Professional Documents
Culture Documents
situaciis Zala
fsiqologia da cxovrebis~ wina TavebSi
vnaxeT, rom fsiqologebi, romlebic qcevis
mizezebis axsnas cdilobdnen, pasuxebs Zalze
gansxvavebul sferoebSi eZeben. zogierTi maTgani
genetikur faqtorebs swavlobs, sxvebi _ bioqimiur faqtorebs da tvinSi mimdinare procesebs,
mesameni ki yuradRebas garemos zemoqmedebaze
amaxvileben. socialur fsiqologebs sjeraT,
rom qcevis ZiriTadi ganmsazRvreli mizezebi
im socialuri situaciis maxasiaTeblebia, romelSic is xorcieldeba. isini amtkiceben, rom
socialuri situacia imdenad Zlierad akontrolebs individis qcevas, rom xSirad prevalirebs pirovnebasa da mis warsul gamocdilebaze, faseulobebsa da Sexedulebebze. rogorc papa salvatores zemoT moyvanili magaliTidanac Cans, socialuri situaciis zegavlena imdenad yovlismomcvelia, rom amas Cven,
SesaZloa, verc ki vacnobierebdeT. am qveTavSi
Cven im klasikur kvlevebsa da uaxles eqsperimentebs ganvixilavT, romlebic xsnian adamianis
qcevaze Znelad SesamCnev, magram Zlieri zegavlenis mqone situaciuri cvladebis moqmedebas.
rolebi da wesebi
romeli socialuri rolebia TqvenTvis misaRebi? socialuri roli aris socialurad gansazRvruli qcevis paterni, romlis ganxorcielebasac moelian pirovnebisgan mocemul situaciaSi an jgufSi funqcionirebisas. gansxvavebuli situaciebi gansxvavebuli rolebis
Sesrulebis SesaZleblobas iZleva. rodesac
saxlSi xarT, SesaZloa, morgebuli gqondeT
bavSvis~, dis~ an Zmis~ roli. rodesac saklaso
oTaxSi xarT, Tqven studentis~ rols iRebT.
sxva SemTxvevaSi Tqven, SesaZloa, saukeTeso
megobari~ an Seyvarebuli~ iyoT. SegiZliaT,
situaciis Zala
701
saidan
viciT
702
situaciis Zala
mSvidobiani da kargi biWebi~ iyvnen, agresiulad, zogjer sadisturadac ki iqceodnen. isini mkacrad moiTxovdnen, rom
patimrebi usityvod, yovelgvari yoymanis
gareSe damorCilebodnen wesebs. damorCilebaze uaris Tqmas privilegiebis dakargva mohyveboda. Tavdapirvelad privilegiebSi kiTxvis, weris da TanasaknelebTan
saubris ufleba Sedioda. mogvianebiT
patimrebis mxridan mcire protestic ki
iseTi privilegiebis~ dakargvas iwvevda,
rogoric iyo Wama, Zili da dabana. wesebisadmi daumorCileblobas, aseve, iseTi
damamcirebeli da uazro samuSaoebis Sesruleba sdevda Tan, rogoric iyo tualetis
xeliT recxva, azidvebi zurgze zedamxedvelis fexiT da karcerSi Casma. zedamxedvelebi mudmivad cdilobdnen iseTi axali
sasjelebis mofiqrebas, rom patimrebs Tavi
ufro metad damcirebulad egrZnoT.
patimris rolSi myofma, manamde fsiqologiurad stabilurma studentebma sul male
gamoavlines paTologiuri qcevebi, pasiur
winaaRmdegobas uwevdnen damcirebas da beds
Seeguen. 36 saaTic ar iyo gasuli, rom
patimarma 8412-ma, diliT CaxSobili buntis
erT-erTma liderma, TavSeukavebeli yvirili
daiwyo. mas aReniSneboda mZvinvarebis Setevebi, azrovnebis dezorganizacia da Rrma
depresia. Mmomdevno dReebSi kidev sam patimars ganuviTarda stresuli simptomebi.
mexuTe patimars ki mTel sxeulze fsiqosomaturi warmoSobis gamonayari gauCnda
mas Semdeg, rac uaryofil iqna misi Txovna
Sewyalebis Sesaxeb.
703
suraTi
17.1
704
stenfordis cixeSi eqsperimentis dros mcvelebisTvis da patimrebisTvis darigebulma rolebma radikalurad Secvales monawileTa qceva. 6-dRiani urTierTqmedebis profilSi Cawerili gamokvlevebi
aCvenebs, rom dakvirvebis 25 periodis ganmavlobaSi
patimrebi miT nakleb winaaRmdegobas wevdnen, rac
ufro met dominanturobas, mkacr kontrols da
mtrul damokidebulebas iCendnen mcvelebi.
socialuri normebi
garda imisa, rom jgufs Tavisi wevrebis
roluri qcevebis mimarT garkveuli molodinebi
aqvs, mas imasTan dakavSirebiTac aqvs molodinebi,
Tu rogor unda moiqcnen jgufis wevrebi. jgufis
wevrebis mimarT socialurad misaRebi ganwyobebisa da qcevebis specifikur moTxovnebs, rom-
konformuloba
rodesac socialur rols iRebT, an socialur
normas emorCilebiT, maSin socialuri molodinebis mimarT, garkveulwilad, konformulobas
iCenT. konformuloba adamianebisTvis damaxasiaTebeli tendenciaa, daeTanxmon jgufis
wevrebis qcevebsa da Sexedulebebs. ratom xarT
konformulebi? arsebobs pirobebi, romelTa
gavleniTac socialuri moTxovnebis ignorirebas
axdenT da damoukideblad iqceviT? socialuri
fsiqologebi ganixilaven ori tipis Zalas,
romelsac konformulobamde mivyavarT.
situaciis Zala
705
informaciuli gavlenis procesebi _ mocemul situaciaSi koreqtulad, sworad da situaciis Sesabamisad moqcevis survili;
normatiuli gavlenis procesebi gareSemyofTagan mowonebis, aRiarebisa da miRebis
survili.
qvemoT aRvwerT klasikur eqsperimentebs,
romlebic gavlenis orive tipis sailustraciod
gamodgeba.
706
saidan
viciT
informaciuli gavlena ayalibebs
normebs
eqsperimentis monawileebs sTxovdnen,
SeefasebinaT sinaTlis wertilis moZraoba, romelic realurad ar moZraobda,
magram moZravad aRiqmeboda sruliad bnel
oTaxSi, vinaidan ar Canda aTvlis sxva
wertilebi. es aRqmis iluziaa, romelic
avtokinetikuri efeqtis saxeliTaa cnobili. individebis mier mocemuli Sefasebebi
Zalze gansxvavebuli iyo. rodesac cdis
pirebi erT jgufad SeaerTes, romelTa
Soris ucnobebic iyvnen, romlebic xmamaRla msjelobdnen, Sefasebebi TandaTan
erTmaneTs Tanxvdeboda, anu individebis
suraTi
17.2
situaciis Zala
707
saidan
viciT
708
s. aSi im monawileebs, romlebic umetes SemTxvevebSi eTanxmebodnen umravlesobas, dezorientirebulebs~ da eWviT marTulebs~ uwodebs. is gamoTqvams mosazrebas, rom adamianTa
es kategoria ganicdida Zalze mZlavr impulss,
rom ar gamoCeniliyo umravlesobisgan gansxvavebulad~ (1952, gv. 396). isini, vinc daTmobaze
wavidnen, xazs usvamdnen socialur zewolas
da TavianT konformulobas, zogierTebi ki imasac
saidan
viciT
konformulobis mcdeloba
texasis A&M universitetis studentebs
maTi Tanatolebis umravlesobis damokidebulebebis Sesaxeb miewodaT informacia. magaliTad, maT uTxres, rom studentebi sruliad ar eTanxmebian debulebas: ar gavamarTlebdi megobars, romelmac akrZaluli nivTierebebi miiRo~
(sinamdvileSi, studentebis umravlesoba
sruliad eTanxmeboda am debulebas).
eqsperimentis monawileebs am debulebis
interpretireba sTxoves. ras niSnavda me
ar gavamarTlebdi~. es niSnavda, rom isini
ar Seurigdebian narkotikis gamoyenebas~
Tu isini Sewyveten masTan megobrobas?~
amis Semdeg eqsperimentis monawileebs
sTxovdnen, daefiqsirebinaT TavianTi
damokidebuleba debulebis mimarT. studentebis pasuxebis paternebi, umeteswilad,
damokidebuli iyo imaze, Tu ramdenad
Zlierad aigivebdnen isini Tavs xsenebuli
universitetis studentobasTan. Zlieri
identifikaciis~ jgufis wevrebma am debulebisTvis iseTi interpretaciis gakeTeba
scades, romelic maT saSualebas miscemda,
ar eRalataT universitetis studentTa
normebisaTvis, anu maTi interpretacia
situaciis Zala
709
saidan
710
viciT
umciresobis Senelebuli zegavlena
erT-erT eqsperimentSi, romelSic monawileebs daurigdaT feradi baraTebi TxovniT, daesaxelebinaT miwodebuli baraTis
feri, umetesobam sworad gansazRvra is,
Tumca eqsperimentatoris ori Tanamonawile
mwvaneze miuTiTebda, rom es cisferi iyo.
uryevi umciresobis poziciam dasawyisSi
zegavlena ar moaxdina umravlesobaze,
magram Semdgom, eqsperimentis zogierTma
monawilem mwvane feris Sefasebisas TandaTan cisferisken gadainacvla (Moscovici,
1976; Moscovici & Faucheux,1972).
es efeqtebi SegiZliaT normatiul da informaciul zegavlenas Soris arsebuli gansxvavebis gaTvaliswinebiT gaiazroT, romelzec
ukve zemoT visaubreT (Wood et al.,1994). umciresobis jgufebs SedarebiT naklebi normatiuli
gavlena aqvT, radgan umravlesobis wevrebs,
Cveulebriv, naklebad awuxebT, iqnebian Tu ara
mowonebulni an miRebulni umciresobis wevrebis
mier. meore mxriv, umciresobis jgufebs mainc
gaaCniaT informaciuli zegavlena umravlesobaze. kerZod, maT ZaluZT, ubiZgon umravjgufuri polarizacia (Group polarization) jgufis tendencia, miiRos iseTi gadawyvetileba,
romelic aris ufro eqstremaluri, vidre is
gadawyvetilebebi, romlebsac cal-calke miiRebdnen igive jgufis wevrebi.
jgufuri azrovneba (Groupthink) gadawyvetilebis mimRebi jgufis tendencia, gafiltros
arasasurveli monacemebi ise, rom miRweul iqnes
konsensusi, gansakuTrebiT maSin, Tu is lideris
Tvalsazriss Seesabameba.
situaciis Zala
711
712
socialurma fsiqologebma socialuri normebisa da socialuri situaciebis Zalis demonstrireba iseTi eqsperimentebiT scades, romlebic
aaSkaraveben, Tu ramdenad iolad SeiZleba sazriani, damoukidebeli, racionaluri da sasiamovno
adamianebis iseTi qcevis ganxorcielebamde miyvana, romelic Zalian Sors iqneba optimalurisagan. Cven ukve vnaxeT socialuri situaciis
gavlenis iseTi saxe, rogoricaa socialuri roli,
rogor aqcevs is Cveulebriv students cixis
agresiul zedamxedvelad. imave principis demonstrireba ubrali xumrobis _ faruli kameris
scenarebis _ saSualebiTac SeiZleba, romelic
kargi intuiciis mqone socialurma fsiqologma
alan fantma Seqmna da ukve TiTqmis 50 welia,
rac warmatebiT gamoiyeneba. fantma aCvena, Tu
rogor zustad mihyveba adamianis buneba socialur
scenars. misi gadacemebisas milionobiT telemayurebeli gulianad icinis, rodesac uyurebs,
rom adamiani, romelic hamburgers miirTmevs,
rogor wyvets Wamas, rogorc ki ainTeba abra
warweriT: ar WamoT!~; rodesac adamianebi SuqniSnis wiTel ferze Cerdebian, romelic fexiT
mosiaruleTaTvis gankuTvnil quCaze inTeba;
rodesac avtomagistralze moZraobisas mZRolebi
abruneben manqanebs sagzao niSnis _ delaveri
daketilia~ danaxvisas da, rodesac momxmareblebi
mxolod TeTr filebze dadian administraciis
gancxadebis Sesabamisad, romlis Tanaxmadac, Sav
filebze siaruli akrZalulia. faruli kameris
efeqtis erT-erT saukeTeso ilustraciad iTvleba
situaciuri qcevis makontrolebeli Zalze
daxvewili wesi, e.w. oinebi liftSi~. rodesac
adamiani liftiT mgzavrobs, is Tavdapirvelad
im dauwerel kanons emorCileba, rom saxiT
karisaken unda idges, magram rodesac danarCeni
mgzavrebi karisken zurgiT dgebian, sacodavi
msxverplic mihyveba axlad aRmocenebul normas
da isic zurgs aqcevs Semosasvlels.
cxovrebiseul situaciebSi, minimaluri socialuri pirobebic ki sakmarisia, raTa Cveulebrivi adamianebis uCveulo qcevebi gamovlindes. Tqven geRimebaT imaze, Tu Tqvenive msgavsi
adamianebi maTTvis Cveuli situaciebis mcire
modifikaciis SemTxvevaSic ki Zalze sulelurad
iqcevian. varaudobT ra, rom Tqven ase ar
Sejameba
socialuri situaciebi xSirad eqceva socialuri fsiqologebis yuradRebis centrSi, rogorc
qcevis mniSvnelovani determinantebi. stenfordis
cixis eqsperimentma aCvena, Tu rogori dramatuli
zegavlenis moxdena SeuZlia socialur rolebs
adamianis qcevaze. socialuri normebi gansazRvravs sasurvel damokidebulebebsa da qcevebs.
jgufuri gavlenis ori tipi aiZulebs adamianebs,
iyvnen konformulebi, esenia: informaciuli
gavlena da normatuli gavlena. rogorc Cans,
umciresoba umravlesobis Sexedulebebze gavlenas
ufro informaciuli gavlenis gziT axdens.
socialuri realobis
konstruireba
warmoidgineT, rom studenturi qalaqis teritoria unda gadakveToT megobarTan erTad, romelic ar icnobs fsiqologiis Sesaval kurss.
Tqven xvdebiT policiels, romelic uyviris
students. Tqveni megobari ambobs: es policieli
saidan
viciT
SegviZlia ki rodisme vTqvaT, Tu ra
moxda sinamdvileSi?~
studentur gazeTebSi mocemuli SefasebebiT dainteresebulma socialuri fsiqologebis jgufma studentebs matCis Canaweri aCvena da orive gundis mier ganxorcielebuli darRvevebis raodenobis Sefaseba sTxova. TiTqmis yvela prinstonelma
TamaSi Seafasa, rogorc uxeSi da binZuri~.
aravis Seufasebia is sufTa da patiosan~
TamaSad da umetesoba darwmunebuli iyo,
rom es dartmuTeli moTamaSeebis brali
iyo. amis sapirispirod, dartmuTeli studentebis umravlesobam CaTvala, rom uxeS
TamaSSi orive mxare Tanabrad iyo damnaSave
da rom TamaSi uxeSi, sufTa da lamazi~
iyo. metic, Canaweris naxvisas prinsto-
nelma studentebma dainaxes~, rom mowinaaRmdegem orjer meti jarima miiRo, vidre
maTma gundma, xolo dartmuTelma studentebma igive Canaweris naxvisas dainaxes~,
rom jarimebis raodenoba Tanabari iyo
(Hastorf &Cantril, 1954).
713
mizezebis lokalizaciis garkvevaa. sxva sityvebiT rom vTqvaT, qcevis mizezebi pirovnebaSi
(Sinagani, anu dispoziciuri kauzaloba) unda
veZeboT Tu situaciaSi (garegani, anu situaciuri
kauzaloba) da vin aris mis Sedegebze pasuxismgebeli. rogor msjeloben adamianebi da rogor
midian aseT Sefasebebamde?
harold kelim (Harold Kelley, 1967) haideris
mosazrebebis formalizeba moaxdina _ gamoyo
cvladebi, romlebsac adamianebi atribuciuli
daskvnebis gakeTebisas iyeneben. kelis ekuTvnis
mniSvnelovani dakvirveba, rom adamianebi gaurkvevel, bundovan pirobebSi ufro xSirad axdenen
kauzalur atribucias. Tqven iSviaTad gaqvT
sakmarisi informacia imis Taobaze, Tu ratom
moiqca adamiani ase da ara sxvagvarad. kelis
azriT, adamianebi gaurkvevlobas mravali movlenidan informaciis dagrovebiTa da kovariaciis principis gamoyenebiT ewinaaRmdegebian.
kovariaciis principis Tanaxmad, adamianebi
garkveul mizezobriv faqtors ukavSireben qcevas,
Tu es faqtori yovelTvis mocemulia qcevasTan
erTad, magram arasodes _ am qcevis gareSe.
magaliTad, warmoidgineT, rom quCaSi seirnobT
da xedavT megobars, romelic yviriliT migiTiTebT cxenze. ris safuZvelze daaskvnidiT,
rom is gagiJda (dispoziciuri atribucia) an
realuri safrTze gemuqrebaT (situaciuri atribucia)?
h. kelis miaCnia, rom adamianebi aseT daskvnebs
kovariaciis Sefasebebis safuZvelze akeTeben,
im adamianis Sesaxeb informaciis sami ganzomilebis gaTvaliswinebiT, romlis qcevis axsnasac
isini cdiloben. es ganzomilebebia: gansxvavebuloba, konsistenturoba da konsensusi.
gansxvavebuloba gulisxmobs imas, Tu ramdenad damaxasiaTebelia qceva mocemuli situaciisaTvis Tqveni megobari yovelTvis yviris
cxenebis danaxvaze?
714
atribuciis Teoria (Attribution theory) socialur-kognituri Teoria, romelic aRwers informaciis gamoyenebis gzebs, romelsac iyenebs
socialuri aRmqmeli mizezobrivi axsnisas.
kovariaciis principi (Covariation principle) Teoria, romelic amtkicebs, rom adamianebi qcevisa
da misi mizezis dakavSirebas axdenen principiT:
Tu arsebobs es mizezi, maSin iarsebebs qcevac
da, piriqiT, Tu ar arsebobs es mizezi, ar
iarsebebs qcevac.
konsistenturoba gulisxmobs imas, Tu ramdenad xSirad meordeba qceva mocemul situaciaSi _ Tqvens megobars adrec uyviria Tu ara
cxenis danaxvaze?
konsensusi gviCvenebs, sxva adamianebic
analogiurad iqcevian am situaciaSi Tu ara _
cxenis danaxvaze yvela adamiani iSvers xels
misken da yvirils iwyebs?
atribuciis fundamenturi
Secdoma
davuSvaT, Tqvens megobars SeuTanxmdiT, rom
7 saaTze SexvdebodiT. axla ukve rvis naxevaria
da Tqveni megobari jer ar mosula. rogor axsnidiT am faqts?
darwmunebuli var, rom raRac Zalian mniSvnelovani moxda, ris gamoc man ver SeZlo droze
mosvla.
ra nelia. ar SeuZlia cota auCqaros?
Cven kvlav warmogidgineT dispoziciur da
situaciur atribuciebs Soris arCevani. gamokvlevebma aCvena, rom adamianebi, saSualod, ufro
meore tipis _ dispoziciuri atribuciisken arian
midrekilni (Ross & Nisbett, 1991). es tendencia,
faqtobrivad, imdenad Zlieria, rom socialurma
fsiqologma li rosma (Lee Ross, 1977) mas atribuciis fundamenturi Secdoma uwoda.
atribuciis fundamenturi Secdoma (afS)
adamianisTvis damaxasiaTebeli ormagi tendenciaa,
romelic konkretuli qcevis Sedegis an mizezis
Ziebisas dispoziciuri faqtorebis (adamianebis
dadanaSauleba an ndoba) gadafasebasa da situaciuri faqtorebis saTanadod verSefasebas (garemos dadanaSauleba an ndoba) gulisxmobs.
atribuciis fundamenturi Secdoma (Fundamental
attribution error) _ damkvirveblebis ormagi tendencia, daakninon situaciuri faqtorebis roli
da gadaafason dispoziciuri faqtorebis roli
adamianis qcevaSi.
saidan
viciT
monetis agdeba qmnis~
codnisunarianobas
kiTxvis damsmels gamomwvevi kiTxvebis
dasmis instruqcia eZleoda. am kiTxvebze
pasuxi man winaswar icoda. Sejibris monawile konkurenti kiTxvebze pasuxebis gacemas cdilobda, Tumca, xSirad _ uSedegod. TamaSis bolos kiTxvis damsmelebma,
Sejibris monawileebma da damkvirveblebma
(sxva monawileebi, romlebic uyurebdnen
TamaSs) Seafases TamaSis monawileTa orive
mxaris codna. kvlevis Sedegebi asaxulia
17.3 suraTze. rogorc xedavT, kiTxvis
damsmelebs eCvenebaT, rom maT da Sejibris
monawileebma codnis saSualo done gamoavlines maSin, roca Sejibris monawileebma da damkvirveblebma kiTxvebis damsmelebis codna saSualoze metad Seafases,
vidre Sejibris monawileebisa. TviT monawileni sakuTar codnas xSirad saSualoze
ufro naklebadac ki afasebdnen.
715
suraTi
17.3
716
saidan
viciT
atribuciebi finansuri skandalis
Sesaxeb
mkvlevrebma SearCies statiebi amerikuli
(The New York Times) da iaponuri (Asahi Shimbun)
gazeTebidan, sadac 1995 wlis iseT finansur
skandalze iuwyebodnen, rogoric inglisis
uZvelesi bankis _ beringsis gakotreba iyo.
mkvlevris asistentma, romelmac ar icoda
kvlevis mizani, waikiTxa yvela statia da
SearCia is statiebi, romelSic mocemuli
iyo momxdaris mizezobrivi axsna. amis Semdeg
saqmeSi Cauxedav or asistents TiToeul
statiaze daskvnis gakeTeba sTxoves, kerZod,
Tu ra tipis iyos axsna dispoziciuri,
anu iseTi, sadac brali pirovnebebs miuZRvodaT, Tu situaciuri, anu iseTi, sadac brali
organizacias edeboda. am or gazeTSi
gamoqveynebul statiebSi sakiTxisadmi midgoma mkveTrad gansxvavebuli aRmoCnda. amerikeli korespondenti mkacrad dispoziciuri atribuciis gakeTebas cdilobda
maSin, rodesac iaponeli korespondenti
situaciur atribucias usvamda xazs (Menon
et all., 1999).
saidan
viciT
megobroba da sakuTari Tavisadmi
mikerZoeba
eqsperimentis monawileebs sTxoves, rom
kreatulobis gasazom cdaSi megobarTan
an ucnobTan erTad CarTuliyvnen. davalebis Sesrulebis Semdeg TiToeul monawiles miawodes misi jgufisa da didi
normatiuli SerCevis monacemebis Sesaxeb
SedarebiTi informacia. miuxedavad maTi
realuri Sedegebisa, monawileTa naxevars
miawodes warmatebis Sesaxeb informacia
(rom maTi Sesruleba 93-e procentili iyo),
meore naxevars ki _ warumateblobis Sesaxeb
informacia (rom maTi Sesruleba 31-e procentili iyo). amis Semdeg TiToeul monawiles sTxovdnen, SeefasebinaT davalebis
Sesrulebis Sedegze misi da jgufis meore
wevris pasuxismgeblobis xarisxi 10-safexurian skalaze, romlis erTi ukiduresi
pozicia iyo 1 (partnioris pasuxismgeblobas), meore ki _ 10 gamoxatavda (sakuTar
pasuxismgeblobas). rogorc 17.4 suraTidan
Cans, eqsperimentis is monawileni, romlebic ucxo pirTan erTad monawileobdnen
cdaSi, warmatebas ufro metad miawerdnen
sakuTar Tavs, vidre warumateblobas (Campbell et al.,2000). monawileTa atribuciebi rogorc warmatebis, ise warumateblobis SemTxvevaSi ufro adekvaturi iyo, rodesac
isini cdaSi megobrebTan erTad monawileobdnen.
sakuTari Tavisadmi mikerZoeba (Self-serving bias)
_ atribuciul mikerZoebaTa erToblioba,
rodesac adamianebi cdiloben, Tavis damsaxurebad CaTvalon warmateba, xolo warumateblobisaTvis pasuxismgebloba sxvebs daakisron.
suraTi
17.4
717
718
rekilni arian, warmatebis SemTxvevaSi dispoziciuri atribucia moaxdinon, xolo warumateblobis SemTxvevaSi _ situaciuri (Gilovich,1991):
jildo Cemi unarebis gamo miviRe~; Sejibri
usamarTlo msajobis gamo wavage~.
sakuTari Tavis mimarT mikerZoebis SemTxvevebi sxva cxovrebiseul situaciebSic _ sakuTari
qcevebis Sesaxeb msjelobisas _ SegiZliaT naxoT.
miaqcieT yuradReba, rogor msjelobT swavlasTan
dakavSirebiT. ras ityodiT maRali Sefasebis
miiRebisas da rogor imsjelebdiT dabali
Sefasebis miRebisas? gamokvlevebi cxadyofs, rom
studentebs axasiaTebT tendencia, sakuTar
Zalisxmevas miaweron maRali, xolo gareSe faqtorebs _ dabali Sefaseba (McAllister,1996). faqtobrivad, igive models iyeneben maswavleblebic:
studentis warmatebas isini sakuTar Tavs
miaweren, warumateblobas ki _ ara. kidev erTxel
SexedeT, ra gavlenas SeiZleba axdendes atribuciis es paternebi Tqvens miRwevebze? Tu
warmatebebisas Tqven ar ifiqrebT garegan
mizezebze (magaliTad, pirveli gamocda advili
iyo~), SesaZloa, SecdeT da naklebi Zalisxmeva
daxarjoT Semdeg jerze; Tu warumateblobis
SemTxvevaSi ugulebelyofT dispoziciuri mizezebis rols (magaliTad, amden xans ar unda
davrCeniliyavi wveulebaze~), maSin SesaZloa,
aseve naklebi ZalisxmeviT moekidoT Semdeg
gamocdas. zemoT isic aRvniSneT, rom Tqven unda
ecadoT afS-is Tavidan acileba maSin, rodesac
sxvebis qcevebis mizezebze fiqrobT. aseve, SegiZliaT SeamowmoT xolme Tqven mier gakeTebuli
atribuciebi da ecadoT, Tavidan aiciloT yovelgvari mikerZoeba sakuTari Tavis mimarT.
adamianebi jgufis wevrobis SemTxvevaSic
aseTive mikerZoebulobas iCenen. isini ufro
xSirad cdiloben jgufis warmatebebis sakuTar
Tavze miweras, xolo warumateblobebSi _ jgufis
sxva wevrebis dadanaSaulebas. albaT, kmayofili
darCebiT, rodesac gaigebT, rom es efeqti iq
sruldeba, sadac megobroba iwyeba.
momavalSi, rodesac jgufTan erTad raime
saqmianobaSi CaerTvebiT, SeecadeT naxoT, ramdenad Seesabameba am eqsperimentis Sedegebi Tqven
TviTqmnadi winaswarmetyveleba (Self-filfilling prophecy) _ zogierTi momavali qcevis an movlenis
Sesaxeb winaswarmetyveleba, romelic dRevandel urTierTobebs molodinis Sesabamisad
cvlis.
molodinebi da TviTqmnadi
winaswarmetyveleba
SesaZlebelia Tu ara, rom Sexedulebebma da
molodinebma gamocdilebis interpretaciis garda, socialuri realobac gansazRvron? mravali
kvleva gvarwmunebs, rom situaciis buneba SesaZloa mniSvnelovnad Seicvalos im rwmenebisa
da molodinebis zemoqmedebiT, romlebic adamianebs gaaCniaT am situaciebis mimarT. TviTqmnadi winaswarmetyveleba (Self-filfillling prophercies,
Merton, 1957) zogierT SesaZlo qcevebTan da movlenebTan dakavSirebiT gakeTebuli winaswarmetyvelebebia, romlebic imgvarad cvlian qceviT
urTierTobebs, rom isini iseT saxes iReben,
rogorsac adamianebi erTmaneTisgan elodnen.
warmoidgineT, rom wveulebaze midixarT da
mxiarul saRamos eliT, Tqveni megobari ki amave
wveulebaze mxolod mowyenilobis molodinSia.
am molodinebis gaTvaliswinebiT, SegiZliaTF
warmoidginoT, Tu ramdenad gansxvavebulad
moiqceviT Tqven da Tqveni megobari? qcevis es
gansxvavebuli formebi, Tavis mxriv, SeiZleba
imis Sesabamisadac Seicvalos, Tu rogor mogeqcevian sxvebi. aseT SemTxvevaSi, romel
Tqvengans aqvs saRmos ufro mxiarulad gatarebis
Sansi?
TviTqmnadi winaswarmetyvelebis erT-erTi
saukeTeso magaliTi bernard Sous piesidan _
pigmalionidan~ _ aris nasesxebi, romelSic
quCis gogona profesor hari higinsis xelmZRvanelobiT varjiSis Sedegad aristokrat qalbatonad iqca. socialuri molodinebis, anu pigmalionis efeqti gamoyenebul iqna fsiqolog
saidan
viciT
molodinebma SeiZleba Secvalos IQ
bostonis dawyebiTi skolis maswavleblebs mkvlevrebma miawodes informacia,
rom rogorc testirebebma aCvena, maTi
zogierTi moswavle warmatebulia akademiuri moswrebis~ TvalsazrisiT. maswavleblebi daarwmunes, rom es moswavleebi
saswavlo wlis ganmavlobaSi swavlaSi
gansakuTrebul Sedegebs miaRwevdnen~. sinamdvileSi aseTi prognozisaTvis realuri
safuZveli ar arsebobda da moswavleTa
gvarebic SemTxveviT iyo SerCeuli. miuxedavad amisa, saswavlo wlis bolos im
bavSvebis 30%-ma, romlebic momavali varskvlavebis siaSi iyvnen Seyvanilni, saSualod 22 erTeuliT gaaumjobesa TavianTi
IQ maCvenebeli! TiTqmis yvelam ki, sul
mcire, 10 erTeuliT gaaumjobesa TavianTi
maCvenebeli. inteleqtis standartuli
testiT gazomili inteleqtualuri zrdis
es maCveneblebi mniSvnelovnad ufro maRali iyo, vidre imave skolis sxva moswavleebisa, romlebic sakontrolo jgufs
Seadgendnen da kvlevis dasawyisisaTvis
IQ-is standartuli saSualo maCvenebeli
hqondaT (Rossenthal & Jacobson,1968).
saidan
viciT
rodis aqvT mniSvneloba stereotipebs
eqsperimentatorma socialuri fsiqologiis studentTa jgufSi 9 Tvis bavSvi
miiyvana. damswre studentebis naxevari
daarwmunes, rom bavSvs keiti erqva, meore
naxevard ki uTxres, rom mas kareni erqva.
719
720
saidan
viciT
qceviTi dadasturebis sazRvrebi
mkvlevrebma Seqmnes pirobebi, sadac
studenti gogonebis erT jgufs _ aRmqmelebs~ Seuqmnes yalbi molodinebi gogonaTa meore jgufis _ samizneebis~ eqstravertuloba-introvertulobis mimarT.
faqtobrivad, samizneebis~ yoveli wevri
uzrunvelyofil iqna reitingiT, romelic
eqsperimentatorebs mis eqstravertad an
introvertad aRqmis saSualebas aZlevda.
Tumca, Tavad am gogonebis TviTSefasebebi
am niSnis mixedviT gansxvavebuli iyo _
zogierT maTgans myari (mZlavri) mosazreba
gaaCnda sakuTari introvertuloba-eqstravertulobis Sesaxeb, zogierTs ki _ ufro
myife (susti). ra moxda, rodesac aRmqmelebi~ samizneebi~ erTmaneTs daekontaqtnen? rodesac samizneebs~ ar hqondaT
myari TviTSefaseba, adgili hqonda qceviT
dadasturebas. aRmqmelebi~ aRwevdnen imas,
rom samizneebs~ iseTi qcevebi ganexorcielebinaT, romlebic daadasturebdnen
maT molodinebs. Tumca, rodesac samizneebs~ SedarebiT myari me-koncefcia hqondaT, isini aRmqmelebis~ molodinebis
sawinaaRmdego qcevebs avlendnen (Swann &
Fly, 1984).
Sejameba
kidev erTxel SegiZliaT naxoT, rom molodinebi yvelaze efeqturi maSinaa, rodesac
garemos realuri, mimdinare mdgomareoba samiznis realuroba~ _ orazrovani an bundovania.
am pirobebSi Yyvelaze metadaa mosalodneli,
rom adamiani daeyrdnoba ara monacemebs~, aramed
daskvnebs Sinagani faqtorebidan gamomdinare
gaakeTebs.
socialuri realobis konstruirebis koncefciis mixedviT, adamiani situaciis interpretaciisas iyenebs da eyrdnoba sakuTar codnasa da
gamocdilebas. Aatribuciis Teoria cdilobs
axsnas, Tu rogor afaseben adamianebi aqtivobebis,
movlenebisa da qcevebis Sedegebis mizezebs.
adamianebi xSirad saTanadod ver afaseben qcevis
situaciur mizezebs da axdenen dispoziciuri
721
722
damokidebulebebi, maTi
Secvla da qceva
davuSvaT, SemoxazeT cifri 3", e.i. garkveulwilad ar eTanxmebiT mocemul debulebas. ram
gamoiwvia es Sefaseba? Cven SegviZlia mivuTiToT
informaciis sam tipze, romelic safuZvlad udevs
Tqvens damokidebulebas.
damokidebulebebi da qcevebi
damokidebulebebi ganvsazRvreT, rogorc
pozitiuri, an negatiuri Sefasebebi. am qveTavSi
SesaZlebloba geqnebaT, rom TviTon gaakeToT
aseTi Sefaseba. ramdenad eTanxmebiT qvemoT
mocemul debulebas (SemoxazeT Sesabamisi
cifri)?
momwons filmebi jim keris monawileobiT.
1___2___3___4___5___6___7___8___9
sruliad
ar
veTanxmebi
neitraluri
sruliad
veTanxmebi
saidan
viciT
damokidebulebis xelmisawvdomobis
safuZvelze saarCevno qcevis
winaswarmetyveleba
mkvlevrebma torontos raionSi (ontario,
kanada) 1990 wlis adgilobrivi arCevnebis
win da Semdeg satelefono gamokiTxva
Caatares. maT arCevnebis win amomrCevlebs
ori kiTxviT mimarTes: rogor fiqrobT,
723
cxrili
17.1
specifikuroba aumjobesebs
damokidebulebasa da qcevas Soris
korelacias
gazomili atitudebi
damokidebuleba Sobadobis
kontrolis mimarT.
korelacia Casaxvis
sawinaaRmdegoabebis
gamoyenebasTan
.08
damokidebuleba Casaxvis
sawinaaRmdego abebis
mimarT.
.32
damokidebuleba Casaxvis
sawinaaRmdego abebis
gamoyenebis mimarT.
.52
damikidebuleba Semdegi
ori wlis ganmavlobaSi
Casaxvis sawinaaRmdego
abebis gamoyenebis mimarT
.57
724
darwmunebis procesi
Cven ukve vnaxeT, rom saTanado pirobebSi
damokidebulebebs ZaluZT qcevis gansazRvra. es
kargi siaxlea maTTvis, vinc drosa da fuls
xarjavs Tqvens damokidebulebebze gavlenis
mosaxdenad, magram sakmaod xSirad, didi survilisda miuxedavad, sxvebs ar SeuZliaT Tqvens
damokidebulebebze gavlenis moxdena. Tqven
teleekranze elvarekbilebian msaxiobis, romelic
kbilis saxexi axali saSualebis reklamirebas
axdens, yoveli xilvis Semdeg ver SeicvliT
kbilis pastas. yovelTvis ver SeicvliT politikur Sexedulebebs, rogorc ki morigi kandidati
kameris win mTeli gulwrfelobiT ganacxadebs,
rom arCevnebSi swored mas unda dauWiroT mxari.
Tqven garSemo mravali adamiani Tavs uflebas
aZlevs da raRacaSi Tqvens darwmunebas, anu Tqveni
damokidebulebebis winaswarganzraxulad Secvlas
cdilobs. darwmunebis gansaxorcieleblad garkveuli pirobebis Tanxvedraa saWiro. ganvixiloT
zogierTi maTgani.
Tavdapirvelad warmogidgenT gadamuSavebis
albaTobis models1 _ darwmunebis Teorias, romelic aRwers, Tu ramdenad albaTuria, anu
1
725
saidan
viciT
726
suraTi
17.5
saidan
viciT
suraTi
17.6
reklamisa da damokidebulebis
Tanxvedra
727
728
disonansis Teoria
damokidebulebebis kvlevisas erT-erTi
fundamenturi daSveba isaa, rom adamianebs droTa
ganmavlobaSi maTi damokidebulebebis ucvlelobis sjeraT (Eagly & Chaiken, 1993). konsistenturobis es tendencia gamoyenebul iqna socialur fsiqologiaSi, kerZod, leon festinjeris
(Leon Festinger, 1957) mier Camoyalibebul kognituri
disonansis TeoriaSi. kognituri disonansi konfliqtis mdgomareobaa, romelsac adamiani ganicdis gadawyvetilebis miRebis, qcevis ganxorcielebis an misi rwmenebis, grZnobebis da Rirebulebebis sawinaaRmdego informacis miRebis
Semdeg. magaliTad, warmoidgineT, rom Tqven,
kognituri disonansi (Cognitive dissonance) Teoria, romlis mixedviTac, araTavsebadi kognituri
elementebis mier Seqmnili daZabulobis gamomwvevi efeqtebi adamianebs ubiZgeben, moaxdinon
aseTi daZabulobis Semcireba.
saidan
viciT
disonansi tyuils simarTled aqcevs
stenfordis universitetis studentebma
monawileoba miiRes Zalze mosawyeni davalebis SesrulebaSi. amis Semdeg eqsperimentatorma (misi pativiscemis niSnad) maT
sTxova, rom tyuili eTqvaT _ sxva monawileebisTvis davaleba saxalisod da sainteresod daexasiaTebinaT. amis safasurad
monawileTa nawils 20 dolari gadauxades,
meore nawils ki _ 1. 20 dolari sakmarisi
aRmoCnda tyuilis gasamarTleblad, magram
1 dolari gamarTlebis araadekvaturi iyo.
maT kognituri disonansi gamoavlines.
saidan
viciT
kultura da kognituri disonansi
eqsperimentis kanadel da iaponel
monawileebs sTxoves, rom 40 SemoTavazebulidan 10 maTTvis yvelaze sasurveli
kompaqt-diski aerCiaT. Semdeg maT sTxoves,
rom arCeuli 10 kompaqt-diski Zalian sasurvelidan nakleb sasurvelamde daelagebinaT da isini _ sruliad ar momwons~,
Zalian momwons~ _ skalaze SeefasebinaT.
Semdeg eqsperimentatorma maT SesTavaza,
rom erTi maTgani saxlSi wasaRebad aerCiaT,
rogorc eqsperimentSi monawileobis
safasuri. amave dros, maTi arCevani rigis
Sua nawiliT SezRudes. monawileebs SeeZloT, aerCiaT mexuTe an meeqvse kompaqtdiski. am arCevanis gakeTebis Semdeg maT
kvlav sTxoves aTive diskis ranJireba. rogor Seicvala ranJireba meore SemTxvevaSi,
pirvelTan SedarebiT? disonansis Teoriis
mixedviT, rodesac gaazrebul arCevans
akeTebT, vTqvaT, mexuTesa da meeqvses Soris
Tqven damokidebulebebi arCevanis Sedegs
unda SeusabamoT, raTa ar gagiCndeT
usiamovnebis gancda: me janet jeqsonis
diski (#5) avirCie, vinaidan is marTla
ufro momwons, vidre REM (#6)~. faqtobrivad, kanadelma monawileebma damokidebulebebSi cvlilebebi gamoavlines: arCeuli
diskebis Sefasebebi umjobesdeboda danarCenebTan SedarebiT. amis sawinaaRmdegod,
iaponelma monawileebma ar gamoavlines
disonansis efeqti _ maTi arCevani ar cvlida mTlian ranJirebas (Heine & Lehman, 1997).
729
TviTaRqmis Teoria
730
daTanxmeba
am qveTavSi damokidebulebebsa da maTi
Secvlis SesaZleblobebze vmsjelobT. Tumca,
TqvenTvis naTeli unda iyos, rom adamianebs
yvelaze xSirad surT is, rom Tqven qceva
SecvaloT. adamianebi cdiloben dagiTanxmon
miaRwion Tqveni qcevebis iseT Secvlas, rom
isini maTi moTxovnebis Sesabamisi iyos. rodesac
reklamis damkveTi uamrav fuls xarjavs satelevizio reklamaSi, mas mxolod sakuTari nawarmis kargad warmoCena ki ar surs, aramed misi
mizani Tqveni maRaziaSi miyvana da produqciis
SeZenaa. analogiurad, eqimebs surT, rom Tqven
daujeroT maT da SeasruloT janmrTelobis
dacvisTvis saWiro rCevebi. socialurma fsiqologebma intensiurad ikvlies, Tu rogor aRweven adamianebi Tanxmobas sxvebisgan (Gialdini,
2001). Cven aRvwerT zogierT meTods da Tqven
SeafaseT, Tu ramdenad xSirad axorcielebT iseT
qcevebs, romlebsac sxva SemTxvevebSi ar
ganaxorcielebdiT.
saidan
viciT
karis cxvirwin mijaxunebis meTodi
erT eqsperimentSi monawile studentebs
sTxoves, ori wlis ganmavlobaSi, kviraSi
ori saaTi, rogorc konsultantebs, arasrulwlovani damnaSaveebisaTvis daeTmoT.
yvela studentma uari ganacxada. Aamis Semdeg maT sTxoves, zooparkSi mainc gaeseirnebinaT isini. didi daTmobis saxiT studentebis 50%-ma Tanxmoba ganacxada am
SedarebiT mcire Txovnis Sesrulebaze.
rodesac studentebis sxva jgufs sTxoves
igive ise, rom maTTvis didi~ TxovniT ar
miumarTavT, aRmoCnda, rom maTgan, mxolod
17% daTanxmda am Txovnis Sesrulebaze
(Cialdini at al,.1975).
valdebuleba
karebis cxvirwin mijaxunebis meTodi gulisxmobs dididan mcire Txovnaze gadasvlas. gamyidvelebma, aseve, ician, rom Tqveni raimeTi
davaldebulebiT, SesaZlebelia mcire daTmobis
Semdeg ufro didi daTmobac gagakeTebinon.
eqsperimentebSi adamianebi, romlebic mcire
valdebulebis aRebaze (magaliTad, peticiaze
xelis mowera) Tanxmdebodnen, Sesabamisad, metad
ganwyobilni iyvnen ufro did valdebulebaze
daTanxmebisTvisac (magaliTad, saxlis win
daedgaT didi maniSnebeli dafa). Aam xerxs
xSirad karSi fexis Cadgmis meTods uwodeben.
migeba
731
deficiti
732
modelireba
Tanxmobis miRwevis bolo magaliTisTvis konformulobis ideas davubrundeT. rodesac adamianebi konformulobas avlenen, isini referentuli jgufis qcevas imeoreben. amrigad, Tu
gsurT, rom adamianebi konformulebi ganxdnen,
anu ise moiqcnen, rogorc Tqven gsurT, isini
iseT pirobebSi unda CaayenoT, sadac maTze informacia imoqmedebs: qcevaSi cvlilebebis gamowveva
TvalsaCino nimuSis, modelis qcevis demonstrirebiTaa SesaZlebeli.
saidan
viciT
wylis dazogvis qcevis modelireba
kaliforniis Statis qalaq santa-kruzis
universitetis administracias surda, rom
sauniversiteto qalaqSi mcxovreb studentebs ufro ekonimiurad exarjaT eleqtroenergia da wyali. vinaidan studentebi
amtkicebdenen, rom bunebis damcvelebi
iyvnen, administraciam es daijera da
saSxapeebSi dabanis procedurasTan dakavSirebuli instruqcia gamoakra, romliTac
varaudobda, rom miaRwevda studentTa qcevis
Secvlas da wylis xarjis mniSvnelovnad
Semcirebas. mamakacTa saSxapeSi gamokruli
instruqcia mimarTuli iyo imaze, rom gasapnis periodSi studentebs wyali gadaeketaT.
kerZod, mas aseTi saxe hqonda: (1) dasveldiT,
(2) gadaketeT wyali, (3) gaisapneT, (4)
gadaivleT~. xuTi dRis Semdeg studentTa
mxolod 6%-ma Secvala qceva instruqciis
Sesabamisad. rodesac instruqcias adgili
Seucvales da ufro gamosaCen adgilze
dakides, aRmoCnda, rom mas studentTa 19%
daemorCila. miuxedaval amisa, aRmoCnda,
rom saerTo efeqturoba Zalian dabali
iyo, vinaidan zogierTi studenti Zalze
didxans iRebda Sxaps.
bolos yvela instruqcia Camoxsnes da
erTma studentma aCvena, Tu rogor unda
esargeblaT SxapiT. eqsperimentatoris
asistenti Sedioda saSxapeSi, rodesac iq
aravin iyo, uSvebda wyals da Sesasvlelisken zurgiT dgeboda. rogorc ki vinmes
xmas gaigonebda, instruqciis Sesabamisad
iwyebda dabanas _ maSinve ketavda wyals,
isapneboda, ivlebda da gadioda. Sedegad,
administraciisTvis sasurveli instruqciis
Sesrulebis maCvenebelma 49%-s miaRwia.
rodesac igive qcevis demonstrirebisTvis
ori modeli gamoiyenes, damswreTa 67%-ma
gaimeora qceva. sawyisi instruqciis Sesrulebis 6%-Tan SedarebiT es didi mateba
iyo (Aronson,1990).
Sejameba
damokidebuleba obieqtebis, movlenebisa Tu
ideebis dadebiTi an uaryofiTi Sefasebaa.
damokidebulebebi rac ufro aSkarad gamoxatulia
an specifikuria, miT ufro myaria maTi kavSiri
Sesabamis qcevebTan. gadamuSavebis albaTobis
modelis Tanaxmad, darwmunebis procesis efeqturoba damokidebulia imaze, informaciis gadamuSavebis centralur process gamoiyeneben adamianebi Tu periferiuls. centraluri procesi
gamoiyeneba maSin, rodesac adamianebs argumentebis guldasmiT Sefasebis motivacia aqvT.
damokidebulebis safuZvlis tipsa da argumentis
tips Soris kavSiric iwvevs argumentis efeqturobis zrdas. disonansisa da TviTaRqmis Teoriebi migviTiTeben, rom adamianebi xSirad icvlianNTavianT damokidebulebebs, TavianTi
qcevebidan gamomdinare. migeba, davaldebuleba,
deficiti da modelireba is Zalebia, romelTac
daTanxmebamde mivyavarT.
socialuri urTierTobebi
rogor irCevT maT, visTan erTadac mTel
cxovrebas gaatarebT? ratom eltviT megobrebis
kompanias? ratom aRmoCndebian xolme iseTi
adamianebi, romelTa mimarT grZnoba scildeba
megobrobis sazRvrebs da romantikul siyvarulSi
gadadis? socialur fsiqologebs socialur
socialuri urTierTobebi
maSinac ki, rodesac mibaZvis TvalsaCino magaliTi ar aris situaciaSi, gamyidvelebi xSirad
cdiloben normatuli da informaciuli gavlenis moxdenas imis aRniSvniT, Tu TqvenTvis
sasurveli wridan (anu im wridan, romelsac
gsurT, rom miekuTvnebodeT) gamosulma ramdenma
adamianma SeiZina esa Tu is produqti: am markis
avtomanqanebs mxolod gamWriax da sakuTar TavSi
darwmunebul xalxze vyidi~, am models yvelaze
xSirad is adamianebi yiduloben, romelTac
umaRlesi xarisxis stereodinamikebi sWirdebaT~.
SesaZlebelia, daTanxmebis teqnikebis axsnisas
warmodgenili ramdenime magaliTis gameorebis
survili gagiCndeT. SeiZleba mogindeT, rom
keTili miznebis ganxorcielebas dauTmoT dro,
an Tqveni wvlili SeitanoT bunebrivi resursebis dazogvaSi. asea Tu ise, Tqven naxeT, rom
drois did nawils adamianebi erTmaneTis qcevebis Secvlis mcdelobebs uTmoben. aRwerili
meTodebis gamoyenebiT isini imis gakeTebas
gaiZuleben, ris gakeTebasac, albaT, ar isurvebdiT. rogor davicvaT Tavi moxerxebuli gamyidvelebisa da msgavsi tipis saqmianobiT
dakavebuli adamianebis xrikebisagan? Tqven unda
SeecadoT, rom gamoiWiroT isini am teqnikebis
gamoyenebis momentebSi da amiT win aRudgeT
maT mcdelobebs.EecadeT, yuradReba ar miaqcioT
umniSvnelo Tavazianobebs; nu gamoiCenT azrs
moklebul, gaumarTlebel simtkices; ecadeT,
SemoTavazebuli produqtis iSviaTobisa da
deficiturobis Sesaxeb mtkicebebis siyalbis
733
mowoneba
734
fizikuri mimzidveloba
kargia Tu ara, fizikuri mimzidveloba xSirad
aRvivebs megobrobas. dasavlur kulturaSi arsebobs Zlieri stereotipi, rom fizikurad
mimzidveli adamiani yvelaferSi kargi iqneba.
70-ze meti gamokvlevis mimoxilva adasturebs,
rom fizikuri mimzidvelobis stereotipi udides
zegavlenas axdens adamianis socialuri kompetenturobis Sesaxeb msjelobaze. adamianebs sjeraT,
rom mimzidveli adamianebi ufro metad sociabilurebi da eqstravertulebi arian, vidre naklebad mimzidvelni (Eagly et al., 1991). miuxedavad
amisa, fizikuri mimzidveloba gacilebiT nakleb
efeqts axdens gonierebasTan an karieraSi war-
saidan
viciT
fizikurad mimzidveli partniorebis
kvaldakval
erT klasikur gamokvlevaSi mkvlevrebma
minesotis universitetis axlad miRebul,
SemTxveviT SerCeul studentebs sTxoves,
erTmaneTisTvis sacekvao moedanze daeniSnaT paemani. mkvlevrebma am studentebis
bevri informacia Seagroves, maTi zomebidan
dawyebuli, inteleqtiTa da pirovnuli
TaviseburebebiT damTavrebuli. cekvis
saRamos da am saRamos Semdegac studentebs
SemTxveviT SerCeuli partniorebis Sefasebasa da imis miTiTebas sTxovdnen, Tu
ramdenad iyo mosalodneli maTi ganmeorebiTi Sexvedra. qalebis da kacebis Sedegebi naTeli da Zalze msgavsi iyo.
silamaze ufro mniSvnelovan faqtorad
Sefasda, vidre inteleqtis koeficientis
zoma, kargi socialuri Cvevebi an dadebiTi
pirovnuli Tvisebebi. mxolod maT gamoTqves urTierTobis gagrZelebis survili,
vinc silamazis mixedviT moaxdina Sefaseba
(Walxster et al., 1966).
msgavseba
msgavsebis Sesaxeb cnobili andaza ambobs:
feri fersa, madli RmerTsa~. marTalia es?
kvlevis monacemebi aCvenebs, rom bevr SemTxvevaSi
pasuxia: diax~. msgavseba iseTi parametrebis
mixedviT, rogoricaa rwmenebi, damokidebulebebi
da faseulobebi, xels uwyobs damegobrebas.
ratom unda xdebodes ase? adamianebs, romlebic
Tqveni msgavsni arian, SeuZliaT Tqveni pirovnuli TviTdamkvidrebis SegrZnebis uzrunvelyofa, radganac Tqveni msgavsi pirovneba gagrZnobinebT, rom, magaliTad, Tqveni damokidebulebebi,
faqtobrivad, swori damokidebulebebia (Byrne &
Clore, 1970). metic, msgavsebis ararsebobas Zlier
antipaTiamde mivyavarT (Rosenbaum, 1980). rodesac
aRmoaCenT, rom viRacis Sexedulebebi gansxvavdeba
Tqveni Sexedulebebisagan, Tqven, SesaZloa, gaixsenoT warsulSi sxva adamianebTan gadatanili
konfliqtebis magaliTebi. aman ki SeiZleba am
adamianebTan daSorebisken gibiZgoT da samegobrod mxolod Tqveni msgavsi adamianebi dagrCeT.
Tu swavlis periodSi saerTo sacxovrebelSi
cxovrobT, SegiZliaT irgvliv mimoixedoT da
naxoT, rogor muSaobs~ msgavseba. hgvanan erTmaneTs is adamianebi, romlebic erT oTaxSi
cxovroben? hgvanan erTmaneTs is TanaoTaxelebi,
romlebsac kargi urTierToba aqvT erTmaneTTan?
mkvlevrebma es sakiTxi sxvadasxva parametris
mixedviT Seiswavles. magaliTad, erT-erT
kvlevaSi TanaoTaxelTa wyvilebis komunikaciuri
unarebi fasdeboda. ramdenadDmsgavsi iyo maTi
komunikacia iseTi parametris mixedviT, rogoricaa urTierTobis dawyebis survili? aRmoCnda,
rom is wyvilebi, romlebic hgavdnen erTmaneTs
am parametris mixedviT, ufro megobrulebi iyvnen,
vidre urTierTsapirispiro maxasiaTeblebis mqone
ormxrivoba
dabolos, Tqven xasiaTdebiT im adamianebis
mowonebis tendenciiT, romelTac Tqven moswonxarT. gaxsovT Cveni saubari gamyidvelebze,
romlebic migebas iyenebdnen? wesi, romlis
mixedviTac miRebulis nacvlod raRac unda
gasceT, am SemTxvevaSic moqmedebs. adamianebi
mowonebiT~ pasuxoben imaT, visac, maTi azriT,
isini moswonT~ (Backman & Secord, 1959; Kenny & La
Voie, 1982). metic, rwmenam, rom Tqven vinmes
moswonxarT an ar moswonxarT, SesaZloa, ise
imoqmedos Tqvens qcevaze, rom Tqven Tavadac
SeuwyoT xeli msgavsi urTierTobebis Camoyalibebas (Curtis & Miller, 1986). Tqven SegiZliaT
winaswar TqvaT, rogor moeqceviT mas, visac,
Tqveni azriT, moswonxarT? visac ar moswonxarT?
warmoidgineT, rom mtrulad eqceviT mas, visac,
Tqveni azriT, ar moswonxarT. atyobT Tqvens
grZnobebSi rogor SeiZleba Caerios sakuTari
Tavisadmi mikerZoeba? rodesac Tvals gadavavlebT Cven irgvliv arsebul socialur samyaros,
aRmovaCenT, rom is urTierTobebi, romlebsac
SeiZleba mowoneba~ vuwodoT, mniSvnelovnad
aris dakavSirebuli ormxrivobasTan. amitom, Tu
viciT, rom pirovneba A-s gansakuTrebiT moswons
pirovneba B, Cven vaskvniT, rom pirovneba B-sac
igive grZnobebi eqneba pirovneba A-s mimarT
(Kenny at al., 1996).
es faqti, romelic axla mimovixileT, saSualebas gvaZlevs, vifiqroT, rom Tqveni megobrebis
umravlesoba is xalxi iqneba, romelsac Tqven
ufro xSirad xvdebiT da visTanac dakavSirebulni xarT msgavsebiTa da ormxrivi urTierTobebiT, magram, risi Tqma SeuZliaT mkvlevrebs iseT ufro intensiur urTierTobebze, rogoric Seyvarebaa~?
Seyvareba
igive Zalebi, romlebsac adamianebi mowonebamde mihyavT, Semdeg maT siyvarulisaken ubiZgeben. Uumetes SemTxvevaSi Tqven jer mowonebas
grZnobT da Semdeg _ siyvaruls (Tumca, aris
SemTxvevebi, rodesac adamianebi aRniSnaven, rom
socialuri urTierTobebi
735
736
loving.
being in love.
cxrili
17.2
debuleba 2:
garkveulwilad arakomfortulad vgrZnob Tavs,
rodesac sxvebTan axlo urTierTobebSi Sevdivar. miWirs
maTze srulad mindoba; miWirs isic, rom sakuTar
Tavs ufleba mivce, damokidebuli viyo maTze. me
vRiziandebi, rodesac vinme Zalian axlos dgeba CemTan.
xSirad partniori ufro met siaxloves mTxovs, vidre
es CemTvis aris misaRebi.
debuleba 3:
vTvli, rom sxvebs ar surT, CemTan ise axlos yofna,
rogorc es me momewoneboda. xSirad vnerviulob,
ganvicdi, rom partniors ar vuyvarvar, an ar surs
CemTan darCena. me minda, rom Cems partniorTan Zalian
axlos viyo, rac xSirad afrTxobs mas.
socialuri urTierTobebi
737
urTierTobebi da interneti
738
suraTi
17.7
sxvebis me-Si
CarTulobis skala
(IOS-Inclusion of Others in
the Self)
socialuri urTierTobebi
739
Sejameba
adamianebis umetesobas uyvars is adamianebi,
romlebic maTTan fizikurad axlos imyofebian,
fizikurad mimzidvelni, maTi msgavsni arian da
visganac igive impulsebs iReben. adamianebi
TavianT sasiyvarulo gamocdilebas axasiaTeben,
rogorc vnebas, intimurobas da valdebulebas.
siyvarulSi individualuri gansxvavebebi, SesaZ-
sakvanZo
sakiTxebi
situaciis Zala
740
740
socialuri realobis
konstruireba
yoveli adamiani TviTon
agebs Tavis socialur
realobas.
gadamuSavebis albaTobis
modelis Tanaxmad, darwmunebis centraluri procesebi gulisxmobs argumentebis zedmiwevniT analizs
maSin, roca periferiuli
procesebi darwmunebis procesis garegnul maniSneblebs exeba.
damokidebulebebis safuZvlebis tipsa da argumentis tips Soris kavSiri, aseve, axdens gavlenas
argumentis efeqturobaze.
disonansisa da TviTaRqmis
Teoriebi exeba damokidebulebebis Camoyalibebasa
da Secvlas, rac qcevis
ganxorcielebas mohyveba.
daTanxmebisaTvis adamianebma, SesaZloa, mimarTon
migebis, davaldebulebis,
deficitis Seqmnis da modelirebis meTodebs.
socialuri urTierTobebi
interpersonaluri mimzidveloba determinirebulia
nawilobriv fizikuri siaxloviT, fizikuri mimzidvelobiT, msgavsebiTa da ormxrivobiT.
ZiriTadi cnebebi
atribuciis Teoria
qceviTi dadastureba
kognituri disonansi
daTanxmeba
konformuloba
kovariaciis principi
gadamuSavebis albaTobis
modeli
atribuciis fundamenturi
Secdoma
jgufis polarizacia
jgufuri azrovneba
informaciuli gavlena
normatiuli gavlena
normebis kristalizacia
darwmuneba
migebis norma
wesebi
TviTqmnadi winaswarmetyveleba
TviTaRqmis Teoria
sakuTari Tavisadmi mikerZoeba
socialuri norma
socialuri aRqma
socialuri fsiqologia
socialuri roli
sakvanZo sakiTxebi
sasiyvarulo urTierTobebi
ganisazRvreba ltolvis,
intimurobis da valdebulebis parametrebiT.
mozdrilTa mijaWvulobis
stili gavlenas axdens
urTierTobebis xarisxze.
adamianis valdebulebebi
sasiyvarulo urTierTobebis dros dakavSirebulia
siaxlovisa da damokidebulebis doneze.
741
741
18
altruizmi da
prosocialuri qceva
altruizmis fesvebi
prosocialuri qcevis
motivebi
situaciis gavlenebi
prosocialur qcevaze
agresia
evoluciuri midgoma
individualuri
gansxvavebebi
situaciuri gavlenebi
kulturuli SezRudvebi
crurwmenebi
crurwmenis sawyisebi
stereotipebis efeqtebi
crurwmenebis daZleva
fsiqologia XXI saukuneSi:
samyaro pataravdeba
konfliqtisa da mSvidobis
fsiqologia
avtoritetisadmi
daqvemdebareba
genocidisa da omis
fsiqologia
mSvidobis fsiqologia
fsiqologia Cvens
cxovrebaSi: ratom
eziarebian adamianebi
kults
avtoris bolosityvaoba
sakvanZo sakiTxebi
742
ZiriTadi cnebebi
(aihmans) kargad axsovda, rom cud xasiaTze iyo xolme, Tuki ar SeeZlo imis
gakeTeba, rac misi mowodeba iyo milionobiT kacis, qalisa da bavSvis mkvleloba,
didi gulmodginebiTa da pedanturobiT
(gv.25).
miuxedavad amisa, ramdenad gasaocaric ar unda
iyos, arendti aihmans axasiaTebs, rogorc absoluturad Cveulebriv adamians:
743
744
altruizmi da
prosocialuri qceva
altruizms iseT prosocialur qcevebs, romlebsac adamianebi TavianTi sakuTari usafrTxoebisa da interesebis gaTvaliswinebis gareSe
axorcieleben. is, rasac Cven kulturas an
sazogadoebas vuwodebT, mniSvnelovani adgili
uWiravs erTmaneTis daxmarebis survils. rogorc
kulturis an sazogadoebis wevrebi, adamianebi
TanamSromloben da msxverpladac ki ewirebian
sxvebis keTildReobas. am Tavs imis ganxilviT
daviwyebT, Tu ratom surT adamianebs altruistuli qcevebis ganxorcieleba.
altruizmis fesvebi
TiTqmis yvela tragediis Semdeg xedavT
suraTs, rom adamianebi TavianTi sicocxlis
riskis fasad cdiloben sxva adamianebis sicocxlis dacvas. magaliTad, gavixsenoT oklahoma
sitis dabombviT gamowveuli saSineleba. alfred
a. murahis dangreuli saxli da mTeli qveynidan
Camosuli adamianebis gaweuli erTiani Zalisxmeva
im imediT, rom aRmoaCendnen da daexmarebodnen
gadarCenil adamianebs. aseTi tragediebi aaSkaraveben adamianis, rogorc saxeobis, potencials,
ganaxorcielos prosocialuri qcevebi, anu iseTi
qcevebi, romelTa mizani sxva adamianebis daxmarebaa. metic, es tragediebi xSirad aaSkaraveben
18.1
naTesaobis daxmarebis
tendenciebi
saidan
viciT
altruizmi naTesavebis mimarT
aSS-is da iaponiis kolejebis studentebs sTxoves, ganexilaT SeTavazebuli
scenarebi, romlebSic samidan erTi adamianis gadasarCenad sicocxles gariskavdnen. magaliTad, erT-erT scenarSi am sam
individs almokidebul saxlSi eZina. TiToeul scenarSi individebi gansxvavdebodnen
erTmaneTisgan kvlevis monawileebTan warmosaxuli naTesaobis xarisxiT. zogierTi
iseTi Zalian axlo naTesavi iyo, rogorica
da-Zma (0.5-iani genetikuri Tanxvedra), sxvebi
SedarebiT Soreuli naTesavebi _ biZaSvilebi iyvnen (0.125 Tanxvedra). studentebs
ekiTxebodnen, am samidan romlis gadarCenas
isurvebdnen yvelaze metad. suraTi 18.1
gviCvenebs, rom, rac ufro axlo naTesavia
individi, miT ufro metad gamoxataven
adamianebi misi gadarCenis~ survils. suraTze mocemulia im SemTxvevis Sedegebic,
rodesac ar idga sikvdil-sicocxlis
sakiTxi: studentebs ekiTxebodnen, Tu rogor
moiqceodnen yoveldRiuri gadawyvetilebebis SemTxvevaSi, magaliTad, rodesac
yoveldRe
daxmarebis tendenciebi
suraTi
sicocxle an sikvdili
3.5
3
2.5
2
1.5
1
0.5
0
0.50 (Zma)
0.25 (biZa)
0.125
(biZaSvili)
naTesaoba
0.00
(nacnoboba)
745
vinmes davalebis Sesrulebaa saWiro. SedegebSi aqac aisaxa naTesaobis efeqti, Tumca
damokidebuleba ar iyo iseTi Zlieri,
rogorc pirvel SemTxvevaSi. sikvdil-sicocxlis~ scenarisas naTesaobis Sefaseba
gacilebiT ukiduresia, vidre yoveldRiuri~ scenarisas~. erTnairi Sedegebi
miiRes rogorc iaponeli, ise _ amerikeli
studentebis SemTxvevaSi (Burnstein et al.,1994).
746
saidan
viciT
qalebs altruisti mamakacebi ufro
moswonT
student gogonebs eqsperimentatoris da
cdis minawile mamakacis saubris videoCanawers aCvenebdnen, sadac es ukanaskneli
altruistuli qcevebis mimarT Tavis
damokidebulebas avlenda. Zalze altruistul situaciaSi is sxvebisTvis dax-
cieleba. SesaZloa, vinmem ganaxorcielos daxmarebis qceva, magram mxolod im mizniT, rom raime
saCuqari miiRos sapasuxod (vTqvaT, fuli an
prizi, an, magaliTad, Txovnis Sesruleba).
koleqtivizmi _ prosocialuri qcevebis
ganxorcieleba garkveuli jgufis warmatebebis
misaRwevad. adamianebma, SesaZloa, ganaxorcielon
prosocialuri qcevebi, raTa gaaumjobeson
TavianTi ojaxis, saZmos an politikuri partiis
saarsebo pirobebi da a.S.
principizmi _ prosocialuri qcevis ganxorcieleba moraluri principebidan gamomdinare.
SesaZloa, vinme prosocialur qcevebs religiuri an sazogadoebrivi principebidan gamomdinare axorcielebdes.
Tqven SegiZliaT naxoT, rogor moqmedeben es
motivebi gansxvavebul situaciebSi.
Tumca, zemoT aRniSnuli motivebidan yvela
SeiZleba safuZvlad daedos sxva adamianebis
momsaxurebis qcevas. isini zogjer, SesaZloa,
winaaRmdegobaSic movidnen erTmaneTTan. magaliTad, warmoidgineT, rom unda gadawyvitoT, rogor
gaunawiloT raime deficituri resursi ramdenime
adamians. Tqven SeiZleba ase imsjeloT: me yovel
individs Tanabarad unda mivce~, vinaidan, samarTlianobis principis Tanaxmad, yovel adamians
Tanabari ufleba unda hqondes. axla warmoidgineT, rom saqmeSi sxva motivebi CaerTo da
Tqven romelime individs upiratesobas aniWebT
sxvebTan SedarebiT.
747
saidan
viciT
748
prosocialur qcevaze
situaciis gavlenebi
kvlevis es programa tragediiT daiwyo.
qvinsSi, niuiorkSi, sakuTari binebis fanjrebidan,
usafrTxod myofi 38 respeqtabeluri da
kanonmorCili moqalaqe naxevar saaTze meti xnis
ganmavlobaSi Tval-yurs adevnebda mkvlels,
romelic quCaSi samjer daesxa Tavs qals da
sasikvdilo Wrilobebi miayena mas. pirvelad
mkvleli xmaurma da binebSi uecrad anTebulma
sinaTlem daafrTxo, magram, amis miuxedavad,
igi mainc dabrunda da ganagrZo msxverplisTvis
Wrilobebis miyeneba. am Tavdasxmis ganmavlobaSiYprqtikulad arc erT adamians ar daurekavs
policiaSi; mxolod erTma maTganma dareka da
isic mxolod mas Semdeg, rac qali ukve mkvdari
iyo (Rosenthal, 1964). kiti jenovezes mkvlelobis
sagazeTo cnobam SeaZrwuna mTeli eri, romelsac
ar surda daejerebina, rom adamianebma msgavsi
apaTia da gulqvaoba gamoiCines.
viciT
rodis exmarebian adamianebi sxvebs
eqsperimentSi kolejis studenti vaJebi
monawileobdnen. TiToeuli maTgani moaTavses satelefono kavSiriT aRWurvil
oTaxSi da daarwmunes, rom is telefoniT
esaubreboda mezobel oTaxSi myof sxva
(erT an met) students. pirad problemebze
saubris dros cdis pirebs telefonSi
esmodaT xmauri, romelic miuTiTebda
imaze, rom partniors epilefsiis Seteva
daewyo da moguduli xmiT iTxovda Svelas.
am Setevis~ dros cdis piri moklebuli
iyo sxva studentebTan dalaparakebis
SesaZleblobas da ar SeeZlo gaego, Tu
ra xdeboda da keTdeboda am sagangebo
mdgomareobaSi daxmarebis aRmosaCenad.
eqsperimentSi damokidebuli cvladi iyo
is dro, romelic dasWirdeboda cdis pirs
eqsperimentatorisTvis sagangebo situaciis Sesatyobineblad.
aRmoCnda, rom Carevis albaToba damokidebuli iyo TviTmxilvelTa im nagulisxmev odenobaze, romlebmac, cdis pirebis
azriT, gaiges Seqmnili situaciis Sesaxeb.
rac ufro meti adamianis CarTulobas
varaudobda cdis piri, miT ufro gvian
atyobinebda eqsperimentators, an sulac
gaCumebas arCevda. rogorc 18.2 suraTze
18.2
saidan
749
saidan
viciT
750
saidan
viciT
pasuxismgeblobis grZnobis aRZvra
TiToeul am eqsperimentSi msxverpli~
(eqsperimentatoris asistenti) danaSaulis
TviTmxilvelebs ekiTxeboda: gaqvT dro?~
an Tu SeiZleba, Cem dabrunebamde, cota
xniT yuradReba miaqcieT Cems CanTas (radios)~. pirveli interaqcia ar gulisxmobs
personalur pasuxismgeblobas da TviTmxilvelebic uazrod Sehyureben danaSauls, xolo isini, vinc daTanxmda msxverplis~ qonebisTvis yuradRebis miqcevas,
TiTqmis yvela CaerTo situaciaSi. isini
iTxovdnen Svelas, zogierTma gaqceuli
qurdic ki daiWira (Moriarty, 1975).
Sejameba
adamianebi axorcieleben prosocialur qcevebs, raTa sxva adamianebs daxmareba aRmouCinon.
isini altruistul qcevebs axorcieleben maSinac
ki, rodesac es maT pirad interesebs ar Tanxvdeba. evoluciuri Tvalsazrisi uSvebs, rom
adamianebi ojaxis wevrebis mimarT altruistulad genofondis SenarCunebis mizniT iqcevian;
altruizmi sxvaTa mimarT ki im daSvebiT aixsneba,
rom mis safuZvlad ormxrivobis molodini devs.
prosocialuri qcevebis sxva motivebia: egoizmi,
koleqtivizmi da principuloba. zogierT SemTxvevaSi am motivebs Soris, SesaZloa, arsebobdes
konfliqti. ramdenime situaciuri Zala moqmedebs
maSin, rodesac adamiani prosocialur qcevas
gansakuTrebul garemoebebSi axorcielebs. ada-
751
agresia
altruizmis cnebis Semosatanad, gagacaniT
amonaridebi sagazeTo statiebidan, romlebic
sxvadasxva gmirul aqtebs Seexeboda. samwuxarod,
gazeTebi, albaT, ufro met informacias gvawvdian
agresiis gamovlinebis Sesaxeb; adamianebis iseTi
qcevebis Sesaxeb, romelTac sxva adamianebisaTvis
fizikuri an fsiqologiuri zianis miyeneba sdevs
Tan. ai, mxolod ramdenime saTauri New York
Times~-is 2000 wlis 13 oqtombris nomridan:
iemenSi afeTqebam amerikeli mezRvaurebi
imsxverpla;
752
evoluciuri midgoma
prosocialuri qcevisadmi miZRvnil qveTavSi
Cven warmovaCineT evoluciis erT-erTi Tavsatexi:
ratom xdeba, rom adamianebi Tavs swiraven sxva
adamianebis keTildReobisaTvis? agresiuli
qcevis arseboba ki, ra Tqma unda, aseT kiTxvas
ar aRZravs. evoluciis Teoriis mixedviT,
cxovelebi agresiul qcevebs axorcieleben, raTa
individualuri gansxvavebebi
ratom aris zogierTi individi ufro
agresiuli, vidre sxvebi? lorencis debulebaTa
konteqstSi TqvenTvis gasagebi xdeba, Tu ratom
aviTareben mkvlevrebi HhipoTezas, romlis
Tanaxmadac, agresiis individualur gamovlenaSi
mniSvnelovan rols genetikuri komponenti
asrulebs. cxadia, Tqvenc SegimCneviaT, rom
zogierTi adamiani naklebad agresiuli Cans,
vidre sxvebi. Cveulebriv, gavrcelebulia azri,
rom agresiuloba Tu Zaladobisaken midrekileba,
ojaxidan iwyeba. Tumca, verafers vityviT imis
Taobaze, agresia genetikis Sedegia Tu garemosi,
saidan
viciT
genetikisa da garemos faqtorebis
roli agresiaSi
mravali im meTodis gamoyenebiT, romelic wina TavebSi aRvwereT, mkvlevrebma
miagnes pasuxs agresiaSi genetikuri faqtorebis rolis Taobaze. magaliTad, maT
Seadares identuri (monozigoturi) da
fraternaluri (dizigoturi) tyupebis
pirovnebebis agresiulobisadmi midrekileba; sxva SemTxvevaSi, maT Seafases bunebrivi da aRzrdis faqtorebis roli
ayvanil bavSvebSi. erT kvlevaSi gamoyenebul iqna statistikuri meTodi, romelsac
meta-analizi ewodeba, raTa moexdinaT
yvela im bunebrivi Tu aRzrdis faqtoris
rolis Sefaseba, romelic Seswavlil iqna
adre Catarebul 24 gamokvlevaSi (Miles &
Carey, 1997). (meta-analizi ufro srulad
me-16 TavSi aRvwereT). meta-analizma gamoavlina agresiaSi genetikuri faqtorebis
mdgradi da mniSvnelovani gadafarva, rogorc tyupebs, aseve, ayvanil bavSvebsa da
maT biologiur mSoblebs Soris. magaliTad, monozigoturi tyupebi myarad
aCveneben maRal korelacias agresiulo-
agresia
753
754
frustracia-agresiis hipoTeza
namdvilad mZime dRe iyo im dRes, bolo
registracia unda gamevlo kursze. verc
veravin vnaxe, rom damxmareboda. rodesac
meaTased miTxres: Tqven sxva kancelarias
unda mimarToT~, _ ise gavgiJdi, rom faqtobrivad kari gavamtvrie~.
lebiT gamoirCevian, SeiZleba daxasiaTdnen,
rogorc Zaladobis pozitiurad Sefasebis faqtoris mixedviT maRali maCveneblis mqoneni. am
individebs sjeraT, rom Zaladobis mravali
forma gamarTlebulia da ar ganicdian moralur
pasuxismgeblobas agresiuli qcevebis gamo. am
analizidan SegiZliaT iswavloT, rom yvela
tipis agresia ar aRiZvreba mis safuZvlad mdebare
msgavsi pirovnuli faqtorebiT.
adamianebis umravlesoba ar avlens midrekilebas agresiis erTi romelime tipis mimarT:
isini ar icvlebian mcire darRvevebis an Zaladobis mizandasaxuli aqtebis Semdeg. miuxedavad
amisa, zogierT situaciaSi Zalze damTmobma
adamianebmac ki SeiZleba ganaxorcielon agresiuli aqtebi. axla situaciis im tipebs ganvixilavT, romlebic xSirad qmnian agresiis
aRmZvrel pirobebs.
saidan
viciT
agresia da ekonomika
Tqven, albaT, icnobT am istorias. kaci
samsaxuridan daiTxoves da is brundeba
ufrosis, romelmac daiTxova, da kidev
ramdenime TanamSromlis mosaklavad. ra-
agresia
situaciuri gavlenebi
755
saSualo raodenoba
suraTi
18.3
8
7
temperatura da agresia
5
4
3
2
-5
15
25
35
45
55
65
75
85
95
99+
temperatura
756
temperatura da agresia
cxeli zafxuli iyo, Cems manqanaSi ki
kondicioneri gafuWda, Tanac im biWma gza
gadamiWra, mec gavekide da vecade gamesrisa~.
arsebobs kavSiri temperaturasa da agresias
Soris? ganvixiloT 18.3 suraTze asaxuli
monacemebi. es monacemebi im eqsperimentis Sedegebia, romelSic gamokvleuli iyo tempe-
agresia
757
saidan
viciT
758
kulturuli SezRudvebi
Cven ukve visaubreT imis Sesaxeb, rom agresiuli qceva adamianis evoluciuri memkvidreobis
nawils warmoadgens da rom garkveul situaciur
faqtorebs SeuZliaT am agresiuli midrekilebebis aRZvra. aseT viTarebaSic ki, sxvadasxva
tipis monacemebi mowmobs, rom individis mxridan
agresiulobis gamovlenis SesaZleblobebi SezRudulia kulturuli normebiTa da faseulobebiT (Segal et al., 1997). am mosazrebis dasadastureblad Cven Sors wasvla ar dagvWirdeba,
vinaidan ubralod SevadarebT SeerTebul Statebsa da sxva qveynebSi Cadenil mkvlelobis
faqtebs. amerikaSi 7-10-jer meti mkvleloba xdeba,
vidre evropis umetes qveynebSi (Lore & Schultz,
1993). ra faqtorebi ganapirobebs aseT did
gansxvavebebs mkvlelobaTa raodenobebs Soris?
Tu Tqven amerikis moqalaqe xarT, namdvilad
unda gainteresebdeT am kiTxvaze pasuxi.
vidre agresiasa da kulturas Soris urTierTmimarTebebs SevexebodeT, kidev erTxel ganvixiloT pirovnebis me~-s kulturuli konstruqtebis nairsaxeobebi fsiqologia da cxovrebis~
furclebze. rogorc adre ganvmarteT, dasavluri
kulturebis umetesoba asaxavs me~-s damoukidebel konstruqtebs maSin, roca aRmosavluri
kulturebis umravlesoba _ me~-s urTierTdamokidebul (erTmaneTze damokidebul) konstruqtebs (Markus & Kitayama, 1991). ra Sedegebi aqvs am
gansxvavebebs agresiul qcevebTan mimarTebiT?
gamokvlevebma aCvena, rom, Tu adamiani Tavs
sakuTari kulturis sxva wevrebTan fundamenturad dakavSirebulad Tvlis, misgan naklebad
aris mosalodneli agresiuli reaqciebi
saidan
viciT
agresia iaponel da amerikel bavSvebSi
saidan
viciT
CrdiloelTa da samxreTelTa
reaqciebi Seuracxyofaze
kolejis student biWebs Crdiloelebs da samxreTelebs zomieri Seuracxyofis amtanobaze Cautares cda. vidre
cdis piri derefanSi midioda, mas eqsperimentatoris ndobiT aRWurvili piri ejaxeboda da Tan virisTavs~ uwodebda.
mkvlevrebma iwinaswarmetyveles, rom mxris
gakvrasa da sityvier Seuracxyofaze
agresia
759
Crdiloeli studentebi
samxreTeli studentebi
suraTi
18.4
110
100
Seuracxyofis efeqti
Crdiloelebsa da
samxreTelebSi
90
80
70
60
50
40
30
kontroli
Seuracxhyofa
eqsperimentuli piroba
760
Sejameba
evoluciuri analizi mowmobs, rom agresiuli
qcevisadmi adamianis midrekileba aRmocendeba
iseT SemTxvevaSi, rodesac maT unda daicvan
sakuTri Tavi da sakuTari STamomavloba. eqsperimentulma kvlevebma aCvena, rom agresiulobasTan
dakavSirebulia sxvadasxva biologiuri da
pirovnuli gansxvavebebi. rodesac adamianebi
ganicdian frustracias sakuTar miznebTan
dakavSirebiT, agresiis gamovlenis meti albaToba
Cndeba. garemos garkveul maxasiaTeblebs, magaliTad, temperaturas, agreTve, SeuZlia Secvalos
agresiulobis gamovlenis albaToba. adamianebi
agresia
761
crurwmenebi
762
cebi arian, miuxedavad imisa, rom maTi afroamerikeli kolegebi dauRalavad Sromoben.
crurwmenebi garkveuli filtris rols asruleben, romelic yovelTvis mijnavs adamianebs
sxva adamianebisagan da maT samizne jgufSi
aTavsebs erTxel ganxorcielebuli kategorizaciis Sesabamisad.
socialuri fsiqologia yovelTvis mniSvnelovan adgils uTmobs crurwmenebis Seswavlas,
vinaidan cdilobs, gaigos maTi sirTule, simyaris mizezebi da SeimuSaos maTi Secvlisa da
daZlevis strategiebi (Allport,1954; Dackitt, 1992;
Jones, 1997). gaixseneT pirveli Tavi, sadac aRniSnuli iyo, rom uzenaesi sasamarTlos 1954 wlis
gadawyvetileba sazogado saswavleblebSi segregaciis gauqmebasTan dakavSirebiT, romelic,
nawilobriv, eyrdnoboda socialuri fsiqolog
kenet klarkis (Kenneth Clark) mier sasamarTlosTvis wardgenil sakuTari kvlevebis Sedegebs
da romelic Savkanian bavSvebze gancalkevebuli
da araTanaswori swavlebis negatiur Sedegebs
asaxavda (Clark & Clark, 1947). am qveTavSi aRvwerT
im progress, romelsac socialurma fsiqologebma miaRwies crurwmenebis warmoSobisa da
maTi efeqtebis gagebaSi; aseve, SevexebiT maTi
Secvlis praqtikul mcdelobebs.
crurwmenis sawyisebi
erT-erTi samwuxaro WeSmariteba, romelic
crurwmenebis Seswavlam gamovlina, is simartivea,
romliTac adamianebi SeiZleba uaryofiTad
saidan
viciT
SemTxveviT arCeuli niSani iwvevs
jgufis solidarobas
holandiaSi Catarebuli eqsperimentebis
seriaSi cdis pirebi SemTxveviTad dayves
or jgufad: mwvaneebad da lurjebad. cdis
pirebs imis mixedviT, Tu romel jgufs
miakuTvnes, dauriges mwvane an lurji
kalmebi da sTxoves, eweraT, Sesabamisad,
mwvane an lurj qaRaldebze. eqsperimentatorebi jgufebis wevrebs mimarTavdnen
maTi jgufis feris Sesabamisi feris
saxeliT da miuxedavad imisa, rom feris
mixedviT gansazRvrul kategoriebs araviTari faruli fsiqologiuri mniSvneloba
ar gaaCndaT da jgufis wevrebis SerCevac
sruliad SemTxveviT moxda, isini sakuTar
jgufs ufro dadebiTad afasebdnen, vidre
meores. metic, mxolod da mxolod ferTa
gansxvavebaze dafuZnebuli es Sidajgufuri
crurwmenebi
763
mkvlevrebs hqondaT hipoTeza, rom crurwmenebis mqone adamianebi ufro gulmodgined moekidebodnen swori~ rasobrivi
Sefasebebis gakeTebas. mkvlevrebma iwinaswarmetyveles, rom crurwmenebis mqone
studentebi ufro met dros dauTmobdnen
orazrovani saxeebis klasificirebas.
faqtobrivad, crurwmenebis mqone studentebma TiToeuli orazrovani suraTis
amocnobaze erTi wamiT meti dro daxarjes,
vidre maT, visac ar gaaCnda rasobrivi
crurwmenebi (Blascovich et al., 1997).
764
saidan
viciT
crurwmena da rasobrivi xasiaTis
msjeloba
studentebis jgufs Sesavsebad misces
skala, romelic zomavda maT damokidebulebas afro-amerikelebis mimarT. maT
Sefasebebze dayrdnobiT, erTi jgufi klasificirda, rogorc crurwmenebis mqone,
meore ki _ rogorc crurwmenebis armqone.
Semdeg orive jgufis studentebs sTxoves,
daeTvalierebinaT fotoebis seria, romlebzec saxeebi iyo gamosaxuli da xmamaRla
daexarisxebinaT isini, rogorc TeTri~
an Savi~. zogierTi saxis klasificireba
Zalian advili iyo maSin, roca zogierTi
saxe Zalze gaurkvevlad gamoiyureboda.
stereotipebis efeqtebi
Cven SegviZlia gamoviyenoT socialuri
kategorizaciis Zala mravali saxis crurwmenis
sawyisebis asaxsnelad. imisaTvis, rom avxsnaT
yoveldRiur cxovrebaze crurwmenebis gavlena,
Cven unda avxsnaT mexsierebis is struqturebi,
romlebic mniSvnelovnad amyareben maT, kerZod,
ki _ stereotipebi. stereotipebi warmoadgenen
stereotipebi (Stereotypes) _ adamianebis garkveul jgufebTan dakavSirebuli ganzogadebebi,
romlebic garkveul maxasiaTeblebs miaweren
mTel jgufs.
saidan
viciT
arapopularuli stereotipi
Seusabamo informacia
ra xdeba maSin, rodesac Tqven iRebT
informacias, romlis nawilic amyarebs
Tqvens Sexedulebebs, meore nawili ki ewinaaRmdegeba mas? erT-erT kvlevaSi eqsperimentatorebma studentebi dayves or
_ homoseqsualizmis mimarT Zlieri da
susti crurwmenebis mqone _ jgufad. amis
Semdeg TiToeuli studenti TanmimdevrobiT kiTxulobda or mecnierul naSroms
homoseqsualizmis Sesaxeb. erT naSromSi
mocemuli iyo stereotipis Sesabamisi
daskvna, rom homoseqsualizmi unda Sefasdes
sqesTaSoris qcevebTan mimarTebaSi, meoreSi
ki stereotipis sawinaaRmdego daskvna,
rom homoseqsualizmi ar unda iqnes Sefasebuli sqesTaSoris qcevebTan mimarTebaSi.
rodesac orive jgufis studentebi afasebdnen orive naSromis mecnierul dones,
maT maRali Sefaseba misces im naSroms,
romelic, Sesabamisad, emTxveoda maT Sexedulebas. magaliTad, Zlieri crurwmenebis
crurwmenebi
765
mqone cdis pirebma meti mecnieruli Rirseba miaweres im naSroms, romelic ganamtkicebda sqesTaSoris stereotips. metic,
am ori naSromis wakiTxvis Semdeg, romlebic Ffaqtobrivad, mxolod abalansebdnen erTmaneTs, studentebma daadastures, rom maT ganumtkicdaT sakuTari
azris sisworis rwmena (Munro & Ditto, 1997).
766
gaucnobierebel crurwmenebs gulisxmoben. SexedeT Tqvens megobrebs, isini xom igive eTnikur
jgufs ekuTvnian, romelsac Tqven? Tu asea, ratom?
Cven mivediT im savalalo daskvnamde, rom
crurwmenis Seqmna advilia, magram daZleva
Zneli. miuxedavad amisa, socialuri fsiqologiis
Camoyalibebis pirveli dReebidanve mecnierebi
ebrZvian MmaT.
axla mivubrundeT am mcdelobebis saukeTeso
magaliTebs.
crurwmenebis daZleva
socialur fsiqologiaSi erT-erTma klasikurma gamokvlevam aCvena, rom Cven~ jgufis
dapirispirebam isini~ jgufTan, SesaZloa,
seriozul mtrobamde migviyvanos. 1954 wlis
zafxulSi muzafer Serifma da misma kolegebma
(Muzafer Sheerif, 1961/1988) or jgufad dayofili
biWebi oklahomis Statis saxelmwifo parkSi
waiyvanes. jgufebs, pirobiTad, arwivebi~ da
Cxakunebi~ uwodes. TiToeuli jgufi TviTon
uvlida Tavis Tavs _ isini daexetebodnen, curavdnen, saWmels amzadebdnen da erTi kviris ganmavlobaSi araferi icodnen meore jgufis arsebobis
Sesaxeb. jgufebma erTmaneTi beisbolSi, fexburTsa da bagiris gadawevaSi Sejibrebis dros
gaicnes. aseT dasawyiss or jgufs Soris gamZvinvarebuli metoqeoba mohyva. dawves erTmaneTis
almebi, daarbies da gaZarcves sacxovrebeli
kotejebi da sakvebis gamo namdvili brZola
gaaCaRes. rogor unda Semcirebuliyo aseTi
mtroba?
saidan
viciT
erTmaneTze damokidebulebebis
aucilebloba
eqsperimentatorebma scades propagandistuli xerxi erT jgufs uqebdnen
meores. aman ar gaWra. amis Semdeg Seecadnen
jgufebisTvis iseTi garemo SeeqmnaT, romelic gamoricxavda Sejibrs. arc aman
imoqmeda. mtroba maSinac grZeldeboda,
rodesac jgufebi erTad uyurebdnen films.
bolos mkvlevrebma erTi ram moifiqres.
maT unda SeeqmnaT iseTi problemebi,
Jigsaw technique.
crurwmenebi
romelTa gadawyvetac SesaZlebeli iqneboda saerTo miznebis dasaxviTa da TanamSromlobiTi aqtivobiT. magaliTad, mkvlevrebma Seqmnes iseTi situacia, rom biWebs
xramidan tvirTi amoeTriaT. saerTo amocanis wyalobiT mtroba gaqra da, faqtobrivad, isini saukeTeso megobrebad iqcnen
jgufebis sazRvrebis~ darRvevis gareSe.
767
768
saidan
viciT
megobroba amcirebs crurwmenebs
yvela am qveyanaSi cdis pirebs sTxoves,
ganesazRvraT TavianTi damokidebuleba
garkveuli erovnuli umciresobebis mimarT
(magaliTad, ingliselebs ekiTxebodnen
indoelebis, xolo germanelebs _ Turqebis
Sesaxeb). maT, agreTve, sTxovdnen, miewodebinaT informacia im adamianebTan kontaqtebis tipis Sesaxeb, romlebic sxva
erebs, rasebs, religiebs, kulturebs an
socialur klasebs ekuTvnodnen; hyavdaT
Tu ara maT Soris megobrebi, mezoblebi
an TanamSromlebi. kvlevis Sedegebi sakmaod
dramatuli iyo. rodesac adamianebi am gare
jgufebis wevrebs axasiaTebdnen, rogorc
megobrebs, isini crurwmenebis SedarebiT
dabal dones avlendnen.
kulturaTaSorisi (kros-kulturuli) monacemebis gaTvaliswinebiT, am kvlevidan Zalze calsaxa daskvna gamomdinareobs: gare jgufis wevrTan
megobrobas crurwmenebis gaqrobamde mivyavarT.
ratomaa megobroba ase efeqturi? megobroba
adamianebs SesaZleblobas aZlevs, meti gaigon
gare jgufis wevrebis Sesaxeb, maTTan identifikaciac ki SeiZleba moaxdinon. megobrobam,
aseve, SesaZloa, deprovincializaciamdec migviyvanos: es niSnavs, rom, rodesac adamianebi mets
igeben gare jgufis normebis da Cveulebebis
Sesaxeb, isini nakleb provinciulebi~ xdebian
sakuTar Sida jgufSi mimdinare procesebis
koreqtulobasTan mimarTebaSic.
socialuri fsiqologia ar Tvlis, rom crurwmenebi xelis erTi mosmiT SeiZleba moispos,
magram is Tanmimdevrulad dgams nabijebs maTi
yvelaze mZime Sedegebis TandaTanobiTi aRmofxvrisaTvis TiToeul mcire SemTxvevaSic ki.
namdvilad Rirs, gamoZebnoT dro da daakvirdeT,
rogor SeZlebT Tqveni im crurwmenebis gamovlinebebis daregulirebas Tqven irgvliv, romlebsac an Tqven axvevT Tavze sxvebs, an, piriqiT,
sxvebisgan gixdebaT amis atana.
Sejameba
crurwmenebTan dakavSirebuli savalalo realoba isaa, rom Zalze minimaluri maniSnebelic
ki sakmarisia mavne tendenciebis CamoyalibebisaTvis.
kvlevebma cxadyo, rom socialuri kategorizacia
swrafad kravs ucxo adamianebs mWidrod
SekavSirebul jgufebad, romlebic Sida jgufebis
wevrebs ufro pozitiurad aRiqvamen, vidre _ gare
jgufebis wevrebs. stereotipebi zRudaven adamianis
mier realobis~ gancdas. Serifis eqsperimentma
dagvanaxa, rom crurwmenebi SeiZleba Semcirdes
im programebiT, romlebic xels uwyoben saerTo
kontaqtis hipoTeza (Cotact hipothesis) idea,
rom mtrul jgufebs Soris pirdapiri kontaqti
amcirebs crurwmenebs.
asawyobi suraTebis klasebi (Jegsaw classrooms)
saswavlo klasebi, romlebic iyeneben asawyobi
suraTebis saxeliT cnobil meTods, romelSic
yovel moswavles eZleva mTeli dasaswavli
masalis mxolod nawili, romelic Semdeg jgufis sxva wevrebs gadaecema.
crurwmenebi
samyaro pataravdeba
769
konfliqtisa da mSvidobis
fsiqologia
770
avtoritetisadmi daqvemdebareba
ra aiZulebda aTasobiT nacists, damorCilebodnen hitleris brZanebebs da milionobiT
ebraeli gaegzavnaT gazis kamerebSi? gaaCndaT
cdis situacia
eqsperimenti ise iyo dagegmili, rom cdis
piri iZulebuli iyo daejerebina, rom igi
asrulebda ra brZanebebs tkivils ayenebda,
stanjavda da, SesaZloa, moekla kidec udanaSaulo
adamiani. TiToeul maswavlebels 45 voltis Zabvis
eleqtrodartyma miayenes, raTa mas warmodgena
hqonoda, Tu ra intensivobis tkivils iwvevda
igi. moswavle mSvidi, sasiamovno garegnobis,
gawonasworebuli manerebis mqone, ormoc-
morCilebis paradigma
771
772
eleqtroSoki: ho Tu ara
eqsperimentis dawyebamde milgremma 40 fsiqiatrs mimarTa TxovniT, raTa ewinaswarmetyvelaT cdis pirTa qceva eqsperimentis
ganmavlobaSi. maT (eqsperimentis aRweraze
dayrdnobiT) iwinaswarmetyveles, rom cdis
pirebis umravlesoba ar acdeboda 150 volts,
4%-ze naklebi morCilebas gamoxatavda 300 voltamde da mxolod 0.1% gaagrZelebda zemoqmedebas
450 voltamde. prognozirebisas fsiqiatrebi
eyrdnobodnen mosazrebas, rom srul morCilebas
gamoavlendnen da maqsimalur eleqtroSoks
gamoiyenebdnen mxolod garkveuli maxasiaTeblebiT aranormaluri, sadisti adamianebi,
romlebsac siamovnebT sxvebisTvis tkivilis
miyeneba.
fsiqiatrebi aseT Sefasebebs afuZnebdnen
Sexedulebaze, rom aseTi aranormaluri qcevebis
ganmaxorcielebel adamianebs gaaCniaT gansakuTrebuli dispoziciuri maxasiaTeblebi, Tumca,
maT mxedvelobidan gamorCaT situaciis is
gansakuTrebuli Zala, romelsac cdis pirTa
umravlesobis azrovnebasa da qcevebze gavlenis
moxdena SeeZlo, vinaidan isini amoglejilni~
iqnen maTTvis Cveuli situaciidan. RirsSesaniSnavi da SemaSfoTebeli daskvna ki isaa, rom
es eqspertebi Secdnen: cdis pirTa umravlesoba
srulad daemorCila avtoritets. arc erTi cdis
piri ar SeCerebula 300 voltze nakleb Zabvaze.
moswavleebis mimarT 65%-ma gamoiyena maqsimaluri
eleqtroSoki 450 volti. miaqcieT yuradReba,
rom maTi umravlesoba sityvierad acxadebda
winaaRmdegobas, magram qceviT emorCileboda
avtoritets. msxverplis TvalsazrisiT, es
kritikuli sxvaobaa. marTlac, Tqven rom yofiliyaviT msxverplis adgilze, raime mniSvneloba
eqneboda imas, rom adamians ar undoda TqvenTvis
tkivilis moyeneba da sityvierad ewinaaRmdegeboda brZanebas, Tuki is, bolos da bolos,
daemorCileboda brZanebas da mogayenebdaT
eleqtroSokis ganmeorebad dartymebs?
milgremis eqsperimentis Sedegebi imdenad
moulodneli iyo, rom mkvlevrebs didi Sroma
dasWirdaT, raTa gamoericxaT maTi alternati-
saidan
viciT
morCileba realur cxovrebiseul
situaciaSi
mkvlevrebis jgufma, saavadmyofos situaciaSi damorCilebis Seswavlis mizniT,
Caatara Semdegi savele kvleva. meddas (cdis
piri) telefoniT daureka eqimma, romelsac
arasodes Sexvedria. eqimma mas davaleba misca
_ pacientisTvis garkveuli wamali mieca
ise, rom am wamals eqimis mosvlamde emoqmeda.
773
774
suraTi
18.5
damorCileba
milgremis
eqsperimentebSi
grafiki asaxavs sustidan
Zlier damorCilebamde profilebs, milgremis eqsperimentebis gansxvavebul situaciebSi
775
776
genocidisa da omis
fsiqologia
jerjerobiT Cven mxolod is gavarkvieT, rom
adamians, rogorc saxeobas, gaaCnia garkveuli
midrekileba, daemorCilos avtoritets, magram
adamianis bunebis am damaxasiaTebeli niSnis
Sefasebis garda, albaT, axsnas saWiroebs isic,
Tu ratom xdeba, rom garkveul dros da garkveul
sawyisi wertili xSirad sazogadoebis wevrebis mZime cxovrebis pirobebSi, cud ekonomikur
mdgomareobaSi, politikur daRmavlobasa da sxva
msgavs faqtorebSi unda veZioT.
rogorc Cans, am mZime pirobebSi adamianebs
uZlierdebaT Sida da gare jgufebis gamijvnis
tendencia. aseT SemTxvevaSi, gare jgufi gamodis
gantevebis vacis rolSi da brali edeba sazogadoebaSi arsebul sirTuleebSi. arsebobs
mravali magaliTi imisa (Tundac nacisturi
germania), sadac sxva erebis gantevebis vacis
genocidi (Genocide) _ adamianebis erTi jgufis,
xSir SemTxvevaSi rasobrivis an eTnikuris,
sistemuri ganadgureba meoris mier
777
778
suraTi
18.6
779
780
mSvidobis fsiqologia
zemoT Catarebul analizs axla meore mxridan
SevxedoT da vnaxoT, rogor SegviZlia socialuri
fsiqologiis gamoyenebiT mSvidobis SenarCuneba.
fsiqologias unikaluri saSualebebi gaaCnia
im sakiTxebis Sesaswavlad, Tu rogor unda
gadaiWras nacionaluri Tu internacionaluri
disharmoniis problemebi. amerikis fsiqologTa
asociacias gaaCnia mSvidobis fsiqologiis ganyofileba. es ganyofileba muSaobs erebs, Temebsa
da ojaxebs Soris mSvidobis SenarCunebis
problemebze; is xels uwyobs kvlevebsa da ganaTlebas am sferoSi, saTanado gamocemebiT, romlebic Zaladobis mizezebs, damangreveli konfliqtebis Sedegebsa da maTTvis Tavis aridebis
gzebs exeba. Cven ganvixilavT or magaliTs, Tu
rogor SeuZlia fsiqologias am miznebis miRwevaSi daxmarebis gaweva.
saidan
viciT
liderobis stilis efeqtebi
eqsperimentis Sedegebma SesaZlebeli
gaxada mTeli rigi ganzogadebebis gakeTeba.
pirveli, avtokratulma liderebma gamoavlines jgufis wevrebze gavlenis Sereuli
efeqti, nawilobriv dadebiTi, nawilobriv
ki _ uaryofiTi. biWebi drodadro kargad
muSaobdnen mxolod maSin, rodesac lideri maT Tvalyurs adevnebda _ ise iqceodnen, rogorc namdvili bosebi~. maT
gansakuTrebiT axasiaTebdaT agresiulobis
maRali done. es biWebi 30-jer ufro met
mtrulobas avlendnen, vidre sxva stilis
liderobis SemTxvevaSi. isini iTxovdnen
met yuradRebas, metad anadgurebdnen qonebas da metad iyenebdnen sxvebs gantevebis vacad frustraciisa da gabrazebis dros.
ukeTesi Sedegebi arc anarqiuli liderebis jgufSi iyo. maTi Sedegebi arcTu
ise kargi aRmoCnda. maTi saqmianoba ar
iyo warmatebuli, produqtiuloba ki Zalze
dabali da uxarisxo iyo. vinaidan jgufs
araviTari struqtura ar hqonda, isini
ubralod uazrod moqmedebdnen, magram,
rodesac igive cdis pirebi demokratiuli
lideris gavlenis qveS eqceodnen, isini
Zalze stabilurad da maRali warmadobiT
Sromobdnen. biWebi avlendnen Zalze did
interess, motivacias da SemoqmedebiT
unars. rodesac wamoiWreboda ukmayofileba,
SesaZlebeli iyo misi Riad gamoxatva.
TiTqmis yvela biWma upiratesoba liderobis demokratiul stils mianiWa. am
stilma xeli Seuwyo jgufisadmi loialobas da megobrobis aRmocenebas. aseT
jgufebSi ufro meti iyo urTierTSeqeba,
megobruli SeniSvnebi, urTierTgaziareba
da mxiaruleba (Lewin,et al., 1939).
781
totalitaruli democidi
saerTaSoriso omi
demokratiuli
avtoritaruli
totalitaruli
20
40
60
80
100
120
140
suraTi
18.7
782
viciT
rodesac demokratiul sazogadoebaSi cxovrobT, garkveulwilad, sxva demokratiuli sazogadoebebis imedi gaqvT da amdenad ufro giZneldebaT maT winaaRmdeg Zalis gamoyenebaze fiqri.
politikosebsac, aseve, uZneldebaT Zalis gamoyenebaze fiqri, vinaidan sakuTari moqalaqeebis
saxiT ar Seiqmnan opozicia.
saerTo daskvna, romelic liderobis formebTan dakavSirebuli cdebidan SegviZlia gamovitanoT, isaa, rom demokratia yvelaze kargad
muSaobs~. am daskvnamde im kvlevebze dayrdnobiT
mivediT, romlebic Caatares patara jgufebzec
(patara bavSvebis jgufi) da Zalian didzec
saidan
783
784
unda gaakeTon kidec es) TavianTi SesaZleblobebis FfarTod gamoyeneba saerTo miznebis
miRwevisaTvis aucilebeli ormxrivi kontaqtebisaTvis pirobebis Sesaqmnelad.
axla mivubrundeT msoflios erT-erT mTavar
satkivars axlo aRmosavleTs raTa aRvweroT
israel-palestinis erToblivi samuSao Sexvedrebis is programa, romelic, SemoTavazebul iqna
fsiqolog herbert kelmanisa (Herbert Kelman, 1997,
1999) da misi kolegebis mier. ukve ramdenime
weliwadia, rac kelmani samuSao Sexvedrebze
iwvevs palestinelebsa da ebraelebs, sadac isini
regionSi arsebuli problemebis gadawyvetis
interaqtiul procesSi iyvnen CarTulni, iseTi
konfliqturi problemis CaTvliT, rogoricaa
okupirebul teritoriebze ebrauli dasaxlebebis
mSeneblobis sakiTxi. am procesSi monawileobis
aucilebeli piroba monawileTa xelSeuxeblobis
dacva da konfidencialoba da, aseve, Ria da
analitikuri diskusiebis Catarebis aucilebloba
iyo. garda amisa,Mmonawileebi darwmunebulebi
iyvnen, rom maTze araviTari zewola ar ganxorcieldeboda ama Tu im SeTanxmebis misaRwevad.
mesame mxaris warmomadgenlebi SexvedrebSi monawileobdnen, rogorc saubris fasilitatorebi,
magram ar Suamavlobdnen mxareebs Soris.
kelmanis jgufma es Sexvedrebi maSin wamoiwyo,
rodesac saerTod laparakic ki ar iyo israelpalestinis molaparakebebze. Sexvedrebze iseTi
garemo iyo Seqmnili, rom mxareebs uSualod,
pirispir Sexvedrebis saSualeba hqondaT, rac
urTierTgagebas uwyobda xels. metic, Sexvedrebis
dasrulebis Semdeg monawileebs saSualeba
hqondaT, SemuSavebuli Sexedulebebi ufro
farTod gamoeyenebinaT realur politikur
arenaze. faqtobrivad, kelmanma (1997) ganaxorciela is, rac oslos 1993 wlis samSvidobo
molaparakebebiT iyo gaTvaliswinebuli, Sexvedrebis ramdenime monawile uSualod CaerTo mSvidobis damyarebis procesSi.
jerjerobiT arc CrdiloeT irlandiasa da
arc axlo aRmosavleTSi ar Sewyvetila Zaladoba. orive regionSi arsebobs saomari suliskveTebiT ganmsWvaluli jgufebi TavianTi politikuri, ekonomikuri Tu religiuri gegmebiT,
rac xels uwyobs Zaladobasa da segregacias; es
ki, Tavis mxriv, ewinaaRmdegeba integraciasa da
mSvidobis damyarebis process, magram, miuxedavad
amisa, fsiqologiuri kvlevebis Sedegad mopove-
Sejameba
crurwmenebisa da marTvis resursebis kombinacias gamanadgurebeli Sedegebi moaqvs. morCilebis Seswavlis milgremiseul kvlevebs meore
msoflio omTan dakavSirebulma movlenebma misca
biZgi. am kvlevebma daamtkica, rom socialuri
Zalebi ufro metad iwveven avtoritetisadmi
morCilebas, vidre _ dispoziciuri Zalebi. miuxedavad imisa, rom milgremis cdis pirebis umetesoba sityvierad ewinaaRmdegeboda avtoritets,
qceviT isini mainc avlendnen misdami morCilebas. ekonomikuri krizisebis dros adamianebi
eZeben da pouloben jgufebs, romlebic gamodian
gantevebis vacis~ rolSi da romlebic, sabolood, masobrivi mkvlelobebis samizneebi
xdebian. liderebi xSirad cdiloben mtris
dehumanizacias. adamianebi, romlebic omSi
midian, xSirad amas realuri an warmosaxuli
safrTxis arsebobasTan dakavSirebuli Sexedulebebis safuZvelze akeTeben. mSvidobis Semswavleli fsiqologebi dainteresebulni arian im
individualuri da kulturuli Zalebis SeswavliT, romlebic aRviveben oms, an xels uwyoben
mSvidobis damyarebas. liderobis stilebisa da
marTvis formebis Seswavlam daadastura mosazreba, rom demokratiis gafarToeba msoflio
sazogadoebas sargeblobas moutans. farTo
nabijebi mSvidobisken gadadgmul unda iqnes im
programebis meSveobiT, romlebic xels uwyoben
didi xnis ganmavlobaSi dapirispirebul mxareTa
Soris urTierTobebsa da problemis gadaWras.
avtoris bolosityvaoba
Cven davasruleT mogzauroba, romelSic fsiqologia da cxovreba~ gvexmareboda. Tu dafiqrdebiT, imedi gvaqvs, naTlad warmoidgenT, Tu
ramdeni ram iswavleT am mogzaurobisas; da
mainc, Cven mxolod zedapirulad SevexeT im
sakvanZo
sakiTxebi
mkvlevrebma scades aexsnaT, Tu ratom axorcieleben adamianebi prosocialur, kerZod, altruistul qcevebs maSinac
ki, rodesac es maT interesebs ewinaaRmdegeba.
evoluciuri midgoma xazs
usvams memkvidreobas da
ormxrivobas.
adamianebi, aseve, imitom
axorcieleben prosocialur qcevebs, rom ikmayofileben sakuTar interess _ emsaxuron sazogadoebas da daicvan socialuri principebi.
mowmis Carevis kvlevebi
aCvenebs, rom situacia
mniSvnelovnad gansazRvravs, safrTxis SemTxvevaSi aRmoCenili iqneba
Tu ara daxmareba.
agresia
evoluciuri TvalsazrisiT, agresiuli qcevebi
crurwmenebi
xSirad uneburma minimalurma maCveneblebmac ki
SeiZleba biZgi miscen crurwmenebs da sazogadoeba
daiyos Sida~ da gare~
jgufebad.
stereotipebi gavlenas axdenen adamianebis mier qcevebisa da, saerTod, informaciis Sefasebebze.
mkvlevrebma gamoavlines
crurwmenebis Secvlis faqtorebi iseTi situaciebis
SeqmniT, sadac gansxvavebuli jgufebis wevrebi TanamSromlobdnen saerTo miznebis misaRwevad.
kros-kulturuli kvlevebi,
aseve, miuTiTebs, rom megobroba mniSvnelovan rols
asrulebs crurwmenebis
daZlevaSi.
konfliqtisa da
mSvidobis fsiqologia
milgremis morCilebasTan
dakavSirebuli kvlevebi
imis mniSvnelovan sabuTs
sakvanZo sakiTxebi
altruizmi da
prosocialuri qceva
785
785
786
786
ZiriTadi cnebebi
agresia
altruizmi
mowmis Careva
kontaqtis hipoTeza
moTxovnadi maxasiaTeblebi
pasuxismgeblobis difuzia
frustracia agresiis
hipoTeza
genocidi
mSvidobis fsiqologia
crurwmena
prosocialuri qcevebi
rasizmi
ormxrivi altruizmi
jgufuri dinamika
impulsuri agresia
Sidajgufuri mikerZoeba
Sida jgufi
instrumentuli agresia
asawyobi suraTebis~
klasebi
gare jgufi
seqsizmi
socialuri kategorizacia
stereotipebi
leqsikoni
leqsikoni
787
leqsikoni
788
gamocdilebidan nimuSebis SerCevis meTodi (Experience-sampling method) _ eqsperimentuli meTodi, romelic exmareba mkvlevrebs cnobierebis tipuri
Sinaarsebis aRweraSi; cdis pirebs evalebaT
signalis miRebisTanave daafiqsiron TavianTi
azrebi da grZnobebi.
ganviTarebis asaki (Developmental age) qronologiuri
asaki, romlis drosac bavSvebis umravlesoba
amJRavnebs fizikuri Tu gonebrivi ganviTarebis
garkveul dones.
ganviTarebis fsiqologia (Developmental psychology) _
fsiqologiis dargi, romelic swavlobs fizikuri
da fsiqologiuri procesebis urTierTqmedebas
da ganviTarebis stadiebs mTeli cxovrebis manZilze ganviTarebis poziciidan.
ganmamtkicebeli (Reinforcer) SeiZleba iyos nebismieri
stimuli, romelic zrdis mocemuli reaqciis sixSiris albaTobas.
ganpirobebuli reaqcia _ (Conditioned response): reaqcia,
klasikur ganpirobebulobaSi, romelic aRmocendeba aqamde neitraluri stimulis safuZvelze.
es xdeba imis Sedegad, rom neitraluri stimuli
Sewyvilebulia ganupirobebel stimulTan.
ganpirobebuli stimuli (Conditioned stimulus) _ klasikur ganpirobebulobaSi, aqamde neitraluri
stimuli, romelic iwvevs ganpirobebul reaqcias.
ganupirobebeli reaqcia (Unconditioned response) _
klasikur ganpirobebulobaSi, ganupirobebli
stimulis mier gamowveuli reaqcia winaswari
varjiSisa an daswavlis gareSe
ganupirobebeli stimuli (Unconditioned stimulus): stimuli, klasikur ganpirobebulobaSi, romelic
iwvevs ganupirobebel reaqcias, pasuxs.
ganpirobebuloba (Conditioning) gzebi, romliTac
movlenebi, stimulebi da qceva asocirdeba erTmaneTTan.
garemos cvladebi (Environmental variables) garegani
zemoqmedeba qcevaze.
gare jgufebi (Out-groups) jgufebi, romlebTanac
adamianebi identifikacias ar axdenen.
gaupatiureba paemanze (Date rape) _ ewodeba iseT
situaciebs, rodesac individs nacnobi adamiani
aiZulebs sqesobrivi kavSiris damyarebas.
gemos aversiiT daswavla (Taste-aversion learning)
daswavlis biologiuri kanonzomiereba, romelSic organizmi swavlobs avadmyofobis gamomwvevi
sakvebisagan Tavis aridebas.
genderi (Gender) _ fsiqologiuri fenomeni, romelSic moiazreba mamakacebisa da qalebis sqesTan
dakavSirebuli daswavlili qcevebi da ganwyobebi.
genderuli identoba (Gender identity) _ individis mier
sakuTar TavSi qaluri an mamakacuri sawyisis
gancda. is gulisxmobs sakuTari sqesis miRebas
da gacnobierebas.
genderuli rolebi (Gender roles) _ qcevaTa da ganwyobaTa erToblioba, romelsac sazogadoeba ukavSirebs qalad an mamakacad yofnas da romelsac
Riad gamoxataven calkeuli individebi.
leqsikoni
789
leqsikoni
790
genetika (Genetics) mecniereba winaprebisgan miRebuli fizikuri da fsiqologiuri Tvisebebis memkvidreobiTobis Sesaxeb.
geni (Genes) memkvidreobiTobis fizikuri erTeuli;
qromosomebis patara ubani, romelic pasuxismgebelia Tvisebebis gadacemaze.
generalizebuli SfoTviTi aSliloba (Generalized
anxiety disorder) _ SfoTviTi aSliloba, rodesac
individi ganicdis SfoTvas an nerviulobs
specifikuri safrTxis an safrTxis momatni obieqtis ararsebobis pirobebSi, sul mcire, eqvsi
Tvis manZilze.
genotipi (Genotype) organizmis genetikuri struqtura, romelsac is mSoblebisagan memkvidreobiT
iRebs.
geStalt-Terapia (Gestalt therapy) Terapia, romelic
mimarTulia pirovnebis gamTlianebis mizniT
gonebisa da sxeulis gaerTianebaze.
geStaltfsiqologia (Gestalt psychology) _ fsiqologiuri skola, romelic amtkicebs, rom fsiqologiuri fenomenis gageba mxolod maSin aris
SesaZlebeli, Tu mas organizebul, struqturul
mTlianobad miviCnevT da ar davanawevrebT
primitiul, martiv, perceptul elementebad.
glia (Glia) ujredi, romelic akavSirebs neironebs
da aCqarebs nervul gadacemas, aSorebs dazianebul da daRupul neironebs, da xels uSlis
sisxlSi arsebul toqsiur substanciebs, SeaRwion tvinSi.
gonebrivi asaki (Mental age) _ bines inteleqtis etalonis mixedviT aris asaki, rodesac bavSvis
inteleqtualuri aqtivoba gamoxatulia im
saSualo asakiT, romelSic normaluri bavSvebi
aRweven gansazRvrul qulas.
gonebrivi CamorCeniloba (Mental retardation) _ rodesac
individebis IQ-s qulebi meryeobs 70-75-mde
intervalSi an masze naklebia; aseve, rodesac
SezRudulia cxovrebiseuli amocanebis gadasaWreli adaptaciuri Cvevebis SemuSavebis unari.
guneba-ganwyobilebis aSliloba (Mood disorder) _
guneba-ganwyobilebis darRveva, rogoricaa Rrma,
depresia an maniasTan adgilmonacvle depresia.
daboloebis efeqti (Recency effect) _ mwkrivis bolo
wevrebis ukeT daxsomeba.
dadebiTi ganmtkiceba (Positive reinforcement) qcevas
mohyveba sasargeblo stimuli, rac zrdis qcevis
sixSiris albaTobas.
dadebiTi damsjeli (Positive Punisment) qcevas mohyveba aversiuli stimuli, romelic amcirebs qcevis albaTobas.
dazianeba (Damage) tvinis qsovilis daSaveba.
daTanxmeba (Compliance) _ komunikaciis wyaros pirdapiri moTxovnebis Sesabamisad qcevis Secvla.
dakvirvebadi sizmrebi (Lucid dreaming) _ Teoria,
romlis Tanaxmadac, sizmris xedvis procesis
cnobieri aRqma daswavladi unaria, romelic
iZleva sizmris mimarTulebisa da Sinaarsis
kontrolis saSualebas.
leqsikoni
791
leqsikoni
792
leqsikoni
793
leqsikoni
794
leqsikoni
795
leqsikoni
796
leqsikoni
797
leqsikoni
798
optikuri nervi (Optic nerve) _ gangliozuri ujredebis aqsonebi, romlebic atareben informacias
Tvalidan tvinisaken.
paTofsiqologia (Abnormal psychology) _ fsiqologiuri kvlevis sfero, romelic fokusirdeba
gonebis, guneba-ganwyobilebisa da qcevis
individualuri paTologiebis bunebis Secnobaze.
panikuri aSliloba (Panic disorder) _ SfoTviTi aSliloba, rodesac individi ganicdis moulodnel
mwvave panikur Setevebs, rac intensiuri daZabulobis, SiSisa an saSinelebis grZnobiT iwyeba.
paraleluri procesebi (Parallel processes) _ ori an
meti fsiqikuri procesi, romelic erTdroulad
mimdinareobs.
paraleluri formebi (Parallel forms) _ testis sxvadasxva versiis gamoyeneba testis sandoobis
Sesafaseblad; formebis Secvla amcirebs pirdapiri gamoyenebis, damaxsovrebis efeqts an
individis survils, gamoavlinos konsistenturoba erTi da igive amocanis mimarT.
parasimpaTikuri sistema (Parasympathetic division)
avtonomiuri nervuli sistemis nawili, romelic
yoveldRiur funqciebs asrulebs da inaxavs
sxeulis energias.
pasuxismgeblobis difuzia (Diffusion of responsibility)
_ sagangebo pirobebSi rac ufro didia TviTmxilvelTa ricxvi, miT ufro naklebia TiToeuli
maTganis pasuxismgebloba daxmarebis aRmoCenis
TvalsazrisiT.
pasuxis sistematuri Secdoma (Response bias) _ sistematuri tendencia, romelic Sedegia arasensoruli xasiaTis faqtorebis zemoqmedebisa damkvirvebelze da ganapirobebs garkveuli gziT
reagirebas.
pacienti (Patient) termini gamoiyeneba im pirovnebis
aRsaniSnad, romlis mimarTac xorcieldeba Terapiuli RonisZiebebi. mas iyeneben specialistebi, romlebic fsiqologiuri problemebis mkurnalobas biosamedicino kuTxiT udgebian.
periferiuli nervuli sistema (pns) (Peripherical nervius
system - PNS) nervuli sistemis nawili, romelic
spinaluri da kranialuri nervebisagan Sedgeba,
romelTa meSveobiTac xorcieldeba kavSiri cnssa da sensorul receptorebs, kunTebsa da jirkvlebs Soris.
perceptuli konstantoba (Perceptual constancy) _ sagnis
xatis ucvlelad darCena, retinaluri gamosaxulebis cvlilebis miuxedavad.
perceptuli organizacia (Perceptual organization) _
procesebi, romlebic sensorul informacias
aerTianeben, raTa aRqmas miscen TvalsaCino saxe
vizualur velSi.
pirveladi ganmamtkicebeli (Primary reinforcers) _ biologiurad gansazRvruli ganmamtkicebeli, rogoricaa: saWmeli da wyali.
pirobiTi ganmamtkicebeli (Conditioned reinforcers)
klasikuri ganpirobebulobis mixedviT aris
yofili neitraluri stimuli, romelic ganmamtkiceblad iqca.
leqsikoni
799
leqsikoni
800
leqsikoni
801
leqsikoni
802
leqsikoni
803
leqsikoni
804
leqsikoni
805
leqsikoni
806
leqsikoni
807
leqsikoni
hipofizi (Pituity gland) moTavsebulia tvinSi, gamoimuSavebs zrdis hormonebs da gavlenas axdens
sxva endokrinuli jirkvlebis mier hormonebis
sekreciaze.
homeostazi (Homeostasis) _ sxeulis Sinagani mdgomareobis mudmivoba an wonasworoba.
hormonebi (Hormons) qimiuri mesenjerebi, romlebic
gamomuSavdeba endokrinuli jirkvlebis mier,
aregulireben metabolizms da gavlenas axdenen
sxulis zrdaze, xasiaTsa da sasqeso niSanTvisebebze.
huazo (Hozho) _ navajos (Navajo) kulturaSi
arsebuli cneba, romelic niSnavs harmonias, sulier simSvides, saTnoebas, idealur ojaxur
urTierTobebs, mSvenierebas xelovnebasa da xelobaSi da sxeulisa da sulis sijansaRes.
humanisturi mimdinareoba (Humanistic perspective) _
fsiqologiuri modeli, romelic aqcents individis fenomenur samyaroze, racionaluri arCevanis gakeTebisa da maqsimaluri potencialis
ganviTarebis Tandayolil unarze akeTebs.
A-B-A sqemaSi cdis pirebi jer xvdebian safuZvlis
pirobaSi (A), Semdeg eqsperimentul CarevaSi (B),
xolo Semdeg ubrundebian safuZvlis pirobas.
A tipis qceviTi paterni (Type A behavior pattern) _
qcevisa da emociebis rTuli paterni, romelic
moicavs gadaWarbebulad gamoxatul Sejibrs,
808
809
810
811
812
813
814
815
816
817
818
819
820
821