T.C.

ATILIM NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS ULUSLARARASI LKLER ANABLM DALI YKSEK LSANS TEZ

ARAP-SRAL UYUMAZLIINDA FLSTN SORUNU

Demet GKINAR

Ankara, 2009

T.C. ATILIM NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS ULUSLARARASI LKLER ANABLM DALI YKSEK LSANS TEZ

ARAP-SRAL UYUMAZLIINDA FLSTN SORUNU

Demet GKINAR

TEZ DANIMANI Do. Dr. dris BAL

Ankara, 2009 (Fotokopi ile oaltlamaz.)

ZET
Filistinin bulunduu blge, jeopolitik, jeostratejik ve jeoekonomik alardan deerlendirildiinde, gerek blge lkeleri ve gerekse kresel g odaklar asndan olduka nem arz eden bir blgedir. Byle olmas hasebiyle de bu blgede her zaman bir kaos ortam mevcut olmutur. Ancak bu sefer ki ok daha uzun sren ve srecek olan Filistin Sorunudur ki bu alma tam da bu noktada bir alma olmutur. Filistin Sorunu blgesel deil, evrensel bir sorun ve sadece iki tarafl deil ok tarafl bir sorun olma zelliinden dolay neredeyse tm dnyay ilgilendiren bir sorun olmutur. Bu corafyada yaayan insanlar ok skntlar ekmi ve ekmeye devam etmektedirler. Yahudi diasporasnn bir yurt kurma ihtiyacndan hsl olan bir vatan topra iin, evvelden beri istedikleri Filistinin seilmesi ile balam olan Filistin-srail Sorunu, bu yurtta yzyllardr yaayan Filistinli Araplarn, srailin yaylmac bir politika izlemesi sonucunda yurtlarn terk etmesine sebep olmu ve buna benzer yeni sorunlar olumasyla bir gibi byyerek ve eitli ekillerde deiime urayarak gnmze kadar gelmitir. yle sanyorum ki bu sorun uzun yllar boyunca da gndemdeki yerini korumaya devam edecektir. Bu almada, Filistin-srail Sorununa Trkiyenin bak ve her iki lke ile olan siyasi, askeri ve ekonomik ilikileri de incelenmeye allmtr. Ayrca, blgede g sahibi devletlerin de ilikileri ele alnarak, bu corafyadaki menfaatleri ve blgedeki etnik gruplarn mcadeleleri ve blgedeki etkilerine de yer verilmitir. Bu alma, Filistin-srail Sorununa bir zm nerisi almas olarak deil, sorunun ortaya k ve geliimi ile blgedeki etkilerini inceleyen bir alma olmutur. Temennim, srailde iki lke halknn beraberce bar ierisinde yaamay baard, Neve alom / Vaha es Selam Kynn

ii

yaantsnn tm blgeye rnek olmas ve bu rnei tm blge halknn uygulamasdr. Anahtar Kelimeler: Filistin Sorunu, Direni rgtleri, Yaser Arafat, Filistin Kurtulu rgt, Hamas, srail, ABD, Siyonizm, Bar Grmeleri

iii

ABSTRACT
When the location of Palestine is evaluated regarding its geopolitical, geostrategical and geoeconomic aspects, it seems to be an important region both for regional countries and global power groups. For this reason always a chaos environment existed in this region. The subject of our study, arising from deep conflict between Arabs-Israel, the Palestine question is realised and developing in this chaos environment which initiated a century ago and reached up today and surely improve in future too.Palestine Question has kept its importance until today as almost concerning whole world depending its characteristics being not a regional but an universal issue, not bilateral but multilateral question. The Palestinian-Israeli Issue which began upon the selection of Palestine as a homeland by Jewish diaspora that derived from the requirement of a country desired for a long time caused Palestinian Arabs to leave their country where they lived on for hundreds of years as a result of adopted expansionist policy of Israel and with the formation of similar problems, this issue reached up until today by snowballing and changing in various ways and I assume that this issue will maintain its place on the agenda for long years ahead. In this study, an effort given for to examine the outlook of Turkey to the question and politicial, military and economical relations with both countries.Additionally, the relations of the powerful countries in the region is discussed considering their profits in this geography and place given for the struggles between ethnic groups and affects on the region. This study is rendered not as a solution for Palestine-Israel question but a survey examining the rise of the question and its development and the affects in the region. My wish is that the life in Neve Shalom / Wahat al-

iv

Salaam Village serve as a model in all region where both countrys people achieved to live in peace together and to be implemented by all inhabitants of the region. Key Words: Palestine Question, Resistance Organisations, Yaser Arafat, Palestine Liberation Organisiation, Hamas, Israel, USA, Zionism, Peace Talks

NSZ
Karmak ve ayn zamanda hassas ve duygusal bir konu olan, bir nevi Arap-srail uyumazlnn arka bahesi konumunda bulunan Filistin Sorununun ekseninde, sorunun temelini, douunu, gelimesini ve blge zerindeki etkilerini incelediim bu alma, benim iin uzun, yorucu, bir o kadar da keyif duyduum ve ayn zamanda Filistin Sorunu ile ilgili bilmediim pek ok eyi de rendiim bir aratrma oldu. Bu konuda tez yazmamn sebeplerinden birisi de, ylardr blgede bir kaos ortamnda yaanan ve kimin ne yapmak istediinin pek anlalamad bir blgedeki, menfaat hesaplarnn hangi boyutlarda, ne ekilde tezahr ettiinin daha detayl ve bilimsel veriler nda daha anlalr olmasn umarak ve olaanst bir renme duygusu ile bu konuyu incelemek arzumdu. almamn kendime ve ilgilenen herkese faydal olmas dileiyle. Tezim hakkndaki zenli ve hassas deerlendirmeleri iin ve neredeyse vazgeeceim srada bana inanc ile sonsuz gven veren tez danmanm Sayn Do. Dr. dris BALA, rportajlar ile almama katk salayan Filistin Trkiye Bykelisi bana Sayn yardmc Nabil olan MAAROUFa Filistin ve rportajmn gereklemesinde Trkiye

Bykelilii Mstear Sayn M. Nabeel ALSARRAJa,

bu tezi yazmam

srasnda bana inanan, her zaman desteklerini esirgemeyen ve en zorlandm anlarda yardmma koan, alma artlarm kolaylatran annem, babam ve yardmcm Leylaya, en nemlisi telkinleri ve fikirleri ile her zaman yanmda hissettiim benden desteini esirgemeyen sevgili aabeyim Levent UZUNA, Ayrca, bu yorucu alma srasnda bandan sonuna kadar yardmn, varln, gvenini ve zellikle sabrn esirgemeyen eim Hilmi GKINARa ve bu tez yazlrken dnyaya gelen, ok kk olmasna ramen beni inanlmaz bir ekilde anlamaya alan biricik kzm Zehraya, ismini burada sayamadm byk kk ayrt etmeksizin yardm eden, destek olan herkese yrekten kocaman teekkrler.

vi

NDEKLER
Sayfa No ZET ............................................................................................... ABSTRACT .................................................................................... NSZ ........................................................................................... NDEKLER .................................................................................. BRNC BLM 1. GR.. KNC BLM 2. ARAP-SRAL UYUMAZLII ... 2.1. Giri ......................................................................................... 2.2. Uyumazln Temelleri 2.2.1. Yahudi G 2.2.2. Arap Ayaklanmas 2.2.3. II.Dnya Sava 2.2.4. BM Taksim Plan 2.3. Arap-srail Savalar 2.3.1.1948 Arap srail Sava 2.3.2. 1956 Svey Krizi 2.3.3. 1967 Sava 2.3.4. 1973 Sava 2.4. Sonu . NC BLM 3. FLSTN SORUNU 3.1. Giri ........................................................................................ 3.2. Tarihi Arka Plan 31 31 31 4 4 6 10 12 13 15 17 17 19 24 27 29 1 i ii iii vi

vii

3.2.1. Filistin Neresidir ? 3.2.1.1. Filistin Tarihesi 3.2.1.2. Filistin Hakknda Genel Bilgiler . 3.3. Siyonist Hareketin Douu ..... 3.4. Filistinde ngiliz Ynetimi ve Soruna Etkileri . 3.4.1. ngiliz Manda Rejimi . 3.5. srailin Kuruluu . 3.5.1. srailin Kurulu Amac . 3.5.2. Theodor Herzl ve lk Siyonist Hareketler . 3.5.3. Balfour Bildirisi . 3.5.4. 1920-1948 Yllar Aras . 3.5.5. 14 Mays 1948 ........... 3.6. Sorunun Douu .. 3.6.1. Sorunu Douran Gelimeler 3.6.1.1. Diasporadan Aliyaha ........... 3.6.1.2. Kutsal Topraklara Dn (Aliyah) ........... 3.6.1.3. Smrge Miras . 3.6.1.4. Osmanl mparatorluunun Durumu . 3.6.1.5. BM Taksim Plan (29 Kasm 1947) .... 3.7. Mlteciler Sorunu 3.8. Kuds (Kutsal Mekanlar) Sorunu ......... 3.8.1. Kudsn nemi . 3.8.1.2. Yahudiler in Kuds 3.8.1.3. Hristiyanlar in Kuds 3.8.2. Kudsn Stats 3.8.3. Kudsn gali . 3.8.4. Kutsal Mekanlara Yaklam 3.9. Sonu ..

32 32 35 36 40 41 47 49 49 51 53 55 57 57 57 60 66 67 72 77 87 89 91 92 93 95 97 99

3.7.1. Srgndeki Filistinlilerin Daldklar Yerlerdeki Yaam artlar84

3.8.1.1. Mslmanlar in Kuds 89

3.8.5. Kudsn Fiili Durumu .. 98

viii

DRDNC BLM 4. SORUNUN BESLEYP BYTT RGTLER .. 4.1. Giri ..................................................... 4.2. El-Fetih 4.3. Filistin Kurtulu rgt (FK) 4.4. Filistin Halk Kurtulu Cephesi (FHKC) 4.5. Filistin Demokratik Kurtulu Cephesi (FDKC) 4.6. El-Saika (Bamszlk in Halk Savann ncleri) 4.7. Filistin slami Direni Hareketi (Hamas) . 4.8. slami Cihad ..... 4.9. Dier rgtler ..... 101 101 102 106 110 111 112 114 118 120

4.10. Sonu ............... 122 BENC BLM 5. BLGESEL VE KRESEL GLERN SORUNA BAKII 5.1. Giri ................................................................. 125 125

5.2. Trkiye .................................................................... 125 5.2.1. Trkiye-srail likileri ............................................................ 127 5.2.2. Trkiye-Filistin likileri ......................................................... 131 5.2.2.1. Trkiye-Filistin Siyasi likileri ......................................... 132 5.2.2.2. Trkiye-Filistin Ekonomik likileri ................................... 5.3. Amerika Birleik Devletleri (ABD) . 134 136

5.4. Avrupa Birlii (AB) 139 5.5. Dier lkeler . 142 5.5.1. Msr . 142 5.5.2. rdn . 5.5.4. Suriye . 5.5.5. ran .. 142 144 144 5.5.3. Lbnan . 143

ix

5.6. Sonu .................................................................... 145 ALTINCI BLM 6. ZM GRMLER 6.1. Giri .. 146 146

6.1.1. Camp David Zirvesi . 146 6.1.2. EEC Deklarasyonu . 147 6.1.3. Fahd Plan ..148 6.1.4. Viyana Bildirisi ............ 148 6.1.5. Reagan Plan ............149 6.1.6. Fez Arap Bar Plan............ 149 6.1.7. Madrid Bar Konferans ............ 150 6.1.8. Oslo Anlamas 151 6.1.9. Gazze-Eriha (Kahire) Anlamas 151 6.1.10. Oslo II (Taba) Anlamas 152 6.1.11. El-Halil (Hebron) Protokol 152 6.1.12. Wye River Memorandumu 153 6.1.13. arm El eyh Anlamas 153 6.1.14. II. Camp David Zirvesi .. 154 6.1.15. Yol Haritas .. 6.2. Sonu .. YEDNC BLM 7. SONU 7.1. Sonu .. EKLER .................................................................................................... 157 157 161 155 155

Ek-1 Rportaj 161 Ek-2 Blge Tarihinin Kronolojik Sralamas . 164 Ek-3 BM Taksim Plan (29 Kasm 1947) . Ek-4 srail-Filistin Sorunu Kronolojisi . KAYNAKA ................................................ 168 172 186

BRNC BLM GR Filistin blgesi, yzyllar boyu kar atmalarna sahne olmutur. Bu atmalarn gnmzde de devam ettii ac bir gerek olarak tam da karmzda durmaktadr. Hal byleyken blge ister istemez en hareketli ve hararetli olaylarn yaand bir kaos ortamndan ileriye gidememitir. Filistin Sorunu yirminci yzyln bandan beri, Ortadouda zm bekleyen en sancl sorunlardan biridir. Bu sorun srailin Filistin topraklarnda yerlemesi sonucunda mlteci haline getirilmi Filistinlilerin ektikleri aclarla srekli kanayan bir yara olmaya devam etmektedir. Uluslararas ilikiler nezdinde deerlendirildiinde, yzylmzn en karmak konularnn banda Filistin Sorununun geldiini sylemek mmkn. Filistin zellikle yzyln ikinci yarsndan sonra blgesel bir sorun olmaktan kp, nceleri ok kutuplu, sonra iki kutuplu sistemin ve gnmzde ise tek kutuplu sistemin hareket alan haline gelmitir. srailin kurulmas ve bunun ardndan Filistin topraklarn igal etmesiyle ortaya kan sorunun bu denli nemli hale gelmesinde, atan taraflarn kimlikleri kadar, blgenin zellikleri de etken oluturmutur. srailin blgenin jeokltrel ve demografik dokusuna dardan yabanc bir unsur olarak mdahil olmas,
1

Sorunun belkemiini

oluturmaktadr. Siyasi ve ekonomik boyutlarla rtlmeye allan Sorunun kalbinde aslnda Kuds gerei yatmaktadr. Kudsn igali ve gerek statsnn belirlenmesi, Sadece Sorunun aktrleri olan Filistin ve sraili deil, Araplar ve slam lemini de dorudan ilgilendirmektedir. Bylelikle direkt taraf olmayan Hristiyan dnyas da konu Kuds olduunda kendilerini taraf addetmektedir. Grld gibi sadece Kudsn statsnde bile bu denli ok aktrn devreye girdii, jeostratejik ilgi alanlarnn kesitii Filistin topraklarnda kan akmaya devam etmektedir.

Ahmet DAVUTOLU, Filistinde kmazdan zme, stanbul, Kre yaynlar, s.1

Bu almann amac, dnya gndemini srekli megul eden Ortadouya ilikin dengelerin bulunmasna engel nitelii tayan ve tarihte gsterilen abalara ramen zme kavuturulamayan Filistin Sorununun kaynann tespiti, siyasi temelleri, soruna ait blgesel ve uluslararas aktrleri, yaanan sava ve bar srelerini ve bu sreler ierisinde aranan zm alternatifleri zerinde durularak, gerek sorunun oluumunda ve gerekse zm araylarnda kimlerin ya da nelerin etken bir unsur olduunun aratrlmasdr. Bu almada, aratrma yaplrken, Filistin-srail Sorununun kayna ile gelimeleri ayrntl bir ekilde incelenmeye allm, blgesel ve kresel g odaklarnn soruna etkileri ve bak alar zerinde durulmutur. Ayrca sorunun ortaya kard rgtlenmelere de deinilmitir. almada ok eitli basl ve sanal kaynaklardan yararlanlm ve kaynak seiminde objektif yaklam as hedef alnmtr. Ayrca Filistin Trkiye Bykelisi ile rportaj yaplarak Filistin tarafnn soruna bak as tespit edilmeye allmtr. alma, yedi blmden olumaktadr. Birinci blm, giri blmdr. Bu blmde, konunun neminden, izlenen yntemden ve ulalan kaynaklardan bahsedilmitir. kinci blmde; Filistin-srail Sorununun nemli bir ksmn oluturan Arap-srail Uyumazlna deinilmi ve taraflar arasnda yaanan savalar ayrntl bir ekilde incelenmitir. nc blmde; Filistin Sorununun tarihsel arka plan, geliim aamalar incelenmi, soruna etki eden unsurlar tek tek aklanmtr. Ayrca sorunun en nemli paralarn oluturan Mlteciler Sorunu ve Kuds Sorunu zerinde ayrntl olarak durulmutur.

Drdnc blmde; Sorunun besleyip bytt rgtler ele alnarak yaplar ve yaptklar hakknda bilgi verilmitir. Beinci blmde; blgesel ve kresel glerin soruna bak incelenerek, sz konusu lkelerin olaylar karsndaki tutumlar ve almalar hakknda bilgiler verilmitir. Altnc blmde; sorununun zmne ilikin gerekletirilen giriimlerden bahsedilmitir. Yedinci blm, sonu blm olup, Filistin-srail Sorunu hakkndaki bu almann son blmn tekil etmektedir. Burada, sorunun douundan bu yana gelien srelerin ve yaananlarn deerlendirmesi akademik bir erevede yaplarak bir kanaate varlmaya allmtr.

KNC BLM ARAP SRAL UYUMAZLII 2.1. Giri Arap-srail uyumazl aktrleri ve corafyas asndan Ortadou ve dnya siyasi tarihinin en karmak konularndan biridir. Bu uyumazlk, biroklar tarafndan sadece dini motifli temellere dayandrlm olsa da, aslnda sorunun kayna olarak 19. yy da etkili olan milliyetilik akmlarndan da etkilendiini sylenebiliriz. Uyumazln gnmzdeki etkisini kavrayabilmek iin tarihi sreci bilmek gerekir. almann bu blmnde Arap-srail uyumazlnn temelleri, tarihi arka plan, taraflar, yaanan savalar ve gelinen bar sreleri ve bunlarn sonularnn Filistin Sorununa etkileri zerinde durulacaktr. Arap srail Savalar, srail ile blgedeki dier Arap devletleri arasnda meydana gelen atmalardr. Bunlarn en nemlileri 1948-1949, 1956, 1967, 1973 ve 1982 savalar olmutur. Balfour Bildirisi ile Filistin'de bir "ulusal yurt" sz alan Yahudiler blgenin, I. Dnya Sava sonunda ngiltere'nin eline gemesi ile bu lke zerindeki basky artrdlar. Manda ynetimi srasnda blgeye olan Yahudi g sonucu da Filistin'deki Yahudi nfusu artmtr. Birlemi Milletler Genel Kurulunun, Kasm 1947'de Filistin'de biri Arap dieri Yahudi iki devletin kurulmas eklindeki karar dorultusunda, 14 Mays 1948'de srail Devleti'nin ilan ile ilk Arap-srail sava balam oldu. Msr, Suriye, Lbnan, rdn ve Irak kuvvetleri bu lkeye saldrdlar. Yaklak bir yl sren sava sonucu srail, snrlarn ikiye katlayarak uluslararas tannan snrlarna ulamtr.

kinci sava, Msr Devlet Bakan Abdl Nasr'n Temmuz 1956'da Svey Kanal'n milliletirdiini aklamas sonucu doan bunalm sonrasnda balam olup, ngiltere ve Fransa Msr'n bu kararn tanmadklarn bildirmesiyle devam etmitir. Ekim aynda Londra'da toplanan konferanstan da bir sonu kmaynca ngiltere ve Fransa srail ile gizli bir anlama yapt ve Ekim aynn sonunda srail kuvvetleri Sina Yarmadasna ulamaya balad. Ancak A.B.D. ve Sovyetler Birlii'nin basks ile atekes ilan etmek zorunda kald ve kuvvetlerini 6 Kasm'da geri ekmeye balad. Sava sonucunda Msr-srail snrna Birlemi Milletler Gc yerletirildi ve srail Akabe Krfezi'ne bir k kazanm oldu. 1967 ylnda Abdulnasr Birlemi Milletler Gcnn artk ekilmesini istedi ve srail gemilerinin Akabe Krfezi'ne girmesini nlemeyi baard. Daha nce ise srail-Suriye snrnda eitli atmalar oluyordu. srail kendisinden daha fazla kuvvete sahip olduunu anlad Arap devletlerinin ani bir saldrsn nlemek amacyla ilk saldry gerekletirmeye karar verdi. 5 Haziran'da srail Hava Kuvvetleri'nin Msr Hava Kuvvetleri'nin bulunduu slere saldrs ile balayan sava alt gn srd ve "Alt Gn Sava" olarak anld. Alt Gn Sava Arap devletlerinde byk bir kzgnla yol at. Diplomatik abalar srail'in igal ettii topraklar geri vermeyi reddetmesi ile sonuland. Bunun zerine Ekim 1973'te Yahudilerin kutsal ay olan Yom Kippur'da Msr ve Suriye birlikleri egdml bir ani saldr gerekletirdiler. srail, Golan ve Sina'da ilk bata gerilemek zorunda kald ama ikinci haftann sonunda Golan Tepelerini geri ald ve Msr birliklerini Sina'dan geri pskrtt. Bu sava ile srail'in yenilmezlik efsanesi sarsld. 5 Haziran 1982'de srail ile Filistin Kurtulu rgt arasnda trmanan gerginlik sonucu srail F.K. kamplarnn bulunduu Beyrut ve Gney Lbnan' bombalad. srail birlikleri Lbnan'n gneyini igal etti ve Beyrut'un

kenar mahallelerine kadar ilerledi. Kentteki Filistinli mlteciler kenti terk ederek mlteci kamplarna gnderildi. srail kentten ekildikten sonra 14 Eyll'de tekrar Beyrut'a girdi. 16 Eyll gn srail destekli Falanjist gerillalar Beyrut'taki Sabra ve atilla kamplarna girerek yzlerce Filistinli mlteciyi ldrdler.2

Arap-srail Savalar, 20. yzyln ikinci yarsnda Ortadou blgesinde yaanan savalar dizisidir. kinci Dnya Sava'nn bitmesinin ardndan kurulan srail ile evresindeki Arap Devletleri (balca Msr, Suriye, rdn ve Filistin) arasnda yaplmtr. Bu savalarn sonucunda doan Filistin Sorunu hala zlememi ve gnmze kadar gelmitir.3

Bu

blmde,

Arap-srail

uyumazlnn

temelleri,

uyumazlk

srecinde yaanan savalar ve bu savalarn soruna etkileri incelenmeye allacaktr.

2.2.

Uyumazln Temelleri Arap-srail uyumazlnn temelleri 1800lerin sonlarnda milliyeti

akmlarn ykselmesine dayanm olsa da, kutsal topraklarn tarihi yaklak 4000 yl ncesine gider.4 Filistin ad ilk alardan sonra blgede yaam kavmin adna balanr. braniler bu halka Pelishtin ve blgelerine de Filistinlerin lkesi anlamna gelen Peliesheth diyorlard.5 zerinde hkm sren farkl kavim ve hkimiyet kuran siyasi glerle tarihi ok gerilere uzanan Filistin, birok medeniyete beiklik etmesi ve
2

http://ansiklopedi.turkcebilgi.com/Arap_%C4%B0srail_Sava%C5%9Flar%C4%B1, 08.04.2009 3 http://www.bibilgi.com/Arap-srail-Savalar, 08.04.2009 4 Berna SER, Aye mr ATMACA, Arap-srail Uyumazl, Ankara, ODT yaynlar, s.1 5 Fahir ARMAOLU, Filistin Meselesi ve Arap-srail Savalar, Ankara, T. Bankas Kl.Yay., 1991, s.3

medeniyetlerin gei blgeleri zerinde nemli bir yere sahip olmasyla da dikkat ekmitir. Filistinin 3 dince de nemi yadsnamaz. Arap tarihiler ve ou aratrmaclarn kabul ettii zere bu topraklarn bilinen ilk sahipleri Amalika kavmidir. Uyumazln temellerini daha iyi anlayabilmek iin I. Dnya Sava ve sonrasnda Ortadouda oluan dengelere de gz atmak gerekir: I. Dnya Sava milliyetilik akmlarndan etkilenen Arap ve

Yahudilerin amalarnn gereklemesi iin Ortadouda uygun bir zemin yaratmaktayd. ngiltereden destek alan Mekke Emiri erif Hseyin 19161918 yllar arasnda Osmanl mparatorluunu zor durumda brakan Arap Ayaklanmasna nclk etti. erif Hseyinin oullar Faysal ve Abdullahn liderliindeki Araplar, ngilizler ile ibirlii yaparak savan sonuna kadar Suriye, rdn ve Arap Yarmadasn Osmanldan ald. Bu sayede Osmanl mparatorluunun blgede yenilgisi kolay bir hal alrken, I. Dnya Savann galipleri ngiltere ve Fransa blgedeki egemenliklerini kesinletirdi.6 Savata yenilen Osmanl mparatorluu ittifak devletlerinin amalar dorultusunda paraland. Savan sonunda yaplan paylam, sava srasnda ve sonrasnda ittifak devletleri arasnda yaplm olan gizli ve ak anlamalara dayandrlmaktayd.7 Btn bu gizli ve ak anlamalara bakldnda, Osmanl

mparatorluunun Ortadoudaki topraklarnn farkl aktrler arasnda eitli ekillerde paylald grlmektedir. lk olarak 14 Temmuz 1915- 10 Mart 1916 tarihleri arasndaki Mekke Emiri erif Hseyin ve ngilterenin Msr Valisi Henry McMahan arasndaki yazmalardan anlald zere, McMahan ngiltere Hkmetinin, erif Hseyinin, Filistinin de iinde bulunduu Arap
6 7

SER, ATMACA, Arap-srail , s.19 SER, ATMACA, Arap-srail , s.20

topraklar zerinde kurmak istedii bamsz bir Arap Devletini tanyacan ve destekleyeceini de dorulamaktadr. ngiltere bir yandan erif Hseyine bamsz bir Arap Devleti iin garanti verirken dier yandan da Fransa, Rusya ve bu ittifaka daha sonradan katlacak olan talya ile grerek sava sonras Osmanl topraklar zerindeki nfuz blgelerini belirliyordu. Bu gizli paylam Mays 1916da imzalanan Sykes-Picot Anlamas ile netleti. Ancak, Ekim 1917 Bolevik Devrimi sonrasnda kurulan yeni Sovyet rejimi eski arlk ynetiminin katld bu gizli paylam plann tm dnyaya aklad. Bu gizli paylam ile ngiltere; Irak ve rdn, Fransa ise Gneydou Anadolu, Suriye, Lbnan ve Kuzey Irak nfuzu altna alyordu. Hayfa ve evresi ngiliz nfuz blgesi haline getirilirken, Filistinin dier ksmlar iin de uluslararas ynetim ngrlyordu.8 Dier taraftan 1. yzyln sonlarndan beri bir yurt araynda olan Yahudilerin bu arayna cevaben Balfour Bildirgesinde Filistin topraklar Yahudilere bir yurt olarak gsteriliyordu. Arap-srail uyumazlnn en temel belgelerinden biri olan bu bildirge dnemin ngiltere Dileri Bakan Lord Arthur James Balfourun Siyonist federasyonuna iletilmek zere ngiliz Yahudi topluluunun lideri olan Lord Rothschilde gnderdii bir mektuptur. Bu mektup 31 Ekim 1917 tarihinde ngiliz Hkmetince alnan bir karar bildirmekteydi. Alnm olan bu karar ile ngiliz Hkmeti Siyonistlerin Filistinin bir Yahudi yurdu olmas ynndeki planlarn, orada yaayan halkn haklarnn ihlal edilmemesi kouluyla desteklemekteydi. Savan bitiminden sonra bu paylamlar, 19-26 Nisan 1920 tarihleri arasnda toplanan San Remo Konferansnda da grlmtr. Sykes Picot Anlamas ve Balfour Bildirgesini temel alan bu grmeler sonucunda Filistin, rdn ve Iraka ngiliz; Suriye ve Lbnanda ise Fransz manda
8

SER, ATMACA, Arap-srail , s.21

ynetimlerinin kurulmas kararlatrlmtr. I. Dnya savandan sonra kurulan Milletler Cemiyeti bu manda ynetimi kararlarn 24 Temmuz 1924 tarihinde onaylamtr. Bylece ngilizlerce Araplara verilen szler tutulmam oldu. nemli bir dier nokta ise, bu anlamalar ile nfuz blgeleri belirlenirken kesin snrlar baka anlamalara braklmt. Henz zlemeyen snr problemleri Arapsrail uyumazlnn en temel sorunlarn biri olmaya devam etmektedir.9 San Remo Konferansnda tanmlanan Filistindeki manda ynetimi bugnk Filistin topraklar ile rdn kapsyordu. Manda ynetimi 1922 ylnda Trans-rdn ve Filistin Blgesi olarak ikiye ayrlarak rdn Nehrinin dou ksm olan Trans rdn erif Hseyinin oullarndan Abdullahn ynetimi altna verildi. rdn Nehrinin batsnda ngiliz mandas altnda oluan Filistin blgesinde de tarihte ilk defa hem Yahudileri hem de Araplar iine alan birleik bir Filistin siyasi ynetimi olutu. Bu dnemde blgede gerekleen gelimeler Arap-srail uyumazlndaki ilk scak atmalara neden oldu. Kendi kaderlerini tayin hakk verilmeyen Araplar, ngiliz ve Franszlara kar tepkiliydi. Balfour Bildirgesinin bir sonucu olarak da dnyann eitli yerlerinden Filistine Yahudi gnn artmas ile iki toplum arasndaki tansiyon ykselmeye balad. Yahudiler blgede nemli miktarda toprak satn alyorlard ve genellikle Arap toprak aalarndan satn aldklar bu topraklardan kirac konumundaki Araplar zor kullanarak karmaya alrken de Arap ve Yahudiler arasnda scak atmalara kanlmaz bir hal alyordu.10

10

SER, ATMACA, Arap-srail , s.21 SER, ATMACA, Arap-srail , s.23

10

Tm bu gerginliklere ramen blgeye gerekletirilen Yahudi g artarak devam ediyor ve Yiuv11 denilen yerleim birimler oluturuluyordu. 2.2.1 Yahudi G Filistine yaplan Yahudi glerine Aliyah ad verilmektedir. Siyonist hareketin en byk arzularndan birisidir. srail dndaki Yahudilerin szde vaat edilmi topraklara dnmesi demektir. Siyonist grn temelini oluturur nk Yahudilerin szde vaat edilmi topraklara dnmesi dini bir ykmllktr. Aada tarihteki toplu aliyah rneklerinden bazlar verilmitir. 1882-1903: Osmanl mparatorluu snrlar iindeki 35.000 Yahudi Filistin topraklarna g eder. 1904-1914: 40.000 Yahudi Rusya'dan Filistin topraklarna g eder. Bu g birinci dnya sava'nn balamas ile son bulur. 1919-1923: ngilterenin Filistini ele geirmesi ile Dou Avrupa lkelerinden 40.000 Yahudi ngiliz kontrol altnda Filistin'e g eder. 1924-1929: Polonya, Macaristan ve ABD'den toplam 82.000 Yahudi ngiliz mandasndaki Filistin topraklarna g eder. 1929-1939: Almanya'da Nazi akmnn glenmesi ile 250.000 Yahudi Almanya'dan ngiliz mandasndaki Filistin'e g eder.

11

Yiuv: Siyonist hareket iinde yerleim manasnda kullanlan bir terimdir. zellikle kastedilen srail Devletinin 1948 ylnda kurulmasndan nce Filistine yerleen Yahudilere ve onlarn yerleimlerine verilen addr.

11

1933-1948: Nazi partisinin iktidara gemesi ile ngiltere Filistin'e g' snrlar. Bunun zerine Almanya'daki 110.000 Yahudi ngiltere'nin izni dnda Filistin'e g eder. Bu g dalgas ikinci g diye bilinir. 1948-1950: Dou Avrupa ve Arap lkelerindeki 500.000 Yahudi srail topraklarna g eder. Bu g srasnda Yemen'deki btn Yahudi nfusu (49.000) uaklarla sraile getirilir. Ayn ekilde Irak'tan 114.000, ran'dan 30.000 Yahudi srail'e getirilir. 1985-1991: 1985 ve 1991 yllarnda iki ayr operasyonla Etiyopya'daki btn Yahudiler srail'e getirilir. 1985'deki Musa operasyonunda 6 haftada 8.000, 1991'deki Sleyman operasyonunda ise 1 (bir) gnde 15.000 Yahudi Etiyopya'dan srail'e tanr. Sonraki yllarda da Arjantin, Fransa ve ABD'den de orta apta g dalgalar srail'e ular.12 Dou Avrupadaki antisemitizm ve Rusyadaki 1905 devrimi sonras gerekletirilen pogromlar13 sebebiyle bu blgelerden gelen Yahudiler Osmanl mparatorluu denetimindeki Filistine yerlemiti. 2. Aliyah ile beraber ilk kibbutzlar yani tarma dayal toplu yerleim birimleri kuruldu. rnein o dnemde Yafa yaknlarnda kurulmaya balanan Ahuzat Beyit kibutzu bugnk Tel Avivin temellerini oluturmutur. Aliyahlarla gelen Yahudiler blgede sosyal ve askeri rgtlenmeler oluturdular. paramiliter atmaktayd. Hisdetnut sava denilen ii rgtlenmesi, dneminde Haganah denilen Bylece rgt 3.Aliyah oluturuldu.

Yahudiler 1948 ylnda resmen ilan edilecek olan srail Devletinin temellerini

12 13

http://www.itusozluk.com/goster.php/aliya pogrom: Kelime anlam olarak yok etmek olan pogrom bir grubun yaad evre ile beraber imha edilmesi demektir.

12

ABDnin kendi lkesine gelecek gmenlere kota uygulamas 4.Aliyahda Filistine olan g artrrken, 1933 ylnda Almanyada Nazilerin anti-semitik politikalar sebebiyle 5. Aliyah ile g edenlerin says 170.000 i amt. Btn bu gler sonucunda Filistinde Yahudi nfusu 1940 tarihi itibariyle 450.000 e ulamt.14 2.2.2. Arap Ayaklanmas Artarak devam eden Yahudi gleri Filistinli Araplarn tepkisine neden oluyordu. 1929 ylnda Yahudilerin Alama Duvarna ulamak istemeleri sebebiyle kanl atmalar yaanm ve yzlerce insan hayatn kaybetmiti. Daha byk atmalar 19361939 yllar arasnda yaanacakt. G protesto etmek amacyla, 1936 ylnda Kuds Mfts Hac Emin El Hseyinin nderliinde Araplar genel bir grev balatt. Bu durum ksa zamanda kanl atmalara dnt. Burada aslnda en nemli hedeflerden biri de Yahudi gne izin veren ngilizlerdi. Araplarn en nemli isteklerinden biri hemen bir seim yaplmas ve kendi kontrolleri altnda bir hkmetin oluturulmasyd. 1938 ylnda doruk noktasna ulaan atmalar bastrrken Haganah ve rgun15 gibi gruplarda ngilizlere yardm ediyordu. rgun zellikle terrist saldrlarla Araplar sindirmeye alyordu. Bu byk ayaklanma Araplarn ellerindeki silahlara el konulmas marifetiyle sonlandrlabildi.16

14 15

SER, ATMACA, Arap-srail , s.25 Haganah bugnk srail ordusunun ncs olan 1920-1948 yllar arasnda faaliyet gstermi paramiliter bir rgttr.1920-1921 de ki Arap ayaklanmalarnda ngiliz manda ynetiminin Yahudilere yaplan saldrlara ses karmamas zerine Filistindeki Yahudileri ve yerleimleri korumak iin oluturulmutur. 1931 ylnda Haganah iindeki radikal grup ayrlarak rgunu oluturdu 16 SER, ATMACA, Arap-srail , s.26

13

ki toplum arasndaki bu atmalar karsnda ngiltere soruna zm bulmak amacyla kurduu komisyonlarla ayaklanmann nedenini aratrm ve eitli raporlar ile zm yollar retmeye almtr. Bunlardan ngiltere Hkmetinin grevlendirdii Pell Komisyonu Filistinde iki ay sren incelemeler yapp, Arap ve Yahudi pek ok kimse ile grmtr ve Peel Komisyonu raporu adn alan 404 sayfalk raporu 1937 Temmuzun da hazrlamtr. Bu rapor Filistinin Araplar ile Yahudiler arasnda taksimini ngryordu. Bunun iin bu rapora taksim raporu da denir. Peel raporu otuz yl nce Ugandann Yahudi yurdu yaplmas teklifi kadar tepkiyle karland.17 ngiltere Alman tehlikesine kar Araplarn desteini almak iin bir zm plan hazrlama karar ald. ngiltere Smrgeler Bakan Malcolm Mac Donald tarafndan 17 Mays 1930 ylnda hazrlanan The MacDonald White Paper (Beyaz Belge Raporu) adl raporda Filistinin taksiminden vazgeildiini ve on yl iinde bamsz bir Filistin Devleti kurulmasn ngryordu. Bu belgeye gre gei dneminde Yahudiler ve Araplarn ynetimindeki arlnn arttrlmasna ve be yl ierisinde 75.000 kiilik Yahudi gne izin veriliyordu. Beyaz Belge Raporu Kuds Mftsnn bakanlndaki Arap Yksek Komitesi tarafndan Yahudi nfusunun art gsterecei ve Yahudi toplumunun resmen tannm olaca gerekesiyle reddedilmitir.18 2.2.3. II. Dnya Sava Blgede tm bu gelimeler yaanrken uluslararas toplum yeni bir dnya savann balamasna tanklk ediyordu. Hitler Almanyasnn 1 Eyll 1939 ylnda Polonyay igali ile II. Dnya sava balad ve bu sava
17 18

ARMAOLU, Filistin Meselesi , s.56 Malike Bileydi KO, srail Devletinin Kuruluu ve Blgesel Etkileri 1948-2006, Gnizi Yaynclk, s.112

14

sonrasnda blgedeki ve dnyadaki dengeler yeniden ekillenmeye balad. Bu gelimeler Arap-srail sorununa da ok farkl boyutlar kazandrd. lk olarak savata Filistinli Araplarn ve dier Arap devletlerinin bir ksmnn Nazi Almanyasna, Yahudilerin ise yaynlanan Beyaz Belgeye ramen ngiltere ve Fransaya destek vermesi sava sonras kurulan yeni dzende gz nne alnan bir unsur oldu. kinci olarak Hitlerin yaklak alt milyon Avrupa Yahudisini yok etmesi, Yahudilerin kendilerini koruyabilmek adna tek yolun kendilerine ait bir devlet kurmak olduunu perinledi.19 1939 ylnda yaynlanan Beyaz Belge II. Dnya sava dneminde olduka nemli gelimelere neden oldu. Yahudi Ajans Bakan Ben Gurionun Beyaz kitap yokmu gibi ngilizlere savata yardm etmemiz gerekir ve sanki hi sava yokmu gibi Beyaz Kitap'a kar kmamz gerekir tavsiyesi ile sava srasnda ngiltereye ballklarn bildirip ibirlii yapan Yahudiler bu sre zarfnda kaak Yahudi gn hzlandrmlar ayn zamanda silah ve cephane kararak sava sonrasna hazrlk yapmaya balamlardr.20 Sava dneminde holocaust21 sonucu on binlerce Yahudinin Filistine g konusunda byk bir bask oluturulmu olsa da bu g 1939 Belgesi yznden engellendi. Bylece blgeye Aliyah Beth denilen yasad gler balad. Yahudi Ajans tarafndan organize edilen bu gler 1939 ve 1942 yllar arasnda ok baarl olmasa da 1945 ve 1948 yllar arasnda engellemeler olmasna ve k ayplar verilmesine ramen on binlerce Yahudiyi blgeye ulatrmay baard.22
19 20

SER, ATMACA, Arap-srail , s.29 KO, srail Devletinin , s.113 21 2.Dnya Savann sonunda, sava iinde yaplan Yahudi katliam 22 SER, ATMACA, Arap-srail , s.25

15

Savan sonunda Ortadouda deien g dengelerinin uyumazl etkilemesi kanlmazd. Blgede manda ynetimi kuran ngilterenin hkimiyeti sona ererken, onun yerine ABD Ortadouda yeni egemen g olarak ortaya kmas kanlmaz sonlardan birisidir. 2.2.4. Birlemi Milletler Taksim Plan ngiltere Filistinden ekilmek istemesi nedeniyle 2 Nisan 1947 tarihinde sorunun zm iin Birlemi Milletlere resmen bavurdu. Birlemi Milletler Genel Kurulu 28 Nisanda, ngilterenin isteiyle topland ve 15 Maysta, 7 oya kar 45 oyla Birlemi Milletler Filistin zel Komitesi (UNSCOP)nin kurulmasna, bu komitenin 11 yeden olumasna ve raporun en ge 1 Eyll 1947de sunulmasna karar verdi.23 Arap Yksek Komitesi Birlemi Milletler altnda kurulan bu komite ile grmeyi reddetti. Komite ayn yln Haziran ve Temmuz aylarnda gerek Filistinde Yahudilerle gerekse Msr, Irak,Lbnan, Suudi Arabistan ve Suriye ile eitli grmeler yapt.BMFK tm bu grmelerin sonucunda hazrlad raporu 1 Eyll 1947de BM Genel Sekreterliine sundu. Komisyonun raporu iki plan iermekteydi. Birincisi, komisyon yelerinin ounluunun kabul ettii; blgeyi e blen ounluk plan, ikincisi, dier ye devletlerin nerdii federal bir devletin kurulmasn ngren aznlk plan idi.24 Raporda ayrca Kudsn BM tarafndan ynetilmesi, blgenin ekonomik uygulansn almaktayd.
23 24

olarak

btnlnn

korunmas,

hangi

plan

uygulanrsa yer

Filistinin

bamszlnn

salanmas

gibi

konularda

ARMAOLU, Filistin Meselesi , s.84 SER, ATMACA, Arap-srail , s.31

16

25 Kasm 1947de BM nezdinde kurulan geici komite ounluk plann kabul etti. Bu plandaki temel anlay; Yahudilerin ve Araplarn ounlukta olduu blgelere gre bir taksim yaplmas ve bu erevede ayr birer Arap ve Yahudi devletinin kurulmasyd. Plana gre kurulacak Arap Devletine Gazze ve Refah Sahil eridi, Celile, Nablus, El Halil ve Bereva civar; Yahudi Devletine ise Tel Aviv ve hayfa civarndaki sahil blgesi, Necef, Yizreel ve Hule Vadisi veriliyordu. Plann nc blmnde Kuds ehri her din iin kutsal olmasndan dolay Corpus Seperatum25 statsnde kabul ediliyordu. Kuds ehri corpus seperatum altnda kurulacak ve Birlemi Milletler tarafndan ynetilecekti. Dominyon Konseyi yetkisinin sorumluluklarn Birlemi Milletler adna yklenecekti. Kuds ehrinin snrlar mevcut Kuds belediyesi ile evresindeki kasaba ve kyleri ierecek, en douda Ebu Dis, en gneyde Betlehem, en batda Ein Karim (Motsa ina alan da dahil olmak zere) ve kuzeyde Shufata kadar haritadaki gibi uzanacakt.26 Yahudiler Birlemi Milletlerin bu plann her ne kadar Kuds ve snrlar konusunda itirazlar olsa da bamszlklarn kazanmak adna kabul ettiler. Blgedeki Arap nfusu ve dier Arap devletleri bu plan reddettiler. Birlemi Milletler Taksim Plan 29 Kasm 1947 ylnda BM Genel Kurulunda oyland. 33 kabul, 13 ret ve 10 ekimser oyla Birlemi Milletler 181 Sayl Genel Kurul Karar olarak kabul edildi.

25

Corpus Seperatum: Uluslararas kontrol altnda ayr bir birim olma durumudur. BM Genel Kurulunun 181 sayl kararnda Kudse bu stat verilmitir 26 Tayyar ARI, Gemiten gnmze Ortadou siyaset, sava ve diplomasi, Alfa Yaynlar, 2.basm Austos 2005, s.220-221

17

2.3. Arap srail Savalar Arap-srail ihtilafnn k nedeni, tm dinlere ak ynetimiyle, blgede tam be yzyl bar salayan Osmanl mparatorluunun, d glerin tahrik ettii milliyetilik akmlaryla paralanmasn takiben, kurulan dzenin bozulmasdr. Yapay snrlar iinde oluturulan Arap Devletleri, daha kendi aralarndaki ekimeleri gideremeden, soykrmdan kaan veya g eden Yahudilerin kurduu srail ile atmaya girmi ve o dneme damgasn vuran souk savan da etkisiyle dou Akdeniz sava alanna dnmtr.27 1948-1949 Arap-srail Sava srail iin bir kurulu sava niteliinde olmutur. 1956 Sava daha geni kapsaml olarak Msr Bat ile kar karya getirmitir. srail iin yardmc ve yan kuvvet rol oynamtr. Ancak 1967 Arap-srail Sava dier iki savatan farkl olarak srail ile Arap dnyasn kar karya getirmitir. Bu savan sonular incelendiinde Ortadouda etkisinin gnmze kadar devam ettii bir dnem almtr.28 Birinci Dnya Sava sonunda ngilterenin mandasna braklan Filistin, Yahudilerle Araplar arasndaki atmalar nedeniyle ngiltereye sorun olmutur. ki sava aras dnemde ngilterenin Araplarla Yahudileri uzlatrmak iin harcad abalar bir sonu vermedii gibi, Filistin topraklarn bu iki millet arasnda pay etmek istemesi de bir zm getirmemitir.29 2.3.1. 1948 Arap-srail Sava Filistinde ngiliz manda rejiminin sona ermesinden hemen sonra, 14 Mays 1948 de Tel-Avivde toplanan Yahudi Milli Konseyi yaynlad bildiriyle
27

Hikmet ERDODU, Byk srail Stratejisi, IQ Kltr Sanata Yaynclk 2.bask Aralk 2005 stanbul, s.107 28 ERDODU, Byk srail , s.107 29 Prof.Dr.Fahir ARMAOLU 20.Yzyl Siyasi Tarihi Alkm Yaynevi 15.Bask 2005 s.484

18

Yahudi Devletinin kuruluunu ilan etti. Bunun hemen akabinde Amerika Birleik Devletleri ve daha sonra Sovyetler Birlii bu devleti tandn btn dnyaya ilan etti. Bu gelimelerin hemen ncesinde ngiliz birlikleri blgeyi terk etmeye balamlard.30 15 Mays 1948 gn son ngiliz askeri birliklerinin ve ngiliz Yksek ngiliz Komiserinin trenle ayrlmasnn ardndan Arap Birliine Bal Devletler Msr rdn Suriye Irak ve Lbnan ordular Filistin topraklarna girmeye balad. Bylelikle 1. Arap-srail Savalar balam oldu.31 Msr Suriye Lbnan ve Irakn gnderdii kuvvetlerin tamam 50.000 kadard. Fakat bunlar iyi eitilmi askerler deildi. zellikle Msr askerleri eitli disiplinsizliklerden dolay hi iyi deillerdi. srail iin en rktc kuvvet rdnn 75.000 kiilik lejyonuydu.32 rdn ve Msr 1947 Birlemi Milletler taksim planna gre Filistine braklan topraklarda srasyla Bat eria ve Gazze eridini igal ettiler. Yalnzca Suriye bu plan ile Yahudilere verilen topraklarn kk bir ksmn igal etmeyi baarabilmiti. Kendi aralarnda birlik oluturamayan Araplar iin yenilgi kanlmaz oldu. Araplar kaybettikleri bu savaa al Nakba (ykm) adn verdiler, Yahudilerde kendilerini savan tartmasz galibi olarak grp sava Bamszlk Sava olarak adlandrdlar.33 Sava kt andan itibaren Birlemi Milletler bir atekes salamak iin taraflar arasnda arabuluculuk abalar yapmaya balad. Bu abalara Araplarn beceriksizlii ve yenilgisi de eklenince atekes kanlmaz oldu.34

30 31

http://www.tarihonline.org/2009/1 Sleyman ZMEN, srail ve Etnik Dini atmalar, IQ Kltr Sanat Yaynclk, 1.Bask Temmuz 2006 stanbul, s.207 32 ZMEN, srail ve Etnik , s.214 33 SER, ATMACA, Arap srail , s.36 34 ARMAOLU, 20.Yzyl , s.486

19

Birlemi Milletlerin giriimleriyle atekes grmelerine 13 Ocak 1949da BM arabulucusu Ralph Bunche bakanlnda, Rodos Adasnda baland. Grmeler sonucunda Arap Devletleri ile srail arasnda atekes imzaland. Savan sonucunda srail taksim planna gre topraklarn %21 geniletti. Bunun sonucunda bu topraklarda yaayan Filistinlilerin 150.000i srail, 450.000i rdn, 200.000i Msr, 90.000i Suriye ynetimi altna girdi. 1948 Savann sonucunda ortaya kan Filistinli mltecilerin stats ve geri dn sorunu Arap-srail Uyumazlnn en hassas sorunlarndan biri olarak halen devam etmektedir.35 2.3.2 1956 Svey Krizi Msr lideri Nasr'n Svey Kanaln milliletirdiini aklamasndan sonra 1956 ylnda kan bu sava, srail, ngiltere ve Fransa'nn oluturduu gizli ittifak ile Msr arasnda yaplmtr.36 Arap Devletleri 1948 Savann neticesinde kendi i muhalefetleriyle yzlemek zorunda kald. Btn bunlarn yan sra balayan souk savan sonrasnda ortaya kan Filistinli mlteciler problemi, blgede gerginliin artmasna neden oldu.37 Kral Farukun smrgeci glerle olan yakn ilikisi ve 1948 Savanda Msr ordusuna sraili yok etmek iin gereken destei vermemesi darbenin temel nedenlerinden saylabilir. Tm bu gelimeler yaanrken 23 Temmuz 1952de Msrda Hr Subaylar Hareketi tarafndan bir darbe yaplarak monariye son verildi. Hr Subaylar darbesinden sonra Msrda iktidara Muhammed Naguib ve yardmcs Cemal Abdl Nasr gelirken, yeni ynetim Kral Faruku derhal
35

SER, ATMACA, Arap srail , s.37 ERDODU, Byk srail , s.118 37 SER, ATMACA, Arap srail , s.37
36

20

srgne gnderdi. 1954 ylna gelindiinde Albay Nasr, Naguibin yerini alarak devlet bakan oldu. Bu tarihten sonra 16 yl boyunca Camal Abdl Nasr sraile kar Arap kampnn en nemli liderlerinden biri oldu ve iktidarda kald sre ierisinde Msr balantszlk Pan-Arabizm38 ve Arap sosyalizmi ile Ortadouda lider konuma getirdi. Albay Nasrn iktidarnn ilk dnemlerinde bat yanls politikalar izlediini sylemek mmkn olsa da, Msrn 1955 ylnda imzalanan Badat Paktna katlmay reddetmesi bu politikalarn deimesine neden oldu. lk olarak Nasrn lml bir lider olarak ortaya kmas sonucunda yeni rejim bat, zellikle de ABD tarafndan olumlu karland. srail de yeni kurulan hkmeti Filistin topraklarna yerlemek iin bir frsat olarak grd.Ancak ngilterenin Msr dlayp 1955te tek Arap yesi Irak olan Badat Pakt ile blgede gvenlik an kurmas Nasrn blgedeki politikalarn deitirmesine sebep oldu. Bunun sonucunda Nasr, Mart 1955 Bandung Konferansnda balantszlk hareketine katlarak ABDden ve dolaysyla batdan uzaklat. Bunun en nemli kant Msrn 30 Eyll 1955te Dou Blou yesi ekoslovakya ile silah anlamas imzalamasdr. Bu ortamda bamsz ve milliyeti Arap kimliini savunan Msr ynetimi ile Avrupal devletlerin, blgenin stratejik ve ekonomik olarak en nemli varl olan Svey Kanal konusunda kar karya gelmeleri kanlmazd. Svey Kanal 1869da bir Fransz irket tarafndan ald. Ancak daha sonra Hindistan, Uzak Dou smrgeleri, Ortadou ve Kuzey Afrikaya ulamasnda Kanaln kendisi iin hayati nem tamas sebebiyle ngiltere 1875te Kanal irketi hisselerinin bir ksmn alarak kontrolde sz sahibi oldu. Ayn amala ngiltere, 1882de Msr ve dolaysyla da Svey Kanaln igal ederek Kanal tmyle kontrol altna ald. Daha sonra 1936da ngiltere bir anlama ile Msra bamszln verirken, Kanal blgesinde asker bulundurma hakkn sakl tuttu. Kanal blgesinin nemi II. Dnya
38

Pan Arabizm: Arap halknn birliini savunan laik ve sosyalist bir akmdr.

21

Savanda bir kez daha ortaya kt. talya ve Almanyann 1940ta Kanal ele geirmek istemesi zerine ngiltere 1936 ttifakna dayanarak Msra 200.000 kiilik asker yollad. 1942 ylnda blgede atmalar bitmi olmasna ramen ngiltere Kanaldan ekilmedi.39 Araplar ile srailliler arasnda 1948 Sava ile Msrn eline geen Gazze eridinde gerekleen snr atmalar 1950li yllar boyunca devam etti.40 Msrda General Necip ve arkadalar, 1952 ylnda Kral Faruk ynetimini devirdi. 1954 ylnda da, Cemal Abdl Nasr iktidar ele geirdi ve ngiliz birliklerinin Kanal blgesinden ekilmesini istedi.41 28 ubat 1955te gerekleen Gazze ayaklanmas ile atmalar dorua ulat. Ancak Svey Kanalnn milliletirilmesini ngiltere ve Fransa, ekoslovakya ile yaplan silah anlamasn ve Tiran Boaznn Eyll 1955te kapatlmasn ise srail sava nedeni kabul etti. Nasrn 26 Temmuz 1956 ylnda, Kanal milliletirdiini duyurmasnn ardndan, 22 Eyll-4 Ekim tarihleri arasnda Kanal ileten irketin de yardmyla srail, Fransa ve ngiltere Sevrde gizli bir toplant tertip ettiler. Bu toplantda Silahor Operasyon ad verilen harektla Msrn srail tarafndan igal edilmesi, ngiltere ve Fransann bu duruma arabulucu olarak mdahale etmesi, srail gleri ile Msr glerinin Kanaln her iki tarafndan ekilmeye zorlanmas ve ardndan buraya ngiliz ve Fransz birliklerinin yerletirilmesi kararlatrld. Bu planla srail gvenliini glendirmek ve Msr evrelemek, Avrupal devletler ise Nasr devirerek Kanaln kontroln tekrar ele geirmek istiyordu.42 29 Ekim 1956da srail, Gazze eridi ve Sina Yarmadasn igal etti ve iki gn iinde Sina Yarmadasnn igalini tamamlad ve Svey
39 40

SER, ATMACA, Arap srail , s.39 SER, ATMACA, Arap srail , s.40 41 ZMEN, srail ve Etnik , s.223 42 SER, ATMACA, Arap srail , s.40

22

Kanalnn dou yakasna ulat. Yaplan gizli anlamaya gre ngiltere ve Fransa atekes teklif etti. Msrn bu teklifi kabul etmemesi zerine daha nceden anlald gibi bu iki lke Msr havadan bombardmana balad ve 5-6 Kasm tarihlerinde kanala asker karmlard.43 Msr, 7 Kasmda atekesi kabul etmek zorunda kald. BM Genel Kurulunda alnan kararla; Svey Kanalna bar gc yerletirildi ve ABDnin basksyla ngiltere ve Fransa Msr topraklarndan geri ekildi.
44

ABD Msra olan bu mdahalenin Bat kartl yaratarak dengeyi Sovyetler Birlii lehine deitirebilecei endiesi ile ngiltere, Fransa ve sraile tepki gsterdi ve 2 Kasm 1956da BM 997 Sayl Genel Kurul Karar ile taraflar derhal atekese ve Msr topraklarndan ekilmeye ard. srail 1957 ylnda ABDnin basksyla birliklerini Sina Yarmadasndan ekti. BM Acil Durum Gc atekesi korumak amacyla Sinaya yerleti.45 Nasr Svey Savandan glenmi olarak kt. Batya kar direnen Nasr Msrn Arap dnyasnda lider konuma gelmesini salad. lerleyen yllarda ise Suriye ile ittifak halinde askeri gcn geniletmeye ve sraile kar byk bir saldr iin frsat kollamaya balad. Nasrn bu ykselii srailin tedirginliini daha da arttryordu.46 Svey Sava ngilizlerin askeri gcn gstermesi bakmndan tam bir zaferdi. Ancak siyasi adan ise tm operasyon tam anlamyla bir felaket oldu. Babakan Anthony Eden istifa etti. ngiliz Ekonomisi bir anda krize girdi. srail 8 gn ierisinde kazand topraklardan BM karar gerei Mart 1957ye

43 44

ERDODU, Byk srail , s.121 http://www.tarihonline.org/2009/01/1956-arap-israil-sava.html 45 SER, ATMACA, Arap srail , s.41 46 ERDODU, Byk srail , s.122

23

kadar etap etap ekilmek zorunda kald. Ancak buna karlk Svey Kanalndan snrsz gei hakk elde etti.47 Dier nemli bir sonuta; Nasr Kanal elinde tutmay baard. Kanal millileirken, Avsan Baraj ve Msrn modernizasyonu iin gerekli para da saland.48 srail, yenilmesine ramen bu savatan kazanl kt. BM Acil Durum Gc srailin Akabe Krfezinde serbest dolamasn gvenceye ald. Ayrca, Svey Kanaln ok byk bir hzla ele geirmesi, onun askeri gcn ispatlayarak blgede ciddi g haline getirdi.49 Bu sava Sovyetler Birlii'nin Londra ve Paris'e atom bombas atma tehdidi karsnda ngiltere ve Fransa'nn geri adm atmasyla sonlanmtr. Svey Krizi, II. Dnya Sava ncesinde dnyaya egemen olan Bat Avrupal devletlerin mutlak egemenliinin son bulduunu ve artk Amerika'nn destei olmadan hareket edemeyeceklerini gstermitir.50 Bu sava iki sper devleti yani ABD ile Sovyetler Birliini Ortadouya sokarken bundan sonraki Ortadou gelimelerine bu iki sper gn rekabet mdahale ve atmalar hakim olacakt.51 ngiltere ve Fransa, savata kaybeden taraf oldular. Blgede stnln kaybeden bu lkeler yerini ABD ve Sovyetler Birliine brakt. Bunun sonucu olarak da Arap-srail uyumazl blgede Souk Savan bir paras haline gelirken, ayn zamanda Svey Krizi Arap-srail uyumazlndaki gerilimi ve blgede srail dmanln daha da artrd.52
47 48

http://www.pusula.tv/modul_haber/ozelmetin/savaslar.htm, 08.04.2009 SER, ATMACA, Arap srail , s.42 49 SER, ATMACA, Arap srail , s.42 50 http://www.wikipedia.savaslar 51 ERDODU, Byk srail , s.123 52 SER, ATMACA, Arap srail , s.42

24

2.3.3 1967 Sava Msr ve Suriyenin sraile kar srdrd dmanln yan sra devam eden snr atmalar yeni bir sava kanlmaz klyordu. 1967 Sava yerel, kk apl ve daha ok su kaynaklar iin yaplan atmalarn yol at bir sava olarak tarihteki yerini almtr. Savaa gtren nedenlere baklrsa; 1949 atekes anlamas ile Celile Glnn kuzeyindeki stratejik topraklar elinde bulunduran Suriye ve srailin bir gvenlik darboazna girdii grlmektedir.53 Ayn zamanda Suriye ve srail, rdn Nehri sularndan daha fazla yararlanmann yollarn aramaya balamlard. Ocak 1964de Kahirede toplanan ilk Arap Zirvesinde srailin abalarna karlk rdn Nehrinin dier paydalar olan Suriye, rdn ve Lbnann nehir sularn kendi topraklarna evirmeleri ynnde bir karar alnd. rdn ve Lbnan, srailin bunu sava sebebi sayaca endiesi ile bu karar uymadlar. Suriye tam tersine sraile kar saldrgan bir tavr sergilerken, Filistinli gerillalara olan desteini de artryordu. Suriyenin bu tavrnda 1966da darbe ile iktidara gelen Baaslarn rol yadsnamazd. 1963 ylndan bu yana Suriyenin sraile kar topyekn bir sava abasn nlemeye alan; Arap devletlerinin ilk nce birliinin salanmasn, sosyalist devrimin yaylmasn, Arap ordularnn hazrlanmasn savunan Msr bu stratejinin Arap dnyasndaki prestijini sarstn fark edince srail ile savan kanlmaz olduunu anlad. Cemal Abdl Nasrn temel amac, srail karsnda bir zafer kazanarak prestijini salamlatrmakt.54

53 54

SER, ATMACA, Arap srail , s.42 SER, ATMACA, Arap srail , s.43

25

Bylece Msr, BM Acil Durum Gcn Sinadan kartt, buraya kendi birliklerini yerletirdi ve Tiran Boazn srail gemilerine kapatt, bu sayede de sreci hzlandrd. Bu durum, srailde Arap milliyetiliini daha byk bir tehlike olmadan yok etmek isteyen radikallerin ykseliine neden oldu. Filistinli gerillalar kontrol altna almas iin bask yapmak ve 7 Kasm 1966 tarihli Msr-Suriye ortak savunma paktna katlmn engellemek amacyla, srail ilk olarak rdne sava at.55 13 Kasm 1966 tarihinde srailin yapt Samu Saldrs btn Ortadouda birdenbire gerginliin patlak vermesine sebep oldu. 12 Kasm 1966 gn bir srail zrhl arac bir mayna arpm ve arata bulunan 9 askerden 3 lm, 6s yaralanmt. Yola mayn koyma iini, rdnn Samu kasabasnda bulunan El-Fetih tarafndan yapldna inanan srail, 13 Kasm 1966 sabah, rdnn iddiasna gre, havadan Mirage uaklar ve karadan da 20 tank tarafndan desteklenen bir tugaylk kuvvetle, Hebron gneyindeki 4000 nfuslu Samu kasabasna saldrmtr. BM Genel Sekreterinin raporuna gre, srail birlikleri Samuda 135 evi, bir okulu ve bir klinii yerle bir etmilerdir. Bir dier kyde de 15 evi tahrip etmilerdir. Bu arpmalarda 15 rdn askeri ile 3 sivil lm ve 37 rdn askeri ile 17 sivil yaralanmtr.56 Samu hadisesi Arap dnyasnda byk tepki ile karlanrken, Gvenlik Konseyi de rdnn ikyeti zerine yapt dokuz oturum sonucunda, sraili ar ekilde sulayan karar tasars, 1 ekimsere (Yeni Zelanda) 14 oyla kabul edildi. Gvenlik Konseyinin 228 (1966) sayl bu karar, srailin geni apl askeri harekt ile hem BM anlamasn hem de mtareke anlamalarn ihlal ettiini sylyor ve srailin bu ekildeki askeri mdahalelerin msamaha ile karlanamayacan belirtiyordu. Samu hadisesinde Suriye hari tm Arap lkeleri rdnn yannda yer ald.
55 56

SER, ATMACA, Arap srail , s.43 ARMAOLU, Filistin Meselesi , s.237

26

Suriyeye gre Samu hadisesi, srailin Suriyeye kar planlad saldrdan dikkatleri baka yne ekmek iin dzenlenmi bir oyundu.57 Ocak 1967den itibaren srail-Suriye snrlarnda atmalar artm ve savaa kadar gidecek gelimeler balamt. 7 Nisan 1967 gn meydana gelen srail-Suriye atmas, 1956 ylndan bu yana yaanan atmalarn en iddetlisi oldu. nk bu bir hava muharebesi idi. srail ile Suriye arasndaki gayri askeri blgede tarla srmekte olan sraillilere Suriye topusunun ve tanklarnn ate amas zerine, srail kuvvetleri de Suriye mevzilerine saldrd. Bunun zerine Suriye MG uaklar havaland ve arkasndan da srail jetleri havaland. Yaplan hava muharebesinde, srail uaklar hi kayp vermeden 6 Suriye MG uan drdler. Suriyeliler ise, kendilerinin 4 MG ua kaybetmesine karn, srailinde 4 MRAGE uan drdklerini iddia ettiler. Tabii bu hadise de taraflarn birbirlerini Gvenlik Konseyine ikyet etmelerine sebep olmutur. Dier taraftan, srail ile rdn arasnda da ubatMays aylar arasnda zellikle Hebron (El-Halil) blgesinde olaylar eksik olmamtr.58 4 Haziran 1967de balayan savan ilk gnlerinde Msr ve rdn ordularnn rahatlkla yenildiini gren Suriye, sava ncesi abalarn sava srasnda gstermedi.59 Sovyet mdahalesinden ekinen srail Golan Tepelerine hemen saldrmakta tereddt etti. Daha sonra Golan Tepelerinin en nemli kenti Kneytreyi ve Golan Tepelerini 10 Haziranda ele geirdi. srail alt gn iinde Msrn elinde olan Sina Yarmadas ile Gazze eridini, rdnn elinde bulunan Dou Kuds ve Bat eriay igal etti.

57 58

ARMAOLU, Filistin Meselesi , s.237 ARMAOLU, Filistin Meselesi , s.239-240 59 SER, ATMACA, Arap srail , s.44

27

Bu igallerle srail eskisinden ok daha fazla topra kontrol altna alarak, bir milyondan fazla Arap nfusu barndrma ve Araplarn daha da byyen dmanl gibi problemlerle kar karya kalacakt. Bu sava blgede yeni bir sayfann ald tarihtir.60 1967 Sava blgeyi derinden etkileyen sonular dourdu; blgede snrlar deiti, srailin snrlar genilerken yeni mlteciler olutu. Msr bu byk yenilgiyle blgedeki Arap liderliini kaybetti. Pan Arabizm giderek etkisini yitirmeye balad ve yerini Pan slamizm ve yeni yeni glenen Filistin milliyetilii gibi yerel akmlara brakt.61 2.3.4 1973 Sava Blge iin dnm noktas nitelii tayan 1967 sava sonras Araplar bu yenilgi nedeni ile srail ise kazandklarndan taviz vermemek iin bar grmeleri yaplamad ve Filistin sorununa zm getirilemedi. Bu arada blgenin iki nemli lkesi olan Msr ve Suriyede iktidar deiti. Msrda Enver Sedat, Suriyede Hafz Esad baa geti. srail stratejik ve askeri stnlne ve ABDnin desteine gvenerek Suriye ve Msrn kendisine kar savama cesaretini gsteremeyeceini, ama Araplarn bu mcadeleden asla vazgemeyeceklerini de ok iyi biliyordu.62

Drdnc Arap-srail Sava; Msr, Suriye ve srail kuvvetleri arasnda oldu. Arap Cephesi'nde; Msr'n 325.000, Suriye'nin 112.000' lik kuvvetine karlk srail ortalama 100.000'lik bar mevcudunu kademeli seferberlikle 300.000'e karmak zere gerekli dzenlemeler yapmt.

60 61

SER, ATMACA, Arap srail , s.44 SER, ATMACA, Arap srail , s.45 62 SER, ATMACA, Arap srail , s.46

28

srail'in "Yom Kippur ad verilen dinsel bayramn kutlad bir srada 6 Ekim 1973 gn saat 14.00'te, Msr ve Suriye kuvvetleri baskn taarruzu ile harekt balattlar. srail, Yahudiler iin en kutsal gn olan Yom Kippur gnnde63 ve Mslmanlar iin kutsal olan Ramazan aynda bu saldry beklemiyordu. Saldrnn ilk gnnde Msr Svey Kanalna, Suriye Golan Tepelerine hcum etti. lk gnlerde yenik olan srail 10 Ekimde Suriye birliklerini geri pskrtt. srail hava kuvvetlerinin hkimiyeti ve Msrn pasif tutumu srailin btn gcyle Suriyeye saldrmasnda olduka etkili oldu. Araplar, bu savan ilk gnlerinde elde ettikleri baarya ramen, Ortadou ve Filistinlilerin kaderini deitirecek bir sonu gerekletirememilerdir.64 Savan tehlikeli boyutlar almas ve giderek dou-bat atmasna dnme ihtimali karsnda BM Gvenlik Konseyi, ABD ve Sovyetler Birliinin de youn diplomatik abalar ile, 22 Ekim 1973te 242 Sayl Kararn uygulanmas arsn yapan, 338 Sayl Karar ald. srail ile Msr karar hemen onaylad. Suriye reddetti. srailde bunu frsat bilerek Suriye topraklarnda daha fazla ilerleme bahanesi yaratt.65 Savan sonucunda askeri bir zafer kazanm olan srail sarsld. Savunma stratejisi kerken, Msr ve Suriyenin ani saldrsyla caydrclk doktrini de kt. Ayn zamanda uluslararas toplumda diplomatik adan tecrit edilen srail, askeri ve ekonomik adan ABDye daha da baml oldu.

63

Yom Kippur Gn: Yahudilerin en kutsal gn olan Yom Kippur bir zr dileme gndr. 25 saat tutulan oru ile beraber o gn ibadetle geirilir. Yahudi aylarndan Tiri aynn 10. gnne denk gelir. 64 KO, srail Devletinin , s.113 65 SER, ATMACA, Arap srail , s.47

29

1973 Sava sadece blgeyi etkilemekle kalmayp, btn dnyay etkileyen bir sava olmutur. Sava esnasnda Suudi Arabistann ncln yapt Arap devletleri zellikle ABD ve Hollanday sraile destek olduklar iin hedef alarak petrol ambargosu uyguladlar. Bu ambargo Arap devletlerinin petrol siyasi bir g ve silah olarak kullanabileceklerinin bir gstergesi oldu. 2.4. Sonu Kk tarihin derinliklerine inen ve yaklak 3500 yllk bir gemie sahip bulunan Arap-srail Sorunu; 1850 yllk bir aradan sonra, 1917 ylndan itibaren tekrar balam ve 1948 ylnda srail Devleti'nin kurulmasyla iddetlenmitir. Taraflar amalarn gerekletirmek iin Milli G Unsurlarn her alanda ve frsatta kullanmlarsa da; bu konuda verilen 4 sava dahi kesin sonu almalarna yetmemitir. Keza Msr'n ABD'nin yannda yer almas ve Camp David Antlamalar dahi soruna kesin ve kalc zm getirememitir.66 Arap-srail uyumazl uluslararas ve blgesel gelimelerden

etkilenen, ayn zamanda uluslararas ve blgesel politikalar derinden etkileyen, ok boyutlu, ok tarafl ve hala zm bekleyen bir sorundur. Milliyetilik akm, 1. Dnya Sava, 2. Dnya Sava, Souk Sava, Krfez Sava gibi uluslararas ve blgesel olaylarn yn vermesiyle Arap-srail uyumazl gemi yzyla damgasn vurduu gibi gnmzde de gndemin zirvesinde yer almaya devam etmektedir. Bu sorun, hem blgesel hem de uluslararas boyutta siyasi ve askeri sorunlarn yannda ekonomik, evresel ve insani sorunlar da iermektedir. Bu sorun da sadece Arap

66

http://www.uyurgezer.net/arap-israil-savaslari-t23239.html?s=7b185cd9bca21b30177... , 18.04.2009

30

Devletlerini ve srail deil, Filistinli mltecileri, yerel ve blgesel direni gruplarn ve Yahudi yerleimcileri de taraf olarak kabul etmek gerekir.67 Bu Arap-srail uyumazl neticesinde meydana gelen savalarn sonucunda, Arap Devletleri baarsz olmu ve srail topraklarn sava ncesinden daha da fazla olarak geniletmitir.

67

SER, ATMACA, Arap srail , s.121-122

31

NC BLM FLSTN SORUNU 3.1. Giri zerinde hkm sren farkl kavim ve hkimiyet kuran siyasi glerle tarihi olarak ok gerilere uzanana Filistin, birok medeniyete beiklik etmesi ve medeniyetlerin gei blgeleri zerinde bir kavak noktas grevi srm olmas ile bilinir. Filistinin semavi dinlerce de nemi son derece byktr.1 Filistin bir ok peygamberin yaam olduu nemli bir beldedir. Filistin topraklarnn peygamberler diyar olmas, bu topraklarn vahye dayanan btn dinlerde kutsal saylmasn ve kendisine ok zel bir deer verilmesini salamtr.2 Hitit, Mezopotamya ve Msr uygarlklarnn ortasnda yer alan ve bunlar arasnda bir gei blgesi oluturan Filistin, gemii ok eskiye dayanan bir yerleim alandr.3 Yaplan arkeolojik kazlarda, insanlk tarihinin en eski zamanlardan bu tarafa btn zaman dilimlerini yaadklar grlmektedir.4 En az drt bin yldan beri tarih sahnesi ierisinde yer alan Filistin, fetih ve istilalara ok maruz kalmtr.5 3.2. Tarihi Arka Plan Gnmzde uluslararas gndemin her daim st sralarnda bulunan Filistin Sorunu aslnda ok eski bir gemie sahiptir. Sorunun gnmze kadar gelen biiminin, 19. yzyl sonlarndan balayarak 20 yzylda daha da younlaan Yahudi G sonucunda, 1948 ylnda srail Devletinin kurulmas

1 2

http://home.arcor.de.\filistin\tarihi.html.,16.03.2008 http://vahdet.com.tr/filistin /dosya1/0094.html,18.03.2009 3 http://geocities.com/begunay/z30.htm,18.12.2007 4 Ali NER, Dnden Bugne Filistin, Ekin Yaynlar, Mart 2006, s.17 5 ARMAOLU, Filistin Meselesi , s.3

32

ile ilgili olduu sylenebilir. Yahudilerin gznde ve gnlnde, tarihin silsilesiyle ayrlmak zorunda olduklar Filistinden baka yerde devlet kurmak mmkn deildi. 3.2.1. Filistin Neresidir? 3.2.1.1. Filistin Tarihesi Bu corafya, tarih ncesi devirlerden itibaren, eitli kavimlerin glerle ve istilalarla gelip buraya yerlemesine maruz braklmtr. Bu durumun en nemli sebebi, blgenin Arap corafyas iinde sahip olduu zengin ve stratejik konum ve bunun yannda byk ilahi dinin gerek ortaya k, gerekse gelimesinde oynad rol ve barndrd kutsal olan yerlerdir. Belki de bu sebeple bu blge arz- mevud ya da arz- mukaddes biiminde adlandrlmtr.6 Filistin ad, Milattan nceki zamanlarda burada yaayan kavmin adna balanmaktadr. braniler bu halka Pelishtin ve blgelerine de Pelesheth diyorlard. Pelesheth, Filistinlilerin lkesi manasna geliyordu. Bu nedenledir ki lke Filistin adn almtr. Filistinlilerin Milattan nce 12.Yzylda Girit ve ya Gney Anadolu kylarndan bugnk Filistin kylarna g ettiklerin sylenmektedir. Romallar ise bu topraklara Palestina adn vermiler.7 Filistin kelimesinin kkeni, Yunanca Philistia szcdr ve Filistinliler yurdu manasna gelmektedir. Antik Filistinliler, Milattan nce 12. Yzylda gney sahilinde, Tel-Aviv ve Yafa ve Gazze arasndaki kk bir blgeyi ele geirmeyi baarmlar ve ilk kez Antik Yunan yazarlar bu blge iin Philistia ismini kullanmlardr. Roma mparatorluundan sonra Filistin adnn resmi

Selim OKUYAN, Aslan ve Androcles, Filistinin Glgesinde Abdlhamit ve Thedor Herzl, Selis Kitaplar, 1.Bask Nisan 2008, s.141 7 ARMAOLU, Filistin Meselesi , s.3

33

olarak kullanm, Osmanl mparatorluu yklp, blge ngiliz manda rejimi ynetimine braklncaya kadar kalkt.8 Filistinde yaplan arkeolojik kazlarda, Milattan nce 50.000-12.000 yllarna ait baz insan kalntlarna rastlamakla birlikte, ilk medeniyet eserleri Milattan nce 10.000-5.000 yllar arasnda grlmektedir. Bununla birlikte, Filistinin bilinen tarihi dnemi Bronz ana rastlamaktadr ki, bu da Milattan nce 3.000-2.000 yllar arasndaki dneme tekabl etmektedir.9 Filistinin ilk yerleen halk, Arabistan Yarmadasndan buralara g eden Sami (Semitic) rkndandr. Bir iddiaya gre buzul ann sonunda Arabistan Yarmadasnda ani bir iklim deiiklii olmu, yamurlar kesilmi, nehirler kurumu ve topraklar l haline gelmiti. Bu olaylar zerine Arabistan Yarmadas halk baka yerlere g etmeye balamlard. Filistine ilk gelen g dalgas Milattan nce 5.000-3.000 yllar arasnda Kenanilerin (Canaans) olduu anlalmaktayd. Gerekten de ncilde Filistinin ad, Kenaneli ve ya Kenan Diyar olarak gemekte.10 Milattan nce 20.Yzylda Filistin blgesinin durumuna bakldnda Kenanllarn bu blgede yerleik bir toplum olduklar anlalmaktadr. Yahudilerin Milattan nce 12.Yzylda bu blgeye g ettiklerinde, buralarda Kenanllar, Gibonlular ve Filistinliler yaamaktayd.11 Bu da gstermektedir ki, bu yerleim yerinin en eski sahipleri Yahudiler deildir. Milattan nce 8.Yzylda blgeye Asurlulara hkim olmu, Milattan nce 720 lerde Yahudi Krallnn Asurlular tarafndan yklmasyla nce Babil, daha sonra Pers, Grek ve Romen igalleri olmutur. Bu igallerden sonra Yahudi toplumu bu blgede bir hayli zayflamtr. Yahudilerin hemen hepsi Filistini terk ederek dnyann her tarafna daldlar. Ancak ok kk
8 9

http://tr.wikipedia.org./wiki/Filistin ZMEN, srail ve Etnik , s.26 10 ZMEN, srail ve Etnik , s.29 11 OKUYAN, Aslan ve Androcles , s.235

34

bir ksm Filistinde kald.12 Milattan Sonra Hristiyan hakimiyeti, 637 ylnda blgedeki halkn ounluunun Mslman olmasyla slam-Arap hakimiyeti, daha sonra Hal Seferleri ile Hristiyan uyan, bunun zerinden fazla gemeden Selahaddin Eyyubinin Hallara kar kazand zafer ve Milattan Sonra 1516 ylndan sonra da Osmanl-slam Hakimiyeti grlmektedir.13 Hal Seferlerinden sonra iki yzyl kadar srecek olan Memluk-Msr hakimiyetinden sonra 1516da Yavuz Sultan Selimin kumandas altndaki fetihle (O zamanki Suriye-Lbnann byk ksmn da iine alacak biimde) Filistin topraklarnn bir ksm, Kanuni Sultan Sleyman dneminde ise tamam, Osmanl hakimiyetine girecek ve bu Osmanl mparatorluunun paraland I. Dnya Sava sonlarna kadar devam edecekti.14 Filistin manda rejimi altnda 1922 de ngilterenin ynetimine verildii zaman, Filistin Mandas, hem bugn srailin elinde bulunan eski Filistin topraklarn, hem de rdn iine almaktayd. Bununla beraber ngiliz Hkmeti, Filistin ile rdn birbirinden ayran kesin snrlar izmiti ki, Filistin snrlar ok az bir farkla, bugn fiilen srailin elinde bulunan topraklar iine almaktayd.15 ngiltere, 1922-1939 yllar arasnda Arap-Yahudi uyumazlklar karsnda, Filistin sorununa zm ararken ve Yahudi g ile urarken, rdn topraklarna Yahudi gnn kabul hibir zaman sz konusu olmamtr. Yahudiler sadece Filistine gzlerini dikmilerdir. Birlemi Milletler Genel Kuruluda 1947 Kasmnda, Filistini Araplarla Yahudiler arasnda paylatrlan taksim plannda da ngilterenin Filistin iin izmi olduu snrlar kullanlmt.

12 13

http://www.forumcampus.com/index.php?showtopic=9403, 09.09.08 Halis EVK, Kadim Topraklarn Trajedisi Uluslararas Politikada Ortadou, Nve Kltr Merkezi Yaynlar, s.235-236 14 M.Ltfullah KARAMAN, Uluslararas likiler kmaznda Filistin Sorunu, z Yaynclk, stanbul 1991, s.14 15 ARMAOLU, Filistin Meselesi , s.4

35

3.2.1.2. Filistin Hakknda Genel Bilgiler Filistin blgesi corafi bakmdan Suriye ile btnlk arz ettiinden blgenin birlikte incelenmesi gerekir. Blge, kuzeyde Anadolu, douda Mezopotamya, gneyde Arap Yarmadas, gney-batda Svey Kanal, batda ise Akdeniz ile evrilidir. Filistinin lke koular ise, Lbnan, Suriye rdn ve Msrdr. Filistin blgesi, aa Lotanu ve Heru blgesi olarak ikiye ayrlmtr. Blgede gnmzde ky ovalar olan blgelerin eski dnemlerde denizle kapl olduu anlalmaktadr. Ky ovalar kuzeyden gneye doru geniler. Kormel da eteklerinde Hayfa koyu hari, bu kylar son derece dz olmakla beraber ou yerinde kumla rtldr. Douda eria Vadisi bulunur. Bu blgenin en ok nemli akarsuyudur. Lut Glnn gney kenarndan geen paralelin daha da gneyinde Necef blgesi bulunur. Blge tipik bir Akdeniz iklim koullarna sahiptir. Yazlar scak ve kurak, klar lk ve olduka yal gemektedir. Ya miktar ie doru hzlanr ve Necef blgesi bir ldr.16 Nfusu 2000 yl tahminlerine gre yaklak 8.500.000 kiidir. Bu nfusun 6 milyonu yeil hat ierisindeki blgede, 1 milyonu Gazzede, 1 milyon 500 bini Bat Yakas blgesinde yaam srmektedir. Yeil Hattn17 iindeki nfusun yaklak 1 milyonu Filistin halk, kalan Yahudi halkdr. Yeil Hat iinde yaayan Filistinlilere srail Vatanda sfat ve srail kimlii verilmektedir. Gazzedeki Yahudi yerleim birimlerinde 5-6 bin kadar Yahudi yaam srmektedir. Geriye kalan nfusun tamam Mslmandr.

16 17

http://site.mynet.com/bucatarih/seminer/karma/filistin.html, 25.01.2008 2 Yeil Hat : BM kararlarnda "srail" olarak gsterilen blge. Toplam 20 bin km 'den ibaret olan bu blge Bat Kuds' de iine alr. Ancak srail, Mescid-i Aksa'nin bulunduu Dou Kuds' de bu blgeye ilhak etmitir. srail, bu blgenin etrafina izdii snr "yeil hat" olarak adlandrr.

36

Yzlm, 28.220 kilometrekare (200.000 kilometrekarelik ksm yeil hat iinde) kalan ksm bu hattn dndadr. Yeil hat iinde kalan blge Birlemi Milletler kararlarda srail olarak yer almaktadr. nemli ehirleri; Kuds (Nfusu 550.000) Yafa, Hayfa, Gazze, Nablus, Eriha ve Akka ehirleridir. 3.3. Siyonist Hareketin Douu Yahudiler Hristiyan Avrupada yzyllar boyunca dlanarak yaadlar. Modern aa kadar hemen hibir Avrupa lkesine Hristiyanlarla eit haklara ve dorudan siyasi gce sahip olamadlar. Hristiyan Avrupa, Hz. sann Katilleri dedii Yahudilere mesafeli davranmay semiti.18
Ancak modernizmle birlikte Avrupann kat Hristiyan kimlii de hzl bir ekilde erozyona urad. Kilisenin retileri etkisini yitirip yerine sekler dnce ve ideolojiler hakim olduka, Yahudilerin zerindeki hukuki 19 kstlamalarn nedeni de ortadan kalkt.

Ve

Fransz Devriminin

ardndan

Avrupada

bir

eit

Yahudi

zgrlemesinin yaand sylenebilir. Hatta Yahudiler bu dnemde devlette var olmaya, st kademelerde grev almaya balamlardr. Buda Yahudilerin ileride nasl bir siyasi gce sahip olacaklarnn sinyallerini o zamanlardan vermektedir. Modernizmin Yahudiler asndan farkl bir sonucu da ulus devletler kavramnn ortaya kmas. Modernizm ncesi Avrupada millet kavram ve millete dayal ulus devlet modeli yoktu.Dini kimliin yok edilmesiyle doan boluk milliyetilik akmyla doldurulmaya allm ve bunun neticesinde

18 19

lyas KARA, HAMAS Bir Direniin Perde Arkas,RA yaynclk,2006,STANBUL, s.13 KARA, HAMAS , s.14

37

kendisini tek milletin hakimi sayan ulus devletler ortaya kt.20 Homojen bir millet kurma amac gden bu devletler Yahudiler iin ciddi bir soruyu gndeme getirdi: Yahudiler de Franszlar, ngilizler gibi mstakil birer ulus muydular? Kimi Yahudiler millet deil sadece dini bir grup olduklarn iddia ettiler. Fakat kendilerinin bir ulus olarak tanmlayan milliyeti Yahudiler bu asimilasyona onay vermediler. Bu konuda onlar gibi dnen ikinci bir grup daha vard: Antisemitler. Antisemitler Yahudileri iinde yaadklar lkelerin etnik ve rksal homojenliini bozan zararl bir unsur olarak gryorlard. Yahudilik bir ulus olarak kabul edildiinde ister istemez bir soru ile karlalyordu; Avrupadaki tm uluslar az ok homojen bir devlet olduuna gre, Yahudiler iin de bir devlet oluturulmalyd. Ama bu devlet nerede olacakt.? Ve bu soruya Theodor Herzl adl Avusturyal bir Yahudi gazeteci tarafndan 19. yzyl sonlarnda balatlan Siyonist Hareket cevap buldu. Evet Yahudi ulusunun asimilasyonda ve antisemitizmden kurtularak devam edebilmesi iin Yahudilere ait bir lke ve devlete ihtiyalar vard. Peki bu devlet nerede kurulacakt? Yahudiler ngiltere tarafndan nerilen Uganda gibi opsiyonlara fazla rabet etmeyip Filistin zerinde karar kldlar. 1900 yl nce Roma tarafndan bu kutsal topraklardan srlerek diasporaya dalmlard. imdi 1900 yl sonra buraya dnmeye karar veriyorlard. Bylelikle hareketin ismi Filistini dahas kutsal ehri artryordu: Siyonizm kelimesi, Kudsn yan bandaki Siyon Dandan geliyordu.21 Siyonizm teriminin kkn oluturan Siyon szc Musevi tarihinin ilk alarndan beri Kuds ile eanlaml kullanlmtr. Bu kelimeye Filistindeki birinci Musevi tapnann Babiller tarafndan yklmasndan sonra
20 21

KARA, HAMAS , s.14 KARA, HAMAS , s.15

38

bir anlam verilmi ve Siyon yurtlarndan kovulmu Yahudi halknn Filistine dnme arzusunu ve zlemini benliinde toplayan bir duygu olmutur.22 Siyonizm Musevilerin Siyon dedikleri Kuds ve dolaylarna dnme ve o kutsal topraklarda Sleyman tapnan yeniden ina etme ryas olarak, Eski Ahitin ana prensibini oluturur.23 Herzl gre Yahudi sorunu Anti-semitizmin bir sonucu olarak gelimiti. Yahudilerin iinde yaad btn milletler ya gizliden gizliye ya da aktan aa Anti-semittir dncesine sahipti. Aslnda yzyllar sren basklar altnda Yahudiler milli gururlarn yitirmilerdi.24 Yani halkn gznde Yahudileri onurlu yurttalar haline getirmek amacyla Herzl, nce Papaya bavurarak Musevilerin toplu halde vaftiz olmalarnn Yahudi sorununu zeceini dnd. Ancak, bunun mmkn olmadn, Yahudilerin kendilerine kitabnda:
Biz bir devlet hem de rnek bir devlet kuracak kadar glyz. Bu ama iin gerekli beeri ve maddi malzemeye sahibiz Bir lkenin tm hakl ihtiyalarn tatmin edecek byklkte dnya zerinde 25 bir yerde bize egemenlik verin, gerisini kendimiz tamamlarz.

ait

olan

bir

lkeye

etmeden

bu

sorunun

zmlenemeyeceini biliyordu. 1895de yaymlad Yahudi Devleti adl

derken Yahudilerin bir ulus meydana getirecek ve bir devlet kurabilecek zellie sahip olduklarna olan inancn da yinelemi oluyordu. Anlalaca ve bilindii zere Yahudi Sorunu uluslararas bir sorun, zm ise; meselenin uluslararas arenaya karlp, devletlerin dikkatini ekmek ve bu dorultuda destek salamakt. Bunun iin Herzl bu sorunu
22

Mim Kemal KE, Siyonizmden Uygarlklar atmasna Filistin Sorunu, STANBUL,Ufuk Kitaplar,2002, s.22 23 KE, Siyonizmden Uygarlklar , s.23 24 KE, Siyonizmden Uygarlklar , s.23 25 KE, Siyonizmden Uygarlklar , s.34

39

ortaya koyacak ve gerekli destei salayabilecek bir rgtn ihtiyacn hissediyordu.26 Kitabnda izdii plana gre, iki kuruma ihtiya duyulacan ngryordu. Birincisi: Yahudi Cemiyeti; amac Avrupa Devletleriyle grp Siyonistlere Filistinde devlet kurma hakknn tannmas iin diplomatik mcadele vermekti. kincisi: Yahudilerin Filistine glerini ve orada yerlemelerini salamak iin kurulacak ticari bir irketti. Herzl irketin Filistinde ticareti ve sanayilemeyi de tevik edeceini dnyordu. Filistinde bir Yahudi devleti tesis edebilmek iin Ortadou ve dnya politikasnda yeni dzenlemeler gerekeceine inanan Herzl, uluslararas ilikilerde en nemli eyin g ve g odakl birimler olduunu dnyordu. Anlarnda Uluslararasndaki ilikiler bir kuvvet sorunudur diye not den Herzl, Bugn ve gelecekte, belki de kyamete kadar gl, daima hakl karsnda galebe alacaktr diyordu.27 G gereini kendince ok iyi kavrayan Herzl, ilk olarak Siyonizmi devletleraras politikada hatr saylr bir aktr olarak oluturmann gereine inanyordu. Bu nedenle ilk olarak zengin Yahudilere bavurdu, fakat giriimleri boa kan Herzl, umduu ilgiyi zenginlerde bulamaynca halkta aramaya giriti. Aradn halkta bulan Herzl halkn cokusu karsnda daha da heyecanland. Hemen dnya Musevilerinden Siyonizme yatkn olanlar bir at altnda toplayacak bir kongrenin hazrlklarna balad. 27 Austos 1897de svirenin Basel kentinde Birinci Siyonist Kongresi topland. Kongrenin yapld Stadt Gazinosunun giriine alt keli yldzl Siyonist bayra ekilmi; delegeler fraklaryla salonu doldurmulard. Herzl, Siyonist hareketi yasama yetkisini zerine alacak bir temsilciler meclisi gibi dnyordu. Ona gre, bu meclisin yaps ve eylemleri herhangi bir milli
26 27

KE, Siyonizmden Uygarlklar , s.34 KE, Siyonizmden Uygarlklar , s.36

40

meclis gibi olmalyd. Shekel ad verilen, vergi nitelii tayan mebla mahalli Siyonist cemiyetlerine yatran her Musevi, mecliste temsilcilerini seme hakkna sahip olacakt.28 Bu koullara uygun olarak toplanan ilk kongre, egemen bir parlamento gibi davranarak Siyonist hareketin amalarn, bu amalarn gereklemesi iin gerekli aralar ve bu aralar kullanacak yrtme heyetini tespit etti. Kongre bittikten sonra Herzl, gnlne unlar yazar;
Baselde Yahudi Devletini kurdum. Eer bugn bunu aklarsam, herkes beni alaya alr. Oysa, belki 5 fakat phesiz 50 yl iinde herkes bu gerei grecektir. Yahudi Devletinin varl manevi temellere oturtulmutur, bu devlet Yahudi halknn bu konudaki istek ve azmi ile 29 kurulmutur.

3.4. Filistinde ngiliz Ynetimi Ve Soruna Etkileri Filistinde ngiliz ynetimi, fiilen 1917 sonlarnda, General Allenby kumandasndaki kuvvetlerin Gney Filistine girmelerinden itibaren balamtr denilebilir. 1920lerden sonra ise 2. Dnya Savann ardndan son bulacak manda ynetimi balayacaktr. zellikle manda dnemi, ngilizlerin Filistinde Yahudi yerleimini ve devletlemeye gidilerini kolaylatrmak, Siyonist hareketin Filistine kesin ve hkim bir ekilde yerlemek, Araplarn ise onlarn Filistinde oalmalarna kar durmak iin uratklar bir dnemdir. Otuz yl akn ynetimi altnda ngiltere, nce igal kuvveti daha sonra da manda yneticisi olarak bulunduu Filistinde elikilerle dolu bir siyaset izlemitir. Yine de bu dneme damgasn vuran ngiliz siyaseti temelde Yahudilerden taraf olacaktr.30

28 29

KE, Siyonizmden Uygarlklar , s.36 KE, Siyonizmden Uygarlklar , s.36 30 KARAMAN, Uluslararas lkikiler , s.23

41

3.4.1. ngiliz Manda Rejimi Filistinde manda idaresini yerletiren ngilterenin ii hi kolay deildi. Filistini Osmanl mparatorluundan kopartm, ancak geleneksel bl ve ynet siyasetine ramen blgede huzuru salayamamt.31 ngilterenin Filistin zerinde manda ynetimine sahip olmas, hem Mekke emiri ile olan antlamalarna hem de Emir Faysal ile Weizmann arasndaki 3 Ocak 1919 antlamasna ters dmekteydi. Bu durumun hem Araplarda hem de Yahudilerde ve bilhassa Araplarda tepkilere neden olmas tabii idi.32 ngilterenin i ie gemi Ortadouyu yutma planlar, Pandorann kutusundan kar gibi kyor, bir yerden Filistine Yahudiler yerleirken, dier bir yandan da Arap Milliyetilik akm kkrtlyordu.33 Filistinin tarihe iki kere vaat edilen toprak diye gemesine neden olan ngiliz-Arap ilikileri asker gcnn en yksek olanaklar kullanarak ele geirmenin yannda, yerel nfuzlu yneticilerin gnln kazanmaya ve onlarla iyi geinmeye de son derece nem veren ngiliz siyasetinin gzel bir rneidir. Bu ok ynl siyaseti uygulayan ngilizler, istihbarat ayla da dalacak Osmanl mparatorluu topraklarndan, temel karlarna ulamak iin Arap milliyetilii faaliyetlerine destek vermitir. Bu destein ve uyguladklar siyasetin temel amac, Filistin topraklar zerinde hkimiyet kurmakt. Dolaysyla bu dnemin nemli kilometre talarnn balangc saylabilecek olay, Mslman-Arap dnyasnn savata Osmanl mparatorluu yannda savamalarn engellemekti. Burada bamszlk dncesine yatkn Mekke Emiri erif Hseyin tarih sahnesinde n plana kmaktadr.

31 32

KE, Siyonizmden Uygarlklar , s.415 ARMAOLU, Filistin Meselesi , s.36 33 Ersal YAV, Krsel glerin petrole eriiminde srail-Filistin-Krt amazndan hedefteki adam Saddam, Yazc yaynevi 1.basm Nisan 2002, s.69

42

Tarihe erif Hseyin-Mc Mahon Yazmas olarak geen 1915-1916 yllar arasndaki yazmalarda, Msrdaki ngiliz Yksek Komiseri Hkmeti adna, Araplarn mttefikler safnda savaa katlmalar halinde, ngilterenin Arap vilayetlerinde erif Hseyinin halifeliini ve Arap bamszln tanyacan ve destekleyeceini vaat etmitir. Bu, tarih sahnesinde, Osmanl mparatorluunun yenilgisinde bir para rol bulunacak, erif Hseyin isyannn k demektir.34 Aslnda ngilizlerin 20.Yzyln balarna dein Ortadouya bir Yahudi, halknn yerleimi konusunda gereki ve resmi tavr olmad aktr. Ancak 1902de elinde bulunan Sinann el-Ari blgesinde bir Yahudi yerleimini kabul etmesi ve 1903te Dou Afrikada hakimiyeti altnda bulunan bir toprak parasn Siyonistlere vermeyi teklif etmesi, ngilizlerin Filistine ilgisinin arttnn bir gstergesidir. Bu ilgi, savan balamas ve gelimesi, sava kabinesinde Musevi bir bakan olan Herbert Samuel ile srmtr. Filistinin ngiliz himayesinde olmas dncesinde olan Samuel, ksa srede kendisine yanda olarak Siyonist hareketin nclerinden Chaim Weizmann bulacaktr. Weizmann, ksa srede Lloyd George ve Lord Balfour gibi hkmet yeleriyle yaknlk kurarak, ngiliz-Musevi ibirliinin temellerini atmaya balamlardr. Bu abalarn iine Siyonizmin bir baka nemli ismi, Nahum Sokolowun da eklenmesi, Yahudi emelleri lehine kamuoyunda byk lde etki yapacak gce ulamt. Filistinde uluslararas bir idareyi ngren, 16 Mays 1916 tarihli, gizli ngiliz-Fransz Sykes-Picot anlamasndan sonra, karlkl karlarn uyutuu ngiliz-Musevi ibirlii zellikle ayn yln sonlarndan Yahudilere yaknl ile bilinen Lloyd Georgeun babakan ve Balfourun Dileri Bakan

34

KARAMAN, Uluslaras likiler , s.24

43

oluuyla birlikte daha bir olgunlaacak ve gelimeler, Balfour Bildirisine kadar uzanacaktr.35 Balfour Bildirisi adn alan belge, Siyonist almalarda bir dnm noktas tekil etmitir. ngiltere Dileri Bakan Balfour, 2 Kasm 1917de Siyonist Federasyon Bakan zengin bir bankac olan Lord Rothshilde yazd mektupta, ngilterenin Filistinde bir Yahudi yurdu kurulmasn kabul ettiini resmen bildirmitir. Bu bildiri, srasyla Fransa, talya ve Amerika Birleik Devletleri tarafndan da kabul edilmi ve destek grmtr. 19.Yzyln sonlarndan itibaren Filistine balam olan Musevi g, Balfour Bildirisinden sonra iyice hzlanmtr.36 Savan bitiminde ngiltere ile Fransann Ortadouyu paylama planlar kendi aralarnda baz anlamazlklara yol atysa da, geekleti. Bunu yaparken Wilson prensiplerine aykr dmemek iin manda rejimini uyguladlar. Paris Bar Konferansnda Emir Faysal, Halepten Mekkeye kadar uzanan Arap mparatorluu iinde Balfour Bildirisine uygun olarak Yahudilere mahalli muhtariyet verilebileceini bildirdiyse de bu hi dikkate alnmad. Zaten bu Arap mparatorluu da kurulamad. San Remo Konferansnda, Filistin Irakla ngilterenin manda ynetimine verildi.37 Savan galiplerinin 1919 yl k aynda bir araya geldii Paris Bar Konferansndan sonraki gelimeler ilgintir. 1. Dnya Sava sonunda ngiltere, Milletler Cemiyetinden, Filistini bamszla hazrlamak zere, ngiliz mandasna verilmesini talep etti. 25 Nisan 1920de Milletler Cemiyeti, Filistinin manda idaresini ngiltereye verdi.38 Filistin mandas ngiltereye verildii srada 1918lerde nfusun %93n (708.000) Araplar, %7sini

35 36

KARAMAN, Uluslaras likiler , s.26 http://strateji.cukurova.edu.tr/ORTA DOU/02.php, 26/02/2008 37 http://strateji.cukurova.edu.tr/ORTA DOU/02.php, 26/02/2008 38 A.ner PEHLVANOLU, Ortadou ve Trkiye, Kasta Yaynevi, 1.bask Temmuz 2004, s.220

44

(57.000) yabanclar oluturuyordu. ngiltere Filistin mandasn ald andan itibaren Filistine Yahudi gne gz yummaya balamt. Bu durumda Araplarn sert tepkilerine neden oluyordu.39
1920 ylnda Filistinde ikamet eden bir Fransz ile kolonilerden birinde yerlemi bulunan bir Yahudi arasnda geen bir konumada Yahudi yle diyordu : Filistinde bizim iki dmanmz var, stma ve Araplar. Stmann ilac kinin; Araplara gelince onlarn ilac da bu ve byle sylerken de elinde tad tfei gstermekteydi. te bu tarihlerden itibaren, Yahudiler silah 40 biriktirip savam iin hazrlanmlardr.

1920 sonlar ve 1921 balarnda Filistin de Arap ayaklanmalar kmaya balad. Gerekte Araplar ne Balfour Bildirisini ne de manda rejimini kabul etmilerdi. Filistinde Yahudi bir devlet kurulmas ile ilgili Araplarn phelerini yok etmek iin Churcehill, Kahire toplantsndan sonra Kudse gitmitir. Bundan sonra ise ksmi bir skunet salanm durumdayd. ngiltere, Araplarn bu tedirginlik ve tepkilerini gidermek adna, 3 Haziran 1922de manda rejimi uygulayan bir devlet olarak, politikasn aklamak zere Dnya Siyonist Tekilatna bir aklama gnderdi. Bu aklamada, Yahudilere bir Yahudi Filistin yaratma yetkisinin verilmedii, Yahudiler iin sadece bir yurt tesisinin sz konusu olduu, Filistinde Araplarla Yahudilerin beraber yaayaca vurgulandktan sonra, Filistinde yaayan herkesin Filistin vatanda olduu, Yahudilerin de Filistinde sadece bir toplum tekil ettii, Yahudilerin Filistine glerinin bu lkenin ekonomik kapasitesiyle doru orantl olaca sylenmi ve Filistinin ngilterenin kontrol altna girmesinden sonra 25.000 Yahudinin Filistine g ettii aklanmtr. ngiltere, Milletler Cemiyeti szlemesine (1919) istinaden bal kalarak 1921 ylnn Eyll aynda Filistinde Yahudi Arap devletini ngren bir
39 40

http://strateji.cukurova.edu.tr/ORTA DOU/02.php, 26/02/2008 KARAMAN, Uluslaras likiler , s.33

45

szleme

yaynlam
41

fakat

bu

nerinin

Araplar

tarafndan

tepkiyle

karlanmas zerine

Milletler Cemiyeti Konseyi 24 Temmuz 1922de ald

28 maddelik bir kararla, Filistindeki ngiliz manda ynetiminin esas maddelerini belirlemitir.Bu kararda 2 Kasm 1917 tarihli Balfour Bildirisi destekleniyor ve ngiltere Hkmetinin 3 Haziran 1922de yapt aklamadaki siyasi esaslar hemen hemen benimseniyordu.42 Amerikan senatosu Milletler Cemiyetine ye olmad iin tm anlamalarn dnda kalmak zorundayd. Oysa ki siyonizmin en byk destekisi ve kuvveti Amerika idi. Bu sebepledir ki, 21 Eyll 1922de Amerikan Kongresi, Filistinde bir Yahudi vatan kurulmasn kabul etti. Bu karardan sonra Amerika, 3 Aralk 1924te ngiltere ile imzalad bir anlama ile ngilterenin Filistin topraklar stndeki manda rejimini tanm ve Amerikan vatandalar iin Filistinde baz haklar kabul ettirmitir. Bu anlamann en nemli maddesi, hatta Amerika iin ok ok nemli olan taraf 7. maddedir. nk bu madde, ngilterenin manda rejimindeki uygulad tm kararlar Amerikann onayna sunmasyd. Bu da demek oluyor ki, Amerika bundan sonra Filistinde yaanacak her trl gelimede sz sahibi oluyordu. 1923-1929 yllar arasnda Filistinde siyonizmin aleyhinde yaplan gsterilerde epey bir azalma sz konusu idi. nk, Filistinliler iin Siyonizm artk bir tehlike deildi. Nedeni, Yahudi gnn azalmasyd. Hatta hava koullarnn ve ekonomik imkanlarn snrl olmasndan dolay, Yahudiler Filistinden baka lkelere g ediyordu. Hatta ve hatta 1927 ylnda gidenler gelenlerden daha fazlayd. 1929 ylnda yaanan atma, Yahudi-Arap anlamazlnn iyice artmaya balamasnn gstergesiydi.

41 42

ZMEN, srail ve Etnik , s.168 ARMAOLU, Filistin Meselesi , s.36

46

ngiliz manda ynetimi Filistindeki Yahudi-Arap atmalarn askeri mdahaleyle durduracan dnmekteydi fakat sonraki gelimeler byle olmayacan gsterecekti. 43 1929 ayaklanmalarndan sonra ngiltere, Walter Shaw bakanlnda bir hukukular ve Sir John Hope Simpson bakanlnda bir iktisatlar komitesini, incelemelerde bulunmak ve rapor hazrlamak zere Filistine gnderdi. Her iki komite de 3 ay sonunda yaptklar incelemeler neticesinde sunduklar raporda Yahudi gnn durdurulmasn ve Yahudilere toprak satlmamasn tavsiye ediyordu.44 1935den itibaren artan Yahudi g, Filistinde nfus dengesini iyice bozmu, byle giderse 25 senede Yahudi ve Arap nfusunun eit hale gelecei anlalmt. Araplar 1938den itibaren ngilizlere kar silahl mcadeleye balad. ngilizler bu Arap direniini krdlar. 1939 ylnn Mays aynda, Almanya ile savama ihtimali olan ngiltere, Araplarla arasnn bozulmasn istemiyordu. ngiliz Hkmeti Beyaz Kat (White Paper) adl bir siyasi aklama yapt. Raporda 10 yl iinde Filistinde iki toplumlu bamsz bir Filistin Devleti kurulacak ve 5 yl iinde Siyonist gmen saysnn 75.000den fazla olamayaca aklanyordu. Beyaz Kt, Filistin Araplar ve Yahudiler tarafndan reddedilmedi. Hatta Araplar arasnda olumlu bile karland. Yahudiler, 2. Dnya Sava srasnda da Filistinde Yahudi Devleti kurmaya altlar ve ngiltere bu konuda yardmlarn srdrd. ngiltere Yahudi gnn kontroln Yahudi Ajansna braknca, g iyice hzland. Sava sonlarna doru Araplar bir yandan, Yahudiler bir yandan devlet kurmaya altlar. Sonuta da 1947de ngiltere, Amerikann yardmyla sorunu Birlemi Milletlere tad. Birlemi
43

Celil BOZKURT, Trk kamuoyunda Filistin problemi, ilk Arap Yahudi atmalar (19201939) IQ Kltr Sanat Yaynclk, 1.bask Nisan 2008 stanbul, s.20-21 44 ZMEN, srail ve Etnik , s.171

47

Milletler Genel Kurulunun 29 Kasm 1947 tarihli kararna gre, ngiltere Aralk ayndan itibaren Filistindeki kuvvetlerini geri ekmeye balad.45 Birlemi Milletler, Filistinin Araplar ve Yahudiler arasnda blnmesine, Kudsnde tarafsz olmasna karar verdi. Bu karar Arap lkelerinde tepkiyle karland ve Araplarla Yahudiler atmaya balad. ngiltere 14 Mays 1948de Filistin zerindeki manda rejimini kaldrdn ilan etti ve ayn gn srail Devletinin kurulduu akland.
1975 ylnda bir Filistinli yazar; Emperyalistler, ok iyi biliyorlard ki eer Araplarn birlemesini nlemek iin bir ey yapmazlarsa, Atlantikten Hint Okyanusuna, Anadolu snrlarndan Ekvatora kadar uzanan bir gl devlet iinde birleik bir Arap ulusu ykselebilirdi. Byle bir olaslk, 46 fiyat ne olursa olsun, hi phesiz engellenmeliydi. srail byle yaratld.

3.5. srailin Kuruluu Yahudilere, Filistinde bir yurt yaratlmas hedefi dorultusunda srail Devletinin kuruluuna ilikin ilk admlar Yahudi toplumunun Milattan Sonra 132-135 yllarna kadar gider. Bu dnemde Evrensel Yahudi Birlii tarafndan yeniden bir Yahudi kyl snf kurulmas dorultusunda Filistinde tarm kolonileri kurulmu ve bu hareket 19. Yzylda Orta ve Dou Avrupada Yahudi hareketinin domasna sebep olmutur.47 1. Dnya Savann 1915-1916 yllar, Yahudi Tekilatnn en hareketli zamandr.48 1917 Balfour Bildirisi ile ngiliz Dileri Bakannn Filistinde Yahudilere bir ulusal yurt kurulmas abasnn ngiliz Hkmeti tarafndan destekleneceini aklamasyla balayan ve 2. Dnya Savandan sonra bamsz bir srail Devletinin kurulmasyla sona eren sonra gelimeleri dier tilaf anlatlmaktadr.
45 46

Siyonistler,

Balfour

Bildirisinden

ERDODU, Byk srail , s.110 http://www.geocities.com/begunay/z30.html, 18.12.2007 47 ZMEN, srail ve Etnik , s.167 48 Said AML, Yahudi Davas ve Filistin, Kitabevi Yayn, stanbul 1991, s.30

48

Devletlerinin de bu bildiriye katlmalarn ve kendi yanlarnda yer almalar iin almalarda bulunmulardr. lk nce Fransa, ardndan da talya bu bildiriye destek verdiklerini akladlar. 1. Dnya Savandan sonra Filistinin Osmanl mparatorluundan ayrlarak ngilterenin manda rejimine braklmas ve birok Yahudi yerleim alanlarnn oluturulmas, bamsz srail Devletinin temellerinin atlmasnn en nemli admdr. Filistine Yahudi gleri, Dnya Siyonist Tekilatnn49 kurulmasyla daha da hzlanacak ve siyonizmin tekilatl bir hareket haline gelmesi, srailin kuruluuna giden yolu aacaktr.50 1920 ylnda 16.500 kiilik bir Yahudi topluluunun Filistine g etmesi ve Filistine yerlemesi karar alnd. 1934te Filistindeki Yahudi topluluunun says 900.000i buluyordu. Eitilmemi, cahil ve sermaye gc olmayan Araplarn, g eden Yahudilerle baa kmas ve rekabet etmesi olanak dyd ve Araplar kendi yurtlarnda 2. snf vatanda konumuna dmt. 1936da bir araya gelen Arap nderleri, Yahudilere kar mcadelede liderlik edecek Arap Yksek Komitesini kurdular ve ulusal bir ayaklanma balattlar. Arap ayaklanmasnn daha iddetlenmesinin sebebi, Filistinin blnmesini neren Peel Raporu dur. 2. Dnya savandan sonra, Filistin zerinde ngiliz manda rejiminin sona ermesinden sonra sorun Birlemi Milletlere gtrld. Birlemi Milletler Genel Kurulu 1947de Filistinin, Yahudiler ve Araplar arasnda ikiye blnerek, Kudsn uluslararas statde dokunulmaz olmasn onaylad.

Dnya Siyonist Tekilat : 1897 ylnda Basel Kongresinde kuruldu. Bakanlna Theodor Herzl getirildi. Amac, Filistinde bir yurt edinilmesine almak, her yerdeki Yahudileri organize etmek, Yahudi milli uurunu kuvvetlendirmek ve gerekli devletlerin desteini almakt. 50 ARMAOLU, Filistin Meselesi , s.16

49

49

ngilterenin

Filistinden

ayrld

srada,

Filistinin
51

durumu

karmakarkt ve Yahudilerin tedhi kuvvetleri vaziyete hakim idi.

14 Mays 1948de bamsz srail Devletinin kurulduu resmen aklanm olmakla beraber, bu blgede yeni uyumazlklarn, atmalarn ve insani hakszllarn resmen balam olmas demekti. 3.5.1. srailin Kurulu Amac Siyonizm fikri, Yahudi ve Hristiyan dncesinin bir paras olarak yzyllar boyunca sregelmitir.52 Politik bir hareket olarak siyonizmin balangc 19. yzylda ortaya kmtr. 1882 ylnda Filistine g eden Yahudiler, Rishon-le-Zion (Siyon Sevgisi)53 adnda bir koloni olutururken, bu koloni sevenler, Choveve Zion (Siyonu Sevenler)54 eklinde bir dernekle rgtlenerek, Filistine tamamen yerleme ve braniceyi tekrar ortaya karmay amaladlar. Bylelikle Siyonizmin ilk tohumlar atlm oldu. Bu Siyonu Sevenler Dernei, Yahudi Ziraati ve Esnaf Destekleme Dernei ad altnda resmen tannarak, bakanlna Ulusal Yahudi Vatan kurma fikrini ilk gelitiren kii olan Leon Pinsker getirildi. Politik siyonizmin douu, Osmanl mparatorluunun baz mdahaleleriyle biraz geciktirilmi olmakla beraber, Macar Yahudi Theodor Herzlin tekrar bu dnceyi canlandrmasna kadar srecekti. 3.5.2. Theodor Herzl ve lk Siyonist Hareketler Yahudi bir yazar olan Herzl, hukuk alannda eitim grm ve Yahudi sorununa zm bulmann bir Yahudi Devleti kurmaktan getiine inanm ve yandalarn buna inanmaya sevk etmitir.
51

mer Rza DORUL, srail;tedhi, istila ve harp kayna, Yeni Zamanlar Yaynlar, 1.bask stanbul ubat 2004, s.19 52 Alan R.TAYLOR, srailin Douu, Pnar Yaynlar, s.6 53 TAYLOR, srailin Douu , s.6 54 TAYLOR, srailin Douu , s.6

50

Herzl, kendi inand grlerini paylamak ve dncelerine destek bulmak amacyla, Austos 1897de Baselde 1. Siyonist Kongreyi toplamay baard. Herzl, al konumasnda; Biz Yahudi ulusunu barndracak olan evin temelini atmak iin buradayz diyordu.55 Bu aklama Siyonist politikann esas temeli olarak tarih iinde yerini alyordu. Basel Kongresinde alnan hedeflere ulamak iin; 1) 2) Yahudi Btn ziraat Yahudilik ve sanayi iileri ve vastasyla, uluslararas Filistinde kurumlar

Yahudilerin iskn edilmesinin srekli bir ekle getirilmesi, lemini yerel vastasyla her memleketin kanunlarna uygun bir ekilde tekilatlandrarak birbirine balamak, 3) 4) Yahudilik bilincini ve milli duygusunu glendirmek, Gerekli yerlerde siyonizmin amalarna ulaabilmek iin hkmetlerin onayn almak. 56 Basel Kongresinin zeti, Yahudiler iin Filistinde kamu hukukuyla teminat altna alnm bir yurt yaratmakt. Bunun iin ilk olarak, Filistinde Yahudi kolonisi tesis edilecek, dnya Yahudilerini birletirme amacna ynelik bir rgt kurulacak, Yahudi ulusal fikri kuvvetlendirilecekti.

19 Mays 1901de Theodor Herzl, II. Abdlhamidle yapt grmede, Avrupa borsasn ellerinde tutan Yahudilerin Osmanl mparatorluunun tm borlarn demesi karlnda Filistinde bir yurt verilmesini teklif etmi, ancak II. Abdlhamid bu teklifi kabul etmemitir.57 Theodor Herzl, Hakkmzdaki son karar padiah hazretleri verecektir diyerek Osmanl
55 56

TAYLOR, srailin Douu, s.8 BOZKURT, Trk Kamuoyunda , s.20-21 57 Trel YILMAZ, Mehmet AHN, Mesut TATEKN, Ortadou Siyasetinde srail, Platin Yaynlar 1.bask Mart 2005, s.59

51

mparatoru II. Abdlhamidi davasna ikna edebilmek iin 1896-1902 yllar arasnda be defa stanbula gelmi ve ziyaretleri srasnda hem Yldz Saraynda hem de Babalide Osmanl Devleti adamlar tarafndan kabul edilmi olup, sz konusu davasnda II. Abdulhamidden istediini hibir zaman alamamtr.58 Filistinin Yahudiler tarafndan koloniletirilmesi konusunda, Alman ve Osmanl mparatorluklarnda destek gremeyen Herzl, bu tarzdaki abalarn ngiltere Devletine ynlendirdi. 1902 ylnda ngiliz Hkmetiyle grt. 1903 ylnda ngiliz Hkmeti, Ugandann koloniletirilmesi iin Siyonist rgte braklmas teklifiyle Herzle geldi. Herzl, Uganda nerisini geici bir zm olarak grerek, bu blgeye tetkik amal bir komisyon gnderdi. 1904te Herzlin lmyle siyonzim ikiye blnd. Politikler59 ve pratikler60 olarak ikiye ayrlan Siyonist dnce 1905deki 7.Siyonist Kongrede, pratiklerin byk bir bask ile baar salamasyla sonuland. Pratiklerin dncesi u idi, kurulacak olan Yahudi Devleti, Filistinden baka bir yerde kurulamazd. te bu dnce srailin kuruluunda nemli bir adm olarak tarihe geti. 3.5.3. Balfour Bildirisi Herzl tarafndan balatlan ve onun lmnden sonraki 10 yl iinde artan ngiltereye ynelik Siyonist ilgi, 1.Dnya Savann patlak vermesinden bir sre sonra younluk kazand. ngiltere Siyonist rgtn en byk ilgi oda haline geldi.61

58 59

BOZKURT, Trk Kamuoyunda , s.23 Politikler : Theodor Herzlin dncelerini aynen uygulamak isteyen, Herzl taraftar bir gruptur. 60 Pratikler : nce Filistinde yerleim merkezleri kurmay ve Musevi varlna dayanarak, Osmanl Devletinden zerklik istemeyi savunan bir gruptur. 61 TAYLOR, srailin Douu, s.13

52

1917de ngiltere Dileri Bakan Arthur Balfour, Filistinde Yahudi halkna bir vatan kurulmas iin sz verdi. Verilen bu sz, Siyonist lider Lord Rotschilde gnderdii mektupta yer alyordu. Bu mektup Balfour Bildirisi olarak anlacakt.62 Bu mektubun ierii yleydi ; Dileri Bakanl 2 Kasm 1917 Saygdeer Lord Rothschild,
Yahudilerin Siyonist zlemlerine sempatisini dile getiren aadaki deklarasyonun Kabineye sunulmu ve onun tarafndan onanm olduunu, Majestelerinin Hkmeti adna size bildirmekten mutluluk duyuyorum; Majestelerinin Hkmeti, Filistinde Yahudi halk iin bir ulusal yurt kurulmasna olumlu bakmaktadr ve Filistinde buluna Yahudi olmayan topluluklarn yurtta ve dinsel haklarna ya da herhangi bir baka lkedeki Yahudilerin sahip olduklar haklara ve siyasal statye zarar verebilecek herhangi bir eyin yaplmamas kaydyla bu hedefe eriilmesi iin elinden gelen tm abalar harcayacaktr. Bu deklarasyonu Siyonist Federasyonun bilgisine sunarsanz, size minnettar olacam. Sayglarmla, Arthur James Balfour
63

Bu mektup ve bunun ardndan geliecek olaylar, Siyonist kesimin desteinin itilaf devletleri ynne ekilmesinde nemli bir rol oynad. Ayrca ABD tarafndan da desteklendi. ABD, Ortadouda bir Yahudi Devletinin var olmasnn, Ortadou politikalar iin salam bir dayanak oluturacann idrakine varmt. Balfourun bu mektubu zerine yrtlen giriimler, 1918 ylnda Fransann, ardndan da talyann desteini ald. Amerika Birleik Devletleri Bakan Wilson, 1918 Ekim aynda bu bildiriyi desteklediini

62 63

http://www.bbc.co.uk/turkish/ortadou/1917.shtml, 16.03.2009 Garbis ALTINOLU, Tanklklar, Makaleler, Belgeler, Mlakatlar ve iirlerle Filistin-srail Dosyas, Pozitif Yaynlar, stanbul Mays 2005, s.303-304

53

aklad. Sz konusu Balfour Bildirisi, Ortadouda bir srail Devletinin kurulmasna giden nemli bir kilometre tadr.64 Balfour Bildirisi, phesiz Araplara kar yaplm apak bir ihanet olarak grlmekteydi.65 Balfour Bildirisi ile Araplarn tepkisini eken ngiltere, Arap-Yahudi ibirlii kurarak, balamakta
66

olan

bir

Arap-Yahudi

anlamazln nleme yoluna gitmitir.

Milletler Cemiyeti, 1920 ylnda, Filistin topraklar zerinde ngiliz manda rejimini tand. Bundan sonra kurulan Yahudi brosu ngiltere nezdinde Yahudi toplumunun haklarn temsil etmeye balad.67 Balfour Bildirisini nl bir Yahudi yazar olan Arthur Koestler yle tanmlamaktadr; Bir devletin baka birine nc bir ulusun topran vermesi mulak ifadelerle dolu olan bildiri, o gne kadar Araplara yaplan btn vaatleri anlamsz klyordu. Balfour ise, Filistindeki Filistinlilerin umut ve isteklerini grmezlikten geldik. Bu eski topraklarda oturan 700.000 Arabn istek ve dncelerinden daha nemli olan ey bizce Siyonizmdir diyerek, ok ak olan bir gerei ortaya koymutur.68 3.5.4. 1920-1948 Yllar Aras 1920de San Remo konferansnda toplanan ngiltere ve Fransa, eski hilafet vilayetlerinde yeni manda rejimini kurdu. Buna gre, Suriye ve Lbnan Fransann, Filistinde ngiltere hkmetinin mandas altna girdi.69

64 65

http://tr.wikipedia.org/wiki/Balfour_Deklerasyonu,-1917, 16.03.2009 BOZKURT, Trk Kamuoyunda , s.40 66 BOZKURT, Trk Kamuoyunda , s.41 67 http://tr.wikipedia.org/wiki/%C4%B0srail, 16.03.2009 68 ARI, Gemiten gnmze , s.121 69 http://hilafet.com/dosya/filistin/timeline/03-htm, 16.03.2009

54

1920 1948 yllar arasndaki dnemde yaananlar tm lke halklar iin ok reticidir. ngilterenin gz yummas ve destei ile Yahudi halknn nfusu srekli artt. Oluturulan fonlarla Filistin halknn topraklar satn alnd. En nemlisi, Yahudiler srail Devletinin temellerini oluturacak kurumlar bu dnemde gerekletirdiler. srail ordusunun temelleri, Hagana rgt ile bu dnemde atld. srail sendikalar Histadrut bu dnemde kurulmutu. Hayfadaki dnyaca nl Technion 1924de, Kudste Hebrew niversitesi 1925te kurulmutu. 1948de kurulacak srail Devletinin kurumlar imdiden hazrlanyordu.70 Zaten zayf olan Filistin, blgedeki liderliini 1936 ylnda tamamen kaybetti. Filistinli Mslmanlar topraklarna el konulmasn ve Yahudi halknn gzn bu topraklara dikmesini protesto etmek amacyla 6 aylk genel bir grev yaptlar. Bu grev ulam, ekonomiyi ve retimi fel etmiti. ngiltere, Filistini grevi durdurmaya ard. Bu ayaklanma sonucunda ngilizler Filistinli liderleri srgne gnderdi. Bu srgn, Yaser Arafatn Oslo Anlamalarndan sonra Bat eriaya dnd 1990l yllara kadar devam etmitir. 1937 ylnda, ngiltere Kraliyet Komisyonu bakan Lord Robert Peel, Filistinin blnerek, bir tarafta Arap Devleti, bir tarafta da Yahudi Devleti oluturulmasn, Kuds iinde kutsal mekanlar ierdii iin bu devletlerden bamsz olarak, uluslararas bir kontrol gc oluturulmasn nerdi. 2.Dnya Savann sonunda, sava iinde yaplan Yahudi katliam (Holocaust) hakkndaki belgeler aklannca, srail Devletinin kurulmas fikri dnya Yahudileri arasnda ncelikli hedef haline geliyordu. Yahudilere kar uyguladklar basklarn sululuu altnda kalan, Amerika Birleik Devletleri dahil birok lke, 2. Dnya Sava srasnda, 1939 ylnda bir srail Devleti

70

http://kibrisgazetesi.com/printa.php?col=94&art=6043, 16.03.2009

55

olsayd byle olmazd mantn savunarak siyonizmi ve bir srail Devleti kurulmas gerekliliini ifade etmeye baladlar.71 1947 ylnda, Filistinde bulunmann ar bedelini anlam olan ve srail Devletinin kurulma srecinin olgunlua eriip, srailin bamszlk zamannn geldiine inanan ngiltere, sorunu Birlemi Milletlere gnderdi. Birlemi Milletler Filistin zel Komitesi, anlamazl zmek iin rdn nehrinin batsnda iki ulus devletinin kurulduu yeni bir plan formlze ederek, 29 Kasm 1947de yaplan genel toplantda bu forml artk benimsenmiti. Araplar bu plan reddetti ve anlamazlklar iyice artm oluyordu. Birlemi Milletlerin bu taksim planndan sonra, Filistinli Araplarn blgede ounluu oluturmalarna karlk, aznlk durumuna dm olmalar da iin bir dier nemli boyutudur.72 3.5.5. 14 Mays 1948 Filistin zerindeki manda rejim ynetimi sona erdikten sonra Yahudi Milli Konseyi, srail Devletinin kuruluunu ilan etti. Tel Avivde, 14 Mays 1948 ylnda saat:16:00da Ben Gurion, srail Devletinin bamszln ilan etti. Bunu yaparken de Theodor Herzlin resminin altnda durmay ihmal etmedi. Bylelikle siyonizmin kurucusu olan Theodor Herzle vefa borcu denmek isteniyordu.73 srail Devletinin ilk cumhurbakan Chaim Weizmann seildi.74 srail Devleti, 2 bin yldr kurulan ilk Yahudi Devleti idi. Karar, en son ngiltere

71 72

PEHLVANOLU, Ortadou ve Trkiye, s.223 Blent ARAS, Filistin-srail Bar Sreci ve Trkiye, Balam Yaynclk 1.bask Ekim 1997, s.20 73 OKUYAN, Aslan ve Androcles , s.147 74 PEHLVANOLU, Ortadou ve Trkiye, s.225

56

birliklerinin bu blgeyi terk etmesinin ertesi gn yrrle girmiti. Filistinliler 15 Mays gnn El Nakba diye anarlar, yani bu demek oluyor ki Felaket gn.75 srail Devletinin kuruluu sonu gelmeyecek bir Arap-srail savann da balangc oldu. Theodor Herzlin roman gibi balayan hayali 1948de tam da kendisinin syledii gibi 50 yla yakn bir zaman sonra gerekleti. Siyonizmin havarisinin kehaneti gerek oldu, Baselde kurduu syledii devlet hayali gerekleti, fakat zaman Sultan Abdulhamidi ve endielerini hakl kard.76 srail Devleti ilan edildikten hemen sonra genel bir Arap taarruzu eklinde balayan savata, yeni devletin ilanndan 8 saat sonra rdn, Msr, Lbnan, Irak ve Suriye birlikleri hemen sraile igal giriimleri balatt ve snr aarak, uaklarla Tel-Avivin evrelerini bombalad. Kara kuvvetleri de hzla ilerleyerek Tel-Avivin 30 km. yaknlarna kadar geldi. Bundan sonra sava Araplarn aleyhine dnerek77 geri pskrtlmelerine kadar devam etti. srail ordusu kk blgelerde sren direni hareketlerini de bastrmay baarmt. 1948den sonra balayan Arap-srail sava, Ocak 1949da biterken, sava sraillilerin zaferiyle sonulanyordu.78 Ortaya kan grnmdeki atekes hatlar, ngiltere mandasndaki Filistinin byk bir blmn srail Devletine brakyordu. 1948 ylnda srail Devletinin kurulmasyla uzun sredir kendilerine yurt arayan Yahudilere bir yurt bulunmu ancak bu seferde, bu yurtta yzyllardr yaayan Filistinli Araplarn, yurtlarn terk etmesine sebep (srailin yaylmac politikas) olunarak yeni bir sorun ortaya kmtr.79

75 76

http://www.bbc.co.uk/turkish/ortadogu/1948.shtml, 16.03.2009 OKUYAN, Aslan ve Androcles , s.148-149 77 ERDODU, Byk srail , s.110 78 Georges LANGLOIS, 20.Yzyl Tarihi, Nehir Yaynlar, 1.bask 2000, s.290 79 ERDODU, Byk srail , s.174

57

3.6. Sorunun Douu 3.6.1. Sorunu Douran Gelimeler 3.6.1.1. Diasporadan Aliyaha srail Krall Milattan nce 721 tarihinde Asur Kral Sargon liderliinde Asurilerin, Yehuda Krall ise Milattan nce 587de Babil Kral Nebukadnezar liderliinden Babillerin istilas ile bamszlklarn kaybetti. Nebukadnezar, Sleyman Mabedini ve Kuds yakarak Yahudilerin nde gelenlerini Babile srd. Tarihteki nl Babilonya Esareti budur. Babil Devleti, Persler tarafndan ortadan kaldrldktan sonra, Yahudilerin Babil srgn sona erdi.80 Yahudiler, Milattan nce 63de Romallarn hakim olduu blgede, Romallar basks yznden Milattan Sonra 64de isyan balatt. Bu ayaklanmann sonunda Roma ordular Kudse girerek Yahudilerin mabedi dahil her yeri yakp ykmlar. Yahudilerde kaarak evre lkelere dalp, bu blgeden tamamen kopmutur.81 Byk tapnan Romallar tarafndan yklmasyla Filistinde yaama imkan bulamayan birok Yahudi takriben 2000 yllk bir diaspora hayat balam ve gittikleri lkedeki artlara gre kt zamanlara ve soykrma maruz kalmlar. Diaspora olay ile Yahudilerin Filistin ile irtibat kalmamt.82 Filistin topraklar, Halife Hz. mer (M.S.638) tarihinde Yarmuk Muharebesinde Bizansllar yenmesi zerine slam egemenliine girmi ve Filistin, slamn elinde ve bir Mslman topra olarak, Osmanl kontrolnn
80 81

ERDODU, Byk srail , s.36-37 ERDODU, Byk srail , s.37-38 82 ERDODU, Byk srail , s.39

58

sona ermesine kadar slamn kontrol altnda kalmtr. Filistin topraklar 1516 da Yavuz Sultan Selim ile Trk egemenliine gemi ve 1917 de Trk ordularnn bu blgeden ekilmesiyle elimizden kmtr. Bu dnemde Yahudiler iin biri kt, ikisi iyi saylabilecek nemli olay olmutur. Yahudiler iin kt olan olay, Ortaada Bat Avrupada grlen Yahudi dmanl (antisemitizm) olaydr. Yahudilere kar alan bu dmanlk kampanyas sonucunda Yahudiler, ngiltereden, Fransadan, spanyadan ve Portekizden kovulmulard. 15. yzyl sonlarnda spanyada ldrlen Yahudilerin says 100.000i bulmutu. Kovulan Yahudilerin bir ksm Hollandaya iltica etmekle birlikte byk bir ksm Osmanl topraklarna g etmitir. Almanyadan kovulanlar ise Polonyaya gittiler. Yahudiler iin, iki iyi olaydan biri, Selahaddin Eyyubinin hallar yenip Kuds geri alarak, tekrar slam egemenliine almasdr. Selahaddin Eyyubi Kuds aldktan sonra btn Yahudileri davet etmi ve bu davet zerine Msr, Suriye, Mezopotamya, Gney Avrupa ve hatta Fransa ve ngiltereden birok Yahudi Kudse g etmitir. Bu yeni gelenler Selahaddin Eyyubinin kardei Melik-el-Adil tarafndan trenle karlandlar. Fakat Eyyubillerin arkasndan gelen Memluklarla birlikte Filistin Yahudileri iin yeniden skntl bir devir balamtr. Yahudiler iin ikinci iyi olan olay ise, Yavuz Sultan Selimin 1517de Suriye ve Msr almasdr. Suriye ile beraber Filistinde Trk egemenliine girmesi zerine, bilhassa Kudse, Avrupa lkelerinden yeniden Yahudi gleri balam ve izleyen yllarda bu gler giderek artmtr. Bir halde ki, 18.yzyln ortalarnda Yahudiler Kudste nfusun ounluunu oluturuyordu.83

83

ARMAOLU, Filistin Meselesi , s.9

59

Filistinden g ederken Yahudiler genellikle Akdeniz lkeleri, Dou Avrupa, Anadolu ve Arap Yarmadasna yerleti. Avrupaya g eden Yahudiler, Hristiyanlarn dinsel basklarnn etkisiyle 18.yzyla dek getto yaants biiminde kapal olarak bir arada oldu.84 12. yzyldan itibaren tefecilik Yahudi meslei olarak anlmaya balad. yle ki, artk Yahudi ismi ve tefecilik beraber syleniyordu. Faiz ve tefecilik yoluyla byk servet kazanan Yahudiler 18 ve 19. yzyllarda bu servetlerini kullanarak Avrupada nemli bir g elde ettiler. Bunun sonucunda Avrupann en byk devletleri, Yahudilerin Siyonist ideallerine byk hizmet ettiler.85 18 ve 19. yzyllarda Yahudiler maddi ve siyasal glerinin doruk noktasndayd. Yahudiler maddi imkanlarn kullanarak devlet kademelerinde nemli destek saladlar.86 Yahudilerin 1492de spanyadan srlmesi, tarihlerinde r aan bir olaydr. Seferad Yahudilerinin spanyadan g, Yahudileri, Kutsal Topraklar ve Osmanly en ok etkileyen olaylardan birisidir. Yahudiler huzuru, gvenlii slam topraklarnda bulmu, snabilecekleri tek yer Mslman hogrs olmutur. 1492de Seferadi Diasporasnn byk bir ksmnn gittii yer Osmanl mparatorluu idi. O dnemde Osmanl topra olan Selanik, Yahudilerin merkezi idi.87 Yahudiler, Hollanda, Bordeaux, Hamburg gibi Bat Avrupaya ile ngiltere Amerikaya g etmiti. 18. yzyldan itibaren Orta ve Dou Avrupada Haksala adyla Yahudi aydnlanmas gerekleiyordu.

84 85

ERDODU, Byk srail , s.40 ERDODU, Byk srail , s.44 86 ERDODU, Byk srail , s.49 87 ERDODU, Byk srail , s.51-52

60

1930lu yllarda, zelikle Dou Avrupada antisemitizm daha radikal ve acmasz olmutu. O zamana kadar gettolarla snrl olan antisemitizm, bu yllarda daha genileyerek modern antisemitizme dnyordu.88 Almanyada alevlenen antisemitizm talyan, Polonya, Avusturya, Romanya, Macaristan ve ekoslavakya gibi devletlerce de iyice benimsenmiti. Avrupada antisemitizmin giderek artmas dnya Yahudilerini harekete geirdi. Pragda toplanan 18.Dnya Siyonist Kongresi, Nazilerle mcadele ve mlteci durumuna den Yahudileri Filistine yerletirme konusunda karar alyordu.89 19. yzyln sonlarnda doru Avrupada yeniden canlanan Yahudi dmanl, bir taraftan Filistinde dalgalar halinde Yahudi glerinin balamasna, te yandan da Siyonizm denen bir Yahudi btnl hareketinin domasna sebep olacaktr.90 3.6.1.2. Kutsal Topraklara Dn (Aliyah) Kelime anlam, ykselme veya yukar kma olarak kutsal kitaplarna dayanan ve Yahudilerin srgnden yani diasporadan, srail yurdu olarak addedilen Filistine tek tek veya guruplar halinde geliini ifade eden aliyah nemli basamaklardan geerek gereklemitir.91 Yahudilerin spanyadan kovulmalaryla balayan g sreci, kutsal topraklara varlmasyla sona erer. Bu spanya srgn Yahudilere kutsal topraklarn kapsn aan anahtarlardan birisi olmutur. 92

88 89

BOZKURT, Trk kamuoyunda , s.71 BOZKURT, Trk Kamuoyunda , s.74 90 ARMAOLU, Filistin Meselesi , s.9-11 91 KARAMAN, Uluslararas likiler , s.18 92 ERDODU, Byk srail , s.20

61

19.yzyl sonlarnda balayp 1917 Balfour bildirisiyle hzlanan Filistine Yahudi g Hitlerin iktidara gelmesiyle ve soykrmn balamasyla zirveye kt.93 Yahudi gndeki artla birlikte Arap-Yahudi atmas giderek iddetlendi. ngiliz mandasnn esas grevi, Yahudi glerinin, Filistin halknn dier kesimlerinin zararna olmamasn salamak iken, bu Yahudi gleri Araplar iin hem toprak yetersizliinin hem de Arap isizliine neden olmutur. Filistin de Yahudi nfusunun art olduka hzl bir ekilde gereklemi olup, 1880 lerde Filistin de 35.000 yahudi nfusu varken bu 1900 lerin balarnda hzla artmaya balam ve 1.Dnya Sava srasnda ve izleyen yllarda ikiye katlanmtr. Manda ynetimin tesisini izleyen 10 yl iinde yaklak 100.000 Yahudi gmen Filistine giri yapm ve bylelikle bu tarihlerde var olan Yahudi nfusu Filistin nfusuna oranla, %10lardan %17lere ykselmitir.94 Yahudilerin Filistine g ile Filistin ulusal kimlii ortaya kmaya balad. Yzyln banda yerli halkn ounluu Mslmand. Avrupadan Yahudi g balaynca yerli halk olan Mslmanlar, Yahudilere kar, Filistin ulusal kimliiyle ortaya kmaya balad. Her g dalgas topran kaybetme korkusu iinde bulunan Filistinlilerin tepkisine neden oluyordu.95 Filistine g eden Yahudilerin ncelikli hedefi, toprak edinmekti. Filistinlilerin toprann bir ksm yasa d yollardan, bir ksm da Avrupadaki zengin Yahudilerden gnderilen yardmlarla satn alnd. Yahudiler tarafndan alnan araziler, srail ulusal
93 94

LANGLOIS, 20.Yzyl , s.289 Ahmet DAVUTOLU, Filistin kmazdan zme, Kre Yaynlar 1.basm Mays 2003, s.280 95 PEHLVANOLU, Ortadou ve Trkiye, s.221

62

varl olarak tescil edildi, tekrar sat ve Filistinlilere kiralanmas yasakland.96 Siyonizm bir bakma Avrupa milliyetiliinin bir eseri gibi domaya balad. Ne var ki, Avrupa milliyetilii her lkede antisemitizmi tahrik etmiti. Eskiden beri Yahudileri sevmeyen bu milli toplumlar da, Yahudi kartl birdenbire iddetlendi. Bu lkelerden biri de ilgintir, Avrupadaki milliyetilik akmndan en az etkilenen ve snrlar iinde 3.000.000 Yahudiyi barndran Rusya oldu. Rusyada Yahudiler ikinci snf vatanda olarak grlyordu ve Yahudiler bulunduklar ehirlerde, dier Rus vatandalar ile karmyor, ayr yerleim yerlerinde yayorlard. 1881 de Rus arnn ldrlmesiyle Rusyada youn bir Yahudi dmanl ve Yahudilere saldrlar balad. Bu olaylar Yahudilerin kitleler halinde baka lkelere g etmesine neden oldu. te bu kitleler halinde yaplan glere aliyah denilmektedir. Bu gler srasnda 134.000 Yahudi ABDye, 15.000 Yahudi de dier lkelere g etti. Bu 15.000 in 5.000 i Filistine gitmitir.97 Filistine yneli ve hedefli ve sistemli olduu iin halk arasnda huzursuzluk olumaya balar ve srtmeler olur. Bu durum Osmanl mparatorluu ynetimini Yahudi gn snrlandrmaya yneltir. Bu ynelimi artlarn zorlad bir olgu olarak grmek mmkn olabilir. Bu noktada Abdlhamidin tutumu ve ileri gren bir kavrayla kar k dikkat ekicidir. 1891 tarihinde kendisine iletilen, Filistine bir Yahudi gne imkan salayan muhtray, bu glerin ileride bir Yahudi devleti sorunu douracan dnerek geri evirdii grlmektedir.

96 97

PEHLVANOLU, Ortadou ve Trkiye, s.223 ARMAOLU, Filistin Meselesi , s.12-13

63

Abdlhamidin bir konuma srasnda Doktor Atf Hseyine syledikleri ileri grlln anlatmas bakmndan son derece ilgi ekicidir. Para kuvveti her eyi yapar. Onlar (Siyonistler) bugn (Filistinde) bir hkmet tekil edecek deiller ya, bu bir mukaddemedir. Gaye ve emeldir. imdi ise balayp birok sene, hatta bin sene sonra maksatlarna 98 muvaffak olabilirler ve zannederim olacaklardr da Gler 1. Yahudi G (1881-1903) Bu dnemde Filistin, Osmanl mparatorluu snrlar ierisinde yer alyordu.99 Avrupadaki Yahudiler ikinci snf vatanda konumundadr. 1881de Rus ar Alexanderin lmesiyle, antisemitizm Rusyadan balayarak dier Avrupa lkelerine yaylr.100 gerek g ortaya km oluyordu. lk aliyah dneminin sonu olan 1903lerde bir dizi yeni Yahudi ky kurulmu, 350.000 dnm toprak satn alnm ve kr kesiminde yaklak 10.000 Yahudi yerleim yeri bulunuyordu. Yeni gelen 3.000 kiinin ev kurduu Yafa bata olmak zere, kentlere yerlemede balamt. branice yeniden, konuulan asl dil olmakta ve ilk brani okullar kurulmu bulunuyordu.101 2. Yahudi G (1904-1919) 1897 Basel kongresinin bir uzants olarak, daha sistemli, daha planl ve ideolojik bir biim alan ve 1904 de balayan102 ikinci g dalgas da
98 99

Yahudiler, ezilmeye, ldrlmeye ve

mallar yama edilmeye balanmt. Yahudiler iin bu basklarn sonucunda

KARAMAN, Uluslararas likiler , s.20 NER, Dnden bugne , s.49 100 KARAMAN, Uluslararas likiler , s.50 101 KARAMAN, Uluslararas likiler , s.19 102 KARAMAN, Uluslararas likiler , s.21

64

Rusyadan Yahudilerin uram olduu basklardan sonra olmutur.103 Filistine gelen Yahudiler daha ok ehir merkezine yerlemilerdir. Yahudi ibirliine dayanan ilk zirai kolektif yerleim olan Kibutzun temelini attlar. Bunlarn iinde ok sayda gen vard. Bazlar sosyalist fikir sahibiydiler. lk gmenlere gre daha politik ve bamszlk yanls olarak 30 yl sonra kurulacak olan srail ordusunun temelini oluturuyorlard. Bunlarn iinde srailin liderliini yapacak olan Ben Gurion, Levi Eshkal (srailin ikinci bakan) gibi insanlar vard. Filistinde ilk yerleim Tel-Aviv de bu dnemde gelimeye balar. Osmanl mparatorluunda ttihat ve Terakki Cemiyetinin iktidara gelmesi ile II. Abdulhamidin Yahudilere getirmi olduu kstlamalar kaldrlm, ngilizlerin Balfor bildirisi ve Filistini igali bu gleri daha da hzlandrmtr. 3. Yahudi G (1919-1923) 1.Dnya savandan sonra, Avrupa devletlerinin ve imparatorluklarn yklmas, Rusyadaki 1917 Bolevik Devrimi (1917-1920), Rusya-Polonya savalar neticesinde ve Yahudilere yaplan basklar nedeniyle yaklak 37.000 Yahudi Filistine g etti. Bu gle birlikte, Araplar artk topraklarn igal edenlere kar ayaklanmalar ve isyanlar karmaya balamtr. Bu gler milyonlarca Yahudiye yurt hazrlamak, yaam ve i hayat hazrlamak iin yaplyordu. 4. Yahudi G (1923-1929) 1923den sonra 13 ay ierisinde Filistindeki Yahudilere 48.000 Yahudi daha katld. Bunlar daha ok kentlere yerleen orta snfa ait insanlard. 1926daki ekonomik buhran yaklak 15.000 Yahudiyi Filistinden ayrlmaya
103

NER, Dnden bugne , s.50

65

zorlad. Bu durum karsnda Siyonist tekilat duruma mdahale ederek Yahudi Ulusal Fonunun tm kaynaklarn kulland ve onlar kurtarmaya alt. Bu dnemden sonra gelenler Kibutzlara yerletirilerek, i imkanlar oluturulmutur. 5. Yahudi G (1929-1940) 1929daki Arap isyan, Arap-Yahudi gerginliini iyice arttrm, ancak Avrupadaki antisemitizmin ayak sesleri daha yksek duyulmaya balamt. 1933de Almanyada Nazilerin baa gelmesiyle ve Avrupa lkelerinin kaplarnn Yahudilere kapatmas, Filistindeki Yahudi nfusunun iki katndan daha fazla Yahudinin g etmesine neden olmutur. 1929-1940 yllar arasnda Yahudi nfusu 175.000 den 475.000 e kmtr. Btn bu glere kar Araplarn tepkisi byk olmutur. 1929 ayaklanmas manda ynetimini Yahudi gn nleyecek tedbirleri almaya zorlamtr. Fakat bu nlemeler fazla srmeden Yahudiler Filistine yerlemeye olmutur.
104

devam

edince,

1936da

byk

bir

Filistin

ayaklanmas

Filistinde Bulunan Yahudi Gruplar Akenaz Yahudileri ; sraile, g edip gelen ilk Yahudi grubudur. Merkez ve Dou Avrupadan gelmitir. Bir ksm Alman kkenlidir.105 Seferad Yahudileri ; spanya ve Portekizden gelmilerdir. Seferad branicede spanyol demektir. Bunlar hasta olduklar gerekesiyle spanya ve Portekizden srlmlerdir.106

104 105

NER, Dnden bugne , s.52 ZMEN, srail ve Etnik , s.129 106 ZMEN, srail ve Etnik , s.130

66

Oriental Yahudileri ; Bunlar Arapa konuan lkelerden gelmitir. Sihirli kilim operasyonundan 1948 ylnda sraile gelmitir. ou Yemen, Irak , ran, Afganistan ve Hindistan dan gelmitir. Etiyopya Yahudileri ; Afrikal Yahudiler 1985-1991 yllarnda iki operasyonla sraile getirilmitir. 3.6.1.3. Smrge Miras Sorunlarn temelinde, smrgeciliin olduunu bilmek faydal olacaktr. Smrge tarihi, ortak zelliklere sahip olmasna ramen her blgeye zg farkllklar gsterebilir. Bunun en gzel iki rnei Cezayir ve Filistindir. Cezayir ve Filistinin smrge konusunda yaad tecrbe, btn Ortadounun tecrbesi olarak grlmektedir. Cezayirin bugn iinde olduu kt durum, Fransz smrgeciliinin (1830-1962) etkisi, bu topraklarda uzun sre kalan yabanc lkenin bu lke tarihinde brakt izleri aratrmadan anlamak mmkn deildir. Ayn ekilde Filistinde smrgecilik, Edward Saidin deyiiyle, Arap dnyasnn bugn 21.yzyln banda bile hala kurtulamad bir olayd. Cezayir ve Filistin, her ikisi de toplumlarnda travmatik etkiler yapan igalinin hz konusunda da benzerlik gstermektedir. Her iki lkede de ayak basacak salam bir yer bulma, ksa bir srede el koymaya dnt. Cezayirde 1832de sadece 5.000 Fransz yerleimci varken, 1847de bu say 100.000 olmutur. 1954de Cezayir Kurtulu Sava balad zamanki say 1.000.000a kmt. Filistinde 1882-1948 yllar arasndaki yerleimci de ayn hzla ilerledi. Cezayir ve Filistinin smrgeciliin klasik rneklerinden olmasnn nedeni, topran en temel sorunlarndan birisi olmasyd. Cezayirde yeni

67

yerleimciler iin topran istimlak edilmesinde Franszlarn yetkisinden sonuna kadar yararlanlmt. Filistinde Yahudi sermayesi, toprak aalarn zerindeki adr ve rgatlarla baka lkelerden gelenlere satmaya tevik etmitir. Cezayir ve Filistin, smrgeciliin bylesine geni kapsaml ve itahl halini yaadklar iin dier smrge rneklerinden ayrlyorlar. Filistinde d kaynakl ulusal bir hareket, bedeli ne olursa olsun (bedeli yerli halkn ayaklanmas oldu) blgeyi Yahudilerin yurdu olarak yeniden adlandrp yeniden kimlik verme isteiyle smrgecilii kulland. Smrgecilik, Arap dnyasnn baka yerlerinde, yabanclarn uzun sreli yerleimi yada yabanclarn toprak satn almas eklide gereklememitir. Arap dnyasnn dier yerleri iin kullanlacak daha uygun kelime belki de smrgecilikten ok emperyalizm olacaktr. Batnn varl, siyaset sahnesinde izlerini brakt. Blgedeki birok lkeden insanlarn iinde yaad ve yneticilerinin onlardan canlar pahasna savunmasn istedii jeopolitik erevenin snrlarn Avrupal gler izmitir. Bu snrlarn, her eye ramen insanlar tarafndan her zaman kabul edilmedii grlmektedir. Fakat siyasi harita, siyasilerin halklarna bask yapabilecekleri, atama yapabilecekleri ve onlardan ulus yaratma abalarn gsterebilecekleri corafi snrlar aka gsterdii iin ok nemlidir.107 3.6.1.4. Osmanl mparatorluunun Durumu 1.Dnya Sava ktnda Osmanl mparatorluunun Avrupadaki snrlar Meri Nehrine kadard. Rumeli denilen balkanlardaki btn topraklarmz, 1789 Fransz htilalinin ortaya kard milliyetilik akmlarnn sonucu, 1878den itibaren kaybetmi bulunuyorduk.
107

Ilan PAPPE, Ortadouyu Anlamak, NTV Yaynlar 1.bask Ocak 2009, s.25-27

68

II. Merutiyet, Araplar zerinde ok etkili olmutur. Araplar, II. Merutiyetle beraber, Osmanl mparatorluunun dalma safhasna girdiini grdler. Bundan dolay 1. Dnya Savayla beraber Arap dnyasnn da bamszlk faaliyetlerinin birdenbire hzland grlmektedir. Fakat, Siyonizm son derece rgtl bir Yahudi milliyetiliiyken, Arap milliyetilii btn Arap dnyasn kapsayamamtr.108 Osmanl mparatorluu, Abdlhamid sonrasnda birka yl iinde Edirneye kadar Balkanlardaki btn topraklarn, 1.Dnya Savana girilmesiyle de btn Ortadouyu kaybetmi, elinde sadece Anadolu topraklar kald halde o da savatan sonra igal giriimleriyle kar karya kalmt. 1.Dnya Savandan Almanyann yannda savaa katlan Osmanl mparatorluu, 1918 de Ortadou ve Arap Yarmadasndaki topraklarn da kaybetmiti.109 ttihat ve Terakki ynetimiyle balayan Trklk akmna bir tepki olmasnn yan sra, ttihat ve Terakkinin Suriyede uygulad bask politikasnn da etkisiyle gelien Arap milliyetilii, 1. Dnya Savayla birlikte ngilterenin giriimiyle Osmanlya kar bir harekete dntrlmeye ve bylece Trklerin blgeden tasfiyesinin bir arac olarak kullanlmaya balamtr. ngilizler bu srete hem Yahudilerin hem de Araplarn desteini salamak iin yaptklar giriimleri gizli tutmaya almtr. Dier yandan ngiltere, Fransa ile giritii pazarlkta (Sykes-Picot) blgeyi aralarnda paylamaktayd. Bylece, ngiltere savatan sonra blgeyi dorudan veya dolayl ancak her halkarda rahatlkla denetleyebilmesine olanak verecek ekilde paylatrmay tasarlamaktayd.110

108 109

ARMAOLU, Filistin Meselesi , s.28 ARI, Gemiten gnmze , s.79 110 ARI, Gemiten gnmze , s.124-125

69

ngiltere, sava srasnda Osmanl mparatorluu topraklarn birok devletle paylam ve birok devletle paylam ve birok devlete bu topraklarla ilgili birbiriyle elien vaatlerde bulunmutur. Gereklemesi mmkn olmayan bu vaatlerle zellikle Arap halklarnn kandrldnn sonradan ortaya km olmas bir yana, sanki btn bunlar sava sonrasnda Ortadounun yeni bir kaos ve kargaa ortamna srklenmesi iin bilinli olarak yaplm idi.111 31 Mart Vakas 31 Mart Vakas 33 yllk II. Abdlhamid dnemini sona erdirmitir. 31 Mart Vakas, zellikle alayl askerlerin mektepli askerlere kar gvde gsterisi olarak, tarihte grdmz yenieri ayaklanmalarnn bir anlamda sonuncusudur. Onbir gn sren ayaklanmada iktidar partisi olan ttihat ve Terakki partisinin yneticileri bilhassa Selanikte snmlardr. stanbulda frka klpleri baslm, Tanin ve uray mmet matbaalar yama ve talan edilmitir. Bununla birlikte yeni olan her ey eriata aykrdr diyerek zarar verilmitir. Alelacele kurulan Hareket Ordusu, 24 Nisan 1909da stanbula girmitir.112 Ayaklanmay bastrarak, 31 Mart Vakasnn bitirmekle beraber, bu ayaklanmann sonu da sarsntl olmutur. Kurulan Divan Harpler byk ounlukta idam karar vermilerdir. 31 Mart Vakas srasnda, ttihat ve Terakki tekilat, Hareket Ordusu ile gnll birliklerin teekklne ve payitahtta da nemli bir rol oynad. Daha sonraki gelimeler, ttihat ve Terakkinin lkede muhalefeti sindirerek bir tek
111 112

ARI, Gemiten gnmze , s.137 OKUYAN, Aslan ve Androcles , s.44-45

70

parti ynetimi kurmasna yol amtr. Bu durum Mondros Mtarekesine kadar devam etmitir. ttihat ve Terakki bu sre iinde, 1914 ylnda seimlerin yaplmasna ramen lkedeki meclisi devre d brakarak kavanin-i muvakkate ile ynetti ve Osmanl mparatorluunun 1. Dnya Savana girii gibi hayati kararlar ald. Ksaca, 31 Mart Vakas, merutiyet ynetimiyle birlikte gndeme gelen deiime, geleneki katmanlarn bir tepkisi idi. Balangta siyasi bir muhalefetti. Ahrar kesiminin ttihat ve Terakkiye kar tavrnn ortaya koyar, giderek gelimeler orduya srar ve kitlesel bir gsteriye dnr. Merutiyetin gndeme getirdii bakalama, dzen deiikliine, zellikle Batya ynelie kar bir ayaklanma ortaya kar. 31 Mart 1492, Yahudilerin spanyadan kovulmalar ile Yahudi tarihinde bir dnm noktas olmutur. Kovulmalarnn hemen ardndan II. Bayezid tarafndan Osmanl mparatorluuna sndlar. Burada adalet ve hogr ile huzur ve rahatlkla asrlar tkettiler, fakat Osmanl Devletinin kaderini deitiren ve talihsiz srecini balatan, 31 Mart Vakasna dolayl yada dorudan etkide bulunarak, Osmanlnn makus talihini, bir zamanlar kendilerinin olan makus talihine benzettiler.113 Osmanl mparatorluunun Yklmas II. Merutiyetin ilanndan 6 yl sonra patlak veren 1. Dnya Sava, Osmanl mparatorluunun mrn tamamlayaca son nokta olmutur. Osmanlnn savaa girmesinin en byk nedeni iki kutba ayrlm Avrupa Devletlerinin yannda kendisini yalnzlktan kurtarmaktr.114
113 114

OKUYAN, Aslan ve Androcles , s.46-47 EVK, Kadim Topraklarn , s.47

71

Osmanl Devleti kendi bilgisi dnda savaa srklenmi, bunun bedeli devletin paralanmasyla denmitir. 30 Ekim 1918 tarihinde Mondros Atekes Antlamasnn imzalanmas Osmanl mparatorluunun sonu olmutur.115 Alnan tm nlemlere ramen 1. Dnya Sava, yaklak 600 yllk Osmanl Devletini kurtaramam, istiklal mcadelelerinden sonra yerini Trkiye Cumhuriyetine brakmtr. Siyonizm, Osmanl mparatorluunda popler bir ideoloji olmamt. mparatorluun tarihi, Yahudilerle Mslmanlar arasnda ok ciddi bir sorun kmadan kapand.116 Osmanl mparatorluu, 400 yl boyunca Ortadouyu oluturan Arap halklarnn hem destekleyicisi, hem de koruyucusu durumundayd.117 Osmanl dnemi ierisinde blgeyi kalkndrmaya ynelik yatrmlar yaplm ve halka huzur ve gven verici bir sistem kurulmutur.118 Osmanl Devletinin yklmasnn ardndan, Arap Devletleri birer birer smrge haline gelmilerdir. Osmanl Devleti smrgeciliin nnde duran bir set gibiydi. Ne imparatorluk snrlar ierisinde bir asimile program uygulam ne de baka bir yerde smrgecilik dncesini uygulamtr. Osmanl mparatorluu her zaman insani deerlere nem vermi, hibir vatandann ne dini ile ne de kimliiyle uramtr. Ancak, hakim olduu blgelerdeki hakimiyetini kaybedince, smrgeci dier devletlere frsat domutu.

115 116

EVK, Kadim Topraklarn , s.48 OKUYAN, Aslan ve Androcles , s.58 117 EVK, Kadim Topraklarn , s.48 118 ZMEN, srail ve Etnik , s.105

72

3.6.1.5. Birlemi Milletler Taksim Plan (29 Kasm 1947) 2. Dnya Savandan sonra, Ortadouda birok gelime meydana geldi. Bunlar iinde en nemli gelime, Filistinde Manda Rejiminin sona ermesi ve burada srail Devletinin kurulmas idi.119 srail Devletinin kurulmas bir anda olmam, Siyonistlerin youn abalar sonucunda oluan srailin devlet olma aamas, Filistinde gerek Araplarla Yahudilerin atmalarndan, gerekse ngiliz makamlarna ve grevlilerine ynelik Yahudi terrnn gn getike artmas zerine ngilterenin120 2 Nisan 1947de konuyu Birlemi Milletlere gtrmesi ve Birlemi Milletlerinde Filistinde taksim karar vermesiyle olumutur. Uluslararas dzen ve g dengelerinin oluturduu artlar sonunda Filistinlileri Birlemi Milletler erevesinde modern anlamda Filistin Sorununun douuna giden tarih dnemecine getirmekte, bu dnemecin ilk kilometre ta 29 Kasm 1947de dikilmektedir.121 21 ve 22 Nisan 1947de Msr, Irak, Suriye, Lbnan ve Suudi Arabistan, Birlemi Milletler Genel Sekreterinden, Filistindeki mandann kaldrlarak, Filistinin bamszln ilan etmesini talep ettiler, ancak bu Arap lkelerinin talebi gndeme alnmad.122 Bunun zerine Arap Devletleri hukuki sorunlarn Uluslararas Adalet Divannda ele alnmasn istedi.123 Birlemi Milletler Genel Kurulu 28 Nisanda, ngilterenin isteiyle topland ve 15 Maysta, 7 oya kar 45 oyla Birlemi Milletler Filistin zel

119 120

ZMEN, srail ve Etnik , s.180 ARI, Gemiten gnmze , s.218 121 KARAMAN, Uluslararas likiler , s.42 122 ARI, Gemiten Gnmze , s.218 123 KO, srail Devletinin , s.116

73

Komitesi (UNSCOP)nin kurulmasna, bu komitenin 11 yeden olumasna124 ve raporun en ge 1 Eyll 1947de sunulmasna karar verdi.125 11 yeden oluan Birlemi Milletler Filistin zel Komitesi, Haziran aynda Kudse giderek 16 Haziranda ilk toplantsn yapp, Arap ve Yahudi liderlerle grmek iin bir takm giriimlerde bulunmutur. Yahudi liderlerin aksine, Arap liderler Birlemi Milletler Filistin zel Komitesi ile grmeyi kabul etmediler.126 Dier yandan Yahudi liderler bir an bile ara vermeden devaml olarak Birlemi Milletler Filistin zel Komitesi ile birlikte olarak Filistin konusunda kendi tezlerini kabul ettirmeye urayorlard.127 1 Eyll 1947de, Birlemi Milletler Filistin zel Komitesi hazrlad raporu Birlemi Milletler Genel Sekreterliine sundu.128 Bu 11 yeli komitenin, Filistindeki almalar sonucunda hazrlad raporda ounluk ve aznlk plan adnda iki plan hazrlanmtr.129 Kanada, ekoslavakya, Hollanda, sve, Peru, Guatemala ve Uruguay tarafndan desteklenen ounluk plan ; Filistinde Bat Galile, Kuds hari olmak zere merkezi Filistin ve Adoddan, Msr snrna kadar devam eden sahil eridinde bir Arap Devleti; Kuds ve Betlehem dnda kalan Filistinde ise bir Yahudi Devleti ve Kuds merkez olmak zere bir uluslararas blge kurmay amalyordu. Plana gre Arap ve Yahudi Devletleri 1 Eyll 1947 tarihinden itibaren iki yllk bir gei dnemi sonucunda bamsz olacaklard. Ayrca bu iki devlet arasnda

124

Birlemi Milletler Filistin zel Komitesine seilen Devletler unlardr; Avustralya, Kanada, ekoslavakya, Guatemala, Hindistan, ran, Hollanda, Peru, sve, Uruguay ve Yugoslavya 125 ARMAOLU, Filistin Meselesi ... , s.84 126 ZMEN, srail ve Etnik , s.182 127 ZMEN, srail ve Etnik , s.183 128 SER, ATMACA, Arap-srail , s.31 129 KO, srail Devletinin , s.117

74

iktisadi bir birlik de mevcut olacakt. Rapora gre Arap Devletinin yzlm 4476 milkare olup, Filistin topraklarnn %42,88ini, Yahudi Devletinin yzlm ise 5893 milkare olup, Filistin topraklarnn %56,47sini iermekteydi. Hindistan, ran ve Yugoslavya tarafndan desteklenen aznlk plan ise; Arap ve Yahudilerden oluan federe bir devlet kurmay planlamaktayd. Bu iki plan karsnda Avusturya ekimser kalmtr.130 Filistinde toplam nfusun %30u Yahudi olmasna ve toplam arazinin ancak %6sna sahip olmasna ramen, Birlemi Milletler karar ile, tm Filistin topraklarnn %56s srail Devletine ayrlmt. Filistinde kurulan Arap Devleti ounluu ile Arap olmasna ramen, srail Devleti, Yahudi says kadar Arapn varlna izin verecekti. Arap Devletinde Yahudilerin %30 orannda olmas art adil olmad gibi, Yahudi Devletinde Araplarn %50 orannda olmasnn zorlamak da adil olmayacakt. Filistinliler paylam kabul etmediler, Yahudiler kabul ettiler ancak Yahudi liderlerin daha geni hedefleri vard. 1938de ilk paylam tekliflerinde Ben Gurion paylam sonrasnda gl bir devlet olduumuzda, taksimi hkmsz sayp tm Filistine yaylacaz ifadesini kullanr.131 Birlemi Milletler Genel Kurulu, Filistin zel Komitesinin raporunu 15 Eyllde ele almtr. Bir takm grmelerden sonra, 23 Eyllde zel Komite raporunu incelemek ve tartmak zere, btn Birlemi Milletler yelerinin temsil edildii bir ad hoc komite oluumuna karar vermitir. ngiltere temsilcisi 26 Eyllde ad hoc komitede yapt konumada, planlar hakknda hibir fikir beyan etmeden, lkesinin Filistinden ekilmeye kararl olduunu

130 131

ZMEN, srail ve Etnik , s.185 PEHLVANOLU, Ortadou ve Trkiye, s.224

75

aklam ve Filistinde bir zm formlnn ancak hem Araplarn hem de Yahudilerin kabul halinde baarl olacan belirtmitir.132 11 Ekim 1947de Amerika Birleik Devletleri delegasyonu Birlemi Milletler de Filistinin taksimi planna resmi desteini vermitir. Delegasyon bunu Trumann emirleri zerine yapmtr. Bylece, bakann desteini almak iin Siyonistlerin sarf ettii byk aba, daha byk mkafat getiriyordu. Amerika Birleik Devletlerinin prestiji, taksim yanls kampa katlmalar iin dier uluslar etkilemeyi baarabilirdi.133 Ekim ve Kasm aylarnda Birlemi Milletler konuyu devaml mzakere etti. Amerika Birleik Devletleri etkisini kullanarak yeleri Siyonizm lehinde oy kullanmaya zorlad. Delegelerin ou sonradan, yaplan basklar itiraf etmilerdir. Son toplantda, Filistindeki Arap halklarnn haklar grmezlikten gelinerek, 25 oyla taksime karar verildi. 13 lke kar km, 17si ekimser kalmt. Filipinler delegesi taksim kararna kar olduklarn aklad. Taksim karar uygulanamayacakt. te iki ounluk salanamamt. Bu durumda Yahudi paras ve nfuzu harekete gemiti. ekimserlerden, Belika, Yeni Zelanda, Hollanda ve sonradan Lksemburg ile Paraguay da bu karara katlmlard.134 Birlemi Milletler Genel Kurulu iki ay sren ayrntl tartmalardan sonra, Filistin zel Komitesindeki ounluun tavsiyesi olan Taksim Plann ufak tefek deiiklikleriyle135 29 Kasm 1947 gn saat 17:35de yaplan oylamada, ounluk Plan, Genel Kurulun 181 (II) A sayl karar ile, 13 ret ve 10 ekimser oya karlk 33 oyla kabul edildi. Bu suretle Birlemi Milletler

132 133

ARMAOLU, Filistin Meselesi , s.86 TAYLOR, srailin Douu, s.129-130 134 Hakan Ylmaz EB, srailin A Plan, Nokta Kitap, 1.bask Eyll 2006, s33 135 ARAS, Filistin-srail , s.19

76

Filistinin, Araplarla Yahudiler arasnda paylatrlmasna karar vermi olmaktayd.136 ounluk plannn lehinde oy kullanan lkeler; Amerika Birleik Devletleri, Sovyetler Birlii, Fransa, Avustralya, Belika, Bolivya, Brezilya, Beyaz Rusya, Kanada, Kostarika, ekoslavakya, Danimarka, Dominik Cunhuriyeti, Ekvator, Guatemala, Haiti, zlanda, Liberya, Lksemburg, Hollanda, Yeni Zelanda, Nikaragua, Norve, Panama, Paraguay, Peru, Filipinler, Polonya, sve, Ukrayna, Gney Afrika Birlii, Uruguay ve Venezella lkeleridir. Aleyhte oy kullanan lkeler; Afganistan, ran, Irak, Kba, Msr, Yunanistan, Hindistan, Lbnan, Pakistan, Suudi Arabistan, Suriye, Yemen ve Trkiye lkeleridir. ekimser kalan lkeler; Arjantin, in, El Salvador, Etiyopya, Honduras, Kolombiya, Meksika, ili, Yugoslavya ve ngiltere lkeleridir.137 Plan kabul edildikten sonra, Irak, Pakistan, Suudi Arabistan, Suriye, Yemen delegeleri, hkmetlerinin Genel Kurulda alnan, karara bal olmadn ve Filistin komisyonunun kurulmasnda yer almayacaklarn belirttiler. Siyonistlerde bu plan tam anlamyla beenmemilerdi, ancak bu plan uzun zamandr bekledikleri ve gerekletirmeyi altklar bir Yahudi Devletinin olumas iin bir adm olarak kabul etmilerdi.138 Taksim kararndan sonraki ilk gelime, iddetin hzla trmanmas olmutur. Ardndan ngiltere, Filistindeki mcadelede sorumlu olmadn belirterek hzla geri ekilmeye balam ve ardndan ciddi bir kaos ve atma atmosferi brakarak blgeyi tamamen terk etmitir.139

136 137

ARMAOLU, Filistin Meselesi , s.88-89 KO, srail Devletinin , s.119 138 KO, srail Devletinin , s.120 139 ARAS, Filistin-srail , s.20

77

Birlemi Milletler Genel Kurulunun blnme karar, Filistin sorununu zmlemedii gibi, ngiltere 15 Mays 1948de manda rejimine son vereceini aklamas ile Filistini sorunlu halde terk ederek iki toplum arasnda kalc zm yolu yerine geride nefret temellendirdii atmalarn artt bir blge brakmtr.140 Grld zere, Birlemi Milletlerin taksim plan, Filistin Sorunu iin bar bir zm yolu olamamtr. srail, Birlemi Milletler kararyla kurulmu, yegane devlettir. Ancak, ayn srail, bugne kadar 1967de alnm olan 242 sayl karar dahil olmak zere, Birlemi Milletlerin ve Gvenlik Konseyinin kararlarna uymu deildir. Onlara altn tepsi iinde toprak sunan Birlemi Milletleri, srail imdi tanmyor.141 3.7. Mlteciler Sorunu Filistinlilerin yerlerinden edilmelerinin zerinden yarm yzyldan daha uzun bir zaman gemi ve bugne kadar Ortadounun en nemli sorununun balangcn tekil etmektedir. Filistin-srail atmasnn ba sorumlusu srail olarak grlmesine ramen srail, kendi bak asn sunmada her zaman Araplardan daha gl ve daha yetenekli olmutur.142 Birlemi Milletler Genel Kurulunun sraili yelie kabul ederken szn ettii 29 Kasm 1947 ve 11 Aralk 1948 tarihli kararlarn uygulanmasnda iki nemli konu kalyordu. Toprak sorunu, mtarekelerle geici de olsa bir statye balandna gre, geriye kalan iki konudan biri Mlteciler Sorunu dieri de Kuds Sorunu dur.143

140 141

KO, srail Devletinin , s.120 http://zaman.com.tr/yazdir.do?haberno=803340, 17.03.2009 142 http://filistin.ihh.org.tr/insanhaklari/filistinlimulteciler/donushakki.html, 27.02.2009 143 ARMAOLU, Filistin Meselesi , s.105

78

Birlemi Milletler Genel Kurulu, hem 1947-1948 atmas sonucu yerlerinden karlan Filistinlilerin, hem de 1967 atmas sonucu yerlerinden karlan yeni mltecilerin geri dn hakkn konu alan bir dizi karar almtr.144 atmalarda Filistini savunma iddiasyla bu topraklara giren Arap ordusunun, Filistinli kyllerle ibirlii yapmad gibi, Yahudi glere kar kolay pes eden savam, Filistinlilerin topraklarndan kopuunda rol oynam bulunmaktadr.145 Blgedeki mlteciler krizi ile ilgili ilk uluslararas belge, 11 Aralk 1948de kabul edilen ve Filistin Birlemi Milletler Gzlemcisi Raporu baln tayan 194 sayl Birlemi Milletler kararnn 11.paragraf olmutur. 194 sayl karar ile Birlemi Milletler yesi olan devletten146 oluan Filistin iin Uzlatrma Komisyonu kurulmutur. Mlteciler krizinin; Genel Kurulun;
Komularyla bar iinde yaamak zere evlerine dnmek isteyen mltecilere, uygulanabilir en erken tarihte bu imkann tannmasn ve uluslararas hukuk ve eitlik ilkeleri altnda, sorumlu hkmetler yahut makamlar tarafndan yerine getirilmek zere; gerek dnmemeyi tercih edenlerin mlklerine karlk olarak, gerekse mlkleri kaybolan yada zarar grenlere tazminat denmesini karar altna ald ve Uzlatrma Komisyonuna mltecilerin vatanlarna geri dnmelerini, yerlemelerini ve iktisadi ve toplumsal ynden iyiletirilmelerini kolaylatrmas talimat verdiinin altn izen 194 sayl karar esas alarak zlmesinde temel 147 mzakerecilik ve arabuluculuk grevi, bu komiteye verilmitir.

Genel Kurul Uzlatrma Komisyonunun baarsz olmasndan sonra daha sonraki bir tarihte, 2. paragraftaki koullarn, 194 sayl kararn 11. paragrafndaki vatana geri dnme koullarnn hkmlerine dokunmamas artyla, 513 sayl karar almtr.

144 145

DAVUTOLU , Filistin kmazdan , s.24-25 KARAMAN, Uluslararas likiler , s.50 146 Fransa, Trkiye, Amerika Birleik Devletleri 147 Filistin kmazdan, s.25

79

Filistinli mlteciler sorunu ilk olarak 1948 1949 Arap-srail savandan sonra ortaya kmtr. Bu savan sonunda 150.000 Filistinli Arap, srail iinde yaamaya devam ederken, yaklak 700.000 Filistinli ise mlteci148 durumuna gelmitir. 149 srail Hkmetinin iddiasna gre, Filistinliler blgeden gnll olarak ayrlmlard, ordularna yol amak isteyen Arap liderleri radyodan verdikleri talimatlarda byle buyurmulard. Fakat blgeden yaplan radyo yaynlar Britanya ve Amerikan Hkmetleri tarafndan denetleniyordu ve terk etmeyi emreden genel talimatlara dair hibir bulguya rastlanmamt. Aksine Arap liderlerin Filistinlilere kalmalar ve topraklar zerinde hak iddia etmeleri iin birok defa ar yaptklar grlmekteydi. nsanlar sava srasnda pek ok sebeple kaarlar, burada da durum bundan farkl bir ey deildir. Bazlar sava blgeleri tehlikeli olduu iin kamlar, bazlar Siyonist gaddarlklar sebebiyle (en dramatik olan 1948 Nisan aynda Deir Yassin katliamdr) terk etmilerdir. Bazlar da , Ramle ve Lydda kasabalarnda yaand ekilde silah zoruyla, bir an nce terk etsinler diye arkalarndan kurun atlarak gnderilmitir. Gnderilen Filistinlilerin etnik temizlik kurban olduunu sylememize izin veren udur; srail grevlileri onlara hala geri dnme hakk tanmamtr. srailde, Arap kyleri yerle bir edilmi, aalarna, topraklarna, mlklerine el konulmu ve bunlarn sahiplerine yerli halka dn hakk verilmemitir.150 Birlemi Milletler tekilat ilk somut adm olarak atekes abalar ile ilgili Gvenlik Konseyinde bir takm kararlar alarak uygulamaya almtr. Filistinin gelecekteki durumuna dair bar dzenlemede nermek zere
148

Mlteci = eitli basklardan kamak iin yabanc bir lkede snma arayan kiiye verilen isimdir. 149 SER, ATMACA, Arap-srail , s.81 150 http://www.zmag.org./Turkey/ss000502.htm, 26.02.2009

80

Birlemi Milletler tarafndan vazifeli tayin edilen sveli arabulucu Kont Bernadotte incelemeler yapmak zere Filistine gidecekti. Kont Bernadotte mlteciler meselesinin ilk ciddiyetine varan kii olarak, 16 Eyll 1948 de bir rapor hazrlad ve bu rapora istinaden Genel Kuruldan, acilen mltecilere yardm edilmesini, tedbirler alnmasn ve bunlarn srail igali altnda bulunan yurtlarna dnmelerinin salanmasn istemitir. Kont Bernadotte, yapt incelemeler srasnda Filistinli mltecilerin ne kadar sknt ektiklerine ahit olmu ve bir hatrasnda yle sylemitir;
Olduka byk sayda mlteci kampnda (incelemede) bulundum. Fakat burada, Ramallahta gzlerimle tank olduumdan daha kt bir manzaray daha nce hi grmemitim. Arabam, Douya has bir cokunlukla yiyecek ve evlerine geri dnme isteklerini haykran, heyecanlar ayaklanm bir kitle tarafndan, kelimenin tam anlamyla, hcuma uramt. Bu ac eken insanlk dalgas rktc yzlerle doluydu. Hele, bir deri bir kemik yzlerini arabann iine kadar sokup olaan insann kesinlikle yenilip yutulmaz bulaca ve fakat kendilerinin yegane yiyecei olan ekmek artklarn uzatp gsteren bir gurup, sakallar karmakark, biare dkn ihtiyar hi 151 unutamyorum.

Bernadotteun istekleri zerine Genel Kurul 24 Eyll 1948de toplanarak meseleyi 3. kurula gnderdi. 3. kurul da yaklak 1,5 ay sren almalardan sonra bir karar tasars hazrlad. Bu tasar 19 Kasm 1948de 212 (III) sayl Genel Kurul karar olarak oybirliiyle kabul edilmitir. Kararda Filistin mltecilerine 1 Aralk 1948 tarihinden 31 Austos 1949 tarihine kadar olan sre ierisinde 29.500.000 dolarlk bir yardm yaplmas ngrlyor ve ayrca btn ye devletlerle, Dnya Salk Tekilat, Gda ve Tarm Tekilat, Milletleraras Mlteciler Tekilat ve UNICEF gibi kurulular da yardm yapmaya arlyorlard. Bu karar zerine Birlemi Milletler Filistin Mltecilerine Yardm Tekilat (UNRPR) kuruldu.152

151 152

KARAMAN, Uluslararas likiler , s.59 ARMAOLU, Filistin Meselesi , s.107

81

Bu kararn kmasnda ve mltecilerin durumunu grerek anlayan, yaayan Kont Bernadotte, Siyonist ilerleyiin nnde bir engel olarak grlmeye balanmt ve 17 Eyllde Kudste arabasyla dolarken, Stern etesinin kurmu olduu barikata taklacak ve bu barikatta taranarak ldrlecekti. Ancak buna ramen, giriimler devam ediyordu. Nitekim bu giriim ve abalarn sonunda Birlemi Milletler Genel Kurulu 11 Aralk 1948de nl 194 (III) sayl kararn kard. Byk lde Bernadotteun isteklerine sadk kalnarak hazrlanm bir karard bu karar. te yandan devam eden atma ile dolaysz ilgili olarak ise karar, arabulucunun ilerini devralarak zel bir komisyon kurmaktayd. Filistin iin Uzlatrma Komisyonu (CCP) adn alan ve Fransa, Trkiye ve Amerika Bileik Devletlerinin yeleri olarak seildii bu komisyon, yeni yldan itibaren iki taraf ile temaslara balayacakt.153 Bu arada srailin Birlemi Milletler yeliine bavurusu konusu Genel Kurulun ad hoc siyasi komitesinde ele alndnda, Lbnan delegesi, konunun incelenmesine gemeden nce, srailin mltecilerin evlerine dnmelerini kabul etmesini istemitir. Siyasi komite Lbnann ne srd bu gr reddederek adeta srailin grne dolayl olarak destek vermi oluyordu.154 CCP yapt temaslardan sonra Lozanda bir konferans dzenlemi ve 12 Maysta iki tarafla da protokol imzalamtr. Bu protokolde Taksim Planndaki snrlar tartmalarn esas unsuru olarak kabul edilmitir. Ancak hibir giriim, srailin kazand yerleri geri vermesine yetmeyecek, Araplarn Filistinli mltecileri yerletirmek iin Galilee ile
153 154

KARAMAN, Uluslararas likiler , s.60-61 ARMAOLU, Filistin Meselesi , s.107

82

Negevin srail tarafndan terk edilmesi taleplerini, bir kar bile toprak terk etmeyeceiz, diyen srailliler geri evirecekti. Uzlatrma komisyonunun daha sonraki toplantlarnda srail, geri kalan mltecileri Arap lkelerinin kabul etmesi artyla, ancak 100.000 Filistinli mlteci kabul edebileceini, zira zaten kendi blgelerinde 160.000 Arap vatandan bulunduunu ve 100.000 Arap mlteci ile beraber 260.000 kii olacan bildirmitir. Bu mzakereler srasnda srail, Gazzenin kendisine braklmas artyla, Gazzenin kendi nfusunu ve buradaki 250.000 Filistinli mlteciyi srail vatandalna kabul etmeyi nerdiyse de, Araplar bu neriyi reddettiler. Uzlatrma Komisyonu Genel Kurulu, mlteciler konusunda 8 Aralk 1949 da 302 (IV) say ile 47 lehte, 6 ekimser155 sfr aleyhte oy ile 22 maddelik uzun bir karar kabul etmitir. Bu kararla Filistinli mltecilere 1 Ocak 31 Aralk 1950 tarihleri arasnda 33.700.000 dolarlk bir yardm ngrlrken, sraile de mlteciler hakkndaki 11 Aralk 1948 tarihinde kararn hatrlatmaktayd. Irak ve Lbnann isteiyle Birlemi Milletler Filistin Mltecilerine Yardm Tekilatnn ngilizce ismi (UNRPR) imdi United Nations Relief and Works Agency for Paletsine Refugees (UNRWA) oluyordu.156 Kurumsallaan bu UNRWA tekilat, yllarca Filistinli mltecilerin (tamamn olmasa da) epeyce bir blmne eitli yardmlarda bulunmutur ve hala genilemi bir kurum olarak varln srdrmektedir.157 nsani adan bu yardmlarn deeri inkar edilememekle birlikte, UNRWAnn kurulduu ilk yllarda Filistin de bir oldu-bittiyi kabul ettirme gibi bir ileri olduu da sylenebilir. Nitekim faal bir mltecinin ilk dnemle ile ilgili u syledikleri bu meyanda anlamldr;
155

ekimser oylar : Sovyet Rusya, Polonya, ekoslavakya, Ukrayna, Beyaz Rusya gibi Sovyet uydusu sosyalist lkeler ile Gney Afrika 156 ARMAOLU, Filistin Meselesi , s.108 157 KARAMAN, Uluslararas likiler , s.62

83

Bizler UNRWAnn (bulunduumuz yerlerde) bizi yerleikletirmeye ynelik belirli bir siyasetinin bulunduunu hissetmitik. Onlar bizden Filistini unutmamz istiyorlard, dolaysyla bizleri istihdam etmek zere alma projelerini balattlar Kunduraclk yahut kilimcilik gibi kk iler kurmak zere halkn bir ksmna krediler veriyor, daha sonra (mltecilere ait) tahsisat kartlarn onlardan geri alyorlard. Daha tehlikeli olan yntem ise Avustralya veya Amerikaya g tevik iin bir almalaryd. Gene byle birisine bilet salayp kartn elinden alyorlard. Biz btn bunlara, yaynlar, gizli toplantlar, gece ziyaretleri ve divan oturumlar yoluyla kar durmaktaydk. Siyasi bilinci olan halk byle toplantlara gidiyor ve tartmalar katlyordu. Bylece bu projelere kar ktk; nk, yoksulluk iinde yaasak da, 158 topramza bal kalacamz biliyorduk.

Filistinli mlteciler kendi topraklarna geri dnmeyi hibir zaman unutmayacaklarn gstermi oluyorlard. Ancak, karlarnda Birlemi Milletler kararlarn bile hie sayan, kendi istedii gibi davranan bir srail vard ve ileri hi kolay deildi. sraile bylesine kar kma cesaretini veren etkenin, uluslararas yeni sistemin bir ana kutbunun gelien destei olduu sylenebilir. srail, doumunu ve varln Birlemi Milletlerin 181 (II) sayl kararna borluyken, bu karara kar klmas, kendi varlnn kaynan inkar etmek anlamna geliyordu. Dahas, srail, Birlemi Milletlerin 181 (II) sayl kararn resmen kabul etmitir ve bu kabul Yahudi Devleti olarak kabul edilen snrlarn dna taarak, baka topraklarda hak iddia etmek igal etmek anlamna gelmekten baka bir ey deildir. srailin Birlemi Milletlerin 181 (II) sayl kararn hie sayarak igal ettii topraklar zerinde hibir yetkisi bulunmamaktadr. Savala toprak elde etmenin ne milletleraras hukukta, ne de Birlemi Milletler kararlarnda hibir yeri yoktur.

158

KARAMAN, Uluslararas likiler , s.63

84

srail, Birlemi Milletlerin 181 (II) sayl kararna, o karar kabul eden lkelerden daha ok uymak zorundadr ve bu verdii resmi taahhtlere dayanmaktadr.159 3.7.1. Srgndeki Filistinlilerin Daldklar Yerlerdeki Yaam artlar Filistinlilerin daldklar lkelerdeki durumuna bakldnda,

balangta problem gibi grnen, ancak zmn gelmedii yllar getike engel olarak grlen mlteciler olarak grlmeye balanmtr. Mltecileri kabul eden lkeler, Filistinli mltecilerin lkelerinde ok fazla kalmayacan dnmler ve ekonomileri buna gre ayarlamlard. Ancak, mltecilerin yurtlarna dnememesi zerine, mlteci lkeler bu insanlara kar ilgisiz olmular, hatta bask kurmulardr. Bunun zerine Filistinli bir mltecinin Lbnandaki bir kampta yaadklarn anlatt hatrat olduka ilgi ekicidir;
Elli veya altm kyn (kalan) ahalisinden az olmamak zere, biz Tirenin dousundaki Burc el-emalide ktle halinde toplanmtk. Hayat gt. Bazlar farkl kylerden olmak zere, yedi aileye bir adr dt oluyordu. (Baka yreden) yabanclarla bir adr paylamak geleneklerimizden tr bizim iin ac vericiydi. Herkese yetecek lde adr bulunmad iin baz ailelerin maaralarda yaamak zorunda kald grlyordu. Ortalkta ar kalabalk ve hastalk mevcuttu. Pek ok yal ve ocuk bu kt artlar yznden lp gitti. O k orada geirdikten sonra, onlar (Lbnanl yetkililer) bizi terke zorladlar. Biz ise kar kmaa abaladk, nk Burc el-emali, Filistine yaknd ve bizde lkemizin yaknnda kalmak istiyorduk Lbnan polisi gelip oray terk etmek zorunda olduumuzu syledi. Bizi daha iyi yerlere yerletireceklerini vaat ettiler ve bizimle birlikte mcadele edeceklerini, bylece evlerimize geri dnebileceimizi sylediler. Fakat, biz Ceyl-nkaz ile yaadmz tecrbeden sonra bunun hepten yalan olduunu biliyorduk. Biz altm farkl kyn insan olarak (bu defa) hep birlikte bir yere nakledilmek iin srara ettik fakat onlar gene de bizi dattlar Altm kyn insan birbirinden ayrlmamak iin ayak diredi; bunun zerine ise polis bizi korkutmak zere yal bal olanlar dvd ve havaya

159

KARAMAN, Uluslararas likiler , s.66

85

ate etti; daha sonra bizi zorla kamyonlara bindirdi. Bizi sopalarla ve 160 tfeklerinin dipikleriyle dvyorlard

Bu Filistinli mltecinin anlattklarna bakldnda, ilk yllardan itibaren, mltecilerin ne kadar sknt ektii grlmektedir. rdn rdnde ynetimin, ayr bir Filistinli kimliini tanmayarak, enerjik bir entegrasyon siyaseti uygulad grlmektedir. Filistinliler, byk saylarda ordu ve hkmet kademelerinde hizmete alnmtr. te yandan mlteciler bask altnda, kamplar ise yakn denetimdeydi. 1967 ncesi rdnde bir kamp okuluna gitmi bir Filistinli, bu sk denetimi u cmlelerle anlatyor;
Kamplar belirli gnlerde, sz gelimi (srailin kurulduu) 15 Mays gibi, daima daha fazla gzetim altnda tutuluyordu. 1967 ncesi, okulda renci olduumuz sralarda, yurttan sklp atlmann aleyhinde herhangi bir gsteri meydana gelmesin diye tankla kamplar kuatrd. Gene o gnlerde okul ocuklarn, birbirinden -drt metre ayrk, tek sra halinde yrtrlerdi ve birbirimizle konumamz yasaklanrd Kahire veya amdan yaynlanan Araplarn Sesini dinlememize izin verilmiyordu. (Suudi Arabistan, Amman ve srail yaynlar iin msaade edilmekteydi) Askerler hemen her zaman kamplara doluup hangi istasyonu dinlemekte olduumuzu anlamak iin pencereleri dinlerdi. Halk ise yayn sesinin dar 161 gitmesini nlemek iin pencerelerinin zerine battaniyeler rtyordu.

Suriye Arap milliyetiliinin daha stn olduu Suriyede, ynetim,

mltecilerin Filistinli kimliklerini srdrerek Suriye sosyo-ekonomik yapsyla uygun hale gelmesini salamak istiyordu. ileri ve stihbarat Tekilatna direk bal bir Mlteci leri Bakanl kurulmu olup, bu bakanlk

160 161

KARAMAN, Uluslararas likiler , s.74 KARAMAN, Uluslararas likiler , s.75

86

mltecilerin resmi evraklarn dzenliyordu. Seyahat izni ok sk olmakla beraber, mltecilere eitli kamu ilerinde i olana salanyordu. Lbnan Lbnan hem Arap, hem Avrupal taraf olan bir lke olmas sebebiyle Filistinlilerin durumu belirsizdi. Lbnandaki hassa mezhep dengesini bozmak ve fedayi eylemlerine kar srailin cevap vermesi, Lbnann endie ettii konulard. te yandan, kamu veya zel ilere yerletirilmekten uzak tutulan Filistinlilere ok zor alnan alma iznini de mecburi klmlardr. Bir Filistinli avukatn anlattklar bu durumu daha iyi anlatyor;
Lbnanl yetkililerin kimlik ve seyahat belgelerine ilikin uygulamas, gnn siyasi vaziyetine dayal olarak, daima dalgalanma gstermitir. Ayn durum alma izinleri iinde sz konusudur. Seyahat, alma ve ikametle ilgili olarak Filistinliler iin uygulanabilir herhangi bir dzenleme metni mevcut olmamt. Kanunla aka belirlenmi herhangi bir eyde yoktu. Hangi trde olursa olsun iznin verilii takdir yetkilerine balyd ve bylece karsnda ne bavurulacak bir yerin ve ne de bir denetimin bulunduu bir bask biimini oluturuyordu. phesiz bu tr bir taciz zellikle siyasi adan faal olan Filistinlilere yneltilmekteydi ve fakat (bu tr) phelilerin says her zaman 162 Kamplarda toplantlar dzenleyen ve bunlara epeyce kabarkt. DB katlanlara ait listeler tutuyor; bu insanlar pheliler snfnda grlerek seyahat izin talepleri geri evriliyordu. alma konusunda Filistinliler, Lbnan uyruu olmayanlar olarak sayldndan, izin iin Sosyal ler Bakanlna bavurmak zorundaydlar. Burada da gene b ir dalgalanma sz konusuydu Filistinliler hep (duvarc, amele, odas gibi) dk seviyeli ileri elde edebiliyordu. Fakat daha byk iler elde etmee abaladklarnda bir alma izni sahibi olmalar 163 neredeyse imkansz gibiydi.

162

Deuxieme Bureau : 1958 i sava ardndan bir denetim mekanizmas olarak devlet bakan Chehabn oluturduu Lbnan Ordusunun istihbarat ksm: zellikle gl muhalif siyasetileri ve gruplar denetime ynelik alan bu ksm siyasi faaliyet gsteren Filistinlilere kar olduka kat davranmaktayd. 163 KARAMAN, Uluslararas likiler , s.76-77

87

Lbnanda Filistinlileri bask altnda tutmann mant, Filistinliler iin kurulmu zel bir bronun yetkilisinin ifadesiyle yledir; Filistinli bir yaya benzer, zerine ayanzla basarsanz sessiz kalr, fakat ayanz kaldrverirseniz yznze arpacaktr Bylece Lbnanda da Filistinli kimliini silmek ve Filistinle balanty kesmek resmi siyaset olmutur. Filistinli mlteciler, srgnde yaadklar ekonomik zorluklar, siyasi basklar ve bir gn yurtlarna geri dneceklerine olan inanlarna ynelik, sndklar lkelerden gerekte bir yardm gremeyince, artk bir direnme hareketinin olumas an meselesiydi ve bu direnme hareketi, Filistinli mltecilerde heyecanla karlanan bir dneme oluyordu. Artk Filistinli kendi haklarn savunmaya alacakt, mltecilikten mcadelecilie Filistin Direni Hareketi ile geecekti. Sonu yerine, bir mlteci kz rencinin syledikleri olduka anlam tamaktadr;
Bir keresinde evimiz yaknnda Filistinli ve Lbnanl ocuklar arasnda bir atma cereyan etti. Her ikisi de komularmz olan aileler de buna katlmt. O srada, Lbnanl komular yle diyordu; Siz Filistinliler ! Gidin ve size lkenizi terk ettirenlerle savan ! Bu olay beni hayli alt st etti. Ben Filistinli olmaktan gurur duyuyordum, ne var ki bakalar bize hakaret etmekteydi. te byle eylerden tr devrim yapacak birini bekliyordum; 164 Tanrya kr, bu gerekleti ve benim artk onda bir paym olabilecekti.

3.8. Kuds (Kutsal Meknlar) Sorunu Kuds, Filistinde bulunan, Museviler, Hristiyanlar ve Mslmanlarca kutsal kabul edilen ve Mescid-i Aksann bulunduu ehirdir. eitli kaynaklarda Yerualayim, Jerusalem, Uruelim, Yerusalim, Makdis, Beyt-lMukaddes, Beytl-Makdis, lya ve Eyliya isimleriyle de anlan Kuds, dnyann en eski ehirlerindendir.

164

KARAMAN, Uluslararas likiler , s.80

88

Kuds ehrinin kimler tarafndan ve hangi tarihlerde kurulduu kesin olarak bilinmemekle beraber, Hz. Nuh Aleyhisselamn torunu ve Hamn olu Kenann neslinden gelen Kenanilerin kurduu bir ehir olduu dnlmektedir. Kuds ehri, Yahudiler iin olduu kadar, Hristiyanlar iinde nemlidir ve bu ikisinden ok daha fazla Mslmanlar iin nemli ve kutsal bir ehirdir. Bu nedenle Kuds, evrensel bir ehirdir. Milattan Sonra 1.yzylda Filistin, Roma istilasna urad zaman Yahudilerin btn mabedleri yklm ve Yahudiler kltan geirilmitir. Milattan Sonra 2. yzylda kalan Yahudilerin ayaklanma karmas zerine, hibir Yahudi kalmayacak ekilde hepsi yok edilmitir. Aslnda ehir tamamyla yklm, Roma mparatoru kendi kolonisini kurmu ve bugnk alama duvarnn bulunduu yere bir mabed yaptrmtr. Milattan Sonra 313 ylnda Roma mparatorunun Hristiyanla izin vermesiyle, Kuds Hristiyanlar iinde birdenbire nem kazanmtr. Bu srada, Hz. Muhammed (SAV), Hz. ALLAHn son peygamberi olarak slamiyeti yaymaktayd. Kuran- Kerimin Bakara suresinin 144. ayeti kerimesinde, (Ey Muhammed!) Biz senin ok defa yzn ge doru evirip durduunu (vahiy beklediini) gryoruz. (Merak etme) elbette seni, honut olacan kbleye evireceiz. (Bundan byle), yzn Mescid-i Haram ynne evir. (Ey Mslmanlar!) Siz de nerede olursanz olun, (namazda) hep o yne dnn. phesiz kendilerine kitap verilenler, bunun Rabblerinden (gelen) bir gerek olduunu elbette bilirler. Allah onlarn yaptklarndan habersiz

89

deildir.165 diye buyuruyor Hz. ALLAH. Burada, ilk Mslmanlarn Kuds kble olarak bilmesi ve sonra kblenin Mekkeye, Kabeye evrilmesinden sz edilmektedir. Hz. Peygamberin Mirac olaynn Kudste olmas, Mslmanlar iin bu ehri daha da kutsal bir hale getirmekteydi. Bundan dolay Hz. mer (RA) Milattan Sonra 638 ylnda Kuds alarak, Miracn ilk dura olan yere Mescid-i Aksay yaptrmtr. Bundan sonra Kudste slam eserleri bir hayli oald. Kuds, 1099 ylnda hallarn igaline urad ve ehre giren hallar sadece Yahudileri deil, Mslmanlar, kutsal yerlere snan masum halk katlettiler. Harem-i erif denilen slamn en kutsal yerlerinin bulunduu blgelere el konularak, buralar hal valyelerine verildi. Selahaddin Eyyubinin 1187de Kuds hallardan geri almasyla ehir tekrar slam egemenlii altna girdi. Selahaddin Eyyubi Kudse gelen Yahudilere kaplarn kapatmamtr. Yavuz Sultan Selimin 1517de Trk egemenliine katt Kuds, 1917de ngilizlerin Kudse girmesiyle Trklerin egemenliinden kmtr. 3.8.1. Kudsn nemi 3.8.1.1. Mslmanlar in Kuds Kuds, bir buuk yldan az bir sre iin Mslmanlarn ilk kblesi olarak yer almtr. Kblenin Kabeye evrilmesinden sonra Kuds slamn kutsal ehirler sralamasnda, nc srada yer almaktadr.

165

Kuran- Kerim Bakara Suresi Ayet 144. Diyanet leri Bakanlnn resmi internet sitesinden alnmtr.

90

Kudste bulunan Mescid-i Aks, en uzak mescid demektir ve Kuran- Kerimde sr mucizesine deinilirken bu mescidden u ekilde bahsedilmektedir: Bir gece, kendisine ayetlerimizden bazlarn gstermek iin, kulunu (Muhammedi) Mescid-i Haramdan, evresini mbarek kldmz Mescid-i Aksya gtren Allah, her trl eksiklikten uzaktr.166 slam inancnda Mescid-i Aksann olduka ok nemli bir yeri vardr ve buras Mslmanlarn ilk kblesi ve nemli mescidden birisidir. Kuran- Kerimde sz geen bu mescid ve evresi Harem-i erif olarak adlandrlr. Mfessirler Hz. Peygamberin (s.a.v.) Mescid-i Haramdan Burak ile gtrld bu yerin Hz. Sleyman (a.s) tarafndan yaptrlm bir mabed olan Kudsteki Beytlmakdis olduunu naklederler ve zaman iinde bu mabed tahribata uramtr. 637 ylnda, Kuds, Hz. mer tarafndan fethedildii zaman, halifenin, eski mabedin yerini sorup aratrd nakledilir. Daha sonra Emevi Halifesi Abdlmelik tarafndan 691de Hz. Peygamberin Mirac esnasnda ayan basm olduu ta stne Kubbets-Sahra ad verilen bir bina yaptrlm ve akabinde Kubbets-Sahra yannda Mescid-i Aksy yaptrmtr. phesiz Kudsn ve zelde de Harem-i erif alannn slamiyetteki neminin en zel sebebi, Mirac hadisesinin burada gereklemesindendir. sra ve Mirac hadiseleri Hicretten bir yl kadar nce Recep aynn 27. gecesinde vuku bulmular ve bu gecede Hz. Peygamber Mescid-i Haramdan Mescid-i Aksaya getirilmi, oradan da Cenb- Allahn katna karlmtr. Mirac hadisesinin vuku bulduuna inanlan Muallak Kayas bugn Harem-i erifin en gz alc binas olan Kubbetssahra altnda korunmakta ve her sene yz binlerce Mslman insan tarafndan ziyaret edilmektedir.

166

Kuran- Kerim, sra Suresi, Ayet 17/1

91

3.8.1.2. Yahudiler in Kuds Kudsn Yahudilik iin nemi Sleyman Mabedinin bu ehirde bulunmu olmasna dayanr. Yahudiler Kudse telerin ehri nazar ile bakarlar ve buras Allahn Evi olarak kabul edilmektedir. Yahudilerin kutsal kitab Eski Ahitte Kudsn nemi Son Gnlerde ve Adalet Gnnde belirginleir. Hz. sa peygambere gre Kuds Adalet ehridir ve Yahudi inancna gre burada son mahkeme kurulacaktr. Ayn zamanda Kuds, Eski Ahitte Beni sraili sembolize etmekteydi. Onun yklmas srailoullarnn srgne gnderilmesi demekti ve gelecekte yeniden imar da srailoullarnn srgnden dnnn ifadesi olarak anlalmaktadr. Yahudi tarihinde kinci Mabed dneminde Kuds bir hac ehri haline gelmi ve M.S. 70 ylnda ehrin yklmas ile srgne gnderilen Yahudiler iin ykk ehir kendi gurbet, srgn ve perianlklarn sembolize etmektedir. Yahudilerin dualarnda Gelecek sene Kudste ve Kutsal ehir Kuds ina et! Hzla ve bizim gnmzde! gibi isteklere ska rastlanmaktadr. Her Yahudi, din hayatnn her gnnde Kudsle ve Kudsn yklmasyla ilgili birka ifade ile karlar. Son yzyln milliyeti Yahudilik hareketi olan Siyonizm iin Kudsn ifade ettii anlam biraz karktr. Hareket adn Kudsn bir sinonimi olan Siyon kelimesinden almaktadr ve burada verilmek istenen mesaj sraile dn hayallerinin gereklemesi hedefi ile yola klmasdr. Ancak 1880lerin ilk Siyonistleri iin Kuds, reddettikleri ve srailoullarnn btn sorunlarnn kayna olarak grdkleri her eyin sembolyd. Bu insanlar bakalarnn balar ile yaayan ve sinagoglar ve dier dini kurumlarn etrafnda hayatn harcayan zavalllard. Erken Siyonizm bu nedenle Kuds ihmal etmitir. ehrin Siyonistler tarafndan yeniden kefi ve davalarnn bir sembol haline getirilii ancak 1. Dnya Savandan sonra ve 1948 bamszlktan nceki gelimelerden sonra olmutur. 80li yllarn sonrasnda artk ideoloji ykl bir hayat brakp maddi refahn keyfine varmaya balayan

92

srail kamuoyu, Byk srail, Kutsal srail Krall gibi dini retorikleri bir yana brakr ve lke, savunma stratejisini haritada kalmak slogan zerine younlatrmaktadr. Adyla tezat bir ekilde radikal ve tutucu olan Liberal Siyonistler haritada kalmak ifadesinin altna stratejik derinlik, n uyar yerleimleri gibi ifadelerle Byk sraili yeniden sokmaya alsalar da modern srail bar iin toprak prensibini grltsz bir gnn iin gerekirse biraz daha toprak eklinde benimsemeye balamtr. Liberal Siyonizmin bu dnemde ne kan ismi Bnyamin Netenyahu, srail kamuoyunun Bat eria da dahil olmak zere srail topraklarnn (!) oundan vazgemeye hazr olduunu grnce ideolojik merkezi Kuds olan yeni bir tutucu platform hazrlamaktadr. Muhaliflerini Kudse ihanet etmekle sular, her faaliyetinde Kudse ne kadar byk hizmetlerde bulunduunu anlatr ve Kuds srail sann elle tutulur tek kalesi haline gelmektedir. 3.8.1.3. Hristiyanlar in Kuds Dindar bir Hristiyan iin Kuds, Rabbin setii bir ehirdir. Krlemi ve gnahlara dalm insanlarn arasnda Tevhid dininin kalesidir Kuds. O Rabbin btn gzel planlarnn atosu olmu, kendi olunu insanln aff iin kurban ettii mekan olmu ve bu ehirden adalet ve sevginin kanunu insanla yaylmaktadr. Kuds, Rabbin Krallnn yeryzne inecei gnlerin mjdecisi olmutur. sann kanyla ykanmtr, bu topraklar ve onun iin insanlar lm, lmek iin cepheye komu, Golgotha tan pmek, Kutsal Kabirde alamak asrlar boyu bir eref olarak grlmektedir. Kudse bir Hristiyan baka bir ehri ziyaret ediyor gibi gelemez, ona dua, alama, kendine gelme, yeniden dirilme arzusuyla gelinmektedir. Hristiyanlk iin Kuds, tarihin balad ve bitecei yer olarak bilinmektedir. Yine de Hristiyan ilahiyatnda Kuds karmak bir yer tutmaktadr. ehir bir yandan sann yakalanp armha gerildii ve

93

gmld, ykm sa tarafndan nceden haber verilmi bir ehir olarak grlmektedir. Bunun yan sra son gnlerin Vaadleri ile de birletirilen bir Kutsal ehirdir. Hallarla birlikte Kudsn Hristiyanlk iin ifade ettii dini nem siyasal bir boyut kazanm olmaktadr. Kudsn srail tarafndan ele geirilip bir Yahudi ehrine

dntrlmesi Hristiyan dnyasnda farkl kanaatler ortaya karmtr. Bazlar bu gelimeyi tarihi gelimelerde vuku bulan bir hata olarak grrken bazlar bunun vadedilen Yeni Kudsn kurulmas iin gerekli bir basamak olduuna inanmaktadr. Bugn Vatikann srail ile alakal politikas temelde Katoliklerin Kutsal Mekanlara ulamn ve buralarda ayinlerin gerekletirilmesini garanti altna alacak ekilde olmaktadr.167 3.8.2. Kudsn Stats Bat Kuds nemsiz bir yerdir. Esas Kuds, kadim Kuds, zerinde yzyllardr savalarn olduu, paylalamayan, dou Kudstr. Dou Kudste Kanuni Sultan Sleymann yaptrd surlarn iinde Harem-i erif bulunmaktadr. Harem-i erif; Mescid-i Aksann ve Resulullah (SAV)n Miraca ykseldii yer olan, imdi Kubbets-sahrann bulunduu alandr. Hani Etrafn mbarek kldk. diyor ya Cenab- Hak; ite o mbarek etrafyla beraber o alann ismi u anda Harem-i eriftir. Harem-i erif, Dou Kudste bulunmaktadr. Yahudiler iin, Harem-i erifin alt duvarlarndan bir tanesi alama duvar olarak bilinmektedir. Bu da Dou Kudstedir. Hristiyan itikadna gre Hz. sa (as)nn armha gerildii; bizim itikadmza gre Hz. sann ge ykseldii yer olan ve imdi zerinde Kabir kilisesinin bulunduu mekan da dou Kudste bulunmaktadr. Dolaysyla mmet-i Muhammed iin, Hristiyanlar iin, Yahudiler iin mukaddes olan Kuds; Dou Kuds olan blgedir. rdn Krall, Dou Kudse kadar btn Bat eria blgesini ald. (Ramallah, El-halil civarlar) sraile ise Yafa, Haifa, Hakka, Tel Aviv ve Bat Kuds kald.
167

http://www.ansar.de/gun10.htm, 28.03.2009

94

1950li yllarda ufak tefek baz savalar oldu, ancak 1967de srail, 6 gn savanda Sina yarmadasn, Cumman blgesini, Dou Kuds dahil Bat eriann tamamn ald. Gazzeyi de ald ve birdenbire milyonlarca Filistinli daha, bu ekilde srail bayra altna girmi oldu. srail Dou Kuds hari Bat eriay hi bir zaman srail topra olarak ilan etmemitir ve oradaki Filistinliler de srail vatanda olarak kabul edilmemitir. Uzun sre rdn vatanda olarak kaldlar. rdn blgedeki hakimiyet hakkndan vazgetiini ilan edene, Filistinlilerin lehine ya da Filistinlilere o hakk teslim edene kadar rdn vatanda olarak kaldlar. Gazzedeki Filistinliler de srail vatanda olamadlar ancak srail 1980 senesinde dedi ki; Ben Dou Kuds ilhak ediyorum. Topraklarma resmen katyorum. Ve artk bat Kuds, dou Kuds ayrmn kaldryorum. Blnmez bir btn olan Kuds de srailin ebedi bakenti ilan ediyorum. Bunun bir gasp, igal olduunu Birlemi Milletler de sylemektedir. Birlemi Milletler 29 Kasm 1947deki Taksim Kararnn 3.blm, 14.maddede, Kudse ayr bir stat veriyordu. Buna gre; Kuds, Uluslararas zel bir rejim ile ayr bir varlk, bir corpus seperatum olacak ve Birlemi Milletler Vesayet Konseyi tarafndan ynetilecekti. Vesayet Konseyi 21 Nisan 1948de Kuds iin 44 maddelik bir stat tasarsn kabul etmitir. Birlemi Milletlerin 1947de ald karara gre Filistin blgesi topraklar zerinde iki devlet kurulacakt. Birisi Yahudi devleti, bir dieri de Arap devleti veya Filistin devletiydi. Bu karara istinaden daha sonra 1967de Bat eria ve Gazze igal edildiinde Birlemi Milletler Gvenlik Konseyi dedi ki; Bu topraklar, Dou Kuds dahil Araplara aittir ve srail konvansiyonlarna gre, uluslararas anlamalarna gre bu topraklara kendi nfusundan nfus geiremez. Oraya nfus transferinde bulunamaz, bu yasaktr. Orada sivil imar faaliyetlerine giriemez, yerleim yerleri kuramaz.

95

Kudsn stats udur: Bat Kuds ve Dou Kuds olmak zere Kuds ikiye ayrlmtr. Bats Yahudilere aittir. Dousu, her dine gre mukaddes olan yerlerle beraber, Araplara aittir. 1980de Birlemi Milletlerin bu yasa hkmndeki kararna ramen, srail parlementosu bu karar almtr ve ayn zamanda hem dou Kudse, hem Bat eriann baka blgelerine, hem de Gazzeye nfus transferi yapmtr, oralara yerleim yerleri kurmutur, ehirler kurmutur ve Bat eria topraklarnn te ikisini istimlak etmitir. Filistinlilerin elinden alp Yahudi yerleimcilere verildi.168 3.8.3. Kudsn gali Birok dinin inanlarna gre kutsal kabul edilen Kuds' srail'in bakenti ilan etmesiyle balayan Kuds sorunu, 1967'deki Alt Gn Savann ardndan srailin dou Kuds' igal ederek kenti ele geirmesiyle balamtr. Ancak Birlemi Milletlerin daha nceki Filistin'in paylalmas plannda Kuds'n stats (corpus-separatum) uluslararas statde ayrlm bir kent olarak belirlenmiti.

gal ynetimi 1967'de Dou Kuds belediyesini igal etmi ve Belediyenin btn mallarna da el koymutur. Bu olaydan sonra Kuds'teki Mslman halk, igal ynetiminin btn teviklerine ramen belediye seimlerinde oy kullanmamtr. 1987'de, bir Arap listesi karlarak belediye seimlerine katlmay tevik ettilerse de, Mslmanlar bunun igal rejiminin kutsal ehir zerindeki egemenliini kabullenme anlamna geleceini dnerek seimi boykot kararlarn srdrmlerdir.

168

http://posthane.blogspot.com/2008/10/filistin-meselesi.html, 28.03.2009

96

Yahudiler, sadece Dou Kuds belediyesi ynetimini tamamen igal etmekle kalmayp blge mahkemelerini de kapatarak Mslman ve Hristiyan nfusun btn davalarnda Yahudi kanunlarn esas almalarn ve igal kuvvetleri mahkemelerine bavurmalarn art komulardr. Yahudiler Mslmanlarn zel hallerle ilgili davalarna bakan er' mahkemeleri de kapatarak, onlardan bu gibi davalarda tamamen Yahudi esaslarna gre hkm veren Yafa (Tel Aviv) mahkemesine bavurmalarn istemilerdir. Bunun yan sra Araplara ait tm bankalar kapatarak mal varlklarna el koyup Araplar banka ilemlerini srail bankalar kanalyla yapmaya zorlamlardr. gal ynetimi Dou Kuds' ilhak kararna bir destek olmas gayesiyle bu kesimde oturan Araplar da igal kuvvetleri devleti kimlii ve pasaportu almaya mecbur etmitir.

gal kuvvetleri Dou Kuds' ele geirdikten sonra Mslman mahallelerine kar iddetli saldrlar dzenleyerek buralardaki baz evleri boaltarak sahiplerini ehri terk etmeye zorlamlardr. lk yklan mahalle de sur iinde kalan Maribliler mahallesi olmutur. Siyonistler Kuds' igal etmelerinden hemen sonra ad geen mahalleye dzenledikleri saldrda mahalleyi harabeye evirerek burada yaayan Mslmanlar g etmek zorunda brakmlardr.

Mslmanlarn ge zorlanmas iin igal rejiminin resmi basklarnn yan sra eitli Yahudi terr rgtlerinin yaptklar tehditler de ayr bir olaydr.

Bu ge zorlama ve onlarn geride braktklar mal varlklarna el koyma skntlarna ramen, Kuds'te kalmay tercih edenlerin mal varlklarna ynelik gasp ve istimlak ilemleri de balam oldu.

97

1978'deki Camp-David anlamasnda, Yahudiler ehirdeki gasp faaliyetlerinde zaman kazanmak iin Kuds konusunun anlama dnda tutulmasn istemilerdir. Msr Cumhurbakan Enver Sedat, bu neriyi kabul ederek Kutsal ehir Kuds sorununun zmn baka bahara brakm oluyordu. Daha sonra Kuds konusunu "nihai anlama merhalesi"ne brakmak suretiyle Oslo lkeler Anlamas'na imza atanlar da ayn hatay yapmlardr. Bu tarihten sonra da Yahudiler yerleim blgelerini her geen gn daha da geniletip durmular ve bu sre iinde Kuds'te on binlerce hektar toprak gasp edilerek buralarda yeni yerleim blgeleri oluturulmutur. 3.8.4. Kutsal Meknlara Yaklam srail kutsal meknlara yaklamda bir takm sorunlar karmtr. gali mteakiben srail dini hogr ynnde kanunlar karttn belirtmekle beraber baz sorunlarnda ortaya kt grlyordu. Kutsal meknlara giri k konusunda da sorunlar yaanmaya balanmtr. Gazze eridi veya Bat eriadan gelen Mslman ve Hristiyan Filistinliler ibadet etmek iin Kudse girmek istediklerinde gvenlik bahanesiyle uzun sreli engellemelerle karlayorlar ve yollardaki gvenlik kontrollerinde de skntlar yayorlard. te yandan Harem-i erifin altnda yaplan ve arkeolojik amal olduu sylenen kazlarn gittike genilemesi ve alan baz ksmlarndaki yaplara zarar vermesi ibadethanelere ve kutsal mekanlara yaplan saldrlardaki ibadethanelerin yaklmas ibadet eden Mslmanlarn zerine silahl saldrlarda bulunulmas ve Mslman olmayanlarn giriine yasak olan Harem blgesine Mslmanlardan bakalarnn girmesi son olarak da ibadet zgrlnn kstlanmas bu yaanan skntlarn banda gelenleridir. badet zgrlnn snrlanmas Mslmanlarn Harem blgesine giri klarnda ar kontrollere maruz kalmalar ve Kuds dnda yaayan

98

Mslman Araplarn ibadet iin Harem-i erife gelmeleri ve ibadet etmelerinin nne konan engellemelerle ortaya kmaktadr.169 3.8.5. Kudsn Fiili Durumu Kudsn stats sorunu karmak ve zor bir konu olarak karmza kmaktadr. ehir kendine has olan yaps nedeniyle Osmanl Devletinin son dnemlerinde zel bir statye sahip olarak dorudan merkeze bal bir sancak haline getirilmiti. 1. Dnya Savandan sonra da ngiliz mandasnda da bu statye devam edilmitir. 2. Dnya Sava sonras Birlemi Milletlere getirilen Filistin Sorunu erevesinde 181 sayl taksim karar ile Kudse zel bir stat verilerek uluslararas bir konuma getirmesi ngrlyordu. Ancak ehrin de facto olarak blnmesi beraberinde baz sorunlar da getirmitir. Kudsn ikiye blnmesinin ardndan Birlemi Milletler 1967ye kadar ilkesini korumutur. Haziran 1967de srailin Dou Kuds de igal ederek tm Kuds hakimiyeti altna almas ile Gvenlik Konseyi ve Genel Kurul aldklar kararlar neticesinde srailin igal ettii topraklardan geri ekilmesini ve Kudsn statsn deitirmeye ynelik btn giriimlerini kaldrmasn istemitir. Bu balamda bakldnda Birlemi Milletler 1947 ylndan bu yana Kudsn uluslararas bir rejim altnda corpus seperatum ilkesine dayandrmt. srail Kuds igal ve ilhak etme demografik yapy deitirme ve Araplar ait mlkleri yamalama ve el koyma yolarn kullanarak mevcut hukuki staty ihlal etmi ve etmektedir. srail tarafndan Kudste oluturulan fiili durum uluslararas hukukun ihlal edilmesi anlamna gelmektedir ve uluslararas toplumda hukukun geerlilii ve stnl ilkesinin kabul

169

DAVUTOLU , Filistin kmazdan , s.288-289

99

edilmesi sebebiyle ihdas edilen fiili durumun hukuki bir duruma hibir zaman dndrlemeyeceinin de izahna lzum yoktur.170 3.9. Sonu Filistin sorunun kayna Siyonizme, onun da kkeni Avrupada Yahudi sorununa dayanr.171 Avrupada ve dnyann deiik yerleim blgelerinde yaayan dank Yahudi halk (diaspora), kendilerine, sadece kendilerine ait olacak ve orada yaamlarn idame ettirecek bir yurt, bir vatan aryorlard. Aslnda aramak kelimesi burada durumu belirtmek adna kullanlmtr. nk Yahudilerin aklnda tek bir yer vard; FLSTN! Filistin, Yahudilere gre onlarn asl yurtlaryd. Yzyllar nce buradan kovulduklarn iddia ediyorlar ve bir gn bu topraklara geri dnmenin dayanlmaz arzusu ile hareket ediyorlard. Tabii ki, bu iddia Yahudilerin kendi iddiasyd. Gerek ancak gemi tarihte saklyd. Bu geri dnme harekt, yani Siyonizm akm, Osmanl Devletinin 18. Yzyldan itibaren zayflamaya balamas ile kendisini iyice su yzne karmaya balamt. srailin byk stratejisi, Nilden Frata kadar olan blgeyi (arz mevud) ele geirerek Byk sraili kurmakt. Bu strateji, srail iin dini temellere dayandrlan, jeopolitik ve ekonomik bir ihtiyat.172 Ortadouda bir Yahudi Devletinin var olmas, sadece Yahudilerin karna olabilecek bir durum deil, Avrupa Devletlerinin ve Amerika Birleik Devletlerinin Ortadouya olan ilgileri ile de yakndan alakalyd. srailin blgede olmas ve bu blgede tutan gerek g, Yahudi zekas ve baars deil, Batnn hesaplaryd.173 Batnn gelitirdii standartlar erevesinde, Mslmanlar hak sahibi varlklar olarak grmemesi ve ikincil olarak da, blok halinde yine Batnn her
170

DAVUTOLU , Filistin kmazdan , s.308 KE, Siyonizmden Uygarlklar , s.9 172 ERDODU, Byk srail , s.5 173 http://www.zaman.com.tr/yazdir.do?haberno=800369, 17.03.2009
171

100

ne olursa olsun, sraile kaytsz artsz destek verme konusunda kendi aralarnda bir gr birliine varmalar yine Batnn hesaplar arasnda yer alyordu.174 Ortadouda var olabilecek bir Yahudi Devleti, bu blgenin kontrol asndan olduka nemliydi. Avrupa Devletlerinden olan ngiltere bu durumu ilk kabullenen ve kabullenmekle kalmayp harekete geen ilk lkeydi. Balfour Bildirisini yaynlayarak da, Yahudi Devleti kurulmasnn temelleri atlm oluyordu. te btn sorun, Yahudilerin kendilerine barnacak bir yer aramas ve bu barnlacak yerin de Filistin olmasyd.

174

http://www.zaman.com.tr/yazdir.do?haberno=800369, 17.03.2009

101

DRDNC BLM SORUNUN BESLEYP BYTT RGTLER 4.1. Giri 1. Dnya Savandan sonra meydana gelen iki gelime Filistin direniinin ortaya kmasna zemin hazrlamtr. Birincisi Osmanl mparatorluunun dal ve yeni kurulan Trk devletinin Ortadou politikalarna dhil olmamas, ikincisi ise erif Hseyinin byk Arap devleti hayalinin, Sykes Picot Anlamas ve Balfour Bildirisi ile sonusuz kalmasdr. Bu iki gelime, Filistin sorununun tamamyla ngilterenin inisiyatifine braklmasna ve Filistin direniinin balamasna sebep olmutur. Balangc 1920li yllara kadar giden Filistin direniinin 1950li yllara kadar sembol ismi Hac Emin El-Hseyni olmutur. Hseyninin nderlii siyasi boluun hkim olduu bir ortamda ortaya kmtr. Filistin direniinin balamasnda nemli bir rol oynayan Hac Emin el-Hseyni kendinden sonra gelen Filistin nderlerinin bilinlenmesinde etkili olmutur. 1960l yllar, Filistinlilerin bir eyler yapacaklarna inandklar, Arap lkeleri ve uluslararas kurululara kar olan gvenlerinin iyice azald yllar olmutur. Bu sebeple kendi sorunlarn ancak kendi gleriyle zebileceklerine inanan Filistinliler, zellikle 1967 sava ve sonrasnda rgtl Filistin direni hareketine arlk vermilerdir.1 Srgnde yaayan Filistinlilerin ilk aresizlik yllarnda bir eyler yapacaklarna inandklar Arap lkeleri ve uluslararas kurululara kar olan gvenlerini artk iyice yitirmeleri ve kendi gleriyle zmelerinin gerekliliine inan getirmeleri biiminde tanmlanabilecek bu akllanma asl hareketlenmesini 1967 sava ve sonrasnda gsterecek olan, Filistin Direnme Hareketinin douu olacaktr.2
1 2

http://home.arcor.de/filistin/filistindirenis/orgutleri.html, 18.03.2009 KARAMAN, Uluslararas likiler , s.81-82

102

Srgnde yaayan Filistinlilerin Arap ynetimlerinden bir eyler beklemeyi brakp kendi abalaryla silahl mcadeleyi balatmalarnn ilk rnei, 1952 ylnda Beyrutta George Habba liderliinde bir grup niversite rencisinin balatm olduu harekettir. nceleri bir komite olarak ortaya km olan bu grubun baz yeleri daha sonra zellikle Suriye Baas Partisine rakip olarak kurulacak olan Arap Milliyeti Hareketini ortaya karmlardr. Bu hareket Pan-Arap bir karaktere sahip olmasna ramen 1948 Sava ve sonularndan Arap ynetimlerini sorumlu tutmu ve Filistinin kurtuluu iin silahl mcadeleyi esas almtr. Bu zellii nedeniyle 1960l yllarn sonlarnda Arap birlik hareketinden bamsz olarak ortaya kan Filistin direni hareketinin ruhuna yaklamaktayd. Ancak yine de 1950li yllarda balatlan Filistinli hareketleri o yllarda ykselen Arap milliyetiliinden btnyle soyutlanamaz.3 4.2. El Fetih Filistin Kurtulu Tekilatnn belkemiini oluturacak olan El-Fetihin kuruluundan itibaren ikinci adam olan Salah Halef (Ebu Iyad), kurulu almalarndan u ekilde bahsediyor ;
Yaser Arafat ve ben, Filistinliler iin zarar verici olan eyi biliyor ve inanyorduk ki Filistinlilerin, emperyalizmden kurtulamayan Arap devletlerinden bekleyecei bir ey yoktu Filistinliler yalnzca kendilerine 4 gvenebilirlerdi.

te yandan, El-Fetihin birinci adam Yaser Arafatn bu olay ifade eden u szleri de ilgi ekicidir ;
Filistinli, Arap vesayetinin gemlerinden, partiler aras atmalardan ve blgesel Arap siyasetlerinden kurtarlmalyd. Gerek yerine, topran kaybeden ve onu elde etmek iin mcadele etmesi gereken kii olarak, oturtulmalyd. Bu, Filistinlilerin abalarnn yeniden lkelerinin geri alnmas iin ulusal eylem yoluna oturmasna yneltilmesini gerekli klyordu. Bylelikle eski ayaklanmalarnn havasna dnebilsin ve yeni bir
3 4

http://home.arcor.de/filistin/filistindirenis/orgutleri.html, 18.03.2009 KARAMAN, Uluslararas likiler , s.84

103

kahramanlk atmosferi iinde yaayabilsinler ki, kurtulu savanda salam 5 birer nc olabilsinler

Bu noktadan itibaren Filistin Direnme Hareketi srecinin en nemli kilometre tan simgeleyen El-Fetihin ortaya k 1960larn ncesine gitmektedir. 1956 savann belki de en nemli sonucu, Filistin Kurtulu davasn omuzlayacak gte bir rgtn ortaya km olmasdr.6 1960l yllarn banda srgnde kurulmu krk civarnda Filistin tekilat iinde en nemli grup El-Fetihdir. Filistin sorununun gerek anlamda Filistinliletirilmesi ElFetih rgtnn kurulmasyla balar.7 Esas ad Filistin Milli Kurtulu Hareketi olup, bu adn8 Arapa ilk harfleriyle ksaltmasnn tersten okunuu El-Fetih diye ifade edilir. Filistin sorununun gerek manada Filistinliletirilmesi El-Fetih rgtnn, 1959da kurulmasyla balamtr.9 Filistin direni hareketinin en nemli kilometre talarndan biri olan ElFetih, Yaser Arafatn (Ebu Ammar) nderliinde 1959da kurulmutur. Bir gerilla hareketi olarak El-Fetihin ortaya kmas, insanlarn kendilerini sadece bir davayla deil, zel bir rgtle de zdeletirmesine olanak salamtr.10 Tekilatn kurucular arasnda bu dnemde Arafatn en yakn arkadalar olan Ebu Iyad (Salah Halef) ve Ebu Cihad (Halil el-Vezir) da bulunmaktadr. Arafat ve arkadalar Svey Kanal blgesinde ngilizlerle atmaya giren Filistinlilerin banda yer aldlar. Silahl mcadele ile ilk defa burada tanan Arafat ve arkadalar 1955de srailin giritii Gazze harekatndan sonra, silahl mcadelenin baarya ulamak iin tek kar yol olduu fikrinde birletiler. 1957de Msrdan ayrlarak mhendis olarak alacaklar Kuveyte gittiler ve burada gizli faaliyetlerin yan sra, Filistinuna (Filistinimiz) adl
5 6

KARAMAN, Uluslararas likiler , s.85 http://www.geocities.com/begunay/z30.htm 18.12.07 7 http://home.arcor.de/filistin/filistindirenis/orgutleri.html, 18.03.2009 8 El-Fetihin Arapa ad : Hareket El-Tahrir el Vatani el-Filistindir. 9 Emin DEMREL, Dnyada Terr, IQ Kltr Sanat Yaynclk, 5.bask Kasm 2006 stanbul, s.18 10 PAPPE, Ortadouyu Anlamak , s.40

104

dergiyi karmaya baladlar.11 Ebu Iyad, anlarnda Kuveytteki tarihi gizli faaliyetleri yle anlatyor :
ki yl youn bir gizli alma ve hazrlk dnemiyle geti. 1959un 10 Ekim gn hepimiz El-Fetih rgtn kurmak iin Kuveytte dikkatleri ekmeyen sade bir evde toplanmtk. Arap lkelerinden gelen rgt temsilcileriyle 12 birlikte byle ok gizli yirmi toplant daha yapacaktk.

El-Fetih 1950li yllarn sonunda srailli hedeflere kar kk apl hareketleriyle birlikte direni yolunda silahl mcadeleyi balatan en dikkat ekici gruplardan biri oldu.13 El-Fetihin kurucular, srailin askeri stnln, olanaklarn ve gcn biliyorlard. Yine de balca hedef olarak silahl savan balatlmasn semilerdi.14 En belirgin nitelii ise Filistin direniini, ncelikle Arap hkmetlerinden bamszlatrma yolunu semi olmasyd.15 El-Fetihin rgtlenme ekli yledir; Mlteci kamplarnda mlteci komiteleri vard ve bu komiteler hareketin blge komitelerine bal idi. Her blge komitesi, temsilcisini merkez komitesine gnderiyor idi. Merkez Komitesinin ynetim organ El-Fetih Polit Brosu idi. Hareketin askeri kolu ElAssifadr ve politik rgte baldr.16 El-Fetih rgt ilk kurulduunda, yeler tarafndan finanse edilirken, daha sonralar Suudi Arabistan, Katar, Kuveyt ve Libyadaki Filistinli memur ve iadamlarndan da yardm almaya balamtr.17

11 12

http://home.arcor.de/filistin/filistindirenis/orgutleri.html, 18.03.2009 Kenan AKIN, Filistin Dram ve Yaser ARAFAT, Birey Yaynclk, 1.bask Haziran 2002, s.46 13 http://home.arcor.de/filistin/filistindirenis/orgutleri.html, 18.03.2009 14 AKIN, Filistin Dram , s.46 15 http://home.arcor.de/filistin/filistindirenis/orgutleri.html, 18.03.2009 16 Yldrm BORAN, Gemiten Gnmze Filistin Direni Hareketi El-Fetih ve Hamas, Mephisto Kitabevi, 1.bask Austos 2006, s.88 17 NER, Dnden Bugne , s.74

105

El-Fetihin operasyonlarnda yapmay hedefledii eyler yleydi ; 1) 2) 3) 4) 5) sraile yaplan ge engel olmak, Sermayenin istikrarn nlemek, Turizmi tahrip etmek, srail ekonomisini zayflatmak, Siyonistlerin srailde yaamalarnn olanakszln kavramaya zorlayacak olan bir kuku atmosferi yaratmak, Filistin Devriminin niteliini Yaser Arafat u ekilde anlatmtr : Devrimimiz d grnnde Filistinli, znde ise Arap Devrimidir.18 Silahl eylemlerin birincisi, 31 Aralk 1964te gece yars rdn nehrini geerek srailin ele geirdii topraklara szan komandonun, nehir yatan deitiren srail su projesine bal tesislere kar harekatyla balyor, ertesi gn Arap lkelerine ve Filistin mlteci kamplarna dalan El-Asife imzal bildirilerin ilkiyle bu eylemle birlikte Filistinin kurtarlmas yolunda dzenli bir silahl mcadele dneminin balad aklanyordu.19 El-Fetih 1968 ylndaki nl Karameh direniiyle ne kt ve Filistin Kurtulu rgt (FK) iinde etkin olmaya balad. 21 Mart 1968 tarihinde saldrya geen srailliler Karamehte hi beklemedikleri bir direnile karlatlar. Arap ordularnn baaramadn kk bir gerilla grubu baarmt. Karameh zaferiyle byk prestij kazanan Arafat ve el-Fetih bu tarihten sonra Filistinlilerin umut kayna oldu. 1971 ylnda Ebu Ali Eyadn ldrlmesi zerine el-Fetihin iinden kopan Kara Eyll adndaki grup 1972 ylnda yaplan Mnih Olimpiyatlarnda 11 srailli sporcuyu ldrerek adn

18 19

http://www.geocities.com/begunay/z30.htm 18.12.07 KARAMAN, Uluslararas likiler , s.89-90

106

duyurdu. El-Fetihin dier kurucularndan Ebu Cihad ise 1988de Tunusta silahl bir saldrda hayatn kaybetti. 1982 ylna kadar Lbnanda kalan El-Fetih karargah srailin Gney Lbnan igal etmesiyle buradan tand. Bu dnemde, El-Fetih iinde Arafat uzlamac olarak sulayan baz gruplar ortaya kt, fakat 1987 ylnda yaplan FK Konseyi toplantsnda Arafatn nderlii teyit edildi.20 4.3. Filistin Kurtulu rgt (FK) Filistinde bamsz bir Filistin Devleti kurmay amalayan rgtlerden en by ve en etkilisi olan Filistin Kurtulu rgt21, Filistin Ulusal Hareketinin ana unsuru ve tm hareketleri iine alan emsiye bir rgttr.22 Filistin Kurtulu rgtnn temelleri Ocak 1964te Kahirede toplanan Arap Zirvesi ile atlm oldu.23 1964te, Lbnandaki mlteci kamplarnda kalan Filistinlilerin vaziyetlerini haklarn tartmak elde zere dzenlenen salamak Filistin Kongresinde kurulmutur.24 rgt topraklar ellerinden alnan ve blgeden karlan Filistinlilerin,
25

etmelerini

amacyla

kurulmutur.

Filistin Kurtulu rgtnn kurulmasna Filistinli mcadeleci

rgtler deil, Arap Devletleri nclk etmitir.26 28 Mays 1964te, El-Fetih yelerinin katld, Filistin Ulusal Kongresi, Kudste almt. Kongre u kararlar kabul etmitir;

20

http://home.arcor.de/filistin/filistindirenis/orgutleri.html, 18.03.2009 DAVUTOLU , Filistin kmazdan , s.143 22 Mete UBUKU, Bizim Filistin Bir Direniin Tarihesi, Metis Yaynlar 2.basm Kasm 2004, s.245 23 http://www.tarihonline.org./2008/08/fko-filistin-kurtulus-orgutu.html, 30.03.2009 24 Barry DAVIES, Ortadouda iddet Dnyada Terr, Terrizm, Truva Yaynlar, 1.bask Austos 2006, s.84 25 PEHLVANOLU, Ortadou ve Trkiye , s.228 26 http://home.arcor.de/filistin/filistindirenis/orgutleri.html, 18.03.2009
21

107

1) 2) 3)

Filistin halk tarafndan, Filistin Kurtulu rgtnn kurulmas, Btn Filistinlilere mesleki birlik ve sendika kurma ars, Ancak silah gcyle iin kazanacaklarn katlaca dndkleri askeri eitim bamszlklar Filistinlerin

kamplarnn hemen almas, 4) 5) Filistin Kurtulu rgtnn finansman iin Filistin Ulusal Fonunun kurulmas, Ahmet ukeyrinin Filistin Kurtulu rgt yrtme kurulu bakanlna seilmesi27 Filistin mcadelesini denetimleri altnda tutmak isteyen Arap

Devletlerinin oluturduu Filistin Ulusal Konseyi 2 Haziran 1964 tarihinde Kudste Filistin Kurtulu rgtnn kurulduunu ilan etti. Filistin Ulusal Konseyi Msr, Suriye, rdn, Katar, Kuveyt ve Irak hkmetleri tarafndan seilmi 242 yeden oluuyordu.28 Filistin Kurtulu rgt kurulur kurulmaz, in Halk Cumhuriyeti tarafndan, daha sonra da Arap Devletleri tarafndan tannyordu. Arap Devletleri Filistin Kurtulu rgtnn kendi kontrolleri altnda kalmasn istiyorlard fakat Filistinliler rgtn bamsz olarak almasn istiyorlard. rgt ilk bata Filistin davasndan ok Msr Devlet Bakan Cemal Abdl Nasra balyd. Ancak, Filistin Kurtulu rgt 1967 savandan sonra El-Fetihin kontrolne geti ve Filistin hareketinin lkeyi geri alp laik ve demokratik bir devlete dntrme isteinin ana arac oldu.29 Filistin halknn tek temsilcisi olan Filistin Kurtulu rgtnde, Filistin Halk Kurtulu Cephesi, Filistinin Kurtuluu in Demokratik Cephe, Filistin Demokratik
27 28

Kurtulu

Cephesi,

Filistin

Halk

Kurtulu

Cephesi-Genel

http://www.geocities.com/begunay/z30.htm 18.12.07 BORAN, Gemiten Gnmze , s.89 29 PAPPE, Ortadouyu Anlamak, s.41

108

Komutanl, Halk Kurtulu Sava ncleri (El-Saika), Halk Mcadele Cephesi ve Filistin Komnist Partisi yer almaktadr. rgt, Filistin Ulusal Konseyi, Yasama Konseyi ve Yrtme Komitesinden oluur.30 1967de ukeyri bakanlktan ayrlm, onun yerine Yahya Hamadi gemi, 1970den sonraysa Filistin Kurtulu rgt lideri Yaser Arafat31 olmutur. Filistin Kurtulu rgt, Filistin direnii iin mcadele veren Filistindeki tm direni rgtlerini Filistin direni hareketi merkezi komitesinde toplamakla32 beraber slami Hareketlerin g kazanmasyla birlikte ortaya kan Hamas ve slami Cihad gibi rgtleri bnyesine almamtr. Filistinlilerin yaplmaktadr;
Filistinin kurtuluu iin tek are silahl mcadeledir. Silahl mcadele bir taktik deildir, genel stratejinin ta kendisidir. Filistinli Araplar kendilerini ynetme hakkn elde edene, bunu herkese kabul ettirene kadar silahl mcadelelerine devam edeceklerdir; lkelerinin kurtuluunu salayacak olan silahl bir halk devrimini gerekletirene kadar abalarn srdreceklerdir. Ayrca komando eylemlerinin Filistin Halk Kurtulu 33 Savann ekirdeini oluturacana iaret edilmektedir.

genel

durumu

hakknda

deerlendirmeler

Arafat ynetimi 1973ten sonra diplomatik etkinlie arlk vererek bir srgn hkmeti nitelii tadn vurgulamtr. 1974te Arap Birlii, slam Konferans Tekilat, Afrika Birlii (OAU) ve ardndan 22 Kasm 1974te Birlemi Milletler Genel Kurulu Filistin Kurtulu rgtn, Filistinlilerin tek meru temsilcisi olarak tanmtr.34

30 31

UBUKU, Bizim Filistin , s.245 Yaser Arafat; 1929 ylnda Kudste domutur ve asl ad Muhammet Abdl Er Rauf Gudvah olup Yaser ad Mekkede ehit den ilk Mslmann, Arafat ise yce ova Arafatn ismidir. 32 NER, Dnden Bugne , s.72 33 NER, Dnden Bugne , s.72 34 BORAN, Gemiten Gnmze , s.90

109

22 Kasm 1974te Filistin Kurtulu rgt, Birlemi Milletler Genel Kurulunda konuma yapan hkmet d ilk rgt olmutur. 1976 Eyllnde Arap Birliine tam ye olan Filistin Kurtulu rgt, dier birlik yeleri gibi 1979da Msr ve srail arasnda imzalanan Camp David anlamasnn dnda kalmtr. 6 Haziran 1982de srail, Lbnan igal etmi ve Filistin Kurtulu rgtnn karargahnn bulunduu Beyrutu kuatmtr. ABDnin araclyla srail, Lbnan ve Filistin Kurtulu rgt temsilcileri arasnda yaplan grmeler sonucunda Filistinliler, 21 Austos-1 Eyll arasnda ABD, Fransa ve talya kuvvetlerinin gzetiminde Beyrutu terk ederek dost olan dier Arap lkelerine dalmlardr.35 Filistin Kurtulu rgt Aralk 1988de, ABDnin Filistin Kurtulu rgtn tanmas iin ileri srd artlar36 kabul ederken, ABDde Filistin Kurtulu rgtn tanyarak dorudan diplomatik diyaloa girmeyi kabul etti. Filistin Kurtulu rgt, 12 Kasm 1988de Tunus da srgnde bamsz Filistin Devletini ilan etti ve Trkiyede dahil 50den fazla lke tarafndan tannmtr.37 1994 ylnda yaplan Gazze-Eriha Anlamas ve Eyll 1995te yaplan 2. Oslo Anlamasyla srail, Gazze eridinin tamamna yaknnn, Bat eriann ise baz blgelerinin ynetimini Filistin Otoritesine brakmtr. 1996 ylnn Ocak aynda yaplan seimlerin sonucunda 88 yeli Filistin Otoritesi Konseyi oluturulmutur. Seimlerin sonunda Arafat, Filistin Otoritesinin bakan olarak greve balamtr. Filistin Otoritesi kabinesi, 23 bakanlktan oluuyor olmakla beraber fakat nemli kararlar alma yetkisi Arafata aitti.
35 36

BORAN, Gemiten Gnmze , s.91 ABDnin artlar ; Birlemi Milletler Gvenlik Konseyinin 242 ve 338 sayl kararlarn tanmak, terrist hareketlere son vermek, srail Devletinin blgedeki varln kabul etmekti. 37 DAVUTOLU , Filistin kmazdan , s.144

110

Ayrca hkmette nemli pozisyonlar el-Fetih yelerine verilmitir. Filistin Kurtulu rgt, bugn de devam eden varl ile Filistin Ulusal Otoritesini yrten siyasal bir parti gibi ilev grmektedir.38 4.4. Filistin Halk Kurtulu Cephesi (FHKC) Arap Milliyeti Hareketinin Filistin kolu FKden ayrlarak Filistin Ulusal Kurtulu Cephesini oluturmu ve 1964 ylnn Kasm ayndan itibaren sraile kar eitli saldrlar gerekletirmitir. 1967 ylnn sonunda bu grup adn Filistin Halk Kurtulu Cephesi (FHKC) olarak deitirmitir. Marksist nitelikli bir rgt olan FHKC, Kudsl Ortodoks bir aileden gelen George Habba tarafndan kurulmutur. FHKC uak karma eylemiyle adn uluslararas alanda duyurmutur. 1969 ylnn ubat aynda Nayef Havatme liderliinde yaanan blnme sonucunda zayflamtr. 1970 ylnda rdndeki Haimi Krallnn Filistinlilere yaatt bozgunun (Kara Eyll olaylar) ardndan FHKC bak asn deitirmitir. 1971 ylnda FKye katlmtr. FKnn Marksist kanadn oluturan rgt, FK iindeki red cephesinin liderliini stlenmitir. 1972 ylndan itibaren srail hedeflerine sivil ve askeri ayrm yapmakszn saldrlar gerekletirmitir. 1973 ylndan sonra FKnn lml tavrna kar en byk tepki FHKCden gelmitir. Camp David Anlamasnn imzalanmasnn ardndan Filistin birlii yeniden salanm, fakat 1974 ylnda FHKC, Yrtme Kurulundan karlmtr. 1981 ylnda ise yeniden dahil edilmitir. El-Fetih ile FHKC arasnda varolan ayrlklar 1982 ylnda Lbnann igali srasnda artmtr. FHKC rdnle yaplan grmelere kar karak kendisini yeniden Arafat kart koalisyonun merkezi haline getirmitir. Bu srada en ok destek ald blge muhalif Filistinlilerin yaad amd. Bununla birlikte FHKC paralel bir FKnn ortaya kmas fikrine Filistin hareketini zayflatr gerekesiyle kar kmtr. Madrid Konferans ve Oslo Bar Anlamalar dier pek ok Filistinli grubu olduu gibi FKHCyi de daha marjinal hale getirmitir. 1999 ylnn
38

http://www.tarihonline.org./2008/08/fko-filistin-kurtulus-orgutu.html, 30.03.2009

111

Austos aynda FHKC ile Arafat ve El-Fetih arasnda nihai stat grmeleri yaplmadan nce Kahirede bir uzlamaya varlmtr. Suriye, Lbnan, srail ve igal altndaki topraklarda faaliyet gsteren FHKC, Suriye ve Libyadan ald mali ve askeri yardmlarla varln devam ettirmitir.39 4.5. Filistin Demokratik Kurtulu Cephesi (FDKC) George Habba tarafndan kurulan FHKCden ayrlan Ortodoks Hristiyan asll sol grl Nayef Havatmenin ubat 1969da ayrlmasyla kurulan Filistin Demokratik Halk Kurtulu Cephesi40 Marksist-Leninist bir rgttr. Filistin ulusal amalarnn, sadece halk devrimi ile gerekleeceini savunur.41 1974 ylnda rgtn ismi Filistin Demokratik Kurtulu Cephesi (FDKC) olarak deitirilmitir. 1969 ile 1970 yllar arasnda Filistin Halk Kurtulu Cephesi (FHKC) ile benzer bir tavr sergileyen FDKC, siyasi dzlemde FHKCden ayrlyordu. FHKCnin daha solunda bir siyasi izgiye sahip olan rgt bugne kadar ok sayda silahl saldrnn sorumluluunu stlenmitir. 1969 ylnda Yahudilerin denize dklmesi slogann sklkla kullanan FDKC, 1970 ylnda srail radikal solu ile diyalog balatmtr. 1973 ylnda El-Fetih ve Filistinli komnistlerle bir araya gelen FDKC, iki devletli zm kabul ederek nemli bir aama kaydetmitir. 22 Mart 1974 tarihinde Havatme, srail gazetesi Yedioth Ahranota yapt aklamada iki tarafn nde gelen gleri arasnda diyaloun balatlmas gerektii ynnde ifadeler kullanmtr. 1977 ylnda FDKC el-Fetihten uzaklat. Bu dnemde Havatme Arafat ile Arafat kartlarna eit uzaklkta bir pozisyon almaya zen gstermitir. Havatme 1982 ylnda gerekleen Lbnan igalinden sonra amdaki Filistinli muhalif gruplara katlmay reddetmitir. FDKC iki devletli zm kabul etmesine ramen Madrid Konferansna katlmamtr. 1993 ylnda Oslo Anlamasnn imzalanmas FDKCyi de FK iinde yer alan dier fraksiyonlar olduu gibi radikalletirmitir. 1999 ylnda FDKC
39 40

http://home.arcor.de/filistin/filistindirenis/orgutleri.html, 18.03.2009 http://home.arcor.de/filistin/filistindirenis/orgutleri.html, 18.03.2009 41 http://www.angelfire.com/dc/arastirma/tw028-28.htm, 04.04.2009

112

(FHKCde bu uzlama iinde yer ald), Kudsn stats, mltecilerin geri dn ve bamsz bir Filistin devletinin kurulmas konularnda taviz verilmemesi gerektii ynnde Arafatla Kahirede uzlamaya varmtr. Bu uzlama srasnda FDKCnin nihai stat grmelerinin FK liderliinde yaplmas ve srail ile nihai bir anlamaya varmadan nce Filistin halk arasnda referandum yaplmas eklindeki talepleri kabul edilmitir.42 1988den beri sadece snr saldrlar gerekletirmekte olup, srailFK Bar Antlamasna kar olmaya devam etmektedir. Yaklak 500 kiilik bir gc olduu tahmin ediliyor. Suriye, Lbnan ve igal altndaki topraklar; terrist eylemleri sadece srail ve igal altndaki topraklarda gerekletirmi, zaman zaman Gney Lbnanda gerilla eylemleri gerekletirmitir.
43

Suriyeden snrl olarak maddi ve askeri yardm almaktadr. 4.6. El-Saika (Bamszlk in Halk Savann ncleri)

El-Saika (imek) 1968 Ekiminde Filistin Kurtuluu in Halk Savan ncleri tekilatnn askeri kanad olarak ortaya kt ve El-Fetihi rakip olarak gryordu. Suriye Bass Partisi tarafndan kurulmu ve Suriye ordusunun denetiminde olmutur.44 El-Saika Suriyenin etkisi altnda ve Suriye bu rgte maddi ve askeri bakmdan destek oluyordu. Bylece bir Filistin Tekilat, Filistinlilere kar, Lbnan i sava srasnda Suriye gleri ile birlikte savamtr. El-Saikann liderleri, Suriye Baas Partisi Uluslararas

Komutanlndan Zheyr Muhsin El Atari ve dier nemli kii rgtn szcs Hana Bathi idi. Zheyr Muhsin 1979da srail ajanlar tarafndan

42 43

http://home.arcor.de/filistin/filistindirenis/orgutleri.html, 18.03.2009 http://www.angelfire.com/dc/arastirma/tw028-28.htm, 04.04.2009 44 NER, Dnden Bugne , s.77

113

ldrlm getirilmitir.
45

olup,

1982

ylnda

genel

sekreterlie

Dr.Issam

el-Kadi

Milliyeti Suriye yanls Bassc bir rgt olan El-Saika Suriye politikasn desteklemitir. Merkezi amda bulunan rgtn eylemci potansiyeli dier rgtleri gre dktr. 1.500 civarnda silahl kuvveti olduu bilinmektedir. Suriye Baas Partisinin bir kolu olan El-Saika, Salah Cedid ynetimindeyken epey bir faaldi. Ancak, 1970de Salah Cedid, Hafz Esad tarafndan grevden alnnca, gerilla faaliyetlerini azaltt. 1971de kendilerine Filistin Devriminin Kartallar adn veren El-Saika yeleri, sraile Sovyet Musevilerini gtren bir trene, Avusturyada saldr dzenlemilerdir. Filistin kurtuluu iin halk cephesinden ar solcularn kopmalar sonucu, 1969da Naif Havetme tarafndan kurulanHabba Filistin sol kanadn kendisinin temsil ettii gerekesiyle bu rgte kar kmtr. Siyonizme kar olan srailli Marksistlerle grmeler yapan tek Filistinli gerilla rgt olan El-Saika, politik grmeleri silahl mcadeleye tercih eden tek Filistinli gerilla rgtdr. Kurtarlm bir Filistinde, Musevilerin ulusal haklar prensibini kabul eden tek gerilla rgt ElSaikadr.46 El-Saika, 1976 yaz aylarna dek Filistin Direni Hareketi ve Filistin Kurtulu rgt iinde El-Fetihten sonra en fazla arl olan bir rgtt fakat 1976 bahar ve yaznda, Filistin Direni Hareketinin en geni kesimleri

45 46

NER, Dnden Bugne , s.77 AKIN, Filistin Dram , s.105-106

114

ile atma iine girmi ve ezilerek tasfiye edilmitir.47 Gnmzde yaygn biimde eylemleri yoktur.48 Gl ekonomik kaynaklara sahip olmasna ramen Suriye ve Lbnan haricinde pek bir varlk gsterememitir. Filistin Yrtme Komitesinde temsil edilmemektedir.49 4.7. Filistin slami Direni Hareketi (HAMAS) Filistin slami Direni Hareketi (Hamas), genelde 1948deki ilk felaketin ve zelde Haziran 1967 yenilgisinin ardndan Filistin halknn iine dt durumun ve artlarn doal bir neticesi olarak ortaya kmtr.50 Hamas, 1987de kurulmutur. Uzun vadeli hedefi sraili yok ederek, kutsal topraklarda bir slam Devleti kurmaktr.51 Hamas, Hareket el Mukaveme el slamiye-slami Direni Hareketinin ksaltmasdr. Bu rgtn kkleri 1920lerin Mslman Kardeler hareketine dayanr.52 Filistin slami Direni Hareketi (HAMAS) lk defa 1978 ylnda elMucamma el-slm adl bir hayr kuruluu olarak eyh Ahmed Yasin tarafndan Gazze'de kurulan ve daha sonra silahl harekete dnen Filistin slami Direni Hareketi (HAMAS), ntifada ile birlikte popler bir nitelik kazand. Msr merkezli Mslman Kardeler rgt'nn (hvan- Mslimin) Filistin kanad olarak da bilinmektedir. FK'nn Filistinlileri ve Mslmanlar temsil etmekten uzak olduu ve srail'e kar mcadelede pasif kald gibi gereklerle kurulan Hamas, Filistinin kurtuluu iin silahl mcadele ve cihat

47 48

NER, Dnden Bugne , s.77 http://home.arcor.de/filistin/filistindirenis/orgutleri.html, 18.03.2009 49 UBUKU, Bizim Filistin , s.246 50 KARA, Hamas , s.61 51 BORAN, Gemiten Gnmze , s.118 52 DAVIES, Ortadouda iddet , s.80-81

115

yolunu benimsemi, bundan dolay da Mslman Kardeler rgt'nn daha lml olan kesimleri ile anlamazla dmtr.53 Artk hvan yoktur, Hamas vardr, onlar iinde bu dnem yada merhale cihad ve mcadele dnemidir ve slami Direni Hareketi bunu bir bildiride yle dile getirmitir; Bugn bu mbarek topraklarda olanlar, slam mmeti ve slam bayran tayacak olan Mslman nesil iin yeni bir oluum anlamna gelmektedir. Zeyd Ebu Amr, 1989da Hamasn ruhani lideri eyh Ahmet Yasinle yapt rportajda, Yasinin u aklamalarna yer vermitir;
Her hareket belirli aamalardan geer. Bir merhaleden dierine gei o hareketi bizzat omuzlayanlarn karar tarafndan belirlenir. Pratik vaka, slami Hareketin igale kar direnite fiili mcadele dnemine girdiini gstermektedir. Mcadele ve katlmn hacmi eldeki mevcut imkanlara 54 dayanmaktadr.

Kklerin, Mslman Kardelere dayand yllarda, ilk balarda Filistin halknn sosyal ihtiyalarna kendini adam hukuki bir rgtt. Gazze ve Bat eria da kendisine sosyal, kltrel, dini bir altyap hazrlamt ve o dnemlerde Filistin Kurtulu rgtnn politik alternatifi olarak grlyorlard. ntifadan yirmi yl nce byk bir lde barl politikas vard. Sahip olduu dini ve sosyal retiler nda, zellikle yoksullara yardm ediyorlar ve bu ekilde alyorlard. Silahl eylemleri Filistin Kurtulu rgtne ve radikal gruplara brakyorlard.55 Fakat Cibaliyada bir siyonistin kamyonetiyle Filistinli iilerin arasna girerek drt kiinin ldrlmesiyle patlak veren olaylar Filistin halkyla beraber slami Direni Hareketinin yeni
53 54 55

http://home.arcor.de/filistin/filistindirenis/orgutleri.html, 18.03.2009 NER, Dnden Bugne , s.164-165 DAVIES, Ortadouda iddet , s.81

116

bir dneme girdiinin ilan gibiydi sanki.56 Bu olay neticesinde slami Direni Hareketi, pasiflikten aktif bir hale geiyor, silahl mcadeleye balyordu. Bu olaydan sonra halkn direniine nclk eden ilk hareket slami Direni Hareketi oldu. 14 Aralk 1987de, Filistin halknn baskc Siyonist igalciler karsndaki cihadnda yeni bir dnemin balad duyuruluyordu. Bu da intifada denilen halk hareketi dnemiydi.57 1987nin sonlarnda, lider eyh Ahmet Yasin, slkami Direni gtnn adn Hamas olarak deitirdi ve sadece srailin deil, Filistin Kurtulu rgtnn de karsna gemiti. rgt bir yandan asker saysn arttrmaya alrken, te yandan perde arkasnda askeri kanadn ve gvenlik ksmn glendirmeye alyordu.58 Hamasn kuruluunu, hareketin kurucu ve ruhani lideri eyh Ahmet Yasin, polis ifade tutanaklarnda yle anlatyordu ;
Aralk 1987 balarnda Hamas hareketini, Gazze blgesinde kurmaya karar verdim. lk elde, igale kar bildiri datp afi yaptracaktk. eitli kiilerle eyh Salah ehade, Mhendis sa El Near, Dr.brahim El Yezari, Dr.Abdlaziz El Rantisi ile grtkten sonra bu ie koyulduk. Aralk 1987de ilk bildirimizi yaynlayarak ntifada ile birlikte eylem takvimini akladk. Ocak 1988de ise igal altndaki Bat eriadan hvan mensubu Cemil Hemami adl bir kii de Hamasn kendi blgelerinde kurulmasn istedi. Kabul ettik. Bat eria ve Gazze arasndaki balantlar, gizli mektuplar, ifreler ve camilerdeki buluma noktalarndaki araclar kanalyla salanyordu. Ayrca, Londradan bir Hamas sorumlusu da devreye giriyor, bize mali yardm aktaryordu. Her sorumluya bir numara vermitik ki, 59 yakalanma annda kimse kimseyi ele vermesin.

1991 ylnda srail ile bar grmelerine oturan FK'nn anlamaya ynelik tutumu, Filistindeki igalin devam ettii ve herhangi bir deimenin olmad gerekesi ile Hamas tarafndan kabul grmedi ve FK'nn kendileriyle birleme arlarn cevapsz brakt. Filistin davasna destek

56 57

KARA, Hamas , s.65 KARA, Hamas , s.65 58 DAVIES, Ortadouda iddet , s.81 59 BORAN, Gemiten Gnmze , s.125

117

bulmak amacyla, Hizbullah bata olmak zere dier Ortadou kkenli rgtlerle de ibirlii yapma yolunda nemli admlar att. Hamas, 1992 ylnda silahl kanad zzettin Kassam kurarak, sraile kar silahl eylemlerini younlatrd.60 Bu gelimenin ardndan sraile ar kayplar verdiren eitli askeri eylemler gerekletirmeye balamt. Tolidano operasyonundan sonra srail, Hamasa kar byk apta bir tutuklama kampanyas balatmt. Rabin, Hamasn ileri gelenlerinden 415 kiiyi srgn etme karar almtr. Bu ilk toplu srgn kararyd.61 1989dan bu yana, Hamas zellikle, srail iinde gelien birok saldrnn ve lmlerin sorumlusu oluyordu. rgt, srail askeri hedeflerini vururken masum insanlarnda lmne sebep oluyordu. Gn getike daha fazla intihar bombaclarnn kullanm srailde byk bir korku yaratmt. Bombalar genellikle kalabalk yerlerde patlatlyor ve masum insanlarn da lmesine yol ayordu. ntihar saldrlar ylda ortalama on kez olmak ve saldr bana ortalama be kiiyi ldrmek suretiyle devam etmitir. Btn intihar saldrlar haberleri, blgede gnlk hayatn bir paras haline gelmiti. Bu durumlar, srail iin daha ok igal, Filistinliler iin daha ok intihar bombacs artna yol aabilme ihtimali anlamna da gelebilmektedir. Hamas ve srail, bir bar anlamasndan, hi olmadklar kadar uzaktadrlar.62 Hem siyasi hem de silahl direnii ayn anda yrten Hamas, srailin yan sra, ABD ve Avrupa Birliinin terrist gruplar listesine alnmtr. zellikle 11 Eyll 2001 tarihinde meydana gelen saldrlardan sonra Amerikadaki Filistinli gruplar zerindeki basklardan nasibini alan Hamasn birok bankadaki balarna el konmutur.63

60

http://home.arcor.de/filistin/filistindirenis/orgutleri.html, 18.03.2009 KARA, Hamas , s.66-67 62 DAVIES, Ortadouda iddet , s.82-84 63 http://home.arcor.de/filistin/filistindirenis/orgutleri.html, 18.03.2009
61

118

4.8. slami Cihad randaki slam devriminden hemen sonra,64 Kutsal slam Sava anlamna gelen slami Cihad rgt, 1952 ylnda Filistinin Gazze blgesindeki Rafah kentinde doan Fethi brahim ikaki tarafndan kurulmutur.65 Aslen retmen olan ikaki, 1967 ylnda girdii Mslman Kardeler grubundan 1975ten sonra ayrlm ve slam devriminden etkilenerek silahl bir hareket oluturmutur.66 Daha nce slami fikirleri dolaysyla El-Fetihten ayrlan baz gruplar, slami Cihad hareketine katldlar. Ayrca 1970li yllarda Mslman Kardelerin Filistin kanad nitelii tayan ve slami Hareket adyla faaliyet yrten grupla anlamazla derek ayrlm olan Abdlaziz Udeh de bu harekete katlmtr. Hareketin kurucusu Dr. Fethi ikaki de slami Hareketle baz konularda anlamazla derek ayrlanlardand. ikaki ve Udeh hareketin kurulu aamasnda iki lider konumunda olmulardr. slami Cihad Hareketi en ok Gazze blgesinde rgtlenmitir. Bununla birlikte Bat eriada da az sayda da olda taraftar vard.67 slami Cihad Hareketi, Filistin davasn slam toplumunun temel davas olarak grmekte ve Filistin sorununun ncelikli olarak bir an nce zlmesi gerektiine inanmaktadr. Ancak zmn bar grmeleriyle deil, igale kar mcadele yntemiyle olacan savunmaktadr. Bunun yannda Filistin topraklarnn bir btn olduu ve hibir parasndan taviz verilmeyecei, srailin bu topraklar zerindeki varlnn meru olmadna inanmaktadr. Btn bu temel konularda Hamasla ayn dnceye sahiplerdir.

64

http://home.arcor.de/filistin/filistindirenis/orgutleri.html, 18.03.2009 DEMREL, Dnyada Terr, s.61 66 http://home.arcor.de/filistin/filistindirenis/orgutleri.html, 18.03.2009 67 BORAN, Gemiten Gnmze , s.143
65

119

ikaki, 1986 ylnda srail hapishanesindeyken yazd kitabnda mcadelenin temelinde, slam ile Bat ve onun temsilcisi srail arasndaki tarihsel savan olduunu belirterek unlar sylyordu;
Batnn yrtt bu kapsaml sava, iki eksende cereyan etmitir. Birincisi aamadan olumaktadr; 1) slamn siyasi otoritesini dnp hilafet devletine son vermesi Bat dnyas asrlar boyunca slam Birliinin sembol ve son slam Devleti olan Osmanl Devletini ykmtr. 2) ster Osmanl Devlet idaresinin bakiyesi olsun, ister slami Medrese ve cemiyetler olsun, var olan tm slami kurulular yok etmek Bat ve ibirlikileri bunlar ykmakla kalmayp buralarn yerine alternatif kurumlar kurdular. 3) Hilafetin yeniden tesisini dnme ameliyesinin nndeki tm yollar tkamak iin akli selimi ykp, yerine batnn deer yarglarn ikame etmek. kincisi; nceki aamalarn hem tamamlayc, hem de onlarn alternatifi olarak ortaya kan aamadan olumaktadr ; 1) Paralama-blme; bir btn olan slam dnyas onlarca blge ve devlete ayrld. Sykes Picot snrlar her blgenin meru snrlar oldu. Yeni bir bayrak ve yeni bir mar kabul edilir oldu. Bundan sonra yaylan birlik dncelerine ramen ortaya kan blgesel snrsal ve milli atmalar artk alageldiimiz sradan eyler haline dnt. 2) Batllama; Fransann slam dnyasna ilk hamle yapt gnden beri balayan batllama, Napolyonun Msr seferiyle birlikte aka ortaya kmtr. Batnn ynlendirmesiyle de Avrupaya gnderilen aydnlar ve politikaclar oralarda yetitirildi ve batya yamanma, tabi olma ilemleri bylece gerekletirildi. 3) srail Devletinin kurulmas; Kapsaml bir ekilde yrtlen savan en nemli, en tehlikeli ve en iddetli ekli bu devletin kurulmasdr. slam dnyasnn kalbinde kurulan bu devletle, Bat saldrsnn en nemli ve en tehlikeli arzular gereklemi oldu. Biz burada yalnzca askeri ve fikri bir tehlikeye kar koymuyoruz, ayn zamanda ekonomik, siyasi ve askeri boyutlarn yan sra atmaya rengini veren tarih, medeniyet, inan ve dnce boyutlaryla birlikte slam dnyasnn en hassas ve en nemli corafyasn istila edip yurt tutan bir dman topluluuna kar sava veriyoruz. srail Devletinin kurulmasyla birlikte yalnzca mmetin kltr tehdit edilmi olmuyor, ayn zamanda mmetin varl 68 da tehdit edilmi bulunuyor.

rgtn ad ilk olarak 24 Mays 1982de Fransz Sefaretine dzenlenen bombal saldry stlenmesiyle duyulmutur. FK ve Hamastan sonra Filistin topraklarnda en gl nc rgt olan slami Cihad, fikri yaps ve eylemleriyle teki slami direni rgtleri ve cemaatlerinden ayrlmaktadr. rgtn fikri oluumunda Cemaleddin Afganiden, Seyyid
68

BORAN, Gemiten Gnmze , s.145

120

Kutuba kadar bir ok sayda Mslman dnrn fikirleri etkili olmutur. rgt eylemlerini daha ok intihar komandolar ile patlayc madde ykl aralar kullanmak suretiyle gerekletirmektedir. slami Cihad, hedef olarak Hamasla yakn dnceler tasa da, Arap rejimleriyle ilikiler ve slami metodoloji konusunda ciddi anlamda ayrlmaktadr. slami Cihad lideri Fethi ikaki Ekim 1995 tarihinde, srail Gizli Servisinin dzenledii bir saldr sonucu Maltada ldrlmtr.69 ikakinin lmnden sonra, Ramazan Abdullah allah lider oldu. Koyu Snni yapya sahip olan bu rgtte, Arafat liderliindeki Filistin Kurtulu rgt ile birlikte bir mcadeleye kardr. Batl istihbarat kaynaklarnn ban artan ve en tehlikeli ve gizli rgtlerden biri olan slami Cihad, Beyrutun yan sra birok lkede eitli eylemlere karmtr. slami Cihadn amalar, randakilere benzemekte ise de temeli Lbnanl iiliine dayanr. rgtn yeleri de Lbnanl iilerden olumaktadr. slami Cihadn eylemleri, dier Filistinli rgtler gibi 2000-2001 ylar arasnda artt. Filistin-srail atmalarnda slami Cihad militanlar da yerlerini almtr.70 4.9. Dier rgtler Filistinin zgrl in Halk Cephesi-Genel Kom:1968de Filistin Halk Kurtulu Cephesi iindeki fikir ayrl yznden kurulmutur.71 Filistin zgrl in Halk Cephesinden ayrlan, Suriye ordusunda yzba
69 70 71

http://home.arcor.de/filistin/filistindirenis/orgutleri.html, 18.03.2009 DEMREL, Dnyada Terr, s.62-67 UBUKU, Bizim Filistin , s.246

121

rtbesindeki Ahmet Cibril liderliinde sol fraksiyonda bir gruptur. Orijinal bir program yerine Ahmet Cibrilin George Habbaa muhalefetiyle ekillenen bir eylemsellie sahiptir. Habban Suriye yanls tutumu blnmede en nemli rol oynamtr. srail ile her ne trl olursa olsun siyasal bir uzlamaya kar olan rgt, Filistin Ulusal Otoritesine kar da nemli bir muhalefet yrtmektedir.72 En ok bilinen eylemleri, baz gerilla saldrlar ve sraille esir deiimleridir. Filistin halk iinde taban yok denecek kadar azdr ve Filistin Yrtme Komitesinde temsil edilmemektedir.73 Arap Kurtulu Cephesi (AKC): 1968de Irak Baas Partisi tarafndan kurulmutur. Filistin Kurtulu rgtne muhalefet dneminde, Ret Cephesinin nde gelen grubu olmutur. El-Fetihle srekli dirsek temas halinde olan rgt, bir kiiyle Yrtme Komitesinde temsil edilmektedir.74 El Aksa ehitleri Tugay: Adn 2.ntifada eylemlerinde duyuran El Aksa ehitleri Tugay rgtnn El-Fetihe bal olduu sylemekle birlikte imdiye kadar hibir El-Fetih yneticisi bunu dorulamamtr. srail ise, El Aksa ehitleri Tugayn, El-Fetihin bir paras olarak nitelendirdii Tanzimin sokak gc olarak faaliyette bulunduunu iddia ediyor ancak Filistinliler, Arapa rgt anlamna gelen Tanzim iin byle bir rgtlenmenin olmadn belirtmilerdir. rgt, Bat eria ve Gazzede srail askerleri ile yerleimcilere dzenlenen ok sayda saldryla intihar eylemlerini stlenmitir. El-Fetih ve dier Filistinli gruplar, 2003te sraille atekesi kabul ederken, El Aksa ehitleri Tugay bunu kabul etmedi. El Aksa ehitleri Tugay liderleri srailin sk sk hedefi oldu.

72 73

http://home.arcor.de/filistin/filistindirenis/orgutleri.html, 18.03.2009 UBUKU, Bizim Filistin , s.246 74 UBUKU, Bizim Filistin , s.246-247

122

srail 2. intifadann lideri Mervan Bargutinin Tanzimin ve El Aksa ehitleri Tugaynn lideri olduunu iddia etti. Ancak Barguti her seferinde bu iddiay yalanlad. Filistin hareketinin nde gelen isimlerinden Barguti, 2002 ylnda srail tarafndan yakalanarak ok sayda insann lmne neden olmakla suland.75 Filistin Kurtulu Cephesi (FKC): 1976da Filistinin zgrl in Halk Cephesi-Genel Komutanlkn Filistin-Suriye atmasnda Filistin tarafnda yer almak istememesi zerine rgtten ayrlan kk bir grup tarafndan kurulmutur. Muhammed Abbas tarafndan ynetilen grup, Yrtme Komitesinde temsil edilmemektedir.76 Hiz Al Shaab (Halk Partisi): 1991 ylnda Sovyetler Birliinin dalma srecinde dnyadaki tm Sovyet yanls komnist partiler gibi Filistin Komnist Partisi de adn Filistin Halk Partisi olarak deitirdi. Dierlerinden farkl olarak varln igal altndaki topraklarda idame ettirmi bir partidir. Filistin Halk Partisinin dier bir zellii de Filistin Kurtulu rgt ile kurduu snrl ilikidir. Yrtme Komitesinde temsil edilmektedir.77 4.10. Sonu Filistin topraklar, yz yllardr bu blgeye egemen olan devletlerce talan edilmi, kimi zaman ticari deeri, kimi zaman stratejik nemi, kimi zaman da din sebep olmutur bu talana. Btn bu zor artlar halkta dayanma ve direnme koullarn glendirmi ve direni hareketlerinin ortaya kmasna bir bakma zemin hazrlamtr. slami Cihad Hareketi ve Hamas gibi dini yaplanmalarn eylemleri, 1987den sonra sraili srail-Filistin atmasnn zm iin zorlayc bir etken olabilmektedir. Bu erevede, srail tarafndan kontrol edilebilir bir
75 76

BORAN, Gemiten Gnmze , s.96 UBUKU, Bizim Filistin , s.247 77 UBUKU, Bizim Filistin , s.247

123

Filistin Devletinin varlnn kabul edilebilirlii gndeme gelmitir. Dier taraftan sraildeki dini ve milliyeti gruplarn srail politikalarn tam zmszlk ynnde etkileyerek engelleyebilmektedir, bu durum da srail de i atmalara neden olabilecektir.78 1967 savandan sonra, Filistinlilerin artk Arap lkelerine

gvenmemesi gerektii ve Filistinin kurtuluunun ancak Filistinliler tarafndan salanaca dncesinin olumas ve bu dnce erevesinde rgtlerin kurulmas gereklemitir. Bunun sonucunda Filistinlilere ait igale uram topraklarn savunmas artk silahl mcadeleyle yaplmaya balanmt. Filistin direni hareketlerinin nce rdn sonra Lbnandan kartlmas, onlarn sraile kar eylemler gerekletirmelerini de zorlamtr.79 Yalnz kalan ve bakalarndan bir fayda gremeyeceini anlayan Filistin halk ve bu halkn direni rgtleri, ntifada adn verdikleri bir direni eylemi meydana getirmilerdir. 1987 ntifada sreci ile Filistin dram dnya gndemine gelmi ve dnya uluslar Filistinlilerin dramlarna ortak olmaya almlardr. Filistin tarihinde ntifada ile birlikte yeni bir denge sistemine doru gidilmitir. Bu yeni denge sistemi, sraili Filistinlilere ynelik politikalarnda deiime gitmek zorunda brakmtr. Yllarca terr rgt olarak kabul ettii Filistin Kurtulu rgt ile bar masasna oturmutur.80 srailin Filistinli sivillere ynelik giritii saldr ve iddet, Filistin zerk ynetimi yerine, slami hareketlere g kazandrmtr. srail yerleim yerlerinin ou, Filistin ehirlerini iine alp kuatan ve bu ehirleri birbirinden ayrarak gelecekteki muhtemel bir Filistin Devletinin birbirine bitiik ehirlerden kurulu olmasn tehlikeye drmektedir. Bu da Filistinlilerin sraile gvenini iyice yitirmesine neden olmutur. Bar masasnda bir ey

78 79

NER, Dnden Bugne , s.12 NER, Dnden Bugne , s.14 80 NER, Dnden Bugne , s.14-15

124

kazanamayacaklarn anlayan Filistinliler, srail ile ancak silahl bir savala topraklarna kavuabilecekleri dncesinde olmulardr.81 Filistin direni rgtlerinin temel dncesinin, en modern teknolojik silahlarla donatlm ordular karsnda diz kmektense lmeyi yeleyen bir dnce olduu grlmektedir. Bu dnce tarznn, direni rgtlerinin hemen hepsinde bir yasa gibi iledii ve tm hakszlklar karsnda bir gn mutlaka kazanlacana inanlmas esasndan hareket ettii anlalmaktadr.

81

NER, Dnden Bugne , s.240

125

BENC BLM BLGESEL VE KRESEL GLERN SORUNA BAKII 5.1. Giri Ortadou, blgesel zelliinden (zengin petrol yataklar, ticari ulamn merkezi oluu v.s.) dolay, hemen her zaman kresel ve blgesel glerin ilgi oda olmutur. Tabii olarak da bu ilgi, zaman zaman menfaat atmalarna ve g gsterilerine neden olmutur. Bu menfaat hesaplarnn neticesinde, bugn hala zmszln koruyan bir Filistin-srail Sorunu zuhur etmitir. Bu sorunun domas ile birlikte hesaplar yeniden gzden geirilmi, stratejiler yeniden belirlenmitir. Bugn bu soruna, her lkenin kendi menfaatine dayal bir bak as vardr. Bazlar dar adan bakarken, bazlarnn as olduka genitir. Bu blmde; Trkiye, Amerika Birleik Devletleri, Avrupa Birlii ve dier blge lkelerinin (Msr, rdn, Lbnan, Suriye, ran) soruna hangi adan yaklat ve bak alar deerlendirilmitir. 5.2. Trkiye Tarihi, corafi ve kltrel etkenler, Trkiyenin Filistin-srail sorununa yabanc kalmasn engeller. Trkiyenin tarihi olarak bu blgeyle yzyllar ncesine dayanan bir ilikisi vardr. Bu blge, en son olarak Osmanl Devleti zamannda siyasi bir btnlk gstermitir. Olduka uzun bir dnem blgede hakim g olan Trkiye, blgenin dokusuna yabanc deildir. Corafi olarak da nemli bir lke olan Trkiye, blgenin Balkanlar ve Kafkasyayla olan kara balantsn salamaktadr. Kltrel olarak da ayn dini inanc yzyllardr birlikte yaama sonrasnda bugn blgedeki dier lke halklaryla bir

126

birliktelik sz konusu olmutur.1 Trkiye Ortadou Bar Srecinin kuvvetli bir destekleyicisi olmutur. Trkiye blgede kalc bar, gvenlik ve istikrara ulamann yolunun Birlemi Milletler Gvenlik Konseyinin 2422 ve 3383 sayl kararlar erevesinde ve toprak karl bar ilkesi temelinde, mzakere edilecek bir anlamaya dayandrlmasna inanmaktadr. Bu manada Trkiye, 1397 (2002)4 sayl Gvenlik Konseyi kararnda anlatmn bulan, gvenli ve tannm snrlar ierisinde srail ve Filistinin yan yana yaayacaklar bir yapy desteklediini aklamtr.5 Blgede atma ortamnn devam etmesine karn Trkiye, Filistinsrail sorununun zmnn aadaki belgelerde tanmlandna inandn aklamtr. Uluslararas kamuoyunun geni bir blmnde destek bulan bu belgeler zetle yledir; 1) Mart 2002de Beyruttaki Arap Ligi Zirvesinde benimsenen ve srailin 1967 snrlarna ekilmesi karlnda, Arap lkelerinin sraille ilikilerini normalletirmesini ngren Arap Bar Plan, 2) 242 (1967) ve 338 (1973) sayl Birlemi Milletler Gvenlik Konseyi kararlar yannda, srail ve Filistinin gvenli ve tannm snrlar ierisinde yan yana yaayacaklar bir yaplamann Gvenlik Konseyi tarafndan teyit edildii 1397 (2002) sayl karar,

DAVUTOLU , Filistin kmazdan , s.63 242 sayl BM Gvenlik Konseyinin karar : Bu karar, srailin igal ettii topraklarn tmnden ekilmesi, Araplarn sraili tanmalar ve Tiran Boaz ile Svey Kanalndan sraile gei hakk verilmesi eklinde bir karardr. 3 338 sayl BM Gvenlik Konseyinin karar : Bu karar, 1973 Ortadou Savanda atekes isterken 242 sayl kararn btn ynleriyle derhal uygulanmas arsnda bulunan bir karardr. 4 1397 sayl BM Gvenlik Konseyinin karar : Bu karar, srail ve Filistinin gvenli ve tannm snrlar iinde yan yana yaayacaklar bir yaplamann teyit edildii karardr. 5 PEHLVANOLU, Ortadou ve Trkiye, s.252-253
2

127

3)

ABD Bakan Bushun, 24 Haziran 2002de yapt konumada teyit ettii ve yllk bir zaman dilimi ierisinde hayata geirilmesi ngrlen iki devletli zm vizyonu 30 Nisan 2003 tarihinde sraillilere ve Filistinlilere sunulan Quartet (ABD, Rusya Federasyonu, BM, AB) Yol Haritas6

Trkiye her iki tarafn da Yol Haritas erevesinde atmalarn terrn ve iddetin son bulmas iin iyi niyetli ibirlii yapmalarn ve bar bir zm iin Yol Haritasnn karlmamas gereken bir frsat olduunu aklamtr. Bu anlamda Birlemi Milletler Gvenlik Konseyinde 19 Kasm 2003 tarihinde kabul edilen 1515 sayl karar Trkiye memnuniyetle karlamtr. Trkiye blgede sz konusu olacak barn ancak kapsaml olduu takdirde kalc olacan, Suriye ve Lbnan ile grme yollarnda canlandrlmasn eitli forumlarda aklamtr. Trkiye, Filistindeki anayasal ve idari reform abalarna aktif olarak destek vermekte, Filistin-srail sorununun bar zmn desteklemektedir.7 5.2.1. Trkiye-srail likileri Ortadou, Trkiye iin Osmanl mparatorluu ynetiminde 400 yl yneltilmekten te anlamlar tamaktadr.8 Trk srail ilikilerinin gemii incelendiinde, Trklerin Yahudileri ok eski dnemlerden beri tand ve Trklerin Yahudilerle hep iyi ilikiler iinde olduu, Yahudilerin Trk egemenlii altndaki topraklarda yaadklar sre iinde inanlarnda zgr olduklarn ve rahat bir yaam srdrdkleri grlmektedir.9

6 7 8 9

PEHLVANOLU, Ortadou ve Trkiye, s.253 PEHLVANOLU, Ortadou ve Trkiye, s.253 UBUKU, Bizim Filistin , s.169 http://www.foruz.net, 06.03.2009

128

Trkler ve Yahudilerin karlkl sempatisi olduka uzun senelere dayanmaktadr. Kkeni 15.yzylda spanyadaki Yahudilerin Sultan Bayezid dneminde Osmanl mparatorluuna snmalarna kadar gider. Trkiyenin sraille ilikileri kesintisiz gnmze kadar srmtr. Trkiyenin sraille yaknlamasnda ABDnin Ortadouda etkin bir g olarak var olmas nemli bir rol oynar. Trkiyenin 1975te Siyonizmi rklk olarak tanmlayan lkeler arasnda olmasna ramen Yahudiler Trklerden yana herhangi bir baskyla karlamamlardr.10 Trklerin Yahudiler ile ilk tanmalar, Yahudilerin Filistini terk ederek dnyaya dalmalaryla balar. Trkiye-srail ilikileri ise, Trkiyenin 28 Mart 1949 ylnda srail Devletini resmen tanmasyla balamtr. 9 Mart 1950de diplomatik ilikiler elilik dzeyinde kurulmutur. Birlemi Milletler Taksim Planna Araplarla birlikte aleyhte oy kullanmasna karn, sraili tanyan ilk Mslman Devlet olmas Araplarn tepkisine neden olmutur. Ankarann bu tanma kararnda aceleci davranmasnn temelinde, Trkiyenin 2. Dnya Savann sonunda Sovyetler Birliinin Trk-Sovyet Dostluk ve Tarafszlk (saldrmazlk) anlamasna son vermesi ve ertesi yl boazlarn birlikte denetimi (s kurmak) ve Kars-Ardahann geri verilmesini istemesi gerekeleri yatmaktadr. Bu istemler zerine ABDnin, 1947de Bakan Truman doktrini erevesinde, Trkiyeyi koruyacan aklamas Trk Hkmetini, ABDnin destekledii sraili bir an nce tanma kararna yneltmitir. Trkiyenin bu tutumunu Arap Devletleri anlamam veya anlamak istememilerdir.11

10 11

http://geocities.com/begunay/z30.htm,18.12.2007 ERDODU, Byk srail , s.444-445

129

Trkiye, tanma karar gerekesini u ekilde aklamtr;

srail Devletinin fiilen teekkl zerinden zaman getii halde, hkmetimizin imdiye kadar devleti resmi surette tanmasnn gecikmesi, Arap alemine kar beslemekte olduumuz sevgi ve sayg duygularnn en amaz delilidir. Orta Avrupa yklp demir perde ile kapandktan sonra, srail blgesiyle ticari mnasebetlerimizin hacmi orada kurulan devleti biran nce tanmamz gerektirecek kadar genitir. Buna ramen maddi menfaat endielerini bir yana brakarak, tarihi balar samimi dostluk ve komuluk mnasebetleriyle bal olduumuz Arap dnyasnn milli dava ve duygularna azami sayg gsterdik.

denilmektedir.12 Trkiyenin tanma karar ald srail Devleti, 29 Kasm 1947 tarihli kararla snrlar izilmi olan srail idi. Sonraki tarihlerde srailin igal ettii topraklar Trkiye tanmam, Filistinli Araplarn kendi devletlerini kurma haklar olduu grn savunmutur. Trkiye Filistine desteini srdrrken bir taraftan da srail ile ilikilerini gelitirmeye balamtr. Trkiye srail ilikileri zellikle 1983 ylnda iktidara gelen Babakan Turgut ZAL dneminde gelime kaydetmitir. 1984te ABD Lbnana bir askeri harekt iin Adana ncirlik ssn kullanmtr. 1987de Filistin ayaklanmasnn balamas iki lke arasndaki ilikileri gerginletirmi, srailin intifadaysa kar srdrd sert tutum nedeniyle Trkiye sraili knayan aklamalarda bulunmutur. 31 Temmuz 1988de rdnn Dou Kuds ve Bat eriadaki egemenlik haklarn Filistinlilere devrettiini aklamasndan sonra 15 Kasm 1988de Filistin Devleti ilan edilmi, Birlemi Milletlerin 242 ve 338 sayl kararlar onaylanarak dolayl olarak srail Devleti tannmtr. Trkiye Filistin Devletini tanyan beinci lke olmutur. Filistin Devletini erken tanma karar alan Trkiyeyi srail eletirmi, Trkiye ise Ortadoudaki dier devletlerin belli snrlar ve bar iinde yaama haklarn kabul ettiini bildirmitir.13
12 13

KO, srail Devletinin , s.295 KO, srail Devletinin , s.313

130

1990l yllarda Trkiye-srail ilikileri byk bir hzla dzelmeye balam, bunda uluslararas sistemde ve blgede yaayan deiimlerin byk bir rol olmutur. Souk savan sona ermesi, Krfez Krizi ve 30 Ekim 1991de Madridle balayan Arap-srail bar sreci gibi gelimeler Trkiyesrail ilikilerini de dorudan etkilemitir. 31 Aralk 1991de Trkiye, srail ve Filistinle ilikilerini e zamanl olarak bykelilik dzeyine ykseltmitir. Trkiyenin gvenlik hesaplarnda ncelikli bir blge olmayan Ortadou, 1990l yllarda birinci d gvenlik meselesi olarak ilan edilmitir.14 Trkiye-srail ilikilerinin resmi anlamda ilk adm 14 Kasm 1994te Dileri Bakan Hikmet etinin sraili ziyaret edip imon Peresle bir takm anlamalar imzalanmasdr. 25 Ocak 1994te srail Cumhurbakan Ezer Weismann Trkiyeyi ziyaret eden ilk srail Cumhurbakan olmutur. ki yl sonrada Trkiye Cumhurbakan Sleyman Demirel sraili ziyaret ederek bir ilki gerekletirmitir.15 Trk-srail ekseni ile blgeyi dizayn etmeye kalkan srailin Trkiye ile ittifakn bozmay bile gze alacak derecede tehlikeli hareketlere girimesi, artk hesaplarn deimeye baladnn en ak gstergesidir. Trkiyenin Ortadou politikasn Anglo-Amerikan gelenekten AB izgisine tamasnn sebebi de budur. srail Savunma Bakanlnn hazrlad ve 5 Temmuzda Haaretz gazetesinin branice nshasnda yaynlanan rapor, irkin tuza apak gzler nne sermektedir. Bu raporda, yeliin sraile en byk silah mterisini kaybettirecei, Ankarann silah almnda AB lkelerine ynelecei belirtilmektedir. Rapor, AB yelii ile Trk-srail ekseninin bitecei, Trkiyenin genileyen AB blouna katlmasnn Ortadouda domino etkisine sebep olaca belirtilmektedir. Trk-srail ekseninin en zayf dneminde

14 15

ERDODU, Byk srail , s.454-455 UBUKU, Bizim Filistin , s.169-170

131

hazrlanan rapor, srail-Trkiye ilikilerinde bir dnm noktasna iaret etmektedir.16 5.2.2. Trkiye-Filistin likileri Trkiye Cumhuriyeti d ilikilerde kendi milli karlarn gzetmesiyle birlikte uluslararas anlamazlklarda desteini duyduu ngiltere ve Fransa ile ters dmemeye gayret etmitir. Filistin sorunu Filistin mandasnn sahibi ngilterenin i politika meselesi olarak alglandndan bu sorun 1947de Birlemi Milletlere gidene kadar Trkiyenin belirgin bir Filistin politikas olmamtr. Trkiyenin Filistinle ilgili en net grleri o dnemi en yetkili kiisi olan Cumhurbakan M. Kemal Atatrk tarafndan ifade edilmitir. Bombay Cronicle Gazetesinin 27 Temmuz 1937 tarihli saysnda Filistine el srlemez Kemal Paa Avrupaya ihtar ediyor balkl yazsnda M. Kemal Atatrk yle diyordu:
Araplarn Avrupa siyasetine nfuz edemeyip bu szde istiklal kelimesine inandklar ve bu uurda Arap memleketlerini Avrupa emperyalizmine esir kldklar ok ayan teessftr. Araplarn arasnda mevcut olan karkl ve honutsuzluu kimse bizim kadar bilemez. Biz vaka birka sene Araplardan uzak kaldk. Fakat imdi kendimize kafi derecede gvenip ve kudretimizi bildiimiz iin slamiyetin mukaddes yerlerinin Musevilerin ve Hristiyanlarn nfuzu altna girmesine mani olacaz. Binaenaleyh unu sylemek istiyoruz ki: buralarn Avrupa emperyalizmin oyun sahas olmasna msaade etmeyeceiz. Biz imdiye kadar dinsiz ve slamiyete lakayt olmakla itham edildik. Fakat bu ithamlara ramen Peygamberin son arzusunu yani mukaddes topraklarn daima slam hkimiyetinde kalmasn temin iin hemen bugn kanmz dkmeye hazrz. Cetlerimizin Selahaddinin idaresi altnda urunda Hristiyanlarla mcadele ettikleri topraklarda yabanc hkimiyet ve nfuzun tahtnda bulunmasna msaade etmeyeceimizi beyan edecek kadar bugn Allahn inayeti ile kuvvetliyiz. Avrupa bu mukaddes yerlere temellk etmek iin yapaca ilk admda 17 btn slam leminin ayaklanp icraata geeceine phemiz yoktur.

16 17

ERDODU, Byk srail , s.520-521 BOZKURT, Trk Kamuoyunda , s.176-177

132

Atatrkten sonra Trk d politikasnda Araplar kayran kararl ve istikrarl bir politika olumamtr.18 Filistin probleminin gelierek bir Ortadou problemine dnmesi ve uluslararas bir sorun haline gelmesiyle Trkiye bu soruna daha fazla eilmeye balamtr. 5.2.2.1. Trkiye-Filistin Siyasi likileri Trkiye, Filistin halkyla yzyllar ncesine dayanan ortak bir tarihe ve yakn kltrel ve sosyal ilikilere sahiptir. Filistin Kurtulu rgt (FK) ile 1975 ylndan bu yana resmi ilikilerini srdren Trkiye, srgnde ilan edilmi olan Filistin Devletini 15 Kasm 1988de tanyan ilk lkeler arasnda yer almtr. Trkiye, ayrca, 1994 ve 1995 tarihli Oslo Dzenlemeleri erevesinde 1996 ylnda kurulan Filistin Ulusal Ynetimi (FUY) ile ilikilerine ve Filistin halknn yaam koullarnn iyiletirilmesine ilikin ibirliine byk nem vermi durumdadr. Trkiyenin 1995 ylndan bu yana salk, eitim, kamu maliyesi, kurumsallama, gvenlik, turizm ve tarm alanlarnda ayni ve nakdi olarak yapt yardmlarn toplamnn 60 milyon ABD Dolarn at hesaplanmaktadr. Trkiye, keza, Birlemi Milletler Filistinli Mlteciler in Yardm ve Bayndrlk Ajans (UNRWA) araclyla Filistinli mltecilere ve iinde yer ald El Halildeki Uluslararas Geici Mevcudiyet (TIPH) vastasyla da ElHalilde yaayan Filistin halkna dolayl olarak yardmlar yapmaktadr. Filistine yardmlarmzn yerinde ve daha etkin bir ekilde takibini salamak iin, Mays 2005de Trk birlii ve Kalknma daresinin (TKA) Ramallah Ofisi almtr.
18

BOZKURT, Trk Kamuoyunda , s.176-177

133

Trkiye, bar srecini canlandrmak iin yaplacak almalarn, Filistinlilerin ekonomik ve sosyal sorunlarn acilen iyiletirecek nlemleri iermesi gerektiine inanmaktadr. Bu, btn uluslararas toplum iin ahlaki ve insani bir devdir. Bu erevede, Trkiye Aralk 2003te Filistin iin kapsaml bir ekonomik ve sosyal eylem plan ilan etmi olmakla beraber ve bu plan bir Genel Koordinatr tarafndan yrtlmektedir. Trkiye, Filistin Ulusal Ynetiminin reform abalarn aktif bir ekilde desteklemektedir. Bu balamda, Trk uzmanlar Filistin Ulusal Ynetiminin anayasal ve idaresel reform srecine katlmlardr. 25 Ocak 2006 tarihinde dzenlenen Filistin Yasama Konseyi seimlerini, Trkiye adna uluslararas gzlemci statsnde, D leri Bakanl mensuplar, akademisyenleri, bir TBMM yesi ve bir Avrupa Konseyi Yerel ve Blgesel Ynetimler Meclisi yesinden oluan toplam 17 kiilik gzlemci heyeti izlemitir. D leri Bakanl, 2004 yl Nisan ayndan bu tarafa zel bir eitim program erevesinde birok gen Filistinli diplomata mesleki eitim imkan sunmaktadr. Trkiye-FUY ticari ve ekonomik ilikileri 2004 ylnda imzalanan Serbest Ticaret Anlamas ile gelimektedir. lkemiz, srail-Filistin sorunuyla ilgili BM Kararlar erevesinde (242, 338, 1397 ve 1515), Yol Haritas ve Arap Bar Giriimi zemininde oluturulacak, tannm ve gvenli snrlar iinde birlikte yan yana yaayacak iki devletli zm stratejisini desteklemektedir. Trkiye, Haziran 2007de Gazzede El-Fetih ve Hamas arasnda kan atmalar ve kardekannn dklmesine yol aan olaylardan derin znt duymutur. Filistinlilerin kendi aralarndaki mevcut sorunlara zm bulunamamasnn gelecekteki, Filistin Devletinin kurumlarna ve temellerine zarar vermesinden endie edilmektedir. Filistinlilere, acilen bir araya gelerek, sorunlarn diyalog yoluyla zmeleri ve Filistinin geleceini riske atacak hareketlerden kanmalar arsnda bulunulmutur. Uluslararas topluma da

134

blnmeyi ve tecridi deil, ulusal uzlay esas alan yapc bir tutum izlenmesi arsnda bulunulmutur. Filistinde anayasal srecin herhangi bir aksakla uramadan devam ettirilmesinin, karde kavgasnn nne geilmesi asndan byk nem tadna inanlmaktadr. FUY Bakan Mahmud Abbas, 12-13 Kasm 2007 tarihlerinde Trkiyeye gerekletirdii ziyaret srasnda, srail Devlet Bakan imon Peresle beraber Trkiye Byk Millet Meclisine hitap etmitir.19 5.2.2.2. Trkiye-Filistin Ekonomik likileri Filistin Temel Ekonomik Gstergeler 2000 Nfus (Milyon) Reel GSYH art (%) 1999 dan itibaren kmlatif byme (%) 1999 dan itibaren kmlatif byme (kii ba %) Dviz kuru (NIS:US$) Kii ba milli gelir (US$) Tketici fiyat enflasyonu (%) sizlik oran (%5) Yoksulluk oran (%) 14.0 31 26.0 46 31.0 59 25.6 61 26.6 46 22.4 43 2.7 1.2 5.7 4.4 3.0 3.0 4.08 1,626 4.21 1,217 4.74 1,001 4.55 1,088 4.48 1,181 4.35 1,318 -9.5 -25.9 -35.7 -34.1 -32.4 -29.0 2.9 -5.6 -5.6 2001 3.1 -14.8 -19.6 2002 3.2 -10.1 -27.7 2003 3.4 6.1 -23.3 2004 3.6 6.2 -18.5 2005 3.8 8.7 -11.4

19

www.mfa.gov.tr/turkiye-filistin-siyasi-iliskileri.tr.mfa, 24.03.2009

135

kili Ticaret ve Yatrmlar Trkiye ile Filistin Ulusal Ynetimi (FUY) arasndaki ekonomik ve ticari ilikiler, daha ok Filistinli firmalarn ve i adamlarnn lkemizden yaptklar ve ounlukla ikolata ve kakao ieren gda rnleri ile makarna, pasta, kek, biskvi gibi unlu gdalardan oluan ithalat zerinde younlamtr. Filistinde Arap-srail sorununa bal olarak yaanan ekonomik skntlar nedeniyle Trkiye-Filistin ekonomik ve ticari ilikileri nispeten mtevazi bir dzeyde olmutur. 2006 ylnda Filistine ihracatmz 21 milyon Dolar ve ithalatmz 126 bin Dolar olarak kaytlara gemitir. Trkiye-Filistin Ticaret Hacmi: (1000 Dolar) Yllar 2001 2002 2003 2004 2005 2006 hracat 5,999 4,729 6,489 9,025 9,133 20,800 thalat 98 13 454 545 304 126 Hacim 6,097 4,742 6,943 9,570 9,437 20,926 Denge 4,716 4,716 6,035 8,480 8,829 20,674

Kaynak: D Ticaret Mstearl

Resmi verilere gre Trkiye, Filistinin ithalatnda srail, rdn ve talyann ardndan drdnc srada yer almakta olup ancak, baz srailli firmalarn Trkiyeden ithal ettikleri mallar yeniden ihra yoluyla Filistinde bulunan firmalara sattklar gz nnde bulundurulduunda Trkiyenin Filistinin ithalatnda srailden sonra ikinci srada yer ald tahmin edilmektedir. Ayn erevede, FUY ve Filistin Sanayi ve Ticaret Odalar yetkilileri ile yaplan grmeler bu tahmini dorulamakta, Filistine olan ticaretin genel olarak srail zerinden gereklemesi nedeniyle gerek

136

rakamlar yanstmad ve Trkiyenin Filistine olan ihracatnn 200-300 milyon Dolar, d ticaret hacminin ise 350-400 milyon Dolar civarnda olduu ifade edilmektedir. Filistinin sosyal ve ekonomik kalknmasna yardmc olmak amacyla kurumlar aras politikalar oluturulmas ve uygulanmas 24 Aralk 2003te aklanan Filistin Eylem Plan ile kararlatrlm olmaktadr. Filistine Yardmlarmz Trkiye, tarihi ve kltrel balar, Orta Dou blgesindeki arl, gerek srail, gerek Filistin ile mevcut zel dostluk ilikileri erevesinde, teden beri Filistin'e ikili ve ok tarafl dzeyde nakdi ve ayni yardmlarda bulunmutur. Dier taraftan, lkemiz ile Filistin arasnda 900 bin ABD Dolar tutarndaki Hibe Anlamas 21 Aralk 2004 tarihinde lkemiz adna Filistin Ekonomik, Sosyal ler Koordinatr Vehbi Dinerler, Filistin adna ise, Filistin Ulusal Ynetiminin Ankaradaki Bykelisi Fouad Yaseen tarafndan imzalanmtr. Sz konusu hibe, kk ve orta lekli projelerin gelitirilmesi, bunlara ait mal ve hizmetlerin Trkiyeden temini ve Filistine ulatrlmas iin kullanlmtr. 2006 yl iin 1 milyon Dolarlk yeni bir hibe anlamas da 10 Temmuz 2006 tarihinde imzalanm olmakla beraber sz konusu hibe yine proje baznda kullandrlmaktadr.20 5.3. Amerika Birleik Devletleri (ABD) ABDnin Filistin politikas Amerikan kamuoyunun gndeminde en ok yer alan uluslararas konulardan birisidir. Filistin sorununun merkezinde ABDnin srail ve Filistinlilerle ilikisi yer almaktadr.21
20

www.mfa.gov.tr/turkiye-filistin-siyasi-iliskileri.tr.mfa, 24.03.2009

137

ABD srail Devletinin kurulu aamasndan itibaren, genelde sraili destekleyen ve himaye eden bir politika sergilemesine ramen, bu politika da ABDnin Ortadou genel politikas ierisinde snrl deiiklikler gstermitir.22 2. Dnya savandan sonra ABD kendi ktasna ekilme eiliminde bulunmu ancak 1947de Truman Doktrini ile bundan vazgeerek bir dnya politikas gtmeye balamtr. ABDnin Batnn liderliini ve sorumluluunu yklenmesine gereke olarak gsterilen sebep, Sovyetler Birliinin dnyaya yaylma giriimi ve buna kar kendi dnda kalan devletlerin gszlyd. Sovyetler Birliinin, Trkiye, Yunanistan ve ran zerinde artan bask ve tehditleri zerine, yzyllardan beri Rusyann gneye inmesine kar kan, dengeyi salayan ngiltere, 1947 ylnda artk bu denge roln oynayamayacan ABDye bildirerek, blgedeki sorumluluklarn ABDye devretmek istemilerdi. Bunun zerine ABD, ngilterenin boluunu doldurmak ve Sovyet yaylmasn nlemek iin, Mays 1947den itibaren Trkiye ve Yunanistana yardma balam ve bylelikle de resmen Ortadouya verdii nemin nedenlerini ve blgenin durumunu bakan Truman, o gnlerde yle aklamtr;
Gzlerimizi yakn ve Ortadouya evirdiimiz zaman ok tehlikeli sorunlar gsteren bir blgeyle karlayoruz. Bu blgede geni, doal kaynaklar bulunmaktadr. En ilek kara, hava ve deniz yollar buradan gemektedir. Bu bakmdan byk ekonomik stratejik nemi vardr. Fakat bu blgedeki uluslarn hibirine ne yalnz ne de beraberce, kendilerine yneltilecek bir saldrya kar koyabilecek kadar gldr. Byle olunca da Yakn ve Ortadounun bu blgenin dndaki byk devletler arasnda bir rekabet aabileceini kestirmek g deildir.

Bu nedenlerden dolay ABD, blgede bir denge kurarak, hem bir atmay nlemek, hem de bir dnya devleti olarak buralardaki karlarn koruyacak bir politika gtmeye balamtr.23

21 22

DAVUTOLU , Filistin kmazdan , s.101 PEHLVANOLU, Ortadou ve Trkiye, s.247

138

srail kurulduktan sonraki 1948-1966 dnemlerinde ABD sraile mali ve ekonomik destek olmu ancak askeri anlamda snrl yardm yapmtr ve taraflar bar iinde bir arada yaamalarna tevik etmitir. 1966dan itibaren SSCBnin Msr ve Suriyeye yapt askeri yardmlar neticesinde, ABD sraile kar yapm olduu snrl askeri yardm byk miktarlara karacak bir yardm program uygulamtr. ABD, 1973 Arap-srail Sava srasnda, sraile 2 milyar dolarlk acil askeri yardm yapmtr. ABD 1974te, Araplarla srailliler arasnda barl zmler ararken, bir yandan da sraile artan miktarlarda silah sevkyatna devam etmitir. ABD 1948-1976 dneminde srailin en byk destekisi olmutur. ABDnin sraili destekleyen bu politikas 1976-2000 dneminde de devam etmitir. ABDnin diplomatik alanda zaman zaman sraile desteini geri ekmek zorunda kald dnemler olmutur. 1949dan bu yana, Birlemi Milletler de Filistin mltecilerinin igal edilen topraklara dn lehinde oy kullanan ABD, 1994 ylnda Clinton ynetimi dneminde bu politikay deitirmitir. Bu politika iindeki Dou Kuds igal edilmi toprak olarak tanmlama kararndan da vazgemitir. ABD 1995-1997de Birlemi Milletler Gvenlik Konseyinde alnan, srailin Dou Kudste yerleim sahas almasnn nlenmesi konusundaki karar tasarsn da veto etmitir. ABDnin olas Irak harekatnda Araplarn desteini almak iin, Nisan 2002ye kadar sren srail yanls politikasnn deitii grlr ve Irak

23

Dr.Rifat UAROLU, Siyasi Tarih (1798-2001), Der Yaynevi, 6.basm Kasm 2006, s.850-851

139

harekatnda Suudi Arabistan desteini almak iin, Suudi Bar Plann destekler grnp, sraile ynelik eletirilerini arttrmtr. ABD Bakan George W. Bush, 24 Haziran 2002 tarihinde yapt konumada, srail-Filistin sorununu zerek Ortadouda barn ve istikrarn tesisi iin ABD, BM, AB ve Rusyann katlaca bir zm giriimi balatr ve ABD nderliinde Drtlerin balatt srail ve Filistin Devletlerinin yan yana bar iinde yaamalarna olanak verecek bar giriimi olan, Ortadou iin Yol Haritas 20 Aralk 2002de aklanr. Yaplan ortak aklamada, Drtlerin himayesinde ve 2005 ylnda sonulanacak ekilde aamada uygulanacan bildirirler. ABD, srail politikalarndan, blgesel zellikler yannda, lke ii politikalarndan da etkilenir. zellikle seimler ncesi, ABD-srail ilikilerinde hassasiyet grlr. eyh Ahmet Yasinin Mart 2004te ldrlmesindeki sergiledii tutum, d politikann i politikadan etkilendiini gstermektedir.24 5.4. Avrupa Birlii (AB) Avrupa Topluluunun (AT) bir kurum olarak, srail uyumazlna ynelik ilk giriiminin, 1967 ylndaki Alt Gn Savalar sonrasnda olduu grlr. Romada bir araya gelen Avrupa Ekonomik Topluluu (AET) yeleri ortak bir karar alamamlardr. nk 1967de AT henz net bir siyaset belirlemi deildi. 1969da Laheyde ekonomik ibirliinin yan sra siyasi gr birlii konularnda birlikte hareket etmeyi kararlatrdlar. Yom Kippur Sava sonrasnda patlak veren petrol krizi AT iin ortak bir politika belirlenmesi iin bulunmaz frsat oldu. 6 Kasm 1973de ilk kararlarn verdiler ve Filistin sorununun siyasi bir sorun olduunu kabul ettiler. AT Birlemi Milletlerin 242 ve 338 sayl kararlarn hatrlatarak srailin 1967de igal ettii topraklardan geri ekilmesini, blgede bar ve huzur iinde yaanmas
24

PEHLVANOLU, Ortadou ve Trkiye, s.247-248

140

iin gerekli olanlarn yaplmas ve Filistinlilerin yasal haklarnn verilmesi konularna dikkat ekilmesi gerektiini bildirdi. srail buna ok iddetli tepki gstererek, ATnin sadece blgedeki petrolle ilgilendiini syledi. Araplar bu kararlara ok sevindi ve AT ile Araplara arasnda, Avrupa-Arap diyalou kuruldu. 1980 Venedik Bildirisi, ATnin blgedeki sorun ile ilgili resmi politikalarnn belli olmas asndan nemlidir. Bu bildiride AT, Ortadoudaki sorun ile ilgili direk sraili sulayc olmamaya dikkat etmi, Araplardan yana da net bir tavr ortaya koymam ve ABDye gre daha dengeli bir politika izlemitir. Bu bildiriyle AT, bar grmelerinde Filistinin resmi temsilcisi olarak Filistin Kurtulu rgtn (FK) tanyor ve srailin de dier blge devletleri tarafndan tannmasn istiyordu. Ayrca Kuds ile ilgili de, Birlemi Milletler Gvenlik Konseyi kararlar ve uluslararas hukuk kurallarnn uygulanmasn istiyordu. srailin 6 Haziran 1982de Gney Lbnandaki Filistinli mltecilerin terrist faaliyetlere destek verdiini ne srerek bu blgeyi igal etmesi ve buradaki Filistinlileri ldrmesi, Avrupa kamuoyu tarafndan eletirilmitir. zellikle srailin geri ekilirken Sabra ve atilla kamplarndaki Filistinli en az 2000 mlteciyi ldrmesi zerine, burada yaanan katliamla ilgili Avrupa Konseyi, 1982 Bonn Konferans sonu bildirgesi yaynlayarak srailin Lbnan igal ederek uluslararas hukuku ve temel insani prensipleri inediini, Ortadouda bar umutlarn sndrdn ve Araplarla olan uyumazlklardan yeni cepheler atn belirterek sraili knamtr. Ayrca Birlemi Milletler Gvenlik Konseyinin koulsuz ve hemen srailin Lbnan igaline son vermesini ve blgedeki tm devletlerin bu kararlar kabul etmesini istiyordu.

141

AT blge ile ilgili tm bar giriimlerini desteklemitir. AT 1987deki ntifadaya srailin sert tepki vermesini knam ve uluslararas hukuka ve insan haklarna uymasn sylemitir. Souk Sava dneminde AT, blgede adil, kapsaml ve kalc bir barn salanabilmesi iin somut admlar atmam, sadece beyanatlar ve bildirilerle grn aklamtr. AT zellikle, 2. Krfez Sava sonrasnda Ortadouyla ilgilenmeye balam, blgenin sorunlarnn zmnde yer almay ve blgede barn ve istikrarn salanmasn kendi gvenlii iin nemli grmtr. AT ubat 1992de Maastrichtte Avrupa Birlii Kurucu Antlamasn imzalamtr. AB artk d siyaset ve gvenlik konularnda ortak karar almay taahht ediyor idi. Ortadounun Avrupa Birlii (AB) iin jeopolitik, jeostratejik ve jeoekonomik nemi, blgenin sorunlar ve ncelikle Filistin-srail uyumazl ortak d siyaset ve gvenlik politikas oluturmay amalayan AB iin ortak bir payda olabilir idi. AB ortak d siyaset ve gvenlik politikas iinde ald ilk ortak hareket kararlarndan birisi de Ortadou Bar Srecini desteklemektedir. AB, 20 Kasm 1995te Akdeniz politikas erevesinde srail ile Avrupa Akdeniz Ortaklk Anlamas, 24 Ocak 1997de Filistin ynetimiyle ticaret ve ibirlii anlamas imzalad. ABnin Filistin ve srail ile imzalad anlamalardan anlalyor ki, AB Filistin-srail sorunuyla ilgili dengeli bir politika yrtyor ve kendine manevra alan ayordu. AB blgede istikrarl ve gvenli bir ortam salayacak adil ve kalc bir bar iin urasa da, gerek tarihsel nedenler gerekse uyumazln taraf olan her iki devletin kendine gvensizlii nedeniyle etkili olamamtr.25 AB

25

PEHLVANOLU, Ortadou ve Trkiye, s.147-173

142

finansal adan, Ortadou sorununun zlmesi iin en fazla kaynak aktaran kurum olarak ortaya kmtr.26 5.5. Dier lkeler 5.5.1. Msr Msr, Filistin sorununa en fazla mdahil olan lkelerden birisidir. lk olarak Arap-srail Savann (1948) patlak verdii zamandan bu tarafa srail ile Msr drt kez savamlardr. Ancak Msr bugnk izledii politika ile sraille olan ilikilerini iyi tutmaya ve sorun karacak tutumlardan kamaya almaktadr. Msrla srail 26 Mart 1979da imzaladklar ve 1982 ylnda yrrle giren Camp David anlamasyla, srail ordusunun igal edilen topraklardan ekilmesiyle Bat eria ve Gazzede yaayan Filistinlilere verilecek zerkliin ana hatlarn belirlemilerdir. Buna paralel olarak, srail 25 Nisan 1982de Msrn Sina Yarmadasnda bulunan topraklarndan kuvvetlerinin hepsini geri ekmitir. Msr, 7-8 ubat 2005te srail ile Filistin arasnda yaplan grmelerde ev sahiplii yapm ve sraile tekrar bykeli gndermitir.27 5.5.2. rdn Teorik olarak rdn, 1948den bu yana sraille sava halindeydi. Bu durumun pratie dnt, 1967, 1968 ve 1973 yllarndaki savalar srailin iine yaram ve srail bu savalar sayesinde snrlarn biraz daha geniletmitir. Krfez Savanda karlar gerei Irakn yannda yer alan rdn, Arap dnyasnda yalnzla itilmi ve ABD ynetimi tarafndan siyasi bir takm basklarla cezalandrlm rdn, srail endeksli Ortadou Bar Srecinde kendisine dikte edilenleri kabul etmeye kendini biraz mecbur grmektedir.
26 27

ZMEN, srail ve Etnik , s.430 ZMEN, srail ve Etnik , s.431

143

rdn ile srail arasnda 26 Ekim 1994te Arava Vadisinde bir bar anlamas imzalamtr. rdn-srail anlamas, Kudsteki kutsal yerler konusunda, rdnn tarihi haklarn tanmas ve FKnn toprak kiralamasna ilikin dzenlemeler iermesi sebebiyle Suriyenin byk tepkisini ekmi ve rdndeki radikal gruplar tarafndan da eletirilmitir. rdn ayrca Msrla birlikte 7-8 ubat 2005 tarihindeki grmelere ev sahiplii yapm ve sraile tekrar bykeli gndereceini aklamtr.28 5.5.3. Lbnan Ortadouda Franszlar tarafndan suni bir devlet olarak kurulan ve 1970li yllara kadar olduka yksek bir refah seviyesinde olan Lbnan, 1970lerin bandan itibaren Filistinli mltecilerin aknna uramtr. 14 Mart 1978de srail, Gney Lbnan igal etmitir. FKnn Lbnan snrndan sraile dzenledii saldrlar ve srailin kar saldrlar 1982de Ortadou bunalmn daha da iddetlendirmitir. Haziran 1978de Lbnan snrn geen srail birlikleri, lkenin gneyindeki FK kamplarn yok ederek kuzeye doru ilerlemeye balam ve FKnn kararghnn bulunduu Bat Beyrutu kuatmtr. srail ordusu Lbnan Devlet Bakan Beir Cemayelin ldrlmesinin ardndan Filistinlileri Cemayel yanda Falanjistlerin olas saldrlarna kar koruma gerekesiyle yeniden saldrya gemi ve bir gn iinde btn Beyrutu eline almtr. sraillilerin izniyle Sabra ve atilla mlteci kamplarna giren Falanjistler, 16-18 Eyll arasnda kamplarda yaayan binlerce Filistinliyi ldrmtr. 18 Nisan 1996 ylnda imon Peres Lbnana kar Gazap zmleri operasyonunu balatmtr. Gney Lbnandaki Kana Birlemi Milletler mlteci kampnda 98 sivil, srail saldrs sonucu ldrlmtr. 27 Nisanda

28

ZMEN, srail ve Etnik , s.431-432

144

atekes ilan edilmitir. Son zamanlarda Hizbullah ile srail arasnda zaman zaman snr atmalar kmaktadr.29 5.5.4. Suriye Suriye, Iraktaki rejim deiiminden sonra, ABDnin tehdidiyle d politikada tam bir yalnzla itilmi durumdadr. Suriye bugnk tutumu itibariyle, srailin Filistin davasn tasfiye plannn nnde duran en nemli engellerden birisidir. Filistindeki direni gruplarnn hepsine bakentinde bir temsilcilik ama hakk tanyan Suriye, bu konuda dier lkelere nazaran daha istikrarl bir politika izlemitir. Suriye ayn zamanda Arap lkeleri iinde sraili meru bir devlet olarak tanmamakta direnen lkeden30 biridir. Suriye topraklarnn bir ksm hala igal altndadr. 1967den beri igal altnda bulunan Golan Tepeleri, srail ve Suriye arasndaki tepelerin srail iin nemli olmasnn sebebi, blgenin Suriye, Lbnan ve rdnn yksekliklerinden kaynaklanan akarsu kaynaklarn barndrmasdr.31 5.5.5. ran ABDnin Ortadouda yaratm ve yaratmakta olduu yeni dzen sayesinde srail, tm bu lkeler milli g kapsamnda zayflarken, kendisinin ald d yardmlar sayesinde giderek glenmi ve etrafnda kendisi iin ran hari tehdit lke kalmamtr. Gelitirmeye alt iddia edilen Nkleer Silah Program sayesinde ran, blgede srail iin tek tehdit lke konumundadr.32

29

ZMEN, srail ve Etnik , s.432 sraili tanmamakta direnen Arap lkesi; Suriye, Sudan ve Yemendir. 31 ZMEN, srail ve Etnik , s.433 32 ZMEN, srail ve Etnik , s.433
30

145

5.6. Sonu Filistin sorununda, tarihi gerekler de gz nne alndnda ABD, Rusya, Avrupa lkeleri ve birok Arap Devletlerinin bu sorunda katklar olduu inkar edilemez. srailin bu soruna katks ise bizzat kendi varldr. Ortadou bar sreci kresel lekli bir aba ile desteklenmitir. Bu uluslararas g dengesi, g politikalar erevesinde, uluslararas hukuk normlar da gz nnde bulundurulmadan g evrelerinin menfaatleri en st dzeyde tutarak, bu sorunu zme srecini balatmlardr. lkeleri bar srecine yaknlatran sebepler farkl farkldr. Arap lkeleri ve yneticileri, her biri oturmu olduu makam kurtarmann siyasal nedenleri peinde komu ve konumlarn salamlatrmann yollarn ABDde bulmulardr. Filistindeki ntifann baars ve rann d politikasndaki deiiklikler bar srecini etkileyen etmenler arasnda saylabilir. srailin Ortadouda yerini salamlatrmak iin Arap lkelerine olan ihtiyac ile Arap lkelerini yneten liderlerin menfaatleri bu alanda akmaktadr. Bu ortak noktaya, ABDnin Rusyay devre d brakan politikalar ve Ortadou karlar da eklenince vazgeilmez bir durum ortaya kmtr.

146

ALTINCI BLM ZM GRMLER 6.1. Giri 1948de srail Devletinin kurulduunun ilan edilmesiyle birlikte resmen balayan Filistin-srail sorunu, uluslararas sistemin artk rutin olarak grlen bir paras haline gelmitir. Yaklak yarm yzyldr blge iin muhtemel olan bar projeleri, zm giriimleri iin aba harcanm olsa da, sorun tam anlamyla zlm deildir. Snrlar kesin izgilerle tam olarak izilemeyen iki devletin, yllardr sren kavgas, bugn de devam etmektedir. (ekli deiikliklere urayarak) Bu sorunun barl bir ekilde zlmesi iin eitli giriimler yaplmtr. Bunlardan bazlar yledir ; 6.1.1. Camp David Zirvesi ABD, Ocak 1978den itibaren, srail ve Msr arasnda grmelerin balatlabilmesi iin giriimlerde bulunmutur. Msr Devlet Bakan Enver Sedat, srail Babakan Menahem Begin ve ABD Bakan Jimmy Carter arasnda toplanan1 zirve, Ortadou baryla ilgili bir ereve izmek zere, Amerikan bakanlarnn dinlenme tesisi olan Camp Davidde 5 Eyll 1978 gn balam, zaman zaman kesilmeler olsa da, Camp David Anlamalar denilen belgelerin imzalanmasyla sona ermitir.2 Camp David Anlamas esas itibariyle, Ortadou Bar in ereve Anlamas ve Msr-srail Bar in ereve Anlamas eklinde iki ereve anlamadan ibarettir.
1 2

KO, srail Devletinin , s.202 ARMAOLU, Filistin Meselesi , s.407

147

Bu anlamalar, Ortadou ve Msr-srail Bar Anlamalar deil, barn zmleriyle ilgili stratejiler tespit etmek amalyd. Arap-srail Savalarnn balamasndan tam 40 yl ve yine tam 4 sava sonra, bara doru bir adm atlmas, Camp David Anlamalarna tarihi bir nitelik veren temel bir faktrdr.3 6.1.2. EEC Deklarasyonu zerklik grmelerine ilk d mdahale Avrupa Ekonomik

Topluluundan (AET) gelmitir. AET blgedeki gerginlii gidermek adna Camp David Anlamalarnn dnda ve Amerikadan bamsz olarak, Birlemi Milletlerden yeni bir karar karmak iin harekete geti fakat Amerikan Bakan Carterin tepkisi ok sert oldu ve Birlemi Milletler Gvenlik Konseyinden 242 sayl karar deitirecek her karar Amerika veto edeceini bildirdi. Bunun zerine Dokuzlar Birlemi Milletler Gvenlik Konseyine gitmek yerine kendileri bir karar almak istediler. Venedikte iki gn sren zirveden sonra, 13 Haziran 1980de Ortadou konusunda bir deklarasyon yaynladlar. zet olarak bu deklarasyonda, AETnin Dokuzlar, Ortadou bar iin Filistin Faktrn kabul ediyorlar ve Filistin varln savunuyorlard. Bu deklarasyonda ilk tepki srailden geldi. Ardndan FKde deklarasyonu reddetti. Bylece AETnin zerklik grmelerini hzlandrmak iin yapt mdahale, taraflar yaknlatrmaktan ziyade, birbirlerinden daha da uzaklatrd.4

3 4

ARMAOLU, Filistin Meselesi , s.416 ARMAOLU, Filistin Meselesi , s.475-476

148

6.1.3. Fahd Plan Suudi Arabistan Veliahd Prens Fahd, 6 Austos 1981de ortaya att Ortadou bar plannn tatbiki ve baars iin AETden yardm istedi. Prens Fahd, 7 Austos gn radyosunda Arapa yaynlanan mlakatta, kapsaml bir bar iin 8 temel ilke ortaya att. Aslnda bu 8 ilke, Suudi Arabistan hkmetinin imdiye kadar bu konuda takip ettii politikann sistematize edilmesinden baka bir ey deildi. Bu bar plan, Dou Kuds veya Arap Kuds de dahil, 1967de igal ettii topraklardan ekilmesini, bu topraklardaki Yahudi yerleimlerinin kaldrlmasn ve sonra da yine bu topraklarda bakenti Kuds olan bamsz bir Filistin Devletinin kurulmasn ngrmekteydi. Bu plan, blgedeki btn devletler bar iinde yaayabilmelidir diyor ve bunun Birlemi Milletler veya Birlemi Milletler yeleri tarafndan garanti edilmesini istiyordu. srail, bu plana kar karak, bunun bir Bar Plan deil, sraili ortadan kaldrma plan olduunu syledi. Kuds konusunda da, Begin yle diyordu; Kuds bir btndr. srailin ebedi bakentidir ve bir daha asla blnmeyecektir. Fahd Plannn en nemli noktas, blgedeki btn devletleri bar iinde yaamaya armasyla, srailin de bir millet olarak tannmas olarak yorumlanmtr. Bu konu birok tartmaya sebep olmutur.5 6.1.4. Viyana Bildirisi Avrupa Konseyinin 13 Haziran 1980de aklad Camp David anlamalarnn kusurluluunu tanm olan bildiride srail dahil Filistinlilerin vazgeilmez haklaryla birlikte, blgedeki unsurlarn hepsinin varlk, gvenlik
5

ARMAOLU, Filistin Meselesi , s.476-479

149

ve adalet haklarna sahip olduu vurgulanrken te yandan Konseyin Filistinlilerin kendi geleceini belirleme hakknn gereklemesi, srailin 1967 ylndan itibaren igal ettii topraklardan geri ekilmesi, uluslararas hukuka gre yasa d olduu ve Kudsn statsnn tek ynl bir giriimle deitirilemeyecei hususlarnda olduka kararl bir tavr sergiledii dikkati ekmektedir.6 6.1.5. Reagen Plan Amerika ynetimi blgeyle ilgili karlarna uygun tavrn 1 Eyll 1982de aklamtr. Reagen adyla anlacak olan bu plan, Bat Yakas ve Gazzede Filistinlilerin ynetimlerinin rdn ile ortak kurulmasnn adil ve kalc bir bar iin en iyi seenek olduunu ileri srmekte, Kudsn btnl savunulmakta ve fakat nihai konumunun mzakereler yoluyla belirlenmesi gereine iaret etmektedir.7 6.1.6. Fez Arap Bar Plan Bu plan Birlemi Milletler de kan kararlarn izinde ve Birlemi Milletlere barn oluumunda nemli bir rol tanyan u maddeleri bir araya getirmitir. a) b) c) srailin 1967den beri igal ettii btn Arap topraklarndan (Kuds dahil) ekilmesi, 1967den beri Arap topraklarnda kurulmu olan Yahudi yerleim yerlerinin boaltlmas, Kutsal yerlerde ibadet ve dini tren zgrl,

6 7

KARAMAN, Uluslararas likiler , s.211 KARAMAN, Uluslararas likiler , s.212

150

d)

Filistin halkna, FKTnin liderlii altnda kendi geleceini belirleme hakk ve geri dnmek istemeyenlere tazminat hakk verilmesi,

e) f) g) h)

Bat Yakas ve Gazzenin birka ay gemeyecek bir gei dnemi iin Birlemi Milletlerin kontrolne verilmesi, Daha sonra Dou Kuds bakent olmak zere bamsz bir Filistin Devletinin kurulmas, Blgedeki btn devletlerarasndaki barn Birlemi Milletler Gvenlik Konseyince teminat altna alnmas, Bu prensiplerin uygulanmalarnn Birlemi Milletler Gvenlik Konseyi tarafndan garanti edilmesi.8

6.1.7. Madrid Bar Konferans ABD ve SSCBnin ortak davetini tafralarn kabul etmesiyle 30 Ekim 1991de eklinde
9

srail ile FK, Suriye, Lbnan ve rdn arasnda Madridde geen grmelerde taraflarn allagelmi yaklamlarn

Ortadou Bar Grmeleri balad.10 Madridde ok tarafl grmeler srdrmeleri nedeniyle bir ilerleme salanamamtr. kinci turu 4 Aralkta Washingtonda, nc turu ise 28 Ocak 1922de Moskovada yaplan grmelerde elle tutulur bir sonu alnamamtr.11 Madridde balayp devam eden grmeler hakknda, Filistinliler, srail ve Arap komularyla blgeyi
12

tartmann

kendilerini ok

da

ilgilendirmediine karar vermitir.

8 9

KARAMAN, Uluslararas likiler , s.214 ARI, Gemiten Gnmze , s.668 10 UAROL, Siyasi Tarih , s.953 11 ARI, Gemiten Gnmze , s.668 12 NER, Dnden Bugne , s.118

151

6.1.8. Oslo Anlamas 13 Eyll 1993te srail hkmetiyle FK temsilcileri arasnda yaplan gizli grmeler sonunda, Bat eria ve Gazze eridinde Filistinlilere zerk bir ynetim salanmas ile ilgili ilkeler anlamasna varlmtr.13 Bu anlamann temelinde, srail ve FKnn birbirlerini karlkl olarak tanmalar yatyordu. Buna gre srail, Filistin halknn meru ve tek temsilcisi olarak FKy tanrken, Gazze ve Erihadan ekilmeyi ve be yllk gei sreci iinde, Bat eriann baz blgelerinden kmay kabul etti. Dier nemli bir noktada bu be yllk gei sreci iinde srailin ekildii blgelerde kendi kendini yneten bir Filistin Otoritesi nin oluturulmas ve Filistin Otoritesinin Bat eriann byk bir blmnn de ynetimi devralmasyd.14 Bu anlamann en nemli plan ve sorunun dnm noktas, srail ve FKnn birbirlerini karlkl olarak tanmas ve soruna birlikte zm aramalardr. 6.1.9. Gazze-Eriha (Kahire) Anlamas 4 Mays 1994te taraflar Kahirede, Gazze ve Eriha (Kahire) anlamasn imzalad. Buna gre,i srail ordusu Bat eria ve Gazzeden ekilecek, ekilme sonras Filistinde yaayan Yahudilerin gvenliinden srail sorumlu olacak, yollarda ortak devriyeler ve hareketli gvenlik gleri bulunacaktr. srail ise blgede yaayan Filistinliler iin gvenli geii garantiye alacaktr. Filistinliler 9 bin kiilik polis gc oluturacaktr. srail 5

13 14

KO, srail Devletinin , s.230 SER, ATMACA, Arap-srail , s.92

152

bin Filistinli mahkmu serbest brakacak, fakat Hamas ve slami Cihadla balantl olan eylemcileri brakmayacakt.15 6.1.10. Oslo II (Taba) Anlamas Oslo II olarak bilinen, Bat eria ve Gazze eridi zerine srail-Filistin geici anlamas, 24 Eyll 1995te Msrn Sina Yarmadasndaki Taba ehrinde imzalanmas nedeniyle, Taba Anlamas olarak da bilinir.16 Esas ad Geici Anlama olan anlama, 28 Eyll 1995te Washingtonda Arafat ve Rabinin yan sra, Clinton, Mbarek ve Kral Hseyin tarafndan da imzalanmtr.17 srail ve FK arasndaki Bat eriada zerkliin Filistinlilere devredilmesi konusundaki uzun sren anlamazlklar, bu anlamayla zmlenebilmitir.18 Oslo II 4 Mays 1994teki Gazze ve Eriha anlamasnn 29 Austos 1994teki G ve Sorumluluklarn Devri Hazrlk Anlamasnn ve 27 Austos 1995teki G ve Sorumluluklarn leriye Dnk Devri Protokolnn yerine geen bir anlama olmutur. Anlamadaki en nemli nokta Filistin Geici Hkmetin ve seimle oluturulacak Filistin Konseyinin tannmasyd.19 6.1.11 El Halil (Hebron) Protokol El Halil 150.000 Filistinli nfusun iinde az sayda Yahudinin yaad Bat eriadaki tek ehirdir.20

15 16

NER, Dnden Bugne , s.123 SER, ATMACA, Arap-srail , s.100 17 ARI, Gemiten Gnmze , s.682 18 KO, srail Devletinin , s.234 19 SER, ATMACA, Arap-srail , s.100 20 SER, ATMACA, Arap-srail , s.102

153

srailin El Halilden ekilmesine ilikin olarak 1996 Eyllnde balayan ve Tnel olayyla kesintiye urayan grmeler olumlu bir ekilde sonulanm ve ABD Filistin zel temsilcisi Dennis Rossun da giriimleriyle srailin Hebrondan ekilmeyi kabul ettii ve bundan sonraki ilkeleri belirten bir metin Netenyahu ve Arafat tarafndan 17 Ocak 1997de imzalanmtr.21 Buna gre srailin Bat eriadaki El Halilin kentinin %80inden ekilerek Filistin zerk Ynetimine brakmas ngrlm ayrca 1997 Mart ayndan 1998 ortasna kadar Bat eriann krsal kesiminden de aamal olarak ekilmesi kabul edilmi Filistin topraklarnn kesin stats ileri bir tarihe braklmtr.22 6.1.12 Wye River Memorandumu ABD basks sonucu Netenyahu 23 Ekim 1998de Arafat ile Wye River Memorandumu imzalamtr. Buna gre Filistin ynetimi terrizme kar toleransl olmayacaktr. Filistin ynetimi ulusal szlemesindeki tm srail kart maddeler kacaktr. Buna karlk Gazze Havaalanna izin verilecek ve Gazze ile Bat eria arasndaki balanty salayan iki karayolunu Filistinliler kullanabilecektir. On gn iinde ulusal snrlarn izilmesi iin gerekli grmeler balayacak Filistinli mltecilerin geri dnleri ve Kudsn gelecekteki stats konular ayn zaman iinde ele alnacaktr. Filistin ynetimi tm terrist hareketleri yasaklayacak ve yasad olarak elinde silah olanlarn ellerindeki silahlar toplatlacaktr.23 6.1.13 arm El eyh Anlamas Barak 4 Eyll 1999da Msrn Kzldeniz kysndaki arm El eyhde Filistin ynetimiyle bir anlama imzalamtr.
21 22

ARI, Gemiten Gnmze , s.706 KO, srail Devletinin , s.240 23 NER, Dnden Bugne , s.126-127

154

Bu anlama sraillilerin Bat eriada yeniden yaylmasna olanak tanyan nemli ara dnem konular gndeme getirmesi en nemlisi ise srekli yerleim konusunda bir ereve anlamas (ubat 2000) ve kapsaml bir srail Filistin bar anlamas (13 Temmuz 2000) yaplmas iin kesin bir zaman belirlenmesini salad.24 6.1.14 II. Camp David Zirvesi 11-24 Temmuz 2000 tarihleri arasnda srail ve Filistin yneticileri Camp Davidde bir araya gelerek Oslo srecinin ngrd nihai stats konularnda bir anlama yapmaya altlar. ABD Bakan Bill Clintonun daveti ve srail Babakan Ehud Barak ile Filistin lideri Yaser Arafatn ve her iki taraftan teknik danmanlarnda katlmyla gerekleen II. Camp David Zirvesi ABDnin Maryland eyaletinin Camp David adl kk bir kasabasnda yaplmtr.25 Bu zirvede Barak Dou Kuds Bat eria ve Gazze eridinin igal edildii batsnda 1967 savandan asker nceki snrlarna dnlmesini, hibir Kudsn kabul blnmesini, Filistinli snmaclarn geri dnn, rdn Irmann yabanc konulandrlmasnn ekilde edilmeyeceini ve tartlmayacan syleyerek Filistin topraklarndaki Yahudi yerleimcilerinin de srail egemenliinde kalacan belirtmitir. Filistin ise Dou Kuds dahil 1967de igal edilen btn topraklarn geri verilmesini milyonlarca Filistinli snmacnn geri dnmesini ve Yahudi yerleimcilerin Filistin topraklarn terk etmesini istemitir. Barak ilk kez Dou Kudsteki Arap blgelerinin egemenliini Filistine vermeyi kabul etmi ancak Filistin taraf Dou Kudsn tamamnn egemenliini istemitir. Zirve Kudsn

24 25

NER, Dnden Bugne , s.128 ARI, Gemiten Gnmze , s.725

155

gelecei ile ilgili gr ayrlklarnn zme kavumamas yznden bir sonuca ulaamamtr.26 6.1.15 Yol Haritas Mahmut Abbasn Filistin Otoritesinin Babakan olmasnn ardndan 2. ntifadann yol at iddet ortamna son verme istei uluslararas toplumu bar iin yeniden harekete geirdi.27 ABD, Rusya, AB ve BMden tekil Drtl grup (Quartet) bir araya gelerek Yol Haritasn (Road Map) 30 Nisan 2002de aklad. Drtl grup 10 Nisan 2002de kurulmu ve Birlemi Milletler Genel Kurulunun 1397 sayl kararnda da teyit edilmi olan formln hayata geirme amacn tayordu.28 aamadan oluan Yol Haritas ncelikle Filistinde seimlerin yaplmas, srailin 2000 Eyllne geri dnmesi, iddetin durmas, ikinci aama olarak geici snrlara sahip Filistin Devletinin kurulmas, nc aama olarak Kuds yerleimciler ve Filistinli mltecilerin geri dn gibi kilit meselelerin ele alnmasn ngryordu.29 6.2. Sonu Filistin-srail arasnda balayan bar grmeleri bu soruna zm bulmay hedeflemitir. Bar sreci iinde srail ve Filistinli liderlerin oturduu grme masasnn ar sorumluluklar, anlamann salanmasn zorlatrmtr. nk srail liderleri grme masasna oturduklarnda, bu masada ortaya kan taahhtlerin uygulanabilme safhasnda, srailin bir ulus
26 27

KO, srail Devletinin , s.245 SER, ATMACA, Ara-srail , s.114 28 NER, Dnden Bugne , s.131 29 ARI, Gemiten Gnmze , s.769

156

devlet olarak sahip olduu g potansiyelinin ok tesinde g unsurlarnn yani dini ve milliyeti unsurlarn desteini veya kar klarn da hissetmektedir. Yol Haritas erevesinde Gazzedeki yerleim yerlerinin boaltlmasnda gsterilen tepkiler bunu gstermitir. srail etkinliini, ABD lobi faaliyetlerinden tutun da, medya zerindeki etkinliine, 2. Dnya Savandan sonra batl toplumlarda olumu sululuk psikolojisine kadar gelitirmitir. Bunun iindir ki, Birlemi Milletlerin birok lke iin balayclk tayan ve uyulmad durumlarda meyyide uygulanan kararlar, konu srail olunca gz ard edilmitir. Bu durum Filistin halknn ve dier Arap halklarnn, uluslararas g unsurlarna ve uluslararas hukuka gvenlerini yitirmelerine neden olmutur. srail ve Filistindeki dini ve milliyeti akmlarn, bara katklar olumlu veya olumsuz manada olmutur. sraildeki bu akmlar, blge topraklarnn Kitab- Mukaddeste belirtildii gibi Kutsal Toprak olarak kabul edilmesi gerektiini ve hibir ekilde bu topraklarn bar iin verilmemesi gerektii dncesindedir. Bu dnce, srail ynetimini bar masasna otururken, Birlemi Milletler Gvenlik Konseyinin 242 ve 338 sayl kararlar erevesinde anlamalar imzalamaktan bu akmlarn etkisiyle ekinmekte veya bar masasna bu dncedeki siyasi partilerin temsilcileri oturmaktadr. Filistinlilerin varln yok sayan yada onlar farkl deerlendiren bu akmlarn bar istemelerinde samimiyet beklemek hayal olur.30 Tm bu zm giriimleri sonucunda, somut olarak zlen hibir konu olmamtr. Blgede hala zm bekleyen bir, Filistin-srail sorunu mevcut durumdadr. Bu sorunun zlmesi iin daha ne kadar giriim yapmak gerekir bilinmez ancak bir an nce zlmesi elzemdir.
30

NER, Dnden Bugne , s.219-222

157

YEDNC BLM SONU

lme terk edilmedikleri, annelerinin, babalarnn ellerinden alnmad, top oynayp, ip atlayp gezebildikleri, camlar krlmam, sahibi kurunlanmam pastaneden dondurma alp yiyebildikleri, kendi lkelerinde rahata uyuyabildikleri bir zaman dilimini dlyorum FLSTN OCUKLARI iin Demet GKINAR

7.1. Sonu Filistin Sorunu, Filistinde srail Devleti kurulana kadar, dnyann deiik yerlerinden buraya gelen siyonistleri buraya sokmama, Siyonistlerin yerlemelerini engelleme, demografik yapnn Siyonistlerin lehine gelimesine kar durma ve kendi z topraklarna sahip kma mcadelesi eklinde belirmi, srail Devleti kurulduktan sonra da mlteci konumuna derek baka lkelerde snmac olarak adrlarda yaamaya mahkm edilmi ve lkelerinden karlan yz binlerce Filistinlinin lkelerine dnme ve bamsz bir devlet kurma mcadeleleri eklinde ortaya kmtr.1 Hem srail hem de Filistinin gelecei 1967 ncesi snrlarnn belirledii iki devletli zmdr. Bunun karsnda durmak srail iin olduu kadar Filistin iin de tehlikeli olabilir. ki devletli zmn reddedilmesi srail asndan rk ayrm politikasnn daha da derinletirilmesi demektir. Filistinliler iinse srailin varln kabul etmek kanlmazdr. srailde hala cesur bir bar hareketi ve zgr bir Filistin Devletiyle yan yana yaamaya hazr insanlar vardr.2 Aslnda iki halkn tabannda da bar isteyen ve beraberce iki komu devlet olarak yaamak isteyen insan says pek de az deildir.

1 2

EVK, Kadim Topraklarn , s.250 http://www.birikimdergisi.com/birikim/dergiyaziyazdir.aspx?dvid=490

158

Herkesinde grd gibi srail-Arap anlamazl, srailin 1967den sonra uluslararas hukuk kurallarna gre igal ettii topraklardan geri ekilmesiyle zlebilir, ancak yurtlarn kaybeden ve ou mlteci durumuna den Filistin halknn gelinen bu noktadan sonra sorunu bitirecek olan bir bara raz olmalar ve bu mevcut durumu ilerine sindirebilmeleri de ok zor grnmektedir. Bu durum bar umutlarn iyice zora sokmaktadr. Hatta belki de imknsz hale getirebilmektedir.3 Taraflar arasnda kalc bir barn temelinde, blge halklarnn gnlk ihtiyalarn istikrarl bir ekilde karlayan ve gelecee ilikin olumlu beklentileri besleyen yaklamlar yer almaldr. zm; igali sona erdirmi, 1967 snrlarna geri ekilmi, bakenti Kuds olan bir sraille, snrlar net olarak izilen, mltecilerin geri dnd, topraklarndaki igalin sona erdii, kendi topraklarnda kendilerini yneten ve bakenti yine Kuds olan Filistindir. srail-Filistin arasndaki savan sona erip bar iin yeni abalar sarf edilmesi beklenirken, Ortadounun bir takm igal ve savalarla zorlu bir viraja girmi olmas ileri iyice zora sokmutur. Filistin sorunu zlmeden Ortadouda herhangi bir sorunun zlmesi mmkn deildir. Ancak blgede yeni kan sorunlar Filistin sorununun zlmesini de zorlatrmaktadr. Bugn Filistin sorununa Irak igali ve sonrasnda meydana gelen olaylarn ortaya kard sorunlarda eklenmitir. zellikle Irakn igaliyle gzler bu lkeye evrilmi ve Filistinde olanlar unutulmaya balanm, yaananlar sradanlatrlmtr. Bu da en ok srailin iine yaramtr. Ancak Filistinde hem deien bir ey yoktur hem de ok ey vardr.4
3 4

http://strateji.cukurova.edu.tr/ORTA_DOGU/02.php, 26.02.2008 UBUKU, Bizim Filistin , s.15

159

ki devletli, adil ve barl bir ekilde yan yana dosta bir ortamda yamak bu blgede aslnda ok da zor deil. Tpk Neve alom / Vaha es Selam Ky rneinde olduu gibi srailde beraber yaamay baaran, Filistinli ile srailliyi, Mslman ile Yahudiyi ve Hristiyan ayrt etmeden insancl ortak bir yaam alan hayal eden ve bunu kurduklar kyle gerekletiren bir avu bar yanls, ayrmcln kol gezdii sraile adeta meydan okuyor. Neve alom yada nam- dier Vaha es Selam bir istisna da olsa sava l srailde ad gibi bir Bar Vahas kalmakta inat ediyor.5 Yahudi-Arap eitliini salamak ve sraile rnek olmak adna bu ky ok gzel bir rnek modeldir. Tm dnyann bu modele bakarak bir zm bulmas iten bile deil.Neden bu bar yanls ky btne yaylmasn. Filistin Sorunu sadece Filistinin veya Arap dnyasnn bir sorunu deil, neredeyse tm dnyann bir sorunudur. Bu blgede bir kavga, bir sava, bir kaos vardr. Bu kavga, ilk Yahudi Devleti kurma fikri kmasndan ve bu fikrin uygulanmaya balanmasndan bu yana gnmze kadar devam etmektedir. Bilindii zere en son olay srailin Gazze saldrlardr. Bu kavgann ne zaman ve nasl son bulaca veya ne zaman blgede bar olaca, blgenin huzur ve gven iinde birlikte yaayaca gerekten de merak konusudur. srailin byle saldrgan tutumu ve illaki Mescid-i Aksay ykp Sleyman Mabedini ina etmeleri fikri sabitlii, bu kavgann son bulamayacann bir iareti olabilmektedir. Bu konunun bu ekilde zlme olasl yoktur. nk Mescid-i Aksann yklmasn hibir Mslmann kabul etmeyecei ak bir gerektir. Bu srar, blgede zm deil, dm olmaktan baka bir ie yaramaz. Bu sorunun zm, siyasi ihtiraslardan, karlardan vazgeilerek, insani taraftan baklmas ve adaletle bir zm bulunmasndan geer.
5

Yeni Aktel Dergisi, Say 183, 22 Ocak-4 ubat 2009

160

Gazzenin umudu Trkiyedir diyen Devlet Bakan Cemil iek, Trkiyenin blge halk zerinde byk etkisinin olduunu ve bu halkn zm iin Trkiyeden bir eyler beklediini aka ifade etmitir. Nitekim taknd tavr, Trkiye Cumhuriyeti Filistine Babakan ne Sayn Recep nem Tayyip Erdoann Davostaki zirvede, srail Babakanna syledii szler ve Trkiyenin derecede verdiinin gstergesidir. srail-Filistin sorununda bar sreci u an iin zor grnse de Trkiye her zaman bar srecini desteklemitir. Ancak sadece Trkiyenin abalar zm iin yeterli deildir. Blge lkelerinin ve kresel glerin de bu soruna zm bulmak adna somut bir eyler yapmalar gerekir. Filistin-srail sorununun zm iin en son, ABD Bakan Barack Obamann 6 Nisan 2009 tarihinde Trkiyeyi ziyareti srasnda TBMMde zetle; Ortadouda iki devletli zm desteklediini, sorunun barl ynden zlmesi iin gerekenlerin yaplmasn, syledii konumas sorunun zm asndan bir umut oluturmas ynnde nemli saylabilir.

161

EKLER (EK I) RPORTAJ SAYIN Nabil MAAROUF, FLSTN DEVLET TRKYE BYKELS RPORTAJI (08.04.2009) Demet GKINAR nedir? Sn. Nabil MAAROUF : gal. Tek kelimeyle yaplan igallerin sonucunda : Filistin Sorununun ana kayna sizce

ortaya kmtr. Ne ad altnda olursa olsun ister etnik, ister dini, ister sosyal olsun tm dnyann aslnda grd ama grmek istemedii bu igal balatmtr sorunu. D.G.: Filistin olarak Trkiyeyi nasl deerlendiriyorsunuz. Sizce blgesel mi yoksa kresel bir g m? N.M.: Trkiyenin dnyada iki rol vardr aslnda.Hem blgesel hem de kresel bir g. Tabi olarak blgesel gc daha faal. zellikle son yllarda Trkiyede gerekten byk deiiklikler var. Bu deiikliklerin blgesel etkisi olduka youn hissediliyor. nceden Araplarda biraz daha fazla hassasiyet ve gvensizlik vard. imdi bu yerini gvene brakmaya balad. Bir tek Trkiye Filistine kar menfaat beslemiyor. Belki de bizden bir ey talep etmeyen tek lke Trkiye. Trkiyenin konuya yaklam sadece yardm amal. Ve bu Filistinliler tarafndan da bilinmekte.

162

D.G.: Genel olarak Trkiyeden beklentileriniz nedir.? N.M.: Aslnda ok ey bekliyoruz. Biraz nce de belirttiim gibi biz Trkiyeye gveniyoruz. nk Trkiye bize bu gveni veriyor. Bizim beklentimiz de Trkiyenin bu gveni devam ettirmesi ynnde. Ataca admlarda Filistini gerekten dndn biliyoruz. Trkiye zaten Filistini koruyor. Mesela Trkiye bizim bykeliliimizi tandnda Araplar henz tanmamlard. Trkiye Babakannn syledii Filistinliler bir olsun herkes rahatlasn. Trkiye ne Hamas, ne El-Fetih ne de baka bir eyin arkasnda deil, sadece Filistinin arkasnda bunu biliyoruz. Bu bize yeter. D.G.: Trk D Politikasn da Filistin konusunda eletirdiiniz ynler var mdr? N.M.: Bizim byle bir ey deme hakkmz yok. zellikle Davostan sonra hi kimseye hibir ey deme hakkmz yok. Trkiye son derece haklyd. D.G.: Sizce Trkiye-srail ve Trkiye-Filistin politikas nasl, arada fark var m? N.M.: Ortada ak bir ey var, o da Trkiye ve srailin bir ilikisi var ve bu yadsnamaz. Ancak; Trkiyenin Mslman tarafn da unutmamak lazm. Trkiye bar istiyor ve politikalarn her iki lke asndan da bu ynde srdryor. Bu erevede her iki lke ile ilikilerini yrtmek zorunda. Bu anlamda bir fark grmyoruz. Trkiyenin bu anlamdaki politikalarn beeniyoruz.

163

D.G.: Sizce Filistin Sorunu nasl zlr.? N.M.: Bar, bar.. Ancak barla zlr. Ancak bar istemeyen taraf srail. srail hala bar karar vermedi. ki devlet kurulmasn kabul ediyoruz. nk biz Birlemi Milletlerin bu kararn kabul ettik. Ancak tabi ki sadece bu yetmiyor bu kurulurken Mlteciler sorunu ve Kuds Sorununun da zme kavuturulmas gerekiyor. Bat eria, Gazze bizim iin nemli ancak; en nemlisi Kuds. Arafat Kuds yznden ld. Hz. brahim, Hz. Meryem ve daha birok peygamber Filistinli. lk kble Mescid-i Aksa. Bu nedenle Kudsn nemi bizim iin ok byk. Biz Hz. saya, Hz. Musaya inanyoruz. nanmayan srail. Dolays ile bar da herkes kazanr, savata ise herkes kaybeder. Biz gerek barn gelmesini istiyoruz.

164

(EK-II) Blge Tarihinin Kronolojik Sralamas M.. 3.000-2.000 lk Bronz a; Kenaniler blgeye yerleti. M.. 1.800 Hz.brahim, yanndakilerle birlikte, Kenanilerin kontrolnde olan Filistin Blgesine gelerek, El Halil Hebron kentinin olduu blgeye yerleti. M.. 1.700 braniler kuraklk sebebiyle Msra g etti. M.. 1.300 braniler, Hz.Musann nderliinde, Firavunun zulmnden kaarak l Deniz dolaylarna geldiler ve Hz.Musann vefatndan sonra Joshua (Yeu) liderliinde Kenan Develetini igal ettiler. M.. 1.250 braniler bu blgeyi tamamen ele geirip kontrolleri altna ald. M.. 1.200 Kral Samuel tarafndan brani Krall kurulmutur. M.. 965-928 Kral Salamon (Hz.Sleyman Peygamber) Kudste Yahudilerin kutsal tapna olan Bet-Hamikda ina ettirdi.

165

M.. 928 srail kuzeyde srail Krall ve gneyde Judah Judea (Hz.Yakupun 4.olu) Yahudi Krall olmak zere iki blme ayrlr. (Judah-Yehuda) M.. 722 Asurlular srail Kralln igal ettiler. M.. 586 Kral Nabukadnezar liderliindeki Babilliler, Judah igal etti ve blgeye yerleti. Kutsal Tapna (Bet-Hamikda) yktlar. Yahudileri blgeden uzaklatrdlar. M.. 539 Persler bu blgeyi aldktan sonra, baz Yahudilerin geri dnmelerine izin verirler. Kudste Kutsal Tapnak (Bet-Hamikda) yeniden ina edilir. M.. 333 Makedon komutan Byk skenderin blgeyi igal etmesiyle, Filistin Helen ynetimine geer. M.. 323 Byk skenderin lmesiyle blge Helenlilerin kontrolne geer ve Helen mparatorluunun Msr Valisi olan I. Ptolemi srail blgesini igal eder. M.. 165 Basklarla Yahudilerin dini ok tanrl olan Paganizme dndrlmeye allr. Bet-Hamikdan kutsall iptal edilir ve ad Zeus Tapna olarak deitirilir. Yehuda Makabi, Kuds kurtarp tapna Paganist putlardan temizler. Bu byk olayn ansna gnmzde halen kutlanmakta olan Hanuka bayramn ithaf eder.

166

M.. 63 Roma kuvvetleri Yehuda blgesini ele geirir. ehrin nfusu 120.000e ular. M.. 70 Romallar Kuds igal ederler. Bet Hamikdan (Hz.Sleyman Tapna) drt duvarndan n ykarlar. Ykmadklar tek duvar ise gnmzdeki Kotel Ha Maaravi yani Bat Duvardr. (Alama Duvar) M.S. 330-640 Bizansllar bu blgeyi ele geirdi ve halk Hristiyalatrmaya balad. M.S. 634-637 Halife Hz.mer Gazze, Ecnadeyn ve Kuds Bizansllardan ald. M.S. 661-750 Halife Filistini amdan idare etmeye balad. El Aksa Camii 705 ile 715 yllar arasnda Kudste Kubbets Sahrann yanna yapld. M.S. 1099-1187 Hal Ordusu Filistini igal etti ve Kudste Latin Krall kurdu. M.S. 1187 Musul Sultan Selahaddin Eyyubi Hallardan Filistini geri ald ve Filistini Kahireden idare etti. M.S. 1516-1517 Filistin Osmanl mparatorluu ynetimi altna geti ve Filistin stanbuldan idare edildi.1 Yavuz Sultan Selim 1517de bu toraklar ald zaman, buralar am Beylerbeyliine ilhak etmitir. Bu ilhak idari bir btnlk olmam, Kuds, Gazze, Nablus ile Tedmr ve bugn Lbnan snrlarnda bulunan
1

ZMEN, srail ve Etnik , s.30-37

167

Beyrut ve Sayda birer sancak haline getirilmitir. 1860da patlak veren ve Osmanl Devleti iin milletleraras mesele haline gelen Suriye ayaklanmalarndan sonra, bir Beyrut Valilii oluturulmu ve Filistin topraklarnda bulunan Akka ve Nablus, birer sancak olarak Beyrut Valiliine balanmtr. Buna karlk, nemi dolaysyla Kuds, dorudan doruya Babaliye, yani stanbul Hkmetine balanarak, bamsz bir sancak haline getirilmi ve Yafa, Gazze ve Halil-r Rahman da Kuds sancana balanmt.2

ARMAOLU, Filistin Meselesi , s.3

168

EK-III Birlemi Milletler Taksim Plan (29 Kasm 1947) BRLEM MLLETLER FLSTN N BLNME PLANI NERS Karar No: 181 (II) 29 Kasm 194765 Genel Kurul, Mandater hkmetin, Filistin hkmetinin gelecei sorununda

hazrlanmak, zere zel Komite oluturulmas ve bilgilendirilmesi isteini belirttii ikinci olaan toplantsndan sonra zel bir toplant yaparak, zel Komite kurarak ve ona Filistin sorunuyla ilgili btn konu ve sorunlarn aratrlmas ve sorunun zm iin neriler hazrlamas talimatn vererek, zel Komitenin oybirliiyle onaylad bir dizi neriyle zel Komitenin ounluunun kabul ettii ekonomik birlik iinde blnme plannn bulunduu raporunu (belge A/364) alp inceleyerek, Filistinde mevcut durumun uluslararasndaki genel refah, ve dosta ilikileri bozmakta olduunu dikkate alarak, Mandater hkmetin 1 Austos 1948 tarihine kadar Filistinin tamamyla boaltlmasn planlad aklamasn dikkate alarak, Filistinin mandater hkmeti Birleik Kralla ve Birlemi Milletlerin btn teki yelerine, gelecek Filistin hkmeti iin ekonomik birlik iinde blnme plann kabul etmelerini ve uygulamalarn aada akland biimiyle nermektedir; (a) Plann uygulanmas iin zorunlu nlemleri Gvenlik Konseyi alacaktr,

169

(b) Gvenlik Konseyi, eer gei dnemi koullar byle bir deerlendirmeyi gerektirirse, Filistinde durumun bar iin bir tehdit oluturduuna karar verecektir. Gvenlik Konseyi byle bir tehdidin varlna karar verirse, Szlemenin 39. ve 41. maddeleri gerei, uluslararas bar ve gvenliin salanmas amacyla, Genel Kurulun nlem almaya yetkili olduunu, Birlemi Milletler Komisyonunun bu kararla belirlendii gibi Filistinde kendisine verilen ilevleri yerine getireceini kararlatrabilecektir. (c) Gvenlik Konseyi, Szlemenin 39. maddesi erevesinde, bu kararla ngrlen zmn kuvvetle deitirilmesi giriimlerini, bara ynelik tehdit, barn ihlali veya saldrganlk eylemi olarak kararlatrmtr. (d) Dominyon Konseyi bu planla kendisi iin ngrlen sorumluluklar hakknda bilgilendirilmitir, Filistinde yaayanlara bu plann yrtlmesi iin kendilerine den zorunlu nlemlerin alnmas arsnda bulunur, Btn hkmetlere ve halklara bu nerilerin yrtlmesini

zorlatracak veya geciktirecek eylemlerden kanmalar iin bavurarak ve Genel Sekreterin 1. blm, B kesimi, aadaki 1. paragrafta deinilen Komisyon yelerinin kendi kararlatraca uygun biim ve koullardaki seyahat ve iae masraflarn demeye ve Komisyona Genel Kurul tarafndan verilen ilevleri yrtmesinde zorunlu kadroyu salamaya yetkili olmasna karar verir.

170

Genel Kurul, 29 Kasm 1947de 128. toplantsndaki karar gerei Bolivya, ekoslavakya, Danimarka, Panama ve Filipinleri Birlemi Millerler Filistin Komisyonuna semitir. B Genel Kurul, Genel Sekretere Filistinin gelecekteki hkmetiyle ilgili kararn son paragrafnda belirtilen amalar iin alma Sermayesi Fonundan 2.000.000 dolar amamak zere para ekmesi iin yetki verir. A. Mandann Sona Ermesi, Blnme ve Bamszlk I. Blm Filistinin Gelecek Anayasas ve Hkmeti A. Mandann Sona Ermesi, Blnmesi ve Bamszlk 1.Filistin mandas mmkn olduu kadar ksa zamanda fakat her halkarda 1 Austos 1948den ge olmamak kouluyla sona erecektir. 2. Mandater hkmetin silahl kuvvetleri Filistinden kademeli olarak ekilecektir, ekili mmkn olduu kadar ksa zamanda tamamlanacak fakat her halkarda 1 Austos 1948den sonraya kalmayacaktr. .. 3. Bamsz Arap Devleti ve Yahudi Devletiyle bu plann III.blmnde belirlenen Kuds ehri zel uluslararas rejimi mandater hkmetin silahl kuvvetlerinin ekiliinin tamamlanmasndan sonra iki ay iinde, fakat her halde 1 Ekim 1948den ge olmamak kouluyla kurulmu olacaktr. Arap Devletinin, Yahudi Devletinin ve Kuds ehrinin snrlar, aada II. Ve III. Blmlerde tanmlanmtr.

171

4. Genel kurulun Filistin sorunuyla ilgili nerileri kabul etmesiyle, bamsz Arap ve Yahudi Devletlerinin kurulmas arasnda kalan dnem gei dnemi olacaktr C Kuds ehri Kuds ehrinin snrlar Kuds ehriyle ilgili nerilerde tanmland gibidir. III. Blm Kuds ehri A. zel Rejim Kuds ehri corpus seperatum (zel uluslararas rejim) altnda kurulacak ve Birlemi Milletler tarafndan ynetilecektir. Dominyon Konseyi yetkisinin sorumluluklarn Birlemi Milletler adna yklenecektir. B. ehri Snrlar Kuds ehri mevcut Kuds belediyesi ile evresindeki kasaba ve kyleri ierecek, en douda Ebu Dis, en gneyde Betlehem, en batda Ein Karim (Motsa ina alan da dahil olmak zere) ve kuzeyde Shufata kadar ekli haritadaki gibi uzanacaktr. 3

ARI, Gemiten Gnmze , s.220-221

172

EK-IV srail-Filistin Sorunu Kronolojisi 1896 Theodor Herzl srail Devletinin kurulu prensiplerini ortaya att. 2 Kasm 1917 Byk Britanya mparatorluu, Yahudi halkna Filistin topraklarnda devlet kurma yolunu aan Balfour Deklarasyonunu yaynlad. 25 Nisan 1920 Birlemi Milletler, Filistinin ngiliz manda idaresine verilmesini kabul etti. 29 Eyll 1923 1936-1939 29 Kasm 1947 Filistinde ngiliz mandas resmen yrrle girdi. Filistinlilerin ngiliz mandasna kar ayaklanmalar, Birlemi Milletler 181 sayl karar ile Filistini blme plann kabul etti. 14 Mays 1948 15 Mays 1948 srail devletinin kurulduu ilan edildi. Araplar, srail devletinin kuruluunu kabul etmeyerek Filistine girdi. 1949 11 Mays 1949 11 Aralk 1949 Araplar ile srail arasnda ate kes imzaland srail BMye kabul edildi. Birlemi Milletler, Filistinli mltecilerin kendi topraklarna dnme hakkn kabul etti. 13 Aralk 1949 srail, Kuds bakent ilan etti.

173

24 Nisan 1950

Bat eria rdne katld. Msr da Gazzeyi kontrol altna ald.

10 Ekim 1951

srail, Msr, Suriye, Lbnan ve rdn BM bar plann reddetti.

28 ubat 1955 2 Kasm 1956

srail Gazzeye saldrd. Msr Devlet Bakan Nasrn Svey Kanaln milliletirmesi zerine srail, Fransa ve ngiltere Msra saldrd.

1 ubat 1958 7 Ekim 1959 17 Ocak 1964 29 Mays 1964 5 Haziran 1967

Suriye ve Msr Birleik Arap Cumhuriyetini oluturdu. El-Fetihin kurulu kongresi Kuveytte yapld. Arap Birlii Zirvesinin ilki Kahirede yapld. Filistin Kurtulu rgt (FK) kuruldu. srail; Msr, Suriye ve rdne saldrd. 6 gnde srail, Sina yarmadas, Golan tepeleri, Bat eria, Gazze ve Dou Kuds igal etti. Dou Kudste ilk yerleim yaz aylarnda balad.

Kasm 1967

BM GK 242 sayl karar ile Israilin igal etmi olduu topraklardan ekilmesini ve blgedeki lkelerin sava haline son vermelerini istedi

23 Tem. 1968

srail havayollarna ait bir uak FHKC (FKnn en nemli gruplarndan biri) militanlar tarafndan Cezayire karld.

174

4-14 ubat 1969

5. Filistin Ulusal Konseyi Toplants Toplant sonucunda Yaser Arafat FK Yrtme Kurulu Bakan oldu.

14 Eyll1970

Kara Eyll: FK ve rdn arasnda atmalar kt. Bir yl sonra FK rdnden srld ve Lbnana yerleti.

6 Eyll 1972

Filistinli Kara Eyll1 rgt Mnih Olimpiyat Oyunlarna saldr dzenledi. Saldrda 11 srailli sporcu ld.

2 Nisan 1973

srailin Beyruta dzenledii Operasyonda 3 FK (Filistin Kurtulu rgt) lideri ldrld. Bunun zerine Lbnanda geni apl Filistinle dayanma gsterileri dzenlendi.

8 Austos 1973 6 Ekim 1973

Filistin Ulusal Cephesi igal altndaki topraklarda kuruldu Msr ve Suriye ordular srail igalindeki topraklar geri almak iin sraile sava at (Yom Kipur Sava).

Ekim 1973

Birlemi Milletler Genel Kurulu atmalarn durdurulmas ve ihtilafn 1967de kabul edilmi olan 242 sayl karar esaslarna gre zmlenmesi iin grmelere balanmas hakknda 388 sayl karar ald.

26 Kasm 1973

Arap Birlii Cezayirde topland. Toplantda, FK Filistin Halknn tek meru temsilcisi olarak tannd. rdn bu karara katlmad.

1 Haziran 1974

Filistin Ulusal Konseyinin 12.toplants yapld. FK Filistinin tm zgrlemi topraklarnn ulusal ynetimi olma dncesini kabul etti.

26 Ekim 1974

Arap Birlii Zirvesi Rabatta topland. Toplantda, rdn FKy tand.

175

13 Kasm 1974

Birlemi Milletler, Filistinlilerin kendi kaderini tayin hakkn ve zgrlk hakkn tand. Ayrca FK BMde gzlemci stats kazand.

8 Nisan 1975 17 Austos 1975

Lbnanda i sava balad. Bir Filistin Kurtulu rgt heyeti, destek salamak ve bro amak iin Ankaraya geldi.

30 Mart 1976

srailli Filistinliler tarafndan Celile Toprak gn gsterisi dzenledi. Gsteri iddet kullanlarak bastrld ve 6 kii ld.

13 Nisan 1976

Bat eriada Belediye seimleri dzenlendi. Seimleri FK adaylar ak farkla kazand.

20 Haziran 1976

Suriye ordusu FKye geni apl bir mdahalede bulundu,

6 Eyll 1976 12 Mart 1977

FK Arap Birliine tam ye oldu. Filistin Ulusal Konseyinin 13. toplants Kahirede yapld. Toplantda Filistinin geri kalan yerlerinde bamsz Filistin devleti kurulmas fikri kabul edildi.

17 Mays 1977

srailde yaplan seimler sonucunda Menahim Begin babakan oldu. Bu ayn zamanda srailde san ilk defa iktidara gelmesiydi.

1 Ekim 1977

ABD ve SSCB tarafndan hazrlanan Ortadou Bar Deklarasyonu FK tarafndan desteklendi.

19 Kasm 1977

Enver Sedat Kuds ziyaret etti, Knessette konutu.

176

14 Mart 1978 17 Eyll1978

srail Gney Lbnan igal etti. Msr, srail ve ABD arasnda Camp David anlamas imzaland. Bu anlama Arap Birlii Zirvesinde knand.

30 Temmuz 1980

srail Parlamentosu,Kuds srailin bakenti olduunu kabul etti.

28 Austos 1980 28 Kasm 1980

T.C. Kuds Bakonsolosluu kapatld. Ankara, srail ile diplomatik ilikilerini ikinci katip dzeyine indirildi.

17 Temmuz 1981 14 Aralk 1981 25 Nisan 1982 6 Haziran 1982

srail, Beyrutu bombalad. srail, Golan tepelerini kendi topraklarna katt. srail Sinadan ekilmesini tamamlad. srail Lbnan igal etmeye balad. Eyllde FK Beyruttan ekilmeye balad.

9 Eyll 1982

Arap Birlii Zirvesinde tm blge lkelerinin bar iinde yaamas iin, FKnn Filistin halknn tek meru temsilcisi olduunun ve bamsz Filistin Devletini kabul edilmesinin art olduunu, nihai karar tasars olarak kabul etti.

14 Eyll 1982

Lbnan Devlet Bakan Beir Cemayele suikast dzenlendi.

15 Eyll1982 18 Eyll 1982

srail Bat Beyruta girdi. srail; Filistin mlteci kamplar abra ve atillaya kanl bir saldr dzenledi. Saldr sonucunda 2000 dolaynda

177

Filistinli aron tarafndan katledildi. 1800 Filistinli ise kayboldu. Filistin kaynaklar hibir iz brakmadan kaybolan sivillerin Falanjist milisler ve srail askerleri tarafndan ldrldkten sonra gizlice gmldn iddia ettiler. 20 Eyll 1982 rdn Kral Hseyin, rdn-Filistin Konfederasyonu teklif etti. 27 Mart 1984 El-Fetih, FHCP, DFLP ve CPP arasnda Adende yaplan toplantda uzlama saland. 23 Temmuz 1984 11 ubat 1985 srailde seimler yapld ve Ulusal Birlik Hkmeti olutu. rdn Kral Hseyin ve FK lideri Yaser Arafat rdnFilistin anlamas diye bilinen Katlma deklarasyonunu kabul etti. 1 Ekim 1985 srail, Tunustaki FK karargahlarna hava saldrs dzenledi. Saldn sonucunda 70 kii ld. 20 Nisan 1987 Filistin Ulusal Konseyi Cezayirde topland. Toplantda ElFetih, FHCP, DFLP ve CPPnin tekrar FK ad altnda birleme karar alnd. 1 Aralk 1987 srail igali altndaki blgelerde Filistinliler intifada hareketi balattlar. (1, ntifada) 16 Nisan 1988 FK ikinci komutan Ebu-Cihad srail askerleri tarafndan ldrld. 31 Temmuz 1988 rdn Kral Hseyin, Bat eriann dedesi Abdullah tarafndan 1950 ylnda rdn topraklarna katldn ve bu lkenin yasal ve idari paras olduunu syledi.

178

12 Kasm 1988

Cezayirde toplanan Filistin Ulusal Konseyi, Filistin Devletini ilan etti. Trkiye Filistin Devletini tand.

13 Aralk 1988

FK lideri Yaser Arafat Birlemi Milletler Genel Kurulunda yapt konumada, Filistin Ulusal Konseyinin 12 Kasmda ald Filistin Devleti kararn tekrarlad.

8 Nisan 1989

srail Devlet Bakan Izak amir, igal altndaki topraklarda yaplacak seimleri merkeze alan drt aamal bir plan nerdi.

20 Haziran 1990

Ocak aynda balayan Sovyet Yahudilerinin sraile g (yllk 200 000 kiiye ulamt) Filistinliler ile srailliler arasnda byk sorun oldu. Bunun zerine Filistinli bir komando grubu sraile girmeye kalkt. ABD Bakan Bush bu olaydan dolay ABD-Filistin grmelerini askya ald.

8 Ekim 1990

Kudste Mescid-i Aksada katliam (18 l, 150 yaral). srail, BM soruturma komisyonunun ibirlii teklifini reddetti.

15 Ocak 1991

Filistin Kurtulu rgt (FK) ikinci komutan Ebu-Iyad (Salah Halef), danman Ebu Muhammed ve FK gvenlik efi Ebu el Hol bir suikast sonucu ldrldler.

11 Mart1991

ABD Bakan yardmcs James Baker, Krfez Savandan sonra Kudse ilk ziyaretini gerekletirdi. Takiben srail, 2 Austos 1990daki bar konferansnn ilkelerini kabul etti.

18 Ekim 1991

Filistin Ulusal Konseyi ile 3 Ekimde gr birliine varmasnn ardndan James Baker Sovyet Babakan

179

yardmcs ile beraber 30 Ekimde Madrid- de srail ile Arap lkeleri arasnda bar konferans yaplacan Kudste aklad. 1 967de kesilen srail-SSCB diplomatik ilikileri yeniden kuruldu. 30 Ekim 1991 ABD Bakan Bush ile SSCB lideri Gorbaovun konumalar ile Madrid konferans ald. 3 Kasm 1991 Madridde, srail ve Arap komular arasnda ilk karlkl grmeler balad. Filistin Birleik rdn-Filistin delegasyonunun paras olarak grmelere katld. Grmeler bir ok sorunlarla Aralk ve ubat aylarnda da devam etti. 28 Ocak 1992 Aralk 1992 ok ynl grmeler Moskovada devam etti. Madrid grmelerinin ardndan Washingtonda devam eden grmeler baarszlkla sonuland. 18 Eyll 1993 lshak Rabin ve Yaser Arafat arasnda Washingtonda imzalanan Filistin zerklik ilkeleri Deklarasyonu ile 5 yllk bir sre ierisinde Gazze ve Erihada zerk Filistin Devletin kurulmas kararlatrld. 25ubat 1994 Yahudi yerleimci Baruch Goldstein Halil Ibrahim Camiinde 29 Filistinliyi ldrd. 29 ubat 1994 srail ve FK Pariste ekonomik ilikiler protokoln imzalad. 4 Mays 1994 srail Babakan izhak Rabin ile FK lideri Yaser Arafat arasnda srail- Filistin ilkeleri deklarasyonunun tamamlayc dzenlemeler ieren Kahire anlamas imzaland.

180

28 Ekim 1994 28 Eyll 1995

srail ve rdn arasnda Bar anlamas imzaland. Il. Oslo Anlamas Washingtonda imzaland, Arafat ve Izak Rabinin imzalad anlamaya gzlemci olarak ABD Bakan Clinton, rdn Kral Hseyin ve Msr Devlet Bakan Hsn Mbarek katldlar.

4 Kasm 1995

srail Babakan Izak Rabin renci radikal sac renci Yigal Amir tarafndan ldrld. Izak Rabinin yerine imon Perez Babakan oldu.

20 Ocak 1996

FK lideri Yaser Arafat Filistin zerk Ynetiminin bakan seildi ve taraftarlar 60 sandalyeli Yrtme Konseyinde te iki ounluk salad.

18 Nisan 1996

srail Babakan imon Perez Lbnana kar Gazap zmleri operasyonunu balatt. Gney Lbnandaki BM mlteci kampnda 96 sivil srail saldrs sonucu ldrld. 27 Nisanda atekes ilan edildi.

24 Nisan 1996

Filistin Ulusal Konseyi ilk defa Filistinde yapt kongresinde Kurulu Bildirgesindeki srailin varolu hakkyla badamayan maddeleri kaldrd.

29 Mays 1996

srail Seimlerini Benjamin Netanyahu liderliinde ar sac ve dinci partilerden oluan sa koalisyon kazand.

27 Eyll1996

Kuds belediye bakan Kubbet s-Sahrann altnda tnel atrd. Bu olay neticesinde ntifadan beri iddetin en ok ykseldii olaylar patlak verdi. 3 gn sren olaylar btn Filistin topraklarna yayld ve 78 kii ld.

8 Ekim 1995

Yaser Arafat srail Cumhurbakan Ezer Weizmann daveti zerine sraile ilk resmi ziyaretini gerekletirdi.

181

15 Aralk 1996

1996da kesilen srail-Suriye bar grmelerinin 2000 ylnda Washingtonda devam etmesi karar alnd.

15 Ocak 1997

srail ile Filistin ynetimi arasnda Sivil glerin ve sorumluluklarnn Filistin tarafna devrini ieren protokol (El Halilin yeniden konulandrlmasna ilikin) imzaland.

25 ubat 1997

srail hkmeti Kudsn igal edilmi Arap blgesinde yer alan HarHoma y Yahudi yerleimcilere vereceini aklad. Oslo kararlarna aykr olmasna ramen ABD, BM Gvenlik Konseyinin srailin projeden vazgemesini isteyen kararn veto etti.

25 Eyll 1997

Filistin polisi Hamasla ilikisi olan 6 broyu ve kuruluu kapatt. Ayn gn Hamas siyasi bro efi Halid Meate rdnde suikast giriiminde buIunuldu

1 Ekim 1997

rdnn basksyla srail, Hamasn dini lideri eyh Ahmed Yasini serbest brakmak zorunda kald.

14 Mays 1998

Filistinliler srail Devletinin kuruluunun 50. yldnmnde protesto gsterileri srasnda srail ordusuyla kan atmalarda 9 Filistinli ldrld, 1200 Filistinli yaraland.

21 Haziran 1998

srail hkmeti, Netanyahunun Byk Kuds plann onaylad. Filistinlilerin itirazyla.kanlanan projede, Kudsn batsndaki Yahudi yerleim birimlerinin Kuds belediyesine katlmasnn yani sra sadece eski kenti deil, Bat eriadaki yerleim yerlerini de yetkisi altna alacak bir sper-belediye oluturulmas ngrlyordu.

182

27 Aralk 2000

srailde sac muhalefet partisi Likudun genel bakan Ariel aron, bar iin ac da olsa baz tavizler vermeye hazr olduunu aklad.

28 Ocak 2001

Msrn Taba kentindeki srail-Filistin grmeleri baarszlkla sonuland.

9 Eyll 2001

Filistinlilerin farkl blgede dzenledikleri saldrda yedi kii ld, 42 kii yaraland. srail, Filistinli bakan kard. Ariel aron hkmetinin askeri gleri bir sredir fiilen igal altnda tuttuu El Halil kentinden ekilme ve Filistinlilere ynelik ambargoyu gevetme karar srail hkmetinde ki-iz yaratt. Ar sac iki parti yedi partili koalisyondan ekildi. Hkmetin ahin kanad Ulusal Birlik ve Evimiz srail parilerinin liderleri Avigdar Uiberman ve Rehavam Zeevi hedeflerinin hkmet deil, Filistin- srail bar grmelerini yeniden balatmay hedefleyen Amerikan ynetimi olduunu aklad.

17 Ekim 2001

srail-Filistin bar anlamalarna kar kan Ulusal Birlik Partisi Genel Bakan Rehavam Zeevi, silahl saldr sonucu ld. Saldry Filistin Halk Kurtulu Cephesi stlendi.

19 Ekim 2001

Ramallahta Zeevi suikastn stlenen Filistin Halk Kurtulu Cephesinin (FHKC) 23 yesi tutukland.

26 Ekim 2001

srail ordusu Filistin denetimindeki Beytllahim ve Beyt Jaladan ekildi.

31 Ekim 2001

ngiltere Babakan Tony Blair, Suriyeyi ziyaret etti.

183

1 Kasm 2001 19 Kasm 2001

ngiltere Babakan Tony Blair sraili ziyaret etti. 1982 ylnda yaanan Sabra ve atila katliamndan kurtulan Filistinlilerin su duyurusu zerine Belika katliamnn mimar olarak gsterilen srail Babakan aronu ifade vermeye ard.

23 Kasm 2001

srail helikopterlerinin roketli saldrsnda Hamasn askeri liderlerinden Mahmud Ebu Hanud ldrld. Ertesi gn Mahmud Ebu Hanud iin Ba eria ve Gazzede yaplan trenlerde bir araya gelen onbinlerce Filistinli, intikam yemini etti.

2 Aralk 2001

Kudste ve Hayfada meydana gelen drt patlamada 26 kii ld, 220 kii yaraland. Saldry Hamas stlendi. srail hkmeti Arafat saldrdan sorumlu tuttu. srail, bu olaya iddetli bir karlk vereceini belirtti.

3 Aralk 2001

Kuds ve Hayfada gerekletirilen bombal saldrlara misilleme iin harekete geen srail, Gazze ve Bat eriaya saldrd. Bat eriada bir ok ve fze isabet ederken, Gazzedeki hedef Filistin lideri Yaser Arafat oldu.

12 Aralk 2001

Bat eria ve Gazzede dzenlenen ve 10 kiinin ld iki intihar saldrsnn ardndan srail F-16 sava uaklar Filistin topraklarn bombalad

13 Aralk 2001

srail Gvenlik Kabinesi, Arafatla tm ilikinin kesilmesi karar ald ve saldr dalgasnn dorudan sorumlusu olmakla sulad.

184

21 Ocak 2002

srail ordusu tank ve helikopterlerle Bat eriann Tulkarim kentini igal etti. 100 tankn bulunduu kentte sokaa kma yasa ilan edildi. Ramallahtaki brosu tanklarla evrilen Arafat Hayatma malolsa bile Filistin Devleti iin alacam dedi.

28 Mart 2002

srail ordusu Filistin kentlerine toplu taarruza balad. Arafat konutunda tutsak etti. srailin yapt kanl ve vahi katliam ABD dnda Trkiye dahil bir ok lke knad.

24 Haziran 2002

ABD Bakan George Bush, 24 Haziran 2002 tarihinde yapt konumada; srail-Filistin sorununu zerek Ortadouda barn ve istikrarn tesisi iin ABD, BM, AB ve Rusyann da katlaca bir zm giriimi balatt.

20 Aralk 2002

ABD nderliinde, AB, BM ve Rusyann da dahil olduu, Drtlerin balatt, srail ve Filistin devletlerinin yan yana bar iinde yaamalarna olanak verecek bar giriimi Ortadou bar iin yol haritas akland.

7 Nisan 2003

Yol Haritasnn aamal uygulama plan yaynland

19 Kasm 2003

BM GK Yol haritasnn uygulanmas hakknda 1515 sayl karar ald.

1 Mart 2004

BM Genel Sekreteri, Koffi Annan, taraflar arasndaki atmalarn ve iddetin nlenmesini, 2002de kabul edilmi olan iki devletli yol haritasnn uygulanmas arsnda bulundu.

185

22 Mart 2004

Hamasn dini Lideri eyh Ahmed Yasin ldrld.

25 Mart 2004

eyh Yasinin ldrlmesi nedeniyle, sraili knayan BM GK karar tasars ABD tarafndan veto edildi.

15 Nisan 2004

srail Babakan aronun ABD ziyaretinde yaplan mterek aklamada ABD, 1991 ylndan beri srdrd Ortadou politikasn deitirdi; sraIlin Bat eriada baz blgeleri igalini desteklediini aklad.

17 Nisan 2004

Hamas Lideri eyh Ahmed Yasinin ldrlmesinin ardndan, Hamas liderliini stlenen Rantisi, Israil tarafndan ldrld.

6 Mays 2004

BM Genel kurulu, Filistin halknn egemenlik ve kendi geleceini tayin etme hakkna sahip olduunu ve uluslararas anlamalara dayanarak, Filistin devletinin Bamszl teyit etti. srailin igal edilmi topraklardan ekilmesini istedi. 4

PEHLVANOLU, Ortadou ve Trkiye, s.254-261

186

KAYNAKA Kitap, Dergi

Akn, Kenan. Filistin Dram ve Yaser ARAFAT, Birey Yaynclk, 1.bask, Haziran 2002 Altnolu, Garbis. Tanklklar, Makaleler, Belgeler, Mlakatlar ve iirlerle Filistin-srail Dosyas, Pozitif Yaynlar, stanbul, Mays 2005 Aras, Blent. Filistin-srail Bar Sreci ve Trkiye, Balam Yaynclk, 1.bask, Ekim 1997 Ar, Tayyar. Gemiten gnmze Ortadou siyaset, sava ve diplomasi, Alfa Yaynlar, 2.basm, Austos 2005 Armaolu, Fahir. 20.Yzyl Siyasi Tarihi, Alkm Yaynevi, 15.Bask, 2005 Armaolu, Fahir. Filistin Meselesi ve Arap-srail Savalar,

T.bankas Kl.Yay., Ankara, 1991 Boran, Yldrm. Gemiten Gnmze Filistin Direni Hareketi ElFetih ve Hamas, Mephisto Kitabevi, 1.bask, Austos 2006 Bozkurt, Celil. Trk kamuoyunda Filistin problemi, ilk Arap Yahudi atmalar (1920-1939), IQ Kltr Sanat Yaynclk, 1.bask, Nisan 2008, stanbul ebi, Hakan Ylmaz. srailin A Plan, Nokta Kitap, 1.bask, Eyll 2006

187

evik, Halis. Kadim Topraklarn Trajedisi Uluslar aras Politikada Ortadou, Nve Kltr Merkezi Yaynlar, 1.Bask, Konya 2005 ubuku, Mete. Bizim Filistin Bir Direniin Tarihesi, Metis Yaynlar, 2.basm, Kasm 2004 Davies, Barry. Ortadouda iddet Dnyada Terr, Terrizm, Truva Yaynlar, 1.bask, Austos 2006 Davutolu, Ahmet Filistin kmazdan zme, Kre Yaynlar, 1.basm, Mays 2003 Demirel, Emin. Dnyada Terr, IQ Kltr Sanat Yaynclk, 5.bask, Kasm 2006, stanbul Dorul, mer Rza. srail;tedhi, istila ve harp kayna, Yeni Zamanlar Yaynlar, 1.bask, stanbul, ubat 2004 Erdodu, Hikmet. Byk srail Stratejisi, IQ Kltr Sanata Yaynclk, 2.bask, Aralk 2005, stanbul Kara, lyas. HAMAS Bir Direniin Perde Arkas, RA yaynclk, 2006, STANBUL Karaman, M.Ltfullah. Uluslar aras likiler kmaznda Filistin Sorunu, z Yaynclk, stanbul 1991 Ko, Malike Bileydi. srail Devletinin Kuruluu ve Blgesel Etkileri 1948-2006, Gnizi Yaynclk, 1.Basm, Aralk 2006 Langlois, Georges. 20.Yzyl Tarihi, Nehir Yaynlar, 1.bask 2000

188

Okuyan, Selim.

Aslan

ve Androcles, Filistinin Glgesinde

Abdlhamit ve Thedor Herzl, Selis Kitaplar, 1.Bask, Nisan 2008 ke, Mim Kemal. Siyonizmden Uygarlklar atmasna Filistin Sorunu, Ufuk Kitaplar, stanbul, 2002 ner, Ali. Dnden Bugne Filistin, Ekin Yaynlar, Mart 2006 zmen, Sleyman. srail ve Etnik Dini atmalar, IQ Kltr Sanat Yaynclk, stanbul, 1.Bask, Temmuz 2006, Pappe, Ilan. Ortadouyu Anlamak, NTV Yaynlar, 1.bask, Ocak 2009 Pehlivanolu, A.ner. Ortadou ve Trkiye, Kasta Yaynevi, 1.bask Temmuz 2004 Ser, Berna ve Atmaca, Aye mr. Arap-srail Uyumazl, ODT yaynlar, Odt Yaynclk, Ankara amil, Said. Yahudi Davas ve Filistin, Kitabevi Yayn, stanbul 1991 Taylor, Alan R. srailin Douu, Pnar Yaynlar, 3.Bask, Nisan 2001 Uarolu, Dr.Rifat. Siyasi Tarih (1798-2001), Der Yaynevi, 6.basm, Kasm 2006 Yavi, Ersal. Krsel glerin petrole eriiminde srail-Filistin-Krt amazndan hedefteki adam Saddam, Yazc yaynevi, 1.basm, Nisan 2002

189

Ylmaz, Trel ve ahin, Mehmet ve Tatekin, Mesut. Ortadou Siyasetinde srail, Platin Yaynlar, 1.bask, Mart 2005, Yeni Aktel Dergisi, Say 183, 22 Ocak-4 ubat 2009 Sanal Kaynaklar http://ansiklopedi.turkcebilgi.com/Arap_%C4%B0srail_Sava%C5%9Flar%C4%B1 http://www.bibilgi.com/Arap-srail-Savalar http://www.itusozluk.com/goster.php/aliya http://www.wikipedia.savaslar http://www.pusula.tv/modul_haber/ozelmetin/savaslar.htm http://www.tarihonline.org/2009/01/1956-arap-israil-sava.html http://home.arcor.de.\filistin\tarihi.html http://vahdet.com.tr/filistin /dosya1/0094.html http://geocities.com/begunay/z30.htm http://tr.wikipedia.org./wiki/Filistin http://www.forumcampus.com/index.php?showtopic=9403, 09.09.08 http://site.mynet.com/bucatarih/seminer/karma/filistin.html http://www.enfal.de/filistin.htm http://strateji.cukurova.edu.tr/ORTA DOU/02.php http://www.geocities.com/begunay/z30.html http://www.bbc.co.uk/turkish/ortadou/1917.shtml http://tr.wikipedia.org/wiki/Balfour_Deklerasyonu,-1917 http://tr.wikipedia.org/wiki/%C4%B0srail http://hilafet.com/dosya/filistin/timeline/03-htm http://kibrisgazetesi.com/printa.php?col=94&art=6043 http://www.bbc.co.uk/turkish/ortadogu/1948.shtml http://www.zaman.com.tr/yazdir.do?haberno=800369 http://zaman.com.tr/yazdir.do?haberno=803340 http://filistin.ihh.org.tr/insanhaklari/filistinlimulteciler/donushakki.html

190

http://www.zmag.org./Turkey/ss000502.htm http://www.ansar.de/gun10.htm http://posthane.blogspot.com/2008/10/filistin-meselesi.html http://home.arcor.de/filistin/filistindirenis/orgutleri.html http://www.tarihonline.org./2008/08/fko-filistin-kurtulus-orgutu.html http://www.angelfire.com/dc/arastirma/tw028-28.htm http://www.foruz.net www.mfa.gov.tr/turkiye-filistin-siyasi-iliskileri.tr.mfa http://www.birikimdergisi.com/birikim/dergiyaziyazdir.aspx?dvid=490 http://strateji.cukurova.edu.tr/ORTA_DOGU/02.php http://www.uyurgezer.net/arap-israil-savaslari-t23239.html?s=7b185cd bca21b30177