6th International Advanced Technologies Symposium (IATS11), 16-18 May 2011, Elaz, Turkey

Transformatr Balant Gruplarnn Elektrik Datm ebekelerindeki Harmoniklere Etkilerinin ncelenmesi

H. Erolu1, M. Aydn2
1

Gmhane niversitesi, Gmhane/Trkiye, hasan.eroglu@gumushane.edu.tr 2 Seluk niversitesi, Konya/Trkiye, aydin@selcuk.edu.tr elektriksel model kullanlarak yaplan bir incelemenin literatrde eksiklii gze arpmaktadr. Bu alma byk bir datm ebekesinin benzetimi ve transformatr balant gruplarnn deiimine gre datm ebekesindeki harmoniklerin deiimi ile ilgili ileride yaplabilecek almalara alt yap tekil ederek k tutmaktadr. II. TRANSFORMATR BALANTI GRUPLARININ HARMONKLER ZERNDE ETKLER Generatr, hat ve transformatrden meydana gelen bir g sisteminde harmonik akmlar, generatr reaktans, transformatrn primer reaktans ve hattn reaktans zerinden geerek harmonikli gerilim dsm meydana getirirler. Generatrde sins seklinde gerilim retildigi halde k ularndaki gerilimin dalga ekli bozulabilir. Mknatslanma akmndaki harmoniklerin ebekeye geip gememesi: i. Transformatr baglant grubuna, ii. Primerin yldz bagl olmas halinde, yldz noktasnn ebekenin ntrne bal olup olmamasna, iii. Transformatrdeki magnetik devrenin geometrik yapsna, baldr [8]. Elektrik sisteminin gerekli bir ksm olarak, transformatrler g kalitesi asndan nemli rol oynarlar. Transformatr konfigrasyonlar, baz amalar iin etkin ara olarak kullanlabilir: i. ve n kat harmonikleri azaltlmas, ii. Tek faz gerilim salnmlarnn genliinin azaltlmas, iii. Gerilim datm izolasyonun salanmas. Bununla birlikte, dier transformatr konfigrasyonlar aadaki problemlerle de sonulanabilir: i. Tahrip edici geici ar gerilimler iin artan potansiyel, ii. Gerilim ve akm dengesizlii olaslndaki byk art, iii. Oluan harmonik problemlerin daha da iddetlenmesi. Zigzag transformatrlerle ilgili yaplan almalar, bu transformatrlerin nc harmonik akmlarnn % 50sini kprlediini gstermektedir. Dolaysyla zigzag transformatrler, sfr bileen akmlarndan kaynaklanan ntr akmlarn istenen seviyelere drebilir. Zigzag transformatrler, nc harmoniklerin bulunduu, ntr hattnda snmalarn olduu ve transformatrlerin yldz noktalarnda problemlerin olduu yerlerde kullanlmaldr [9].

Effect Analysis of Transformer Connection Types to Electrical Distribution System Harmonics

AbstractIn this paper, effects of transformer connection types to harmonics on electrical distribution systems were analyzed according to the simulation results. The simulation was prepared by using Simpowersystems toolbox of Matlab&Simulink according to the measurements. The measurements were taken with the help of energy quality analyzers at different points at the 2nd and 3rd Organized Industrial Areas (KOIA) in Konya for power quality and harmonics analysis. The purpose of the studies is to determine which configurations more effective in eliminating harmonics. With the help of this study, further analyzes can be made in the electrical distribution system for power quality analyzes. Anahtar KelimelerHarmonics, harmonic distortion. transformer, simulation,

I. GR ARMONKLER, hem elektrik ebekeleri iin hem de kullanclar iin srekli olarak karlalan ve kanlmaz olan bir kavram haline gelmitir. Bilindii zere, endstride ok geni bir yelpazede kullanlan dorusal olmayan ykler harmonikli akm ve gerilim bozulmalarnn nemli nedenlerindendir. Lineer olmayan elemanlarn artyla, harmonik kirliliin nemi her geen gn daha da byk bir problem olmakta ve elektrik g sistemlerindeki gvenirliin zerinde byk bir problem olmaktadr. Bu nedenle elektrik g sistemlerinde, analizlerin ve kontroln yaplabilmesi iin harmonik kaynaklarnn lm byk nem tamaktadr [2]. Harmonik analizleri, elektrik sistemlerinde iyi bir g kalitesinin salanmas iin en nemli etkendir [3]. Uygulamada, elektrik sistemlerinin olduka karmak yapya sahip olmas, harmonik analizlerinin benzetim ortamnda yaplarak daha ok incelemenin yaplabilmesini gerektirmektedir. Gemi yllarda transformatr balant gruplarnn harmonikler zerindeki etkilerinin incelenebilmesi iin baz almalar yaplmtr [4-7]. Fakat byk bir datm ebekesinden elde edilen veriler dorultusunda oluturulan

40

H. Erolu, M. Aydn III. YAPILAN LM ALIMALARI Elektrik datm sistemlerindeki farkl yklerin rettikleri harmoniklerin incelenebilmesi iin, bir OG-AG datm ebekesinin farkl noktalarnda lmler yaplmtr. Datm ebekesi olarak Konya 2. ve 3. Organize Sanayi Blgesi seilmitir. Konya 2. ve 3. Organize Sanayi Blgesinde TEA KONYA 3 TMden beslenen 8 tane manevra merkezi bulunmaktadr. Her bir manevra merkezinin kurulu gleri ekil 1deki gibidir. lmler, farkl rn reten fabrika tiplerinin hangi tr harmonikleri rettiini ortaya karmak iin yaplm ve bunlarn, ebeke zerindeki etkileri ortaya konulmaya allmtr. lm ileminde iki tip g analizr kullanlmtr. Genellikle AG tarafnda yaplan lmler ANALYST 2060 tek fazl g analizr cihazyla, OG tarafnda yaplan lmler ise RUDOLF PAK 5 fazl g analizr cihazyla yaplmtr. Yaplan harmonik lmlerinin doruluundan emin olmak amacyla, birden fazla fabrikann beslendii trafolarda, yalnzca bir fabrikann alt saatler dikkate alnarak lmler yaplmaya allmtr. OG ebekesindeki lmlerde ise, daha fazla g ekilen manevra merkezleri tercih edilmitir lm yaplan manevra merkezleri MM1, MM2, MM3 ve MM6dr. AGde ise farkl rn retimi yapan fabrikalarda lmler yaplmtr (ekil 2). lmler, tekstil fabrikas, gda fabrikas, iki adet plastik fabrikas ve be adet dkm fabrikasnda yaplmtr. lm noktalarndaki deerler Tablo 1 ve Tablo 2de verilmitir.

ekil 1: Manevra merkezlerinin kurulu gleri [10].

ekil 2. lm yaplan Konya 2 ve 3 nolu organize sanayisinin trafo tek hat emas ve fabrikalarda yaplan lm yerleri.

41

6th International Advanced Technologies Symposium (IATS11), 16-18 May 2011, Elaz, Turkey
Tablo 1: Manevra merkezlerinden alnan deerler. lm Yaplan Yer MM1 MM2 MM3 MM6 ekilen Gerilim Akm THD (A) (%) 2202-2.4 280 55-70 180225 22-37 2.1-2.8 2-2.5 2.2-2.8 Akm THD (%) 3.5 -4.1 4.8-5.2 3.6-4 7 -10.1 Akmdaki Baskn Harmonikler 5 (%4)-7(%1.8) 3 (%2)- 5(%3.6)- 7 (% 4.1) 5 (%3.7)- 7 (% 1.2) 5 (%7.5)- 7(%2.5)11(%1)-21(%5)

IV. BENZETM ALIMALARI Gnmzde elektrik sistemlerinde enerji kalitesi aratrmalarnn yaplabilmesi iin birok yntem vardr. Benzetim almalar bunlardan biridir. Sistem parametreleri Benzetime girildikten sonra veriler zerinde deiiklikler yaplarak sistem hakknda yorum yaplabilmektedir. Sistemin elektriksel modeli, Matlab&Simulink programnn Simpowersystems ara kutusu kullanlarak, lmlerden elde edilen verilere dayanarak ve Konya Organize Sanayi Blgesi Mdrlnden (KOSBM) alnan deerler yardmyla oluturulmutur. Gerek bir sistemde farkl grnr glerde yzlerce transformatr bulunur. Benzetim ortamnda yzlerce farkl deerde transformatrn, ykn, harmonik akm kaynaklarnn, lm bloklarnn ve birok dier datm ebekesi elemanlarnn modellenmesi olduka zor olduundan gerekletirilen benzetim almasnda 1250 kVA deerinde 60 transformatr kullanlmtr. Her bir manevra merkezinin iinde o manevra merkezinden beslenen fabrikalar temsil eden ykler bulunmaktadr. Manevra merkezlerinin gleri KOSBMden alnmtr. Datm ebekesinde yaplan lmlerden elde edilen deerler ilgili trafolarn deerleri olarak benzetime girilmi, datm ebekesinde lm yaplmayan dier trafolarn deerleri ise KOSBMden alnan deerlere gre Dier trafolar adnda benzetime girilmitir. Transformatrler, lineer ve lineer olmayan ykler, lm bloklar ve dier datm sistemi elemanlarn ieren manevra merkezleri, benzetim ortamnda ekil 3te gsterildii gibi modellenmitir.

Tablo 2: Fabrikalardan alnan lm deerleri. lm Yaplan Yer Dkm Fabrikas 1 (OG) Plastik Fabrikas 1 Plastik Fabrikas 2 Dkm Fabrikas 2 Dkm Fabrikas 3 Gda Fabrikas Dkm Fabrikas 4 Tekstil Fabrikas Dkm Fabrikas 5 ekilen Akm (A) 13.2514.75 170-290 90-170 500-630 140-300 90-170 660-775 400-580 125-230 Gerilim THD (%) 2.5-3 2-2.5 2-2.2 3.5-4.3 2.3-2.6 2.3-2.5 5.3-5.6 4.4-4.1 2.2-2.6 Akm THD (%) 15-20 10-17 10-20 24.528.5 9-22.5 7-22.5 19-26 14.518.5 8-32 Akmdaki Baskn Harmonikler 5 (%16) - 7 (%12) 11(%3) 3(%2.5) - 5(%10) 7(%12.5) 5(%11) - 7(%12.5) 11(%8) 5(%22) - 7(%10) 11(%8) 5(%6) - 7(%19) 3(%8)-5(%6)7(%10)-9(%6)11(%11) 5(%219 - 7(%11) 17(%3) 5(%16) - 7(%5) 11(%5) 2 (%28)-3 (%3)4(%8)-5(%6)

1250 kVAlk trafolarda ksa devre akm sekonder taraf iin yaklak olarak 34 kAdir. Yk akm deeri 700 A olan bir dkm fabrikasnn IKD/IL oran yaklak olarak 48 olmaktadr. IEEE 512 standardna gre IKD/IL orannn 48 olduu durum iin, akmdaki harmonik limit deeri %8 olarak kabul edilmektedir [11]. Fakat bu deer trafonun ksa devre oran ya da dier sistem parametrelerinin farkllk gstermesi durumunda deiir. Fabrikalarn akm distorsiyon deerleri, standart deerlerinin zerindedir. lm yaplan noktalardaki yksek harmoniklerin nedeni, ark frnlar, deiken hzl srcler, yumuak yol vericiler, inverterler ve fabrikalardaki dier g elektronii elemanlardr. MM1den beslenen ve %25 seviyelerinde akm harmoniklerine sahip fabrikalarn OG tarafnda dk distorsiyon olmasnn nedeni, lm yaplan datm ebekesindeki dk distorsiyonlu dier fabrikalarn OG tarafndaki harmonik seviyelerini drmesi ve AGden OGye geildike OG tarafta, distorsiyonlu gerilim dmne neden olan trafo empedanslarnn kalkmasdr. Bunun yannda ortak balanma noktalarnda (PCC) harmoniklerin asal olarak birbirlerini snmlemeleri de sz konusudur.

ekil 3: Sistemin elektriksel modeli.

42

H. Erolu, M. Aydn Benzetimde kullanlan elemanlarla ilgili olarak Tablo 3te TEA ana besleme kaynana ait deerleri ve Tablo 4te ise kullanlan transformatrlere ait deerler bulunmaktadr. MM1deki transformatrlerin, yklerin, harmonik kaynaklarnn ve dier elemanlarn benzetim ortamndaki gsterimleri ekil 4te grlmektedir.

ekil 4: MM1deki transformatr, yk, harmonik kayna ve dier elemanlarn elektriksel modelinin gsterimi.

43

Transformatr Balant Gruplarnn Elektrik Datm

Tablo 3: TEA ana besleme kaynana ait deerler. Gerilimin Faz Frekans RMS As (Hz) deeri (V) (Derece) 34500 34500 34500 0 -120 120 50 50 50 Faz Ksa Devre Gc 680 MVA X/R Oran Kapasite inf. 323.5 inf. inf.
MM1 MM2 MM3 MM6 Plastik Fabrikas1 Plastik Fabrikas2 Dkm Fabrikas2 Dkm Fabrikas3 Gda Fabrikas Dkm Fabrikas4 Dkm Fabrikas5

Yukardaki veriler dorultusunda datm sisteminin benzetimi gerekletirilmi ve Tablo 7deki veriler elde edilmitir.
Tablo 7: Benzetimden elde edilen deerlerle lm deerlerinin karlatrlmas. lm Deerleri
Gerilim THD (%) 2-2.4 2.1-2.8 2-2.5 2.2-2.8 2-2.5 2-2.2 3.5-4.3 2.3-2.6 2.3-2.5 5.3-5.6 2.2-2.6 Akm THD (%) 3.5 -4.1 4.8 -5.2 3.6 -4 7-10.1 10-17 10-20 24.5-28.5 9-22.5 7-22.5 19-26 8-32

Fazlar VAB VBC VCA

Benzetim Deerleri
Gerilim THD (%) 2.13 2.18 2.16 2.2 3.37 2.61 11.24 6.70 6.70 7.69 11.24 Akm THD (%) 3.58 5.02 3.73 8.94 17.59 16.84 23.57 26.02 33.11 26.22 21.21

Tablo 4: Dyn1,Dyn11 ve Yyn baglant gruplu dagtm transformatrlerinin degerleri. Nominal G Pn [Va] , Frekans [Hz] Primer 1 Sarg Balants Primer 2 Sarg parametreleri [V1 Ph-Ph (Vrms), R1(pu), L1(pu)] Primer 2 Sarg Balants Primer 2 Sarg parametreleri [V2 Ph-Ph (Vrms), R2(pu), L2(pu)] [1250e3, 50] D1, D11, Y [34500 12.85 0.177] Yn,Yn,Yn [400 0.001727 2.832e-005]

Tablo 3te deerleri verilen besleme kaynann (Konya 3 TM trafosunun) ksa devre gc ve X/R oran benzetimde kullanlmak zere 680 MVA ve 323.461 olarak hesaplanmtr. Manevra merkezleri arasnda havai hat ve yer alt kablolar kullanlmaktadr. Yeralt kablosu olarak 3(1x240+25) XLPE, havai hat iletkeni olarak da 477 MCM (Hawk) iletkenleri kullanlmaktadr. Datm ebekesinden alnan harmonikli akm bileenlerinin benzetim sisteminde gerek deerlere yakn gerilim distorsiyonu oluturabilmesi iin hatlarn mesafelerine gre hat empedanslarnn da hesaplanmas gerekmektedir. Kullanlan kablo eidine ve hatlarn uzunluklarna gre hat empedanslar, Tablo 5teki kablo parametreleri dikkate alnarak hesaplanmtr (hat ksa iletim hatt olduundan kapasitans ihmal edilmitir). Hesaplanan deerler Tablo 6da verilmitir.
Tablo 5: Manevra merkezleri arasnda kullanlan kablolar iin diren ve endktans deerleri. 20 C'de letken DC direnci (ohm/km) 0.12 0.0754 alma indktans (mH/km) 0.95 0.531

Yaplan benzetim, transformatrlerin Dyn11 balant grubundan olduu ve datm ebekesinde lmlerin yapld fabrikalarn hepsinin devrede olduu varsaylarak yaplmtr. Dolaysyla benzetimdeki fabrikalarn bazlarnn gerilim distorsiyon deerleri, datm ebekesinden alnan gerek lmlerdeki deerlerden daha yksek kabilmektedir. V. TRANSFORMATR BALANTI GRUPLARININ DAITIM EBEKESNDEK HARMONKLERE ETKLERNN NCELENEBLMES N YAPILAN BENZETM ALIMASI Transformatrlerin balant grubunun ebeke harmoniklerine etkisinin incelenebilmesi iin organize sanayi blgesinin benzetiminde, transformatrlerin tm nce Dyn11, daha sonra srasyla Dyn1, Yyn ve Ynyn balant gruplarndan seilmi ve benzetimden alnan deerler Tablo 8de verilmitir.
Tablo 8: Transformatrler balant gruplarnn deitirilmesiyle manevra merkezlerinden elde edilen THD deerleri (V:Gerilim, A:Akm). % THD MM1 Balant gurubu V A Dyn11 2,13 3,58 Dyn1 2,13 3,58 Yyn 1,90 3,22 Ynyn 1,91 3,23 % THD MM2 V A 2,18 5,02 2,18 5,02 1,95 4,60 1,96 4,60 % THD MM3 V A 2,16 3,73 2,16 3,74 1,93 3,24 1,94 3,34 % THD MM6 V A 2,20 8,94 2,20 8,93 1,96 8,33 1,97 8,34

477 MCM (Hawk) 240 mm2 XLPE

Tablo 6: Hat mesafelerine gre omik diren ve endktans deerleri.

Hat TEA-MM1 MM1-MM2 MM2-MM3 MM2-MM8 TEA-MM4 MM4-MM5 MM5-MM7 MM3-MM6 MM6-MM7 TEA-MM3 MM7-MM8 Kullanlan Kablo Cinsi 477 MCM 3(1x240+25)XLPE 477 MCM 3(1x240+25)XLPE 3(1x240+25)XLPE 3(1x240+25)XLPE 3(1x240+25)XLPE 3(1x240+25)XLPE 3(1x240+25)XLPE 477 MCM 3(1x240+25)XLPE Uzunluu (metre) 1715 1842 1339 2646 2200 1850 1600 1936 700 2229 920 Hat uzunluklarna gre omik diren (ohm) ve endktans (mH) deerleri 0.2058 0.5145 0.1388 0.9781 0.1606 0.4017 0.1995 1.407 0.1658 1.168 0.13949 0.9842 0.1206 0.8512 0.145977 1.029952 0.05278 0.3724 0.2676 0.669 0.06936 0.489

VI. SONU Tablo 8deki deerlere gre, fabrikalarn beslendii transformatrlerin balant gruplar deitirildiinde manevra merkezlerindeki akm ve gerilim harmonik distorsiyonlarnn deitii grlmektedir. Transformatrlerin Dyn11 ve Dyn1 bal olmas akm ve gerilim THDsini neredeyse hi deitirmedii grlmektedir. Yyn ve Ynyn balant

44

H. Erolu, M. Aydn gruplarnda ise akm ve gerilim distorsiyonlarnn referans benzetimdeki deerlere gre (Dyn11 bal) yaklak % 10 azald grlmektedir. Bu deerler dorultusunda, ve n kat harmoniklerin az bulunduu ok saydaki sanayi yklerinin beslendii datm ebekelerinde, manevra merkezlerindeki harmoniklerin yok edilmesi asndan Yyn ve Ynyn balant gruplarnn Dyn11 ve Dyn1 balant gruplarna gre daha avantajl olduklar sonucu karlabilir. Fakat bu deerler ve n kat harmoniklerinin mevcut olduu datm ebekelerinde farkllk gsterebilir. Yaplan lmlerde, datm ebekesinin bir sanayi blgesi olmas nedeniyle ve n kat harmonikleri iermemektedir. nk fazl ykler youn bir ekilde bu datm ebekelerinde yer almaktadr. Teorik olarak, primeri gen bal transformatrlerde, sekonder tarafta grlen ve n kat harmonikler (triplen harmonikler), sirklasyon akmlarndan dolay ebeke tarafna geememektedir [12-15]. Bu zelliinden dolay primeri gen bal transformatrler primeri yldz bal transformatrlere gre daha avantajldr. KAYNAKLAR
[1] M. Bao, J. Xa, X. Yn, M. Dong, H. He ve J. He, Harmonic Measurements and Analysis in a Modern Steel Manufacturing Facility, Power and Energy Society General Meeting,2010 IEEE, s. 1-6. web:http://ieeexplore.ieee.org/stamp/stamp.jsp?tp=&arnumber=5589983 Q. Tang, Y. Wang ve S. Guo, Design of Power System Harmonic Measurement System Based on LabVIEW, Fourth International Conference on Natural Computation,vol. 5, pp. 489 493, Ekim, 2008. G.W. Chang ve C. Cheng-I, Measurement Techniques for Stationary and Time-Varying Harmonics, Power and Energy Society General Meeting, 2010 IEEE, s.1-5. Web:http://ieeexplore.ieee.org/stamp/stamp.jsp?tp=&arnumber=558961 1 H. Salam, Datm Transformatrlerinin Balant Gruplarna Gre Harmonik Simlasyonu,Yksek lisans Tezi, Fen Bilimleri Enstits,Yldz Teknik niv., stanbul, 2003. Q. Song, Z. Yin, J. Xue ve L. Zhou, Zero-Sequence Harmonics Current Minimization Using Zero-Blocking Reactor and Zig-Zag Transformer, Third International Conference on Electric Utility Deregulation and Restructuring and Power Technologies, s. 1758 1764, Nisan 2008. R. Omar, A. Ahmad ve M. Sulaiman, Harmonics Comparisons On Various Transformer Configurations, International Conference on Energy and Environment 2006, Austos 2006. Web:http://dspace.uniten.edu.my/jspui/bitstream/123456789/574/1/Har monics%20comparisons%20on%20various%20tranformer%20configura tions.pdf H. E. Mazin, W. Xu, Harmonic Cancellation Characteristics of Specially Connected Transformers, Electric Power Systems Research, Volume 79, Issue 12, s. 1689-1697, Aralk 2009. C. Kocatepe, M. Uzunolu, , R. Yumurtac, A. Karaka ve O. Arkan, Elektrik Tesislerinde Harmonikler, stanbul, Birsen Yaynevi, 2003. R.C. Dugan, F.M . McGranaghan, H.W. Beaty, Electrical Power Systems Quality, McGraw-Hill, 1996. H. Erolu, M. Aydn, Konya 2-3. Organize Sanayi Blgesi Elektrik Datm ebekesindeki Harmonik Seviyelerinin ncelenmesi, Elektrik, Elektronik, Bilgisayar, Biyomedikal Mhendislii 13. Ulusal Kongresi, s. 85-91, 23-26 Aralk 2009, Ankara, Trkiye. IEEE P519A/D5, Guide for Applying Harmonic Limits on Power Systems, Harmonics Working Group (IEEE PES T&D Committee) and SCC22, New York, 1996. W. Jewell ve D. J. Ward, Single Phase Harmonic Limits, PSERC EMI, Power Quality and Safety Workshop, Nisan 2002. IEEE Std 141-1993 (Revision of IEEE Std 141-1986), IEEE Recommended Practice for Electric Power Distribution for Industrial Plants, Power Systems Engineering Committee of the Industrial and Commercial Power Systems Department of the IEEE Industry Applications Society, USA, Aralk 1993. [14] Schonek J., The Singularities Of The Third Harmonic, Schneider Electric , Cahier Technique no202, 2001. [15] N. Chiesa ve H. K. Hidalen, Analytical Algorithm for the Calculation of Magnetization and Loss Curves of Delta-Connected Transformers, IEEE Transactons on Power Delvery, vol. 25, no. 3, Temmuz 2010.

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8] [9] [10]

[11]

[12] [13]

45