GEKN

lhami EKin ansna

Hazrlayan: Hseyin C. Doan

Site: lhami iek

NDEKLER

Sunu Ltif EK / 8 Biyografi Arif AY / 9 iiri zerine urada Gnee Ne Kald Cahit YELYURT / 14 Satran Dersleri BRNC BLM Satran Dersleri / 24 KNC BLM Sorarak / 50 Kim / 52 Kesit / 53 Canlar / 55 Bir Huylann yks / 56 Koan D / 58 Dar / 59 Oralarda / 61 Resimde / 63 Sessiz / 64 Yaynlad Halde Kitaba Girmemi iirleri Otel Odas / 68 Bilmek Vaktidir / 69 Ellerin Kalkan Gibi / 73 Boyunca / 75 Gnaydn / 76 Karanlnda / 78 Gz / 79 Temalar I / 80 Temalar II / 82 Yaynlanmam iirleri Leyla / 86 Son rence / 89 Anlar / 92 Dourgan / 93 dl / 94 simsiz / 95 D / 96 simsiz / 97 Veda / 100 Dizeler / 101 Satran Dersleri zerine Yaymlanmam Bir Konuma Satran Dersleri ve iir zerine hami iekle Konuma / 105

yk almalar Sevgili / 115 Yolda / 116 Oyun / 119 Tepeyi Yorumlama Denemesi / 121

Hakknda Yazlanlar Bir Yalnz Badnmesi / Ykseklerden Topraa aklan Bir Uurum Cahit YELYURT / 133 Buruk Bir Anda Arif AY / 141 Hznn Mesnevisi Arif AY / 145 Gn Erken Ykleten air Necip EVLCE / 148 Semender Bize Bakyor Ahmet OKTAY / 152 Satran Dersleri / 153 Satran Dersleri Mehmet H. DOAN / 154 Satran Dersleri M. Atilla MARA / 155 lhami iek / 157 Tarihsel Kymn Trajik Bir Tan: lhami iek Osman SELV / 160 Cumhuriyet Dnemi Trk iirine Bak Ahmet OKTAY / 173 Agnostik Parafiziler C. Hseyin DZ / 175 lhami iek, Kardeim Benim H. Ziya TAKENT / 177 lhami iek Hasan Karanfil / 178 lhami iek: Bir iir Sand smail BNGL / 180 airdir, Tez lr Ali OLAK / 184 Knal Kaval: lhami iek Mehmet Can DOAN / 185 Adanm iirler lhami EK / iir Ahmet OKTAY / 197 lhami EK / iir Arif AY / 205 Sevgili Gecem / iir tf BEDR / 207 Semender Hseyin Cahid DOAN / 209 Satran Dersleri smail KARAKURT / 213 Zaafm Var 4 Bnyamin DURAL / 216 lhami iekin Ansna Mrsel SNMEZ / 218 Haziran Park Hseyin KARACALAR / 220 eviri iir Comrades Mevlt CEYLAN / 224 Grsel iir lhami iek Cahid Efgan AKGL / 227 Haber Yerebatan iir Akam / 230 Yayn iek, lhami / 233

SUNU
M. Latif iek

Nuri Pakdilin [lhami iekin de airi olduu Edebiyat Dergisi nam mektebin bandaki mtefekkir, air] Bir iir sand dedii lhami iek, air olmann tesinde, tefekkr, atma ve inand retiyi hayata geirmenin zihin ilesiyle ksack yaamn ebediletirmi bir insandr. Ansna hazrladmz bu kitap, tarihsel bir belge olarak, onun ksack yaamna [954 983 yllar aras] sdrdklarnn bir toplamdr. Kendisini rahmetle anarken, bu kitabn hazrlanmasnda emei geen arkadalara da teekkr ederim.

LHAM EK
(Oltu 1954 Tokat 1983) Babasnn dedesi 93 Harbinde Kafkasyadan gelip Oltuya yerleir [Erzurum vilayetinin kuzey ciheti matuf harp zamannda Kafkas halklarndan youn olarak hicret almtr]. ok kk yalarda babasnn dedesiyle ve dier bykleriyle ilgili destans anlar cokuyla dinler. Bu anlar zihninde hep idealize ederek kendi evresinde de karln grmek ister. Ne ki, bu has ve gzel ilikilerin deta bakla kesilmi gibi bitmi olmasn bir trl kabullenemez. Bylece, yabanclamaya ilk kez kendi evresinde tank olur. S ve anlamsz ilikilerden srekli rahatszlk duyar. Anlatlanlara gre, ocukluunda, kk bir ocuun yaamas mmkn olmayan hznler, duygular ve tehlikeler yaar. 6-7 yalarnda kardeiyle [M. Latif iek] samanlk damnda oynarken saman dklen delikten aa der. 24 saat baygn kalr. Bir hafta kendine gelemez. Kendine geldiinde de, artk onun iin rkeklik, duygusallk ve durgunluk bir yaam biimi olur. Btn bu olumsuzluklara karn,- bir k yolu aramaktan da vazgemez. Bylelikle youn bir okuma dnemi balar. Douda ince bir damar halinde canlln srdren ak gelenei onun tek ilgi ve iletiim alan olur. Zaman zaman aklarn toplantlarna katlr. Byk bir hayranlk ve dikkatle onlar dinler. iire ilgisi de byle balar. Ortaokul ikinci snfta Faruk Nafiz [amlbel]in oban emesi iiriyle katld iir Okuma Yarmasnda birinci olur. Artk iir onun iin vazgeilmez bir tutkudur. Ve yazmaya da balar. Lisedeyken yazd Otel Odas adl iiri Admlar Dergisinin at iir yarmasnda birincilik kazanr. Yaymlanan ilk iiri de Otel Odasdr. Lise yllarnda amatr dzeyde tiyatro almalarna da katlr. lk ve ortaokulu Oltuda, liseyi Erzurumda bitirir. Erzurumda, Edebiyat Fakltesinde okurken Halk Edebiyatna ilikin yazlar yazar ve yerel gazetelerde yaymlar. Bir yandan niversitede okurken, bir yandan da vekil retmenlik yapar. Son rence iirini de bu vekil retmenlik dneminde yazar. Artk iir almalar daha bir younluk kazanr. iire olan tutkusu, onu Divan iirine gtrr. Divanlar yutarcasna okur. niversiteden sonra 1978 ylnda Krkkale Lisesinde edebiyat retmenliine balar. Bu yla kadar Nuri Pakdilin ynettii Edebiyat Dergisinin bir okuru olan lhami iek, artk derginin srekli airlerinden biridir. Arad retisel duyarll en canl biimde yaayan bir evrenin iinde bulunmann sorumluluunu tamaktadr. Bu sorumluluu boyutlandrabilmek iin yapmak istedii almalar yznden sal iyide iyiye bozulma noktasna gelir. Bylesine skntl ve sancl bir dnemin rn olarak Satran Dersleri ortaya kar. Sonra, stanbula gider.retmenlii Pendik Lisesinde srdrr. Evlenir. Abdurrahman Nuri adnda bir olu olur. Bu dnem, hastalnn da iyice ilerledii bir dnemdir. 1983 ylnn Mart aynda ksa dnem askerlik iin Tokata gider. Hastal askerde daha da artar. Bir sre Mevki Hastanesinde tedavi grr. yiletii sanlarak tekrar Tokata gnderilir. Askerliinin bitmesine ok ksa bir sre kala geirdii iddetli bir kriz sonrasnda vefat eder. (14.6.1983) Satran Derslerinin kitap olarak yaymlanmasyla lm, ayn aya rastlar.
Arif AY

R ZERNE

URADA GNEE NE KALDI

Cahit YELYURT

a binip cbbesinden gz kara svariler karan o beyaz ta oyuncusunu nerde bulmal tutup zengisinden pp koklamal lhaminin lm beni olduka tedirgin etmitir. Bir sre acyla kark korkuyla rselendim. yla varan bir sre dnmek istemedim hatta. 1983te Satran Dersleri Edebiyat Yaynlarndan knca, kitabn elime almaya korktum. Olayn sonlan biimiyle Tanr razl arasnda kalan apraz dncelerin ana dmtm. Sonraki yllarda bir kitaptan elde ettiim ve olayn duyarla bakan yzn yeniletiren bir ipucu beni rahatlatt. Bunun getirdii i genilemesidir ki yazmaya ilikin zorluklarn birazn giderdi. Dnyaya hznn alm gzleri gibi uzak duran, gs imkansz trklerin kanyla boyal kularla oyalanan bir dalgnln, farkna varlamayan bir uurumun sakl gvdesiyle aramzda dolap bana ender yllar yaatan bir andr lhami iek. Aradan geen ve hayatmda yalnzlk giyotinlerinden soyut ller brakan drt yldan sonra yine belleimdeki anlarn arivlerine uzandm Satran Derslerini okurken. ki yl ayn okulda birlikte altk. ki yla yakn ayn evin ayn odasn paylatk. iir ve hzn, dumanl ay syleilerine kart nice geceler boyu. El ele nice vadilerden, nice sarp yamalardan, uygun ve aykr sulardan getik. Gn oldu, gndzler geceler boyunca syletik, gn oldu yan yana, bir kulalk uzaklkta dilsizler gibi sustuk saatler boyu. Okulda ok sevilmiti lhami. Onda herkesi saygya zorlayan bir yan vard. Bunun nedenini hep sormuumdur kendime. Gnlk yaants belli birka ayrntda toplanabilirdi. Ders d zamanlarda ya kitap okur, ya benimle, Cokun Sezginerle, belki uygun grd kimileriyle syleir, ounlukla satran oynard. Ender yenilen bir olduundan herkes Onda kendini denemeye (korka korka) can atard. Rakiplerinin ard arkas hi kesilmezdi. retmenler odasna giren biri, Onu dip kelerden birine ekilmi, lezzet anlarnda dilini aklatacana sigarasndan derin soluklar ekerek bir kitab ilgiyle okurken, ya da karsna yeni bir rakip alm, bir elinde unutulmu rastgele durumundan dsel halkalar ykselen sigaras, botaki sa elinin iaret parma oyun arayan bir zihnin bklm soru biimi gibi akana dayanm haliyle grebilirdi. Hi ses karmadan ar anlaml, hesapl yryen oyunuyla hamleler yapar, sonucun matla bittiini rakibinin panik puntolar frlatan son szlerinden anlardm. Bir kede beklemekten sklm, pencerelerden uzaklara doru engelli koulara alan beni, yan banda zaferini nemsemeyen bir komutann yandan yrtmal glyle arkasna dnnce fark eder, O Yeilyurt, merhaba. ay ielim mi? diye sormasnn arkasndan yresine kantin aycs gelmi mi diye baknr, ieriye ay tepsisiyle giren aycya eliyle iaret ederdi. Hemen her syleimiz ksa, ocuksu kolaylkta parlayveren biraz da haylazca bir kkrdamayla balard. Aramzda simge deeri tayan baz szcklerle yavatan balar, koar adm szckler yaryla boyutlanp srerdi. Kendi balarna, sar szcklerin yaltkan eyasyla gvdelerini tokuturup bezginliklerinin trevlerini snayan br arkadalar, ilgiyle, hatta gptayla bize kulak kabartrlard. Aramza girmeyi ok az becerebilirdi. lhami, kimilerini ar s bulur, byleleriyle konumaktan, senli-benli olmaktan saknr, Ben ne konuaym, Onunla? derdi. Mert, alkan ve olduka kltrl, eli de kalemle tan olan edebiyat retmeni Alemdar Yaln, ounlukla bizimle konuabilen, uyum salayabilen bir arkadamz olduu halde, kesin yargl syleiler doduunda Onunla ters dp sinir srtmelerine kt anlar olurdu.

Gemiiyle ilgili yorumlara, zel hayatyla ilgili anlarna birka ayrnt dnda- hi girmezdi. Bir yann hep sis altnda brakmtr bana kar. Bir konuya girer, bir yerinde Neyse, brakalm? deyip kafamda buz gibi sorular brakarak bir kan balta girmemi ormannda yiterdi. ocukluk dneminden tayp stn hznn toprayla rtt derin ruh yaralar, i aclar, belli belirsiz, kapal kaplar ardnda kesilmi bir hayvann kan gibi, suskularnn marur kaps altndan szyordu. Yine de yanlma paym ne kararak geiyordum bu sezgilerimin zerinden. Bir kaza, bir arkadann trajik durumu gibisinden mphem olgular iirlerinden de duyumsanr gibidir. ok dalgnd. ok okurdu. Olduka dank yaard. Odasna girdiimde, eyann darmadankl, saa sola salm, st ste yan yana, aralarnda belirte olsun diye ktlar konulmu kitaplar, arpk bir durumda orta yerde kalakalm aydanlk, yalnzln buusu zerinde dudak izleri tayan ay barda, koar adm bir gecenin boynu bkkleri rnei kl tablasnda kvrlm sigara lleri beni olduka tedirgin ederdi. Bu zelliimi bildiinden, elini kapya gerer, Bir dakika sayn Yeilyurt der, beni birka dakika darda oyalarken eyay bir dzene sokup, buyurun sayn Yeilyurt, oda grlerinize hazrdr! diye dost satamas ve mizah tutkunu bir sesle arrd. eriye girince bir yandan dzenli bir aralkla krpan sa gznn elik ettii czrtl bir sesle, glmekten katlarak, Yahu ne Ezazil adamsn. dm kopuyor senden! diye eklerdi. Bu amansz, bkn gibi anlamlar ieren bir szckt Erzurum yresinde kullanlan. Hemen kahkahalar patlatrdk dostluun birbirine kavuan rmaklarnda. Evde yemekleri, ay hep ben hazrlardm. O hi anlamazd byle ilerden. Ayak ilerine hep ben koardm. Onu rahat tutmak beni mutlu ederdi. Hafta sonlarnda lhami, Cokun Sezginer (O da ince, sanatedebiyattan pay alm biriydi) ve ben Ankaraya giderdik. lhaminin k Ltif Demetevlerde birka arkadayla bodrum katnda kalyorlard bir apartmann. Bazen orda, bazen de ayn evin beinci katnda oturan, ailesi Almanyada alt iin yalnz yaayan Ayhan Altunun kitap dolu evine kllk safas yapmaya kardk. Ayhann dank yaants lhaminin tam diine gre olduu iin bu terimi ben koymutum o gnler iin. O tam bir sylei adamyd. Yannda hi skldm hatrlamyorum. Alabildiine kltrlyd. Divan Edebiyatn ok sever, Fuzulden, Bakden, Nailden, Nefden, daha kimlerden ezbere beyitler, iirler okurdu. Dahas var, yeni yeni ortalarda grnen airlerden Okuduum birok rnn ok daha deiik yorumlarn Ondan dinlemiimdir. Konuurken btn ehir durup Onu dinliyormu gibime gelirdi. Bazen ylesine aryorum ki Onu, zarifliini, itenliini, cmertliini! Gdasn dzenli bir biimde almaya hi zen gstermezdi. Sigara ve ay ba keyi tutard Onun yaantsnda. Benim zorum olmasa yemek yemi-yememi aldrmazd. Kimi zaman ev kakn arkadalarn basknna uradmz gecelerde, zellikle Salih Yal, mfredat zengin kuru yemiler getirir aya ek yapardk syleilerimizde. Szlerin arasnda, odann her yanndan ykselen oul trtlar srerken, gidip gelen aylar arasnda buharlaan iletiimin akntsnda saatlerin geiini duymazdk bile. Yine byle bir geceydi, birka kiiydik. lhami sylei halkasnn orta yerlerinde oturuyor, kendini kuruyemie kaptrm konumadan trdayp duruyordu. Birden lhami, avucundaki kuruyemii orta yerdeki kdn stne frlatt. Yahu bu ne be! ine tkrrm, seninle mi uraacam. Kendimi kaptrmm, habire urayorum u meretle! Sanki mecbur muyum bunu gevelemeye! Byle sylerken sinir belirtileri gsteriyor, bir yandan da byle anlarda glme hakkn annda kullanmaya hazr birini ararcasna bana bakyordu. Benim glmekten devrildiimi grerek o da katla katla glmt. Yahu arkadalar, bu ok gayr- ciddi bir ey. Bir daha oturumlarmza ayiei sokmayalm. Rica ediyorum. diye eklemiti. Kuruyemii ne zaman aya kosam hep bu sahne canlanr gzmde; ac tatl glerim. O yllarda Edebiyat Dergisinin ynetim evine gidip gelmeye balamt. Nuri Pakdilin konuma biimini ok sevdiindendir herhalde, hitap szcklerini Onun gibi seer, biriyle tokalarken nnn ilikli bulunmasna zen gsterirdi. nsan onuruna ar lde riayet ederdi. Arkadalardan birinin ynlendirmesiyle, 79 ylnn yaz aylarnda Edebiyata iir vermek iin almaya balamt. Ben o sralarda, ailemin benden yana kayglarn bastrmak amacyla baba evine gemitim, ara sra gelip yine lhamiye katlyordum. dn ald daktiloyla gece gndz demeden alyordu. Yazdklarn benden saklyordu. Beenmezsin diyordu, gerekten olmuyor, yapamyorum diye umutsuz ifadelere kayordu. G bel elinden koparp, pek tadna varamadan okumutum. zlmesin diye gzel demitim. Ama beenilmediini anlar gibi olmutu. Gdasz, yemeden, imeden, salt ay ve sigarayla gnlerce almas Onun saln iyiden iyiye bozmaya balamt. Daha sonralar stanbula tand. Okula resm baz iler iin geldiinde, kaln ereveli gzlkleri arkasnda, olduka deimi, beni grmekten saknr gibi sessizce svan bir lhami vard karmda. Nedenini sonradan renmitim. Rahatszland anlarda (Ki ben nemli bir eye tank olmamtm) yapm olabilecei hatalarn utancndan byle davranrm! Sal yerine gelince, Satran Derslerini yaymlamaya balad Edebiyatta. lhamide benim hissedebildiimden ok daha derin ve ok ynl bir ac vard bu

iirlerde. Bir de ok tehlikeli grdm gelecee, yazgya dnk atflar oka vard iirinde: aynalar/gsterebilir mi hi- bana sonumu/nedensiz baladm oyunculua/bitireceim rastlantyla/-oyunumu/dostlarm da/var intiharlar/her akam slak yapkan/saarlyla girip odama/paniimden pay toplarlar nsann ters konumundan, iine yuvarland evrensel bir vebay duyumsatr iirlerinde. Olduka gergin bir duyarlk grlr. ntikam ili bir martr gerekte dizesinde toplu bir kymn kar tavrna klr. i doludur yaanan hem bireysel hem evrensel trajedi karsnda. Alayabilse iinin gncelden kopup gelen zehrini aktabilecektir. Ne ki bizzat bana sk sk syledii gibi alamaktan yana engellenmitir. Issz ve dokunakl/diye sormadm nk ben/alayanlar severim/gzeldir alamak. Sanki yanl ve uzatlm bir ka yuvarlanmtr dnya. Bu yzden eriemedii, kenar izgilerini izmeye alt bir aka tutunma aray iindedir. ey ak/elbet bandasndr bela kitabnn/ne ok dilin var derken srekli kayd konum, hznn l dzldr. bu hznn/mesnevisi yazlmad/grbz tarhlar ld. Yapayalnzdr yeryznde, kendisi dilsiz talara daha yakn bir iliki iinde, daha somut bir i durumu ortaya koymak ister. (Ben daha ok talar m anlyorum nedir/ve nedir ta. Ara sra gelip Onu vehim depremlerine uratan kukularla ba derttedir. u yalnzlkta/ivedi ve kirlisar/diiliini kullanyordur kuku/lks oteller gibi kuku/kuku. Youn fanilik duygusu gz imgesiyle verilmeye allmtr iirlerinde. dnd halk ve czzam ne gn yrd/ve hep bir yaprak deil miyiz ki/bir zaman yarp kmak serveninde/zdalmz/topu topu bir mevsimi yaarz ite/maa bir sonbahar figranyz/hepimiz de. Tanrsal cezann hep yan bamzda olduunun bilincindedir. Kutsal Kitabn toplu yok etme haberlerini sakl bir bilin olarak yedeinde tar. ve czzam ne gn yrd sormal/deil mi ki ebabil/adil/bir infazn addr. iirin yryen gereklii iinde veba, czzam tanrsal buyruk alan dnda kendini arpk oluturan bir insanlk iin cezaya arptrlmann buyruksuzluk tamusuna yuvarlanmtr. alp kiiyi kayalara arpar buyruksuzluk. Edebiyatmzda, tarihsel bir kymn trajik bir tan olarak yerini alacaktr Satran Dersleri.

SATRAN DERSLER BRNC BLM

10

SATRAN DERSLER

I uzun bir nehirdir satran kvrak ve uzatarak boynunu nice gne batn yerinde grm boynunu oysa veba tarihileri bilmemilerdir her karenin bir kar veba giriimi olduunu ge bezgin bakanlarn bir trl renemedii bir oyundur satran evet ilk ak gibi bir eydir ilk al artk dn yoktur kuku balanmasa da tedirginlik doal saylabilir ancak yrmenin dnda btn eylemlerin ad ka ka katr apraz zgrlklerinde filler aclardan yaplm bir alanda ne zaman ki esrirler yazsak defterlere sar myd ah amaznda vezirin lmcl tutkusunu yerine gre piyon da bir tufandr iinde hep bir vezir srekli mahzun dz gider apraz vurulur ve uzun uzun gnbatmlarn artrr hzn ularndan dolanp yaln sraylaryla piyonlar arasndan rkek ama cesur ama sevimli asa duyargalarn o tarihsel iire iyi bir oyuncu en ok atlar sever sen ey atn kaybeden oyuncu bir ilkyazdan koca bir gzyontan adam brak oyunu artk yle bir sszlk dle ki iinde yeryzn kinesin bizim atlar 11

II nicoldu onca oyuncu oyarak ette oyuk seyirmesinden oyun kurarlard kap da sleymandan kaf danda otururdu anka nicoldu o marur gemiler ki aklarda gnein anla her akam ufala ufala batt sularn kabarp taarak savrulduu oradan kesik bir insan ba gibi tara dp helak oldular n geldi ey iskender ok acaip grdn mrn tkendi geri dn rkt ki endie dnyadandr ve hayal hitir sz onun ...avda yine geri dn bu son yoksa leceksin gurbette dedi ses ve iitip alad o koca iskender ki tuhaf matlar yapard mat oldu olaan biimde artk anlalmtr gnn akamll kesin mat yok iyi oyun vardr sadece ve satran aslnda dalgnlarn oyunudur dalgnn lm karsndaki skuneti dmana lmn dehetinden korkuludur

12

eilip o oyuncu uzatsa boynunu buyrua talar srldnde kaleyi buyruksuz dnd m kii demek ki btndr sallantda demek ki gk de anlalmaz bir biimde l cinayetlerde yeryzne parampara dalmtr ak ve umut dalmtr koygun bir gece gibi gn kaplayan sevgilinin gzlerindeki zeytin siyahn o oylum oylum kabark iiri kaplayan bir eyse buyruksuzluk talar srldnde alp kiiyi kayalar arpar buyruksuzluk a binip cbbesinden gzkara svariler karan o beyaz ta oyuncusunu nerde bulmal tutup zengisinden pp koklamal

13

III syleyelim eBR ha in dir eSekiz yok yok ayr bir dman falan gen eri ey e hattndaki budala -Tanrm ne saflkbir ara dilim srse de at kskacn anlatsam desem ki Haderler ki kemik atyor kpek resmine bu adam anlat apak olan gecedir halk etinin nnde anlam katledilmitir vardn sylemezler otlar ok sutn dt nice bir ta ne zamana yetitin aykr sr alka de ki ey at kskac kabaran ate alm ve ey at kskac diye bararak o oyuncu oynadnda seni konu benimle sana hizmet danaym

14

IV hzn yalndr-dadan aparlm kar topaklar gibi yel ki ince ipince bir teldir kopmutur insan azar azar kopmutur yalnz hzn vardr kalbi olann hzn ylece orta yerdedir tuhaf bir yarma yaanyordur epevre eytan kilitleri snav

15

V bir oyuna rasgeldim her ta yakup hzn anlat bu boalm at hzndr yannda kalfa rak ben bir oyuncu tandm daha atakt grdm ki atlyordu kara kuzgun kabusa beyaz bir su oyuluyordu 've sabr olmasayd yeryznde bir gn kalnabilir miydi?'

16

VI bu hznn mesnevisi yazlmad grbz tarhlar ld o ceylanda bir ka minyatr mtekeddir -de bana bu esrime bu koygun minyatr yalnzlndan baka nedir-oysa kocamandr ak usan hep eksiler alannda olup biten bir eydir parala bu trajik geidi o ta sr ey insan ta ta-nk saat snanan bir sretir ve atlar yanldklarnda kaygan o karangu duvarna arpp kukunun der l atlar nk satranta nk orada ve burada her zaman retidir zaman akn da katlar vardr-kadim kabark bir ykdr alnyazs

17

ey ak elbet bandasndr bela kitabnn ne ok dilin var gece ki anlamad u anda o ibrahim ve ishak yarg yok ta kim atacak leyla bilmez mi gerekli olduunu diye dnp duran gece ki ey gece o klli aynalar seni ararlar ssz bir hat fotorafn dan sana ktm oynanan gstermelik bir sonoyunuydu aldandn ar talar verdik ...ve ay seni bulduunda yani ki kantladnda kendini ben mthi bir balk atacam iirime sevgili gecem diye

18

VII ebera snd m diye bir ses sahi ebera nerde iskender! iskender! diye bir nlem bu nasl iskender aramaz bengisuyu diye bir hzn hit! dostlarma unu haber ver denize aldm ve gemim para para oldu' diye bir im denli narindir intikam intikam ili bir martr gerekte bir ara ses aygtn yrtarak karlrd o imdi dlanm bir ta olarak karl k gecelerinde acl bir gen airin her geite hznne tank olduu metruk bir kmbet denli mahhas aktr -ve o ne rahim bir yrytr gecede 19

(o yllar bir ressam tanrdm gk izemezdi yksek evler yapard yitik kadn yzleri- bir gm o kentin -tarihsel bir kenttiro arsndaki hasr iskemleli kahvede onu bir cenini izerken alar grdm btn eleri belliydi ama neden gzsz ama neden bir kaleden artm kap tokma gibi ssz ve dokunakl diye sormadm nk ben alayanlar severim ve gzeldir alamak denebilir kibir insan en ok alarken gzeldir vakit de akamd darda kar vard kar yzyllardr alabildiine vard insanlar doar konard konar gerdi sonra o btn resimlerini yrttbirden kaybolmutu aryor diye duydum bir eyi an unutturmak istedii belki derin bir gk resmini ye'si bien o esiz klnc grbz hamleyi) bu ta da sryorum koyar gibi o gzel yapnn stne ya da komaz gibi ta stne ta (ben daha ok talar m anlyorum nedir ve nedir taakmak ta satran ta sapan ta gkta) reddetmek gerekiyor kimi talar ve eyleri szgelimi sapan tan -o gz karr sadeceortadaki gkkasab gkdeleni tanrsz tecimevlerini caminin hemen nndeki ana caddedeki aykr kadn salnn yanl konumunu gln evlerde bahelerde ve hatta parklarn bile bu ta mekann reddetmek gerekiyor 20

aa ktmda kan- oalan bir suret ve kendini ta ierlerde bir yerin yor-duymuyorsundur yinelenir durur -u sanki ne diye- akam ki dnp nefsini iine tuttuun yzndr senin yzn -parampara blk prktr u kuytu kalabalkta u yalnzlkta ivedi ve kirlisar diiliini kullanyordur kuku lks oteller gibi kuku kuku (a detiimde o yz diyor yoruldum -aynalar gsterebilir mi hi -bana sonumu nedensiz baladm oyunculua bitireceim raslantyla -oyunumu dostlarm da var -intiharlar her akam slak-yapkan salaryla girip odama paniimden pay toplarlar) azald halk iinde yzdeki ben gibiler eldeki siile bana -etin yumuak bir yerinden skn edendnd halk ve czzam ne yrd ve hep bir yaprak deil miyiz ki bir zaman yarp kmak serveninde zdalmz topu topu bir mevsimi yaarz ite ma'a' bir sonbahar figranyz hepimiz de ve czzam ne gn yrd sormal deil mi ki ebabil adil bir infazn addr ve insan -ne u ne buiyioyunundan sorulmayacak mdr

21

VIII (kstak) her dakika henz lm gibi ebuzer kimsesizsindir ilemin gamevi ay emek kesik kesik solur avcnn elegzl nesnesi kaybettiin divit -krdr faniliindir o aa ki zekeriya onda saklyd yaz ebediyyen vardr -ortadaki gk ierdeki dehet pusudaki bungu kym mahzen kan ok kandil krlm -sanki ge herey iin - niin ertelenir sanr insan hereyi yle sanr - yeniden han o lmszlk gibi mutantan ta - dm vardr - orada naslsalar yle apak krktrlar dili faldr akn ey ta

22

KNC BLM

23

SORARAK

yeryz krlarnda byle yrekleri tatlardan yana arpan yaramaz adamlard srcler bakarlard dikiz bir bencillikten boyuna yalnzdk aradan bunca da geti patikalar boyu iz srp taradan bir baka taraya ilerilere oradan ta nerelerine dalarn ok tat deitirdik byle kent kent ok can kayb ve salar korkuyla sevin arasnda irkilerek daha ok bu sanak gibi yaan yazgdan yle bir svazlayp aryan yanlarn dudaklar dualara aralk grdk ki kemiriliyordu can aacnn dallar kuyular aar gibi kanda sorarak etli kanda scak kemik soluk alyordu

24

KM

koparan kim akamn nne dev gibi gerilip alkn elleriyle geceyi dilim dilim grdm karanl salglyordu sert maddelerden yaplm iri bir yanl o gitti ben gittim sonunda bir mthi kulua vardk imdi ocuklar da soruyor kimdir aymz rten kadavra

25

KEST

bir resimdi ite tandan ikindiye sarkan kara kalem allm srekli k yoktu nnde salarmz tarardk lm myd o yalnlk yoktu ve gamzelerinin trevi o cnm krklnda alnnn o ceylanda bir yn kan yazmas yzn yoktu hani btn hznlere nesnel karlk diye bir snavda kullanlan su gibi utanga ve bir kez daha actarak gsmn sarplarn yzn yoktu ne ok gz ls byle diyorum kllerinde bir ate atsam

26

CANLAR

umut kesilmiyorsa dostlarm kesip barikatlar kurarak kangrenli gvdemizden urda gnee ne kald

27

BR HUYLANIIN YKS kendini bildi bileli yalnz konumuyla ilgili yalnzlnda gerekten yalnz olduunu sanarak ldran korkun kalabalk bir adamd dnya sreli nbetlerle kpkten giysiler biip azlara arpmalarla geliyordu sara ufakt onun ok aks oldu o adamn oalan azn ilk grdnde btn aklarn kaldrp atacakt bir gece yeryznn en ar baltasyla en kuytulardaki aatan kesti ve nndeki salkm saaktan bir tutam sat kalkan geceye koaraktan ve ite ye oldu kye ilk gelen jipin altnda arkadandan fkran kanda da yine yle bararak kalkp ve byle balad salarnn isyan

28

KOAN D

masken dt-gpegndz pencerende parmak delik deik krba ky ve duvar lardan gpegndz kan gpegndz sevin bahe toy yaprak narn dallara anlattndan kl - btn bir ceset gibi ortada imdi

29

DAR

batm giysileri yok gibi yle bilge srgit birike birike tayor kan inceden geceye inen indirmede yarlarn kayalarn ve eline ne geerse dar sre yakn ilk kez az tede sanki ve kaslar darala darala gndemde yalnz zaman var s sularda nice boulmalar tatm damaklar veba etinden blk blk et koparld uzand ksald bir dnya saatinde arndrlp becerilerinden ellerinin topraa kazandrld toprak alabildiine engin

30

ORALARDA oralarda hala insanlar g uurlar kimselerini kandr skr gste yukar koar helllarlar ayrlmadan oralarn buzlar saaklarda sivrileerek bir ara dal ularndan sarkp usturalar saplarda hl hzn ok eski bir yk oralarda atllarn artk olmayan atlarn artk kaan bir uzayn kaynar kylarna yrtp akla yorarak bengisu tadklar o ilkyazdan gze kalan bir gl tal buruk bir anda oralarda gen binbir yerinden hanerli vurarak yalnzln gizli patikalara kenti dnr oka da seyirir bileklerinde ne yaman bir and olur

31

RESMDE

kk bir kap bir at kapaklanmas resimde sanak da var - bir adam srekli slanyor gece bir resim neyse odur bir at bir kere kapaklanmsa kapaklanm bir attr o

32

SESSZ

herey eninde sonunda sessizdir bir gnn krlganlndan kalan ve tekrar tekrar krlan mteellim bir insan sesinin balatt alamann kr sessizdir dalda yalnz ve dalm bir elma yalnz ve yapraklar rtmyor onu gelen akama geen akamn ilenmeleri dadanm bu kahr sessizdir iinin ngarlarndan yonttuun asi bir atba gibi ryalarnn ucunda umudun sessizdir filistinde akamstleri sessizlik bir file somun gibi

33

YAYINLANDII HALDE KTABA GRMEM RLER

34

OTEL ODASI (*)

Bir otel odasnn karanlk kesinde Frtnann sesini andryor nefesim, Kulamda saatin hznl tiktaklar Karmda ise beni paralayan bir resim! Tavann baklar gzlerime taklm Beni tehdit ediyor zalim yalnzlyla ileke kitaplarm konumuyorlar artk imde gizli bir ses hkmediyor ki ala Donuk bir eme gibi skin krk sandalye Sanki hasta bir name elimdeki defterim Bin bir anyla dolmu boalm kk dolap Hayatndan usanm kirli elbiselerim Bunalmaktan rm zeytin ekirdekleri Kuru oduna dnm masamdaki ekmekler Ulu Yce Tanrya her akam sylediim Boazmda birikmi yarm kalm dilekler Gene kederle ykl rmcekli duvarlar Her gn ayn zdrap her gn ayn yaant Gene geceye gebe abuk biten sabahlar Gene her ey kapkara, gene her ey kaskat!..

* Admlar Dergisi tarafndan dzenlenen iir yarmasnda birincilik kazanan Otel Odas, Admlar dergisinde de yaymlanmtr. iir lhami iekin yaymlanm ilk iiridir. 35

BLMEK VAKTDR

Umut ullarn baladklar, kuburnular zgndr bir ey yapamamaktan. diz kp nnde aladklar; -cehennem tavrl, fke baklbir duman tter topraktan. Ve bu ay adak aydr. ot minderlerin kuruluunu, ayranl orbann duruluunu, bilmek vaktidir gurban. bin yldr sregelmi, sre gider bu grdn gveysiz dn ne bir erbet, ne bir ac kahve var kna yakmaz gelinler ellerine at yakarlar. Geceyi gece belleme, gndz kararm bil. bu iek adak aynn ieidir gurban; bu aa mutlu deil! Uzun havalarn getirdikleri yrek yangnlklar; -ah felek-li duygulanmalar. Ve bu arkn etrafnda dnen biz snamak vakitlerini evvel zamanlara ilitirdik knamak vaktindeyiz. Kvrak havalarn gtrdkleri hznmz bir ocuk glnde kflenir ve o, yle bir vakittir ki vakitlerin en mbarei-

36

tepelerden tepelerden ses gelir. -boyun bkmek tanrya yiitliin anndandr bilinsin! kuburnu kirlenmezse dibi sprlenmesse kutsallndandr bilinsin elinde bakr tepsi yoksul doyuruyorsa ninem osmanlndandr bilinsintepelerden tepelerden ay doar Allahtr bu, srrna erilir mi ar oul verir koyun guzular ksrak kiner tay doar Tay hz demektir kuvvet demektir baaklar olgunlat ayrlar yeerdi demektir Gn gn kovalar, hafta haftay ekin yeeripte aa tomurcuklanmsa adak ay gemi ve de tutmutur sevda yeli sam yeliyle karp ekin ekinlikten kmsa gurban; bilesin ki; ADAK BZ UNUTMUTUR.

Admlar dergisinin Mart 1972 tarih ve 24. saysnda yaymlanmtr. 37

ELLERN KALKAN GB

rmaklardan alanlara tandn yalnzsn bir tr ormansn kaf dana senden geiliyor kucanda en yank leylaklardan bir deste gencecik ak arlarn sendin o ok boyutlu youn yumruklu damarlarnda kesiksiz bahar gvden atrdyor zl ekmeini doann emekle youran kadnlar grdn ovalarn uuldayan scaklnda gelincik gibi bir o yana bir bu yana apa sallayan bydn gzle donank anne ite gm omuzlar babann alm ban gidiyor zulmn kervan ylmadn usanmadn aldanmadn ellerin kalkan gibi yreinin stnde bir cinnete sava atn

Edebiyat Dergisinin Temmuz 1979 tarih ve 38+54. saysnda yaymlanmtr. 38

BOYUNCA

en ok salarnda dalyor gkyz yol boyunca yol uzuyor/boyunca imdi dalarda bir yerde kepeneklerin alt kuytu ve dnya abasnn altnda rtbas ediyor bir suu ay grnd ilendim ok da getim bilendim yol boyunca

Edebiyat Dergisinin Temmuz 1979 tarih ve 38+54. saysnda yaymlanmtr. 39

GNAYDIN

srtlarda gzn besini aydr alayan bir ceylandr gece neden sonra suyun ruhu olan sesi sesin giysisi olan sudan soyutlamadan tapnmadaki iire yourarak dada yalnz bir adamsn tutun bir enli taa yaslandn toprak aada giyinik yukarda plak ierlere doru kaygan etinden gizemli nlar frlatarak kanna girdi kuatldn bu gk bu rya aynan klfndan frlad gibi hani u ocuklara zg mavi kumalardan rl bir kuma olan sevda gl ve kiraz gibi gk nerde balyor nerde bitiyordu ay bir anne gibi hep anne alabildiine anne gibi okamasn nasl da biliyordu kent bitti imdi da dnemi salarn savuran bu esinti yeni silindi eski smazlklarn yeni smazla gnaydn

Edebiyat Dergisinin Mart 1981 tarih ve 38+74. saysnda yaymlanmtr. 40

KARANLIINDA

kayyor su ve somun. hep daralan bir mekndayz de ki tutun kan kuduran ve azmanlaarak kanda yol olup akan bu ne engebeli d gsm atsndan kopmu kimde ne varsa karanlnda tutun kayyor ayaklarmdan

Edebiyat Dergisinin Mays 1981 tarih ve 38+76. saysnda yaymlanmtr. 41

GZ

bitti baheden yaprak tartaklanarak- veda ton ton akak grileri gzlerdeki siyah beyaz klyanakta kaypak bir su hani ilkyaz hani o usuz dinleti ki bitti bitti bitti

Edebiyat Dergisinin Kasm 1982 tarih ve 38+94. saysnda yaymlanmtr. 42

TEMALAR I

bu tuvalde akam bir kurdeladr gk zk sevgili salaryla anlatldndan ayrca rmak yataklarna yer verilmemi ressam diyor ki su dlemek iin vardr aya gelince susuyor ressam, kurdeladan bir akam bir tabutun yandan grn sokak el ayak ekilmi ama ev orda durmuyor istifham u bo palto bir dolambasa eer dolamba giyilebilen bir eydir ve beden paltonun kapsamnda ba yapayalnz dnyann btn kurdelalar yapayalnz her ey simsiyah her ey simsiyah her ey irek asl ip, cam l kesit el ayak ekilmi ama ev orda durmuyor durmuyor ama ev orda durmuyor durmuyor bir artist daima yrr darda yokken dars dars diye bir ey darda bir artist ve onun sren yrmesinden sevinmi bir ehre olarak ehir ucunda srrn rgtlendii bir cadde biimindedir bu tuvalde nesne kendisi deil diyelim sokakta allak bullak bir adam yalnz allak bulakl boyuyor ressam ne sokak ne adam hem sokak hem adam

Edebiyat Dergisinin Aralk 1982 tarih ve 38+95. saysnda yaymlanmtr. 43

TEMALAR II (*)

boaltlm ehirler kadar yalnzdr bir ehirde bir duvara asl fleyeni kalmam knal bir kaval kadar mahzun knal bir kaval kadar mahzun knal bir kaval kadar mahzundur adna sessizlik dedikleri o ses nere gitse yanndadr engel olamaz susmasndan kelimeler olur engel olamaz o yani yirmi dokuz yanda yani ceplerini can erikleriyle doldurup sokaklarda bademli dlere eyleen aylak adam aklamaldr ki kelimesiz bir yalnzlk mmkn deildir aklamaldr ki her romanc yanlmtr bu noktada ve roman kiisini tahrik edip romandan caddeleri ve aynalar olan bu ehre kartan budur boaltlm ehirler kadar yalnzdr kelimeye yargldr bir ehirde bir duvara asl fleyeni kalmam bir knal kaval kadar mahzun

(*) lhami EK, Temalar II iirini lmnden ok ksa bir sre nce yazmtr ve iir ld ay yaymlanmtr. Edebiyat Dergisinin Haziran 1983 tarih ve 38+101. saysnda yaymlanmtr. 44

YAYINLANMAMI RLER

45

LEYLA

gnlerden bir zge gn mdr yaprak dkm mdr gizemli neylerin dalar leyla albenisiyle mi donanmtr bulutlarn doluktuu bunlar szck mdr yoksa tuz rma m Roma'ya yaknlan ben miyim bir gn hergn gelen melein gelmeyeceini bilen ben miyim ilenen leyla mdr leyla mdr (ktrm bir yel eser raklardan genlerin eliinde unutulur olay zellikleri ems'in tleri erir ufukta douda batar gne) ktrm bir yel eser raklardan alar alnyazm tartr karanl trmalar karanlk bilgeler evren bir sava alandr ak eline dolayan bir dize yrr stme bir kent mecnunu keser yollarm leylay sorar 46

(lm arksn alar gizemli neyler der -bu bir lm ddr- lgn hseyniler balanr bir aksak hicazda evki bey'in kollar douda batar gne) leyla bir zge can mdr can iinde can mdr bir adam anlattlar leylay avularnda gizliyormu bir adam koynunda tayormu onu onlar kskanmak mdr leylaya giden yol alasak balar m nasl lnr urunda sz verilmi lkede yabanc alamayan gezgini dndm nil'i gzleriyle ien bir bilge gibi sara glmsyor yarg yok ta kim atacak leyla bilmez mi gerekli olduunu u anda ben ibrahim ve sara leyla bilmez mi

1973 ylnda Erzurumda yazlm, yaymlanmamtr.

47

SON RENCE

ocuklar oturun tahtay sil yavrum kapa kapy yaslann arkanza nerde kalmtk evet ve nice canlar yakt meryem yzl gelinleri dul brakt ve bu yedi canl devi ve devin alev fkran gzlerini korkun homurtusunu zehirli trnaklarn varp atal yrekli yiide anlattlar susun ocuklar giydi sava giysilerini atal yrek kuand silahlarn perek sevgilisinin alnnda duasn alarak annesinin sinsi dncelerden yreini temizledi ve dourgan bir sessizlikte konutu atal yrek da ta put kesildi dinledi kurt ku tutkularndan arnd dinlediler ve dourgan bir sessizlikte okudu sava duasn yksek sesle ve dedi herkes okusun ocuklar susun karanlkta yola kt douu beklemedi son kez bakmak istedi kaybolan aya ve bir kedi sessizliiyle girdi maaraya dev az nce yemitir yemeini devin gzlerinde uyku ocuklar su gir ge yerine ve yaklat deve atal yrek devi yakndan grd sayklamasn duydu ve sevdi onu ve ekti klcn zrr 1974 ylnda Erzurumda yazlm, yaymlanmamtr. 48

ANILAR

sonrasz bir srgn yaar anlar artk varolmayan evlerde anlar ki gen lmlerin art her an anmsanmaya duyarl hep unutulmaya hazr sorulsa yadsyacaktr anlar m yok ki benim anlarm bir bakas yaam bu yerlerde bu adam unutkan m ne kular yreine iler aldrmaz kular ki bilirkiileri umudun akn ve erincin simgeleri adam yitiyor boluktan

1976 ylnda Erzurumda yazlm, yaymlanmamtr. 49

DOURGAN drak asl ip cam gn l kesit kadn i giysileriyle kaygan ayrnt o uzun geenekte kaygl grntler kylarnda yanl bengisular dlenen dnen at konumun ereti giydirilmi ilk eylem sourmakla balad lm nlarn ve artk dourmak yazg o kuku eski bir ezgini uzun zaman emzirdii lmcl esrimelerin dyz myd yoksa uzatsa duyargalarn o yapkan sulara oyun d yalnzlktr retir o oyuncu bir tabutun yandan grn sokak el ayak ekilmi ama ev orda durmuyor el ayak ekilmi ama ev orda durmuyor dizesi Temalar I iirinde de gemektedir. Keza cam gn l kesit ksm Temalar I iirinde cam l kesit eklindedir. (Hseyin Cahid Doan)

1977 ylnda Erzurumda yazlm, yaymlanmamtr. 50

DL

ve dyor apkas adamn avluda krk bir srahi kargalar kokuya geliyor bozup bozup an eskilerini sarn bir urgan gibi atkn bugn urgan yarn an ssz bir aynada sunuldun halka al bu cam tabak senin vakit yok kapanyor sergi k bast sana bir sta gerek

51

(*)

vakit yok kapanyor sergi ssz bir aynada sunuldun halka bozup bozup cam eskilerini al bu cam tabak senin yand bark drld katlar avluda krk bir srahi alnd lgn ngrak yanlar dolutu camlara

(*) Bu iirle dl balkl iirde, yer yer ayn dizeler var. Muhtemelen bitmemi bir iir. Son hali dl balkl iir olabilir. 52

tanda gl yamuru gkl karmaa oylum oylum byyen izdmler emberi ay blnd ezgilerde upuzun bir da bir da ard besbelli ssz patikalarn yalnz izcisi gn zlrken rman glgesinde k gel dmz hayra yorumla gel de rkt kularmz sevgili plak bayrlarmzda korku yanllk kaynar lm saan su izgileri sen sevgilisin kular rktebilirsin

53

 (*)

yediim sofralarnda ey yeryz abarttn ekmei eti abarttn daha ocuktum iinde masal kznn salarn tarad saydam bir yuvarlakken yaamak uultular dmemiken o narin kuytulara eci bc ellerinle bilincimi elledin kanma dokunan kana dokunmanla balad eti abarttn daha neydim daha neydim sylesene yediim sofralarnda ey a abarttn ekmei eti abarttn daha ocuktum iinde masal kznn salarn tarad saydam bir yuvarlakken yaamak uultular dmemiken o narin kuytulara ve kanma dokunan kana dokunmandan oldu imdi rastlant deil bu yrek hani kangrenle sarmtn bu sular byle kayarak emzirmeden dnya allarn ucundaki denizdendir yeni bileimler ardnda btn hayvanlarnla grndn ilk hayvanlarnla grndn hayvanlarnla dayandn kapma

(*) Uzun saylabilecek bu balksz iir, dzyaz denemelerini yapt ktlardan birinin arkasndayd. Sk tekrarlardan ve yazl biiminden henz bitmemi olduu anlalyor. 54

VEDA

gpegndz krld cam penceremde veda narn yapraa anlattndan gn btn bir ceset gibi bahede imdi penceremde yas ekildi zsular ierlere oka cam kr ky ve duvarlardan at gn

55

DEK YERLERDE RASTLADIIMIZ DZELER

56

 kaynasn bel kemiimdeki atlak omuriliim korunsun ve omurlar her zaman aknda olsun ite son omurum da rd yadsdn da ne oldu biri gl yakm olmal ocakta sanki genilemi gibi dam su almakta nldrler aylarn zerine aya toz katan da onlar deil mi onlar ki bana yakmaz sz etmek kaldrp incitmeden ama iddetle attm bir kyya melankoliyi yrmek iin

57

SATRAN DERSLER ZERNE YAYINLANMAMI BR KONUMA

58

SATRAN DERSLER VE R ZERNE LHAM EKLE BR KONUMA (*)

Sanatnn bir niteliini vurgulamak iin sylenen an tan olmak szn biliyoruz. Sanyorum buradaki tankl, sonucu deitirecek bir etkinlik olarak anlamak gerekiyor. an tan bir sanat olarak ya da a yaayan bir insan olarak amz nasl alglayp yorumluyorsunuz? Her insan andan sorumludur. Bu balamda dnyorum tanklk olgusunu. nandm reti, beni sorumlulukla boyutlandryor. an tan olmam, bu boyutun gereidir. Saptamakla birlikte, soruturmay ve yarglamay da ieren bir etkinliktir an tan olmak. Sonucu dorudan etkiler. amz korku adr. Umutla dengelenmedii iin, erdeme yer yok bnyesinde. Korkun bir biimde snrsz ilerleme melankolisiyle ba dnm. Bu yzden hibir kutsal tanmyor. Maddesel ve duygusal olan abartarak, Tanrsal yadsyan bir uygarlk ynlendiriyor bu a Bat uygarl. ada bilim zerklik savlaryla aknla inanmyor. nsan yalnz. Btn ilikilerinde eyann glgesi. nsann temel eilimleriyle, an eilimlerinin bylesine elitii bir baka a var m sorusu hzla gndemlere giriyor. Ben bu aa yn veren Bat uygarlnn, an balarndaki etkinliinin kalmadna, k srecinde bulunduuna inanyorum. Kokuma ylesine youn ki gncel insann da dikkatinden kamyor. Artk insanlar, ahlak ilerleme gibi duygusallklar bir yana, maddesel bir ilerlemeden bile kuku duyuyorlar. Madde kocamanlatka kendi sonunu da hazrlyor. Bu anlald. Ahlak ilerlemeye bandan beri kimse inanmyordu zaten. Eya sarasna tutuldu bir ara insan. Geiyor ite. Tanr gereksinimi gibi bymektedir. Konumamza balarken Her insan andan sorumludur dediniz. amzdaki iletiim teknolojisiyle insann bu sorumluluu arasnda bir ilgi kurabilir miyiz? Elbette. an bir zellii de sorumluluk kavramna evrensel bir nitelik kazandrmasdr. Olup biten her ey annda ulayor size. letiim teknolojisi hazr. Yeryzyle bitiiyorsunuz deta. Gerein deheti sizi kskvrak yakalayveriyor. Kaamyorsunuz, tanksnz. Bu da sizi bir derinleme ve durum alma srecine sokuyor. Hep byle olumlu mudur iletiim teknolojisinin sorumluluumuz zerindeki etkisi? Deil tabii. Onun bu emir kulu grnmne pek aldanmamak gerekiyor. Yaman bir dikkat avcsdr da o. Konumunun bilincinde olamayan insan abucak ana takabilir. Salt bu yzden insanlarn byk ounluu dikkatlerinde zgr deillerdir. Bir insan bir kere dikkatini kaybedince bir daha zor toparlyor kendini. letiim de yle yapyor: Neyi renmemiz gerektiini belirlerken, tepkilerinize de el koymay savsaklamyor. Devinme alan olarak bir ksr dng brakyor nnze. nsan ok uyank bulunmal ki bu emberden koruyabilsin kendini. Bir eyi vurgulamak isterim burada: Bu ember sorumluluun, konumunun bilincinde olan insan iin atn cokuyla srebilecei bir alandr da ayn zamanda. iirin sanat etkinlikleri iinde zel bir nemi olmutur hep. nk iirin i zenginlikleri bulgulamamzda, olgunlamamzda, bilinlenmemizde daha etkili olduu kansndayzdr. iire bylesi zel bir nem verdiimize gre, insana ulamamzda iir nasl bir ilev ykleniyor? Dzyaznn szckleri mantksal bir dzlemde seyreder. Etkisi de mantksaldr. iirse bir younlatrmadr. Szckler dnr, ie doru sokulgan bir yap kazanr onda. Yaam iirde younlam olarak vardr. Btn teki yaz trlerinde anlatlanlarn z iirde vardr, ama o daha ok anlatlmaz olann, szn dile getiremediinin arkasndadr. Srekli isel devingenliimizi yorumlamas bundandr. servenimizin saydam bir parasdr o. Grnr gerei hep aar, amaldr; yoksa rr dar alarda, insann zndeki bilgelii temaa edemeden dalr gider. Her insanda zndeki bilgelie ulama tutkusu olduuna inanyorum. iir ok elverili bu tutkuyu

59

ynlendirmeye. nsana ulamamzda iir nasl bir ilev ykleniyor diyorsunuz. Syleyeyim: brahimin yaptn yapmak; z rten her eyi krmak yani. Kkl bir iir geleneimiz var. Deien koullar nnde bu gelenee nasl yaklarsak, ondan yararlanlabilir? Uygarlk balamnda irdelememiz gerekiyor gelenek olgusunu. Uygarlk ki onsuz olunamayan eydir, gelenekler tayor ite bu eyi, kuaktan kuaa, adan aa. iir geleneimiz; biimiyle olsun, ieriiyle olsun, uygarlmzn ayrlmaz bir esidir. Bu yzden, tarihsel iirimizi salt bir malzeme yn olarak deerlendirmemeliyiz, onu oluturan zsuyu, kendi balam iinde kavramaya almalyz. Yzyllarca o leme (tekke, divan, halk) besledi bizi. retimizden ald kanla; yaammz, dnya grmz; doum, lm, te vb. olgular alglaymz biimlendirdi. Tuhaf deil mi; ona kar olanlarn, onu statik bir olgular btn diye grerek silip sprmek, yaamdan btnyle koparmak isteyenlerin bile, ondan beslendiine tank oluyoruz zaman zaman. Koullar eskitemedi bu iiri. Tarihsel iirimizden bize kadar ulaan bir duyarlk birikimimiz var. Yeni alglamalarmzla gelitirmeliyiz, yetkinletirmeliyiz bu birikimi. ada iirimizin bir trl insan olamaynn kknde bu birikime yabanclk yatar. Duyarlk, duygululuku aan bir eydir. Etkindir, bir tavrdr. Alglar, ayklanr, deerlendirilir, bir tavra dntrlr. Bizim duyarlmz, retisel btn biimlendirir. Tarihsel iirimiz de oradan emmitir. Trk iiri iki yzyldan beri bir duyarlk yabanclamas iiridir. Tabii dorudan uygarlk seimiyle ilgili bu da. eriinin yan sra biimsel zenginliklerle de doludur iir geleneimiz. Yapay yknmelere dmeden onlardan da yararlanabilmeliyiz kukusuz. O z, o duyarl iimizde kz gibi duyumsayarak! ryen, kiiliksizleen amz insannn yeniden insanlii bulmasnda sanatn, edebiyatn nclne inanyoruz. Sanat, edebiyat bu nclk niteliini nereden alyor? Yaadmz kbusun kkeninde sanatn edebiyatn yabanclatrlmas yatyor. Fethi Gemuhluolu gzel syler: Kii dt yerden kalkar ayaa () sanatla balad yurdumuzda yabanclama; gene sanatla atlacak yurt dna. (Balanma, Nuri Pakdil) u da var; sanat younlam ulustur. Ulusun hzn, sevinci, tarihi, korku ve tutkular,- gelecee ilikin dleri onda younlam olarak vardr. ite buradan kaynaklanyor sanat, edebiyat yaptlarnn ie ileyen, deitiren zellii, nclk nitelii. Diyelim aykr bir yaam biimine zorlanm, bellei boaltlm, duyarl alnm bir toplum var. abucak unutuyor her eyi; basklar, yldrlar, ikenceleri nasl devindirilebilir bu toplum. Elbette sanatn, edebiyatn nclyle. Baka trl insan iinden kavramann, sarsp silkelemenin olana yok. z, sanat edebiyatla bilin dzeyinde alglanabiliyor ancak. artlm duyargalar onararak, bir dzene sokup ynlendirebiliyor sanat ve edebiyat. Satran Dersleri adl bir dizi iirinizde satran oyunundan yola karak, tarihten kimi kesitler sunuyorsunuz. Satran, oyun niteliini yitirip tarihe dnyor deta. amz, tarihin kimi gemi alaryla benzetirerek daha iyi anlayp yorumlayabildiimiz gerei de var. Satran, oyun, tarih, iir ve amz arasndaki bu ok boyutlu ilikiyi nasl kuruyorsunuz? Anlar birbirini kovalyor ve biz buna zaman diyoruz. Narin kesitler Devine devine saatleri, mevsimleri, yllar oluturuyorlar. Hep akarlar m byle? Yoo, hite zorunlu deiller. Kesilebilir de bu ak, baa alnarak yeniden yaatlabilir de. Ben ann iindeyim ve sorumluyum. Seebilirim; bu konuda donatlarak yaratlmm. Zaten sorumluluum da mutlaka seim yapmam gerektiriyor. Gryorum ki geride katlana katlana gelen, bana eklenen, benim ona eklediim bir birikim var: Tarih. Seiyorum; ben bu birikimsiz olamam. iir de yle. Her ey yle deil mi bir bakma? nsan, iir, deniz bile. yleyse tarihi konumlamam gerekiyor varolu snavndan geebilmem iin. Beni sorumlulukla boyutlandran retisel bilinle yaklayorum tarihe. iirin insana ulamas, onu kalbinden kavramas da buna bal. Yoksa kr olur gzleri iirin. Bir yaantdr, bir ince akm yaamlatrmann uzun servenidir iir. Bir akm; yzeye pek yansmayan derinlerden sren bir

60

dalga; insan yakan, estiren, kprdatan bir ey Nuri Pakdil yle der Biat IIde: iir ancak tarihi yonta yonta bir akm geirmeye balar. Bunu yapmak istedim ben de, Satran Dersleri dizi iirinde. Tarih anlatmadm tabii. Tarih, iir iinde duyumsatlabilir bir boyut olarak belirir ancak. steseniz de anlatamazsnz. Szcklerle yazmyor musunuz? Oysa szckler, iire girer girmez imgelere ve ritmik biimlere dnrler. Satran oyununu kullanmam rastlant deil. Geometrik bir tarih deta satran. Yaama tam denk dyor. Yaam da bir geometridir, evet, ama epeydir yz izik izik bir sath grnmnde. Bir de oyun szc iirli, kat, acmasz, youn arml bir szck oyun szc. Sonra oyuncu, adr. Satran oyununun kendisi de bir iirdir. Oynarken bilinle yenildiim olur. Kar taraf ahm sktrdka fevklade anlar yaarm. Btn bunlardan yararlandm elbet. amdan, tarihe, retiye srekli gndermelerde bulunarak bir oyun kurmak istedim.

(*) Bu konuma metni, bitmemi bir biimde lhami EKin notlar arasndan kmtr. Kitabnn yaymlanmasndan hemen sonra, Edebiyat Dergisinde yaymlanmak zere hazrlad anlalmaktadr. Sorular muhtemelen, stanbuldaki arkadalarndan biri yazl olarak vermi, kendisi de cevaplar yazl olarak hazrlamay dnm olabilir. Biz, o zamanlar, kitab kan arkadalarmzn bir konumasn Edebiyat Dergisinde yaymlyorduk. Bu konuma, lmnden ok kusa bir sre nce yaplm olmal. Kitabn yaymlanmasyla lm arasndaki sre de ok ksadr zaten. (ih)

61

YK ALIMALARI

62

SEVGL

Tarihe: Sevgili yalnz. Ne ki grnte yle. Seven, yaknlardadr kukusuz. Gizlenmi, sevgiliyi gzetlemektedir bir kydan. Aydr, tutar tam yzn bulur sevgilinin, kirpiklerinde gllenir. Buna bir de afacan bir meltemin, rglerle oynamas eklenmez mi? Ya yldzlarn ufak ufak kmelenmelerine ne demeli? Bakn ite rgler de alp sald. Evet gece. Bizimkisi bir zaman saptamas, iet hepsi o kadar: Yoksa sevgili ne denli yalnzsa, gece de o denli gece. Hem salarnn karanl yannda gece de kim oluyor! stelik ne crettir, yznn aydnlnda karanlktan sz amak!

63

YOLDA

Bu adamn mola verecei yok! diyor gen olan. Yzn buruturuyor. Soruyor yanndakine: ok srer mi dersin? Sert sert bakyor adam gen yolcuya. Bakyorlar bir sre. Saatlerdir byle. Konumuyor adam. Bir ey sorulduunda bakmakla yetiniyor. Arada bir mrldandna gre dilsiz deil, diye dnyor gen yolcu. Olsa olsa sardr. Eilip yeniden soraca sra birden patlyor adam: Ne bileyim be! Aman amca kzma Gen daha szn bitirmeden: Balarm amcandan. diyor adam. Yolcular merakla izliyor. Src: Hey kendinize gelin! Yardmcsna dnerek: Git bak ne oluyor orada. Yardmc yerinden deprenmeden; Bo ver diyor, olur byle eyler. Birazdan susarlar. Bana t verme, diyor src. Src, gzlerini yoldan ayrmadan.

64

Bunu bir yaptn, bir daha yapma! Anladn m? Yardmc beklenmedik tepkiden akn, doruluyor. Src, yardmcsnn nce kzaran sonra giderek gerginleen gne yan yzn inceliyor aynadan. Bana bak! diyor gen yolcu, Konuma yle! Yalsn diye ses etmiyorum, karmam ha! Tvbe tbe! Yardmc araya girerek: Ayptr, diyor, bakn herkes size bakyor. Susuyorlar. O arada batyor gn. Gece. Ay douyor hrtyla. Hrt, motorun sesini aarak, doluuveriyor ieri. Yardmc iini ekiyor. Bir yola bir yardmcsna bakyor Src. Kavgaclar yatt m? diye soruyor sevecen bir sesle. Evet. Diyor Yardmc, alngan, salarn dzelterek bzlyor koltua. Hemen uyuyor. Yolculardan uyuyan, uyumayan oluyor. Ben mola verilsin istemiyorum. Ay, ebediyen hrdasn istiyorum.

65

OYUN

Bu son olsun diyor kumral olan. Salarn bir kere daha (alkanlk ite) nden avulayarak, bir iyice gerip alnnn derisini yineliyor. Bu son olsun! Ne yani diyor esmer olan, bundan byle hi mi oynamayacaksn? Ses yok. br kendini oyuna iyice kaptrm gibi yaparak, inandrc olmadn bile bile yantlamyor esmeri. imdi her iki eliyle oyun tahtasnn kelerini tutmu. Gzleri talarda. Herhangi bir hesap yapmadan rasgele taryor tahtann yzeyini. Ve ite unuttu salarn avulamay, birden iinde oyunun. nce at. Sonra piyon ve fil. yi bir oyuncunun yzde yz decei bir tuzak bu. yi bir oyuncunun, nk rastlantya yer vermez iyi oyuncu, kanlmazlkla tantr. Hani sradan bir oyuncu bu sray altst edebilirdi. Atn gerek karln oynamaz da, ilgisiz bir ta kmldatrd. Bylece nce at, sonra piyon ve fil tasarsnn sonu olurdu bu. Dorusu sonu deimezdi ama bunun ne nemi var. u matematiksel kesinlikteki iiri darmadan ettikten sonra. te bu yzden sradan oyuncularla oynamyor Kumral. Matlar ya da patlar ilgilendirmiyor onu. Yeni dzenler yakalamak tm tutkusu. - Konusana! - Efendim. - Ne demek bu son olsun - Ha! Evet. Seninle bir ilgisi yok. - Ne yani kendi kendine mi konuuyorsun? - Olamaz m? Belki kafamda bir karl vardr. - Bilmem. Tuhafsn da. stersen brakalm. - Neyi? - Oyunu. - Ha! Evet. Kalkyorlar.

66

TEPEY YORUMLAMA DENEMES (*)

Ben suluboyayla aklatrdm bu evin duvarlarn baylar! dedi adam. Bayanlar bu ev benim evim; yeil kurbaalarn ciyak ciyak tt bir gecede atmtm temelini, iinizde kim yadsyabilir bu gerei? Hep birlikte onayladlar onu. Evet bu ev senin dediler. Bu ev senin diye yineledi Bay Bakan. Andolsun ki bu ev senindir diye yeniden bardlar. Sesler oylum oylum azlardan kyor, dne dne tepeye arpyordu. Tepe, evrensel tankln simgesiydi sanki, ssz uultuyu gizemli szgeleriyle szerek diri szcklere eviriyordu aralksz. imdi de kalkp gidiyorsun iyi mi diye srdrd konumasn. te gidiyorum imdi de, baylar bayanlar. Gidiyorum iyi mi, yapayalnz ve arkama bakmadan ve gzlerim pek iyi grmyor, bunu biliyorum ve iyi kt gnler geirdim sizlerle birlikte ve benim evimin gzenekleri sizlerinkinden ok genitir, bunu biliyorsunuz, herkes bilir akrman benim evimin nnden aktn ve sularla arkada olduumu kim yadsyabilir aranzda? Evet dediler, andolsun ki sular senin arkadandr. Andolsun ki iimizde en iyi sen anlarsn sularn dilinden dedi Bay Bakan. Tepe, ald bu szleri, iine sindirdi. Slk gibi emdi ve yanstmad. Yldzlar imdi iyice belirginlemiti artk ve ay on belemiti. Dourgan bir sessizlikte yeninde konutu adam, Benim, bir gn olsun Tepeyi yorumladm oldu mu? Ve ben size gene byle bir geceydi, Tepenin yana yakla rperdiini bildirmedim mi? Ve siz bana glmediniz mi? Kimse dorulamad onu bu kez. Ama Tepe, szleri olduu gibi yanstt. imdi de gidiyorum dedi adam. zgn mym? Hayr! Yalnz bbreklerimde bir ince sz srekli yer deitiriyor. Arkasndan, bir trl kurtulamadm ya da kurtulmak istemediim o eksiklik duygusu. Peki imdi soruyorum sizlere ben sayr mym? Hayr dediler, hep birlikte. Andolsun ki sen sapasalamsn dedi Bay Bakan. imdi soruyorum sizlere, bol paal armal bir giysiyi gn ar giyinmedim mi? Ama nasl da yadrgamtnz nceleri bu durumu. Hele ara gnlerde bayramlklarmla ortalkta grndmde, aknlnz grlmeye deerdi dorusu. Ne yazk ki altnz sonunda. Artk o gzelim aknlklarnz izlemek olanandan yoksunum. Oysa ne gzel eleniyordum. Evet eleniyordum sizlerle! Ama bir gn olsun iinizden birini kmsediim oldu mu? Hayr dediler yeniden, bu kez ok itendiler nedense. Tepe de, sanki onaylar gibi bu itenlii, dolaysz ve gr biimde geri sundu hayr szcn. Oysa bu ev benim evim dedi adam! Kara gergili, unutulmu ad kkleri gibi karanlk ve anlalmaz olan bu ev benim evim. Siz de onayladnz bunu. Ne var ki gitmem gerekiyor, gitmem gerekiyor dedim ya! Sustu. Yldzlar birer birer ekiliyordu. Susmalaryla n salmlard de, nce dilsiz olduklar sanlmt, hani hem dilsiz hem de sar olduklarn savlayanlar da az deildi. Ama genel kan her nn de dilsiz olduu konusunda toplanyordu. Hangi nedenle bir araya geldiler, bu ilgin rastlanty kim salad, ya da bu, gerekten olaan bir rastlant myd, bilen yok. Yalnzca ok deiik sylentiler dolamaktayd, bu ilgin buluma zerine. Kimileri kimlii bilinmeyen bir drdnc kiinin bu kukusuz olaanst glerle donatlm bir olmalyd- onlar bir araya getirdiini sylyordu. Bir blm ise bu adamlarn dlerinde birbirleriyle tantklarna, daha sonra bir araya geldiklerine inanyorlard. Sylentiler ne olursa olsun bir gerek vard ortada; susmalaryla nl olan bu gizemli kiiler, imdi bir araya gelmilerdi. stelik konuuyorlard da. Hem ok gzel konuuyorlard. Scak, dzgn ve su gibi. Hani bir yabanc onlar konuurken grse, bir yaam boyu sustuklarn kesinlikle anlayamaz, kald ki can kulayla dinlemekten de kendini alamazd.

67

Gelelim bu nemli tanmann nasl gerekletiine: nce byklar henz terlemi bir gen grd onlar, armt doal olarak. aknlktan dilim tutuldu diye anlatt delikanl. Eriderede balk avlarken grdm onlar, balk deildi aslnda avladm, kendimi oyalyordum, ya da hani nasl derler Dinleyenlerden ok yal biri fkeli biimde kesti gencin szn. ok uzatma da grdklerini anlat dedi heyecanla. Bir bakas a elbette diyerek destekledi yal adam. Sonra birbirine girdiler dinleyenler. Her kafadan bir ses kyordu. Neyse ki ilerinden biri durumu hemen kavrad, ykseke bir tan stne kp zl bir sylev ekerek oradakileri yattrmay baard. imdi derin bir sessizlik sryordu toplant evinde. Demin ki yal adam sordu. Bu kez fkeli deildi. - Ey talihli ocuk! Balk avlarken ne grdn? - Grdm onlar, dedi ocuk. de ak sal, ama yal deillerdi, ne gzel salar vard, ah bir grseydiniz, ak ama gelin sa gibi, hem sa myd grdklerim yoksa k demeti mi? Bakn bundan kukuluyum. Hem ok kukuluyum balayn beni. Onlar tepenin eteinde bulutuklarnda kulaklarm uuldamaya balamt. Sanki szlemi gibi tepenin eteinde al aacnn dibinde bulutular. te o zaman gzlerim karard, baylmm. Delikanl sustuunda herkes d krklna uramt, byle bir sona hazr deildi hibiri. Hep bir azdan bardlar. Bu kadar m? Sonra ortalk iyice kart. Yeni biri duruma egemen oluncaya kadar srd bu karklk. Derken yeniden duruldular, sanki gelecekteki bartya hazrlanyorlard. Ve gen artk hibir ey anlatmad onlara, dipsiz bir suskunlua gmld. Onu konuturmak iin yaplan zorlamalar hibir ie yaramad. Ne o gn ne de baka gnler. Hep sustu gen adam. imdi gelecekte konumak zere suskunlar ordusuna bir kii daha katlmt. Adamlar ilkin karaydlar. Bir tepenin yamacna kurmulard evlerini. Tepe, bilinmeyen zamanlarda birtakm insanlarn bir araya gelerek elbirliiyle gerekletirdikleri ta, kum ve toprak ynndan olumutu. Hangi nedenle yapld kesin olarak bilinmiyordu. Konuyla ilgili olarak ok deiik yorumlar yaplmt. Gene de yaplyordu. Ama belgelerden anlaldna gre gelmi gemi btn yorumcular yalnz bir noktada birbirlerini onaylyorlar ve o noktaya tartlmaz bir doru gzyle bakyorlar. O da dmdz bir tepsiyi andran bu gizemli koyakta, uydurma da olsa bir tepenin varolduu gereiydi. Evet bu bir tepeydi, kim ne derse desin hibir sz ve yarg uzaktan bir piramide benzeyen, st yosunlarla kapl bu kum, ta ve toprak ynnn bir tepe olduu gereini deitiremezdi. Hibir insan bu gerei yadsmamt, yadsyamazd da. Ne ki gnn birinde bu ynan bir tepe deil de bir gmt olduunu ileri sren bir takm kara adamlar geldi koyaa. Adamlar ilkin karaydlar. Ya da koyan yerlileri oluk ocuk, kadn erkek yeni gelen yabanclar hep birlikte ilkin kara olarak alglamlard. lkin gebe bir kadn grd onlar ve bu adamlar kara dedi. Sonra kocasna kapkara birilerinin kendilerine doru geldiini bildirdi. Kocas tepe zerine yeni yorumlar karalamakla urayordu bu arada. Karsna inanmad nce. Dalgn ve heyecanlyd. nemli bir sorunu zmeye alyordu, tepe zerine yeni bir kuram gelitirmek zereydi stelik. Alnd karsna, bala beni ama hi bo vaktim yok dedi. Kendisiyle elendiini sanyordu karsnn, nk akalarlard ou kez birbirleriyle, hem koyaktaki btn aileler arasnda yaygnd bu oyunlar. ocuklarn bile en ok sevdii oyun aldatmacayd. Kadn ama doru sylyorum dedi, andolsun ki yalanm yok. And nemliydi koyakta, and iildi mi akan sular dururdu ve kuku yerini katksz bir gvene brakrd. nk bu koyakta hi bo yere and iildii grlmemiti imdiye dein. Adam irkildi ve karsnn tanklk parmayla gsterdii yne dnd. Evet dedi karsna bu adamlar kara, andolsun kara bu adamlar dedi. Ve sonra tepeye evirdi yzn, tepeyi rperen bir varlk olarak alglad ilk kez. Belki de tepe gerekten rperiyordu. Sonralar ok dnd bu olay. Her nne gelene bu olay anlatt. Hatta iirler yazd bu rpertiyi betimlemek iin. Bu yzden koyan yerlileri ona ozan adn taktlar. Daha sonra bu adamdan ozan diye sz edilecek. abucak duyuldu kara adamlarn varl. Ba yorumcu, her gn dzenli bir biimde srdrd Tepeyi Yorumlama Denemesi balkl almasna, bugn kendisinin de bilmedii ama belli belirsiz duyumsadn sand buna bir nsezi de denebilir- belki de bir takm nedenlerden dolay ara verdi. Neden szcn ok severdi nedense. Hani biri kalkp ona Tepeyi Yorumlama ve Koruma Derneinin her ayn belirli gnnde yaplan toplantsna neden ge kaldn sorsa, hi kukusuz yle yantlard: Ama benim de kendime zg birtakm nedenlerim vardr Baym. Bugne dein bu nedenlerin ne olduu zerine soru sormak kimsenin aklna gelmemiti. Ayrca bu ok ataka bir davran olurdu, Bayorumcuya kar. Hem o yukardaki tmceyi ylesine bir doallkla sylerdi ki, ikinci bir soruya hazrlanan kii anszn bylenir, kekelemeye balar, sormak istedii soruyu da hemencecik unuturdu ya da en aznda

68

unutmak gereini duyard. Kald ki byle bir durum da sz konusu olmamt imdiye dein. Hani byle ya da buna benzer bir olay gemi olsa dernek tutanaklarnda kesinlikle belirtilirdi. nk bu toplantlarda konuulan her sz, hatta karlan her ses bu sayrlktan dolay karlan bir hrlt bile olsa- tutanaklara geerdi. rnein bundan bin yl ncesine ait bir tutanakta yle yazyor: Aylk toplant bakan Bay C, kapdan ieri girer girmez youn bir ksrk nbetine tutuldu, bir dakika on saniye sren bu nbetin arkasndan hemen sonra sa kolunun sere parmayla burnunun hemen ucunda bulunan sar tyle kapl et benini kad Bu tr ayrntlar toplant tutanaklarnn bir hayli kabarmasna yol atndan, giderek korunmalar byk bir sorun olmu, ama Tepe yorumcular gerek duyulduka yeni Tutanak Odalar amak yoluyla bu sorunu zmlemilerdi. Bu nedenle her yan her an kendi mimarisiyle yaplm olan Toplant Odalaryla dolmutu. Yaplan son istatistiklere gre kentte kii bana drt tutanak odas dmekte. Yeni gelen yabaclardan sonra yeni bir istatistik henz yaplmadndan imdilik son kesin durum nedir, bilinmiyor. ocuklarn oyun saati. Artk Bayorumcunun evde durmas iin hibir neden yok. Dorusu o ocuklar ok sever. ocuklar da Dadan bir yankdr, en sonunda. Hem Da da bir ocuun bytlm bir resmi deil midir? Sever ocuklar Bayorumcu. Da yorumlarndan da ak biimde grlr bu durum. Hani o yorumlar bir bakma ocuklarn yorumudur. Kald ki Bayorumcu da bilmez gerekte neyi yorumladn. evreden birinin bu konuyla ilgili bir sorusunu; Ama Baym insan neyi yorumladn nereden bilebilirdi? diye yantlamas belki de bu yzdendir. Ayrca hemen bu szlerin arkasndan; Benim de kendime zg birtakm nedenlerim vardr, Baym diye eklemesi de dndrc. Kente yeni gelen Bay Y, hep bunlar dnyor. Ulu Dan eteklerinde yarm bir dng izerek, srekli batya akan Akrman, krpe sularna baka baka rmaa ilk rastladnda nasl da haykrmt u krpe sulara bakn hele diye- dnyor. lkin sular kkrtmt, Bay Yyi. Hem bu benim grevim diye dnd Bay Y. Evet grevliydi Bay Y. Orta yal biri iin az saylmayacak bir eviklikle, yere uzand boylu boyunca. Ellerinin kavuabildii akl talaryla grevinin adn yazmaya alt bir sre. Talar nedense slak, slaktan da te vck vck. Oysa rman suyu buralara dein uzanmyor diye dnd Bay Y. Evet, geldiklerinden bu yana yamur da yamamt. Peki neden yap yap bu kahrolas talar? Talarla istedii eyi yazamamas kzdryor Bay Yyi. Kaygan, stelik de yapkan, bu ne biim i diye iin iin fkeleniyor Bay Y. Talarn bir kan kzgnlkla rmaa frlatyor. Ac bir lk dolduruyor ortal o anda. Birden korkuyor Bay Y. evresine baknarak ln kaynan aratryor. Ama grnrde kimse yok. Bu sakn rmaktan gelmesin diye dnmekten alamyor kendisini. Sonra birden kendisini toparlyor. Gln diyor, rmak barr m hi? Sonra kendini iine veriyor. Sonunda baaryor yazmay; Fetih. Konuk Evine doru yrd. Sonunda baarmt ite. Sevinliydi. Bayan Yye anlatacakt btn olanlar. Ama neyi anlatacakt. Bak bunu hi dnmemiti. Gler ban dedi iinden. Yo yo, en iyisi anlatmamal. Peki ya doann bu denli duyarlna ne demeli. lgin bir yerdi dorusu bu kent. Burada da rperiyor, rmak haykryor, akl talar bakaldryordu. Hani inanlacak gibi deildi aslnda. Hem inanmyordu da Bay Y. Ama dn yadsyamazd dorusu. Alnndaki souk terleri silerek Evet yorum diye dnd. Konuk Evine iyice yaklamt. Evet yorum diye sylendi, bu kez duyulur bir sesle. Sonra haykrd birden denetimini yitirerek: Peki ben neden yorum? Kendini bildi bileli ocukluunu anmsayamyor Bay Y. Ona yle geliyor ki hi ocuk olmamtr, ya da ocukluk dedikleri kaygan ve belirsiz armlarn ardnda sakl, anmsanmasnn pek de yarar olmayan, kald ki istense de kolay kolay anmsanamayan bilinsiz zamanlarda yaanm bir zaman parasdr. Byle dnmesinde ksz bymesinin de pay var kukusuz. Bayan yye gre biri kalkp da sz konusu biri, annesi, babas, yaknlarndan biri olabilirdi ancak- ona, arada bir ocukluunu anmsatsayd, elbette Bay Y, imdiki gibi ansz adam olmayacakt. Ansz adam deyimi de Bayan Ynin. Aslnda kocasnn ansz biri oluu pek nemli deildi. Mutluydu Bayan Y. Ne yazk ki kocasndaki bu eksikliin sonralar bir ocuk dmanlna dnmesinden korkuyordu. te bu yzden bir aydr bir ocuk beklediini syleyemiyordu bir trl. Ama bu gn kesinlikle syleyecekti. Kocasnn sokak ortasndaki o korkun barts, sanki bu konuda uyarmt kadn.

(*) Aslnda bu yknn ad yoktu. Ama, yk okununca adn grmemek mmkn deildi. Bu nedenle, adn ben koydum. (ih)

69

HAKKINDA YAZILANLAR

70

BR YALNIZIN BADNMES/YKSEKLERDEN TOPRAA AKILAN BR UURUM

hit dostlarma unu haber ver denize aldm ve gemim para para oldu. lhami EK 1978 ylnn Nisan ay myd? le sonras, saat 15:00 sularnda myd? Dersten mi kmtm? retmenler Odasna girdiimde ilk kez grdm birini takdim ettiler. Yeni gelen retmenlere gsterdiimiz allm protokol davranlarna uygun bir biimde, elimi uzattm. Sarp yzme iyi gidip gitmediinden hep kuku duyduum zorunlu bir glmsemenin souk maskesini taktrp Ho geldiniz. Adm Cahit Yeilyurt. Franszca retmeni diyebildim. Her zaman yaptm gibi, usulca yakam syrp bir sandalyeye ilimeye, sigara ve ay ekiyle enilendirmeye can attm o drt ba bayndr uzletime gmlmek zereydim ki, tanma trenini yarda braktm ayrmsayarak sonunu getirmek iin bekledim. Gri ile kahverengi arasnda bir rengi olan, n zenle iliklenmi takm giysisinin mnzevilik imgesi gibi duran kalb iinde, benekli gvercinler denli rkek ve saygl bir eimle sa elini uzatrken, przlenen sesini amak amacyla sol elini saknarak sklm bir yumruk biiminde azna gtrp yutkundu: Memnun oldum. lhami iek. Edebiyat retmeni. Diye abuk bir ritim ve yumuak bir ses tonuyla sralad szckleri. Davranm souk gelmiti galiba, rzgrda yan yatan bir ty gibi eilerek, yle bir duraksayarak ekledi; Arif Ayn size selam var. Ben sizi dergideki iirlerinizden tanyorum. retmenler odasnn dumanl, dank ve olduka tara tallar fren muhalif havasnda, ortak bir yan bulmu olmann bir denli sevinciyle koluna girdim ve kuytu bir keye dein ylece yrdk. (Sanrm byle oldu) Krkkale Lisesine yeni atanmt. Babas retmen emeklisiymi, ailesi de Ankaraya yerlemeyi dnyormu. Bu nedenle bakente en yakn yer olarak Krkkaleye yaptrm tayinini. Ksaya yakn orta boylu, ince buday rengindeki bir yz ortasnda hafife eimli bir burun, ince dudaklarnn pembeye alan uuk renkli kvrm zerinde eril bir toplam gibi duran k byklar. Olduka ksa kesilmi favoriler ve bann yanlarndan krplm yukarya doru genileyen kumral salarn biimlendirdii sevecen bir ba figr. (Bir ara genler arasnda Travolta biimi sa adyla moda olan tra biimiydi szn ettiim). Hepsinden nemlisi, hznn yaka-paa ettii kiilere zg, iki rkek ku tnei gibi gz yuvalarna yerlemi iki kahverengi gz ve gzler altnda belirsiz srme izi rnei halkalar ortasndan hep uzaklara kayp giden uan baklar. Belleimin bana bir oyunu sz konusu deilse, ite belirgin izgileri iinde lhami EK. Akamzeri dersten ktktan sonra, gelip geenlerin yznde, kendilerine kar bir meydan okumann gerekelerini arayanlarn srgan baklar arasndan szlerek, bahar yelinin kanmza evik genlik deprenileri boaltan fskiyelerine gerdiimiz bordalarmzla kalabalklar yara yara ilerleyip Sultan Sofrasna gittik. Birlikte akam yemei yedik. Bir ara gecikmi Sokrat gibi yanmza yaklap, mantk oyunlaryla insanlar aptrmaktan tat almasyla nl Sreyya Kahraman (lokantann sahibi ve Krkkalenin renkli simas) yanmza yaklat. Kendisine lhamiyi tantrmtm. Yemek boyunca l bir konuma gemiti aramzda, ne ki replikleri hatrlayamyorum u anda. lhami, sesinin sayg ve gzellik yaymlayan tnlarn ayn lllk iinde srdrerek sorduklarmza ksa ve entelektel cevaplar vermiti. nceden otelde yer mi ayrtmt? Bizden bir kuak byklerin konuk evi olarak tutup ark usulnce dedii, sonralar, Salih Yal, mer Gzey ve benim kirasn deyerek ara sra baba evi kakn arkadalara, uzaktan gelen ani konuklara snak ilevi gren konuk evine (hemen mi, yoksa ertesi gn m?) gtrp yerletirmitim lhamiyi. Sanki yz yllk dostmuuzcasna kaynavermitik hemen. Hayatmn o dnemine dein bylesine hi yaamadm, birka nemsiz sinir srtmesi ayrk tutulmak kaydyla, tkezletmeden srdrebildiim iki yl srecek olan bir birlikteliin balangcyd bu. Konuk Evinin zilini alnca, aralanan tl perdesinin arasndan ounlukla lhaminin yz grnr, biraz sonra ahap merdivenlerde patrtlar kararak yaklaan ayak sesleri duyulur, genellikle mavi ve bol pijamasnn iinde uykusuz geirdii gecenin dumanl silueti gibi duran haliyle, hemen caddeye bakan kapnn nnden gelip geenlerin grmesinden saknarak kapy yar aar, ok ksa sren ayrlk anlarnda kendisini yllarca uzak kalmasna zlediimden, ok gibi dalardm ieriye. Yahu neredesin sayn Yeilyurt. zledim seni diyerek, glerek karlard beni. Yllarca stnden geen

71

ayaklarn ansyla bel vermi tahta merdivenleri trmanp sofaya knca, anlaml ve benim huysuzluumun kabul edilebilir yanlarna dokunan tebessmyle, elini girmememi ima eder bir biimde nme gererek Bir saniye sayn Yeilyurt der, ben br odalarda gezinirken odasndaki saa sola salm kitaplar, sigara izmaritiyle dolup taan kl tablalarn el abukluuyla toparlar, oday bir dzene sokar, coku ve dostluk dolu bir sesle Buyurun sayn Yeilyurt. Oda grlerinize hazrdr! diye arrd. eriye girip bir keye kurulurken az genie alm bir mizah tiryakiliiyle glerek: - Yahu ne Ezazil adamsn. dm patlyor senden! diye taklrd bana. Katla katla glerdik. Genellikle bu tr tatl satamalarnda, ho bir Erzurum ivesiyle telaffuz ederdi szckleri. Kendisi Erzurumun bir kasabasndan olduunu sylemiti. Ne ki yresel zellikleri yok denecek kadar azd. Bilirdi benim dank ortamdan skldm, her geliimde benzeri sahneler geerdi aramzda. Sonralar, birka hafta iinde bende yerletim konuk evine. ki yl birlikte kaldk. Hep okurdu, dalgn gezer, dnr, uzaklara bakard boyuna. Anatol Francen Edebiyat Hayat adl kitabnda Kitap Batnn afyonudur deniyordu, oka ar biimde okuyanlarn afyon yutmu gibi yaadklarn belirtiliyordu. Biraz da bu younlukla rselenmi bir zihin, ar bindirildiinden son derece gerilmi bir duyarlk vard lhamide. nceden kefedemediim nice yazar, nice ozan o tantt bana. Asaf Halet elebi bunlardandr. nsan onuruna son derece riayet ederdi. Hem de sayrlk lsne varan bir titizlikle. O kendi deyimiyle azald/halk iinde yzdeki ben gibiler diye ereveledii ender kiilerdendi. Muhalif bir bak bile incitebilirdi kendisini, o denli duyarlyd. lye smayacak kadar cmertti: Sk myd Onu bir adam geebilmek deme yarnda! kinci yl sonuna doru, Edebiyat Dergisine iirler verdii aylarn ertesinde sal iyide bozulmaya balamt. Gece gndz alyordu. Bu almalarn salnn bozulmasn etkileyen bir zellii olmu muydu acaba? Gnlerce birka iir zerinde, stelik yalnz kalmay kendisi yeleyerek almt. Bir ara bana olmuyor demiti, yapamyorum! diye kendini sular biimde konumutu. Yazdklarn zorla elinden alarak, birden tadna varamadmdandr herhalde, stnkr gzel demitim de beenilmedii sansyla zlr gibi olmutu. Dergide knca iirleri, Turan Ko vgyle sz etmiti bana. Bense, ge tadna varanlar arasna dmtm iirlerinin. Yllar sonra Satran Dersleri adl uzun iirini yeniden okuyunca, grdm ki usta bir air, devleri bile grecek lgnlk azman bir ac duruyordu karmda! Her zamanki doal olgudur. Kii, ok yaknndakini hemencecik anlayamyor. Kimilerini anlamak iin yzyllarn gerekmesi gibi iirlerinden anlald gibi, iini kemiren bir kuku (?), ara sra gelip ullanan ve Onu hcrelerine kadar vehim depremlerine uratan ac, yalnzlk, kader karsnda duyulan hilik ve yitme duygusu, intihar saplantlar, yaamann anlamszl gibi temel eler i yaamnn bilinmeyen yanlarn da vuruyor. Bunu kendi dizeleriyle birlikte izleyelim.

Yalnzlk: O imdi dlanm bir ta olarak karl k gecelerinde acl bir gen airin her geite hznne tank olduu metrk bir kmbet denli mahhas aktr ve o ne rahm bir yrytr gecede Anlalmazlk Duygusu: (ben daha ok talar m anlyorum nedir ve nedir taakmakta satran ta sapan ta gkta) Aykr Durumuna an, Bir Durum Al ve Konumlama: tanrsz tecimevlerini caminin hemen nndeki ana caddedeki aykr kadn salnn yanl konumunu gln evlerde bahelerde ve hatta parklarn bile bu ta meknn reddetmek gerekiyor

72

Ac ve Kuku: aa ktmda kan oalan bu sret ve kendini ta ierlerde bir yerin yor- duymuyorsundur yinelenir durur u sanki ne diye- akam ki dnp nefsini iine tuttuun yzndr senin yzn parampara blk prktr u kuytu kalabalkta ivedi ve kirlisar diiliini kullanyordur kuku ntihar Gel-gitleri: dostlarm da var intiharlar her akam slak- yapkan salaryla girip odama paniimden pay toplarlar Kesiksiz Hzn: bu hznn mesnevisi yazlmad grbz tarhlar ld Kader Karsnda Duyulan Hilik Duygusu: oyunda oyun oynatan baka oyuncularn yem diye att pat asla yoktur ve yalnz koca bir yenik vardr ortada koca bir gz oynanan gstermelik bir sonoyunuydu aldandn 1980den sonra grevini stanbula aldrp, ailece yerletiler oraya. yl ya da biraz artk yaad stanbula tandktan sonra. Ksa dnem askerliinin son gnlerinde, komutanlar (her kim ise) tehizatn alm, kendi bana gezinmekteymi. (Hasta olduunun ayrmna varmlarm, mallen terhis etseler kyamet mi kopard yani?) Gittike nkseden bunalmnn ardndan kar konulmaz bir biimde parlayveren kader flalar, ve ba dnmesi/UURUM! Yllardr, konumadm lhami zerine. Don ancak zld diyebilir miyiz? Amacm llerinizi hayrla yd ediniz buyruuna uygun davran, ansna saygm dile getirmekti; en okta acm. Bir iir deinisi, ya eletirisi yazmak deildi amacm. O saf Anadolu insan tipinin harika rneklerinden biri olan muhterem babas Kemal Bey, lhaminin k aydnlk dolu Ltif iek ve zarif Hakan iek (ad bu muydu?) ne haldeler acaba? Allah (c.c.)n rahmeti gazabn gemitir. Balanmasn diliyorum.

27 Haziran 1987 tarihli Zaman gazetesinde yaymlanan, arkada merhum Cahit Yeilyurtun yazs.

73

BURUK BR ANDA

Yl 1975. lk kez gryorum Palandkeni; brkn giymi bir dervi heybetiyle karmzda. Her yer kar. nsan ten deil, stan bir souk. Bu, Erzurum souu. niversitedeyim. lk kez karlayoruz: Tantryor Ali Ger, Fuat Altnsoy; el skyoruz, kucaklayoruz lhami iekle. Her ders aras buluuyoruz kantinde. Hep suskun. Hepimizin genel zellii bu: Suskunluk. Az konuuyoruz ya, z oluyor konutuklarmz. a, insan, sanat-edebiyat oluyor konumuz da. Bu ilk tanma, gn gn boyutlanarak anlaml bir birliktelie dnyor. Ankaradayz. Soluk alp verdiimiz tek yer: Edebiyatn ynetim evi. O, Krkkale Lisesinde edebiyat retmeni ya, hemen hemen her gn Edebiyatn ynetim evindeyiz. iirler, yazlar, oyunlar, ykler Edebiyatn hazrlan, kotarl, postalan tm yeryzne. Sonra stanbul. Hemen hemen her ayn birinci gn Erenkydeyiz. Aylk bakm, onarm; iimizin, dmzn. Yeryzne, insana degin saptaymlar, kararlar; sanatn, edebiyatn zgn, zgl oluumu. Yuman katlana katlana bymesi. Yl 1983. Tokatta ksa dnem askerlik. Ben geliyorum, O gidiyor Tokata. Sknty aan bir ey. Tam bir karabasan, gnler. Son olarak, Mevki Hastanesinin bodrumunda gryoruz. Koridorda; Baheye bile kartmyorlar diyor. Sabret diyorum, Geecek bu gnler, yeter ki biz direncimizi yitirmeyelim diyorum. Kitap, dergi gtryorum ertesi gn. Kucaklap ayrlyoruz. Mektubu geliyor Tokattan. Ne bilirdik bu mektubun bir veda mektubu olduunu: Sayn Arif Ay, Selm, sayg ve ballklarm sunarm. yiyim. Hamdolsun. 20.5.1983te [lmnden yaklak 3 hafta nce, Hseyin Cahid Doan], Ali Karaalyla birlikte Turan Koa gittik. Gece yars kaldrdk. Sabahladk. Bizi grnce ok heyecanland. Bundan yararlanarak onu bir iyice konuturduk. Nasibimizi aldk. Bir gece kaldk, dndk. Karaal da, ben de sevin iindeyiz.

74

Yenilendik, bilendik, aldk. Gzel arkadalarmza sayglarmz, selmlarmz iletin. Ballklarmzla. lhami iek-Ali Karaal lhami iek, yiit arkadamz, gittin, anlarn, kitabn kald bize, zamana, buruk bir anda olarak. Tanrdan sonsuz rahmet diliyoruz. Hep deriz ya arkadam, biz, kk bu topran derinliklerinde olan bir aacz. Bir dal krlr, bin dal gveririz. Bak, sen ne gzel sylyorsun iirinde: dnd halk ve czzam ne gn yrd ve hep bir yaprak deil miyiz ki bir zaman yarp kmak serveninde zdalmz topu topu bir mevsimi yaarz ite maa bir sonbahar figranyz hepimiz de ve czzam ne gn yrd sormal deil mi ki ebabil adil bir infazn addr ve insan -ne u ne buiyioyunundan sorulmayacak mdr iir sandn topraa koyuyoruz demiti Nuri Pakdil. Ondan kalan: Satran Dersleri. lhami iek: GEkinlerden biriydi.

Edebiyat Dergisi Temmuz 1983 yl, 38+102. saysnda yaymlanan, arkada Arif Ayn yazs.

75

HZNN MESNEVS

En ok hznle oturup kalktk, hznle syletik, hznle hlletik. Hznn iirini yazdk hep. Neden? Genliimizin o ele avuca smaz yaantsnn iiri deildi de hznn ve acnn iiri? Gerekten delimen, ele avuca smaz bir genlik mi yaadk? Hayr. Yamzn iirini yazmadk. Daha dorusu, yamz yaamadk biz. yleyse neydi bizi hznle, acyla hemhl ede ey? Okumaya, dnmeye baladmz zaman anladk ki, biz byk bir ykmn ocuklaryz. Biz bu byk ykmn enkazlar arasndan kan yaral bir kuaz. Dnmz harap edilmi, acmaszca kylm dnmze. Bize sunulan hayat dnden hibir iz tamyor. nandklarmzla elien, inandklarmzla taban tabana zt bir hayat nasl yaayacaktk? Elbette ki acyla, hznle, nefretle, buzla. Ama, bir de yarn vard. Bir te dnya vard. Bir eyler yapmamz gerekiyordu. stelik, bir eyler yapmann sorumluluunu yklenenler olarak bir dolmuu dolduramayacak kadar azdk. imiz ok zordu. Boa geirecek bir anmz bile yoktu. Fire vermeden oalmalydk. Oysa, hep fire verdik. Dolmu bir trl dolmuyor ne are. Zaman nasl da hzl geiyor. Drt yl olmu lhami iek vefat edeli. 1975 ylnda Erzurumda niversitenin kantininde tanmtk onunla. Gzd ve Palandkeni karlar kaplamt. Scakt kantin, iirli bir sohbete dalm, derslere girmeyi bile unutmutuk. Bu tanmayla balayan dostluumuz, arkadalmz gittike anlamlanarak, boyutlanarak lmne dein kesiksiz srd. Kesiksiz diyorum, nk, artk Edebiyat Dergisi ats altndaydk. Edebiyat, salt iirlerimizin, yklerimizin, yazlarmzn yaynland bir dergi deil, bilincimizin trplendii, eitildiimiz, kalp atlarmz duyduumuz bir okuldu ayn zamanda. Derin bir iir bilgisi vard lhami iekin. Divan Edebiyatn ok iyi bilirdi. Ezbere beyitler, gazeller okurdu sohbetlerimizde. Kendi iirini de byle bir bilgi ve iir geleneimiz zerine kuruyordu. Salam, zgn bir iiri vard. Deiik bir sylem getirmiti iirimize. Ac ve hzn, duygusallnn tesinde bir eydi onun iirinde. Dnle bugn kesitirmi, elde yalnz ac, hzn ve at kalmt. yalnz hzn vardr kalbi olann hzn ylece orta yerdedir tuhaf bir yarma yaanyordur epeevre eytan kilitleri diyordu lhami iek. Takdir-i lhi; yazg, en verimli anda onu da ekip ald aramzdan lm. Bir sanatnn, bir airin yeri doldurulur mu, pek bilemiyorum ama, lhami iekin ok ksa sren yaamndan bize kalan an ve iirleri onu aramzda yaatmaya yeter ve artar bile. nk o, yle diyordu bir iirinde: dnd halk ve czzam ne gn yrd ve hep bir yaprak deil miyiz ki bir zaman yarp kmak serveninde zdalmz topu topu bir mevsimi yaarz ite maa bir sonbahar figranyz hepimiz de Bu satrlar yazmaya baladm u Cuma gnnde daktilomun tularnda sal sesleriyle ona Allahtan rahmet ve ba diliyorum.

3 Temmuz 1987 tarihli Zaman gazetesinde yaymlanan, arkada Arif Ayn yazs.

76

GN ERKEN YKLETEN AR

Can dost, gzel insan, yiit arkada lhami ieki kaybedeli drt yl oldu. Bize brakt tek iir kitab Satran Dersleri ve gzel, anlaml anlarla avunuyoruz. Ac olan, acmza ac katan, kaybettiklerimize yenileri ekleniyor. Zamansz lmler; acy, hzn dolu dolu yaatyor bize. lhami iekin iirleri Edebiyat Dergisinde yaymlanmaya baladnda yl 1979du. lmne kadar geen sre iinde sk sk gelirdi Ankaraya, bizleri grmeye. Her stanbula gidiimde de, mutlaka grrdk. Uzun yrylerimiz, uzun syleilerimiz olurdu. Sevinirdim. Sevinirdi. Mutlu olurdu. Mutluluunu, sevincini zor anlardm. Kolay kolay belli etmezdi mutluluunu, sevincini. nanan bir insann ilekelii, ac ekmilii, hzn okunurdu yznden. yalnz hzn vardr kalbi olann hzn ylece orta yerdedir Sayg uyandran bir ciddilie, hayranlk uyandran bir incelie sahipti. Az konuurdu. Konuunca da dinletirdi. Havasna girince, ii iine smaz, bir alayan gibi akard syledikleri. Bilgiliydi, kltrlyd. ok ey retip, ok ey alglatmtr Onun konumalar bana. Gzel iir yazd kadar, gzel iir de okurdu o davud sesiyle. Divan iirini en iyi O bilirdi iimizde. Okuduu dizeler hl kulamdadr. iirini yazd satran oyununu da iyi bilirdi. Birka hamle bile gemeden mat olularm hi unutmam. Yaamak bir oyunsa, onu da iyi oynamalyd. Ona gre, insan iyi oyunundan sorulacakt nk. yi bildii satrann iirini de hi kimsenin yazamayaca kadar gzel yazd. deta Trk ulusuna oyunun iiriydi Satran Dersleri. Gzel iir oluunun tesinde, batan sona insan edimlerinin bir yorumudur da. nsann var edili serveninin temelleniidir. Satran Derslerinin ikimiz iin ilgin bir ans vardr. Bu iiri, uzunca bir iir olarak 1981 Temmuzunda gndermiti Edebiyata. Uzunca ve tek bir iir olarak dnmt. Kitaptaki Satran Dersleri I ve II balkl iirler, Satran Dersleri adyla tek iirdi. Edebiyatn teknik ilerini, sayfa dzenini ben yapyordum o zaman. Derginin o saysna, her naslsa o iirin tmn koymam mmkn olmad. Epeyce dndkten sonra, iiri uygun bir yerinden blp Satran Dersleri I ve II olarak yaymlamay uygun buldum. Bu durumun houna gitmeyeceini bile dndm. Tam tersi oldu. Birka gn sonra bir mektup aldm. iiri ikiye blmeme ok sevindiini, bunun kendisine iirin devamn yazma dncesi verdiini, hatta syleyelim e bir haindir diye balayan bir blm yazdn, gerisini de yazacan bildiriyordu. Bu yzden sekiz blmde tamamland Satran Dersleri.

77

1983 ubatnda, Heybeliada Sanatoryumunun balkonunda; Satran Derslerinin bu kadar uzun bir iir olmasn sana borluyum demiti. O gnlerde kitab yayna hazrlanyordu. Be o sralar, Heybeliada Sanatoryumunda ar akcier tberklozu nedeniyle bulunuyordum. ok mitsiz bir haldeydim. Doktorlarn bile mit kestii zamanlar olmutu. Sk sk ziyaretime gelirdi lhami. Teselli etmeye alrd beni. Umuttan, direnten bahsederdi. iirden, sanattan, mzikten, martlardan, denizden konuurduk. Kim bilebilirdi ki benim iin beklenen sonun, ok ksa bir sre sonra onu bulacan? Hastanedeki son gnlerimde askere gitmiti. Beni de kendi hlime brakmt doktorlar. Gidip Maran Bakonu yaylasna bir adr kurup orada yaamaya balamtm. Arada bir kente indiimde mutlaka Ankaradaki arkadalarm telefonla aryordum. Bir gn, telefonun br ucundaki arkada syleyiverdi ac haberi. Bugn gibi hatrlyorum: neden ben deil de lhami? diye dnmtm o an. Takdir ite. akn da katlar vardr kadim kabark bir ykdr alnyazs Yazlamaz, anlatlamaz bu kabark yk: Yaanr. Araymz, yrymz, tedirginliimiz durmaz ama. Bir eyler yapabilmenin teln, kaygsn yaarz. a binip cbbesinden gz kara svariler karan o beyaz ta oyuncusunu nerde bulmal tutup zengisinden pp koklamal

3 Temmuz 1987 tarihli Zaman gazetesinde yaymlanan, arkada Necip EVLCEnin yazs.

78

SEMENDER, BZE BAKIYOR

- Semender hl yolun stnde mi? - Elbette. Ateten gzleriyle bize bakyor. Ama ben, son iirler (Pavese*, Yesenin**, lhami iek) yanndan geip gidiyorum. 12 farkl intihar giriimi. 12 yeniden dou ve 12 lm. Dilin yitirilii ve bulunuu. Neredeyse be yla yaklaan umarsz bir sava bu. Geri ekilmelerle, vazgeilerle dolu bir sava. Yenildim mi yendim mi? air nasl bilebilir ki bunu? Tek dileim okurun, bu sava abasn hogryle karlamas, savann szlarn biraz duyumsamas. Budur airin bekleyebilecei biricik dl.

21 Aralk 1987 tarihli Gne gazetesinde air Ahmet OKTAYla yaplan syleiden. *: Cesare Pavese. talyan air. ntihar etti **: Sergei Yesenin. Rus air. ntihar etti.

79

SATRAN DERSLER lhami iekin iirleri lhami iek, gen yanda canna kym bir ozan. Yalnzca iir geleneimizin biimlerinden deil geleneksel dncenin ieriinden de yola karak gnmzn iir yaps iinde amzn atma ve elimelerini, bunalm ve amazlarn ince bir duyarllkla yanstan bir ozan lhami iek. Satran Derslerinde: apraz zgrlklerinde filler aclardan yaplm bir alanda ne zaman ki esrirler yazsak defterlere sar myd ah amaznda vezirin lmcl tutkusunu yerine gren piyon da bir tufandr iinde hep bir vezir srekli mahzun dz gider apraz vurulur ve uzun uzun gnbatmlarn artrr gibi dizeler, gerekten iyi bir gen ozan yitirmi olmann burukluunu da duyuruyor okuyana.

22 Eyll 1983 tarihli Cumhuriyet gazetesinde yaymlanan bir eletiri.

80

SATRAN DERSLER LHAM EK

Sa iirin, hl kinci Yeninin ilk yllarndaki imgeleri yenileme, canlandrma dnemini yaayan bir rnei lhami iekin iirleri. her ey eninde sonunda sessizdir bir gnn krlganlndan kalan ve tekrar tekrar krlan mteellim bir insan sesinin balatt alamann kr sessizdir Satran Dersleri adl uzun iir, simgesel izleklerin karanlklatrd bir iir, ama yine de umut verici bir dzeyde.

1984 tarihli Nesin Vakf Edebiyat Yll eserinde yaymlanm Mehmet H. Doann eletirisi.

81

SATRAN DERSLER

ki blmden oluan kitapta 10 iir var. 1. blm oluturan ve kitaba adn veren Satran Dersleri iiri, kendi iinde 8 blm olup, kitabn yarsn almaktadr. Dergide yaynland yllarda da hayli dikkat eken bu iirde, satran oyununda talarn hareketlerinden esinlenerek hayatmza dair zengin imajlar veriyor air. Talar ve oyunun kaideleri kadar asl nemli olan, oyunculardr yargs hakim. Satran sabr isteyen bir oyun olduundan insana sabr da retir. Sabr olmasayd yeryznde bir gn kalnabilir miydi diye soruyor. Sessiz ve dnceye iten msralar. airin bu sessizlik dncesi, dnyaya bak asn da birlikte getiriyor. nk her eyin sonu ve hatta hayatn sonu dahi sessizliktir. airin ilk kitab.

lhami EK Edebiyat Dergisi Yaynlar, 64 s. Mays 1983, Ankara 1984 tarihli Yazarlar Birlii Trkiye Kltr ve Sanat Yll eserinde yaymlanm M. Atilla Mara eletirisi.

82

LHAM EK (Oltu 1954 Tokat 1983)

Halk klarnn deyilerine ocukluunda ak oldu. iire kar alkas da bu yalarda uyand. Lisedeyken yazd Otel Odas adl iiri Admlar dergisinin at iir yarmasnda birincilik kazand. Ortaokul ve liseyi Oltuda bitiren air, Atatrk niversitesi Edebiyat Fakltesinde yksek renimini tamamlad. niversite yllarnda Halk Edebiyatna ilikin almalar Erzurumun mahalli gazetelerinde yaymland. Daha sonra Nuri Pakdilin ynettii Edebiyat Dergisinde grnen iek, derginin srekli airlerinden biri oldu. Bu dergide yaymlanan iirleri bu yl ierisinde, Satran Dersleri adyla Kitap olarak topland. iirin yan sra, hikye ve denemeler de yazan iekin bu rnleri yaymlanmad. lhami iek, daha nce yakaland sara hastalna ait bir kriz sonrasnda veft etti. (14.06.1983) airin, entelektel ve Mslman bir zihne sahip olduunu (Hamle, Kltr/Sanat/Edebiyat Blm); yalnzca iir geleneimizin biimlerinden deil, geleneksel dnce ieriinden de yola karak gnmzn iir yaps iinde amzn atma ve amazlarn ince bir duyarllkla yanstan bir ozan (Cumhuriyet, Yayn Dnyas) olduunu vurgulayan yazlar, airin vefatndan duyulan aclar dile getiriyordu. airin tek eseri, Satran Dersleri, Edebiyat Dergisi Yaynlarnn 40. kitab olarak neredildi. Kitap iki blmde mteekkil. lk blm kitaba adn veren, sekiz ksmlk uzun bir iirden meydana geliyor. air burada, satran oyununu odana alan deruni bir mecazla uzlamazlklarn ve tedirginliklerini sylyor. Sylyor diyoruz, zira, airin gerekten ince ve titrek bir syleyii var. ehirli bir mellle kotard msralar zaman zaman orijinal noktalara varmaktadr: ssz ve dokunakl diye sormadm nk ben alayanlar severim ve gzeldir alamak denebilir ki bir insan en ok alarken gzeldir vakit de akamd darda kar vard kar yzyllardr alabildiine vard insanlar doar konard konar gerdi. (s. 29)

83

Yukardaki ksmdan nce gelen msralar, airin zaman zaman haykrabildiini de gstermektedir: intikam ili bir martr gerekte bir ara ses aygtn yrtarak karlrd o imdi dlanm bir ta olarak karl k gecelerinde acl bir gen airin her geite hznne tank olduu donuk bir kmbet denli mahhas. (s. 28) iek, msra kurmadaki ustaln belirli iirlerine deil, btn iirlerine yanstyor ve bulduu ustalklar tekrarlamaktan srarla kanyor. Kitabn ikinci blmnde daha bir amlanm iirlerle karmzdadr air: Kendisiyle atk, evrensel kar karya bir iir evreninde yzen air, srarla bir bireyin trksn syler: Umut kesilmiyorsa dostlarm kesip barikatlar kurarak kangrenli gvdemizden urada gnee kald (Canlar) Bu durum u iirinde aka gzlemlenebilir: kendini bildi bileli yalnz konumuyla ilgili yalnzlnda gerekten yalnz olduunu sanarak ldran korkun kalabalk bir adamd dnya (Bir Huylann yks) Tek kitap ve bu kitapta yer alan birka iir, bize iyi bir airi kaybettiimizi sk sk hatrlatacak.

1984 tarihli Trkiye Kltr Sanat Yll eserinde yaymland.

84

TARHSEL KIYIMIN TRAJK BR TANII: LHAM EK

-lhami ieke RahmetleYalnzca iir geleneimizin biimlerinden deil, geleneksel dnce ieriinden de yola karak gnmzn iir yaps iinde atma ve amazlarn ince bir duyarlkla yanstan bir ozan. lhami iek bundan alt yl nce ldnde, byle tantlyordu bir gazete tarafndan.1 Bir dergi de, onun entelektel bir Mslman zihne sahip olduunu yazyordu.2 lhami ieki ve iirini tanmak iin bu saptamalarn gz nnde bulundurulmas zorunludur. lhami iek Anadolu duyarlna sahip bir airdir. 1954te Erzurumda dodu. Ortaokulu Oltuda, liseyi ve Edebiyat Fakltesini Erzurumda tamamlad. Daha nce yakaland amansz hastalk yznden bir kriz sonrasnda 14 Haziran 1983te Tokatta ld.3 rencilik yllarnda Halk Edebiyatna ilikin almalar yapt. Daha sonra Edebiyat Dergisi evresinde grlen air, bu derginin srekli yazarlarndan biri oldu. iirin yannda yk ve denemeleri de yaymland. Divan edebiyatn iyi bilen air, iirini byle bir birikim zerine kuruyordu. Satran Dersleri, Edebiyatta 1981de yaymlanmaya balad. Sonra ayn isimle derginin yaynlar arasndan Mays 1983te kitap olarak kt. Arif Ayn syleyiiyle Edebiyat Dergisi salt iirlerin, yklerin, yazlarn yaymland bir yer deil, bir okuldu ayn zamanda. Bu okulda insanlar eitilir, bilin trplenir, birbirlerinin kalp atlarn duyarlard. lhami iek de bu okulun rencisiydi, onlarla ayn havay solurdu. Bu konuda Arif Ayn yazdklarn okuyalm: Okumaya, dnmeye baladmz zaman anladk ki, biz byk bir ykmn ocuklaryz. Biz de byk ykmn enkazlar arasndan kan yaral bir kuaz. Dnmz harap edilmi, acmaszca kylm dnmze. Bize sunulan hayat dnden hibir iz tamyor. nandklarmzla elien, inandklarmzla taban tabana zt bir hayat nasl yaayacaktk? Elbette ki acyla, hznle, nefretle, buzla.4 Bu okulun bir rencisi olarak lhami iekte youn bir hzn duygusallna rastlanr. nsan ters konumundan iine yuvarland evrensel yanstr iirlerinde. Olduka gergin bir duyarlk grlr. ntikam ile bir martr gerekte, dizesinde toplu bir kymn kar tavrna klr. i doludur yaanan hem bireysel hem evrensel trajedi karsnda!5 Bu trajedi yazdrmtr ona Satran Derslerini. Bu iir bir bakma insanmz zerine oynanan satran oyununun dile getiriliidir. lhami iek yer yer bireyin acsn, hznn dile getirirken aslnda ayn aclar paylaan insanlarn duygularn dile getirmitir. Bu itibarla yazd iir birey baznda toplumun iiridir. Toplumun aclarn birey baznda ele alm, ylece dile getirmitir. iirinin kimi yerlerinde insan aclar, hznleri ve bir takm edimleri verilmeye allrken, kimi yerlerinde de, bin yllk uygarlmz ve urad felaketlere gndermede bulunulur. Gemite insanmzn yaad kymlar dile getirir. iirinin temi insanlarn edimleri ve zellikle hzndr. Tanzimatla birlikte yneticilerin insanmza gitmelerini buyurduu yn Batdr. Bu ak start sonras toplumsal yap ykma uram, ykm ise taklitten baka bir ey bilmeyen bir insan tr karmtr ortaya. Bu insan sadece kendisine taklit iin tlenenleri ileyerek gn geirmektedir. Geleneksel bir ok deer yerini Batdan alnm karlarna brakarak ykma uramtr. Bu ykm lhami iekin iirinde yle ses bulur: anlat apak olan gecedir halk etinin nnde anlam katledilmitir, parala bu trajik geiti

1 2

Cumhuriyet Gazetesi, Eyll - 1983 Hamle Dergisi, Temmuz - 1984 3 Trkiye Sanat ve Kltr Yll - 1983 4 Zaman Gazetesi, Temmuz - 1987 5 Yedi klim, Eyll - 1987

85

o ta sr ey insan dizelerinde insana seslenerek yaanan kyma kar bir tavr sergilemesi iin bir piyon gibi ileri srlmesine kar kar. aykr sr alka de ki ey at kskac kabaran ate alm ve ey at kskac diye bararak o oyuncu oynadnda seni konu benimle sana hizmet danaym a ve insann anlatrken ada insann kukunun kskac altnda inleyiini betimler. an insana getirdii; kuku, intihar ve panik gibi unsurlardr. a detiimde dizesiyle balayan blmde bu durumu dile getirir: (a detiimde o yz diyor yoruldum aynalar gsterebilir mi hi- bana sonumu nedensiz baladm oyunculua bitireceim rastlantyla oyunumu dostlarm da var- intiharlar her akam slak yapkan salaryla girip odama paniimden pay toplarlar) lhami iek kul olarak bir snav srecinde bulunduunun bilincindedir. Zamann bir reti olduu dile getirilir iirinde. Snavn zaman ierisinde veremeyenler dil bir infazn iinde bulurlar kendilerini: topu topu bir mevsimi yaarz ite maa bir sonbahar figranyz hepimiz de ve czzam ne gn yrd sormal deil mi ki ebabil adil bir infazn addr ve insan -ne u ne buiyi oyunundan sorulmayacak mdr Satran Dersleri iiri sekiz blmden oluur. lk iki blm tek blm halinde yazlmken, yaynlan esnasnda ikiye ayrlm, geri kalan alt blm de daha sonra yazlarak dergide yaymlanmtr. iirin birinci blmnde satran bir nehir gibi akp giden zamana benzetilir. iirin yryen gereklii iinde veba, czzam, tanrsal buyruk alan dnda kendini arpk oluturan bir insanlk iin cezaya arptrlmann soyut alglan esidir.6 Bu blm iire bir giri niteliindedir. nsana, insann tarihine bir giri, insan fiilerine iirsel bir yaklamdr: evet ilk ak gibi bir eydir ilk al artk dn yoktur kuku balanmasa da tedirginlik doal saylabilir
6

a.g.d.

86

ancak yrmenin dnda btn eylemlerin ad ka ka katr. Satran oyununda her bir tan ayr bir psikolojisi vardr: yerine gre piyon da bir tufandr iinde hep bir vezir srekli mahzun dz gider apraz vurulur ve uzun uzun gnbatmlarn artrr. iyi bir oyuncu en ok atlar sever, atlarn iyi oynanmas gerekir. Ama bir oyuncu atlar kaybettiinde ii zorlar: sen ey atn kaybeden oyuncu bir ilkyazdan koca bir gz yontan adam brak oyunu artk yle bir yalnzlk dle ki iinde yeryzn kinesin bizim atlar. kinci blmde insanlk tarihi bir soruyla kar karya gelir:

nicoldu onca oyuncu oyarak ette oyuk seyirmesinden oyun kurarlard kap da sleymandan kaf danda otururdu anka nicoldu. nsann ilahi buyruktan habersiz yaamas, ilahi buyrua kar tavr almas onu, kendi yaradlna ters bir konuma iter. Yeryzn kana bulamamas iin balayc bir neden kalmamtr: talar srldnde kaleyi buyruksuz dnd m kii demek ki btndr sallantda demek ki gk de anlalmaz bir biimde l cinayetler de yeryzne parampara dalmtr ak ve umut dalmtr. nsan ancak gerek kimliini ilahi buyruk erevesinde oluturabilmitir. Bunun dndaki abalar sonuta ykma gtrr insan: talar srldnde alp kiiyi kayalara arpar buyruksuzluk. nc blmde kendimizi bizzat oyunun iinde buluruz. air eBirden bahseder. Talar dizilirken ah eBire yerletirilir. Kar tarafn ah ise eSekizde yer alr. Btn hamleler ahlardan biri mat oluncaya kadar devam eder. air burada bizi yaadmz asl satran oyununa gtrr. nsanmz inancndan uzaklatrarak, btn deerlerimizin yok olmasna neden olan yneticileri nler bize: syleyelim eBir ha in dir eSekiz yok yok ayr bir dman falan gen eri

87

ey e hattndaki budala -Tanrm ne saflk-. e hatt her tan kendi asndan zerinde bulunduklar yerdir. e hattna varn amac kar tarafn ahn mart etmektir. Oysa asl hedeflenmesi gereken ah, kar tarafn ah deil; kendi halkna ihanet iinde olan bizim ahmzdr. e hattndaki ta eSekize deil, ncelikle eBire ynelmektedir. air uyarr bizi; yok ayr bir dman falan derken bu vurgulanr. Uyarya kar verilen cevap ilgintir; insanmzn psikolojik yapsn aklar: bir ara dilim srse de at kskacn anlatsam desem ki Haderler ki kemik atyor kpek resmine bu adam. iirini drdnc ve beinci blmlerinde youn bir hzn duygusall sezilir. Somut bir ac kendini hemen aa vurur: yalnz hzn vardr kalbi olann hzn ylece orta yerdedir tuhaf bir yarma yaanyordur epeevre eytan kilitleri. Beinci blmde Yakup, bir motif olarak yer alr. Yusuf, Yakup peygamberin oludur, kardeleri tarafndan bir kuyuya atlr. Ve lme terk edilir. Bu duruma Yakup peygamber ok zlr ve gzleri kr olur. Yusufun lmediine inanr ve ona kavuabilmenin hznn yaar. Bunun iin Tanrya snr, ona dua eder. air bu blmde Yakup peygamberin hznyle insanmzn yaad kym (oyun) arasnda bir ilgi kurmaya alr: bir oyuna rast geldim her ta yakup hzn. Kym sonras sabrla yeniden yaplanma balamtr. Bu yaplanma kabusa beyaz bir su imgesiyle verilir: kabusa beyaz bir su oyuluyordu ve sabr olmasayd yeryznde bir gn kalnabilir miydi? Altnc blmde kym ak olarak dile getirilir: oynanan gstermelik bir sonoyunuydu aldandn ar talar verdik () ve ay seni bulduunda yani ki kantladnda kendini ben mthi bir balk atacam iirime sevgili gecem diye. Yedinci blmde intikamn toplumsal kym sonras dlanmas dile getirilir. airin Erzurumdaki evlerinin bulunduu sokan bandaki kmbet bir motif olarak geleneksel bir yapdr. Toplumsal deimeyle birlikte halk arasndaki nemini yitirmitir. ntikam da bunun gibidir. Ama airde bir ak olarak karlk bulur: intikam ili bir martr gerekte

88

bir ara ses aygtn yrtarak karlrd o imdi dlanm bir ta olarak karl k gecelerinde acl bir gen airin her geite hznne tank olduu metrk bir kmbet denli mahhas aktr ve o ne rahm bir yrytr gecede. bu ta da sryorum koyar gibi o gzel yapnn stne ya da komaz gibi ta stnde ta derken kendi devrimci kimliini ne karan lhami iek, arpk kentlemenin sembol olan gkdelenleri, Tanrsz tecimevlerini kapitalist bir yaam biimi olduu iin arpc vurgularla yerer: reddetmek gerekiyor kimi talar ve eyleri szgelimi sapan tan -o gz karr sadeceortadaki gkkasab gkdeleni tanrsz tecimevlerini caminin hemen nndeki anacaddedeki aykr kadn salnn yanl konumunu gln evlerde bahelerde ve hatta parklarn bile bu ta meknn reddetmek gerekiyor. Son blmde hzn ve yalnzlk Ebzer motifiyle verilir. nceki blmde azald halk iinde yzdeki ben gibiler derken iaret ettii yalnzln bu blmde Ebzerle sembolletirir. Ebzer, slm tarihinde cmertliiyle nl bir kiidir. ldnde, yannda sadece bir dinar bulunmutur. lhami iek de, yaknlar, dost ve arkadalar tarafndan byle bilinir. Son derece onurluydu. nsan ayakta tutan iskeleti deil, onurudur, derdi. Tansn-tanmasn herkese kar cmert davranrd. Verdii bor paralarn ounu isteyip alabilecek bir yapda deildi. Zaten verirken bor vermez, sadece verirdi. Bu yzden Ebzer, onun zihninde nemli bir yere sahiptir. Ama bunun yannda babasndan para isterken kardeini arac yapard. her dakika henz lm gibi ebzer kimsesizsindir ilemin gamevi ay emek. air, insanmzn btn kymlara karn direnme gcn yitirmemesi gerektiini ve bir erteleme psikolojisine kaplmasnn yanl olacan anlatmaya alr. nk zulm ebedi deildir. Ama insanmz oynanan oyunun yeterince farknda deildir, ya da boyutuna kar bilinci kuatc olamamaktadr. Bir pasiflik iindedir. air bu yzden sitem eder: ok kandil krlm -sanki ge her ey iin- niin ertelenir sanr insan her eyi. lhami iek, geni soluklu yaayan, yaadn duyan, hisseden ve bu yzden de hznn sembol olan bir airdir. iirlerinde dnle bugn birletirerek yaadmz kym anlatmaktadr. Ve o, bu kymn trajik bir tandr. adatr iiri. Kym srdke onun iiri daha bir anlam kazanacak ve yaayacaktr. lmnn altnc ylnda Satran Derslerini yeniden anlamaya alrken kendisine Tanrdan rahmet dilemekteyiz.

Ayanenin Haziran 1989 tarihli nshasnda yaymlanan arkada Osman SELVnin yazs.

89

CUMHURYET DNEM TRK RNE BAKI

() Ancak yazy balamadan, zellikle 1980'den sonra kendini belirginletiren slmc iir'in ykseliine de deinmek istiyorum. Bu iir, Sezai Karako, Cahit Zarifolu, lhami iek, Arif Ay vb. gibi adlarnda ve eylemci soldan katlan smet zel'de grld kadaryla dorudan modernist iirle balantl gibi grnyor bana. rnein Karako'un ilk iirlerinin kinci Yeni ile tuhaf bir hsml olduu sylenebilir. Daha gen airlerde de gnmz iirinin soyutlamac ve imgeci eiliminin ar bast ne srlebilir. Ama bu iir, gndelik yaamn aclarna, yoksunluklarna ve reel yaama itiraz ile de dikkati ekmekte, mistik ieriiyle olduu kadar siyasal ynsemesi ile de canlln kantlamaktadr. Bu iirin evrilmesinin de gnmzn dnyev/lik iirinin evrilmesine baml olacan dnmemize izin verecek belirtiler olduunu syleyebileceimizi sanyorum. rnein Necip Fazl'dakine benzer 'sekter bir dindarlk anlay'nn srekli beyanna rastlanmaktadr. Rahmetli lhami iek'in iirinde gizilg halinde bir gnah ve zina korkusuna ilikin imgelere rastlanmaktadr. Korkunun varl, sylemek gerekir ki, arzunun varlnn da gstergesidir. ()

Ahmet Oktay, Gsteri Kasm Aralk 1998

90

AGNOSTK PARAFAZLER 9./ NE EYAYA KLE KALDI, NE DE AYNALARA SIINDI.... () Gelgelelim 70li yllarda, iirin zerindeki ideolojik tahakkmler daha da arlar. 80li yllardaysa, iiri ideolojik prangalardan kurtarma abas, her eyin nne geer... Cahit Zarifolunun cesurane poetik klarndan, yeniliklerinden; Arif Ayn, lhami iekin, Hseyin Atlansoyun feyz aldn dnyorum. Szgelimi lhami iek, uzlamaz atklarn eliinde varolu sanclarn ruhunda bountu halinde derinden duyar... Dahas: 80li yllarda intiharn, airler arasnda arasnda gizli bir din gibi yaylmasndan korkulur: 83te lhami iek, 87de Nilgn Marmara intihar eder... Sa, mntehir air lhami iekin intiharn devlet srr gibi saklar... Sol, mntehir air Nilgn Marmaray -Ece Ayhan hari- yok sayar. Nasslar sorgulayacak tartmalardan sol da sa da kanr! Solun dnyev, san uhrev nasslar vardr... ntihar, nasslara isyan; iir, intihar mektubudur sanki: Btn mnlar rafa kaldrr! Kelimeler, rzgrl metruk evlere dair uydurulan hikayelerdeki ecinni siluetleri gibi ruhumuzda gezer, uurumuzu adeta bir mengene gibi skar... Sa, mntehir air lhami ieki; sol, mntehir air Nilgn Marmaray, ayn ideolojik ritellerle aforoz eder... teden beri hep sormuumdur kendime: Cahit Zarifolu, lhami iekin iiri (ve intihar) zerine niye hi yazmad?! Yazsayd, kendi iirinin ipularn bulmamz daha da kolaylard. Szgelimi Ece Ayhan, Nilgn Marmarann iiri (ve intihar) zerine yazd yazlarda, kendi iirinin ipularn da verdi... Yine de 80 sonrasnda, farkl dnya grlerine sahip airler arasnda -zmn de olsa- poetik kprler kurulmasna katks byktr, Cahit Zarifolunun... iirlerinde, sezgicilikle i ie gemi ileciliin arpc ve yakc sylemi vardr: Dasein in bountulu girdaplarna pek girmez! Ama lm anlamaya gayret eder... ()

http://www.arkaoda.net/modules.php?name=c_huseyin_duz_yazilar&op=yazi_9 C. Hseyin DZ

91

LHAM EK, KARDEM BENM

Kim bilir imdilerde Satran Derslerini? Okumak istediklerinde bir elim veriyor kitab bir elim geri ekiyor gibi, arkadalara. Hem okunsun istiyor, hem de okunmasn. Gekin gibi biilen ocuk, o beyaz ta oyuncusunu buldu mu? Tutup zengisinden pp koklad m? Yeniden yaynlanr da bu kitap, lhami iekin yaam kadar, iirinin albenisi ve muhkem duruu anlalp teslim edilir mi? Kimbilir? ok yrdk uzak ve yakn lhami ile. O gitti ben gittim/sonunda mthi bir kulua vardk.

http://www.istanbulbirnokta.com/hursitziyataskent.htm H. Ziya TAKENT

92

LHAM EK

lhami iek, Sara isimli iir kitabn okuduum Halis Altnda gibi gen yata -29 yanda- len, yine 'Edebiyat' dergisi evresinden bir air. 1983 ylnda, Tokat'ta askerliinin bitmesine ksa bir sre kala geirdii iddetli bir kriz sonras vefat etmi gen air. Ayn ay, tek iir kitab olan 'Satran Dersleri' yaynlanm. 'Gekin' ad verilen; yaynlanan ve yaynlanmayan btn iirlerinin, yklerinin, hakknda yazlan yazlarn ve ona adanan iirlerin bir araya getirildii bu anma kitabn 1994 senesinin Mays aynda okumuum. Kitaptaki Arif Ay'n, hele de Cahit Yeilyurt'un yazlar airin zel yaam ve airlii zerine olduka dikkat ekici. 'Satran Dersleri' iirinden baz msralar ok beenmitim. Her ne kadar iyi bir oyuncu olamasam da, satranc sevmemde hatta ondan nce renmemde -ben satranc 1994'n yaz aylarnda rendimbu msralarn pay byktr. Lise arkadam Alparslan'la Sivas'ta sk sk satran oynar ve oyun esnasnda lhami iek'in bu msralarn okurdum. Birkan buraya alacam: 'Uzun bir nehirdir satran', 'evet ilk ak gibi bir eydir ilk al / artk dn yoktur', 'iyi bir oyuncu en ok atlar sever', 'ah amaznda vezirin lmcl tutkusunu', 'o koca iskender ki / tuhaf matlar yapard', 've satran aslnda dalgnlarn oyunudur', 'bu ta da sryorum', 'nedensiz baladm oyunculua / bitireceim rastlantyla oyunumu'. 'Bir Huylann yks', 'Resimde', 'Otel Odas' ve 'Son rence' iirlerinin yanna yldz iareti koymuum. 'Son rence' ok tatl bir iir. air olarak lhami iek'i, kaderi ve konumu itibariyle kendisine benzettiim Halis Altnda'a nazaran kendime daha yakn buluyorum. Ancak, 1970'lerde Ankara'da 'Edebiyat' dergisi evresinde toplanan yazarlara ilikin kafamda netlemi bir dnce yok. Dorusu Nuri Pakdil'in hibir eserini okumadm. Olgunlar Sokak'ta, onun baz kitaplarn grmeme ramen satn almadm. Ama Arif Ay'n hem iir kitabn, hem yk kitabn, hem de dergide yazd yazlar derledii 'Gece Yazlar'n okumutum. (Rasim zdenren'i bu dergi kadrosu dnda deerlendiriyorum.) Yaar Kaplan'n da bir yk kitabyla, bir deneme kitabn okumutum. lhami iek ve Halis Altnda' da iirleriyle tanmtm. Sonu: Dilleri, sluplar, szckleri itibariyle sola hatta sosyalizme yakn; duyarlklar, idealleri, gemie baklar ile dine hatta siyasal slam'a yakndlar... Milliyeti deillerdi, kemalist olmadklar da gayet akt. Sosyalist mi idiler? Yoksa Nurettin Topu gibi bir tr slam Sosyalizmini mi savunuyorlard? Bizden miydiler? Sahi neydi amalar bunlarn? Edebiyat dergisi sadece bir edebiyat dergisi deildi. Kavgac, davas olan, derdi olan bir dergi idi. O halde, yetmilerin o rzgarl yllarnda, lkcler ile sosyalistler arasndaki atmalarda; bu dergi hangi saftayd?

Hasan KARANFL

93

LHAM EK: BR R SANDII umut kesilmiyorsa dostlarm kesip barikatlar kurarak kangrenli gvdemizden urda gnee ne kald" 14 Haziran 1983 tarihi, hayat hikyesi 1954 ylnda Oltu'da balayan Erzurumlu bir airin hayatna nokta koyduu tarihtir. "S ve anlamsz ilikilerden srekli rahatszlk duyan", "...has ve gzel ilikilerin deta bakla kesilmi gibi bitmi olmasn kabullenemeyen" bu air lhami iek'tir. nk, herkesinki gibi deildir yrei... Onunki air yreidir. Ali Yce'nin airler iin syledii, "Cam gibi saydam / Keman teli gibi titrek "msralar onun iin de geerlidir. lhami iek'e gre ise; "Yalnz hzn vardr kalbi olann". iiri, ocukluunda evresindeki klar dinleyerek tanmaya balayan airin, msralara olan ilgisi ortaokul yllarnda artar, lisede ise yazmaya balar. Lisede iken yazd "Otel Odas" adl iiri, o sralar Erzurum'da yaymlanmakta olan Admlar Dergisi'nin at iir yarmasnda birincilik kazanr. Erzurum'da, Edebiyat Fakltesi'nde okurken, mahall gazetelerde edebiyat yazlar yazar. iir almalar bu srada daha bir younluk kazanm ve bu vadide kendine yer edinmeye alan lhami iek iin iirin nemi daha da artmtr. 1978 ylnda Krkkale Lisesi'nde edebiyat retmenliine balayan, bu yla kadar Nuri Pakdil'in ynettii Edebiyat Dergisi'nin bir okuru olan lhami iek, bu yldan sonra derginin srekli airlerinden biridir. Artk, "Arad retisel duyarll en canl biimde yaayan bir evrenin iinde bulunmann sorumluluunu tamaktadr." Ve, "Bu sorumluluu boyutlandrabilmek iin yapmak istedii almalar yznden sal iyiden iyiye bozulma noktasna gelir." Zaten salna pek dikkat eden biri de deildir. Bir dnem Krkkale'de ayn evi paylat ve ayn okulda alt Cahit Yeilyurt'un cmleleriyle; "Gdasn dzenli biimde almaya hi zen gstermezdi. Sigara ve ay ba keyi tutard onun yaantsnda. Benim zorum olmasa yemek yemi yememi pek aldrmazd." te "Satran Dersleri" adl iir kitab, bylesine skntl ve sancl dnemin rn olarak ortaya kar. Ki, satranca ar bir dknl de vardr airin... Yani somut biimde srekli oynad oyunun, soyut olarak iirine yansmasdr da denebilir satran dersleri iin... Yine Cahit Yeilyurt'un ifadeleriyle, "Satranta ender yenilen biri olduundan herkes onda kendini denemeye (korka korka) can atard. Rakiplerinin ard arkas kesilmezdi." Anlalan o ki; satranta ortaya koyduu yenme gcn, insanlar duyarszlatran hayata direnme noktasnda gsterememiti. Zira; Rollo May'n syleyiiyle; "Bu sarsnt anda duyarlkla yaamak gerekten cesaret istiyor. " O ise bir airdi ve bu duyarll ok ileri boyutlarda yayordu. Sonra stanbul'a gider. retmenliini Pendik Lisesi'nde srdrr. Bu srada evlenir ve bir olu olur. Bu gnler, hastalnn da iyice alevlendii gnlerdir. 1983 ylnn Mart ay... lhami iek ksa dnem askerlik iin Tokat'tadr. Hastalnn iyice artmas sebebiyle, bir ara Mevki Hastanesi'nde tedavi altna alnr. yiletii sanlarak Tokat'a geri gnderilir. Ve, askerliinin bitmesine ok ksa bir sre kala, geirdii iddetli bir kriz sonrasnda vefat eder. iire ve dnceye adanan bir mr, yirmi dokuzunda son bulmutur. Ardnda; kan, hayattan ve kirliliklerden kan resmedildii "snak szckleri" brakan, "Pakdil'in 'Bir iir sand' dedii lhami iek, air olmann tesinde, tefekkr, atma ve inand retiyi hayata geirmenin zihin ilesiyle ksack hayatn ebediletirmitir" bylece... Gen yanda, srekli kafasnda tad lm gibi bir gerekle yz yze gelen airi anlatmaya altmz yazmz, lmnden nce yaplan, ama yaymlanmam bir sohbetinden aldmz blmle noktalayalm: "amz korku adr. Umut'la dengelenmedii iin, erdem'e yer yok bnyesinde. Korkun bir biimde 'snrsz ilerleme' melankolisiyle ba dnm. Bu yzden hi kutsal tanmyor. Maddesel ve duygusal olan abartarak, Tanrsal yadsyan bir uygarlk ynlendiriyor bu a: Bat Uygarl. (...)nsan yalnz. Btn ilikilerinde eyann glgesi. nsann temel eilimleriyle, an eilimlerinin bylesine elitii bir baka a var m sorusu hzla gndemlere giriyor. (...) Eya sarasna tutuldu bir ara insanlk. Geiyor ite. Tanr gereksinimi gibi bymektedir." smail Bingl, Yeni afak, 15.07.2001

94

ARDR, TEZ LR

() Otuz yan saltanatn gremeyen bir air de lhami iektir. O da yazk ki Nilgn Marmara gibi 29unda, bunalma girdikten sonra tedavi grd hastanenin 5. katndan atlayarak canna kyd. ntihar fikri onu da yoklamt belli ki, ntiharlar/ her akam slak-yapkan/salaryla girip odama/paniimden pay toplarlar diye yazmt bir iirinde. iirlerini yaymlad Edebiyat dergisinin kaptan Nuri Pakdil, lmnden sonra, iir sandn topraa koyduk. demiti onun iin. ()

Ali OLAK http://aruz.com/gyazilar/siir.asp?id=234

95

KINALI KAVAL: LHAM EK "ve hep bir yaprak deil miyiz ki bir zaman yarp kmak serveninde zdalmz" Canerii 1954te Oltu'da dodu lhami iek. Erzurum Atatrk niversitesi Edebiyat Fakltesi'nde yksek renimini tamamlayp, nce Krkkale'de ardndan stanbul'da edebiyat retmeni olarak alt. stanbul'dayken evlendi, bir olu oldu. 1983'n Mart aynda, ksa dnem askerlik iin Tokat'a gitti. Kendisini iin iin yiyen bunalm, askerdeyken daha da artt; Mevki Hastanesi'ne tedaviye gnderildi. Tokat'a dndnde, askerliinin bitmesine ok ksa bir sre kala 14 Haziran 1983'te intihar etti. ntihar ncesindeki iki tanklk, srecin nasl ilediini birazck olsun aydnlatyor. Ali Karaal, 1983 Mart'nda kendisini, askerdeyken ziyarete gelen airle 1983'n Mays sonlarndaki karlamalarn anlatrken unlar hatrlyor: "Tedavi iin gittii Ankara'dan yeni dnmt. stanbul'a da uram, arkadalarn, ailesini, eini ve bir yana henz basan sevgili olu Abdurrahman Nuri'yi grm, yenilenmi, glenmiti." Aralarnda scak bir dostluk olduu anlalan Karaal'nn, muhtemelen 1983 Haziran'nda, klasna ziyarete gittiinde lhami iek'in "grmeye gelmemesi", nemli bir ayrnt ve iaret; Satran Derslerinin k karsndaki souk tavr da bu ayrntya dahil edilmeli.1 kinci tanklk da Ali Karaalnn yazsndan: "Aliciim, dedi, bir mektup da eime yazmak istiyorum. (...) Bir sre sonra 'Aliciim iir tamam!' diye seslenince armtm. Kd karp uzatt. Gerekten iirdi. 'Temalar' iirinin ikinci blmyd bu. Kda 'Sevgili Karma' hitabyla balam, iir gelince mektubu ertelemi, iir bittikten sonra mektubu tamamlamt." Karaal'nn birazdan zerinde duracam "Temalar" adl iir iin yorumu, "iir adeta Onun yazdrlan son szleri gibiydi" olmutur. iire ilgisi yaad ehrin szl kltr ortamnda balayan lhami iekin lisedeyken yazp Admlar dergisinin at iir yarmasna gnderdii ve birincilik kazand "Otel Odas" iiri, szn gcn fark ettii ilk rndr. Sonra Edebiyat dergisi evresine girerek iirlerini orada yaymlam ve tek kitab Satran Dersleri de Edebiyat Dergisi Yaynlarnn krknc kitab olarak Mays 1983te km. Mahzundur Sara nbetleri, sze sn, edebiyata tutunma abas ve yirmi dokuz yanda intihar. Yakn evresi; lhami iek'in intiharn bir ansszlk, "sara hastalna ait bir kriz", "kar konulmaz bir biimde parlayveren kader fla", "iddetli bir krizin sonu" olarak yorumlad.2 Bu tr yorum ve sunularla eylem, rtlerek bir "kaza"ya dntrld. A. Alvarez diyor ki: "ntihar bir tutkudur ve ancak bu tutkuya stn gelindiinde gerekleir. Sadece bir tarafn stn geldii ve yar kazanlan bu son zaferi brokrasi ve grg kurallarndan dolay kt bir kazaya dntrmek var olan yanlglara son bir yanlg daha eklemektir."3 Grebildiim kadaryla lhami iek'in evresinde olanlardan sadece Cahit Yeilyurt, durumun dehetini fark edebilmitir. Bunda, iek'le bir ara ayn evi paylam olmasnn etkisi bulunduu kadar onu intihar noktasna getiren sorunlar, olaylar da yakndan bilmesinin pay olsa gerektir. Benim de lhami iek'in bu yazya balk olarak dndm "urda gnee ne kald" dizesini yazsnn bal yapan Yeilyurt, airin intihar karsnda, tedirgin olduunu ve korkuyla rselendiini belirtir: "lhaminin lm beni olduka tedirgin etmitir. Bir sre acyla kark korkuyla rselendim. yla yakn bir sre dnmek istemedim hatta. 1983'te Satran Dersleri 'Edebiyat Dergisi Yaynlarndan knca kitabn elime almaya korktum. Olayn sonlan biimiyle Tanr razl arasnda kalan apraz dncelerin ana dmtm." Bana kalrsa, Cahit Yeilyurt'u tedirgin eden ve korkuyla rseleyen; yaad, sevdii, yiyip itii bilinen bir dostun sonu deil sadece. Yine Alvareze bakyorum: "Nasl ldkleri, inandklar deerlerin son bir lsyd." (s. 65) Kimileri intihar "kt bir kaza"ya dntrrken Yeilyurt, tam da Alvarez'in saptad noktada tedirgin olmu ve korkuyla rselenmitir. nandndan farkl bir

96

cevap vermitir lhami iek hayata. nand deerler, Yeilyurt dnda, verdii cevabn arln kaldramam gibidir. lmnden ok ksa bir sre nce yazd "Temalar" balkl iirinin ikinci blm, lhami iekin iirinin ana hatlarn verdii kadar bir snr izgisinde olduu haberini de iletiyor. Yalnzlk, iletiimsizlik, szcklere snma ve melnkoli, bu iirin duygu dnyasn arlatryor: "fleyeni kalmam knal bir kaval kadar mahzun knal bir kaval kadar mahzun knal bir kaval kadar mahzundur" (G Ekin, s. 79) Nerden kp gelmitir "knal kaval"; hangi izlenimleri tamakta ve hangi sesleri duyurmaktadr? Mahzun knal kavala ses verme giriimi, baharn getirdii bir istektir belki, bir tutunma abas belki de; caneriklerine dikkat edilmeli: "o yani yirmi dokuz yanda yani ceplerini canerikleriyle doldurup sokaklarda bademli dlerle eyleen aylak adam" Bu, cepleri canerikleriyle dolu "aylak adam", "bir ehirde / bir duvara asl / fleyeni kalmam knal bir kaval kadar mahzundur". Satran Dersleri'ndeki iirlerin tamam dnldnde, skntnn kaynann btnyle ehir olduu sylenemez. Onun iiri zerine sz alanlarn anlam gibi vurguladklar zere, iirinde belli bir ideoloji iin de yeterli veri yoktur. rnein Cahit Zarifolu ile Erdem Bayaztn ucu belli bir dnya grne alan imalar da, vurgular da yer almaz iirlerinde. Sadece Satran Derslerinin son iiri olan "Sessiz"in biti dizelerinde unlar sylenir: "filistinde akamstleri sessizlik bir file somun gibi" Bunlarn da ideolojik bir balanmann iinden kan dizeler olmadklar, iirin tamam gz nne alndnda anlalr. iir, "her ey eninde sonunda sessizdir" dizesiyle balar ve younlat birimde u dizelerle devam eder: "gelen akama geen akamn ilenmeleri dadanm bu kahr sessizdir"5 Satran Dersleri'ndeki iirler, duyuu Mslman muhafazakr bir evrede belirlenmi bir airin sesini yansttklar kadar bu duyuun insan kavrayan noktalarn belirginletirmeleri bakmndan da nemlidir. Duyu, iinde olgunlat evreden aldklarn gndermelerle, syleyile, motiflerle iletir. rnein, peygamberlere ("bir oyuna rasgeldim / her ta yakup hzn", s. 23; "faniliindir o aa ki / zekeriyya onda saklyd", s. 35.), din ulularna ve Dounun ak anlayn kabullenme ve bu akn byk figrlerine gndermeler ("ey ak elbet / bandasndr bel kitabnn / ne ok dilin var", s. 25; "bir adam anlattlar leylay avularnda gizliyormu / bir adam koynunda tayormu onu", G Ekin, s. 85) vardr. Syleyite, Kurn ses denilebilecek bir zellik fark edilir: "... avda yine geri dn bu son yoksa leceksin gurbette dedi ses ve iitip alad o koca iskender ki tuhaf matlar yapard mat oldu olaan biimde" (s. 15) "metrk bir kmbet denli mahhas aktr ve o ne rahm bir yrytr gecede" (s. 28) Koygun Minyatr

97

Honut deildir lhami iek ve bu honutsuzluk, k noktasn belli bir duyutan alsa da duyuu belirleyen merkez, burada olan ve seerek sorumluluk alan insann yalnzln ve trajedisini kuatmaya alr. Varoluu bir seme, farkndalk, burada olu ve sorumluluk bilinci tar iirin znesi de o iiri yazan air de*; fakat varoluuluun "frlatlmlk" ekseninde deildir, "buyruk"la balanmaya ak ve susuzdur lkin buyruk yitirilmitir. Buyruk olsa, iirlerde grlen iddet dar taacaktr; buyruk yitirildii iin zne iddeti kendisine uygulamakta, iine kanamakta, baka bir deyile kan kaybetmektedir. Ben lhami iek'in intiharn tam da burada gryorum: Kanamann acsna dayanamam, kanamaya son vermek istemitir. iirlerindeki insan, bu yzden hayli gergindir, salar isyana her an hazrdr ("ve ite yle oldu / kye ilk gelen jipin altnda / arkadandan fkran kanda da / yine yle bararak kalkp / ve byle balad salarnn isyan", s. 51) ve yine bu yzden gerginlii alnmak istenircesine lgn zamanlara karlr, karlmaya allr ("ne ok gz ls byle / diyorum kllerinde bir ate atsam", s. 47). klan yer ise yalnzlktr ve yalnzlk, airin "sevgili gecem" diye sahiplendii geceleri akn eder hep: "de bana bu esrime bu koygun minyatr yalnzlndan baka nedir" (s. 24) iek'in iirlerinde Ay' hayranlkla izlemesinin, yitirilen buyrua inan ve saygdan ileri geldii kansndaym. iirlerinin tayc temel figrlerinden olan at, a Ay'a bakarak kiner. Bu yzden yanlm bir attr o ve: "yanldklarnda kaygan o karangu duvarna arpp kukunun der lr atlar" (s. 24) Her ne olursa olsun "iyi bir oyuncu en ok atlar sever"; nk balanmay aar, gitmenin iinde o da vardr ve at kapaklandnda her ey biter. "etli kanda scak kemik soluk alyordu", "etinden blk blk et koparld" dizeleriyle rperten lhami iek, dehet verici bir resim izer; resim, sonun dehetidir, imknn yok oluudur: "kk bir kap bir at kapaklanmas resimde ... bir resim neyse odur bir at bir kere kapaklanmsa kapaklanm bir attr o" (s. 59) Byle ak dehet tablolarnn yannda, sevgi ve akla scaklatrlm tablolar/imajlar da vardr airin ve bir tutamak, bir kurtulu aresi olabilirse o aktr; "dili fal olan" bir ak, ceylan rkekliinde, kabartlm bir aln yazs gibi bir ak: "kesik kesik solur avcnn elagzl nesnesi" (s. 35) Bu minyatr ak, aa yenik dt iin geriye hzn kalmtr; lhami iekin iirinin kalbi olan, o knal kavaln bildii hzn. Azar azar kopan insann biriktirdii hzn, iirine kan vermitir: "yalnz hzn vardr kalbi olann hzn ylece orta yerdedir" (s. 22) "Hznmz Allah'adr" diyen bir duyuun iinden gelen airin hznn merkezine iltica ettii de sylenebilir. ltica ncesi burada sabrla dayanmtr; sabr bittiinde ise olan olmutur: " 've sabr olmasayd yeryznde birgn kalnabilir miydi?' " (s. 23)

98

Henz sabr varken, "Son rence" iirinde olduu gibi, devleri etrafndakilere sylemitir air; ama ocuklar susup dinlemi midir acaba: "ve dourgan bir sessizlikte okudu sava duasn yksek sesle ve dedi herkes okusun ocuklar susun" (G Ekin, s. 87) Hayata, yaknmzda verilen bir cevab "kt bir kaza" diyerek geitirdiimiz srece, kendimizi satrancn dnda tutmaya, grmeye altmz srece, burada olup biteni anlayamaz ve u uyary hafifsemi oluruz: "yerine gre bir piyon da bir tufandr" (s. 11); ama, "ve insan ne u ne bu iyioyunundan sorulmayacak mdr?" (s. 33) "Sana ruhtan soracaklar; Musann kavmine syleme" uyarsnn iinde olumu bir bilin, iyioyununu oynamtr. Bu oyunun sonunda, "yrmenin dnda btn eylemlerin ad / ka ka ka [m]dr" gerekten?

1: 2: 3:

Ali Karaal, Herey Eninde Sonunda Sessizdir, Hece, S. 6, Haziran 1997. G Ekin (lhami iekin Ansna), iek Pazarlama, Ankara, 1991.

A. Alvarez, ntihar-Kan Dkc Tanr, (ev. Zuhal il Sarkaya), teki Yay., Ankara, 1992, s. 81. Vurgular bana ait.
4: 5:

G Ekin (lhami iekin Ansna), iek Pazarlama, Ankara, 1991, s. 13.

Satran Dersleri, Edebiyat Dergisi Yay., Ankara, Mays 1983, s. 61; G Ekin diye belirtilmedike btn iir alntlar bu kitaptan yaplacaktr.

lmnden sonra yaymlanan, bir sylei iin hazrlad cevaplarn birinde, seerek sorumluluk almay ne karr ve iiri de buradan grdn iaret eder: Seiyorum; ben bu birikimsiz olamam. iir de yle. Her ey yle deil mi bir bakma? nsan, iir, ... deniz bile. yleyse tarihi konumlamam gerekiyor varolu snavndan geebilmem iin. Beni sorumlulukla boyutlandran retisel bilinle yaklayorum tarihe. iirin insana ulamas, onu kalbinden kavramas da buna bal. Yoksa kr olur gzleri iirin. Bir yaantdr, bir ince akm yaamlatrmann uzun servenidir iir. Bir akm; yzeye pek yansmayan derinlerden sren bir dalga; insan yakan, esriten, kprdatan bir ey... (G Ekin, s. 106.)

*:

(Sonsuzluk ve Bir Gn dergisi, S. 3, Temmuz-Austos 2005, s. 25-28.) Mehmet Can DOAN

99

ADANMI RLER

100

LHAM EK

Ey kalp! gece olsun, vehmi ve cinneti emziren -Avcundadr ocuun ve delinin, Allahn elilayemut gece -Gezginin saatidir ki titreyen kandilin nurunda arar kendi yazsz tan her mezarlkta Derunumda ar ar kurudu krmz zakkum, karard sebilin mermeri ve gizlendi bu belleksiz zamandan snen bir yangn gibi kfi. Ezelden beri mi gyorum ben? Her hayal kalbe dner ve vurur bir eski saatin sesiyle: -Bana gel. Kimdir ki o ben, mevsim bir yaprak rma gibi akp gider iinden 101

Ey gzne tuzla srme eken bl ! Baka dudaklar da var zikrla tara olan. blis ve iva beni uyutmayan rktm bu yzlerden -Bu kadn yzleri ki gzellik saptrr iman -rtnmelidirMangaln korunu avcuna koy da hatrla: nasl unutmutu 20 yl Kur'an' bn'l Cella Yine de tene yneldim. Pskren bir yanarda gibi lav akttm her yanmdan leyim diye isteimden nce Seyret beni Adem, Seyret beni Doktor! Her gz baka bir hayatn vampiri Yam 27 -nsan kk rm nar gibi apansz ihtiyarlarAzaltmyor, azaltmyor mezzinin sesi gsmdeki kederi Veronal ve lminal. Naylon ve plastik kent ve l Dn geceydi yandm "yaayan salam delile dayanarak yaasn" diyen ayetle Ey Rab rk benim delilim Nereye ait ki bu hicranl suret? Bu gzler oktan kesti dnyayla o karanlk sohbetini. Satran ve dil yeniktir ezelden 102

Bakyorum pencereden srtmda patiska bir gmlek ve avcumda Allahn eli, yerin en dibine "Yalnz hzn vardr kalbi olann"* Intiharla bir sylei bu kitap. Edemediim ve edebileceim intiharlarla. Her insan aklnda en az bir kez ldrr kendini. nk biliniyor artk; tek igd deil yaam igds. Szckleri seen kii, zaman sorgular durmadan ve bu gncel zorunluluk, isteyelim istemeyelim; tarihsel bir anda ontolojik bir sorun olarak da belirir. Galiba u intiharn kkenindeki soru: Onaylyor muyum? Buradan bakldnda, bir teye gei sorunu deildir intihar. Tam tersine: bir burada olu sorunudur. Sartre anmsayalm: ntihar bir baka yoludur dnyada varolmann. Camusden yzyl nce Novalis yazmt: ntihardr tek felsefe sorunu. 103

Bu yzden yaamn da sorunudur. Yaklak olarak her yerdedir yaam diyor Seneca. Ama bu yaklam, dnyasnn aydnlktan grnn yanstyor; gelgelelim bir de karanlk yan var tarihin iinde ileyen. Bu ikilemi yle dillendiriyor Sergei Moscovici: lme hayr demek yetmez yaama evet demek gerekir. Eveti sylerken kekeleyen, adaydr lmn. Ve insan en beklenmedik anda en umulmadk anda kekeleyebilir. Yesenini onaylamayan, bu hayatta lmek kolay i, yeni bir hayata balamak g olan diye yazan Mayakovski, yine de ldrd kendini. Benzer bir yazgy Paylatlar gencecik Can renle 60n geen Rasih Gran. Yanlla dorunun sallantl olduu bir zemin bu. Kesin olan u: Kurann da ncilin de kovulmuudur mntehir. Byk Yetkenin amansz muhalifidir de ondan. 104

Bir de u: umut besleme olana kalmamsa, yaamn anlam da kalmaz. Eer verdiimizin dnda verebildiimizin dnda bir anlam varsa. Bu kitabn adn and, lmlerini bir bir denemeye alt 12 insan, korkak olduklar kadar cesur umutsuz olduklar kadar umutluydular. Yaamlarndan da lmlerinden de karacamz dersler, unutulur gibi deil. Yaptlar ise ilerinde kendi suretlerimizin yansd kristal aynalardr Edemediimiz ve edebileceimiz tm intiharlar ateten gzleriyle bakyorlar yolun stndeki bir semender gibi

Yol stndeki Semender, Ahmet OKTAY, Ada Yaynlar, Ekim 1987. 105

LHAM EK ve her ey bir kader iledir. ey atn uurumlara sren ocuk terkisinde tadn rzgarla acnn aacndan toy bir yaprak drdn lm de bir miratr tersinden kyas mukassim olsa da ey uurumlarda ap uurumlarda solan iek yesin infaz gerekti mat ve cinnet: yazld nk o kitap levh-i mahfz ve muktez bir ilkyazdan koca bir gz yontan adam kprttn akl atn kapaklandn hkmnde dil olan yalnz odur nk kadim kabark bir ykdr alnyazs ve her ey kaza ve kader mhrnde kazl ey oul veren iek kannn dengi kalbinin nuru buruk bir anda olarak braktn abdurrahman nuri byyor ve gryor seni kitap denen o derin srsz aynada

Arif AY, m Kitab, Yaz Yaynclk 106

SEVGL GECEM

ve ay seni bulduunda yani ki kantladnda kendini ben mthi bir balk atacam iirime sevgili gecem diye lhami EK I Geliversen de zamana kout gelsen kapmza bir sevda saati Eski, yalnz kald imdi bize bu mor yamak sonunda her ey bir yenilgi mi ok ac ok ya siz neredesiniz bir de kuluk saati bekleriz hzla geer gvercinler107

II Bakardn hep iki adam arasndan uzar da uzard glgen bir baka ikindiye dein bir sessizlik evlere girere de zeytinsiz akam sofralarna derdi demet demet Buulanr ve susard toprak bir grmeliydiniz ki tan aarr yaz atlar geerdi zerinden III Sabaha ktnz selm size ey yolcu! bir mr daha geti alev alev kalbinizden yle ki ilksiniz her yeni gn knndan klcn eken bir eri uslanmam bir ocuk gibi

Edebiyat Dergisinin Temmuz 1983 tarihli 38+102 sayl nshasnda yaymlanm, arkada tf Bedirin lhami iek iin yazd iir. 108

SEMENDER

lhami iek'e... Tanrm, zengisine asldmz bulutlardan paralanyor aklara gei gzlerimiz. i deniz tuzu kuanan yaamak yarasna incinen an izine, gncel vebaya... naslsa tene yamurlar mje slatan naslda svyor sesini bu orak sszln ebera... lk ksn kent damlarndan. "incinmesin diye sen, talara dikenlere..." glgesiz yrdk ve yle ptk gnei bu us oynatan kemekete. ah intihar nihan dokunuyor iirin kasem vav'na. ileniyor mntehir, hznn gergefinde sevgi eylemsiz kalyor, ruh snaksz m? yoksa O da m ld Tanrm, ate susuz mu? Tanrm, lmesin... terkimizde kpek grilii su, teki ls soluk alyor gvdenin; phoenix kl bilsin bizi, dipdiri uleler iinde ses. bir trl duldas yok mu acnn, syle! yeryzn soludum, sen semender tozunla seretan kanatland uzaa, vesvese albenisi. "biri gl yakm olmal ocakta.. genilemi dam" ve kan bir kere solukland m damarda, kyam emzirsin orman itina ile, avk yr sandallara!!! ii susmaya g yetiren maruf 'l kesit can' durmadan katmerleen kadim dilinde yank: "DIARI BLE.. AB.. IKARTM.." yanlg czam aristokrat yznde yetkenin. ala konuku ala! ak dilinden atein ha devlet bozuu billur, ha kara veba ha intihar alam s vetirenin korugan. O lyor, lucifer su aktsn ins'in kulana anosh siyahlansn yazg, srklase bu buut 'iyi oyun' skld, kan grnd, 'sevgili rkt' artk ahsz natamam 'ebabil' kanatlar artk matsz ualar ile 'adil infazlar'...

109

biz imdi kime kselim, ya pusatszz nehir neyi tasn, uthra hangi bilsin delta kimi kzsn, 'fke ne dirilsin' alamaktansa... simurg intihar ite imdi ama sen dur ey kalbim, hatrla 'sabr' yeryzndesindir hala dur ve anla sus sen de falc, baklarnda bsbtn karmaa ocuum bysn de rensin hkrmay rensin ve l: kapkara sulta! iii O ld. neonlarda bal bukas zlyor kentin ve gk zlyor gizlice Tanrdan: yamur gece zlyor alev gznden semender'in bakyor -Tanrm O ld m?- nasl da bakyor kan gz hlamur bakyor, lgt seher iinde 'iyi' brakyor kendini akl hastanesinden avluya tek celsede boanyor gkten yamur kavryor gzleriyle iirin kan, atein ruhunu... semender/ebera/ kyor kolaana her ey zlyor Rabbim ve sen hi sormuyorsun gvdemi hi! burada bu cerbezede srekli krlan... iv salat vusta gitti gider ey semender kim alsn bizi bu toynak cenderesinden kim alsn bizi bu toynak cenderesinden kim alsn bizi bu toynak cenderesinden O Sar

Hseyin Cahid DOAN, Vivo, Nr: 3 110

"SATRAN DERSLER"

-lham iek iinSurlarndan giriyorum ehrine satrancn Gnei kikirdeyen kzlara sorarak Kitap kfleri, kalem krklar, iir eskizleri, buday sars Gibi sararm ve ben yokum diyen yzler arasndan iiyor talarn oyununda varlk olarak yokluum Bozulan bysnde lmn bir ezgidir gezinir dudaklarda yin mesnevisi. Ve satran aslnda airlere yakr fesleenler rgalandka Ar bir hkm aslm gnlmn burlarna Yllar yl kesik bam saklamm mahcup -rtlerle adrvanlar, gvercinler dindirmiyor artk yreimdeki kabuklam szy Kyameti bekler gibi yayorum kendi kyametim iinde Mzkam, bir de isli lmbam alp yollara m dmeliyim Ah! Canm annem, kara inmi gzlerini ttslyor buhurumeryemle Hkrklarla sslyor gurbetin bir ucunda yazlarn, klarn Uzak kaderler iin merhametin kanatlar krk Dili zlmemi odalar yasl. Beyaz haberler midir beyazn al harikas Hayretteyim iirin gl hllerini seer oldum Dne dne buzlar krp ilh kuular gibi Sularn stnde batan beri nisan ayini -yaklsam m Sen misin bilemem satran zamanlar uzandka uzaklmn at Karl dalar arkasna -yklsam m Kayalardan mucizev sraylarla inerken bir geyik srs lhami iek diye iliyor lmszlk kitabesini karelere Hsn terzisi. 111

Atlarn admlar zehirli bir kl gibi dyor ruhuma Leylklar, zakkumlar arasndan geip ebed hatralarla Mat olmak yok -kendi kmaznda sr tan esrik ve yalnz Nergis salarna bahevan ben olsam, kra alm gnlme gne sen Umutsuzluun arks gibi bitiyorken akaml gn -yalan dnya nlasn, nladka kavdan bir kuyudur mrm tutuur bir ngyla Alev alr gvdem, bir vadi gibi hrdar akn ve eyann erhini Durmadan, dumanlar iinde zikrederek lisn- haf ile seni Kf- dil ankas. Beni sylen beni ki kimim ben bu i'rpene atlasnda ah ekmi bir air miyim dris peygamber gibi sz tahtasnda Ey gl ruhlu sevgili! srelim atlar kaleye doru bir sen bir ben Ate eiinde bir kader iziyor talarn amazna Dil pdiehi. Kitaplar ak brakr gibi ahn nn ap gereksiz bir dokunula Kr bir uula lme gidiyorum kimseyle paylamadm memnu lme ve lme Uzaklara bakarak Tanrm, kendi ateimi yaktm uzaklara.

smail KARAKURT, Mahrem Mecazlar, Hece yay., Ankara, 1999

112

ZAAFIM VAR 4

sevgilim benim, okunaksz su'yum bana bahettiin ac var ya yamacmda dursun o kavutanda dursun sonuncu iirimin n tanrlarn cabbarca sndrd yldzmn yannda aklm elsin hasadm datsn mr danklara vaad edilmi topran ilhami iek'in nilgn marmara'nn: o dnya srgn'nn sergzetini anlatsn bana debisini bir trl boaltamayan rmamn kendini tatan taa vurmalarndan yan anlamlar tretsin yetinmesin bunlarla pimi ekilmi el bombas nasl durursa ylece dursun mayakovski-lili brik sevdasnn alnacnda pastoral bir sevin gibi bir eretileme gibi neden olmasn dnya'y atee verdirmeye eilimli bana bahettiin ac saklanacak unutma bayraklarn devletlerin hilfna hararetle saklanacak emek sarf edilerek elde edilmi her lokma ekmein, her yudum suyun bizzat hatrasna kalbimin arivinde kaytl kalacak sevgilim benim haram dilbilgisi'nden hell szdm yamacmda dursun ac, cevval gideyim baka bir akla arplmak iin -telerken beni dnyaak'a ve ayrla zaafm var, anlasana!..

Bnyamin DURAL 113

LHAM EK'N ANISINA

hayr intihar ettiine evet ayrln yakclna ve acya hayr umutsuzlua kardeim bizim ocuklar ble ey yapamaz ak ve net sylyorum yok glgesi hayr iddetli bir nlemeyle kara siyasann malum etiketi yaptrlr cesedin gsne faili kendisi lenin lmnde azrailin grevine evet senin azrailin olduuna hayr perdelerden seemiyorum karanlk yzn nasl soldurdu zaman haki rengin bulam yzndeki -o beyaz ta oyuncusunu nerede bulmal tutup zengisinden pp koklamal bulduysan ne olur bize de gster haram beerin ayakba zgrlk bukas -ilerin iyi gitmediine-evet senin kt gittiine hayr kim ne derse desin bilsinler dorudur a kotuumuz

Mrsel SNMEZ

114

HAZRAN PARKI

ilhami ieke.. I. konulandk yaz mevsiminin en evhaml yann yirmi dokuzuna tenimize sinmitir lmn terli kokusu nefesleniyor ve dile geliyor iirin ah yelelerinden ac szan huzursuz bir oyunun yorulmu at. II. bir dier ad da yorgunluktur haziran parknn. dizelerimize giren mevsimin air ocuu hi silinmeyecek belleklerimizden. haziranda satran oynamann tad hep dokunakl ve sszd artk armaandr bize sabrn mrekkebe dokuduu satrancn hesapta yoktu bitecei maveraya alan tayfalarn iten ie syledii ark. III. alp gtrd haziran parknn bekisi nde giden atllardan en beyazn bir zengi brakt kemize topraktan nal izleri ve at yelelerinden serinlik kald artk haziran sancl bir lkedir kalbimize.

Hseyin KARACALAR

115

EVR R

116

COMRADES CANLAR

Let us not lose hope dear comrades we could stil build barricades even with pieces of our gangrened bodies the dawn is just around the comer

(Translated by Mevlut Ceylan, 101Poems by 101Poets An Anthology of Turkish Poetry)

117

GRSEL R

118

Cahid Efgan AKGL

119

HABER

120

YEREBATAN R AKAMI lhami iek iirleri Dzenleyen: M. Ltfi en Saat: : 19.00 Yer: Yerebatan Sarnc Yerebatan iir Akam'nda lhami iek'in iirleri saat 19.00'da okunacak. Milliyet, 14.01.2006

121

TANITIM

122

EK LHAM

Poet (b. 1954, Oltu / Erzurum d. 14 June 1983, Erzincan). He completed his primary and elementary education in Oltu. He graduated from Atatrk University, Faculty of Literature. His articles on folk literature were published in the local newspapers of Erzurum while he was a student at university. Afterwards, he worked for the review Edebiyat, which was directed by Nuri Pakdil, as a regular poet. His poem Otel Odas (The Hotel Room) came first at a poetry competition held by the review Admlar. In an article written about him, he was defined as a poet who shows the conflicts and dilemmas of our time in his poetical structure with a fine sensitivity using not only our poetry tradition but also our traditional notions. (Cumhuriyet, Yayn Dnyas) WORKS (Poetry): Satran Dersleri (Chess Lessons, 1983), Gekin: lhami iek'in Ansna (The Sky Harvest: In the Memoriam of lhami iek, selected poetry, 1991). http://www.kultur.gov.tr/EN/Yonlendir.aspx?17A16AE30572D313D4AF1EF75F7A7968506ACF5809 3CAB42

aZRA

123