You are on page 1of 77

BUHAR KAZANLARI DERS NOTLARI

Do. Dr. Hsamettin BULUT

Ocak, 2011, anlurfa

BUHAR KAZANLARI DERS NOTLARI Do. Dr. Hsamettin BULUT Buhar nedir? Buhar: Suyun gaz durumuna denir. Su ve dolaysyla buhar saf bir maddedir. Termodinamik zellikleri, tablolardan veya diyagramlardan (Mollier diyagram) bulunur. ki zellik bilinirse dier zellikler de hesaplanabilir veya diyagram ve tablolardan tespit edilebilir..

Buhara Verilen Isnn Hesab= 1-2 aras suyu doymu hale getirme ( 2 noktas doymu sv noktas)

2-3 aras doymu sudan doymu buhar haline getirme ( 3 noktas doymu buhar noktas) Ayn zamanda 2-3 aras doymu sv-doymu buhar karm (slak buhar) dr. Bu blgede buhar miktarn tespit edebilmek iin kuruluk deeri, x tanmlanr. X= buhar/ toplam (x=kuruluk derecesi 0<X<1)

3- 4 aras doymu buhardan kzgn buhar haline getirme ( 4 noktas kzgn buhar noktas)

Suyun Kzgn buhar hale getirmek iin gerekli toplam s miktar; QT=Q1+Q2+Q3 Burada m, ktlesel debi, Cp sabit basnta zgl s ve h entalpiyi gstermektedir. Buhar Nasl Oluur?

Buhar, sv ya da kat halden buharlama ya da sublimasyon yolu ile oluur. Suyun buharlamas esnasnda eit miktarda sv ya da kat paracklarn gaz haline getii ve ayn zamanda gaz halinden geri dnd bir dinamik denge kurulur. Temel kavramlar: Doyma scakl: Verilen basnta suyun kaynamaya balad scakla doyma scakl denir. Doyma basnc :Verilen scaklkta suyun kaynamaya balad basnca doyma basnc denir. Sktrlm sv: Verilen bir basnta suyun scakl doyma scaklnn altnda ise sktrlm sv olarak tanmlanr. Doymu sv: Verilen bir basnta o basnca karlk gelen doyma scaklnda olup, iinde buhar zerresi olmayan suya doymu sv denir. Su buharlamann balangcndadr. Doymu buhar:Verilen bir basnta o basnca karlk gelen doyma scaklnda olup, suyun tamamnn buhar faznda olduu durumdur.Buhar youma snrndadr. Kzgn buhar: Verilen bir basnta buharn scakl o basntaki doyma scaklndan daha yksek ise buhar kzgn buhardr. Buharn Kullanlma Nedenleri deal bir s tayc olmas Kk apl borularla daha fazla s tayabilmesi evre dostu olmas(yani temiz olmas) Geri kazanm ile enerji tasarufu salanabilir Akkann tanmas kendi bsncyla gerekleir.Pompaya gerek yoktur.dolaysyla maliyeti dktr. Scaklk kontroln ok hassas bir biimde gerekletirmek mmkndr. Buhar tesisattaki korozyon riskini azaltr. Is kayplar azdr yani ideal bir s taycsdr. Kk apl borular ile iletilmesi nedeniyle s kayplar dier sistemlere gre daha azdr. Termodinamik zellikleri iyidir. Yatrm gideri azdr, kk apl boru kullanlr, yaltm az yaplr, ucuz montaj. Buhar emniyetlidir yani alevlenme zellii yoktur. Steril bir akkandr. Buhar evre dostudur. Saf maddedir. Dezavantaj ise; yksek enerji ve basn olduundan korunmas yaplmaldr.
BuharnKullanmAlanlar

Petrokimyada Termik santrallerinde elektrik retiminde(Buhartrbinleri) Sterilizasyon amac ile ila ve gda endstrisinde naaat malzemelerin endstrisinde Buharl stma sistemleri (kalorifer tesisatlar) Rafinerilerde Kimyasal prosesler Gda endstrisinde Sterilizasyon (ambalaj ve gda)

Gbre endstrisinde Kauuk rnlerinde ve imalatnda naat malzemeleri endstrisinde Kat endstrisinde Ahap iletmesi ve ekillendirilmesi Daha bir ok yerde kullanlmaktadr. Basnla ilgili dnmler

Basn 1 bar 1 kg/cm 1 torr 1 atm 1 lb/sq*ft Lb/sq*ln

1.01972 1 1.3595*10^(1.33322*10 5) 1.01325 1.03323 4.88242*10^( 4.78802*10 -4) 6.894474*10^( 7.03058*10^( -5) -7)

Bar=10^5 N/m 1 0.980565

Kg/cm=at

Torr=mmH g 750.062 735.55956 1 760 0.359131 51.71485

Atm=760 torr 0.988924 0.967842 1.31579*1 0^(-5) 1 4.72541*1 0^(-4) 6.80459*1 0

Lb/sq*ft 2.088*55 2.048*17 2.78450 2116.22 1 144

Lb/sq*ln (p.s.i.) 14.5038 14.22337 1.93358*10 14.69597 1/144 1

ISI ENERJS NAKLNDE KULLANILAN AKIKANLAR Is enerjisi naklinde, scak su, kzgn su, alak ve yksek basnl buhar, kzgn ya olmak zere drt cins akkan kullanlr. 1. SICAK SULU ISITMA SSTEMLER TS 2796 veya DIN 4751 normlarna gre, k suyu scakl 110 oC deerine kadar olan stma sistemleri bu grup iine girer. Maliyeti en ucuz, buna karlk sy en iyi tayan akkan sudur. Suyun zgl ss yaklak 1kcal / kg oC = 4,19 kj/kg.K deerindedir. Binalarn stlmas iin genel olarak, scak sulu stma sistemleri tesis edilir. Yllardan beri allm olan sistem gidi scakl 90 oC, dn scakl 70 oC olan stma sistemidir. Hastanelerde daha salkl olarak gidi scakl 80 oC, dn scakl 60 oC olarak tercih edilmitir. Gerek Avrupada gerekse lkemizde bugn geerli s tasarrufu ynetmenlikleri veya kanunlarna uygun olarak binalar izole edildiinden radyatr yzeyleri daha kk kmakta, iletme scaklklar, 80C / 60, oC , 70 oC / 50 oC, veya 65 oC / 45 oC deerlerinde tutularak daha salkl stma yapabilmektedir. Bylece ebeke kayplar da azaltlabilmektedir. Demeden stma yaplmas durumunda gidi scakl 55C, dn scakl 45oC alnabilmektedir. k scakl 90C deerine kadar olan sistemler, suyun kaynama scaklnn altnda olduundan buharlama olmas sz konusu deildir ve sistem atmosfere ak olarak dizayn ve tesis edilebilir. k suyu scakl 110C deerine kadar olan sistemlerde buharlama basnc, genleme deposu zerine taklan bir gvenlik sifonu ile temin edilebilir. DIN 4751 drt blmden meydana gelmitir Blm 1 ( Kasm 1962 ) : k scakl 110 oC deerine kadar olan atmosfere ak veya DIN 4750ye uygun bir gvenlik sistemi veya emniyet ventili ile kapal, statik basn en alt

noktada 50 mSS deerini gemeyen, scak sulu stma sistemlerinin gvenlik donanmn ierir. Blm 2 ( Eyll 1968 ) : 300 000 kcal/h kapasite snrna kadar atmosfere ak veya kapal, scakln 110 oC deerinin zerine kmas, termostatik olarak nlenmi ve alt noktada statik basn 15 mSS deerini gemeyen stma sistemlerinin gvenlik donanmn ierir ( Trk standard TS 2797 ). Blm 3 ( Mart 1976 ) : Kapasite snr 150 kW (130 000 kcal/h) deerine kadar, termostatik gvenlikli, su hacmi 10 litre deerine kadar olan ani geili (kombi tipi) s reteli ak ve kapal, en alt noktadan statik basncn 15 mSS deerini gemedii stma sistemlerinin gvenlik sistemini ierir. Blm 4 (Eyll 1980 ) : k suyu scakl 120 oC deerine kadar, kapasitede snr 350 kW deerinin zerinde en alt noktadaki statik basn 15 mSS deerinin zerinde olan, scaklk snr termostatik olarak gvence altna alnm olan scak sulu stma sistemlerinin planlanmas ve gerekletirilmesini ierir. 2. KIZGIN SULU ISITMA SSTEMLER Genel Bilgiler: a) k suyu scakln yksek ve dn scakln dk tutarak daha byk (t) scaklk fark elde edilmekte ve ayn su debisi ile daha ok s nakledilmektedir. Bylece boru ve armatr aplar ile sirklasyon pompalar klr. Boru, armatr ve pompa malzemeleri ayn cins kalmak art ile sistemin ilk tesis maliyeti der. Su debileri kld iin pompalarn elektrik sarfiyat da der. b) Frn stmas, snai banyo stma gibi endstriyel tesislerde, stc serpantin kapasiteleri artar. c) Gerekli takdirde 180 oCye kadar yksek scaklklara karma imkn vardr. TS 2736 veya DIN 4752 normlarna gre, k scakl 110 oC deerinden daha yksek olan stma sistemleri bu grup iine girer. Kzgn sulu sistemler iki guruba ayrlr. Grup 1: Msaade edilen maksimum k scakl 130 oC olan stma sistemleri Grup 1a:k suyu scakl, basn snrlandrlmasyla gvenceye alnan sistemlerdir. Emniyet ventili ayar basnc 1.5 bar, statik basn ise max. 50 mSS deerindedir. Grup 1b : : k suyu scakl, scaklk snrlandrlmasyla gvenceye alnan sistemlerdir. Emniyet ventili ayar basnc 1,5 ile 6,5 bar, statik basn ise max. 50 mSS deerindedir. Grup 2: Msaade edilen k suyu scakl 130 oC deerinin zerinde olan veya 130 oC deerinin altnda olmamakla beraber grup 1a ve grup 1bye girmeyen sistemlerdir. Hangi artlarda scak su hangi artlarda kzgn su? Konfor stmasnda, kat snmasndan blok stmasna ve hatta blge stmasna kadar, scak sulu stma sistemleri kullanlmaktadr. Site veya blge stmasnda belli bir kapasiteye kadar 110 oC veya 120 oC k suyu scaklkl scak sulu stma sistemleri kullanlr. Byk kapasiteli blge stmalarnda 120 oC ile 180 oC arasnda k suyu scaklklarnda kzgn sulu stma sistemleri kullanlr. Kzgn sulu stma sistemleri ayrca, proses ile ilgili yksek scaklk ihtiyac olan sanayi tesislerinde de kullanlr. Kat veya sv yakacak kullanlmas halinde, eer yakacakta kkrt miktar yksek ise kazana dn scakln ve buna baml olarak kazandan k scakln korozyonu nlemek maksad ile yksek tutmak gerekir. 3: BUHAR LE ISITMA SSTEMLER A) Alak Basnl Buharla Istma Sistemleri: Buhar basnc TRD 701e (Technische Regeln fr Dampf Kessel Buhar kazanlar iin teknik kurallar ) gre maksimum 1 bar olan sistemlerdir. B) Yksek Basnl Buhar le Istma: Buhar basnc 1 bar stnde olan sistemlerdir.

Gnmzde konfor stmas iin buharla stma sistemleri artk kullanlmamaktadr. Seyrek veya periyodik kullanlan ve abuk stmas gereken fuar ve sergi salonlar gibi zel durumlarda kullanlabilir. Buharla stma yerine; scak sulu veya kzgn sulu stma sistemi daima tercih edilmelidir. Buharn yksek scaklk ve yksek s tama zellikleri nedeni ile buhara ihtiya varsa, rnein endstriyel mutfaklar, amarhaneler, frnlar, otoklavlar vs. iin buharl stma sistemi tercih edilir. Bazen scak veya kzgn sulu sistemin yannda ihtiyaca cevap verecek kapasitede ayrca bir buharl sistem tesis edilir. Yksek basnl buharla, genellikle 10 bar iletme basncna kadar ve buna bal olarak 180 oC iletme scaklklara kadar, buharl stma kullanlr. Buhara nispeten az miktarda ve yerel ihtiya olan yerlerde buhar jeneratrleri de kullanlabilir. 4: KIZGIN YA LE ISITMA SSTEMLER Kaynama scaklklar 260 oC ile 390 oC arasnda deien s transfer yalar kullanlan stma sistemleridir. Tekstil, aa, otomotiv ve kimya sanayi gibi tesislerde endstriyel stma, kurutma ve piirme gibi yksek alma scaklklarna ihtiya olan proseslerde, eskiden yksek basnl buhar veya kzgn su kullanlrd. imdi ise ayn maksat iin 300 oC scaklklara kadar, kzgn yal stma sistemleri tercih edilmektedir. Proses ihtiyac yksek scaklk uygulamalarnda kzgn ya tercih edilmesinin en nemli nedeni; yksek scaklk karl olan buhar basncnn yksek olmasdr. Bu nedenle yksek buhar basncnda alma riskini ortadan kaldrmak iin kzgn ya kazanlar kullanlmaktadr. Sistemde en st noktadaki basn maksimum 1 bar, sistem yksek basnl olmadndan daha gvencelidir, korozyon etkisi yoktur. Sistemin toplam maliyeti, genel olarak buharl veya kzgn sulu sistemden daha azdr. Tesis lokal olarak ve sadece yksek scaklk isteyen proses iin kurulur. Bu tip akkanlarn, su ve buhara gre balca stnlkleri unlardr: 1. Atmosferik basnta yksek kaynama scaklna sahip olular dolaysyla 350 oC scakla kadar basnsz tesisler kurmak mmkndr. 2. Korozyon ve talama eilimi olmadndan s taycnn n-hazrlama tesisine ihtiyac yoktur. 3. Katlama esnasnda hacmi artmadndan donmann verecei zararlar sz konusu deildir. Kzgn Yadan stenen zellikler: 1. Atmosferik basntaki kaynama scakl yksek olmaldr. 2. Katlama ( donma ) scakl dk olmaldr. 3. yi bir sl kararlla sahip olmaldr. 4. Tm scaklklarda (hata ilk altrma annda bile ) dk vikoziteye sahip olmaldr. 5. Is transfer zellikleri iyi olmaldr. 6. Buhar olarak kullanldnda, buharlama gizli ss yksek olmaldr. 7. Kullanld cihazlarn malzemeleri iin korozyon eilimi dk olmaldr. 8. Kokusuz ve zehirsiz olmaldr. 9. Yabanc maddelere kar hassasiyeti dk olmaldr.(rnein oksijene kar) 10. Sistemin szdrmas durumunda evreye verecei zarar riski minimum olmaldr. 11. Yangn riski minimum olmaldr. 12. mha imknlar kolay olmaldr. 13. Fiyat ucuz olmaldr.

Buhar Kazanlar Tanm: Herhangi bir yaktn (Kat, Sv, Gaz) yaklmas sonucu veya elektrik veya nkleer enerji kayna kullanlarak sudan istenilen scaklk, basn ve miktarda buhar elde etmeye yarayan basnl kapal bir kaptr.

1.

2.

3. 4.

5.

Buhar Kazanlarnn Snflandrlmas Kullanl yerlerine gre: Sabit kazanlar Portatif kazanlar Lokomotif kazanlar Gemi buhar kazanlar Buhar kazanlar kazan basnlarna gre: Alak basnl kazanlar Yksek basnl kazanlar Sper kritik basnl kazanlar Ocak cinsine gre: Dtan ocakl kazanlar ten ocakl kazanlar Kullanlan yakt cinsine gre: Kmr yakan kazanlar Sv yakt kullanlan kazanlar Gaz yakt kullanlan kazanlar Konsrksyonuna gre: Duman borulu kazanlar 1. Alev borulu 2. Alev-duman borulu 3. Su borulu kazanlar

Kazanlar deiik kriterlere gre snflandrmak mmkndr. 1. Is alan akkann zelliklerine gre: Scak su kazanlar ( kalorifer kazanlar ) Kaynar su kazanlar Kzgn ya kazanlar Buhar kazanlar 1. Alak basn (0,5 bar ) 2. Yksek basn ( 0,5 bardan yukar ) 2. Kazann ihtiva ettii su hacmine gre: a) Byk su hacimli kazanlar b) Kk su hacimli kazanlar c) ok kk su hacimli kazanlar ( buhar jeneratrleri ) 3. Alev duman gazlarnn dolam durumuna gre: a) Alev borulu, duman borulu, alev duman borulu kazanlar 1 geili ( tek geili ) 2 geili 3 geili b) Su borulu kazanlar c) Alev borulu- su borulu kazanlar 4. Suyun dolam ekline gre: a) Tabii (doal) dolaml kazanlar b) Cebri dolaml kazanlar 5. Yakt yakta gre: a) Kat yakt yakan kazanlar b) Sv yakt yakan kazanlar c) Gaz yakt yakan kazanlar d) ok yakt yakan kazanlar e) Yanabilir endstri art ve p yakan kazanlar f) Atk s (rk gaz ) kazanlar g) Elektrikle s veya buhar reten kazanlar 6. Yanma hcresinin ( ocann ) konumuna gre: a) ten ocakl kazanlar b) Dtan ocakl kazanlar c) n ocakl kazanlar d) Arka ocakl kazanlar a) b) c) d)

Alev duman borulu kazanalar: kk sanayide ve kk gemilerde kullanlr. Yanma ocak ad verilen kapal bir alanda gerekleir. Yanma sonucu ortaya kan gazlar duman borularn iinden geirilir. Duman borularn dnda buharlamakta olan su bulunur. Scak gazlardan suya s geii, gazlar alev ve duman borulardan akarken salanr. Su kazanlarnn avantajlar; Konstrksiyonlar basittir malat ve iletmeleri kolaydr Kazan iindeki su miktar fazla olduundan scak su depolarlar. Dolaysyla buhar yknn zamanla deitii iletmeler iin uygundur. Buharn sudan ayrlma yzeyi byk olduundan buharn kuruluk derecesi yksektir. Kazann su tarafndaki yzeylerinde biriken kazan talarnn temizlenmesi kolaydr. Dezavantajlar: Gvdeleri byk olduu iin yksek basnlar iin imalat zordur. Genellikle 20 bar basnca gre yaplrlar. Isl verimleri %85 civarndadr. Ar ve hacimce byktr. Su hacimleri byk olduundan kazann rejime gemesi iin zamana ihtiya vardr.

2 geili alev duman borulu kazan. Piyasada sko tipte denir.3 ve 4 geilileri de vardr.

Kar basnl (alev geri dnl) 3 geili kazan Su borulu kazanlar Yksek scaklk ve basnta buhar retimi iin kullanlrlar. Bu tip kazanlarda buharlaan su kk apl borular iinde, scak duman gazlar ise borular dndadr. Kazana ta (kirelenme) temizlenmesi zordur. Dolaysyla besleme suyunun iyi artlmas gerekir. Avantajlar; Ocak iinde en scak yerde bulunan su kk miktarlara blndnden emniyet byk lde artar. Borunun patlamas halinde su buhar haline gelip tahliye edilebilir. Ani ve byk yk deimelerine elverilidir. abuk rejime girerler. BYK SU HACML KAZANLAR Genel olarak bu tip kazanlar, kk sanayide kk gemilerde kullanlr. Kazan iindeki borularn dnda buharlaan su , borularn iinde ise scak duman gazlar bulunur. Bu tip kazanlar alev borulu, duman borulu ve alev-duman borulu olmak zere tipte incelenebilir. ALEV BORULU KAZANLAR Alev borulu kazanlar, ortalarnda boydan boya geen bir veya daha fazla sayda alev borusu olan silindirik kazanlardr. Yakt genellikle alev borular iinde yaklmakla beraber dk kalorili kmrler kazan dndaki ocaklarda yaklr. Yanma gazlarna kazan iinde uzunca bir yol izlettirilerek slar mmkn olduu kadar alndktan sonra bacaya gnderilir. Gazlarn kazan tesisatndaki her blmden geiine eki denir. Birinci eki gazlarn alev borusu iindeki geii, ikinci eki kazann arka tarafna yerletirilen kzdrc borular arasnda geiidir. Baz kazanlarda nc eki, alev borusunu terk eden yanma gazlarnn kazann alt yarsnn bir tarafndan ne, dier yarsndan tekrar geriye geirilmesi ya da besleme suyu stcsna (ekonomizer) gnderilmesi eklinde meydana gelir

Bu kazanlarn tek alev borulularn16 atye kadar buhar retebilmekte ve stma yzeyleri 20- 60 m2 kadar yaplabilmektedir. Birden fazla alev borusu halinde 18-20 at basnca, 160600 m2 stma yzeyine karlabilmektedir.
a) Yatayalevborulukazanlar b) Dikeyalevborulukazanlar

DUMANBORULUKAZANLAR

Silindirik bir gvdenin iine yerletirilmi boru demetlerinden teekkl eder. Ocak ad verilen bir hacimde yaklan yakttan elde edilen scak duman gazlar, duman borularnn iinden geirilerek suyun buharlamas salanr.
a) Dik Duman Borulu kazan: Buhar ihtiyacnn az olduu atlyeerde , kk sanayide, boyahanelerde ve dner vinlerde kullanlan bir kazan eididir. Verimleri 0.65, stma yzeylerienfazla20m2vebuharkapasitelerienfazla500kg/hdeerlerindedir.Bukazanlarda malzeme korozyonu vardr. Buharla temasta olan duman borularnn ska tahrip olmasna nedenolur.

b) Dn Duman Borulu Kazan: Bu kazan konstrksiyonu ok basit ve d ocakldr, her trl yaktyakabilir.

c) Lokomotif Kazan: Buhar makinasnn veriminin kk olmas halinde, bunlarla birlikte kullanlr.

ALEVDUMANBORULUKAZANLAR

Hem alev borusundan hemde duman borularndan meydana gelen kazan eitleridir. Genel olarak yakacak alev borusunun iindeki ocak ksmnda yaklr. Scak duman gazlar alev borusuun ocak olmayan dier ksmn getikten sonra duman borularna girer. Asl stma yzeylerinin byk ksm duman borularndan oluur. Alev-duman borulu kazanlarn alev borululara gre daha kk hacim kaplamas bir stnlktr. Duman borularnn temizlenmesinde karlalan glkler bu tip kazanlarn sakncalardr.

a) Lokomobilkazan

Buhar makinas da hemen yannda olan tipleri yaplmtr. BU ekilde g retimi de salanmaktadr. Ocan kk olmas nedeniyle yanma iyi olmayabilir. Bir n ocak ilavesi ile bu kazanda dk sl deerli yakacaklarda yaklabilir. Kzdrc, arka duman kutusuna yerletilebildii gibi lokomotif kazanlarna benzer olarak byk duman borularnn da iine konabilir.

b) skoTipiBuharKazan

Kk ve orta byklkteki iletmelerin 20 bardan kk doymu veye az kzm buhar ihtiyac iin ok kullanlan bir kazan eididir. Duman gazlarnn kazan iindeki gei says iki veya olabilir. Genellikle gemilerde kullanlan tipleri iki geilidir, karada kullanlan tipleri ise geilidir.

c) KaloriferKazan

Bu kazan eidi alak basnl buhar retimi iin ok kullanlmaktadr. En byk stnlkleri, imalatlarnn basit, kat yakacak yaklmas halinde zgara yerletirilmesinin ve kl almasnn kolay olmasdr. Sakncalar ise ocan alt ksm su ile temasta olmadndan sl kayb fazladr, 6 bar basntan yksek iletme artlarnda kullanlmas nerilmez.

d) AlevGeriDnlKazanlar

Bu kazanda alev borusunun arkas kapal olduundan alevin ve duman gazlarnnne ve arkaya olan iki geii alev borusunun iindedir. ncgei ise alev borusunun dndaki duman borularndan oluur.Borular iindeki duman gaz hz dier alev- duman borulu kazanlardan biraz daha fazla olarak 20-30 m/s deerlerindedir.Kazann buhar yk 40-80 kg (buhar)/m2h, buhar kapasitesi ise 13 t/h deerine kadar kabilmektedir. Bu kazanda duman gaz hznn yksek olmas yk kaybn artrdndan doal baca ekii yeterli olmayabilir. Bu nedenle sistemde ilave bir vantilatr veya aspiratrnsalad zorlanm ekmeye gerek vardr.

Alev-Duman Borulu Kazanlarn stnlkleri


Yaplarbasittir letmeleri,suyunartlandrlmaisteidahabasittir. Byksuhacmindendolayykdeiimlerinedahaiyiuyumsalar. malmaliyetleridahaazdr. Boyutlarufaktr(dahaazykseklieihtiyagsterir) Tanmasvemontajkolaydr.

Alev-Duman Borulu Kazanlarn Sakncalar

Belirli iletme basncna (20 bar) ve belirli buhar retim (15 t/h) miktarna imal edilebilirler. Buharretimibyksuhacmindendolaydahauzunzamanalr. Byk su hacminden dolay , bilhassa bir klhan kmesi veya d zarf yrtlmasnda, okmiktardabuharnortayakmassonucutahribatasbepolabilir. Susirklasyonuzayftr. SUBORULUKAZANLAR

Yksek scaklk ve basnta buhar retimi su borulu kazanlar ile salanr. Kaynamakta olan kk apl borularn iinde scak duman gazlar ise borularn dndadr. Borularn iinde oluabilecek kazan tann temizlenmesi zor olduu iin besi suyu ok iyi artlmaldr. Boru boylar genellikle 50-100 mm deerindedir. Su borulu kazanlar dz ve kvrlm borulu olarak iki gruba ayrmak mmkndr.

a) DzSuBoruluKazanlar Borular ocak iine, su ve buhar deposu olarak kullanlan gvde ise, st ksma yerletirilmitir. Su arkakollektrdengeereksuborularnagelirvenkollektrdensirklasyonunutamamlar. Kzdrc, genellekle buhar deposunun alt tarafna yerletirilir ve depodan alnan buhar bu borulardakzdrlr.

b) KvrlmBorulu,SuBoruluKazanlar Isgeiiynndendzborularuygunolmad, Kvrlmborularnuzamaveksalmalaradahaiyiuyabildii, Depoyaradyalolarakgiripdahafazlaboruyerletirilmesineolanaksaladklar, Boruyerleimindebykbirfleksibiliteyaratklar

in kvrlm borulu kazanlar kullanlmaya balamtr.

c) Cebri (zoraki) Dolaml ( sirklasyonlu) Kazanlar Yksek basnlarda kazandaki su dolanm ktlemektedir. Su borulu kazanlar yksek basnlarda buhar retmek zere yapldklarndan genellikle 160 atnn stndeki kazanlarda su dolanmn cebri olarak salama yoluna bavurulur. Ama ekonomizerden itibaren kazanda bir sirklasyon salamak suretiyle borularn iindeki suyun tamamen buharlamasn nlemek ve bylece yabanc maddelerin ve tuzun eperlerde katlamayp solsyon halinde kalmasn salamaktr. Su iinde zamanla artan birikintiler ise blfle dar atlrlar. ki eit cebri dolanm ayrt edilmektedir: 1-Harcanan buhar miktarnn 3 ila 20 katna varan su dolanm 2- Harcanan buhar miktarna eit su dolanm 1- Harcanan Buhar Miktarndan Daha Fazla Su Dolanm Salayan Kazanlar Bu tipin en tannm La Mont kazandr. Bu kazanda toplaycda toplanan su, bir pompa yardmyla paralel gruplar halindeki buharlatrc borulara baslr. Istma yzeyi yk yksektir ve gemi v.s gibi hareket halindeki vastalarda kullanlmaya da elverilidir. Lffler kazan da bu gruptan bir kazan olup bunda su yerine kzgn buhar sirklasyonu salanr. Pompa, buharlatrma deposundan doymu buhar alr ve kzdrcya basar. Kzgn buharn 1/3 kullanma yerine gnderilir, kalan ise buharlatrma deposuna sevk edilerek sahip olduu sdan depodaki suyun buharlatrlmas salanr.

2- Harcanan Buhar Miktarna Eit Su Dolanm Salanan Kazanlar Bu grubun tannm ismi Benson kazandr. Bu kazanda kvrlm borular iine besleme suyu 224.65 at kritik basn dolaylarnda sevkedilir. Su scakl da kritik scaklk (374 oC) dolaylarndadr ve su, bu basn ve scaklkta herhangi bir hacim deiikliine uramakszn buhar durumuna geer. BU sebeple zel buharlama deposuna ihtiya kalmamaktadr. Kritik basntaki buhar, kullanma basncna ( rnein 160 at) drlerek kullanlr. Bu grubun dier bir tipi de Benson kazanna benzeyen Sulzer kazandr. Bensonun paralel gruplar halindeki kk apl buharlatrclarnakart Sulzerde uzun ve daha byk apl borular bulunmaktadr.Buhar retimini arttrmak iin bu borular paralelolarak birletirilir. Ekonomizer son ekite; buharlatrc ve kzdrc ilk ekite yani radyasyon alannda bulunur. Bileiminde tuz bulunan sular iin buharlatrc sonona bir tuz ayrma kab konmutur ve buhar burada tuzlu sudan ayrlarak kzdrcya gnderilir.

Bu gruptaki bir dier tip de Velox kazandr. Son zamanlarda bunlarn fuel-oil ve gaz yakt yakanlarnda 200-300 m/s gaz hzlarna ulalarak s geirme katsays byk lde arttrlmaktadr. Dolaysyla stma yzeyleri de ok tutulabilmektedir.

Sulzer Kazan

Velox Kazan Su Borulu Kazanlarn stnlkleri


Herhangi bir boru yarlmasnda kazandaki suyun ok az bir ksm sratle buhara dntndenbykbirtehlikeyaratmaz. Istma yzeyi fazlve su hacmi az olduundan birim stma yzeyinden daha fazla buhar elde edilir.Ayrcadahaksazamandabuharretilir. Yksekbasnlardavebykkapasitelerdeimaledilmeimkanvardr. Dahaiyibirsusirklasyonuvardr.

Su Borulu Kazanlarn Sakncalar

Dahahassasbirsuartlandrlmasister. lkimalmaliyetidahafazladr. Dahadikkatlibiriletmeister. Kapladhacimveboyutlardahafazladr. BUHARJENERATRLER

Buhar depo etmeden retip sisteme gnderen, ok dk su hacimleri ile alan nitelerdir. Su borulu tipler bir su serpantinine baslan suyun serpantin evresince stlp buhar fazna geirilmesi esasna dayal alr. Buhar jeneratrleri, spiral su borulu, dik su borulu, yatk su borulu veya bunlarn karm eklinde konstrksiyonlarda olabilir. Buhar Jeneratrlerinin Kullanm Alanlar
Buharjeneratrleribuharkalitesindeveaniykdeiimlerindeproblemyaanmayacakve dkkalitelibuharihtiyacnnduyulduuheryerde, Kapalevrimlisistemlerdeveokyksekiletmebasnlarnakadar(rn.60bar) 50ile2000kg/harasndabuharretimiiin; Otel,Motel,amarrhane,Kurutemizleme,Betonkrlemetesisleri,Ziraat,Merubat,la, Deri,Tekstil,Konfeksiyon,Mandra,KonserveveKimyasanayindeveendstride,buhar ihtiyacolanheryerderahatlklabuharretimindekullanlr.

BRLRLER Brlrn grevi yaktlarda mevcut olan enerjiden s olarak yararalanmasn salamaktr.Byk su hacimli kazanlarda genellikle gaz veya sv yakt kullanlr.Brlrlerede yanma havas scakl genellikle 5 C ile 40 C arasnda olmaldr. Nedeni ise zararl madde emisyonu dk bir yanma gerekletirmek ve brlr mrnn uzun olmasn salamak.Ayrca bu yanma havasnda klor ve halojen bileimli korozif bileenler bulunmamaldr. SIVI YAKITLAR Sv yaktlar aadaki kategorilere ayrlr: Motorin: Kkrt oran % 0,2nin altnda, Hu=10256 kcal/kg MJ/kg Fuel-oil No.4 ve No:6 Hu=9875kcal/kg veya 9562 kcal/kg Fuel-oil No.4 veya No.6 iin iletme artlar kazan reticisine sorulmaldr.Sv yaktn cinsine bal olarak eitli brlr tipleri mevcutttur. Buna gre brlrler basn pskrtmeli,buhar basnc pskrtmeli ve dnel yakcl brllrler olmak zere e ayrlrlar. Bas Pskrtmeli Brlrler Burada sv yakt pompa basnc ile bir meme zerinden sv yakt duman haline pskrtlr.Bu brlr genelde motorin pskrtmekte kullanlr.

Buhar Basnl Pskrtmeli Brlrler Sv yakt yanma balna buhardan yararlanarak pskrtlr.Bu yntem genelde byk kapasite aralklarnda kullanlr. Dnel Yakcl Brlrler Burada sv yakt ok hzl bir ekilde dnen kaplara verilir.Dnme etkisi ve kabn i yapsnn konik ekli sayesinde sv yakt yanma odas ynne doru akarak ,santrifj kuvveti ile yksek hzda darya kan psktme havas yardmyla plverize edilir.Dnel yakcl brlrler tercihen fuel-oil No.4 veya No:6 yaklmasnda kullanlr.Bu brlrler motorin, sv yakt artklar,hayvani ve kzarma yalar ile kolza ya iinde kullanlr.

Sv Yakt Brlrlerin nemli Paralar Dsenstok: Yakt pompasndan basnl olarak borular vastas ile enjektre gelen yaktn pskrme memesinden sisi halinde fkrmasn salayan pskrtme grubudur. Trblatr: Enjektr memesinden pskren yakt zerreciklerini fandan gelen hava ile kartrp ynlendirerek gl bir yanma temin eder.

Brlr memesi: Enjektrn ucuna talklan ve belli bir ada (45 /60 ) ve miktarda yaktn kmasn salayan cihaz. Meme kapasitesi GPH (saatte memeden kan galon yakt miktar) olarak verilir. Elektrot: Yanma balangcnda , transformatrden alm olduu yksek gerilimle devreye girerek kvlcm oluturup ilk yanmay salar. Alevlik: Aleve yn ve biim veren kazann iine giren brlrn nndeki ksm.Brlrn monte edildii kazan tipine gre alevliin boyu deiir.Kar basnl kazanlarda genelde uzun alevlikli brlr kullanlr. Yakt Pompas: Yaktn pulvarizasyonu iin gerekli basnc temin eden, hareketini bir kaplinle motordan alan dili pompadr.Motorin ve ayn yalar iin farkl tipleri mevcutttur. Magnet Ventil: Ald ikaz alarlar ile yakt yolunu aan veya kapayan elektromanyatik vanalardr. Istc: Basnl kaptr.Pot depodan gelen kaln yaktn iindeki rezistanlar yardm ile starak viskozitenin drlmesini salar ve bylece yakt enjektrden psktmeye msait hale getirir. Termostat: Istc iindeki yaktn ssnn sabit tutulmas iin rezistanlara giden akm devresini aar veya kapar. Transformatr: Normal ebeke akmn kullanarakelektrotlar ucunda kvlcm oluturabilecek yksek gerilimi temin eder. Elektrik Motoru: Yaktn yanmas iin gerekli olan havay temin eden fan ve yakt pompasn direkt olarak altrr. Hava Fan: Yaktn yanmas ve kar basncnn yenilenmesi iin gerekli olan havay sevk eder.Genelde 500 kg/h kapasiteden daha byk brlrlerde fan brlr gvdesinden ayr olarak ihtiyaca karlk verecek ekilde gvdesinden ar olarak imal edilir. Servomotor: Hava klapelerinin almasna kumanda ederek klapelerin hangi pozisyonda duracan kademeli/kademesiz olarak tespit eder. Brlr Otomatii/ Beyin: Brlrn emniyet koullar iinde yanmasn temin eden ve arza durumlarnda ventillerin, motorun durmasn temin eden elektronik kumanda cihaz. Fotosel: Alevi grr, yanma teekkl etmedii zaman brlr otomatine sinyal vererek brlrn durmasn ve magnet ventillerinin kaanmasn salar,kazana yaktn akmasn nler.

GAZ YAKITLAR Doalgaz byk oranda metandan(CH4) olumaktadr.Bileimi bulunduu yere gre deimektedir.Doalgazda normal olarak soy gazlar (yanmayan paralar) ile ar hidrokarbonlar da mevcuttur. Doalgaz: Hu=8250 kcal/m Doalgaza bio-gaz ve artma gazlar ilave etmek mmmkndr, fakat bu iki gaz doalgaz ile kartrmadan da kullanlabilir.Burada gazlarn birbirlerine kartrlmas durumunda at sl deerlerinin deiecei dikkate alnmaldr.Bu durumda brlrn yeniden ayarlanmas veya zel bir brlr kullanlmas gerekmektedir.Sistem uygulanmasnda ,kullanlan gazlardaki kkrt oranlar da gz nnde bulundurulmaldr.Bu durumda gaz ile temas eden armatrlerde paslanmaz elik gibi yksek kalitede malzemeler kullanlmas gerekebilir.

FT YAKITLI BRLRLER Bunlar genelde sv veya gaz yaktla alan brlrlerdir.Yakt tr, gaz beslenmesinin kesildii zamanlarda manuel veya otomatik olarak sv yakta deitirilir.Bu tip brlrler genelde kesintisiz bir beslenme salayabilmek iin byk sistemlerde kullanlr.Sanayide ounlukla doalgaz+LPG veya biogaz uygulamalar grlmektedir. ift yaktl brlrlerde ,yaktn dolat gzegah tamamyla ayrdr.Sv yakt,pompadan ve sv yakt selenoidlerinden geer.Yaktn cinsine gre memede plverize olur.Dolaysyla sv yaktn brlr kirletmesi veya performans drmesi sz konusu deildir.Endstride yayagn olarak kulanlmaktadr.Her iki yakt iinde panoda seici bir anahtar vardr.Brlrn her iki yaktada uyumlu tek bir brlr beyni ve alev sensr vardr.Byk brlrlerde her iki yakt iin ayr kam dzenei mevcuttur.

OK YAKITLI BRLRLER Byk kapasiteli olan bu tiplerde, gaz ,sv yakt ve kmr tozu kullanlr. zellikle imento ve kire sektrnde kullanlmaktadr.

AKIKAN YATAKLI KAZANLAR Akkan yatakl reaktrlerin, kimya sanayisinde birok proseste kullanm daha eskilere dayanyor olsa da, kmr yakan kazanlar olarak kullanlmasna 1970li yllardan sonra balanmtr.Sonrasnda da akkan yatakta yakma teknik olarak endstriyel boyutlu buhar retimi ve elektrik enerjisi retiminde nemli bir yer edinmitir. Akkan yatakta yakma teknolojisinin, kat yaktlarn yaklmasyla buhar retilmesinde belirgin avantajlar bulunmaktadr. Bu sistemlerin anahtar noktas, yakt esneklii ve dk emisyonlardr.Akkan yatakl kazanlarn alma prensibini anlatabilmek iin akkanlama prensipleri ve endstride birok uygulama alan olan akkan yatan ne olduunu aklamak gerekmektedir. Akkan Yatak Prosesi Bir koln iinde yl durumda bulunan taneciklerin tekil ettii yatak blgesine alttan dk bir hzla hava verilmeye balandnda, hava paracklar zerinde fazla kuvvet uygulayamaz ve paracklar arasndan kendine boluklar bularak yukar hareket eder.Bu durum paracklarn hareket etmedii sabit yatak konumudur. Ak hz artrldka, hava aracklara daha fazla kuvvet uygulayarak, paracklarn arasndaki yerekiminden kaynaklana kuvvetleri azaltr.Hz dahada artrldnda. Paracklarn zerindeki kaldrma kuvveti yer ekimini dengeleyerek, yukar doru akan havann iinde aracklarn asl kalmasn salar.Artk yata oluturan paracklar akkan zelliklerini sergilemeye balamtr ve bu durum minimum akkanlama koulu, bunu salayan gaz hz da minimum akkanlama hzdr. Yatak blgesinin kaplad hacmi fazala deitirmeyen bu konumda hz daha da artrlrsa, yatak iinde hava kabarcklar olutuu ve kabarcklarn yata , suyun kaynamasna benzer bir ekilde terk ettikleri grlr.Kabarckl akkan yatak olarak adlandrlan bu sistemlerde , gaz-kat karmnn kaplad hacim sabit yatak konumuna gre belirgin ekilde artmasna ramen , yatak blgesi ile zerinde bulunan serbest blge arasnda halen kolaylkla ayr yaplabilmekte ve gzle grlr bir yatak yzeyi blunmaktadr. Hava akn daha da hzlandrlmas durumunda , kabarcklar daha da byyecek ve birleerek yatakta daha byk bolular oluturacaktr.Trblansl akkan yatak olarak adlandrlan bu durumda, katlar yksek kat deriimine sahip ,birbirine bal gruplar halinde bulunurlar.Eer gaz ak ile hareket eden katlar, havadan ayrtrlarak yataa geri dndrlrse , paraclar bir dngde dolamaya balayacaklardr.Dolaml akkan yatak olarak tanmlanan bu tr sistemlerde . altta bulunan youn yataktan daha yukarda bulunan seyreltik blgeye doru kat gittike dse de, kabarckl sistemlerin aksine , iki blge arasnda belirgin bir gei bulunmamaktadr.Geri dndrlen katlarn arl siistemden akan havann arlnn yzlerce kat olabilirken, bu durum, yataktaki katlarn arlnn yaratt basn farknn artmasna sebep olur. Yanma odasndaki basn fark hava ak ile deimekte olup, minimum akkanlama hzna ulaana dek hzn artmasyla artar.Bu noktada katlar havada asl kald iin karlalan diren , sadece yataktaki katlarn arlna baldr.Dolaysyla katlarn sistem dna tanmasna sebep olacak hza eriilene kadar basn fark sabit kalacaktr ve bu noktadan sonra sistemden katlarn kamasyla toplam arlk dt iin basn fark azalacaktr. imdiye kadar anlatlan aknlama koullarndan sadece kabarckl ve dolaml akkan yataklar buhar retimi iin kullanlmaktadr.

Alkan Yatak Teknolojisinin Geliimi 1930lu yllar ve 1940larn banda geni apl aratrma ve gelitirme almalar sonucunda akkan yataklarn kat-gaz temas gerektiren uygulamalardaki avantajlarn saptanmas, ilk olarak benzin ve dier petrol bazl rnlerin retimi iin akkan yatakl katalitik ayrcnn gelitirilmesi salanmtr.Bugn akkan yataklar dnya apnda birok endstride eitli prosesler iin kullanlmaktadr. 1960larn balarnda, termik santrallerden kaynaklanan kkrt dioksit (SO2) ve azot oksit(NOx) emisyonlarnn azaltlmasnn gerektii ve akkan yatakta yakma prosesinin bu emisyonlar azaltaca dncesi , kmr yakan akkan yatakl kazann gelitirilme almalarn balamtr.Bu almalar sonucunda ,1970li yllarda kabarckl akkan yatakl kazan teknolojisi gelitirildikten sonra 1980lerde uygulamalar dolaml akkan yatakl kazanlara ynelmi ve o tarihlerden bu gne saylar hzla artan baarl santral uygulamalar gerekletirilmitir.Akkan yatakl yakma teknolojileri , sanayide scak su, buhar. Kurutma amal scak gaz ( rnek olarak ; imento sektrnde hammadde kurutma) eldesinde kullanld gibi termik santrallerde de enerji eldesinde kullanlmaktadr. Akkan Yatakta Yakma ve Dier Teknolojiller Btn yakma teknolojileri . bir ekilde yakt ve havann karmasn salayarak , yaktn yapsndaki kimyasal enerjinin kullanlabilir enerjiye evrilmesini salamaktadr.Akkan yatakl kazanlar , kat yakt,zelliklede kmr yakma ileminde kullanld iin kmr yakma teknolojileri ile karlatrlmas uygun olacaktr. Plverize kmr teknolojisi , mikron boyutunda kmrn yksek scaklkta yaklmasn gerektirir.Kmr paracklarnn yanma odasna geni lde yayld bu sistemlerde ,brlrn bulunduu blgede scaklk 1600-1900 Cye kadar ular.Paracklarn boyutu ok kk olduundan , kazan iinde kald sreleri yanma gazlarnkine ok yakndr.

Izgaral kazanlarda ise parack boyutu plverize kazanlara gre epeyce yksektir.( 2530mm).Kmr paracklar hareketli zgarann stnde havann ve yanma gazlarnn iinden akt sabit bir yatak oluturur.Scaklklarn 1600Cyi at bu sistemlerde yaktn ocak iinde kald sre zgarann hzna baldr. Akkan yatakta yakma teknolojisinde parack boyutu bu iki sistemdeki parack boyutunun ortasna dmektedir. Genel olarak 12 mmden kk boyuta krlan kmr, yatak malzemesi iindeki oranlar yaklak %2 olacak ekilde beslenerek,yukar doru akan hava sayesinde akkanlaan yatak malzemesi iinde tutuarak yanmaya balar. Yatak malzemesi , yaktn kl , SO2 gaznn tutulmas iin yatak blgesine beslenen kireta, kalsiyum slfat ve bazen de kumdan olumaktadr. Yataktaki katlarn scakl 750-900C aralnda olurken, hava ve kmr besleme hz ayarlanarak gereken miktarda enerjini elde edilmesinde sreklilik salanr. Kmrn sistemde kalma sresinin uzun olmas ve yksek ktle transferi sayesinde akkan yatakl yakclarda kmr yada dier kat yaktlar ,konvansiyonel yakma proseslerinden ok daha dk scaklklarda verimli olarak yaklabilir. Yakt aracklar yandka boyutlar klr ve havann kaldrma kuvveti arlklarn yenecek boyuta ulatklarnda, hava tarafndan tanarak yanma odasnn dna karlar.Uucu kl diye adlandrlan bu paracklar kta tutularak yataa geri gnderilebilir ve bu durumda yanmasn tamamlam paracklar iin yanma sresi salanm olur.Bu sebeplerden dolay, akkan yatakta kmrn karbon yanma verimi %98in stnde olmaktadr. Akkan Yatak Teknolojisinin Avantajlar Akkan yatakta yakma teknolojisinin ilk gelitirilme sebebi olan kkrt dioksit ve azot oksit emisyonlarnn drlmesi, yatak ierisine kire ta ilavesi ile kkrt dioksitin tutulmas ve dk yanma scaklklarnda azot oksit oluumunun azalmasyla ilave gaz artma tesisi gerektirmeden salanabilmitir.Daha sonralar yaplan almalar , bu teknolojinin pratikte dier teknolojilerle deerlendirilmesi mmkn olmayan dk kaliteli yaktlar yaklabileceini gstermitir.Ayrca akkan yatakl kazanlar, kaynaa gre byk farkllklar gsteren kmr bileimindeki deiikliklere kar da daha esnektir.zelikle dk yanma scakl ve yatak iinde gerekleen mkemmel kat-gaz karm , akkan yatakl kazanlara birok avantaj salamaktadr. Yksek Yanma Verimi ve Yksek Is Transfer Katsays Akkan yatakl kazanlarda mkemmel kat-gaz karmnn salanmas ve paracklarn yatakta kal sresinin uzunluu nedeniyle yksek yanma verimi elde edilmektedir.Yanma verimi kazan terj eden paracklarn tutularak sisteme geri gnderilmesi ile daha da artrlr.Bunlara ilaveten yatak ierisinde s transfer katsays ok yksek olduu iin s transfer yzey alanlar ve dolaysyla kazan boyutlar konvansiyonel kazanlara gre daha kktr ve daha az yatrm maliyeti gerektirir. Yakt Hazrlama Kolayl ri tana boyutu nedeniyle pulverize kmr tesislerine nazaran daha dk yatrm maliyetine sahip yakt hazrlama tesisleri kurulmaktadr.zelllikle yksek kll kmrlerde, pulverize yakt hazrlama sistemleri sklkla bakm gerektirmektedir.Dolaysyla, akkan yatakl kazanlar iin 12mmnin altnda krlan yaktn hazrlamak daha kolay ve daha ucuzdur. Yksek Emre Amadelik zellikle erime ve yapma ihtimali olan kl erime noktas dk yaktlarn akkan yatakl kazanlarda yaklmas durumunda, erime noktasnn altnda scaklklarda alld iin , s transfer yzeylerine kl yapmas sonucu oluacak bir ok kazan iletme problemine rastlanmaz.Dolaysyla, akkan yatakl kazanlarda %90-95 dzeyinde emre amadelik sz konusudur. Yakt Bileimine Esneklik

Yatak malzemesinin yksek sl kapasitesi sayesinde ,yaktn yataa girdiinde annda snmas ve paracklara yanma iin uzun sre salanmas, akkan yatakl kazanlarda , dk sl deerli yaktlarn bile rahatlkla yaklabilmesini salamaktadr.Ayn sebeplerden akkan yatakl kazanlar, kl ve kkrte zengin yaktlarn deerlendirilmesine ve dk kaliteli ikinci yaktlarla beraber yakma ilemine uygundur.Ayrca akkan yatakl kazanlar, ok daha geni bir yelpazedeki yakt bileimini yakabilecek ekilde tasarlanabilir.Yakt bileimine esneeklik konusunda dolaml akkan yatakl kazanlar, kabarckl sistemlerden daha baarldr.Ancak bu sistemlerde tasarm deerlerini zorlayan bir yaktn kullanlmasnn nnde snrlar olduu unutulmamaldr. Dk NOx ve SO2 Emisyonlar Kkrt dioksit, zellikle asit yamurlarna yol amas , dolaysyla havda ve suda asit birikimi oluturmas sebebiyle nemle zerinde durulan emisyonlerdan biridir.Yanma, srasnda yaktn bnyesinde bulunan kktdn oksitlenmesiyle kkrt dioksit oluurken , akkan yatakl kazanlarda yatak blgesine kireta beslenerek bu kkrt dioksit tutulur.Kireta yataa beslendii anda scakln etkisiyle endotermik kalsinasyon reaksiyonu gerekleir. CaCO3(k)CaO(k)+CO2 Kalsiyum oksit olutuunda ise kkt dioksit ve oksijen gazlar ile reksiyona girerek kat fazda kalsiyum slfat oluturur. CaO(k)+SO2(g)+1/2 O2(g) CaSO4(k) Oluan kkt dioksitin kat faza gemesiyle ,yatak malzemesi ya da uucu kl ile berabar sistem dna tanarak ortadan kaldrlacak katk haline gelir.Kalsiyum oksitten, kalsiyum slfat oluumunun gerekletii yukaridaki reaksiyonla ilgili olarak ; kalsiyum slfatn, akkan yatakl kazanlara zg dk alma scaklklarnda (750- 900 C) kimyasal olarak kararl olduu iin , kat fazda ve bozunmadan kazandan dar alnabildii unutulmamaldr. Yanma veriminin artrlmasna ilaveten , yukaridaki reaksiyon zincirinden en yksek kkrt tutma verimini, alabilmek iin , kazan terk edip siklonda tutulan kat paracklarn , kabarckl sistemlerde kk bir ksm , dolamlarda ise ok byk ksm , reaksiyonlarn devam iin kazana geri gnderilir.Geri gnderme ilemiyle , katlarn gazla temas iin daha ok sre , reasksiyon iin ise dah ok yzey alan oluturulduu dnlrse , dolaml akkan yatakl kazanlar, yanma veriminde olduu gibi kkt tutma veriminde de kabarckl akkan yatakl kazanlara gre daha stndr. Azot oksitler , evreyle etkileimleri asndan kkrt oksitlerden ok daha geni kapsamda etkileri olan gazalardr.Tm eitlerinin tanmlanmas iin NOx forml ile ifade edilen azot oksitlerin asit yamuru, yer seviyesinde ozon oluumu ,atmosferin st seviyelerinde ozon tabakasnn incelmesi , sera gaz etkisi ve fotokimyasal sis oluumunda yer almasyla evre zerinde belirgin etkileri vardr.Bu gazalarn yanma sonucunda olumas iin iki kaynak vardr; yakttaki azot ve yanma iin beslenen havadaki atmosferik azot.Atmosferik azotun zellikle 1200C ve zerindeki scalklarda oksijenle reaksiyona girmesi sonucunda oluan sl-azot oksit, ok daha dk iletme scaklna sahip akkan yatakl kazanlarda kayda deer miktarda olumamaktadr.Yakt kaynakl azot oksitlerin oluumu ise deiik mekanizmalarn beraber ilerledii reaksiyonlarla gerekleir.Akkan yatakl yakclarda azot oksit emisyonlarnn azaltlmas iin kademeli hava beslenmesi yaplarak sisteme verilen havann bir ksm alttan, geriye kalan ksm yatak stnde eitli noktalardan beslenir.Bu uygulama ile indirgeyen atmosfer oluturulmas azotun oksitlenerek azot oksite dnmesini engeller. Sonu olarak ,dk yanma scaklkl (750- 900C) sayesinde dk miktarda s NOx ve kademeli hava beslemesi sayesinde dk yakt kaynakl NOx ve yakcnn iinde kireta ile SO2nin tutulmas sayesinde ,ilave baca gaz artma tesisleri olmakszn .akkan yatakl kazanlardan ynetmenliklerle belirlenmi olan snrlarn altnda NOx ve SO2 emisyonlar elde edilir.

Kullanlabilir Kl Akkan yatakl kazanlarda yakma ilemi sonucunda elde edilen kuru ve depolanabilir kln deiik kullanm alanlar bulunmakta, yeni kullanm sahalar iin de aratrma almalar yaplmaktadr.Tarma elverili toprak eldesi , atk/amur stabilizasyonu, yol yapmnda taban malzemesi , atk alanlar kapatlmas gibi ilemlerde akkan yatakl kazanlarn kllri kullanlabilmektedir.Kzanlara yakt salayan ak maden ocaklarnn geri kazanmnda dolgu malzemesi olarak kullanlan bu kln , scak su retimi iin akkan yatakl kazan bulunan imento tesislerinde , retime hammadde olarak aktarlmasyla maliyetlerden tasarruf gerekleir. Akkan Yatakl Kazanlarn Snflandrlmas Akkan yatakl kazanlar , atmosferik ve basnl olmak zere iki grupta snflandrlabilir.Atmosferik basn civarnda alanlar atmosferik akkan yatakl kazan(AAYK), 5-20atm arasnda alanlar basnl akkan yatakl kazan(BAYK) olarak adlandrlrlar.Bunun ardndan ,akkan yatakl kazanlar akkanlatrma koullrna bal olarak da kabarckl (KAYK) ve dolaml (DAYK) akkan yatakl kazanlar olmak zere ikiye ayrlr. Kabarckl Akkan Yatakl Kazanlar Akkan yatakl kazanlarda , yakcya beslenen , krclardan geirilmi yakt ve kireta paracklar,alttaki datc plakadan geerek yanma odasna giren ve yukar doru akmakta olan hava akmnda asl kalrlar.Minimum akkanlama koulunu salayan gaz debisinin stne kldka kabarcklar ortaya kmaya balar.Kbarcklarn , taneciklerin yatak ierisnde dolamn salamas ile kat taneciklerin kazan ierisinde mkkemmele yakn bir ekilde karmas mmkn olur.Bu kazanlarda kat-gaz karmnn gerekletii yatak blgesi ile yukarda bulunan serbast blge arasnda kalan yatak yzeyi olduka belirgindir.Yanma sonucu oluan uucu kl , gazala beraber srklenir ve nispeten daha iri paralar siklonda , ince taneler de daha ileride bir elektrostatik ya da torba filtrede tutulur.Siklonda tutulan uucu kln , gerekli grldnde yatak blgesine tekrar beslenmesiyle , yanma ve kkrt verimlerinin artmas salanr. Kabarckl akkan yatakl kazanlarda , kazan borularnn bir blm yanmann gerekletii yatak blgesinin iine yerletirilerek 800-900C civarnda sabit scaklk salanr.Kazann dier blmlerinde uygun yerlere de baca gazlarnn ssndan maximum seviyede istifade edilecek ekilde kazan borular yerletirilir.Kabarckl akkan yatakl kazanlar zellikle yksek kapasitelerde uygulanmazken ,dolaml sistemler tercih edilmektedir. Dolaimli Akkan Yatakl Kazanlar Temsili bir akm emas verilen dolaml akkan yatakl kazanlarda ,kk tanecik boyutu ve yksek gaz hzlar sebebiyle yatak ve serbest blge ayrm belirgin bir ekilde yaplamaz.Bir baka deyile , gaz hzlar kabarckl sistemlerdekinin (~2m/s) 2-3 kat daha fazla olduu iin , paracklar rahatlkla srkleyerek , tanecik youn ve seyrek blgeleri ayran belirli bir yzeyin olumasn engellenir.Bu sistemlerde . yanma havasn kademeli olarak beslenmesiyle yanmann tm kazan bboyunca srmesi salanr.En altta giren hava miktar toplam havann %60-%75ini oluturuken , geri kalan hava daha yukar seviyelerden ikincil hava olarak sisteme verilir.Yanma 840-900C de gerekleirken, ince tanecikler (<450 mikron) 4- 6 m/s yanma gaz hzyla yakcnn dna tanrlar.Bu paracklar genelde yanma odas kna yerletirilen siklon tarafndan tutularak yanma odasna geri gnderilir.Bylece dolam gereklemi olur.Parack dolam ,paracklarn ssndan maximum yararlanlarak yakc duvarlarna verimli s transferini ve kazan terk eden paracklarn geri dnmesi ile kmre yanma , kire tana da kkrt tutmas iin yakc iinde daha uzun sre kalmasn salar.Ayrca, geri dndrlen parack debisisnin yanma gaz debisinden ok daha yksek olmas , yanma odas scaklnn stabil kalmasn salar.Yatan iine yerletirilmi kazan

borular bulunmayan bu sistemlerde borular yanma odasnn duvarlarna ve gaz yolu zerine yerletirilir.Kzan duvarlarndaki borular gereken sy sistemden alrken , scakln da belirtilen dzeyde kalmas salanr. Dolaml akkan yatakl kazanlarda kullanlan kireta boyutu daha kk olduu iin , birim arlk bana kireta yzey alannn artmas, kkrt dioksit- kireta reaksiyonun da hzn artrr.Bu durum, kmrn yapsnda bulunan birim kkrt karlnda sisteme beslenmesi gereken kireta miktarn drmektedir.Bir baka deyile ,Ca/S molar aran, teorik limit olan 1e yakndr ki, bu deere en ok yaklaan akkan yatak tipi, dolaml sistemlerdir. Akkan yatakl kazanlarn teknolojisi gerei, hem kabarckl hem de dolaml sistemlerde yakt bnyesindekikkrtn ok byk bir blm yatakta kireta ile reaksiyona girerek tutulmu olduundan, baca gazlarnn kkrt ierii dktr.Yatakta dolaan gazlarn kkttten arndrlm olmas , dk scaklkta korozyon tehlikesini ortadan kaldrarak, kazan knda baca gaz scaklnn dier tip kazanlara gre daha dk seilebilmesini , bu da baca gaz ssndan en yksek oranda yararlanlabilmesini salar.Bu durum akkan yatakl kazanlarn verimini artrr. Dolaml sistemlerin bir baka avantaj da kademeli hava beslemesi sayesinde yakt kaynakl azot oksit oluumunun kabarckl sistemlere gre daha az oluudur. Yanma iin gerekli havann tamamnn alttan beslenmeyii, yatak blgesinde indirgeyen atmosfer olumasn ve yakt bazlu azotun atmosferik azaota indirgenmesini salamaktr.Dolaysyla, yksek sdan kaynaklanan azot oksit oluumunun da ok dk olduu dolaml akkan yatakl kazanlarda, konvansiypnel sistemlerde bulunan herhangi bir ek tesis olmakszn 200mg/Nmden daha az azot oksit emisyonlar elde edilebilmektedir. Basnl Akkan Yatakl Kazanlar Basnl akkanl kazanlarda kmr, 5 atm ile 20 atm aralnda bir basn altnda yand iin buhar retiminin yan sra , gaz trbinlerine beslenebilecek basnca sahip yanma gaz elde edilir.Proses buhar ve buhar trbinlerinden elektrik eldesine ek olarak, gaz trbinlerinden de elektrik elde ediliyor olmas basnl sistemleri atmosferik alan akkan yataklara gre daha verimli klar.Ancak basnl sistemlerde scak gazn temizlenmesi ok nemli bir noktadr ki, eer kazan terk eden scak gaz , siklonlar ve filtreler araclyla paracklardan iyice arndrlmazsa ve korozyona yol aan gaz bulunduruyorsa, gaz trbinin kanatlarnn zarar grmesi kanlmazdr.Bu sebeple scak gazlarn temizlenmesi zerine yaplan aratrmalar, verimi yksek bu tesisleri sorunsuzca uygulanabilir klmak adna byk nem tekil etmektedir.Basn altnda reaksiyonlarn gerekleiyor olmas yanmaya olumlu etki ederken kkrt tutma verimini de artrr.Hem kabarckl hem de dolaml sistemler basnl olarak tasarlanabilse de daha yayagn olan kabarckl akkan yataklarn 100MWe kapasiteli basl uygulamalar mevcuttur.Bsnl dolaml akkan yataklar ise gelitirme amacyla kurulmu 130 MWe gcn bulan niteler zerinde yaplan almalarla uygulamaya geirilmeye allmaktadr. Trkiyede Akkan Yatakl Kazan Teknolojisi Bu teknolojinin birok lkede baar ile uyguland dikkate alndnda, lkemiz linyitlerinin deerlendirilmesi ve doal gaza yksek oranda baml kalmamak adna akkan yatakl kazan teknolojisisnin lkemiz linyitlerine ivedilikle adaptasyonunun gerektii ortaya kmaktadr. Bu gereksinimden hareketle, 1975 ylnda akkan yatakl kazanlarn modellenmesi ile balayan ve 1984 ylndan bu yana pilot lekte deney ve tasarm gelitirme almalaryla devam eden aratrmalar,Orta Dou Teknik niversitesi tarafndan, Kanada Uluslararas Teknoloji Gelitirme Ajansnn (CIDA) mail destei ile yrtlm ve 0.3 MWt akkan yatakl yakc test nitesinin kurulmasyla Trk linyitleri iin know-how gelitirmeye ynelik nemli bir adma dnmtr.

1984 ylndan gnmze Prof.Dr.Nevin Seluk bakanlnda ODTde yrtlen almalar, Trk linyitleri iin akkan yatakta yakma teknolojisinin ticari boyuta geirilmesi salanmtr.Modler ve esnek yapsndan dolay 0.3MW lk test nitesi, gerek buhar kazan ve gerekse de scak gaz retici tasarmlarnn yaplmasna olanak vermektedir. rnek olarak, bu test nitesindeki almalarla destekelenerek Trk linyitlerine gre tasarlanm olan akkan yatakl kazan teknoojisine dayal Alkim Kojenerasyon Santral, Alkim Alkali Kimya A. tarafndan kendi finansman kaynaklaryla tesis edilerek 2000 ylnda iletmeye alnm olup, halen baarl bir ekilde allmaktadr. Ayrca, Dilovas blgesinde olakolu A. ye ait 2x80MWe gcnnde Dolaml Akkan Yatakl tesis almakta olup,2003 yl iinde iletme kablnn yaplmas planlanm olan 2x160 MWe gcndeki an Termik Santralinin devreye alma almalar devam etmektedir.Elektrik retecek bu santral ,16 MWe kapasiteli iki adet dolaml akkan yatakl kazandan olumaktadr.Yine ayn blgede, demir elik sektrnn nde gelen firmalardan DA A.nin Biga yaknlarndaki tesislerinde ,otoprodktr statsnde faaliyet gsterecek dolaml akkan yatakl kazana dayal elektrik santralinin inaatna devam edilmektedir. Trkiyede Kmre Dayal Santrallar Akkan yatakl kazanlarn belirtilen btn avantajlarna ramen , an termik santral dnda Trkiyedeki btn linyit santrallar plverize kmr teknolojisine dayanr.Ancak, lkemizde bu sistemlerin altrlmas, tasarm scaklnn(1200-1500C) linyit kl erime scaklnn zerinde olmasndan dolay , iletme scaklnn tasarm deerinin altna drlmesiyle mmkn olmaktadr ki, bu nlem verimin dmesi anlamna gelmektedir.Mikron boyutunda ki kl tanecikleri birbirinden farkl bileime ve dolaysyla da farkl erime scaklna sahip olduklar iin , bu nlem bile kln eriyerek zaman iinde stc paketleri zerinde birikip kazan sl veriminde byk dlere sebep olmasn engelleyememektedir.Gn getike gaz emisyon limitlerinin bir sonucu olarak plverize kmr tesisleri artk baca gaz deslfrizasyon (BGD) niteleri ile birlikte ina edilmekte , eski tesislere de bu niteler sonradan ilave edilmektedir.Ek mali yk getiren bu tesislerin en byk sorunu ise , fazla miktarda sulu kat atktr. KAZAN VERM kazan =100- Toplam kayplar(%) kazan =mbuharx(hk-hgiri)/(BxHu) (B= yakt miktar, Hu= alt sl deer) B=Qkaz/ kazan xHu Yaktlara gre Kazan Verimleri; Kat %60<kazan<%75 Sv %70<kazan<%85 Gaz %85<kazan<%95 Kazan Verimini Nasl Artrlabiliriz
1. Optimumyanmasalamalyz 2. Brlrnyakmahavasnstabiliriz 3. Kazanlarda kireta oluur.Bu s ttansferini engeller.Bu nedenle kite ta oluumunu engellemeliyiz. 4. zalasyonuiyiyapmalyz

5. Kazannbeeslemesuyuscaklnartrmalyz. 6. Blfsaysnartrmalyz.

KAZAN ELEMANLARI OCAK: Yakacaklarn uygun bir ekilde yaklarak s enerjisinin elde edildii hacimlere ocak denir.ocaklar ekil, kapasite ve yakma sistemleri bakmndan ok eitlidir. Bunlar: Duvarlarn konstrksiyonuna gre; 1.) Dolu refrakter duvarl 2.) Hava soutmal refrakter duvarl 3.) Su cidarl Ocak iindeki basnca gre; 1.) Dengeli ekme 2.) Basnl 3.) Ar doldurmal Yakacak cinsine gre; 1.) Kmr 2.) Sv 3.) Gaz 4.) Artk yakacak yakanlar olmak zere ve eitli yakma sistemlerine gre snflandrlrlar. Izgaral Ocaklar:Toz kmr yakan ve akkan yatakl ocaklarn dnda ,btn kat yakacaklar yakan ocaklarda zgara vardr.Izgarann en nemli iki grevi yakaca tamak ve yanma iin gerekli havann gemesini salamak.Bu iki zt grevi nedeniyle zgarada optimum bir aralk bulunmaldr. Izgara kn dibe gemesine , ayrca yakma ilemi iin gerekli havann gemesine olanak salamaldr. Izgaral ocaklar elle ve mekanik yklemeli olmak zere iki grupta incelenir. 1. Elle doldurulan ocaklar Elle doldurulan ocaklarn nemi gittike azalmasna ramen yine de kk iletmelerde ve zellikle kmr ile alan kalorifer kazanlarnda bu ocaklar kullanlmaktadr.Bu ocan en byk stnl yatrm masraflarnn aza olamsdr.Bu tip ocak alaev, alaev-duman borulu ve kk su borulu kazanlara uygulanmaktadr.Bu ocaklarn belli bal elemanlar ocak kaps,zgara ubuklar,ate kprs(kemer) ve kllktr. 2. Atma ile doldurulan ocaklar Elle dolduran ocaklara gre daha gelimi ocak eklidir.Bunlarda yakacak bir atma ark veya krek ad verilen elamanlar yardm ile zgara zerine atlr.Izgara zerindeki yakacak daha dzgn daldndan ve ocak kaps ykleme iin almadndan yanma elle doldurulan ocaklarda daha iyidir.Ayrca bu sistemde krek veya ark hz deitirilerek otomatik kontrol imkan vardr. Bu sistemlerde zellikle eri zgaralar kullanlr.Bu oc klarda yanma iyi olmasna ramen ,yanmama yakacak kayplar fazladr.

3. Vidal stoker Bu sistemde yakacak bir vida ile ocaa verilir.Vida hareketini salayan motor ayn zamanda ocaa yakma havasn veren vantilatr de altrr.Yanan kmr zgarann ortasndan kenarlara yaylr. Kller kenarlardan ve alttan alnabilir.Sistemin otomotik kontrolu motorun hz deitirilerek yaplr.Bu tip ocakta saatte 14 ton yakabilen kapasitelerde sistemler yaplabilir. 4. Sonsuz zincirli zgara Bu sistemde zgara bisiklet zincirine benzer ekilde yaplmtr.Izgarann yars ocak iinden geerken , dier yars ocak dnda soumaktadr.Taze yakacak zgarann n tarafnda bir silodan dklr, yanma atklar ise alt taraftaki kl odalarna der.Izgara hz ve yakacak yksekliini ayarlayan srg ile sistemde otomatik olarak kontrol yaplabilir.Izgara altndan verilen hava ile hava fazlalk katsays blgesl olarak kontrol edilir. 5. Alttan beslemeli basamakl zgralar Bu ocaklar uucu maddesi fazla olan yakacaklar iin baar ile kullanlmaktadr.zellikle A.B.D de bu tip beslemeli zgaralar, zincirli zgaralara tercih edilmektdir.Bu sistemde yakacak bir piton hareketi ile eimli zgarann altndan ocaa baslr.Izgara yatayla yaklak olarak 20lik eimdedir.Alttan zgral ocaklarn faydalarnn banda deiken s yklerine hemen cevap verebilmesi, ocakta bir tutuma kemerine ihtiya duymamasdr. Bu zgarann zayf taraf ise , uucu maddesi az olan yakacaklar kolay bir ekilde yakamamas ve yksek scakla maruz kalmas nedeniyle zgara buklarnn ksa zamanda anmasdr.

6. Sabit basamakl zgralar Bu zgarada btn zgara yzeyi meyiilidir.Izgra elamanlarnn birbiri zerinde merdiven gibi sralanmalar nedeniyle basamakl zgara adn almtr.Bsamakl zgaralarn sakncalar, cruflama scakl kk yakac aklarn sksk kartrmaya gerek duyulmas ve zgaraya kolayca yanalamamas nedeniyle bu tip zgaralarda yaklamamasdr Bu zgaralar dnda kayan basamakl zgaralar ,yryl zgara ve titreimli zgaralar ( yakt eimli zgara zerinde titretirerek yakar) kullanlmaktadr. KIZDIRICILAR: Asl stma yzeylerinden kan slak buhara sabit basnta s verilerek , buhar evriminin veriminin arttrlmasnn saland elemandr. Kzdrma scakl ne kadar artarsa verim o kadar ykselir. Kzma scakln snrlayan etken kzdrc malzemesinin mukavemetidir. Kzdrc tipleri aadaki gibi sralanabilir: 1.) Konveksiyonlu kzdrclar 2.) Radyasyonlu kzdrclar 3.) Kombine kzdrclar 4.) Ayr atelenen kzdrclar

Pratikte genellikle byk su hacimli kazanlar ile az eimli su borulu kazanlarda yatay ve dey konveksiyonlu kzdrclar, dik su borulu kazanlarda asl tipten dey konveksiyonlu kzdrclar, radyasyonlu kazanlarda ise radyasyonlu kzdrclar veya kombine kzdrclar kullanlr. Buhar kazanlarnn asl stma yzeylerinden kan slak buharn kuruluk derecesi 0,950,99 arasndadr. Bu slak buhara kzdrc ad verilen elemanlar iinde sabit basnta s vererek kzdrmak mmkndr. Kzdrma ilemi buhar evriminin verimini arttrmas ve erozyonun azalmas bakmndan faydaldr. Kzdrma scakln snrlayan etken kzdrc malzemesinin mukavemetidir. Genellikle bir kzdrcnn aadaki grevleri yerine getirmesi beklenir. 1)Isl genlemeleri karlayabilecek bir konstrksiyona sahip olmaldr. 2)Yksek scaklk, yksek basntaki ani deimelere dayanacak malzemeden yaplmaldr. 3)Balama yerlerinde conta kullanlyor ise bunlar zamanla scak gazlardan bozulmamaldr. 4)D ve i tarafnda biriken kl, kurum ve tortu kolaylkla temizlenebilmelidir. 5)stenilen bir kzma scaklnn ayar ve otomatik kontrol kolay olmaldr. 6)Herhangi bir nedenle kzdrc iine su srklenmesi halinde bu su kolayca boaltlabilmelidir. 7)Mmkn olduu kadar kk hacim kaplamaldr. 8)lk yatrm ve iletme masraflar az olmaldr. 9)Hem duman hem de buhar tarafnda basn kayb kk olmaldr. Kzdrc tipleri Kzdrclarn buhar kazan iine yerletirili yerine gre, konveksiyonlu, radyasyonlu veya her iki durumun karm olan kombine kzdrc tipleri vardr. Konveksiyonlu kzdrclar: dorudan doruya duman gazlarnn yolu zerine bazen de lokomotif kazanlarnda olduu gibi U eklinde kvrlarak byk apl duman borularn iine yerletirilir. Bunlar 450 C kzma scaklna kadar kullanlabilir. Radyasyonlu kzdrclar: yksek basn, yksek kzdrma scakl ve byk buhar kapasitesi istenen durumlarda kullanlr.genellikle 30 bar dan byk buhar basnlar iin idealdir.bu kzdrclarn belli bal stnlkleri; 1)Ocak scakl dt iin kller ergime scaklna ulaamadndan, kllerin yzeylere yaparak s transferine kt etkisi biraz daha azalmtr. 2)Buhar ykne gre kzgn buhar scakl sabit kalr. Ayrca bu kzdrclarn yakacak cinsine bal olmamas stnlk olarak sylenebilir. Kombine kzdrclar: konveksiyonlu ve radyasyonlu kazanlarn stnlkleri birletirilerek kombine kzdrclar gelitirilmitir. letme artlar ve buhar gc deitike kzgn buhar scaklnn sabit bir deerde kalmas stn bir zelliktir. Ayr atelenen kzdrclar: baz iletmelerin zellii dolaysyla buharn kzma ilemi kazandan baka bir yerde ayr atelenen bir sistem iersinde yaplr. Bu tip kzdrclara ayr atelenen kzdrclar denir. Bu kzdrclar bir veya daha fazla kazandan beslenebilir. Kzgn buhar scakl ok hassas olarak ayarlanabilir. ok dk basnlarda yksek kzma scaklna kmak mmkndr. Genellikle sv veya gaz yakacak kullanlr. Dk buhar kapasitesinden dolay kimya endstrisi ve petrol rafinerilerinde kullanlabilir. Ara kzdrc: prensip olara ara kzdrclar ayn radyasyonlu ve konveksiyonlu kzdrclara benzer yksek scakla kadar kzma yaptklarndan duman gazlarnn nispetten scak olduu yerlere yerletirilir. Kurum ve kl birikmesinin daha az olmas nedeniyle sl deeri kk, kl miktar fazla yakacaklarda radyasyonlu ara kzdrclar daha ekonomiktir. Sistemdeki toplam buhar debisindeki azalma nedeniyle tekrar kzdrma ileminin stnlkleri;

1)Buhar kazan boyutlar %1518 azalr. 2)Kazan besleme pompas gc %1518 azalr pompa boyutlar klr. 3)Youturucu boyutlar %78 azalr. 4)Yakma kapasitesi %5 azalr. 5)Besleme suyu stclar boyutlar azalr. stnlklere karlk sakncalar; 1)Sistemin ilk yatrm maliyeti artar. 2)Buhar trbini fiyat artar. 3)Sistemin kontrol ve iletmesi biraz daha gtr. 4)Trbin oturma alan biraz daha fazladr. 5)Boru donanm biraz daha karktr.

Buhar kazanlarnda elde edilen buhar kurutmak (kzgn buhar elde etmek) ve scakl ykseltmek amac ile kullanlr. Kzdrc sayesinde buhar scakln ykseltmek iin basnc ykseltmeye gerek kalmaz. Ana buhar kndan alnan buhar, istenilen scakla ve alma basncna bal olarak, ikince veya nc duman geiine yerletirilir

EKONOMZRLER: Kazan besleme suyu, kazann asl stma yzeylerine girmeden nce ekonomizr ad verilen elemanlar iinde duman gazlar ile stlabilir. Bu ekilde kazana gnderilen su ile buharlamakta olan su arasndaki scaklk fark kldnden kazandaki sl gerilmeler azalr, su iindeki gazlarn k kolaylar ve kazann sl verimi artar. zellikle yakt olarak doal gaz kullanldnda veya buhar basncna bal olarak baca gaz scaklklar yksekse tavsiye edilir. Ekonomizr performansn etkileyen faktrlerden biri duman iinde kkrt oksit oran, dolaysyla korozyondur. Yakt ne kadar temizse ekonomizr knda baca gaz scakl o kadar kk tutulabilir. Bir kazandan bacaya verilmek zere kan duman gazlar genellikle kazan alma rejimi scaklndan 40C ila 80C daha yksek olmaktadr. Kazan alma scakl ve buna bal olarak kazan duman gaz k scakl ykseldike, duman gazlar vastasyla evreye atlan enerji miktar da artmaktadr. Bacadan atlan bu atk snn bir ksmnn geri kazanlmas, kazan veya sistem verimini ykselterek yakt tasarrufu salayacaktr. Ekonomizerler, s, buhar veya g retim tesislerinde kazanlardan karak bacaya verilen duman gazlar zerinde bulunan snn bir blmn,bnyelerinde sirkle eden suya aktarmak suretiyle, geri kazanmak amacyla kullanlrlar. Geri kazanlan bu s, kazan besleme suyuna verilebilecei gibi, tesiste stma, banyo, ykama, vb. amalar iin kullanlacak suya da verilebilir. Geri kazanlacak snn hava veya bir gaza aktarlmas sz konusu olduunda ise hava stclar kullanlr. Kazan duman gaz k scakl, kazann alma rejimine, kazann bnyesel verimine, kazan-brlr uyumuna ve yakt cinsine bal olarak belli bir byklkte olur. Ekonomizer gaz k scakln ise, kullanlan yaktn cinsi ve snn aktarlaca akkann alma koullar belirler. Bir ekonomizerde geri kazanlabilecek snn bykl, kazan duman gaz k scaklna bal olduu gibi duman gaznn ekonomizerden k scaklna da baldr. Ekonomizere giren ve kan duman gazlar scaklklar fark ne denli byk olursa geri kazanlan s, dolaysyla verim art da o denli byk olur. Ancak korozyona sebep olabilecek asit gazlarnn younlamasn nlemek iin atk gazlarn scaklklarnn belli bir derecenin altna indirilemiyecei gznne alnmaldr. Bir ekonomizerde, doal gaz ve benzeri gaz yaktl kazanlarda 140C, motorin, fuel oil ve kmr yaktl kazanlarda 220C ve daha byk duman gaz scaklklarndan ekonomik olarak yararlanmak olanakldr. Bir duman gaz s geri kazanm sisteminde ulalabilecek baca gaz scaklnn minimum seviyesi, kullanlan yaktn cinsine baldr. Ekonomizer gaz k scakl, fuel oil yaktl kazanlarda 180C, motorin yaktl kazanlarda 150C, doal gaz ve LPG yaktl kazanlarda 110C ye kadar drlebilir. Is, buhar veya g retim tesislerinde ekonomizer kullanlmasyla salanacak yararlar unlardr : Kazan duman gaz k scakl ve yakt cinsine bal olarak kazan veya tesis veriminde %3 ile %7 arasnda verim art salanr. Salanan verim artna bal olarak, ayn kapasite iin daha az yakt harcanmas veya ayn miktarda yakt harcam iin daha fazla s retimi gerekleir. Kazanlan snn kazan besleme suyuna verilmesi halinde, kazann max. yklerde dahi zorlanmadan almas, deiik yklere daha iyi bir ekilde uyum salamas ve kazan veriminin deiik yklerde nispeten yksek ve sabit kalmas salanr. Optimal kapasitesinin zerinde alan veya yaps itibaryla dk verimli olan kazanlara ekonomizer ilavesi ile kazan kapasitesi ve verimi optimum dzeylere karlabilir.

Ekonomizer uygulama alanlar, olduka eitlidir. nemli olan, sistemden geri kazanlan snn, sistemin alma sresi boyunca kullanlmasdr. Ekonamizer eitleri ntegral Tip Ekonomizerler Ayrk Tip Ekonomizerler Buharlatrc Ekonomizerler

HAVA ISITICILARI Hava stclarnda yakma havas duman gazlar ile stlarak, yakt tasarrufu ve ocakta daha iyi yanma salanr. Havann her 50C fazladan stlmas, yaktta %2.5 tasarruf salar. Hava Istclar, s, buhar veya g retim tesislerinde kazanlardan karak bacaya verilen duman gazlar zerinde bulunan snn bir blmn geri kazanmak amacyla kullanlrlar. Geri kazanlan bu s, kazanda yakma havas olarak kullanlan taze havaya verilebilecei gibi, tesiste stma, piirme, kurutma , vb. amalar iin kullanlacak havaya da verilebilir. Bir hava stcsnda, kazanda yaklan yakt cinsine bal olmakla birlikte 200C ve daha byk duman gaz scaklklarndan ekonomik olarak yararlanmak olanakldr. Is, buhar veya g retim tesislerinde hava stcs kullanlmasyla salanacak yararlar unlardr :

Kazan duman gaz k scakl ve yakt cinsine bal olarak kazan veya tesis veriminde %3 ile %7 arasnda verim art salanr. Salanan verim artna bal olarak, ayn kapasite iin daha az yakt harcanmas veya ayn miktarda yakt harcam iin daha fazla s retimi gerekleir. zellikle orta ve byk kapasiteli kat yaktl kazanlarda yakma havas olarak n stlm scak havann kullanlmas ocak scakln, buna bal olarak yanma verimini ve duman gazlarnn radyasyon verimi ykseltir. Ayrca konstrksiyonlarnn basit, temizliklerinin kolay yaplabilmesi ve yatrm maliyetlerinin dk olmas nedeniyle orta ve byk kapasiteli kat yaktl n ocakl kazanlarda hava stcs kullanlmas zellikle tavsiye edilir.

Hava Istcs Uygulama Alanlar( Geri Kazanlan Isnn Kullanm Alanlar )

Buhar, Kaynar Su ve Kzgn Ya Kazanlarnda


Kazan yakma havasnn n stlmasnda, Kazan dairesine yakn bir mahallin stlmasnda, Tesiste stma, piirme, kurutma , vb. amalar iin kullanlacak scak havann n stlmasnda veya stlmasnda.

Bir hava stcsnda geri kazanlabilecek snn bykl, kazan duman gaz k scaklna bal olduu gibi duman gaznn hava stcsndan k scaklna da baldr. Hava stcsna giren ve kan duman gazlar scaklklar fark ne denli byk olursa geri kazanlan s, dolaysyla verim art da o denli byk olur. Kazan duman gaz k scakl, kazann alma rejimine, kazann bnyesel verimine, kazan-brlr uyumuna ve yakt cinsine bal olarak belli bir byklkte olur. Hava stcs gaz k scakln ise, kullanlan yaktn cinsi ve snn aktarlaca akkann alma koullar belirler. Hava stclar eitleri 1) Rekparatif hava stclar a) Borulu hava stclar b) Levhal hava stclar c) Buharl hava stclar 2) Rejeneratif hava stclar a) Ljungsrom tipi hava stcs b) Rothemuhle tipi hava stcs

Ekonomizrlerde olduu gibi hava stclarnda da duman gazlar bir miktar daha soutularak hem daha fazla yakt ekonomisi hem de yakma havasnn stlmasyla ocakta daha iyi bir yanma salar. Hava stclarnn stnlkleri unlardr; 1)Hava stcna giren hava scakl ekonomizere giren su scaklndan daha dk olduundan duman gazlar hava stcsnda daha dk bir scakla kadar kolaylkla soutulabilir 2)Hava stcndaki basnlar su stcna gre ok daha azdr. 3)Daha dk hava scaklk kat says ile tam yanmaya yaklaldndan yanma verimi artar. 4)Kk yklerde dahi yaktn tutumas kolaydr. 5)Tutumann hzlanmas daha geni yk aralnda almay salar. 6)Yanmann iyilemesi ve ocak scaklnn artmas kompakt kazanlarn imalatna imkn verir. 7)Scak hava ile toz kmr kurutulduundan tanmas, beslenmesi ve yaklmas kolaylar. 8)ok nemli testere tala, odun zeytinya ve pancar atklar scak hava ile kurutularak kolayca yaklabilir. 9)Ayn eitli blgelerin stlmasnda ve baz maddelerin kurutulmasnda scak havadan yararlanlabilir. Bu stnlklere karlk sakncalar; 1)Havann snmas stoker ve ocak duvarlarnn refrakterlerinde abuk bozulmalara neden olduundan ilave bir bakm masraf dourur. 2)Scak hava iine karabilen yanc tozlar tutuarak nemli tahribat yapabilir. 3)Hava stcsnn mmkn olduu kadar kk projelendirilmesi vantilatr ve kanallarn uygun dizayn iin dikkatli bir n alma gerekir. 4)Hava kaaklarn karlamak iin vantilatr kapasitesi arttrlr. 5)Hava ve duman tarafndaki kaaklarn tespiti kolay deildir. KURUM FLEYCLER: Yanma sonunda ortaya kan kl, kurum gibi elemanlarn duman gazlar ile srklenerek s transferi yzeylerine yapmas, bu yzeylerden geen s transferini olumsuz ynde etkiler. Bu nedenle byle istenmeyen tozlarn toplanaca yzeyleri temizlemek iin, buhar veya basnl hava ile alan kurum fleyici ad verilen cihazlar kullanlr. TOZ TUTUCULAR: Kat yakacak yakan buhar kazanlarnn duman gazlarnda srekli olarak nemli miktarlarda kl ve kurum gibi tozlar bulunur. zellikle kzdrc, ekonomizr, hava stcs ve asl stma yzeylerini temizlemek iin kurum fleyiciler altrldnda duman gazndaki tozlar daha artar. Bu tozlar tutarak , duman gaznn nispeten zararsz bir

ekilde bacadan atmosfere verilmesi gerekmektedir. Bunun iin toz tutucular kullanlmaktadr. Buhar kazanlarnda toz tutucusu olarak siklon, slak tutucu ve elektrostatik filtre gibi cihazlar kullanlr. DEGAZRLER: Su ierisinde erimi halde bulunan oksijen malzeme zerinde ukurlar halinde, karbondioksit ise btn yzeyde korozyon meydana getirir. Besi suyu kazana baslmadan nce karbondioksitten tamamen, oksijenden ise mmkn mertebede temizlenmi olmas gerekir. Gaz alma ilemi iin pratikte sl yntem kullanlr. Gaz alnacak su ile buhar ters ynde birbiri ile karlatrlr. Buhar youarak aada toplanrken, youmayan gazlar havalktan dar atlr. FLA TANKI: Yksek basntaki kazan suyu veya kondensten alak basnl fla buhar elde etmek iin fla tank kullanlr. Fla tanklar blften geri s kazanmada ve ak devreli buhar sistemlerinde yksek basnl kondensten s geri kazanmada kullanlr. BLF TANKI: Kazan boaltma suyu kazanda su seviyesini drrken atlan su dip blf suyu yksek basnl su olup, dorudan rgara verilmez. Bunun iin bir blf soutma tank kullanlr. BES SUYU POMPALARI: Buhar kazanlarnn emniyetli ve dzenli alabilmesi iin en nemli yardmc elemanlardan biri besi suyu pompasdr. Besi suyu pompalar kk kapasiteli kazanlarda su seviyesine gre zaman zaman almasna karlk, byk kapasiteli kazanlarda debisi ayarlanarak srekli alr. DEGAZRLER (KAZAN BESLEME SUYU GAZ ALMA CHAZLARI Buhar ve kaynar su sistemlerinin iki dman vardr: Sudaki kire gibi sertlik ve ta yapc malzemeler ve Oksijen (O2) ve Karbondioksit (CO2) gibi korozif gazlar. Oksijen (O2), havada ve taze kazan besleme suyu iinde znm halde bulunur. Su, hava ile temasnda ok kolay bir ekilde oksijen alr. Karbondioksit (CO2), ham suyun geici sertliini oluturan veya yumuatma ileminden sonra nitelik deitiren sertlik yapc malzemelerin (karbonatlarn) scaklk ve basn altnda paralanarak ayrmas sonucu oluur. Buhar kazanlar besleme suyu ve kaynarsu kazanlar tamamlama suyu iinde znm olarak bulunan serbest oksijen (O2) ile kazanlar iinde karbonatlarn paralanmasyla oluan karbondioksit (CO2) gazlar, kazanlarda, buhar kullanan cihazlarda ve zellikle tesisatlarda gzenekler ve paslanarak erimeler eklinde korozyona neden olurlar. Bu gazlarn etkileri taze besleme suyu oran ve sistem iletme basnc arttka daha da artar. Kazan besleme sular bu gazlardan arndrlamazsa tm sistem mr ksalr, ok ksa srelerde dahi kazanda ve sistemi oluturan cihaz ve tesisatlarda korozyon ve delinmeler oluabilir. Bunun yannda CO2, zellikle buhar kullanan cihazlarda ve serpantinlerinde ve kondens borularnda ar korozyona neden olur. Kazan besleme sularnn O2 ve CO2 gazlarndan arndrlmalar iin degazr cihazndan geirilerek degaze edilmeleri arttr. degazr cihazlar Scaklk + basn esasna gre alan degazrler Scaklk + pulverizasyon esasna gre alan degazrler olmak zere iki tiptir. 1. tipteki scaklk + basn esasna gre alan degazrler, zellikle taze besleme suyu orannn yksek olduu yksek basnl kazanl sistemlerde kullanlrlar. Bu cihazlar, ksmen kondens tanknda paralanan karbonatlarn kendi bnyelerinde de paralanmalarn ve gazlarn aa karmalarn da salarlar. Bu cihazlarn iletme scakl 102 - 105 C, iletme basnc 0,2 - 0,5 at mertebesinde olup, gaz alma verimleri %96 - %100 aralndadr. Scaklk yksek olduundan kazan besleme pompalarnn kavitasyona neden olmadan salkl

almalarn salamak amacyla pompalardan asgari 4 -4, 5 metre ykseklikte tesis edilmeleri zorunludur. Bu tipteki degazr sisteminde stc buharn dier bir ksm, zel bir karm donanm ile dorudan degazr tank iindeki suya verilerek, suyun kaynayarak gazn brakmas salanr ve yeniden gaz almas engellenir. 2. tipteki scaklk + pulverizasyon esasna gre alan degazrler, zellikle taze besleme suyu orannn dk olduu orta basnl kazanl sistemlerde kullanlrlar. Bu cihazlarn iletme scakl 90 - 95 C, iletme basnc atmosferik, gaz alma verimleri %90 %95 aralndadr. Karbonatlarn paralanmas kendi bnyelerinde veya kondens tanknda gerekleir. Scaklk yksek ve kavitasyon tehlikesi olmadndan kazan dairesi zemininde veya kondens tank zerinde tesis edilebilirler. Her iki degazr sistemininde besleme suyu pulverize edilmek ve degazr tavalarndan geirilmek suretiyle buharla kartrlarak scakl arttrlr ve bylece O2 ve CO2 gazlar besi suyundan ayrtrlr. Serbest kalan O2 ve CO2 gazlar degazr zerindeki otomatik gaz atma vanasndan dar atlr

BESLEME POMPALARI Buhar kazanlarnn emniyetli ve dzenli alabilmesi asndan en nemli yardmc elemanlardan biri besleme pompalardr. Besleme pompalar kk kapasitelerde kazandaki su seviyesine gre zaman zaman almasna karlk, byk kapasitelerde debisi ayarlanarak srekli alr. zellikle byk iletmelerde ve termik santrallerde kullanlan kazanlarn besleme pompalarnn seimi ve dizynnda gz nne alnmas gereken hususlar eitli standartlarda verilmektedir. Genel olarak kara tipi buhar kazanlarnda: 1. Besleme pompas tahrikinde kullanlan ( buhar veya elektrik) enerjisinin devreden kmas halinde, kazan yakma sistemi de devreden kyorsa ve kazanda depo edilmi s enerjisi kazan iin bir tehlike oluturmuyor ise, 2. Buhar kazannda otomatik kontrollu bir yakma sistemi var ise, 3. Buhar basnc ve su beslemesi otomatik kontrollu ise, 4. Dk su seviyesini belirten bir emniyet tertibat var ise, Tek bir besleme pompas yeterlidir. Aksi taktirde sistemde en az iki besleme pompas konulmaldr.

Besleme pompalarnn debisi, iletmenin msaade edilen maksimum buhar tketiminin 1.25 kat olmaldr. Zorlanm akl buhar kazanlarnda besi pompas debisi iletmenin maksimum buhar tketimini karlayacak kadar olmaldr. Sistemdeki srekli blf miktar %5 deerinden fazla ise, blf miktar kadar besleme pompas debisi artrlmaldr. Besleme pompalar msaade edilen iletme basncnn 1.1 kat basnta istenilen miktar suyu basabilecek kadar olmaldr. Sistemde en az iki besleme pompasnn bulunmas durumunda: Debisi byk besleme pompasnn devreden kmas durumunda, geri kalan pompalar yukarda verilen artlar gerekletirmelidir. Birbirinden bamsz iki enerji kayna ( elektrik ve buharf ) bulunmas tercih edilmelidir. Besleme pompalarnn hepsi elektrik veye bir ksm elektrik, bir ksm buhar ile tahrik ediliyor ise bu enerji kaynaklarndan birinin devreden kmas durumunda, dier kaynakla beslenen pompa, buhar debisinin en az 1.25 katn karlamaldr. Enerji kaynann devreden kmas durumunda yakma sistemi de devreden kyor ise ve kazanda biriken s, su miktarn ar derecede buharlatrmyor ise, besleme pompalarnn tek bir elektrikli enerji kaynandan tahrikine msaade edilebilir. DUMAN EK: Duman gazlarnn kazan iindeki hareketini salayan eki ilemi ekilde yaplabilir: 1.) Sadece baca yardmyla salanan doal eki 2.) Emme ve basma fanlar ile ortak olarak salanan dengeli ekme 3.) Sadece basma fannn salad ve btn kazan duman yollarnda atmosfer st basncn olduu eki. Her ekme durumunda da, baca fanlarn salad basnlarn toplam, duman gaznn yk kayplar toplamn yenmelidir. YAKIT FLTRES: Yakt filtresi yanmann iyi olmas ve verimin dmemesi iin yakt ierisindeki yabanc maddelerin tutulmas iin kullanlr. BUHAR KAZANLARININ EMNYET VE KONTROL ELEMANLARI BASIN VE KONTROL ELEMANLARI: Emniyet Valfleri (Vanalar, ventilleri): Herhangi bir nedenle kazan iindeki basncn istenen deeri amas durumunda kendiliinden alarak kazan basncn istenen dzeye dren elemanlardr. ki trl emniyet valfi vardr.

Yayl emniyet valfleri

Arlkl emniyet valfleri

Kazan zerinde iki adet kullanlmaldr. Malzeme elik veya zel dkm olabilir. Emniyet vanalar atklarnda kazandaki basn ykselmeyecek ekilde boyutlandrlmaldrlar. Emniyet valfleri, maksimum alma basncnn % 6 zerine klmadan, kazan tam kapasitede iken buhar dar atabilecek lde olmaldr. Emniyet valfleri alma basncnn yaklak % 10 daha zerinde bir deere ayarlanmaldr. rnein 8 at iletme basnc olan bir kazanda emniyet valfleri ~ 8,8 at deerine ayarlanmaldr. Presostatlar: Kazan iindeki basnc belirli bir noktada tutmamz salayan ve basn sinyalini elektrik sinyaline eviren elemanlardr. Ayarladmz noktada kontak vererek brlrn devreden kmasn ve ayarladmz fark basnc kadar sonra tekrar devreye girmesini salarlar. Scaklk ve basn deerlerini hissedip ilgili cihazn kontroln salayan elemanlardr.

Presostatlar kazan zerinde iki adet olmaldr. Bunlardan birincisi limit presostat olup ayarlanan deerde brlr durdur. Dieri ise basn ayar presostad olup, brlr cinsine gre oransal veya on off kontroll olabilir. Presostat seiminde dikkat edilecek ok nemli bir nokta presostat ayar basncnn, presostat alma aralnn ortasnda bir yerde olmasdr. SU SEVYE KONTROL ELEMANLARI: Manyetik seviye gstergeleri: Younluu farkl birok svda kullanlabilen basnca dayanml ve kolay izlenebilen cihazlardr. Birleik kaplar ve svnn kaldrma kuvveti prensibiyle alan cihazn monte edildii tankn iindeki sv, amandrada krmz-beyaz diskleri hareket ettirerek seviyenin rahatlkla takibini salar. Vibrasyondan etkilenmeden almas, korozyona dayankll ve ok deiik svlarda kullanlabilmesi cihazn zelliklerindendir. stenildiinde balanan sensrlerle seviye kontrol de yaplabilir.

Kazan Besi Pompalar : Kazan besi pompalar, buharlamadan dolay eksilen kazan su seviyesini normal seviyesine getirmek iin kazana su basan pompalardr. Kazan iindeki basnc yenebilmek iin kademelidirler. Kazan besi pompalar rulmanlar periyodik olarak gres ya baslarak yalanmaldr. Salmastralarndan fazla miktarda su kamas durumunda salmastra basks sklmaldr. Eer sonuna kadar sklm ise yeni salmastra taklmaldr. (Dakikada 30 damla normaldir.) Tadiye Cihazlar: Tadiye cihazlar kazan su dzeyini denetlerler. Su seviyesi belirli bir seviyeye dtnde kontak vererek kazan besi pompasnn almasn salarlar. Yine belirli bir dzeye ktnda pompalarn devreden kmasn salarlar. Tadiye cihazlar bir emniyet arac olarak da grev grrler. yle ki: Kazan seviyesi ayarlanan deerinde altna dtnde ikinci cam tpteki ular kontak vererek brlrn devreden kmasn salarlar. Bylece olabilecek muhtemel bir kazan patlamasnn nne geilmi olunur. ISI KONTROL ELEMANLARI: Termostatlar: Kazandaki kzgn suyun scakln sabit tutar. Sv yaktl kazanlarda scaklk artnca brlr durdurur, scaklk dnce brlr altrr. Kmr yaktl kazanlarda ise scaklk artmas veya azalmas halinde srasyla yanma havas vantilatrn durdurur veya altrr.

Isl genlemeye dayanan scaklk lme aletleri 1. deal gaz termometreleri 2. Sv genilemeli termometreler 3. Metal genilemeli termometreler Radyasyon zelliine dayanan termometreler 1. Optik pirometreler 2. Radyasyon pirometreleri Elektriksel zelliklerin deiimine dayanan scaklk lme cihazlar 1. Elektrik diren termometreleri 2. Termistrler 3. Termoelemanlar GSTERGELER: Manometreler: Kazan iindeki basnc gsteren elemanlardr. Kazann alma basnc manometre zerinde iaretlenmelidir. Her iki manometre de ayn deeri gstermelidir. Eer manometreler farkl deer gsteriyorsa birisi mutlaka arzal demektir. Brlr zerinde bulunan manometreler ise titreimden etkilenmemesi iin gliserinli manometre olmaldr.

Termometreler: Scaklk, len elemanlardr. Kazan suyunun scakln gsterir; kazann ya da gidi kolektrnn zerinde bulunur.

Su seviye gstergeleri: Su seviye gstergeleri kazan iindeki su seviyesini gsterirler. Bunlar genelde iki eittir. Dz cam olanlar ve cam gsterge iinde metal farkl renkli disk eklindedirler. Seviye gstergeleri gnde 1 defa blf edilmelidir. Bylece tortu oluup grevlerini yapamaz duruma gelmeleri engellenmi olur.

letkenlik Duyargalar

alma Prensibi: Duyarga, temasta olduu ortamn elektrik iletkenliine gre suyun seviyesini belirler.

Kapasitans Duyargalar alma Prensibi: Duyarga, temasta olduu svnn miktar ile orantl olarak bir elektrik sinyali verir.

Hidrometre: Binadaki su seviyesini gsterir. Kazann veya gidi ve dn kolektrnn zerinde bulunur. Ak sistemde alan (genleme deposu d havaya alan) kazanlarda bulunur.

lme ve kontrol elemanlarnn buhar kazan zerinde ematik gsterimi:

PRESOSTATLAR: Basn kontrol elemanlardrlar.kazan zerinde iki adet olmaldrlar. Bunlardan birisi limit presostat olup, ayarlanan deerde brlr durdurur. Bir dieri basn ayar presostat olup, brlr cinsine gre oransal veya on-off kontrol yapabilir. MANOMETRELER: Kazan buhar basncnn okunmasna yararlar. Kazan zerinde tedbir amal iki adet bulunur. Manometrede alma basnc, cihaz lm aralnn yaklak nde olmaldr. SU SEVYE GSTERGES: Su seviye gstergeleri iletme esnasnda buhar kazanlarndaki su seviyesinin tam ve doru bir ekilde bilinmesi iin konulan emniyet cihazlardr. EMNYET VENTLLER: Bu cihazlar buhar kazanlarnda ayarlandklar basnta kendiliinden alarak kazandaki fazla buhar dar atar. Arlkl veya yayl cinsli olabilir. Kazan zerinde iki adet kullanlmaldr. PATLAMA KAPAI: Patlama kapa kazan reticisi sorumluluunda olup gaz patlamalarna kar alnm bir nlemdir. Gazlarn basncnn artmasyla meydana gelen patlamann etkisiyle kapak geri itilir ve basnc alnr. ALARM SSTEM: Otomatik su besi cihazndan kumanda alan bir sesli bir kl alarm konulur. KAZAN OTOMATK BES CHAZI: otomatik su besi cihaz, kazanda ayarlanan su seviyesi azaldka, besi pompalarna kumanda ederek kazana otomatik olarak su baslmasn ve seviyesinin sabit tutulmasn temin eder. Kazan zerindeki en nemli emniyet ve kontrol elemandr. BLF KONTROL VANASI: Kazan ierisindeki tuz konsantrasyonunu ayarlamak iin st blf yaplr. Yksek oranda tuz ieren kazandaki su dar atlarak yerine ok daha az tuz ieren taze su alnr. Bylece kazandaki tuz konsantrasyonu drlr. st blf yaplmazsa, su yzeyinde kpkleme olur ve buharla birlikte yksek oranda tuz ieren su srklenir. Tuzlu su kontrol cihazlarnn arzalanmasna, eanjr yzeylerinde birikim olmasna, buhar kapanlarnn tkanmasna, boruda ve cihazlarda korozyona sebep olur.

YAKITLAR Yakldklar zaman ortama s veren maddelere yakt denir. Yaktlar cinsine gre 3e ayrlr: 1.) Kat 2.) Sv 3.) Gaz Kat Yaktlar Antrasitler :Youn ve serttir, parlak siyah renklidir, tabakalar tamaz ve homojendirler. Ta kmrleri Linyitler Turbalar Odunlar Kat artklar gibi doal olanlar ile doal yaktlarn karbonlatrlmas ile Kok ve semikok Ta kmr ve linyit briketleri KMR Buhar kazanlarnda birinci enerji kayna olarak kullanlan fosil yaktlar arasnda kmr yer almaktadr. Kmr meydana getiren bileenler pratikte iki farkl analizyntemine gre ifade edilir. 1-Elementer analiz: karbon(%72) hidrojen(%5) oksijen(%6,7) kkrt(%2,3) kl(%7) su(2,5) azot (%4,5) 2-Endstriyel analiz: karbon(%52,9) uucu madde(%37,6) kl(%7) su(%2,5) Kmrn Fiziksel zellikleri 1-Isl deer: 1 kg kmrn yaklmasndan elde edilen sdr. 2-Kl yumuama scakl: Kl stldnda nce yumuar, sonra yapkan duruma gelir. Sonunda da ergir. Bu deerler standart byklkte, klden yaplan konilerin veya piramitlerin stlan bir ortamda gzlenmesi saptanr. 3-Kmrn tepkime iddeti: Kmrn tutuma scakl zerinde oksijenle birleme hzdr. 4-Serbest genleme indisi: kapal bir kapta belirli koullarda stlan kmrn hacminde oluan bymeyi anlatr. 5-tebilme: Kmrn tozlatrma kolaylnn standart bir lsdr. Kmrn Depolanmas D ortamdan en az etkilenecek ekilde muhafaza edilir. Saklanacak kmr kuru olmal, iersinde kuru tahta, yanc maddeler olmamaldr. eit kmrler kendi aralarnda depolanmal, yma; trapez veya gen eklinde olmaldr. Yma ykseklii 1,5-2 m olmaldr.

Sv Yaktlar Buhar retimi iin en yaygn kullanlan sv yakt, yakt ya (fuel-oil)dir. Sv yaktlar genelde ham petroln damtlmasyla elde edilen rnlerdir. Ham petrol bitki ve hayvan fosillerinin milyonlarca yl toprak altnda kalmas ve bu arada bir takm bakteriyolojik etkilerle deiime uramas sonucu olumu siyah renkli yanc bir svdr. Sv yaktlara teknikte yakt yalar da denir. Yakl yalar-fuel oil Bitkisel yalar-Biyodizel, alkol Fuel-oil; Ticari olarak 6 dereceye snflandrlmtr. 1-2-3 dereceli yalar; n stmaya gerek duyulmayan yaktlar 4-5-6 dereceli yalar; Viskozitesi yksek olduundan n stmaya gerek duyulur. 4 nolu yaktlar kalorifer yakt olarak evlerde kullanlabilir. 6 nolu yaktlar en ar ve en ucuz olan yaktlardr. evreye ok fazla zarar verdiklerinden kullanm uygun deildir. Bileimi; Karbon(%83-87),hidrojen(%11-16),oksijen+azot(%0-7),kkrt(%4) Kkrt; stenmeyen bir maddedir. evreye zarar verir. Atmosferde su buharyla tepkimeye girerek asit yamuruna sebep olur. Alev alma scakl: sv yaktlar, zeri ak bir kapta stlrken bili bir scaklkta alev yaklatrlrsa bir an iin alev alrlar. Alev ekilirse snerler. Baz kaynaklar, svlarn yanmalar ile ilgili bu en kk scakl, parlama scakl olarak adlandrrlar. Yanma scakl: sv yakt bir miktar daha stlrsa bir alev yaklatrldnda yine alev alr. Yaklatrlan alev ekilse bile kendi kendine en az 5 sn daha yanmasn srdrr. Bu duruma yanma scakl veya yanma noktas denir. Kendi kendine tutuma scakl: zeri ak kapta bulunan svnn stlmas srdrlrse yle bir scakla eriir ki hibir alev yaklatrlmasa bile kendiliinden yanmaya balar. Bu scakla yaktn kendi kendine tutuma scakl denir. Gaz Yaktlar Gaz yaktlar, kontrol kolayl, hemen hi kat atk brakmay ve ok az hava fazlalna gerek duyulmas sebebiyle ideal yaktlardr. Bu yaktlarn en nemli bilinmesi gereken zellikleri, bileimleri, sl deerleri ve younluklardr. Eer kullanm yerinde var

ise; denetim kolaylklar, hi kat atk brakmaylar, ok az hava fazlalk katsaysna gerek duymalar, kullanm yerlerinde kkrt iermeyileri gibi nedenlerden dolay en uygun yakttr. Hava gaz, su gaz gibi yapay olanlar ile ham petroln damtlmasndan retilen svlatrlm petrol gaz(LPG) ve doal gaz eitleri vardr. Doalgaz: esas ierii metan ve etan gazdr. Kkrt miktar olmayan tek yakacaktr. evreci bir yakttr. Renksiz ve kokusuzdur. Doal gaz; metan, etan, propan gibi hafif molekler arlkl karbonlardan oluan renksiz, kokusuz ve havadan hafif bir gazdr. Petrol ve gaz yataklarnn st ksmndan toplanr. En nemli zellii temiz bir yakt olmas ve evreyi kirletmemesidir. Gaz halinde olmas nedeniyle hava ile daha iyi bir karm oluturarak kolay yanar, tam yandnda mavi bir alev oluturur. Pratikte yakacak olarak kullanlan doal gazn bileimi: metan CH4 (%70-96), etan C2H6 (%114), propan C3H8 (%0-4), btan C4H10(%0-2), pentan C5H12 (%0-0,5), hekzan C4H14 (%0-2), karbon dioksit CO2 (%0-2), oksijen O2 (%0-1,2) ve azot N2 (%0,4-17) gazlarndan oluur. Doalgazn zellikleri %80-95 metan, %5-19 etan ve propan ile azottan oluur. Renksiz ve kokusuzdur. Emniyet asndan doal gazn koku ile anlalabilmesi iin bunlara koku verici elemanlar ilave edilir. %5 ile %15 orannda havaya kartnda patlayc zellii vardr. Bu yzden yapay olarak kokulandrlmtr. Mavi bir alev ile yanar. Hidrojen miktar kat ve sv yaktlara gre daha yksektir. Karbon miktar ise daha azdr. Kl ve nem iermez. Havadan daha hafiftir.

LPG: svlatrlm petrol gazdr. ersinde btan ve propan bulunur. atm basncnda gaz halinde olup yksek olmayan basn altnda sv hale geerler. Havadan daha ar bir gazdr. YANMA Yakt iinde yer alan yanabilir bileenlerinin havann oksijeni ile kimyasal olarak hzla birlemesi eklinde tanmlanr. Bu yanabilir maddeler; Kat yaktlarda: C, H, S Sv yaktlarda: C, H ve az miktarda S Gaz yaktlarda: C ve H elementleridir. Yanmann olabilmesi iin yanc ve yakc madde arasndaki tepkime hzl ve s enerjisi aa kmaldr. Yanma hzl fakat s enerjisi aa kmazsa patlama olur. Yanma sonucu karbondioksit(CO2) ve su buhar (H2O) oluur. Tam yanma: yanma sonucu meydana gelen gazlarda hibir yanc madde bulunmuyorsa buna tam yanma denir. Tam yanma sonucu hava(oksijen) fazla olduundan bir ksm tepkimeye girmeden kar. Eksik yanma: yanma sonucu C,H gibi maddeler bulunuyorsa bu yanmaya eksik yanma denir. Yanma gazlarnda CO vardr. Alev rengi sv ve katlarda koyudur. s ve kurum birikmesine neden olur. Eksik yanmay douran nedenler; Yetersiz hava ve yakacak ile havann iyi karmamas Aleve yetersiz hava salanmas Alev iinde reaksiyon zamannn yetersiz olmas

Alevin souk yzeyler ile temas etmesi ok dk alev scakl Eksik yanmada yanma verimi ve kazan verimi der, evre kirlilii oluur ve yakacak miktar artar. C + O2 CO2 2H + O2 H2O Stokiyemetrik yanma: yanma sonucu yanc ve yakc maddelerin hepsi tepkimeye girerek karbondioksit ve su buhar oluturmalar olaydr. Tam yanma sonucu su buhar ve karbondioksit gaz meydana gelir. Yanmada yakacan yanmas iin daha fazla hava olmas gerekir. deal miktardan daha fazla verdiimiz havaya hava fazlal, verilen hava miktarnn ideal hava miktar oranna da hava fazlalk katsays denir. = n = Lgerek (hava fazlalk katsays) Lideal n<1 ise eksik yanma n=1 ise stokiyemetrik (ideal) yanma n>1 ise tam yanma n deeri Toz kmr 1,151,2 Para kmr 1,11,15 Tane kmr 1,151,6 Fuel-oil 1,051,1 Doal gaz 1,07-1,12 Isl Deer 1 kg veya 1 m yaktn tam yanmas sonucu aa kan s enerjisine denir. Birimi kj/kg, kcal/kg, kj/Nm Alt sl deer: yanma rnlerinin evre scaklnn stnde bir deerde atlmas sonucu elde edilen sl deerdir. st sl deer: baca gazlar evre scaklna getirilip atmosfere atlrsa elde edilen sl deerdir. Pratikte, hesaplamalarda alt sl deer kullanlr. st sl deer = Alt sl deer + Suyun buharlama gizli ss Hst = Halt + msu * hfg sl = Qsu = Qsu . Qverilen myakt*(Halt+hfg*mbuhar) sl = Qsu + msu*hfg Halt Hst Yakt Ham petrol Motorin Fuel-oil Benzin Ta kmr Linyit kmr Doal gaz EMSYON: Alt sl deer(kcal/kg) 930010400 10120 95009700 10300 60007000 45005000 11740 st sl deer(kcal/kg) 980010700 10800 10000 11200 70008000 5000 13025

Havaya salnan her trl baca gazna emisyon gazlar denir. Emisyon gazlar hava ve evre kirliliine yol aar. Balangta blgesel olarak grlen birok hava kirlilii problemi, ozon tabakas, asit yamurlar, sera etkisi gibi olaylarn ortaya kmas ile uluslar aras sorun haline gelmitir. Hava kirliliinin oluumu ve zm ok sayda mhendislik daln yakndan ilgilendirmektedir. Hava kirliliinin daha balangta oluumu ve giderilmesi zellikle makine ve tesisat mhendislii asndan nem kazanmaktadr. Pratik adan bakldnda hava kirlilii konusunda alan makine mhendisleri esas olarak; - Endstriyel bir ilem iin hava kirlilii ynetmelik ve kanunlarn n grd koullar gerekletirmek; - Tozlarn evrede bulunan canllar, cihazlar, tesisatlar ve yaplar zerine yapt olumsuz etkileri azaltmak, - eitli ilemler iin gerekli olan temiz gaz veya havann hazrlanmasn salamak, - Yararl madde, s veya enerji geri kazanmak, - Yangn, patlama veya dier tehlikeleri azaltmak, Fonksiyonlarndan bir veya birka iin endstriyel gaz temizleme tesisatlar ile ilgilenirler. lkemizde hava kirlilii ile ilgili uygulama 2 Kasm 1986 tarihinde Resmi Gazetede yaynlanan ynetmelik ile salanmaktadr ( Hava Kalitesini Koruma Ynetmelii, 1986) bu ynetmelikle endstri tesisleri iin; - Kirletici vasf yksek tesisler, - zne tabi tesisler, - zne tabi olmayan tesisler, Olmak zere 3 kaynak grubu tanmlanmtr. izne tabi olan ve olmayan tesisler iin emisyon ksaltmas bakmndan bir fark yoktur. Emisyon snr deerleri yakt ve emisyon cinsine bal olarak farkl referans deerlerinde hacimsel olarak verilir. Bir kazandaki yanma sonucu aa kan gazlarn analizi kazann bacasndan yaplr. Farkl gaz analiz sonularnda elde edilen emisyon deerlerinin karlatrlmas iin emisyonlarn ayn oksijen konsantrasyonu bazna getirilmesi gerekmektedir. Referans olarak seilen oksijen konsantrasyonu deeri yakt ve emisyon cinsine gre deimektedir. KMR YAKMA SSTEMLERNN SINIFLANDIRILMASI: 1- Izgaral ( sabit yatakl) Sistemler: - Elle beslemeli zgaral ocaklar - Mekanik beslemeli zgaral ocaklar ( stokerler ) - Kk stokerler - Byk stokerler 2- Toz kmr ocaklar 3- Siklon ocaklar 4- Akkan yatakl ocaklar 5- Fakir yakacak ocaklar 1- Izgaral ( sabit yatakl) Sistemler: Bu zgara trlerinin kart zgara dilimleri arsnda alttan verilen birincil havann gemesini salayan gei kanallar vardr. Genelde kr dkm ara sra da elikten yaplan bu zgaralar; - Elle beslenen zgaral ocaklar - Mekanik zgaralar olmak zere ikiye ayrlr. Elle beslemeli zgaral ocaklar:

Izgara krlm kmrle 15 cm kalnlkta bir katman olacak ekilde kaplanr. Daha sonra kmr stten tututurulur. Kmrn zgara zerinde elle beslenerek yaklmasnda 2 yntem vardr yanma ve yastklama yntemi. Yayma ynteminde srekli olarak fakat besleme az miktarda yaplr. Kmr yatan yalnzca bir blmnde nden arkaya doru frlatlarak yaplr. Yastklama ynteminde ise kmr n tarafta yaklr. Kor durumuna geldikten sonra arka tarafa itilir ve scak bir yatak oluturulduktan sonra taze kmr ayn yere alnr. Scak kmrn zeri rtlmez. Elle beslemede iyi bir ateiyle kt bir atei arasnda ayn koullarda % 20 deiik sonu salanabilir. - Elle beslemede yalnzca ocaktaki duman nleyecek kadar hava gnderilmeli daha fazla hava gnderilmemelidir. - Yatan zerindeki alevin rengi izlenmeli ok fazla alev varsa veya siyah duman kyorsa yatak st ikincil hava artrlmaldr. - Curuf topraklarnn olumamas iin kl souk alnmal, ilenerek kln scak yakt blgelerine kartrlmamasna zen gsterilmelidir. - Baz durumlarda yal kmrler hafife stlmaldr. Yatak koullarn iyiletirir. - Ate fazla snglenmemelidir. Yanmam kmrlerin zgara altna dmesi yakt savurganldr. Mekanik beslemeli zgaral ocaklar ( stokerler): Stokerle beslemeye mekanik besleme diyebiliriz. Besleme ekilleri stten alttan ve apraz olabilir. stten beslemede kmr ve havann ak ters ynldr, alttan beslemede kmr ve hava yukar doru paralel hareket ederler. Bu grup zgaralarn, istenilen lde ve dnemde besleme yapabilmesi birincil hava ayarnn ok iyi yaplabilmesi sonucunda dolaysyla kazan verimini ykseltme stnl olmas nedeniyle orta ve byk kapasiteli kazanlarda yaygn olarak kullanlma durumlar vardr. Kk ve byk mekanik stokerler olmak zere 2 gruba ayrlrlar. Toz kmr ocaklar: Kmr tcleri toz kmr ocaklarna gerekli fiziksel zellikteki yakt salarlar ve 3 eidi vardr: - Dk dnme ile dnen tambur iinde manganl elik bilyelerle kmrn toz haline getirildii eit. - Orta dnme ile dey eksen etrafnda dnen st ve sabit alt tabla arasnda dnen aplar eit bilyelerle veya silindirler aracl ile toz kmr salayan eit. - Yksek dnme ile alan nce ekile daha sonra sabit ve dner tablalar arasnda kmr paralayp toz durumuna getiren eit. ok ince taneli toz durumuna getirilmi kmrn yakld yakc eididir. ri taneli kmre gre yanma sresi daha ksadr yani birim zamanda yaklabilen yakt miktar artmakta ve fazla miktardaki yaktn yanmas ile salanan yksek s ile fazla kapasitelere ulalma olana vardr. Yksek gler iin ( 125 ton/h buhar) daha fazla kullanlan yakma sistemidir. Ayrca; Siklon ocaklar, akkan yatakl ocaklar ve fakir yakacak ocaklar da kat yakt yakmak iin kullanlan ocak tipleridir. SIVI YAKIT YAKICILARI: Sv bir yaktn yaklabilmesi iin buhar durumuna gemesi ve bu buharnda hava ile karmas zorunludur. Genellikle sv yakt olarak kullanlan fuel-oil az uucu bir yakt olduundan ok kk paracklara ayrlmas dolaysyla hava ile karan yzeylerin artmas hem buharlamay hzlandrr, hem de kolaylatrr. te bu saydmz buharlamay ve hava

ile karmay salayan ve yakt yanmaya hazr duruma getirip ateleyen kazanlarn can damarlar brlrlerdir. Brlr trleri: 1- Yksek ya basnl brlrler 2- Hava veya buhar atamizasyonlu brlrler 3- Dnel brlrler Brlrn alma Biimi: Elektrik komuta pano veya tablosundaki ana alter ve brlr alteriyle evrime akm verilmeye balannca stc ya ( yakt) stmaya balar. Ya scakl termostattaki deere ulanca brlr motoru almaya balar. Bu anda ateleme trafosuna gelen akmla elektrotlar arasnda kvlcm akar. Motor tarafndan dndrlen hava fan emdii havay yanma balndan geirerek yanma odasna fler. Yn ve hareket verilen hava ile yakt yanma kafasnda iyice kartrlr ve yanmaya hazr hale getirilir. Gerilim trafosundan gelen yksek akmn etkisiyle elektrotlar arasnda kan kvlcm bu karm tututurur. Dolaysyla yanma balar. ISIL KAYIPLAR VE ISIL VERM Verim kavram fizikte ve mhendislikte genel olarak bir sistemden elde edilen faydann sisteme denen bedele oran eklinde tanmlanabilir. Isl kayplar ise; kmrden cruf olarak yanmam madde kayplar(VB), uan koktan ve kurumdan doan kayplar(VR), klden doan duyulur ve gizli s kayb(VS), yanmayan gazlardan doan kayplar(VC), radyasyon kayb(VST) Kazann yksek scaklktan dolay evreye olan s kayplar; baca kayplar(VSCH), blf kayplar(VA), aralkl alma kayb(VF) Kazan sl verimi; = Elde edilen s = mbuhar*(h2-h1) Verilen s myakt*Hu Scak su kazan ise; = msu*csu*(Tk-Tgiri) myakt*Hu Kat yaktl kazanlarda Sv yaktl kazanlarda Gaz yaktl kazanlarda Verimi ykseltmenin faktrleri; ncelikle kayplar azaltmak yi bir yanma salamak Kazan ocak scakln yksek tutmayarak N2 ve S oluumunu nlemek Kazan izolasyonunu en iyi bir ekilde salamak Yatmzn brlr tarafndan iyi bir ekilde yaklmasn salamak Baca ekiinin iyi olmasn salamak Akkan Yatakl Kazanlar Son yllarda fuel-oil fiyatlarndaki anormal art tekrar kmr yakan sistemleri gncel hale getirmitir. Bu sistemlerden biriside akkan yatak iersinde kmr taneciklerinin yaklmasdr. Akkan yatakta kk kmr taneciklerinin deerlendirilmesi yannda s transferinde iyileme ve hava kirliliine neden olan SO2 ve NOX gazlarnn klasik yakma sistemlerine gre daha az retilmesi yznden bu teknik son yllarda nemli gelimeler kaydetmitir. Akkanlama olay tanecikli bir ortam iinden gaz veya sv geirildiinde grlr. ekilde de grld gibi kk delikleri olan datc bir levha zerine konmu tanecikli (verim) deerleri %5065 %6080 %8095

malzemelerden olumu bir yatak iinden akkan geirilsin. Dk akkan hzlarnda akkan tanecikler arasndaki boluklardan geecektir. Sabit yatak ad verilen bu duruma malzeme kat bir ortam karakterini gsterir. Akkan hz arttrlrsa tanecikler titremeye balayacak ve dar bir alanda hareket edecektir. Bu duruma genlemi yatak ad verilir. Hz biraz daha arttrlrsa tanecikler akkann iersinde asl bir halde kalr. Taneciklerin arl ile akkann srtnme kuvveti denge halindedir. Bu duruma da minimum akkanlama hz yatak ad verilir. Hzn biraz daha arttrlmas halinde dzgn akkanlam yatak elde edilir. Bundan sonra hzn daha fazla arttrlmas akkann hava olmas halinde paracklar arasnda habbeli olarak gaz k hz daha da arttrlrsa pnmatik transport durumu grlr.

a)Sabit yatak b)Minimum akkanlama c)Dzgn akkanlama d)Gaz akkanlarda habbeli akkanlama e)Dar ve derin yataklarda habbeli akkanlama f)Pnmatik transport Akkan yatakl ocaklarda yanmann stnlkleri aadaki ekilde zetlenebilir. 1)Bu teknikle her eit yakacak yannda sl deeri dk kat yakacaklarda yaklabilir. 2)Yatak iinde s tan katsays yksek olmas nedeniyle daha kk yzeyli buhar kazanlar yaplabilir. 3)Yatak iine kire ta gibi baz absorban taneciklerin ilavesi ile yanma sonunda meydana gelen SO2 gaznn tutulmas salanr. Ayrca yataktaki yanma olay 800900 C scaklnda olduundan NOX gazlarnn olumas nlenir. 4)Siklonlar yardmyla yanmam tanecikler tutularak sisteme yeniden gnderilir ve yanma verimi ykseltilebilinir. 5)Geni bir ap aralnda taneli yakacaklar yaklabildiinden yaktn hazrlanmas iin gerekli iletme masraflar dktr. 6)Yaktn iinde dzgn bir scaklk dalm olduundan sl gerilmeler yoktur. 7)Sistemin otomatik kontrol kolaylkla yaplabilir. Sistemin sakncalar ise; 1)Akkanlamay salamak iin byk bir vantilatr gcne ihtiya vardr. 2)Tanecikler s transferi yzeyinde anmaya neden alabilir. 3)Sistemin devreye girii iin sv veya gaz brlre ihtiya vardr. BRLRLER Brlrn grevi yaktlarda mevcut olan enerjiden s olarak yararlanmasn salamaktr.Byk su hacimli kazanlarda genellikle gaz veya sv yakt kullanlr.Brlrlerde yanma havas scakl genellikle 5 C ile 40 C arasnda olmaldr. Nedeni ise zararl madde emisyonu

dk bir yanma gerekletirmek ve brlr mrnn uzun olmasn salamak. Ayrca bu yanma havasnda klor ve halojen bileimli korozif bileenler bulunmamaldr. SIVI YAKITLAR Sv yaktlar aadaki kategorilere ayrlr: Motorin: Kkrt oran % 0,2nin altnda, Hu=10256 kcal/kg MJ/kg Fuel-oil No.4 ve No:6 Hu=9875kcal/kg veya 9562 kcal/kg Fuel-oil No.4 veya No.6 iin iletme artlar kazan reticisine sorulmaldr.Sv yaktn cinsine bal olarak eitli brlr tipleri mevcutttur. Buna gre brlrler basn pskrtmeli,buhar basnc pskrtmeli ve dnel yakcl brllrler olmak zere e ayrlrlar. Bas Pskrtmeli Brlrler Burada sv yakt pompa basnc ile bir meme zerinden sv yakt duman haline pskrtlr.Bu brlr genelde motorin pskrtmekte kullanlr. Buhar Basnl Pskrtmeli Brlrler Sv yakt yanma balna buhardan yararlanarak pskrtlr.Bu yntem genelde byk kapasite aralklarnda kullanlr. Dnel Yakcl Brlrler Burada sv yakt ok hzl bir ekilde dnen kaplara verilir.Dnme etkisi ve kabn i yapsnn konik ekli sayesinde sv yakt yanma odas ynne doru akarak ,santrifj kuvveti ile yksek hzda darya kan psktme havas yardmyla plverize edilir.Dnel yakcl brlrler tercihen fuel-oil No.4 veya No:6 yaklmasnda kullanlr.Bu brlrler motorin, sv yakt artklar,hayvani ve kzarma yalar ile kolza ya iinde kullanlr. Sv Yakt Brlrlerin nemli Paralar Dsenstok: Yakt pompasndan basnl olarak borular vastas ile enjektre gelen yaktn pskrme memesinden sisi halinde fkrmasn salayan pskrtme grubudur. Trblatr: Enjektr memesinden pskren yakt zerreciklerini fandan gelen hava ile kartrp ynlendirerek gl bir yanma temin eder. Brlr memesi: Enjektrn ucuna talklan ve belli bir ada (45 /60 ) ve miktarda yaktn kmasn salayan cihaz. Meme kapasitesi GPH (saatte memeden kan galon yakt miktar) olarak verilir. Elektrot: Yanma balangcnda , transformatrden alm olduu yksek gerilimle devreye girerek kvlcm oluturup ilk yanmay salar. Alevlik: Aleve yn ve biim veren kazann iine giren brlrn nndeki ksm.Brlrn monte edildii kazan tipine gre alevliin boyu deiir.Kar basnl kazanlarda genelde uzun alevlikli brlr kullanlr. Yakt Pompas: Yaktn pulvarizasyonu iin gerekli basnc temin eden, hareketini bir kaplinle motordan alan dili pompadr.Motorin ve ayn yalar iin farkl tipleri mevcutttur. Magnet Ventil: Ald ikaz alarlar ile yakt yolunu aan veya kapayan elektromanyatik vanalardr. Istc: Basnl kaptr.Pot depodan gelen kaln yaktn iindeki rezistanlar yardm ile starak viskozitenin drlmesini salar ve bylece yakt enjektrden psktmeye msait hale getirir. Termostat: Istc iindeki yaktn ssnn sabit tutulmas iin rezistanlara giden akm devresini aar veya kapar. Transformatr: Normal ebeke akmn kullanarakelektrotlar ucunda kvlcm oluturabilecek yksek gerilimi temin eder. Elektrik Motoru: Yaktn yanmas iin gerekli olan havay temin eden fan ve yakt pompasn direkt olarak altrr.

Hava Fan: Yaktn yanmas ve kar basncnn yenilenmesi iin gerekli olan havay sevk eder.Genelde 500 kg/h kapasiteden daha byk brlrlerde fan brlr gvdesinden ayr olarak ihtiyaca karlk verecek ekilde gvdesinden ar olarak imal edilir. Servomotor: Hava klapelerinin almasna kumanda ederek klapelerin hangi pozisyonda duracan kademeli/kademesiz olarak tespit eder. Brlr Otomatii/ Beyin: Brlrn emniyet koullar iinde yanmasn temin eden ve arza durumlarnda ventillerin, motorun durmasn temin eden elektronik kumanda cihaz. Fotosel: Alevi grr, yanma teekkl etmedii zaman brlr otomatine sinyal vererek brlrn durmasn ve magnet ventillerinin kaanmasn salar,kazana yaktn akmasn nler.

GAZ YAKITLAR Doalgaz byk oranda metandan(CH4) olumaktadr.Bileimi bulunduu yere gre deimektedir.Doalgazda normal olarak soy gazlar (yanmayan paralar) ile ar hidrokarbonlar da mevcuttur. Doalgaz: Hu=8250 kcal/m Doalgaza bio-gaz ve artma gazlar ilave etmek mmmkndr, fakat bu iki gaz doalgaz ile kartrmadan da kullanlabilir.Burada gazlarn birbirlerine kartrlmas durumunda at sl deerlerinin deiecei dikkate alnmaldr.Bu durumda brlrn yeniden ayarlanmas veya zel bir brlr kullanlmas gerekmektedir.Sistem uygulanmasnda ,kullanlan gazlardaki kkrt oranlar da gz nnde bulundurulmaldr.Bu durumda gaz ile temas eden armatrlerde paslanmaz elik gibi yksek kalitede malzemeler kullanlmas gerekebilir. FT YAKITLI BRLRLER Bunlar genelde sv veya gaz yaktla alan brlrlerdir.Yakt tr, gaz beslenmesinin kesildii zamanlarda manuel veya otomatik olarak sv yakta deitirilir.Bu tip brlrler genelde kesintisiz bir beslenme salayabilmek iin byk sistemlerde kullanlr.Sanayide ounlukla doalgaz+LPG veya biogaz uygulamalar grlmektedir. ift yaktl brlrlerde ,yaktn dolat gzegah tamamyla ayrdr.Sv yakt,pompadan ve sv yakt selenoidlerinden geer.Yaktn cinsine gre memede plverize olur.Dolaysyla sv yaktn brlr kirletmesi veya performans drmesi sz konusu deildir.Endstride yayagn olarak kulanlmaktadr.Her iki yakt iinde panoda seici bir anahtar vardr.Brlrn her iki yaktada uyumlu tek bir brlr beyni ve alev sensr vardr.Byk brlrlerde her iki yakt iin ayr kam dzenei mevcuttur. OK YAKITLI BRLRLER Byk kapasiteli olan bu tiplerde, ga ,sv yakt ve kmr tozu kullanlr.zellikle imento ve kire sektrnde kullanlmaktadr. AKIKAN YATAKLI KAZANLAR Akkan yatakl reaktrlerin, kimya sanayiinde birok prosesete kullanm daha eskilere dayanyor olsa da, kmr yakan kazanlar olarak kyllanlmasna 1970li yllardan sonra balanmtr.Sonrasnda da akkan yatakta yakma teknik olarak endstriyel boyutlu buhar retimi ve elektrik enerjisi retiminde nemli bir yer edinmitir. Akkan yatakta yakma teknolojisinin, kat yaktlarn yaklmasyla buhar retilmesinde belirgin avantajlar bulunmaktadr.Bu sistemlerin anahtar noktas, yakt esneklii ve dk emisyonlardr.Akkan yatakl kazanlarn alma prensibini anlatabilmek iin akkanlama prensipleri ve endstride birok uygulama alan olan akkan yatan ne olduunu aklamak gerekmektedir. Akkan Yatak Prosesi

Bir koln iinde yl durumda bulunan taneciklerin tekil ettii yatak blgesine alttan dk bir hzla hava verilmeye balandnda, hava paracklar zerinde fazla kuvvet uygulayamaz ve paracklar arasndan kendine boluklar bularak yukar hareket eder.Bu durum paracklarn hareket etmedii sabit yatak konumudur. Ak hz artrldka, hava aracklara daha fazla kuvvet uygulayarak, paracklarn arasndaki yerekiminden kaynaklana kuvvetleri azaltr.Hz dahada artrldnda. Paracklarn zerindeki kaldrma kuvveti yer ekimini dengeleyerek, yukar doru akan havann iinde aracklarn asl kalmasn salar.Artk yata oluturan paracklar akkan zelliklerini sergilemeye balamtr ve bu durum minimum akkanlama koulu, bunu salayan gaz hz da minimum akkanlama hzdr. Yatak blgesinin kaplad hacmi fazala deitirmeyen bu konumda hz daha da artrlrsa, yatak iinde hava kabarcklar olutuu ve kabarcklarn yata , suyun kaynamasna benzer bir ekilde terk ettikleri grlr.Kabarckl akkan yatak olarak adlandrlan bu sistemlerde , gaz-kat karmnn kaplad hacim sabit yatak konumuna gre belirgin ekilde artmasna ramen , yatak blgesi ile zerinde bulunan serbest blge arasnda halen kolaylkla ayr yaplabilmekte ve gzle grlr bir yatak yzeyi blunmaktadr. Hava akn daha da hzlandrlmas durumunda , kabarcklar daha da byyecek ve birleerek yatakta daha byk bolular oluturacaktr.Trblansl akkan yatak olarak adlandrlan bu durumda, katlar yksek kat deriimine sahip ,birbirine bal gruplar halinde bulunurlar.Eer gaz ak ile hareket eden katlar, havadan ayrtrlarak yataa geri dndrlrse , paraclar bir dngde dolamaya balayacaklardr.Dolaml akkan yatak olarak tanmlanan bu tr sistemlerde . altta bulunan youn yataktan daha yukarda bulunan seyreltik blgeye doru kat gittike dse de, kabarckl sistemlerin aksine , iki blge arasnda belirgin bir gei bulunmamaktadr.Geri dndrlen katlarn arl siistemden akan havann arlnn yzlerce kat olabilirken, bu durum, yataktaki katlarn arlnn yaratt basn farknn artmasna sebep olur. Yanma odasndaki basn fark hava ak ile deimekte olup, minimum akkanlama hzna ulaana dek hzn artmasyla artar.Bu noktada katlar havada asl kald iin karlalan diren , sadece yataktaki katlarn arlna baldr.Dolaysyla katlarn sistem dna tanmasna sebep olacak hza eriilene kadar basn fark sabit kalacaktr ve bu noktadan sonra sistemden katlarn kamasyla toplam arlk dt iin basn fark azalacaktr. imdiye kadar anlatlan aknlama koullarndan sadece kabarckl ve dolaml akkan yataklar buhar retimi iin kullanlmaktadr.

Alkan Yatak Teknolojisinin Geliimi 1930lu yllar ve 1940larn banda geni apl aratrma ve gelitirme almalar sonucunda akkan yataklarn kat-gaz temas gerektiren uygulamalardaki avantajlarn saptanmas, ilk olarak benzin ve dier petrol bazl rnlerin retimi iin akkan yatakl katalitik ayrcnn gelitirilmesi salanmtr.Bugn akkan yataklar dnya apnda birok endstride eitli prosesler iin kullanlmaktadr. 1960larn baalarnda, termik santrallerden kaynaklanan kkrt dioksit (SO2) ve azot oksit(NOx) emisyonlarnn azaltlmasnn gerektii ve akkan yatakta yakma prosesinin bu emisyonlar azaltaca dncesi , kmr yakan akkan yatakl kazann gelitirilme almalarn balamtr.Bu almalar sonucunda ,1970li yllarda kabarckl akkan yatakl kazan teknolojisi gelitirildikten sonra 1980lerde uygulamalar dolaml akkan yatakl kazanlara ynelmi ve o tarihlerden bu gne saylar hzla artan baarl santral uygulamalar gerekletirilmitir.Akkan yatakl yakma teknolojileri , sanayide scak su, buhar. Kurutma

amal scak gaz ( rnek olarak ; imento sektrnde hammadde kurutma) eldesinde kullanld gibi termik santrallerde de enerji eldesinde kullanlmaktadr. Akkan Yatakta Yakma ve Dier Teknolojiller Btn yakma teknolojileri . bir ekilde yakt ve havann karmasn salayarak , yaktn yapsndaki kimyasal enerjinin kullanlabilir enerjiye evrilmesini salamaktadr.Akkan yatakl kazanlar , kat yakt,zelliklede kmr yakma ileminde kullanld iin kmr yakma teknolojileri ile karlatrlmas uygun olacaktr. Plverize kmr teknolojisi , mikron boyutunda kmrn yksek scaklkta yaklmasn gerektirir.Kmr paracklarnn yanma odasna geni lde yayld bu sistemlerde ,brlrn bulunduu blgede scaklk 1600-1900 Cye kadar ular.Paracklarn boyutu ok kk olduundan , kazan iinde kald sreleri yanma gazlarnkine ok yakndr. Izgaral kazanlarda ise parack boyutu plverize kazanlara gre epeyce yksektir.( 2530mm).Kmr paracklar hareketli zgarann stnde havann ve yanma gazlarnn iinden akt sabit bir yatak oluturur.Scaklklarn 1600CI at bu sistemlerde yaktn ocak iinde kald sre zgarann hzna baldr. Akkan yatakta yakma teknolojisinde parack boyutu bu iki sistemdeki parack boyutunun otasna dmektedir. Genel olarak 12 mmden kk boyuta krlan kmr, yatak malzemesi iindeki oranlar yaklak %2 olacak ekilde beslenerek,yukar doru akan hava sayesinde akkanlaan yatak malzemesi iinde tutuarak yanmaya balar. Yatak malzemesi , yaktn kl , SO2 gaznn tutulmas iin yatak blgesine beslenen kireta, kalsiyum slfat ve bazen de kumdan olumaktadr. Yataktaki katlarn scakl 750-900C aralnda olurken, hava ve kmr besleme hz ayarlanarak gereken miktarda enerjini elde edilmesinde sreklilik salanr. Kmrn sistemde kalma sresinin uzun olmas ve yksek ktle transferi sayesinde akkan yatakl yakclarda kmr yada dier kat yaktlar ,konvansiyonel yakma proseslerinden ok daha dk scaklklarda verimli olarak yaklabilir. Yakt aracklar yandka boyutlar klr ve havann kaldrma kuvveti arlklarn yenecek boyuta ulatklarnda, hava tarafndan tanarak yanma odasnn dna karlar.Uucu kl diye adlandrlan bu paracklar kta tutularak yataa geri gnderilebilir ve bu durumda yanmasn tamamlam paracklar iin yanma sresi salanm olur.Bu sebeplerden dolay, akkan yatakta kmrn karbon yanma verimi %98in stnde olmaktadr. Akkan Yatak Teknolojisinin Avantajlar Akkan yatakta yakma teknolojisinin ilk gelitirilme sebebi olan kkrt dioksit ve azot oksit emisyonlarnn drlmesi, yatak ierisine kire ta ilavesi ile kkrt dioksitin tutulmas ve dk yanma scalklarnda azot oksit oluumunun azalmasyla ilave gaz artma tesisi gerektirmeden salanabilmitir.Daha sonralar yaplan almalar , bu teknolojinin pratikte dier teknolojilerle deerlendirilmesi mmkn olmayan dk kaliteli yaktlar yaklabileceini gstermitir.Ayrca akkan yatakl kazanlar, kaynaa gre byk farkllklar gsteren kmr bileimindeki deiikliklere kar da daha esnektir.zelikle dk yanma scakl ve yatak iinde gerekleen mkemmel kat-gaz karm , akkan yatakl kazanlara birok avantaj salamaktadr. Yksek Yanma Verimi ve Yksek Is Transfer Katsays Akkan yatakl kazanlarda mkemmmel kat-gaz karmnn salanmas ve paracklarn yatakta kal sresinin uzunluu nedeniyle yksek yanma verimi elde edilmektedir.Yanma verimi kazan terj eden paracklarn tutularak sisteme geri gnderilmesi ile daha da artrlr.Bunlara ilaveten yatak ierisinde s transfer katsays ok yksek olduu iin s transfer yzey alanlar ve dolaysyla kazan boyutlar konvansiyonel kazanlara gre daha kktr ve daha az yatrm maliyeti gerektirir.

Yakt Hazrlama Kolayl ri tana boyutu nedeniyle pulverize kmr tesislerine nazaran daha dk yatrm maliyetine sahip yakt hazrlama tesisleri kurulmaktadr.zelllikle yksek kll kmrlerde, pulverize yakt hazrlama sistemleri sklkla bakm gerektirmektedir.Dolaysyla, akkan yatakl kazanlar iin 12mmnin altnda krlan yaktn hazrlamak daha kolay ve daha ucuzdur. Yksek Emre Amadelik zellikle erime ve yapma ihtimali olan kl erime noktas dk yaktlarn akkan yatakl kazanlarda yaklmas durumunda, erime noktasnn altnda scaklklarda alld iin , s transfer yzeylerine kl yapmas sonucu oluacak bir ok kazan iletme problemine rastlanmaz.Dolaysyla, akkan yatakl kazanlarda %90-95 dzeyinde emre amadelik sz konusudur. Yakt Bileimine Esneklik Yatak malzemesinin yksek sl kapasitesi sayesinde ,yaktn yataa girdiinde annda snmas ve paracklara yanma iin uzun sre salanmas, akkan yatakl kazanlarda , dk sl deerli yaktlarn bile rahatlkla yaklabilmesini salamaktadr.Ayn sebeplerden akkan yatakl kazanlar, kl ve kkrte zengin yaktlarn deerlendirilmesine ve dk kaliteli ikinci yaktlarla beraber yakma ilemine uygundur.Ayrca akkan yatakl kazanlar, ok daha geni bir yelpazedeki yakt bileimini yakabilecek ekilde tasarlanabilir.Yakt bileimine esneeklik konusunda dolaml akkan yatakl kazanlar, kabarckl sistemlerden daha baarldr.Ancak bu sistemlerde tasarm deerlerini zorlayan bir yaktn kullanlmasnn nnde snrlar olduu unutulmamaldr. Dk NOx ve SO2 Emisyonlar Kkrt dioksit, zellikle asit yamurlarna yol amas , dolaysyla havda ve suda asit birikimi oluturmas sebebiyle nemle zerinde durulan emisyonlerdan biridir.Yanma, srasnda yaktn bnyesinde bulunan kktdn oksitlenmesiyle kkrt dioksit oluurken , akkan yatakl kazanlarda yatak blgesine kireta beslenerek bu kkrt dioksit tutulur.Kireta yataa beslendii anda scakln etkisiyle endotermik kalsinasyon reaksiyonu gerekleir. CaCO3(k)CaO(k)+CO2 Kalsiyum oksit olutuunda ise kkt dioksit ve oksijen gazlar ile reksiyona girerek kat fazda kalsiyum slfat oluturur. CaO(k)+SO2(g)+1/2 O2(g) CaSO4(k) Oluan kkt dioksitin kat faza gemesiyle ,yatak malzemesi ya da uucu kl ile berabar sistem dna tanarak ortadan kaldrlacak katk haline gelir.Kalsiyum oksitten, kalsiyum slfat oluumunun gerekletii yukaridaki reaksiyonla ilgili olarak ; kalsiyum slfatn, akkan yatakl kazanlara zg dk alma scaklklarnda (750- 900 C) kimyasal olarak kararl olduu iin , kat fazda ve bozunmadan kazandan dar alnabildii unutulmamaldr. Yanma veriminin artrlmasna ilaveten , yukaridaki reaksiyon zincirinden en yksek kkrt tutma verimini, alabilmek iin , kazan terk edip siklonda tutulan kat paracklarn , kabarckl sistemlerde kk bir ksm , dolamlarda ise ok byk ksm , reaksiyonlarn devam iin kazana geri gnderilir.Geri gnderme ilemiyle , katlarn gazla temas iin daha ok sre , reasksiyon iin ise dah ok yzey alan oluturulduu dnlrse , dolaml akkan yatakl kazanlar, yanma veriminde olduu gibi kkt tutma veriminde de kabarckl akkan yatakl kazanlara gre daha stndr. Azot oksitler , evreyle etkileimleri asndan kkrt oksitlerden ok daha geni kapsamda etkileri olan gazalardr.Tm eitlerinin tanmlanmas iin NOx forml ile ifade edilen azot oksitlerin asit yamuru, yer seviyesinde ozon oluumu ,atmosferin st seviyelerinde ozon tabakasnn incelmesi , sera gaz etkisi ve fotokimyasal sis oluumunda yer almasyla evre zerinde belirgin etkileri vardr.Bu gazalarn yanma sonucunda olumas iin iki kaynak vardr; yakttaki azot ve yanma iin beslenen havadaki atmosferik azot.Atmosferik azotun zellikle 1200C ve zerindeki scalklarda oksijenle reaksiyona girmesi sonucunda oluan

sl-azot oksit, ok daha dk iletme scaklna sahip akkan yatakl kazanlarda kayda deer miktarda olumamaktadr.Yakt kaynakl azot oksitlerin oluumu ise deiik mekanizmalarn beraber ilerledii reaksiyonlarla gerekleir.Akkan yatakl yakclarda azot oksit emisyonlarnn azaltlamas iin kademeli hava beslenmesi yaplarak sisteme verilen havann bir ksm alttan, geriye kalan ksm yatak stnde eitli noktalardan beslenir.Bu uygulama ile indirgeyen atmosfer oluturulmas azotun oksitlenerek azot oksite dnmesini engeller. Sonu olarak ,dk yanma scaklkl(750- 900 C) sayesinde dk miktarda s NOx ve kademeli hava beslemesi sayesinde dk yakt kaynakl NOx ve yakcnn iinde kireta ile SO2nin tutulmas sayesinde ,ilave baca gaz artma tesisleri olmakszn .akkan yatakl kazanlardan ynetmenliklerle belirlenmi olan snrlarn altnda NOx ve SO2 emisyonlar elde edilir. Kullanlabilir Kl Akkan yatakl kazanlarda yakma ilemi sonucunda elde edilen kuru ve depolanabilir kln deiik kullanm alanlar bulunmakta, yeni kullanm sahalar iin de aratrma almalar yaplmaktadr.Tarma elverili toprak eldesi , atk/amur stabilizasyonu, yol yapmnda taban malzemesi , atk alanlar kapatlmas gibi ilemlerde akkan yatakl kazanlarn kllri kullanlabilmektedir.Kzanlara yakt salayan ak maden ocaklarnn geri kazanmnda dolgu malzemesi olarak kullanlan bu kln , scak su retimi iin akkan yatakl kazan bulunan imento tesislerinde , retime hammadde olarak aktarlmasyla maliyetlerden tasarruf gerekleir. Akkan Yatakl Kazanlarn Snflandrlmas Akkan yatakl kazanlar , atmosferik ve basnl olmak zere iki grupta snflandrlabilir.Atmosferik basn civarnda alanlar atmosferik akkan yatakl kazan(AAYK), 5-20atm arasnda alanlar basnl akkan yatakl kazan(BAYK) olarak adlandrlrlar.Bunun ardndan ,akkan yatakl kazanlar akkanlatrma koullrna bal olarak da kabarckl (KAYK) ve dolaml (DAYK) akkan yatakl kazanlar olmak zere ikiye ayrlr. Kabarckl Akkan Yatakl Kazanlar Akkan yatakl kazanlarda , yakcya beslenen , krclardan geirilmi yakt ve kireta paracklar,alttaki datc plakadan geerek yanma odasna giren ve yukar doru akmakta olan hava akmnda asl kalrlar.Minimum akkanlama koulunu salayan gaz debisinin stne kldka kabarcklar ortaya kmaya balar.Kbarcklarn , taneciklerin yatak ierisnde dolamn salamas ile kat taneciklerin kazan ierisinde mkkemmele yakn bir ekilde karmas mmkn olur.Bu kazanlarda kat-gaz karmnn gerekletii yatak blgesi ile yukarda bulunan serbast blge arasnda kalan yatak yzeyi olduka belirgindir.Yanma sonucu oluan uucu kl , gazala beraber srklenir ve nispeten daha iri paralar siklonda , ince taneler de daha ileride bir elektrostatik ya da torba filtrede tutulur.Siklonda tutulan uucu kln , gerekli grldnde yatak blgesine tekrar beslenmesiyle , yanma ve kkrt verimlerinin artmas salanr. Kabarckl akkan yatakl kazanlarda , kazan borularnn bir blm yanmann gerekletii yatak blgesinin iine yerletirilerek 800-900C civarnda sabit scaklk salanr.Kazann dier blmlerinde uygun yerlere de baca gazlarnn ssndan maximum seviyede istifade edilecek ekilde kazan borular yerletirilir.Kabarckl akkan yatakl kazanlar zellikle yksek kapasitelerde uygulanmazken ,dolaml sistemler tercih edilmektedir. Dolaimli Akkan Yatakl Kazanlar Temsili bir akm emas verilen dolaml akkan yatakl kazanlarda ,kk tanecik boyutu ve yksek gaz hzlar sebebiyle yatak ve serbest blge ayrm belirgin bir ekilde yaplamaz.Bir baka deyile , gaz hzlar kabarckl sistemlerdekinin (~2m/s) 2-3 kat daha fazla olduu iin ,

paracklar rahatlkla srkleyerek , tanecik youn ve seyrek blgeleri ayran belirli bir yzeyin olumasn engellenir.Bu sistemlerde . yanma havasn kademeli olarak beslenmesiyle yanmann tm kazan bboyunca srmesi salanr.En altta giren hava miktar toplam havann %60-%75ini oluturuken , geri kalan hava daha yukar seviyelerden ikincil hava olarak sisteme verilir.Yanma 840-900C de gerekleirken, ince tanecikler (<450 mikron) 4- 6 m/s yanma gaz hzyla yakcnn dna tanrlar.Bu paracklar genelde yanma odas kna yerletirilen siklon tarafndan tutularak yanma odasna geri gnderilir.Bylece dolam gereklemi olur.Parack dolam ,paracklarn ssndan maximum yararlanlarak yakc duvarlarna verimli s transferini ve kazan terk eden paracklarn geri dnmesi ile kmre yanma , kire tana da kkrt tutmas iin yakc iinde daha uzun sre kalmasn salar.Ayrca, geri dndrlen parack debisisnin yanma gaz debisinden ok daha yksek olmas , yanma odas scaklnn stabil kalmasn salar.Yatan iine yerletirilmi kazan borular bulunmayan bu sistemlerde borular yanma odasnn duvarlarna ve gaz yolu zerine yerletirilir.Kzan duvarlarndaki borular gereken sy sistemden alrken , scakln da belirtilen dzeyde kalmas salanr. Dolaml akkan yatakl kazanlarda kullanlan kireta boyutu daha kk olduu iin , birim arlk bana kireta yzey alannn artmas, kkrt dioksit- kireta reaksiyonun da hzn artrr.Bu durum, kmrn yapsnda bulunan birim kkrt karlnda sisteme beslenmesi gereken kireta miktarn drmektedir.Bir baka deyile ,Ca/S molar aran, teorik limit olan 1e yakndr ki, bu deere en ok yaklaan akkan yatak tipi, dolaml sistemlerdir. Akkan yatakl kazanlarn teknolojisi gerei, hem kabarckl hem de dolaml sistemlerde yakt bnyesindekikkrtn ok byk bir blm yatakta kireta ile reaksiyona girerek tutulmu olduundan, baca gazlarnn kkrt ierii dktr.Yatakta dolaan gazlarn kkttten arndrlm olmas , dk scaklkta korozyon tehlikesini ortadan kaldrarak, kazan knda baca gaz scaklnn dier tip kazanlara gre daha dk seilebilmesini , bu da baca gaz ssndan en yksek oranda yararlanlabilmesini salar.Bu durum akkan yatakl kazanlarn verimini artrr. Dolaml sistemlerin bir baka avantaj da kademeli hava beslemesi sayesinde yakt kaynakl azot oksit oluumunun kabarckl sistemlere gre daha az oluudur. Yanma iin gerekli havann tamamnn alttan beslenmeyii, yatak blgesinde indirgeyen atmosfer olumasn ve yakt bazlu azotun atmosferik azaota indirgenmesini salamaktr.Dolaysyla, yksek sdan kaynaklanan azot oksit oluumunun da ok dk olduu dolaml akkan yatakl kazanlarda, konvansiypnel sistemlerde bulunan herhangi bir ek tesis olmakszn 200mg/Nmden daha az azot oksit emisyonlar elde edilebilmektedir. Basl Akkan Yatakl Kazanlar Basnl akkanl kazanlarda kmr, 5 atm ile 20 atm aralnda bir basn altnda yand iin buhar retiminin yan sra , gaz trbinlerine beslenebilecek basnca sahip yanma gaz elde edilir.Proses buhar ve buhar trbinlerinden elektrik eldesine ek olarak, gaz trbinlerinden de elektrik elde ediliyor olmas basnl sistemleri atmosferik alan akkan yataklara gre daha verimli klar.Ancak basnl sistemlerde scak gazn temizlenmesi ok nemli bir noktadr ki, eer kazan terk eden scak gaz , siklonlar ve filtreler araclyla paracklardan iyice arndrlmazsa ve korozyona yol aan gaz bulunduruyorsa, gaz trbinin kanatlarnn zarar grmesi kanlmazdr.Bu sebeple scak gazlarn temizlenmesi zerine yaplan aratrmalar, verimi yksek bu tesisleri sorunsuzca uygulanabilir klmak adna byk nem tekil etmektedir.Basn altnda reaksiyonlarn gerekleiyor olmas yanmaya olumlu etki ederken kkrt tutma verimini de artrr.Hem kabarckl hem de dolaml sistemler basnl olarak tasarlanabilse de daha yayagn olan kabarckl akkan yataklarn 100MWe kapasiteli basl uygulamalar mevcuttur.Bsnl dolaml akkan yataklar ise gelitirme amacyla kurulmu

130 MWe gcn bulan niteler zerinde yaplan almalarla uygulamaya geirilmeye allmaktadr. Trkiyede Akkan Yatakl Kazan Teknolojisi Bu teknolojinin birok lkede baar ile uyguland dikkate alndnda, lkemiz linyitlerinin deerlendirilmesi ve doal gaza yksek oranda baml kalmamak adna akkan yatakl kazan teknolojisisnin lkemiz linyitlerine ivedilikle adaptasyonunun gerektii ortaya kmaktadr. Bu gereksinimden hareketle, 1975 ylnda akkan yatakl kazanlarn modellenmesi ile balayan ve 1984 ylndan bu yana pilot lekte deney ve tasarm gelitirme almalaryla devam eden aratrmalar,Orta Dou Teknik niversitesi tarafndan, Kanada Uluslararas Teknoloji Gelitirme Ajansnn (CIDA) mail destei ile yrtlm ve 0.3 MWt akkan yatakl yakc test nitesinin kurulmasyla Trk linyitleri iin know-how gelitirmeye ynelik nemli bir adma dnmtr. 1984 ylndan gnmze Prof.Dr.Nevin Seluk bakanlnda ODTde yrtlen almalar, Trk linyitleri iin akkan yatakta yakma teknolojisinin ticari boyuta geirilmesi salanmtr.Modler ve esnek yapsndan dolay 0.3MW lk test nitesi, gerek buhar kazan ve gerekse de scak gaz retici tasarmlarnn yaplmasna olanak vermektedir. rnek olarak, bu test nitesindeki almalarla destekelenerek Trk linyitlerine gre tasarlanm olan akkan yatakl kazan teknoojisine dayal Alkim Kojenerasyon Santral, Alkim Alkali Kimya A. tarafndan kendi finansman kaynaklaryla tesis edilerek 2000 ylnda iletmeye alnm olup, halen baarl bir ekilde allmaktadr. Ayrca, Dilovas blgesinde olakolu A. ye ait 2x80MWe gcnnde Dolaml Akkan Yatakl tesis almakta olup,2003 yl iinde iletme kablnn yaplmas planlanm olan 2x160 MWe gcndeki an Termik Santralinin devreye alma almalar devam etmektedir.Elektrik retecek bu santral ,16 MWe kapasiteli iki adet dolaml akkan yatakl kazandan olumaktadr.Yine ayn blgede, demir elik sektrnn nde gelen firmalardan DA A.nin Biga yaknlarndaki tesislerinde ,otoprodktr statsnde faaliyet gsterecek dolaml akkan yatakl kazana dayal elektrik santralinin inaatna devam edilmektedir. Trkiyede Kmre Dayal Santrallar Akkan yatakl kazanlarn belirtilen btn avantajlarna ramen , an termik santral dnda Trkiyedeki btn linyit santrallar plverize kmr teknolojisine dayanr.Ancak, lkemizde bu sistemlerin altrlmas, tasarm scaklnn(1200-1500C) linyit kl erime scaklnn zerinde olmasndan dolay , iletme scaklnn tasarm deerinin altna drlmesiyle mmkn olmaktadr ki, bu nlem verimin dmesi anlamna gelmektedir.Mikron boyutunda ki kl tanecikleri birbirinden farkl bileime ve dolaysyla da farkl erime scaklna sahip olduklar iin , bu nlem bile kln eriyerek zaman iinde stc paketleri zerinde birikip kazan sl veriminde byk dlere sebep olmasn engelleyememektedir.Gn getike gaz emisyon limitlerinin bir sonucu olarak plverize kmr tesisleri artk baca gaz deslfrizasyon (BGD) niteleri ile birlikte ina edilmekte , eski tesislere de bu niteler sonradan ilave edilmektedir.Ek mali yk getiren bu tesislerin en byk sorunu ise , fazla miktarda sulu kat atktr. Buhar deposu ve buhar alma az Buhar depolar gerekte su borulu kazanlarn temel bir eleman olmasna ramen kazandaki kuru buhar retimi ve su sirklsyonu ile ilgili olmas nedeniyle yardmc elemanlar arasnda da yer alabilir. Kurum fleyicileri Yanma sonunda ortaya kan kl, kurum gibi elemanlarn duman gazlar ile srklenerek s transferi yzeylerine yapmas bu yzeylerden geen s transferini olumsuz ynde etkiler. Bu nedenle byle istenmeyen tozlarn toplanabilecei yzeyler zaman zaman

temizlenmelidir. Byk kapasiteli su borulu kazanlarda temizleme ilemi iin buhar veya basnl hava ile alan kurum fleyici ad verilen cihazlar kullanlr. Toz tutucular Kat yakacak yakan buhar kazanlarnn duman gazlarnda srekli olarak nemli miktarda kl ve kurum gibi tozlar bulunur. zellikle kzdrc, ekonomizr, hava stcs ve asl stma yzeylerini temizlemek iin kurum fleyicileri altrldnda duman gazlarndaki tozlar daha da artar. Toz tutucular bu tozlar tutarak duman gazlarnn nispeten zararsz bir ekilde bacadan atmosfere verilmesi, evre kirlilii asndan ok nemlidir. Kazan besleme suyu inde gaz ve tuzlarn kolayca eriyebilmesi nedeniyle ham su ad verilen doadaki su saf halde deildir. Buhar kazanlarnda zellikle su borulu kazanlarda ham su belirli ilemlerden geirildikten sonra kazan besleme suyu haline getirilip kazana verilir. Kazan besleme suyu iinde ya, organik madde, gaz ve sertlik yapabilen elemanlar bulunmamaldr. Aksi taktirde bu elemanlar kazann su tarafnda birikerek s transferini gletiren tabakalar oluturur, malzemenin korozyona uramasna veya kpk ve kabarmalar yaparak kzdrclara su srklenmesine neden olur. ekme sistemi Duman gazlarnn kazan iindeki hareketini salayan ekme ilemi ekilde yaplabilir. a) Sadece baca yardmyla yaplan doal ekme b) Emme ve basma fanlar ile ortak olarak salanan dengeli ekme c) Sadece basma fannn salad ve btn kazan duman yollarnda atmosfer st basncn olduu ekme. Gaz analiz cihazlar: Buhar kazanndaki yanma rnlerinin analiz edilmesiyle yanmann iyi veya kt olduu hakknda fikir veren cihazlardr. Gaz analiz cihazlar fiziksel ve kimyasal prensiplere dayanan yntemler olmak zere iki ana grupta toplanabilir. Besleme Suyunun Hazrlan inde gaz ve tuzlarn kolayca eriyebilmesi nedeniyle ham su ad verilen doadaki su saf halde deildir. Kazan besleme suyu iinde zellikle su borulu kazanlarda ya, organik madde, gaz ve sertlik yapabilen elemanlar bulunmamaldr. Aksi takdirde bu elemanlar, kazann su tarafnda birikerek s transferini gletiren tabakalar oluturur, malzemenin korozyona uramasna veya kpk ve kabarmalar yaparak kzdrclara su srklenmesine neden olabilir.
SULARIN SERTL

Genel olarak, herhangi bir suyun sertlii denildiinde o suyun sabunu ktrme zellii anlalr. Sabun balca Ca++ ve Mg++ iyonlar tarafndan keltilir. Ancak iyonlara oranlara su kaynaklar ierisinde daha az miktarda bulunan dier metal iyonlar da sabunun ktrlmesinde etkilidirler. Fakat bu iyonlara oranla Ca++ ve Mg++ iyonlar sularda daha fazla bulunduklarndan, sularn sertlii, su ierisinde znm olarak bulunan toplam Ca++ ve Mg++ miktarnn CaCO3 edeeri olarak tanmlanr. Sularda sertlie yol aan iyonlarn genellikle mg/l olarak CaCO3 edeeri olarak gsterilmesinin nedeni, CaCO3n standart olarak kolaylkla bulunabilmesi ve hesaplamalardaki kolaylk ynnden mol arlnn 100 olmasdr. Suyun sertlii ierisinde znm Ca++ ve Mg++ nadiren Sr++ ve Ba++un bikarbonatlar geici sertlik veya karbonat sertliini, yine bu elementlerin karbonattan ayr tuzlar kalc sertlii verir. Geici sertlik denilmesinin nedeni, belirli artlarda

her iki anyonun da serbest CO2 gaz aa karabilmesidir. Bir suyun sertlii, o suyun temas etmi olduu topraklardaki minerallerin suda znmesiyle yakndan ilgilidir. Yer alt sular daha fazla oranda mineral madde ile temas ettiklerinden yzey sularndan daha serttir. ime kullanma sularnn sertliklerine gre snflandrlmas birok lkede ayr ayr kabul edilen temel esaslara gre yaplmaktadr. LKELERE GRE SU SRETLNN SINIFLANDIRILMASI SU SERTL ALMAN FRANSIZ 0-4 0- 7.2 ok Yumuak 5-8 7.3- 14.2 Yumuak 9-12 14.3- 21.5 Orta Sert 13-18 21.6- 32.5 Olduka Sert 19-30 32.6-54 Sert 30dan fazla 54dan ok Sert

NGLZ 0-5 6-10 11-15 16- 22.5 22.5- 37.5 37.5 ten fazla

Not: lkemizde en ok Fransz sertlii kullanlr. SUYUN KMYASAL ZELLKLER 1. pH pH, bir zeltideki H+ iyonu konsantrasyonunun () logaritmasdr. pH = - log [H+], pH=7 ise ntr, pH < 7 ise asidik, pH > 7 ise bazik sulardr. 2.LETKENLK Suda znen tuzlarnn toplam konsantrasyonunun lsdr. Tuzlar suda zndnde elektrii ileten ykl iyonlar verir. Sudaki iyon says ne kadar fazlaysa elektriksel kondktivitesi o kadar yksektir, rnek kirli sular. Elektriksel kondktivite(iletkenlik) denen bu parametre, zeltideki atk madde miktarn ve tuzlulukla ilikisini yaklak olarak gsterir. letkenlik 1 cm2lik alanda 1 cm aralkla duran iki platin elektrot arasndaki direncin lm olarak ifade edilir. Son yllarda kondktivite birimi olarak S/cm kabul edilmitir. Genellikle doal sularda iletkenlik yaklak olarak znm kat maddelerin toplamdr. Darya aknts olan gllerde total znm madde miktar 100-200 ppm arasndadr. Aknts olmayan kapal gllerde buharlama znm kat madde miktarn artrr, baz hallerde 100.000 ppme kadar kabilir. 3.ALKALTE SAYISI 200Cdeki 1 L deniz suyunu ntralize edebilen H+ iyonunun mili edeer saysna o suyun alkalitesi denir. Alkalite su kaynann sulama ve endstriyel kullanma uygunluunu belirlemede, suyun ham halinin zelliklerini tanmlamada ve atk su izlemede kullanlr. Su kaynanda asit kelmesi veya kaza ile suya asit ilavesi ile oluabilecek pH deiikliklerinin indikatr olarak da nemlidir. Alkalite, sularn asit balama gc; ntralizasyon kapasitesinin lsdr. Yzey sularnn alkalitesi balca karbonat, bikarbonat ve hidroksit ieriinden dolaydr, bunlarn konsantrasyonlarna baklarak yorumlanr. Alkalite ayn zamanda boratlar, fosfatlar, silikatlar ve var ise dier bazlar katkda bulunabilir. Fenolfitaleyn ve total alkalite olmak zere lm yaplr. Fenolfitaleyn alkalitesi: Sadece serbest karbon dioksit yoksa llr, yani pHn 8.3 getii durumlarda vardr. Bu alkalite toplam alkalitenin hibir zaman yardan fazlasn gememelidir, yoksa kostik zelligi olan alkalite oluur. me suyunun pHnn > 10.6, 250C

, olmamas tavsiye edilir, karbonat alkalitesi ise > 120 ppm olmamaldr. Total alkalite: Bikarbonat iyonlar ilave slfrik asit eklenmesiyle karbonik asite dneceinden, fenolfitaleyn alkalitesi toplam hidroksit iyonlarn ler, ancak karbonatn katksnn sadece yarsn tayin edebilir. Btn karbonat iyonlarn dntrebilmek iin numunenin pH 4.5 olana kadar slfrik asit eklenir. Buna da total alkalite denir. OH-, CO32- ve HCO3- nin hepsini ntralize etmek ve pH 4.5 yapmak iin gerekli toplam asit miktarna (mol) total alkalite denir. Alkalite test sonucu mg/L CaCO3 olarak verilir.

4. TUZLULUK 1 kg deniz suyunda tm karbonatlar okside, bromr ve iyodr klorre dntkten, organik maddeler ykseltgendikten sonra ve kalan 4800Cde sabit tartma getirildikten sonra elde edilen ktlenin gram olarak agrlgna tuzluluk denir. sularda tuzluluk drt katyon grubu(Ca++, Mg++, Na+, K+) ve drt anyon grubu (HCO3-, CO3, SO4, CI) den oluur

a)filtrasyon:

Ham su iindeki asl halde bulunan organik kum gibi veya sertlik gidermede oluabilecek kat paracklar filtrasyon ilemiyle tutulur. b)sl yntem: Bu yntemde ham su, nce buharlatrlr sonra younlatrlr. Bu ekilde ok iyi bir saf su elde edilmi olur. c)kimyasal yntemler Suyun sertliini gidermek iin birok kimyasal yntem gelitirilmitir Bunlar esas olarak iki grupta toplanr. 1. kerme yntemi: Ham suya kire soda aleminyum slfat gibi maddeler ilave edilerek yaplan yntemdir 2. iyon deitirme yntemi: Gnmzde pratikte daha ok kullanlan yntem iyon deitirmedir. Doal veya sentetik zeolit ile baz reineler, ham su iinde sertlik yapan kalsiyum ve magnezyum tuzlar tutar. d)gaz alclar: Su iinde erimi halde bulunan oksijen ve karbondioksit kazan ve boru donanmlarnda nemli korozyona neden olur. Besleme suyu kazana baslmadan nce karbondioksitten tamamen oksijenden ise mmkn mertebe temizlenmi olmas gerekir. SU YUMUATMA YNTEMLER VE CHAZLARI Su yumuatma yntemleri Su yumuatma sistemi, sulardaki sertlii gidermek iin kullanlr. Halk arasnda sudaki kire ya da kireli su olarak tanmlanan sertlik esas itibariyle sudaki kalsiyum ve magnezyum iyonlarndan ileri gelmektedir. Demir, mangan, inko, kurun gibi iki deerlikli metal iyonlar da suya sertlik verir. Ancak bunlar suda nemli miktarda bulunmazlar. Sertlik, geici sertlik ve kalc sertlik olmak zere ikiye ayrlr. Geici sertlik suyun stlmas ile giderilebilir. Suyun sertliinin eitli mahsurlar vardr;

Sert sularda sabun sarfiyat fazladr, sabun ge kprr. Suyun iinde bulunan kalsiyum ve magnezyum sabun iinde bulunan sodyum ve potasyum ile yer deitirdikten ve tamamen sarf edildikten sonra sabun kprr. Sert sular stma teknii bakmndan da uygun deildir. Bilhassa scak su tesisat, buhar kazanlar gibi tertibata ait borularda ksa srede kireta balamasyla kesitlerin daralmasna neden olur. Sert sularn kullanld dokuma sanayiinde boyalarn dokular ierisine tam olarak nfuz etmesi gleir. Sert sular mutfak ileri iinde elverili deildir. Sertlik giderme metodlar iinde en ok kullanlan yntem iyon deitirme yntemidir.

Su Nasl Yumuatlr? Reineli Su Yumuatma niteleri Su eer 10 Fr zerinde sertlikte ise mutlaka yumuatlmas gereklidir.

Suyu yumuatmann en pratik yolu iyon deitirici reine kullanmaktr. yon deitirici reineli sistemler genelde sodyum iyonlar ile sertlik iyonlarn yer deitirterek alrlar. Proses esnasnda su reine tanecikleri arasndan szlerek geer. Reine tanecikleri zerindeki elektrik yk sodyum iyonlarn reine tanecii zerinde tutar. Ancak, reine taneciklerinin ayn zamanda sertlik minerallerini tutma kabiliyeti de vardr. Reine taneciklerinin sertlik minerallerini tutma kabiliyeti sodyum iyonlarn tutma kabiliyetine gre daha fazladr. Bu ekilde iyon deiimi gerekleir.

Belli miktarda sert su reine yatandan getikten sonra, reine tanecikleri tamamyla, sertlik mineralleriyle kaplanr. Bu durumda sertlik minerallerinin tutulmas son bulur. Sertlik iyonlarnn tekrar sudan tutulabilmesi iin reine taneciklerinin sertlik minerallerinden kurtarlarak tekrar sodyum taneciklerinin balanmas gereklidir. Bu ileme rejenerasyon' ad verilir. Rejenerasyon esnasnda tuzlu su reine tankna verilir ve reine sodyuma doyurulur. Reine tanknda biriken yksek konsantrasyondaki sodyum iyonlar sertlik iyonlarn reine taneciklerinden ayrr. Reine daha sonra temiz su ile durulanarak, fazla tuz ve sertlik mineralleri tanktan atlr. Reine tank tekrar sertlik iyonlarn tutmaya hazr durumdadr. Aktif Karbon Yntemi Aktif karbonun yaygn uygulama alan, suyun iinde mevcut organik madde, renk, koku, tat ve klor giderimidir. Ancak burada, sz konusu olan sadece fiziksel bir szme ilemi deildir. Aktif karbon sistemler, fiziko-kimyasal artma yapan sistemlerdir ve suyun artlmas esnasnda adsorpsiyon mekanizmas ilemektedir. Aktif karbon kmrms ancak ok geni yzey alanna (1000-1500 m2/gr) sahip bir malzemedir. Organik kirliliin olduu sularda ve klor giderme amacyla yaygn olarak kullanlmaktadr. Aktif karbon ile ilgili dikkat edilmesi gereken bir konu, bakteri remesi iin uygun ortam oluturabilmesidir. nk, aktif karbon organik maddeyi tutar ve eer suda bakteri varsa, bakteri bu organik maddeyi besin olarak kullanarak reyebilir. Bu gibi durumlarda bakteri kaa oluumu mmkndr. Bu sebeple aktif karbonun ncesinde ve sonrasnda suyun dezenfekte edilmesi nemlidir. Aktif karbon sistemlerin dizaynnda, nite tank iindeki yatak hznn klor giderimi iin 25 mt/saat'i organik madde giderimi iinse, 6 mt/saat'i amamas gerekir. Bu hz aan durumlarda nite verimli almayacaktr. Ters Ozmoz Yntemi Ters ozmoz, suyun iindeki istenmeyen tm mineralleri sudan ayran ve saf su ve ime suyu teminine ynelik olarak kullanlan membran filtrasyon prosesinin addr. Bu sistemler apraz akl olarak alrlar. Bilinen anlamda filtrasyon prosesi deildir. nk membran zerinde suyun geiine izin veren gzenekler son derece ufaktr. (Yaklak 1 mm'nin 2.000.000'da biri delik ap). Byle ufak bir gzenekten sadece su moleklleri ve baz ok

ufak inorganik molekller geebilmektedir. Dier molekller ise konsantre su faznda sistemden dar atlr. Yumuatma nitelerinde Rejenerasyon Kontrol Genelde iki tip kontrol mekanizmas vardr. Miktar (Debi) Kontroll: Kontrol grubu bir su sayacna baldr. Reinenin yumuatabilecei kadar su miktar kontrol grubuna tanmlanr. Tank iinden belirlenen miktarda su getiinde cihaz rejenerasyona gemek zere sinyal alr. Genelde iki depo aras sistemlerde kullanlr Zaman kontroll: Kontrol grubu zerindeki zaman saati vastas ile rejenerasyon kontrol yaplr. Tank iinde iki rejenerasyon aras zaman aralnda yumuatlacak su miktarna yeterli olacak kadar reine bulunmaldr. Su Yumuatma Cihazlar Filtrasyon sistemleri Suyu tortu ve klordan arndran, renk, tat ve koku giderimi yapan n filtrasyon sistemleridir. Bu sistemler ayn zamanda kendilerinden sonra gelen su artma sistemlerini de koruyucu zellie sahiptir. Su iinde sertlie neden olan kalsiyum ve magnezyum iyonlar bulunur. Su yumuatma sistemleri, su ierisinde sertlie neden olan iyonlar tutarak yumuak su elde edilmesini salayan, en yaygn su artma yntemlerinden biridir.

Reverse Osmosis (Ters Ozmoz) su artma sisteminde su; delikleri ancak elektron mikroskobu ile grlebilen reverse osmosis membranndan yksek basnla geirilerek artlr. Reverse osmosis, organik bileiklerin ounu ve tm iyonlar yzde 99'a varan oranlarda sudan uzaklatrr. Reverse Osmosis Su Artma Cihaz

Reverse osmosis su artma cihaz, sudaki tm iyonlar, bakteri ve virsleri %99'a varan oranlarda artr, ime suyunu evinizden ulalabilir hale getirir.

BUHAR KAZANLARINDA ENERJ VERMLL


1. Kazanveriminartrlmasgerekir.Bunabalolarak: Havafazlal Bacagazscakl Brlrveyaktcinsi Yaktnnemierii Yanmaverimi Blfmiktar Besisuyuveyakmahavas

Gibi faktrlerin kontrol edilmesi gerekiyor.


2. Kazanbakmnniyiyaplmasgerekiyor. Kaaktespitiyaplmal.(buharkaaklar) Boruvekazanyaltmlariyiyaplmal. Yakmahavaskontroledilmeli. Ocaktemizlenmeli. Kazantarafndabirikenkazantalartemizlenmeli. Yaktvizkozitesikontroledilmelivebunabalolrakbrlrbakmyaplmal. 3. Kazanlardasgerikazanmsalanmal Ekonomizerile:Bacagazlarndakistanyaralanarakbesisuyustr.Bylecebaca gazlarndakisdanyaralanlmolunur. Havastcsile:Kazanaverilenyakmahavasnnscaklkazanscaklndandk olduuiinkayplaranedenolur.Dolaysylayakmahavasnnbirnstmayatabi tutulmaskazanveriminiartrr. Blften geri s kazanm:Kazanda besi suyu ile gelen ve kazanda biriken yabanc maddeleri atmak iin kullanlan sisteme blf sistemi denir.Bu ilem yaplrken enerjininbirksmdadaratlmaktadr. Bu enerjininbirksmblfbirflanltanktan geirilerekveflanltanktanatlanscaksuyubesisuyunustmadakullanaraksgeri kazanlabilir.Burada hem dk basnl buhar elde edilmekte hem de besi suyu n stmayaplmaktadr.Busistemlerinkulanlabilmesiiinotomatikblfgereklidir. Sistembasncdrlmeli:Sistemdebuharbasncdrlebiliyorsa,biryandan ekonomizrszkazandadumanndahafazlasoumasnedeniylebacagazscakl decekveverimartacak,diertaraftandadkbasntandolayflabuharmiktar azalaaktr. Kondenstoplar:Kondenstoplardakibuharnenerjisindenyaralanlarakgeris kazanlabilir.

KAZANLARDA ENERJ VERMLL Kazanlarda enerji verimlilii, yanmann mkemmelliine ve yanma sonucu aa kan s enerjisinin kazan iindeki akkana transfer oranna, baca gaz emisyonlar ise yine yanmann kalitesine, ocak ve brlr tasarmna, ayrca kullanlan yakt ierisindeki kirleticilere bal olmaktadr. Bu nedenle, iletme dneminde, kazanlarda termik verimin srekli olarak yksek tutulabilmesi ve emisyonlarn kontrol edilebilmesi iin "baca gaz analizrleri" yardmyla, baca gaz bileenlerinin srekli veya periyodik olarak izlenmesi ve

yanmaya etki eden parametrelere zamannda mdahele edilmesi, ayrca brlrlerin duru duru zamanlarnda kazanlarn neden olduu i souma kayplarnn minimize edilmesi nemli olmaktadr. Aada kazanlarn verimli iletilebilmesini teminen, baca gaz analizlerinin irdelenerek brlrlerde alnmas gereken nlemler, kazanlarda i soumaya neden olan faktrler ile yakt ve yakclardan kaynaklanan emisyonlar konusunda somut baca gaz analiz rneklerinden de yararlanlarak anlatlmtr. 1.GR Yakt tamamen yandnda, ierisindeki karbon (C) karbondioksite (CO2), hidrojen(H2) su buharna (H2O), kkrt (S) kkrt- dioksite (SO2) dnmektedir

ekil1. deal hava gaz karm, tam yanma, atkgaz temiz ve verim yksektir. Tam Yanma C + O2 CO2 + 8113 kcal/kg-C (1) 2H2 + O2 2H2O + 34650 kcal/kg-H (2) S + O2 SO2 + 2250 kcal/kg-S (3)

ekil 2. Hava yani oksijen yetersiz, isli atkgaz , dk verim ve kazanda ypranma sz konusudur.

Eksik Yanma 2C + O2 2CO + 2467 kcal/kg-C (4)

ekil3. Hava yani oksijen ar fazla olduundan havay stan bir sistem. Buradan da grlebilecei gibi, yetersiz oksijen sonucu karbonun karbondioksite dnemeden karbonmonoksit halinde kalmasyla kaybedilen enerji miktar %70 mertebesinde olmaktadr. Bu kaygyla, mkemmel yanmann salanmas iin, genel bir kural olarak yakta verilen hava belirli oranda arttrlmaktadr. Buna "hava fazlalk katsays" denilmektedir. Yakt cinsine bal olarak deien bu katsaynn gereinden az olmas halinde karbonmonoksit olumakta, retilen enerji azalmakta, islilik balamakta, yanma verimi dmekte, sz konusu hava fazlalk katsaysnn gereinden fazla olmas halinde ise karbonmonoksit azalrken, yanmaya itirak etmeyen hava ocakta stlarak bacadan atlmakta, yanma bozulmakta, yanma verimi dmektedir. Bu nedenle, iletme srasnda yanmann optimizasyonu iin baca gaz analizrleri yardmyla, baca gaz bileenleri kolayca elde edilip deerlendirilebilmekte, brlr ve kazanlara annda mdahale edilebilmektedir. Aada baca gaz analizlerinin belli bal parametreleri deerlendirilmektedir. 2. BACA GAZI BLEENLER, EMSYONLAR a) Oksijen (O2) Yakt cinsine ve hava fazlalk katsaysna bal olarak, karbonmonoksit oluumuna neden olmayacak ekilde, baca gazlar ierisinde oksijen orannn mmkn olduunca dk olmas istenmektedir. Doalgazda %2-3, sv yaktta %3-4, katyaktta %5-6 oksijen oran baca gaz analizleri iin ideal deerler olarak kabul edilmektedir. b) Karbondioksit (CO2) Yakt cinsine bal olarak karbondioksitin baca gazlar ierisinde yksek oranda bulunmas tercih nedeni olmaktadr. Doalgazda %11, sv yaktta %14, kat yaktta %14 karbondioksit deerleri, baca gaz analizleri iin uygun mertebeler olarak sylenebilmektedir. Konumuzla direkt ilgili olmamakla birlikte, iyi bir yanmann doal sonucu olarak baca gazlarnda yksek oranda arzu edilen karbondioksit atmosferde neden olduu sera etkisiyle son yllarda emisyon

kabul edilmektedir. Burada zm, dk karbon oranl, yksek hidrojen ihtiva eden yaktlarn yaygnlamas ve fosil yakt kullanmnn zaman ierisinde snrlandrlmasyla mmkn grlmektedir. c) Karbonmonoksit (CO) Neden olduu enerji kayb ve islilik sonucu kirlenme nedeniyle karbonmonoksit, baca gazlar ierisindearzu edilmemekte ve emisyon kabul edilmektedir. Yakta verilen oksijen artrlarak, eksik yanmatamamlanmak suretiyle karbonmonoksit mutlaka karbondioksite dntrlmelidir. Baca gazanalizlerinde karbonmonoksit miktar 100 ppm deerine kadar normal kabul edilebilmektedir. d) Kkrtdioksit (SO2) Yakt ierisindeki kkrtn yanmasyla ortaya kan kkrtdioksit, evre iin tehlikeli emisyonlarn banda kabul edilmektedir. Brlr ve kazanda alnacak nlemlerle ilgisi olmayan bu gaz, ancak dk kkrtl yaktlarla baca gazlarnda azaltlabilmektedir. Doalgaz kullanmnda, baca gaznda "0" olan kkrtdioksit deeri, %0,5 kkrt ihtivaeden ithal kmr kullanldnda, baca gazlarnda 150-200 ppm deerlerinde olabilmektedir. Kkrtdioksitin,baca gazlarnda, dk scaklklarda, su buhar ile birleerek slfirik asite dnt ve kazanlarda tahribatlara neden olduu bilinmektedir. e) Azotoksitler (NOx) Yakt cinsine bal olarak, ocaa verilen havann fazlalk katsays ile ocak dizaynndan kaynaklanan nedenlerle oluan azotoksitler, evre asndan emisyon kabul edilmektedir. Yakt hava ayarnn elverdii oran dnda azotoksitlere mdahale imkan bulunmamakta, kazan alm srasnda dikkate alnmas gereken bir parametre olarak deerlendirilmektedir. Gnmzde yeni yeni tartlmakta olan, Dk Ocak Yk (Maksimum 1.3 MW/m) , Baca Gazlar Resirklasyon Sistemi ve Dk NOx Brlrleri azotoksitlerle mcadelede etkin yntemler olarak kabul edilmektedir. f) Baca Gaz Scakl (T) Kazan terk eden baca gazlarnn, yakt cinsine ve ierisindeki kkrt oranna bal olarak, mmkn mertebe dk scaklkta olmas istenmektedir. Gereinden fazla yakt debisi, yetersiz kazan stma yzeyi ile duman borularndaki kirlilik, yksek baca gaz scaklna neden olmaktadr. Burada dikkat edilmesi gereken nemli husus, baca gaz analizlerinin kazan anma gcne uygun yakt debisinde yaplmasdr. Zira, dk kazan kapasitelerinde baca gaz scaklnn da dk kmas beklenen bir durum olmaktadr. Yksek baca gaz scakl verim kayb demektir. Baca gaz scaklklarnda dlebilecek minimum deerler, baca gazlarnn youma (ilenme) scakl, ayrca yakttaki kkrt (S) dolaysyla baca gazndaki kkrt dioksit (SO2) ile ilgilidir. Baca gazlar ierisindeki kkrt dioksit (SO2),subuhar (H2O) ile dk scaklklarda reaksiyona girerek slfirik asit (H2SO4) oluturmakta, bunun sonucu olarak da kazanlarda korozyonla istenmeyen tahribatlar meydana gelmektedir. Bu nedenle, ierisinde youmaya izin verilmeyen normal elik kazanlarda, doalgaz kullanmnda 130-150 C, kat ve sv yakt kullanmnda 130-175 C baca gaz scaklklar uygun deerler olarak kabul edilebilmektedir. Yksek baca gaz scaklklarnda brlr ve kazana mutlaka mdahale edilmeli, ksmen kapasite drlerek veya kazan borularna trblatrler ilave edilerek, baca gaz scakl drlmelidir. Her 20 C baca gaz scaklk dm, verimde %1 arta neden olmaktadr.

g) Su Buhar (H2O), Kondenzasyon Hidrojen kkenli yaktlarda yanma sonucu oluan baca gaz bileenlerinden birinin de su buhar (H2O) olduu ifade edilmiti. Doalgaz gibi hidrojen (H2) kkenli yaktlarn kullanlmasnda iki husus nem kazanmaktadr. Bunlardan birincisi, baca gazlar iinde atlan su buharnn bacada youmas sonucu yapt knt ve tahribatlarn neden olduu kazalar ( rnek olarak 20 000 Kcal/h kapasiteli bir kombi tam kapasitede 4.0 kg/h su buhar retmektedir ), ikincisi ise alt ve st sl deerler arasndaki kullanlmayan farkn normal elik kazanlarda yaratt enerji kayb olmaktadr. Alt sl deer baz alndnda, yakt olarak, metan (CH4) kkenli doalgazda bu fark %11, hidrojende %18.5 mertebelerinde olmaktadr. Yeni teknoloji rn kondenzasyonlu (youmal) doalgaz kazanlarnda ise kazan iinde veya kazana entegre youturucuda, baca gazlarnda bulunan su buharnn youmasna izin verilmekte ve bu maksatla sistem dn suyu youturucudan geirilerek, doalgaz iin baca gaz ilenme scakl olan 55 C ye kadar baca gaz scaklklar drlmekte, souyan baca gaznn ssna ek olarak, youan suyun gizli ss da kazan iindeki akkana transfer edilmekte, youan su miktarna bal olarak normal kazanlara oranla %10-15 verim art salanabilmektedir. Alt sl deer esas alndnda youmal kazan verimleri gnmzde %100den byk ifadelerle anlmaktadr. Ancak st sl deere gre sz konusu verim her zaman %100den kktr. 3. YANMA VERM, KAZAN VERM Baca gaz analizr tarafndan, baca gazlarnda llen, oksijen, karbondioksit, karbon monoksit, baca gaz scakl ve ortam scakl gibi parametreler deerlendirilerek, yanma verimi (y) otomatik olarak hesaplanabilmektedir. letmeci tarafndan yanma verimi zerinde yorum yaplrken, sonuca etki eden faktrler kolayca grlebilmektedir. Yanma veriminden yola karak, kazan veriminden (k) sz ederken, kazan radyasyon kayplar, klde yanmam karbon kayplar gibi llmeyen deerler iin yakt cinsine ve kazan kapasitesine bal olarak, yanma veriminden belirli bir oranda azaltma yapmak gerekmektedir. TS.4041 de kazan radyasyon kayplar, kapasite ve yakt cinsine bal olarak %0.7-3.0 arasnda verilmektedir. Baca gaznda is ve kurum ile kldeki yanmam karbon (C) dikkate alndnda, yaklak kazan verimini belirlerken yanma veriminden radyasyon ve kl kayplar olarak dlmesi gereken miktar, yaklak olarak, doalgazda %1, fuel-oilde %2-3, kmrde ise %4-5 olarak kabul edilmektedir. Ancak, belirtilen yntemle, baca gaz analizr kullanlarak kazan verimlerinin tespiti, iletmede yanmann optimizasyonu ile verimin yksek tutularak enerji ekonomisi salanmasna ynelik olmal, sz konusu yntem kazan verim ve kapasite deerlerinin tescilinde kullanlmamaldr. 4. KAZAN KAPASTES letmede baca gaz analizr yardmyla kazan veriminin (kyaklak olarak tespitini takiben yine yaklak olarak kazan kapasitesinin belirlenmesi de mmkn olabilmektedir. Bunun iin rejim haline getirilmi kazanda, birim zamanda kullanlan yakt miktarnn doru olarak tespiti gerekmektedir. Kazan kapasite formln hatrlarsak; Qk=BxHuxk [3]

Qk = Kazan Kapasitesi ( Kcal/h ) B = Yakt Debisi ( Kg/h, Nm/h ) Hu = Yakt Alt Isl Deeri ( Kcal/kg, Kcal/Nm) k = Kazan Verimi ( % ) Rejim haline getirilmi kazanda doalgaz yakt debisinin tespiti kolay olup, doalgaz sayacndan okunan deeri, sayatan geen gazn basncna gre Nm/h olarak dzeltmek gerekir. Sv yaktta ise yakt debisinin tayini saya kullanlmyorsa gtr. Ancak istenildii takdirde, hacimsel debi takip edilerek ktlesel debi hesaplanabilir. Kat yaktl sistemlerde ise rejim haline getirilmi kazana kat yaktn tartlarak beslenmesi gerekir. Mmkn mertebe salkl bir kapasite ve verim tespiti yaplmak isteniyorsa, kan kl ve baca filtresinde (mevcutsa) biriken kurum miktarnn tartlarak belirlenmesi, ayrca kat yakt ve kl+kurum karmnn alt sl deerlerinin uzman bir laboratuvarda tespiti gereklidir. Youmal kazanlarda ise duyulur sdan kaynaklanan verim ve kapasitenin analizr yardmyla tespitinden sonra, test srasnda birim zamanda youturucuda biriken su miktar tartlp kazana transfer edilen gizli s miktar bulunarak (gizli s, 550 Kcal/kg-su zerinden hesaplanabilir) duyulur s miktarna eklenmek suretiyle toplam s kapasitesi bulunabilir. Toplam s kapasitesinin yaklan yakt miktar ve alt sl deerinin arpmna blnmesiyle youmal kazann toplam verimi belirlenebilir. Alt sl deere gre hesaplanan bu verim deeri %100 den byk olabilir. 5. YAKMA YNETM SSTEMLER Yakt tketimin byk deerlere ulat byk kapasiteli kazanlarda, verimin kontrol daha byk nem arz etmekte ve bu i iin tam otomatik mikro modlasyonlu yakma ynetim ve oksijen trim kontrol sistemleri gelitirilmi bulunmaktadr. Sz konusu sistem ile baca analizleri srekli ve otomatik olarak yaplmakta, (O2), (CO2), (CO) ve baca gaz scakl gibi baca gaz parametreleri ile yanma verimi srekli izlenmekte, yakt karakterinde ve atmosferik artlarda olabilecek deiikliklerin nceden ayarlanm parametrelere etkisi sistemin yakt/hava ayarna otomatik mdahalesi ile nlenebilmekte, gerektiinde frekans konvertrl brlr fanlar ile egdml alarak fan enerji tketiminden tasarruf salanmakta, hassas ve oransal kontrol ile tam yanma sonucu sistem verimi ykseltilmekte ve yakt tasarrufu salanmakta, ayrca, sistem otomatik kalibrasyon ve hata tespitine imkan vermekte ve bina otomasyon sistemlerine de entegre edilebilmektedir. 6. SOUMA KAYIPLARI Gnmzde kazan verimleri yllk verim ifadesiyle anlmaktadr. Bu deer, kazanlarn bir iletme sezonu ierisinde, alma ve bekleme zamanlarnn toplamnda, ortalama olarak gerekletirdii bir verim ifadesi olmaktadr. Brlrlerin alma srecinde ortaya koyduu verim, bekleme zamanlarnda kazan i souma kayplarnn etkisiyle, yllk ortalamada daha kk bir deer olarak karmza kmaktadr. Yllk verimi, brlrlerin iletmede kalma sresinin bykl olumlu, kazan ve brlr niteliinden kaynaklanan hava kaaklar ise olumsuz etkilemektedir.

ekil 4. Kazanlarda Soumaya Neden Olan Hava Sirklasyonu ekil-4 den de grlecei gibi, durua geen scak bir kazanda, baca ekii etkisiyle, yanma odasna ve duman borularna giren kontrolsz hava kazan soutmakta ve snm olarak bacadan dar atlmaktadr. souma kayplarnn azaltlmasnda brlr ve kazan dizaynnda alnmas gereken tedbirler nem kazanmaktadr. Tek kademeli brlrlerde, genellikle emi hava damperi bulunmamakta ve duru zamanlarnda direkt olarak ak kalmaktadr. ki kademeli ve oransal kontroll brlrlerde mevcut olan hava damperi duru zamanlarnda kapanmaktadr. Ancak, bir ksm ift kademeli ve oransal brlrde ana alterden direkt kapatma halinde damper ak kalabilmektedir. Bu nedenle brlr kapatlacaksa termostatn sistemi durdurmasn beklemekte yarar grlmektedir. Ayrca, brlr hava damperlerinin tam olarak kapanp kapanmadn zaman zaman kontrol etmek gerekmektedir. Kazanlarda hava kaaklarnn nlenebilmesi iin n duman kapaklar contal ve tam szdrmaz olmal, kapandnda tm kapak profili kazana dzgn bir ekilde basmaldr. Brlr balant flan contal ve muntazam olmal, gzetleme delii kullanm dnda mutlaka kapanabilir olmaldr. Patlama kapaklar kasntl olmamal, contal ve tam olarak kapanabilmelidir. Scak kazanlarda baca eki etkisinin yaratt hava sirklasyonunun neden olduu s kayplar aada teorik olarak incelenmektedir. Bacada scak hava ile tanan s miktar, hava debisi, kazan ve d hava scakl arasndaki fark ile doru orantl olarak artmaktadr. Kazanlarda i souma kayplarnn yllk verime etkisinin tespitinde, brlrlerin devrede kalma sresi, yllk toplam iletme sresi, kazan scakl, d hava scaklnn deiimi ve kazan szdrmazl gibi parametrelerde bir takm kabuller yapmak gerekmektedir. Bu nedenle, kazan ve yakt cinsine bal olarak i souma kayplar konusunda, bu aamada birtakm deerler vermek yerine, yukardabelirtilen teorik ifadelerden yola klarak, deimeyen genel sonular aada ifade edilmektedir.

Buna gre; 1- Kazan, brlr kapasiteleri, baca kesitleri gereinden byk olmamaldr. 2- ift kademeli veya modlasyonlu brlrler kullanlmak suretiyle, brlrlerin yllk sezonda devrede kalma sresi artrlmaldr.

3- Kartrc vanalarla yaplan otomatik kontrolde, 80-90C gibi sabit bir kazan suyu scakl yerine, karm suyundan +5C gibi bir deer fazlasyla, deiken kazan suyu scakl tercih edilmelidir. 4- Brlr giri hava damperi, brlr balant flan, n duman kapaklar, patlama kapa, gzetleme cam contal ve tam szdrmaz olmaldr. 5- Hava giri damperi olmayan, tek kademeli brlrler ile szdrmazl salanamayan kazanlarda,otomatik baca kapatma klapesi tesisi dnlmelidir. 6- Belirli kazan kapasitesinde, baca yksekliine bal olarak baca kesiti daraldndan, bacadaki scak hava debisi sabit kalmakta, dolaysyla baca yksekliinin i souma kayplarna etkisiolmamaktadr. 7. SONU Kazanlarda verimin yksek tutulabilmesi iin byk tesislerde srekli, kk tesislerde periyodik olarak baca gaz analizr kullanma alkanl kazanlmal, yllk ortalama verimde kayba uramamak iin, duru zamanlarnn neden olduu i souma kayplarnn nlenmesi maksadyla, kazan ve brlr kapasitesinin, baca kesitinin tayininde dikkatli olunmal, mmkn olduunca iki kademeli veya modlasyonlu brlrler tercih edilmeli, kazan suyu scakl gereinden yksek tutulmamal, mutlaka tam szdrmaz kazanlar kullanlmal, szdrmazln garanti edilmedii kazanlarda otomatik baca kapama dzenei kullanm dnlmeli, 1.500.000 2.000.000 Kcal/h ve daha byk kapasiteli kazanlarda yanmann srekli kontrol edilip, brlr ayarlarna srekli mdahalenin yaplarak verimin srekli maksimumda tutulabildii tam otomatik mikro modlasyonlu, yakt/hava oran kontrollu yakma ynetim ve oksijen trim kontrol sistemleri tesis edilmeli, mmkn mertebe, doalgaz gibi hidrojen kkenli yaktlarda, yanma sonucu baca gazlarnda oluan su buharnn sistem dn suyu yardmyla soutularak youturulmasyla, duyulur sya ilaveten gizli snn da kazan iindeki akkana transfer edilebildii, daha yksek verimli, st sl deer kondenzasyon kazanlar veya paslanmaz elik youturuculu normal elik kazanlar tercih edilmelidir.

You might also like