You are on page 1of 12

Metropol ve Zihinsel Yaam

Georg Simmel

Modern yaamn en derin sorunlar, bireyin, etkin sosyal kuvvetler; tarihsel miras, dsal kltr ve yaam teknii karsnda varolu zerkliini ve bireyselliini muhafaza etme amacndan kaynaklanr. lkel insann bedensel varoluu iin doayla yapt mcadele, en son dnmyle bu modern biime ulamtr. On sekizinci yzyl, insan, ahlak asndan ve ekonomik olarak devletle ve dinle btn tarihsel balarndan kendisini kurtarmaya armt. (Bylece) insann, znde iyi ve umumi olan doas, engellenmeksizin geliecekti. On dokuzuncu yzyl ise, daha fazla zgrle ek olarak, insanda ve almalarnda ilevsel uzmanlama talep etti; bu uzmanlama, bir bireyi tekiyle kyaslanamaz ve her bireyi mmkn olan en st dzeyde vazgeilmez hale getirdi. Bununla birlikte yine bu uzmanlama, her insan, btn tekilerin destekleyici etkinliklerine daha dorudan baml hale de getirdi. Nietzsche, bireyin btnyle gelimesinin koulunu, bireyler aras mcadelenin en acmasz biimde yaplmas olarak grr; sosyalizm ise, ayn nedenle, btn rekabetin bastrlmas (gerekliliine) inanr. Byle de olsa, btn bu durularda ayn temel motif i bandadr: Kii, sosyo-teknolojik bir mekanizma tarafndan aalanmaya ve ypratlmaya diren gsterir. zellikle modem yaamn ve rnlerinin isel anlamna, kltrel bedenin ruhuna ilikin bir aratrma da, dorusu istenirse, metropol gibi yaplarn, yaamn birey ile stn birey ierikleri arasnda bir eitlik salamas sorununun zmn aramaldr. Byle bir aratrma, kiiliin dsal kuvvetlere uyarlanrken nasl uzlat sorusunu cevaplamaldr. Benim grevim de, burada, budur.

Metropol tipi bireyselliin psikolojik temeli, dsal ve isel uyarlarn hzl ve mdahalesiz deiiminden kaynaklanan sinir uyarmnn glendirilmesinden ibarettir. Zihin, anlk bir izlenim ve ondan nce gelen arasndaki deiiklikle uyarlm olur. Sren izlenimler, birbirinden pek az farkl olan izlenimler, dzenli ve allm bir yol izleyen ve dzenli ve allm elikiler sergileyen izlenimler dorusu istenirse btn bunlar, deien imajlarn hzla toplamasndan, tek bir nazarla kavrayn keskin sreensizliinden ve en izlenimlerin beklenmedikliinden daha az bilinlilik tketir. Bunlarsa, metropoln yaratt psikolojik koullardr. Kardan karya caddenin her geilmesiyle, ekonomik ve sosyal yaamn, alma yaamnn

temposuyla ve oulluuyla kent, zihinsel yaamn duyusal kurumlan asndan, kasaba ve kr yaantsyla derin bir kartlk oluturur. Metropol, ayrma bir yaratk olan insandan krsal yaamn yaptndan farkl bir miktar bilinlilik kartr. Krda, yaamn ritmi ve duyusal zihin hayal gc ok daha yava, ok daha allm ve ok daha dzgn akar. Daha derinden hissedilen ve duygusal ilikilere oturan kasaba yaants karsnda, metropole zg zihinsel yaamn karakteri bu balantda kesinlikle anlalr hale gelir. Kasaba yaantsnn ilikileri, zihnin ok daha bilinsiz tabakalarnda kklenmilerdir ve en rahat, mdahale edilmeyen alkanlklarn sarsntsz ritminde byrler. Ancak entelektin mekan, zihnin saydam, bilinli, st tabakalarndadr ve entelekt, bizim isel glerimizin en uyarlanabilir olandr. Entelekt, deime ve fenomenin kartlna uyum salamak iin hibir ok ve isel kalkma istemez; ama daha tutucu zihin, yalnzca bu kalkmalar vastasyladr ki olaylarn metropole zg ritmiyle uyum salar. Bylece, hi kukusuz binlerce bireysel deikeni bulunan metropol tipi insan, kklerinden koparacak dsal evresinin akmlarndan ve aykrlklarndan kendisini koruyacak bir organ gelitirmi olur. Yrei yerine beyniyle tepki verir. Bu sayede, ykseltilmi bir kavray, zihinsel ayrcalk kazanm olur. Bu durumda da metropol yaants, metropol insannda, ykseltilmi bir kavray ve akln stnln n plana kartm olur. Metropol fenomenine ynelik tepkime, duyarll en az olan ve kiiliin derinliklerinden olduka uzak bulunan o organa aktarlmtr. Bu nedenle akl, metropol yaamnn baskc gcne kar znel yaam korur grnmektedir ve akl, pek ok yne doru dallanp budaklanmakta ve saysz soyut fenomenle btnlemektedir.

Metropol daima para ekonomisinin yuvas olmutur. Burada ekonomik alveriin oulluu ve younluu, krsal ticarete zg darln msaade etmedii baz alveri aralarna nem kazandrr. Aslnda, para ekonomisiyle entelektin baatl balantldr. nsan ve eyler sz konusu olduunda, bir 'iin-z' tutumunu paylarlar ve bu tutumda biimsel bir adalete, ou zaman saygdan yoksun bir sertlik elik eder. Entelektel olarak incelmi kii de gerek bireyselliin btnnden ayrt edilemez; nk mantkl ilemlerle defedilemeyen ilikiler ve tepkimeler ondan kaynaklanr. Ayn biimde fenomenin bireysellii, parasallk ilkesiyle orantl deildir. Para yalnzca, herkes iin umumi olanla ilgilenir: Alveri deerini sorar, btn nitelii ve bireysellii u soruya indirger: Kaa? insanlar arasndaki btn samimi duygusal ilikiler bireyselliklerinden temelleniyor iken, rasyonel ilikilerde insan, hesaba, bir say gibi, kendi iinde birbirinden farksz bir unsur gibi katlr. lgilenilen yalnzca nesnel, llebilir baardr. Bylece metropol insan, tccarlaryla ve mterileriyle, hizmetlileriyle ve hatta ou zaman sosyal iliki iinde bulunmak zorunda olduu

kiilerle hesaba katlr. Entelektelin bu zellikleri, iinde bireyselliin kanlmaz bilgisinin kanlmaz olarak daha scak bir davran tonu yaratt kk evrenin doasyla kartlk yaratr. Kk grubun ekonomik psikoloji kresinde, ilkel koullarda retimin mal smarlayan mteriye hizmet etmesi, dolaysyla reticinin ve mterinin tan olmas nemlidir. Ancak modern metropol, neredeyse tmyle pazar iin retimle, yani reticinin gerek gr alanna asla kiisel olarak girmeyen tamamen bilinmeyen satn akalarla doludur. Bu anonimlik yznden, her iki tarafn kan da, merhametsizce iin zne inmeyi gerektirir; bu durumda her iki tarafn da entelektel olarak hesap yapan ekonomik bencilliklerinin kiisel ilikilerin tartmazlndan tr herhangi bir ak meydana geleceinden ekinmesine gerek kalmaz. Para ekonomisi metropolde baattr; i retimden ve mallarn ayn alveriinden hayatta son kalanlar da ikame etmitir; mteriler tarafndan sipari edilen i miktarn gn be gn en aza indirgemektedir. in zne ynelik tutum, metropolde egemen olan para ekonomisiyle ylesine aka samimi bir iliki iindedir ki entelektelist zihniyetin mi para ekonomisini yoksa ikincinin mi ilkini tevik ettiini kimse syleyemez. Metropol yaam biimi, bu karlkl iliki biimi iin kesinlikle en verimli topraktr ki bu noktay yalnzca en byk ngiliz anayasa tarihisinin szlerini aktararak belgeleyeceim: "Btn ngiliz tarihi boyunca Londra asla ngiltere'nin kalbi olmamtr; ama ou zaman ngiltere'nin entelekti ve her zaman da para antas olmutur!"

Yaamn yzeyinde yer alan belli baz grnrde nemsiz zelliklerde, ayn zihinsel akntlar karakteristik olarak birleirler. Modern zihin, giderek daha ok hesap yapar hale gelmitir. Pratik yaamda para ekonomisinin ortaya kartt hesaplama kesinlii, doal bilimlere zg ideale denk den Dnyay bir aritmetik problemine dntrmek, dnyann her parasn matematik formlleriyle sabitlemek. Bu kadar ok insann gnlerini, tartmayla, hesap yapmayla, saysal saptamalarla, nitel deerlerin nicel deerlere indirgenmesiyle dolduran, yalnzca para ekonomisidir. Parann hesaplamasal doasyla yaam unsurlarnn ilikilerine yeni bir aklk, benzerliklerin ve farkllklara! tanmlanmasnda bir kesinlik, anlamalarda ve dzenlemelerde bir belirlilik getirilmi ve bu kesinlik, dsal olarak, cep saatlerinin evrensel yaylmyla etki kazanmtr. Ancak metropol yaantsnn koullan, bu zelliin, ayn anda hem nedeni hem sonucudur. Tipik bir metropollnn ilikileri ve meseleleri genelde yle deiken ve karmaktr ki vaatlerde ve hizmetlerde en titiz kesinlik olmazsa, btn yap iinden klmaz bir kaos halinde kebilir. Byle bir ihtiya, her eyin tesinde, ilikilerini ve etkinliklerini ok karmak bir organizma iinde btnlemek zorunda olan, yle farkl ilgi alanlar bulunan, yle ok sayda

insann ymasndan domutur. Eer Berlin'deki btn duvar ve masa saatleri birdenbire, yalnzca tek bir saat boyunca deiik alsayd, kentin btn ekonomik yaants ve btn iletiimi ok uzun bir sre karrd. Buna ek olarak, grnrde yalnzca dsal olan bir unsur, yani uzun mesafeler, btn beklentilerin ve bozulan szlemelerin kimsenin iine gelmeyecek bir zaman kaybyla sonulanmasna neden olurdu. Bu yzden, metropol yaamnn teknii, etkinlikleri ve karlkl ilikileri, kararl ve kiisel olmayan bir zaman izelgesi iinde en dakik bir biimde btnlenmemi olarak hayal edilemez. Burada yine, dncenin bu grevinin tamamna ilikin genel nihai kararlar ak bir hal alyor; adn koyarsak, kii, varoluun yzeyindeki her bir noktadan -yzeye tek bana ne kadar sk tutturulmu olursa olsun- ruhun derinliklerine doru bir sonda kalp sonuta, yaamn btn en baya dsamalarn, yaamn anlamna ve stiline ilikin nihai kararlarla balayabilir. Dakiklik, hesaplanabildik, kesinlik, metropol varoluunun uzantlar ve karmaas tarafndan yaama dayatlr ve sk balar iinde olduklar, yalnzca para ekonomisi ve entelektelist karakter deildir. Bu zellikler ayrca, yaamn ieriini renklendirmek ve onlar olmakszn, yaamn genel ve kesin olarak ematize edilmi formunu almak yerine, onlarla birlikte yaamn hakim deerini kararlatrmay amalayan o irrasyonel, igdsel, bamsz zelliklerin ve drtlerin dlanmasn kolaylatrmaldrlar. Tipik kent yaamna kar olduklar halde, irrasyonel drtlerle karakterize edilen bamsz kiilik tipleri bile, kentte, hibir ekilde imkansz deillerdir. Ruskin ve Nietzsche gibi insanlarn metropole ynelik tutkulu nefretleri bu adan anlalabilirdir. Onlarn doas, hepsi birbirine benzer olanlarn kesinlii olmakszn tanmlanamayan, ema haline getirilmemi varolu iinde, tek bana yaamn deerini kefetmitir. Metropole ynelik bu nefretin kaynandan modern varoluun para ekonomisine ynelik ve entelektalizmine ynelik nefret kabarmtr.

Yaamn formunun kesinlii ve dakik doruluu ile bylece yek vcut olan ayn unsurlar, en st dzey bir kiiliksizlik yapsyla da yek vcutturlar ama bir yandan da en st dzey kiisel zellii de tevik ederler. Usanmlk tutumu kadar, koulsuz olarak metropole zg baka bir fiziksel fenomen belki de yoktur. Usanmlk tutumu, balangta, birbirine kart sinirsel uyanla rn hzla deimesinden ve skca bastrlmasndan kaynaklanr. Bu durum ayrca, znde, metropol entelektelliinin zenginlemesine de olanak salamaktadr. Bu nedenle, ilk planda entelektel olarak canl olmayan aptal insanlar, genellikle gerekten usanm durumda deillerdir. Zevkin snrszca peine dlen bir yaam, kiiyi usanm hale getirir; nk sinirleri, yle uzun bir zaman iin en gl tepkimeyi vermeye tahrik eder ki, sonunda sinirler hibir tepki vermez olurlar. Ayn biimde, ou zararsz izlenim, deiikliklerinin hz

ve kartl dolaysyla yle iddetli yantlan zorlar ki, sinirler, ok zalimce, glerinin son damlasna kadar bir o yana bir bu yana gider gelirler ve kii ayn evrede kalrsa, yeni g toplayacak zamanlan- da olmaz. Bylece, yeni duyulanmlara uygun enerjiyle tepki verme konusunda bir yetersizlik ortaya kar. Bu da, gerekte daha sakin ve daha az deien evrelerin ocuklaryla kyaslandnda, her metropol ocuunun sergiledii usanmlk tutumunu oluturur. Metropole zg usanmlk tutumunun bu fizyolojik kaynana elik eden ve para ekonomisinden kan baka bir kaynak daha vardr. Usanmlk tutumunun z, ayrmcla duyarszlkta sakldr. Bu, nesnelerin, yarm aklllarda olduu gibi alglanmad anlamna deil, eylerin anlamlarnn ve deien deerlerinin, dolaysyla da eylerin bizzat kendilerinin hayali olarak yaand anlamna gelir. eyler, usanm kiiye, eit olarak dz ve gri tonlarda grnrler; hibir nesne tekilerin stnde bir tercih edilebilirlii hakketmez. Bu hakim deer, tamamen iselletirilmi para ekonomisinin sadk bir biimde znel yansmasdr. Btn trl trl eylere tek ve ayn biimde edeer olmakla para, en korkutucu dzey belirleyici haline gelir. nk para, eylerin btn nitel farkllklarn "kaa?" terimiyle aklar. Para, btn renksizliiyle ve farkszlyla btn deerlerin ortak adlandrcs haline gelir; eylerin zn, bireyselliklerini, zgl deerlerini ve karlatrlamazlklarn, geri dn olmayacak biimde boaltr. Sabit olarak hareket eden para akntsnn iinde btn eyler, eit zgl arlkla yzerler. Btn eyler, ayn dzeyde yer alr ve birbirlerinden yalnzca kapladklar alann hacmi itibariyle farkllarlar. Bireysel durumda, bu eylerin para edeerlilii, dolaysyla ortaya kan renk ya da daha ziyade renksizlik, dikkate alnmayacak kadar kk olabilir. Ancak, zenginin, para karl elde edilecek nesnelerle ilikileri dolaysyla, belki de kendini her yerde bu nesnelerle tebli eden ada toplum zihniyetinin toplam karakteri dolaysyla, nesnelerin parasal evrimi olduka belirgin bir hale gelmitir. Para alveriinin asl yaama alan olan byk kentler, eylerin satn alnabilirliini, daha kk mekanlara oranla ok daha fazla ne kartrlar. Bu, usanmlk tutumunun gerek mekanlarnn kentler olmasnn da nedenidir. Usanmlk tutumunda, insanlarn ve eylerin younlamas, bireyin sinir sistemini yle st bir dzeye kartr ki, sistem sonunda zirve noktasna ular. Ayn koullanma unsurlarnn nicel olarak younlatrlmas yoluyla, bu kazanm kendi tersine dnr ve kendini, usanmlk tutumuna zg uyarlanmada gsterir. Bu fenomendeyse, sinirler drtlere tepki vermeyi reddederek metropol yaamnn ieriklerine ve biimlerine sonuna kadar uyum salarlar. Belli kiiliklerin kendini korumas, btn nesnel dnyann deerinin drlmesi pahasna salanr ve bu yle bir deer drmedir ki sonunda kanlmaz olarak, insann kendi kiiliini de ayn deersizlik hissine indirger.

Varoluun bu biiminin znesi, buna kendi adna tamamen teslim olduunda, byk kentle yz yze gelen kendi korumas, yine kendisinden, sosyal doas olan olumsuz bir davrantan geri kalmayan bir davran bekler. Metropolllerin birbirlerine ynelik bu zihinsel tutumu bize anlatr ki, biimsel bir bak asyla, ihtiyatllk olarak herkesle olumlu ilikiler iinde olduu kk kentte olduu gibi saysz insanla sreen dsal temasa verilen yantlar ok sayda isel tepki olutursayd, insan isel olarak atomlarna ayrlr ve tasavvur dahi edilemeyecek bir zihin durumu iine girerdi. Ksmen bu psikolojik olgu, ksmen de metropol yaamnn dokun-brak unsurlaryla kar karya kalan insanlarn gvenmeme hakk, ihtiyatl olmay gerekli klar. Bu ihtiyatlln bir sonucu olarak, ou zaman, yllardr komumuz olan kiilerin grnn bile bilmeyiz. Ve bizim, kk kent insanlarnn gzne souk ve kalpsiz grnmemizi salayan da bu ihtiyatllktr. Gerekte, eer ben kendi kendimi kandrmyorsam, bu dsal ihtiyatlln isel yz, yalnzca farkszlk deil, ayn zamanda, kavradmzn da tesinde, sebebi ne olursa olsun daha yakn bir temas annda nefrete ve savaa dnecek hafif bir tiksinme, karlkl bir yabanclk ve reddeditir. Byle kapsaml iletiimsel bir yaamn btn isel rgtlenmesi, en ksa olmakla birlikte en kalc doal sempatilerin, farkszlklarn ve tiksinmelerin ok eitli hiyerarisi stnde ykselir. Bu hiyeraride farkszlk kresi, yzeyde grnd kadar geni deildir. Zihinsel etkinliimiz hl, bir biimde farkl bir duygu veren herhangi birinden gelen her izlenime cevap vermektedir. Bu izlenimin bilinsiz, akkan ve deiken karakteriyse bir farkszlk durumuyla sonulanr gibi grnmektedir. Gerekte bu farkszlk, ayrmc olmayan karlkl etkilerin dayanlmaz olduu lde doad olabilir. Metropoln bu tipik iki tehlikesinden; farkszln ve ayrmc olmayann etki altnda brakma gcnden bizi, antipati korur. Belirti vermeyen bir antipati ve uygulamada uzlamazln hazrlk aamas, bu yaam hakim deerinin, bunlar olmakszn ynetilemeyecei uzaklklarn ve tiksintileri etkiler. Bu yaam stilinin boyutu ve karm, ortaya knn ve ortadan kayboluunun ritmi, doyurulduu biimler; daha dar anlamda birletirici motifler olan btn bunlar metropol stili yaamn ayrlmaz btnln olutururlar. Metropol stili yaamda dorudan zlme olarak gzken, gereklikte sosyallemenin temel biimlerinden biridir.

Buna karlk gizli tiksinti imasyla bu ihtiyatllk, metropoln ok daha genel bir zihinsel biimi ya da bahanesi olarak grnr: Bireye bir tr ve bir miktar zgrlk salar ki bunun, ne olursa olsun hibir koul altnda baka bir zgrlkle kyaslanmas mmkn deildir. Metropol, sosyal yaamn byk gelimeci eilimlerinden birine, yaklak evrensel bir formln kefedilebilecei birka eilimden

bir tanesine geri gider. Sosyal biimlenmelerin, tarihsel olduu kadar ada sosyal yaplarda da bulunan erken aamas udur. Grece kk bir evre, komusu olan, yabana ya da bir anlamda uzlamasz evrelere skca kapaldr. Ama bu evre ayn zamanda kendi iinde sk skya tutuuktur ve bireysel yelerine, esiz nitelikler ve zgr, kendinden sorumlu hareketler gelitirmeleri iin ok dar bir alan brakr. Politik ve kan ba olan gruplar, partiler ve dinsel birlikler bu biimde balar. ok gen olan birlikteliklerin kendini korumas iin, kesin snrlarn ve merkezcil bir birliin oluturulmas gereklidir. Bu nedenle, bireysel zgrle ve esiz isel ve dsal gelimeye izin veremezler. Bu aamadan sonra sosyal gelime ayn anda iki farkl ama yine de birbiriyle balantl ynde ilerlemeye koyulur. Grubun bymesi lsnde saysal olarak uzamsal olarak ve yaamnn ierii olarak- grubun dorudan isel birlii de gever ve tekilere ynelik olan balangtaki snrlandrma, karlkl ilikiler ve balantlar dolaysyla yumuar. Bununla e zamanl olarak birey, ilk kskan snrlandrmalarn ok tesinde hareket zgrl kazanr. Birey ayrca, geniletilmi grubun iindeki alma blmlerinin hem frsat vermedii hem gerekli kld zel bir bireysellik kazanr. Devlet ve Hristiyanlk, sendikalar ve politik partiler ve dier saysz birok grup, burada sralanan bu gruplarn zel koullan ve kuvvetleri genel emay ne lde deitirmi olursa olsun, bu formle uygun bir biimde gelimilerdir. Bu ema bana ayrca, bireyin kent yaam iindeki evriminde de belirgin bir biimde grlebilir geliyor. Antik alardaki ve ortaadaki kk kent yaam, bireyin darya ynelik hareketlerine ve ilikilerine kar manialar oluturuyordu ve ayrca bireyin kendi iindeki bireysel bamszla ve farkllamaya kar da manialar oluturuyordu. Bu manialar yleydi ki, bunlarn ardnda modern insann nefes almas bile mmkn olmazd. Bugn bile, kk bir kente yerletirilen metropol insan, en azndan trsel olarak benzer bir snrlama hisseder. evremizi oluturan daire ne kadar klrse. ve bakalaryla kurulan ve bireyin snrlarn zndren o ilikiler ne kadar snrlandrlrsa, bu daire, baarlara, yaamn idaresine ve bireyin grnne o kadar fazla gzclk eder ve kk dairesel btnln erevesini bozacak nicel ve nitel uzmanlama da o kadar abuk ortaya kar.

Bu balamda Antik polis, tpatp kk bir kent karakteri tam gibi grnmektedir. Yakn ve uzak dmanlarnn varlna ynelik sabit tehditleri, politik ve askeri adan sk bir ball, kentlinin kentli tarafndan denetlenmesini, zel yaamndaki sindirilmilii, kendi ev iinde bir despot gibi davranmak suretiyle telafi eden birey karsnda btn kollayan bir kskanl gndeme getirmitir. Atina tam yaamn o byk uyana gc ve heyecan, esiz renklilii, belki de, bireysellii yok

etmeye ynelik bir kk kentin sabit isel ve dsal basksna kar, birbiriyle karlatrlamaz, bireysellemi kiiliklerden oluan bir halkn mcadelesi olgusu temelinde anlalabilir. Bu, iinde zayf bireylerin ezildii ve daha gl doanlarn, kendilerini, en tutkulu bir biimde kantlamaya kkrtld gergin bir atmosfer yaratmt. Bu tam da, trmzn entelektel gelimesi iinde, kesin olarak tanmlanmadan "genel insan karakteri" olarak adlandrlan eyin Atina'da tomurcuklanm olmasnn nedenidir. nk aadaki balant iin olgusal olduu kadar tarihsel geerlilik de salamaktadr: Yaamn en kapsaml Ve en genel ierikleri ve biimleri, en bireysel olanlarla en sk balantlara sahiptir. Ortak bir hazrlk aamalar vardr, yani, dman, dar oluumlar ve gruplamalardr ki bunlarn srdrlmesi hepsini, genilemeye ve genellemeye kar savunmasz brakrken ve zgrce hareket eden bireyselliin snrlar iine sokar. Tpk feodal dnemde olduu gibi "zgr" insan, lkenin yasas, yani en geni sosyal yrngenin yasas altnda duruyordu ve zgr olmayan insan da hakkn, yalnzca feodal birliin en dar evresinden treten ve daha geni olan sosyal yrngeden dlanm oland. Bu nedenle metropol insan, bugn, kk kent insann kuatan hrnlk ve nyargyla kyaslandnda, manevi ve ince bir anlamda "zgr"dr. nk karlkl ihtiyatllk ile farkszlk ve geni evrelerin entelektel yaam koullar, bamszla yaptklar etki balamnda, birey tarafndan asla, byk kentin en kaln kalabal kadar gl bir biimde hissedilmemitir. Bunun nedeni, uzamn bedensel yaknlnn ve darlnn, zihinsel uzakl aslnda ok daha grnr klmasdr. Kiinin belli koullar erevesinde kendisini, metropol kalabal iinde hissettii kadar yalnz hissettii baka bir yer olmamas, aktr ki, yalnzca bu zgrln teki yzdr. nk burada, insann zgrlnn baka yerlerde olduu gibi duygusal yaamna konfor olarak yanstlmas hibir ekilde gerekli deildir.

Metropol zgrln mekan yapan, yalnzca, evrenin genilemesiyle kiisel isel ve dsal zgrlk arasndaki evrensel tarihsel ilintiden tr alann ve kiilerin anlk hacmi deildir. Bunun gerekesi daha ziyade, herhangi bir kentin kozmopolitliin mekan haline gelmesi ynndeki grnr genilemenin almasndadr. Kentin ufku zenginliin gelime yoluyla kyaslanabilir bir biimde genilerken; miktar belli olan gayrimenkul, olabilecek en hzl biimde, atomsu genilemeye benzer olarak art gsterir. Belli bir mit alr almaz, kentliliin ekonomik, kiisel ve entelektel ilikileri, kentin hinterland stndeki entelektel stnlk kresi, geometrik artla byr. Dinamik olan bu genilemede, her kazanm, birbirine eit olmayan ama yeni ve daha geni bir genilemesi olan birer basamak haline dnr. Kentten fkran her silsileden sanki kendiliindenmi gibi yeni silsileler byr; bu tpk, yalnzca

iletiimdeki byme yznden kent iinde toprak rantnn kazanlmam artnn, toprak sahibine otomatik olarak artan krlar getirmesine benzer. Bu noktada yaamn nicel yn, dorudan nitel karakterli zelliklere dnr. Kk kent yaam kresi, temelde, kendi kendini denetler ve otariktir. Metropoln isel yaamnn dalgalar halinde ok yaygn ulusal ya da uluslararas alana tamas ise, belirleyici doas yzndendir. nemi bireysel kiiliklere bal olduu ve onlarla birlikte ld iin, Weimer, burada savunulan grlerin tersine kant tekil etmez; zira metropol gerekte, en nl bireysel kiiliklerinden bile temelde bamszlmla karakteriz edilmektedir. Birey bu bamszln tamamlaycsdr ve bu, metropolde tadn kartt bamszlk karlnda bireyin dedii bedeldir. Metropoln en nemli karakteristii bu fiziksel snrlarnn tesine taan ilevsel genilemedir. Ve bu yarar, kar tepki verir ve metropol yaamna arlk, nem ve sorumluluk kazandrr. nsan, kendi bedeninin ya da anlk etkinliini kapsayan alann snrlarna geldiinde sonuna gelmi olmaz. Dahas, kiinin snrlar, kendisinden dnyasal ve uzamsal olarak yaylan etkilerin toplamyla oluur. Ayn biimde bir kent de, anlk snrlamalarn tesine uzanan toplam etkilerini kapsar. Kentin varlnn tanmland gerek uzant, yalnzca bu snrdr. Bu olgu, bu uzantnn mantksal ve tarihsel tamamlaycs olan bireysel zgrln, yalnzca hareket zgrl ile nyarglarn ve hrn cehaletin elenerek atlmas ynndeki olumsuz duygu olarak anlalmamas gerektiini aikar hale getirir. Temel nokta, nihai olarak her insanolunun sahip olduu zelliin ve karlatrlamazln bir yaam stilinin zm yolu iinde naslsa tanmlanabilecek olmasdr. Bizim kendi doamzn yasalarna tabi olduumuz -ve sonuta zgrlk de budur, bu doann davurumlarnn dierlerinin davurumlarn farkl olmas halinde aikar ve kendi kendimiz ve dierleri asndan inanlr hale gelir. Kendi yaam stilimizin bakalar tarafndan dardan empoze edilmediini, yalnzca kendi yanlmazlmz kantlar.

Kentler her eyden nce en st dzeyde iblmnn mekandrlar. Bu yzden Paris'te olduu gibi mahallelerin yeni batan numaralandrlmas meguliyeti gibisinden an fenomenler yaratrlar. Evlerinin stndeki iaretlerle kendilerini tanmlayan ve akam yemei saatlerinde, eer bir akam yemei partisi on kiiden oluuyorsa abucak arlmak zere uygun bir biimde sslenmi olarak hazr bekleyen kiiler vardr. Kent, genilemesinin lsnde iblmnde giderek daha ok belirleyici koullar nerir. Hacmi dolaysyla byk oranda blnm bir hizmet eitlilii sourabilen bir evre nerir. Bireylerin younlamas ve mteriler iin mcadele etmesi, ayn zamanda bireyi, bir bakasnn abucak, yerini alamayaca bir ilev konusunda uzmanlamaya zorlar. Kent yaamnn, yaamak

iin doayla yaplan mcadeleyi, doa tarafndan deil de, kazanmak iin dier insanlar tarafndan salanan insanlar aras bir mcadeleye dntrd belirgindir. nk uzmanlama, yalnzca kazanmak iin yaplan rekabetten deil, satcnn yemlenmi mterinin yeni ve farkl ihtiyalarn karlayacak eyleri aratrmak zorunda olduu ynndeki belirleyici olgudan da kaynaklanr. Henz tkenmemi bir gelir kayna ve hemencecik ikame edilemeyecek bir ilev bulmak iin kiinin hizmetlerini uzmanlatrmas gereklidir. Bu sre farkll, incelmeyi ve toplumun ihtiyalarnn zenginletirilmesini tevik eder ki bunun, bu toplum iinde, kiisel farkllklara yol aaca aikardr.

Btn bunlar, kentin, hacmiyle orantl olarak ortaya kmasna neden olduu zihinsel ve ruhsal bireysellemeye geiini biimlendirir. Bu sreci glendiren tam bir dizi aikar neden vardr. Birincisi kii, kendi kiiliini metropol yaantsnn boyutlar iinde beyan etme zorluunu gidermek zorundadr. Nicel olan nem itibariyle arttnda ve enerji bedeli limitlerine ulatnda kii, farkllklara ynelik duyarll stne oynayarak sosyal evrenin bir biimde dikkatini ekebilmek iin, nitel farkllamaya tutunur: Dahas, insan, en u zellikleri edinme eilimindedir, yani zel olarak metropole zg olan yapmackln, kaprisin ve inceliin arlklarnn anlam, bu tr davranlarn ieriklerinde deil, "farkl olma" formunda, arpc bir hareket tarzyla ortaya kmalarnda ve dolaysyla dikkat ekmelerinde yatar. Birok karakter tipi iin, kendileri adna az bir miktar izzetinefis saklamann ve bir konumu doldurma duygusunun nihai olarak tek arac, tekilerin kavrayna baldr ve dolayldr. Ayn anlamda, grnrde nemsiz, ama kmlatif etkileri yine de dikkate deer olan bir unsur da yrrlktedir. Kk kent sosyal ilikileri ile kyaslama yaparak, metropol insanna zg insanlar aras temaslarn ksalna ve seyrekliine gnderme yapyorum. "Dakik" grnme, youn ve arpc lde karakteristik grnme tela, bireye, ksa metropol tarz temaslarda, sk sk ve uzatlm birlemelerin bakalarnn gznde kendisine mulak bir imaj kazandrd bir kiilii temin ettii bir atmosferde olduundan ok daha yakn durur.

Ancak metropoln en bireysel kiisel varoluu -hakl ve baarl olup olmadna aldrmadan,- zorlamaya yol amasnn en derin gerekesi, bana, aadakidir gibi grnyor: Modern kltrn gelimesi, kiinin "znel ruh"a ar basan "nesnel ruh" olarak adlandrabilecek stnl ile karakterize edilmitir. Bu u demektir: Yasada olduu gibi dilde de, sanatta olduu gibi retim tekniinde de, yerel evresi iindeki

nesnelerde olduu gibi bilimde de bir maneviyat toplam sakldr. Entelektel gelime yolundaki birey, bu maneviyatn bymesini kusurlu bir biimde ve giderek artan bir mesafeden' izler. Eer, szgelimi son yzyllar iinde, eylerin ve bilginin iine sakl engin kltre bakarsak ve eer btn bunlar, ayn dnemde bireyin kltrel ilerlemesiyle karlatrrsak -en azndan yksek stat gruplarnda- bu ikisinin bymesi arasnda korkutucu bir orantszlk grnr hale gelir. Gerekten de baz noktalarda, bireyin kltrnde, maneviyat, hassasiyet ve idealizm asndan bir yozlama dikkatimizi eker. Bu ztlk, temelde, iblmnn bymesinden kaynaklanr. nk iblm bireyden olabilecek en tek yanl baary talep eder ve gereinden fazla ortaya kan tek yanl bir kovalamaca da byk ilerleme, bireyin kiiliinde yokluk anlamna gelir. Bu durumdaki birey, nesnel kltrn ar bymesiyle giderek daha az baa kabilir. Birey, belki uygulamalarnda ve uygulamasndan tretilen aprak duygusal durumlarnn toplam bilinliliinde olduundan daha da kk, ihmal edilebilir bir nicelie indirgenmitir. Birey, kendi znel biimlerinden katksz nesnel yaam biimine dntrmek iin btn ilerlemeyi, maneviyat ve deeri onun ellerinden skp alan eylerin ve glerin anormal byklkteki rgtlenmesi iinde yalnzca bir dili haline gelmitir. Metropoln, btn kiisel yaam aleyhine byyen bu kltrn gerek alan olduuna iaret edilmelidir. Burada, binalarda ve renim kurumlarnda, uzay fetheden teknolojinin harikalar ve konforu iinde, toplum yaamnn biimlenmeleri arasnda ve devletin grnr kurumlar iinde, kristallemi ve kiisellikten uzak yle bir bunaltc maneviyat tokluu nerilmektedir ki, sylemek gerekirse kiilik, bunun etkisi altnda kendini srdremez. Bir yandan, btn ynlerden gelen bu uyarlar alan, bu ilgilere sahip olan, zaman ve bilinlilii kullanan kiilik iin yaam sonsuz lde kolaylatrlmtr. Bunlar, tpk bir aknt varm da kendi adna yzmesi gerekmezmi gibi kiiyi tarlar. Ancak te yandan da yaam, giderek gerek kiisel renkliliin ve kyaslanamazln yerini alma eilimi gsteren kiisellikten uzak ierikler ve nerilerden olumaya balar. Bu da, en kiisel ekirdeini korumak iin bireyin, esizlikte ve zellemede azamiye eilim gstermesiyle sonulanmaktadr. Birey, kendisine ses getirecek bir biimde denk kalabilmek iin, kiisel elementini abartmaktadr. Nesnel kltrn anormal bymesi yznden bireysel kltrn anormal zayflamas, en an bireysellik vaizlerinin, hepsinin tesinde Nietzsche'nin, metropoln kart olan snan ac nefretinin bir nedenidir. Ama ayrca, gerekte bu vaizlerin metropolde bunca tutkuyla sevilmelerinin ve metropol insanlarna, en duyumsuz zlemlerinin peygamberleri ve kurtarclar gibi grnmelerinin de nedenidir.

Kii, metropoln nicel ilikisinden kaynaklanan bu iki bireysellik biiminin, adm koymak gerekirse, bireysel bamszlk ile bireysellie ynelik ihtimamn tarihsel konumunu sorguladnda, metropol, dnya maneviyat tarihine tamamen yeni bir hiyerari dzeni deruhte eder. On sekizinci yzyl, bireyi, anlamszlam bunaltc balar iinde bulmutu -politik,tarmsal, sendikasal ve dinsel karakterli balar. Adn koymak gerekirse bunlar insana, doal olmayan bir biim ve modas gemi, adil olmayan eitsizlikler dayatan snrlamalard. Bylece zgrlk ve eitlik, btn sosyal ve entelektel ilikilerde bireyin tam hareket bamszlna inan haykr ykselmitir. zgrlk herkeste ortaklaa bulunan asil zn bir an nce n plana kmasna izin verecekti; bu yle bir zd ki doa her insann iine depolamt, ama toplum ve tarih bunu bozmutu. On sekizinci yzyla zg bu liberal idealizmin yan sra, bir taraftan da, on dokuzuncu yzylda Geothe ve Romantizm ve ekonomik iblm vastasyla bir baka ideal ba- gstermitir: Artk tarihsel balarndan serbest kalm olan bireyler, imdi de kendilerini birbirlerinden ayrt etmek istiyorlard. nsann deerlerinin taycs, artk her bireyin iindeki "genel insanolu" deil, daha ziyade insann nitel esizlii ve ikame edilemezliiydi. Zamanmzn dsal ve isel tarihi, bireyin, toplumun btn iindeki rolnn tanmlanmasndaki bu iki tarzn deien manialarnda ve mcadelesi iinde yol almaktadr. Bu mcadele ve uzlamann arenasn da metropol salamaktadr. nk metropol, insana rol belirleyen bu her iki yolun gelimesi iin bize frsat ve drt olarak beyan edilen zel koullar sunar. Ayn zamanda bu koullar, zihinsel varoluun tahmin edilemez anlamlarna gebe, esiz bir yer kazanrlar. Metropol kendisini yaam kvrmlarn aarak ierdii gibi, eit hakla birbirine katlan zt akntlarn iindeki o byk tarihsel oluumlardan biri olarak da beyan eder. Ancak bu srete yaamn akntlar, bireysel fenomeni bize ister sempatik ister antipatik grnsn, yargcn tutumunu uygun klan kreyi tamamen aar. Yaamn byle kuvvetleri, fani varoluumuz iinde bir hcre olarak bir paras olduumuz tarihsel yaamn btnnn kklerine ve tacna doru byd iin, bizim grevimiz bunu yermek ya da aklamak deil, yalnzca anlamaktr.

eviren: Bahar Ycel Dzgren

You might also like