BLM 1 TOPOGRAFYA VE KAYALAR

KAYALAR
Doada bulunan eitli organik ve inorganik elerin bir araya gelmesi ile olumu kat maddelere kaya ad verilmektedir. Kayalar bulunduklar topografyann oluumu ve geliimi zerinde etkilidir. rnein anmaya direnli kayalarn bulunduu arazide yksek ve belirgin yer ekilleri oluur. oluturur. Bunlar daha sonra eriyerek tekrar magma durumuna geer. Bu duruma kaya dngs ad verilir.

ekil 1: Tor Topografyas Tor topografyas anmaya direnli granit bloklarndan olutuundan bulunduu arazide yer ekilleri daha belirgin olmaktadr.

KATILAIM (Pskrk) KAYALARI

ekil 2: Dev kazan Dayankl talar akarsuyun yatan derinletirmesine byk diren gsterdiklerinden akarsu yataklarnda sk sk anmn farkllk gstermesinden kaynaklanan eim krklar elaleler, eim krklar ve dev kazanlar grlr. Anmaya dirensiz kayalarn bulunduu arazilerde ise alak ve belirgin olmayan yer ekilleri grlr. rnein karstik kayalardan oluan arazilerde yer ekillerinin belirginlii yksek deildir. Bunun nedeni bu kayalarn suda kolay znebilme zelliine sahip olmasdr.

Katlam kayalar magmann yeryznn farkl ksmlarnda soumas ile oluurlar. Genellikle kristalli bir yapya sahiptirler. Souma srelerinin farkl olmasna bal olarak iri veya ince kristalli olabilirler. Yer altna inildike her 33 metrede scaklk 1 C arttndan yerin ok fazla derinine inmek mmkn deildir. Bu yzden yer altna ait bilgi edinmede katlam kayalarna bal ta analizleri kullanlr. Hava ile temas derecelerine bal olarak ak veya koyu renkli olabilirler. ve d pskrk kayalar olmak zere iki gruba ayrlrlar.

KAYA ETLER

Kayalar katlam (pskrk) kayalar, tortul (sedimenter) kayalar ve bakalam (metamorfik) kayalar olmak zere grupta toplanr. Balangta btn kayalarn kkeni magmadr (pskrk kaya) Ancak bunlarn ayrmas, ufalanmas, anmas ve tanp biriktirilmesi (tortul kayalar), basn ve s altnda deiime uramas (bakalam kayalar) eitli kaya gruplarn

1. Pskrk kayalar: Magmann yerin derinliklerinde soumas ile oluurlar Soumalar yava olduu iin iri kristalli bir yapya sahiptirler. Soumalar esnasnda hava ile temas etmedikleri iin genellikle ak renklidirler. Bu kayalara GRANT, DYORT, SYENT ve GABRO gibi kayalar rnek verilebilir. 2. D Pskrk Kayalar: Magmann yer kabuundaki atlaklar boyunca yer yzne kp soumas ile oluurlar.

Soumalar hzl olduu iin ince kristalli bir yap gsterirler Soumalar esnasnda hava ile temas ettikleri iin yanmalar renklerini koyu yapmtr. Bu kayalara ANDEZT, BAZALT, TF, OBSDYEN (volkan cam) ve SNGERTAI rnek verilebilir.

Bitkisel ve hayvansal atklarn (fosil) ukur alanlarda tortullamas sonucu oluurlar. ANTRAST, TAKMR, LNYT, TURBA, TEBER ve MERCAN KALKER gibi kayalar bu kayalara rnek gsterilir.

TORTUL (SEDMENTER) KAYAALARI

Kayalarn d kuvvetler tarafndan andrlp tanmas ve ukur ortamlarda biriktirilmesi sonucu oluurlar. Genellikle tabakal bir yapya sahiptirler. Bnyesinde fosil bulundurabilen tek kaya trdr. Yer yznn ounluunu oluturan kaya grubudur. Fosil bulundurabilme zellii sayesinde gemi jeolojik dnemlere ait bilgiler bu talar sayesinde saptanr.

BAKALAIM (METAMORFK) KAYALAR: Katlam (pskrk) kayalar ile tortul kayalarn ar s ve basn altnda bakalama uramas (metamorfizma) sonucu oluan kayalardr. Bu kayalara ELMAS, MERMER, GNAYS ve ST gibi kayalar bu rnek gsterilebilir.

1. Fiziksel (Mekanik-Krntl) Tortul Kayalar: D kuvvetlerin (akarsu, buzul, rzgar, dalga vs.) andrp tad malzemeleri ukur alanlarda biriktirmesi ile oluurlar. KL TAI, AKIL TAI, KUM TAI ve ML TAI gibi kaya gruplar bu talara rnek oluturur. akl talarnn keli olanlar BRE, yuvarlak olanlar ise KONGLOMERA adn alr. 2. Kimyasal Tortul Kayalar: Suda kolay znebilen maddelerin kelmesi ile oluurlar. Karstik arazilerdeki kayalar bu kayalara rnek gsterilebilir. KALKER (kire ta), JPS (al ta), KAYATUZU, TRAVERTEN ve DAMLATALAR (sarkt, d,k,t ve stn) bu kayalarn en gzel rneini olutururlar. 3. Organik Tortul Kayalar: