanlarnda Belirtilen I. ve II. Koruma Blgeleri, Akdeniz Foku Yaama ve reme Alanlar Sivas ilinin denize kys bulunmamaktadr.

F.4.2.2. 12/6/1981 Tarih ve 17368 Sayl Resmi Gazetede Yaymlanarak Yrrle Giren Akdenizin Kirlenmeye Kar Korunmas Szlemesi (Barcelona Szlemesi) Uyarnca Korumaya Alnan Alanlar Sivas ilinin denize kys bulunmamaktadr.

F.4.2.2.1. 23/10/1988 Tarihli ve 19968 Sayl Resmi Gazetede Yaymlanan Akdenizde zel Koruma Alanlarnn Korunmasna Ait Protokol Gerei lkemizde zel Koruma Alan Olarak Belirlenmi Alanlar Sivas ilinin denize kys bulunmamaktadr.

F.4.2.2.2. 13/9/1985 Tarihli Cenova Bildirgesi Gerei Seilmi Birlemi Milletler evre Program Tarafndan Yaymlanm Olan Akdenizde Ortak neme Sahip 100 Kysal Tarihi Sit Listesinde Yer Alan Alanlar Sivas ilinin denize kys bulunmamaktadr.

F.4.2.2.3. Cenova Deklerasyonunun 17. Maddesinde Yer Alan Akdenize Has Nesli Tehlikede Olan Deniz Trlerinin Yaama ve Beslenme Ortam Olan Kysal Alanlar Sivas ilinin denize kys bulunmamaktadr.

F.4.2.3. 14/2/1983 Tarih ve 17959 Sayl Resmi Gazetede Yaymlanarak Yrrle Giren Dnya Kltr ve Tabiat Mirasnn Korunmas Szlemesi nin 1. ve 2. Maddeleri Gereince Kltr ve Turizm Bakanl Tarafndan Koruma Altna

- 248 -

Alnan Kltrel Miras ve Doal Miras Stats Verilen Kltrel, Tarihi ve Doal Alanlar Bu konu hakknda veri edinilmemitir.

F.4.2.4. 17/05/1994 Tarih ve 21937 Sayl Resmi Gazetede Yaymlanarak Yrrle Giren zellikle Su Kular Yaama Ortam Olarak Uluslararas neme Sahip Sulak Alanlarn Korunmas Szlemesi (RAMSAR Szlemesi) Uyarnca Koruma Altna Alnm Alanlar RAMSAR Szlemesi gereklerine gre dzenlenen Uluslarars neme Sahip Sulak Alanlar Listesinde ilimiz Tdrge Gl, Ula Glleri,ve Hafik Gl yer almaktadr. limizdeki bu gllerin Sulak Alanlarn Korunmas Ynetmeliinde belirtilen zonlarnn tespit edilerek ynetim planlarnn hazrlanmas gerekmektedir. F.4.3. Korunmas Gereken Alanlar F.4.3.1. Onayl evre Dzeni Planlarnda, Mevcut zellikleri Korunacak Alan Olarak Tesbit Edilen ve Yaplama Yasa Getirilen Alanlar (Tabii Karakteri Korunacak Alan, Biogenetik Rezerv Alanlar, Jeotermal Alanlar vb.) Bu konu hakknda veri edinilmemitir.

F.4.3.2. Tarm Alanlar: Tarmsal Kalknma Alanlar, Sulanan, Sulanmas Mmkn ve Arazi Kullanma Kabiliyet Snflar I, II, III ve IV Olan Alanlar, Yaa Bal Tarmda Kullanlan I. ve II. Snf ile, zel Mahsul Plantasyon Alanlarnn Tamam Bu konu hakknda veri edinilmemitir.

F.4.3.3. Sulak Alanlar: Doal veya Yapay, Devaml veya Geici, Sularn Durgun veya Akntl, Tatl, Ac veya Tuzlu, Denizlerin Gel-Git Hareketinin ekilme Devresinde 6 Metreyi Gemeyen Derinlikleri Kapsayan, Bata Su Kular Olmak zere Canllarn Yaama Ortam Olarak nem Tayan Btn Sular, Bataklk Sazlk ve Turbiyeler ile Bu Alanlarn Ky Kenar izgisinden tibaren Kara Tarafna Doru Ekolojik Adan Sulak Alan Kalan Yerler Bu konu hakknda veri edinilmemitir.
- 249 -

F.4.3.4. Gller, Akarsular, Yeraltsuyu letme Sahalar Bu konu hakknda veri edinilmemitir.

F.4.3.5. Bilimsel Aratrmalar in nem Arzeden ve/veya Nesli Tehlikeye Dm veya Debilir Trler ve lkemiz in Endemik Olan Trlerin Yaama Ortam Olan Alanlar, Biyosfer Rezervi, Biyotoplar, Biyogenetik Rezerv Alanlar, Benzersiz zelliklerdeki Jeolojik ve Jeomorfolojik Oluumlarn Bulunduu Alanlar Bu konu hakknda veri edinilmemitir.

F.4.3.6. Mesire Yerleri; 6831 Sayl Orman Kanununa Tabi Alanlarda Halkn Rekrasyonel Kullanmn Dzenleyip, Kullanmnn Doal Yapnn Tahribine Neden Olmadan Ynlendirilmesini Salamak zere Ayrlan Alanlar Fidanlk Orman i Dinlenme Yeri Sivas merkez Akdeirmen mevkiinde halkmzn youn rekreasyon gereksinimi karlayan saha, Sivas MPA Mhendisliine bal olarak hizmet vermektedir. 4.5 ha kullanm alan ve 450 kii/gn kapasitesi olan sahada 1 adet giri kulbesi binas, 1 adet krevi binas, 2 adet WC (3+3), 1 adet ocuk oyun alan, 1 adet voleybol sahas vardr. Saram, karaam, akaaa, kavak, akasya ve st aa trleri ile al formasyonlarnn mevcut olduu saha Orman Fidanlk Mdrl snrlar iinde olup, belediye otobsyle ulam mmkndr. Kzlkavraz Orman i Dinlenme Yeri Sivas merkez Kzlkavraz Ky, Ortadz mevkiindeki sahann mlkiyeti Maliye Hazinesinde olup, teklif raporu Sivas MPA Mhendislii'nce 1999 ylnda hazrlanmtr. Vejetasyon rts; saram, karaam ve akasyadr. Kzlkavraz ky elektrik hattndan elektrik enerjisi temini mmkndr. Saha ierisinde kaynak ime suyu bulunmaktadr. Ayrca saha iinde kk bir derecik de mevcuttur. Saha, Kzlrmak nehrine ok yakn olduundan kullanma suyu buradan da temin edilebilir. Merkez ileye 10 km ve Kzlkavraz Kyne 6 km mesafedeki saha 5 ha olup, potansiyeli 1.000 kii/gndr.

- 250 -

Kardeler Orman Orman i Dinlenme Yeri Sivas ehir merkezinin 7 km gneydousunda ve 3.5 ha byklnde olan sahann mlkiyeti l zel dare Mdrlne aittir. Florasn karaam, st, kavak, frenk zm trleri tekil eder. ehir merkezine hakim bir manzaras olan piknik alannda 1 adet giri kontrol binas, 2 adet WC (3+3), 1 adet bfe mevcuttur. F.5. Hassas Yreler

F.5.1. Milli Parklar 2873 sayl Milli Parklar Kanununda tanmlanan ekliyle Milli Park; bilimsel ve estetik bakmdan, ulusal ve uluslararas ender bulunan doal ve kltrel kaynak deerleri ile koruma, dinlenme ve turizm alanlarna sahip doa paralarn ifade etmekte olup, Sivas ilinde bu vasflara haiz bir alan belirleme almalar yaplmamtr.

F.5.2. Tabiat Parklar Milli Parklar Kanununda; bitki rts ve yaban hayat zelliine sahip, manzara btnl iinde halkn dinlenme ve elenmesine uygun tabiat paralar olarak tanmlanan tabiat parklarna bir rnek, Sivas ili Grn ilesi snrlar iindeki uul Vadisidir (ekil F.5.2-1 ve ekil F.5.2-2). Corafi Konumu: 38 45 00-38 46 35 kuzey enlemleri, 37o 08 38-37o 15 00 dou boylamlar. Kuzeyi: Kale Tepe, Kar kuyusu Tepe, altepe, Gneyi: Karakuz Tepesi, Kabz Tepesi, Dousu: Bozyoku Tepesi, Bats: Memi Deresi nin Tohoma ay ile kesitii noktadan, Malatya-Kayseri karayolunu kestii yere kadar olan blm.

- 251 -

Genel Jeolojik Yaps: Blge, jeolojik zamanlardan II. Zamann (Mesozoyik) Kretase dneminde olumu olup, ana kayalarn kkeni sedimanterdir.

Resim F.5.2-1 : uul vadisinden bir grnm (Grn-Sivas) (Sivas Milli Parklar ve Av-Yaban Hayat Mhendislii verileri, 2001).

Genel Toprak Yaps: Sahann ortasndan geen vadinin iki yamac talk olup vadi tabannda 0.05-0.10 cm. kalnlnda gevek taneli bir yapsal zellik gsteren kumlu topraktan olumaktadr. Sivas l merkezine 140 km, Malatya l merkezine 110 km, Grn ile merkezine 4 km mesafede ve 950 ha byklnde olan sahann ortasndan geen 10 km. uzunluundaki uul Suyu, yaln kayalklar arasndan btn heybeti, gzellii ve dinlendirici sesiyle akarken vadiye ender rastlanan estetik grnml bir jeolojik zellik kazandrmtr.

- 252 -

Aa formunda st, kavak, aack formunda al, kuburnu trlerinin bulunduu vadi, tavan, tilki, kurt, keklik, gvercin, ahin gibi memeli ve kular barndrrken uul Suyu, besleyici ve ekonomik deeri yksek alabalk kaynadr. ugul'un boaz (kanyon) knda alabalk retim tesisleri mevcuttur.

ResimF.5.22:uulvadisindenbirbakagrnm(GrnSivas)(Sivas Milli Parklar ve Av-Yaban Hayat Mhendislii verileri, 2001).

Kayalarn arasnda maaralarn ve Hitit Hiyeroglifli kaya yaztlarnn bulunmas, ziyaret edenlere belirgin bir gzlem olana salamas yrenin nemini artrmaktadr. Turizm potansiyeli yksek uul Vadisi doal grnmyle korunmas gerektiinden Tabiat Park ayrmna dair n inceleme raporu 1994 ylnda Sivas MPA Mhendislii tarafndan hazrlanm ancak henz onaylanmamtr.
- 253 -

F.5.3. Tabiat Ant Tabiat ve tabiat olaylarnn meydana getirdii zelliklere ve bilimsel deerlere sahip ve milli parklar esaslar dahilinde korunan tabiat paralar demektir.

Ant Aa: Grn ilesi Baheii kynn 1,5 km. gneydousunda bulunan asrlk ard aac ant aa vasflarna haiz olup tefriki iin n ett almas devam etmektedir. 1,70-1,80 m. ap ve 5,40 m. evreye sahip olan aa yre halknn efsanevi anlatmlarnda yerini alarak zel bir anlam tamaktadr (ekil F.5.3-1). Corafi konumu: 38o 42 55 kuzey enlemleri, 37o 23 25 dou boylam.

Resim F.5.3-1: Tabiat ant niteliindeki ant ard aac (Baheii ky-GrnParklar ve Av-Yaban Hayat Mhendislii verileri, 2001). Sivas) (Sivas Milli

- 254 -

F.5.4. Tabiat Koruma Alanlar Bilim ve eitim bakmndan nem tayan nadir, tehlikeye maruz veya kaybolmaya yz tutmu ekosistemler, trler ve tabii olaylarn meydana getirdii sekin rnekleri ieren ve mutlak korunmas gerekli olan sadece bilim ve eitim amalaryla kullanlmak zere ayrlm doa paralarn ifade etmekte olup, Sivas ilinde belirlenen alanlar F.5.2-1. de aklanmtr.

F.5.5.Orman i Dinlenme Yerleri Rekreasyonel ve estetik kaynak deerlerine sahip , halkn piknik ve kamp kullanmna ak, ormanlk alanlardr.

Fidanlk Orman i Dinlenme Yeri Sivas merkez Akdeirmen mevkiinde halkmzn youn rekreasyon gereksinimi karlayan saha, Sivas MPA Mhendisliine bal olarak hizmet vermektedir. 4.5 ha. kullanm alan ve 450 kii/gn kapasitesi olan sahada 1 adet giri kulbesi binas, 1adet krevi binas, 2 adet WC (3+3), 1 adet ocuk oyun alan, 1 adet voleybol sahas vardr. Saram, karaam, akaaa, kavak, akasya ve st aa trleri ile al formasyonlarnn mevcut olduu saha Orman Fidanlk Mdrl snrlar iinde olup, belediye otobsyle ulam mmkndr.

Kzlkavraz Orman i Dinlenme Yeri Sivas merkez Kzlkavraz Ky, Ortadz mevkiindeki sahann mlkiyeti Maliye Hazinesinde olup, teklif raporu Sivas MPA Mhendislii'nce 1999 ylnda hazrlanmtr. Vejetasyon rts; saram, karaam ve akasyadr. Kzlkavraz ky elektrik hattndan elektrik enerjisi temini mmkndr. Saha ierisinde kaynak ime suyu bulunmaktadr. Ayrca saha iinde kk bir derecik de mevcuttur. Saha, Kzlrmak nehrine ok yakn olduundan

- 255 -

kullanma suyu buradan da temin edilebilir. Merkez ileye 10 km ve Kzlkavraz Ky ne 6 km mesafedeki saha 5 ha olup, potansiyeli 1.000 kii/gndr.

Kardeler Orman Orman i Dinlenme Yeri Sivas ehir merkezinin 7 km gneydousunda ve 3.5 ha byklnde olan sahann mlkiyeti l zel dare Mdrlne aittir. Florasn karaam, st, kavak, frenk zm trleri tekil eder. ehir merkezine hakim bir manzaras olan piknik alannda 1 adet giri kontrol binas, 2 adet WC (3+3), 1 adet bfe mevcuttur.

F.5.6. Sulak Alanlar Uluslararas neme haiz Sulak Alanlar Szlemesi (RAMSAR) ne gre sulak alanlar; Doal ya da yapay, daimi veya geici ,suyu akan ya da durgun, tatl, ac veya tuzlu, gel-git blgelerinde sularn ekildii dnemlerde su seviyesi alt metreyi amayan deniz kesimlerini de kapsayan, btn bataklk, turba veya suyla kapl alanlar olarak tarif edilmektedir.

Tdrge Gl Genel Bilgi Sulak Alan No: 1 Dier Ad l le Yzlm Rakm : Demiryurt Gl : Sivas : Hafik-Zara : 750 ha : 1295 m.

Tdrge Gl, Yukar Kzlrmak Havzasnda yer alan ok hafif tuzlu bir gldr. Gl alan 326 hadr. Balca kaynaklar pnarlar ve Acsu aydr. Batsndan kan bir gideenle
- 256 -

Kzlrmak a boalr. Gln ortalama derinlii 4 m dir. Kylarnda kk sazlklar vardr. Dousunda kk bir ada yer alr (Kean Adas). Gln evresinde, bykba hayvanlarn otlatld batdaki geni slak alanlardan baka alak kireli tepeler stnde, ksmen nadasa braklan tarlalar ve meralar bulunur. Gln gneydousunda, Acsu aynn zerinde yaklak 30 ha alan kaplayan bataklk ve glckler yer almaktadr. Sivas-Erzincan karayolu gln gneyinden geer. Dou kylarndaki gle hakim bir tepede Cumhuriyet niversitesine ait sosyal tesisler vardr.

Kular Tdrge Gl alan, burada reyen Macar rdei (40 ift) populasyonu ile nemli Ku Alan stats kazanr. Blgede reyen dier nemli trler arasnda kzl boyunlu bataan, uzunbacak, turna ve sar bal kuyruk sallayan saylabilir. G sezonu boyunca aralarnda sakarmekenin de (11.500 adet) bulunduu eitli trlerden su kular izlenebilir.

Koruma ve Sorunlar Alann koruma stats yoktur. Tdrge Gln Kzlrmak ile birletiren yaklak 10 km uzunluundaki gideeni boyunca yer alan takn ovasndaki bataklklar, Devlet Su lerinin gl ve nehir arasna 1.5 km lik bir kanal amas sonucu byk lde ortadan kalkmtr. Halen inaat srmekte olan mranl Sulama Projesi ile, mranl ve Sivas arasnda Kzlrmak boyunca yer alan 11 220 ha tarm alannn sulanmas ngrlmektedir. DS yetkilileri Tdrge Glnn bu projeden etkilenmeyeceini belirtmilerdir.

etme Gl Sulak Alan No Dier Ad :2 : Slkl Gl

- 257 -

l le Yzlm Rakm

: Sivas : Hafik : 12 ha : 1.300 m

Sivas ili, Hafik ilesi, Durulmu ky snrlar iinde kalan etme Gl bataklk alan ile birlikte yaklak 30 ha alan kaplamaktadr. Kzlrmak Havzasnda yer alan gl Kurt Pnar ve Kr Pnar gibi kk su kaynaklarnn yan sra yer alt sular ile de beslenmektedir. Sahann yakn etrafnda kuru tarm alanlar yan sra zel ahslara ait kavaklk ve stlk alanlar da bulunmaktadr. Gerek gln bataklk ksmndaki bitki eitlilii gerekse yakn dolaynda tali rnlerin eitlilii, baharda ho manzaralar oluturmaktadr.

Lota Glleri Sulak Alan No: 3 Dier Ad l le Yzlm Rakm :: Sivas : Hafik : Lota-1 3 ha; Lota-2 4 ha : 1310 m

Sivas li, Hafik lesine 5 km uzaklkta olan Lota knt glleri Sarkaya Tepe ve Lolapuru Tepe mevkiinde yer almaktadr. Lota glleri yeraltndan birbirleri ile irtibatldr ve yeralt sular ile beslenmektedir. Kzlrmak Havzasnda yer almaktadr. Lota glleri etraf bitki trleri bakmndan fakirdir. Ancak, balk eitlilii ve balk miktar bakmndan olduka zengin gllerdir. Sportif olta balkl uygulanabilecek alanlardandr. Lota Glleri balk bakmndan zengin olmas nedeniyle su kular tarafndan beslenmek amac ile ziyaret edilmektedir.
- 258 -

Hafik Gl Sulak Alan No Dier Ad l le Yzlm Rakm :4 : Byk Gl : Sivas : Hafik : 80 ha : 1.300 m

Sivas ili, Hafik ile merkezinde bulunan gl, aynal ksm, bataklk ksm hem de evresi ile doal yapsn koruyabilmi nadir sulak alanlardandr. Hafik Belediyesince gl kenarna yaplan sosyal tesislerle rekreasyonel amaca uygun olarak kullanlmaktadr. Glde bol miktarda balk ve kerevit bulunmaktadr. Ayrca gnn her saatinde, bu zengin besinden yararlanmak isteyen su kularna da rastlamak mmkndr. Hafik Gl de Kzlrmak Havzasnda yer almakta olup, kk dereler ve yeralt sular ile beslenmektedir.

Kemis Gl Sulak Alan No Dier Ad li le Yzlm Rakm :5 : Zogar Batakl : Sivas : Hafik : 40 ha : 1.300 m

Sivas ili, Hafik ilesi, Dkap ky hudutlar iinde kalan gl alan Kzlrmak nehri ile Acsu arasnda yer almaktadr. Yeralt sular ile beslenmektedir. Gln kuzeydousunda
- 259 -

kayalk bir alan ve maaralar bulunmaktadr. Gl alan, saz ve kam bakmndan zengin olmas ve ayrca maara gibi doal yaplarn bulunmas bakmndan su kularnn beslenmesine ve barnmasna uygun olup, insan mdahalesi yok denecek kadar azdr (ekil F.5.7-1). Genel Jeolojik Yaps: Blge, jeolojik zamanlardan II. Zamann (Mesozoyik) Kretase dneminde olumu, ana kayalarn kkeni sedimanterdir. Genel Jeolojik Yaps: Blge, jeolojik zamanlardan II. Zamann (Mesozoyik) Kretase dneminde olumu, ana kayalarn kkeni sedimanterdir.

Maara Gl

Sulak Alan No: 6 Dier Ad li lesi Yzlm

Rakm

: : Sivas : Hafik : 21 ha.

: 1.286 m.

Maara Glnn hemen yaknnda Tal Gl ve Bezirci Gl gibi kk gller de bulunmaktadr. Maara Glnn, Kzlrmak Havzasnda Kzlrmak Nehri ile Acs nehri arasnda bulunmaktadr. Maara Glnn rakm 1.286 m.dir. Ancak hemen yaknnda yer alan tepenin rakm 1.350 m. dir. Tepenin eteinde olduka byk ve ok sayda maara bulunmaktadr (ekil F.5.7-2). Glde hem insan mdahalesinin olmamas, hem de sucul eko-sistemin zenginlii ve bitki eitlilii su kularnn remesine msait bir ortam oluturmaktadr.

- 260 -

Resim F.5.7-1: Kemis Glnden bir grnm (Dkap Ky-Hafik-Sivas) (Sivas Milli Parklar ve Av-Yaban Hayat Mhendislii verileri, 2001)

Resim F.5.7-2: Maara Glnden bir grnm (Hafik-Sivas) (Sivas Milli Parklar ve Av-Yaban Hayat Mhendislii verileri, 2001).

- 261 -

Kuru Gl

Sulak Alan No: 7 Dier Ad l le Yzlm Rakm : : Sivas : Hafik : 125 ha : 1.420 m

Sivas ili, Hafik ilesi, Ahmetua ky yaknlarnda yer alan Kuru Gl, insan mdahalesinden uzaktr. Gl aynal ksm ve bataklk ksm ile mkemmel bir su kular reme alan vasfndadr. Gln yakn evresinde ok az yerleim biriminin olmas, mevcut olan yerleim birimlerinde insan saysnn ok az olmas nedeniyle, sahaya insan mdahalesi olmamtr (ekil F.5.7-3). Sahaya eitli patika yollardan ulamak mmkn olmakla birlikte, vasfl karayolu mevcut deildir. Kuru Gl olduka zengin sucul bir eko-sistem sergilemektedir.

Kaz Gl

Sulak Alan No: 8 Dier Ad l le Yzlm Rakm :: Sivas : Zara : 12 ha : 1430 m

- 262 -

Sivas ili, Zara ilesi, tk ky snrlar iinde kalan Kaz Gl Karapnar Deresi ve iftlik Dere tarafndan beslenmektedir. Zara-Bahecik yolunun gneyinde yer alan gl, 1.430 m rakmda olup, gln etrafn tarm arazileri evirmektedir. Yol yapm srasnda gl alan paralanmtr. Yolun kuzeyinde kalan ksm sulak alan vasfn kaybetmitir. Daha ok yre halk tarafndan mera olarak kullanlmaktadr. Kaz Gl, su kular iin gzel beslenme ve barnma alan vasfndadr (ekil F.5.7-4). Ancak gln karayolu bitiiinde olmas, gl zerindeki av basksnn artmasna neden olmutur. Daha nceleri reme alan olan bu saha, imdilerde su kular tarafndan sadece barnma ve beslenme amac ile kullanlmaktadr (ekil F.5.7-5). Sivas ili, Zara ilesi, tk ky snrlar iinde kalan Kaz Gl Karapnar Deresi ve iftlik Dere tarafndan beslenmektedir. Zara-Bahecik yolunun gneyinde yer alan gl, 1.430 m rakmda olup, gln etrafn tarm arazileri evirmektedir. Yol yapm srasnda gl alan paralanmtr. Yolun kuzeyinde kalan ksm sulak alan vasfn kaybetmitir. Daha ok yre halk tarafndan mera olarak kullanlmaktadr. Kaz Gl, su kular iin gzel beslenme ve barnma alan vasfndadr (ekil F.5.7-4). Sulak Alan No: 8 Dier Ad l le Yzlm Rakm :: Sivas : Zara : 12 ha : 1430 m

Sivas ili, Ula ilesi snrlar iinde yer almaktadr. Tecer Dalarnn bitiiinde yer alan gl, ok sayda kuru derelerle ve Tecer Suyu ile beslenmektedir. Olduka yksek bir dan eteklerinden olduka geni bir vadiye uzanmaktadr (ekil F.5.7-8). Bu durum da hem faunada hem de florada gln eitlilik arz etmesine neden olmaktadr.
- 263 -

Ancak daha nce DS tarafndan yaplan drenaj almalar ile gln nemli bir ksm kurutulmutur. Tecer Da etekleri Ula Belediyesince yeillendirilmitir. Yine Ula Belediyesi gl ve etrafnda yaplan avlanmalara kar uyarc levhalar yerletirmitir. Belediyenin bu nemli almalar ile zaten var olan zengin fauna ve flora daha iyi korunmutur

Resim F.5.7-3: Kuru Glden bir grnm (Hafik-Sivas) (Sivas Milli Parklar ve Av-Yaban Hayat verileri, 2001)

Mhendislii

Resim F.5.7-4: Kaz Glnden genel grnm (tk Ky-Zara-Sivas) (Sivas Milli Parklar ve Av-Yaban Hayat Mhendislii verileri, 2001).

- 264 -

Resim F.5.7-5: Kaz Glnde bir ift Macar rdei grnm (tk Ky-Zara-Sivas) (Sivas Milli Parklar ve Av-Yaban Hayat Mhendislii verileri, 2001)

Resim F.5.7-6: Karayn Glnden genel bir grnm (Merkez-Sivas) (Sivas Milli Parklar ve Av- Yaban Hayat Mhendislii verileri, 2001). - 265 -

Resim F.5.7-7: Karayn Gl florasna bir rnek (Merkez Sivas) (Sivas Milli Parklar ve Av-Yaban Hayat Mhendislii verileri, 2001).

Resim F.5.7-8: Ula Glnden bir grnm (Ula-Sivas) (Sivas Milli Parklar ve Av-Yaban Hayat Mhendislii verileri, 2001).

- 266 -

Balkkaya Gl Sulak Alan No: 11 Dier Ad l le Yzlm Rakm : Gydin Gl : Sivas : Hafik : 150 ha : 1300 m

Balkkaya Gl Sivas ili ehir merkezine 17 km. uzaklkta, Kzlrmak Havzasnda, Gydin ky mlki hudutlar iindedir (ekil F.5.7-9). Balkkaya Gl, gl alan iinde kaynayan ziyaret pnar kayna ve yeralt sular kayna ile beslenmektedir. Ziyaret pnar kayna gln bataklk alan iinde bir dere gibi aknt oluturup, rakmn dt Baklav Tepe mevkiinde Kzlrmak ile bilemektedir. Gemi dnemlerde, bu ziyaret pnar kaynann oluturduu aknt zerinde su deirmeni yaplmtr. Ancak gnmzde kullanlmayacak durumdadr. ayrpuru mevkiindeki su kaynanda da bir dnem soda retimi yaplmtr, ancak bu tesis de gnmzde almamaktadr. Devlet Su leri tarafndan 1970li yllarda tarm alan elde etmek amac ile alan drenaj kanal ile gl alannn yaklak 80 hektar ksm kurutulmutur. Bu alma ile Sivas ilinin ok nemli su kular reme alan kaybedilmitir. Gnmzde Gydin Gl, kular tarafndan sadece gler esnasnda kullanlan ve gnlk beslenme amacyla ziyaret edilen bir sulak alan vasfnda kalmtr. F.5.7. Biyogenetik Rezerv Alanlar lk defa 1972 ylnda, Birlemi Milletlerin UNESCO rgt tarafndan yrtlen insan ve biyosfer (MAB) program iinde ele alnmtr. Doal dengeyi salamak ve bu suretle eitli yaama ortamlarndaki hayvan ve bitki tr eitliliini devam ettirmek amacyla,

- 267 -

koruma altnda bulundurulan bir veya birden fazla tipik, emsalsiz, varl tehlikeye dm ve ender niteliklere sahip olan ekosistemlere biyogenetik rezerv denir. Sivasda byle bir alan belirlemesi yaplmamtr. Ancak konuyla ilgisi olabilecei nedeniyle, Kangal Kpei ve Balkl Kaplcann balklar hakknda aratrma yaplmas dnlebilir.

Resim F.5.7-9: Balkkaya Glnden bir grnm (Hafik-Sivas) (Sivas Milli Parklar ve Av-Yaban Hayat Mhendislii verileri, 2001).

F.5.8.Biyosfer Rezerv Alanlar Dnya zerinde zel bir iklim ve yaban hayat ile karakterize olunan belli bal biyomlar temsil eden trler ile yaama ortamlar, eitli ekosistem veya tabii peyzaj zelliklerini ieren alanlardr.

F.5.9. zel evre Koruma Blgeleri lke ve dnya leinde ekolojik nemi olan evre kirlenmeleri ve bozulmalarna duyarl alanlarda tabi gzelliklerin gelecek nesillere ulamasn salamak amacyla, krsal ve
- 268 -

kentsel alanda arazi kullanm kararna uygun olarak belirlenen koruma alanlar demek olup, Sivas li snrlar iinde bu nitelikte bir alan henz koruma altna alnmamtr.

F.5.10. Av Hayvanlar Koruma ve retme Sahalar lkemizde ok eitli faktrlerle azalan av ve yaban hayvanlarn kendi doal yaama ortamlarnda gerekli bakm tedbirleri alarak korumak, remelerini ve normal younlua ulamalarn salamak amacyla yaban hayat koruma sahalar ayrdedilmektedir.

Bingl Yaban Hayat Koruma Sahas Sivas ili Merkez ileye bal Bingl ky hudutlarnda bulunan glde (ekil F.5.10-1) ve civarnn Su Kular Koruma Sahas olarak (ekil F.5.10-2) tefriki n ett raporu Sivas MPA Mhendisliince 1998 ylnda hazrlanmtr. Sahann mlkiyeti bir ksm Hazineye ait bir ksm da ahs arazisidir. Jeolojik Yap: Blge 3. Zaman arazisi olup, kalker, aklta, kumta ve jips gibi tortul kayalar ierir. klim: Blgede karasal iklim hakimdir. Kuzey rzgarlarna ak olan alan kn bol ya alr. Sz konusu alann etraf kuru tarm arazileri ile evrilidir. evrede ok az miktarda al formunda kuburnu, ahlat, lgn bulunmaktadr.

- 269 -


Resim F.5.10-1: Bingl tuzlasndan bir grnm (Merkez-Sivas) (Sivas Milli Parklar ve Av-Yaban Hayat Mhendislii verileri, 2001).

Resim F.5.10-2: Bingl yaban hayat koruma sahasndan bir grnm (Merkez-Sivas) (Sivas Milli Parklar ve Av-Yaban Hayat Mhendislii verileri, 2001).

- 270 -

Mevcut Yabani Hayvan Trleri Blgedeki yabani hayvan trleri; tilki, tavan, oklu kirpi, kurt, gri balkl, rdek, doan, kaz trleri, il keklik, bataklk su tavuu, ulluklar, kerkenez, cce su tavuu, angt, sakarmeke, srck, sere, saksaan, leylek, turna, tumru ve kzl ahin eklinde sralanabilir.

Gmen Hayvanlar Bataklk saz ard kuu, karakulakkakan, budaycl, is krlangc, veyik, kzlbacak, baharn mjdecisi olarak yurdumuza gelip kuluka dnemini tamamladktan sonra gneye doru g etmektedirler. Bingl, doal yaps bozulmadndan doal kulukalarn koruyabilmi beslenme ve barnma zincirini koruyan ender i sularmzdandr. Yurdumuz genelinde bu kalite ve zenginlikteki sulak yaama ortamlarnn azl gz nne alndnda, bu sahann yaban hayat koruma sahas olarak deerlendirilmesi gerekmektedir.

F.5.11. Su rnleri retim Sahalarnn evresindeki Kylar Sivas ilinde avlanmann tamemen yasakland alanlar bulunmamaktadr. F.5.12. Endemik Bitki ve Hayvanlarn Yaama Ortam Olan Alanlar Bu konuda herhangi bir alma yaplmamtr.

F.5.13. Koruma Altna Alnan Yabani Flora-Faunann Yaama Ortam Olan Alanlar Bu konuda herhangi bir alma yaplmamtr.

F.5.14. Akdenize Has Nesli Tehlikede Olan Deniz Trlerinin Yaama ve Beslenme Ortam Olan Alanlar Sivas ilinin herhangi bir denize kys bulunmamaktadr.

- 271 -

F.5.15. Kltr ve Tabiat Varlklarnn Bulunduu Koruma Alanlar ldeki kltr ve tabiat varlklarnn bulunduklar yerler ve koruma alanlar, aada ilgili konu balklarnda verilmi olup, bu ksmda konu ile ilgili gerekli grlen tanmlar yaplmtr. Eski eser: Tarihten nceki devirlerle tarihi devirlere ait olup, bilim, kltr, din veya gzel sanatlarla ilgili bulunan, yer stnde, yeraltnda veya su iindeki btn yaplara, tanr ve tanmaz mallara ve ayn nitelikteki her trl belgeye denilmektedir. Ant: nemli tarihi olaylara sahne olan veya, arkeoloji, tarih, sanat bakmndan bir nemi ve zellii bulunan, korunmas ve deerlendirilmesi gerekli her trl tanmaz mimari eserlere ve ayn nitelikteki eserlere denir.

Antlar tipolojik olarak aadaki ekilde snflandrlrlar: 1. Doal antlar 2. Dini ve kltrel yaplar : Cami, kilise, han, hamam, trbe, medrese. 3. Askeri yaplar : Kale, bur, askeri depolar, tabyalar, sur duvarlar. 4. dari yaplar : Saraylar, vilayet konaklar vs. 5. Sivil yaplar : Evler, dkkanlar. 6. Endstriyel yaplar : Atlye, fabrika, imalathane.

Sit: Homojen olular ve zellikleri tarihi, estetik, artistik, bilimsel, ekolojik, etnografik, edebi ve efsanevi nemleri bakmndan korunmalar ve deerlendirilmeleri gereken ve tabiatn veya tabiatla insanlarn mterek eseri olan topografik blgelere denir. Bunlardan antik bir yerlemenin veya eski bir medeniyetin kalntlarnn bulunduu yer veya su altnda bilinen veya meydana karlan yerlere arkeolojik sit (renyeri), korunmas gerekli tabiat gzellii ve gariplikleri ile tabii ve jeolojik olaylarn meydana getirdii gzel grnlere, asrlk aa ve koruluklara doal sit denir.
- 272 -

Tarihi sit: nemli tarihi olaylarn getii ve bu sebeple korunmas gerekli yerlerdir.

Kentsel Sit: ehir ve kasabalarn genellikle bir meydan etrafnda kurulmu tarihi merkezleridir.

F.5.16. Sit Alanlar Yukardaki tanmlarn altnda, Sivas ilinde gnmze kadar tespiti ve tescili tamamlanarak koruma altna alnan sit alanlar aada gsterilmitir.

Merkez le Kale Sur Duvar Sivas Kalesi (Topraktepe) Pulur Hyk lkindi Ky Hy han Ky,Tatlsu Yama Yerleimi Uzuntepe Ky Maltepe Hy Hanl Ky Hy Karapnar Ky,Kkerek Tepesi Hy Karapnar Ky,Bykerek Tepesi Hy Tatlcak Ky Hy Karalar Ky Kepez Yerleim Alan Ayl Ky,Esn Hy Alkaya Ky Hy Kabasakal Ky,Kavlak Hy Sinekli Ky,Byk Hyk Karayn Ky Hy ongar Ky Kalesi all Ky,Kllk Hyk
- 273 -

elebiler Ky,Huykesen Hy Gzmen Ky,Tmls ve Yama Yerleimi Apa Ky Srt Mevkii Yerleimi Serpincik Ky,Hllktepe Hy Kolluca Ky Hy Tavraderesi,Krolu Maaralar Yerleimi Ayl Ky,Yamacn Byktepe Hy Savcun Ky,viktepe Hy Karagmlek Ky Hy Tuzlahan Ky Kltepe Hy Koval Ky Hy Karaayr Hantepesi Mevkii Minarekayas Yerleimi Budakl Ky Yama Yerleimi Doanca Ky Tmls ve Kaleboyu Yerleimi Beypnar Ky,Kayaba Hy ve Dz Yerleim Yeri Yakupolan Kaletepe Yerleimi Tutma Ky Ziyarettepe ve Yasstepe Akpnar Ky Hy Yldz Beldesi Deirmenalt Mevkii Alaehir Yerleimi ve elale

Altnyayla lesi Harmandal Ky Hy Baren Ky,Kl Hyk Kale Ky,Toprakkale Yerleimi Baren Ky,Kuakl Hy Paaky,Kalecik Hy Baren Ky,Hitit Baraj ve Tapnma Alan Kale Beldesi,Takale Kalesi Ycebaca Ky,Yel deirmeni Tepesi Tmlsleri
- 274 -

Divrii lesi Kayaburun Ky,Odur Kalesi Maltepe Ky Hy Divrii Kalesi Gne Ky,Elmaldere Hy Merkez Kaletepe Kalesi Angzecik Ky,Dkmetepe Tmls

Gemerek lesi Yeniubuk Hy Karagl Ky,Kl Hy Merkez,Pekmezinderesi Yerleim Alan Durgunsu Ky,Sar Kale Karapnar iftlii,Kale Yerleimi Arpaz Ky,Antik Nekropol Alan Merkez,Sivritepe Tmls Merkez,Ziyarettepe Tmls epni Kalesi Karaal Ky Tmlsleri

Grn lesi Yeniubuk Hy Karagl Ky,Kl Hy Merkez,Pekmezinderesi Yerleim Alan Durgunsu Ky,Sar Kale Karapnar iftlii,Kale Yerleimi Arpaz Ky,Antik Nekropol Alan Merkez,Sivritepe Tmls Merkez,Ziyarettepe Tmls
- 275 -

epni Kalesi Karaal Ky Tmlsleri

Hafik lesi Hafik Gl Plr Hy Kpecik Ky,Kemiktepe Hy imenyenice Ky,Krolu Maaralar ve Kaya Yerleimi Dkap Ky,Kenkrk Maaras Sofular Ky,Gavur Tepesi Yerleimi Bakml Ky,Kaletepe Topuyeniky Hy Alren Ky Karapnar Hy Doanal Ky Ziyarettepesi Delice Ky Kyba Kalesi Merkez, eteliktepe Tmlsleri Koyunkaya Ky Mezarl

mranl lesi O O O O

Kangal lesi Hafik Gl Plr Hy Kpecik Ky,Kemiktepe Hy imenyenice Ky,Krolu Maaralar ve Kaya Yerleimi Dkap Ky,Kenkrk Maaras Sofular Ky,Gavur Tepesi Yerleimi Bakml Ky,Kaletepe Topuyeniky Hy Alren Ky Karapnar Hy

- 276 -

Koyulhisar lesi Yeniarslan Ky Hykleri Eriimen Yaylas,Eriimen Hy

arkla lesi Kmrkaya Ky,Lisanl Hy Demirboa Ky,Kaletepe Hy Demirboa Ky,evkettepesi Kalesi Kayapnar Ky Hy Akakla Ky Kalesi Alaman Ky Kalesi Alaman Ky,Kaya Mezar atalyol Ky,Mergesen Hy Mengensofular Ky Kalesi Karacaren Ky,Kilise Mevkii Yerleimi Akakla Buca Irzvandede Tmls Dllk Ky Hy Ortaky Buca, Hllk Ky Hy Akakla,Tepesidelik Yerleimi Sivrialan Ky,Kaletepe Dikili Ky,amurlukgl Hy

Ula lesi Harmanck Ky,Hevk Kalesi Yenikarahisar Ky,Kaletepe Hy Kurtlukaya Ky Hy Boazdere Ky Kantarz Kalesi Tecer Ky,Kale Tepesi Karaar Ky Kalesi Acyurt Ky, Aa Kalaca Yerleimi Baharz Ky,Kuzgunkayalar Mevkii Yerleimi ve Topakkaya Hy
- 277 -

Yldzeli lesi Harmanck Ky,Hevk Kalesi Yenikarahisar Ky,Kaletepe Hy Kurtlukaya Ky Hy Boazdere Ky Kantarz Kalesi Tecer Ky,Kale Tepesi Karaar Ky Kalesi Acyurt Ky, Aa Kalaca Yerleimi Baharz Ky,Kuzgunkayalar Mevkii Yerleimi ve Topakkaya Hy

Zara lesi Demiryurt Ky Kaya Maaralar Demiryurt Ky, Kltepe Hy Bulakba Ky,Tepecik Hy Merkez Laflar Al Hy ngr Ky,Ziyarettepe Yerleimi Canova Ky ermik Hy Derbent Ky,Kzltepe Yerleim ve Tmls Adamfak Ky,Kaletepe

F.5.16.1. Kentsel Sit lde yaplan tespit almalar srasnda zellikle tarihi doku, sivil ve dini mimari rneklerinin youn olarak bulunduu Divrii ile merkezi kentsel sit alan olarak ilan edilmitir. Bu tr alanlarn koruma amal imar plan hazrlanarak, mevcut dokunun ileri kuaklara aktarlmas salanmtr.

- 278 -

F.5.16.2. Tarihi Sit lde belirlenip yaplarak tescil edilen ve koruma altna alnan iki adet tarihi sit alan mevcuttur.

a) Suehri lesi, Aksu Ky, Kseda Ziyaret Mevkii: 1243 ylnda Seluklu ve Mool ordularnn savat ve Kse Da Sava olarak bilinen mevkii olup, 1930lu yllarda Suehri Kaymakaml tarafndan Kse Dandaki yol yapm srasnda ortaya karlan elikten yaplma sava zrhlar halen Sivas Mzesinde tehir edilmektedir.

b) Paa Pnar Mevkii: Sivas, Erzincan Karayolu zerinde Sivasa 7 km mesafede halk tarafndan Paa Pnar olarak bilinen mevkii Ulu nder Atatrkn Erzurum Kongresinden sonra Sivasta yaplacak kongre iin 2 Eyll 1919 tarihinde Sivasa gelii srasnda Sivasllar tarafndan trenle karland alan olup, Karayollar Blge Mdrlnce dzenlenen bu alan, milli tarihimizdeki nemi nedeniyle tarihi sit altna alnmtr.

F.5.16.3 Arkeolojik Sit Yaplan arkeolojik aratrmalara gre kalkolitik devirden (M..5000-3000-Maden-Ta Devri) balayarak Eski Tun (M..3000-2000), Orta ve Ge Tun (M..2000-1200) ve Demir a (M..700-550) yllarna kadar gelen ve Grek, Roma, Bizans, Seluklu ve Osmanl dnemlerine kadar uzanan tarihi sre ieresinde yerleimlere sahip olan Sivas ilinin arkeolojik ynden ok zengin bir potansiyeli mevcuttur. Yaplan yzey aratrmalar mevcut ky yerleimlerinin evresinde asgari bir olmak zere bazen iki veya daha fazla kale, hyk tr yerleimlerin olduunu ortaya koymutur. Bu almalar srasnda 500 civarnda arkeolojik sitin tespiti yaplm olup, tespiti yaplan bu arkeolojik alanlardan 159 adedinin tescili tamamlanmtr. Tescilli arkeolojik alanlarmzdan Altnyayla ilesi, Baren ky snrlar ierisinde bulunan Hitit mparatorluk dnemine ait Kuakl Hynde (aria ehri) arkeolojik kazlar 1993 ylnda balam ve halen devam etmektedir. Kazlar srasnda ortaya kan eserler Sivas Mzesinde muhafaza edilmektedir. Hitit ivi yazl tabletlerin bulunduu bu merkez lkemizde, Hitit tableti veren beinci merkez olma zelliine sahiptir. Ayrca Yldzeli ilesi Kayalpnar ky Haraba mevkiinde de surlarla tahkim edilmi bir Hitit
- 279 -

ehri tespit edilmi olup, buradan da 1999 ylnda bir ivi yazl Hitit tabletinin bulunmas ilin orum ve Yozgattan sonra nemli bir Hitit merkezi olduunu kantlamaktadr. Arkeolojik zenginliklerin tespiti ve korumasna ynelik olarak yaplan ve ayn zamanda ilin tarihini ve arkeolojisini bilimsel olarak aydnlatmaya ynelik Sivas Mze Mdrlnn 1990 ylnda balayan yzey aratrmalar, 1992 ylndan itibaren Hacettepe niversitesi retim yelerinden Do. Dr. A.Tuba KSEnin almalar ile halen devam etmektedir.

F.5.16.4. Doal Sit lde Doal Sit Alan Olarak Tespit ve Tescili yaplm drt adet alan mevcuttur.

a) arkla lesi,Alaman Kyndeki scak Su Kayna Alaman ermii olarak Doal Sit Alan ilan edilmitir. b) Yldzeli lesi,Bakrcolu Kynde bulunan su Kayna, c) Gemerek lesi Szr Kasabasnda bulunan Szr elalesi, d) Ula lesinde bulunan Tecer Gl,ilimizde Doal Sit Alan olarak ilan edilen dier doal zenginliklerimiz arasna katlmlardr.

F.5.17. Dnya Kltr ve Tabiat Mirasnn Korunmas Szlemesinde Yeralan Kltrel Miras ve Doal Miras Stats Verilen Kltrel, Tarihi ve Doal Alanlar F.5.17.1 Kltrel ve Doal Miras Stats Verilen Kltrel, Tarihi ve Doal Alanlar

F.5.17.1.1. Antlar lde bu kapsama giren tek antsal yap Divrii ilesinde bulunan ve Mengcekoullar dneminde (1228) ina edilen Divrii Ulu Camii ve Darifasdr. Bu yap, 1985 ylnda Unesco tarafndan Dnya Kltr Miras kapsamna alnmtr. Ayrca ilde Dnya Kltr Miras kapsamna alnan ant ve sitler bulunmamaktadr.

- 280 -

F.5.17.1.2. Yap Topluluklar Bu konuda herhangi bir alma yaplmamtr.

F.5.17.1.3. Sitler Bu konuda herhangi bir alma yaplmamtr.

F.5.18. Akdenizde Ortak neme Sahip 100 Kysal Tarihi Sit Alanlar Sivas yresi sz konusu blge dnda bulunmaktadr. .5.19. me ve Kullanma Suyu Rezervuarlar

Tavra Vadisi Su Havzas Tavra Vadisi su havzasnda; sondaj kuyu sular ve drenaj sistemiyle toplanan sular, ortalama 400 550 lt/snlik debiyle, gnmzde kentin yaklak %49 luk ksmnn ime ve kullanma suyu kaynan oluturmaktadrlar. Havzada alan kuyular genellikle 10 m kalnlndaki bol killi-kumlu alvyonlar kesmekte, daha sonra rezervuar durumundaki konglomera, kumta ve bol krkl kiretalarndan oluan birimlere gemektedir. Alvyonlardaki killi kesimlerin younlat dzeyler havzay ksmen rterken geirimlilii azaltmaktadr. Killi-kumlu kesimlerin youn olduu kesimler ise yer altna szlen sularn ksmen temizlenmesine neden olmaktadr. Bu nedenle Tavra Vadisi su havzas, korunmas iin orta zellikteki saha (Demirel, 1996) olarak deerlendirilebilir. Buna gre; I. kademe koruma alan iin alvyon yaylm alan ile kuyularn 100 m uza, II. kademe koruma alan iin I. kademeden itibaren ortalama 500 mlik bir erit ve III. kademe koruma alan iin ise beslenme alan seilmitir. Tavra Vadisi su havzas koruma alanlar iin alnmas gereken eitli nlemler bulunmaktadr. I. kademe koruma alan; tel rg ile evrilerek tamamen im alan olarak deerlendirilmelidir. Ksmen yaplmakta olan gbreli tarm faaliyetlerine, hayvan otlatlmasna ve gbre biriktirilmesine son verilmelidir. II. kademe koruma alan; Tavra Evleri yerleim yerinden arndrlmaldr. Eer bu mmkn olmazsa, evsel sv atklarn iyi yaltlm
- 281 -

kapal borularla koruma alanlar dna aktarlmas ve bu alanda hayvanclk faaliyetlerine son verilmesi salanmaldr. II. kademe koruma alannda, gbre depolamas yaplmadan tarmsal faaliyetlerin yaplmas mmkndr. III. kademe koruma alannda; atklar koruma alanlar dna sevk edilemeyen hibir yaplamaya izin verilmemelidir. Tarmsal faaliyetlerin her trls yaplabilir. Havzada ziraat yaplamayan alanlarn aalandrlmas nerilir.

4 Eyll Baraj Su Havzas 4 Eyll Baraj su havzas iin; ime ve kullanma suyu temin edilen kta ii ve yzeysel sularla ilgili kirletme yasaklar erevesinde; mutlak, ksa, orta ve uzun mesafeli koruma alanlar belirlenmitir. Buna gre; barajn maksimum su seviyesinden itibaren 300 m geniliindeki erit, mutlak koruma alan olarak snrlandrlmtr. Mutlak koruma alan snrndan itibaren 700 m geniliindeki ikinci erit ksa mesafeli koruma alan, ksa mesafeli koruma alan snrndan itibaren 1 km. geniliindeki nc erit orta mesafeli koruma alan ve bunlarn dndaki su toplama havzasnn tm ise uzun mesafeli koruma alan olarak belirlenmitir. Aklanan alanlar iin, ngrlen koruma tedbirleri burada da uygulanmaldr. Buna ek olarak, zellikle Souk ermik mesire yerinin korunmas ve barajn kirlenmemesi amacyla, baz ek tedbirlere ihtiya vardr. Ksa mesafeli koruma alan ierisine den Souk ermik dinlenme alannda , mevcut kurulu bulunan cami, bfe, lojman gibi tek katl yaplar, geici portatif yaplar olmamakla birlikte, evre dzeni ve uygulama planlarnda yerini alabilirler. Ancak bu alanda yeni yaplamaya izin verilmemelidir. Mevsimlik olarak kurulan adrlar ise izin kapsamna girmektedir. Souk ermik Kaplcasnn ve orta mesafeli koruma alan iinde kalan Kzlca Ky atk sularnn barajn mansabna dearj iin yapm srdrlen kanalizasyon kollektr hatt tamamlanmtr.

F.5.19. me ve Kullanma Suyu Rezervuarlar ehrin ime ve kullanma suyu ihtiyac, yeralt su kaynaklarndan karlanmaktadr. Tavra Boaz mevkiinde bulunan 27 adet kuyudan, pompalama yoluyla ehre 24 saat su verilmektedir. Bu kuyularn tmnden salanan toplam debi 1.100 lt/sndir. Ayrca bu amalarla kullanlacak olan 4 Eyll Barajnn inaat devam etmektedir. 4 Eyll Barajnn planlanan ime ve kullanma suyu kapasitesi 33 hm3/yldr.

- 282 -

me ve kullanma suyu rezervuarlar iin koruma alanlar denetlenmektedir. 4 Eyll Barajnn faaliyete geirilmesiyle birlikte, bu baraj iin ksa, orta ve uzun mesafeli koruma alanlar srekli denetim altnda tutulacaktr. Ancak, Tavra Vadisi yeralt suyu havzasnda denetimler yetersizdir. Gbreli tarm, hayvansal atklar ve havza ierisindeki Tavra Evleri yerleim biriminde yaayan halkn atklar, yeralt suyunda kirlilie neden olmaktadr. Sivasn ime suyunu karlayan bu alann korunmasna ynelik gerekli tedbirler alnmaldr.

F.5.20. Hava Kalitesi Kontrol Ynetmeliinde Belirlenen Hassas Kirlenme Blgeleri

nsan salnn korunmas ve evrede ksa ve uzun vadeli olumsuz etkilerinin ortaya kmamas iin hassas kirlenme blge1erinin tespiti almalar Sivasta da yaplmaldr. Hava kirliliinin ok hzl art gsterdii durumlarda, Tablo F.5.20-1de verilen deerler dikkate alnarak uyar kademeleri uygulanr

Tablo F.5.20-1: Hava kirlilii uyar kademeleri (Sivas Belediye Bakanl verileri, 2001).

Havadaki asl Kademe No SO2 (g/m3) 700 1000 1500 2000 partikl madde (g/m3) 400 600 800 1000

1. Kademe 2. Kademe 3. Kademe 4. Kademe

F.5.21. Jeolojik ve Jeomorfolojik Oluumlarn Bulunduu Alanlar Uyuz ermik (Delikkaya-Yldzeli) Srt Tipi Traverten Oluumlar Uyuz ermik yresi srt/semer tipi traverten oluumlar, Sivas 37-b4 paftasnda, Yldzeli ilesine bal Delikkaya kynn 450-500 m. kuzeydousunda, yaklak 10 hektarlk bir alanda yer alr.

- 283 -

Yrede geni bir traverten yaylm bulunmakla birlikte sz konusu alan, bu traverten oluumlarnn bat kesimini oluturur. Bu alann boyutlar yaklak 500x200 m olup, kuzeygney uzanmldr. Traverten sahas zel ahslar adna ruhsatldr. Ulam, Sivas-Yldzeli karayolunun yaklak 26.km'sinde kuzeye ayrlan 10 km'lik bir stabilize yol ile salanmaktadr. Bu stabilize yolun son 250-300 m'si toprak yol niteliinde olup, zemini rijit yapl travertenlerden olumaktadr. Jeolojik olarak yredeki birimler, yaldan gence doru Paleozoyik yal Akda Metamorfitleri, st Miyosen-Pliyosen yal ncesu Formasyonu (Derindere yesi), Kuvaterner yal travertenler ve alvyonlar eklinde yzeylenirler. Travertenler; Kuvaterner yal olup, ayr yzeyleme sunarlar. Traverten yaylmlar genellikle kuzey-gney uzanmldrlar. Gncel traverten kelimleri, sadece bat kesimde devam etmektedir. Sahadaki travertenler, oluum ekli bakmndan tmyle tabaka tipinde gzlenmitir. Traverten oluumlar genellikle kabuksu yapl, kenar ve alt kesimlerde de yer yer bitki yapl ve bre dolgusu yapl, kuzey kesiminde ise albatr yapsnda gzlenmitir. Srt tipi travertenler; alma atlaklar boyunca yzeye kan Ca(HCO3)2 ierikli sularn kenarlara doru akmasyla olumulardr. Bunlar, CaCO3n hzl bir ekilde kelmesiyle kabuksu/sngerimsi yapda olumutur. Srt tipi travertenlerin oluumunda etkili olan alma atlaklar, yaklak kuzey-gney dorultuludur. Srt tipi traverten oluumlar, uzun bir zaman aralnda meydana gelmekte olup, dnyada ender olarak bulunurlar. Bu yaplarn dz bir alan zerinde semer morfolojisinde bulunmalar ilgintir. Oluum, morfolojik yap ve estetik grnm gibi zellikleri nedeniyle srt tipi traverten oluumlar, turistik ve bilimsel amal olarak deerlendirilebilir. Uyuz ermik srt tipi traverten oluumunun dou kesimlerinde; yap, yzey kaplama ve ss eyas ta amal olarak iletmeler yaplmaktadr. Yredeki traverten sahasnn bat kesiminde bulunan srt tipi traverten oluumunun, ruhsat sorunlarnn zlp, koruma altna alnmas nerilir. Dzyayla Ky (Hafik) Fosil Yata Byk ve kk memelilere ait fosil yata Dzyayla kynn (Sivas 38 paftas) 200-300 m. dousunda, ak bir kmr ocanda bulunur. Fosil kalntlar kmr iletmesi srasnda bulunmutur. Fosil bulgularn yaylm kmrl birimlerin yaylm ile snrldr.
- 284 -

Fosil yatann bulunduu kmr oca zel ahslar adna ruhsatldr. Fosil yata Hafik'in yaklak 12 km kuzeyinde olup stablize bir yolla ulalmaktadr. Temel kayalar ve s denizel krntlardan olumu Kemah formasyonu stne asal uyumsuzlukla st Miyosen yal, kt boylanmal aklta, kumta, kilta, siltta ve amurtalarndan oluan ncesu Formasyonu gelir. Formasyonu oluturan kel kayalar alvyon yelpazesi ve bu yelpazenin nnde gelien glde kelmilerdir. Linyitli gl kelleri byk ve kk omurgallara (memeli) ait fosil kalntlar iermektedir. Byk omurgallardan bata fil, at, domuz, zrafa, koyun ve kei fosilleri bulunmaktadr. Bunlarn ya 8-10 milyon yl dolayndadr. Yredeki fosil kalntlar, Trkiye ve dnya jeoloji tarihi ve paleobiyoloji tarihi aklamalarna katk koyacak bilimsel deerler tamaktadr. Bunun yannda, retici ve turizm amal olarak da deerlendirilebilirler. Tm bu zellikler dikkate alnarak, sz konusu fosil yatann korunmaya alnmas uygun olur.

Hafik-Zara Arasndaki Doal Gller (Lota 1, Lota 2 ve Tdrge Glleri) Lota 1 ve Lota 2 Glleri Hafik ilesinin hemen yakn dousunda bulunurlar (Sivas 38-b3 paftas) ve Sivas-Erzurum asfaltnn 200-300 m kuzeyinde yer alrlar. Asfalttan gllere ulam toprak yollarla yaplmaktadr. Tdrge gl ise Zara ilesine 12 km uzaklkta olup, ilenin batsnda yer alr (Sivas 39-a1 paftas). Gl hemen hemen Sivas-Erzurum asfaltna snrdr. Lota 1 ve Lota 2 Glleri Hazineye, Tdrge Gl ise Cumhuriyet niversitesi'ne aittir. Yukarda ad geen gller Alt-Orta Miyosen yal yer yer siltta, kumta, gri, yeil, mavi kilta, marn arakatklar ieren masif-tabakal jipslerin knt alanlarnda olumulardr. Bu birim gnmzden en azndan 14 milyon yl nceki lagn ya da sabka ortamnda kelmitir. Gllerin boyutlarnn kk olmasna karn yrenin en nemli doal gzellikleridir. Bu gllerin korunmas ve gelecek kuaklara bu gzelliklerin aktarlmas nemli bir gerekliliktir. Ayrca ayn birim iinde jipslerin znmesi sonucu doa harikas denilecek byk ve kk lekli maaralar olumutur. Bu gzelliklerin bir blm turizm hizmetine almtr. Bu doal gzelliklerin bilimsel olarak incelenerek bilim ve turizm dnyasna kazandrlmas gerekmektedir.

- 285 -

F.5.22. Tarm Alanlar lde nemli saylabilecek ovalar alan olarak kk olup, genellikle tahl yetitirilmektedir. Bu ovalarn ykseklii 1000 metrenin zerindedir. Ekilmekte olan tarm alanlarnn tamamna yakn tarlalardan olumaktadr. Bir miktar da meyve ve uzun mrl bitkiler yetitirilmekte, ok snrl olarak da sebzecilik; tarla alanlarnda ise genelde tahl ve eker pancar retimi yaplmaktadr. Sivas ilinde bulunan ovalar Tablo F.5.22-1de verilmitir.
Tablo F.5.22-1: Sivas ilinde bulunan ovalar (Sivas Tarm l Mdrl verileri, 2003).

Ova Ad Palanga Ovas Gemerek Ovas Suehri Ovas arkla Ovas Bedehdun Ovas Cencin Ovas Devekse Ovas Tdrge Ovas

Bulunduu Yer Divrii Gemerek Suehri arkla Yldzeli Zara Zara Zara

Alan (Km2) 28 42 35 54 36 28 30 35

Ykseklii (m) 1116 1082 1213 1145 921 1100 1100 1100

Yararlanlan Kaynaklar Ayaz, M.E., 1998, Scak ermik (Yldzeli-Sivas) yresindeki traverten sahalarnn jeolojisi ve travertenlerin endstriyel zellikleri, Cumhuriyet niv., Fen Bil. Enst., Doktora Tezi, Sivas 157 s. (yaynlanmam). Davs, P. H. (Ed.), 1965-1985, Flora Of Turkey And The East Aegean Islands, Volume: 1 (1965); 2 (1967); 3, (1970); 4 (1972); 5 (1975); 6 (1978); 7 (1982); 8 (1984); 9 (1985); Edinburgh Univ. Press, Edinburgh. Davs, Ph, Mll, Rr, Tan K, 1988, Flora Of Turkey And The East Aegean Islands, Volume: 10, Supplem., Edinburgh Univ. Press, Edinburgh.
- 286 -

Dnmez, E., 1999, Trkiye Floras Ve B6 Karesi Bitkilerine Genel Bir Bak, C. . Fen Bil. Ens., Doktora Semineri, Sivas. Dsi, 2001, Dsi 19. Blge Mdrl Envanter Verileri, Sivas. Ekim, T. Ve Ark. (2000) Trkiye Bitkileri Krmz Kitab, Trkiye Tabiatn Koruma Dernei Yaynlar, Ankara. Ky Hizmetleri 19. Blge Mdrl, 2001, Ky Hizmetleri 19. Blge Mdrl envanter verileri, Sivas. MTA, 2001, MTA Orta Anadolu 1. Blge Mdrl Envanter Verileri, Sivas. zhatay, N., Kltr, . Ve Aksoy, N., 1994, Check-List Of Additional Taxa To The Supplement Flora of Turkey, Tr. J. Of Botany, Cilt: 18, Say: 16, Sayfa: 497-514. zhatay, N., Kltr, . Ve Aksoy, N., 1999, Check-List Of Additional Taxa To The Supplement Flora of Turkey, Tr. J. Of Botany, Cilt: 23, Say: 3, Sayfa: 151-167. Sivas Belediye Bakanl, 2001, Sivas Belediye Bakanl Envanter Verileri, Sivas. Sivas Kltr l Mdrl, 2001, Sivas Kltr l Mdrl Envanter Verileri, Sivas. Sivas Milli Parklar Av-Yaban Hayat Mhendislii, 2001, Sivas Milli Parklar Av-Yaban Hayat Mhendislii Envanter Verileri, Sivas. Sivas Orman letme Mdrl, 2001, Sivas Orman letme Mdrl Envanter Verileri, Sivas. Sivas Tarm l Mdrl, 2001, Sivas Tarm l Mdrl Envanter Verileri, Sivas.

- 287 -

G. TURZM
G.1. Yrenin Turistik Deerleri G.1.1. Yrenin Doal Deerleri Kangal Balkl Kaplcas lin doal deeri olan biricik kaplcasdr.

G.1.1.1. Konum Bu kapsamda, zellikle d turizm asndan byk nem tayan Kangal Balkl Kaplca verilmitir. Kangal Balkl Kaplca, Sivas'a 96 km Kangal ilesine 13 km uzaklkta ve Kangal'n kuzeydousunda Kavak Deresi vadisindedir.

G.1.1.2. Fiziksel zellikler Kangal Balkl Kaplca sedef (psoriasis) hastalnn dnyadaki tek tedavi merkezidir. Kaplca suyunda boylar 2-10 cm boyundaki Cyprinidae (Sazangiller familyasndan), Cyprinion macrostamus (beni bal) ve Garra rufa (yal balk) trnde binlerce balk yaamaktadr. Kangal Balkl Kaplca ierisinde havuz, otel, lokanta, market bulunmaktadr. Ayrca adr kurma alan da mevcuttur. Kaplcaya tedavi olmak ve aratrma yapmak iin dnyann her yerinden ok sayda hasta, televizyon ekipleri ve bilim adamlar gelmektedir. Kaplcayla ilgili geni bilgiye G.2 Turizm eitleri blmnde, Termal Turizm iinde geni olarak yer verilmitir.

G.1.2. Kltrel Deerler Tarihin eitli dnemlerinde bakentlik yapan Sivas'ta her dnemden saysz eserler mevcuttur. Bunlarn bazlar gnmze ulaamam, dierleri hala insan hayran brakacak bir gzellikte ayakta durmaktadr. Seluklular dneminde kltrel hayatn canll nedeniyle medreseler, camiler, trbeler, ticari hayatn hareketliliinden dolay han-kervansaraylar ve imaretler, Osmanllarn son dnemlerinde ise bayndrlk hizmetlerinin younluu dikkat ekicidir.

- 288 -

limiz snrlar ierisinde 4 doal sit, 2 tarihi sit, 1 kentsel sit, 166 arkeolojik sit olmak zere toplam 173 adet Kltr Bakanlnca tescili yaplm sit alan (2005 yl sonu itibariyle) mevcuttur. Yine ayn dnem itibariyle 189 adet sivil mimarlk rnei, 10 adet idari yap, 109 adet dini ve kltrel yap, 4 adet askeri yap olmak zere toplam 312 adet tanmazn Kltr Bakanlnca tescili yaplmtr.

limizde Sivas Mzesi Mdrlne bal 2 adet mze bulunmaktadr: I. Sivas Atatrk Kongre ve Etnografya Mzesi II. Ak Veysel Mzesi

2005 yl itibariyle Sivas Mze Mdrlnde 5639 adet sikke, 2968 adet etnografik eser, 2307 adet arkeolojik eser, 76 adet tablet, 265 adet mhr ve mhr basks, 183 adet el yazmas kitap olmak zere toplam 11438 adet envantere kaytl eser bulunmaktadr. Bunlardan sadece etnografik eserler ile el yazma eserlerin bir blm Atatrk Kongre ve Etnografya Mzesinde sergilenmektedir. Dier eserler depolarmzda muhafaza edilmektedir. 2005 ylnda valiliimizce Arkeoloji mzesi olarak faaliyet gstermek zere projelendirilerek ihalesi yaplan ve yapm almalarna balanan Eski Sanat Okulu binasnn Sivas Arkeoloji Mzesi olarak hizmete alnmasyla ilimiz yeni bir mzeye kavuacak ve arkeolojik eserlerimizin de sergilenmesi olana salanacaktr.

Yre Halknn Kltr Sivas halk eitli kltr ve medeniyetler iinde yapc-yaratc bir kiilie erimi ve bu zelliklerini yzyldan beri kiisel ve toplumsal bulunmutur. Sivas'n yetitirdii halk airleri; Kul Mehmet, Pir Sultan Abdal, Emir Osman Haimi, Feryadi (Deli Dervi), Minhac, Ak Veli, Serdari, Ruhsati, Mesleki, Agahi, Ak Veysel atrolu, air, bilim ve devlet adamlar; Ahi Emir Ahmed, Kad Ahmed Burhaneddin, Molla Hsrev, Berham Paa, Mur Ali Baba, Halil Rfat Paa, Vali Muammer Bey, Eflatun Cem
- 289 -

tutum ve davranlaryla ortaya

koymutur. Sivas her alanda yetitirdii insanlar ile Trk Kltr'ne byk hizmetlerde

Gney, Muzaffer Sarszen, mer Altu, lhan Bagz, Prof. Dr. Sedat Veyis rnek, Hasan Hseyin Korkmazgil. Sivas folklorunun zgnl, renklilii ve zenginlii ile lke folkloru iinde ayr bir yeri vardr. Sivas'ta yzyllardan bu yana sre gelen ok gl bir halk iiri gelenei vardr. Sivas halay blgesi iindedir. Oyunlara elik eden alglar; davul ve zurnadr. Zurnann yerini baz zamanlar klarnetin ald da grlmektedir. Ayrca kaval, balama, tef, kemene, kak, ruzba, saz, darbuka gibi alglar da kullanlmaktadr. Sivas oyunlarndan bazlar; Abdurrahman Halay, Ahik, Arabac Oyunu, Arnavut Halay, Bico Halay, ekirgem Halay, Dz Halay, Hafik Arlamas, Hanm Esma Oyunu, Hobilezik, Karahisar Halay, Kargn (Gargn) Halay, Ky Halay, Madmak, Sarkz Oyunu, Sivas Halay, Temiraa Halay, Ayak Halay, Yanlama Oyunu'dur. Yerel az yrelere gre nemli ayrlklar gsterir. Merkeze yaknlk, ulam ve pazar imkanlar yerel az zellikleri zerinde etkili olmutur. Yre folklr, ataszleri, deyimler, tekerlemeler, bilmeceler ve ninniler ynnden ok zengindir. Yemekler Yre yemekleri daha ok unlu gdalara dayanmaktadr. Harman sonunda klk yiyecek hazrlklar balar. Un tme, buday dvme-ekme (bulgur), erite, kadayf, kuskus, klk ekmek, brek, sebze kurutma, klk kavurma, sala bunlarn balcalardr. Ke, peskutan ve kelek st rnlerinden hazrlanan yiyeceklerdendir. Yre yemekleri genellikle krsal kesimlerde yazlar ayranl, pancarl orba, madmak, evelik, drcek a gibi yemekler yaplr. Klar ise; trht sibra, keleco, tarhana, ili kfte, hngel, grik gibi hamurii yemekleridir. Sivas'a zg Sivas kebab da nldr. Tandrda kl rei, fodla, patates ve peynirle yaplan kmbe, kete, lava, yufka yrede yaygn ekmek eitlerindendir. Yrenin dier nl yemekleri; pancar mhlamas, turu mhlamas, hngel, pehli, irli et, Alatl (Divrii) pilav, sac katmeri, cevizli brek, kyl brei, sarburma tatls, Zara kelle tatls, hurma, helva, ir tatls ve zml tatl saylabilir.

- 290 -

Geleneksel Giyim Sivas ve evresinin geleneksel giyim-kuam genel karakteri ile Anadolu ve Dou Anadolu illerinin giyim kuamna ok yakndr. Kadn ve erkek giyimi dier illerde olduu gibi son yllarda hzl bir deiime uramtr. ste giyilenler: (a) Esas giyim dokumas, (b) Kuma st ssleme ve ilemeleri, (c) Kemeri, tokas, dmesi, silah, nazarl, (d) Ceketi, yelei, (e) nl. e giyilenler: (a) donu, (b) Gmlei, (c) Mintan. Baa giyilenler: (a) Ba yazmalar (oya yazma), (b) Tepelii, fesi, (c) Ba taklar, (d) Boyun taklar-kpeleri. Ayaa giyilenler: (a) orap, (b) Ayakkab.

Geleneksel Erkek Giyimi Yrede giyilen erkek kyafeti genel olarak bata fes olmak zere; ince ak ipekten, ketenden yakas dz, omuzdan dmeli ilik ve zerine kolsuz yelek giyilir. Bele al balanr. Pantolon tipinde zvga kaln kumatandr. Aksesuar olarak; gmten yaplan kstek, muska ve saat kullanlr. Ayaa ise orap ve yemeni giyilir. Ayrca tokal ark da giyilir. Gmlek (lik): nce ipekten veya ketenden yaplm, yakas kapaldr. Omuzdan alr, n ksmnda ssl dmeler yer alr.

Yelek: liin zerine giyilir. n taraf skmaldr. Kolsuz, n blmnde sada ve solda gm dmeler yer alr. Yelein stne gm kstek taklr. alvar: Yerli dokuma ynden veya sevyak denilen kumatan yaplm, arka ksm geni ve kaladan bzgldr. Bel ksm fitillidir. Dizlerin geldii blmlerde parlak iplikten dokunan kaytan ss bulunur. Gen erkekler bele al balarlar. Ayakta nakl yn orap, dz trnakl ve kulakl yemeni bulunur.

- 291 -

Geleneksel Kadn Giyimi Merkez ile dnda kadn giyiminin geleneksel zellikleri yer yer hala korunmaktadr. Sivas'n baz ile ve kylerinde kadn kyafetleri farkllklar gsterir. Genelde giyilenler srayla; kynek, i saya, d saya, alvar, elbise olarak bindall, etek, dvme giyilir. zerine salta cepken, nlk, bele kuak veya gm kemer, baa "ba makinas" zerine Bartn yazmas, pullu, fes ve hindi rtlr. Aksesuar olarak; zevkat tepesi, sra altn, hutlama, hamayl, erit altn veya gm taklar kullanlr. peli ( etek) : Sevai-kutni denilen kumatan yaplr. n ksm iki, arka ksm tek paradr. alvar: Parlak satenden yaplm, bel ksmndan ayak bileklerine kadar uzanan paral bir giysidir. Bindall: Kadife ve atlastan yaplma, omuzdan topuklara kadar uzanan geni ve uzun kollu bir giysidir. Kadifenin zerine sim veya srma ile eitli motifler ilenmitir. Dvmeli: Genellikle ipekli kumalar zerine basma ve sim ilemeli motiflerin yer ald bir giysidir. Zibade: Araya pamuk konarak srnm kaln kumatr. Yal kadnlar giyer. nlkler: Vcudun n ksmna belden balanan nlkler kadife, atlas kuma, kl ve yn rg dokuma eklindedir. zerinde eitli renklerde nak ve desenler yer alr. Cepken-Salta: Kadifeden yaplan srma ilemeli motifli bir giysidir.

El Sanatlar Tarihte uzun bir gemie sahip olan Sivas'n el sanatlar ynnden dnyada ayr bir yeri vardr. limizi dnyaya tantan bu el sanatlarndan birincisi halclk, ikincisi azlklktr. Bunlarn yannda; kilim, tlce ve Grn al dokumacl, bakrclk, gm iilii, ak-bak yapmcl, tarak iilii ve orap rcl dier kkl el sanatlardr. Bunlardan Grn al, tlce dokumacl, orap rcl ve tarak yapmcl nemini yitirmi hatta kaybolmaktadr.
- 292 -

Sivas Halcl Trk hal sanatnn tarihi iinde 19. yydaki gelimelerin nemli yeri vardr. 19. yy sonlarna doru halclk yksek bedii kymetini koruyamam snai, ticari bir mahiyet almtr. Sivas hallarnn en belirgin zellii kullanlan iplerin incelii ve i boyamalarnn orijinallii, dokumadaki ustalk, ilmek saysnn fazlal, zerindeki motif, desen, renk uyumunun ahengidir. Hallarda en az 12 eit olmak zere 20-25e varan renk kullanlr. Yani halnn dm2sinde 3600 veya 2500 dm vardr. Sivas hallar daha ok serpme desenlidir. Taban Hals Kelle - Seccade eklinde dokunur. Sivas hallar dm eidi, dm says, zg (eri), atk iplii, ilme ipliindeki farkllklar nedeniyle ayr bir yere sahiptir. u anda zel dare Halclk Okulu Atlyesi ve Yar Ak Cezaevi Atlyelerinde dokunmaktadr. le ve kylerde kk apl dokumalar yaplmaktadr. Sivas linde imal edilen kilimler; zerafet, metanet, mzahariyet ve tabiat cihetiyle balca drt ksma ayrlr. a) Rivan kilimleri b) Trk boyu kilimleri c) Elbeyli kilimleri d) Muabbahl kilimlerdir.

ubukuluk Sivastaki azlklk sanatnn balangcn 1800 ylna kadar gtrmek mmkndr. Kiisel kullanm ya da sat iin yaplan ubuklar gnmzde turistik bir deer kazanmtr. Azlklarn yapmnda germiek ad verilen bir aa cinsi kullanlr. Bunun sebebi aacn ok yumuak olmas ve kolayca ilenebilmesidir. 5-30 cm boyunda kesilen ubuklar ileme tezgahlarnda ilenerek eitli motiflerle sslenir, delgi tezgahnda ileri boaltlr ve bu ubuklar cevizli ya da sar kezzapla boyanr. Parlaklk vermek iin ispirto ocanda stlr, cilalanr ve sarm ilemine geilir. Sarm ilemi buday saplar ve cerhi ad verilen masura ile yaplr. ubuklarn zerine istenilen isimler ipek ipliklerle yazlr. Azlklar eitli boylarda birka paral, lleli, ufak veya uzun tanko eklinde yaplr.

- 293 -

Baklk Genellikle kl tipi baklar, ba baklar, ekmek baklar ve bir-iki azl yaya ustura azl baklar yaplr. eitli aamalardan sonra hazr hale getirilen namlu kesici metal elik ksm hayvan boynuzundan yaplan sapa taklr. Bak bilenir, parlatlr ve hazr hale gelir.

Halk Oyunlar Sivas halk oyunlar ok eitlidir. Sivas halay blgesi iindedir. Halaylar davul-zurna eliinde oynanr. Yer yer balama, tef, kemene, kak, razba, darbuka gibi mzik aletleri de kullanlmaktadr. Abdurrahman Halay, Ahik, Arabac Oyunu, Arnavut Halay, Bico, ekirgem Halay, Dz Halay, Arlama, Ho Bilezik, Karahisar, Kartal, Kargn, Ky Halay, Madmak, Sarkz, Sivas Halay, Temir Aa, Ayak, Yanlama bazlar olmak zere 50nin zerinde oyun vardr. Genellikle 6 - 12 erkek veya bayan oyuncu ile oynanr.

Yerel Etkinlikler Ak Veysel ve Ozanlar Haftas (15-21 Mart-arkla), Osman Fazl Paa'y Anma Gn (31 Mays-arkla), Atatrk'n Sivas'a lk Gelii (27 Haziran-Sivas), Geleneksel Pir Sultan Abdal enlikleri (1-3 Temmuz-Banaz Yldzeli), Szr Yayla enlikleri (Temmuz aynn ilk Cumartesi-Pazar veya ikinci hafta sonu-Szr Gemerek), erefiye Belde enlikleri (Haziran aynn son hafta sonu veya Temmuz aynn ilk hafta sonu Zara erefiye), Seluklu Komutan Kse Sleyman' Anma (Temmuz aynn ikinci Cumartesi gn-Suehri), Zara Bal ve Sanat Festivali (29-30 Austos-Zara), Doanar Bal Festivali (27-28-29 AustosDoanar), Ticaret ve Sanayi Fuar (27 Austos - 6 Eyll-Sivas)

G.2. Turizm eitleri G.2.1. nan Turizmi a) eyh Hasan Bey Kmbeti (Gdk Minare): Kare kaide zerine, silindirik tula rgl bir gvdeye sahip oluu ve ksa minareye benzemesinden dolay halk arasnda Gdk

- 294 -

Minare adyla hret bulmutur. 1347 ylnda vefat eden Ertana oullarndan eyh Hasan Bey iin yaptrlmtr. Trbede bulunan siyah mermer sanduka eyh Hasan Bey'e aittir. b) Ahi Emir Ahmed Trbesi: Kmbetin yapl tarihi bilinmemekte, ancak 1333 tarihli vakfiyesi bulunmaktadr. Kesme tatan sekizgen olarak yaplm konik atldr. Giri kaps kuzeyde, k menfezi ve cenaze kaps ise dou cephesinde yer almaktadr. c) eyh oban Trbesi: Sivas'ta 14.yy ilk yarsna ait eserler arasnda yer alan trbeye ait kitabe yoktur. Ayn adla anlan emenin 1323 (H.723) tarihli kitabesinden trbeyle ayn tarihte yapld sanlmaktadr. d) Abdulvahab Gazi Trbesi: Sivas'n kuzeyinde Yukar Tekke tepesinde yer alr. naa tarihi olarak 17.yy.ortalar kabul edilmektedir. Sivas halknn nem verdii ve ska ziyaret edilen bir trbe olup, Anadolu'nun fetih devri evliyas olarak bilinmektedir. e) emsettin Sivasi: Krka yakn eser sahibi, alim, fazl ve arif bir zat olan emsettin Sivasi, Halvetiye Tarikatna bal emsiye kolunun kurucusudur. 1520 ylnda Sivasta dnyaya gelmi ve 1597 ylnda Sivas'ta vefat etmitir. Trbesi Meydan Camii'nin avlusu iinde bulunmaktadr. iirlerinden bir blm, 1984 ylnda "emseddin Sivasi Divan" ad altnda neredilmitir.

G.2.2. Kltr Turizmi A) l Merkezinde l merkezinde pek ok tarihi kltrel deeri olan yaplar bulunmaktadr.(ekil G.2.2-1) Camiiler a) Ulu Cami: Sivas Mzesinde bulunan kitabesine gre 1196-1197 ylnda Kzl Arslan Bin brahim tarafndan yaptrlmtr. 31x54 m. i llerinde ve yaklak 1674 m2 lik bir alana oturan dikdrtgen planl camiinin st rts dz dam eklindedir. Gney duvarna dik olarak uzanan 11 sahanl asl ibadet alannda toplam 50 yma ayak bulunmaktadr. 13. yzyln ilk yarsnda inaa edilen tula rgl silindirik gvdeli minaresine 116 basamakla klmaktadr. Sekizgen kaidesinde kufi yaz eritleri firuze renkli srl tuladandr.

- 295 -

b) Kale Camii: l Merkezinde, Seluk Park ierisindedir. Giri kaps zerinde yer alan kitabesine gre, III.Sultan Murad'n vezirlerinden Sivas Valisi Mahmud Paa tarafndan 1580 ylnda yaptrlmtr. Sivas'ta Osmanl dnemi camilerinin ve eserlerinin en gzelidir. Asl ibadet alan kare planl ve zeri kurunla kapl tek kubbe ile rtldr. Kare planl asl ibadet alannn zerini rten olduka yksek olan kubbeye geiler; dtan onikigen tanbur ve zerinde onaltgen kasnak yer almaktadr. Caminin bedeb duvarlar kasnak ve tanburu kesme tatan inaa edilmitir. Ayrca mihrap ve minberi mermerden olup, stalaktitlerle sslenmitir. Kuzeybat kesinde camiye bitiik ve da tantl olarak inaa edilen minare kaidesi ve pabu ksm tatandr. Pabu zerinde ykselen tula rgl minare gvdesi onaltgendir. 6 sra kirpi dizeli erefe altna sahip minarenin korkuluu talarla evrelenmi, tula rgl petek ksmnn zeri dtan kurunla kapl sivri bir klahla sonulandrlmtr. Plan tertibi; mimari slubu, ssleme elemanlar ve ince uzun zarif minaresi ile Osmanl dnemi camilerinin btn gzelliklerine sahip bir eserdir. c) Meydan Camii: 1564'te Sivas'l Koca Hasan Paa yaptrmtr. Kesme tatan dikdrtgen planl yap, eimli at ile rtldr. Minaresi tek erefelidir. d) Aliaa Camii: 1589'da Behram Paa'nn olu Mustafa Bey tarafndan yaptrlan cami, kubbeli ve yaln bir yapdr. l yonca biiminde kemerle evrili mihrap nii, mukarnas bezemelidir. e) Alibaba Camii: 1792'de yaplan cami; dtan ahap at, iten kubbe ile rtldr. Dtan minare tek erefelidir.

Medreseler a) ifte Minareli Medrese: lhanl Veziri emseddin Mehmet Cveyni tarafndan 1271 ylnda yaptrlmtr. Hadis ilmi okutulan medresenin sadece dou ynndeki asl cephesi ayakta kalmtr. n yz, ortada iki minareli ta kap, iki yanda pencere ve ke kuleleri ile kompoze edilmitir. Byle bir uygulama ile daha canl hareketli, k-glge oyunlarn kuvvetlice
- 296 -

hissettiren bir cephe elde edilmitir. Kesin olmamakla birlikte eserin mimarnn Kelk bin Abdullah olduu sanlmaktadr. b) ifaiye Medresesi: l merkezinde Seluklu Park ierisinde, ifte Minareli Medresenin tam karsndadr. 1217 ylnda Seluklu Sultan I. zzeddin Keykavus tarafndan yaptrlmtr. Anadolu Seluklu tp sitelerinin ve hastanelerinin en eski ve en byk boyutlularndandr. 1220 ylnda vefat eden I. zzeddin Keykavus, vasiyeti zerine ok sevdii Sivas'taki ifaiye Medresesinin gney eyvanndaki trbede ailesi ile birlikte yatmaktadr. c) Gk Medrese: Seluklu Veziri Sahip Ata Fahreddin Ali tarafndan 1271 ylnda yaptrlmtr. Mimar Konyal Kaluyan'dr. Ta kap zerinde ykselen tula rgl iki minaresindeki mavi inilerden dolay Gk Medrese adn almtr. Plastik sanatlarn aheserlerinden olan ta kapda mermer malzeme kullanlm olup, ta kapsnn st iki kesinde i ie girmi hayvan motifleri vardr. Medreseye girite sada mescit, solda ise Darl Hadis blm mevcuttur. Avlunun kuzey ve gneyinde alt stun zerine inaa edilmi kemerli bir revak bulunmaktadr. Bu revakn giriinde kk kaplardan hcrelere geilir. Dou ynndeki ana

eyvan yklm yerine mevcut ta ve kitabelerle bir duvar rlmtr. Kuzey ve gneyindeki yan eyvanlarn ii ini tezyinatla ssldr. d) Buruciye Medresesi: Anadolu Seluklu Sultan III. Gyaseddin Keyhsrev zamannda dnemin ileri gelenlerinden Hibetullah Burucerdi olu Muzaffer tarafndan 1271 ylnda yaptrlmtr. Ta kapdaki ta iilii ile giriin solunda yer alan trbe inileri nemlidir. Drt eyvanl ve ortas ak avlulu gzel bir Seluklu medresesidir.

Hanlar a) Behram Paa Han: 1576 ylnda Sar Behram Paa tarafndan yaptrlmtr. Kesme tatan iki katl ve ortas ak avlulu, etrafnda odalar yerletirilerek ina edilen hann bir de ahr ksm mevcuttur.

- 297 -

Gney ynnde da tantl, sivri kemerli bir giri cephesi, giriin zerinde dilimli kemere sahip iki penceresi yer almaktadr. Pencerelerin sa ve solunda aslan motifi ilenmitir. Halk arasnda Ta Han olarak da bilinmektedir. Ayrca il merkezinde Ta Han, Suba Han vardr. Eski Malatya-Sivas yolu zerinde bulunan Seluk Han, eski Sivas-Kayseri yolu zerinde Tatlcak Ky giriinde Latif Han bulunmakta ve bu iki hann sadece temel kalntlar vardr. b) Tahan: ki katl, ortas ak avlulu kesme tatan ina edilmitir. Kitabesi bulunmayan Tahan'n mimari slubu bakmndan 19. yy.da yapld sanlmaktadr. zeri ak olan i avlu ortasnda ift bal aslan balarnn azndan su akan bir ta havuzu bulunmaktadr. avluya dou, kuzey ve gney ynlerinde bulunan kaplardan girilmektedir. avlunun kuzey ve gney ynleri revakl olup, revak gerilerinde dkkanlar sralanmtr.

- 298 -

ekil, G.2.2-1: Sivas l merkezinde yer alan tarihi antlara ilikin yer bulduru haritas (Denizli,1998).

- 299 -

Hamamlar a) Kurunlu Hamam: Sivas'n en byk hamamdr. 1576 ylnda Behram Paa tarafndan yaptrlmtr. Kadn ve erkek bitiik ifte hamam olarak ina edilmitir. Klasik Osmanl hamamlarnn tm belirgin zellikleri grlr. b) Meydan Hamam: Meydan Camisi karsndadr. 16. yzyl yaps olup, olduka ykktr. Drt eyvanl ve kubbe rtl olduu anlalmaktadr.

Kprler a) Yldz Kprs: Sivas-Ankara karayolu 30. kmsinde Yldz Irma zerindedir. Seluklu dnemine ait bir kpr olup, deme uzunluu 70 mdir. Sivri kemerli ve 13 gzldr. b) Eri Kpr: Sivas'n 3 km gneydousunda, Sivas - Malatya eski karayolu ve Kzlrman zerinde 18 kemerli bir kprdr. Uzunluu 179.60 m ve eni 4.55 mdir. En byk kemer akl 7.70 mdir. Ayn dorultuda olmad iin eri kpr denilmitir. Kprnn kitabesi olmad iin hangi tarihte ve kim tarafndan yaptrld bilinmemektedir. c) Kesik Kpr: Sivas'n 10 km gneybatsndadr. 13. yzyl Seluklu yapsdr. Biri 17, dieri 2 gzl iki blm bir yolla balanmtr. d) Boaz Kpr: Sivas'n 10 km dousundaki kpr, ortaaa tarihlenmektedir. Sivri kemerli, alt gzldr.

emeler a) eyh oban emesi: eme kesme tatan yaplm dikdrtgen bir alan zerine oturtulmu, daire kesitli bir kemer ierisinde ayna ta bulunur. Ayna tann blmn eviren yaz kua iki satrldr. 0.42x0.80 cm boyutlarndadr. Dikdrtgen prizma eklindeki yalak ta sonradan toprakla dolmu ve ukurda kalmtr. emenin yapl tarihinin zerindeki kitabeden 1323 (H.723) tarihi olduu anlalmaktadr.

- 300 -

Mzeler 1999 yl sonu itibariyle Sivas Mzesinde 5.408 adet sikke, 2.867 adet etnografik eser, 2.024 adet arkeolojik eser, 52 adet tablet, 233 adet mhr ve mhr basks, 182 adet el yazmas kitap olmak zere toplam 10.767 adet envantere kaytl eser bulunmaktadr. Bunlardan sadece etnografik eserler ile el yazma kitaplarn bir blm Atatrk-Kongre ve Etnografya Mzesinde sergilenmektedir. Dier eserler depolarmzda muhafaza edilmektedir. a) Atatrk Kongre ve Etnorafya Mzesi: 4-11 Eyll 1919'da Sivas Kongresinin yapld bina, Sivas Valisi Memduh Paa tarafndan 1892 ylnda o zamanki adyla "Mlki dadi" daha sonra "Sultani" olarak hizmete almtr. 4 Eyll 1919'da Sivas Kongresi'nin topland srada "Sultani" olan mektep binas 1924 ylnda "Sivas Lisesi" adn almtr. 1981 ylna kadar okul olarak kullanlmtr. Mustafa Kemal Atatrk ve Heyet-i Temsiliye'nin buuk ay sreyle karargah olarak kullandklar ve o tarihlerde Sultani olan binann msamere salonunda 4-11 Eyll 1919 tarihleri arasnda Sivas Kongresi'nin oturumlar yaplmtr. Onarm ve tehir tanzimi gerekletirilerek, 1990 ylnda mze olarak ziyarete almtr. Tarihi kongre salonu ve Atatrk'e ait alma ve yatak odas, Kongrenin yapld gnlerdeki hali ile muhafaza edilmektedir. st katta Sivas Kongresi ncesindeki olaylar, Mustafa Kemal Atatrk'n kongre hazrl ile ilgili tamimlerinin ve bildirilerinin sergilendii salon, merkezi Sivas'ta kurulmu olan Anadolu Kadnlar Mdafa-i Vatan Cemiyeti'ne ait bildirileri ve haberleri ieren belgeler ile rade-i Milliye Gazetesi'nin basld matbaa ve gazeteye ait nshalarn sergilendii salonlar mevcuttur. Sivas Kongresi srasnda ve sonrasnda Sivas'ta alnan tm kararlara ait belgelerin; Cumhurbakanl Kk-Atatrk zel Arivi, Genelkurmay Bakanl Askeri Tarih Komisyonu ve Atee zel Arivi, Atatrk Aratrma Merkezi Bakanl arivlerindeki asllardan alnan rnekleri mzede sergilenmektedir. Ayrca yreye ait etnografik eserler de sergilenmektedir. b) nn Mzesi: Trkiye'nin 2. Cumhurbakan smet nn'nn 1891-1897 yllar arasnda orta renimini Sivas'ta yapt yllarda ikamet ettii tipik bir Sivas evidir. ki katl ahap yapnn bir de bodrumu bulunmaktadr. Yap krma atl, oluklu, kiremit kapldr.
- 301 -

1945 ylnda Sivas Belediyesi'nce satn alnarak mze haline getirilmitir. Mzenin ocuk bahesi olarak da kullanlan byk bir bahesi vardr. Mzede tarihi deer tayan silah, bakr, kk el sanatlar, sikkeler, Grn allar, etek elbiseler, el ilemeli etnografik eserler ve nn'nn fotoraflar ile evde kald zaman kulland eyalar sergilenmektedir. c) Arkeoloji ve Ta Eserler Mzesi: Eski Sanat Okulu restore edilerek 2008 ylnda Arkeoloji ve Ta Eserler Mzesi olarak hizmete girecektir. d) Akaylar Kona: Yaayan Sivas Evi olarak (Mze Ev) hazrlanmak zere kamulatrlan konakta onarm almalar 1991 ylnda balam, onarm bittiinde Mze Ev olarak hizmete girecektir.

Sivil Mimari Eserler a) Sivas Kalesi: Yapld tarih kesin olarak bilinmemektedir. Roma, Bizans,

Danimend, Seluklu, Kadburhaneddin Devleti ve Osmanl dnemlerinde tamir edildii kaynaklarda yazldr. Aa ve yukar kale olarak iki ksmdan yaptrlmtr. Bugn aa kaleden herhangi bir kalnt bulunmamakta olup, yukar kale tabir edilen yerin kalntlar zerinde gazino ve ay baheleri bulunmaktadr. b) Hkmet Kona: Vali Halil Rfat Paa tarafndan 1884 tarihinde yaptrlan yapnn iki kat kesme ta rgl, nc kat ise ahap olarak ina edilmitir. Geirdii bir yangn zerine nc kat tamamen yanm, bir ve ikinci katnn sadece duvarlar kalmt. Yaplan byk apl onarmla eski grnne getirilmi ve Hkmet Binas olarak hizmet vermektedir. c) Jandarma Binas: Hkmet meydannda yer alan Jandarma binas kitabesinden anlaldna gre Vali Reit Akif Paa zamannda 1908 ylnda Jandarma Dairesi olarak yaplmtr. Halen Jandarma Komutanlnca kullanlmaktadr. d) Ziyabey Ktphanesi: Sivas'n ileri gelenlerinden Yusuf Ziya Baara tarafndan 1908 ylnda Ktphane olarak yaptrlmtr. Yap, 1981 ylnda Kltr ve Turizm Bakanlnca onarma alnarak, 1983 ylnda tamamlanm ve ktphane olarak hizmete almtr.

- 302 -

e) Sivas Evleri (Konaklar): Sivil mimari eserlerimiz iinde Sivas evlerinin nemli bir yeri vardr. Sivas evlerinin geliimi zellikle 19. yy.n ikinci yarsndan sonra balamtr. Evler; bodrum, zemin kat ve birinci kat olarak yaplmtr. Baz evlerde kk bulunur. Bodrum; ambar ve depo olarak kullanlr. Haremlik-selamlk dzeni, avlunun fonksiyonuna uygun bir biimde dzenlenii gibi evle beraber btn oluturan paralarn en ufak ayrntsna kadar yerli yerine yerletirildiini grmekteyiz. Yaygn plan tipi, iki yzl i sofal ve taraf odal d sofal tiptir. Cephe dzenlemelerinde kma vardr. kmalar nedeniyle birinci kat odalar geni ve bol pencerelidir. Evler genellikle gneye bakar. Tezyinat olarak ahap, al ve kalem ii grlr. Tavanlar ta kari teknii ile yaplmtr. nce bir ustalk sergilenir. Al ssleme her evde grlebilir. Kalem ii daha az yaygn bir ssleme tarzdr. f) Susamlar Kona: Bugnk konan giriinin stndeki kk ksm ile konan nndeki eme 1815 ylnda Benderli Ali Aa tarafndan yaplmtr. Konan dier ksmlarnn bu tarihe yakn bir tarihte yaplm olduu sylenebilir. Bugn bina yedi ana blmden teekkl etmitir. 1) Giri ksmnn sa tarafnda yallar ve evlilerin oturduu oda, 2) Giriin sol ksmnda genler ve bekarlarn kald oda, 3) Semahane, 4) Semahanenin sa tarafnda ilehane, 5) Mutfak, 6) Semahanenin 2. katnda kadnlar ksm, 7) 2. katta misafir kk. Bu haliyle Sivas Belediyesi tarafndan restore edilerek eski ihtiamna kavuturulan konak, Ali Baba ailesinin son sakinlerinden olan Susamlar'n (Mehmet Nuri Susam ve oullar) adna izafeten Susamlar Kona olarak adlandrlmtr. g) Abdiaa kona Sivas Belediyesince restore edilerek hizmete almtr. h) Osmanaa kona Sivas Hizmet Vakfnca restorte edilerek hizmete almtr.

- 303 -

B) lelerde Divrii Camiler a) Divrii Ulu Camii ve Darifas: Divrii Ulu Camii, Mengcek Oullarndan hkmdar Sleyman ah olu Ahmed ah tarafndan 1228 ylnda yaptrlmtr. 1280 m2'lik bir alana oturan camiye kuzey, dou ve bat ynnde yer alan ta sslemeleriyle hayret uyandran gzel kapdan girilmektedir. Darifas ise, Behram ah'n kz Melike Turan Melek tarafndan 1228 tarihinde yaptrlmtr. Bu esiz ant 768 m2'lik bir alana oturmaktadr. 18.yzylda medrese haline getirildii iin ifaiye Medresesi de denilmektedir. Anadolu'da erken dnem mimarisinin en sekin rnei olan Divrii Ulu Camii ve ifahanesi; plan, mimari oranlarn elemanlar, ssleme ve rt biimlerinin dengeli ve uyumlu bir ekilde ayarlanmasyla bal bana kendine zg bir yapdr. UNESCO'nun koruma almalar kapsamnda yrtlen "Dnya Kltr Miras" listesine lkemizden de Divrii Ulucamii ve Darifas dahil edilmitir. b) Kale Camii: 1180 ylnda Sleymen ah olu Emir shak tarafndan yaptrlmtr. Mimar Maragal Firuz'un olu Hasan'dr. Kale Camii Trklerin en eski yaplarndan biri olmas sebebiyle ok byk nem arzetmektedir. c) Cedit Paa Camii: 1799 ylnda yaplan caminin minaresi siyah-beyaz kesme ta rgldr. Ayrca; Ab imen Camii (1840), Gke Camii (1844), Zeliha Hatun Camii (1869), Hac Osman Mescidi, Kemenke Camii, emsi Bezirgan, Kltr Ahmet Paa Mescidi, Sleyman Aa Mescidi, Turabaii Mescidi dier tarihi yaptlardr.

Kiliseler a) Yukar Kilise: Kalenin batsnda yer almakta olup byk blm ykktr.
- 304 -

b) Aa Kilise: Yukar Kilisenin altndadr. Duvarlar ve st rts ykktr. Ayrca; Kayaburun Ky'ndeki Kilise, Kaya Yakup Kilisesi, Ern Kilisesi, Uzunkaya (Pargam) Kilisesi, Gresin Verk mevkiinde yer alan kiliseler vardr.

Kmbetler a) Sitte Melik Kmbeti: 1195'te Mengcekliler'den Emir Sleyman bin Seyfettin ahinah iin yaplmtr. Sekizgen gvde stne piramit klahldr. Takap biiminde dzenlenmi giri yz ve br yzlerdeki bezemeli niler ilgintir. b) Kemareddin Kmbeti: 1196 tarihli yap, Mengckl hazinadar Kemareddin'e aittir. Dilimli kemerli takapsyla yaln bir kmbettir. Sekizgen gvdeli, pramit kllahldr. c) Kemanke Kmbeti: 1240 ylnda yaptrlmtr. Sekizgen planl iten kubbe, dtan piramidal klahla rtldr. d) Naip (Gazezler) Kmbeti: Kitabesine gre 1291 ylnda Naip Eref iin yaptrlmtr. Sekizgen planldr.

Kervansaraylar-Hanlar a) Pamuk Han: Demirda stasyonunun yannda yer alan eserin duvarlarnn byk blm ayaktadr. b) Burmahan Kervansaray: Divrii-Kemah-Erzincan karayolu zerindedir. Mengcekoullar dnemine ait olup byk blm haraptr. c) Mir inge Han: Handere Ky'nde olup Mengcekoullar dnemine aittir. d) Dipli Han: Gnbahe Ky ile Dumluca Ky arasndadr. Duvarlar ve st rtsnn bir blm ayaktadr.

Hamamlar Aa Hamam, Bekir avu Hamam ve mamolu Hamam

- 305 -

Kprler Handere Kprs: Handere Ky'nn 1 km gneyinde Moringe ay zerindedir. ki gzl ve sivri kemerlidir. Ayrca; Kz Kprs, Fazlolu Kprs, Kesik Kpr, Lh ay Kprs, Bereket Deirmeni Kprs, Kse Paa Kprs, Hngr Kprs iledeki dier kprlerdir. Gemerek ahruh Bey Camii: Kitabesine gre Dulkadiroullarndan Aladdevle'nin olu ahruh Bey tarafndan yaptrlmtr. Ahap tavanl ve atldr. Yldzeli Kemanke Kara Mustafa Paa Camii: Kemanke Kara Mustafa Paa 1640'da cami, iki han ve bir hamamdan oluan bir klliye yaptrmtr. Han yklarak yerine Yldzeli Hkmet Kona yaptrlmtr. Cami kuzey-gney dorultuda dikdrtgen planl olup, sar kesme tatan inaa edilmitir. Trbe: eyh Halil Ky'ndedir. Dtan kare planl, zeri kubbe ile rtldr. Mihrap niinin batsnda kk resmi zerinde 1858 tarihi yazldr. Akcakoca Ky Trbesi: Trbe tamamen yenilenmitir. evresinde devirme antik paralara rastlanmaktadr. Banaz Ky Trbesi: 15. yzyla ait olan trbe, kare planl, dtan sekizgen kasnakldr. Beden duvarlar kesme ta, kasnak ve kubbe moloz ta rgldr. Kmbet Ky Kalesi: Kmbet Ky'nn gney-bat ynnde kayalk zerindedir. Kaleye ait duvar ve temel kalmamtr. Yzey buluntularna gre, Roma dneminde yapld tahmin edilmektedir. lede bir Roma kprsnn kalntlar stne kurulmu Yldzeli Kprs, tek tarihsel yapttr. Kprnn stndeki ha iaretlerinden Bizansllar'ca da kullanld anlalmaktadr. eitli onarmlarla gnmze gelmi olan yap, on gzldr.

- 306 -

Hafik Hkmet Kona: Son Osmanl dnemi idari yapsdr. ki katl olup 1989 ylnda restore edilmitir. Kilise: Tuzhisar Ky'ndedir. sahnl, bazikal planldr. Stunlar birbirine sivri kemerler balamaktadr.

Kangal Alacahan Kervansaray: 17. yzyl Osmanl Dnemi'ne ait olduu sanlmaktadr. pek Yolu (Sivas-Malatya) zerindedir. Siyah-beyaz kesme talarla almak olarak rlmtr. Halil Rfat Paa Kprs: Sivas Valisi Halil Rfat Paa tarafndan yaptrlan kpr, Yeilkale Ky'ne giderken Malatya yolu zerindedir. Samud Baba Kmbeti: Tekke Ky'ndedir. Kitabesine gre, 1573'de yapld sanlmaktadr. Dtan altgen planl, iten daire kubbelidir. Tamamen kesme tatan yaplmtr.

Altnyayla Altnyayla Camii: 1895 ylnda Tunuslu Ahmed Aa tarafndan yaptrlmtr. Mkemmel ahap iiliine sahip olan cami, kare planl olup, tavan ve direklerde kk boya ile kalem ileri yaplmtr.

arkla Ak Veysel Mzesi: Sivas li, arkla lesi, Sivrialan Kynde bulunan nl Halk Ozanmz Ak Veyselin yaad ev Ozann lmnden sonra 1979 ylnda Kltr Bakanlnca kamulatrlarak Ak Veysel Mzesi olarak dzenlenmitir. Ozann eyalarnn sergilendii mze halen halkmzn ziyaretine cretsiz olarak ak tutulmaktadr.

- 307 -

G.2.3. Termal Turizm

Kaplcalar a) Kangal Balkl Kaplca: Sivas'a 96 km Kangal lesine 13 km uzaklkta ve Kangal'n kuzeydousunda Kavak Deresi vadisindedir. Suyun scakl 36-37 derece, havuzlarn toplam debisi, 130 lt/sn dir. Kimyasal karakteristii; PH 7.40, radyoaktivite 6 eman, toplam mineralizasyon 590.9 mg/lt Fiziksel karakteristii; kaplca suyunda en by 10 cm boyunda olan binlerce kk balk yaar. Balklar havuza girenlerin sivilce ve yara kabuklarn yemekte, deriye kaplca suyunun temasn artrmaktadr. Kaplca suyu her trl romatizmal hastala, sinir hastalklarna, krk, kk, ezik vb. durumlara, deri ve bbrek hastalklarna olumlu etki yapmaktadr. Yaplan aratrmann sonularna gre Balkl Kaplca sahas, gerek jeotermal enerji potansiyeli gerekse bu enerjinin kullanm imkanlar ynnden nemli bir alan olarak ortaya kmaktadr. Kangal Balkl Kaplcas lkemizin termal zelliini daha da artrmaktadr. nk modern tpta imdiye kadar fayda gremeyen cilt hastal olan insanlar (sedefli hastalar) iin Kangal Balkl Kaplcas en son mit kayna olmaktadr. Tahri olmu durumdaki veya herhangi bir enfeksiyonla olumu cilt dokusundaki yaralar, egzama, cerahatli sivilceler ve sedef hastal oluumlar; 2-10 cm byklndeki Cyprinide (Sazangiller familyasndan), Cyprinion Macrostamus (Beni bal) ve Garra rufa (Yal balk) trndeki balklar tarafndan iyiletirilmekte ve ciltteki izleri kaybolmaktadr. Kaplcada havuza giren kiilerin etrafnda ince kahverengi, gri ve bej rengindeki sazan ve kayabal tr balklar dolamaya ve ciltte hastalk belirtisi olan yerleri temizlemeye balarlar. Dileri olmayan bu balklar, 36 - 37 0 0C scaklktaki suyun yumuatm olduu kabark yara kabuklarn kopararak cilt przsz hale gelinceye kadar temizlerler. Tedaviden olumlu sonu alnabilmesi iin hafta (21 gn) sresince gnde defa havuza girmek ve iki saat suda kalmak gerekmektedir. Ayrca, sabahlar a karnna birka bardak ifal sudan imeyi ihmal etmemek gerekir. Dier taraftan yerden kaynayan su iindeki kabarckla ve balklarn vcut zerine yapt darbelerle vcutta bir geveme ve dinlenme grlmektedir. Tedavi tamamen yan etkisiz olup, kesinlikle herhangi bir ila kullanlmamaktadr. b) Scak ermik: Sivas-Ankara karayolu zerinde, il merkezine 31 km uzaklktadr. 46-49 santigrat derece scakla sahip olan kaplca suyunun kimyasal karakteristii; florr
- 308 -

ieren kalsiyum, magnezyum-sodyum, slfat, bikarbonat ve karbonatl, klrrl sudur. Fiziksel karakteristii; romatizma, sinir sistemi, solunum yolu, sindirim sistemi, metabolizma bozukluklar, bbrek ve idrar yollar, kan dolam adale arlar, kadn hastalklarna iyi gelmektedir. c) Souk ermik: l merkezine 20 km uzaklkta olup, suyun scakl 28 0C civarndadr. Kaplca suyu iildiinde mide, barsak ve safra kesesi hastalklarna iyi gelmektedir. Ayrca romatizma ve sinir hastalklar tedavisinde de yararl olmaktadr. Kaplca suyu iilmektedir. Ayrca Suehri ilesinde Akaal ermii, arkla ilesinde Ortaky ve Alaman ermii, Yldzeli ilesinde Ilca, Hamzaeyh, Uyuz ermik ve Gndoan ermii ilimiz snrlar ierisinde yer alan jeotermal alanlardr. G.2.4. K Turizmi Sivas; bata Yldzda olmak zere alda, Younyoku ve Kardeler Tepesi gibi uzun sre kar alan blgeleriyle k sporlarna merkez olabilecek potansiyele ve birikime sahiptir. G.2.5. Eko Turizmi

Yayla Turizmi Eriimen Yaylas : Koyulhisar ilesine 20 km uzaklkta ve 1700 m Ykseklikte bir yayladr. Eriimen am ormanlar ile kapl nefis manzaralaryla tabiatn btn gzelliklerini cmerte gzler nne serebilen gzellikler beldesidir. Yre, yaps itibariyle yayla turizmi iin her trl doa imkanlarna sahiptir. Yrede olan derelerde alabalk tutma imkan olduu gibi avcla merakl olanlar iin av yapma imkan da vardr. lkbaharda yeilliine doyum olmad gibi sonbaharda renk cmbne boulan tabiat adeta insan bylemektedir. Son yllarda oluan bir gelenekle Koyulhisar dnda yaayan zellikle de stanbul'da oturan Koyulhisarllar belli gnlerde burada toplanarak yayla enlikleri dzenlemektedirler. Ayrca Dumanlca Yaylas, Sariek Yaylas, Kalnpnar Yaylas, Arpack Yaylas, Kengercik Yaylas, Topalan Yaylas ve Bayayla gibi yaylalar da bulunmaktadr.
- 309 -

Koyulhisar arazisinin engebeli olmas nedeniyle, halk daha ok hayvanclkla uramaktadr. Yayla hayatnn Koyulhisarllarn yaantsnda nemli bir yeri olduundan, ile halk ve kyller yazn yaylalara kmaktadr. G.2.6. Turizm Amal Sportif Faaliyetler

a) Av Turizmi: Sivas li yabani hayvan bakmndan ok zengindir. lin Anadolu, Dou Anadolu ve Karadeniz iklimleri arasnda bir geit yeri oluu, il topraklarnn engebeli ve sarp olmas yabani yaam eitlendirir. Divrii ilesi ile bu ileye bal Daniment ve Sincan bucaklarnda, Zara ilesi ve bu ileye bal Bolucan ve Beypnar bucaklarnda, Yldzeli ilesinde, Suehri ilesi ve bu ileye bal Gkekent bucanda bol miktarda keklik , da keisi ve tavan bulunmaktadr. Merkez ile, Ula, Kangal, Hafik ileleri ile ukurbelen ky evresinde kanatl av hayvanlarndan ahin, bldrcn bol miktarda bulunmaktadr. Hafik, ukurbelen, Merkez le, Seyfebeli yrelerindeki sazlk ve bataklklarda yaban rdei, tm gllerimizde yaban kazlar, Tdrge Glndeki iki adackta turnalar yaamaktadr. lin ine yaprakl ormanlarnn yayld Koyulhisar, Yldzeli, Akdalar, Zara ve erefiye yrelerinde bol miktarda yaban domuzu, tilki ve ay yaamaktadr. b) Sportif Amal Olta Balkl: Kzlrmak ve Yldz Irma, alt ay ve dier irili-ufakl akarsular ile Tdrge, Hafik, Lota, Grn Gkpnar glleri bolca balk avlanan tatl sulardr. c) Da Doa Yry: Koyulhisar, Eriimen Yaylas,Kse Da, Szr elalesi, Eskiky ren Yeri, Szr ve Doanar yaylalar, Yldz Da ve alda Treking (doa yry) yaplabilecek uygun alanlardr. G.2.7. Kongre Turizmi limizdeki Cumhuriyet niversitesi her geen gn gelimekte ve yeni faklteler ilave olmaktadr. Cumhuriyet niversitesi bnyesinde, il merkezinde Atatrk Kltr Merkezi ve

- 310 -

Byk Otel Kongre Salonunda Cumhuriyet niversitesi tarafndan ylda yaklak on civarnda kongre gerekletirilmektedir. Ayrca limizdeki sanayi kurulular ve dier zel sektrce Byk Otel Kongre Salonunda ylda yaklak 20 civarnda kongre gerekletirilmektedir. limizdeki kongre salonlarnda similtne imkan yoktur.

G.3. Turistik Altyap G.3.1. Turistik Nitelikli Konaklama Yerleri Sivas'ta Turizm iletme belgeli 5 otel bulunmaktadr. Bunlardan biri 4 yldzl, ikisi 3 yldzl dier ikisi ise 2 yldzldr. l Merkezi, leler ve kaplcalarda 39 Belediye belgeli 1. ve 2. snf otel mevcuttur. Sivas linin turistik altyapsnn saysal zellikleri Tablo G.3-1de verilmitir.
Tablo G.3.1-1: Sivas linin turistik altyapsnn saysal zellikleri (Sivas Kltr ve Turizm l Mdrl verileri, Ocak 2008)

Toplam Tesis
Oteller

Toplam Oda Says 262 732 131 152 1.277

Toplam Yatak Says 518 1.552 262 361 2.693

Says 5 34 1 5 45

Turizm letme Belgeli Tesisler Belediye Belgeli Tesisler Kangal Balkl Kaplca Tesisleri Scak ermik TOPLAM

- 311 -

G.3.2. Turistik Nitelikli Elence Yerleri Turistik Nitelikli Elence Yerlerinin ayr olduu bir yremiz olmamakla beraber Turizm letme Belgeli yerlerden bar, kafeterya yerleri gibi elence yerleri mevcuttur.Turizm letme Belgeli 1 adet lokanta 1 adet de kafeterya mevcuttur. G.3.3. kinci Konut Alanlarnn Turizme ve evreye Etkileri kinci konut alanlar genelde Scak ermik 'de bulunmaktadr. Okullarn tatil olmasyla birlikte 2-3 ay kadar kullanlmaktadr. Yerli turizmin canlln artrmasna ramen evre ynnden olumsuzluklar yaratmaktadr. G.3.4. Turistik Tesislerin Yer Seimi Kriterleri Turistik tesisler ehir merkezinde bulunmaktadr. Bu tesislerin yer seiminde doa ile uyum olaynn gz ard edildii, daha ok maddi kazancn n planda geldii grlmektedir. Turizme ynelik tesislerin bulunduu yerler ehir merkezinde veya ehre yakn blgelerde planlandndan altyaps yaplm, ulam zorluu olmayan ime ve kullanma su kayna mevcut olan yrelerdir.

G.3.5. Yrenin Ulatrma, me-Kullanma Suyu, Kaynak ve sale Sistemleri Ulam: Sivas li Orta Anadolu ile Dou Anadolu ve Karadeniz ile Gneydou Anadolu illeri arasnda bir gei mekan zerinde bulunmaktadr. Karayolu Ulam: lin Trkiye genelinde tm illerle karayolu balants vardr. Yolcu tamacln ildeki otobs irketleri ve evre illere ait, ilimiz zerinden gei yapan otobslerle salanmaktadr. lelere ulam genellikle eski otogardan yaplmaktadr. Demiryolu Ulam: Dou Ekspres; Erzincan, Erzurum, Kars, Kayseri, Ankara, stanbul. Gney Ekspres; Malatya, Diyarbakr, Kurtalan, Kayseri, Ankara, stanbul. Van Gl Ekspresi; Malatya, Elaz, Kayseri, Ankara, stanbul. 4 Eyll Mavi Treni; Malatya, Kayseri, Ankara. Posta Yolcu Treni ile de Divrii, Samsun'a seferler yaplmaktadr. Havayolu Ulam : Sivas'tan haftann her gn stanbul'a uak seferleri vardr. stanbul kalk saati 09.40 Sivas Havaalanna var 11.00dir. Sabiha GKEN havaalanndan
- 312 -

Sal-Perembe-Cuma gnleri stanbul kalk saati 11,25 Sivas havaalan var 12.40tr. THY bilet satlar Sivas Turizm Seyahat Acentasnca yaplmaktadr. Sivas linde yerleim birimlerinin ime-kullanma suyu, kaynak ve isale sistemleri genelde mevcuttur.

G.4. Turist Says G.4.1. Konaklayan Kiilerin Milliyetlerine Gre Dalm Konaklayan kiilerin milliyetlerine gre dalm Tablo G.4-1de verilmitir. G.4.2. Konaklayan Kiilerin lelere Gre Dalm Konaklayan kiilerin ilelere gre dalm ve enformasyon brosuna mracaat eden turist saylar Tabloda G.4-1de verilmitir.

Tablo G.4.1-1: Sivasta 2007 ylnda konaklayan kiilerin milliyetlerine gre ve ilelere gre dalmlar ile enformasyon brosuna mracaat eden turist saylar (Sivas l Turizm Mdrl verileri, 2007).

Merkez lke Ad Gelen Turist Says ABD Almanya ARJANTN AVUSTURALYA AVUSTURYA AZERBEYCAN B.A.E BELKA 277 314 2 10 2 15 1 21 Geceleme Says 400 400 3 10 2 20 1 27

lelerde Gelen Turist Says Geceleme Says

Enfermasyon Brosuna Gelen Turist Says

- 313 -

EK CUM. N H. CUM. DANMARKA FNLANDYA FRANSA G. AFRKA CUM. G. KORE GRCSTAN HIRVATSTAN HOLLANDA NGLTERE IRAK RAN RLANDA SPANYA SVE SVRE TALYA ZLANDA JAPONYA KKTC KUVEYT KAZAKSTAN LBYA MAKEDONYA

15 25 4 2 138 5 82 1 28 128 69 8 100 10 10 66 2 122 5 218 5 4

19 25 4 2 169 5 102 1 28 143 90 8 105 11 10 66 2 140 5 311 5 4 1 2 8 12 8 16 1 11 2 3 6 13 4 10

- 314 -

MOLDOVA NOVE RUSYA FED. S.ARABSTAN SLOVENYA UKRAYNA Y. ZELLANDA YUNANSTAN MLLYETSZ TOPLAM TRKYE

2 7 8 14 1 2 2 137

3 9 8 14 1 2 2 137 1 24 2 73 148 1.614

1.868 71.047

2.302 113.964

44 1.605

G.4.3. Turizm Mevsimindeki Nfus Art Tablo G.4-1de belirtilen oranlarda nfus artndan sz edilebilir. Ayrca yaz aylarnda byk ehirlerden de slaya dn yapanlar olmaktadr. G.5. Turizm Ekonomisi limize turistler daha ok salk ve kltr turizmi iin gelmektedirler. Kltr Turizmi asndan; l merkezindeki Seluklu eserleri ekici konumdadr. Divrii Ulu Camii UNESCO tarafndan dnya miras olarak kabul edilmi olup, en ok turist eken eserlerdendir. Gelen turistler ortalama bir-iki gece kalmaktadr. limize gelen turistlerin birou Kangal balkl kaplcasna tedavi olmak amacyla gelmektedir. Buradaki tedavi sresinin 21 gn olmas nedeniyle yaklak 1.800 yabanc turistten 5.600.000 dolar dviz girdisi salanmaktadr. le gelen dier turistlerinde bir-iki gece kaldklar iin yaklak 2800 yabanc turistten de 2.800.000 dolar dviz girdisi salanmaktadr. limize gelen yaklak 4.600 yabanc turistten yaklak olarak 8.400.000 dolar dviz girdisi salanmaktadr.

- 315 -

limize turistlerin %50-60' Kangal Balkl Kaplcasna tedavi olma amacyla gelmektedirler. Buradaki tedavi sresinin 21 gn olmas nedeniyle yaklak 2500 yabanc turistten 8.000.000 $ dviz girdisi salanmaktadr. Dier gelen turistlerin % 40-50'si de ortalama bir-iki gece kaldklar iin yaklak 2000-2500 yabanc turistten de 2.000.0002.500.000 $ dviz girdisi salanmaktadr. limize gelen 5000 yabanc turistten toplam 10.000.000 $ dviz girdisi salanmaktadr.

G.6. Turizm - evre likisi Trkiye son yllarda bat turizm pazarlarnda yeni bir kitle turist ekim lkesi olarak tantlmakta ve artan sayda yabanc turist akmna sahip olmaktadr. Kitle turizminin balad 1950 ylnda uluslararas turizm hareketlerine katlan insan says 25.281.000 iken, gnmzde bu rakam 340.000.000 kiiye ulamtr. phesizdir ki uluslararas turizmde gerek saysal gerekse deer lleri bakmndan bu srekli ve hzl bymeyi salayan temel e "doa" dr. nk turizmin en nemli kaynak kullanm alan doal varlklardr. Nehirler, gller, denizler, stn kaynak deerlerine sahip milli parklar, termal kaynaklar, ormanlar, savanlar ve vahalar, doal peyzaj gzellikleri ve akarsular, elaleler, doal vadiler, yaylalar, volkanlar, maaralar, yeralt glleri ile "doal evre" hi phesiz ki turizmin sreklilii asndan da korunmas gerekli bir potansiyeldir. Bizim dnya lkelerine bakarak onlarn ge de olsa fark ettikleri hatalarn lkemiz asndan deerlendirme ve nlem alabilme ansmz vardr. Batda 150 yllk bir periyotta oluan gelime sreci, lkemizde 30 yllk bir dilime sdrlmaya allmtr. %7 gibi byk bir orana ulaan hzl kentlemenin evre zerindeki etkileri verimli tarm topraklarnn ama d kullanlmasndan kaynaklanan tarmsal alan kayb, hava kirlilii, doann ar kullanm sonucu yeil alanlarn tahrip edilmesi (byk ehirlerimizde olduu gibi), evsel atklarn deniz, gl ve nehirlerdeki canl organizmalar zerinde yaratt olumsuz etkiler, grlt sorununun ortaya kmas gibi sorunlar evre asndan durumun iyiye gitmeyip, sorun yumann bydnn iaretidir. Esiz tarihi ve kltrel miras ile birlikte 50.000 hy, 1.500' akn termal ve hidro mineral kayna, milyonlarca hektar orman birok ulusal park ve adalar ile birlikte 8.272 km
- 316 -

kys, 1.432 km doal kumsal ve 9.816 km2 alan kaplayan glleri ile lkemiz, doal kaynaklarnda azami ekilde korunmas halinde, turizm cenneti olmak asnda ok ansldr. Ancak son yllarda yer yer hatta yaygn olarak, ky eridimizde her geen gn betonlaan etrafmzda bitki rts azalan, yaban hayvanlar yok olmaya balayan ya da yreden uzaklaan, sular kirlenen, kargaal grltl bir ortam olumaktadr. Turizm ve evrenin olumlu ilikisinin kurulmas halinde turizm, ulusal parklarn korunmasna, dzenlenmesine, tarihi sitlerin restorasyonuna, turizm amal ilevsel kullanmlara yardmc olabilir. Baarl bir turizm planlamas doal ve insan yaps kaynaklarn, zellikle tarihi mirasn korunmasn gerektirir. Doal evrenin, tarihi ve arkeolojik sitlerin, antlarn korunmas turizmin olumlu yan etkisidir. Sivas asndan da turizm ve evre ilikisi olarak olaya bakldnda; genel yaklamlar ilimiz iin de ayndr. Fakat limizde turizm faaliyetleri gelimediinden insan kaynaklar ve bunlarn etkilendii bir etkinlik sz konusu deildir. Tarihi dokunun ve yaplarn etkileimleri ise; Trkiye genelinde olduu gibi artan nfusa paralel olarak artma eilimi gstermektedir. Sivas Anadolu'nun en eski tarih ve kltr merkezlerinden biridir. Yazl tarihi M 2000 yllarnda Hititlerle balar. Tarihin eitli dnemlerinde Frigyallara, Lidyallara, Romallara, Seluklulara ve Osmanl mparatorluuna mekan olmutur. 4 Eyll 1919 tarihinde Mustafa Kemal'in bakanlnda toplanan Sivas Kongresi ile yeni Trkiye Cumhuriyetinin temeli de Sivas'ta atlmtr. 4000 yllk tarihi ile kltr turizmi asndan ok zengin olan ilimiz, bir ak hava mzesi grnmndedir. ifal sularyla; Scak ermik, Souk ermik zellikle de Kangal Balkl Kaplcasyla termal turizmde nemli bir merkezdir. Eriimen Yaylas, Gemerek-Szr elalesi, Grn Gkpnar Gl, Hafik ve Zara Tdrge glleri ile doa turizmi asndan ok zengindir. Uzun geen k nedeniyle kayak sporlar asndan nemli bir potansiyel sunmaktadr. Sivas tarihi ve kltrel zenginlikleriyle birlikte, tarm, sanayi ve ticaret gibi ekonomik sektrler de gelimekte, blgenin her geen gn nemi artan bir merkezi haline gelmektedir. l nfusunun % 44.82'si kylerde yaamakta ve geimini de tarm ve hayvanclktan salamaktadr. Bunun dnda geim kayna ticaret ve iiliktir.
- 317 -

l tarmna "hububat tarm" egemendir. Madencilik; demir (Divrii), krom, kurun-inko, manganez, tuz, kire ta, manyezit, florit, kmr, mermer, stronsiyum gibi madenler bulunmaktadr. Sanayi Kurulular; Kamuya ait; TDEMSA, Cer Atlyesi, Hekimhan, Divrii Maden letmeleri, Askeri Dikimevi, Kangal Termik Santral, Beton Travers Fabrikas ve zel Sektr ait; Sivas Demir elik Fabrikas, imento Fabrikas, Et Balk Kombinas ve ESTA nemli sanayi iletmeleridir. Eitim; ilkretim ve ortaretim okul says 718'dir. Cumhuriyet niversitesinin 8 fakltesi, 14 yksekokulu ve 3 enstits bulunmaktadr. Salk; l merkezinde ve lelerde toplam 16 adet hastane il, ile ve kylerde 94 salk oca, l genelinde toplam 165 salk evi vardr. Turizm-evre ilikisinin gelitirilmesine ynelik olarak yaplan neriler aada verilmitir. - Verimli tarm topraklar ile doal ve fiziksel evreyi plan otoritesi ile mutlaka korumak ve gelitirmek lazmdr. Bu kapsamda inaat izni verilirken, inaatlarn doal ve fiziksel evre ile uyumlu olmasna da dikkat edilmeli ve evreyi koruyan bir kentleme anlay benimsenmelidir. - Turizm potansiyeli olan yrelerimizin alt yap sorunlar en ksa zamanda zlmelidir. - Koruma- kullanma dengesi tesis edilmelidir. - Turizmcilerimiz, ekonomik kaynakl turizm olgusunun gelimesini salayabilmenin her eyden nce tm kullanmlarda kaynak grevi yapan "evre deerlerinin" ya da "doal evrenin" korunmasn gerektirmekte olduunu ve bozulmu bir evrenin eer telafisi mmkn olabiliyor ise nedenli harcama gerektirebileceinin tercihini bugn de yapmak durumundadrlar. - Dzen ve dengeleri bozulmu bir evrenin yararl deil, ancak sorunlar yuma olacann bilinci ile turizm de dahil olmak zere evreyi koruyan bir kalknma anlay, her kesimde insanmz tarafndan benimsenmeli ve gerei yerine getirilmelidir.
- 318 -

- Turizm ve evre birlikte ele alnrken, kltrel, tarihi ve ekolojik evreye nem verilmeli, betonlama nlenmelidir. - 2634 sayl turizmi tevik yasasna evresel boyut kazandracak dzenlemelere gidilmelidir.

Yararlanlan Kaynaklar evre Bakanl, 1991, 2000'li yllara doru evre, Ankara. Sivas Turizm l Mdrl, 2001, Sivas Turizm l Mdrl envanter verileri, Sivas.

H. TARIM VE HAYVANCILIK H.1. Genel Tarmsal Yap Sivas li yzlmnn 1.216.707 hektar tarma elverili arazi, 1.207.916 hektar ayr ve mera arazisi, 330.524 hektar orman ve fundalk arazi, 93.620 hektar kullanlmayan ve meskun sahalardan olumaktadr. Tablo H.1-1de Sivas linin tarmsal arazi dalm verilmitir. lin deiik toprak yaps, iklim ve jeolojik yap farkllklar ile vejetasyondaki eitlilik deiik zelliklere sahip topraklarn oluumuna sebep olmutur. Tarm topraklarnn % 3.04 asit, % 25.78i ntr, % 71.8i ise alkali reaksiyona sahiptir. Byk ksm organik maddeler ynnden fakirdir. Topraklarn % 13.05inde organik madde ok az, %57.22sinde az, % 19.30unda orta, % 6.33nde iyi, % 4.10unda yksek dzeydedir. Saturasyon yzdesine gre yaplan snflandrmada tarm topraklarnn % 37.84 tn, % 52.76s killi-tn, % 8.47si kil, ve %0.93 kum bnyeye sahiptir.Bu dalm Sivastaki tarm iin uygun toprak bnyesini gstermektedir.

- 319 -

Tablo H.1-1: Sivas linin tarmsal arazi dalm (Tarm l Mdrl verileri, 2008).
ARAZNN CNS TAHILLAR NADAS ARAZS YEM BTKLER ENDSTR BTKLER YEMEKLK BAKLAGLLER YUMRU BTKLER YALI TOHUMLAR MEYVELK SEBZELK AYIR ARAZS KULLANILMAYAN TARIM ARAZS TOPLAM ZRAAT YAPILAN ARAZ MKTARI (DA) 2.944.425 2.191.150 772.776 85.111 97.090 39.845 3.204 22.646 8.056 105.330 ZR.YAPILAN ARAZYE ORANI% 22,83 16,99 5,99 0,66 0,75 0,31 0,02 0,18 0,06 0,82

6.625.258 12.894.890

51,38

100,00

lde tipik karasal iklim hkm srmektedir. Klar souk ve kar yal, yazlar scak ve kurak gemektedir. lin son 50 yllk ya ortalamas 415 mm.dir.1995 yl ya ortalamas 440 mm. ile ok yllk ortalamann zerinde gereklemitir.Ancak yalarn byk ksm vejetasyon dnda genellikle k aylarnda dmektedir. Son 10 yln en dk scakl -29.6 oC olmutur. Ayn dnem iindeki donlu gnler says 121 gn olarak tespit edilmitir. ok yllk ortalamalara gre ilin ilk don tarihi 11 Eyll son don tarihi ise 7 Maystr. Son 10 yldaki en yksek scaklk ise +38.2 oC olmutur.

- 320 -

H.2. Tarmsal retim H.2.1. Bitkisel retim Halen tarm yaplan 809.194 hektarlk arazilerin 310.000 hektar sulanabilir arazi olmasna karlk, 53.373 hektar devlet sulamas ve 87.835 hektar halk sulamas olmak zere toplam 141.208 hektarlk arazi sulanmaktadr. lde sebze retimi ok dk seviyededir. En ok retilen sebzeler domates, taze fasulye, lahana ve salatalktr. Bu retim miktarlar ihtiyac karlamaktan uzak olup, daha ok evre illerin rnleri tketilmektedir. Tarmsal arazinin 1980 hektarn kapsayan sebze alanlarnn 312 hektar taze fasulye, 419 hektar domates, 149 hektar beyaz lahana, 148 hektar hyar, 72 hektar kavun, 42 hektar spanak ve 838 hektar dier rnlerin ekimine ayrlmtr. Tablo S.5.2-1de meyve aalarnn durumu Tablo S.5.2-2de ise meyve eitlerine gre retim miktarlar verilmitir. Meyve retiminde en geni alan 1.794 hektar ile elma,1.365 hektarlk ekim alan ile kays oluturmaktadr. Sebze retimi ise ok dk seviyededir. En ok retilen sebzeler domates, taze fasulye,lahana ve salatalktr. Bu retim miktarlar ihtiyac karlamaktan uzak olup, daha ok evre illerin rnleri tketilmektedir. Tarmsal arazinin 1.698 hektarn kapsayan sebze alanlarnn 294 hektar taze fasulye, 412 hektar domates, 90 hektar beyaz lahana, 156 hektar hyar, 83 hektar kavun, 52 hektar spanak ve 611 hektar dier rnlerin ekimine ayrlmtr. Tablo H.2.1.1te bitkisel retim alanlar ve retim miktarlar, Tablo H.2.1.1.3-1de yem bitkileri ekim alanlar ve retim miktarlar, Tablo H.2.1.1.4-1de bitkisel rnlerin yllara gre ekili alanlar ve Tablo H.2.1.2-1de ise bitkisel rnlerin yllara gre retim miktarlar verilmitir. Sebze retiminde Suehri yresi n plandadr. Meyve retiminde Suehri ve Grn blgesi n sralar almaktadr. Bu blgelerin iklimi sebze ve meyve reticiliine elverilidir. retilen meyve daha ok retildii dar blgede tketilmekte i piyasaya dahi kmamaktadr. Meyve aalarna bakldnda mevcut meyve aa saysnn yarsna yaknnn meyve vermeyen yata olduu grlr. Bunun en nemli sebebi, reticilerin
- 321 -

meyvecilii birinci dereceden tarmsal faaliyet olarak benimsememi olmalardr. Meyvecilik daha ok tahl retimi ve hayvancln yannda ek gelir getirici bir ura olarak deerlendirilmektedir.

H.2.1.1. Tarla Bitkileri Tablo H.2.1.1-1: Sivas linin bitkisel retim alanlar ve retim miktarlar (2008 Yl) (Tarm l Mdrl verileri, 2008). EKLEN ALAN (DA) RETM (TON) ORT.DEKARA VERM KG/DA,AA

RNN CNS HUBUBAT BUDAY ARPA AVDAR YULAF (DANE) TRTKALE (DANE) TOPLAM BAKLAGLLER NOHUT K.FASULYE Y.MERCMEK K.MERCMEK F (DANE) TOPLAM YEM BTKLER F( Y.OT,K.OT)

2.557.650 325.810 37.415 21.680 1.870 2.944.425

549.951 72.912 6.920 3.920 354 634.056

215 224 185 181 189

90.820 3.485 1.855 930 10.225 107.315

11.754 546 196 111 1.360 13.967

129 157 106 120 133

64.750

23.960

370

- 322 -

YONCA(Y.K.OT) KORUNGA(Y.K.OT) MISIR(SLAJ) BURAK MRDMK TOPLAM ENDSTR BTKLER .PANCARI YALI TOHUMLAR AYEE (YALIK)

446.950 245.600 6.276 100 9.100 772.776

237.045 85.815 25.495 20 2.730 375.065

530 349 4.062 200 300

85.111

340.855

4.005

1.442

199 219 11 63 491

138 172 149 150

AYEE (EREZLK) 1.272 ASPR KOLZA TOPLAM YUMRU BTKLER K.SOAN K.SARIMSAK PATATES TOPLAM AYIR ARAZS NADAS TARLA TOPLAMI 545 100 39.200 39.845 105.330 2.191.150 6.249.156 72 418 3.204

988 100 113.270 114.358

1812 1000 2890

1.478.792

H.2.1.1.1. Budaygiller Sivas linde yetitirilen budaygiller hakknda Tablo H.2.1.1-1de bilgi verilmitir.

- 323 -

H.2.1.1.2. Baklagiller Sivas linde yetitirilen baklagiller hakknda Tablo H.2.1.1-1de bilgi verilmitir.

H.2.1.1.3. Yem Bitkileri

Sivas linin yem bitkileri hakknda Tablo H.2.1.1.3-1de bilgi verilmitir.

- 324 -

H.2.1.1.4. Endstriyel Bitkiler

Tablo H.2.1.1.4-1: Sivas linde bitkisel rnlerin yllara gre ekili alanlar (hektar) (Tarm l Mdrl verileri, 2008).

rnn Cinsi

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

HUBUBAT

Buday Arpa Yulaf avdar

331.070 60.290 1.105 11.940

326.650 60.560 1.090 10.420

332.550 56.840 1.005 11.720

341.270 64.545 865 11.085

358.050 65.390 1.970 9.790

376.034 362.575 67.220 67.365 2.535 2.620 9.551 8.952

327525 53415 6321 8461

255765 32581 2168 37415

YEMEKLK BAKLAGLLER

Fasulye Nohut Mercimek (Y-K)

2.450 4.953 1.016

2.492 5.129 1.009

2.597 5.790 641

2.606 9.745 523

2.140 10.285 744

2.254 3.507 12.393 8.580 480

601 5362

349 9082

406

492

279

ENDSTR BTKLER

.Pancar

8.968

8.704

8.886

8.868

8.693

8.959

7.316

6636

8511

YEM BTKLER

Yonca Korunga Fi

13.045 12.050 6.402

15.699 7.451 14.180

15.905 7.647 7.883

16.961 8.586 7.660

17.818 8.817 10.868

18.696 26.710 9.584 11.875 11.142 7367

47065 26149

44695 24560

(Ot-Dane) Msr 312 (Hasl-Slaj)

DER TARLA BTKLER

12416

7497

660

1.269

2.315

1.182

1.343

1.352 670 628

K.Soan Sebzelikler Meyvelikler Ba

339 2.004 6.237 279

355 1.917 5.935 255

211 2.103 5.911 162

190 1.698 6.150 330

193 1.740 5.796 720

196,8 1.801,6 6.260,7 634

10 1.414 5.251 470

40 809 2136 128

55 730 2294 128

- 325 -

H.2.1.2. Bahe Bitkileri

Tablo H.2.1.2-1: Sivas inde bitkisel rnlerin yllara gre retim miktarlar (ton) (Tarm l Mdrl verileri, 2008).

rnn Cinsi Buday Arpa Yulaf avdar

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

457.412 532.468 549.760 609.753 661.580 104.842 119.191 117.636 124.112 143.165 1.609 16.578 1.616 14.722 1.603 14.560 1.320 17.410 2.884 16.249

811.391 747.288 161.765 161.084 3.755 4.221 16.473 8.561

520615 88117 9390 13173

549951 72912 3920 6920

Fasulye Nohut Mercimek

4.386 4.752 926

2.522 5.010 923

2.833 5.642 616

2.880 10.743 528

2.432 11.296 688

2.589 4.141 13.871 9.303 461 402 335.470

755 6491 4920

546 11754 307

.Pancar

363.002 353.298 372.476 368.191 373.035

410.098

259970

340855

Yonca Korunga Fi Msr (HaslSlaj)

50.951 103.547 153.013 128.219 118.024 24.410 14.422 10.423 37.529 12.042 24.741 73.360 17.288 43.553 53.731 45.505 90.127 36.339 33.331 35.407

122.094 34.875 32.729 52.181

208.029 207600 45.124 54098 25.106 30846 59.375 27292

237045 85815 23960

25495

K.Soan Sebzelikler Meyvelikler Ba

6.346 22.661 22.766 540

6.640 21.112 18.430 535

3.789 27.128 26.712 8.646

3.264 24.450 28.547 1.715

- 326 -

3.354

556,5

100 23.694 27641 737

598 13825 13207 1576

988 16613 10960 1530

29.061 22.641,6 29.610 5.722 29.230 2.007

H.2.1.2.1. Meyve retimi

H.2.1.2.1: Sivas linin meyve eitlerine gre retim miktarlar (Tarm l Mdrl verileri, 2008) MEYVE CNS KAPLADII ALAN YUMUAK EKRDEKLLER ARMUT AYVA ELMA TOPLAM 1364 45 4941 6350 SERT EKRDEKLLER ERK (TM ETLER) DE KAYISI (ZERDAL HAR) ZERDAL KRAZ KIZILCIK EFTAL VNE TOPLAM 1002 0 12533 25 271 0 57 1717 15605 SERT KABUKLULAR CEVZ ANTEPFISTII BADEM FINDIK TOPLAM 798 12 0 29 839 ZMS MEYVELER DUT BA (ZM) TOPLAM L TOPLAMI 150 1281 1431 24225 97 1530 1627 12490 573 0 10 5 588 699 13 4345 19 254 23 86 927 6364 992 73 2847 3912 (Da) RETM (Ton)

- 327 -

H.2.1.2.2. Sebze retim

H.2.1.2..2: Sivas linin sebze eitlerine gre retim miktarlar (Tarm l Mdrl verileri, 2008)

SEBZE CNS

KAPLADII ALAN (Da) YAPRAI YENENLER

RETM (Ton)

LAHANA (BEYAZ) MARUL (GBEKL) MARUL (KIVIRCIK) ISPANAK PIRASA MAYDANOZ TOPLAM 781

516 1791 40 62 31 44 107 123 40 58 47 22 2100

BAKLAGL SEBZELER FASULYE (TAZE) TOPLAM 797 797 822 822

MEYVES YENENLER KAVUN KARPUZ KABAK(SAKIZ) HIYAR PATLICAN DOMATES BBER (DOLMALIK) BBER (SVR) KABAK (EREZ)) TOPLAM 4888 2145 5695 411 1696 64 138 594 1600 45 90 837 2772 91 130 161 229 540 225 12575
- 328 -

SOANI ve KKLER YENENLER SARIMSAK(TAZE) SOAN (TAZE) HAVU TURP(BAYIR) TURP(KIRMIZI) ALGAM TOPLAM L TOPLAMI RT ALTI GENEL TOPLAM 792 7258 50 7308 16613 17 360 230 77 8 100 1116 16613 19 359 352 168 19 200

H.2.1.2.3. Ss Bitkileri Konu ile ilgili mevcut bilgi bulunmamaktadr. H.2.2. Hayvansal retim H.2.2.1. Bykba Hayvanclk
1999 yl verilerine gre l sr varl asndan 2., koyun varl asndan ise 7. srada yer almaktadr. 1986-1995 yllar arasnda uygulanan Kaynak Kullanmn Destekleme Fonu almalaryla 172 besi ahr, 125 koyun al, 146 arclk iletmesi, 17 inek ahr, 4 alabalk tesisi yaplmtr. D kaynakl hayvanclk projesi kapsamnda 1987 ylndan beri toplam 3153 ba yurtii ve yurt d kaynakl gebe dve Bakanlk ve zel sektr kanalyla getirilerek 854 iletme kurulmutur. 2000 ylna kadar 5011 ba buza elde edilmitir. 2350 adedine saf rk sertifikas verilmitir. Halen faal olarak devam eden 302 iletmede 2255 ba st inei ve 1802 ba buza bulunmaktadr. Ulusal soy kt ile ilgili almalar devam etmekte olup, bugne kadar istekli iftilerimize ait kondisyon ve kontitsyon olarak saf rka benzeyen her yataki hayvan kayt altna alnmtr. Bu kapsamda 250 adet st srcl iletmesi oluturulmutur. Bu iletmelerin toplam hayvan says 935 batr.
- 329 -

Sivas linin 2004 yl itibariyle hayvan varl ve hayvansal retim durumu Tablo H.2.2.1-1de, zellikle l krsalnda yaanan g olay ile kk lekli iletmelerin yeterli seviyede gelir getirmemesidir. Byk lekli iletmeler ise geliri dk iftilerle 1995-2003 yllar hayvan varl ise Tablo H.2.2.1-2de verilmitir. Sivasta son yllarda byk ve kk ba hayvan varlnda bir azalma grlmektedir. Bunun en nemli sebebi kurulamamaktadr. lde 8 adet yetitirici belgeli alabalk tesisi bulunmaktadr. 3 adedi Grn, 2 adedi Ula dierleri de Divrii, Zara, Gemerek ilelerinde faaliyet gstermektedir. Grnde 30 aile, Doanarda 4 aile, Gemerek ve Merkezde ise birer aile kk aile yetitiricilii eklinde alabalk iletmecilii yapmaktadr.

- 330 -

Tablo H.2.2.1-1: Sivas linin hayvan varl (Tarm l Mdrl Verileri, 2008)

HAYVAN TRLER Kltr Melez SIIR BYKBA Yerli Manda TOPLAM KOYUN T.Keisi KKBA KE K.Keisi TOPLAM At Katr TEKTIRNAKLI Eek TOPLAM Broiler TAVUK Yumurtac Hindi KANATLI Kaz rdek TOPLAM lkel Kovan ARI (KOVAN) Fenni Kovan TOPLAM

MKTARLRI(ADET) 48.770 190.145 72.333 2.801 314.049 347.851 0 37.407 385.258 1.338 202 3.062 4.602 18.241 305.993 22.386 9.960 3.771 360.351 222 133.905 134.127

- 331 -

Tablo H.2.2.1-2: Hayvansal retim Miktarlar (Tarm l Mdrl Verileri, 2008)

SVAS L HAYVANSAL RNLERN RETM VE VERM DURUMLARI(2008)

HAYVANSAL RNN ADI VERML HAYVAN (ADET) YILLIK RETM (TON) YILLIK FERD VERM (KG)

1- ST RETM

a-' nek St b- Koyun st d- K.Kei St e- Manda

TOPLAM 2- ET RETM

82.945 133.589 8.485 495

225.513 Kesilen Hayv.Adedi

266.310,000 6.234,130 391,620 424,200

273.359,950 Yllk retim (K)

3.211 47 46 857

a- B.Ba (Sr-Manda) b- K.Ba (Koyun-Kei) c-%10 Kaak ve Kurbanlk

TOPLAM 3- YAPAI RETM

9.258 10.824 2.050

22.132 Krklan Hayv.Adedi

1.689.570 196.972 205.000

2.091.542 Yllk retim (K)

182 18 100

a- Yn retimi b- Kl retimi
TOPLAM 4- DER RETM

347.851 14.548
362.399 Kesilen Hayv.Adeti

437.628 7.274
444.902 Yllk retim (Adet)

1,258 0,500

22.132
5- YUMURTA RETM Yumurtlayan Kanatl Adedi

22.132
Yllk retim (Adet)

1 Adet

358.743
6- BAL RETM Kovan Adedi

41.987.485
Yllk retim (k)

117

133.905
7- BALMUMUMU RETM

2.530.510 219.625

19

- 332 -

8- YOURT RETM

131.213

9- PEYNR RETM

68.340

10- YA RETM

2.733

- 333 -

Tablo H 2.2.1-3: Sivas linin 1985-2008 yllar arasndaki hayvan varl (adet) (Tarm l Mdrl 2008 yl verileri)

SIIR KOVAN SAYILARI KOYUN YILLAR (YERLDER) 1.417.446 1.471.258 1.514.790 1.498.155 1.488.291 1.148.272 1.134.200 1.099.367 1.164.393 1.065.868 1.034.360 1.017.556 909.959 KIL KE SAF KLTR 0 0 0 0 0 13.795 13.390 14.153 15.695 18.717 24.984 28.700 23.524 0 0 0 0 0 109.148 108.509 112.610 121.252 136.161 144.700 194.220 128.569 KLTR MELEZ YERLDER 367.714 385.656 389.708 384.093 389.268 232.883 230.195 225.313 244.679 223.850 219.105 204.470 198.313 MANDA AT KATIR EEK LKEL KOVAN 22.900 14.561 8.348 6.854 5.350 5.160 5.045 5.140 4.552 3.820 2.855 2.430 2.355 FENN KOVAN 45.900 54.745 59.581 77.527 85.446 89.260 97.320 108.960 113.240 118.861 124.340 134.716 121.324

1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997

91.032 86.612 89.264 73.329 81.121 62.210 64.794 61.514 74.213 48.908 40.745 41.462 48.814

20.353 20.405 20.897 21.545 22.141 14.181 14.219 13.449 14.423 12.751 11.776 10.798 10.528

9.571 9.834 9.554 9.640 9.207 6.862 6.495 5.950 6.492 6.128 5.163 4.882 4.399

2.075 1.994 2.075 1.437 1.481 978 1.016 949 1.189 476 451 423 635

28.119 28.474 28.241 27.656 27.518 21.155 20.535 18.817 20.095 16.765 15.354 14.785 11.085

- 334 -

1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

814.459 545.760 545.760 487.994 937.636 365.031 342.626 316.922 315.523 433.923
347.851

44.726 38.212 38.212 33.561 28.191 26.509 25.437 27.031 24.613 33.744
37.407

25.418 33.467 33.467 35.892 35.991 34.980 38.726 37.767 37.053 32.058
48.770

131.436 168.600 168.600 186.081 185.725 168.733 182.962 180.844 179.326 203.654
190.145

180.314 164.069 164.069 137.515 96.932 76.874 77.647 67.282 63.121 54.678
72.333

8.843 7.421 7.421 7.411 5.848 5.054 4.399 3.478 3.250 2.153
2.801

4.089 3.248 3.448 2.615 2.296 2.395 1.708 1.834 1.845 1.422
1.338

616 413 413 352 583 522 436 421 251 146
202

11.511 10.304 10.304 4.579 7.661 7.248 7.032 5.819 5.346 3.577
3.062

2.135 1.463 1.463 1.247 1.063 927 598 920 418 238
222

125.120 138.724 138.724 141.903 134.035 130.256 122.002 129.125 131.800 134.504
133.905

- 335 -

H.2.2.2. Kkba Hayvanclk

Tablo H.2.2.2-1: Sivas linin hayvan varl (Tarm l Mdrl 2008 yl verileri)

KOYUN T.Keisi KKBA KE K.Keisi TOPLAM

347.851 0 37.407 385.258

H.2.2.3. Kmes Hayvancl (Kanatl retimi)

Tablo H.2.2.3-1: Sivas linin hayvan varl (Tarm l Mdrl 2008 yl verileri)

Broiler TAVUK Yumurtac Hindi KANATLI Kaz rdek TOPLAM

18.241 305.993 22.386 9.960 3.771 360.351

H.2.2.4. Su rnleri
Yllar 2004 2005 2006 2007 2008 Tevike Konu 8 7 21 29 31 Tevike Konu 35,1 Destekleme 14.039 111.725 216.319 309.207 448.177

110,9 Ton retim ve 930 Adet Yavru 228,03 Ton retim ve1.362.000 Adet Yavru Balk 346,8 Ton retim ve2.142.000 Adet Yavru Balk 486,58Ton retim ve2.638.000 Adet Yavru Balk

- 336 -

H.2.2.5. Krk Hayvancl Konu ile ilgili mevcut bilgi bulunmamaktadr.

H.2.2.6. Arclk ve pekbcekilii

Tablo H.2.2.6-1: Sivas linin hayvan varl (Tarm l Mdrl 2007 yl verileri)

lkel Kovan ARI (KOVAN) Fenni Kovan TOPLAM *2008 yl iin veriler deimemi olup Tarm l Mdrl tarafndan 2007 verileri kullanlmtr.

222 133.905 134.127

H.3. Organik Tarm

Konu ile ilgili mevcut bilgi bulunmamaktadr.

H.4. Tarmsal letmeler H.4.1. Kamu letmeleri Konu ile ilgili mevcut bilgi bulunmamaktadr. H.4.2.zel letmeler Konu ile ilgili mevcut bilgi bulunmamaktadr.

H.5. Tarmsal Faaliyetler H.5.1. Pestisitler Kullanm

Tarm ilalarnn biyolojikman zararllara kar etkili fakat memelilere, scak kanl

hayvanlara, zellikle insanlara kar az zehirli ya da zehirsiz olmas istenir. imdiye kadar yaplan ve halihazrda kullanlan ilalardan ok az bu nitelikleri tar. Byk ounluu hem

- 337 -

kontrol ettikleri canllara kar, hem de insan ve memelilere ok zehirlidir. Bunlarn bir ksm uygulandklar bitki, toprak ve su ortamnda uzun sre bozulmadan kalabilen, tm canllarn vcudunda birikebilen zehirlerdir. Zararl etkilerini yava yava uzun sre iersinde belli etmeden yaparlar. Tarmsal amala bugn milyonlarca ton tarm ilac milyonlarca dnm araziye uygulanmaktadr. Bunlarn byk ksm uygulama yerlerinden baka yerlere gitmekte ya da tanmaktadr. Topran pestisitlerle kirlenmesi, kullanlan kimyasal maddeler kalc olduu zaman nemli sakncalar dourur. Eer bir pestisit bakteri, fungus, gne ya da kimyasal yollarla yaps bozulmamsa zamanla toprakta birikerek bitkiler tarafndan alnabilir. Tarm ilalar dorudan toprak yzeyine ve iine, bitkiler zerine veya tohum ilalamas eklinde tohumluk zerine uygulanrlar. Bitki yzeyine atlan ilacn nemli bir ksm topraa der. Topraa den ilalar toprak tipi, znebilirlik, kalclk ve iklim faktrlerine bal olarak toprak iinde zamanla hareket edebilirler. Tablo H.5.1-1de pestisitlerin topraktaki kalclk durumlar, Tablo H.5.1-2de ise 1997-2000 yllarnda tarmla ilgili faaliyetlerde kullanlan pestisitler ve kullanm miktarlar verilmitir.

Tablo H.5.1-1: Pestisitlerin topraktaki kalclk durumlar (Tarm l Mdrl verileri, 2008).

Kalclk Durumu Kalc deil Orta derecede kalc Kalc

Sre 1-12 hafta 1-18 ay 2-5 yl Hi bozulmadan devaml

Pestisit Grubu Organik fosforlular ve karbonatlar Herbisitler Klorlandrlm hidrokarbonlular

Devaml kalc

Civa, arsenik, kurun bileikleri

- 338 -

Tablo H.5.1-2: 2001-2008 yllarnda tarmla ilgili faaliyetlerde kullanlan pestisitler ve kullanm miktarlar (Tarm l Mdrl 2008 verileri) TKETLEN MKTAR LALAR 2001 TOPLAM NSEKTSTLER FUNGUSTLER HERBSTLER RODENDST VE MOLLUSDLER AKARSTLER NEMATOST VE FUMGANTLAR DERLER 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

184.463 8.909,43 71.722,70 102.015

180.552 8.164,65 72.655,50 97.780 8260,1 75483 103170 8585,7 77342,25 103200

191.345 8.832 76.161 104.550

190.618,8 7.755,0 77.039 103.950

191700 8720 77040 104100

190.377 8.710 77.119 104.100

105,00

105,00

114102

48,64

49

20 280

284

256,00

266,50

266,5

284

284

284,0

24,40

1540 164

1.430

1.580

2000 fiek

3025 fiek

1591

H.5.2. Gbre Kullanm Tarm arazilerinin halihazr verimlilik deerlerine gre kullanlmas gereken saf bitki besin maddeleri ve ilin ticaret gbresi ihtiyac Tablo H.5.2-1, H.5.2-2, H.5.2-3te verilmitir.
Tablo H.5.2-1: Sivas linin ticari gbre ihtiyac (ton) (Tarm l Mdrl verileri, 2008)

Azotlu Amonyum Slfat (%21)

Gbre Amonyum Nitrat (%33)

Fosforlu T.Sper Fosfat (%41-43)

Gbre Diamonyum Fosfat (%46-48)

Potasyumlu Gbre

re (%46)

Potasyum Nitrat

3.935

9.678

1.882

48

7.311

101

Not: Deerler gbre ihtiyacnn tamam tek eit ticaret gbresinden karland takdirde geerlidir.

- 339 -

Tablo H.5.2-2: Sivas linin ilin saf bitki besin maddeleri ihtiyac (ton ) (Tarm l Mdrl verileri, 2008).

Fosfor Azot (N) (P2 O5 )

Potasyum (K2O)

iftlik Gbresi(Kuruton)

Toplam

10230

6762

186

435.857

453.035

- 340 -

Tablo H.5.2-3: Sivas li yllk kimyevi gbre tketimi (Tarm l Mdrl 2008 verileri) KMYEV GBRE ETLER (ton) A.NT. (%26) ve CAN 12.339 1.340 11.164 12.346 7.353 5.442 2.398 3.041 4.561 2.854 3.651 5.632 3.433 5 0 0 0 0 0 0 0 KOMPOZE (20-20-0 ve +zn) 5.342 5.464 7.017 11.894 11.155 7.808 3.096 3.643 5.191 5.800 8.174 10.884 9.013 1.136 1.806 1.943 2.207 2.272 1.037 2.878 561 116 218 382 488 0 0 0 0 KOMPOZE (15-15-15 ve + zn )

YILLAR

A.NT. (%20.5)

A.NT. %30

A.NT. (%33)

A.SL. (%21)

RE %46

DAP % 18-46

N.S.P.FOS. %43

TRPLE SP. FOS

KOMPOZE (12-30-12)

Pot. SLFAT

1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

80 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

2.651 5.926 5.294 6.895 7.486 5.014 6.416 8.752 11.341 15.045 18.374 17.576 9.678

1.553 1.936 63 112 1.766 117 143 489 1.934 3.616 501 2.965 3.935

4.464 6.409 6.885 6.943 6.202 4.877 4.158 5.165 5.799 4.605 4.010 3.639 1.882

22.756 28.017 26.757 28.875 25.178 14.347 17.072 21.943 22.860 21.578 19.855 14.635 7.311

5 25 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 303

349 95 195 60 90 6 0 10 43 116 15 100 48

386 4 0 0 203 0 2 0 0 0 0 215 0

- 341 -

H.5.3. Toprak Kullanm Konu ile ilgili mevcut bilgi bulunmamaktadr.

Yararlanlan Kaynaklar Sivas Tarm l Mdrl, 2008, Sivas Tarm l Mdrl envanter verileri, Sivas.

I. MADENCLK I.1. Maden Kanununa Tabi Olan Madenler ve Ta Ocaklar Nizamnamesine Tabi Olan Doal Malzemeler
Blm B.5.4te bilgi verilmitir.

I.1.1. Sanayi Madenleri

Blm B.5.1de bilgi verilmitir.

I.1.2. Metalik Madenler

Blm B.5.2de bilgi verilmitir.

I.1.3. Enerji Madenleri

Blm B.5.3de bilgi verilmitir.

- 342 -

I.1.4. Ta Ocaklar Nizamnamesine Tabi Olan Doal Malzemeler limizde evresel Etki Deerlendirmesi Ynetmelii erevesinde deerlendirilerek evresel Etkileri nemsizdir veya ED Gerekli Deildir / ED Olumlu karar verilen Ta Ocaklar Nizamnamesine tabi projeler Kurumuzda yer almamaktadr.

I.2.Madencilik Faaliyetlerinin Yapld Yerlerin zellikleri Sivas li olduka zengin bir maden varlna sahiptir. zellikle metalik madenlerden altn, bakr, kurun, inko, krom, ve demir; endstriyel hammaddelerden stronsiyum, imento hammaddelerinden kil, kireta, kaolen rezervleri; enerji hammaddelerinden linyit kmr rezervleri ve jeotermal enerji kaynaklar mevcuttur. Bu konuda ayrntl bilgi Blm B.5de verilmitir. lkemizin en nemli ve en byk demir ve stronsiyum yataklar Sivasta bulunmaktadr. Divrii ve Grn ilelerinde nemli demir yataklar, byk ounlukla Ula olmak zere Hafik ve Zara ilelerinde stronsiyum, Hafik, Zara ve Divrii ilelerinde asbest yataklar bulunmaktadr. Kangal lesindeki linyit yataklarndan elde edilen linyit kmr Kangal Termik Santralinde kullanlmaktadr. Seramik sanayinin hammaddesi olan kaolen geni yaylmlar sunmaktadr. Ancak Sivas blgesinden elde edilen kaolen yalnzca beyaz imento yapmnda kullanlmaktadr. Hafik ve Divrii ilelerinde, balca kullanm alan boya, kat, seramik, plastik, at kaplama ve kozmetik sanayi olan talk yataklar bulunmaktadr.

I.3. Cevher Zenginletirme lde maden kanuna tabi malzemelerden demir madeni Divrii lesinde bulunan DVHAN A.. tarafndan demir cevheri retimi, cevher zenginletirilme ilemine tabi tutulmaktadr. Koyulhisar lesindeki yataklardan elde edilen bakr, kurun, inko ayn ilede bulunan MENKA A.. tarafndan zenginletirme ilemine tabi tutulmaktadr. Ayrca Ula lesinde zengin yataklara sahip olan stronsiyum Barit Trk Maden A.. ve DEMAR Ltd. tiye ait tesislerde zenginletirme ilemine tabi tutulmaktadr.

- 343 -

I.4. Madencilik Faaliyetlerinin evre zerine Etkileri Bu konu, Kurumumuzun alma alanna girmemektedir.

I.5. Madencilik Faaliyetleri Sonunda Arazi Kazanm Amacyla Yaplan Rehabilitasyon almalar Bu konu, Kurumumuzun alma alanna girmemektedir.

Yararlanlan Kaynaklar 1-2001 Sivas l evre Durum Raporu 2- 2005, l evre ve Orman Mdrl 3- Sanayi ve Ticaret Bakanl, Sanayi Aratrma ve Gelitirme Genel Mdrl, 2003 Sivas Sanayi Potansiyeli ve Yatrm Alanlar Aratrmas

J. ENERJ J.1. Birincil Enerji Kaynaklar J.1.1. Takmr l snrlar ierisinde takmr rezervi bulunmamaktadr J.1.2. Linyit Sivas l snrlarnda, linyit cinsinde bulunan kmrlerin toplam

grnr+muhtemel+mmkn rezervi 114.876.945 ton olup, bunlarn sl deerleri 1000 - 5000 kcal/kg arasnda, kkrt ierikleri ise % 1.5-3.5 arasnda deimektedir. lde tketilen kmrler linyit cinsinde olup, bunlarn yaklak 150.000 tonu ithal (Ukrayna), 50.000 tonu ise yerli (ounlukla Tunbilek ve Soma) kmrlerdir. lde tketilen kmrlerin sl deeri 4000 - 7000 kcal/kg arasnda deimektedir.
- 344 -

J.1.3. Asfaltit l snrlar ierisinde asfaltit rezervi bulunmamaktadr

J.1.4. Bitml ist Konu ile ilgili mevcut bilgi bulunmamaktadr.

J.1.5. Hampetrol l snrlar ierisinde petrol rezervi bulunmamaktadr.

J.1.6. Doalgaz l snrlar ierisinde, enerji retiminde kullanlan herhangi bir doal gaz rezervi bulunmamaktadr.

J.1.7. Nkleer Kaynaklar (Uranyum ve Toryum) Sivas il snrlar ierisinde 2 adet uranyum/toryum zuhuru tespit edilmitir. Karaayr (Merkez) toryum zuhurunda tespit edilen radyoaktivitenin 50-300 ton arasnda olabilecei tahmin edilmektedir. Ortalama radyoaktivite 600 cpsdir. Yldzeli Kavik Ky uranyum zuhurunda ise %0.04 U3O8 tespit edilmitir. Ancak zuhurlarn ekonomik bir deeri yoktur.

J.1.8. Orman Bu konu, Kurumumuzun alma alanna girmemektedir. J.1.9. Hidrolik J.1.9. Hidrolik Klkaya Baraj Klkaya Baraj ve Hidroelektrik santrali tesisleri Sivas linin dousunda, Suehri

- 345 -

lesine 25 km ve GRESUN-ebinkarahisar lesi karayoluna 7 km mesafede tesis edilmitir. 1981 ylnda inaatna balanm 16.03.1990 Mart aynda 1. Grup, 08.08.1990 Austos aynda 2. Grup letmeye almtr. Klkaya Baraj Kelkit ay zerinde kayalarn birlemesiyle klca benzeyen kayann mevkiinde olan vadi zerine ina edilmitir. Santral YDM isteine bal ve su durumuna gre retim yapmaktadr. Santraln yaklak olarak yllk kapasitesi 332.000.000 kWh.dr. Santraln retimi Suehri Trafo Merkezinden Erzincan, Niksar ve Zara blgelerine aktarlmaktadr. Santraln ortalama zgl su sarfiyat 5.50 m3/kWh.dr. Klkaya Baraj kil ekirdekli kaya dolgu tipindedir.Temel tabanndan ykseklii 134 m, nehir tabanndan ykseklii 103 m, taban genilii 33 m, uzunluu 405 m, st seviye genilii 12 mdir. Gvde hacmi 6.80 milyon m3 tr. Maximum koddaki rezervuar hacmi 1.4 milyar m3 tr. Max. kodda gl alan 64.6 km2dir. Normal su kotu 850,00 m kret kotu 855, Drenaj alan 8.202 km2 ve yllk ortalama akm 1670.106 m3tr. a) Dolu savak kapaklar : Net kapak akl 12 molup kapak kaldrma ykseklii 11.50 m, Kapak kaldrma hz 0.30 m/dk olan 3 adet ak kanal ve sratma eikli kapaklardan olumutur. Kapasitesi 3x1000m3/sndir. Kumanda ekli; El ve elektrik ile tahrikli halat sarmal sistem olup mahallinden kumandaldr. b) Dip savak vanas : Barajda ayrca 143 m3/sn kapasiteli Howel-Bunger tipi dip savak vanas bulunmaktadr. Bu vanaya yer alt tnelinde 307 m gitmekle ulalr. Mahalliden kumandayla alr ve kapanr. Bir adet de srgl vana bulunmaktadr. Barajn elektrik enerjisi dnda baka bir tesis edilme amac bulunmamaktadr. Baraj gl Karadeniz blgesindeki Kelkit lesi kazasndan doan suyla beslenir. Baka nemli kayna bulunmamaktadr. Santral 52 m uzunluunda 33 m geniliinde ve 30 m yksekliinde bulunan bina 760 giri kotundan aada 3 kat, yukarda 3 kat olmak zere toplam 6 kattr. 760 kotunda 2 adet trbin Generatr nitesi montaj ksm, elektrik ve makine bakm atlyeleri, ikaz ve dizel odalar ve kablo odas bulunmaktadr.

- 346 -

Santralda iki adet dikey eksenli franis tipi trbin bulunmaktadr. Tipi Net d Nominal gc Nominal ak Nominal devri : FVM 62-84 UCM RETA : 96.3-61.1 m : 67.000 kvA : 81.8 m3/sn : 214 d/dak.

Bu trbinler ortalama 96-61 m d ile baraj glnde bulunan suyun enerjisini, elektrik enerjisine generatrler vastasyla dntrrler. Santralda 24 saat hizmet verecek ekilde 4 Mhendis, 4 mesul, 4 yardmc olmak zere 8 adet kumanda operatr, 4 adet trbin operatr grev yapmaktadr. Santralin evreye etkileri konusunda bir alma yaplmamtr. Buna karn baraj gl, Kelkit Irmandaki taknlar nlemektedir.

Resim J.1.9-1: Klkaya Baraj

- 347 -

amlgze Hidroelektirik Santrali amlgze Baraj ve Hidroelektrik santrali Sivas linin dousunda, Suehri lesine 13 km ve Suehri-Tokat-ebinkarahisar yol kavana 3 km mesafede tesis edilmitir. Santral tesisleri ve baraj inaatna DS Genel Mdrl tarafndan 01/08/1988 ylnda balanm 04/09/2000 tarihinde 2.Grup, 12/11/2000 tarihinde ise 1.Grup letmeye alnmtr. amlgze Baraj Kelkit rma zerinde Klkaya Barajnn mansabnda mesafede ina edilmitir. Santralmzn YDM isteine bal ve su durumuna gre retim yapmaktadr. Santraln yaklak olarak yllk enerji retim kapasitesi 88.000.000 kWh.dr. Santraln retimi Klkaya alt sahasndan Suehri Trafo Merkezi zerinden Erzincan, Niksar ve Zara blgelerine aktarlmaktadr. Santraln ortalama zgl su sarfiyat 16.5 m3/kWh.tir amlgze Baraj kil ekirdekli kaya dolgu tipindedir. Temel tabanndan ykseklii 35m Nehir tabanndan ykseklii 32 m olup taban genilii 27 m, uzunluu 360 m ve st seviye genilii 10 m dir. Gvde hacmi 2,085 milyon m3 tr. Maxmum kotdaki rezervuar hacmi 59 hm3 dr. Max. kotta gl alan 5 km2 dir. Normal su kotu 723, kret kotu 755, Drenaj alan 8332 km2 ve yllk ortalama akm 1.67x109 m3 tr. 12 km

a) Dolu savak kapaklar : Radyal yapl 10m Genilik 12 m Ykseklikte 13,5 m yar apnda 3 adet kapak bulunmaktadr Kapasitesi 3000 m3/h dr. Kaldrma ykseklii 13,06 m Kumanda ekli; el ve elektrik ile tahrikli halat sarmal sistem olup mahallinden kumandaldr.

b) Dip savak vanas : Barajda ayrca 733 kotuna gre 200 m3/sn kapasiteli dikdrtgen kesitli ift gzl beton kaplamal 38,80 m uzunluunda 1 adet dip savak vanas vardr.Barajn elektrik enerjisi dnda baka bir tesis edilme amac bulunmamaktadr. Baraj gl Klkaya santralnda k suyundan beslenir. Baka nemli kayna bulunmamaktadr.

- 348 -

Santral 38,5 m uzunluunda 21 m geniliinde ve 30,9 m yksekliinde bulunan bina 735,50 giri kotundan aada 4 kat, yukarda 2 kat olmak zere toplam 6 kattr. 717,50 kotunda 2 adet trbin 722,50 kotunda Generatr nitesi 735,70 kotunda kumanda odas, depo dizel odas klima odas bulunmaktadr. Trbinler max. 24 m d ile baraj glnde bulunan suyun enerjisini, elektrik enerjisine generatrler vastasyla dntrrler. Santralda 24 saat hizmet verecek ekilde 1 Mhendis ,4 mesul, 4 yardmc olmak zere 8 adet kumanda operatr grev yapmaktadr. Bu personeller santraln iletme grevinin aksatlmadan yerine getirilmesini salarlar.

Trbin Teknik zellikleri Tipi Net d Nominal gc Nominal ak Nominal devri : Dey eksenli Kaplan : 24 m : 17.200 kW : 83 m3/sn : 187,5 d/dak.

Santralin evreye etkileri konusunda bir alma yaplmamtr. Buna karn baraj gl, Kelkit Irmandaki taknlar nlemektedir.

- 349 -

Resim J.1.9-2: amlgze Hidroelektrik Santrali

Koyulhisar Hidroelektrik Santral Koyulhisar hidroelektrik santral Sivas'n Koyulhisar lesinde olup Santral kaynak suyu ile beslenmektedir. Koyulhisar hidroelektrik santral 1957 ylnda iletmeye alnm ve 1987 ylnda alr durumda durdurulmutur. lenin ulusal ebekeye balanmasyla Koyulhisar santral 1983te TEK devredilmitir. 2003 ylnda hizmet alm yolu ile tekrar retime balamtr. Enerji retmek amac ile 1957 ylnda kurulan santral ller Bankas tarafndan ina ettirilmitir. Elektromekanik techizat imalatcs Kurulu Gc Yllk retim kapasitesi Ortalama D :1.nite Yugoslavya :2.nitenin ki ise Almanya dr. :2*125 kvA :575.000 kWh :168 m

- 350 -

Resim J.1.9-3: Koyulhisar Hidroelektrik Santrali

J.1.10. Jeotermal Sivas blgesinde bulunan nemli kaplca kaynaklarn scaklk ve debileri; Scak ermikte 46-49 C ve 200 lt/sn, Souk ermikte 26-30 C ve 15-20 lt/sn, KangalBalkl ermikte 35-36 C ve 215 lt/sn, Kangal-Kalkm ermiinde 28 oC ve 24 lt/sn, arkla-Ortakyde 36 C ve 24 lt/sn, Suehri- Akaalda 37 C ve 1 lt/sn, YldzeliIlcada 35 oC ve 3 lt/sn, Yldzeli-Uyuz ermikte 36.5 oC ve 0.8 lt/sn, YldzeliGndoan ermiinde 29oC ve 7.5 lt/sn, Yldzeli-Hamzaeyhte 25C ve 0.5 lt/sn, Zara-kideirmen kaynanda 38 oC olarak llmtr. J.1.11. Gne Bu konu, Kurumumuzun alma alanna girmemektedir.

- 351 -

J.1.12. Rzgar Bu konu, Kurumumuzun alma alanna girmemektedir.

J.1.13. Biyoktle Bu konu, Kurumumuzun alma alanna girmemektedir.

J.2. kincil Enerji Kaynaklar J.2.1. Termik Enerji Sivas, Kangal-Kalburayr, Etyemez ve Hamal Kyleri civarnda bulunan iletilebilir yaklak 160 milyon ton civarnda hesaplanan, alt sl deeri 1300-1500 kCal/kg olan linyitlerin deerlendirilmesi amac ile Kangal yaknnda 2 X 150 + 1 X 157 MW gcnde ina edilmi olan Termik Santral Kangal-Grn Karayoluna 9 km, Kangal lesine ise 25 km mesafededir. Kullanlan linyit ierisindeki % 21 oranndaki kl, statik olarak elektrofiltrelerde tutularak toplama bunkerinde toplatldktan sonra nemlendirilerek, bantlarla kl vadisine tanmaktadr. Ayrca kl vadisinde,427.033 m lik alan nebati toprakla kapatlarak korunga ekimi yaplmtr. I. nitede Elektrofiltre Rehabilitasyonu yaplmtr. II. nitede Elektrofiltre Rehabilitasyon almalar devam etmektedir. III. nitede bulunan Baca Gaz Artma Tesisi ise SO2 yi % 99 orannda tutabilme yeterliliine sahiptir. Santralin III. nitesinde Endstriyel Atk Su Artma Tesisi mevcut olup ykama sular, evre kirliliine sebebiyet vermemesi iin fiziksel ve kimyasal olarak artlmaktadr. Tesisin kapasitesi 50 m/h dir. Santralde evsel nitelikli Atk Su Artma Tesisi de mevcut olup evsel nitelikli atk sular fiziksel ve biyolojik artmadan sonra Kazkl Deresine dearj edilmektedir. Artma tesisi ardk kesitli iki arjda 100 m/gn atk su artacak ekilde dzenlenmi paket artma tesisidir.

- 352 -

Tablo J.2-1: Elektrik tketiminin sektrlere ve Merkez, Kylere dalm , tketim deerleri (AMLIBEL Elektrik Datm A.. Sivas l Mdrl verileri, 2008)

Abone Grubu Resm Daire Beledye Ktler Sanay Tcarethane Mesken Hayr Kurumu Tarmsal Sulama + me Suyu Sokak Aydnlatma Kaak antye Tketim Toplam l , le, Belde Merkez Ky Toplam

Abone Adedi 1.760 203 491 298 28.023 246.168 875 1.787 3.562 ------1.751 25 284.943 189.002 95.941 284.943

Tketim Miktar (Kwh) 57.178.539 9.276.014 13.522.078 492.034.912 80.785.573 240.450.173 556.023 21.950.932 56.696.312 1.477.547 10.817.883 1.198.036 985.944.022 914.645.923 71.298.099 985.944.022

- 353 -

J.2.2. Hidrolik Enerji Bu konu, Kurumumuzun alma alanna girmemektedir.

J.2.3. Nkleer Enerji l snrlar ierisinde nkleer enerji kayna bulunmamaktadr.

J.2.4. Yenilenebilir Elektrik Enerjisi retimi Bu konu, Kurumumuzun alma alanna girmemektedir.

J.3. Enerji Tketiminin Sektrlere Gre Dalm Enerji tketiminin sektrlere gre dalm, Tablo J.2-1de verilmitir.

J.4.Enerji Tasarrufu le lgili Yaplan almalar limizde Enerji tasarrufuna nem verilmekte olup, yaplan almalar yle sralanabilir. Her yl Enerji Tasarrufu Haftasnda , enerji tasarrufu ile ilgili olarak brorler bastrlp oaltlmakta, Halkla likiler Blmmzce l Mdrlmze gelen vatandalarmza bilgi verilmekte, ilkretim okullar-orta dereceli okullarda Milli Eitim Mdrl ile ortaklaa olarak paneller dzenlenmekte, mahalli TVlerde ak oturumlarda enerji tasarrufunun nemi vurgulanmakta, abonelerimizin, rencilerimizin, vatandalarmzn duyarl olmalar konusunda bilgiler verilmektedir. Ayrca, enerji al noktalarndan enerjinin kullanm yerine gelene kadar olan hat kayplarn nlemek amacyla, Trafo merkezlerimizde Datm merkezlerimizde, AG-AG enerji nakil hatlarmzda belli dnemlerde bakm onarm almalar yaplmaktadr. Mevcut elektrik ebekelerinde gerilim dmnn azaltlmas iin almalar devam etmektedir.

- 354 -

l Mdrlmz de 2008 yl ierisinde 500 adet tasarruflu ampul alnarak mevcut ampuller ile deitirlmi, l Mdrlk binas ve le letme Bamhendisliklerimize ait binalarmzda aydnlatma asndan tasarruf salanmaya balanmtr. Gereksiz aydnlatmann yaplmamas konusunda ilgili kurum personelleri srekli uyarlmakta, gerekli olmayan yerlerdeki armatr skm almalarmz devam etmektedir.

Yararlanlan Kaynaklar Ky Hizmetleri 5. Blge Mdrl, 2001, Ky Hizmetleri 5. Blge Mdrl envanter verileri, Sivas. MTA, 2004, MTA Orta Anadolu 1. Blge Mdrl envanter verileri, Sivas. Sivas Meteoroloji stasyon Mdrl, 2004, Sivas Meteoroloji stasyon Mdrl envanter verileri, Sivas. Sivas Orman letme Mdrl, 2001, Sivas Orman letme Mdrl envanter verileri, Sivas. TEA, 2004-a, TEA Kangal Termik Santrali letme Mdrl, Kangal-Sivas. TEA, 2001-b, TEA Klkaya HES letme Mdrl, Suehri-Sivas. Teda l Mdrl, 2001, Teda Sivas li Messese Mdrl Verileri, Sivas. TEA, 2001-b, TEA Klkaya HES letme Mdrl, Suehri-Sivas. Teda l Mdrl, 2003, Teda Sivas li Messese Mdrl Verileri, Sivas.

K. SANAY VE TEKNOLOJ K.1. Kentte Sanayinin Geliimi, Yer seimi Sreleri ve Bunu Etkileyen Etkenler Sivas linde gelimi bir sanayi sektr bulunmamaktadr. Konular itibari ile ayr, ayr sanayi yatrmlar bulunmaktadr. lde kamuya ait 4 enerji sektrnde olmak zere 9 adet sanayi kuruluu mevcut olup, bu iyerlerinde alan ii memur says 3875dir. zel

- 355 -

sektre ait 324 tesis mevcut olup, bu i yerlerinde alan ii memur says 3875dir. zel sektre ait 324 tesis mevcut olup, bu i yerlerinde 8500 kii almaktadr. Ayrca; inaat tamamlanan 5 merkez 5 ilede hizmet veren 10 adet kk sanayi sitesinde 1608 iyerinde yaklak 4353 kii almaktadr. lde 2005 yl ierisinde 25 olmak zere 189 sanayi kuruluu sanayi sicil belgesi almtr.

K.2. Genel Anlamda Sanayiinin Gruplandrlmas Sivas lindeki sanayii kurulularnn sektrel dalm Tablo K.2-1de verilmitir.
TabloK.21.Sanayikurulularnnsektreldalm(SanayiveTicaretlMdrlverileri,2005).

FAALYET KOLU Et ve Et Mamlleri Tekstil Pik dkm Helva Reel eker Yangn Sndrc Kalorifer Kazan Defter Kat Demir-Sac ve Maml. Al Kire Ta-Mermer-Karo Torba-Pres Kmr

OSBDE 5 1 2 1 1 4 1 5 -

OSB DIINDA 9 5 1 5 3 5 2 7 3 9 5

TOPLAM 9 10 2 7 4 6 2 11 4 14 5

- 356 -

Makine Mobilya Kanepe elik Kap Plastik Kap Pencere Hal (Eldokuma) Plastik Pos._Bidon Sc.So.Demir Haddane Un-Kepek St ve Mamlleri Tavuk-Yumurta rt. plik Konfeksiyon Yem retimi Matbaaclk Gazete Ambalaj Malz. Kutu ml. Strafor rt. ivi veTel Ayakkab Taban Sentetik uval Mutfak Dolab Beton Travers

2 2 4 1 2 2 1 2 2 1 1 1 1 1 2 -

8 9 6 3 4 1 7 2 30 3 3 2 5 5 4 1 1 1

10 11 10 3 6 1 9 3 30 3 3 4 7 5 4 2 1 1 1 1 4 1

- 357 -

Asansr ml. Temizlik Maddeleri orap ml. Madencilik Oyuncak ml Is Cam-Cam mozaik Boya ml. Beton Boru imento Klnker Aliminyum Profil Yemekilik Hazr Beton Triko Elektrik Enerjisi Ak ml. Tula-Kiremit Kemik Unu rt. Zirai El Aletleri Musluk Vana LPG ve Gaz Dolum Tesisi Kereste Tamir Bakm

1 3 1 2 1 2 1 -

6 2 6 8 1 15 1 3 6 1 4 1 2 1 1 1 4 5 3

6 3 9 8 1 3 1 15 1 2 3 6 1 4 1 2 1 1 2 4 5 3

- 358 -

Lastik Kaplama Asfalt Kum akl Ekmek Hayvansal A-la Plastik Boru Dierleri TOPLAM 1 1 2 5 62

1 1 1 24 22 262

1 1 1 25 1 2 27 324

* 2008 yl iin l Sanayi ve Ticaret Mdrl tarafndan ayn veriler kullanlmtr.

Sivas-Merkez 1.Organize Sanayi Blgesi Sivas 1. Organize Sanayi Blgesi Bakanlar Kurulunun 15.07.1977 tarih ve 7/12207 sayl kararyla kurulmutur. 1. Organize Sanayi Blgesi ehir merkezine 6 km mesafede Erzincan Karayolu zerinde 180 hektarlk bir alanda kurulmutur. Toplam 189 adet sanayi parselinin tamam 114 mteebbise tahsis edilmi olup, 62 firma yatrmlarn tamamlayarak retime gemitir, 49 firma inaat aamasndadr. Dier 3 firma ise projelerini tamamlayarak temel atma safhasna gelmilerdir. 1.Organize Sanayi Blgesinde yol, su elektrik ve kanalizasyon gibi almalar tamamlanm olup alt yaps hazr bir ekilde yatrmclara hizmet vermektedir. Doal gaznda kullanlabilir olduu Organize Sanayi Blgesinde haberleme alt yaps tamamlanm ve blgeye zel ADSL santrali kurulmutur. Organize Sanayi Blgesi Mdrl binas 2003 ylnda hizmete girmi olup, bnyesinde salk oca, Gmrk Mdrl ve hracatlar Birlii hizmet vermektedir. 29.01.2004 tarih ve 5084 sayl Tevik Yasasndan dolay artan talepleri karlamak amacyla 1. Organize Sanayi Blgesinin 125 hektar daha geniletilmesine karar verilerek kamulatrma almalarna balanmtr. Ksa bir sre ierisinde arsa tahsislerine balanacaktr.

- 359 -

 Sivas-Merkez 2. Organize Sanayi Blgesi 2. Organize Sanayi Blgesi olarak belirlenen ve l997 ylnda yatrm Sivas-Kayseri karayolu zerinde mlkiyeti T. Demir elik letmeleri

programna alnan

Genel Mdrlne ait 850 hektarlk alann kamulatrma almalarna balanmtr. Gemerek Organize Sanayi Blgesi Kurulu almalar 2000 ylnda balatlm olup, yer seimi yaplarak Mteebbis Teekkl oluturulmu ve Sanayi ve Ticaret Bakanlnca onaylanmtr. Kamulatrma ilemleri devam etmektedir.

- 360 -

Tablo K.2-2: Sivas-Merkez 1. Organize Sanayi Blgesinin kullanm alanlar ve parsel durumu (Sanayi ve Ticaret l Mdrl verileri, 2005).

zellikler Toplam Alan Sanayi Parsel Alan Yollar Park,Yeil Alan Sosyal Tesisler Toplam Parsel Says Sanayi Parsel Says Sosyal Tesis Parsel Says Tahsis Edilen Parsel Says Yatrmc Firma Says retime Geen Sanayi Tesisi naat Bitip retime Gemeyen Firmalar naat Halindeki Sanayi Tesisi Proje Safhasnda Olan Firma Says Tahsis Edilmeyen Bo Parsel

I. Ksm 73 Hektar 60 Hektar 9 Hektar 4 Hektar 1 Hektar 85 Adet 80 Adet 2 Adet 80 Adet 43 Adet 32 Adet 6 Adet 5 Adet 1 Adet --

II. Ksm 107 Hektar 80 Hektar 10 Hektar 12 Hektar 5 Hektar 116 Adet 109 Adet 3 Adet 109 Adet 71 Adet 30 Adet 2 Adet 36 Adet 2 Adet --

Toplam 180 Hektar 140 Hektar 19 Hektar 16 Hektar 6 Hektar 201 Adet 189 Adet 5 Adet 189 Adet 114 Adet 62 Adet 8 Adet 41 Adet 3 Adet --

- 361 -

Tablo K.2-3: Sivas - Merkez 1.O.S.B.'ndeki parsel dalm (Sanayi ve Ticaret l Mdrl verileri, 2005).

Toplam Sanayi 1. OSB Parseli retime Says I.Ksm II.Ksm Toplam 80 109 189

Tahsisi Yaplan Parsel Says naat Proje Safhasnda Safhasnda Geen 63 34 97 16 73 89 1 2 3

Tahsisi Tesis Says Yaplamayan Parsel Says 0 0 0 retime naat Proje Geen Safhasnda Safhasnda 32 30 62 11 38 49 1 2 3

*2008 yl iin l Sanayi ve Ticaret Mdrl tarafndan ayn veriler kullanlmtr.

K.3. Sanayinin lelere Gre Dalm Sivas lindeki sanayii tesisleri; madencilik sektrnde 8, tekstil ve konfeksiyon sektrnde 17, plastik ve PVC sektrnde 17, gda sektrnde 71, mermercilik sektrnde 14, yem sektrnde 5, mobilya-kanepe-yatak sektrnde 21, demir-elik-alminyum profil sektrnde 3, inaat sektrnde 5, s-cam sektrnde 2, kalorifer kazan imalat sektrnde 5 ve dier sektrlerde ise 156 adet olmak zere toplam 324 adet sanayii kuruluu bulunmaktadr. K.4. Sanayi Gruplarna Gre yeri Saylar ve stihdam Durumu K.4.1. Sanayi Gruplarna Gre yeri Saylar Organize Sanayi Blgesinde retime geen firmalar Tablo K.4-1'de, inaat tamamlanan kk sanayi siteleri ise Tablo K.4-3de verilmitir.

- 362 -

TabloK.41:OrganizeSanayiBlgesinderetimegeenfirmalar(SanayiveTicaretlMdrlverileri,2005).

Sra 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23

Mteebbis Ad Bak ivi ve Tel A.. Aktes Is Ltd.ti. Akgl Kardeler Ltd.ti. Mert Medikal Ltd.ti. Esta A.. Seri Cam Ltd.ti. Haksan Iscam A.. Bay-Tem A.. Uba Tekstil Ltd.ti. Sipen A.. M.Cemalettin Akba Tramerta A.. Ak Mermer A.. n Yldz Ltd.ti. Emmiolu Mermer A. Dekolne Mobilya Gencer Polyester A... Gencer Ltd.ti. Sivas Alminyum A.. Yaln Ticaret Ltd.ti. Ocaklar Ltd.ti. Yunus Kanepe Ltd.ti. Yldrm orap A..

retim Konusu ivi ve tel Kalorifer kazan Kp eker Naylon poet Eksantrik mili + Dkm Cam mozaik Cam Sentetik uval Tekstil PVC plastik Mobilya Mermer Mermer plik Mermer Mobilya Su Deposu Strapor Alminyum profil Yan.Sn.Gaz dolumu Elektrik mlz.+pano Mobilya orap+i amar

Yzlm 11.200 12.012 6.006 11.200 70.084 11.629 9.710 5.466 5.512 5.468 5.600 14.940 8.449 44.783 22.626 15.156 5.490 4.810 21.929 5.170 5.153 18.638 35.741

stihdam 20 50 10 10 350 30 5 40 30 10 30 30 25 60 30 40 5 10 20 10 20 35 70

- 363 -

24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49

Ylmaz Teknik Demir Do. zde Kanepe Ltd.ti. Tura Kanepe Ltd.ti. Budakl Plastik Ltd.ti. Alpan Profil Ltd.ti. zkaya Gda Ltd.ti. Mollaolu Ltd.(Hesa Gda) Korkmaz Plastik Ltd.ti. kbal Kanepe Ltd.ti. Yay-Ka A.. Ylka Tekstil A.. Ball Sar Kavuuk A.(yk) Asl Mobilya A.. Bio-Vet Ltd.ti. Gen Bilgi A..(Lain Boya) mit arkteri Ltd.ti. Koza Bro Mlz.Ltd.ti. Atakan Grup Makine Ltd.ti. Net Bor San.Ltd.ti. mit Gda Ltd.ti. Lefaks Tekstil Ltd.ti. Anadolu Tp A.. Dendi Mobilya Ltd.ti. Bilim Kimya Ltd.ti. Be-Ta Yap Kim. Ltd. ti. evik elik Kap Ltd.ti.

Demir dorama Mobilya Mobilya Plastik Boru Alminyum Profil Gda (Kuruyemi) Gda (Helva-Reel) Ahap Dorama Mobilya Mobilya Mobilya Mobilya Mobilya Veteriner la Boya Gda (Bal Paketleme) Mobilya Demir dorama Plastik boru Gda (Unlu mamller) Tekstil Tbbi Malzeme Mobilya Deterjan Yap Kimyasallar elik Kap

10.500 33.700 33.972 5.000 5.000 10.488 18.201 8.500 26.396 13.201 29.728 16.045 23.698 5.437 9.831 5.475 10.000 5.000 16.500 7.885 33.002 9.986 6.600 6.600 10.000 7.500

10 45 40 10 10 20 15 5 100 10 20 40 50 10 5 10 30 30 30 10 250 50 20 50 15 25

- 364 -

50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62

Sivas Yalnlar Metal Ltd. Svasan Ltd.ti. Ikolu Ltd.ti. Mehmet Pehlivan Newland Gbre Ltd.ti. Drtgen Tekstil Ltd.ti. E.Sddk Solar Gkeler Makine Ltd.ti. Yuvac Tekstil A.. zyldzlar Petrol Ltd.ti. Asal Day.Tk.Mlz.Ltd.ti. Sivas Ticaret Merkezi Fimar Mermer A.. Toplam

Oto Remork Cam Mozaik Modler Mobilya Cvata Gbre Tekstil Tekstil Plastik Enjeksiyon Tekstil Snger Plastik Bisiklet Mermer

6.600 10.000 10.000 5.000 5.600 10.000 25.996 5.000 24.998 20.987 10.000 15.000 21883 876.698

25 10 100 10 10 500 50 50 120 80 35 25 50 3.000

*2008 yl iin l Sanayi ve Ticaret Mdrl tarafndan ayn veriler kullanlmtr.

K.4.2. stihdam lde kamuya ait 9 sanayi kuruluu mevcut olup, bu iyerlerinde alan ii ve memur says 3875dir. zel sektre ait ise 324 tesis mevcut olup, bu iyerlerinde 8500 kii almaktadr. Ayrca; inaat tamamlanan 5 merkez, 5 ilede hizmet veren 10 adet kk sanayi sitesinde 1.608 iyerinde yaklak 4.353 kii almaktadr.

- 365 -

Tablo K.4-2 naat Devam Eden Kk Sanayi Siteleri (Sanayi ve Ticaret l Mdrl verileri, 2005).

KSS Ad

yeri Says

Fiziki Gerekleme (%)

2005 Yl Sonu Harcama Tutar YTL 95 100 40 992.440.00 1.132.000.00 750.000.00

2006Yl denei YTL

Grn Kangal Yldzeli

73 70 70

800.000.00 600.000.00 800.000.00

*2008 yl iin l Sanayi ve Ticaret Mdrl tarafndan ayn veriler kullanlmtr.

Tablo K.4-3: naat tamamlanan kk sanayi siteleri (Sanayi ve Ticaret l Mdrl verileri, 2005).

Ad Merkez I Merkez II 100.Yl Ahap leri 4 Eyll arkla Gemerek Suehri Divrii Zara Toplam

Yeri Sivas Sivas Sivas Sivas Sivas arkla Gemerek Suehri Divrii Zara

yeri Says 127 310 88 58 500 172 50 103 100 100 1608

*2008 yl iin l Sanayi ve Ticaret Mdrl tarafndan ayn veriler kullanlmtr.

- 366 -


TabloK.44:TicariMeslekKurulular(SanayiveTabloK.45:Kooperatifler(SanayiveTicaret TicaretlMdrlverileri,2005). lMdrlverileri,2005).

Unvan Ticaret ve Sanayi Odas Ziraat Odas Ticaret Borsas Esnaf ve sanatkarlar Odalar Birlii Esnaf ve Sanatkarlar Odas(Merkez-le)

Says 1 1 1 1

Nevi Yap Kooperatifi Motorlu Tayclar Esnaf ve San. Kef. Krd. Tketim

Says 152 40 12 07

37

Toplu yeri Yap K.S.S. Yap Temin Tevzii Es. San. Kef. Krd. Koop. Birlii

12 15 2 1

*2008 yl iin l Sanayi ve Ticaret Mdrl tarafndan ayn veriler kullanlmtr.

K.5. Sanayi Gruplarna Gre retim Teknolojisi ve Enerji Kullanm Bu konuda herhangi bir alma yaplamamtr.

K.6. Sanayiden Kaynaklanan evre Sorunlar K.6.1. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Hava Kirlilii Sivas kent merkezinin bat kesiminde bulunan imento fabrikasna taklan filtreyle duman ve SO2 gibi zararl gazlarn havaya olan olumsuz etkileri bertaraf edilmitir.

K.6.2. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Su Kirlilii Bu konuda herhangi bir alma yaplamamtr.

- 367 -

K.6.3. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Toprak Kirlilii K.6.4. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Grlt Kirlilii Sivasta faaliyette bulunan 1. Organize Sanayi Blgesi ve faaliyete gemek zere olan 2. Organize Sanayi Blgesi Kent Merkezi dnda bulunmakta olup, lde sanayi tesislerinden kaynaklanan grlt kirlilii sorunu bulunmaktadr. Bu konudaki aklayc bilgiler, Blm Oda verilmitir. Bu konuda herhangi bir alma yaplamamtr.

K.6.5. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Atklar K.7. Sanayi Tesislerinin Acil Durum Plan Bu konuda Hakknda herhangi bir alma yaplamamtr. Yararlanlan Kaynaklar Sivas Sanayi ve Ticaret l Mdrl, 2004, Sivas Sanayi ve Ticaret l Mdrl envanter verileri, Sivas.

Bu konuda Sivas zelinde herhangi bir alma yaplamamtr.

L. ULAIM, ALTYAPI VE HABERLEME L.1. Altyap L.1.1. Temiz Su Sistemi Sivas ili, ime suyu ihtiyacn Tavra Vadisinde bulunan kuyulardan karlamaktadr.

22 kuyunun (Toplam debi 1060.45 lt/sn) aktif olarak alt blgede 3 adet toplama odas
- 368 -

mevcut olup, kuyulardan gelen sular pompalarla toplama odalarna gnderilmektedir. Toplama odalarnda toplanan sular, son olarak Son Toplama Odas olarak isimlendirdiimiz toplama odasnda toplanmaktadr. Burada toplanan sular cazibeyle klorlama binasna gelmekte ve klorlanmas yaplmaktadr. Klorlamadan geen sular 4 farkl depoya iletilmektedir. Bu mevcut 4 depodan Trki Depo Sivas ehrinin daha yksek kottaki blgelerini, Fabrika Depo orta kottaki blgelerini ve Kolej Depo da daha dk kottaki blgelerini beslemek zere 3 kat olacak ekilde projelendirilmitir. Karyaka Depo ise Karyaka ve Esenyurt mahallelerini beslemektedir. Bu depolarda toplanan sular herhangi bir terfi hattna gerek duyulmadan cazibeyle ehir ebekesine verilmektedir. Sivas 4 Eyll Baraj ve me Suyu Artma Tesisinin 08.03.2007 tarihinde faaliyete gemesiyle birlikte daha dk kottaki mahalleleri (Nfusun % 51i) besleyen Kolej Depo ime suyu artma tesisinden artlan suyla beslenmektedir. Ve Tavra Vadisinde alan 22 kuyunun bir ksm durdurulmu ve 4 kuyu halihazrda altrlmaktadr. alan 4 kuyunun debisi 330 lt/sndir. me Suyu Artma Tesisinden ehir ebekesine verilen suyun debisi ise 450 lt/sndir. Toplam debi ise 780 lt/sn olmaktadr.

ehir ebekesinde kullanlan borular deiik aplarda PVC, PE ve asbest olup derinlii 1m olacak ekilde denmitir. Sivas ilinde su datm iin ap 100 mmden ap 1200 mmye kadar deien deiik cinslerde borular kullanlmaktadr. Bu boru hatlarna isale hatlar denir. Tavra Deresinde kuyulardan pompalarla elde edilen su depolara, oradan da geni apl borularla ehir ebekesine aktarlr. Belli merkezlerde su depolarnda biriktirilen sular, tekrar tpk klcal damarlardaki gibi ana ebeke borularndan sokaklardaki borulara, onlardan da kullanm yerlerindeki daha ince borulara ular. Buradan evlerimizdeki musluklara kadar gelir. Mdrlmzce 2007 ylnda toplam 1750 metre olmak zere AB borularn PE borularla deitirilmesi ii gerekletirilmitir. Ayrca mdrlmz 2007 ylnda 24 km PVC borulu yeni ime suyu hatt yapmtr.
L.1.2. Atk Su Sistemi, Kanalizasyon ve Artma Sistemi

Kentin Alt Yap Kanalizasyonu %95 orannda tamamlanm olup atk sular ana kolektrle toplanarak imento Fabrikasnn karsnda, imdilik herhangi bir artma yaplmakszn Kzlrmaka dearj edilmektedir. ehir kanalizasyon ebekesi uzunluu 800 kmdir. I. kademede olan blgelerin % 99unun kanalizasyon problemi yoktur. II. kademede

- 369 -

yeni imara alan blgeler ve imar olup ta yaplamas olmayan blgeler hari ehrin kanalizasyonu tamamlanmtr. II. kademede yer alp ta yaplama olmayan blgelerde kanalizasyon yaplmamtr. Yaplama olduka kanalizasyon sorunlar zlecektir. Kanalizasyon almalarnn yan sra Atksu Artma Tesisinin yapm almalar da devam etmektedir. Atksu Artma Tesisinin yeri Ankara yolu Beton Travers Fabrikasnn yandr. Ayrca ar yalardan kaynaklanacak takn ve su basknlarn nlemek iin de ehrimizin eitli kesimlerinde yaklak 17 km yamur suyu hatlar denmitir.

L.1.3. Yeil Alanlar l merkezinde Sivas Belediyesi Park ve Baheler Mdrl, park ve ocuk oyun

alan, yeil alan ve evre dzenlemeleri, cadde ve bulvarlarn orta refujlerinde yeillendirme ve aalandrma almalarn yrtmektedir. Benzer almalar, ile ve belde belediyelerince de srdrlmektedir. Merkezdeki tm park, yeil alan ve refjlerin toplam alan 543.200 m2dir. 2000 yl saymna gre Sivas kentinin nfusu 251.776dr. Buna gre kii bana den yeil alan miktar 2,16 m2dir. Sivas kent merkezinde, aalandrma almalarnda kullanlan aa trleri; at kestanesi, karaam, gmi hlamur, dou ladini, aylanthuz, yalanc akasya, top akasya, hu, ss erii, ss elmas, aka aa, ide, st ve benzeri aalardr. al trleri ise leylak, ters dut, kzlck, maz, mahonya, lgn, kartopu, japon ayvas, ate dikeni, gl ve benzeri allardr.

L.1.4. Elektrik letim Hatlar Konu ile ilgili mevcut bilgi bulunmamaktadr. L.1.5. Doalgaz Boru Hatlar Konu ile ilgili mevcut bilgi bulunmamaktadr.

- 370 -

L.2. Ulam L.2.1. Karayollar L.2.1.1. Karayollar (Genel Durum) Sivas l snrlar iinden geen devlet yollarnn toplam 973 km olup, kaplama oran %

99dr. 2007 yl sonu itibariyle Sivas linin devlet ve il yollarndaki tat-km, yolcu-km ve ton-km deerleri Tablo L.2.1.1-1de verilmitir.
Tablo L.2.1.11: 2007 yl sonu itibariyle Sivas linin devlet ve il yollarnda tat km, yolcu km ve tonkm deerleri (Karayollar16.BlgeMdrlverileri,2007). (x1000)

TatKm

YolcuKm

TonKm

Devlet Yolu 636.352

l Yolu 56.380

Devlet Yolu 2.108.989

l Yolu 104.624

Devlet Yolu 1.731.166

l Yolu 95.170

NOT: Yukardaki tablada, 2008 deerleri henz kesinlemediinden 2007 deerleri verilmitir.

L.2.1.2. Ulam Planlamas

Sivas Anadolu Blgesinde kuzey, dou, bat ve gney blgelerinin balantsn

salayan yollarn kavanda bulunan bir ildir. Sivas li Anadolunun merkezi yerinde olmas nedeniyle olduka nemli bir konuma sahiptir. Bu nedenle ulam ynnden avantajl bir durumdadr. Sivas linden dier illere ve ilelere ulam karayolu, demiryolu ve havayolu ile salanmaktadr. Sivas iin demiryolu tamaclnn nemi byktr. L.2.1.3. Toplu Tama Sistemleri Sivas kent merkezindeki ulam, Sivas Belediyesine ait otobsler, Belediye denetiminde alan zel halk otobsleri, ticari taksi ve dolmu1ar tarafndan salanmaktadr.

- 371 -

L.2.1.4. Kent i Yollar

ehrin 625.300 metre stabilize ve asfaltl yolu mevcuttur. Kent ii yollarn tamam

asfaltlanm durumdadr.

L.2.1.5. Ara Saylar Sivas li genelindeki kaytl ara says, 2008 yl sonu itibariyle trlerine gre Tablo L.2.1.5-1de verilmitir. TabloL.2.1.51:Sivasligenelinde2008tarihiitibariylekaytlarasays Tat Cinsi Otomobil Otobs Kamyon Minbs Kamyonet Traktr Motosiklet Jeep(Arazi Tat) Tanker zel Amal Tat ekici Genel Toplam Resmi Ara 352 200 598 150 348 82 80 89 34 137 24 2094 Ticari Ara 810 626 2100 1952 475 10 4 13 80 19 138 6227 Hususi Ara 36277 94 1746 1115 8575 22435 4769 228 23 155 16 81660 Toplam 37439 920 4444 3217 9398 22527 4853 330 137 311 178 83754

- 372 -

L.2.2. Demiryollar L.2.2.1. Kullanlan Rayl Sistemler

Sivasta, kent iinde kullanlan hafif-ar metro, banliy ve tramvay gibi rayl sistemler

bulunmamaktadr.

L.2.2.2. Tamaclkta Demiryollar Kent ierisinde rayl sistem bulunmadndan, demiryollar ile yolcu tamacl yaplmamaktadr.

L.2.3. Deniz-Gl ve Nehir Tamacl Sivas ilinde, corafik zelliklerin bir sonucu olarak deniz, gl ve nehir tamacl yaplmamaktadr.

L.2.4. Havayollar Devlet Hava Meydanlar letmesi Sivas Hava Alan, Sivas linin kuzey batsnda ehir merkezine 25 km mesafede olup, 1957 ylnda hizmete alm, 7.470.284 m yz lml araziye sahip ikili anlama ile sivil hava trafiine alm. RWY 01/19 pisti 3811 x 45 m. ebadnda, 150x44 120x240 m. ebadnda Apron ve 253x24 m. ve 130x12 m. ebadnda balant Taksiyolu hizmet vermektedir. Pist, Apron ve Taksiyolunun kaplamas Asfalttir. Yllk 8760 Uak, 620.000 yolcu kapasitesine sahip k dnemi tarifeli i hat seferleri, stanbul/Sivas/stanbul programnda,THY A.O.nn haftada 7 gn, Sabihagken Sivas Sabihagken programnda Sun Express Havaclk A..nin haftada 2 gn ise (aramba,Cumartesi), zmir-Sivas-zmir program Sun Express Havaclk A..nin

haftada 2 gn (aramba,Cumartesi) tarifeli seferleri gereklemektedir. Havaalanmzda Geici Hudut kaps ile Gmrk giri-k kaps erevesinde, Gzen Air Havayolunun yaz tarifesinde haftada 1 gn Almanya (Stutgart) - Sivas - Almanya (Stutgart) ve Almanya (Koln) - Sivas - Almanya (Koln) d hat charter seferleri gereklemitir. Hac ve Umre Seferleri

- 373 -

programlar dahilinde Cidde- Sivas charter seferleri gereklemitir. yolcu says 130.568 kii, yk (bagaj) miktar 1.214 tondur.

2008 yl ierisinde

gerekleen i-d hat toplam istatistik bilgileri, inen-kalkan tm uak 1.351 adet, gelen-giden

Terminal binasnda hizmet veren kurulular, Emniyet, Salk, Meteoroloji, THY, HAVA, Cafe hizmet vermekte olup, gelen giden yolcu salonlar idari ksmlar ve VIP salonu mevcuttur. Sivil Havaclk Kurallar gerei; Hava Meydan evresinde Terminal Hizmet Binas dier tesis ve mtemmimleri ile hava, kara taraf gvenlik tedbirleri Jandarma Gleri, Emniyet Gleri, zel Gvenlik Tekilat gleri ile salanmaktadr. Yeteri kadar acil g kaynaklar mevcut olup, 10 saniyede devreye girerek hizmet vermektedir. Uaklara akaryakt ikmal hizmetleri Petrol Ofisi A.. tarafndan verilmektedir. Meydanmzda hizmetin ifas iin yangnla mcadele can ve mal emniyetinin salanmas, hava alannn hava trafiine hazr hale getirilmesi meydan hizmetlerinin yrtlmesi amacyla yangn sndrme kurtarma aralar, i makineleri ve zel maksatl aralar hizmet vermektedir. Seyrsefer hizmet kolaylklarn salayan transit uularda kullanlan UHF-VHF cihazlar 24 saat faal tutulup hizmet vermektedir. Seyrsefer Yardmc Cihazlar, (ILS-VOR-DME-NDB) tm hava aralar iin nemli bir kavak noktas olarak 24 saat kesintisiz hizmet vermektedir.

2008 Ylnda Meydanmzda Yaplan almalar; 1- Terminal ve Yolcu Salonlaryla lgili Yaplan Dzenlemeler ve yiletirme almalar: Terminal binasn yolcu salonunda iki adet zrl WC slak hacim oluturularak hizmete verilmitir. Terminal binasnn at ve oluklarnn bakm yaplmtr. Terminal binasnn i ve d cephe boyas yenilenmitir. Terminal binas yolcu salonunda bebek bakm odas oluturularak hizmete verilmitir. VIP salonunun komple i tadilat onarm-boyama ileri yaplmtr. Gelen-giden yolcu salonlarna drt adet salon tipi klima alnarak montaj yaplarak

- 374 -

hizmete verilmitir. Meydanmza bal Gemerek VOR stasyonunun at ve oluklarn bakm ile binann i ve d cephe boyalar yaplmtr. 2- evre Dzenlemesi ile lgili almalar : tfaiye nitesi iin 80 m lil prefabrik bina alm yaplp ve montaj tamamlanarak itfaiye personelinin idari bina olarak kullanmna verilmitir. Kuvvet Santralnn giri ksm deforme olan karolar yenilenerek brdor demesi yaplmtr. Geen yldan kalan aalandrlacak blgeye aa dikimine devam edilerek 4500 adet am aac dikimiyle toplam 130.000 adet aa dikimi yaplmtr. Ayrca muhtelif aa trlerinden 70 adet ve 100 adet gl fidesi dikimi yaplmtr. 3-Pist, Apron, Taksirut ile lgili almalar: Meydanmz RWY 01/19 pist RESA almas kapsamnda RWY 01 RESA almalar tamamlanm, RWY 19 RESA almalar olumsuz hava artlar sebebiyle 2009 ylna braklmtr. PAT (Pist-Apron-Taksiyolu) Sahalar iaret izgilerinin boyamama ii yaplmtr. 4- Yl i Yaplan Sosyal ve Sportif Faaliyetler: tfaiye personelinin kurtarma ve yangnla mcadele i ba eitimi yenilenmitir. Kalite ynetim sistemi ierisinde verilmesi gereken eitimler yl ierisinde sistem sorumlular tarafndan verilmitir. Uak kaza krm ve yangnla mcadele ynergesi erevesinde uak kaza krm ve yangna kar tecrbe kazanmalar iin ateli yangn tatbikat yaplmtr. 5- Personeli e zendirme ve Brokrasiyi Azaltc Aknn Salanmasyla lgili Yaplan almalar: Yl ierisinde belirli gnlerde birim amirleriyle, muayyen zamanlarda ise personellerle ksm toplantlar yaplarak, Meydann hava trafiine gvenli, etkin, verimli bir ekilde hazr hale gelebilmesi iin bilgi ve gr teatisinde bulunulmutur. Sivas Hava Alan konulandrld blge (yer) zellii itibariyle hem Hava Alan evresinde, hem de uaklarn ini kalk istikametinin yakn yerlerinde yerleim yerlerinin olmamas bakmndan insanlarn hava aralarnn olumsuz etkilerinden fazla etkilenmediklerini. Uak ve hava alan grlts; yalnzca yolcular deil hava alannda alanlar, hava alan ve evresindeki yerleim blge sakinleri, uu hatt zerindeki alanlar ve yerleim blgelerini de etkilemektedir. zellikle alaktan uuun ok byk etkilerinin olduu bilinmektedir.
- 375 -

L.3. Haberleme Sivas ehir ii ve ile merkezlerinde telefon hatlarnn % 49u yeraltndan, % 51i ise havai hat olarak giderken. Krsalda ki yerleim yerlerinin % 75i YARSER olarak yeraltna alnm, % 25i hala havai hat kullanlmaktadr. almalarmz ehir merkezinde ve krsalda % 100n de yeraltna almaya yneliktir. le merkezlerinde telefon hatlarnn %42si yer alt, %58i havai olup hatlarn yer altna alnmasna ynelik almalar srdrlmektedir. Ky ve Mezralarn telefon hatlar ise son ylda yaplan yar-ser ve kaz-ser almas ile 3.825.136 mt krsal telefon hatlar yer altna alnmtr. Yaplan bu yar-ser almalar neticesinde boalan 5000 adet telefon direi sklerek toplanm olup bir miktarda olsa grnt kirliliinin nne geilmitir.

Yararlanlan Kaynaklar Sivas Belediye Bakanl, Sivas Belediye Bakanl envanter verileri, 2005 Karayollar 16. Blge Mdrl, TCK 16. Blge Mdrl envanter verileri, 2005 L.4. lin Plan Durumu Konu hakknda bilgi elde edilememitir. L.5. ldeki Baz stasyonlar Says Telekomnikasyon Kurumu Ankara Blge Mdrl tarafndan 05.11.2003 tarihiitibariyla Telekomnikasyon Kurumu Ankara Blge Mdrlnce kesin onay verilen GAS Baz istasyon says 88dir.

- 376 -

Yararlanlan Kaynaklar Sivas Belediye Bakanl, Sivas Belediye Bakanl envanter verileri, 2005 Karayollar 16. Blge Mdrl, TCK 16. Blge Mdrl envanter verileri, 2005 Trk Telekomnikasyon A.., Trk Telekom 5.Blge Mdrl Sivas l Telekom Mdrl, 2005. Devlet Hava Meydanlar letmesi Genel Mdrl, Sivas Meydan Mdrl, 2005.

M. YERLEM ALANLARI VE NFUS M.1. Kentsel ve Krsal Planlama M.1.1. Kentsel Alanlar M.1.1.1. Doal zelliklerin Kent Formuna Etkileri Sivas, Anadolu Blgesinin yukar Kzlrmak havzasnda, Kzlrmaka birka kilometre uzaklkta kurulmu bir kenttir. 2 848 800 hektarlk yzlmne sahiptir. mar plan alan 7200 hektar, belediye snr 8300 hektar, mcavir alan ise 86400 hektardr. Sivas nazm imar plan hazrlanrken, Sivas evresinin toporafik, toprak kabiliyeti, jeolojisi, bitki rts, akarsular gibi doal eikler ile demiryolu, karayolu, havayolu gibi ulam eikleri ve mevcut arazi kullanmna ilikin Sivas imento Fabrikas, Sidemas gibi yapay eikler Sivas kent formunu belirlemitir.

M.1.1.2. Kentsel Byme Deseni Sivas kenti, 250 bine varan nfusuyla 40.6 km2lik bir alana yerlemitir. Kentin geleceinde artan nfusu ve gelimesine bal olarak, mevcut kark kent yerleim alanyla birlikte baka kullanm alanlarna da ihtiya duyulaca aktr. Bunlarn banda toplu konut, organize sanayi, p depolama, aalandrma ve dinlenme alanlar gelir. MTA Genel Mdrlnce gerekletirilen ve Sivas kentinin arazi kullanmna ynelik yaplan aratrmalarn bir blmn oluturan Sivas Belediyesi Mcavir Alan Arazi Kullanm Potansiyeli (ekil M.1.1.2-1) almalaryla yukarda sz edilen ihtiyalar zerinde deerlendirmeler yaplmtr. Bu almayla toplu konut alanlar, organize sanayi, p

- 377 -

depolama alanlar, dinlenme yerleri, aalandrma sahalar ile Sivas kentinin havzalar iin koruma alanlar tayin edilmi ve tedbirler nerilmitir.

nemli su

klim ve zemin nitelii bakmndan, zellikle konut alanlarnn bat ve dou

yn1erinde gelimesi olumludur. Gneye Kzlrmak'a doru bir ge1ime, kuzey rzgarlarna ak olmakla beraber, az dayanml alvyonal zeminde ve tarma elverili bir alanda yer alacaktr. Douda kurulan Organize Sanayi Blgesi bu yndeki gelimeyi tevik etmektedir. Batda imento Fabrikas ve daha sonrasndaki arazi toporafyas, bu noktadan sonra kentleme asndan gelimeyi engellemektedir. Ancak ehrin 20-30 km. batsnda bulunan Scak ermik mevkii, hem dinlenme alan hem de uydu kent yapmna uygun alanlar durumundadr.

- 378 -


ekil M.1.1.2-1: Sivas Belediyesi Mcavir Alan Arazi Kullanm Potansiyel Haritas (Avc ve dierleri, 1997)

- 379 -

M.1.1.3. Planl Kentsel Gelime Alanlar Sivasta dzenli ve planl ehirlemenin salanmas iin; yerbilimleri asndan irdelenen ve nerilen toplu konut, sanayi, kat atk depolama, rekreasyon ve aalandrma alanlarnn zellikleri zet olarak aada sunulmutur.

Mevcut Kark Kent Yerleim Alannn Durumu Kentin kuruluundan bu gne kadarki byme deseni; kamu yatrmlar kentin fiziki yapsn ve makro formunu ve gelime ynlerini belirlemitir. Cer Atlyesi ve M.S.B ana tamir fabrikalar kentin gney batsnda demir yolunun izdii geni kavis iinde yer almaktadr. Bu yatrmlar kentin bu ksmn gelime alanlarna kapatrken bat ynnde gelimeyi tevik etmitir. 1967 imar plannda kentin bat ve dousunda nerilen gelime alanlar 1970lerden sonra dolmaya balamtr. Kent merkezindeki konut yaplar, kamuya ve zel sektre ait hizmet binalar, fabrikalar v.b. yaplar genelde belli bir plan gzetilmeksizin, kark bir ekilde i e yerlemitir. Yeniehir, Kmbet, Mimar Sinan ve Alibaba mahalleleri han, ayboyu toplu konut alanlar, Esenyurt baheli konut alanlar ve yeni imara alan maret baheli konut alan gibi yeni konut yapm alanlarnn dndaki eski yerleim alanlar, kent merkezi iinde geni alanlar kaplamaktadr. stasyon Caddesi ve Atatrk Caddesi boyunca binalar daha ok bitiik dzende olmakla beraber, eski yerleim alanlarnda ise bir iki katl baheli konut eklindedir. Yaklak 69 000 konutluk (Sivas Belediyesi, 2002) ve 40 km2lik bir alana yaylan kent yerleim alannda, zaman iinde eski yaplarn yenilenmesi ve bo arsalarn deerlendirilmesi gerekmektedir. Dolaysyla Sivasn yakn gelecekteki konut ihtiyacnn karlanmas bakmndan, mevcut kark kent yerleim alanndan da yararlanlm olacaktr.

ayboyu Toplu Konut Alan Kentin hemen kuzeydousunda bulunan bu alan, gneye eimli ve gnee ak bir

konumdadr. Toporafyas az eimli olup, zemin zellikleri ve alt yap hizmetlerinin ehirle btnl bakmndan uygun bir konuma sahiptir. Yzey alan yaklak 7 km2 olup, 14 000 civarnda konutun yaplabilecei bir kapasiteye sahiptir.

- 380 -

Bu blgede belediye tarafndan TOKye dar gelirli vatandalar iin toplu konutlar yaptrlmakta olup, I.Etapta 384 konut tamamlanm, II. Etapta 464 konutun yapmna balanmtr.

han Toplu Konut Alan Kark kent yerleim alannn 1 km kadar gneydousunda bulunan toplu konut neri

sahas, Kzlrmak ve Fadlm aynn kuzeyden ve batdan snrlad bir alandr. ehir merkezine Kzlrmak zerindeki tarihi Erikpr ve son yllarda ina edilen yeni bir kpr ile balanr. Fadlm ay zerindeki bir kpryle de Cumhuriyet niversitesi kamps alanna geilir. Bu kprnn yenilenmesi durumunda, niversitenin ehir merkeziyle olan ulam gzergahnn bu alandan gemesi nerilir. Bu durumda han toplu konut neri alan, gerek kent merkezine ve gerekse niversiteye olan yaknl nedeniyle, tercihli bir konut alan olacaktr. Yzey alan yaklak 6 km2 olup, 10 000 konut kapasitelidir. han blgesinde 20.000 m2 alanda 288 konut yaplarak iskana alm, 54.000 m2 alanda 576 konut ve sosyal donat alanlarnn inaat devam etmektedir. Ayrca bu blgede baheli ev ihtiyacn karlayacak bir plan almas da yaplmaktadr.

Esenyurt Toplu Konut Alan Karyaka Mahallesi ile Esenyurt Sitesi arasnda 3 km2lik bir alandr. Kent merkezine Karyaka Mahallesi tarafndan Kzlrmak zerindeki tarihi bir kprden ve tren yolu hemzemin geidinin bulunduu bir gzergahtan salanmaktadr. Dolaysyla mevcut konumunda nerilen Esenyurt toplu konut alanndan kent merkezine rahat bir ulam bulunmamaktadr. Bu nedenle ulamn rahat bir ekilde salanmas iin, 4 Eyll Sanayi Sitesi mevkiinden balant salanacak ekilde Kzlrmak zerine yeni bir kprnn yaplmas nerilir. Esenyurt baheli konut alan, Esenyurt Sitesinde balatld gibi younluun dk tutulduu villa tipi baheli konutlarn yaplabilecei bir alan olarak deerlendirilmektedir. ehir merkezine 5-6 km mesafedeki bu alan yaklak 3 000 konut kapasitelidir.

- 381 -

Atakent Toplu Konut Alan Mevcut kark kent yerleim alannn hemen bat devamnda toplam yzlm 5.5

km2 olan bir alandr. Alann batsnda imento fabrikas ve fabrikaya ait taoca iletme sahalar bulunur. Saha, kuzeyden konut yapm iin elverisiz zemin zelliindeki jipslerle snrldr. Gneye eimli ve gnee ak bir konumdadr. nerilen alan, hakim rzgar ynnn kuzeyden gneye olmas nedeniyle imento fabrikasnn baca dumanndan olduka az etkilenmektedir. Mimar Sinan ve Atakent mahallelerinin devamnda 10 000 konut kapasiteli bir alandr.

ayboyu Baheli Konut Alan ayboyu mahallesi ile 4 Eyll Baraj arasndaki dere vadisi boyunca yeilliin bol

olduu bir alandr. Daha ok alvyon birikintisinin bulunduu vadinin sa ve sol yamalarnda, konut iin zemin zellikleri elverili olmayan jips yaylmlar grlr. Alvyon dzlndeki alann yzlm yaklak 1.5 km2 olup, bu alana parsel m2 leri byk tutularak sayfiye evleri, hafta sonu evleri yaplabilir. Sivas Kentinin yakn gelecekte geliebilecei ve yerbilimleri asndan yerleime uygun grlen alternatif alanlarn yzlm kent merkezi ile birlikte 63 km2 olup, bu alanda yaklak 450 000 kiinin barnabilecei 90 000 konut yerlemi olacaktr.

Sanayi Yerleri Sanayi yerleri olarak N.1.1.6da mevcut organize sanayi blgelerinin zellikleri aklanm olmakla beraber Sivas iin alternatif organize sanayi blgesi yerleri de MTA almalaryla belirlenmitir. Ancak alternatif saha belirlemelerinde, Sivastaki zeminlerin daha ok yaplamaya uygun olmayan jipsli zeminlerden olumas, snrlayc bir faktr olarak grlr. Bu nedenle, Sivas halknn tercihi de gz nnde tutularak, sanayi blgesi seimleri merkeze yakn bir alanda yaplmtr. nerilen yerlerden birinci alan, 2. Organize Sanayi Blgesi olarak kurulmu ve zel sektr yatrmlar balamtr. ekil M.1.1.2-1de grld gibi nerilen ikinci alan 1. ve 2. Organize Sanayi Blgelerinin yaknnda olup, yaklak 2.2 km2 dir. Gney cepheli ve gnee

- 382 -

ak konumdadr. Ancak bu alanda oluacak sanayi artklarnn Kzlrmaka karmasn nlemek amacyla artma tesisi kurulmal ve bunun, yakn olmas nedeniyle p depolama sahas sznt sularn da artacak ekilde gerekletirilmesi nerilir. Bunlarn dnda alternatif sanayi blgesi olarak, Sivas Demir elik Fabrikas sahas ile Sivasn 20 km batsndaki han civarnda bulunan alanlarn da kullanm nerilmektedir.

Kat Atk Sahalar Kat atk konusu , N. Atklar blmnde ayrntl olarak aklanm olmakla beraber,

dzenli bir depolama yaplabilmesi ve evre sal asndan sorunsuz bir alann kullanm nerilmektedir. Dolaysyla ehir merkezinin 10 km dousunda bulunan bir alann kullanm uygun grlmektedir. aklta, kumta ve amurta ardalanmalarnn grld bu alanda amurta ara dzeyleri geirimsiz dzeyler olmakla beraber, depolama yaplacak alann kesinlikle szdrmazlnn salanmas gerekmektedir. ukur alan dolgusu eklinde kullanlmas gereken bu alanda, mevcut durumda depolamaya geilmi olmas ve szdrmazla ynelik herhangi bir tedbirin alnmam olmas, nemli bir eksiklik olarak grlmektedir. Sivas Belediyesinin Kzlrmakn kirletilmemesi iin gerekli tedbiri almasnda fayda grlmektedir.

Rekreasyon Alanlar ehir Merkezinde Kale Park, Seluk Park, Ethembey Park, fuar, sportif tesisler,

eitli parklar ve Msmlrmak etraf yeil alanlardr. Bunlarn dnda Scak ermik, Souk ermik, Fidanlk, Paa Fabrikas, Gardalar, Kzlkavraz, Paapnar, Serpincik Gleti ve Kayakevi Sivas Kent Merkezine yakn nemli dinlenme alanlardr. Ayrca Grn-Gkpnar ve uul Vadisi, Gemerek-Szr elalesi, Kangal-Balkl ermik, arkla-Ortaky ermii, Yldzeli-Ilca ermii, Koyulhisar-Eriimen Yaylas, Hafik-Lota Gl ve Tdrge Glleri ile Doanar Yaylas nemli turizm ve dinlenme yerleri konumundadr. Dier taraftan Yldz Da k turizmi asndan olduka nemli bir potansiyele sahip olup, bu alanda deerlendirilmesi nerilir.
- 383 -

Aalandrma Alanlar Olduka az oranda aalandrlm durumda bulunan Sivas kenti ve evresinin

aalandrlmasna, nem ve hz verilmelidir. Erozyonun nlenmesi yannda aa ve yeilin bolluu, zellikle evrenin temizlii ve kent insanna bolca oksijen salanmas ynnden de baka bir deer tamaktadr. Bu noktadan hareketle, Kzlrmakn gneyinde toporafyann kuzeye eimli ve Sivas kentine bakan han Ky ile Akren Ky arasndaki alanlarn aalandrlmas nerilir. Bu neri alanndaki zeminler, genellikle gevek yapl, erozyona urayan ve daha ok am yetitirilmesi iin uygun zelliklere sahiptir. Ayrca Tavra Vadisi ile 4 Eyll Baraj koruma alanlarnn, elebiler yresi heyelanl alanlarnn, Kzlkavraz ve Paapnar dolaylarnn da aalandrlmas nerilir.

M.1.1.4. Kentsel Alanlarda Younluk Sivas kent merkezi nfusu, D..E.nin 2000 yl resmi olmayan nfus saym sonularna gre 250.307 kii olup, nfus younluu 42 kii/hektardr.

M.1.1.5. Kentsel Yenileme Alanlar ehrin muhtelif mahallelerinde 18. Madde mar Uygulamasyla kentin yaps deimekte ve daha modern ehir grnmne kavumaktadr. mar adalar birletirilerek ayn younlukta bitiik nizam yerine ayrk nizam yksek katl imar verilmektedir. (EMSAL uygulamalar)

M.1.1.6. Endstri Alanlar Yer Seimi l merkezinde endstri alan olarak 1. Organize Sanayi Blgesi kurulmu ve almalar devam etmektedir. Bunun yannda programlanan 2. Organize Sanayi Blgesi ise kurulma aamasndadr. 1. Organize Sanayi Blgesi, Sivas Kent Merkezine 6 km mesafede olup, Erzincan karayolu zerinde ve 180 hektarlk bir alan zerinde bulunmaktadr. 1989 ylnda, 40 hektarlk

- 384 -

bir alan Sivas Belediyesi tarafndan hafif endstri sahas olarak kamulatrlm ve halen faaliyetlerine devam etmektedir.

M.1.1.7. Tarihi, Kltrel, Arkeolojik ve Turistik zellikli Alanlar Tarihi, kltrel, arkeolojik ve turistik zellikli alanlarla ilgili bilgiler, ayrntl olarak G. Turizm blmnde anlatlmtr.

M.1.2. Krsal Alanlar Konu hakknda bilgi elde edilememitir.

M.1.2.1. Krsal Yerleme Deseni Sivas krsal yaps ayr deikenin etkisi altnda ekillenmitir. Bunlardan birisi kylerin konumu ve iklimidir. Sivas kylerinin % 3.16s nehir kenar, % 6.88i ova ky, % 27.98i srt ky, % 18.26s vadi ky, % 52.41i etek ky ve % 21.34 da ky niteliindedir. Kylerin konumlar nedeniyle krsal ekonomiye kk aile iletmeleri biiminde yaplan tahl retimi ve hayvanclk egemendir. Arazinin toporafik yaps nedeniyle topraklar ok paraldr. Tablo M.1.2.1-1de krsal yerleme deseni ile ilgili saysal veriler, Tablo M.1.2.1-2de ise ime suyu yeterlilik durumu verilmitir. Krsal yapy belirleyen dier iki temel faktrden biri nfus art, dieri ise miras nedeniyle topraklarn paralanarak kk iletmeler (0-25 dekar) haline dnmesidir. Bu iki faktr birlikte krsal nfusun ekonomik darboazda olmalarna ve modern tarm teknolojisini kullanma olanaklarndan yoksun kalmalarna neden olmaktadr. Bu sre, Sivas krsal nfusunu tarm d alanlarda (kentler,ileler) i bulmaya yneltmitir. Krsal nfusun, kentlerle olan ilikilerini sklatrmalar, ky ii dayanmay zayflatmtr.

- 385 -

Tablo M.1.2.1-1: Merkez ve krsal yerleme deseni saysal verileri (Sivas l zel daresi Bilgi lem Mdrl verileri, 2008 yl sonu itibariyle )
Hizmet D Sra LES No Ky Says Genel Mezra (Yol Says Genel Ky Mez. Hizmetinde) Tesviye (Km.) Stabilize Yol (Km.) Asfalt Yol Ham Yol Toplam Yol A (Km.)

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17

Merkez Aknclar Altnyayla Divrii Doanar Gemerek Glova Grn Hafik mranl Kangal Koyulhisar Suehri arkla Ula Yldzeli Zara
Toplam

154 30 16 107 26 37 29 62 76 104 112 44 71 97 39 122 130

1256

37 6 5 84 15 14 9 45 52 56 58 82 34 12 25 14 175
723

11 1 3 10 1 9 7 4 6 4 12 2 11 9 4 6 5
105

4 2 7 4 2 6 4 1 2 1 3 9
45

94 11 2 195 34 24 6 25 48 71 45 46 12 49 39 44 182
927

366 62 16 442 84 106 57 403 455 399 510 294 208 337 208 486 620
5053

451 68 92 74 31 110 42 126 88 96 189 103 107 211 93 253 106

2240

5 4 6 10
25

911 141 110 711 149 240 105 554 591 566 744 443 332 601 346 783 918 8245

Not:UlamdahizmetdndakikyvemezralarmzT.C.Kdanfaydalanmaktadr.

- 386 -

Kylerin kentlerle olan iliki sklklarndaki artlara dayal olarak tketim kalplarndaki modernlemeler, krsal ailelerin harcamalarn daha da artrmtr. Krsal nfus, artan harcamalar karlamak iin ortaklk, kiraclk yoluyla aile gelirlerini artrmak yerine kent ve ile merkezlerinde marjinal ilerde almay tercih etmektedirler. Bu ise gen nfusun tarm d alanlara kaymasna ve bata hayvanclk olmak zere tarm retiminin gerilemesine yol amaktadr. M.1.2.2. Arazi Mlkiyeti Sivas li 28.488 km2 yzlm ile ikinci, 1.256 ky says ve 723 mezra says bakmndan Trkiyenin birinci byklkteki ilidir. Yzlm itibaryla Trkiye genel ortalamasndan 3 misli byklkte olan Sivas li birok ilden 4-5 misli daha byktr. Sadece yzlm ynnden deil, toplam yerleim nitesinin okluu (1979) ve ky yollar ann 8.245 kmlik uzunluu bakmndan da dier illerden 3-4 kat daha byktr. Hizmet alanmzda bulunan 1227 adet kyden 2008 yl sonu itibariyle 436 adet ky kanalizasyon hizmetine kavuturulabilmitir. 8.245 km ky yolu ann 2.240 km (% 27)s asfalt, 5.053 km (% 62)si stabilize kaplamadr. Geri kalan 927 (% 11)si km yol a alt yaps olmayan tesviyeli yol, 25 (% 0) kmsi de henz hi girilmeyen ham yol niteliindedir. Sivas l zel daresi hizmet sahas ierisinde bulunan Ky ve mahalle olarak 1.931 yerleim biriminin halen 1.706si ebekeli, 184u emeli 41 ise susuz durumdadr. Yine 1931 yerleim biriminden 1890 sulu, 41si ise susuz durumdadr. Susuz durumdaki nitelerin tamam mezra olup, bir ounda nufus bulunmamaktadr.
M.2.Altyap

Merkez ilede ehir iindeki yollarn % 95'i asfalt olup, gelien ihtiyalar dorultusunda asfalt almalar srekli devam etmektedir. zellikle yeni oluan mahallelerde ve yeni alan yollardaki asfalt almalar belli bir program dahilinde yrtlmekte iken, doalgaz almalarnn balamasyla birlikte almalar doalgaz irketiyle koordineli bir ekilde yrtlecektir. Su ve kanalizasyon ebekeleri % 100 orannda tamamlanm olup, yeni oluturulan mahallelerin ebeke almalar da devam etmektedir. 2005 yl sonu itibariyle ehir ime suyu ebeke uzunluu 530 kmdir. ebekenin 70 kmsi ana hat olmak zere 460 kmsi 100 mm ve 150 mm apl borulardan oluan sokak hatlardr. 70 kmlik ana hattn % 49u asbest, % 51i elik ve

- 387 -

PVC borudur. 2005 ylnda yaplan almayla 11 kmlik ana hat asbest borusu polietilen borularla deitirilerek asbest oran % 33e drlmtr. Geriye kalan miktar ise 3 yl ierisinde deitirilecek ve 5 milyon YTLye mal olacaktr.

- 388 -

TabloM.1.2.12:Sivasliimesuyuyeterlilikdurumu(SivaslzeldaresiGenelSekreterlii(BililemMdrlverileri2008Ylsonuitibariyle)

Toplam Sra No le Ad Ky Adedi (Hizmet i )

Toplam Mezra Adedi (Hizmet i )

Yetersiz emeli Ky Adedi emeli Mezra Adedi Nfus 2 ebekeli Ky Adedi Nfus 149 ebekeli Mezra Adedi Nfus 35 Ky Adedi Nfus -

Yetersiz Mezra Adedi Nfus -

Susuz Ky Adedi Nfus -

Susuz Mezra Adedi Nfus -

Nfus 150

Nfus 37

Nfus 1

Merkez

30220
30

1014
6

31
-

90
1

30189
30

924
4

Aknclar

2140
14

140
3

20
-

2140
14

90
3

30
-

Altnyayla

4959
107

100
84

29

4959
103

100
43

12

Divrii

4378 5
Doanar 26

818
15

28
1

229
1

4353
25

530
14

59
-

- 389 -

1105
32

229
11

55
2

4
5

1050
30

225
5

Gemerek

7178
29

427
9

103
-

171
3

7075
29

220
6

36
-

Glova

1327
61

156
42

61
11

1327
61

95
29

Grn

8165
76

1740
52

270
10

8165
80

1451
36

19
7

Hafik

5301
104

1026
56

16
11

128
16

11887
93

1209
39

72
1

10

mranl

2846
109

671
58

65
2

84
19

5303
107

1051
39

3
-

11

Kangal

8520 12
Koyulhisar 44

1730
82

14
-

414
9

12212
44

2266
73

- 390 -

3803

3430

243

13496

4843

13

Suehri

70

31

70

26

10915
93

1133
11

97
1

15853
93

1396
10

14

arkla

12343
37

426
18

10
2

18620
37

531
16

15

Ula

4765
116

662
14

71
5

6066
117

817
9

16

Yldzeli

30093
129

765
175

128
41

44141
127

693
119

17

17

Zara

5860
1227 143918

2659
704 17126

27
24 339

354
160 2374

9935
1203 212633

3003
499 21529

0 0

77
41 296

Toplam

- 391 -

M.3. Binalar ve Yap eitleri

M.3.1. Kamu Binalar ehir merkezinde belediye snrlar iinde 63 adet mahalle mevcuttur. 2000 yl Genel Nfus Saym kapsamnda yaplan bina saym almasnda 28.07.2000 tarihinde toplam olarak 27.144 adet bina mevcut olduu saptanmtr. Eski yerleim yeri olan ehir merkezinin baz yer1eim b1ge1erinde halen kerpi dolgu ahap binalar, kerpi ve briket binalar mevcut olup, korunacak yap olarak tescilli bulunanlarn dndakiler her gn azalmaya devam etmektedir. Saylar hakknda yeterli bilgi bulunmamaktadr. Yeni yerleim blgelerinin yksek katl (3 kattan fazla ykseklii olan yerler) yerlerinde yaplar betonarme kargas olarak ina edilmekte, kat says kata kadar olan yerlerde ise yaplar yma yap tarznda ina edilmektedir. Kamu binalar olarak; Hkmet Kona ve Belediye Binas ehrin merkezinde yer almaktadr. Byk alan kullanm gerektiren kamu kurumlar kentin bat kesiminde yer almaktadr. M.3.2. Okullar Sivas linde 11 bamsz ana okulu, 566 lkretim okulu, 77 lise ve dengi okul, 2

raklk okulu, 17 halkeitim, 78 zel retim kurumu olmak zere toplam 751 okul bulunmaktadr. M.3.3. Hastaneler ve Salk Tesisleri Hkmet Meydanndan kuzeye alan koridorda salk tesisleri (Numune Hastanesi, Askeri Hastane) yer almaktadr. Kale Park yannda Sigorta Hastanesi ve daha batsnda Demiryollar Hastanesi bulunur. niversite Hastanesi ise kentin gneyinde, Kzlrmak getikten sonra kamps alan iinde yer almaktadr. Ayrca, Kzlrmak Mahallesi Fethi Akyz Caddesi zerinde Emniyet Mdrl civarnda 1 adet zel hastane yaplmakta olup ehir merkezinde muhtelif yerlerde 4 adet zel poliklinik bulunmaktadr.

- 392 -

TabloM.3.21SivasliOkulveKurumlar(lMilliEitimMdrl,2008)
ZEL LK ZEL GENEL BSO YBO PO RE- ETM LSE TM 50 3 8 1 19 23 13 3 24 19 36 30 14 51 8 302 2 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 16 3 3 5 1 6 18 1 1 1 1 4 1 1 3 3 2 1 1 38

L E S

BAIMSIZ ANA OKULU 5 1 1 1 1 1 1 11

ANA SINIFI

LK RETM

MESLEK MUHTE ZEL HALK DERSHAMTS. TOPLAM TEKNK IRAKLIK LF KURS LSE ETM NELER KURS LSE LAR 3 3 10 3 3 1 2 1 1 1 2 5 5 3 2 39 1 1 2 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 17 26 2 2 1 2 2 4 1 1 41 10 10 11 1 1 1 2 2 2 1 21 338 9 32 17 5 58 3 53 23 11 54 35 74 81 33 120 31 977

MERKEZ AKINCILAR ALTINYAYLA DVR DOANAR GEMEREK GLOVA GRN HAFK MRANLI KANGAL KOYULHSAR SUEHR ARKILA ULA YILDIZEL ZARA TOPLAM

93 2 11 1 14 12 4 3 7 6 14 16 9 28 6 226

100 2 11 7 1 13 11 2 2 13 6 8 18 7 32 9 242

- 393 -

M.3.4. Sosyal ve Kltrel Tesisler Kltr Merkezi ehrin merkezine yakn Kale Park yanndadr. Ayrca kent merkezindeki Seluklu eseri medreseler ve Seluk Park sosyal ve kltrel amal olarak kullanlmaktadr. M.3.5. Endstriye1 Yaplar Organize Sanayi Blgesi, ehrin dousunda yer almaktadr. evre yolunun gneyinde 4 Eyll Kk Sanayi Sitesi bulunmaktadr. Bat kesimde bulunan imento Fabrikas ise ehrin batya doru gelimesini engellemektedir. M.3.6. Ger ve Hareketli Barnaklar Ger ve hareketli barnaklarla ilgili herhangi bir veri elde edilememitir.

M.3.7. Otel-Motel ve Turizm Amal Dier Yaplar l Merkezinde 23 otel ve 5 adet turizm amal motel bulunmaktadr.

M.3.8. Brolar ve Dkkanlar adettir. M.3.9. Krsal Alanda Yaplama Plan bulunmayan belediye mcavir alan snrlar ierisinde kalan yerlerde bir ve iki katl ba evi niteliinde yaplar yaplmaktadr. M.3.10. Yerel Mimari zellikler Sivas, Seluklular dnemine ait ok sayda tarihi eseri bulundurmas bakmndan tarihi ve estetik bir grnme sahiptir (I. Turizm blmnde sunulmutur). Bu eserler, gncel binalarla yan yanadr. Son yllarda yaplan binalarn d cepheleri genellikle eitli renk ve desenlerle sslenmekte ve estetik grnmler sunmaktadrlar. M.3.11. Bina Yapmnda Kullanlan Yerel Materyaller Konu hakknda bilgi elde edilememitir. Sivas Kent Merkezindeki bro ve dkkan says (2005 yl sonu itibariyle) 11527

- 394 -

M.4. Sosyo-Ekonomik Yap M.4.1. Alanlar ve sizlik Sivas, nfus bakmndan lkemizin dengesiz byyen illerinden olup, 1927 ylnda 329.741 olan nfus, takip eden 8 yl iinde yllk % 34.05 artarak 1935 ylnda 432.986ya ulamtr. Cumhuriyetin ilk yllarnda nfus hareketliliini salayan nemli faktr savalar sonucu ortaya kan glerdir. 1935 ylna kadar Kafkasyadan Sivasa gelenlerin says 11.000, Balkanlardan gelenlerin says 6.600e ulamtr. ldeki nfus artnda gmenlerin pay % 5.1 olmutur. Ancak sanayileme sreci ile birlikte krsal kesimden kentsel kesime byk bir nfus hareketlilii yaanmaktadr. Bu sreci sanayilemi lkeler getiimiz yzylda yaamken lkemizde 1950 ylndan sonra gler hzlanmtr. 1960 ylndan sonra Bat Avrupa lkelerine igc g olmutur. ve d glerden en byk pay alan illerimizin banda Sivas gelmektedir. Geri kalm yrelerden sanayileme srecinde daha ileri olan yrelere i gler hala srmektedir. Trkiye genelinde 1965-1985 dnemine ait beer yllk dnemler halinde g istatistikleri incelendiinde 3 milyon kii ikametgahn deitirmitir. 1965-1985 dneminde 67 lin 20sinin ald g, verdii gten fazla olmutur. Net g alan illerin tamam, sosyo ekonomik bakmdan gelimi bat blgelerinde, g veren iller ise Dou, Anadolu ve Karadeniz blgelerinde bulunmaktadr. lkemizde nfus hareketlerinin byk ounluunu krdan kente gler tekil etmektedir. Sivas da g veren illerin banda gelmektedir. Sivas; 1965-1970 dneminde 31.768 (%0 44,21), 1970-1975 dneminde 33.389 (%0 46,00), 1975-1980 dneminde 50.250, 1980-1985 dneminde 37.671 g vermitir. zellikle son dnemlerde en fazla g veren birka ilimizden birisi Sivastr. Sivas zellikle sava dnemlerinde g alm bir blgemizdir. 1854 Krm Sava ve 1877-1878 Rus Savandan sonra Sivas Vilayetine Kafkasya, Kars, Erzurumdan muhacirler gelmilerdir. 1975-1980 dneminde krdan kente g Sivasta Trkiye genelinin % 1.09unu olutururken 1980-1985 dneminde ise % 2.72e ykselmitir. Krdan kente g edenlerin l nfusuna oran da Trkiye ortalamasnn iki katndan fazladr.

- 395 -

 g, 33.463 kii, d g 109.914 kii ve net g 76.451 kiidir. Sivastan en fazla g sanayilemi illere doru olmaktadr. Bu dnemde stanbula byk bir g yaanm, bunu Ankara, zmir ve Kocaeli takip etmitir. G edenlerin byk ounluunu 15-64 ya grubunda younlamaktadr. Sivastan g edenlerin % 19.88i 15-14 ya grubu, % 20.07si 64+ ya grubunu, geri kalan ise alma a nfusunu oluturmaktadr. Ayn dnemde krdan kente g eden nfusta 5-14 ya grubu % 31.35, 15-24 ya grubu % 29.71 ve 25-44 ya grubu ise 27.28dir. Dier ya gruplar itibariyle incelendiinde Sivas ortalamasnn Trkiye ortalamasndan zellikle 25-44 ya grubunda yksek olduu ortaya kmaktadr. G istatistiklerinde 0-4 ya grubu dikkate alnmaktadr. 1985-1990 dneminde Sivastaki i glerde okuma yazma bilmeyenler % 12yi, ounluu % 45.35 ile ilkokulu bitirenler oluturmaktadr. Yksekokulu bitirenlerin oran ise % 12.12dir. D glerde yksekokul bitirenlerin pay % 5.56dr. ktisadi faaliyet kollarna gre ise tarm kesiminde bir zlme yaanmaktadr (% 17.49). Toplam hizmetler ve kiisel hizmetler kesimindeki oran % 38.48dir. Glerde en byk pay cretli kesimindir (i glerde % 67, d glerde % 82). Bu oran iverenlerde % 1den dktr.

M.4.2.Gler Konu hakknda bilgi elde edilememitir.

M.4.3. Gebe iler (Mevsimlik) lin 12 ya ve st alan nfusu (320.956) toplam nfusun % 41.8ini oluturmaktadr. alan nfusun tarmdaki pay % 69.2, sanayi i kolundaki pay ise (madencilik + imalat sanayi + elektrik + gaz ve su) % 6.01dir. Ekonomik adan faal nfusunun byk bir ounluu (% 69.2) tarm sektrnde almaktadr (bu oran blge iin % 50.48, Trkiye iin % 53.66dr). Tarm sektrnde alanlarn says 222.069 kii olup, gebe mevsimlik ii altran zel mteebbis tarafndan yrtlen i yerleri bulunmamakta ve tarm alannda ise igc itibariyle herkes kendi iini yapmaktadr.

- 396 -

Ancak kamu kurulularnda mevsimlik ii altrlmaktadr. Bu kamu kurulularnda toplam 1.513 kii mevsimlik ii olarak almaktadr. l, ekonomik adan faal nfusunun 185.983n (% 57.9) erkek, 134.973n (% 42.1) ise kadn nfusu oluturmaktadr. Aktif nfusun iteki durumuna gre dalmna bakldnda ise 80.539unun (% 25) cretli, 1.603nn ( 0.5) iveren, 76.149unun (% 23.7) kendi hesabna alan, 162.643nn (% 50.6) cretsiz aile iisi olduu grlmektedir. l ekonomik adan faal nfusunun 185.983n (% 57.9) erkek, 134.973n (% 42.1) ise kadn nfusu oluturmaktadr. Aktif nfusun iteki durumuna gre dalmna bakldnda ise 80.539unun (% 25) cretli, 1.603nn (% 0.5) iveren, 76.149unun (% 23.7) kendi hesabna alan, 162.643nn (% 50.6) cretsiz aile iisi olduu grlmektedir Sivas li ve i Bulma Kurumu ube Mdrl verilerine gre 1997 yl itibariyle, 8.207si genel, 112si sakat ve 36s eski hkml olmak zere toplam 8.355 kiinin bavuruda bulunduu ve bunlardan 2.894 genel, 251i sakat ve 8i eski hkml olmak zere toplam 2.927 kiinin ie yerletirildii grlmektedir.

M.4.4. Kent Toprann Mlkiyet Dalm Sivas Kenti bir merkez ve merkezin evresinde giderek gelien bir yapya sahiptir. Mevcut kent makro formu batda izgisel olmakla birlikte genel olarak oval ve skk bir yapdadr. Merkezdeki meydandan kuzeye alan koridorda idare, salk ve eitim tesisleri yer almakta ve askeri alanla snrlanmaktadr. Bat koridorunda karayolu boyunca ticaret, sosyal donat alanlar bulunmakta ve daha batda byk alan gerektiren kamuya ait idari tesisler ve kooperatiflere ait kk sanayi tesisleri yer almaktadr. Merkeze yakn eski mahallelerde, genelde mal sahibi bulunan yerli aileler vardr. Buralarda eski doku parsel ve yol zellikleri ok katl yaplamaya uygun olmamasna ramen arazi fiyatlar ve merkeze yaknlk gibi etkenler, bu alanlarda ok katl yaplama talebini zorlamaktadr. Krsal alandan gelen, gelir ve yaam dzeyleri kstl aileler kentin kenar semtlerinde tek katl baheli evleri tercih eden ve mal sahibi olma arzusundaki kesimdir.

- 397 -

Belediye tarafndan ihdas edilen gecekondu nleme blgelerinde ucuz, iki katl ve be katl parseller retilmitir. Merkezde 18. Madde Uygulamas yaplarak, imara uygun olmayan parseller imara uygun hale getirilmekte ve mlkiyet sorunu zm salanmaktadr. Ancak kk parsel sahiplerinin yksek rant talepleri nedeniyle yaplama gecikmektedir. ehrin bat ve dou ynndeki byk tarlalarda, parsel sahiplerince parselasyon planlar yaptrlarak, yol ve yeil alanlar Belediye mlkiyetine gemek kaydyla imara uygun parseller retilmektedir. Maliye Hazinesine ait parseller ise, resmi kurum tesisleri ve aalandrlacak alanlar olarak kullanlmaktadr.

M.4.5. Konut Yapm Sreleri Kentin nfus artna bal olarak, eitli blgelerde yeni konutlar yaplmaktadr. Bu konutlar, ounlukla kooperatif ve yap-sat usulyle ina edilmektedir. Bunlara ilave olarak 2004 ylndan itibaren Babakanlk Toplu Konut daresi de ehrimizde konut retmektedir.

M.4.6. Gecekondu Islah ve nleme Blgeleri Kenar mahallelerde yaplamann planl bir srece balanmas iin 3 mahallede 4 ayr gecekondu nleme b1gesi oluturulmutur: Aydoan I ve II nolu G..B. Klavuz III nolu G..B.

Aydoan IV nolu G..B. Klavuz V nolu G..B. : Bu alanda 1. etap ksmnda toplu konut alan olarak dk

gelir grubuna ynelik konut inaatlar balamtr.

- 398 -

M.5. Yerleim Yerlerinin evresel Etkileri M.5.1. Grnt Kirlilii ehrin muhtelif mahallelerinde metruk binalar ve rasgele yaplan garaj v.s. ler mevcut olup bunlar program dahilinde yklmaktadr.

M.5.2. Binalarda Ses zolasyonu Belediye imar ynetmeliinde ses izolasyonu ile ilgili zel bir hkm yoktur. Yalnzca kltr merkezi, dn salonu gibi ze1likli binalarda gerekli nlemler alnmaktadr.

M.5.3. Havaalanlar ve evresinde Oluturulan Grlt Zonlar Sivas Havaalan, kente 23 km mesafede ve kente gre daha yksek kotta bulunduundan, grlt sorunu oluturmamaktadr.

M.5.4. Ticari ve Endstriyel Grlt Sivasta ticari ve endstriyel kullanmlardan kaynaklanan grlt, sorun oluturacak boyutta deildir. Bu tr grltlerin nlenmesi iin herhangi bir tampon blge oluturulmamtr.

M.5.5. Kentsel Atklar Kentsel atklar, Belediye Temizlik Mdrl bnyesinde yaplan almalarla toplanmaktadr. Toplanan bu atklar kent merkezine 15 km uzaklktaki Erzincan evre yolu zerinde bulunan Han Deresi mevkiinde bulunan 106.3 hektarlk kat atk depolama alannda depolanmaktadr. Yaz aylarnda ortalama 350 ton/gn, k aylarnda ise 550 ton/gn'lk evsel atk toplanp tanmaktadr. Hastane ve salk ocaklarndan toplanan ze1 atklar p depola-

- 399 -

ma sahasnn ayr bir b1gesinde depo1anmakta olup, zeri toprak dolgu ile rt1mesi salanmaktadr.

M.5.6. Binalarda Is Yaltm Belediye imar kanununun ilgili ynetmelik1erinde eitli hkmler yer almaktadr. Bu hkmlere gre gerek inat ruhsat verilirken, gerekse kullanma ruhsat verilirken gerekli inceleme ve denetimler yaplmakta, zellikle at ve d duvarlarda yaplmas gerekli almalar yaplmadan ruhsat verilmemektedir.

M.6. Nfus M.6.1. Nfusun Yllara Gre Deiimi Sivas li, Osmanl Devletinde Amasya, orum, Yozgat, Divrii, Samsun ve Arapgir yerleim yerlerini kapsayan Eyaleti Rumun merkezi olmutur. 1831 ylnda yaplan saymlara gre Sivas livasnn nfusu 97.253 Mslman ve 18.537 gayrimslim olmak zere 115.790 kiidir. 1919 yl nfus rakamlarna gre Sivas vilayeti nfusu 1.169.443tr. Bu saymda merkez ilenin nfusu 43.000 olarak verilmitir. Savalarda serhat blgelerimizdeki nfusun snma yeri olan Sivas, Anadolunun kurtuluunda bir kongreye mekan olmu Cumhuriyetle birlikte nemini korumutur. Cumhuriyet dnemine 1927 ylndan itibaren balayarak nfus saymlarnda Sivas linin nfusu ve dalm aada deerlendirilmektedir. Sivas, nfusu bakmndan lkemizin dengesiz byyen illerinden birisidir. Tablo M.6.1-1de 1927-2008 yllar arasnda nfus miktar, yllk nfus art hzlar ile ky ve ehir nfusundaki artlar ele alnmtr.

- 400 -

Tablo M.6.1-1: Sivasn 1927-2008 Yllar Arasndaki Nfusunda Meydana Gelen Deimeler (Sivas Nfus l Mdrl, 1998)

Yllar

Sivasn Nfusu

Yllk Nfus Art (%) Trkiye Sivas 34.05 15.65 9.28 19.97 17.26 25.11 10.26 7.44 2.66 2.26 5.80 -1.23 -11.54 -1.54

Cinsiyet Dalm (%) Erkek 46.98 48.95 49.38 49.66 49.38 49.16 50.17 46.69 48.97 50.63 49.69 49.57 49.92 50.756 Kadn 53.02 51.05 50.62 50.84 50.62 50.84 49.83 50.31 51.03 49.37 50.31 50.43 50.08 49.244

Nfus Paylar (%) ehir 17.30 15.04 16.81 16.31 17.04 19.57 22.31 23.92 28.88 32.13 36.42 40.84 49.77 55.18 55.86 Ky 82.70 84.96 83.19 83.69 82.96 80.43 77.69 76.08 71.12 67.87 63.58 59.16 50.23 44.82 44.14

Nfusta Artlar (%) ehir 16.53 37.89 3.32 28.67 44.97 51.32 24.16 45.12 24.00 27.33 28.68 38.33 22.44 8.72 Ky 37.43 11.44 10.47 18.23 11.07 18.16 6.08 -6.04 -6.70 -10.80 -8.59 -33.96 -17.74 -13.64

1927 1935 1940 1945 1950 1955 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1997 2000 2007 2008

329.741 432.996 468.243 490.443 542.004 590.869 669.992 705.186 731.921 741.713 750.144 772.209 767.481 707.645 755.091 638.464
631.112

21.10 19.59 10.59 21.73 27.75 28.53 24.63 25.19 25.01 20.65 24.88 21.17 15.49 18.28 18.30 13.10

- 401 -

1927 ylnda 329.741 olan Sivas ili nfusu, takip eden 8 yllk srete %0 34.05 artarak 1935 ylnda 432.996ya ulamtr. Cumhuriyetin ilk yllarnda, nfus hareketlilii salayan nemli faktr savalar sonucu ortaya kan glerdir. 1935 ylna kadar Kafkasyadan Sivasa gelenlerin says 11.000, Balkanlardan gelenlerin says 6.600e ulamtr. ldeki nfus artnda gmenlerin pay % 5.1 olmutur.

- 402 -

Tablo M.6.1-2: Sivas linin 2008 yl itibariyle Adrese Dayal Nfus Saym sonular (TUK, 2008).

Sra No 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17

leler Merkez Aknclar Altnyayla Divrii Doanar Gemerek Glova Grn Hafik mranl Kangal Koyulhisar Suehri arkla Ula Yldzeli Zara

ehir Merkezi 288,693 3,186 3,194 11,388 1,759 5,941 1,531 9,680 2,618 3,509 10,522 4,839 13,715 20,761 3,168 9,430 11,835 405,769

Belde ve Kyler 40,318 2,463 7,327 6,088 1,481 22,730 1,813 11,893 6,427 4,604 16,729 8,711 13,226 21,082 8,126 41,601 10,724 225,343

Toplam 329,011 5,649 10,521 17,476 3,240 28,671 3,344 21,573 9,045 8,113 27,251 13,550 26,941 41,843 11,294 51,031 22,559 631,112

Genel Toplam

- 403 -

Sivastaki nfus art hzn Trkiye ortalamas ile karlatrldnda; 1935 saymna gre ilde yllk nfus art hz %0 34.05 iken Trkiye ortalamas %0 21.10 olmutur. Daha sonraki dnemlerde nfus art hz hep Trkiye ortalamasna gre azalma gsterirken 1950 ylndan sonra daha da hzlanmtr. 1950 nfus saymna gre Sivasta nfus art hz %0 19.97, Trkiye ortalamas %0 21.73dr. Bunun sebebi i ve d glerdir. 1990 nfus saymnda nfus art hz %0-1.23e dmtr. Bu saym ylnda Trkiyede ortalama nfus art hz %0 21.71dir. lin nfusu, 1990 nfus saymna gre 767.481 kii 1997 nfus tespitine gre 707.645, 2000 yl nfus saymna gre 755.091, 2007 yl nfus saymna gre 638.464, 2008 yl nfus saymna gre 631.112tir. Sivas linin 2008 yl itibariyle Adrese Dayal Nfus Saym sonular (TUK, 2008) tablo M.6.1-2de verilmitir.

M.6.2. Nfusun Ya, Cinsiyet ve Eitim Gruplarna Gre Dalm Sivas linde gzlenen dourganlk ve cinsiyet dalm Tablo M.6.2-1de verilmitir. Bu tabloda grld gibi Sivas ilinde doum yapan kadn bana canl doan ocuk says 1980 saym ylnda 5.21, 1985de 5.11 ve 1990 ylnda 5.05tir. Dolaysyla doumlarda bir azalmann olduu grlmektedir. Ancak 1990 saymnda Trkiye geneli itibariyle bu say 4.06dr. Aradaki fark ise 0.992dir. Demek ki ildeki her kadn Trkiye ortalamasna gre 0.99 fazla ocuk dourmaktadr. lmlerde, salk koullarnn da iyilemesine paralel olarak bir azalma olduu sylenebilir. lde yaayan ocuk saysnn canl doum yapan kadn saysna oran ise; 1980de 3.67, 1985de 3.69 ve 1990 ylnda ise 4.02dir. Son saymda Trkiye ortalamas 3.44 olmutur. Yaayan ocuk/canl doan ocuk oran Trkiye ortalamas % 84.6 iken, son saymda bu oran Sivasta daha dktr. Bu da krsal kesimde ocuk lmlerinin fazlaln gstermektedir. Sava sonrasnn tabii gstergesi olarak 1927 saymnda Sivas nfusunun % 46.98ini erkek % 53.02sini kadn olutururken, bu oranlar 1935 ylnda srasyla % 48.95 ve % 51.05 olmutur. 1990 saymnda ise srayla % 49.92 ve % 50.08dir. Bir lkedeki nfusun ya itibariyle dalm igcnn belirlenmesinde nemli bir yer tutar. gcne katlma orann belirleyen faktrler; toplumun sosyal ve ekonomik yaps

- 404 -

yannda nfusun cinsiyet ve ya itibariyle bileimidir (alma a nfusu olarak aada 1465 ya grubu olarak benimsenmitir).
TabloM.6.21:Sivaslindekidourganlkvecinsiyetdalm(NfusveVatandalklMdrlverileri,2000).

Sivas lindeki Yllar Toplam Kadn Says 1980 1985 1990 2000 2007 2008 242.306 265.809 274.601 282.772 317,907 314,264

Evli ve Boanm Kadn Says 172.968 180.864 184.855 194.986

Doum Yapan Kadn Bana Canl Doan ocuk Says 5.21 5.11 5.055 4.44

Canl Doum Yapan Kadn Yaayan ocuk Says 3.67 3.69 4.02 3.768

Yaayan ocuk Saysnn Canl Doan ocuk Saysna Oran 70.48 72.21 79.52 84.8

Sivas lindeki nfusun ya gruplarna gre dalm Tablo M.6.2-2de, cinsiyet

itibariyle ekonomik olarak faal olan/olmayan oran Tablo M.6.2-3te, faal nfus ise Tablo M.6.2-4te verilmitir. 15-65 ya grubunu oluturan nfus ierisindeki pay 1990 ylnda % 51.40 iken bu oran, 1980 ylnda % 58.31 olmutur. 10 yl kapsayan dnem ierisinde alma andaki nfusun toplam nfus ierisindeki pay % 8 azalmtr. 65 ve fazlasn oluturan nfusun 19801990 yllar arasn kapsayan dnemde toplam nfus ierisindeki paynda ise %1lik bir artma olmutur. 1985 ylnda Trkiye genelinde 15-64 a nfusu % 59, 1990 ylnda % 60 olmutur. 0-14 ya grubu % 37den % 36ya dmtr. Bamllk oran 1980 ylnda % 71.48 iken, bu oran 1990da % 94.52ye ykseltilmitir. Yani 1980 ylnda 100 kii yaklak 72 kiiye katkda bulunurken bu say

- 405 -

1990da 95e ulamtr. alma andaki nfus azaldndan baml nfus da artmtr. Trkiye genelinde bamllk oran 1985-1990 yllarnda % 72 olmutur. gcne katlma oran 1990 ylnda % 44tr ( gcne katlma oran = igc / genel nfus x 100). 1990 ylnda Trkiye genelinde igcne katlma oran krsal nfusa bal olarak Trkiye ortalamasndan yksek kmaktadr. Ekonomik adan faal durumda bulunan nfusun ierisinde kadn nfusun pay erkeklerden azdr. Ekonomik adan faal olmayanlar iinde ise kadnlar erkeklerin iki katdr. Bunun sebebi kyden kente g sonucu kadnlarn i hayatndan ekilmesidir. Sivasta alma andaki nfus ierisinde kadn saysnn erkek saysndan fazla olmasna karlk, alan nfus ierisinde kadn nfusunun payna nazaran daha dk oranlarda kalmaktadr. Bu durumun sebepleri kltrel olmakla beraber kyden kente gte kadnlarn pasif hayat tercih etmeleri veya tercih etmeye zorlanmalarnn byk pay vardr.

stihdam lin 12 ya ve st faal nfusu (320.956) toplam nfusun % 41.8ini oluturmaktadr. ktisaden faal nfusun tarmdaki pay % 69.2, sanayi i kolundaki pay ise (madencilik + imalat sanayi + elektrik gaz ve su) % 6.01dir. ktisaden faal nfusun byk bir ounluu (% 69.2) tarm sektrnde almaktadr. (Bu oran blge iin % 50.48, Trkiye iin % 53.66dr.)
TabloM.6.22:Sivaslinfusununyagruplarnagredalm(NfusveVatandalklMdrlverileri,2000).

Nfus Gruplar 0-14 Ya 15-64 Ya 65-+ Ya Toplam

1990 Nfusu 327.196 385.619 37.329 750.144

(%) 43.60 51.40 5.00 100

1985 Nfusu 317.395 420.999 33.815 772.209

(%) 41.10 54.52 4.38 100

1980 Nfusu 285.785 447.542 34.154 767.481

(%) 37.61 58.31 4.08 100

*2008 yl iin Nfus ve Vatandalk l Mdrl tarafndan ayn veriler kullanlmtr.

- 406 -

Tablo M.6.2-3: Cinsiyet itibariyle iktisaden faal olan/olmayan nfus oran (Nfus ve Vatandalk l Mdrl verileri, 2000). ktisaden Faal Olan Yllar Erkek 1980 1985 1990 2000 37.94 37.80 37.33 34.28 Kadn 28.06 27.32 25.53 21.39 Erkek 10.56 10.94 12.07 16.24 Kadn 22.75 23.82 25.00 28.09 100 100 100 100 ktisaden Faal Olmayan Toplam

*2008 yl iin Nfus ve Vatandalk l Mdrl tarafndan ayn veriler kullanlmtr.

TabloM.6.24:Sivaslindekifaalolan/olmayannfusuncinsiyeteveyllaragredalm(NfusveVatandalklMdrl verileri,2000).

Faal Olan Yl E K E

Faal Olmayan siz K renci E K Emekli E 9.472 K Ev k. K E

Genel Toplam K Toplam

1985 184.142 139.642 12.178 2.290 33.359 18.422

616 130.015 239.151 264.185 503.336 970 108.559 258.127 272.964 531.091

1990 185.938 134.973 16.830 3.731 40.968 24.731 14.346

2000 177.942 117.101 17.989 5.148 52.176 40.771 24.354 3.381 112.284 272.461 278.685 551.146
*2008 yl iin Nfus ve Vatandalk l Mdrl tarafndan ayn veriler kullanlmtr.

Tarm sektrnde alanlarn says 222.069 kii olup, bunun % 43.8ini (97383) kii)

kadnlar oluturmaktadr. malat sanayiinde alan 162.643nn (% 50.6) cretsiz aile iisi olduu grlmektedir. Sivas li ve i Bulma Kurumu ube Mdrl verilerine gre 1997 yl itibariyle, 8.0207si genel, 112si sakat ve 36s eski hkml olmak zere toplam 8.355 kiinin
- 407 -

bavuruda bulunduu ve bunlardan 2.894 genel 25i sakat ve 8i hkml olmak zere toplam 2.927 kiinin ie yerletirildii grlmektedir.

gc Nfus saymlarnda igc (iktisaden faal nfus), nfus saymnda son hafta iinde bir gelir elde etmek amacyla bir ile ilgisi olanlar veya ii olmayan nfus olarak belirlenmektedir. ktisaden faal olmayan nfus (alma arzu ve iktidarnda olmayanlar) ise, gelir elde etmek amacyla almayan, bir ile ilgisi olmayan veya i aramayan nfustur. alma andaki erkek nfusun yaklak olarak % 73 faal olmakla beraber bu oran kadn nfus iin % 55 civarnda kalmaktadr. Faal durumdaki nfus ierisinde erkek nfusun pay % 52dir. 1990 verileri gz nne alnd zaman erkek nfusun % 69unun faal olduunu grmekteyiz. Kadn nfusun 1990 yl itibariyle faal olannn oran ise % 49dur. Sivasta her geen yl isizlik orannn artm olduu grlmektedir. DE rakamlarna gre Sivasta 1980 yl isiz says toplam olarak 12.369 kii olup, bunlarn 10.419u erkektir. Erkek nfusun pay % 84tr. 1990 yl verileri dikkate alndnda ise isiz saysnn 20.560 olduunu grmekteyiz. Bu yl iindeki erkek nfusun isizlikteki pay % 82dir. Son 10 yl ierisinde ildeki isizlik saysnn 12.369dan 20.561e km olduunu grmekteyiz. Bu rakamlardan isizliin il genelinde son 10 ylda % 65 orannda artm olduunu gryoruz. Gerek rakamlarn bunlarn olduu sylenebilir. ldeki emekli says 1997 yl rakamlarna gre 28.261 kiidir. Son 10 yl ierisinde ildeki emekli says % 125 orannda artmtr. Ev kadnlarnn saysnda da 10 ylda bir artma grlmektedir .Ev kadnlarnn says 1980 ylnda 91.790 iken bu say 1990 ylnda 108.559 olmutur. Aradaki fark 16.769 kiidir. Bu artn en nemli sebebi olarak son 10 yl ierisinde ildeki kent nfusunun artmasdr. renci saysnda da yine son 10 yl gz nne alndnda srekli olarak bir artn olduu grlmektedir. Son 10 yl ierisinde renci says 47.839dan 65.639a kmtr. Sivasta son 10 yl da nfusun azalmasna karlk renci says artmtr. Bu da byk lde Cumhuriyet niversitesi' nde kontenjanlarn giderek artmasyla ilgilidir.

- 408 -

gcnn Sektrel Dalm 1980-1985 ylnda ildeki nfusun yaklak olarak % 71i tarm sektrnde kalan ksm ise tarm d sektrlerdedir. Tarm sektrndeki nfus 1990 ylnda azalmtr (% 65). Sanayi ve hizmet sektrnn pay % 35tir. Ancak bu rakamlar, Trkiye ortalamasndan ok farkldr. nk Trkiyede 1985 ylnda tarm kesiminde olanlar % 59, tarm dndakiler % 41, 1990 ylnda tarm % 48.5, tarm d % 51.5 (sanayinin pay % 15.3, hizmetlerin pay % 36.2 olmutur). 1980 yl verileri dikkate alndnda tarm kesiminde alan kadnlarn toplum iindeki paynn % 94ler civarnda olduu grlr. Erkeklerde bu oran 1980 yl rakamlar ile % 55ler civarndadr. 1990 ylnda kadnlarn tarm kesiminde istihdam edilenlerin paynda bir azalma grlmektedir. 1980 ylnda % 94ler civarnda olan oran 1990 ylnda % 90lar seviyesine dmtr. Yine ehirlemenin tarm kesimindeki kadn nfusun payn azaltm olduu sylenebilir. Sivas ilinde igcnn tarm ve tarm d sektrlere gre dalm Tablo M.6.2-5te verilmitir. Sivas ilinde istihdam asndan hakim olan sektr tarm sektrdr. Bu sektrn pay 1980 ylnda % 74 iken 1999 ylnda % 69 olarak gereklemitir. Sivas ili madencilik bakmndan nemli bir yere sahiptir. Buna ramen istihdam iindeki pay dktr (%0.60). l genelinde imalat sanayiinde istihdam edilen nfus oran % 5ler civarnda kalmaktadr. Bu rakam Sivasta sanayi yatrmlarnn yeterli dzeye erimediini gstermektedir. Dier i kollarnn pay da son 10 yllk sre ierisinde nemli bir deiiklik gstermemitir. Sivas ili asndan hzl kalknmada srkleyici rol madencilik ve imalat sanayii almaya adaydr. Bu nedenle bu i kollarnda yeni yatrmlarn yaplmas kalknma asndan zorunlu hale gelmitir. Sivasn geni yzlm ve nfusu ile tarm sektrnn bu kalknmay destekleyecei aka grlmektedir

- 409 -

Tablo M.6.25: Sivas linde igcnn tarm ve tarm d sektrlere gre % olarak dalm (Nfus ve Vatandalk l Mdrlverileri,2000).

Yllar Sektr Tarm T .D E 55.02 4498

1985 K 93.48 6.52 100.0 T 71.16 28.87 100.0 E 47.97 52.03 100.0

1990 K 90.0 10.0 100.0 T 65.0 35.0 100.0 E 50.03 49.97 100.0

2000 K 91.55 8.45 100.0 T 66.51 33.49 100.0

Toplam 100.0

*2008 yl iin Nfus ve Vatandalk l Mdrl tarafndan ayn veriler kullanlmtr.

Meslek Erbabnn Nitelik ve kollarna Gre Dalm Meslek erbabna gre snflandrmada alanlar yaptklar ie gre deerlendirilir. gcnn meslekler itibariyle dalm hangi alanlarda yetersiz eleman olduu ve ileriye ynelik planlarda her meslekten olan insanlarla olan ihtiyalarn belirlenmesinde nem tar. 1980 ylnda tarmda alanlarn oran % 71 iken, 1997 de bu oran % 69.2ye dmtr. sizlerin oran ise iki kata yakn artmtr. Tarm d retim faaliyetinde alanlarn oran ise % 14.32 dolayndadr. Bilimsel ve teknik eleman, serbest meslek sahipleri ve bunlarla ilgili dier mesleklerde alanlar ise 1990da % 4.24tr. Bunlarda nemli yeri erkekler almaktadr. Mteebbis, direktr ve st kademe yneticileri iinde en nemli yer imalat, inaat, ulatrma ve haberleme mali kurulular ve toplum hizmetindeki yneticilerindir. Tm yneticilerin yaklak te birini toplum hizmeti yapan kamu yneticileri oluturmaktadr. Bu kesimde kadnlarn pay ok dktr. dari personel ve benzeri alanlarn on ylda % 2.25ten % 3.02ye kmtr. Bu kesimde kamu idare memurlar yarya yakn ounluu oluturmaktadr. Ticaret ve sat personeli iinde de toptan ve perakende mal sat yapanlar % 70i oluturmaktadr. Bunlar % 22 ile seyyar tccarlar takip etmektedir. Sat personeli iinde kadnlar ok kk bir arla sahiptir (% 3.37). Hizmet ilerinde alanlarn % 43.75ini mlk bekileri ve temizlik iileri oluturmaktadr. Bunlar koruyucu hizmet personeli, a vb. alanlar ve pastane, kahvehane alanlar oluturmaktadr. Hizmet kesiminde kadnlarn oran % 5.37dir. Tarm

- 410 -

d retim faaliyetlerinde alanlarn % 20.57'ini inaat iinde alanlar % 20.44'n ulatrma makineleri kullanclar, % 4.95ini dokuma iileri, % 4.60n terziler ve demeciler, % 4.70ini el emei ile alan metal iileri tekil etmektedir. Kadnlarn dokuma ilerinde erkeklerden daha fazla olduklar, dier ilerde ise az olduklar sylenebilir. ldeki teknik elemanlarn byk ksm hizmet sektrnde istihdam edilmektedir. Yneticiler hizmet sektrnde artmaktadr. Tarmda alanlar azalrken, sanayide ii ve sanatkarn says son 10 ylda 2000 kadar artmtr. Ancak en hzl artan sektr hizmet kesimidir.

M.6.3. l ve lelerin Nfus Younluklar Sivas linin toplam nfusu iinde ky ve ehir oranlar; 1927de ky kesimi % 82.70 iken, bunu izleyen yllarda gmenlerle birlikte birka puan artmtr. 1930 ylnda Sivasa demiryolunun gelmesi, Cer Atlyesinin yapm ve imento Fabrikasnn kurulmasyla birlikte kylerden kente g hzlanmtr. Bu dnemlerde krsal kesimdeki erkek nfusunun bir ksm ehre almaya gittiinden kentsel kesimde erkek nfus oran artmtr. 1950 ylndan sonra krsal nfus hzla dmeye balamtr ve 1990 nfus saymnda % 50.23 seviyesine gelmitir. 1997 nfus tespitine gre ise; nfusun % 55.18i ehirlerde, % 44.82si ise krsalda yaamaktadr. Kentsel kesim tespitinde nfus ls yannda il ve ile taksimat esas alnmaktadr. Trkiyede resmi nitelikli almalarda genellikle son kriter benimsenmektedir. Tablo M.6.3-1de Sivasa bal ilelerin nfuslar ve bu iledeki kent/ky oranlar verilmitir. 1990 ylnda Trkiye genelinde km2ye 73 kii dt halde, bu rakam Sivas genelinde 27dir. Ancak ehir merkezinin younluu 95tir. lelerdeki younluk ise Trkiye genelinin ok altndadr. Gemerek, Suehri, Ula dndaki ilelerde bu say 20ler hatta 10lar seviyesindedir. Tablo M.6.3-2de kentsel kesimi meydana getiren il ve ile merkezlerinin nfus asndan bykl, Tablo M.6.3-3te yllar itibariyle nfus gruplarna gre ehir saylar ve Tablo M.6.3-4te ise yllar itibariyle nfus gruplarna gre bucak ve ky saylar verilmitir. Sivas linde en youn kentleme il merkezindedir. 1990 nfus saymna gre 270.329 olan merkez ile nfusunun % 81.94 il merkezinde yaamaktadr. l merkezine olan g,

- 411 -

halen devam etmektedir. Sivasta son on ylda ehirleen nfus miktar % 10 orannda artmtr.
TabloM.6.31:Sivasnfusununileleregredalm(NfusveVatandalklMdrlverileri,2000).

lenin Ad

ehir-Ky Oranlar (%) Nfus Saym 1985 1990 2000 Yzl.

Nfus Yo.

Yllar Merkez Aknclar A.Yayla Divrii Doanar Gemerek Glova Grn Hafik mranl Kangal K.Hisar Suehri arkla Ula Yldzeli Zara
Toplam

1985

1990

2000

ehir 74.71 41.62 14.59 28.39 21.46 24.66 18.11 18.82 24.40 23.67 16.57 27.64
40.84

Ky 25.29 53.38 85.41 71.61 78.54 75.34 81.89 81.18 75.60 76.33 83.43 72.36
59.16

ehir 81.94 47.99 19.16 53.36 53.11 17.84 38.13 31.85 35.36 34.44 25.54 27.60 49.53 32.94 18.03 20.36 41.99
49.76

Ky 18.06 52.01 80.84 46.64 46.89 82.16 61.87 68.15 64.64 65.56 74.46 72.40 50.47 67.06 81.97 79.64 58.01
50.24

ehir 12.08 -6.56 47.81

Ky

Km2

Km2 108 17 29 9 32 49 19 10 8 11 10 24 54 24 20 25 13
26

265.768 270.329 299.935 38.382 41.915 35.485 41.099 27.595 54.183 24.218 61.314 67.235 72.664 43.351 11.085 15.739 33.105 8.324 48.453 6.699 31.038 28.280 21.530 48.068 21.894 46.843 49.116 13.801 74.902 38.275 8.353 15.713 23.313 6.314 54.692 6.272 26.742 19.213 13.883 37.049 24.934 44.731 49.318 14.972 76.232 33.425

-10.08 2.768 -40.37 503 4.37 549

-20.22 -52.73 2.716 -9.90 37.56 35.17 13.31 -49.47 198 6.30 -56.87 -29.33 1.111 332 2.717 2.402 1.217 3.691 1.042 832 2.097 754 3.044 2.576

-59.32 -23.53 -1.33 -1.45 -5.72 8.01 20.42 30.93 5.24 8.73
9.17

-77.34 -27.58 20.89 -21.76 -19.26 -16.30 7.70 -34.14

772.209 767.275 755.091

-13.64 28.549

*2008 yl iin Nfus ve Vatandalk l Mdrl tarafndan ayn veriler kullanlmtr.

- 412 -


TabloM.6.32:Kentselkesimimeydanagetirenlvelemerkezlerininnfusasndanbykl(Nfus veVatandalklMdrlverileri,2008).

le Merkezlerinin Nfusu 1.000-2.500 2.501-5.000 5.001-7.500 7.501-10.000 10.001-15.000 15.001-20.000 20.000+

Says 2 6 1 2 4 0 1

- 413 -

TabloM.6.33:Yllaritibariylenfusgruplarnagreehirsaylar(NfusveVatandalklMdrl verileri,2000).

Yllar Nfus Grubu 3.000-4.000 4.001-5.000 5.001-6.000 6.001-7.000 7.001-8.000 8.001-9.000 9.001-10.000 10.001-15.000 15.001-20.000 20.001-25.000 25.000 + ehir Says 1 1 2 1 1 5 1

1980 Nfus 3.486 5.469 12.998 8.615 9.492 60.291 172.864 ehir Says 1 2 1 1 4 2 1

1985 Nfus 4.558 12.920 8.820 9.812 48.782 31.891 198.553 ehir Says 1 1 1 1 1 1 1 2 4 1 1

1990 Nfus 3.017 4.421 5.320 6.042 7.414 8.646 9.886 22.278 65.167 23.202 221.512

*2008 yl iin Nfus ve Vatandalk l Mdrl tarafndan ayn veriler kullanlmtr.

- 414 -

Tablo M.6.3-4: Yllar itibariyle nfus gruplarna gre bucak ve ky saylar (Nfus ve Vatandalk l Mdrl verileri, 2000).

Yllar Nfus Grubu 250 ve A. 251-500 501-750 751-1000 1001-1250 1251-1500 1501-1750 1751-2000 2001-2500 2501-3000 3001-3500 3501+ Ky Says 608 389 163 64 23 11 6 2 10 2 2 2

1980 Nfus 89 031 138 131 99 862 53 991 25 358 15 160 9 461 3673 21211 5172 6377 9472 Ky Says 664 358 135 66 18 9 7 4 7 4 5

1985 Nfus 91 004 127 435 81 739 55 958 20 060 12 591 11 069 7 445 15 485 11 051 23 131 Ky Says 808 288 93 43 6 9 4 3 13 1 3 4

1990 Nfus 95 863 102 338 56 295 36 858 6 484 12 285 6 496 5 620 28 127 2 582 9 626 22 980

*2008 yl iin Nfus ve Vatandalk l Mdrl tarafndan ayn veriler kullanlmtr.

M.6.4. Nfus Deiim Oran Sivas linde; dnemler itibariyle iller aras g edenlerin toplam ve g oranlar Tablo M.6.4-1de, krdan kente g edenlerin yllara gre dalm Tablo M.6.4-2de, iller aras glerde Sivasn durumu Tablo M.6.4-3te ve 1980-1985 dneminde Sivas ilinin ald ve verdii gler ise Tablo M.6.4-4te verilmitir.

- 415 -

Tablo M.6.4-1: Dnemler itibariyle iller aras g edenlerin toplam ve g oranlar (Nfus ve Vatandalk l Mdrl verileri, 2000). 5+ Ya Yllar 1970 1975 1980 1985 Toplam Nfus 32.350.040 34.646.470 38.776.334 44.587.257 Dnemler 1965-1970 1970-1975 1975-1980 1980-1985 5+Ya ller Aras 3.244.724 3.421.025 2.711.249 2.885.884 106.9 98.7 69.9 64.8 G Edenler

*2008 yl iin Nfus ve Vatandalk l Mdrl tarafndan ayn veriler kullanlmtr.

Tablo M.6.4-2: Krdan kente g edenlerin yllara gre dalm (Nfus ve Vatandalk l Mdrl verileri, 2000). Kent Nfusu Yer 1975 1980 1985 1980 Sivas 238.318 273.215 315.336 6.652 610.210 1985 23.401 860.445 1980 1.09 100 1985 2.72 100 2.43 3.11 7.42 3.20 G Eden 1975 1980 1975 Yzde (%) 1980 1980 1985

Trkiye 16.869.068 19.64507 26.865.757 Geneli

*2008 yl iin Nfus ve Vatandalk l Mdrl tarafndan ayn veriler kullanlmtr.

- 416 -

Tablo M.6.4-3: lleraras glerde Sivasn durumu (Nfus ve Vatandalk l Mdrl verileri, 2000).

1965 Nfusu 705 186 1970 Nfusu 731 921 1975 Nfusu 741 713 1980 Nfusu 750 144

1970 Nfusu 731 921 1975 Nfusu 741 713 1980 Nfusu 750 144 1985 Nfusu 722 209

G 57 704 G 36 759 G 24 542 G 31 351

D G 89 472 D G 70 650 D G 74 792 D G 69 022

Net G -31 768 Net G -33 891 Net G -50 250 Net G -37 671

Net G Oran (%) -44.21 Net G Oran (%) -46.00 Net G Oran (%) -67.37 Net G Oran (%) -49.49

*2008 yl iin Nfus ve Vatandalk l Mdrl tarafndan ayn veriler kullanlmtr.

Tablo M.6.4-4: 1980-1985 dneminde Sivas linin ald ve verdii gler (Nfus ve Vatandalk l Mdrl verileri, 2000). ller Verdii G Ald G Net G Ankara stanbul Antalya Bursa 3394 7204 254 355 el 492 zmir Kocaeli 1201 283 Ar Amasya Artvin 260 336 218

7417

28535

1090

1319

1553

3890

1369

145

316

106

4023

21331

836

964

1041

2689

1086

-115

-20

-112

*2008 yl iin Nfus ve Vatandalk l Mdrl tarafndan ayn veriler kullanlmtr.

- 417 -

Yararlanlan Kaynaklar Avc,N., Cadolu, . F. ve Ayaz, M. E., 1997, Sivas Belediyesi Mcavir Alan Arazi Kullanm Potansiyeli ve Su Havzalarnn Korunmas in ngrlen Tedbirler: Su ve evre Sempozyumu 97, TMMOB Jeol. Mh. Odas ve Bakrky Belediyesi, stanbul, 309-319. Avc, N., Klda, R., Ayaz, M. E., Cadolu, . F., Kesgin, ., Koak, A., Keer, M., Polat, N. ve Nian, E., 1997, Sivas kentinin evre jeolojisi ve doal kaynaklar, MTA Derleme No: 10042, 169s., Ankara. Devlet statistik Enstits, 2000, Devlet statistik Enstits 2000 yl resmi olmayan seim sonular, Ankara. MTA Genel Mdrl, 1997, Sivas Kenti' nin evre Jeolojisi ve Doal Kaynaklar, Ankara, 169 s. Nfus ve Vatandalk l Mdrl, 2000, Sivas Nfus ve Vatandalk l Mdrl verileri, Sivas. Sivas Belediye Bakanl, 2001, Sivas Belediye Bakanl envanter verileri, Sivas. Sivas Turizm l Mdrl, 2001, Sivas Turizm l Mdrl envanter verileri, Sivas.

N. ATIKLAR N.1. Evsel Kat Atklar ehrin evsel kat atklarn toplama ve nakil ii zel irkete ihale edilmi olup kontrol Sivas Belediyesi tarafndan yaplmaktadr. N.2. Tehlikeli Atklar Konu ile ilgili veri bulunmamaktadr. N.3. ze1 Atklar Konu ile ilgili veri bulunmamaktadr.

- 418 -

N.3.1.Tbbi Atklar Sivas Belediyesi snrlar ierisinde bulunan hastane, salk oca ve muayenehanelerin tbbi atklar Tbbi Atk Ynetim Planna gre toplanmaktadr. Tbbi atklar Tbbi Atk Tama Arac Lisans Belgesi ne sahip arala toplanmaktadr. Ayrca bu arata alan personelin Tbbi Atk Tama Sertifikas bulunmaktadr. Bu arata alan personelin kyafetleri, sadece bu i iin kullanlan amar makinesinde zel dezenfekte edilmekte ve gnlk olarak ykanarak kayt altna alnmaktadr. Ayrca aracn dezenfektesi de gnlk olarak yaplmaktadr. Toplanan tbbi atklar mevcut p deponi sahasnn yan tarafnda sadece tbbi atklar iin ayrlm olan ksma dklmektedir. u an Dzenli depolama Tesisi ile beraber Tbbi Atklarn Dzenli Depolanmas iin ayr Tbbi Atk lotu yaplmaktadr. Atk Toplama stasyonlar: 1) Kzlrmak Salk Oca 2) Sigorta Hastanesi 3) D.D.Y. Hastanesi 4) Numune ve Doumevi Hastanesi 5) Mimarsinan Salk Oca 6) Emek salk oca 7) Esentepe Salk Oca 8) Aydoan Salk Oca 9) Askeri Hastane 10) ayyurt Salk Oca 11) Alibaba Salk Oca 12) Klavuz Salk Oca 13) C. . Uygulama ve Aratrma Hastanesi 14) Yimpa Tp Merkezi 15) Uzmanlar Tp Merkezi 16) Sivas Diyaliz Merkezi 17) zel Sivas Anadolu Hastanesi 18) Kzlay Tp Merkezi 19) Gltepe Salk Oca
- 419 -

20) Emar Grntleme Merkezi 21) 4 Eyll Salk Oca 22) Fatih Salk Oca 23) Esentepe Salk Oca ( Yeni Mah.) 24) Karyaka Salk Oca 25) Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Merkezi ( C. ) 26) Demirciler Salk Oca 27) M. Akif Ersoy Salk Oca 28) eyh amil Salk Oca 29) arba Salk Oca 30) Kadburhanettin Salk Oca 31) Orhan Gazi Salk Oca 32) Gkmedrese Salk Oca 33) Beyazt Salk Oca 34) imento Fabrikas 35) Sema Poliklinii 36) Anadolu Tp 37) Verem Sava Dispanseri 38) Musa Bahadr Di Muayenesi 39) Ruhnaz Ylmaz Kadn Doum 40) Sivas zel Tp Merkezi 41) Di Hekimi Nihat Kuak 42) Mustafa Kavurmac 43) Osman Gle Di Hekimi 44) Salih Gl Di Hekimi 45) zel Yaam Poliklinii 46) Hayvan Barna 47) Deva Poliklinii 48) Grbz Salk rnleri 49) Tarm l Mdrl 50) D.R Remzi zkan 51) zel Sivas Derman Poliklinii

- 420 -

52) Orta Anadolu Diyaliz Merkezi 53) Alper Durak Di Hekimi 54) Diyaliz Merkez ubesi 55) Ana ocuk Sal 56) zel Sivas Alibaba Poliklinii 57) zel Sivas Buse Di Poliklinii 58) Sivas Az ve Di Sal Merkezi 59) Kardeler Salk Oca 60) eyh amil Toki Salk Birimi 61) Tuzlugl Salk Oca 62) Kzlay Kan Merkezi

N.3.2. Atk Yalar limizde atk yalarla ilgili almalar yaplm olup, Atk Motor Yalar Belediyemiz Makine kmal Mdrl tarafndan Lisansl bir firmaya verilmektedir.

N.3.3. Bitkisel ve Hayvansal Atk Yalar Bu konuda lisanslandrlm kurulularla grme yaplarak Belediyemiz tarafndan Lisansl firma ile anlalmtr. Bitkisel Atk Yalarn toplanmas ve tanmas lisansl firma tarafndan yaplmakta ve merkezi Kayseride olan lisansl firma Bitkisel Atk Yalar biriktirilerek Kocaelinde bulunan Ulusal Ltd. ti. nin bio dizel fabrikasna gndermektedir.

N.3.4. Pil ve Akler Sivas Belediyesi mcavir alan ierisinde bulunan btn ilkretim okullar ve liselerle birlikte niversite ierisinde bulunan faklte ve yurtlara, muhtarlklara, zel okullara, zel yurtlara, baz hastanelere ve baz byk i merkezlerine atk pil kutular Sivas Belediyesi tarafndan yerletirilmitir. Atk piller ayda bir kez boaltlarak Temizlik leri Mdrl antiyesinde bulunan atk pil deposunda biriktirilmekte ve Merkezi stanbulda bulunan
- 421 -

TAINABLR PL RETCLER VE THALATILAR DERNE ( TAP ) a teslim edilmektedir. Ayrca Akler iin depo mevcut olup lisanslandrlm kurulularla Makine kmal Mdrl tarafndan gnderilmektedir.

N.3.5. Cips ve Dier Yakma Frnlarndan Kaynaklanan Kller Konu ile ilgili veri bulunmamaktadr.

N.3.6.Tarama amurlar Konu ile ilgili veri bulunmamaktadr.

N.3.7. Elektrik ve Elektronik Atklar Konu ile ilgili veri bulunmamaktadr . N.3.8. Kullanm mr Bitmi Aralar Kullanm mr bitmi aralar Sivas Belediyesine ait hurdalkta toplanarak belirli srelerde satlmaktadr.

N.4. Dier Atklar N.4.1. Ambalaj Atklar l merkezinde bulunan tm zel ve resmi kurumlar Okullar, Dersaneler, Bankalar v.s kurululara atk ayrm kutularnn datm yaplm olup programlar dahilinde atk ktlar toplanmaktadr. Konuyla ilgili baz okullarda eitim almas yaplmtr.

- 422 -

N.4.2. Hayvan Kadavralar Konu ile ilgili veri bulunmamaktadr.

N.4.3. Mezbaha Atklar Mezbahane atklar sadece bu i iin ayrlm olan szdrmazl salanm arala gnlk olarak toplanarak mevcut p deponi sahasna gtrlmektedir.

N.5. Atk Ynetimi Konu ile bilgi Toprak ve Arazi kullanm ksmnda Atklar bal ad altnda bilgi verilmitir.

N.6. Kat Atklarn Miktar ve Kompozisyonu Kat atk miktar yaz aylarnda ortalama 310 ton/gn, k aylarnda ise ortalama 330 ton/gn dr. K aylarnda kmr kullanmndan dolay kat atklarn %13 curuf atklar oluturmaktadr.

N.7. Kat Atklarn Biriktirilmesi, Toplanmas, Tanmas ve Aktarma Merkezleri Sivas ilinin kat atklar 63 mahallenin 8inde varillerde geri kalan tm mahalle ve ana caddelerde galveniz sacl szdrmaz 400 lt ve 800 lt hacimli konteynerlerde biriktirilmektedir. Bu konteyner ve variller yaz aylarnda haftada bir kez ilalanmaktadr. Biriktirilen kat atklar gndz ve gece 2 vardiya olmak zere hidrolik sktrmal p kamyonlaryla toplanmaktadr. Aralarn gnlk dezenfektesi yaplmaktadr. Toplama iini yapan personelin i kyafeti, eldiven ve maske kullanm salanmaktadr. Toplanan kat atklar aktarma istasyonundan semitreyler ile p dkm sahasna nakledilmektedir.

- 423 -

N.8. Atklarn Bertaraf Yntemleri Toplanan kat atklar ehir merkezine 15 km uzaklkta, Erzincan evreyolu gzergahnda, Hain deresi mevkiinde bulunan vahi dkm sahasnda depolanmaktadr. Tbbi atklar ise bu mevkide bulunan ayrlm alana dklp, kirelenerek, zeri toprakla rtlmektedir.

N.8.1. Kat Atklarn Depolanmas u an itibariyle kat atk dzenli deponi sahas inaatnn % 65 i tamamlanm olup yl sonu itibariyle Dzenli Depolama sahasna geilmesi hedeflenmektedir.

N.8.2. Atklarn Yaklmas uan atklarn yaklmas gibi bir tesisimiz mevcut deildir.

N.8.3. Kompost uan Kompost tesisi bulunmamaktadr.

N.9. Atklarn Geri Kazanm ve Deerlendirilmesi plerden tekrar kullanlabilecek nitelikteki maddelerin ayklanmas ilemi zel irket ve ahslar tarafndan yaplmaktadr. limiz Belediyesine ait ayklama tesisi olmad iin ayklama ii zel irket veya ahslara ihale ile verilmektedir. Dzenli depolamaya geince ayklama ii iptal edilecektir. Dzenli depolamaya geildikten sonra lisanslandrlm kurulularla allacaktr.

N.10. Atklarn evre zerindeki Etkileri Atklarn yerleim birimlerine, havaya, topraa ve doal kaynaklara dolaysyla insan salna zararl etkileri vardr. Bunun iindir ki her yerde dkm sahalarnn dzenli depolama haline getirilerek evre ve insan salna verilecek zararn nne geilmesi gerekir.

- 424 -

Gnmzde nfus artna, teknolojik gelimeye, sanayileme ve kentlemeye paralel olarak gerek miktar, gerekse ierik asndan hzla artan kat atklarn doaya olumsuz etkileri nemli bir evre problemi haline gelmitir. Kentsel kat atklarn uygun biimde biriktirilmesi, toplanmas ve uygun deerlendirme tesislerine veya noktalarna tanmas, bu noktalardaki alc ortamda evresel etki ynnden saknca yaratmayacak biimde bertaraf edilmesi yerleim biriminde yaayan halkn ve evrenin sal iin en nemli unsurlardan birisidir. Kat atk ynetimi, kat atklarn retildikleri noktada biriktirilmesi, toplanmas, nakledilmesi, ilenmesi, geri kazanm ve uzaklatrlmasdr. zellikle son iki yzylda korkun boyutlara ulaan ve 90l yllarda tketici toplumu diye bir kavramn ortaya kmasna neden olan ar kaynak tketimi ve malzeme kullanm evrenin kirliliinden baka, ayn zamanda yaam kalitesini de azaltmaktadr. Her eyden nce insanolu kendisinin ve torunlarnn nasl bir dnya istediine karar vermek zorundadr. Her isteyenin, her istediini retmesi ve bunlar retirken evreyi ve atmosferi kirletmesine izin verilmemeli, bunu salayacak ulusal ve uluslararas dzenlemelerin ve zendirmelerin uygulamaya konulabilmesi gereklidir. Bu gereke ile, Avrupa Topluluu, atklar ile ilgili olarak be konuda stratejik planlar yaplmas gerektiine dikkat ekmitir. Bunlar aadaki balklarla zetlenebilir; Atklardan korunma ve kurtulma Yeniden kazanm ve kullanm Son biriktirmede optimizasyon p biriktirme istasyonlarnn daha iyi ynetimi Kirletilmi alanlarn temizlenmesi

Buna gre yaplmas gereken ilk ey, u an mevcut bulunan tm yararl atklarn yeniden kazanlmasdr. Bylelikle kirlenmeye bir lde dur denilebilecektir. Doal kaynaklarn hzla tketimi ve hzla artan atklarn miktar, evre konusunda ciddi olarak zmler retilmesini gerektirmitir. zmlerin baarya ulaabilmesi iin aslnda iki temel kuraln daima uygulanmas ve yerine getirilmesi gerekmektedir. Bunlar;

- 425 -

evre dostu (yeil) rnler retmek, Yeniden kazanm ve atk ynetimi iin etkili teknikler gelitirmektir.

Bu arada unu da belirtmekte fayda var ki, atk miktarnn azaltlabilmesi atklar ile mcadelenin birinci artdr. Bu da ancak tasarruf ile ve israfn nne geilebilmesi ile mmkn olacaktr. sraf ya da bir baka deyile kaynaklarn verimsiz kullanm bir sistemin, irketin toplumun ya da insann hedeflerine ulamasna engel olur. Tasarruf ise ekonomilerin dzle kmasn salayabilir byklkte bir kaynak meydana getirebilecek gce sahiptir. Bu yzden gerek toplumsal olarak, gerek kiisel ve irketler baznda topyekn bir tasarruf kampanyasna gidilmesi ya da politikalarnn oluturulmas gereklidir. Tasarruflar arttrmak iin israfn nlenmesi, israf meydana getiren tm ilerin (aamalarn) israflardan arndrlmas ve tm aamalarda kesintisiz ve srekli olarak mkemmellik salanmas gereklidir. zerinde Bu rn hibir saf kaynak hammadde kullanlmadan, tamamen yeniden kazanlm maddeler ile retilmitir ve sala zararszdr yazan rnlere dokunmak ve kullanmak umuduyla, ve; plastik ielere kalite dl verilmedii gnlerin gelmesi midiyle...

Yararlanlan Kaynaklar Altn, S., 1997, Sivas kentindeki hastane kat atklarnn incelenmesi ve uygun bertaraf sisteminin belirlenmesi, Yksek Lisans Tezi, Cumhuriyet niversitesi Fen Bil. Ens., evre Mhendislii Anabilimdal, Sivas, 80 s. Cokuner, G., 1996, Sivas kenti iin alternatif kat atk deponi alannn seilmesi ve projelendirilmesi, Yksek Lisans Tezi, Cumhuriyet niversitesi Fen Bil. Ens., evre Mhendislii Anabilimdal, Sivas. Sivas Bld. Bk., 2001, Sivas Belediye Bakanl Alt Yap eflii envanter verileri, Sivas. Tunsiper, B., 1997, Sivas Cumhuriyet niversitesi Tp Fakltesi Hastanesi kat atklarnn incelenmesi ve uygun bertaraf ynteminin belirlenmesi, C.. Fen Bilimleri Enst., Yksek Lisans Tezi, Sivas (yaynlanmam), 71 s. Trkiye evre Vakf, 1999, Trk evre Mevzuat,Cilt 2,ED Ynetmelii,Ank, 1038-1059.

- 426 -

O. GRLT VE TTREM O.1. Grlt Grlt, insan ve evre saln olumsuz olarak etkileyen en yaygn bir evre kirlilii trdr. Bu nedenle grlt kirlilii deyimi kullanlmaktadr. Ses, Grlt Kontrol Ynetmeliinde titreim yapan bir kaynan hava basncnda yapt dalgalanmalar ile oluan ve insanda iitme duyusunu uyaran fiziksel bir olay olarak tanmlanmaktadr. Ses dalgalarnn birim zamandaki titreim saysna ise frekans denir. nsan kula frekans 16-20.000 arasndaki sesleri duyabilmektedir (ner ve Tr, 1989). Grlt ile ilgili olarak pek ok tanm yaplmtr. Bu tanmlarn hepsinde grltnn dzensiz ve istenmeyen ses olduu belirtilmitir. Grltnn tanm; Trkiye evre Sorunlar Vakf (TSV) tarafndan yaynlanm olan Trkiyenin evre Sorunlar adl kitapta, insanlarn iitme saln ve alglamasn olumsuz etkileyen, fizyolojik ve psikolojik dengeleri bozabilen, i performansn azaltan, evrenin holuunu ve sakinliini yok ederek niteliini deitiren, nemli bir evre kirliliidir eklindedir. Bu tanmlama, TSV (1986) tarafndan yaynlanan Grlt Kontrol Ynetmeliinde ise geliigzel bir yaps olan ses spektrumudur ki; subjektif olarak, istenmeyen ses biiminde tanmlamak demektir ifadeleri ile aklanmtr. Sonu olarak, grltnn insan saln olumsuz ynde etkileyen, istenmeyen ve dzensiz sesler olduu sylenebilir.

O.1.1. Grlt Kaynaklar Grlt kaynaklar deiik ekillerde gruplandrlabilir. Seslerin dou biimine gre havada veya kat ortamlarda yaylan grltler, akustik ynden noktasal ve izgisel grltler yaygndr. Kirlilik oluturan evre grltleri, genel anlamda iki ana balk altnda incelenebilir.

- 427 -

Yap i Grltler a) Mekanik ve Elektronik Grltler Elektrikli ev aletleri, radyo, televizyon, asansr, hidrofor ve dier cihazlarn gereksiz kullanlmas ve seslerinin gereinden fazla almas sonucu ortaya kan grltlerdir. Nitekim Grlt Kontrol Ynetmeliinde de bu aletlerden yaylan seslerin yaltlmas, belli saatlerde altrlmamas ve belirli saatlerde seslerinin fazla almamasnn gerektii belirtilmitir. Ev aletlerinden bazlarnn karm olduklar grlt dzeylerinin lmnde aadaki sonular elde edilmitir. Radyo Televizyon amar makinesi Elektrik sprgesi 54 dBA 62 dBA 67 dBA 78 dBA

b) Yaam Etkinlikleri Yksek sesle konumalar, ayak sesleri ve eya srtnmelerinden kaynaklanan grltlerdir. Bu tr grltler uzun sreli olmadklar iin insanlar zerinde sadece psikolojik etki gsterir. Kapal elence yerlerinden yaylan grltlerin insan saln olumsuz ynde etkiledii bilinmektedir. Gnmzde genler pop mzii dinlerken teybin sesini ok aarak, adeta grltden sersemleyerek tatmin olmaya almaktadrlar.

Yap D Grltler Yap dndaki tm grltler d evre grltsn oluturur. Gnmzde, zellikle kentlerde, bu evre grlts giderek artmaktadr. stenmeyen, hoa gitmeyen ses olarak nitelendirilen grltnn yap dnda her geen gn artmasnda genel olarak aadaki faktrler etkili olmaktadr (zkarata ve Kurtulu, 1994). - Kentlerin bymesi ve kent nfusunun artmas,

- 428 -

- Plansz ve dzensiz kentleme, - Endstrinin gelimesi, - Ticaret ve alveri merkezlerinin artmas, - Ak hava almalarnn artmas ( spor, toplant, ak pazarlar vb.), - Yol ve deiik inaat yapm ve onarmlarnda kullanlan ara ve gerelerin saylarnn ve kullanlmalarnn artmas, - Ekonomik koullar, - Eitimin yetersizlii. Yap d grltleri, yayld kaynaa bal olarak be ana balk altnda toplamak mmkndr. a) Ulam grltleri (karayollar, demiryolu, hava alan vb.) b) Endstri grltleri (fabrika, atlye vb.) c) antiye grltleri (yol ,bina inaat yapm onarm vb.) d) Rekreasyon alanlarnn grltler (ocuk baheleri, spor ve piknik alanlar vb.) e) Ticari amal grltler (elence yerleri, gazino, yksek seslerle sat, reklam vb.)

O.1.1.1. Trafik Grlts Ulam grltleri insanlarn byk bir ounluunu gerek i yerinde gerekse evinde rahatsz eder. Ulam grltlerinin etkileri ve kaynaklar yaanlan blgenin konumuna ve zelliklerine bal olarak deimektedir. Deniz kenarnda oturan kiiler daha ok deniz trafiinden, demiryolu civarnda oturan kiiler demiryolu trafiinden ve insanlarmzn byk bir ounluu ise karayolu trafiinden olumsuz olarak etkilenmektedir. Trafik grlts toplumun byk bir ounluunu etkilemesi bakmndan, grlt kaynaklarnn en nemlilerinden biridir. eitli tipteki grlt kaynaklarnn sebep olduu evre sorunun greli olarak snrlanmas iin yaplan aratrmalar trafik grltsnn, hava

- 429 -

alanlarnn

neden

olduu

grltlerden

ok

daha

byk

olduunu

gstermitir

(Karpuzcu,1988). Karayolu tamaclnn gnden gne artmas, eitli kara ulam vastalarnn byk lde kullanlmas, karayollarndaki trafik grltsnn iddetini artrmtr. Sivasta trafik grlts ile ilgili almalar; Polat (1994) ve Atmaca ve Peker (1997) tarafndan yaplmtr. Atmaca ve Peker 1997 ylnda Ocak-Haziran aylar arasnda Sivas linde 24 istasyonda (cadde ve kavaklarda) grlt lmleri yapm ve bu lm sonular Tablo O.1.1.1-1de verilmitir. Atmaca ve Pekerin lm sonularna gre; Rahmi Gnay Caddesi haricinde hibir caddedeki grlt dzeyi, Grlt Kontrol Ynetmeliinde verilen standart deerlerin ierisinde yer almamtr. Rahmi Gnay Caddesinde ise standartlar salayan deerler sadece Nisan ve Haziran ay ierisindeki gece lmlerinde elde edilmitir. Aylk lm sonularna gre; seilen istasyonlar ierisinde trafik grltsnn en az olduu caddeler, Rahmi Gnay, Mevlana ve Halil Rfat Paa Caddesidir. Trafik younluuna bal olarak Hkmet Meydan, 50. Yl Sitesi n kava, Paa Camii n, Sivas Lisesi n, Hikmet Ik Caddesi, Atatrk Caddesi-Celal Bayar Caddesi kava, Ticaret Lisesi n, Mevlana Caddesi-Hikmet Ik Caddesi kavanda en yksek grlt lmleri elde edilmitir. Sivasta benzer alma Polat (1994) tarafndan sadece Mays ay iin yaplmtr. Polatn (1994) yapm olduu alma ile Atmaca ve Pekerin (1997) almas grlt dzeylerinin az veya ok olduu istasyonlar asndan benzer sonular gstermesine ramen, ayn istasyonlarda grlt dzeylerinin artt grlmtr. Bu durum, 1994 ylndan 1997 ylna kadar Sivasta trafik younluunun arttn gstermektedir.

- 430 -

Tablo O.1.1.1-1: Sivas l merkezi 1997 yl Ocak-Haziran aylar arasnda leg cinsinden grlt lm sonular (dBA) (Atmaca ve Peker, 1999).

stasyonlar

Sabah (8.00-9.00) O

le (12.00-13.30)

Akam (17.00-18.30)

Gece (22.30-24.00) M N M H

M N M H O

M N M H O

M N M H O

Hkmet Meydan Kongre Binas n 50.Yl.Sitesi n SSK Hst. n Tren Gar nndeki Kav. Stadyumun n Karayollar n Paa Cami n Celal Bayar Cd.

72 73 73 75 80 82 74 75 77 79 81 83 81 78 81 82 72 83 73 69 68 68 68 69 71 74 74 75 76 77 76 77 75 75 75 76 78 74 73 74 75 78 72 72 64 64 65 68 75 76 77 77 77 78 77 78 76 75 77 80 81 74 76 75 75 76 71 72 70 70 71 74 74 75 78 73 73 74 76 76 76 77 75 79 79 75 76 75 75 77 72 70 70 69 71 70 71 72 74 74 75 75 74 73 74 75 74 76 77 71 72 76 75 76 71 69 68 69 70 71 70 72 73 72 74 73 73 74 75 76 75 76 77 71 72 74 77 77 72 69 69 70 71 70 71 72 74 73 73 74 72 70 71 74 76 77 78 70 73 75 77 76 69 69 71 69 72 71 73 74 78 77 78 82 75 75 80 79 80 82 79 77 80 80 82 83 71 68 66 68 69 70 72 69 71 71 72 73 68 69 72 72 73 74 72 71 74 75 76 77 60 61 63 65 68 71

At.Cd.-Celal Bayar Cad. Kav. 73 73 74 73 76 77 76 72 74 75 76 75 76 74 76 76 77 76 67 65 64 65 74 73 At. Cd. Ziraat Bank. n Numune Hast. n Rahmi Gnay Cad. Saray Bosna Cad. 72 73 73 75 76 79 72 72 73 74 75 76 75 70 76 74 75 74 70 63 64 63 75 67 68 69 71 69 70 70 72 71 71 71 73 72 71 69 70 70 70 71 68 63 62 60 59 60 67 69 71 70 70 71 70 70 72 70 72 73 73 69 72 71 72 72 66 59 60 55 56 55 70 70 71 71 73 73 74 73 72 74 75 77 78 73 74 76 75 77 70 66 67 68 68 70

- 431 -

S.B.Cd Halil R.P.Cd. Kav. Sivas Lisesi n Ticaret Lisesi n Halil Rfat Paa Cd. Mevlana Cd. Hikmet Ik Cd. Mevl.Cd H.Ik Cd. Kav. Dikilita Kav. Kepenek Cd. Fevzi akmak Cd.

71 72 77 75 75 76 71 73 73 73 77 78 77 74 76 75 76 77 71 65 66 68 68 70 73 74 76 75 76 78 70 71 74 74 75 76 76 72 75 77 77 78 70 66 67 70 72 73 73 74 74 74 77 80 70 71 75 73 75 75 74 73 74 75 75 76 69 66 69 68 69 69 71 73 77 74 76 75 69 69 72 71 75 74 73 70 73 74 75 75 68 66 67 68 70 69 67 69 71 71 72 72 70 70 71 72 73 73 72 69 71 73 72 74 63 61 63 65 67 66 70 70 72 75 76 78 75 71 72 74 75 75 78 70 75 75 75 77 68 67 70 70 68 70 71 71 74 76 77 78 71 70 73 75 75 76 79 70 75 76 77 78 71 69 69 70 73 72 72 72 75 75 75 75 71 73 75 74 75 76 79 73 75 75 75 76 67 67 68 69 66 69 70 71 73 74 73 74 72 70 73 72 73 75 76 71 73 73 72 72 75 67 66 69 72 71 69 70 73 73 75 75 70 71 72 72 73 73 73 70 70 72 74 73 68 66 70 68 69 69

O:Ocak, :ubat, M: Mart, N:Nisan, M:Mays, H:Haziran

- 432 -

O.1.1.2. Endstri Grlts Gelimekte olan lkelerde, endstride yeni tekniklerin uygulanmasndaki eksiklikler, plansz ve dzensiz kentleme, yeni endstri blgelerinin planlanmasnda evresel etki deerlendirilmesinin yaplmas, eitim eksiklii, grlt kontrol ile ilgili yasal erevenin yetersizlii yetersizlii, teknik glklerden kanma, ilgili devlet kurulular arasndaki koordinasyonun kurulmam olmas ve ekonomik sebepler nedeniyle, eitli endstrilerde grlt sorunu yaanmaktadr (Atmaca ve Peker, 1995). Endstrilerin byk ounluunda grlt, yeni ina edilen fabrikalarda grlt sorunun gz nne alnmamas, fabrikalarda koridorlarn geni ve yksek olmamas, yzeylerin grlty yanstmayacak malzemelerden yaplmam olmas, makinelerin blmlere yanl yerletirilmesi, titreim izolatrnn kullanlamamas, makinelerin ayarnn ve bakmnn yaplmamas gibi birok nedenlerden kaynaklanmaktadr. i Sal ve Gvenlii Yasas'nn 22. Maddesi endstriyel grlt ile ilgilidir. Sz edilen maddede, iilerin koruyucu (balk, kulaklk, kulak tkalar) kullanarak etkisinde kalabilecekleri srekli grlt dzeyinin en yksek deerinin 95 dBA olmas gerektii yer almaktadr. Ayrca ar ve tehlikeli ilerin yaplmad yerlerde, grlt dzeyinin 80 dBAi gememesi gerekmektedir. Sivas'taki endstrilerde grlt sorunu ile ilgili olarak Atmaca ve Pekerin (1997) yapm olduu almada, Tablo G.1.1.2-1deki lm sonular elde edilmitir. Tablodan da grld zere, lm yaplan btn endstrilerdeki grlt dzeyleri, Grlt Kontrol Ynetmeliinde belirtilen standartlarn ok zerindedir (bir iinin 7.5 saatlik bir i gn iinde maruz kalaca maksimum grlt dzeyi 80 dBA).

- 433 -

Tablo.O.1.1.2-1: Sivasta eitli endstrilerdeki grlt dzeyleri (dBA) (Atmaca, 1997).

Grlt Dzeyleri (dBA) Endstriler

Max. 107 106 100 99

Min. 70 75 75 75

Beton Travers Fabrikas imento Fabrikas Demir elik Fabrikas Tekstil Fabrikas

O.1.1.3. naat Grlts evre grltlerine en ok katkda bulunan bina ve yol inaatlarnda kullanlan makineler yksek dzeyde grlt yaymaktadr. Yol matkabnn 120 dBA grlt yaydn dnrsek, bu makineler uzun sreli almas durumunda iilerin ve evredeki insanlarn duyabilecei rahatszl anlamamz daha kolay olacaktr. Ksa ve uzun sreli olabilen bu ilemler, ani ve srekli, ancak yksek dzeyli grltler ile yakn evrede zellikle yaz aylarnda rahatszlk oluturmaktadr. Yaptmz almalarda, bilim adamlarmz tarafndan bu konuda grlt ile ilgili fazla bir almann yaplmad ancak sadece grlt kontrol ynetmeliinde kullanlan makinelerin kardklar grlt dzeylerinin snrlandrld grlmtr. Sivas'ta inaat grlts ile ilgili olarak alma yaplmadndan, Sivas iin mevcut veri bulunmamaktadr.

O.1.1.4. Yerleim Alanlarnda Oluan Grltler Parklar, baheler, ormanlar ve hatta mezarlklar, uluslararas standartlarda ve gelimi lkelerin standartlarnda kentlerin en sessiz alanlar olarak ayrlmtr. Bu alanlarn sakinlii, ulam ve endstri grltlerinden uzak bulunmalarna veya bu tr grltlere kar teknik nlemler alnmasna da baldr (T..S.V.1989). nsanlarn dinlenme ihtiyac duyduu bu tr

- 434 -

sakin blgelerde, yerel ynetimler tarafndan teknik nlemlerin alnmamas, evreye duyarsz ve dier insanlara sayg duymayan kimi elence merakllar tarafndan grltye boulmaktadr. Son yllarda artan ak hava elence yerleri, btn gece boyunca sabahn erken saatlerine kadar Grlt Kontrol Ynetmeliindeki standartlara aykr olarak almakta ve elektronik olarak ykseltilmi mzik sesleri ile yakn evredeki konutlar ve dinlenme tesisleri iin byk bir rahatszlk oluturmaktadr. Elektronik olarak ykseltilmi sesler, ulam grltlerinin ve dier arka plan grltlerinin en aza indii gece saatlerinde ok daha uzun mesafelere yaylabilmektedir.

O.1.1.5. Hava Alanlar Yaknnda Oluan Grlt Hava alan evresinde yaamakta olan bireyleri etkileyen uak grlts son yllarda teknolojik olanaklarn geliimi, uu saylarndaki art ve byyen nfus younluu nedeniyle ok nemlidir. Hava alan grlts; uaklarn aerodinamik yapsndan ve motorlarndan kaynaklanan grltdr. Aerodinamik grlt kaynaklar; havann uak yzeyini yalamas, uak yzeylerindeki boluklara havann deiik etkileri, kanat, burun ve kuyruk gibi uak kontrol blgelerine arpan hava, ini sistemleri iine szan hava hareketlerinden olumaktadr. Hava alanlar ve evresindeki blgelerde , akustik olumsuzluklara, ok sayda uan pek ok dorultuda ini ve kalk yapmasnn yan sra hava alanlarndaki deiik ilevlerden kaynaklanan grltler de etkili olmaktadr (Ylmaz, 1989). Uak ve hava alan grlts ; yalnzca yolcular deil hava alannda alanlar , hava alan ve evresindeki yerleim blgelerinde oturanlar, uu hatt zerindeki alanlar ve yerleim blgelerini de etkilemektedir. zellikle alaktan uuun ok byk etkilerinin olduu bilinmektedir (rn,1994). Sivas'taki hava alannda oluan grlt ve evre zerindeki etkileri ile ilgili olarak herhangi bir alma yaplmamtr.

- 435 -

O.1.2. Grlt le Mcadele Konu hakknda bilgi elde edilememitir.

O.1.3. Grltnn evreye Olan Etkileri Konu hakknda bilgi elde edilememitir.

O.1.3.1. Grltnn Fiziksel evreye Olan Etkileri Yaplar zerinde spersonik uaklarn, nkleer patlamalarn kimyasal patlamalarn ok dalgalar sonucu yapm olduu etkiler zerine yaplan alma says snrldr. Yaplm olan almalarn byk ounluu da ok dalgalarn binalarda bulunan pencere camlar zerindeki etkileri ile ilgilidir (Down ve Stocks, 1978). Bu etkiler Tablo O.1.3.1-1 de gsterildii gibidir.

Tablo O.1.3.11: Patlamalar sonucu oluan grltnn etkileri (Down ve Stocks,1978).

181 dBA 171 dBA 151 dBA 141 Dba

Ahap binalar iin tehlikeli ou camlar krlr Baz camlar krlr Byk camlar krlr

Ta oca, havayollar, inaat ve madencilik endstrisinde patlayc maddelerin kullanlmas; atmosferde ok dalgalar oluturmakta ve ok yksek grlt dzeyine sebep olabilmektedir. Bu ok patlamalar hem yerkabuunda hem de atmosferde titremilere (sarsntlara) neden olmaktadr. Bu ok dalgalarn yaylmas sonucunda yerkabuunun
- 436 -

sarsld ve yeraltndaki maden ocaklarnn kebildii, hatta yakn evrede bulunan hassas binalarn hasar grd, camlarn krld yaplm olan almalarda belirtilmektedir.

O.1.3.2. Grltnn Sosyal evreye Olan Etkileri alanlarn i verimliliini drmesi, dikkatlerini datmas ve i kazalarna neden olmas asndan grlt, yneticileri ve i verenleri yakndan ilgilendirmekte, sosyal evreyi olumsuz etkilemektedir.

O.1.4. Grltnn nsanlar zerine Olan Etkileri Grlt, Dnya Salk Tekilatnn Kiinin fiziksel, zihinsel ve sosyal ynden tam bir iyilik durumu eklinde tanmlad insan sal iin bir risk olmas yan sra, insan hareketlerini engellemesi, ciddi bir stres ve rahatszlk oluturmas sebepleriyle, ksaca istenmeyen ve sakncal ses olarak tanmlanmaktadr (T..S.V). Grltnn istenmeme zellii; grltnn akustik zelliklerinin yan sra kiilerin salk durumu sosyo-ekonomik durumu, yaam tarz, kltr ve eitim dzeyi, yapmakta olduu i, grltye alkanl, grlt kaynaklarna ekonomik bamll gibi eitli yan faktrlere gre deimektedir. Grlt dzeyine bal olarak grltnn insanlar zerindeki etkileri aadaki gibi derecelendirilebilir (Sabuncu, 1988). 1.Derece: Grlt dzeyi 30-65 dBA ise rahatszlk, fke, kzgnlk, dnme ya da uyku bozukluu. 2.Derece: Grlt dzeyi 65-90 dBA ise kalp atlarnn hzlanmas, kan basncnda art. 3.Derece: Grlt dzeyi 90-120 dBA ise ba arlar ve kalp atlarnn ve kan basnc artnn daha fazla olmas.

- 437 -

4.Derece: Grlt dzeyi 120 dBA'dan fazla ise i kulakta srekli gerilme ve dengenin bozulmas. 5.Derece: Grlt dzeyi 140 dBA'dan fazla ise ciddi beyin ykm.

Sinirlilik, ba ars, ders alamama (dikkatsizlik), huzursuzluk, uykusuzluk ilk sralarda yer alan rahatszlk trleridir. Sivas'ta grltnn insanlar zerindeki etkileri ise Tablo O.1.4-1deki gibidir. Tablo'dan da grld gibi grltnn en byk etkisi sinirliliktir.
TabloO.1.41:Sivas'tagrltnninsanlaravermiolduurahatszlklar(Atmaca,1997).

Rahatszlk Sinirlilik Ba ars Ders alamama Uykusuzluk Huzursuzluk Zihin ve beden yorgunluu Kulak nlamas ve uultu letiim bozukluu itme kayb Toplam

Say 132 55 43 20 29 9 5 5 0 298

% 44.30 18.46 14.43 6.71 9.73 3.02 1.68 1.68 0 100

O.1.4.1. Fiziksel Etkileri Grltnn iitme duyusunda oluturduu olumsuz etkilerdir. Geici ve kalc olarak iki blmde incelenebilir. Geici etkilerin en ok karlalan geici iitme (duyma) eii kaymas veya duyma yorulmas olarak bilinen iitme duyarllndaki geici kayptr

- 438 -

(Karabiber,1991). Etkilenmenin ok fazla olduu ve iitme sisteminin eski zelliklerine kavumada tekrar grltden etkilendii durumlarda iitme kayb kalc olmaktadr (Melnick, 1979).

O.1.4.2. Fizyolojik Etkileri Bunlar vcutta oluan deiikliklerdir. Fizyolojik etkilerin balcalar ; kas gerilmeleri, stres, kan basncnda art, kalp atlarnn ve kan dolamnn deimesi, gzbebei bymesi, solunum hzlanmas, dolam bozukluklar ve ani reflekslerdir (rn, 1994).

O.1.4.3. Psikolojik Etkiler Grltnn psikolojik etkilerinin banda ise; sinir bozukluu, korku, rahatszlk, tedirginlik, yorgunluk ve zihinsel etkilerde de yavalama gelir. Ani olarak ykselen grlt dzeyleri insanlarda korku oluturabilmektedir.

O.1.4.4. Performans zerine Etkileri Grltnn i veriminin azalmas ve iitilen seslerin anlalmamas gibi grlen etkileridir. Konumann alglanabilmesi ve anlalabilmesi trnden fonksiyonlarn engellenmesi, byk lde arka plan grltsnn dzeyi ile ilgilidir (Gler, 1994). Grltnn i verimlilii ve retkenlik ile ilgili etkileri konusunda yaplan almalar karmak ilerin yapld ortamlarn sessiz, basit ilerin yapld ortamlarn ise biraz grltl olmas gerektirdiini gstermitir. zetle, ortamda belli bir i ya da fonksiyon iin belirlenen arka plan grltsnn fazla olmas durumunda i verimlilii dmektedir.

O.2. Titreim Hava ve dier gazlar ierisinde sadece boyuna olan titreimler yaylrlar. Katlarda ise hem enine hem de boyuna olan titreimler yaylabilmektedir. Svlarn ierisinde sadece boyuna titreimler yaylabildii halde, svlarn yzeyinde enine titreimler yaylabilmektedir. Bunun nedeni svlarn yzeyinde bulunan yzey gerilimidir.

- 439 -

Bir cisim titretii veya bir ses kard zaman bu titreimler hava ierisinde boyuna dalgalar halinde yaylarak kulaa kadar gelir ve kulak zarn titretirerek iitilmesini salar (Deisinger,1989). Yaplan aratrmalar insan kulann 20 ile 20.000 titreim /sn arasnda olan sesleri iitebildiini ortaya koymutur (Kknel, 1991). Bu frekans aral, insanlarn yalarna, cinsiyetlerine ve alma ortamlarna veya salk durumlarna bal olarak deiiklik gsterebilmektedir. Cisimlerin titreimlerinin kulaa ses olarak ulaabilmesi iin, esnek kat, sv veya gaz bir ortamda dalgalar halinde yaylmas ve kulak zarna kadar gelerek zar titretirmesi gerekmektedir. Eer titreen cisim ile kulak arasnda esnek bir ortam yok ise sesin iitilmesi mmkn deildir.

Yararlanlan Kaynaklar Atmaca, E. ve Peker, ., 1995, Endstride grlt, evre Sempozyumu, T.C. Atatrk . Mh. Fak. evre Mh. Blm, Erzurum, 460-471 s. Atmaca, E., 1997, Sivas'ta trafik ve endstriden kaynaklanan grlt kirliliinin aratrlmas, Cumhuriyet niversitesi Fen Bilimleri Enstits, Yksek Lisans Tezi, 93s. (yaynlanmam), Sivas. Atmaca, E. ve Peker, ., 1999, Sivas'ta trafik grlts, Ekoloji evre Dergisi, Say 30 s., 3-8. Deisinger, E., 1989, Grlt, nsan ve Kainat Dergisi, Kasm, S.68-72. Down, C. G. and Stocks, J., 1978, Enviromental impact of mining, Applical science publishers Ltd., Lond., 142-163 s. Gler, C., 1994, Grlt ve toplum sal asndan nemi, TC. Ankara Valilii evre Koruma Vakf, Kent ve Grlt Sempozyumu, 47-58 s. Karabiber, Z., 1991, Grlt-insan etkileimi, Trkiyede evre Kirlenmesi ncelikleri Sempozyumu I. Bildiriler, C.I, stanbul, 457-469 s. Karpuzcu, M., 1988, evre mhendisliine giri, T Yayn, stanbul, 344 s.

- 440 -

Kknel, ., 1991, Grlt i verimini dryor, nsan ve Kainat Dergisi, S.43. Melnick, W., 1979, Hearing loss from noise exposure, Handbook of Noise Control, Harris, C.M. (Ed). Mc Grow Hill, Newyork, 1-9 s. zkarata, H. ve Kurtulu, C., 1994, zmit ve evresindeki Grlt Kirlilii, Ulusal I. Grlt Kongresi Bildiriler Kitab, Uluda niv. Konferans ve Kongre Merk., KirazlyaylaUluda, 16-29 s. Polat, H. ve Demirkok, H., 1994, Sivasta trafik grlts, Ekoloji Dergisi, Say:12, 8-11 s. Resmi Gazete, 1986, Grlt Kontrol Ynetmelii, 11 Aralk 1986, Say: 19308, Ankara. Sabuncu, H., 1988, yeri ortamnda fiziksel etkenler-grlt, 2. Ulusal i Sal Kongresi, Ankara, 355-363 s. Trkiye evre Sorunlar Vakf, 1989, Trkiyenin evre Sorunlar, Trkiye evre Sorunlar Vakf Yayn, Ankara, 464 s. Tr., F., 1989, ukurova Blgesinde tekstil fabrikalarnda grlt problemleri, M.P.M. Yaynlar, No: 379, 2. Ulusal Ergonomi Kongresi, 401-404 s. ner, Y. ve Tr, F., 1989, Adanada grlt sorunu, M.P.M. Yaynlar, No: 379, 2, Ulusal Ergonomi Kongresi, 302-307 s. rn, H., 1994, Grlt kirlilii, .M.O. Konya ubesi Haber Blteni, 6-9 s. Ylmaz, S., 1989, itsel konfor amacyla uak grltsnn deerlendirilmesinde kullanlan ltler, M.P.M. Yaynlar, 379, ukurova niv., 2. Ulusal Ergonomi Kongresi, S.391-400.

- 441 -

P. AFETLER P.1. Doal Afetler P.1.1. Depremler

Bayndrlk ve skan Bakanl'nn 1996 ylnda yaynlad Trkiye Deprem Blgeleri

Haritas'na gre, ayrtlanm deprem blgelerinin ilk drdnn Sivas il snrlar iinde yer ald grlr (ekil P.1.1-1). Dier bir ifade ile Sivas li I., II., III. ve IV. derecede tehlike sunan deprem kuanda bulunmaktadr. Deprem blgesine Sivas ili zelinde ayrntl bakldnda, lin kuzeyindeki kesimin I. derecede olan deprem blgesinde, Ula ve Kangal yresinin ise IV. blgede yer ald grlr (ekil, P.1.1-2). Blgenin diri faylar ve oluan depremler ise ekil, P.1.1-3te grlmektedir. Yukardaki iki harita karlatrlarak deerlendirildiinde, Sivas l snrlar iindeki blgenin deprem asndan olduka riskli olduu grlr. Sivas li ve dolaynda 1901-1986 ylar arasnda meydana gelen depremler incelendiinde (Tablo P.1.1-1 ve ekil P.1.1-2); magnitd deeri 7.1 iddetinde olan en byk depremin, Tokat civarnda meydana geldii grlr. Magnitd 6.3 olan mranl depremi, 6.1 iddetli Suehri depremi, 6.2 iddetindeki Yozgat-Sarkaya depremi ile 6.8 iddetli Akapnar depremleri blgede grlen nemli depremlerdir. 1901-1986 tarihleri arasnda magnitd 4.2nin zerinde toplam 90 adet deprem meydana gelmi olup, bunlarn iddetleri; biri 7nin zerinde, drd 6-7 arasnda, otuz 5-6 arasnda ve elli ikisi deimektedir. Sivas ve evresinde grlen en iddetli depremler, Kuzey Anadolu Fay ile bu fayn elenii olan Ovack Fay ve dier faylarn hareketleri ile olmaldr. 85 yllk zaman periyodunda, Sivas kent merkezi ve yaknnda meydana gelen 3 adet depremden en iddetlisi 5.1 iddetinde olup, her de yzey koullarnda gereklemitir (Tablo P.1.1-1). Burada zellikle kent merkezinde meydana gelen depremlerin kayna ise yerel zemin koullaryla ilgili ve jips karstndan ileri gelen kme hareketlerine bal olmaldr. Dier taraftan var olan verilere gre Sivas kent merkezinin, magnitd 5,1 iddetinde olan bir depremi grebilecei ortaya ktndan mhendislik uygulamalarnda bunun dikkate alnmas gerekir. de 4,2-5 arasnda

- 442 -

1901-1986 yllar arasnda, Sivas ve dolaynda meydana gelen ve magnitd 4.2nin zerinde olan 90 adet depremin istatistik (tehlikesi) aada sunulmutur. verilerinde blgenin depremsellii ve riski

ekilP.1.11:Sivaslidepremharitas(DepremAratrmaDairesi,1996).

- 443 -

ekilP.1.12:TrkiyeDepremBlgeleriHaritas(AfetleriGenelMdrlDepremAratrmalarDairesi)

- 444 -

ekil,P.1.13:Sivaslisnrlariindeyeralandirifaylarvebufaylarndepremlerleilikileri.Dirifaylarkrmzrenkteolup zerindeki oklargreliyanal hareketin ynn, siyah genler ise bindirmebileeninin olduudurumlarda stteki bloku gstermektedir(Ylmazvedierleri,1989;Genoluvedierleri,1990;aroluvedierleri,1992).

- 445 -

 Tablo P.1.1-1: 1901-2000 yllar ile (38.68-40.84)N - (35.00-39.04)E arasndaki Sivas ve yakn evresi depremleri (MS=4.0) (Deprem Aratrma Dairesi verileri).

Kayt No No

Tarih

Zaman

Enlem Boylam (E) (N) 40.70 36.60 38.40 39.00 39.00 39.00 39.00 37.65 35.90 38.80 38.00 38.00 38.00 37.00 37.80 36.90 35.80 36.90 36.83 36.60

Der. Mag. (km) 0 0 0 0 0 0 0 2 0 60 0 0 0 0 0 10 0 10 0 4.9 5.1 6.8 5.0 5.8 5.6 5.1 5.2 5.1 6.3 5.8 5.7 5.7 5.1 4.9 5.4 5.1 7.1 5.1

Ref Aklama No 2 1 1 2 1 1 2 1 2 1 1 1 1 2 2 1 2 1 2 Tokat mranl Akapnar

30 89 149 150 151 152 168 193 205 210 211 212 218 262 294 299 325 346 362

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19

03.1901 16.02.1904 04.12.1905 04.12.1905 04.12.1905 04.12.1905 1906 21.06.1908 1908 09.02.1909 11:24:06 09.02.1909 10.02.1909 22.02.1909 1911 1913 28.05.1914 11:27:30 1914 24.01.1916 06:55:16 1916 14:38 19:49 14:14 03:55 03:45 07:04 07:50 09:40 12:20

40.30 39.00 39.00 39.00 39.00 40.40 40.60 40.33 40.00 40.00 40.00 39.00 40.47 40.60 39.84 40.60 40.27 40.10

- 446 -

381 403 477 509 541 760 783 784 785 786 793 968 998 1082

20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33

1917 29.08.1918 06:39:41 1919 29.04.1923 09:34:41 31.07.1924 25.08.1928 00:18:05 18.05.1929 06:37:54 19.05.1929 06:33:18 25.05.1929 06:46

39.75 40.58 40.40 40.07 40.00 40.80 40.20 40.20 40.20 40.20 40.25 40.31 40.31 04:10 39.00

37.00 35.16 36.90 36.43 37.00 35.80 37.90 37.90 37.90 37.90 38.76 36.56 35.90 38.00

0 10 0 10 0 0 10 0 0 0 50 40 0 0

5.1 5.3 5.1 5.9 4.3 5.0 6.1 4.5 5.5 4.5 5.0 4.5 5.2 4.8

2 1 2 1 2 2 1 1 2 1 1 1 2 1

Sivas

amlbel

Suehri

28.06.1929 22:18:44 15.09.1929 13:10:15 25.02.1934 16:26:29 04.07.1935 25.11.1938

Tablo P.1.1-2: Devamdr 1108 1109 1110 1112 1118 1119 1121 1122 1124 34 35 36 37 38 39 40 41 42 27.12.1939 02:48:34 27.12.1939 20:00:49 27.12.1939 22:34:13 28.12.1939 03:25:28 02.01.1940 00:07 39.99 40.80 40.83 40.47 40.60 40.80 40.60 40.45 39.60 38.14 36.80 36.80 37.00 35.90 36.80 35.60 38.48 38.10 50 0 10 40 0 0 0 10 0 5.5 4.5 4.9 4.7 5.2 4.3 4.3 4.8 4.5 1 1 1 1 2 2 2 1 1

04.01.1940 20:44:57 12.01.1940 26.01.1940 20:56:05 02.02.1940 15:46:21

- 447 -

1135 1136 1148 1158 1159 1160 1165 1181 1182 1185 1207 1214 1229 1262 1272 1274 1314 1335 1440 1453 1480 1553 1593 1667

43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66

04.04.1940 13.04.1940 06:29:15 07.06.1940 19:49:28 30.07.1940 00:12:15 31.07.1940 10:36:34 03.08.1940 11.09.1940 25.03.1941 08.04.1941 02:55:00 27.04.1941 13:01:32 12.10.1941 08.12.1941 16:20:00 20.07.1942 11:30:00 21.10.1943 11:33:00 14.12.1943 03:10:00 15.12.1943 19.10.1944 23:30:00 25.08.1945 19:00:00 21.08.1948 08:33:00 08.12.1948 07:59:22 07.07.1949 08:30:00 08.05.1951 13:28 00:00

40.60 38.80 40.06 39.64 39.72 39.50 39.50 39.91 40.60 39.68 39.61 39.90 40.06 40.60 40.30 40.30 40.60 40.70 39.70 40.39 40.60 39.80 38.80 40.02

35.90 35.20 37.82 35.25 35.53 35.20 38.80 37.75 35.90 35.31 39.00 37.80 35.50 37.70 36.60 36.60 35.90 36.60 37.00 38.28 35.90 38.20 35.90 38.37

0 0 10 50 10 0 0 0 0 60 0 0 0 0 0 0 0 0 0 100 8 0 0 10

4.3 5.7 4.6 6.2 4.9 4.3 5.2 5.2 4.3 5.7 5.2 4.6 4.6 4.3 4.3 4.6 4.3 4.3 4.3 5.0 4.3 4.3 4.3 4.9

2 2 1 1 1 2 2 2 2 1 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 1 2 1 Sivas Sarkaya

03.10.1952 10:55:00 08.10.1953 10:27:00

- 448 -

1961 1966 1975

67 68 69

13.12.1959 02:07:54 26.01.1960 09:52:15 12.13.1960 21:25:00

39.75 40.19 39.40

38.75 38.75 36.40

0 20 0

4.5 5.9 4.5

1 1 2 ebinkarahis.

Tablo P.1.1-2: Devamdr 1994 1997 2005 2058 2072 2101 2126 2300 2404 2872 2875 2894 3371 3719 3730 3748 3840 3917 4031 4120 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 19.06.1960 02:29:41 26.07.1960 12:36:23 31.08.1960 22:12:00 22.10.1961 08:50:00 01.04.1962 01:39:22 09.01.1963 04:45:00 25.08.1963 06:11:48 08.03.1966 02:51:36 07.12.1966 11:01:20 02.07.1970 02:24:35 03.09.1970 05:32:10 01.12.1970 11:57:30 26.10.1975 07:05:03 23.06.1981 17:03:55 04.09.1981 23:52:19 07.12.1981 21:17:04 29.07.1982 06:05:57 20.04.1983 10.00:52 07.10.1983 15:30:00 20.08.1984 20:44:00 38.87 40.56 39.09 40.60 40.80 39.10 38.99 40.20 40.10 38.87 39.60 39.90 40.08 40.00 38.90 40.66 39.10 39.93 40.60 40.70 37.75 37.25 35.98 35.90 36.10 38.90 38.30 38.30 35.40 36.81 38.78 38.93 35.02 38.00 37.00 36.00 38.03 38.68 37.00 36.60 70 40 70 0 10 0 50 22 78 19 22 26 24 33 84 10 10 10 27 0 4.5 4.6 4.7 4.3 4.7 4.6 4.8 4.2 4.7 4.9 5.2 4.7 4.6 4.5 4.3 4.5 4.2 4.6 4.9 4.3 1 1 1 2 1 2 1 2 1 1 1 1 1 3 3 3 3 3 2 2

- 449 -

4140 -

90 91 92 93 94 95 96 97

10.06.1985 11:41:54 03.05.1990 21:05:18 31.07.1995 03:26:31 06.06.1996 15:33:23 01.12.1996 16:33:49 11.06.1999 05:25:17 28.12.1999 11:22:30 28.12.1999 11:25:07

40.60 38.40 36.48 39.99 37.24 36.66 38.23 38.28

35.80 39.61 39.51 39.50 40.44 39.49 39.86 39.88

10 24 0 0 10 9.79 1.0 32

4.5 4.6 4.5 4.3 4 4.7 4 4

3 -

*2008 yl iin Sivil Savunma l Mdrl tarafndan ayn veriler kullanlmtr.

Magnitt-frekans bantsndan yararlanarak olaslk yntemi olarak bilinen Log N=a-bM bants, blge iin Log N=3,51-0,48 M eklinde belirlenmitir (Genolu ve di., 1990). Burada, M=magnitd ve N=frekans belirtir. Sivasn iinde bulunduu blgenin deprem tehlikesi (riski), yzde olarak P.1.1-2de sunulmutur.
Tablo P.1.1-2: Sivas ve evresinin deprem tehlikesi (%) (Genolu ve di., 1990).

Tablo,

Magnitd 1 25

Periyod 49 73 97

Dn. Per.

5.0 5.5 6.0 6.5 7.0 7.5

9.9 5.8 3.4 1.9 1.1 0.6

92.6 77.5 57.4 38.6 24.4 14.8

99.4 94.6 81.2 61.6 42.2 26.9

99.9 98.7 91.7 76.0 55.8 37.4

100.0 99.7 96.3 85.0 66.2 46.3

9.6 16.8 29.3 51.2 89.4 156.1

- 450 -

P.1.2. Heyelan ve lar Sivas l snrlar ierisinde, son yllarda meydana gelen heyelanlar, olu sebepleri ve alnan nlemler Tablo P.1.2-1de verilmitir. Son yllarda nemli bir felaketine rastlanlmamtr.

Tablo P.1.2-1: Sivas l snrlar ierisinde, son yllarda meydana gelen heyelanlar, olu sebepleri ve alnan nlemler (Trkiye Cumhuriyeti Karayollar, 2007).

2007 YILI SVAS LNDE MEYDANA GELEN HEYELANLAR

SIRA NO:

RAPOR TARH

HEYELANIN YER VE KM:S

HEYELANIN OLU SEBEB Yeralt Suyu, Geirimli ve Gevek yapdaki Zemin Eski Heyelan Alanlar olmas, Zayf Zemin, Yeralt Suyu Zayf Zemin, Yeralt Suyu Zayf Zemin, Yeralt Suyu Zayf Zemin, Yeralt Suyu DS sulama kanalndan suyun ev ierisine szmas

ALINAN NLEMLER

02.02.2007

Yldzeli-Sivas-Zara Ve Sivas-Ula (BSK I) YOLU KM: 64+200-64+420 Aras Heyelan

ev iyiletirme

18.04.2007

(Suehri-mranl) Ayr-Refahiye Yolu Zayf Zemin ve ev Stabilitesi Sorunlar Suehri (Sivas-Erzincan) l Snr Altky Kava Yolu Km: 16+560-20+660 Aras Zayf Zemin Problemleri Glova Ayr.-(Sivas-Erzincan) l Snr Yolu Km. 12+700-19+620 Aras Yarma Malzemesi Ve Yeraltsuyu Sorunlar Keban-Arapkir-Divrii-8. Blge Hududu Yolu (Divrii ehir Geii) Km: 0+0000+450 Aras Zemin Sorunlar Suehri-Erzincan Devlet Yolu Km: 14+00014+500 Aras Heyelan

ev iyiletirme, Drenaj

18.05.2007

Zayf zemin kazs, Nitelikli malzeme ile zemin iyiletirme, Drenaj Zayf zemin kazs, Kaya dolgu ile zemin iyiletirme, Drenaj Zayf zemin kazs, Zemin iyiletirme, Drenaj Kafa hendei ile drenaj, ev yzeyine istifli ta tahkimat

11.06.2007

12.06.2007

12.06.2007

- 451 -

14.06.2007

Yldzeli-Sivas-Zara Ve Sivas-Ula (BSK I) Yolu Km: 5+415-20+361 Aras Zayf Zemin Ve Km:10+605-18+500 Aras ev Stabilitesi

Zayf zemin, Anma, Paralanma, Gravite etkisi

Zayf zemin kazs, Kaya dolgu, ev iyiletirme, Drenaj

14.06.2007

Yldzeli ayr.-7. Blge Hududu Yolu (amlbel) Km: 56+267-56+317 Aras Heyalan

ev kazs, ev iyiletirme, Drenaj Zemin suyu

19.06.2007

(Suehri-mranl) Ayr-Refahiye Ayr. Yolu Km: 27+040-27+110 ve Km: 27+38027+560 Aras Zemin Sorunlar Zara-Geminbeli-Suehri Yolu Km: 8+6409+000 Aras Zayf Zemin

Faylanma, Gravite etkisi, ev kazs, Yeralt suyu Zayf Zemin, Yeralt Suyu Eski heyelan alan, ev kazs Zayf Zemin, Yeralt Suyu Zayf Zemin, Yeralt Suyu, Gravite, ev Kazs Zayf Zemin,

ev iyiletirme, Drenaj, Kaya dolgu ve Kaya tahkimat Zayf zemin kazs, Drenaj ev iyiletirme, Ta tahkimat Zayf zemin kazs, Seme malzeme ile zemin iyiletirme, drenaj ev yiletirme, Zayf zemin kazs, Seme malzeme ile zemin iyiletirme, drenaj

10

20.06.2007

11

09.07.2007

(Yldzeli-Sivas) Ayr.-Havaalan Yolu Km: 3+400-3+500 Aras Heyalan Yldzeli-Sivas-Zara ve Sivas-Ula (BSK I) Yolu Km:18+360 -18+560 Aras Zemin Sorunlar (Sivas-Yldzeli) Ayr.-Direkli-Bedirli-Hanl Yolu Km: 27+340-31+150 VE 32+80033+400 Aras Zemin Sorunlar ve Heyelan Keban-Arapkir-Divrii Yolu (DivriiArapkir Yolu Kava) Km. 0+035 deki Zemin Sorunlar

12

24.08.2007

13

29.08-2007 03.09.2007 17.12.2007

14

29.11.2007

Zemin iyiletirme, Drenaj Yeralt Suyu

P.1.3. Seller Sivas linde son yllarda nemli bir sel felaketi gzlenmemitir. Ancak, Kzlrmak boyunca dizili olan byk yerleim birimleri, yalarn yksek oranda olmas durumunda, sel ve taknlarn tehdidi altndadr. Bu konuda henz ayrntl bir alma yaplmamtr.

- 452 -

P.1.4. Orman, Otlak ve Sazlk Yangnlar Sivas ormanlarnda son 50 ylda nemli bir orman yangn sz konusu olmayp, orman yangnlar asndan 4. derece neme sahiptir. l, bu konumuyla yangna hassas blgelerden deildir. Son 4 ylda Sivas letme Mdrl snrlar iersinde toplam 16 adet orman yangn km ve toplam 23,5 ha ormanlk alan yanmtr. Orman yangnlar; bal neme, scakla, aacn trne ve rakm gibi ltler yangn zerinde etkili olmaktadr. Orman Yangnlar rt yangn, gvde yangn ve tepe yangn olmak zere e ayrlmaktadr. Bu yangn eitlerinin olanlardr. Yangnn k nedenleri genellikle oban atei, anz yakma, sigara izmariti ve dikkatsizlik gibi insan faktrlerinden kaynaklanmaktadr. Ayrca doal sebeplere bal olarak (Yldrm ve Yksek Gerilim Hatlar) oluturmaktadr. lde orman yangnlarna kar, Koyulhisar Orman letme Mdrlnde 1 adet orman koruma ve gzetleme kulesi ve 8 kiilik yangn sndrme ekibi bulunmaktadr. Sivas Orman letme Mdrlnde ise 1 adet orman koruma ve gzetleme kulesi ve 8 kiilik yangn sndrme ekibi bulunmaktadr. Yangn annda haberleme ve koordinasyonu salamak iin Sivas Orman letme Mdrl ve Koyulhisar Orman letme Mdrlnde ara ve el telsizleri mevcuttur. Orman yangnlar hususunda mahalli olarak Kaymakamlk, Belediye tekilatlar ve jandarma tarafndan, Orman letme Mdrl organizasyonlar ile birlikte mdahale edilmektedir. Orman kylerinde yaayan yangnn meydana geldii civar ky ve beldelerde oturan 18 yan bitirip 50 yan doldurmam btn erkekler yangn sndrmekle mkelleftir. Ky muhtarlar tarafndan Orman letme efliklerine gnderilen yangn mkellef listelerine gre yangna annda mdahale edilmektedir. en zararl olanlar gvde ve tepe yangn eklinde

- 453 -

P.1.5. Ormanlar zerinde Biyotik veya Abiyotik Faktrlerin Etkileri P.1.6. Frtnalar Sivas linde, zaman zaman etkili olan en hzl rzgar gneydou (SE) ynnden, ortalama 22.0 m/sn iddetinde esmektedir. Bu iddet kimi zaman atlardaki kaplamalar ve kiremitleri skp atacak kadar byk boyutlara ulamaktadr Bununla birlikte, son yllarda byk boyutlarda hasar verici bir frtna kaydedilmemitir.

P.2. Dier Afetler P.2.1. Radyoaktif Maddeler Sivasta radyoaktif madde kullanmndan oluan zararlar zerine herhangi bir alma yaplmamtr.

P.2.2. Denize Dklen Petrol ve Dier Tehlikeli Atklar

Sivasn denize kys bulunmamaktadr.

P.2.3. Tehlikeli Maddeler

Tehlikeli ve zehirli maddelerin depolanmas ve tanmas srasnda gerekli nlemler alnmaktadr. Son yllarda bu tr maddelerden kaynaklanan bir olay olmamtr.

P.3. Afetlerin Etkileri ve Yardm Tedbirleri Afetlerin Etkileri

Doal afetlerin etkilerini aklamadan nce hangi tr olaylarn doal afet saylabileceinin tesbit edilmesinde yarar vardr. Doal afetler;

1) Deprem 2) 3) Toprak Kaymas 4) Tayfun

- 454 -

5) Kasrga 6) Yldrm Dmesi 7) Baraj Patlamas 8) Grizu Patlamalar 9) Volkan Patlamalar 10) Kuraklk v.s. Doal Aletleri, ksaca insanlarn etkisi ve iradesi dnda, tamamen tabiat olaylarna bal olarak meydana gelen olaylardr. Afetler iin 5 N kural mevcuttur. Yani Doal Afetlerin nerede ne zaman nasl, ne ekilde ve ne surette meydana gelecei nceden bilinememektedir. Bu nedenledir ki, bunca teknolojik gelimeye ramen insanolu doal afetler karsnda aciz kalmaktadr. lkemizde en sk yaanan doal afet tr depremlerdir.1999 ylnda yaadmz 17 Austos Marmara ve 12 Kasm Bolu-Dzce depremleri buna en canl rnektir. Depremler asndan Sivas il merkezi 3. blge deprem kua zerindedir. Ancak; Aknclar, Glova, Suehri, Koyulhisar, mranl, Doanar ve Zara ileleri ise, 1. blge deprem kua zerindedir. Bu verilere gre Sivas ili ve ilelerinin her an deprem tehdidi altnda olduu sylenebilir. lde afet eidine gre hasara uramas muhtemel yerler, Tablo P.3-1de verilmitir. Afetler ani olarak beklenmedik bir zamanda meydana gelmesi ve byk apta can ve mal kaybna neden olmasndan dolay, insanlarn psiko-sosyal yaplarn bozmaktadr. Afetzedelerde ok yaygn olarak grlmemekle birlikte Travma Sonras Stres Bozukluu olarak adlandrlan veya kiinin toplumsal, mesleki veya dier nemli alanlarda ilevselliin bozulmasna neden olan ciddi bir rahatszlk olabilecei gibi, bu derece iddetli olmayan ancak kiiye rahatszlk veren ve sosyal uyumunda sorunlar yaratan youn duygular ortaya kmaktadr. Travma sonucu stres bozukluunun en belirgin zellikleri afet ile ilgili tekrar eden dnce, hayaller veya ryalar, kiinin afeti hatrlatabilecek durum ve dncelerden kamas, ilgi kayb, yalnzlk duygular, uyku sorunlar, sinirlilik, fke patlamalar ve dikkati toplayamamaktr. Travma sonras stres bozukluu en iddetli psikolojik belirti tablosudur.

- 455 -

Afet sonras afetzedelerde gzlenebilecek tablolar unlardr. - Sinirlilik, Sululuk ve utanma duygular. - Tekrar afet olabilecei kaygs ve gvensizlik. - phe ve olanlar karsnda birilerini sulama. - Deer verilen eylerin yitirilmi olmasnn acs ve znts. - Byle bir olayn balarna gelmi olmas ile ilgili kzgnlk duygular. - Yeterli yardm alamadklar iin fke. - Olanlar zerinde kontrolleri olmadn hissetmenin getirdii gszlk ve aresizlik duygular.
Tablo P.3-1 Afet trne gre hasara uramas muhtemel yerler (Sivil Savunma l Mdrl verileri, 2005).

AFET RSK TAIYAN YERLEM BRM

OLMASI MUHTEMEL AFET TR

HAFK LESNDE: 2.Derece Deprem riski le Merkezi Su Baskn Aa Asarck Ky Su Baskn Bakml Ky Su Baskn Busat Ky Heyelan ve Su Baskn Sofular Heyelan Bayramtepe Ky

MRANLI LESNDE: le Merkezi ve Kyleri Eskidere Ky

1.Derece Deprem Deprem-Heyelan Deprem-Heyelan

- 456 -

Karacahisar Ky Ortaky-Deirmendere Kasaplar Ky Celaldam Ky Kevenli Ky

Deprem- Deprem-Heyelan Deprem-Heyelan Deprem-Heyelan

KANGAL LESNDE: 4.Derece Deprem riski le Merkezi ve Kyleri Yellice Ky Heyelan Akakale Ky

KOYULHSAR LESNDE: 1.Derece Deprem-Heyelan le Merkezi 1.Derece Deprem-Heyelan Sugz Ky 1.Derece Deprem-Heyelan Yaclar Ky 1.Derece Deprem-Heyelan Yolst Ky 1.Derece Deprem-Heyelan Gkdere Ky 1.Derece Deprem-Heyelan Glck Ky YILDIZEL LESNDE: le Merkezinde Suba stasyonu Mevkii Kerimmmin Ky Yukar akmak Ky 3.Derece Deprem Su Baskn Su Baskn

- 457 -

SUEHR LESNDE: le Merkezi ve Kylerinde Skn Ky Camili Ky Kurugl Ky Taklak Ky Yelkesen Ky Suba Ky Cevizli Ky ZARA LESNDE: le Merkezi Stz Ky Sorhun Ky Aa amurcu Ky Ahmet Hac Ky Bykkaya Ky Eymir Ky Aa amz Ky Demiryurt Ky Yeimli Ky
*2008 yl iin Sivil Savunma l Mdrl tarafndan ayn veriler kullanlmtr.

1.Derece Deprem riski Deprem-Heyelan Deprem-Heyelan Deprem-Heyelan Deprem-Su Takn Deprem-Heyelan Deprem-Heyelan Deprem-Heyelan

1.Derece Deprem riski Heyelan Heyelan Su Baskn Su Baskn-Heyelan Heyelan Su Baskn Su Baskn Kaya Dmesi Heyelan

- 458 -

Afetlerin en byk etkilerinden birisi de, trilyonlarca lira maddi hasarn yan sra retici durumundaki insanlarn sakat kalarak tketici durumuna dmeleri ve buna bal isizlik sorunlardr.

Yardm Tedbirleri Afetlere ilikin yardm tedbirlerini almak zere her ne kadar Sivil Savunma, Bayndrlk, Kzlay gibi kurum ve kurulular yasalarla grevlendirilmi olsalar da afetlerin ok geni boyutlarda meydana gelmesinden dolay etkin mdahale asndan tm kurum ve kurulular ile kitle rgtlerinin daha mobil hale getirilme zarureti vardr. Sivil Savunma ve Bayndrlk bnyesinde kurulan acil yardm ekiplerinin dnda son zamanlarda tm yurtta kriz merkezleri kurulmutur. Yardm ekiplerinden Sivil Savunma Birimleri blmnde detayl olarak bahsedilecektir. l Kriz Merkezinin muhaberesi her artta grme yapabilen iridyumlu telefon ile salanmaktadr. Ayrca Sivas Valiliince Afetler alma Rehberi (EK-A) ile ildeki Kullanlabilir Kaynaklar Rehberi (EK-B) hazrlanmtr. lde Klavuz Mahallesi Doukent Mevkii ile Karyaka Mahallesinde adr kent kurulabilecek alanlar tesbit edilmi olup, altyap almalar devam etmektedir. Kamu kurum ve kurulularnca klk adr temini almalar devam etmektedir. Afetlere hazrlk asndan nemli kpr, yol, bina, tesis, baraj ve demiryollarnn dayankllk testi, okullara ve halka bu konularda eitim verilmesi, afet srasnda kullanlacak yollarn belirlenmesi ve sivil trafiin ana yollar dna kaydrlmas, sanayi tesislerinin afetten zarar grmesi durumunda alnacak tedbirlerin belirlenmesi, afet hallerinde meydana gelebilecek tehlikelerden korunmak ve paniin nlenmesi ve gerektiinde tahliyenin emniyetli bir ekilde yaplmas iin gerekli tedbirlerin alnmas konularnda Sivas Valiliince almalar balatlm olup, bu almalar devam etmektedir. Ayrca afet durumunda helikopter sahas olarak kullanlabilecek yerler belirlenmitir (EK- C).

- 459 -

P.3.1. Sivil Savunma Birimleri a) Sivil Savunma Servisleri 7126 Sayl Sivil Savunma Kanunu, Sivil Savunma le lgili ahsi Mkellefiyet Tahliye ve Seyrekletirme Planlama ve Dier Hizmetler Tz ile Sivil Savunma le lgili Tekil ve Tedbirler Tz gereince ilin nfusu baz alnarak 9 adet sivil savunma servisi kurulmutur. Sivil savunma servisleri ve grevli mkellef mevcutlar Tablo P.3-2de verilmitir. Sivil Savunma Servisleri ve servislerinin grevleri aada verilmitir.
7126 Sayl Sivil Savunma Kanunu gereince mkellefiyet esasna gre vatandalarmzdan oluturulan Sivil Savunma Servisleri mevcuttur. Bu servisler unlardr;

1) Karargah Servisi 2) Kurtarma Servisi 3) lkyardm ve Ambulans Servisi 4) Sosyal Yardm Servisi 5) Emniyet Trafik Servisi 6) tfaiye Servisi 7) Hastaneler Servisi 8) Teknik Onarm Servisi 9) Korunma Klavuzlar Servisidir.
Tablo P.3-2: Sivil Savunma Servisleri ve grevli mkellef mevcutlar (Sivil Savunma l Md. verileri, 2001).

Servisin Ad

Asil Ykml Mevcudu

Yedek Ykml Mevcudu

Toplam

Karargah Servisi Kurtarma Servisi lkyardm ve Ambulans Ser. Sosyal Yardm Servisi Emniyet Trafik Servisi Hastaneler Servisi tfaiye Servisi Korunma Klavuzlar Ser. Elk Onr. Grubu Teknik Tlf Onr. Grubu Onarm Kanal Onr. Grubu Servisi Su Onr. Grubu

42 124 111 39 46 46 46 179 12 12 11 11 Genel Toplam

10 30 27 10 10 10 10 3 3 2 2

52 154 138 49 56 56 56 179 15 15 13 13 796

Not:2006 ylnda mkellef seimleri yenilendiinden liste verileri aynen korunmutur.

- 460 -

Bu servislerden karargah servisinin grevleri; doal afetlerde, seferberlik ve sava hallerinde hasar durumlar ile ilgili gelen raporlar deerlendirmek ve kuvvet sevkiyat yaparak sivil savunma harekatn sevk ve idare etmektir. Kurtarma servisinin grevleri; enkaz altnda kalan yarallarn kurtarlmas, hasarl binalarn geici desteklenmesi ve llerin kimlik tesbitine yardm etmektir. lkyardm ve ambulans servisinin grevleri; yarallara ilkyardm yapmak, durumu acil olanlar tesbit ederek ncelik srasna gre hastaneye sevk edilmesini salamaktr. Sosyal yardm servisinin grevleri; evsiz kalanlarn barndrlmas, acil iae, giyindirme ve paralanm ailelerin birletirilmesi ile llerin kimlik tespitlerinin yaplarak ahsi eyalarnn yaknlarna teslim edilmesidir. Emniyet trafik servisinin grevleri; trafie kapanan yollarn yeniden ulama almas, hasar blgesindeki yama ve talan olaylarnn nlenmesidir. tfaiye servisinin grevi; kan yangnlarn kontrol altna alnmasdr. Hastaneler servisinin grevi; mevcut hastanelere ek olarak hasar blgesine en yakn ve en uygun yerlere seyyar hastaneler kurarak yarallarn tedavisini yapmak ve llerin defin ilemlerini yrtmektir. Teknik onarm servisinin grevleri; nemli tesislerin zarar grmesi durumunda bu tesislerin tekrar onarlarak faaliyete geirilmesidir. Bu servis elektrik onarm grubu, telefon onarm grubu, su onarm grubu ve kanalizasyon onarm grubu olmak zere 4 gruba ayrlr. Korunma klavuzlar servisinin grevleri; sorumluluk blgelerindeki hasar durumlarn klavuzluk kademeleri vastasyla (klavuzlar ba klavuzlua, ba klavuzlar ef klavuzlua ve ef klavuzlar da karargah servisi idare merkezine) bildirmektir. lde sivil savunma mkelleflerinden oluturulan servislerde toplam 794 adet mkellef grevli olup;

SVL SAVUNMA SERVSLER VE KORUNMA KILAVUZLUKLARI: 489 SVL SAVUNMAYA YARDIMCI DER SERVSLER: 264 HALK ETM: YAPILMADI

- 461 -

b) l Acil Kurtarma ve Yardm Ekipleri Afetlere likin Acil Yardm Tekilat ve Planlama Esaslarna Dair Ynetmelik esaslarna gre kamu kurum ve kurulularnn kadrolu personelinden 8 servis kurulur. l acil kurtarma ve yardm ekiplerinde 10 kurtarma ekibi, 4 ilkyardm ve salk hizmetleri ekibi, 1 sosyal yardm ekibi, 2 yangn sndrme ekibi, 1 n hasar tesbit ekibi, 1 elektrik tesisleri onarm ekibi, 1 haberleme ekibi, 1 su onarm ekibi ve 1 kanalizasyon ekibi olmak zere toplam 22 ekip mevcuttur. Sivil Savunma l Mdrl bnyesinde oluturulan ekiplerin yan sra, l Afet Planna gre Bayndrlk ve skan Mdrl bnyesinde kamu kurum ve kurulularnn kadrolu personelinden oluturulan l Afet Acil Yardm Hizmet Gruplar mevcuttur. Bu hizmet gruplar; 1) lkyardm ve Salk Hizmetleri Grubu 2) Haberleme Hizmetleri Grubu 3) n Hasar Tesbit ve Geici skan Hizmetleri Grubu 4) Satn Alma Kiralama El Koyma ve Datm Hizmetleri Grubu 5) Gvenlik Hizmetleri Grubu 6) Kurtarma ve Ykntlar Kaldrma Hizmetleri Grubu 7) Ulam Hizmetleri Grubu 8) Tarm Hizmetleri Grubu 9) Su ve Kanalizasyon Hizmetleri Grubu 10) lleri Tespit ve Gmme Hizmetleri Grubu 11) Elektrik Hizmetleri Grubudur. Bu hizmet gruplarnda toplam 681 personel grevlidir.

- 462 -

P.3.2. Yangn Kontrol ve nleme Tedbirleri 2007/12937 Sayl Kamu Binalarnn Yangndan Korunmas Hakknda Ynetmelik gereince kamu kurum ve kurulular ile nemli fabrika ve tesislerde yangnlara kar mcadele iin u ekipler kurulur. 1-SNDRME EKB: Grevi; binada kabilecek yangnlar balang aamasnda sndrmek,yangnn bymesini nlemektir. 2-KURTARMA EKB : Grevi; nce mahsur kalan canllardan balamak zere daha sonra ncelik srasna gre evrak,ara ve gereleri tahliye etmektir. 3-KORUMA EKB: Grevi; bina dna karlan evrak ve eyalar koruma altna almaktr. 4-LKYARDIM EKB: Grevi; yangn nedeniyle yaralananlara ilk mdahalede bulunmak ve durumu acil olanlar hastaneye sevk etmektir. Kamu Binalarnn Yangndan Korunmas Hakknda Ynetmelik gereince binalarda bulundurulmas zorunlu yangn malzemeleri de standarda balanmtr. Yangn nleme tedbirleri olarak; ehir ierisinde her semtte yeterince bo alanlar braklarak yangnn kolay sramasn nlemek hedeflenmitir. Ayrca bitiik nizam yaplan binalarda atlarn ayn seviyede deil, her bloun atsnn farkl ykseklikte yaplmas da yangnn kolay sramasn nlemektedir. lde mevcut itfaiye tekilat; tfaiye Tekillerinin Kurulu, Grev, Eitim ve Denetim Esaslarna Dair Ynetmelik esaslarna gre Mlki dare Amiri adna l Sivil Savunma Mdrlnce ylda bir kez denetlenmektedir.

P.3.3. lkyardm Servisleri Sivil savunma servisleri ve grevleri, daha nce ayrntl olarak aklanmtr. Sivil savunma tekilleri bnyesinde; sivil savunma servislerinde 1 ilkyardm ve ambulans servisi, acil kurtarma ve yardm ekiplerinde 3 ilkyardm ve salk hizmetleri ve her kurumun yangn ekiplerinde de 1 ilkyardm ekibi mevcuttur.

- 463 -

P.3.4. Afetzedeler ve Mltecilerin Yeniden skan a) Afetzedelerin Yeniden skan Afete maruz kalndnda kullanlmak zere Sivas Valilii Kriz Merkezince Afetler alma Rehberi hazrlanmtr. Bu rehberde afete maruz kalanlarn yerletirilebilecei oteller, pansiyonlar ve misafirhaneler belirtilmitir. Ayrca Sivas Valiliince Doukent ve Karyaka mevkiinde 2 adet adrkent alan tesbit edilmi olup, bunlarn altyap almalar devam etmektedir. ileri Bakanlnn 17 No.lu Genelge emirleri dorultusunda ildeki kamu kurum ve kurulular ile zel bankalara toplam 2.620 adet klk adr yaptrma talimat verilmitir. Ayrca bir afet durumunda ildeki mevcut kullanlabilir kaynaklar; kurtarma potansiyeli, sosyal yardm potansiyeli, salk potansiyeli ve itfaiye potansiyeli l Sivil Savunma Mdrlnce tesbit edilerek bilgi klavuzu haline getirilmitir. Bu bilgiler EK-B dedir.

b) Mltecilerin Yeniden skan Mltecilerin iskan ve dier hizmetler, l Emniyet Mdrlnce hazrlanan Mlteci ve Snanlarn Nakil, Kontrol ve Barndrma Planna gre yerine getirilecektir.

P.3.5. Tehlikeli ve Zehirli Maddelerin Snrlar Aras Tanm in Alnan Tedbirler Bu konu ile ilgili olarak 85/9727 Sayl Radyasyon Gvenlii Tz ve Tehlikeli Eyann Ticaret Gemileriyle Tanmas Hakknda Tzk mevcuttur. Radyasyon gvenlii ile ilgili hizmetler, Radyasyon Gvenlii Daire Bakanlnca yrtlmektedir. Radyoaktif kaynaklarn lkeye giri, k, transit gei ve tanmalarna izin vermek Radyasyon Gvenlii Daire Bakanlnn grevidir. Radyoaktif kaynaklar bulunduran, kullanan, imal, ithal ve ihra eden, alan, satan, tayan ve depolayan resmi, gerek kiilere, zel kurum ve kurululara lisans verilir. Bu kaynaklar snrlar aras tayacak kiilerin lisans olsa da, ayrca izin alnmas gerekir. Bunun iin Radyasyon Gvenlii Daire Bakanlnn yazl izni gereklidir. Radyasyonu tayacak olanlar, bunlara ilikin proforma faturalar ekledikleri bir dilekeyle bu kuruma bavurmak zorundadrlar. Giri-k izni Radyasyon Gvenlii Daire Bakanlnca

- 464 -

yaplacak inceleme sonucu verilir. Bu kaynaklar transit geirmek isteyenler, kuruma bildirmekle ykmldr. Kurumca inceleme ya tamann balayaca yerde, ya da giri gmrnde yaplr. Bu durumda tama, kurum uzmanlarnca belirlenecek yol gzergahlar kullanlarak yaplr. Dier zehirli maddelerin tanmasnda uyulacak esaslar, ambalajlama ekli ve dier hususlar, Tehlikeli Eyann Ticaret Gemileriyle Tanmas Hakknda Tzkte etraflca anlatlmtr.

P.3.6. Afetler ve Byk Endstriyel Kazalar Konu hakknda bilgi elde edilememitir.

Yararlanlan Kaynaklar Avc, N., Klda R., Ayaz. M.E., Cadolu, .F., Kesgin, ., Koak, A., Keer, M., Polat, N. ve Nian, E., 1997, Sivas Kentinin evre Jeolojisi ve Doal Kaynaklar, MTA Genel Mdrl Orta Anadolu I. Blge Mdrl Jeoloji Dairesi Bakanl,169 s. Deprem Aratrma Dairesi, 1996, TC Bayndrlk ve skan Bakanl, Trkiye Deprem Blgeleri Haritas, Ankara. DS, 2001, DS 19. Blge Mdrl envanter verileri, Sivas. Genolu, S., nan, E. ve Gler, H.,1990, Trkiye'nin Deprem Tehlikesi, TMMOB Jeofizik Mhendisleri Odas, 701 s. MTA, 2001, MTA Orta Anadolu 1. Blge Mdrl envanter verileri, Sivas. Sivas Sivil Savunma l Mdrl, 2001, Sivas Sivil Savunma l Mdrl verileri. Sivas Meteoroloji stasyon Mdrl, 2001, Sivas Meteoroloji stasyon Mdrl envanter verileri, Sivas. Sivas Orman letme Mdrl, 2001, Sivas Orman letme Mdrl envanter verileri, Sivas.

- 465 -

arolu, F., Emre, ., Kuu, ., Boray, A., Barka, A., zer, S., irin, S., 1992, Trkiye Diri Fay Haritas, MTA Genel Mdrl, Ankara. TCK, 2000, Karayollar 16. Blge Mdrl envanter verileri, Sivas.

R. SALIK VE EVRE R.1. Temel Salk Hizmetleri

R.1.1. Salk Kurumlar Dalm

lde tedavi edici ve koruyucu salk hizmetlerini yrten salk kurumlar; merkezle birlikte 13 tane Devlet Hastanesi bulunmakta olup bunlardan Doumevi ve ocuk Hastahanesi, Gs Hastalklar Hastahanesi ve Numune Hastahanesi Sultan 1.zzettin Keykavus Devlet Hastahanesi ad altnda birletirilmitir. alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlna bal bir SSK Hastanesi, Cumhuriyet niversitesi Tp Fakltesi Hastanesi ve Askeri Hastane olmak zere il ve ileler baznda 16 adet yatakl tedavi kurumu mevcuttur. Yine l Merkezi, ile ve kylerde olmak zere toplam 91 Salk Oca bulunmaktadr (Tablo R.1.1-1). Salk Bakanlna bal salk kurumlarnda 102 uzman doktor, 189 pratisyen hekim, 422 hemire, 355 ebe, 214 salk memuru almaktadr. l merkezinde 1, ile merkezinde 2 olmak zere 3 adet Verem Sava Dispanseri mevcuttur. Yine l merkezinde, Ana ocuk Sal ve Aile Planlamas Merkezi ile Halk Sal Laboratuvar salk hizmetlerini yrten merkezler bulunmaktadr. lde 112 Hzr Acil Yardm ve Kurtarma stasyonu faaliyette olup; trafik kazas, doal afetler dnda da halkmzn dier salk ihtiyalarn karlamaktadr. Salk Bakanlnn salk personeli ihtiyacn karlamak zere l Merkezi, arkla ve Suehri ilelerinde birer tane Salk Meslek Lisesi mevcuttur.

- 466 -

Resmi kurumlarn dnda, 8 adet zel poliklinik ve tp merkezi de faaliyet gstermektedir.

- 467 -

 Binal

SalkOcaklar

SalkEvleri Salk Oca Ebelii Mahalle Salk Evleri Ebelii 107

KySalkEvleriBinaDurumu

Binasz

Geici Binada

Kira

Toplam

Binal

Binasz

Kira

Geici Binada

Sivas Merkez Mrk.le

12

20

20

10

144

9 Kyleri Aknclar Hafik mranli Kangal Koyulhisar Suehri arkila Ula Yldzel Zara 1 4 2 5 3 3 7 3 9 4

1 1

9 1 4 2 6 4 3 8 3 9 4

9 1 4 2 6 4 3 8 3 9 4

1 1 2 2 6 1 6 8 1 2 7

18 4 8 7 15 11 7 9 5 29 9

9 1 7 9 11 4 8 8 7 18 15

37 7 21 20 38 20 24 33 16 58 35

- 468 -

Altnyayla Divrii Doanar Gemerek Glova Grn Toplam

2 2 1 8 1 4 76

1 14

2 2 1 8 1 5 92

2 2 1 8 1 5 92

1 9 6 5 165

7 3 2 11 3 8 166

1 18 2 5 4 6 140

11 32 5 30 8 24 563

TabloR.1.11:Sivaslinde2004ylitibariyle;salkocaklarvesalkevlerininileleregredalmvebinadurumlar(SalklMdrlverileri,2004).

- 469 -

 YILLARA GRE PLANLANAN SALIK OCAI VE SALIK EV NOT : Ula lesi Baharz Salk Evi Salk Ocana dntrlmtr. arkla lesi 2 Nolu Mustafa ZBUDAK Salk Oca Almtr. Merkezde Fatih, Demircilerard, M.Akif Ersoy Salk Ocaklar 2004 ylnda kiralk binalarda hizmete almtr. 2004 Ylnda planlanan Tuzlugl Salk Oca Uygun bina bulunamad iin henz hizmete alamamtr. Salk Bakanlnn 19.10.2004 Tarih ve 016043 Sayl Genelgeleri gerei binasz ky salk evleri ve mahalle salk evleri kaldrlarak Ocak ebeliklerine balanm olup sadece binal salk evleri ile ocak ebelikleri salk evi kapsamndadeerlendirilmitir.
PLANLANAN SALIK EV PLANLANAN SALIK OCAI Salk Oca YILLAR Ebelii Mahalle Salk Evi KY SALIK EVLER

Geici Binal Binasz Bina Kira

Topla m
84 84 87 93

Binal

Binasz

Toplam

2001 2002 2003 2004

76 74 75 78

2 2 0 1

4 4 4 2

2 4 8 12

84 84 87 93

165 165 165 -

166 167 167 166

141 140 140 -

556 556 559 259

Merkez 8 Nolu ayyurt Salk Oca kendi binasna tanarak ayyurt Muhittin ALTINOK Salk Oca adn almtr.
* l Saglk Mdrl tarafndan 2008 yl iin ayn veriler kullanlmtr

- 470 -

R.1.2. Bulac Hastalklar R.1.2.1. me, Kullanma ve Sulama Sular l Salk Mdrl bnyesinde yer alan Bulac Hastalklar ube Mdrl;

bulac hastalklarn tm istatistik ve dokmantasyonu yannda alama almalarnn yaplmasn ve takibini yapmakta olup; Salk Bakanlndan souk zincir yolu ile gelen alarn depolanmasn ve datmn yapmaktadr. Bildirimi zorunlu olan hastalklarn takibini yapmaktadr. Bu hastalklarn

yaygnlamamas iin il dzeyinde almalar yapmaktadr. Bu ubenin tbbi malzeme, aragere ynnden herhangi bir sorunu yoktur. Bildirimi zorunlu hastalklar 2004 ylnda aylara gre Tablo R.1.2.1-1de, yllara gre ise Tablo R.1.2.1-2de verilmitir. Yllara gre; serum hepatit (B), tberkloz (verem) ve brusella hastalklarnda son yllarda art olduu grlmektedir. Nedeni ise tberkloz ynnden ilde sosyo-ekonomik dzeyin dk olmas, yeterli ve dengeli beslenmenin olmamas, evre artlarnn gittike kirlenmesi; hepatit (B) iin, virslerin evre artlarna dayankl olmas, insanlarn gerekli nlemleri almamas; brusellada ise yrede hayvancln yaygn olmas ve yeterli bakmn yaplmamas olarak aklanabilir. Her hastaln da ortak zellii, insanlarda hcre ii enfeksiyonu yapmas, tedavilerinin zor ve uzun zaman almas, kronikleme orannn yksek olmas ve insanlarn ekonomik dzeyinin dk olmas bu hastalklarn art sebebi olarak aklanabilir. 2004 yl aylarna gre tabloda; kzamk ve enfluenza (grip) ve bulac sarlk (hepatit A) k aylarnda art gstermektedir. Bunun nedeni; gne nlarnn yeterli olmamas, kapal ve kalabalk mekanlarda insanlarn bir arada ok bulunmalar ve vcut direncinin ok dmesi olarak aklanabilir. ehir ebeke suyunun bakteriyolojik ve kimyasal tahlilleri, her gn, Belediyeye ait evre-Gda ve Tbbi Tahlil Laboratuarnda yaplmaktadr. Bunun yannda her gn birka kez ehir ebeke suyunun klor lm yaplarak klorun normal seviyede tutulmas salanmaktadr.

- 471 -

Tablo R.1.2.1-1: Bildirimi zorunlu hastalklarn 2004 yl itibariyle aylara gre dalm (Salk l Mdrl verileri, 2004).

HASTALIKLAR Bomaca Kzamk Tifo Dizanteri BulacSarlk HepatitA SerumHepatit HepatitB Kuduzpheli V V V V V V V Ocak ubat Mart Nisan Mays Haziran

AYLAR

Temz

Aust

Eyll

Ekim

Kasm

Aralk

TOPLAM

2 1 3 4 1 63

5 2 6 1 50

5 8 4 6 67

9 6 3 7 88

25 12 2 4 77

15 12 1 3 91

5 16 9 116

1 42 1 4 149

1 2 16 4 9 83

2 26 4 65

2 16 11 6 48

2 12 8 2 78

2 73 2 171 44 56 975

- 472 -

Isrk Menenjit Kzl Streptekok Anjini Tberkloz Brusella arbon AIDS

V V V V V V V

2 15 1 11

5 22 1 9

5 21 1 27 1

1 12 24 1 17

11 31 1 42 1

1 10 19 1 34

1 3 15 58

2 14 23 4

2 10 26 6 1

2 9 13 30 2

5 8 27

7 18 24

5 73 210 6 328 13 2

* l Saglk Mdrl tarafndan 2008 yl iin ayn veriler kullanlmtr

- 473 -

Tablo R.1.2.1-2: Bildirimi zorunlu hastalklarn yllara gre dalm (Salk l Mdrl verileri, 2004).

HASTALIKLAR 1999 Bomaca V Difteri V Tetanoz V Nenonatal Tetanoz Kzamk V V Poliomiyelit V Tifo V Paratifo V Dizanteri V Bulac Sarlk Hepatit A Serum Hepatit B V V Kuduz pheli V 71 1 623 916 70 204 89 15 2 15 1 1 111 1 39 2000

YILLAR 2001 2002 2003 2004 2

2 2 91

1 1 23 16 73

12

24

171

85

26

32

44

19 1 913

18

49

56

956

916

975

- 474 -

Isrk Menenjit

V 3 2 1 44 61 1 1 85 81 73 3 3 5

Kzl

Streptekok Anjini

559

506

134

16

Tberkloz

181 7 4

170 6 2

146 2 1

194 6

198 1

210 6

Stma

Brusella

66

251

316

211

225

320

arbon

13

Lepra

Enfluenza (Grip) Sifiliz

V V

877

1529

1205

623

Aids

* l Saglk Mdrl tarafndan 2008 yl iin ayn veriler kullanlmtr

- 475 -

Ayrca, haftada iki gn 10 deiik noktadan alnan su numunelerinin bakteriyolojik ve kimyasal tahlilleri yaplmaktadr. Su numuneleri evlerden alnmayp, umuma ak cami, okul ve resmi daire gibi yerlerden salanmaktadr. Bunlarla ilgili tahlil sonular l Salk Mdrlne bildirilmektedir. Tablo R.1.2.1-3te ime ve kullanma sularnn kimyasal ve bakteriyolojik analiz sonular verilmitir.

Tablo R.1.2.1-3: me ve kullanma sularnn kimyasal ve bakteriyolojik analizleri (Salk l Mdrl verileri, 2007). Kimyasal Analizler Topla m Yl Analiz Says 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 316 196 271 256 323 405 793 2621 2431 Sal a Uygun 255 172 219 216 273 223 697 2594 2367 Sal a Uygun Deil 61 23 52 40 50 61 96 27 64 Sal a Uygun % 81 88 88 84 84 55 88 99 97 Bakteriyolojik Analizler Topla m Analiz Says 2801 2039 2215 1919 2351 2328 3225 5101 8592 Sal a Uygun 2248 1789 1870 1440 1797 1952 2795 4259 6086 Sal a Uygun Deil 553 250 345 479 554 376 430 668 2524 Sala Uygun % 80 88 88 75 76 84 87 83 71 Numun e Says 3117 2235 2486 2175 2674 2733 4018 7722 1102 3 B+K

* l Saglk Mdrl tarafndan 2008 yl iin ayn veriler kullanlmtr

- 476 -

Tablo 1.2.1-4 me ve Kullanma Sularnda Klor Kontrol almalar (Salk l Mdrl verileri, 2007) KONTROL SAYISI 1997 1998 1999 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 18749 14290 10401 8390 5633 5166 6507 4968 6923 13250 2767 3308 2839 2914 1032 1891 1500 1676 2190 8754 15982 10982 7562 5476 4601 3275 5007 3292 4733 4496

YILLAR

YETERL

YETERSZ

R.1.2.2. Denizler Sivas li, konumu gerei bu tr almalarn dndadr. R.1.2.3. Zoonnoz Hastalklar lde hayvanlardan insanlara geen hastalklarn 2004 yl saysal durumu yledir. Brusella arbon : 225 :6

- 477 -

R.1.3. Gda Hijyeni limizde serbest ticaretle uraan gda maddesi imal eden ve satan iyerleri, bu gibi yerlerde alanlarn portr kontrolleri ile gda maddelerinin kontrollerinin takibi Salk Mdrl Gda ve evre Kontrol ube Mdrl elemanlar ve Salk Ocaklarnca yaplmaktadr. Kontrollerde, salk personeli, vatanda veya retici tarafndan getirilen gda ve su numuneleri l Halk Sal Laboratuvarnda analiz edilerek sonular, Gda Maddeleri Tzne gre deerlendirilmekte ve raporlar bu dorultuda tanzim edilmektedir. Gda kontrol ve evre sal almalarnn yllara gre dalm Tablo R.1.3-1de, bakteriyolojik ve kimyasal analiz almalar ise Tablo R.1.3-2de verilmitir. Tablo R.1.3-1: Bakteriyolojik ve kimyasal analiz almalar (Salk l Mdrl verileri, 2004). Bakteriyolojik ve Kimyasal Analiz Yllar Muayene Says 1999 2000 2001 2002 2003 2004 16442 16123 16507 16892 17500 15681 Numune Uygun Says 1428 1419 1371 1066 1399 682 1406 1390 1297 992 1275 676 Deil 22 29 74 74 124 6 (%) 98 98 94 93 91 99 Uygun Sa.Uygun

* l Saglk Mdrl tarafndan 2008 yl iin ayn veriler kullanlmtr

- 478 -

Tablo R.1.3-1: Gda kontrol ve evre sal almalarnn yllara gre dalm (Salk l Mdrl verileri, 2004). Gda Maddeleri Kontrol Gda mal Yerleri Sular Gda Sat Gayri Shhi Kurumlar Yerleri Bak.Kim.Tahlil

Bakteriyolojik

Muayene Says

Numune Says

Numune Says

Numune Says

Kontrol Edilen

Kontrol Edilen

Kontrol Edilen

III. SINIF

Kimyasal

Muayene

II. SINIF

I. SINIF

Fiziksel

Kontro

Uygun

Yllar

Islah

Kontrol Edilen 9611 557

Uygun Deil

Uygun Deil

Uygun Deil

Uygun Deil

Uygun Deil

Uygun Deil

Uygun Deil

1999 16442 1428 22 196 1381 38 2793 2608 221 668 349 33 4034 148 19 39 114 1 1170 2774 7 859 1720 18 2757 10731 304

2000 16123 2001 2002 2003 2004 16507 16892 17500 15681 1419 1371 1066 29 74 74 214 217 210 221 174 1097 1083 868 802 668 40 60 95 58 31 2250 2039 2699 2215 2684 1919 5421 2351 5213 2062 250 345 479 554 368 487 397 304 287 340 196 271 256 323 347 23 52 40 50 52 7040 5933 4432 3655 2804 176 144 174 204 155 5 10 ---. --38 39 39 39 39 47 65 47 43 24 3 --5 1 1201 2414 1180 1162 1103 1788 2414 1934 1834 1056 12 25 16 7 35 885 884 906 897 954 897 24 2621 2604 2624 2980 2649 10559 311 11381 319 221

1370 71 1075 52 1130 55 760 32

1399 124 682 6

13383 632 17

* l Saglk Mdrl tarafndan 2008 yl iin ayn veriler kull - 479 -

Uygun Deil

Toplam

Toplam

Toplam

Edilen

Edilen

Says

Says

Says

Says

Deil

Klor

R.1.4. Alama almalar lde a almalar Salk Mdrl bnyesinde yer alan Bulac Hastalklar ube Mdrlnn; salk ocaklar ve salk evlerinin koordineli almalar neticesinde yaplmaktadr. Salk ocaklar ve salk evlerinde grevli hemire, ebe ve salk memuru a almalarnda aktif olarak grev almaktadr. Rutin a almalar vatandan salk kurumlarna gelmesi ile yaplmaktadr. Ulusal a gnlerinde ise salk ekipleri yre halknn evine kadar giderek ya da insanlarmzn merkezi yerlerde kurulan alama istasyonlarna gelmesi ile alamalar yaplr. Alamada ama, olas bir bulac hastal nlemektir. Her doan ocuk iin uygulanan a takvimi ve hamile annelere yaplan alar yetiecek nesillere salkl, din yaam ve hayat srelerinin iyiletirilmesi iindir. Salk ocaklar saysal olarak alamada yetersizdir. Ancak salk personelinin zverili almas ile ilimizde yaplan alamalar istatistiki ynden st (% 95) dzeydedir. A almalaryla ilgili eitli karakteristikler Tablo R.1.4-1, R.1.4-2, R.1.4-3, R.1.4-4, R.1.4-5, R.1.4-6, R.1.4-7, R.1.4-8 ve R.1.4-9da verilmitir. Tablo R.1.4-1: Alanacak hedef nfusun yllara gre dalm (Salk l Mdrl verileri, 2004). AILANACAK HEDEF NFUS Yllar 2000 2001 2002 2003 2004 Nfus 618536 620977 622211 617030 617327 0-11 Ay Bebek Nfusu 11583 11206 10737 10147 9880 K.D.H %0 18,72 18,05 17,25 16,44 16 Bakanlk Hedefi Yllk Beklenen Bebek Says 12272 14637 14637 14637 13980

* l Saglk Mdrl tarafndan 2008 yl iin ayn veriler kullanlmtr

- 480 -

Tablo R.1.4-2: D.B.T. a almalarnn yllara gre dalm (Salk l Mdrl verileri, 2004).
D.B.T. AISI I. A Yllar 0-11 12-59 % 0-11 12-59 % 0-11 12-59 % II. A III. A Rapel

2000 2001 2002 2003 2004

12162 12561 11243 10444 10921

27 25 9 7 28

99 86 77 71 78

12186 12745 11526 10249 11119

54 44 11 7 58

99 87 79 70 80

12179 12489 11440 10022 11351

109 44 20 26 74

99 85 78 68 81

10226 11486 11288 10009 9645

* l Saglk Mdrl tarafndan 2008 yl iin ayn veriler kullanlmtr

- 481 -

Tablo R.1.4-3: Polio a almalarnn yllara gre dalm (Salk l Mdrl verileri, 2004). POLO AISI I. A Yllar 0-11 1259 27 % 0-11 1218 6 1274 5 1152 6 1024 9 1111 9 II. A 12-59 % 0-11 III. A 1. 2. Rappe l 8721

12-59 % Rapel

2000

12162

99

54

99

12179

109

99 10226

2001

12561

25

86

44

87

12489

44

85 11486

4410

2002

11243

77

11

79

11440

20

78 11288

19959

2003

10444

71

70

10022

26

68 10009

14146

2004

10921

28

78

58

80

11351

74

81

9645

9559

* l Saglk Mdrl tarafndan 2008 yl iin ayn veriler kullanlmtr

- 482 -

Tablo R.1.4-4: Kzamk Mdrl verileri, 2004).

ve

B.C.G. a

almalarnn yllara gre dalm (Salk l

KIZAMIK AISI Yllar 2000 2001 2002 2003 2004 0-11 11754 12278 12059 10468 10625 12-59 232 169 229 77 230 % 96 84 82 72 76 5ya + 12229 8966 14177 99484 255 0-11

B.C.G. AISI 12-59 R % lk R 5 ya + lk R

Yllar 2000 2001 2002 2003 2004

lk 11507 11040 9836 10025 9231

94 233 75 122 67 68 59 76

347 14209 118 11147 47 1635

206 17244 80 5533

66 250

* l Saglk Mdrl tarafndan 2008 yl iin ayn veriler kullanlmtr

Tablo R.1.4-5: Gebe tetanos a almalarnn yllara gre dalm (Salk l Mdrl verileri, 2004) Gebe Tetanos As Yllar 2000 2001 2002 2003 2004 I. A 6715 7196 6665 6194 5547 % 55 49 46 42 40 2+3+4+5 5979 7018 6980 6682 6925 % 49 48 48 46 50

* l Saglk Mdrl tarafndan 2008 yl iin ayn veriler kullanlmtr

- 483 -

Tablo R.1.4-6: Rapel, D.B.T. ve Polio alarnn yllara gre deerlendirilmesi (Salk l Mdrl verileri, 2004). Yllara gre 1-4 ya Rapel ve 0 ya D.B.T. III, Polio III Alarn Doz Saylarna Gre Deerlendirilmesi Yllar 2000 2001 2002 2003 2004 0 ya D.B.T.-Polio III 12179 12489 11440 10022 11351 D.B.T. -Polio I Rapel 10226 11486 11288 10009 9645

* l Saglk Mdrl tarafndan 2008 yl iin ayn veriler kullanlmtr

Tablo R.1.4-7: Yllara gre aya devamszlk oranlar (Salk l Mdrl verileri, 2004). AIYA DEVAMSIZLIK ORANLARI DBT-POL I DBT-POL II -0,2 -1 -2,5 1,9 -2 DBT-POL I DBT-POL III -0,1 0,6 -1,8 4,0 -4 DBT-POL I KIZAMI K 3,4 2,3 -7,3 -0,2 3 DBTPOL I BCG 5,4 12,1 12,5 4,0 15,4 HEPATT B I HEPATT B II -3 0,4 0,3 3,3 -2 HEPATT B I HEPATT B II 0,4 4,1 2,3 7,6 6

Ylla r 2000 2001 2002 2003 2004

* l Saglk Mdrl tarafndan 2008 yl iin ayn veriler kullanlmtr

- 484 -

HEPATT B a almalarnn yllara gre dalm (Salk l Mdrl verileri 2004).

HEPATT B AISI Yllar 0-11 2000 2001 2002 2003 2004 11953 12478 11468 11204 12835 I A I2-59 17 23 12 32 54 % 97 85 78 77 62 O-11 11910 12428 11439 10835 13128 II AI I2-59 47 29 11 18 155 % 97 85 78 74 94 0-11 10967 11971 11206 10351 12119 III AI I2-59 109 144 115 62 252 % 89 82 77 71 87

* l Saglk Mdrl tarafndan 2008 yl iin ayn veriler kullanlmtr

Tablo R.1.4-8: Yllara gre a ile korunulabilir hastalk morbiditeleri (Salk l Mdrl verileri, 2004). Okul Alamalar Yllar 2000 2001 2002 2003 2004 T. D. 24405 20064 25346 29135 22321 Tetanoz 8986 8191 8232 1798 -

* l Saglk Mdrl tarafndan 2008 yl iin ayn veriler kullanlmtr

- 485 -

Tablo R.1.4-9: Yllara

gre

ile

korunulabilir

hastalk

morbiditeleri

(Salk l

Mdrl verileri, 2004). Yllara Gre A ile Korunulabilir Hastalk Morbiditeleri Ylla Bomaca Difteri r V 2000 2001 2002 2003 2004 2 V V V V 2 1 2 1 Tetanoz Polio Kzamk Neonetal Tet. V 39 91 23 16 73 Hepatit T.B.C. V 170 146 194 198 210 6 2 6 1 6 V 70 19 18 49 56 1 B

* l Saglk Mdrl tarafndan 2008 yl iin ayn veriler kullanlmtr

R.1.5. Bebek lmleri l doum hz; baz ilelerde dk olmasna kar, Doanar, Grn, mranl, Zara, Altnyayla ve Koyulhisar ilelerinde yksek olduu grlmektedir. l doum hz toplumun genel salk dzeyinin en iyi ltdr. Toplum saln etkileyen tm etmenler intrauterin ortamdaki fts olumsuz etkilemekte ve bu hz ykselmektedir. Perinatal bebek lm hz toplumda ana sal dzeyini, doum ncesi bakmn yeterli ve doumlarn salkl koullarda olup olmadn gsteren nemli bir lttr. Doum ncesi dnemdeki riskli durumlar bebein saln hem intrauterin dnemde, hem de hayatn ilk gnlerinde olumsuz ynde etkiler. Baz ilelerde bebek lm hzlar yksektir (Tablo R.1.5-1). Neonatal bebek lm hz; yeni doan lm hzdr. Bir ylda canl doanla ilk 30 gn iinde len bebeklerin o yl iinde toplam canl doum saysna orandr. Neonatal bebek lm

- 486 -

hz, ana sal dzeyi hakknda fikir veren ltlerdendir. Bir blge veya lkede gebelik hijyeninin durumunu, gebelik ve doum hizmetlerinin yeterli olup olmad gsterir. Postneonatal bebek lm hz; bir ylda canl doarak 30 gn ile 365 gn iinde len bebek saysdr. Tablo R.1.5-1de postneonatal bebek lm hznn neonatal bebek lm hzndan dk olduu grlmektedir. Bunun nedeni alama, ishalli hastalklarn denetimi, anne stnn desteklenmesi gibi programlarn sonucu olduu kabul edilmektedir.

- 487 -

Tablo R.1.5-1: Sivas linde 2004 yl itibariyle bebek lmleri (Salk l Mdrl verileri, 2004).

l Doum Hz LE

Perinatal

(1000'de) lm Hz (1000'de)

Ge Neonatal lm Hz lm Hz (1000'de) (1000'de)

Erken Neonatal

Post Bebek Neonatal lm Neonatal lm Hz Hz (1000'de) (1000'de) lm Hz (1000'de)

SVAS MERKEZ AKINCILAR ALTINYAYLA DIVRII DOANAR GEMEREK GLOVA GRN HAFK IMRANLI KANGAL KOYULHSAR SUEHR ARKILA ULA YILDIZEL ZARA
L TOPLAMI

17,73 18,52 6,25 10,81 0 13,70 0 10,71 18,87 18,87 31,25 56,18 11,46 10,84 9,57 15,59 9,76
16,69

28,27 18,52 12,50 16,22 31,25 17,12 0 17,86 18,87 28,30 36,46 78,65 20,06 27,10 38,28 25,18 34,15
27,27

10,54 0 6,25 5,41 31,25 3,42 0 7,14 0 9,43 5,21 22,47 8,60 16,26 28,71 9,59 24,39
10,58

1,92 18,52 6,25 0 0 3,42 0 3,57 0 0 2,60 0 0 0 0 3,60 0

2,04

12,46 18,52 12,50 5,41 31,25 6,85 0 10,71 0 9,43 7,81 22,47 8,60 16,26 28,71 13,19 24,39
12,61

7,43 18,52 0 10,81 0 0 0 14,29 9,43 0 13,02 0 2,87 2,71 9,57 8,39 34,15
7,90

19,89 37,04 12,50 16,22 31,25 6,85 0 25 9,43 9,43 20,83 22,47 11,46 18,97 38,28 21,58 58,54
20,51

* l Saglk Mdrl tarafndan 2008 yl iin ayn veriler kullanlmtr

- 488 -

Bebek lm hz, bir ylda canl doarak bir yl iinde len bebeklerin saysnn o yldaki toplam canl doan saysna orandr. Bebek lm hznn ilde Trkiye geneline gre dk olduu gzlenmektedir. Trkiye geneli %0 38 , Sivas ilinde ise %0 26,92 dir. ocuk lmleri Tablo R.1.5-2de verilmitir. Buna gre 4 ya alt ocuk lm nedenleri doum travmalar, perinatal lmler, pnmoni ve ishaldir. Ancak bunlar nlenebilir lmlerdir. Sivas lindeki yllara gre yaamsal istatistikler, Tablo R.1.5-3te verilmitir.

- 489 -

TabloR.1.52:Sivasilinde2004ylitibariylegzlenenocuklmleri(SalklMdrlverileri,2004).
YAGRUPLARI 04Ya LE Nfus lmSays lmHz (1000'de) lm Nfus Says 22843 297 1015 780 144 1721 153 1619 460 465 2157 661 1788 2657 1028 4361 1312 43461 12 1 0 0 0 0 0 1 0 0 0 2 1 4 0 3 0 24 lmHz (1000'de) 14Ya

SVASMERKEZ AKINCILAR ALTINYAYLA DIVRII DOANAR GEMEREK GLOVA GRN HAFK IMRANLI KANGAL KOYULHSAR SUEHR ARKILA ULA YILDIZEL ZARA LTOPLAMI

28208 360 1287 962 185 2087 190 1954 572 570 2635 814 2232 3190 1240 5290 1565 53341

95 3 2 3 1 2 0 8 1 1 8 4 5 11 8 21 12 185

3,37 8,33 1,55 3,12 5,41 0,96 0 4,09 1,75 1,75 3,04 4,91 2,24 3,45 6,45 3,97 7,67 3,47

0,53 3,37 0 0 0 0 0 0,62 0 0 0 3,03 0,56 1,51 0 0,69 0 0,55

- 490 -

TabloR.1.53:Yllaragrehayatiistatistikler(E.T.F.sonularnagre)(SalklMdrlverileri,2004).

YILLAR HIZLAR KabaDoumHz%0 SAYI

2000 ORAN SAYI

2001 ORAN SAYI

2002 ORAN SAYI

2003 ORAN SAYI

2004 ORAN

11583 011AyBebekSays(ETFyegore) Perinetal lm Hz %0 325 l doan bebek +0-7 Gn len Bebek Erken Neonetal lm Hz %0 144 0-7 Gn len Bebek Ge Neonetal lm Hz %0 48 8-28 Gn len Bebek Neonetal lm Hz %0 192 0-28 Gn len Bebek Post Neonetal lm Hz %0 94 29-364 Gn len Bebek Bebek lm Hz %0 286 0-364 Gn len Bebek 15-49 Ya Kadn Says % 158159

18.7

11206

18,04

10737

17,2

10147

16,44

10008

12,71

44,11

298

33,57

274

27,09

228

29,5

214

27,27

11,66

127

14,31

100

11,58

84

10,87

83

10,58

6,22

32

3,6

46

5,33

29

3,75

16

2,04

24,88

159

17,9

146

16,9

113

14,62

99

12,61

12,18

130

14,6

111

12,85

95

12,29

62

7,90

37,06 25.5

289 157764

32,56 25.40

257 159253

29,75 25,5

208 158883

26,92 25,7

161 159253

20,51 25,7

- 491 -

l Doum Oran %0 Dk Oran %0 Anne lm Hz %000 (Yzbin) Kaba lm Hz %0 Doal Nfus Art Hz %0

181 308 2 2189 11583

23,45 39,01 25,91 3.54 15.1

171 361 2 2288 11206

19,2 40,6 22,53 3.68 14.3

134 328 1 2360 10737

15,51 37,97 11,58 3,79 13,4

144 299 3 2291 10147

18,63 38,47 38,82 3,71 12,7

131 303 4 2123 10008

16,69 38,61 50,97 3,44 23,77

*2189 Genel Dourganlk Hz %0 (ETFyegre) Baml Nfusun Oran 236010 0-14 ve 65+Ya 0,62 11583 73.2

*2288 11206 71.03

*2360 10737 67,4

*2291 10147 48,64

*2123 10008 49,28

235842

0.61

233574

0,6

229444

0,59

227762

0,58

* Toplam lm Says

- 492 -

R.1.6. lmlerin Hastalk, Ya ve Cins Gruplarna Gre Dalm Tablo R.1.6-1: lmlerin ya ve cins gruplarna gre dalm (Salk l Mdrl verileri, 2004).
YA 2000 GRUPLARI E 0 K T E 1-4 K T E 5-9 K T E 10-14 K T E 15-24 K T E 25-44 K T E 45-64 K 152 134 286 11 11 22 4 3 7 2 4 6 20 13 33 63 35 98 328 188 4,47 1,50 0,2 0,3 1 13 168 121 289 9 20 29 6 4 10 4 7 11 20 8 28 50 43 93 306 189 4,06 1,22 0,48 0,43 1,26 12,6 141 116 257 14 16 30 4 5 9 6 4 10 22 11 33 58 31 89 325 204 3,77 1,39 0,42 0,38 1,27 10,8 105 103 208 20 17 37 7 3 10 6 2 8 19 15 34 46 34 80 321 192 3,49 1,48 0,34 0,43 1,61 9,07 75 86 161 14 10 24 8 4 12 4 5 9 14 8 22 47 40 87 319 159 4 1 0,4 0,5 1,1 7,5 % 2001 % 2002 % 2003 % 2004 %

- 493 -

516

23,5

495

21,6 3

529

22,4 1

513

22,3

478

22,5

E 65 + K T

630 591 1221 55,7

751 582 1233 53.8 8

709 694 1403 59,4 4

765 636 1041 61,1

684 646 1330 62,6

E TOPLAM K T

1210 979 2189 100

1314 974 2288 100

1279 1081 2360 100

1289 1002 2291 100

1165 958 2123 100

Tablo P.1.6-1de, lmlerin ya ve cins gruplarna gre dalm verilmitir. ocuk dneminde, lmlerde cinsiyetler arasnda pek farkllk yoktur. 0-1 ya grubunda lm hznn yksek olduu, bunun 45-64 ya grubunda ykseldii grlmektedir. 25-44 ya grubunda ve 45-64 ya grubunda ise erkek lmlerinin yksek olduu grlmektedir. Bunun nedeni erkeklerin aktif sosyal yaantlar, i ve trafik kazalardr. 65 + ya grubunda her iki cinsiyette lmlerde belirgin bir art gzlenmektedir. Bu da lkemizde olduu gibi ilinde de ortalama ya grubunun bu grupta yer aldn gstermektedir. Ayrca, bata akut SYE olmak zere, akut tonsillit, ishal ve bronit genel olarak her iki cinste de yksektir.

R.1.7. Aile Planlamas almalar Aile planlamas; ailelerin istedikleri sayda ve istedikleri zaman ocuk sahibi olmalar veya evli iftlerin ekonomik olanaklarna ve kiisel isteklerine gre ocuk saysn tayin etmeleri ve doumlar arasnda istedikleri aral salamalardr. Aile planlamasnn temel amac; ok ve sk gebelik ile douma bal anne ve ocuklarn salna olabilecek olumsuz etkileri nlemek, oluan olumsuz etkilerin giderilmesine yardm etmek ve ocuu olmayan ailelerin ocuk sahibi olmalarn salamaktr.

- 494 -

lde aile planlamas hizmeti veren merkezler unlardr. 1- Ana ocuk Sal ve Aile Planlamas Merkezi 2- Sultan 1.zzetttin Keykavus Devlet Hastanesi Aile Planlamas Poliklinii 3- Salk Ocaklar Bnyesinde Ana ocuk Sal ve Aile Planlamas Poliklinii 4- Salk Evleri 5- Cumhuriyet niversitesi Aile Planlamas Klinii 6- SSK Hastanesi Aile Planlamas Poliklinii

lde yaklak 143.189 evli kadn zerinde yaplan almada Hap, RA- Kondom gibi etkili yntemler kullananlarn says 53.198 civarnda olup; oran yaklak % 37 dir. Etkisi snrl geleneksel yntem kullanan ve yntemi bilinmeyen veya kullanmayan ise % 63 dr. limizde etkili yntem kullanma oran Trkiye ortalamas civarndadr. Halka ynelik Ana-ocuk Sal ve Aile Planlamas Eitimi ve hizmeti alt maddede belirtilen kurumlarda yrtlmektedir. Salk Bakanl salk personelinin bu konuda bilgi ve becerisini artrmak amacyla srekli projeler gelitirerek hizmet ii eitimlere kesintisiz devam etmektedir. Tablo R.1.7-1 ve Tablo R.1.7-2de aile planlamas hizmetleri verilmitir.

- 495 -

Tablo R.1.7-1: Yllara ve datlan malzemelere gre aile planlamas hizmetleri (Salk l Mdrl verileri, 2004). 15-49 Etkin AP HAP CONDOM RA Ya Hizmeti Yllar Kullanc Kullanc Kullanc Kadn TP Verilen Kii Says Says Says Says Ligasyonu Vazektomi MR Says 2000 158169 2001 157764 2002 159253 2003 158883 2004 159253 9484 11281 11210 12178 6800 29622 37882 29195 35768 41345 4170 4303 3945 3662 3761 202 208 305 132 27 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 43478 53674 44655 51740 51933

Sivas Merkez ve lelerinde Bulunan Devlet Hastaneleri Sultan 1. zzettin Keykavus Hastanesi 900 kadro yataa sahip olup, fiili yatak says 654dir. 87 uzman doktor, 9 di hekimi, 43 pratisyen doktor, 222 hemire, 120 ebe, 57 laboratuar teknisyeni, 48 rntgen teknisyeni, 22 anestezi teknisyeni mevcuttur.

Grn Devlet Hastanesi 50 kadro yatakl olup, fiili yatak says 50dir. 5 pratisyen doktor mevcuttur.

Gemerek Devlet Hastanesi 50 kadro yatakl olup, fiili yatak says 14dr. 1 ocuk Hastalklar uzman, 7 pratisyen doktoru mevcuttur.

- 496 -

Zara Devlet Hastanesi 50 kadro yatakl olup, fiili yatak says 30dur.1 Genel Cerrahi Uzman, 8 Pratisyen hekim mevcuttur.

Suehri Devlet Hastanesi 50 kadro yatakl olup, fiili yatak says 62dir. 8 uzman doktor, 4 pratisyen doktor vardr.

Yldzeli Devlet Hastanesi 50 kadro yatakl olup, fiili yatak says 40dr. 2 uzman ve 6 pratisyen doktor mevcuttur.

Glova Devlet Hastanesi 30 kadro ve fiili yatakl olup, 2 pratisyen hekimi bulunup 4 ana branta uzman hekime ihtiya vardr.

Kangal Devlet Hastanesi 25 kadro yatakl ve 10 fiili yata mevcuttur. 9 Pratisyen doktoru mevcuttur.

mranl Devlet Hastanesi 20 kadro ve fiili yataa sahiptir. 3 Pratisyen ve 1 Di Tabibi mevcuttur.

- 497 -

arkla Devlet Hastanesi 50 kadro yata olup, fiili yatak says 41dir.3 Uzman,6 Pratisyen,2 Di tabibi grev yapmaktadr.

Divrii Devlet Hastanesi 50 kadro yatakl fiili yatak says 24dr.1 Uzman, 6 Pratisyen,2 Di tabibi grev yapmaktadr.

- 498 -

Tablo R.1.7-2: 2004 yl itibariyle ilelere ve datlan malzemelere gre aile planlamas hizmetleri (Salk l Mdrl verileri, 2004). 15RA HAP CONDOM 49Ya Kadn Kullanc Kullanc Kullanc Sarfedilen Sarfedilen Sarfedilen Says Says Says Says 86322 983 2470 4553 660 7320 5437 528 1803 1944 2466 2 37 20 4 190 106 20 19 25 2466 2 37 20 4 190 106 20 19 25 3741 83 250 172 11 558 80 47 63 45 3802 83 250 172 11 572 104 47 63 45 29382 176 539 626 220 1441 983 115 455 372 352548 2110 6472 7512 2646 17288 11801 1380 5464 4462 ENJEKSYON Kullanc Says 1592 1 29 69 11 377 129 22 112 23 % Sarfedilen 1592 1 29 69 11 377 129 22 112 23 43 27 35 19 37 35 24 39 36 24

LE

MERKEZ AKINCILAR ALTINYAYLA DVR DOANAR GEMEREK GRN GLOVA HAFK MRANLI

- 499 -

KANGAL KOYULHSAR SUEHR ARKILA ULA YILDIZEL ZARA L TOPLAMI

6819 2557 6724 10428 2964 12378 5363 159253

125 63 189 235 52 103 105 3761

125 63 189 235 52 103 105 3761

248 282 103 292 79 560 186 6800

251 282 103 292 79 569 186 6911

816 246 749 2363 569 1635 658 41345

9834 2948 8986 28363 6740 19815 7898 496267

92 58 47 121 5 515 105 3308

92 58 47 121 5 515 105 3308

19 25 16 29 24 23 20 35

* l Saglk Mdrl tarafndan 2008 yl iin ayn veriler kullanlmtr

- 500 -

Tablo R.1.7-3: Yatakl tedavi kurumlar (Salk l Mdrl verileri, 2004). Yatak Says Kurumun Ad Kadro Yatak Sultan l. zzettin Keykavus Hastanesi Sivas Devlet Hastanesi Divrii Devlet Hastanesi Gemerek Devlet Hastanesi Glova Devlet Hastanesi Grn Devlet Hastanesi Hafik Devlet Hastanesi mranl Devlet Hastanesi arkla Devlet Hastanesi Suehri Devlet Hastanesi Kangal Devlet Hastanesi Koyulhisar Devlet Hastanesi Yldzeli Devlet Hastanesi Zara Devlet Hastanesi TOPLAM Cumhuriyet niversitesi Tp Fakltesi Askeri Hastane L TOPLAMI
* l Saglk Mdrl tarafndan 2008 yl iin ayn veriler kullanlmtr

Fiili Yatak 725 339 25 17 30 50 25 20 41 62 25 25 43 30 1457 715 100 2272

900 376 50 50 30 50 25 20 50 75 25 25 50 50 1776 720 100 2596

Hafik Devlet Hastanesi 25 kadro ve fiili yatakldr.4 pratisyen hekimi mevcuttur.

501

Koyulhisar Devlet Hastanesi 25 kadro ve fiili yataa sahiptir. 4 pratisyen hekim mevcuttur. Dier ana branlarda uzman doktorlara ve pratisyen hekimlere ihtiya vardr.

Salk Bakanlna Bal Olmayan Hastaneler Sosyal Sigortalar Hastanesi 170 fiili yata mevcuttur. 29 uzman hekim vardr. 15 pratisyen hekimi mevcuttur. u anda komple genel onarmda olup, 30 uzman doktora ihtiya vardr. Diyaliz merkezi iin yer mevcut olup, 11 diyaliz cihazna ihtiya vardr. Bilgisayarl tomografi cihazna ihtiya bulunmaktadr. Ultrason, emar gibi cihazlara ihtiya olup, mstakil poliklinik binas istenmektedir.

Cumhuriyet niversitesi Tp Fakltesi Hastanesi Fiili yata 688 olup, 720 retim yesi 137 asistan vardr. 193 retim yesi ve asistana ihtiya bulunmaktadr.

Askeri Hastane Kadro yatak says 100 olup, 12 uzman hekim grev yapmaktadr.

zel Poliklinik ve Tp Merkezleri 1- Yimpa Salk Polilinii 2- Kzlay Tp Merkezi 3- zel Heyet Salk Poliklinii 4- ar Salk Poliklinii 5- Uzmanlar ifa Tp Merkezi 6- zel Sivas Diyaliz Merkezi
502

Yatakl tedavi kurumlarnn ad ve yatak saylar Tablo R.1.7-3te verilmitir. R.2. evre Kirlilii ve Zararlarndan Oluan Salk Riskleri R.2.1. Kentsel Hava Kirliliinin nsan Sal zerine Etkileri Hava kirlilii lmleri, SO2 ve duman olarak; Tablo R.2.1-1de ve ekil R.2.1-1de verilmitir.
TabloR.2.11:Havakirliliilmsonular(SO2vedumanolarak)(HalkSalLaboratuvarverileri2005).

Yllar

Kirlilik Derecesi Ocak ubat Mart Nisan Mays Haz. Tem. Austos Eyll Ekim Kasm Aralk SO2 142 163 135 112 119 138 176 85 73 93 83 74 70 89 94 75 95 84 78 80 75 57 54 61 63 54 56 56 56 61 54 45 42 39 39 42 41 33 31 25 28 25 24 23 26 18 17 22 20 15 15 15 14 21 20 12 11 16 17 14 14 14 13 15 16 12 11 14 14 13 12 14 13 15 16 13 26 15 14 14 14 14 13 36 39 38 72 29 37 31 31 39 48 106 117 100 138 110 107 79 78 50 42 97 130 130 119 111 97 116 113 66 48

2001 Duman SO2 2002 Duman 190 SO2 2003 Duman SO2 2004 Duman SO2 2005 Duman 104 81 103 96 111 104

503

ekil R.2.1-1: Hava kirlilii lm sonularnn (SO2 ve duman olarak) grafik grnm (Halk Sal Laboratuvar verileri, 2005).

R.2.2. Su Kirliliinin nsan Sal zerine Etkileri limiz ime sular l Salk Mdrl ve Belediye tarafndan dzenli ekilde tahlillerle kontrol edilmektedir.

R.2.3. Atklarn nsan Sal zerine Etkileri Kentin atklar, Belediye tarafndan toplanp, kent merkezine 15 km uzaklktaki Erzincan evre yolu zerinde bulunan Han Deresi mevkiinde depolanmaktadr. Yaz aylarnda ortalama 500 ton/gn, k aylarnda ise 620 ton/gn1k evsel atik toplanp tanmaktadr. Tehlikeli ve zararl atklarla ilgili ayr atk toplama ilemi yaplmayp, sadece hastane ve salk ocaklarndan ayrca toplama yaplmaktadr. Hastane ve salk ocaklarndan toplanan ze1 atklar p depolama sahasnn ayr bir b1gesinde dzensiz olarak depo1anm olup, sadece zeri toprak dolgu ile rt1mesi salanmaktadr. Hastane ve salk ocaklarnn atklar her gn toplanmaktadr.

R.2.4. Grltnn nsan Sal zerine Etkileri Sivasta trafik grlts ile ilgili olarak yaplan almalara gre (Tablo R.1.1.1-1) genel olarak; Ocak-Haziran aylar arasnda, Rahmi Gnay Caddesi haricinde hi bir caddedeki grlt dzeyi, grlt kontrol ynetmeliinde verilen standart deerlerin
504

ierisinde yer almamtr. Rahmi Gnay Caddesinde ise standartlar salayan deerler sadece Nisan ve Haziran ay ierisindeki gece lmlerinde elde edilmitir. Aylk lm sonularna gre seilen istasyonlar ierisinde trafik grltsnn en az olduu caddeler; Rahmi Gnay Caddesi, Mevlana Caddesi ve Halil Rfat Paa Caddesidir. Trafik younluuna bal olarak Hkmet Meydan, 50. Yl Sitesi n kava, Paa Camii n, Sivas Lisesi n, Hikmet Ik Caddesi, Atatrk Caddesi-Celal Bayar Caddesi kava, Ticaret Lisesi n, Mevlana Caddesi-Hikmet Ik Caddesi kavanda en yksek grlt lmleri elde edilmitir. Sivas'taki endstrilerde grlt sorunu ile ilgili olarak (Tablo R.1.1.2-1); lm yaplan btn endstrilerdeki grlt dzeyleri grlt kontrol ynetmeliinde belirtilen standartlarn ok zerinde olduu belirlenmitir (Atmaca ve Peker, 1999).

R.2.5. Pestisitlerin nsan Sal zerine Etkileri Tarm ilalarnn biyolojik adan zararl varlklara kar etkili fakat memelilere, scak kanl hayvanlara, zellikle insanlara kar az zehirli ya da zehirsiz olmas istenir. imdiye kadar yaplan ve halihazrda kullanlan ilalardan ok az bu nitelikleri tar. Byk ounluu hem kontrol ettikleri canllara kar, hem de insan ve memelilere ok zehirlidir. Bunlarn bir ksm uygulandklar bitki, toprak ve su ortamnda uzun sre bozulmadan kalabilen, tm canllarn vcudunda birikebilen zehirlerdir. Zararl etkilerini yava yava uzun sre iersinde belli etmeden yaparlar. Tarmsal amala bugn milyonlarca ton tarm ilac, milyonlarca dnm araziye uygulanmaktadr. Bunlarn byk ksm uygulama yerlerinden baka yerlere gitmekte ya da tanmaktadr. Topran pestisitlerle kirlenmesi, kullanlan kimyasal maddeler kalc olduu zaman nemli sakncalar dourur. Eer bir pestisit bakteri, fungus, gne ya da kimyasal yollarla yaps bozulmamsa zamanla toprakta birikerek bitkiler tarafndan alnp besin zinciri yoluyla dier hayvanlarn ve insann saln tehdit eder.

R.2.6. yonize Radyasyondan Korunma Bu konuda herhangi bir alma yaplmamtr.

R.2.7. Baz stasyonlarndan Yaylan Radyasyonun nsan Sal zerine Etkileri Bu konu hakknda bilgi edinilememitir.
505

Yararlanlan Kaynaklar Atmaca, E. ve Peker, ., 1999, Sivas'ta trafik grlts, Ekoloji evre Dergisi, Say 30, 3-8 s. Polat, H. ve Demirkk, H., 1994, Sivasta trafik grlts, Ekoloji Dergisi, Say: 12., 8-11. s. Resmi Gazete, 1986, Grlt Kontrol Ynetmelii, 11 Aralk 1986, Say: 19308, Ankara. Sivas Belediye Bakanl, 2001, Sivas Belediye Bakanl envanter verileri, Sivas. Sivas l Salk Mdrl, 2001, Sivas. Sivas l Salk Mdrl, 2003 Sivas Salk l Mdrl envanter verileri, Sivas.

S. EVRE ETM S.1. Kamu Kurulularnn evre Eitimi le lgili Faaliyetleri lde, Cumhuriyet niversitesi evre Mhendislii Blm ve evre ile ilgili vakflar tarafndan, kimi zaman evre eitimine ynelik eitli seminer ve konferans gibi sunumlar yaplmaktadr. Bununla beraber, l evre Kurulunun, ilin evre kirlilii asndan hassas olan konular ile ilgili baz tedbirlere ynelik ald kararlar erevesindeki faaliyetleri de vardr. limizde, Valiliin Koordinatrlnde Dnya evre Gn dolaysyla, evreyi tantc ve evre kltrnn gelimesine katkda bulunan zel programlar hazrlanarak afi, pankart, panel ve video gsterileriyle tantm yaplmaktadr.

S.2. evreyle lgili Gnll Kurulular ve Faaliyetleri S.2.1. evre Vakflar

TEMA Vakf

TEMA Vakf, 1992 ylnda Karaca Arboretumun kurucusu BM evre dl sahibi Hayrettin Karaca ve Tekfen Holding kurucu ortaklarndan, Trk-B.D.T. Konseyleri Bakan Nihat Gkyiit tarafndan kurulmutur. 2004 itibariyle 245 bin gnll yesi ve Trkiye genelinde 555 TEMA Temsilcisi ve Gnll Sorumlusu bulunmaktadr. Yavru TEMA, 39 niversitede faaliyet gsteren GEN TEMA, Mezun TEMA Tekilat da ayn amaca hizmet etmektedir. Kurulu 51 krsal kalknma projesi gerekletirmitir. En nemli projelerinden biri olan 10 milyar mee toprakla buluuyor kampanyas olup toplam 1 milyar mee tohumu lke genelinde ekilmitir. TEMA Vakfnn kurulu misyon ve vizyonu ise;
506

MSYON (Varolu Nedeni) Kaybolan gelecei kurtarmak, alk ve yoksulluu gidererek topraktan gelen toplumsal bar salamak iin; erozyon, oraklama, lleme, kirlilik, hatal tarm teknikleri ve ama d arazi kullanmn nlemek; Doal varlklarn tahribine ynelik, ulusal ve uluslar aras her trl idari, siyasi ve ekonomik basklara kar mcadele etmek ve sorunlara zm retmek, biyolojik eitlilik, toprak, su ve dier kaynaklarn kullanlmas, verimli klnmas ve srdrebilir ynetimini gerekletirmek; doal varlklarn korunmasna ynelik politikalarn, hkmetlerce retilmesini, gerekli yasal dzenlemelerin yaplmasn, uygulanmasn ve uluslar aras anlamalara uyulmasn salayacak, bilinli ve etkin kamuoyu oluturmak.

VZYON (Gelecee Bak) Srdrlebilir yaam ilkesiyle doal varlklarn korunmasnda; lkenin ve dnyann geleceinde sz sahibi olan topraktan gelen toplumsal bar salayan, bilinli halkla btnleen, nc bir STK (Sivil Toplum Kuruluu ) olmaktr. Bilgi kaynaklar; erozyonla mcadele konusunda bilginin insanlarmza ulatrlmas ve bilinli bir topluluk oluturulmas asndan TEMA Vakfnn yaynlar aada sralanmtr. (1) Orman Ormanszlama Toprak ve Erozyon (Orman Yksek Mh. Turhan Gnay), (2) Yok Ettiimiz Ormanlarmz Kaybolan Fonksiyonel Deerler ve Zamanmzn Orman lmleri (Prof Dr. Necmettin epel), (3) Dou ve Gney Dou Anadoludaki Ormanszlama ve Sonular (Orman Yksek Mh. smet Erdoan), (4) evre Koruma ve Ekoloji Terimleri Szl (Prof Dr. Necmettin epel), (5) Ormanlarn Korunmas iin Endstriyel Plantasyonun nemi (Orman Yk. Mh. Dr. Ali Sencer Birler), (6) Gereki Yaklam (Geoffrey Leanev. Yaman Kseolu), (7) slam ve Kuranda Aa, Yeil ve Toprak (Orman Yk. Mh. Turhan Gnay), (8) Enerjide Araylar, (9) Toprak Kirlilii Erozyon ve evreye Verdii Zararlar (Prof. Dr. Necmettin epel), (10) Biyoeitlilik nemi ve Korunmas (Prof. Dr. Necmettin epel), (11) Rzgar Erozyonu, (12) Su Erozyonu, (13) O Bizim Son Umudumuz (Serhat Tapnar), (14) Yapran Dili (Prof. Dr. Necmettin epel), (15) Mee Tohumu Ekimi Kampanyas (Ali Erhan zer), (16) Topran 7 Bin Yllk yks (W.C.Lowdermilk), (17) Ne Kadar Yeterli (Alan Thein Durning), (18) Dnyann Durumu 95, (19) Dnyann Durumu 97, (20) Dnyann Durumu 98, (21) Dnyann Durumu 99, (22) Dnyann Durumu 2000, (23) Dnyann Durumu 2001, (24) Dnyann Durumu 2002, (25)
507

Dnyann Durumu 2003, (26) evre Sorunlar ve Biyolojik eitlilik ve Orman Gen Kaynaklarmz (Prof Dr. Kani Ik), (27) Orman ve Biz (Prof. Dr. Necmettin epel), Toprak Tuzlulamas (Prof. Dr. Ural Din ve ark.), (28) Toprak le Sylei (Prof. Dr. Necmettin epel), (29)Aalandrmalarda Tr Seimi, Tohum Ekimi ve Fidan Dikiminin Pratik Esaslar (Prof Dr. Necmettin epel), (30) Aalar (Turul Matarac), (31) Erozyonla Mcadele TEMA Eitim semineri Notlar ( TEMA Vakf Eitim blm yayn kurulu), (32) Yarn Dnmek (Lester R. BrownHal Kane), (33) Son Vaha (Sandra Postel), (34) Finlandiya Ormancl in Yeni evre Program (Prof Dr. Erturul Grceliolu), (35) Eko Ekonomi (Lester R. Brown), (36) Dilek ile tr, (37) Cennet lke, (38) Mee ile oban, (39) Gezegenimizi Kurtarmak, (40) Tatile Gidiyoruz (Nur z), (41) En Gzel iek Yarmas (Nur z), (42) Tospik Kaplumbaa (Nur z), (43) Ormanda Gece (Nazire Kutsal), (44) Sonbaharda Geyikler (Nazire Kutsal), (45) ocuklar ve Gndem 21, (46) Dnya Ekonomisinde Sessiz Kriz-Toprak Erozyonu (Lester R. Brown ve ark. )

TEMA VAKFININ YRTT PROJELER ; Aalandrma Projeleri: TEMA Vakf zellikle Gelibolu, Marmaris ve stanbul yangnlarndan sonra, toplumumuzda gelien aa dikme arzusunu, erozyonla mcadele almalar iin nemli bir adm olarak deerlendirmektedir. Kii ve kurulularn her gn artan talepleri dorultusunda fidan dikimleri gerekletirilmektedir. TEMA Vakf bir blgede, yaplacak olan aalandrmalarda yreye uygun olan aa trlerinin dikilmesini ve dikilecek olan fidanlarn da yine ayn yrede yetien aalarn orijinlerinden olmasndan yanadr ve aalandrma almalarnda bu konuya byk lde dikkat edilmektedir. Bu nedenle aa dikmek isteyen kii ve kurulularmz iddetli ve ok iddetli erozyona tabi olan 18.5 milyon hektar byklndeki plak alanlarn aalandrlmas ve erozyon kontrol almalarnda TEMA ile ibirliine davet ediyoruz. 1996 - 2005 yllar arasnda yaplan aalandrma faaliyetleriyle TEMA Vakf nclnde toplam 37 aalandrma projesi ile 3,7 milyon fidan dikilmitir.

Krsal kalknma projeleri: Doal varlklarn tahribi, evre kirlilii gibi pek ok sorun, insanlarn doal kaynaklar yanl kullanm sonucu olumaktadr. zellikle topran verimini yitirmesi, doal bitki rtsnn zarar grmesi vb. evre sorunlar, doay biimlendirerek yaayan insanlarn bata ekonomik durum ve salk asndan kayplara uramasna neden olmaktadr.
508

TEMA Vakf krsal kalknma projelerini; doal yapnn bozulduu ve yaam kalitesinin azalmas sonucu sosyoekonomik dzeyin geriledii, ya da varolan retim potansiyeliyle kaynaklarn en iyi ekilde deerlendirilmesiyle srdrlebilir kalknmann gerekletirilebilecei yrelerde balatmaktadr. Krsal kalknma projeleriyle; doal yap onarlrken, mevcut potansiyelin de etkin kullanlmasyla tarmda - hayvanclkta - ormanclkta gelir getiren etkinlikler yaratmak, sregelen geim kaynaklarn verimli klmak, kaliteli retimin arttrlmasyla birlikte ekonomik dzeyin ykseltilmesi iin gereken altyap ve eitim almalarn gerekletirmek vb. ok ynl giriimlerle krsal alanda yaam koullarnn iyiletirilmesi hedeflenmektedir. Bu kapsamda lkemizde toplam 36 proje uygulayarak baarl almalar yapmaktadr. TEMA Vakf Sivas il Temsilciliinin faaliyetleri; TEMA Vakf nn Sivas genelindeki faaliyetleri TEMA Vakf ama ve hedefleri dorultusunda yrtlmekte olup, 1996 da il temsilciliini oluturarak aktif almalarna balayan TEMA vakf 1996 dan bu yana amac olan bilinlendirme almalarna nem vermekte ve bu kapsamda yaplan eitim almalarnda ilimiz ve ilelerimizdeki organizayonlarnda Sivas l Temsilcilii Gnll Eitmenleri ve TEMA Vakf Eitim Blm Bakanl Eitmenleri ile TEMA Vakf kurucusu ve Mtevelli Heyet Bakan Hayrettin Karacann eitimleri ile ilimizde toplam 120 bin kii erozyonla ve evre kirlilii ile mcadele konusunda bilinlendirildi. Ayrca eitli kurumlarla ortaklaa yaplan aalandrma almalar sonucunda Sivas topraklar 1.5 milyon tohum ve fidanla buluturuldu. Sivas TEMA Vakf il temsilcilii il genelinde yapt youn almalarla Cumhuriyet niversitesi Gen TEMA Tekilatlanmasn, Yavru TEMA Tekilatlanmasn ve mezun TEMA tekilatlanmas ile ilelerimizden Aknclar, Glova, Kangal, Ula, Suehri, arkla,Ula, Zara, Yldzeli, mranl da tekilatlanarak ilimizi lkemizde baar ile temsil etmektedirler. TEMA Sivas Gnll l Temsilcilii ile irtibat iin telefon ve fax numaras ve web sitesi aada verilmitir.

Tel.No : (0 346) 223 09 20 Fax : (0 346) 223 09 20

Web: www.sivastema.org Eposta: emine.yonucu@tema.org.tr

509

Resim S.2.1.1: Vakfn limizdeki Aalandrma almalarndan Grnm (Cumhuriyet niversitesi Di Hekimlii Fakltesi ibirlii )

Resim S.2.1.2: Vakfn limizdeki Aalandrma almalarndan Grnm (Cumhuriyet niversitesi Di Hekimlii Fakltesi ibirlii )

510

Resim S.2.1.3: TEMA Vakf Sivas Temsilcilii Ynetimi Hayrettin Karaca ve Nihat Gkyiitle bir dl treni sonras.

EKL Vakf EKL Vakf; evre ve Kltr Deerlerini Koruma ve Tantma Vakf olarak 1990 ylnda Prof. Dr. Metin Szen ve arkadalar tarafndan, evre ve kltr deerlerinin korunmas ve yaatlmas amac ile kurulmutur. Sivas temciliini Eczac, Aratrmac Yazar Mjgan ER yapmaktadr. 15.05.2000de EKL Vakf Sivas Temsilcilii, Trkiye Tarihi Eserleri Koruma Dernei, Mimar Sinan niversitesi, Cumhuriyet niversitesi, Sivas Ticaret Sanayi Odas, Mimarlar Odas Sivas Temsilcilii, Sivas l Turizm Mdrlnn katklar ile 18. Tarihi Trk Evleri Haftas erevesinde stanbul, Sivas ve Divriide eitli toplantlar dzenlenmi, bu toplantlarda acilen korunmalar, onarlp ilerlik kazandrlmalar gereken il merkezindeki 26 konak ile Divriideki Divrii Ulu Camii, Darifas ve Divrii evlerinin korunmas gndeme getirilip, almalara balanmtr. EKL Vakf 7 Aa Ormanlar projesini hayata kazandrarak, bir ylda bir insann tkettii ve doaya borlu olduu 7 aac doaya vermeyi hedeflemektedir.

511

ekl Vakf Sivas il temsilcilii ile irtibat iin telefon, fax numaralar ve e-posta adresi aada sunulmutur. Tel No : 0 (346) 221 26 72 Fax : 0 (346) 221 26 71

e-posta: mujganucer@yahoo.com

S.2.2. evre Dernekleri Bu konu hakknda bilgi edinilememitir.

S.2.3. evreyle lgili Federasyonlar Bu konu hakknda bilgi edinilememitir. evre Eitimiyle lgili Genel Bilgiler nsanolunun yeryznde bir tr olarak yaamaya balamasyla beraber doayla olan ilikisi de balamtr. Bu ilikide insan daima doann sunduu olanaklar kullanan taraf olmutur. Tahrip olan doal evreler gz nne alnarak, 1900' l yllara kadar l tanmaz ve tek tarafl zellikte sregelen bir kullanm sonucu artk insanlar yapacaklar yatrmlarda yeni bir faktr de gzetmeye balamlardr: inde var olduumuz, gelitiimiz ve yok olmak zere olduumuz evre.

evre: Bir canl organizmay veya bir canl topluluu yaam sresince etkileyen her trl biyotik ve abiyotik (sosyolojik, kltrel, tarihsel, iklimsel, fiziksel) elerin tm olarak tanmlanmaktadr. evre yeryzndeki ilk canllar ile var olan bir ortamdr. Uzun yllar evresi ile uyumlu bir yaam srdren canllar ve zellikle insan iin evre balangta bir sorun olmam ya da gnmzdeki gibi "her eyin ba evre" anlamna gelmemitir. Ancak yaamn belli bal iki temel ilevi olan beslenme ve reme, evre koullar tarafndan tehdit edilince, evre, bir sorun olarak gndeme gelmitir. nsanln bilimde ve teknolojide byk bir hzla ilerlemesi, yirminci yzyl balarnda byk bir vnle srld gibi "Doaya-doal glere hakim olmas" ve onlardan
512

yararlanmay, yok etme ve tahrip etme dzeyine vardrmas, ekosistemlerin kendisini onaramayacak dzeyde bozulmasna neden olmutur. Yaam standartlarnda hzl ykselmeye kart olarak evre hzl bir bozulma ve olumsuz deiimlere uramtr. Ar nfus artna paralel olarak doal kaynaklar zerindeki bask artm, beslenmek, giyinmek ve barnmak iin tarmsal ve endstriyel retimin artmas gerekmi, rahat ve huzurlu yaamn n koulu olan enerji retimi ve tketimi ar boyutlara varmtr. Btn bunlarn sonucu, dnyamz kendi doal gleri ile kendini yenilemeyecek boyutta evre sorunlaryla kar karya kalmtr. lkemizde genellikle nfus art ile grlen salksz kentleme ve hzl ekonomik gelime sreci, istenmeyen, ancak giderek boyutlar byyen hava, toprak, su kirlenmeleri ile grlt, erozyon gibi dier evre sorunlar yaratarak doal dengenin bozulmasna yol amtr. evre sorunlarnn zellikle son yllarda ok hassas bir noktaya gelmesi bu konudaki tartmalarn daha ciddi llerde yaplmasn zorlam ve bu durum bilimsel yaklamlarn yaama geirilmesi araylarn glendirmitir. Bununla birlikte kamuoyunda belli bir evre bilincine ulalmas, sorunlarn zmleme srecini hzlandrc bir faktr olarak kendini gstermitir. Ancak lke geneline ilikin bir evre politikasna sahip olunmamas nedeniyle, en azndan ksa vadede merkezi anlamda rgtl almalar ve balayc yatrmlarla evre sorunlarnn zm olanakl grnmektedir. Bu durumda yaplmas gereken uygulama, mmkn olduunca insan ve doa yaamn yakndan etkileyen trden sorunlarn, toplumsal dzeyde zme kavuturulmasdr. Doal evreye kar uygulanan ykmn azaltlmas, denetlenmesi ve nlenmesi beraberinde pek ok ykmllkler getirmitir. evre koruma uygulamalarn teknik ynden tasarlayacak, ynlendirecek alma disiplinini yaratmak, bu disiplinde alacak insanlar yetitirmek, konuyla ilgili teknolojiyi gelitirmek, yetkili organlar belirlemek, yasa ynetmelik ve benzeri yaptrmlar uygulamaya koymak, bu ykmllklerin en somut olanlardr. Gerek olan nokta, sorunlar zecek olan teknik kadronun gerekliliidir. Eitilen kadrolar da toplumu eitmekle birinci derecede sorumlu profesyonellerdir. Hzla artan evre sorunlarnn zmnde ve evrenin korunup iyiletirilmesinde evre eitiminin rol belirleyicidir. Genel olarak eitim, bireylerde davran deiiklii oluturma ve insanlar gelecee hazrlama ilevidir. evre eitiminin insann biyofiziki ve sosyal evresi ile ilgili deerlerin, tutumlarn ve kavramlarn tannmas ve ayrt edilmesi diye tanmlanr.
513

evre eitimi insann doduu andan balayp lene kadar almas ve uygulamas gereken bir eitim srecidir ve u erevede verilmesi uygundur. i. Bilgilenme Bilgilendirme

ii. Bilinlenme Bilinlendirme iii. Kalc, duyarl ve olumlu davran deiiklii kazanma kazandrma iv. Doal, tarihi, kltrel ve estetik deerleri koruma v. Doay tahrip etmeden ve yok etmeden kullanma vi. Kirlenen, tahrip olan evreyi geri kazanma vii. Aktif katlm salama ve sorunlarn zmnde grev alma grevlendirme

lkemizde bugn evre konusunda kan sorunlarn ana nedenlerinden biri, bilgi ve bilinlenmede karlalan eksikliklerdir. Eitimin amac; aratran, gelitiren, bulduklarn sorgulayan, inceleyen ve bilimin nemini anlayan, kullanan, yorumlayan ve stne yeni bilgiler koyabilen insan yetitirmek olmaldr. Yaygn evre eitimi, toplumun her kesimine ynelik olarak ve evre ile etkileimlerin younluuna gre yaplmaldr. an bilim ve teknolojisiyle donanm insan gc, evrenin en nemli unsurudur. Eitim, amzn bilim ve teknolojik gelimesini anlayacak, yenilerini retebilecek ekilde insan gc yetitirmeyi salamaldr. evre eitimi sadece bilgi aktarm eklinde olmamaldr. Davransal deiiklikleri de yaratmaldr. evre eitiminin temeli "sevgi unsuruna oturtulmal ve doa sevgisi gelitirilmesi yoluyla evre korumada her birey sevgi duyduu evre iin mcadele etme yolunda ynlendirilmelidir. - Eitimin doumdan balayp lme kadar olmas gereken bir sreci kapsad dnlrse, her yataki ve her meslekteki kiilere belli bir program dahilinde verilmesi gereklilii ortaya kmaktadr. - evre eitimi, srekli ve dengeli kalknma sistemi ierisinde yaamn her aamasnda ve toplumun tm katmanlarn iine alan bir boyutta ele alnmaldr.

514

- Dengeli ve srekli kalknma, gelecek nesillerin sahip olaca olanaklar tehlikeye sokmadan bugnk neslin gereksinimlerini karlayan bir kalknma biimidir ve "Kalknmay evre deerlerini tahrip etmeden gerekletirme" dncesi kkl bir alkanlk haline getirilmelidir. -ncelikle insana evre deerleri benimsetilmeli, evre bilinci verilmelidir. Bylece evre deerleri genel deer sistemi iine sokulabilir ve olumlu davran deiiklii yaratlabilir. - Bilinlenme bireylerde evre bilinci yaratlmasnda aktif bir olgudur. evre eitimi de ayn biimde aktif bir eitim anlayyla ele alnmal, aktif eitimi gerekletirmek iin yapacaklar uygulamalarla kendi kendini eiten taban rgtleri, gnll rgt ve topluluklar desteklenmelidir. - evre eitiminin znde sevgi ve benimseme olgusu yer almaldr. Boyun eme ve korkutma gibi olgulardan arndrlmaldr. - evre eitiminin temeli kiisel sorumluluk eitimine dayanmaldr. - Farkl eitim dzeyindeki insanlar eitirken, hangi trden duyarllklara sahip olduklarnn bilinmesi evre eitimine temel oluturmaldr. - evre eitimi demokrasi eitimidir; bu nedenle toplumsal katlm salanmaldr. Katlm salanabilmesi iin bunun nasl olabilecei ve karardan nasl etkilenecei bilinci topluma verilmelidir. - Kurum ve kurulular baznda evre rgtlerine gidilmeli, ynlendirici kurumlar arasnda koordinasyon ve iletiim kurulmal, btn almalarda gelitirme ve sreklilik ilkesi hakim olmaldr. - evre eitimi bir eitim programnn uygulanmas eklinde olmamal, srekli ve uygulamadan oluan bir eitim eklinde olmaldr. Koruma kavramnn engelleyici deil, ada ve toplumu ileri gtren bir kavram olduu bilinci verilmelidir.

Topluma Mesajlar - Doal kaynaklar tasarruflu kullanmla ve bilinli su kullanmyla, yaam kalitemizi bozmadan alacamz basit nlemlerle su kaynaklarmzn kirlenmesini ve tkenmesini nleyebiliriz. Bulak ykarken, banyo yaparken, tra olurken, di fralarken mmkn
515

olduunca suyu bo yere aktmayalm. Bozuk musluklar en ksa zamanda tamir ettirelim. nk damlayan musluklar yalnz israfa deil, fazla su masrafna da yol aarlar. 1 saniyede 1sefer damlayan musluktan 1 saat iinde 0,7 litre, tuvaletteki kk bir sznt nedeniyle 1 saatte 4 litre su bouna akm olacaktr. - Evimizde enerji kaybna engel olmak iin, halojen ve normal ampuller yerine floresan lambalar kullann. Bylece yaklak yzde 40 orannda enerji tasarrufu salanabilir. Sadece oturduumuz odann n yank tutun. Bylece ekonomik kayplar da nlemi olursunuz. - Is kaybn nlemek iin evinizde, iyerinizde gerekli nlemleri almay unutmaynz. Is kaybn nlemek iin evlerimizin at, duvar, pencere ve kaplarnn izolasyonunu yaptrp gerekli nlemleri alalm. Bu basit nlem sayesinde snma giderlerimizin yar yarya azaldn greceiz. Unutmayn ki radyatrn arkasna konacak s yaltclar % 5lik s tasarrufu salayacaktr. - Konutlarmzda ve i yerlerimiz de kalorisi yksek, uucu maddesi ve nem oran dk kaliteli kmrleri tercih edelim. Hava kirliliinin yardan fazlasnn dk kaliteli kmrlerden kaynaklandn unutmayalm. - Mahallenizde, i yerinizde evresini kirleten bir kii/kiiler grdnzde ltfen uyarn. Bu sizin en doal hakknzdr. - pnz aa brakmayn. Belediye p toplama aralarnn alabilecei bir yere veya p kutularna az balanm torbalarla atnz. - Kat israf etmeyiniz. ocuklarnza katlarn her iki tarafn ve defterlerinin tmn kullanmasn retiniz. - Alverilerinizde naylon torba veya poet yerine mmknse kat ambalajlar kullann. - Evde veya iyerinizde kullandnz cam ieleri, naylon torbalar, pet ieleri, hemen pe atmayn, mmknse yeniden kullanmay deneyin. - Tatilde, deniz kenarlar ve piknik yerlerinde evreye duyarllnz yitirmeyiniz. pleri pet ieleri, teneke kutular, naylon torbalar toplayarak ulaabileceiniz en yakn p kutularna atnz. Bu bir vatandalk grevidir. Bu maddeler doada erimeyen, doay zararl toksik etkileriyle etkileyen maddelerdir.
516

Sokaklara tkrmeyiniz. Tkrenleri uyarnz. ekirdek kabuklarn yere atmaynz. Eer otomobiliniz varsa egzozundan kan dumann zararl gazlar ierdiini en aza indiriniz.

dnerek aracnzn gerekli bakm ve onarmn salayarak bunu

Unutmayn ki daha az yakt tketmek istiyorsanz gerekli nlemleri zaman geirmeden alnz. nk daha az yakt kullanmakla havay daha az kirletiriz, doal kaynaklar daha az tketiriz. Bu da rafinerilerin daha az almasyla evreye daha az zarar vermeleri demektir. Motorlu tat satn alrken katalitik konvertrl olanlar ve kurunsuz benzinle alanlar tercih edelim. Unutmayalm ki katalitik konvertrler egzoz gazndaki kirletici miktarn % 90 orannda azaltmaktadr. - Aracnzn penceresinden dar p veya sigara izmariti atmayn ve atanlar ltfen uyarn. Birlikte yaadmz insanlara sayg, olumsuz davranlarmz bir an nce deitirmeyi gerektirir. - Gereksiz yere klakson almayalm. Klakson almadan ara kullanmak sevgi ve hogrnn gstergesidir. Grlt kirlenmesini nler, salmz korur. - Ortak kullanm alanlarn yani herkesin kulland yerleri bulmak istediiniz gibi brakn, kirletmeyin, tahrip etmeyin. - Bahenizi, pencerenizin nn ve kap nn mmknse ieklendirin. Binanzn d cephesinin temiz ve bakml olmasna dikkat edin. - Evinizin iine gsterdiiniz titizlii sokak ve caddelerde de gsterin. - Temel gda maddelerine, zellikle kuruyemi sakatat tr gdalar ak yerlerde satmayn ya da ak yerlerde satanlar uyarn. En azndan bu gdalarn kirlenebileceini gzeterek almayn.

nsanlarmz evre sorunlarn tanyan, evre kalitesini koruma endiesine ve hepsinden nemlisi bu konularda neyin, nasl yaplmas gerektiine karar verme yeterliliine sahip insanlar olarak eitmezsek, 2000' li yllarn evre kalitesi iin bugnknden daha iyimser olmaya hakkmz yoktur. Bugn kullandmz kaynaklar, bizden sonra gelecek kuaklarn bize emanetidir. nce kendimize, ayn zamanda da gelecek nesillere salkl bir evre brakmak ve

517

bozulmam temiz kaynaklar gelecek nesillere devretmek grevi ile kar karya olduumuz gerei unutulmamaldr.

Yararlanlan Kaynaklar EKL Vakf, 2001, evre ve Kltr Deerlerini Koruma ve Tantma Vakf, Sivas. Karagzolu, B., 2000, evre eitimi, Cumhuriyet niv., Mh. Fak. evre Mh. Bl., Derleme almas (yaynlanmam). TEMA, 2001, Trkiye Erozyonla Mcadele, Aalandrma ve Doal Varlklar Koruma Vakf Sivas l Temsilcilii, Sivas.

T. EVRE YNETM VE PLANLAMA T.1. evre Kirliliinin ve evresel Tahribatn nlenmesi Genel anlamyla evre kirlenmesi; "insann trl faaliyetleri sonucu oluan toksik ve kirletici sv, kat ve gaz atklarn topraa, suya veya havaya braklmalar sonucu doada var olan ekolojik dengenin bozulmasyla insanlarn ve dier canllarn zarar grmesi" olarak tarif edilmektedir. Bu adan evre kirlilii ve tahribatnn nlenmesi almalarnda ncelikle trl faaliyetler sonucu oluan kirleticilerin denetiminin yaplmas gerekmektedir. Bu erevede her bir evresel bileenin kirlilikten kurtarmak iin yaplmas gerekli genel nleme ilkelerini yle sralayabiliriz. Sivas zelinde, evresel tahribatn nlenmesi, yani deponi alannn salkl bir ekilde slah edilmesin baldr. nk deponi alan Kzlrmak'a olduka yakn olup, yeraltsu rezervuar niteliindeki kayalarn da zerindedir. Gerekli yntemler alnmazsan Kzlrmak'n daha doduu yerde kirlenmesi sz konusudur.

T.1.1. Hava Kirliliinin nlenmesine Ynelik Tedbirler Sivas hava kirlilii asndan sorunlu illerimizden birisidir. Son yllarda yaplan lmler, bir iyilemenin olduunu gstermektedir. Ancak gzlemlere gre sorun hala zlm deildir. Bunun iin; Hava kirliliinin nlenmesi ve kontrol konusunda evre Bakanl'nn sahip olduu yetki ve sorumluluklar artrlarak etkin ve yaptrm gcne sahip olacak ekilde glendirilmelidir.
518

- Tam otomatik lm cihazlar ile techiz edilmi, anlk ve srekli lm yapabilecek sistemler kurulmal ve bu sistemler on-line sistemiyle evre Bakanl ve ilgili kurumlara balanarak etkin bir izleme sistemi oluturulmaldr.

- Kirlilik parametrelerine bal acil nlem kademeleri iin acil nlem planlar hazrlanmal ve uygulanmaldr. - lde Emisyon Kadastrosu karlarak temiz hava planlar hazrlanmal ve bu planlar kent planlamalarnda nemle dikkate alnmaldr. - mar planlarnn yapmnda daha az yakt tketimi salayacak olan ve hava kirliliinin azaltlmasnda nemli bir faktr olan s yaltm konusundaki mevcut mevzuat yerel ynetimlerce uygulanmal, mahalli stma tesislerinin kurulmas tevik edilmelidir. - Enerji tasarrufu salayabilmek ve enerji tketimini en aza indirmek iin bina yenilemelerine arlk verilmeli ve bu yenileme almalar yerel ynetimler ve hkmetlerce tevik edilmelidir. - Isnmada kullanlan kmrlerin kalitesinin iyiletirilmesine gidilmelidir. - Konutlar iin yakt standart deerleri konmal, yakma sistemleri ve yakclar iyiletirilmeli, emisyon tip belgesi ilerlie kavuturulmaldr. - Planlama aamasnda iyi yakt, iyi yakma ve enerjinin iyi kullanm gz nne alnarak etkin denetleme mekanizmalar oluturulmaldr. - niversitelerin, Mahalli evre Kurullarnda oy sahibi birer ye olarak bulunmalar salanmal ve niversiteler yerel hava kirliliinin nlenmesi ve dier kirliliin giderilmesi konusunda yerel ynetimlere neriler getirmelidir. - Salkl yerleme ve hava kirliliinin nlenmesi asndan gecekondulama nlenmelidir. - Kmr d enerji kaynaklarn belirleyecek almalar yaplmaldr. - Mevcut yeil alan korunmal ve kentlerde yeil alanlar arttrlmaldr. - Hava kirliliinin su ve toprak ekosistemlerine etkileri konusunda aratrma, gelitirme almalarna arlk verilmelidir. - Enerjinin retimi, datm, kullanmda tasarruf iin ciddi almalar yaplmal, tasarruf nlemleri titizlikle uygulanmaldr.
519

- Motorlu aralardan kaynaklanan hava kirliliinin azaltlmas iin gerekli almalar bir plan dahilinde uygulanmaya konulmaldr.

T.1.2. Su Kirliliinin nlenmesi ve Giderilmesi Tedbirleri Sivas yresinde, suyun doal olarak kirlenmesine yol aan jipsli kayalar yaygndr. Jips su ile temasa getiinde suyu kirleten ve sertliine yol aan iyonlara ayrlmaktadr. Ayrca il ve ilelerde deponi alanlarnn yer seimi ile ilgili yanllklar su kaynaklarn kirletmektedir. Kapsaml olarak su kirliliini nlemek iin lke genelinde ve Sivas zelinde baz nlemlere gereksinim duyulmaktadr. rnein: - Su kirlilii sorunun zmnde yetki, sorumluluk, koordinasyon ve yaptrm evre Bakanl'nda toplanmaldr. - Su Kirlilii Kontrol Ynetmelii esas alnarak, her havza iin havzaya uygun ynetmeliklerin dzenlenmesi yoluna gidilmelidir. - Mevcut niversiteler ve kamu kurumlarnn laboratuvar donanmlarndan yararlanarak, kirliliin izlenmesi amacyla gerekli koordinasyon salanmal ve protokoller yardmyla lm a kurulmal, ayrca yeminli laboratuvar uygulamasna geilmelidir. - Veriler gncelletirilmeli ve lmlerde sreklilik salanmaldr. - Sanayi tesislerinin n artma ve artma tesisi kurma konusundaki eksikleri tamamlanmaldr. Bunun iin yaptrmlar uygulanmaldr. - Artm tesislerini kurmu olan iletmelerin artm tesislerini altrmalar salanmal, artm tesislerini kurarak ynetmelikler erevesinde ileten kurulular, her bakmdan tevik edilmelidir. - Gl ve nehirlerden hidrolojik dengeyi bozacak ekilde sulama yaplmasnn nlenmesi amacyla yasal dzenlemeler getirilmelidir. - Yeralt su kaynaklarnn envanteri karlmal ve rasyonel kullanmlar salanmaldr. - me suyu temin edilen yzeysel ve yer alt su kaynaklarnn havzalarnda Su Kirlilii Kontrol Ynetmelii'nin yaplama ile ilgili hkmlerinin uygulanmas salanmal, mmkn olan yerlerde mutlak koruma alanlar ve mmkn olduu taktirde ksa mesafeli alanlar kamulatrlarak uygun aa trleri ile aalandrlmaldr.
520

- evre Bakanl; yerel ynetimler, gnll kurulular, ilgili sanayi kurulular, kamu kurulular ile ibirlii iinde olunmaldr.

T.1.3. Toprak Kirliliini nleme ve Kontrol nerileri - Erozyon ve llemenin nlenmesi iin ulusal seferberlik ilan edilmelidir. - Tarm topraklarnn ama d kullanm yasaklanmal ve kullanmn nleyici tedbirler, yasal zorunluluklar getirilmelidir. - Tarmsal girdilerden gbreler, tarmsal mcadele ilalar, hormonlar ve toprak dzenleyicilerin kullanmlar kontrol altna alnmal ve izlenmelidir. - Turistik yaplamada nceden belirlenmi kapasite kullanma limitlerine bal kalnmal, imar plan deiiklikleri iin zellikle sulama yatrm yapm olanlarn genilemelerine izin verilmelidir. - Kirlenmi sularla sulama yaplmas nlenmelidir. - Tarm alet ve makineleri ve toprak ileme teknikleri toprak karakterlerine gre seilmelidir. - Toprak kirlilii srekli izlenmeli ve koruyucu nlemler alarak hukuki dzenlemeler yaplmaldr. - Pestisitlerin yanl kullanm nlenmelidir. - Risk blgelerini tespit amacyla envanter almalar yaptrlarak, tespit edilecek risk faktr nceliklerine gre, buralarda yaayan insanlarn baka alanlarda iskan etmelerine ynelik almalar yaplmaldr.

T.1.4. Grlt Kirliliinin nlenmesine Ynelik neriler - Grlt Kontrol Ynetmelii'nde ngrlen limitlere uyulmal, etkin bir denetleme mekanizmas oluturulmal, kavram kargaalar giderilmeli, yetkiler ak ve net bir ekilde ifade edilmelidir. - Grlt kirlilii konusunda kamuoyu bilinlendirilmeli, tm yayn organlarnda aydnlatc programlara yer verilmeli, zellikle yerel yneticilerin eitimi konusunda kurslar ve eitim programlar dzenlenmelidir.
521

- Mimari projelendirme almalarnda binalarda d mekan grltsn asgariye indirecek tedbirler alnmal, izolasyon almalar yaplmaldr. - mar mevzuatnda i ve d mekan grltsn azaltc tedbirlerle ilgili hkmlerin yer almas salanmaldr. - Toplu tam sistemleri yaygnlatrlmaldr. - Havaalan ve demiryollar evresinde, karayollar civarnda grlty engelleyici tedbirler alnmal, aalandrma ve yeil perde uygulamalar balatlmaldr. - Binalarn yer seiminde var olan grlt kaynaklar dikkate alnmaldr. - Grlt anarisine mani olunmal, mevcut ynetmelikler btnyle uygulanmal ve ynetmeliin yetersiz kald alanlarda yeni nlemler alnmaldr.

T.2. Doal Kaynaklarn Ekolojik Dengeler Esas Alnarak Verimli Kullanm, Korunmas ve Gelitirilmesi evresel planlama; doal ve fiziksel evrede salkl bir ortamn oluturulmas, evre kalitesinin ykseltilmesi, tahribatn nlenmesi, doal kaynaklarn korunmas ve devamlln salanmas amacyla yaplan almalarn btndr. nsan faaliyetleri zellikle sanayileme srecinde doal kaynaklar hzla tketmeye balamtr. Teknolojik gelime ile insann daha rahat bir hayat srmesi salanmaya allrken, tketilen doal kaynaklar insanln sonunu hazrlamaktadr. Bu amansz eliki tartmalar dnya gndemine srdrlebilirlik kavramn sokmutur. Srdrlebilirlik kavram, "srdrlebilir kalknmay" salamak amacyla gelitirilmitir. Yani evre bileenleri olarak adlandrdmz doal kaynaklarn srdrlebilirlii anlamndadr. Doal kaynaklarn verimli kullanlmas ve planlanmas aadaki ekilde zetlenebilir: Arazi kullanmnn planlanmas; arazi kaynaklar zerindeki basklar ekonomik faaliyetlere bal olarak her geen gn artmaktadr. Ormanlarn korunmas, erozyonla mcadele, mera ve otlaklarn kullanmnn planlanmas, tarm topraklarndan en uygun ekilde faydalanmann salanmas, rant ve ekonomik aralarla tarm arazilerinin tketilmesinin engellenmesi, doal koruma alanlarnn turizm yatrmcl yoluyla yok olmasnn nlenmesi doal kaynaklarn ekolojik dengelerle uyumlu korunabilmesi iin uygulanacak planlamalar rneklerdir.
522

Bunlara ek olarak; atklarn geri kazanlmas kaynaklar zerindeki basky azaltabilecektir. rn ve hizmetlerin kullanmnda enerjinin verimlilii ve enerji tasarrufu yeni doal kaynaklarn srdrlebilirlii iin vazgeilmezdir. evreye zarar veren mala ve hizmetlerin retimi durdurularak, evreye duyarl retime geilmelidir. Bir toplumsal ihtiyac karlayan tm doal kaynak tketen faaliyetler evresel kaynaklarn yok olmasn ve bozulmasn beraberinde getirmektedir. Ancak, toplumsal karlar zel karlarn nne getiinde, toplumun tm kesimleri ortak bir zeminde buluabilmektedir. evre iin nemli olan bu yaklamn yaygnlamas, belli bir yre iin deil ayn zamanda, bir toplum hatta dnyann gelecei asndan da nemli bir bak as olacaktr. limiz snrlar ierisinde bulunan kimi tarm arazilerine konutlar yaplmaktadr. Bu, planlama asndan son derece yanltr. Yatrmlar ED ve ED n aratrmasn yapmaya zendirilirse doal kaynaklarn ekolojik dengeler esas alnarak verimli kullanm, korunmas ve gelitirilmesi mmkn olur.

T.3. Ekonomik ve Sosyal Faaliyetlerin evrenin Tama Kapasitesini Amayacak Biimde Planlanmas lkemiz zellikle 1970'li yllardan sonra hzl bir sanayileme srecine girmi ve sanayi kurulularnn saysnda ciddi bir art yaanmtr. Buna paralel olarak Sivas da bugn itibariyle eitli alanlarda faaliyet gsteren kk ve orta byklkte sanayi kurulularyla ekonomik faaliyetlerde bulunmaktadr. Sz konusu retim ve tketim sreci, sosyal faaliyetler dzensiz kentlemeyi ve ekolojik dengelerin olumsuz etkilenmelerini beraberinde getirmektedir. evre sorunlarnn en belirgin zellii, sorunun her eyden nce yerel yani olayn grld ve duyulduu yreye zg bir olay olduudur. O halde evre sorunlar her eyden nce yerel ynetimlerin ilgi ve sorumluluk alanndadr. Yerel dzeyde gerekletirilen ekonomik ve sosyal faaliyetlerin evreye zarar vermeyecek ekilde planlanmas etkili yerel ynetimlerle gerekletirilmelidir. Bu planlamalar evre ynetimi kavramnn temel bileimidir. Bu nedenle her eyden nce evre ynetiminin genel tanmnn yaplmasnda yarar vardr. evre ynetimi; insan, bitki ve hayvan varlnn dengeli ve salkl yaamas iin gerekli doal kaynaklarn deerlendirilmesi, retilmesi, ulam ve tketimi srasnda ortaya kabilecek olumsuzluklar saptamak, olumsuzluklara zm yolu aramak ve zm yollarn

523

uygulama alanna koymak iin yaplan planlama, egdm, haberleme, denetim ve yrtme ilevlerinin btndr. Yukarda belirtilen genel tanm erevesinde yerel evre ynetimi, her eyden nce su kalitesi, hava kalitesi, grlt dzeyi ve zehirli atklarla ilgili bir dizi standard uygulamak zorundadr. Bunun yannda aadaki konularda da temel yerel deerlerin olumas gerekmektedir: - Ormanlar, parklar, sulak alanlar ve gzel manzaral alanlar da dahil olmak zere yrede yeterli ve dengeli dalm ak alanlar - Konut, ticari, endstriyel ve rekreasyon amal arazi kullanmnn verimli bir ekilde planlanmas ve ynetilmesi - Tarihsel ve arkeolojik alanlarn korunmas ve bakm - Temel kentsel (trafik, kanalizasyon, yol, su, akalama, ulam gibi) altyaplarn yeterli olmas - evresel kirliliklerden uzak ve temiz bir ortamda yaama iradesi. Yukarda belirtilen yerel evresel deerlerin gerekletirilmesi iin, yerel dzeyde evre rgtlerinin rgtlenmesi, konu ile ilgili teknik elemanlarn grevlendirilmesi, teknik ve ynetsel srelerinin oluturulmas, koruyucu gelitirici ve giderici stratejiler gelitirilmesi ve bunlarn uygulamaya konulmas gerekmektedir. Bu genel gr erevesinde yerel ynetimlerin yerine getirmesi gereken evresel ilevleri yle sralanabilir: evresel politikalar oluturmak ve temel ilkeleri belirlemek evre koruma plan hazrlamak; Mevcut evre kalitesi/sorunlar ile ilgili bilgi/veri/bulgu derlemek l snrlar iinde kirlenmeyi gsteren kirlilik haritalar yapmak evrenin kirlilik tama kapasitesini srekli izlemek Endstriyel yer seimini srekli irdelemek Yatrmlarda evreyi bir maliyet unsuru olarak grmek ve fayda maliyet analizleri iine almak

evresel enformasyon sistemini kurmak;

524

Yerel, blgesel, uluslararas evre enformasyon sistemlerine katlmak ve bilgi alveriinde bulunmak. Monitoring sistemleri ve laboratuvarlar kurmak, evresel etkileri irdelemek; Kentsel gelimenin sosyal ve ekonomik faaliyetlerin evresel etkilerini irdelemek, zel kii, kurum ve kurulular ile kamusal kurulularn belde snrlar iinde yapaca etkinliklerin evre ortamnda ne gibi deiikliklere yol aabileceini ve deiimden ne gibi varlklarn etkilenebileceini belirlemek, Bu etkilerden geri dnlmez ve giderilmez etki yapacak olanlarn nne gemek iin gerekli nlemleri almak Bu tr etkiler iin "duyarl" blgeleri saptamak ve koruma altna almak. evre rgtn oluturmak ve glendirmek; evresel rgtlenme dzenini glendirmek, Kirleticilere uygulanacak yaptrmlar gelitirmek ve tedvin etmek, evre zabtas kurmak ve altrmak. evresel Etki Deerlendirilmesi (ED) sreci iin hazrlklar yapmak; ED sistemini oluturmak, yeri ama izinleri ile ED arasnda organik ilikiler kurmak, Yap ve kullanm izinleri ile ED arasnda organik ilikiler kurmak, Atk boaltma izinleri sistemine ilerlik kazandrmak, Gerekli koullarda verilmi izinleri iptal etmek. evresel bozulmalar dzeltmek ve kirlilikleri gidermek; Srekli ve dengeli kentsel gelime iin bozulmu olan evre koullarn restore etmek. Egdm, ibirlii ve halkn katlmn salama; evresel sorunlarla ilgili yerel kamu kurulular ulusal ve uluslararas ibirlii ve egdm koullarn oluturmak, Akademik ve aratrmaya ynelik kurulularla ibirlii yapmak, evreyle ilgili halkla ilikiler ve proje destek iletiimi sistemini kurmak, evre sorunlarnn giderilmesine halkn katlmn salayc dzenlemeler yapmak.
525

Atk kaynaklarn izlemek ve denetlemek; Kirletici kaynaklarn belirlemek ve srekli olarak denetlemek, Kirletici kaynaklarla "denetim ve azaltma" antlamalar yapmak. Eitim almalar yapmak; Belde halknn evre bilincini ykseltici eitim almalar yapmak, evresel yaynlar yapmak. Mdahale projeleri ve programlar hazrlama; evresel kirliliklerin giderilmesi iin mdahale programlar ve projeleri hazrlamak, Projelerin finansman olanaklarn salamak, zm iin alternatif mdahale programlar hazrlamak ve en uygununu semek, Baz programlar rgtlemek ve insan gc sorunlarn gidermek.

Bu grevlerin tm etkili bir evre ynetiminin gerekleridir. Ancak tm bu grevler kurulu srecine uygun olarak bir plan dahilinde nceliklerini belirlemek. Yukarda sunulan erevede, Sivas ilinde yrtlen faaliyetler irdelenirse, henz evrenin tama kapasitesini aan bir faaliyetin olmad sylenebilir. Ancak ilimiz Organize Sanayi Blgesi'nin tarm arazileri zerinde kurulmas ve il merkezi atksularnn dorudan Kzlrmak'a verilmesi ilerde, sz konusu tama kapasitesinin almasna neden olabilir.

T.4. evrenin nsan Psikososyal htiyalaryla Uyumunun Salanmas Yeryzndeki btn canllar; gne, hava, su ve toprak gibi doal kaynaklar kullanma yoluyla birbirine bamldr. nsan da bir canl olarak bu zincirin bir halkasdr. nsanlarn iyi bir evrede temiz hava, temiz su ve yeil bir ortamda yaama istei doal bir ihtiyacn gereidir. nsann iinde bulunduu fiziksel evrenin ayn zamanda insann psikolojik ihtiyalar iin de nemli olduu kanaati son yllarda yaygnlk kazanmtr. Bylece fiziksel evre olgusu psikoloji disiplininin ilgi alanlarndan bir tanesi haline gelmitir. nsan eylemleri ve davranlarnn tamam fiziksel evre iinde yer almaktadr ve bu yzden insann fiziksel evresinin hafife alnmamas gereklidir. Fiziksel evre insann fizyolojik ve psikolojik sal zerinde geni ve srekli etki yapmaktadr. Psikologlar saln yalnzca insana zg bir olay olmadna, insan ve evresinin bir sistem oluturduklarna ve insan salnn belli bir ekolojik ortam ierisinde insan-evre
526

etkileiminin bir ilevi olduuna srarla iaret etmektedirler. Bu erevede, fiziksel evrenin insan zerinde bask ve gerilim meydana getirebilecek zelliklerini tanmlayp, bunlarn ortadan kaldrlmas iin uygun planlamalarn yaplmas gerekmektedir. Bilindii gibi evresel planlamann hedefleri arasnda her eit kirliliin ve evresel bozulmann nne geilerek dzeltilmesinin yannda, evresel kalitenin insann psikososyal ihtiyalarna cevap verecek ekilde korunmas da yer almaktadr. Bu noktada evrenin insan psikososyal ihtiyalaryla uyumunun salanmas konusunda yaplmas gereken planlama srelerini, insan zerinde bask ve gerilim meydana getirebilecek fiziksel zellikleri de belirleyerek ortaya koyabiliriz. - Fiziksel evre fiziksel adan tehdit olabilir. Ar souk, ar scak, kirli hava insan iin fiziksel bir tehdittir. Tm evre kirliliini neyici planlamaya ihtiya vardr. - evreden gelen olumsuzluklar stres nedeni olabilmektedir. Yksek grlt bunlarn en belirgin rneidir. - evrenin birey veya toplumla uygunsuzluu gerilim nedeni olmaktadr. nsan eylemlerini snrlayan ve hedeflerine varmasn engelleyen evreler bunalma gtren faktrler olmaktadr. arpk kentleme, yetersiz kentsel altyap, trafik karmaas bireyler zerinde gerilim etkisi yapmaktadr. Bu gibi olumsuzluklar ortadan kaldrc kapsaml uyum planlarnn gerekletirilmesi gerekir. - Belli bir fiziksel evre ile baml olumu psikolojik ve sosyal anlaml mesajlarn bunalm balangcna neden olmas gibi. Belli bir evreye nceden atfedilmi olumsuz sfatlar o evrede bulunanlar zerinde negatif ruhsal etkilere neden olmaktadr. - Belli bir evre ile burada yaayanlarn etkileiminin youn enerji ve kaynak gerektirmesi gerilim (stres) sebebi olabilmektedir. evreyle ilikilerin ar zaman, g ve para gerektirmesi insann ruhsal dnyasn olumsuz etkilemektedir. nsann yaad ortam planlayan plan ve tasarmclar, insanlarn evrelerine uyum salamalar ve evreleriyle ilikilerini rahat bir dzeyde yrtebilmeleri iin evresel stresin niteliini ve niceliini denetlenebilmelidir. nsan-evre ilikileri ve fiziksel evrenin insann sosyal ve psikolojik dnyasna etkilerinin dikkate alnd uygun zmlemeler gerekmektedir. Fiziksel evre ve zellikle bunun bir alt bileeni olan mimari ve ehirsel evrenin insann ruh dnyasna, zihinsel ve entelektel hayatna ve psikolojik salna olan etkilerinin farkna varlmas planclarn sorumluluklarn arttrmaktadr.
527

nsann evre ile ilikilerinde uyumun salanmasnda; mimarlk, peyzaj, evre mhendislii, corafya, ekoloji gibi disiplinler beraberce hareket ederek fiziksel evrenin deiimlerini dikkate alarak ortak programlarn yrtlmesi byk nem arz etmektedir. evre psikolojisi ise btn bunlarn arakesitinde doal ve yapay evre deikelerini sistematik bir ekilde analiz yapmaldr. Ergonomi, evresel fizyoloji, evre ekolojisi gibi disiplinler kirlilik, konfor gibi konulara eilirken, evre psikolojisi kendi yarattmz fiziksel evreler, dier bir deyile binalar, sokaklar, mahalleler ve ehirler ile onlar yaayan insanlar arasndaki ruhsal, duygusal etkileimi incelemekte, evrenin insan ruh dnyasn nasl etkilediini anlamaya almakta ve insan daha mutlu klabilecek evrenin yaratlmas iin gayret gstermektedir. Sivas li, g veren bir ildir. Bunun nedeni, ekonomik olduu kadar evrenin insan psiko-sosyal gereksinimleriyle uyumundaki sorunlarla ilgilidir. Bu uyum da Sivas'ta ekonomik, bilimsel, kltrel ve sosyal etkinliklerin arttrlmasyla giderilebilir.

T.5. evre Duyarl Arazi Kullanm Planlamas T.5.1. Genel Tarmsal Yap Sivas li yzlmnn 1.216.707 hektar tarma elverili arazi (Tablo S.5.1-1), 1.207.916 hektar ayr ve mera arazisi, 330.524 hektar orman ve fundalk arazi, 93.620 hektar kullanlmayan ve meskun sahalardan olumaktadr. lin deiik toprak yaps, iklim ve jeolojik yap farkllklar ile vejetasyondaki eitlilik deiik zelliklere sahip topraklarn oluumuna neden olmutur. Tarm topraklarnn %3.04 asit, %24.78i ntr, %71.8i ise alkali reaksiyona sahiptir.

528

Tablo T.5.1-1: Sivastaki tarmsal arazinin dalm (Tarm l Mdrl verileri, 2006*).

Arazinin Cinsi HUBUBAT ARAZS NADAS ARAZS YEM BTKLER ENDSTR BTKLER YEMEKLK BAKLAGLLER MEYVELK SEBZELK BA AYIR ARAZS KULLANILMAYAN TARIM ARAZS TOPLAM ZRAAT YAPILAN ARAZ

Miktar ( Ha ) 437.012 219.115 48.555 11.080 6.144 5.674 1.414 1019 10.533 476.162 1.216.707

Tarma Elverili Araziye Oran (%) 35,92 18,01 3,99 0,91 0,50 0,47 0,12 0,08 0,87 39,14 100,00

*Veriler deimemitir.

Byk ksm organik maddeler ynnden fakirdir. Topraklarn %13.05inde organik madde ok az, %57.22sinde az, %19.30unda orta, %6.33nde iyi, %4.10unda yksek dzeydedir. Saturasyon yzdesine gre yaplan snflandrmada tarm topraklarnn %37.84 tn, %52.76s killi-tn, %8.47si kil ve %0.93 kum bnyeye sahiptir. Bu dalm ilde tarm iin uygun toprak bnyesi varln gstermektedir.

Sivas linde tipik karasal iklim hkm srmektedir. Klar souk ve kar yal, yazlar scak ve kurak gemektedir. lin son 50 yllk ya ortalamas 415 mmdir. 1995 yl ya ortalamas 440 mm ile ok yllk ortalamann zerinde gereklemitir. Ancak yalarn byk ksm vejetasyon dnda genellikle k aylarnda dmektedir. Son 10 yln en dk scakl -29.6C olmutur. Ayn dnem iindeki donlu gnler says 121 gn olarak tespit edilmitir. ok yllk ortalamalara gre ilin ilk don tarihi 11 eyll, son don tarihi ise 7 maystr. Son 10 yldaki en yksek scaklk ise +38.2C olmutur.

529

T.5.2. Tarla Tarm Halen tarm yaplan 809.194 hektarlk arazilerin 310.000 hektar sulanabilir arazi olmasna karlk, 53.373 hektar devlet sulamas ve 87.835 hektar halk sulamas olmak zere toplam 141.208 hektarlk arazi sulanmaktadr. Meyve retiminde en geni alan 2065 hektar ile elma, 2049 hektarlk ekim alan ile kays oluturmaktadr. Tablo T.5.2-1de meyve aalarnn durumu, Tablo T.5.2-2de ise meyve eitlerine gre retim miktarlar verilmitir.
TabloT.5.21:Meyveaalarnndurumu(TarmlMdrlverileri,2006*).

MEYVECNS

KAPLADIIALAN (Da)

MEYVEVERMEYEN YATAAASAYISI

MEYVEVERENYATA AASAYISI

ARMUT AYVA ELMA ERK(TMETLER) DE KAYISI(ZERDALHAR) ZERDAL KRAZ KIZILCIK EFTAL VNE CEVZ DUT LEK BA(ZM) TOPLAM

6617 280 17580 2956 70 13695 5085 1682 156 504 3259 3457 1370 30 10190 66.931,00

34.150 3.249 137.322 15.645 1.550 63.170 9.280 12.275 2.743 8.210 69.859 29.095 17.952 404.500

106.717 6.980 296.660 66.015 5.250 168.485 55.960 22.430 3.945 12.882 103.875 31.223 16.045 896.467

*2008 yl iin Tarm l Mdrl tarafndan ayn veriler kullanlmtr.

530

TabloT.5.22:Meyveeitlerinegreretimmiktarlar(TarmlMdrlverileri,2006*).

MEYVECNS

KAPLADIIALAN (Da)

RETM(Ton)

YUMUAKEKRDEKLLER ARMUT AYVA ELMA TOPLAM SERTEKRDEKLLER ERK(TMETLER) DE KAYISI(ZERDALHAR) ZERDAL KRAZ KIZILCIK EFTAL VNE TOPLAM SERT KABUKLULAR CEVZ TOPLAM ZMS MEYVELER DUT LEK TOPLAM L TOPLAMI BA (ZM) GENEL TOPLAM 1.370,0 30,0 1.400,0 56.741,0 10.190,0 66.931,00 505,0 7,0 512,0 27.641,3 20.083,0 47.724,30 3.457,0 3.457,0 958,0 958,0 2.956,0 70,0 13.695,0 5.085,0 1.682,0 156,0 504,0 3.259,0 27.407,0 991,0 74,0 11.111,3 2.600,0 450,3 111,0 196,0 1.711,7 17.245,3 6.617,0 280,0 17.580,0 24.477,0 2.047,0 129,0 6.750,0 8.926,0

*2008 yl iin Tarm l Mdrl tarafndan ayn veriler kullanlmtr.

531

Sebze retimi ise ok dk seviyededir. En ok retilen sebzeler domates, taze fasulye, lahana ve salatalktr. Bu retim miktarlar ihtiyac karlamaktan uzak olup, daha ok evre illerin rnleri tketilmektedir. Tarmsal arazinin 1413,5 hektarn kapsayan sebze alanlarnn 309 hektar taze fasulye, 399,2 hektar domates, 74,4 hektar beyaz lahana, 30 hektar hyar, 149 hektar kavun, 48,7 hektar spanak ve 712,2 hektar dier rnlerin ekimine ayrlmtr. Tablo T.5.2-3te bitkisel retim alanlar ve retim miktarlar, Tablo T.5.2-4te yem bitkileri ekim alanlar ve retim miktarlar, Tablo T.5.2-5te bitkisel rnlerin yllara gre ekili alanlar ve Tablo T.5.2-6da ise bitkisel rnlerin yllara gre retim miktarlar verilmitir.
Tablo T.5.2-3: linin sebze eitlerine gre retim miktarlar (Tarm l Mdrl verileri, 2006*)

SVAS L 2006 YILI ETLER ZERNDEN SEBZE RNLER RETM

SEBZENN CNS

EKLEN ALAN (Da) KALDIRILAN RN MKTARI (Ton)

VERM (Kg/Da)

LAHANA (BEYAZ) LAHANA (KIRMIZI) LAHANA (K.YAPRAK) MARUL (KIVIRCIK) MARUL (GBEKL) ISPANAK PIRASA PAZI MAYDANOZ NANE SAKIZKABAI BAL KABAI KABAK(EREZLK) HIYAR PATLICAN DOMATES BBER(ARLISTON) BBER(DOLMALIK) BBER (SALALIK)

744,0 10,0 0,0 51,0 67,0 487,0 194,0 0,0 55,0 2,0 244,0 88,0 120,0 300,0 340,0 3.992,0 316,0 249,0 0,0

2.000,0 15,0 0,0 48,0 68,0 304,0 144,0 0,0 23,4 0,4 279,0 109,0 150,0 540,0 765,0 10.254,0 201,0 194,0 0,0

2.688,2 1.500,0 0,0 941,2 1.014,9 624,2 742,3 0,0 425,5 200,0 1.143,4 1.238,6 1.250,0 1.800,0 2.250,0 2.568,6 636,1 779,1 0,0

532

KARPUZ KAVUN FASULYE(TAZE) BARBUNYA(TAZE) SARMISAK(TAZE) SOAN(TAZE) HAVU TURP(BAYIR) TURP(KIRMIZI) ARA SEBZECLK TOPLAM

950,0 1.490,0 3.090,0 0,0 57,0 532,0 307,0 110,0 25,0 315,0 14.135,0

2.699,0 3.014,0 1.456,0 0,0 45,0 636,0 523,0 203,0 23,0

2.841,1 2.022,8 471,2 0,0 789,5 1.195,5 1.703,6 1.845,5 920,0

23.693,8

533

Tablo T.5.2-4: Bitkisel retim alanlar ve retim miktarlar (Tarm l Mdrl verileri, 2006*).
RNN CNS EKLEN ALAN (DA) HUBUBAT BUDAY ARPA YULAF AVDAR TOPLAM 3.625.750 673.650 26.200 89.520 4.415.120 YEMEKLK BAKLAGLLER K.FASULYE NOHUT Y.MERCMEK K.MERCMEK TOPLAM 35.070 85.800 4.065 0 124.935 ENDSTR BTKLER .PANCARI AYEE PATETES TOPLAM 73.165 1.500 35.965 110.630 335.470 330 66.661 402.461 4.585 0 1.853 4.141 9.303 402 0 13.846 118 108 99 0 747.288 161.084 4.221 8.561 921.154 206 239 161 96 RETM (TON) ORT.DEKARA VERM KG/DA,AA

*2008 yl iin Tarm l Mdrl tarafndan ayn veriler kullanlmtr.

534

Tablo T.5.2-5: Yem bitkileri ekim alanlar ve retim miktarlar (Tarm l Mdrl verileri, 2006*).
RNN CNS EKLEN ALAN (DA) YEM BTKLER YONCA(Y.K.OT) KORUNGA(Y.K.OT) F( Y.OT,K.OT) F( DANE) MISIR(DANE) MISIR(HASIL,SLAJ) TRTCALE TOPLAM 267.100 118.750 36.795 36.880 300 13.523 12.200 485.548 208.029 45.124 25.106 11.861 178 59.375 3.645 353.318 779 380 682 322 593 4.391 299 RETM (TON) ORT.DEKARA VERM KG/DA,AA

*2008 yl iin Tarm l Mdrl tarafndan ayn veriler kullanlmtr.

535

Tablo T.5.2-6: Bitkisel rnlerin yllara gre ekili alanlar (dekar) (Tarm l Mdrl verileri, 2006*).
rnn cinsi 1998 1999 2000 2001 HUBUBBAT Buday Arpa Yulaf avdar 3202570 607600 12750 129100 3218500 618600 13450 128100 3310700 602900 11050 119400 3266500 605600 10900 104200 3325500 568400 10050 117200 3412700 645450 8650 110850 3580500 653900 19700 97900 3760340 672200 25350 95510 3.625.750 673.650 26.200 89.520 2002 2003 2004 2005 2006

YEMEKLK BAKLAGLLER Fasulye Nohut Mercimek(Y-K) 24000 57400 9680 22800 49500 9680 24500 49530 10160 24920 51290 10090 25970 57900 6410 26060 97450 5230 21400 102850 7440 22540 123930 4800 35.070 85.800 4.065

ENDSTR BTKLER .Pancar Ayiei Patates 172770 2200 47180 87410 2950 85520 89680 5200 38780 87040 3850 38940 88860 3530 40120 88680 3810 40630 86930 2110 35260 89590 0 28260 73.165 1.500 35.965

YEM BTKLER Yonca Korunga Fi(Ot-Dane) Msr (Hasl-Slaj) 125040 86720 129100 290 131340 67170 116750 1700 130450 120500 64020 3120 156990 74510 141800 6600 159050 76470 78830 12690 169610 85860 76600 23150 178180 88170 108680 11820 186960 95840 111420 13430 267.100 118.750 36.795 13523

DER TARLA BTKLER K.Soan Sebzelikler Meyvelikler Ba 3520 16200 59540 2710 3340 19800 65830 2910 3390 20040 62370 2790 3550 19170 59350 2550 2110 21030 59110 1620 1900 16980 61500 3300 1930 17400 57960 7200 1968 18016 62607 6340 632 14140 56740 10190

*Veriler deimemitir.

Sebze retiminde Suehri yresi n plandadr. Meyve retiminde Suehri ve Grn blgesi n sralar almaktadr. Bu blgelerin iklimi sebze ve meyve reticiliine elverilidir. retilen meyve daha ok retildii dar blgede tketilmekte i piyasaya dahi kamamaktadr. Meyve aalarna bakldnda mevcut meyve aa saysnn yarsna yaknnn meyve vermeyen yata olduu grlr. Bunun en nemli sebebi, reticilerin meyvecilii birinci dereceden tarmsal faaliyet olarak benimsememi olmalardr. Meyvecilik
536

daha ok tahl retimi ve hayvancln yannda ek gelir getirici bir ura olarak deerlendirilmektedir.

Kangal Kpei Yetitiricilii

Kangal oban Kpei Anadolu insannn yzyllar boyu obannn yannda onun srsn kt niyetli kimselerden ve vahi hayvanlardan korumu bir kpek rk olup, Babiller zamanndan beri varl bilinmektedir. Kkeninin Sivas ili Kangal ilesinden geldii tahmin edilmektedir. Birinci derecede saf Kangal Kpeini Sivas ve zellikle de Kangal ilesinde bulmak mmkndr. Kangal ilesinde zel dare Mdrlne ait 200 dnmlk iftlikte Kangal Kpei yetitiricilii yaplmakta olup, 25 adet damzlk Kangal Kpei bulunmaktadr.
Ula ilesinde bulunan Tarm letmeleri Genel Mdrlne ait iftlikte ise 15 dnm arazi zerinde Kangal Kpei yetitiricilii yaplmaktadr. 40 adet ana Kangal Kpei olup, 1999 ylnda alnan yavru says ortalama 80 adettir.

T.5.3. Hayvanclk Hayvan Varl ve Hayvansal retim

1999 yl verilerine gre Sivas ili sr varl asndan 2., koyun varl asndan ise 7. srada yer almaktadr.

1986-1995 yllar arasnda uygulanan kaynak kullanmn destekleme fonu almalaryla 172 besi ahr, 125 koyun al, 146 arclk iletmesi, 17 inek ahr, 4 alabalk tesisi yaplmtr. D kaynakl hayvanclk projesi kapsamnda 1987 ylndan beri toplam 3153 ba yurtii ve yurt d kaynakl gebe dve bakanlk ve zel sektr kanalyla getirilerek 854 iletme kurulmutur. 2000 ylna kadar 5011 ba buza elde edilmitir. 2350 adedine saf rk sertifikas verilmitir. Halen faal olarak devam eden 302 iletmede 2255 ba st inei ve 1802 ba buza bulunmaktadr.
Ulusal soy kt ile ilgili almalar devam etmekte olup, bugne kadar istekli iftilerimize ait kondisyon ve kontitsyon olarak saf rka benzeyen her yataki hayvan kayt altna alnmtr. Bu kapsamda 250 adet st srcl iletmesi oluturulmutur. Bu iletmelerin toplam hayvan says 935 batr. Tablo T.5.3-1de Sivas ilinin hayvan varl, T.5.3-2de ise hayvansal retim miktarlar verilmitir. Sivasta son yllarda byk ve kk ba hayvan varlnda bir azalma grlmektedir.
537

Bunun en nemli sebebi zellikle il krsalnda yaanan g olay ile kk lekli iletmelerin yeterli seviyede gelir getirmemesidir. Byk lekli iletmeler ise geliri dk iftilerle kurulamamaktadr. Tablo T.5.3-3te Sivas ilinin 1985-2006 yllar arasndaki hayvan varl verilmitir. lde 8 adet yetitirici belgeli alabalk tesisi bulunmaktadr. 3 adedi Grn, 2 adedi Ula dierleri de Divrii, Zara, Gemerek ilelerinde faaliyet gstermektedir. Grnde 30 aile, Doanarda 4 aile, Gemerek ve Merkezde ise birer aile kk aile yetitiricilii eklinde alabalk iletmecilii yapmaktadr.
TabloT.5.31:Sivaslininhayvanvarl(TarmlMdrlverileri,2006*).
HAYVAN TRLER Kltr SIIR BYKBA Manda TOPLAM KOYUN KKBA KE T.Keisi K.Keisi TOPLAM At TEKTIRNAKLI Katr Eek TOPLAM TAVUK Broiler Yumurtac Hindi KANATLI Kaz rdek TOPLAM lkel Kovan ARI (KOVAN) Fenni Kovan TOPLAM Melez Yerli MKTARLRI(ADET) 37.053 179.326 63.121 3.250 282.750 315.523 0 24.613 340.136 1.845 251 5.346 7.442 36.566 378.152 31.128 9.598 4.791 460.235 418 131.800 132.218

*2008 yl iin Tarm l Mdrl tarafndan ayn veriler kullanlmtr.

538

TabloT.5.32:Hayvansalretimmiktarlar(TarmlMdrlverileri,2006*).

HAYVANSAL RNN ADI 1- ST RETM a-' nek St b- Koyun st c- T.Kei St d- K.Kei St e- Manda TOPLAM 2- ET RETM a- B.Ba (Sr-Manda) b- K.Ba (Koyun-Kei) c-%10 Kaak ve Kurbanlk TOPLAM 3- YAPAI RETM a- Yn retimi b- Kl retimi c- Tiftik retimi TOPLAM 4- DER RETM

VERML HAYVAN (ADET)

YILLIK RETM (TON)

YILLIK FERD VERM (KG)

96.604 79.449 0 6.861 911 183.824 Kesilen Hayv.Adedi 13.431 19.355 3.279 36.065 Krklan Hayv.Adedi 315.523 24.613 0 340.136 Kesilen Hayv.Adeti 36.065

223.766,760 2.780,715 0 205,823 546,420 227.299,718 Yllk retim (K) 2.742.700 334.995 327.860 3.405.555 Yllk retim (K) 203.656 12.307 0 215.963 Yllk retim (Adet) 36.065

2.316 35 0 30 600

204 17 100

0,645 0,500 0,000

1 Adet

5- YUMURTA RETM

Yumurtlayan Kanatl Adedi 378.152

Yllk retim (Adet) 42.728.305 Yllk retim (k) 113

6- BAL RETM

Kovan Adedi 132.218

2.804.900

21

7- BALMUMUMU RETM

173.450

539

8- YOURT RETM

109.104

9- PEYNR RETM

56.825

10- YA RETM

2.500

*2008 yl iin Tarm l Mdrl tarafndan ayn veriler kullanlmtr.

TabloT.5.33:Sivasilinin19852006yllararasndakihayvanvarl(adet)(TarmlMdrl2006*ylverileri)
19852006YILLARIHAYVANVARLII YILLAR KOYUN KILKE SIIR MANDA AT KATIR EEK KOVAN SAYILARI LKEL KOVAN 22.900 14.561 8.348 6.854 5.350 5.160 5.045 BAL RETM (TON) 821 1.413 1.111 1.709 1.550 2.266 2.657 1.831 1.979

(YERL DER)

SAF KLTR 0 0 0 0 0

KLTR MELEZ

YERL DER

FENN KOVAN 45.900 54.745 59.581 77.527 85.446 89.260 97.320

1985 1.417.446 1986 1.471.258 1987 1.514.790 1988 1.498.155 1989 1.488.291 1990 1.148.272 1991 1.134.200 1992 1.099.367 1993 1.164.393 991 1.065.868 1995 1.034.360 1996 1.017.556 1997 1998 1999 2000 2001 909.959 814.459 545.760 545.760 487.994

91.032 86.612 89.264 73.329 81.121 62.210 64.794 61.514 74.213 48.908 40.745 41.462 48.814 44.726 38.212 38.212 33.561

0 367.714 0 385.656 0 389.708 0 384.093 0 389.268

20.353 9.571 2.075 20.405 9.834 1.994 20.897 9.554 2.075 21.545 9.640 1.437 22.141 9.207 1.481 14.181 6.862 978

28.119 28.474 28.241 27.656 27.518 21.155 20.535 18.817 20.095 16.765 15.354 14.785 11.085 11.511 10.304 10.304 4.579

13.795 109.148 232.883 13.390 108.509 230.195 14.153 112.610 225.313 15.695 121.252 244.679 18.717 136.161 223.850 24.984 144.700 219.105 28.700 194.220 204.470 23.524 128.569 198.313 25.418 131.436 180.314 33.467 33.467 35.892 168.600 168.600 186.081 164.069 164.069 137.515

14.219 6.495 1.016 13.449 5.950 949

5.140 108.960 4.552 113.240 3.820 118.861 2.855 124.340 2.430 134.716 2.355 121.324 2.135 125.120 1.463 1.463 1.247 138.724 138.724 141.903

14.423 6.492 1.189 12.751 6.128 11.776 5.163 10.798 4.882 10.528 4.399 8.843 4.089 7.421 3.248 7.421 3.448 7.411 2.615 540 476 451 423 635 616 413 413 352

2.635 2.948 2.435 1.970 2.337 2.277 2.386

2002 2003 2004 2005 2006

937.636 365.031 342.626 316.922 315.523

28.191 26.509 25.437 27.031 24.613

35.991 34.980 38.726 37.767 37.053

185.725 168.733 182.962 180.844 179.326

96.932 76.874 77.647 67.282 63.121

5.848 2.296 5.054 2.395 4.399 1.708 3.478 1.834 3.250 1.845

583 522 436 421 251

7.661 7.248 7.032 5.819 5.346

1.063 927 598 920 418

134.035 130.256 122.002 129.125 131.800

2.374 2355 2.608 2.688 2.805

T.5.4. Tarmsal Faaliyetler T.5.4.1. Pestisitler Tarm ilalarnn biyolojikman zararllara kar etkili fakat memelilere, scak kanl hayvanlara, zellikle insanlara kar az zehirli ya da zehirsiz olmas istenir. imdiye kadar yaplan ve halihazrda kullanlan ilalardan ok az bu nitelikleri tar. Byk ounluu hem kontrol ettikleri canllara kar, hem de insan ve memelilere ok zehirlidir. Bunlarn bir ksm uygulandklar bitki, toprak ve su ortamnda uzun sre bozulmadan kalabilen, tm canllarn vcudunda birikebilen zehirlerdir. Zararl etkilerini yava yava uzun sre iersinde belli etmeden yaparlar. Tarmsal amala bugn milyonlarca ton tarm ilac milyonlarca dnm araziye uygulanmaktadr. Bunlarn byk ksm uygulama yerlerinden baka yerlere gitmekte ya da tanmaktadr. Topran pestisitlerle kirlenmesi, kullanlan kimyasal maddeler kalc olduu zaman nemli sakncalar dourur. Eer bir pestisit bakteri, fungus, gne ya da kimyasal yollarla yaps bozulmamsa zamanla toprakta birikerek bitkiler tarfndan alnabilir. Tarm ilalar dorudan toprak yzeyine ve iine, bitkiler zerine veya tohum ilalamas eklinde tohumluk zerine uygulanrlar. Bitki yzeyine atlan ilacn nemli bir ksm topraa der. Topraa den ilalar toprak tipi, znebilirlik, kalclk ve iklim faktrlerine bal olarak toprak iinde zamanla hareket edebilirler. Aada pestisitlerin topraktaki kalclk durumlar grlmektedir.

Kalclk Durumu Kalc Deil Orta Derecede Kalc Kalc Devaml Kalc

Sre 1-12 Hafta 1-18 Ay 2-5 Yl Hi bozulmadan devaml

541

Pestisit Grubu Organik Fosforlular ve Karbonatlar Herbisitler Klorlandrlm Hidrokarbonlular Cva, Arsenik, Kurun Bileikleri

Tarmla ilgili faaliyetlerde kullanlan pestisitler ve kullanm miktarlar Tablo T.5.4.1-1de verilmitir.
Tablo T.5.4.1-1: 1999-2006 yllarnda tarmla ilgili faaliyetlerde kullanlan pestisitler ve kullanm miktarlar (Tarm l Mdrl 2006*verileri)

TKETLEN MKTAR LALAR 1999 TOPLAM nsektisitler Fungusitler Herbisitler Rodendisit ve Mollusidler Akarisitler Nematosit ve Fumigantlar Dierleri 186.048 8.269,08 81.974,9 0 93.867 2000 184.991 2001 184.463 2002 2003 2004 189.460 8585,7 2005 2006 180.552 301.281 8.164,65 8260,1 191.345 190.618 8.832 76.161 7.755,0 77.039

9.422,03 8.909,43

71.723,0 71.722,7 72.655,50 0 0 102.015 102.015 97.780

75483 77342,25 103170 103200

104.550 103.950

143,04

118,50

105,00

105,00

114102

48,64

49

257,50 26,40

256,00 26,40

256,00 24,40

266,50 0

266,5 0 2000 fiek

284 0 3025fie k

284 0

284,0 0

1.510

1.430

1.430

1.580

T.5.4.2. Gbre Kullanm

Tarm arazilerinin halihazr verimlilik deerlerine gre kullanlmas gereken saf bitki besin maddeleri ve lin ticaret gbresi ihtiyac Tablo T.5.4.2-1de, saf bitki besin maddeleri ihtiyac Tablo T.5.4.2-2de ve yllk kimyevi gbre tketimi Tablo T.5.4.2-3te belirtilmitir.

542

Tablo T.5.4.2-1: lin ticari gbre ihtiyac (ton) (Tarm l Mdrl verileri, 2006*).

Azotlu Gbre Amonyum Slfat (%21) Amonyum Nitrat (%20.5) 12000.0

Fosforlu Gbre T.Sper re (%46) Fosfat (%41-43) 6500.0 100.0 Diamonyum Fosfat (%46-48) 30000.0

Potasyumlu Gbre Potasyum Slfat (%48-52) 300.0

1800.0

*2008 yl iin Tarm l Mdrl tarafndan ayn veriler kullanlmtr.

Tablo T.5.4.2-2: lin saf bitki besin maddeleri ihtiyac (ton ) (Tarm l Mdrl verileri, 2006*).

Azot (N) 72576.0

Fosfor (P2O5) 82070.0

Potasyum (K2O) 540.0

Toplam 155186.0

*2008 yl iin Tarm l Mdrl tarafndan ayn veriler kullanlmtr.

543

Tablo T.5.4.2-3: Sivas li yllk kimyevi gbre tketimi (Tarm l Mdrl verileri, 2007).
KMYEV GBRE ETLER (Ton) YILLAR A.NT. A.NT. (%26) ve (%20.5) CAN KOMPOZE TRPLE KOMPOZE KOMPOZE Pot. SP. (20-20-0 ve (15-15-15 ve NTRAT FOS +zn) (12-30-12) + zn )

A.NT. %30

A.NT. (%33)

A.SL. (%21)

RE %46

DAP % 18-46

N.S.P.FOS. %43

1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006

34 80 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

6.484 12.339 1.340 11.164 12.346 7.353 5.442 2.398 3.041 4.561 2.854 3650,6 1490,55 5 0 0 0 0 0

1.526 2.651 5.926 5.294 6.895 7.486 5.014 6.416 8.752 11.341 15.045 18374,5

279 1.553 1.936 63 112 1.766 117 143 489 1.934 3.616 501,2

1.587 4.464 6.409 6.885 6.943 6.202 4.877 4.158 5.165 5.799 4.605 4010

17.695 22.756 28.017 26.757 28.875 25.178 14.347 17.072 21.943 22.860 21.578 19855

0 5 25 0 0 0 0 0 0 0 0 1383,4 926,5

385 349 95 195 60 90 6 0 10 43 116 15 100

3.026 5.342 5.464 7.017 11.894 11.155 7.808 3.096 3.643 5.191 5.800 12079,5 1.136 1.806 1.943 2.207 2.272 1037,4 116 218 382 488 0 431,5 428,425 40

0 386 4 0 0 203 0 2 0 0 0 800

17575,88 2964,95 3693,15 14634,65 0

10884,58 2878,65

2007 TOPLAM

0 114 72973

94721 12509,2

61104

266933

1413

1364

81516

10401

1636

1395

T.5.5. Sivas li ayr Mera Durumu T.5.5.1. ayr ve Mera Varl Sivas ili gerek yzlm, gerekse ayr-mera varl bakmndan Trkiyenin ilk sralarnda yeralan yrelerinden biridir. ayr-mera varl ileler itibaryle Tablo T.5.5.1-1de verilmitir.
Tablo T.5.5.1-1: Sivas linin, ileler itibariyle ayr ve mera varl (Tarm l Mdrl verileri, 2007).

LE ADI Merkez Divrii Gemerek

Mera Alan(Ha) 138.494 145.633 47.374

ayr Alan(Ha) 4.718

Toplam(Ha) 143.232 145.633 385 47.759

544

Grn Hafik mranl Kangal Koyulhisar Suehri arkla Yldzeli Zara Toplam

170.058 109.000 66.019 156.999 21.182 51.408 84.445 100.598 98.035 1.189.241

536 3.410

170.594 112.410 66.019

3.799

160.798 21.182

1.113 3.910

52.521 88.375 100.598

764 18.675

98.799 1.207.916

*2008 yl iin Tarm l Mdrl tarafndan ayn veriler kullanlmtr.

Sivasn ayr ve meralarnn arazi kabiliyet snflamasna gre dalm aada verilmitir. I.Snf II.Snf III.Snf IV.Snf V.Snf VI.Snf VII.Snf 3.150 ha 12.123 ha 24.835 ha 50.289 ha 4.719 ha 120.145 ha 992.655 ha

ldeki ayr ve meralarn 25.327 Ha' orta derin, 318.632 Ha' s, 840.472 Ha' ok s topraklardan meydana gelmektedir. ayr-mera alanlarnn 30.091 Ha' 1. snf (hafif), 56.941 Ha' 2. snf (orta), 255.900 Ha' 3. snf (ok iddetli), 864.984 Ha' 4. snf (ok iddetli), su erozyonuna maruz bulunmaktadr. ayr-meralarn 8.555 Ha' lk ksmnda yalk sorunu, 10.599 Ha' lk ksmnda oraklk, 5.908 Ha' lk ksmnda da hem toprak hem de drenaj problemi vardr.
545

30.152 Ha tal, 30.152 Ha kayal, 3.673 Ha hafif tuzlu, 3.755 Ha tuzlu, 78. Ha hafif tuzlu alkali ve 953 Ha tuzlu alkali karakterde olup, 734.473 Ha ayr-mera da tasz bir yap arz etmektedir. lde problemi olmayan ayr-mera arazisi toplam 3.846 hektardr. Yine Sivas ilinin ayr-mera potansiyelinin 49.117 Ha' dz (% 0-2), 24.578 Ha' hafif (% 2-6), 100.497 Ha' orta (% 6-12), 181.705 Ha' (% 12-20), 359.057 Ha' ok dik (% 20-30), 429.962 Ha' sarp (% 30) meyilde bulunmaktadr. Bu aklamalardan da anlalaca zere meralardaki birinci sorun, s toprak ve ar meyil zelliklerinin yan sra ar otlatma sebebiyle meydana gelen su ve rzgar erozyonudur. Bunun sonucu olarak, toprak yetersizlii ve bitki rtsnn yok olmas ortaya kmaktadr. lde genellikle, ayrlar temmuz ayna kadar korunup kimi zaman gbrelenmekte ve biilerek hayvanlara yedirilmektedir. Bir ksm ayrlar da yl boyunca otlatlmaktadr. ayrlar zellikle yalk ve oraklk gibi sebeplerle, yem deeri olmayan ayr saz, hasr saz ve sinir otu gibi istilac bitkiler tarafndan hzla kaplanmakta sonu olarak da orta snfl ayrlar meydana gelmektedir. ayrlarn ortalama verimi yeil olarak 450-500 kg/da., kuru olarak 120-130 kg/da' dr.

Faydalanlabilir ksm 350-400 kg/da., yeil 95-100 kg/da. kuru ot eklindedir. Toplam ot kapasitesinin % 20si ayrn devamll iin otlatlmadan braklmaldr. Meralarda ise kar kalknca hatta ou zaman kar tam kalkmadan alacal halde iken kkba ve bykba hayvanlar meraya sokulmakta, plansz, bilinsiz otlatma yaplmaktadr. Yeterli yem bitkisi ekilimi olmad iin ilde hayvanlar bir an nce meraya kmakta ve mmkn olan en ge dnemde de ieri alnmaktadr. Ar ve srekli otlatma sonucu tabii rt byk lde tahrip edildii iin hz yavalatlamayan ve bitki rts yeterli olmad iin tutunamayan dolu ve yamur sular yzey akna geerek hem su erozyonuna hem de daha alt ksmlarda bulunan tarm arazilerinde, sel zararlarna sebep olmaktadr. 1998 ylnda karlan Mera Kanunu ile balatlan kadastro almalarnn zaman ierisinde tamamlanmas durumunda meralar korunabilir ve slah edilebilir sahalar haline gelecektir. Mevcut durum itibariyle meralardaki ot verimi; Tarm l Mdrl tarafndan yl boyunca kafeslerle koruma altna alnan deiik mera kesimlerinde, temmuz aynda toprak seviyesinden yaplan biim ve yerinde yaplan tartm sonularna gre yeil olarak 140-160 kg/da., % 50 mera pay dldnde yeil olarak 70-80 kg/da. civarndadr. Bu da 18-20 kg/da. kuru ota edeerdir.
546

Zaten blge meralarnn toplam kuru ot verimi 30-40 kg/da. olarak bildirilmektedir. Islah yntemlerinin belirlenmesi asndan yaplan deerlendirmeye gre II. snf meralar ilde hakim durumdadr.

T.5.5.2. Tarm Alanlar lde nemli saylabilecek ovalar (Tablo T.5.5.2-1) alan olarak kk olup, genellikle tahl yetitirilmektedir. Bu ovalarn ykseklii 1000 metrenin zerindedir. Ekilmekte olan tarm alanlarnn tamamna yakn tarlalardan olumaktadr. Bir miktarda meyve ve uzun mrl bitkiler yetitirilmekte, ok snrl olarak da sebzecilik yaplmaktadr. Tarla alanlarnda ise genelde tahl ve eker pancar retimi yaplmaktadr.

T.5.6. Sonu limizin snrlar iindeki alann henz arazi kullanm biimlerinin ne lde salkl olduunu ortaya koymak ve evreye duyarl arazi kullanmn gelitirmek iin ncelikle Sivas ili dahilindeki blgenin 1/250 000 ya da 1/350 000 lekli arazi kullanm haritalarnn retilmesi zorunludur. Ayrca, zellikle ovalarn ya da arazi kullanmnn sorun olduu blgelerde daha ayrntl (rnein 1/25 000 ya da 1/5000 lekli) haritalarn hazrlanmas gelecekteki planlamalara byk kolaylklar salayacaktr.

Tablo T.5.5.2-1: Sivasta bulunan ovalar (Tarm l Mdrl verileri, 2005*).

Ad Palanga Ovas Gemerek Ovas Suehri Ovas arkla Ovas Bedehdun Ovas Cencin Ovas Devekse Ovas Tdrge Ovas

Bulunduu Yer Divrii Gemerek Suehri arkla Yldzeli Zara Zara Zara

Alan (Km2) 28 42 35 54 36 28 30 35

Ykseklii (m) 1116 1082 1213 1145 921 1100 1100 1100

547

T.6. evresel Etki Deerlendirmesi Konu hakknda bilgi elde edilememitir. Yararlanlan Kaynaklar TC. evre Bakanl, 1995, II. evre uras, Ankara. Mehur, M., 1995, evre duyarl planlama, Yeni Trkiye, 279-295 s. Gkday, ., 1997, evrenin Gelecei, Yaklamlar ve Politikalar, TV Yayn, Ankara, 280 s. Su Kirlilii Kontrol Ynetmelii, 1988, 4.9.1988 Tarihli ve 19919 Sayl Resmi Gazete. Yaam, F.D., 1995, evre ynetiminin temel aralar, mge Kitapevi, Ankara, 224 s. Alp, A.V., 1995, evre Psikolojisi, Yeni Trkiye, 537-539 s.
Tarm l Mdrl, 2004, Sivas Tarm l Mdrl

548