İTÜ Elektrik-Elektronik Fakültesi 2004

Kontrol Mühendisliği Programı

Endüstriyel Kumanda Sistemleri

SORULAR

S.1 Şekil 1.1’de verilen kumanda devresi ile aynı işlevi sağlayan bir PLC’li kumanda devresi
gerçekleyiniz.

24VDC
+
S0

S1 S3 S4

S2

K1 K2 K3
-
Şekil 1.1

S.2. Şekil 1.2’de verilen 5 giriş, 1 kontaktör ve 1 selenoid valf içeren kumanda devresi ile aynı işleve
sahip bir PLC’li kumanda devresi gerçekleyiniz.

S0

S1 K0 K0

S2 S3

S4

K0 Y1

Şekil 1.2

S.3. Şekil 1.3.’de bir çift etkili silindirin yay merkezlemeli kapalı merkez 5/3 yön valfi ile
kumandasına ilişkin pnömatik güç besleme devresi ve PLC giriş-çıkış bağlantıları verilmiştir. Bu
sistemin Şekil 1.4’te verilen kumanda devresi ile aynı işlevi sağlayan merdiven mantığı programını
yazınız.

Doç.Dr. Salman Kurtulan www.elk.itu.edu.tr/~kurtulan

Endüstriyel Kumanda Sistemleri 2

+24V DC

S0 S1 A0 A1
A0 A1
-
A

1M 0.0 0.1 0.2 0.3 2M 0.4 0.5 0.6 0.7 M L+

PLC
1L 0.0 0.1 0.2 2L 0.3 0.4 0.5 N L1
Y1 2 4 Y2

+24V DC

3 5 Y1 Y2

1
-
Şekil 1.3 Çift etkili silindirin yay merkezlemeli ve kapalı merkez 5/3 yön valfi ve PLC bağlantıları

+24V DC

S0
K1 K1 K4 K5

S1 A0 A1
K1
K3 K2

K5 K4

K1 K2 K3 K4 K5 Y1 Y2

-
Şekil 1.4

Soru 4. Pnömatik güç besleme devresi Şekil 1.5’te verilen A ve B silindirlerinin aşağıda belirtilen
işlem sırası ve koşullara göre çalışmasını sağlayan PLC merdiven mantığı programını yazınız.

A1 B0 B1
A0

A B

2 4 2 4
Y1 Y2 Y3

3
3 5 1 5
1

Şekil 1.5

Doç.Dr. Salman Kurtulan www.elk.itu.edu.tr/~kurtulan

Endüstriyel Kumanda Sistemleri 3

A ve B silindirleri işlem sırası ve çalışma koşulları:

a) Bir S1 başlatma düğmesine basıldığında devreye girecek ve bir S0 durdurma düğmesine
basıldığında devreden çıkacaktır.
b) Sistem devreye alındığı anda silindirler başlangıç konumunda değilse başlangıç konumuna
götürülmesi sağlanacak ve bir hazır işareti üretilecektir.
c) Hazır işareti alındıktan sonra sırayla önce A pistonu A0 konumundan A1 konumuna gidecek,
piston A1 konumuna geldikten sonra 2 saniye beklenecek, piston tekrar A0 konumuna
dönecek bir işlem tamam işareti üretilecektir.
d) A pistonuna ilişkin işlem tamam işareti alındıktan sonra B pistonu B0 konumundan B1
konumuna gidecek, B1 konumuna geldikten sonra 3 saniye beklenecek, piston tekrar B0
konumuna dönecek ve işlem sona erecektir.
e) Sistem devrede iken
• Manyetik yaklaşım anahtarlarından uygun olamayan işaretlerin alınması
• Herhangi bir silindir pistonunun hareketini sağlayacak bir işaret gönderilmesine
rağmen belirli bir süre içinde konumunu terk etmemesi veya belirli bir sürede varış
konumuna ulaşmaması durumlarında hata işaretleri üretilecektir.

S.5. Güç devresi Şekil 1.6'da verilen bir kısa devre asenkron motorun iki yönde çalıştırılmasına
ilişkin koşullar şu şekilde verilmiştir:
• Bir S1 kumanda düğmesine basıldığında sistem devreye girecektir.
• Bir S0 kumanda düğmesine basıldığında veya sistemde bir hatalı durum oluştuğunda
sistem devrede çıkacaktır.
• Sistem devrede iken motor 120 saniye sağ yönde çalışma, 30 saniye bekleme 120 saniye
sol yönde çalışma ve 30 saniye bekleme durumlarına geçerek sürekli çalışacaktır.
• Motor aşırı akım nedeniyle devreden çıktığında bir uyarı işareti üretilecektir.
• Herhangi bir kontaktörün herhangi bir nedenle devreye girememesi durumunda her
kontaktör için ayrı bir uyarı işareti üretilecektir.
Bu kumanda devresi için PLC giriş-çıkış bağlantılarını gösteriniz ve programı yazınız.

L1
L2
L3

1 3 5 13 21

14 22
Q01

2 4 6

A1 1 3 5 13 21 A1 1 3 5 13 21
K01 K02
A2 2 4 6 14 22 A2 2 4 6 14 22

U1 V1 W1

M2
3

Şekil 1.6

Doç.Dr. Salman Kurtulan www.elk.itu.edu.tr/~kurtulan

Endüstriyel Kumanda Sistemleri 4

S.6. Güç devresi Şekil 1.7'de verilen bir kısa devre asenkron motorun kumandasına ilişkin koşullar
şu şekilde verilmiştir:
• Bir S1 kumanda düğmesine basıldığında sistem devreye girecektir.
• Bir S0 kumanda düğmesine basıldığında veya sistemde bir hatalı durum oluştuğunda
sistem devrede çıkacaktır.
• Sistem devrede iken 60 saniye çalışma ve 30 saniye dinlenme periyotlarıyla sürekli
çalışacaktır.
• Motor aşırı akım nedeniyle devreden çıktığında bir uyarı işareti üretilecektir.
• Herhangi bir kontaktörün herhangi bir nedenle devreye girmemesi durumunda her
kontaktör için ayrı bir uyarı işareti üretilecektir.

Bu kumanda devresi için PLC giriş-çıkış bağlantılarını gösteriniz ve programı yazınız.

3~ 50Hz 400V
L1
L2
L3
N
PE

A1 1 3 5 A1 1 3 5 A1 1 3 5

K1M K2M K3M

A2 2 4 6 A2 2 4 6 A2 2 4 6

1 3 5 97 95
F2F
2 4 6 98 96

PE
U1 V1 W1

M
3~
V2 W2 U2

Şekil 1.7

S.7. Giriş-çıkış ilişkisi Şekil 1.8’deki zaman diyagramında gösterilen kumanda sistemine ilişkin
PLC programını yazınız. Girişlere uygulanan işaretler belirtilen sırada uygulanmadığı zaman tüm
çıkışlar sıfırlanacaktır.

I0.0

I0.1

I0.2

Q0.0

Q0.1
t
Şekil 1.8

Doç.Dr. Salman Kurtulan www.elk.itu.edu.tr/~kurtulan

Endüstriyel Kumanda Sistemleri 5

S.8. Giriş-çıkış ilişkisi Şekil 1.9'daki zaman diyagramında verilen kumanda devresine ilişkin PLC
programını yazınız.

I 0.0

I 0.1

Q0.0

Q0.1

Q0.2

2s 2s 2s 2s 2s 2s 2s 2s 2s 2s 2s 2s t

Şekil 1.9

S.9. İki yaylı düğmeli (A, B) bir şifreli kilit devresinde kilidin açılması için gerekli koşullar şu şekilde
verilmiştir: A düğmesine basılıp bırakılacak, tekrar A düğmesine basılacak, A düğmesi bırakılmadan B
düğmesine de basılacak ve A düğmesi bırakıldığında kilit açılacaktır. Bu devreyi PLC ile
gerçekleyiniz.

S.10. Şekil 1.10’da verilen bir taşıma sisteminde bant hızı v=1m/s olarak verilmiştir. Bant üzerinde
taşınan parçalar PS yaklaşım anahtarı ile algılanmaktadır. Bu kumanda sisteminde parça uzunluğunun
150 cm’den kısa olması durumunda PLC Q0.0 çıkış noktasından bir uyarı, parça uzunluğunun
200cm’den uzun olması durumunda PLC Q0.1 çıkış noktasından bir uyarı işaretinin üretilmesi
istenmektedir. Uyarı işaretine ilişkin çıkışlar PLC I0.1 girişine bağlı bir düğmeye basılarak
silinmektedir. Amaca uygun PLC programını yazınız.
+24V I0.0

v=1m/s
PS

Şekil 1.10

S.11. Şekil 1.11’de verilen düzenekte taşıtın ok yönünde geçişini belirleyen bir PLC’li kumanda
devresi gerçekleyiniz.

+24V I0.0 +24V I0.1

v PS PS

Şekil 1.11

Doç.Dr. Salman Kurtulan www.elk.itu.edu.tr/~kurtulan

Endüstriyel Kumanda Sistemleri 6

S.12. Zaman diyagramı Şekil 1.12’de verilen kumanda devresine ilişkin PLC programını yazınız.

I0.0

Q0.0

Q0.1

t
Şekil 1.12

S.13. Zaman diyagramı Şekil 1.13’te verilen kumanda devresine ilişkin PLC programını yazınız.

I0.0

Q0.1

5s 4s
t
Şekil 1.13

S.14. Zaman diyagramı Şekil 1.14’te verilen kumanda devresine ilişkin PLC programını yazınız.

S1

S0

K1

K2

K3

1 2 3 4 5 6 7 8 t[s]

Şekil 1.14

S.15. Zaman diyagramı Şekil 1.15’te verilen kumanda devresine ilişkin PLC programını yazınız
S1

S0

K1

K2

K3

1 2 3 4 5 6 7 8 t[s]
Şekil 1.15

Doç.Dr. Salman Kurtulan www.elk.itu.edu.tr/~kurtulan

Endüstriyel Kumanda Sistemleri 7

S.16. Zaman diyagramı Şekil 1.16’da verilen kumanda devresine ilişkin PLC programını yazınız

S1

K1

1 2 3 4 5 6 7 8 t[s]

Şekil 1.16

S.17. Zaman diyagramı Şekil 1.17’de verilen kumanda devresine ilişkin PLC programını yazınız

S1

K1

K2

Şekil 1.17

S.18. Zaman diyagramı Şekil 1.18’de verilen kumanda devresine ilişkin PLC programını yazınız

S1

S0

K1

K2

K3

1 2 3 4 5 6 7 8 t[s]

Şekil 1.18

S.19. Zaman diyagramı Şekil 1.19’da verilen kumanda devresine ilişkin PLC programını yazınız

S1

S0

K1

K2

K3

2 4 6 8 10 12 14 16 t[s]

Şekil 1.19

Doç.Dr. Salman Kurtulan www.elk.itu.edu.tr/~kurtulan

Endüstriyel Kumanda Sistemleri 8

S.20. Zaman diyagramı Şekil 1.20’de verilen kumanda devresine ilişkin PLC programını yazınız

S1

S0

K1

K2

K3

2 4 6 8 10 12 14 16 t[s]

Şekil.1.20

S.21. Çalışma koşulları ve işlem sırası aşağıda tanımlanan Şekil 1.21'de verilen karıştırma sistemine
ilişkin bir PLC li kumanda devresinin
a) Güç devresi ve PLC giriş-çıkış bağlantılarını çiziniz.
b) Kumanda sistemine ilişkin PLC programını yazınız.
Çalışma koşulları:
I. Sistem bir S1 düğmesine basılarak devreye alınacak ve bir S0 düğmesine basılarak devreden
çıkartılacaktır. Sistem devrede iken “SISTEM DEVREDE” lambası, sistem devre dışı ise
“SİSTEM DEVRE DIŞI” lambası yanacaktır.
II. Karıştırıcı için bir kısa devre asenkron motor kullanılmış olup bu motor aşırı yüklendiğinde
sistem devreden çıkacak ve bu durumda “SİSTEM DEVRE DIŞI” lambası 1 saniye sıklıkla
yanıp sönecektir.
III. Sistem devrede ancak motor henüz çalışmaya başlamamış ve sıvı L1 seviyesinde değilse V1
vanası A ucuna 24V DC gerilim uygulanarak vananın açılması sağlanacak ve sıvı L1
seviyesine ulaştığında V1 vanasının B ucuna 24V DC gerilim uygulanarak vana kapatılacak
ve sıvı akışı kesilecektir.
IV. Sıvı seviyesi L1 konumuna ulaştığında MOTOR bir yönde çalışmaya başlayacak, 60 saniye
sonra duracak,.30 saniyelik bir bekleme süresinden sonra diğer yönde çalışmaya başlayacak
ve 60 saniye sonra duracaktır.
V. Motor durduktan 30 saniye sonra, V2 vanası A ucuna 24V DC gerilim uygulanarak deponun
boşalması sağlanacak ve sıvı L2 seviyesine indiğinde V2 vanası B ucuna 24V DC gerilim
uygulanarak vana kapatılacaktır. Bu işlemden sonra tekrar III. adıma dönülecektir.

MOTOR SİSTEM
DEVREDE

V1
A SİSTEM
0 L1 DEVREDIŞI
B

L2
V2
KARIŞTIRICI A
0
B

Şekil 1.21

Doç.Dr. Salman Kurtulan www.elk.itu.edu.tr/~kurtulan

Endüstriyel Kumanda Sistemleri 9

S.22. Şekil 1.22'de verilen bir su deposu doldurma düzeneği için iki adet kısa devre asenkron motorlu
pompa kullanılmıştır. Depodaki su seviyesine ilişkin bilgi iki seviye algılama düzeneği ile
alınmaktadır. Sistemin çalışmasına ilişkin koşullar şu şekilde verilmiştir.
• Bir S1 seçici anahtarı 1 konumuna alındığında sistem otomatik çalışma durumunda, 0 konumunda
iken elle kumanda durumunda çalışacaktır.
• Sistem otomatik çalışma durumunda iken, su L1 seviyesinin altına indiğinde, M1 motoru devreye
girecek, motor devreye girdikten sonra eğer 10 dakika içinde L1 seviyesi aşılmamışsa M2 motoru
da devreye girecektir. L1 seviyesi aşıldıktan 20 dakika sonra M1 motoru devreden çıkacaktır. Su
seviyesi L2 konumuna ulaştığında M2 motoru da devreden çıkacaktır. Su L1 seviyesinin altına
inceye kadar motorlar tekrar devreye girmeyecektir.
• Elle çalışma durumunda iken her motora ilişkin başlatma ve durdurma düğmeleri ile motorlar
devreye alınıp, devreden çıkartılacak, ancak L2 seviyesi aşılmışsa bir alarm işareti
üretilecektir.
Bu koşulları sağlayan PLC’li kumanda devresine ilişkin
a) Motor güç devrelerini ve PLC giriş-çıkış bağlantılarını çiziniz.
b) Amaca uygun PLC programını yazınız.

L2

Depo

L1

M1 M2

Kuyu

Şekil 1.22

S.23. Giriş-çıkış ilişkisi Şekil 1.23'deki zaman diyagramında verilen kumanda devresine
ilişkin bir PLC programını yazınız.

I0.0

I0.1

Q0.0

3s< T <6s <2s T > 6s

Şekil 1.23

S.24. Giriş-çıkış ilişkisi Şekil 1.24'deki zaman diyagramı ile verilen kumanda sistemine
ilişkin PLC programını yazınız.

Doç.Dr. Salman Kurtulan www.elk.itu.edu.tr/~kurtulan

Endüstriyel Kumanda Sistemleri 10

I0.0

Q0.0
60s 60s 60s

Şekil 1.24

S.25. Çalışma biçimi Şekil 1.25'deki zaman diyagramı ile tanımlanan kumanda devresine
ilişkin PLC programını yazınız.

I0.0

I0.1

Q0.0

20s 20s

Şekil 1.25

S.26 Şekil 1.26’da verilen 5 giriş, 1 kontaktör ve 1 selenoid valf içeren kumanda devresi ile aynı
işleve sahip bir PLC’li kumanda devresi gerçekleyiniz.

S0

S1 K0 K0

S2 S3

S4

K0 Y1

Şekil 1.26

S.27. Bir S1 düşmesine basıldığında devreye giren ve S0 düğmesine basıldığında devreden çıkan;
devrede iken Q0.0 çıkışının Şekil 1.27’de verilen zaman diyagramında belirtildiği gibi değişmesini
sağlayan programı yazınız.

Doç.Dr. Salman Kurtulan www.elk.itu.edu.tr/~kurtulan

Endüstriyel Kumanda Sistemleri 11

I0.1

I0.0

Q0.0

4s 2s 4s 2s 4s 2s

Şekil 1.27

S.28. Çalışma biçimi Şekil 1.28’deki zaman diyagramında belirtilen kumanda sistemine ilişkin
merdiven mantığı programını yazınız.

I0.1

I0.0

Q0.0

Q0.1

40s 5s 20s 5s 40s 5s 20s 5s 40s 5s 20s

Şekil 1.28

S.29. Simatic S7-200 CPU 22x işlemcili bir PLC'nin I0.0 girişine bağlı normalde açık bir düğmeye
basıldığında Q0.0 çıkışının en kısa sürede Q0.0=1 olmasını sağlayan, I0.1 girişine bağlı normalde
kapalı bir düğmeye basıldığında en kısa sürede Q0.0=0 olmasını sağlayan bir program yazınız.

S.30. Simatic S7-200 CPU 22x işlemcili bir PLC'nin I0.0 girişine bağlı normalde açık bir düğmeye
basıldığı andan başlayarak PLC Q0.0 çıkışından periyodu 40 ms olan bir kare dalga işaretini
üreten, I0.1 girişine bağlı normalde açık bir düğmeye basıldığında bu işlemi durduran programı
yazınız.

S.31. Simatic S7-200 CPU 22x işlemcili bir PLC'nin I0.0 girişine bağlı normalde açık bir
algılayıcıdan işaret alındığı andan 23 ms sonra PLC Q0.1 çıkış noktasından bir işaret üreten ve PLC
I0.1 girişine bağlı normalde açık bir düğmeye basıldığında Q0.1 çıkışını en kısa sürede sıfırlayan
programı yazınız.

S.32. Simatic S7-200 CPU 22x işlemcili bir PLC'nin I0.4 girişine bağlı bir normalde açık düğmeye
basıldığında I0.0 girişine bağlı bir algılayıcıdan gelen yüksek frekanslı işaretlerin frekansını 4'e
bölerek Q0.0 çıkış noktasından veren (Şekil 1.29), I0.5 girişine bağlı bir normalde açık düğmeye
basıldığında bu işleme son veren programı yazınız.

Doç.Dr. Salman Kurtulan www.elk.itu.edu.tr/~kurtulan

Endüstriyel Kumanda Sistemleri 12

I0.4

I0.5

I0.0

Q0.0

Şekil 1.29

S.33 Bir motor miline bağlı tek kanallı bir artımlı enkoder her devirde 360 darbe (A) ve her turda
bir silme işareti (R) üretmektedir (Şekil 1.30). Motorun her çeyrek dönüşünde bir işaret
üretilmesini sağlayan Simatic S7-200 CPU 22x programını yazınız.

360o 360o
R
A A
360 darbe 360 darbe
R

Şekil 1.30

Doç.Dr. Salman Kurtulan www.elk.itu.edu.tr/~kurtulan