You are on page 1of 13

Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 6/1 Winter

2011, p. 1268-1280, TURKEY

LEVN MZALI NSAN RESMLERNDE FGR ANLAYII


Serkan LDEN ZET 18. yzyln bandan itibaren, Osmanl mparatorluu Bat dnyasna almaya balam ve kendini yenileme abalar iine girmitir. Yeni oluan bu ortam ierisinde hkmdar III. Ahmet ve Sadrazam Nevehirli Damat brahim Paa himayesinde, sanata geni olanaklar salanmtr. Dnemin nemli sanats Levni de bu kltrel ortam ierisinde nemli sanatsal yaratlara imza atmtr. Bu almada Levni imzal figr resimlerinden yola klarak sanatnn resim anlay ve iinde yaanlan dnemin bu eserlere etkisi aratrlmtr. Anahtar Kelimeler: Levni, Minyatr, Srname.

THE UNDERSTANDING OF HUMAN FIGURE PAINTINGS SIGNED LEVN


ABSTRACT Since the beginning of the 18 th century, the Ottoman Empire had been began to open up the Western world and has entered into self-renewal efforts. In this the newly formed environment, under the auspices of Sultan Ahmet and the Grand Vizier Nevehirli Damat Ibrahim Pasha, has been provided ample opportunities for art. Levni that is important artist of the period in this cultural environment, had created some important artistic works. In this paper, through the figure paintings which are made by Levni, understanding of the artist's painting and effects of period in which he lived to his artistic works are researched. Key Words: Levni, Minyatr, Srname.

Giri 18. yzyln ilk yars, Osmanl mparatorluu iin Bat dnyasna aln balangc olduu gibi, kendini yenileme abalarnn da giderek artt bir dnemdir. Dnemin hkmdar III. Ahmet ve sadrazam Nevehirli Damat brahim Paann himayesinde gelien kltrel ortamda, sanata her alanda geni olanaklar salanmtr. Kendisi de gerek bir sanat koruyucusu, air ve iyi bir hattat olan Sultan, kitaplara ve minyatr sanatna byk ilgi gstermitir. Lale devri olarak da adlandrlan bu dnemde
Dr., Afyon serkanilden1@hotmail.com

Kocatepe

niversitesi,

Gzel

Sanatlar

Fakltesi,

Temel

Eitim

Blm,

elmek:

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 6/1 Winter 2011

Levni mzal nsan Resimlerinde Figr Anlay

1269

(1718-39) batllama hareketlerinin gerek anlamda balad grlmektedir (repolu, 1999a: 235). Osmanl minyatr sanatnn tekrar canland ya da ou kez ikinci klasik dnemi olarak nitelendirilen bu dnemde, minyatr sanat nemli bir gelime gstermitir. Minyatrn bu dnemini ikinci klasik dnem niteliine brndren ise dnemin en nemli nakka Levni'dir (Renda,1977:34). Renkli-eitli anlamndaki Levni mahlasn kullanan ve saz airlerinin ya da klarn geleneinde iirler yazm olan sanatnn asl ad Abdlcelil elebidir. Yaam ve eitimi hakknda fazla bir bilgi sahibi olamadmz sanatnn yaad dneme ait tek kayt, Dimitri Kantemirin 1734 35te yazd "Osmanl mparatorluunun Ykseli ve k Tarihi" isimli tarih kitabnda yer almaktadr1. Dimitri Kantemirin Osmanl imparatorluu tarihini konu alan kitabndaki Sultan II. Mustafa ile sona eren Padiah portreleri seri gravrlerinin, portrelerinin slup asndan Levninin dier portreleri ile benzemesine ve kitaptaki Padiahn bamusavvirinin yapt portreler ifadesine dayanarak, Levni elinden kan ve gnmze gelmemi olan portrelerden retildii varsaylr (Atl, 1999: 31). Levni hakknda bilgiler ieren daha ge tarihli bir kaytta, 176587 arasnda tarih yazcl yapan nl Hafz Hseyin Ayvansarayinin Mecmua-i Tevarih isimli eserinde yer almaktadr. Ayvansarayiye gre Levni, stanbula Edirneden gelmi, nakka olarak alm, saz geleneinde ustalam, daha sonra musavvir (portre ressam) olmak istemi, I. Mahmutun tahtan indirildii dnemlerde ie alnm ve 173233te lmtr (Atl, 1999:31&nver,1953:6).2 Ayn zamanda halk airi de olan Levninin baz iirleri gnmze kadar gelmitir. iirleri arasnda en ok bilinenler Atalar Sz Destan isimli kitapta yer alan iirleridir. III. Ahmet iin de kasideler yazan Levni vefat ettiinde Otlaklar Camii yaknlarna gmlmtr. Ancak yllar ierisinde blgede alan yollar nedeniyle mezar kaybolmutur. (repolu, 1999b:45& nver, 1953:6-10) Levninin Osmanl Sarayndaki rol hakknda kesin bilgi veren bir belgeye rastlanlmamtr. Ayvansarayi, sanatnn airliinden de sz ettii halde, ad belli bal uar tezkirelerinde yer almamaktadr, Kilri Ahmet Efendinin 1131 (1718) tarihli Endernlu airler, Hattatlar ve Musiki Sanatkrlar Tezkiresinde de Levni hakknda bilgi, birok air, hattat ve mzisyen gibi ayr bir balk altnda verilmemekte sadece bir makalede gemektedir. Buradan da Levninin Enderundan yetimi ya da Enderunlular ile ilikisi olan bir kii olduu anlalmaktadr. Levninin adnn Ehl-i Hiref defterlerinde bulunmay ise yalnzca bir nakka deil, nakkalarn ba olmas gereken bir sanat iin olaan d bir durumdur. Bu veriler nda, Levninin bir saray nakkandan te, daha yksek grevlerde bulunmu ya da tmyle bamsz bir sanat olabilecei dnlmektedir. Levninin bugn Topkap Saray Mzesinde bulunan, III. Sultan Ahmetin drt olunun snnet dnlerini anlatan ve air Hseyin Vehbi tarafndan yazlm olan Srname isimli eserdeki yz otuz yedi minyatr resimleri en nemli yaptlarndandr. Bunlardan baka; iinde yirmi padiahn portresinin yer ald Kebir Musavver Silsilenamesi, Sultan III. Murat dneminde hazrlanm ve metni Seyit Lokman tarafndan yazlm bir Kyafetl-Osmaniye kopyasna eklenen III. Ahmet ve II. Mustafa portreleri ile Topkap Saray Mzesi Hazine Kitaplndaki H. 2164 numaral albmde yer alan krk iki adet boy portre almas da3 en nemli eserlerindendir (Ersoy, 1991:13 & repolu, 1999b:237-243 & Atl,1999:31-37). 18. yzyl, toplum yaamnda sosyal deiimlerin balad bir dnemdir. Bu sosyal deiimlere paralel olarak resim slubunda da belirgin bir deiim yaanmtr. Klasik dnemin en nemli resim zelliklerinden birisi olan kompozisyonlarda birlik ilkesi, 18. yzyln batllama hareketleriyle birlikte kaybolmutur. Artk birbirine baml olmayan, dank, ayr sahneler, sosyal yaamdaki dzensizliin bir gstergesi olarak, resme yansmtr. 16. yzyln tek bir noktadan ve belli uzaklktan resmetmeye ynelik yapt kompozisyon deerlendirmesi 18. yzylda grlmemektedir. nk Levni olaylar deiik
Kitap 17141716 arasnda Latince yazlan ve ilk kez 17341735 yllarnda da ngilizce olarak baslan bir kitaptr. http://www.halksahnesi.org/incelemeler/kantemir/kantemir.htm, 07 Mays 2008 2 Sheyl NVER ayn eserinde Topkap Saray Mzesinde III. Ahmet Ktphanesinde bulunan ve No.3109 kaytl Tarihi Trki denilen (Kebir Musavver Silsilename) esere dayanarak Levninin 1773de hayatta olduunu iddia etmitir. 3 Bunlar tek sayfalar halinde olan murakkalardr.
1

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 6/1 Winter 2011

1270

Serkan LDEN

yerlerden ve yakndan tespit etmeye almaktadr. Resimlerinde zikzak ve helezon izgiler hkim olurken, iki boyutlu bir yzey ifadesi olan minyatr resimlere perspektif, k ve glge girmeye balamtr. Yine bu dnemde, bir taraftan figrlerin yzlerine, gl bir gzlemin etkisiyle, eitli ifadeler veren Levni, dier taraftan kompozisyonlarnda dekoratif unsurlara da yer vermekte, bylelikle geleneksel resim anlayn devam ettirdii grlmektedir. Levninin yapm olduu figrler geni bir alan iinde yer aldndan izleyenleri dorudan etkilemektedir. Mekn dzenlemesine baktmzda mimari formlara ok fazla yer vermedii grlmektedir. Kulland kompozisyon dzeninin; n plannda halk, ortada avlu, geri planda da peyzaj unsurlar yer almaktadr. Planlar arasnda ki ilikilerin salam kurulduu gzlemlenirken, n planda zellikle garip ya da gln eler veya figrlerin yapt komik, esprili tutum ve hareketler daha bilinli olarak sahneye yerletirilmektedir. Gereki bir yaklamn iaretlerini veren bu almalar 18. yzyl stanbulunun toplumsal yaamndaki her trl deiimi gsteren bir ayna gibidir (Ersoy, 1991:13-14). Bu makalede, Topkap Saray Mzesi Hazine Kitaplndaki H.2164 numaral albmde yer alan Levni imzal krk iki adet boy portre almasndan seilen be adet minyatr zerinde durulacaktr. Seilen bu resimler; Gen Osman, Acem ah Hazinedar Kymetli Civani, Frenk Kadn, Frenk Erkei, Feraceli Kadn isimli minyatrlerdir. Minyatrler seilirken sanatnn yapm olduu portre almalarnn genelini temsil edecek rnekler zerinde durulmutur. Levninin Padiah portreleri yapm olmasndan dolay Gen Osman portresi, hem Acem hem de erkek resimlerinin rneklendirilmesi iin Acem ah Hazinedar Kymetli Civani, stanbulda yaayan yabanc kiilerin resimlerini rneklendirmesi iin Frenk Kadn- Frenk Erkek resimleri ve eitli kesimden kadnlarn resimlerine rnek olmas iin Feraceli Kadn isimli almalara yer verilmitir. Resimlerin balklar, iinde bulunduklar albmdeki sayfa numaralar ile birlikte verilmitir. Bu albmde yer alan figrler, stte kebentlerle erevelenmi ve ounun isim veya meslekleri ayn yaprak zerine yazlmtr. Resimlerin etraf gm veya altn serpme (zerefan) zerine halkr ile bezelidir. Sanat, imzasn resimlerin alt kesine, ounlukla bir bitkinin tam altna, nesih hatla atmtr. ok titiz bir iilikle yapm olduu portrelerin giysilerine, balklarna ve sa biimlerine ayr bir zen gsterilmitir. Figrlerin 3/4 profilden betimlenmeleri ortak bir bak as olarak karmza kmaktadr.(repolu, 2003: 8284). Bu tek figrlerin yapl amalarnn belli baz yk kahramanlarnn grselletirilmesi olduu zannedilmektedir. Bu varsaymdan yola klrsa, anlatlan baz yklerin, padiah tarafndan, adeta bir tiyatro sahnesini andrrcasna grsel olarak da izlenebilmesini; hayalinde canlandrabilmesini salamak zere hazrlanm olduklar sonucuna varlabilmektedir. Portreler zerinde yer alan ksa aklamalara gre bir blmn Acem, bir blmnse Bursal figrlerden olumas, bunlarn bilinen baz yklerin kahramanlar olduu savn destekler (repolu, 1999b:168&Bac vd,2006:263). Zira eski Trklerde ve randa da rastlanan Perdedar ya da emilgerdan gibi, resimlerin nnde hikye anlatmak, meddahlk etmek, szl anlatm ve tasvir sanatnn birlikte kullanlmas seyirlik oyunlar ierisinde yer alan bir gelenektir (And, 2007:52). Dier taraftan tek figrl almalarn bazlarnda rann erken dneminin zayf da olsa bir etkisi grlmektedir. Ancak renklendirme, vcut durular ve giyimler Bat slubu etkisiyle Trk zellii gstermektedir. Zira ran ve Trk resmi sk sk birbirine kartrlmaktadr. Oysa ikisini karlatrdmzda; Trk resminin kendine zg zellii ortaya kacaktr. Fakat bu arada ran resminin Trk resminin geliimine olan katks da gz ard edilmemelidir (Ersoy,1991:14). ran resmi, hayali grntler iinde yakkl kahramanlarn dellosunu, cokuyla sevgililerini izleyen genleri veya byk manzaralar bazen lirik bazen dramatik bir anlatmla ve gl bir duygusallkla vermitir. Hlbuki Osmanl resmi, hayali konulara ve formlara kaplmadan, ran resminin estetik zelliklerini ve slupsal ideallerini almtr. Bundan dolay Trk minyatr daha doal bir yapya sahip olmu, duygusal hareketler ve zariflik abas iine girmemitir. Daha gereki ve gncel olaylar daha iyi deerlendirmi olmasndan dolay tanmlaycdr. ada konular dorudan ciddi bir slupla ve tm fiziksel ayrntlar ile gsterilmitir. Osmanl mparatorluunun ekonomik yaam, elence ve zevkleri, ordu dzeni ve halkn olaylar karsndaki ilgisi gerekilik ierisinde yanstlmtr. Ancak
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 6/1 Winter 2011

Levni mzal nsan Resimlerinde Figr Anlay

1271

Osmanl minyatrlerindeki gerekiliin biime deil ierie bal grece bir gerekilik olduu da gz nnde bulundurulmaldr. nk Osmanl minyatr sanat mistisizm ile ekillenen Dou sanatyla, ideallerini realizmden alan Bat sanat arasnda durmakta ve dolaysyla iki yandan da esinlenmektedir. Ama bununla birlikte Osmanl dnemi sanat anlay her zaman kendi amalar dorultusunda gelimi, 15. yzyldan 19. yzyla dek kendi ilkelerinde gerei bulan bir birlik gstermitir (Ersoy,1991:14-15). Levninin izmi olduu tek figrler, Sultan II. Osman ve hizmetkrlarnn portreleri dnda, Lale Devrinin sefahat yaamndan karakteristik kiiler ile dnemin yaantsn simgeleyen kadn ve erkek portrelerinden olumaktadr. Bu portrelerde kiilerin cinsel kimliklerinin de vurgulanm olduu gzlenir. Yzlerde ayrk ya da birleik kalarn glgesi, duru tenler ve yarm glmsemeler, kadn giysilerindeki dekolteler, yrtmal ya da yar saydam kumalar, Levninin modellerinin ekiciliini arttrmaktadr. Yaam sevinci ve yaam zevki de nakkan portrelerinde n plana kan ortak unsurlardr. Bu figrlerin hazrlanna edebiyat dnyasnda 17. yzyln ikinci yarsndan balayarak sradan gnlk yaama kar duyulan ilginin artmasnn da etkisi olduu dnlmektedir. Dier taraftan Gl repoluna gre; Levni ranl tipleri konu alan baz portrelerinde, Topkap Saray Mzesi Kitapl koleksiyonunda da bulunan 17. yzyl sfahan Rza Abbasi ekol figrlerinden4 esinlenmitir. (repolu, 1999b:170) Portrelerin ve kyafetlerin ayrntl-detayl izimlerinden, Levninin resmini yapt figr ok detayl gzlemledii belki de bizzat modellerin poz verdikleri sonucuna varlabilmektedir. Bununla birlikte kyafetler zerindeki desenlerin ise nakkan kendi hayal gcn kullanarak yapm olduu zgn tasarmlar olduu gzlenmektedir. Figrler ve kyafetlerdeki kvrm ve hatlar zerinde grlen glgelendirmeler resimlere boyut kazandrmaktadr. Levni imzal H.2164 numaral bu albmn ilk resmi 1b. Sayfasndaki (bkz resim1) Gen Osman minyatrdr. Resimde; Sultan II. Osman, tahtnda otururken 3/4 profilden betimlenmitir. Portre kalp asndan Kebir Musavver Silsilenamedeki Sultan III. Ahmet portresiyle benzeir (bkz resim2). Oturduu yksek arkalkl tahtn srtnda krmz zerine in bulutlarndan, yan panoda ise mavi zemin zerine hatayi ve gl kompozisyonundan oluan sslemeye yer verilmitir. Kolsuz, yaka, i ve kol ular krkl mavi kaftan, iek motifleri ile bezeli pastel tonda nohut sars entarisi ve kaftann gs ksmnda deerli altn ilemeli aprastlar5 byk bir titizlikle ilenmitir. Kebir Musavver Silsilenamede olduu gibi burada da badem gzleri, ince ekik kalar, uzunca burnu ve sakalsz ak renk teniyle Gen Osmann masumiyeti vurgulanmtr. (repolu, 1999b; 170-171) Resimde figrn kendisinin ve kyafetlerinin itinal ve titiz tarama teknii ile ilenmi olmas dikkat ekmektedir. Zemindeki karolar ile duvardaki inilerde yerletirili biimleri ve ince iilikleriyle sanatnn fra kabiliyetini bir kez daha pekitirmektedir. Sanatnn imzas ise yerdeki karelerden birinin iine, dier zemin motiflerinden fazlaca ayrlmayacak bir biimde ilenmitir. (bkz resim1a) 10a. Acem ah Hazinedar Kymetli Civani (bkz resim3); Levha zerindeki aklama ile Acem olduu anlalan figr, Levninin tipik 4/3 profil duruunu sergilemektedir. iek biiminde er aprastla tutturulan patlcan moru renkteki pelerinin koyu sar astar ile kurmu olduu kontrast renk ilikisi figrn renklendirilmesinde kullanlan dier renkler ile byk bir uyum ierisindedir. Kf yeili tepelikli sark, pembe kol azl ak mavi entari, alev krmzs kuak, kuaa sokulu altn kakmal kabzas, kn ve mavi boncuklu psklleriyle gsterili haner, kuaktan sarkan krmz kabzal, altn kama, turuncu alvar ve sar pabular yine kontrast fakat deer olarak birbirini dengeleyen bir renk ilikisi ierisindedir. Figrn elinde tuttuu krmz renkli stanbul lalesi de dnemin zelliini yanstan bir baka gsterge olarak karmza kmaktadr. Figrn sa eli ile kaftann tutu tarz ise ayn dnemlerde
Safavi Dneminde 1565-1635 yllar arasnda yaayan Aa Rzann slubu doal nesneleri efemine ve izlenimsel bir ekilde resmetmesiydi. ou almasnda saki olarak gen yakkllar tasvir etmitir. Louis Crompton'a gre bu, yal bir erkee iltifat etmek iin "gen erkeksi gzellii takdir etmek" olarak ortaya konulan bir Pers geleneiydi. 5 aprast; Kaftanlarn veya pelerin gibi kyafetlerin n tarafnda kyafetin nn kapatmak iin kullanlan dme benzeri kapama parasna verilen addr. Kaftan zengin veya st tabakadan birisine ait ise bu para deerli talar ve altn ile ssl olarak yaplrd.
4

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 6/1 Winter 2011

1272

Serkan LDEN

stanbulda yaam olan Avrupal ressamlar ile sanatsal anlamda da ilikisi olduunu gstermektedir. Figrn tasvirinde kullanlan tm renklerin kontrast olmas, bununla beraber, farkl k deerleriyle ve kullanldklar yzeydeki lekesel oranlaryla birbirlerini baaryla dengelemesi sanatnn renk bilgisine ne kadar hakim olduunu da gstermektedir. 13b. Frenk Kadn (bkz resim4); Avrupal kadn figr de ayrntl ilenmi ssl elbiseleri ve elinde yelpazesiyle 4/3 cepheden betimlenmitir. Sanatnn model olarak faydaland kaynan Neme Frengi modelini gzlemleyerek mi, yoksa Avrupa kaynandan yararlanarak m alt kesin deildir. Osmanl kadnn betimlerken, kendi ideal gzelini arayan ve resimleyen Levni, burada ise dalgal salar omuzlarna dklen, ak renk gzl tipik bir Frenk (Avrupa) kadnn resimlemitir. Giysinin dantelleri, turuncu etein zerindeki ift kat saydam etek son derece ince bir iilikle boyanm, Avrupa kadn giysisinin en ayrt edici zellii olan korsaj ve ten rengi eldivenleri baaryla uygulamtr. Dekolteyi vurgulamak amacyla gsler neredeyse akta braklmtr. Etek ucunu dolanan enli yeil bordrn deseni, Frenk erkek figrnn kol azyla benzerlik gsterir. Nakka aslnda kendine yabanc olan bu kyafete, kadnn elindeki yelpazenin detayl izimiyle ve figrn etrafndaki geleneksel izgiler ile betimlenmi ieklerle kendinden bir eyler katmak istemitir. Ayrca figrn ayandaki topuklu pabular da modelin yabanc gayrimslim- olduunu gstermektedir (repolu, 1999a; 191-192). Bu figrn izimindeki zeni Avrupal erkek portresinde de grmekteyiz. Sanat byk bir ihtimalle saraya ulaan Avrupa kkenli kitap ve gravrlerden de yararlanm olmaldr (Bac vd.2006; 264-265). 14a. Frenk Erkei (bkz resim5); Osmanlda genel olarak Frenk olarak adlandrlan Avrupal erkek figr, belli bir kiinin portresi olmaktan ok, genel bir imge olarak karmza kar. Levhann sa stnde yer alan ve Avrupal kadn figr iin de geerli olan; Bu bde vermidir hsne rengi Bunlar ikisi de Neme Frengi Dizeleri, yzlerine rengi ikinin verdiini ve her ikisinin de Avusturyal olduunu belirtir. Levninin stanbulda bulunan Avrupal elileri peruundan bastonuna ve koltuk altndaki apkasna, dizlerinde daralan pantolonundan, ssl ceketine ve dantelli gmleine kadar gzlemlemi olduu grlr. (repolu, 1999a; 191-192) Levniye zg kontrast renk uyumu, scarlet krmzs renkli uzun ceket ile yeil bordrl kol azlarnda kendini gstermektedir. Sanat ayrca bu iki zt rengi dengeleyen gri ve mavi tonlardan da faydalanarak renk bilgisini tekrar gzler nne sermektedir. Levninin, stanbul sosyal hayatnn eitli tiplerini resmederken bir Frenk kadn ve erkeini de bu almalar arasna katmas, onlar dnemin yaantsnn bir paras olarak grdne, batllama eilimlerinin grlmeye baland bu dnemde en azndan onlara ilgi duyduuna ve bu tipleri kendi bak asndan, ayrntl bir ekilde betimlendiine iaret etmektedir. Bu tutum Srname resimlerinde de grlmektedir. Batl seyirciler leni izlerken, kendi kyafetleri ierisinde tasvir edilmitir. (bkz resim6) Sanat Frenk Erkei isimli bu almasnda da dier imzal resimlerinde olduu gibi imzasn zemine yerletirdii iek motiflerinden en byk olann altna atmtr. Bu tutum Levninin imzal tm tek figr almalarnda ounlukla grlen bir harekettir. 14b. Feraceli Kadn(bkz resim7); Devety rengi bir ferace giymi ve beyaz saydam yamak takm olan figr, iki eliyle tuttuu n ak bol eteini toplarken, vcudun st ksmn saran feracenin mavi astar ve krkl krmz serpme desenli giysisi, feracenin kollarnda ise dilimli leylak renginde hrka kollar grlmektedir. Lale Devrinin modas olan olduka gsterili bu sokak giysisinin, Sultan III. Ahmedin 1726 ylnda topluma ahlaki ve ekonomik adan zararl olduu gerekesiyle yasakladklarndan olduu zannedilmektedir. Byle ince ve ak renk kumatan yaplan feracelerin renginden, yasaklama hkmlerinde bed renk yani fena renk olarak sz edilir (repolu,1999b:195). Kenarlar srmal saydam yamak, modelin kalarn ve hatta gz kapaklarn belli belirsiz rterek yalnzca gzlerinin alt ksmn akta brakr, yine ii grnen dier paras da burnu ve az hatlarn belirterek kapatr.

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 6/1 Winter 2011

Levni mzal nsan Resimlerinde Figr Anlay

1273

Levni aslnda ok az grnmesi gerekirken saydam kuman altndan rahatlkla seilebilen yz hatlarn ve drt sra boncukla ssl gerdan son derece gzel bir ekilde vermitir. Modelin eteini tutu ekline bakldnda, bunun bir modele baklarak allm olduu hissi tamaktadr. Dnemin stanbulda yaayan Avrupal ressamlarn almalarnda da grlen bu duru ve hareket Levninin bu sanatlar ile olan ilikisini teyit etmektedir (bkz. Resim 8910). Sonu olarak Osmanl resim sanat ierisinde, zellikle de tamamen yzlerin Batya evrildii bir dnemde ikinci bir klasik dnem yaatm olmasyla nemli bir yeri olan Levni, kendi sanatsal zevki ve yaklamyla gerekten de yeni ve farkl eyler yapm bir sanatdr. Yapm olduu resim almalaryla Osmanl minyatr sanatnda srekli kullanlacak portre kalplardan birini ortaya koymutur. Figrlerin kalabalk sahnelerde kullanmna da yeni bir anlay getirmitir. Sanatnn gl bir gzlemci oluu ve gzlemlerini aktarmada gsterdii akclk, 18. yzyl bandaki Osmanl dnyasnn en nemli grsel belgelerinden birine imza atmasn salamtr. Levni bir yandan gelenei korurken, dier yandan baklarn Batya eviren Osmanl sanatlar arasnda en nemlilerinden birisidir. Yalnzca 18. yzyl Osmanl resim sanatn klasik dnemlerindeki gnlerini aratmayacak biimde canlandrmakla kalmam, minyatr sanatna kkl yenilikler de getirmitir. Bunlarn banda figr anlaynn deiimi gelir. Hacim kazanm figrler, derinlik kazanm kompozisyonlar ierisinde verilmeye allrken, figre bak as da hem resimsel, hem de anlamsal olarak deiir, geliir, zenginleir ve derinleir. Levninin bu sanatsal yaklamndan sonra Osmanl resim sanatnda figrn genel anlamdaki kavranmas kanlmaz olarak deiime ynelmitir. Bu deiimler balangta figrn ele aln biimi ile balam ardndan yaptlar zerinde pastel tonlarn egemen olduu renk skalas ile kendini gstermitir. Ortaya kan bu yeni renk anlay Osmanl kitap sanatlarnda srekli bir kendini yenileme olarak yansma bulmutur. Dier taraftan Nakka Levninin frasndan kan resimlerde yer alan figrler olaanst bir hayal zenginliiyle yanstlrken, resimlerin genel karakteristii ilk bakta ok yaln grnen, ancak ok ustalkl izgilerle ve nanslarla belirtilmi salam bir figr anlay ve kavram tutarll olarak karmza kmaktadr. Bu resim anlayndan dolay repolu Levni iin yalnz grneni deil, grnenin ardndakini de, kendi gelenei ierisinde, kendine zg incelikle arayan ve sunan sra d bir ressam tanmlamasn yapmaktadr (repolu, 1999b:207). Levninin yapm olduu resimler, gerek betimleme anlayyla gerekse glgeli boyama tekniiyle, znden bir ey yitirmeden bununla birlikte, batllama srecinin balangcnda ki Osmanl resim sanatn ustaca yenileyen slubuyla, dnemin atmosferini grkemli bir ekilde yanstmaktadr. Sanatnn yapm olduu resimlerde perspektifin olmamas ise bilgi veya yetenek eksikliinden deil, kkleri ok derinlere inen geleneksel betimleme prensiplerine bal olmasndan kaynaklanmaktadr (repolu, 1999b:207). Levninin yapm olduu portreler 18. yzyln sonu ve 19. yzyl sresince yaptlar ortaya koyan Osmanl portre ressamlarn hem slup asndan etkilemi, hem de Kebir Musavver Silsilename deki portreler, bu yzyllar boyunca yaplan padiah portreleri serilerine rnek oluturmutur. Sultan I. Abdlhamid dneminden (1774-1789) itibaren yaplan byk boyutlu yalboya soy aalarnda da yerine gre boy portre ya da bst portrelere rnek model olarak kullanlmtr. (Renda, 1996, 81-92) Levni, yalboya tek portreler dnda, Osmanl padiah portreciliinin son iki yzyllk dneminde geerli olan portre kalplarnn da belirleyicisi konumundadr. Levninin padiah portrelerinin kopyalarnn kesilip daha sonra hazrlanacak olan bir portre dizisinde yaptrlarak kullanlmak istenmesi, yaptlarnn belirgin bir kalp oluturmasn szck anlamyla da dorulamaktadr (repolu, 1999b:208). Dier taraftan Levninin kompozisyonlarnda genellikle nohut sars veya sarnn tonlarndan oluan bir zemin rengi tercih ettii de grlmektedir. Bu sanatnn kiisel renk tercihi olabilecei gibi, zellikle Ortaa Avrupa minyatrlerinde yine bu rengin ounlukla zemin rengi olarak kullanlmas, sanatnn Orta a Avrupa minyatr resimleri konusunda bilgisi olabilecei dncesini de kuvvetle desteklemektedir. Bu konuda 18. yzylda stanbulda yaayan Avrupal sanatlardan bilgi edinmi Turkish Studies

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 6/1 Winter 2011

1274

Serkan LDEN

olabilecei veya iinde Orta a Avrupa minyatrlerinin olduu ve saraya kadar ulam bu kitaplar inceleme ansna sahip olma ihtimali de dnlebilir. Levninin yaad dnemde Avrupal sanatlarn Douya olan ilgileri nedeniyle stanbulda da yaadklar ve sanatsal faaliyetlerini srdrdkleri bilinmektedir. zellikle Vanmour (1671-1737) stanbulda yaam olan ressamlar arasnda en tannm olanlarndan birisidir. Fakat Vanmour ve Levni arasnda bir dostluk veya i ilikisi olduuna dair bir belgenin varl bilinmemektedir. Buna ramen bu iki sanatnn almalarnda ortak noktalar grmek mmkndr. Bu birliktelik, figrlerin duru ve ifadeleri alarndan zaman zaman ok benzer yerlerde bulumaktadr. Bununla birlikte Levninin tek figrlerinde genellikle gelenekselci bir tutum grlmektedir. Ancak stanbulda yaayan Vanmour gibi sanatlarn salam durulu tek figr portrelerinin de Levninin resim grn geniletmi olmas son derece olasdr. Sonuta ayn dnem ve meknlar paylaan bu sanatkrlarn birbirinden etkilenmesi kanlmazdr. Bu da Osmanl Lale Devri sanatlarnn dnemin getirilerine paralel olarak Batllama srelerini yakndan izlediklerini, bu dnem ierisinde sanatsal alveriin aratrma boyutunda da var olduu dncesini desteklemektedir. Levninin yaptlar Osmanl resim sanatnda slup ve anlay asndan kukusuz bir dnm noktas olarak deerlendirilmelidir. Sanat Osmanl minyatr sanat tarihini ynlendirmi olan az sayda nakkalardan birisi ve sonuncusudur. (repolu, 1999b:208).

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 6/1 Winter 2011

Levni mzal nsan Resimlerinde Figr Anlay

1275

RESMLER

Resim 1: Gen Osman

Resim 1a: Levninin mzas

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 6/1 Winter 2011

1276

Serkan LDEN

Resim 2: Sultan III. Ahmet ve ehzadesi

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 6/1 Winter 2011

Levni mzal nsan Resimlerinde Figr Anlay

1277

Resim 3: Acem ah Hazinedar

Resim 4: Frenk Kadn

Kymetli Civani

Resim 5: Frenk Erkei

Resim 6: Feraceli Kadn

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 6/1 Winter 2011

1278

Serkan LDEN

Resim 7:, Avrupal Eliler, Srname 139b-140a

Resim 8: Vanmour Trk Dn 56 90 cm, 18. yy. ilk yars

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 6/1 Winter 2011

Levni mzal nsan Resimlerinde Figr Anlay

1279

Resim 9: Vanmour Trk Dnden ayrnt

Resim 10: Trk Dn Detay

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 6/1 Winter 2011

1280

Serkan LDEN

KAYNAKA AND Metin (2007), Minyatrlerle Osmanl-slam Mitologyas, Yap Kredi Yaynlar, stanbul ATIL Esin (1999), Levni ve Srname (Bir Osmanl enliinin yks), Ko Bank Yaynlar, stanbul BACI Serpil, AMAN Filiz ve RENDA Gnsel.- TANINDI Zeren (2006), Osmanl Resim Sanat, Mas Matbaaclk A, stanbul ERSOY Ayla (1991), 18. Yzyln Minyatrleri ve 19. Yzylda Bat Tarz Resme Gei, lgi, Yl:25, S: 64, K, s.1217 REPOLU Gl (2003), Vanmour ve Levni: Aynann ki Yz, Lale Devrinin Bir Grg Tan, NKOLAS E. S., BULL D., RENDA, G. ve REPOLU G. (2003), Jean-Baptiste Vanmour, Mas Mtb. A.. Ko Bank Yaynlar, stanbul, s.73101 REPOLU Gl (1999a), Lale Devrinin elebi Nakka: Levni, Sanat Dnyamz, (Yaratc Osmanllar), S:73, s. 235243 REPOLU Gl (1999b), Levni, Nak, iir, Renk, Mas Matbaaclk A.., stanbul-1999 RENDA Gnsel (1977), Batllama Dneminde Trk Resim Sanat 17001850, T.T.K. Basmevi, Hacettepe niversitesi Yaynlar C17, Ankara RENDA Gnsel (1996) Osmanl Sultanlarnn Soy Aac, P Kltr Sanat Antika Dergisi S: 2, Yaz, s. 81-92 NKOLAS E. S. , BULL D., Gnsel RENDA, ve Gl REPOLU (2003), Lale Devrinin Grg Tan Jean-Baptiste Vanmour, Mas Mtb. A.., Ko Bank Yaynlar, stanbul NVER Sheyl, (1953), Fatih Sultan Mehmet ve Babas ile Olu Resimlerini Yapan Ressam Levni ve Biyorafisi, stanbul niversitesi Yaynlarndan Say:543, stanbul.

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 6/1 Winter 2011

You might also like