ALTIN VE RETM

Altnn fiziksel zellikleri zellik Atomik Arlk Erime Scakl Kaynama Scakl Kristal Yaps Younluk 273 K [g/cm ]
3

Deer 196,9665 [C] [C] 1064,43 2808 YMK 19,32

Altnn kimyasal zellikleri Su, kuru ve nemli hava, oksijen, ozon, azot, flor, iyot, kkrt ve bislfr ile normal koullar altnda altnla reaksiyona girmez. Oksijen yksek scaklklarda dahi altna tesir edemez. Alkali hidroksitlerin sulu zeltileri ve mineral asitlerinin alkali tuzlar da altna etki etmez. Benzer ekilde alkali slfrler de etkisizlerdir. Buna karn bir takm ykseltgenlerle (rnein; HNO3, O2, yada Fe+3 iyonlar, MnO2) birlikte hidroklorik asit altn kompleks halinde zer [3,4]. Au + 4HCI + HNO3 (kral suyu) HAuCl4 + NO + 2H2O 4Au + O2 + 8CN- + 2 H2O Altnn tabiatta bulunuu
nemli baz altn minareleri unlardr sim Nabit altn Elektrum Silvanit Petzi Nagiajit Kostovit Kalaverit Maldonit Aurosbit Kimyasal forml Au ( AuAg ) AuAgTe4 Ag3AuTe2 Au(Pb,Sb,Fe)8(S,Te)11 CuAuTe4 AuTe2 Au2Bi AuSb2

4 [Au(CN)2]- + 4OH-

GNE, V., Altn retimi. Y Lisans Tezi, SA Fen Bilimleri Enstits, Sakarya, 2005.

Altnn Sektrel Kullanm Oranlar:

SARI, A., Altn alamlandrmada tane kltmenin derin ekmeye etkisinin incelenmesi. Yksek Lisans Tezi, YT Fen Bilimler Enstits, stanbul, 2006.

Kuyumculukta kullanlan altn alamlar ve renk tanm:

BLEENLER Cu Zn 28 80 35 1 33 135 277 38 325 15 1 431 114 572 Erime sc. o C Ni Pd 1020/995 930/920 1150/1020 990/970 870/830 880/810 885/850 1125/978 950/925 950/860 110 110 69 118 22 46 379 300 510 440 550 414 442 440 17,9 16 13,7 16,6 13,2 13,3 14,6 10,8 10,7 g/cm3

RENK Sar Sar-yeil Beyaz Sar-yeil Ak sar Sar Pembe Beyaz Sar Krmz Au 917 750 750 750 585 585 585 590 333 333 Ag 55 170 105 382 280 100 90 285 114 95

HB

MPa

100

9 8

100

100 99

SARI, A., Altn alamlandrmada tane kltmenin derin ekmeye etkisinin incelenmesi. Yksek Lisans Tezi, YT Fen Bilimler Enstits, stanbul, 2006.

Altn Yataklar:
YATAK zmir-Bergama-Ovack zmir-Sefehisar-Efemukuru Uak-Eme-Klada Balkesir-Havran-Kkdere Eskiehir-Sivrihisar-Kaymaz Gmhane-Mescitli-Mastra anakkale-Kirazl-Akbaba Artvin-Cerattepe (demir apka) (masir slfid) Toplam Toplam TENR (g/t) Au Ag 9 11 12,65 1,43 6,43 11,8 6,04 5,3 12 12,5 4 140 1,2 25 REZERV (ton) 2 980 000 2 500 000 74 000 000 1 410 000 974 000 1 000 000 8 000 000 8 200 000 3 900 000 METAL ER Au (ton) Ag (ton) 26,82 32,78 31,62 105,8 9,07 16,64 5,88 5,17 12 10 32,8 1148 4,68 97,5 37,48 1245,5 240 1300

ALTIN RETM

Fiziko-kimyasal zenginletirme yntemleri Flotasyon ve amalgamlatrma yntemleri fiziko-kimyasal yntemler grubuna girmektedir. Flotasyon yntemi, altnn slfrl mineralleri ile birlikte bulunmas halinde, daha sonra amalgamlatrma veya kavurmay takiben siyanrasyon uygulamas iin, bulk konsatre kazanmna (n zenginletirme) ynelik olarak uygulanmaktadr. 1. Flotasyon (kpkl yzdrme) yntemi Flotasyon veya yzdrme yntemi, retilecek cevherin sv ierisinde oluturulan kabarca tutunarak suda yzmesi veya batmas ile dier malzemelerden ayrlmasn salayan bir zenginletirme yntemidir. Altn cevherlerinde flotasyon yntemi genellikle serbest, ince taneli altnn ya da altn ieren slfrl, tellrl minerallerin konsantrelerini elde etmek iin uygulanr. Flotasyon konsantreleri genellikle kk boyutlu serbest altn ve slfrl minerallerin bnyesinde kapanmlar halinde altn iermektedir. Eer konsantre daha ok altn ieriyorsa, amalgamlatrma veya direkt siyanrasyona etkin braklmakta, altnn slfrlerin bnyesinde olmas halinde ise siyanr liine uygun hale getirmek iin kavurma ilemi yaplmaktadr. Dorudan siyanr lii ile ancak %70 civarnda altn kazanm mmkn olan kalgoorline (Avustralya) iletmesinde, flotasyon sonrasnda kavurma ve siyanr lii ile verim %90 zerine karlmtr. 2. Amalgamlatrma yntemi 1890 yllnda siyanrleme ileminin uygulama alanna konmasndan nce, altnn yeralt kaynaklarndan elde etmek iin uygulanan metot civa ile amalgamasyon metoduydu. Amalgamasyon ilemi altn paracklarnn civa ile temas ettiklerinde bir amalgam meydana getirmek zere birlemeleri esasna dayanr. Uygulamada sz konusu paracklarn civa ile temas, civa ile kaplanm bakrdan bir plaka yardmyla gerekletirilir. Bu plaka, temiz olan bakr yzeyini, kum, su ve civadan ibaret olan bir karm ile ovmak suretiyle hazrlanr ve

sistemde mevcut civa ince bir rt biiminde bakr ile alam oluturur. Mevcut altnn serbest kalmas iin yeterli derecede krlm olan cevher su ile birlikte hafife eimli olan plakann zerinden akar ve altn tanecikleri civa tarafndan yakalanr. Yeteri kadar amalgam biriktii zaman, fazla civa sktrmak suretiyle atlr; malzeme kk bir hidrolik pres vastasyla son bir sktrma ilemine tabi tutulur. Bu suretle preslenmi amalgam ierisindeki civa uurulur ve geriye altn kalr. Amalgam, civa ve altn yzeyleri arasnda olutuundan, amalgamlatrma yntemi, yzeyleri etkileyebilecek parametrelere kar olduka duyarldr. rnein, znm slfrler, flotasyon reaktifleri, yalar, arsenik ve antimuan gibi minerallerin varl, amalgamlatrmay engelleyici zellikleri ile bilinmektedir. Ayrca tme srasnda altn yzeylerinin eitli mineraller ile kirlenmesi de amalgamlatrma iin olumsuzluklar yaratmaktadr. Kimyasal zndrme (Li) Yntemleri 1. Siyanr lii Oksijen bu reaksiyonlarda nemli bir faktr tekil eder zira altn ihtiva etmeyen siyanr zeltisinde znmez. zndrme (Elsner Reaksiyonu): 2 Au + 4 NaCN + 1/2 O2 + H2O 2 NaAu(CN)2 + 2 NaOH kelme: 2 NaAu(CN)2 + Zn Na2Zn(CN)4 + 2 Au KAu(CN)2 + 2 KCN + Zn+ H2O K2Zn(CN)4 + Au + 1/2H2 + KOH

2. Tiyore (CS(NH2)2) lii Tiyore lii, asidik zeltilerde (pH=1-2) ve 45 C ye kadar olan scaklklarda yaplmaktadr. Bu amala slfrik, hidroklorik veya nitrik asit kullanlabilirse de ekonomiklii nedeniyle slfrik asit tercih edilmektedir. Tiyore ile zndrme reaksiyonunda ykseltgeyici olarak zeltiye Fe+3 ilave edilmelidir. Ferrik demir en etkin oksitleyici olmasna ramen hidrojen

peroksit, sodyum peroksit, ozon, potasyum permanganat veya formamidin dislfit [C2S2(NH2)2(NH2)2] de ayn amala kullanlabilmektedir. Tiyore zeltilerinde formamidin dislfit altnn znmesi iin etkin bir ykseltgeyicidir. Birinci kademede, tiyore formamidin dislfite oksitlenir; 2 CS(NH2)2 + 2 Fe+3 C2S2(NH2)2(NH)2 + 2 Fe+2 + 2 H+ kinci kademede, Au formamidin dislfit ile oksitlenir ve katyonik altn-tiyore kompleksi oluur; 2 Au +2 CS(NH2)2 + C2S2(NH2)2(NH)2 + 2 H+ 2 Au(CS(NH2)2)2+ Bylece altn iin toplam reaksiyon; 2 Au + 4 CS(NH2)2 + Fe+3 Au(CS(NH2)2)2+ + 2 Fe+2

3. Tiyoslfat lii Au + 5 S2O3-2 + Cu(NH3)4+2 Au(S2O3)2-3 + 4 NH3 + Cu(S2O3)3-5

4. Tiyosiyanat lii Au + 2 SCN Au(SCN)2 + e Au + 4 SCN Au(SCN)4 + 3 e Bu reaksiyonlar iin en uygun oksitleyici Fe+3 iyonlar olmaktadr. Au + 3 SCN + Fe+3 Au(SCN)2 + Fe(SCN)+1

5. Amonyak lii Au + 2 NH3 Au(NH3)2+ + e 6. Halojen lileri Bromr 3 Br2 + 3 H2O 3 HOBr + 3 HBr 2 Au + 3 HOBr + 3 HBr + 2 NaBr 2 NaAuBr4 + 3 H2O Toplam reaksiyon ise; 2 Au + 3 Br2 + NaBr 2 AuBr4 + 2 Na+ Klorr 2 Au + 3 CI2 + 2 CI 2 AuCI4

Iyodr yot-iyodur zeltilerinden altnn znmesi anodik oksidasyonu ierir. Au + 2 I AuI2 + e E=-0,578 V

(3.24)

Katodik reaksiyon ise; triiyodr iyonlarnn indirgenmesi eklindedir; I3 + 2 e 3 I E=0,536 V

(3.25)

Tm znme reaksiyonu aadaki gibi zetlenebilir; 2 Au + I3 + I 2 AuI2 E=-0,042 V

(3.26)

Altnn znmesi ayrca aadaki reaksiyona gre de meydana gelebilir; 2 Au + 3 I3 2 AuI4 + I E=-0,024 V

(3.27)

Tm reaksiyonlar standart potansiyelleri negatif olduundan, standart artlar altnda altn znmesinin kendiliinden meydana gelemeyecei grlr. Ancak triiyodr ve iyot konsantrasyonlar deitirilerek, bu reaksiyonlarn kendiliinden meydana gelmesi salanabilir Li zeltilerinden Altn Kazanlmas Li zeltilerinden altnn geri kazanlmasnda; inko ile ktrme, aktif karbon ve elekroliz yntemleri, tek tek veya kombinasyon halinde uygulanmaktadr [12]. inko ile ktrme yntemi 1904 ylnda C.W. Merril tarafndan tanmlanan inko tozu ile ktrme siyanr zeltilerine inko tozu ya da tala ilave edilerek aada verilen tepkime gerei altn indirgenerek kelir; inko zeltiye geer. 2 Au(CN)2 + Zn 2 Au + Zn(CN)42 2 Au(CN)2 + Zn + 3 OH 2 Au + HZnO2 + 4 CN + H2O

Aktif karbon Adsorpsiyon geri kazanm Altn ykl karbon, % 1 NaOH ve % 0,1 NaCN ieren scak (85-90 C) zelti ile 24 saat ile 60 saat aras sreyle bir kapal devrede ykandnda altn bu zeltiye geer.

Elektroliz Anot 2 OH O2 + H2O + 2 e Katot 2 Au(CN)2 + 2 e 2 Au + 4 CN

Altnn rafinasyonu inko ile ktrme sonunda elde edilen altn gm ve dier ana metalleri ierir. Saflatrmak iin iki yntem uygulanabilir. Pirolitik rafinasyon Elektrolitik rafinasyon

Pirolitik rafinasyon Kilden yaplm potalarda eritilir. zeri boraks ile rtlr. Sv metale potann dibine kadar ulaan kaolen bir boru ile klor (Cl2) gaz verilir. Bulunan birok metal gazlaabilen metal klorrleri oluturur ve sv altn metalinden ayrlr. M + Cl2 MCl2(g) Krmz-kahverengi renkli altn klorr dumanlar olumaya baladnda klor gaz verilmesi ve stma ilemi tamamlanr. Soutulduktan sonra zerindeki tabaka alnarak tuz zeltisi ilave edilir ve birok metal klorr znr. AgCl ise H2SO4 ile daha sonra zndrlr. Veya slfrik asit zeltisine Fe tozu ilave edilerek gmn indirgenmesi salanr. Elektrolitik rafinasyon Snrl miktarda gm ieren altna uygulanabilir. Fazla miktardaki gm elektroliz srasnda anoda yaparak altnn znmesine engel olur. Elektroliz ile saflatrma yaplr.