1

Acil Hastada Cerrahi lk Yardm Temel Kavramlar ve lkeler Dnem III

TRAVMA
1976 ylnda bir ortopedi cerrah kendi kulland uan krma uramas sonrasnda karsn travma nedeniyle olay annda kaybeder. ocuu ise ar ekilde yaraldr. En yakn salk merkezine ulatrlrlar. Ancak bakm hizmetleri ve sistem yetersizdir. Bundan sonra ATLS (Advanced Trauma and Life Support leri Travma ve Yaam Destei kurslar gelitirilir. OKLU SSTEM (BA, TORAKS, ABDOMEN VE EKSTREMTELER) TRAVMALARINDA NCELKLER NELERDR? TRAVMAYA BALI LMLER FAZDA OLUR. 1- LK TEPE NOKTASI: Yaralanma annda olan lmler. Beyin, kalp ve byk damarlarn laserasyonlarna bal olarak gerekleir. Korunma nlemleri: Emniyet Kemeri kullanm, ocuk koltuklar, hz (trafik) kurallarna ve i gvenlii tedbirlerine uymak 2- KNC TEPE NOKTASI: Yaralanmadan dakikalar ve saatler sonras olan lmler. Tansiyon pnmotoraks, intrakraniyal kanama ve kan kayplar. Hzl ve seri bir medikal yardm ile potansiyel olarak geri dndrlebilen lmlerdir. 3- NC TEPE NOKTASI: Yaralanmadan sonraki gnler ve haftalar sonra ortaya kan lmlerdir. Sepsis ve oklu Organ Yetmezlii nedeniyle gerekleen lmlerdir. Balang ressitasyon ve bakm buradaki lmleri dorudan etkiler. leri Travma ve Yaam Desteinde (Trkiyede ilk yardm eitimleri, travma eitimleri ve 112 sistemi) temel alma alan ilk tepe noktasndan balayarak lmlerin nlenmesidir. Bilinci kapal bir hastada bilin geri kamas dakikalar iinde lme neden olur. Pnmotoraks saatler iinde LER TRAVMA VE YAAM DESTE Travmada deerlendirme ve bakm ayn anda verilir. Hayat tehdit eden durumlar tan annda dzeltilir. Bir travma hastas stabil olana kadar tekrar deerlendirme ve bakm ilemlerine devam edilir. Birinci sra deerlendirme bakm srasnda hayat tehdit eden durumlar ile ilgilenilirken ikinci sra deerlendirme bakm srasnda ise batan ayaa kadar sistemli bir deerlendirme bakm yaplr. TRAVMADA BRNC SIRA DEERLENDRME BAKIM Alnabiliyorsa hastadan ya da ambulans ekibinden ya da hastay getirenlerden travmann nasl olduuna dair detaylar hzl ekilde alnr ve kayt edilir. ABCDEHAVA YOLU VE SERVKAL VERTEBRA KONTROL EDLR SOLUNUM VE VENTLASYON KONTROL EDLR DOLAIM VE KANAMALAR KONTROL EDLR KISITLILIKLARI KONTROL EDLR (ELN KOLUNU HAREKET ETTREMEMES, ) TM VCUDU GZDEN GERLR VE KONTROL EDLR DP Tp Fakltesi Genel Cerrahi AD YAYLAK F. faikyaylak@gmail.com

Acil Hastada Cerrahi lk Yardm Temel Kavramlar ve lkeler Dnem III

HAVA YOLU VE SERVKAL VERTEBRA KONTROL Bilinci herhangi bir seviyede bozuk - kapal ya da kalvikla kr olan herhangi bir kiide servikal vertebra yaralanmasndan phelenmelidir. Hastann ba her iki yana eller konarak desteklenmelidir ve varsa boyunluk taklmaldr. Her iki tarafa kum torbas konarak bandaj ile sabitlenebilir. Hava yolu obstrksiyonu bulgular olup olmad kontrol edilir. Solunum sesi dinlenir, fasiyal travma var m baklr ve yabanc cisimler aratrlr. SOLUNUM Solunum fonksiyonlar deerlendirilir. Trakeal deviasyon olup olmad, akcierlerin ekspansasyonu ya da herhangi bir laserasyon varl, kot kr ve yelken segment olup olmad inspeksiyon ve palpasyon ile kontrol edilir. YELKEN GS Torasik kafes ile herhangi bir kemik balants kalmayan birden fazla kot krnn olduu durumlarda gsn dier segmentleri ile paraodoks olarak hareket eden segmenttir. nspirasyonda ieri ekspirasyonda dar hareket eder. Normalin tersidir. Ortaya kan hipoksi yelken segmentten te alltaki akcier kontzyonuna ve ventilasyon ve perfzyon arasndaki uyumsuzlua baldr. DOLAIM VE KANAMA KONTROL Bilin seviyesi, nabz, arteriyel tansiyon, solunum hz, deri rengi ve kapiller dolum kontrol edilir. Aksi kantlanana kadar travma hastasndaki hipotansiyon hipovolemiye (kan kaybna) bal kabul edilmelidir. lk sra deerlendirme bakm srasnda ciddi d kanamalar steril rt ya da pnmatik spilntler ile kontrol altna alnmaldr. Crush tipte yaralanmaya ve distalde iskemiye neden olduu iin turnike uygulanmaz. nternal kanamalardan phelenmeli ve sistemik olarak en sk grlen intratorasik ya da intraabdominal kanamalar ya da pelvis ve / veya femur fraktrleri incelenmelidir. Tek bana intrakraniyal bir kanama hipovolemiye neden olmayacaktr. KISITLILIKLAR Hzl bir nrolojik deerlendirme hastann bilin seviyesini ve pupil boyutlarn ve a yantn deerlendirecektir. AVPU skoru ile deerlendirilir [mnemonic AVPU; mnemonic: hatrlatc ksaltma ya da kodlama]. Glasgow Koma Skoru (GKS) daha detayl bir nrolojik deerlendirme salar. Ancak biraz zaman alr. A Alert (Uyank) V Verbal (szl) uyarana yant verir P Arl (Pain) uyraran yant verir U Yantszdr (Unresponsive) DP Tp Fakltesi Genel Cerrahi AD YAYLAK F. faikyaylak@gmail.com

Acil Hastada Cerrahi lk Yardm Temel Kavramlar ve lkeler Dnem III

Azalm bilin pek ok faktre bal olabilir: Serebral yaralanma, hipoksi ve ok. Ayn zamanda alkol ve ilalara da bal olabilir ama her koulda kafa yaralanmas, hipoksi ve ok dlanmaldr. UNUTMAYIN ATOMK HAYATI TEHDT EDER!!! Airway (havayolu) obstrksiyonu Tansiyon pnmotoraks Open (Ak) pnmotoraks Masif hemotoraks (> 1500 ml) nterkostal ayrlma ya da ATOM FC Flail chest ya da Yelken Gs Cardiac (kardiyak) tamponat TM VCUDUN GZDEN GERLMES VE KONTROL Hasta gerekirse elbiseleri de kesilerek tamamen soyulur. Btn cilt yzeyi yaralanma izi olup olmadn anlamak iin inspekte edilir. Syrklar, abrazyonlar ya da laserasyonlar. Servikal Vertebra stabilizasyonu salanrken tm vertebral kolon koksikse kadar palpe edilerek hassasiet var m kontrol edilir. Rektal muayene yaplarak prostat yerindemi, rektumda kan ya da laserasyon var m kontrol edilir. TRAVMA SERS Lateral servikal Vertebra, gs ve pelvik X-ray grntler alnr. EKG Genellikle ekilrek kontrol edilir. NAZOGASTRK SONDA Dnlebilir ancak kribriform palatin krklarnda kontrendikedir. RNER SONDA Taklmaldr. Ancak rektal muayene ile porstat yukar yerlemi bir protat ya da (keskin - sivri) pelvik kemik paralar varsa retral transeksiyon dnlmeli trans retral kateterizasyon kontraendike kabul edilmelidir. retral yaralanmalarn dier bulgular: retral meada kan ya da skrotal hematomdur. Eer retral transeksiyon phesi varsa Retrograt retrogram ekilmeli ve suprapubik kateter yerletirilmelidir. RESUSTASYON lk sra deerlendirme bakm srasnda e zamanl olarak yaplr. KNC SIRA DEERLENDRME - BAKIM knci sra deerlendirme bakm srasnda unlar sorgulanr: Allerjiler, Medikasyonlar, nceki medikal yks, En son ne zaman yedii ve itii ile Kaza ncesi olanlar Hasta batan ayaa deerlendirilir. Tamamen satbilize edildikten sonra genellikle yatrlarak takip ve tedavi srecine alnr.

DP Tp Fakltesi Genel Cerrahi AD YAYLAK F. faikyaylak@gmail.com