ffi

pop_rn si_iv NirApLAR

TBiTAK

\'. z;

,'feekkrtl

\',,z.,;lr geirdiirn pek ok uzun karanlrk gece boyunca, ,, ,lal, l,,,i <lcstek ve anlaylarr iin eim ve ocuklarmateekl- ,,,l.,,i. Ayrca, ykiilerimin esin kaynar olmu pek ok ve hastalarmn katlrlarrnr kranla , |,,,,1 t , meslektarmrn
1

,lt\,.

. Son olarak da menajerim Victoria Pryor ve edit l']l l};r[er'a, ismi du;rulmam bir beyin cerrahnn ykl, ia ,,;l,l, dinledikleri iin teekkr etmek isterim.

ele a]dk]annda

cerrahlar ok dikkatli olmallar nk ince kesik]erinin a]tnda I{mldanr durur suIu -Yaam! Emily Dickinson

', , l .i '|'cekkr

. [} ,, *, ,l,|,. ,,lit|,um l't'n i,.,,,,.,,

'l()St ,, l' ,,| l ) . Ycel KANPOLAT'a ilen teekktlrlerimi

'illIli
1 1
1111

li

ve aynr duyguyla evirdiim kltapla vt. leknik terimlerde bana yardmc olduu iin

Ender Arkun

indekiler

Ulrr Oyunun Kurallar

Il. Bc;ltm

l
9

l. Bciltim

13

Rahatlar, nekler ve Jokerler

lII. Boltm
l

ler ey in Teekktirler

53

IV. B<ltm

l}ir Gece Sokakta, Bir Gece Sandalye zerinde

45

V. Boltim

Ar Mzesi
Vl. Baltm [ )ermansrz Dertler VlI.
B<iltim

6l
87

l09
141

Ameliyat Psikopatlar
VIIl. Blm lX. Blm
l}<;ltirn

l(olay Olsayd Herkes Yapard

Az Buuk etin Ceviz

X.

167

l87
209

ltcbecca
(

Xl. Boltim )cmi ve Gelecek KAbuslar XIl. Blm

227

Y::rm Dngs

Xlll. I]<ltim Ait Olmak

253

il

l1

\ ,.yi cerrahisii' kibirli bir meslektir. Gokbilimciler yl l ,|,r|,,.,izlerler ama onlara hiblr zamandokunamazlar. t ..D t':,ck fizikileri o r,,azzarflatom paralaycrlarrnrn
Tanr y grrler ama paracklarn kendilerini i l , , z , ,, 1 1-rotonlara zanamazllar, kuarklara dokunamazlar. Al,,l,,l, iil,, [iyologlar DNA'nn ifte sarmalrnn yklerini anlal,
l

zlt,,i <le
l

iin gen, gzle grlemeyen bir soJrutlamadan f! 1, 1,i1|1,11ez. Bu bilim insanlarr, cihazlarrna veya fotoraf ll,,,l,,, i i'izerine doann dtitlrdtlgti glgeleri izlemekle yell,l, ,.,,,,,,<adrlar. Beyin cerrahr ise bu adan irntiyazldr,
,l|l; ,l:r
l,,l,,,, ,,,li;l t.tinde ve tp dilinde bu uzmanlrk alann, belirlemek iin beyin ve , ,l.,| ",,,.,,,"rgery" (nroirrji) deyimi kullanlmaktadr. eviride, allm, ,,1,1,}, \, l,,,l..y.v:zl<l iin bunun yerine zaman zaman "beyin cerrahisi" dmi "bet . \ . ,!|| , ilisi" nlamnda ku]lanlmtr (.n.).
=..
|

lllll

doanrn en btlytlk esrar, bir-iki kiloluk yal bir organ iinde gizlenmi olarak nnde durmaktadr. Sadece beyin cerrahr, be milyon yllk evrimin rn olan beynin ileyiini birka saat iinde dzeltme cesaretini gsterebilir. nsan beyni. Bir trilyon sinir hcresle dnyann okyanuslarnda bulunan toplam su molekllerinden daha fazla elektriksel sinyal modcllerini depolar. Ruhun nadide kumar, beynin sinir iplikikIeriyle dokunmu olarak durur. Beyin, kemikten kasann iindc, biyolojinin ba mcevheri gibi narin ve dokunulmaz ekildc sknetle yizer durur. Maymunla insan arasrndaki btiytk <insel enerji sramasnt ne salad? Aata.yaayann Ay'da yryene dnmesini salayan g neydi? Beyin, Tanr'nn insrna bir armaan m idi yoksa DNA oyun zarnn tri[yonlrrcr del tlp, sonunda kazanmas myd? [J_ sorul;,rn yantr din bihmle bilim arasndaki snrda bulun:n tiIinmcyenler blgesinde yatmakta. Beyin hakknda blldigimiz kcsin bir ey varsa, o da beynin hasar grmez olmaddr. T.lihsiz lir Aono erecfus bir kayann tepesinden ilk defa ba st diip tle ilk insans varln beyin yaralanmasyla kar kary kalntlncla, insanlk, iki kulan arasrndaki bu pembe nesnenin yarlrnniry;r ne kadar duyarl, olduunu renmi oldu. Ant ik dcvi rlcrrlcki cerrahlar, beynin, onlarrn iyiletirme yeteneklerinin i|crisinde blr kutsalla ve dokunulmaz|a sahip olduuna i nn rl:rtl . On dokuzuncu yz;nla gellndiginde, cesur cerrahlar her tiirlii ()rginn onanmna giritiklerinde -atan bir kalbi bile onarlityit ccsrct cttiklerinde- sinir sistemi ve beyin onlar iin hilA s,,l:,,,n, titesinde grlmekteydi. Eski amanlar kt rulrlar lrl gitncsine olanak salamak iin kafatasnda dellkler irarl:r<I ir t-lar da, beynin kaln derimsi koruyucusu, durir l;l;rks tlclirrrcsinin kesin olarak enfeksiyon, kanama ve koma stn tt.u -u tl<u rtr:k hastann ktlemesine neden olaca-

versite rencisi olarak, patates tava satn alabilmek iin kane-

kartnp drlmtl birka eyrek ,,rarken, sonraki aamada kendimi birinin kafatasnn iine bilcklerime kadar dalm olarak grrm. Bu lki sahne aras,nda clerin olup bittlgi hAlA net deildir. Cerrahlarrn ok erlen yalarda, adeta dinsel bir dtlrtti ile esleklerine yOneldiklerine dair yanl bir inanr vardr. Do,,usu, ben bn cerrah olma isteiyle btlytlmedim. Aslnda o,,tkken, "Grnen Kafa" maketini yaprna giriiminde bulun,ltm ama gzlet yuvalarrndan dtltlp mutfak masasrnrn altrna .ytvarlandrnda, o dehet verici plastik insan kafas benzetmesii firlatp attrm. Bu olay bir kt haberci olarak deerlendir,,,cm gerekirdi ama nedense deerlendirmemiim ki ite imdi
1enin minderlerinin altn l,tr:rda;nm.

nsanlar o "gz kamatrrrc" doktorluk kariyerine ynlendi ,,., ekicilik nedir? Bazrlar iin yaamn erken evrelerindeki l,;rrszlklarrn cn almaktr denebilir. rnein, teneffste
,l,,vrmlr dayak yiyen ilkokul rencisi, hibir kzla kma;n ba};,imamr lise rencisi gibi. Dierleri iinse gvenli (ve ol-

,llra btytk) bir gelir beklentisi etkili olrnu olabilir. Ben ise, ,,llikeli lde akl elici bir meslein, uzun zarflar. okyak,,,,,la dolamann sonucunda, rmcek anayakalanm bir si,,l gibi sonunda hayat boyu bu meslee balandm. Hayatm-

,l; Ii beyin amellyat grmemi olsaydm beyin cerrah olma lli ,ie kaplacam ok pheliydi. Fakat bir kere canh bir beyi 11iirm olmak ve bu meslein azametle kar karya kal;li... ite bu beni tavlad. l}t,yin cerrahlar toplum ierisinde yerlemi bir saygnlk ve
,,.,

blr gtiltiltik havasna sahiptirler. Onlar, Amerikan el.rhisinin babas ve ilk defa beyin ameliyatlarrnda uz,,;,lrna noktasrna ula.n,, parlak ve hkmedici nl Harvey
;,t-giz
l..1,i11

n bilmclr t..y,li lc,. B;z slihl:r ya-t|,nd;,, nasl olup da bir beyin ve sinir cerrah olmy sctiinc iirm. Gnn birinde, fakir bir ni-

'.slig tarafindan yaratrlmr olan, st dzeyde entelekttlellik ,,, t.lril< yeterliliin simgesi olarak grlrler. Cushing, uzun bir tp adamlar slalesinden gelmekteydi. Aristok-

1,,,.,ii <rln

rat ve gsteriliydi, akam aJnnr nadide porselen fincanlardan ier, sigaralarrn, som gmten bir sigara tabakasna dizerdi. Medya ile ilikilerlnde de ok baanllyd, bu yetenei, te|evizyon ncesi dnemin tp alanndaki sper star olarak tannmasrnda etkili oldu hatta Time dergisine kapak bile olmutu.

ola;nn zorluu bazen basit mekanik llerin dndadr. Yanl adrmlarrmrzrn geri dnlmez oluu, baren sabahlar uyandm-

Cushing beyin cerrahisinin, kalnbarsak tkanmas, kangrenli bacak gibi cerrahi vakalardan ok daha nernli blr halkla ilikller esi olduunun bilincindeydi. Henz ocukluk dnemini yaayan bu uzmanlrk alan5la halkn merak ve ilgisini srnrmeyi ok lyl bildi. Fakat, iin gereine bakarsak, beyin cerrah efsanesi sadece bir "efsaneden" ibarettir. Aptal birinin beyin cerrah olamayaca ak olmakla birlikte, beyin cerrah olmak yle olaanst dnsel derinlik gerektiren bir ura da degildir. Ben bilgisayarl tomografi filmlerini okuyup deerlendirebilirirn ama bu cihazn devrelerini tasarlayrp yapm olan insanlar dnsel g arsndan herhalde benden ok daha;rukarlardadrlar. nemli bir damarr tkayan bir kan prhtrsrnn, beynin yaamrnr tketmekte olduunu grp anlayabilirim ama ok daha basit kiiler
de kolaylkla bu sonuca varabilirler.

Ama gene de iim o kadar kolay deildir. Yksek risk faktor iimi zorlatrrrr. nsan vcudunun diger bltlmlerinin aksine, beyin ve omurilik kendini onarma as,ndan ok dtltik bir kapasiteye sahiptir. Bir batn ameliyat srrasrnda genel cerrah bir barsayaralarsa, yatarn diker geer veya bu olanakl deilse o barsak parasrn karr atar. nsanda sekiz metre boyunda barsak bulunduuna gre kesip karmayayetecek kadar fazlahk vardr. Arzal bir kalp veya karacier bile deitirilebilir. Ama ben bir siniri kesersem, o hep yle kalr. Beyin ve sinir cerrahlar geri dn olmayan iler yap;rlar. Yaptklarmzn ciddi sonularr, en s,radan ileri bile zora sokatr. 50 santimetre geniliinde blr kalas yere koyup stnde yrmek kolaydr ama ayn kalas on katl bir bina yilksekliine kirp stnde yrmeye almak bambaka bir olaydr. Bir

cerrahisi mesleini nasl brakabilirim, diye dnmeme dahi neden olur. rmcek ana yakalanm sinein rpnlar gibi. Eitim srecimiz, kariyerimizin hem en iyi ve hem de en kt evresi, dtinyadakl eD zor raklk dnernlerinden biridir. Beyin cerrahisinde harika ocuklar yoktur. lkokul dneminin sonlarnda eline bistriyi alp da bir frontal loba giriecek ktltlk d6"hiler beyin cerrahisi mesleinde sz konusu degildir. ster dAhi olsun isterse de kaln kafal, herkes liseden balayp kurul onayl tam yetklli bir beyin cerrahr olana kadar, gemesi gereken on yedi yllk eitim dnemini yaamak zorundadr. Neden? nk beyin ve sinir cerrahisi, dier bt., cerrahi dallan gibi b;r tarikattr, zorunlu aamalar olan ve gei ritelleri bulunan bir dindir. Bu alanda eitilen bttti., kiiler zorunlu ile dnemini yaamalr, hastalk ve lm dolu.ypratc yllar geirmeli, profesr-rahiplerin elinde hrpalanp zarnar, zaman aka aalanmaldr. Eitim sreci, profesyonel beyin ykamann tesinde, ya|n, beyin ve sin'r cerrahisi yapabi1en deil, Cushing modelinde beyin ve sinir cerrah gibi gortlnen, gri, zincirleme sigara ien erkek prot,rtipler retme olarak da behrlenebilecek, sylenmeyen amacln da gerekletirir. Program ne kadar uzun olursa, cerrah ,Ca o kadar yal ve gven verici olur. Yirmi be ya,nda bir a.dam Ay'a gidecek uzay gemisini ynetebilir ama liltf'en onu ;rnnemin kafatasndan uzak tutun! Bu kitap benim bwi., ve sinir cerrahisi servenimi anlatmak]a birllkte kitabn oda, benim beyin cerrahi olarak yle pek de olaanst olmayan klisel yeteneklerirn, garip cerrahi olaylar veya dehet verici doktor davranlan deildir. Bu kitapta amar dolaplarnda seks, entrikalar ve ne kan kahramanlar da bulamayacaksnz. Kitabn odakland konular sradan konulardr; kitapta sradan hastalar ve doktorlarr| zor hastahklar
da

bn

karsndaki davranlar ve zaman zaman gsterdikleri olaanst cesaretleri konu edilmektedir. Bu kitap, birbiriyle ok alakas olmayan bir dizl klinik oyktsn ierir. Uzmanlk eitimimi, didaktik bir eitim sreci veya planlanm bir senaryodan ok, bir dlzi hasta deneyimleri ol;rrak deerlendirmekteyim. T,p kitaplarnda okuduum rheumatoid arthritis bhsini hi hatrlamam ama dtigtlm dtlgtim olmu parmak eklemleri yznden torunlarna ;rtk hamur tatls yapamayacak olan dalgn bakl bykanneyi ok iyi hatrlyorum. Bu kitap, eitim srecim gibi, bir dizi insan .yksnn kolajndan ibarettir. Kitabmdaki insan manzaralar biraz karamsar tarafh doru ynelmekte; buyzden beyin cerrahisi daln, sonunda herkesin ld Hamlet oyunu gibi gstermekle sulanabilirim. Aslnda bu kitaptayer alan ykler, baar[ sonularn, komplikasyonlar ve lmlerin ok daha ilerisinde o]an beyin cerrahisi alann geni bir biimde yanstmamaktadr. Kitabmda, insann merke_ zi sinir sisteminin dz iisinden cerrahna kadar olan eitim srecim iinde, dnm noktalarn oluturan vakalar seerek on.larayer verdim. Baarszlk baardan daha gltl bir eiticidir. Tek bir lm beyin cerrahnn ruh halini, elli "kurtar'in yapamayaca kadar btytik br etkiyle biimlendirir. Beyin ve sinir cerrahlar korkun hastalklarla kar kar5za gelirler: beyin kanserleri, omurilik yaralanmalar, kafa travmalar, lmcl beyin kanamalar. Konumaktan, hareket etmekten ve grebilmekten yoksun kalm hastalarla kar karlya geliriz. Birok durumda felaket onlara imek hzyla gelir, ani ba arlar, krizler, trafik kazalar veya merdivenden dmeler f'c_ laketin yolunu aar. Biz hi kimsenin grmek istemeyeceklerini grrz. Ancak, btittin bu irkinllklerin gerisinde, insan ruhu,-dan kaynaklanan asaletin vardrr. En kotti trajediler c 1[iyl esin }<ayna halinl alabilir. Eitimim srasnda, biytil. bir insan kymnn gerekletii bir arpmada ola;nst l<alrn:nlklara tank olmu ve bir ara kendimi "yi ki sav; lru ka-

jr1

L.gee gibi hissettiin olmutur. kitabrndaki olaylar gereklere dayanmakla birlikte, hastala.nre ola--ylardayer alan eski, yeni dostlarmn ve meslekblarm,n mah.demetlerini korumak amacyla btitn isimler deitirilni, ge: rek kln* v;kalar biraz farkllatrlarak kurgusal biimdeaktanlmtr. Kitaptayer alan hastalar, doktorlar ve olaylaronpl-1k bir dnem iinde gereklemi pek ok durumun, insann ve konumann toplam ekllnde sunulmaktadr. Gnce tutma duyarll ile veya binlerce baka beyin cerrahnn ya--amndan aslnda pek de farkl olmayan yaamrmn yksn a nlatma ;rbasylayazmadm. Eer okurlarm, herhangi bi beyir cerrahnn eitimi srasndaki dncelerine nfuz edebi|irle rse, onun tank olduklarna tank olabilirlerse, onun duydukla--nn duyabilirlerse, onun korkular n paylaabilirlerse _ue herhangi bir kentte, herhangi bir hastanede, herhangi bir gnde oy nan dram alglayabihrlerse- o zaman amacrma ulam
bert E,

|.61[g-rn, yoksa biz onu sevebiliriz bile" dye mrldanan Ro-

olacam-

I. Blm

O;runun Kurallarr

l Temuz, bqin

ve sinir

cemhisi uzmanlk etimi.

Biinci gn, abahn bei

**

ryffi* araa nrn, beyin ve sinir cerrahisi srekli bakm ,

nitesinin, otomatik kayar kaprlarna bakarken bulant veren bir d6li vu" dalgas beni kaplad. imden kamak, btn bunlar geip gidene kadaryatamn albnda saklanmak geldi. Alt uzun yl daha srecek skntl bir eitim dnemi nmde he;rula gibi duruyordu, nmdeki ;nllar, beni sarp iine eken, gn ndan, normal bir yaamdan, normal bir iten ve srradan eylerden uzaklatrran tonlarca okyanus su;ru gibi, o sabah beynimde arhk yap5ordu. Taraann kaprlarn amak iin duvardaki dtlgmeye basmama kalmadan kaplar tslayarak kendlliglnden nmde ald. nmde, gemiimden kalma iki adam oturuyordu: Gary, hi-

ffi ^fu

Bir olay daha nce yaam veya bir yeri daha nce grm gibi hissetmek (.n.).

perbolik fabrika bacas adn taktm,z bir zamanlarn kdemsiz asistan imdinin baasistan ve Eric, bir zamanlarn asabi interni imdinin kdemli asistan. Yllar nce, b;rsit bir tp rencisiyken, her ikislyle de birlikte almtm. nmzdeki alt ay, patronun hizmetinde, onun ar hastalarn, travma vakalarn ve beyin cerrahisl bOltimtine al<tarl:n aci1 vakalar izle.yerek birlikte geirecektik. "Patron" beyin ve sinir cerrahisi bOltim bakan Dr. Abranowitz'di. "Eric, baksana lrim gelmi Bay 'Horner areti'nin ta kendisi!" diyerek Gary, beni ta balarda beyin ve sinir cerrahisi ihtisasna girmeye ynelten klinik belirtiye atf yapyordu. Tarilr olmu bir olay! "Merhaba Gary grnn... " "Berbat, deil mi, her zam;.nki gibi. ok f'azla ikolata, st ve nikotin... Senden ne haber? Dur bakaym, bu sabah gndemde fazla bir ey yok, patron mahkemede tanklk yapu/or. Gel toplant salonuna gidelim. Beyin ve sinir cerrahisi kurallarn ilk gnden sana anlatmam lazm. Dla sonra Ar Mzesi'ne gideriz." "Beyin cerrahisi kurallar?.,. Ar Mzesi?..." "Evet kurallar. Youmans'n ders kitabnn alt cildinden hlb;rinde bulamayacan kurallar! Mzeyi sonra grrsn, gzlerine inanamavacaksn ! " Youmansin kitab beyin ve sinir cerrahisinin kutsal kltabyd, bu uzmanlk alannn eitimini grenler iin bilgeliin kayna5d. Ktitik toplant odasna gittik. Bundan sonra daha pek okyl leden sonraIar hasta kartlarnr devredeceim odayd buras. Gary, t;htaya geti veyazrnaya balad. "Kural tir: Bir kez beynine hava demeye grsn, bir d:rha :rsla eskisi gibi olamazsn. Evet, yce Tanr bu nesnevi iyice sarp sarnrlm, hcrhalde bouna deil. Kimse onunla oynirmasn diyc. [}k! leyin dedlgin ey, tir bakma 66 Cadillac gibilir. Sckiz lujiyi ccitirmeye kalkarsan, motoru tamamen in-

dirmen gerekir. Alet, perfbrmans iin y,p,lrn,, lrolay servis iin deil." "Hastalar iyi oluyor" derek lrar koymaya altm, "Evet, genellikle ileirler ama arada bir garip eyler de olur: birisinin klilgi deiir, hast:nn biri durup dururften lverir, bunlarn hepsi ayak basmaman gereken kutsal bir alana girdiinin habercisidir. imdi ikinci kurala geebiliriz: Bir amelat, yai^nz bakas yapyorsa klitlkttir, Eer sen yap{yorsan btlytik bir ameliyattr. Bunu hiblr zarflal unutma!" Kahvesinden biryudu-;hp devam etti, "Kural tl beyin has-

talar ile omurilik hastalar iin ayn lde geerlidir: Eer hasta lmemise, yeterince gayret gsterirsen hastann durumunu daha da ktye gtrebilirsin. Ben srtlarndan iki diski alnm hastalar grdm, nc ame|iyat yapmamz iin bize yalvardlar, nasl olsa /<esjnli,kle bundan daha kotti olamayz diye, Runun zerine nc diskektomi ameliyatn yaparak ne kadar

yanlrn olduklarn onlara gsterdik. Bir yudum daha ,e dera,n etti "Kural dOrt: ktye gittihemireyle bin defa teinde, hastay bir defa grmek, grevli ]e[b[a grp bilgi almaktan idir, Allnacak ders u, hasta_ nn durumu ktletiinde, hastann yata ba,nda yapacan en korkun hata, doktorlarn istirahat odasnda yatan veya televizyon salonunda oturan, en uzman kiden alacan bilgi_ ye gre verecein karar yannda ok daha iyi karlanacaktr, Hastay gr! Kural be: Yanl hastay ameliyat etnek veya ameliyat yanl tarafa uygulamak senin iin ok ktltil olur, her zamar hastaya sor ve ren: hangi tarafta ar var, hangi bacak aryor, hangi el hissiz. Her zaman filmlere kendin bak, filmdeki isimle hastann dosyasndaki isim tutuyor -u de kontrol et. Ameliyat izin kAdna ve hastann tanrtm kartna her zaman bak. Baka trl davranmalr res ipsa sonucuna anak tutmaktr. "Res ipsa da ne?" diye sordum, "tp fakltesinde bl,e bOyle

bir ey retmediler"
ll

"retmeyecekler de. Bu bir hukuk terimi. Latince res ipsa loquitur'n ksaltmas, aikAr olan ey anlamrna gelir. Yani ksaca, uzman olmayan srradan bir insanrn bile anlayaca ekilde yaplan bir hatayla meslein kOttlye kullanld anlamrnr tar. Hasta ameliyat masasndan der, kangrenli bacak sa bacakken sen sol baca kesersin. Boyun kr olan bir hasta;n aspirin reetesiyle acil servisten evine yollarsn. Defibrilasyon uygularken hasta tutuuverir. Bayan J. Johnson'u ameliyat edeceine Bayan A. Johnson'u yatrrp bt dlskin; alverirsin. Res psa ek defterini yakndan ilgilendirir, bir rakamdan sonra uzun bir dizi sfr yazmak gerektirir. Unuttuum bir ey var m F;ric?" Eric bir sre dnd, sonra bana dnerek "Btn cerrahi alanlarrn uzmanlklarnrn genel kurallarn hatrla" dedi. "Oturabiliyorsan ayakta durma, yatabiliyorsan oturma, asansr varken merdiven rkma, uyuyabileceksen uyank durma ve her zaman ilk uygun anda yemek ye ve tuvalete git." Biraz daha dnd "Ve hiblr zarr.arr patrona itiraz etme. Patron bu uzmanhk programrnn ta kendisidir. Egonun tatmini asndan, beyin ve sinir cerrahisi en st ligde oynamak demektir, NFL veya NBA demektir. Biiyk oynamaktrr. Gerektiginde srn, yalvar ve yaltaklan, .yolunu bulursun." "te uzrnanlk eitimin balad" diyerek Gary yeniden sze girdi. "Artk baarl, renci veya cahil intern deilsin, yapacan her hata ho grlecektir. inde bulunduun durum artk kahc. Bu senin meslein artk. Bundan sonra pediyatrik endokrinoloji veya tropik hastalklar gibi alanlarda rotasyonlar yok. l".re kadar bu herzeyi yemee devam edeceksin. Hazr mrsn?!... HAZIR MISIN!" lvet. yleyse oyun balasn.

II. Boltm

Rahatrlar, nekler ve

Jokerler

eyin ve sinir cerrahisi mesleine doru iniim, tp fakl-

tesinde gerek hayattan ka aray iindeyken balad. niversitede n lisans derecemi teorik fizik alannda almrtrm; Eer adrnz Einstein ise ok iyi bir alan tabi. Ama len yap olarak dtiz iilie yatkndm, bu adan kiihgim bana

gereki lde yaamm kurtaracak bir kariyere ynelmemi sylyordu. Atom ekirdeinin blnmesinin babas, btiytik llnrico Fermi'nin biruamanlar dedigi gibl iki trl fiziki vartlr: En iyiler ve bu meslei hi sememi olmas gerekenler. En i.yisi olmayan her trl teorik bilimci bence sahtedir ve oyalayr..,clr. Fizik dalnda olduka baarl5dm ama Fermi'nin snanr, geebilecek kadar il deildim, Neredeyse kanlmaz bir ,liirtyle doktor olmaya karar verdim.
|3

Televizyon ve sinema, tp rencileri ile ilgili pek ok yanl kavramrn yanstcs olmutur, onlarr ya an;tomi laboratuvarlarnda mumyalam vcut paralar5zla f'eci akalaryapan sarho so;tarlarya dayeteneklerini tam anlam5zla kazanm doktorlar olar;k gsterir (Judy, kaptann yaral bacan baaryla keser, o srada Harvard'da tp rencisidir!). Gerekte ise, onlar biraz iirilmi niversitb rencilerinden baka bir ey deildir. nsanlar onlar bir ey bilir sanr ama bilmezler. Btn tp faktiltelerinde bir miktar iti kak vardrr, sosyal becerilerimize baklzrak seilmi kiiler deiliz lirler. Birinci snf rencilerini ben gruba ayrmtrm. Kendim, bu gruplarn en biiytigti olan rahatlar grubunun iindeydim. Bu grupta olanlar eitim yaamlarnn bandan beri en az gayretle geerli notlar alabilen rencilerdir. Bizler mmkn olduunca en az djzeyde (ve ounlukla son anda) almayla ileri yrtrdk. Ders ok skc geiyorsa veya darda iyi bir basketbol ma balamak zereyse, aktrmadan kaabilmek iin k kaplarna yakn yerlerde, anfilerin en arkalarnda otururduk. En nemlisi, rahatlar derslerde hibiru-.n "o., sormazlard, soru sormak blr zayflk belirtisivdl. kinci grup, nekler grubuydu. nek]er, beklerenin zerinde gayret gsteren, alma ve daha ok almayla baar yollarn zor|ayan gruptu. Onlar ders anfilerinin en n sralarnda oturur, ishal pantolonlarndan akp ayakkablarn doldursa bile, hiblr zamar. ders bitmeden snftan kmazlar ve her zaman... Ht R ZAMAN... soru sorarlard. Ayakkab balamakla ilgili bir dcrs .ls;, birok inek ders sonras pekitirme snrfina da katlr ellerinde backl;rla birlikte "Tam anlayamadm hocam, ilmek :r|ttan m geecek, stten mi, bir daha an]atr msnz?" diye soru str:r|;rrcl. iincii gr.p, .Jokerler, tp faktltelelne girileri baz zel olylar: [;l <ircncilerden olum:rktayd; Anne ve.ya babalar yll;r ncc t tp lkiiltesinden mezun olmutu ya da zgemilerindcki <lr:_rst tir bilgi, renci k:bul boltimnden birisil4

nin dikkatini ekmiti; "Biryl Uganda'da alt alk eken ocu}<lara eliyle lapayedirdi". Ancak, ne yazk ki bu kabul edil-" ltleri, bu rencilerin zeka dtreylerlyle pek de uyumlu degildi. Jokerler snfin kt zekAl kesimini oluturarak, snfin not ortalamasn rahatlar yararna iirmekteydiler. Jokerler snfin ne nnde ne de arkasnda otururlard, onlar derslere hi girmezlerdi. ieren *ahiyetinde, hastalarla derslerle geti, bunlarn arasrna erez kuru]an baz ksa ilikiler de serpitirilmiti. Gerek elence nc yla geldikten sonra balad. Bu dnemde dersler sona ermi ve bizler tam zamanl olarak hast;rne koularna
1l.

ikl yrl, anatomi, fizyo|oji, patoloji gibi konular

braklmhk. nc yln program, yedi klinik grev devresi veya rotasyonlardan oluuyordu, dokuz hafta dahiliye, dokuz hafta ocuk hastalklar, hafta anesteziyo|oji, alt hafta genel cerrahi, alt hafta kadn doum, alt hafta ruh hastalklarr ve haftalk cerrahi uzmanlk alanlarndan birinde semeli dnem. Benim programm austosta geldi, programa gre ilk rotasyonum cerrahi uzmanlk alanlarndan birinde olacakt,. yi oldu, diye dndm, kalp cerrahisi yaparm belki de gs cerrah olurum dedim. Kayt olmak iin gittiimde renci ilerindeki sekreter, kalp cerrahisi blmne ka;nt yaptramayacam nk kalp cerrahlarnn, daha nce alt haftalk genel cerrahi rotasyonunu bitirmemi rencileri kabul etmediklerini bildirdl ve bana kalan olashklarn bir listesini uzattr: kulak burun boaz, ortopedi, 1lastik cerrahi, roloji ile beyin ve sinir cerrahisi. renciler arkamda birikmeye balamlardr, hzl karar ver,rem gerekordu. Burun kartrma? Marangozluk? Yz ger.lirme? Sldlk takm? Kafa eziciler?; hiblri bana kalp cerrahisi l<:dar ilgi ekici gelmordu. Aman bo ver dedim, nasl olsa
l,:{talk bir ey. "Aaaa... hadi beyin ve sinir cerrahisi olsun."
l5

ntindeki fbrma not etti; Vertosick, beyin ve sinir cerrahisi. "2 Eyll gn sabah saat be buukta be.yin katnda hazr ol... Sradaki..." Kaderim bir programlama cilvesiyle belirlenmiti. Birden kafama dank etti. Sabahn saat 5.50'unda,.yani af'ak skmeden nce mi? Benimle dalga m geiyordu? Kasvetli bir eyltll sabahr, hastanenin beyin ve sinir cerrahisi bOltlmtlnde gerek bir doktor olarak ie balamak zere hastaneye yneldim. Eik dzlemin ba,na gelmi, adrmrmr atmak zerindeydim. B":.r" kat karanlk ve sessiz, hemire istasyonu botu. Vizitelerini yapmakta olan bir erkek hemireyi durdurdum, kendimi tanrttktan sonra, benim ne yapmam gerektig,ini bi]en birini nerede bulabileceimi sordum. "Taraaya bak!" "Taraaya m?" Gzmn nne sallanan hasr koltuklarla dolu neeli bir yerin grnts geldi, Uzun koridorun sonundaki blr dizi camh otomatik kayar kap5n iaret etti "Taraa ite, beyin cerrahisi srekli bakrm nitesi, orasr"

Hastalar, balar, btiytlk beya" bandajlarla sarrlr, dev kulak temizleme ubuklarr gibi u;ruyorlard (veya komadaydlar, hangisi bilemordum). Masada, sakal bir gtlnltlk uzamr, mavi amelat giysileri zerine beyaz gmlek giymi, zayf, yorgun bir adam oturuyor, bir tomar kartrn zerine uzanmr, bir eyler yazyordu. Omzuna dokundum, beklemedigi bu giriimden rkerek sandalyesinde zplad. "Aman Allahim" diye homurdand "sen de kimsin?" "Frank Vertosick, nc snf grencisi, beyin ve sinir cerrahisi rotasyonu yapmaya geldirn. Bir hemire buraya gelmemi syledi, Taraa buras deil mi?" "Benim adm Gary" dedi, biraz sakinletikten sonra "Burada
asistanrm... Evet Taraa denilen.yer buras. Youn bakmda tu-

tulacak kadar hasta olmayan fakat aadaki koulara gnderilip de unutulacak kadar da iyi olmayan hastalar buradayatrrrz. ...Bunlarn ou ameliyat sonras hastalar... Bunun dnda!" Parma5la, henz yirmili yalara ulamam gibi grnen bir gen adam iaret etti. Bandaki bandajlardan kan ince bir plastik tp, yatanrn yanndaki metal ubua aslr duran karmak bir cihaza giriyordu.

Teekkr edip Taraa kapsnayneldim. Kapdaki rktc yazda "Beyin ve Sinir Cerrahisi Stlrekli Bakm nitesi, Grevli Olmayan Giremez" yazyordu. Biraz gururlandm. Hayatmda ilk kez "Grevli Kil" dtizeyine ykselmitim. Duvardaki blr dtlgrneye bastrm ve kaplar nmde hzla ald. Taraa dedikleri yer, ortasrnda minik bir ahma masasr bultnan kk bir odayd. alma masasnn evresinde, yarrm ,|:i,t. cklinde dizilmi, biri bo, alt hastayata vard. Beyaz l ; v; l: r c,l cktronik monitr cihazlar sark5ror, duvarlar; iinde rl,,il 1i;z, siigcr, eldiven paketleri, IV (damar ii) setleri ve bir ,l,,l,ll, lll: it rlier tbbi malzeme ieren metal sepetler|,, l,,,1,1.1,,l. ll;v;,l: ;rtiscptik madde kokusu vard. Derinden g,,|, ,,ilii,l.,i lil scslcri arka plandaki tek sesti. Burada l,* , |,,,ll l, l, , |'i l; vtlr l t.
t

"Bu adam kafa travmas geirmi, halen 'ICP'sini izloruz ama hurda durumda, yerletirene' kadar'mezarla' yollayacaz."

[CP, mezarhk, yerletirmek... anlalan tp fakltesinin ilk iki .ylnda konutuumuz dilin burada pek yarar olmayacakt. "lCP kafhtas ii basnc demek; mezarlrk, bilinci ak olma.yan kiileri tuttuumuz bOltimtin ad, yerletirmek demek, onu climizden alacak bir bakmevi bulmak anlam,na geliyor... ileri<le de imdikinden daha iyi olamayacak maalesef'. g.e.rec"k ,r,k eyin var, yle anlarllyor." "Onun iin burada;n-" diyerek glmsedim. "Hayr, benim kolem olmak iin buradasn" diyerek geni bir ckilde srtn "imdi uslu bir ocuk gibi buraya otur da notlar t:rmamlamam, bekle, sonra beraber kahvalt ederiz."
|7

Gary kartlarn ilemeye dOndtl, ypranm hasta kartlarnn zerine laboratuvar sonularn, hastann gsterdii yaam belirtilerini filan not alyordu. Arada bir, herhangi bir hasta ile ilgili girdllerden memnun kalmadmda, kendi kendine homurdanlyor, mstehcen szler mrldanlyordu. Sonunda, sonuncu kart kapad, kartlar dzgn bir ekllde dizdi ve Taraa sekreterinin almas iin bir sepete koydu. Sandalyesinden frlad ve onu izlemem iin bana iaret etti. Taraadan ktk ve hastane kaf'eteryasna inmek iin uzun asansr yolculuuna baladk. Bir sigarayaktktan sonra, asansrn vnlts iindeki sessizligi Gary bozdu. "Servisimizde asistan ve bir intern var ben lrdemsiz asistanm, Hank kdcmli asistan ve Carl, baasistan. nternler aylk bazda serviste dola,r dururlar. imdiki internimiz Eric Foreman, nmzdeki yl bizim kdemsiz bevin cerrahisi asistanlarmzdan biri olacak. Eer programa katlmayac;klarsa, internleri pek dikkate a|rnayz; eer bizim programmza katlacaklarsa ite o zaman analarndan emdikleri st burunlarndan getiririz. Herkes sabahlan serwisin f'arkl bir boltimnde viziteye kar. Bric, henz daha pek bir ey bilmediginkoul

Gary, bir ey sylemeden "iimiz var!" dercesine gzlerini devirdi. Asansrden ktk ve kafeteryaya kadar olan ksa mesafi ylirtidk. Hastane kaf'eteryalarr, msrl biftek, yumurta, tavada kymal patates gibi yemekleri satarak, herhalde ileride koroner bakrm blmnn hasta sknts ekmemesini salama gayreti iindeydi. Kayp bir kopek gibi, Gary'i kedeki uzun bir masaya kadar izledim. Sokak giysileri iinde iki baka uzman doktor mas;rda oturuyorlard. "Carl, bu Frank, Tp Faktlltesi nc snf grencisi" diyerek akaklarnda hafif bir beyaz belirtisi olan kibar grnl adama beni tantt "Frank bugn beyin ve sinir cerrahisine bal:d; yok, bir dakika!... aslnda lanet tp karerine bu sabah ilk
;rdmn att." Baasistann eli.ri s,kt,m. "Ho geldin, bu Hank, asistanlnn drdnc ylnda" Carl .yannda oturan dazlakla ynelmi csseli dlger doktora iaret ctti, o da az btlytik bir lokmayla dolu, bir ey sylemeden glmseyerek el sallad,. Gary ve ben birer sandalyeye yerleip kahvalt5ra b;rladk. l}irka dakllna sonra, telal bir kii, elinde tngrdayan tepsisi, lrahvesi fincandan salarak, hzla masayayaklat. ocuksu bir .vz ve sarr salar vard. Belh ki bu, sabahloi kart devirleri iin gccikme telanda olan intern Eric'ti. Carl, interne sknth bir bak firlattktan sonra, laboratuvar giinlei cebinden kendi hasta kartlar destesini karp sabah ;.yinine balad. "Beckinger, oda dokur" l]ric kendi kartlarn kartrrp Beckinger'i buldu. Beckinger l,,.,h:lde koulardaki hastalardan biriydl ve Eric'in sorumlul,,l. alanndayd. " [ )urumu iyi, afebril, ba ans yok, yznde ar yok, yara l,,nu. Bugn itibariyle amelattan k drt gn olmu." "'l'.valete km m?" Carl, ban kartlardan kaldrmadan
.,,,,,,
l

genellikle istikrarldr. Ben Taraaya bakarm; Hank youn bakm 1ezer; ve Carl baasistan olarak alt buuk ile yedi aras gelir. Sabahlrr hasta grmez, onunla kahvaln srrasnda kartlan devrederiz, gece loyunca herhangl bir gelime olmusa bu konuyla ilgili sijzl bir r:rpor veririz." l}_ iyi .yalanm makinedeki ilevimin ne olacann merak ii,<lc, "l}c neyapacam?" de sordum. "l}ci s:lih kahvemi getirdikten sonra, koulardaki has(;l,l; ilgili gclime raporlarna bakabilirsin. Pek ok hasta var r,, s;;l .yt,tli ltktn nce amelathaneye yetimek zorunda tl; l'],it"i ll:,n lcpsini bitirmesi zor. Her gn, her hasl li;,|; g..,lit.|,:t})oru yazlmas gerekli... Daha genel ,,,,,; l i sl ; j .y ;t l t lc,il ni ? " " /\l , l,, l, l; li,l i, t..y .y:lrrtlrn"
1

den

afl gezer, oradaki hastalarn durumu

r. l9

ll{

"Bilmiyorum" "Lanet olsun, ren o zaman! Ameliyattan kah drt gn olmu bir hasta daha hAlA tuvalete kmamsa, lou grevlisi kudurur bilirsin. Allahn belas beyincii yaradan frlam yerlerde srnyor bile olsa, barsaklar iledlgi srece aldrmar. Tuvaletini hAlA yapmamsa ona biraz magnezJrum sitrat ver... Rockingham on numara, pencere yan" Eric hAlA Beckinger'in hasta kartnn zerine not alyordu "BM? = mag sit". Hzla elindeki desteden bir sonraki hastann kartn buldu. "Rockingham'da birazyz arrs var,biraz da ba ars. Atei 58 civannda, yaras kuru. kal gn olmu." "Biraz ba ars dedlgin ne kadar?" "Yani, az bir ey ite l" "Spinal giriim gerekli mi?" "Sanmyorum?" "Hastay uyandrdn mr, yoksa hemirenin syledikleri mi
bunlar."

gnk diger vaka patronun yz ars hastasrnrn ameliyat. Gary ile blrhkte ikimiz yapacaz. Eric, loulara k eksik kalan ilerini tamamla." Sabah mahkemesi sona ermiti. Daldk. Gary, beni ameliyathane giysi odasrna gtrd, orada steril ameliyat giysilerini nerede bulacarm, ba[k, maske ve galolar nasl takacamr hzla retti; kendi gsi dolabn da kullanmama izin verdi. Giysilerimi deitirirken Gary, "Eric ceza|" dlye fsJdad. "Daha olaylarayeterince u;rum salayamad, buyzden Hank ile btlikte beyin tmr ameliyahna girmesine izin verece$ne, koularda btittln gn hemirelerle boumaya mahkm etti onu." "Sen ne yapacaksrn?"

di on bete tamamlanmtr. Carl, haftahk ameliyat programn ieren uzun bir liste kard. "Hank, meningioma vakas iin craniotomy, oda on iki... Bu-

Ericyzn ast "Uyandrmadrm, ok rahat uyuyordu" Carl parladr, "A]]ahn seversen Eric, hastalarr uyandrrman gerekir, biliyoru- sabahn erken bir saati ama buras Ritz Oteli deil, her sabah durum]arnn ne olduunu bilmek zorundayz, evlerinde istedikleri kadar uyuyabilirler. Kou grevlileri
saat sekizde hasta vizitesine karlar ve hastalar "gece boyunca

uyanktk, kimse zahmet edip bizlere bak-aya gelmedl" dlye onlara mzldarlar. Hastalar horul horul u;rurke., kapdan bakp el salladm dlyerek kimseyi memnun edemezsin. Kahvaltdan sonra git o adama sor, ba arrsr ne iddetteymi ve sonra gel [an:r haber ver. Tamam mr?" [{st ardndan, hasta bylece srp gitti. nce Eric sonra (}ary :rdnd;n da Hank tekmil verdiler. Eric ve Gary esasl hrp,I:,rll;r IInk'n sunuu ise sorunsuz geti. Aka, Carl lI:nk' ,,slckta, Cary ve Eric'i ise astlar o]arak gryordu. St sr;s,.lr lan:r tir kere bile bakmad. imiz yaklak ye20

"Carl bana yz arrs hastalarndan birini amayr retecek. [Ju tr hastalarr ama konusunda imde kadar yardm etmerin tesinde bir ey yapmadm." Yz aydnland. Aka bu firsat heyecanla bekliyordu. l}en ise imdiye kadar heyecan duyulacak bir ey grmemitim. l}lklardan nce yataktan kalkmak, bakmevine giden genl..r[e birlikte sokaa kmak, yal yemekler yemek ve yetikin i sanlarrn birbirlerine eziyet etmesini izlemek. I}elki de amelathanede neler olduunu grmek fikrimi deiiitirmeme neden olabirdi.

***

l,,.iiyle" gOrdtitlm ilk ameliyathaneydi bu. Dncemde , ,,,l;ndrdrmdan ok daha ktltik ve daha az grkemliydi, du, .,,l;r yeil renkli parlak f'ayans kaplyer ise bir tr siyah linol,,,,, ,liieldl. Oda insanrn zerinde souk ve bo bir etki l,,,,,liyordu, btiyilk bir renci yatakhane banyosu ya da tuval,,i 11ili lir izlenim verordu. Kardaki duvarrn nnde, tama!. s(.,il gsiler iinde bir kadn btlytik bir masa zerindeki
21

l}c numarah ameliyathaneye ihtiyatla adrmrmr attm, "etiyle

metal aletlerle oynuyordu. Solumda, gz hizasndaki iki k ku-

tusuna asl kafatas filmleri grlyordu. Hasta odanrn tam ortasnda ve imdiden narkoz etkisi altndayd, azndan ve burnundan btlytik apl plastik hortumlar klyordu, gzleriyaplkan bant]a kapatlmt.

trden rahatszlklarr., cerrahi o]arak zmlenmesind e u.ygulanan en.yeni.yntem. Kafatasnda blr delik deleceiz, beyin sapndan kan ve yize uzanan trigeminal siniri k noktasrnda bulacaz ve sonra onu evresindelri kan damarlarrndan ayrrarak plastik snger paralar5la sarglayacaz. Bu ilem yzde fazla duygu kayb olmadan ar;n tedavi ediyor. Patron, buyaklam, onu ilk defa uygulayan Janetta'danbizzat renmi." Gary ve Carl, sular damlayan ellerini havada tutarak geri ge-

Carl adamn ]rafasnr btiytik bir C biimli mengeneye yerletirdi ve sonra, Carl, Gary ve anestezi uzmanl hep birlikte hastaJ^ sa tarafina dOndtlrdtller, yastklarla ve mavi renkli plastik sngerlerle desteklediler. Hastanrn vcudunu yapkan bantlarla ameliyt masasna sabitleyip, mengenedeki kafay amelat masasrnn st tarafndak; bir cihaza sabitledikten sonra, Gary yan yatmr hastann sol kulann arkasndaki ktltik blr kafa derisi alann hzla tra edip salardan temizledi. Sonra her iki bevin cerrah, ameliyathanenin arka tarafindaki bir kapdan dar ktlar. Amehyathanede yalnz kalmaktan tedirgin, ben de hzla onlar izledim. Ciddi biryanlyapabilirim olmadk, bir eye dokunurum, aksrrrrrrr., gaz karrm filan, ameliyat tehlikeye sokarm diye ekinlyordum. Kap, neredeyse tamamr uzun elik bir lavaboyla kapl ktltlk bir odaya al5zordu. Lavabonun zerinde drt musluk, gmten kuular gibi kvrk bo;runlarn uzatnr duruyordu. Burasr temizlenme boltlmtlydtl. kl dokto., nef'eslerinin ameliyat mikroskobunu buulandrmasn nlemek iin, maskelerini yiz|erine bantladlar, ellerini ve zellikle trnaklarnn arasn dikkatle fralamaya baladlar. Fralama ilemi devam ederken Carl
dondtl ve konutu.

"Beyin ve sinir cerrahisi bOltimti bakanmz Dr. Abramowitz, :rr hastalarrnrn tedasinde uzmanlamhr. Bugn ieritlc sunirk tandayatan hasta (sabunlu ehyle ameliyathane kaps-a i;rret etti) trigeminal nevralgia hastas, bu hastalk 'ticlttlt,,rcux' (:rl tik) veya yalnzca tik olarak da bilinir. Tik I;st:l:rnn yzlerinde zan:.ar. zaman ksa sreli keskin arlar
.rltt,, <liinin m;tk;rb ile sinire dolrunmas gibi. Patronun bu-

ri ameliyathaneye girdiler. Ellerini kuruladlar ve ameliyathane asistannn yardmlyla dramatik bir biimde glydirildller. Tra edilmi lrafa derisi parasnl kahverengi bir solsyona iyice buladktan sonra, Gary ameliyata hazrlanan kafa derisini, iki posta pulu btlytlkltlgilnde, kahverengiye boyanm ala., akta kalacak ekilde mavi araflarla rtt. Ben cerrahlarn hareket alann serbest brakmak iin duvar dibine ekildim, bu arada cerrahlar kahverengi arneliyat alannn zerine eilmi, keserek, delerek ve ameliyatyarasrnr tavandan sarkan, beyin cerrahisi alannn baka bir tarihi kahraman Walter Dandy'den adn ala.r, "Dandy" ad verilen metal aletlerle aaralr ahmaya balamlard. Kahverengi amelat alannrn srnrlarndaki.mavi keten rtler srzan ka.rla morumsu bir .enk almaya balad. Maalarn doldurduu yarayl genileten cihazlar ahmaya baladnda, motor vzltsr ve hafif bir du,nan odaya ya;nld. Cesaretimi toplayp masaya doru bir-lki ;tlm atarak yaraya bakt,m. Ak bir azn yakut krrmrzrs du,lklarna benzeyen alm blmtin altnda geni beyaz biry.cy ottaya rkrnt. "Kafatasr m?" diye sordum. "Evet" dedl Gary "Matkapla delme zaman geldi" Matkap m? Aman Allahm! Tam o srada yaklak yetmi yalarnda, uzun boylu, beya, *;l, kemikli bir adam ameliyathaneye dalarak bard "Daha Allah akrna Carl? Ne kadardr burada*? ON DAKKA. Tamam, ON DAKKA sonra geliyorum."
,,c kadar bekleyeceim,

giir.y:lc, amc|t -[)r. Abramowitz'e biz patron deriz- bu

"Tamam efendim" dedi Carl, barn yapt iten kaldrmadan "Gary'e occipital arteri nasl geeceini gsteriyordum" "Harika" dedi kemikl\ za5nf adam "ON DAKKA sonra burada;nm. O zamana kadar beyinciin aa km olmasn isti-

dl" Matkab Gary'nin elinden hzla ekip yaradan kard. Kemikteki ktiik delikten ka.,la blrhkte, ilekli dondurma iindekl ilek paralarna benzeyen paracklar fkrd. "imdi ne yapacaz?|" diye inledi Gary
orada durmaya devam et. Ameliyat hemiresi cehennemden Bana bir Raney keskisi ver!" kma ayak trna keseceine benzeyen bir kesici aleti uzatt. lgn gibi aletle kafatasrna giriip ktitk deligi btlytitmeye balad.

yorum. Tamam m?" Kap kapand ve odayeniden sakinleti, Gary'e doru eildim "Patron mu?" Omuzu zerinden geriye doru baktr "Ta kendisi!" "Beyfendiyi duydunur, bu adamrn kafas,na girmek iin ON DAKKAMIZ var" diye Carl bard. "Gary, craniotorne ciha,rnr al ve uradan, mastoid rkntrsrnn hemen arkasndan bir delik a." "Bu alete craniotome diyoruz; bunu kafatasnda delik amak iin kullanr"" diye bilgl verdi Carl. "Be;mi de delmeden durmasrnr nasl biliyor?" diye sordum, Gary, konik biimll delme parasrnn ucuna parmayla bastrrarak anlatt: "inde, basntan etkilenen bir ka,rama mekanizmasr var. Kafatas kemiini delip getiinde kavrama boal,-

"BZbir eyyapmayacaz. SEN

yor ve alet duruyor. Basit!" Craniotome'un tetiine dokundu ve alet vnlayarak ilemeye balad,. Gary, dnmekte olan delici ucu fildii renkli kemie bastrdnd a, Carlyara5n, mutfakta da kullan,lablecek bir alet_ mi gibi grnen plastik bir rrr.rg.dan pskrtt su ile ykamara balad. Derinlemekte olan ukurdan beya" kemik yongalar salmaya baladr. Carl delikte biriken kemik tozunu;nkayarak kenardaki araflara doru uzaklatrd. Aietin ,nlt_ s bir dakika kadar srmt ki Gary'nin kolu birden ileriye

"Hasarn boyutunu hrrla arrla.,,a- gerekli. nallah sadece cerebellu- hemispherini yaraladk... Eger beyin koktlne kadar girdiysek o zaman yandk." Carl'n biraz nceki bilgece slrneti bir anda asabi bir gererelige dnmt. "Aman Allahm, burada bir matkabn hl bu kadar derine gittiini grmeclirn... Kafatasrnrn i tabakasn, d.l-ekte olduunu anlamad,., m?... Alahn, Allahm, ltfen beyin kOktl salam olsun, ltfen Allahm sen yardm et!..." Kap bir daha hzla ald, patron yeniden ieri girdi. "Her
eyyolunda m?... HER EY YOLUNDA MI DYORUM?" "Ah... evet efendim... yolu.,da" dlye Carl kekeledi "Beyin kktlne hifife dokunduk sanryorum,... yi gidorrJz..." "BE DAKKA. H,rl, bir fincan kahve iip BE DAKKA
"onra

geliyoru-. Carl eldivenh elleriyle aletleri bir sre yarann ierisinde evirip kvrdktan sonra, matk:ptan dolay meydana gelen hasakabul edllebilir lde olduunu bildirdl. "Yalnz lateral hemispher yara alm. Adamn kolu bir sre liraz titrelr olacak ama sonunda dzelecek. Bana biiytlk bir ped vcr. Patron bunun farkna varmayacak." Btlytlk kare bilmh l,cyaz bir bez paras alp beyinde meyda.,a gelen yaralanmay, .vitramaz bir ocuun annesinin yeni kahve masaslnn zerine
,,,n

doru kaykld, ve hale almalrta olan matkabn ucu dibine kadar kafatasnn iine girdi. Birdenbire tebeir tozl benzeri beyaz kemik tozu pancar krmzsrna d<lntlttl. Gary refleksle e]ini tetikten ekti ve alet durdu. Kafatas kemiini deldikten sonra kendiliglnden durmasr gereken rnatkap durmam, istenenden
<erine gitmiti, hem de ok

derinel "Lanet olsun!" diye bagrd Carl. "Daha imdi kemii delince tlur:,cak aletten sz ediyorduk ve allahn belas nesne durma-

.l,:pt iz\i gazete ile kapamas gibi rtt. rl"m.ye daha fbzla dayanamayacama karar.rerdim ve ktn. Avrca patron, Carl'n "gazete" parasnr kaldrdnda ola-

cak sz frrtnasndan da rkmekteydim. Pislik yoku aa yuvarlanrr derler, oradayokuun en dibinde ben olduuma gre de kmann benim iin hayrl olacarn dtlilndtlm. tamamlandktan sonra Gary'i oturma salonunda gOrdtigtimde nasl sonulandn sordum. Oturduu bankoda hAlA terliyor ve titriyordu. "yi herhalde." dedl "Hasta lmdlhk iyi ama, aman Tanrrm, neredeyse ada-, ldryordum. Bilmorum, matkaba ok sert mi bastrrdm, ne yaptm!" Omuz silkti ve iaret parmam gstererek "Bunu gryor musun?" "Evet" dedim. "Eeryaamn beyin cerrah olarak kazanmak istorsan koroner damarlarn nah ite bu kadar geni olmal." Her sabah Gary'e kahve getiror olmama ramen, bn cerrahisi stalmn geri kalan sresinde, aslnda Eric'in kOlesiydim. Eric, genelde, hepsinden daha fazla ile yilkltlyd, bir nc snf rencisinin bile yapabilecei kolay ilerdi bunlar. Yorgun intern Eric, ksa zamandayzeysel dikilerl alma;n ve pansuman deitirmeyi bana retti. Hastalara sormay ihmal ettii sorular sormak iin de zal7:,al zaman beni gnderiyordu. Nelere alerjiktiler, rntgen filmlerini getirmiler miydi, sabahleyin barsak hareketleri gereklemi miydi? Ben ayak ilerini yapan hizmetkAra dnmtm; laboratuvar raporlarn toplamak, dergi makalelerinin fbtokopilenni ekmek, hasta odalarnda unutulmu lboratuvar gmleklerini bulup getirmek hep benim iimdi. Ancak, tenim esas katkm &F ileri halletmekti. "l.,.rrrdakl ()t l, tlyktller re firiksel|erin ksaltmasndan ibaretti. yktile., s r r k c n cj i i fadesiyle anlatt hastalk yks nden olumakli tll, :,: ikayetini emek yerken yzm ar5ror); mevcut ,l,,.; l<';.|,,trlrn gelimeyi (Ytiztlmdeki an yl nce bal;,,| v., ;,,:llr ;yr<lan lu yana iddetlendi...); gemi salk du|,t!|t ( l )i.v:l,t,(i v.r ve safrakesem alnd); almakta olduu il;,,,l;,; ;lt,,jil,,,; t.slc,i; sigara ve iki kullanp kullanmad ve l,,,z,i l,illiil,,,i itr,.,.|<lt,y<li. lrizlksel ise hastann fiziksel mul t

ayene sonularyd. Gelien teknoloji anda bile hastalklarn drtte nden farlas, tP i" tanlya kar.,umaktayd. Hastaneye yatrrlan her hastann dosyasrna &F'"l., girilmesi artt. Ytlklti bir gnde, beyin ve sinir cerrahisi blmne on iki veya daha farla hasta girii olaand. Sradan bir &F ilemi bile genelde yarrm saatten nce tamamlanamadndan hepsini gece olmadan bitirmek zor bir iti. &F ilemlerini ya|nz Gary ve Eric yapard, kdemliler ve baasistanlar bu ilemi basit i olarak grp stlenmezlerdi. Gary'nin zamannrn btlytlk bOlm ameliyathanede getiinden zava|I Eric gnde alt ila on

***

ilri saat gibi bir sreyle &F y.p-a ykti altndayd. Eitimimizin ikinci ylnda hasta ikayetlerinin kayd ile ilgili temel bilgiler ve fizlksel muayene yntemlerini renmi olduumuzdan, her nc snf rencisi }abul edilebilir lde tF y,pabilecek duruma gelmi olurdu. Sonuta, ben bOltimd" tF makinesi grevini stlenip, gnde bunlardan dort ile altsrn retir duruma geldim. Aslnda onlar kimse okumazd. Klinik kararlar benim bulgularrma dayanaralr olumuyordu. Hastaya baka., cerrah, onu hastaneye havale etmeden nce kendi muayenehanesinde son derece ayrnth bir Oyktl derlemesi ve fiziksel muayene zaten yapm oluyordu. Sonuta benim &F' "l,-alarm brokratik
bir egzersizden ileriye gitmeyen ilemlerden ibaretti. Ancak, kaderin cilvesle ortaya kan bir durum bunur-, dnda geliti, Harvey Rathman ellili yalarn sonlarna yaklam bir hast:ryd ve boyu., btllgesindeki fitk olumu bir boyur, omuru diskinin alnmas iin hastaneye yatrlmt. "Eialca ikayeti" bir-

ka hafiadr iddetini artrrm olan sol kolurdaki ar idi, Fizik tedaden hibir sonu alnamamr ve bu yzden imdilerde geccleri uyuyabilmek iin neredeyse yer gibi narkotik ilalar al,r,,.ktayd,. Baka bir hastanede kendisine myelogram yaplm,

.iintgen filmi zerinde omurilii sinirlerinin grlebilmesi iin ltyun blgesine koyu bir boyar madde zerk edilmiti. Yaplan l,t inceleme sonunda boynundaki disklerden, omurlar arasrnda-

)(,

kl lifli yastklardan birinin yrtlmasyla, bir sinirin ;nrtlan disk paralaryla omur arasna skm olduu tanrsrna varrlmt.
Rntgen fllmlerini yorumlamaktan tamamen aciz olmama ramen, hastann dosyasnda ilemi uygulayan radyolog tarafindan hazrlanm raporu bulup okudum. Raporun sonundaki u ifbde dikkatimi ekti: "Gzlem: Merkezde, solayakn ktilk dlsk ft, C56,"

Solayakn? Arna hastann kol ars ikayeti sa taraf'tayd. Sol kol tarafindakl blr sinir skmas nasl oluyordu da sa kolda ar yapyordu? Bu garipligi Eric'e gsterdim ama o omuz silkmekleyetindi. Bazen yazm hatalar oluyor, sayerine sol yazyorlar, hastay hastaneye havale eden cerrah herhalde filmleri incelemitir, yoksa bu tan5la hastaneye sevk etmezdi. "Radyolog herhalde raporu yazarken hata yapmtr" dedi. Eric'in bu aklamasn kabul ettim ve koridordan Bay Rathman'n odasna doru yrdm. Karanlk odaya girdigimde saat akamn dokuzuydu. Bay Rathman yatanda oturmu, zanf izgili yz ekmekte olduu sancnln izleriyle doluydu. arpk bir glmsemeye kendini zorlad ve uzun sredir sigara ime alkanh o]an birinin kalnlam sesiyle "Size nasl yardm edeblirim?" diye sordu. Elimi uzattm "Benim adm Frank Vertosick, Bay Rathman" dedlm. Arlyan sa kt_lunu uzatamad iin sadece sol eliyle el s;llad. "Size baz sorular soracam ve kaytlarmz iin ktltk tir muayene yapacam. imdi..." Cmlenin devam,n, getirenc<,lim.

"Kt bir ey mi o]du?" diye sordu. l')vct, gerekten de biryerde 6ir yanllkvard. Yzne bakttl: giizbebeklerinde btiyk bir simetri bozukluu olduu gii,iitm. Sa gzbebei ktitlctlk olmasrna ramen sol 1;iizl.l<.i [ir,n gibi kocaman akt. Burada ne oluyordu? Bir ;,l; ,.,,.,lt, l<i.ynklandn bilemedigim bir i sezi imek gili ,,.lt. ll.llt.ii gcrisirden, ikiylllk tp eitimimin krnts lil11ll,.,, ,,,,,ll,l;ki lc"yin cinlerim tarafindan derlenip hastalA| l,\ ,,l;,;k [i, ;,:ya gctirilmeye balad. Kol ars... si-

knts ;nrtk bir diskten kaynaklanmlyordul Bu adamn hastalnn nedenini yalr," ben biliyorum dncesle, donmu gibi yannda ayakta duruyordum. Fakat ona bir ey syleyemezdim, bu benim haddim deildi. "Hayr, hayr, kt bir ey yok. lmdi bana biraz arnrzdan sz edin... ne zaman balad?" Bylece srp gitti. &F iim bittikten sonra ona teekkr ettim ve yanndan aynldm. Hemen gittim Gary'i buldum. I]ir kafa travmas vakas anreliyatndan yeni kmt. Nef'es nef'ese "Grry" dedim "on be numaradaki hask, Rathan, cervical discectomy iin buraya getirilmi olan hasta var .va, disk ;nrt yanl tarafia! Adamn derd disk fitg degill Horner belirtisi tayor! Git bir de kendin bak!" "Ne hastas? Ne samalyorsun? Akln m, yitirdin? Gecenin saat onu olmu, ene git!" Bir kakaolu st kutusunu kapt ve lzla koridorda.yrmeye balad, Arkasndan kotum. "Dur. Bekle, bu adamyarrn sabahyedi otuzda ameliyat programnda ve her eyyanl. Adamda Horner belirtisi var; disk fitnde bu olmar. Git bir kere de sen bak!" Gtlzbebeglne hareketini veren iris tabakas, fbtog.raf makinesinde olduu gibi aIp kapanarak gze giren k miktarn ,.yarlar. Ktitlk kaslardan g alan iris, bu kaslar yneten sinirlcr fel olup ilemez duruma gelirlerse, ilev yapamaz. Bu du,,mda gzbebei ktililtr ve bylece kalr. Normal k altnda, ,;lam olar gzdeki iris tabakas, da ktileceinden bu bozukl,,l. maskelenmi olur. Oysa ki lo kta normal olan iris genil,,,lren, felli iris ksk kalacandan Horner belirtisi ad verilen li, asinretri meydana gelir. Normal iris akl ile f'elli irls ,,,,I<l arasndaki fark o kadar bliytlktil ki benim gibi bir acei [ilc lo kta bunu fbrk edebilmiti. lJzman cerrahlar ise, l};.v Rathmani parlak kl bir odada muayene etmi oldukla,,,,,l: Horner belirtisi gzden kamt.

gara iicinin atallam sesi... za;nf yz... eit olmayan gzbebekleri... her ey bir anda berraklk kazanmt. Bu adamn s-

Gzbebegine giden sinirler cervical blgede.,, yani omurilikten deil de gsten kar. Bu insana biraz garip gelebilir -goze giden sinirler neden gsten ksn?- ama insan vcudu-

nun yaplsn,n nedenlerini anlamak her zaman o kadar kolay deildir. Bay Rathman'n gzbebei asimetrisinin nedeni C56 diski degildi. Gostntin derinliklerinde bir eyler oluyor, bir kontrol ey sa koluna giden sinirleri kemiriyor ve gzbebeini eden siniri koparlyordu. Ortayal bir sigara iicide en aklayakn gelen tanr, aynr zamanda da en korlrun olanr idl: Akciger
kanseri.

Telefonu kapathktan sonra hastann dosyasrn ald doktor talimatlar blmne unlar yazd: "Ameliyatn iptali. Sabahleyin akcierin sa tepe blmnn ok ynl tomografisi." Bana ciddi bir ytizle bakt. "Bu iin kolay tarafi, iin zor tarfi hastaya ameliyatrn nede., iptal ettiimizi anlatmak." Yerinden kalkt ve yeniden koridora yneldi, bu sefer daha yava admlarla. "Ben hallederim Frank, ba.ra bu iler iin para veriyorlar. Evine git." Bir dedigini iki etmedim.

***

Gary duralad "Arneliyat ncesi gs grafisi alrnmam m?" "Evet ama raporda ift tarafl apical akcier zar kalnlamas.yazl" "Anlald, apical blgede, akcierin st tarafnda kalnlaan yerlerde bir Pancoast tmr gizlenmi ve bu da rutin rntgen taramasrnda gzden kam olmalr." diye, neredeyse kendi kendine sylendi. "Gidip bir bakalm." Hastann odasna doru yrmeye balad. Bay Rathrnan, morfin etkisi altnda, biz girdiimizde uyuyor-

du. Gary, onu hafife sarsarak uyandrd, I(demsiz asistan

Gary, uyku sersemi adamr., enesinden tutarak ban saa sola evirip, lo kta gzbebeklerini dikkatle inceledi, "Kusura bakmay,n Bay Rathman, yeniden uyuyabilirsiniz," Gary, bir kelime daha sylemeden, ciddi bir yz if'adesiyle lrcnire istasyonuna doru yrd. Kou telefonlarnn biri_ i tinrleki sandalyeye oturdu cebinden bir telefbn fihristi _ l.,,.,1, lrir numara buldu, tularr bastr ve kar tarafin cevap ver_ t,sii [,,1.1ctii. " Al,... l ),. Arkins orada m?... Dr. Atkins, hastaneden GT ", t(;l;sz t.ttiill i.i <izr dilerim, bhyor musunuz, yarln amelivarya, sa tarafinda Horner .1,,l .tlt.,t.ii,iiz l;sl: l};y Rathman l,,.li, i-i r,;t,... l t;.y,, ,lltl< lclirgin... evet, evet... Pancoast tii ii l; ili;li k .yiil<sck. 'I'abi... Bana teekkr etmeyin, l,',,,,,l,,l. ll iili,t,t,isi .1,;1t;1|.i,,1,",'l'rn;rn-, hoakaln,"
i{ l

Bay Rathman'n akcier incelemeleri, beklendigi gibi, sa akcierinin u k,smnda olumuyenge benzeri btiytimeyi aa kard: Pancoast lezyonu. g"" bly"psisi, pulumsu hcreli akcier carcinomasr tanrsn teyit etti. Tmrn alnmasna teebbtis edilmedi; kol arsr ve Horner iareti, tmrn akcierden kaarak brachial plexusa, omuzdaki sinir ana ilemi olduunun iaretiydi. Tmr kesip karma umudu atk kalmamt. In tedavisi iin onkoloji servisine nakledildi. Onu bir daha grmedim. Rathman vakas, blrka ay sonra, beyin ve sinir cerrahisi servisinden ayrlp da, Veterans Hastanesi'"de dahiliye rotasyonumu yaparken yeniden karma ,ktr. Dr. Abramowitz'in, makamnda beni grmek istediine dair bir mesaj aldm. Belirtilen zamanda, bir sekreter eliginde patronun liiks brirosuna girdim. Duvarlar, diplomalar, sertifikalar, teekkr belgeleri ile nceki hocalarn ve uzmanlarn imzal resimleriyle dolydu. Ayaklar geni masasnn zerinde, uzun burnunun ucu,,,,r ka.ym okuma gzlklerinin zerinden bana sert baklarla l,akyordu. " LUtf'en oturun. [)erin ve;rumuak bir koltugun iinde neredeyse kaybolurcat,,,,, dediiniyaptm. Patron masasndan kalkarak devam etti. "[J:rna veri]en bilgiye gre, servis doktorlar,mdan birinin erl.si s;-tah diskektomi ameliyatna alnacak olan bir hastasnda ,lit,icr tmr tehis etmisiniz. Doru mu?"
3l

"Ben sadece Horner belirtisini grdm. Oda karanlk olduu iin ok belirgindi... Yani, gndiz gziyle grlmemesi ok normal... ans ite." Biraz tedirgin olmutum, acaba ameliyat yapacak olup da durumun farkrna varamam olan cerrah hakknda bir soruturma mr yrtlyordu? "Gene de, hasta;n gereksiz bir ameliyattan kurtardm, Dinle bakl bu programda nitelikli insanlara ihtiyacmrz var. Mezun olduktan sonra bizimle almaya ne dersin?" "Ne i.yapacam?" Gtlldti. "Biz ne yapzorsak onu yapacaksn. Beyin ve sinir cerrahisi. Bizlerden biri olacaksn. Zor itir, biliyorum ama bu alan lkenin ve bu demektir ki dnyanrn, en iyi cerrahi programlarndan blridir." Sersemlemitim. "Biraz dnmem lazm efendim." "Tamam ama ok dnme. Her yl atmz iki pozisyona yzden fazla insan bavurur ve biz birka y,l ncede" en iyilerini semeye gayret ederiz." Ona teekkr edip, hzla oradan ayrldm. Dnyaca tanrnmr blr bn cerrah tarafrndan, n sradaki bir cerrahi programda i teklifi almam benim iin btlytik onurdu. Ama gene de bir ey beni rahatsrz ediyordu: Eer bu ylesine btlytik bir onur idiyse, o zaman neden bunu bir hastada ans eseri bir tanda bulunmu birine teklif ediyorlard? Komedyen Groucho Marx'rn, onu tiyelie kabul edecek kadar ak,lsrz bir kultlbe ye olmak istemeyccei yolundaki szn hatrlamadan edemedim. A.yrca, neden blrka ;nl nceden? lkokuldaki arkadam l);vid'i h;rtrladm, daha on drtyandayken kendini kiliseye ;<|:rt. l}elki, cerrahi mesleinde uzmanlk da rahlplik gibiy.li: "()l:,r, lalarna ne geleceinin farkna varmadan erken,l, v;l.l,!"

III. Boltim

Her ey iin Teekklirler

S.,.l.;, l):vitl zamanla akln bana toplam ve yaamn l.i| i , ir i. i < l i ti ocuu vardr ve sigortaclk yapyordu,

atron beni "onlardan biri" yaprna teklifini getirdiinde ben nc srnrf rotasyon programrmrn ortalarndaydm. Tbblye rotasyonu ya da raklk programlarrmrr, ksaca V. A veya Vah, ya da akac dille "Vah Kaplcalar" -pek kaplcaya benzer bir taraf da yoktu ya- olarak bilinen, yerel Veterans Administration Hastanesi'nde verilmekteydi. niversitenin futbol stadyumunun arka tarafinayerlemi V, A, l950 iincelerinin tipik kamu binalar karakterinde: gsterisiz, kutu gibi, sar tuladan duvarlar haradaki sanayi kurumuylayeryer lckelenmi bir binayd. Bizim V. A hastanemiz, tlkedeki en i asker emeklileriya da ,lcyim yerindeyse gazi hastanelerinden biriydi. Grevlilerinin 1,tu i bir hizmet kalitesi gerekletirebllmek amac5la gayret-

le almakta olma]ar.ra karn, devlet brokrasisinin bilinen iz-

leri her tarafia grlmekteydi: park edecek yer yoktu (ynetim kademesinde deilsen), bol miktarda yazma, krrtasiyecilik, modas gemi ara gere filan gibi zorluk]ar vard. Ynetim kademeleri, ilerine son verilmeyeceini bilen ve genellikle buna gre davranan pek ok asalak memurla doluydu. Buna karrn, hastanenin birok ekslkligi, artc biimde, para ktlndan kaynaklanm5uordu, nk devlet V. Aya kaynak aktarrmnda hi de cimri davranm5ordu. Hastanenin gelimesini boan faklrlik del, kemiklemi kurallar, mevzuattr. V. A benim armdan scak anrlarla doludur. Bu khne bina, btn sorunlarrna karn, tp rencileri ve gen asistarlar iin, sabahn nde sournu pizza yerken tbbn derinliklerindeki tartmalarn yrtld bir elence yeriydi. Hastann bo;rundan uzun hasta dosyalar,n,., incelendigi bir yerdi. Burada, benim gibi ocuk yzl bir nc snrf rencisi bile, hi glmeden "doktor" olarak tantlabiliyordu. alma saatleri uzun, denetim gevek, skntlar oktu ama zamanrnda memleketlerine hizmet etmi insanlara kaliteli bir saglk hizmeti verme abas, sonunda tatmin ediciydl. Karrmzdayerinden oyr,arr.az bir kaya kitlesi gibi duran devlet mekanizmas ortak dmanrmzd ve V. A, hastane salk personeli (ayn zamanda kurum yerleik elemanlar' olarak da bl]inrnekteydiler) arasrnda bazen hayat boyu srecek dostluklann kurulduu bir yerdi. nc yl tbbe rotasyonum srrasrnda bana tayin edilmi bulunan interneitmenim Jim, neredeyse yirmi yrl sonra bile, hala en yakn dostumdur. Kamuoyu "tbbiye" szcn, cildiyeden ortopedik cerrahi.ye, ocuk sahna kadar, sahk hizmetlerinin her bilmini kaps:.yan bir genelleme olarak kullanr. Srradan bir insan iin ,l,lrl,ltk tliplomas olan herkes tbbiye mesleinin bir parasr,l l}i, <|tlrttr iin ise "tbbe" deyimi, bir cerrah, radyolog ve1, 1,lii.1,;l, ll;l<i "clahiliye" uzmanlk alannn simgesidir. l |,ll.,,, ilil, z;ll< :l:r, .ye tikin insanlarn cerrahi gerek.i.I

tirmeyen, hipertansiyon, diyabet, zatirre gibi salk sorunlarrnn bakmnn retildii alandr. V. A'da geirdigim bu kritik dokuz haftal,k dnem iinde

doktor olmanrn birok nemli ktitlk tekniini rendim: kan almak, rntgen filmlerine bakmak, kalp elektrolarn yorurnlamak, doktor talimatlar yazmak vb., gerekten de bu trden bir deneyim iin alk ekmekteydim. Beyin cerrahisi semesi srrasnda ameli.yat dikileri al-ak ve gs muayenesi dnda f'azla bir ey yapma firsatm olmamt. Dahiliye rotasyonum, bir doktora tanrnan o rktc yetkiyi kullanma olanalyla beni tantrmt: Baka bir insann vcudunun mahremiyetine girmek, yani yasal olarak bu yetkiyi kullanma hakk. Eldivenli ellerimizi insanlar n makatlarndan ieri.ye solrmak, belkemik]erine ine batrmak, kalnbarsaklarna hortumlar salmak. Bu sarholuk verici yetkiyi V. A'daki ikinci haftamda tattm. Jim, benim intern retmenim, gnn birinde bana bir nazogastrik tp ve bir fb}o paket dolusu jle vererek, bu plastik ylan btlytlk kouta yatan siroz hastalarndan birinin iine sokmam syledi. Hastann, mide, barsak blgesine vurula., mua]ene darbeleri hastada rtye neden oluyordu, bunu nlemek iin midesindeki basncn alnmas ve bylece daha rahat etmesi salanacakt (tabi, eeryarm parmak apndaki bir hortumun burundan mideye girii, basit rme duygusundan daha rahat bir durumsa!). "Sen bunu benim en az bir dzine def'a yaptm grdn" diye beni gayretlendirdi. "Bogaznn gerisinde hortum grnene kadar burnundan ieri sok, sonra hastaya yutkunmasnr syle...,Yutkundu mu, boruyu hzla ieri itekle. Altmr santimetre kadar girdikten sonra tpten ieriye 50 cc'lik bir rngayla hava fle ve stetoskopla midenin iinde hava kabarcklarnn krp kmadn dinle. B<lylece hastanrn midesine girdiini, tp yanhlkla sa akcier bronkusuna daldrmadn nlarsrn." dedi ,e sonra sabah toplantrsna katlmak iin hzla ekip gitti.

yatrld, yataklarn ince perdelerle ayrld btiyiik koular vard. zel hastanelerde ise iki hastadan fazlasnn yatmad, hatta yenilerinde yalnz bir hastann yatrld odalar bulunmaktayd. V. A'da ise gaziler bir arada olmayr tercih etmekte ve <;ze]likle btyk koulara konulrnay istemekteydller. ikayet olmad iin de bu uygularna srp gitmekteydi. Hedefimi, karn ikin, elinde mavi bir istifra kabylayatanda oturmu olarak buldum. Yal, iman bir adamd, iri bir burnu, rmcel a gibi ince damarlar grnen krrmrz yanaklarr vard, beni iten bir glmsemeyle karlad. Biraz sohbet ettik, Georgia'da geirdii ocukluunun izlerini tayan hafif bir gneyli ivesi ile konuuyordu. Bana II. Dnya Savar srasnda bombardman pilotu olarak Berlin zerinde yapt grev uularndan sz etti. Nasrh elini kaldrarak, kahramanlklarnn kanrtr olarak, minik pilot kanatlar5zla ssl elik yzn gsterdi. Sanki, imdiki imi deforme olmu grnnn bir zamanki srrm gibi, deri ceketli bombardman pilotunu arrtrmadrn ve insanlarrn ona inanmak iin kanta gereksinim duyacan dnyordu. Neyazk ki Berlin'den buyana neredeyse krk yl gemi ve bir zamanlarrn sava kahraman imdi, karacieri harap emekli bir eftali yetitiricisiydi. Tp sokma ii iyi gitmedi. Lanet tp sa burun dehglnden bir trl geiremedim. Sol burun deligini denedim, o d. i" y.r:rmad. Bunun zerine yeniden sa burun delig.inden gi.-"y" :altm. Bu srada, sol burun deligl lddetle kanamaya b.u.mt. Kan, burnundanyanaklarna ve azrna szlyor, oradan <l ycil pij:_malarna ak5zordu. '|'l, sonunda burundan ieri kayp adamrn boazna ulah. "yttkrn" tie meme kalmadan iddetle rd ve ikimizin birden iisliic krstu. 'ftlpn bir ucu burnundan ieri girmiken, kus:.yl 1irlil<lc tjlr ucu azndan dar5za firlad. Dehet iin-

Barm salladm sonra kalbim arparak ve avularrm terleyerek koua gittim. Baka hastanelerde artk kalkm ol-""r.r. ramen, V. A'da hale on ila yirmi hastann btlikte

ltrrcasna, tp hzla drar ektim. Bard ve sonra sa burun deliginden de iddetle kan gelmeye balad. Yakndaki bir lavabodan k6"gt havlular aldm, slatarak on dakika sreyle kan durdurmaya ve elimden geldigince stn barnr ternizlemeye ahtm. Sesim titreyerek ve becerikslzliglmle hak etmi olduum hiddetinden korkarak "ok zr dilerim, daha sonra bir daha deneriz" dedlm. Fakat o, bur.runu ekerek glmsedi, "Zarar yok doktor, gene de her ey iin teekkrler" dedi. Koutan neredeyse koarak ktktan sonra, koridorda durup kendimi toparlamaya altm. Bu adamrn barna gelen neydi? Hi tanmad birisi karsrna gelmi, silahrn, fsklyeler gibi kan pskrtnceye kadar burnundan ieri sokmu, bu ikenc"J" btn leyemeini stne boaltncaya kadar srdrm ve biittin bunlar koutaki diger alt hastanrn gz nnde yapmt. Bu olay sokakta olsa tanklar nnde tecav:d,z ve darp suundan hkm gmenin dnda bir sonucu olmazd! Ancak, alacak bir ekilde hasta ona teekkr etmiti! Hem de "her ey" iin! Beyaz nlgme baktm. Bu normal bir giysi olamazd. Sankl bir sihirbazn peleriniydl bu beyaz gmlt:k, beyaz ketenden bu giysi, yetkimin tek belgesiydi ! Beni yalnz bu sava gazinin flresinden korumamr, ayn zamanda onun ninnetini de kazanmam salamt. Sonraki ;nllarda insanlarn vcutlarna, c,nlarr kusturup kanatmaktan ok daha kt so.rular o]an baka eyler de yapacakhm. Bu olay, meslek yolunda baka bir l<ilometre tan daha geride brrakmama neden olmutu. Kanl jleyle kaph nazogastrik tp atarken doktor o]mann ne anlama geldiginin llk iaretlerini benligimde duymaya balamhm. Gcn verdigi s:rholuktu bu. Pek de serdigimi syleyemem.

de, sanki sinslerine takl, ktan takma bir deniz motorunu a-

***

Doktorluk konusunu ileyen btn televizyon dizilerinde en az bir defa "cardiac arrest" konusu muhakkak ilenmitir. Kalbi durmu, lmek zere olan bir hastann, ciddi yzl profesyonel doktorlarn elinde oklanmas, gs kafesine bask yaplmas ve vcuduna problar daldrlmas, telezyon elence dnyasnda o kadar ok oynanm bir sahnedir ki neredeyse slradan bir kii, sadece televizyon seyretmi olmakla, bir cardiac arrest vakas5zla baa kabilecek duruma gelmitir. Asistanlrk yllarmda ek gelir salalrabilmek iin, kent hastanelerinin acil koularnda yan grevler stlenmitim. Acil kouunun koridorunda kalp krizi geirmi bir hastann ressitasyonu (hayata dndrlmesi) ile urarken, acildeki baka bir hasta yanma gelip, lmekte olan hastam iaret ederek, henz intracardiac epinephrine (kalp adalesi iine epinephrine maddesi zerki) deneyip denemedigimi sordu. Kzgnlkla iime karmamasn syleyip, blmesine gnderdikten sonra, kalp ii zerk rngasrna epinephrine ekerek tavsiyesini yerine getirdim. Telezyona krler, hasta hayata d;ndti. lerlemekte olan bir cardiac arrest vakasn anons etmede her hastanenin kulland yntem farkldr. "Mavi Kod" prime-time dizilerinin popler yntemi olmakla birlikte, bizim hastane]erimiz"A Durumu", "Mavi Alarm" veya "Dr.White steniyor" if'relerini kullanrd. Genelde anons operatrnn sesi btn hoparlrlerden nlamaya balar: "Dr.White isteniyor, oda 4835" ve hemen ardndan koda cevap vermekle grevli ekip, yaam destek tehizat ar;rbasn srkleyerek lgnlar gibi 4855 numaral odaya koar. Bu trden ifrelenmi mesajlarn amac gya hastann yaknlarn (aslnda telaa dmeleri gerekirken bile!) telaa vermemcye yneliktir. "Dr. White 4855 numaral odaya anlyor,

sinde, le yemei zamanrnda kafeteryadasnz, anonslar geliyor, operatr sakin bir sesle son bir saat iinde alrnan telefbn mesajlarn okuyor: ('Dr. Nelson dahili 5545'i araJnn... Dr. Rosenbloom acil servisi arayrn ltitfen...') derken birdenbire defa art arda tekrarlayarak barmaya bal5zor "DR. WHITE STENYOR, POLKLNK BLM" aniden on, on ki doktor yemek ortasrnda atallarn brak5zor, azlar dolu metal tehizat antalarn kapp komaya bal5uor.

Bu "Dr. White" ifresi bir sef'erinde ok komik bir olaya da neden olmutu. niversite hastanesinde, bir sabah saatten ksa bir sre iinde be "Dr. White" anonsu almtk. Biz artk yetti diye dnrken altncsr geldi ve bizi dokuzuncu kattaki bir zel hasta odasna ynlendirdi. Hzla ieriye girdiglmizde, odada oldukayal fakat salam grnen bir adam, Wa]] Street Journal okuyup kahvesini yudumlarken bulduk. Resstasyon ekibinin efi olan doktor kzgn bir ifadeyle, "Burada kim cardiac arrest anonsu yaptrd?" diye sordu. Yal adam, "Ben cardiac arrest anonsu filan yaptrmadm, delikanl, sadece operatrden Dr. White' oda-a gndermesini istedim. Benim dahiliyecim be para etnor, sabahtan beri herkesin bu Dr. White denen adam ardn duydum, o kadar istendiine gre herhalde ok iyi olmal diye dtitindm, ben de
arttm. Al]ahtan, V. A'da anons sistemi yoktu. Acil durumlarda operatr arrest takrmn, stlerinde tadklar elektronilt ar cihazlarna mesaj gndererek harekete geirordu. Dahili.ye sta-

var!" i, css,i t;rkarsanz, "Dr White istenor" tipinden Jrumu,ill:r ttl,lrrnun gerginliini azaltma asndan pek de etkih tlrt.ytrlt. (]iiznzn nne getirin, btlytik bir kent hastanea,rls, virsn, ne nemi

jn yapmakta olan bir nc snf grencisi o]arak gn ar, geceleri arrest takmnda yer almakla grevlendirilmitim. Arrest takrmr, kdemh dahihye asistan Kate; benim intern eitmenim Jim; d<;rdtinc snf rencisi olan Pam ve benden olumaktayd. Hi olmazsa gecede en az bir defa ar cihazlarmzn dtidtik sesi bizi greve arrd. On iki kol merdiveni nefes ,ref'ese kar ve her seferinde lrarmzda,;rumuatlm tp dei-iyle ksaca CTB, .yani solu.,u-u durmu olarak adlandrlan

zavall bir insan bulurduk. Bu garip insanlarrn solunumlarrnrn durmasrnrn genellikle ok geerli bir nedeni vard, ya btn vcutlarrn kanser sarmrtr.ya da Apala Dalan'ndan blle daha

bet hastasn dnn, bir de ileri derecede kalp yetmezlii varsa? Bu kiinin kalbi durduunda bunun geri dn yokt.r.. te bu gerei televizyon

dizileri dile getirmez: Ressitasyon gi-

yal kiilerdl. Ama gene de biz arlrdk. Ressitasyon ilemine balamadan nce, Kate her seferinde elindeki listeyl inceler ve hangi hastalarn isminin karrsr.rda DNR "ressitasyon uygulama;nn" iaretinin bulunup bulunmadn kontrol ederdi. O gnlerde, imdi olduu gibi, hastalarla daha nce yaplm grmeler sonucu.rda acil durumda yaam destei uygula;np uygulamama konusunda kendi grleri alnmazd, bu nedenle mitsiz durumdaki hasta;n yaama dOndtlrtip dndrmeme konusunda doktorlarn inisatif kullanma zorunluluu vardr. Kat hemireleri, defibrilatr cihaz ve gerekli ilalarn bulunduu btlytlk krrm,z, "acil arabasnr" odaya getirir, ben EKG (kalp elektrosu) rnonitrn balar, Pam kan alr ve Kate endotrach (solui iorusu ii) tp yerletirirdi. Ekibin kdemsiz elemanr srayla btiytik birye.il balonu, Ambu torbasn, kullanarak hastann cierlerine oksijen pompalar, bu srrada Kate gerekli talimatlar verirdi. Kattaki hastabakclardan biri ,eya bir respirasyon grevlisi yorucu bir i olan manel ritmik gs kafesi kompresyonuyla grevlendirilirdi. Bu ilem, hareketsiz kalpten kanrn, iki taraftan bastrrmak suretiyle karlmasn salard. Bu trden dzinelerce arrest vakasna tank olmama karn, hibir seferinde bir kiinin Lazarus misali, kalp lrarnc durmas mezarlrndan kalktn ya da "dtlz izgi" durumundan geri ,lirncign grmedim, hlblr durmu kalp yeniden atmaya bal,a<l, hibir beyin kurtarlamad. Hepsi ylece lp gittiler! l} sijz|e rimle yapay solunum vb. yaarna dndrme eitimi i 13t, ,t, lr s zl gi ni savunduumu sanmayrn. Baz seyrek rakalart|; -ii,t,i: S,tlr boulmayayakn durumlar, kalp krizi, yakn ,,,, ;,,,. l; gt, ,t,lt lcmi elektrik arpmalar,, ar duman solumal;, 1.1ili ,l,,l:rl- [u trden ressitasyon -anevralarr ok .\/,J l,l;,l,. Arr dier taraf'tan doksanya,ndaki diya

riimlerinin yzde 95'inden fazlasr baarrsrz kalmaya mahkmdur. Bunlarn iinden hayata dndrlmesi gerekleebilmi az sa;ndaki vakanrn btytk boltimti gene bir hafta iinde lr. Sz edilen lmeyakn durumlardaki alglamalara ne demeli? Parlayan bir k grdm falan gibi eyler! Hzh dnen, .yapay solunum se:tifikal izci ocua, sokakta yere ykrlan kadnm hayatrn kurtard iin verilen madalar hep biraz fantezi tar. Bu "ressitasyon" olaylarnn ou gerek anlamda cardiac arrest, kalp durmas gereklememi vakalardr. Mesela birisi ok scak havada diltip ba;nld m, kalp geici olarak o lradar yavalar ki bazen tecrbeli salk grevlileri bile kalbin durmu olduunu dtltlnebllir. Bir seferinde, lralbinin durmu olduu sylenen, ok irnan bir kadna kalp masaj yapmtm. Kadn o kadar imand ki kimse vcudunun herhangi bir yerinden nabz atrr alglayam5ordu. iman gvdesini bacaklarmn arasna alp btn gcmle, sternuma, gs kafesi ortasrna kalp masajr uygulamaya balamtm kl blrdenbire kendine geldi ve byle stne km kendisine ne yapmak istediimi sordu. "ster inann, ister inanmayrn, hayatnrz kurtarmaya al5zordum" dedim, krzarmr yzmle. ***

Tp fakilltesindelri nc ;nlmda, bo zamanlarmda immnoloji laboratuvarrnda ktltik bir aratrma projesi deyapmtm.

Aratrmann konusu beyaz kan hcrelerinin kk agaro, damlacklar iinde nasl hareket ettiklerinin incelenmesdi. Agaroz, <leniz.yosunundan elde edilen bir tr jelatindi. Kan hcreleri ie-

bir sspanson lk agaroz ile kartrlarak bir petri tabakna darnlatl5rordu. Damlacklarn o kadar ktliik olmasr gerekiyordu ki bu ilem dtltik gte bir mikroskop kullanlarak ve istcnen sonucu alabilrnek iin dikkat gsterilerek yapl5zordu. l}u beceriyi edinmek bir miktar egzersiz gerektiriyordu.
,,cn
41

grlmemekle brhkte, mikroskobun grntde h"f'f p".;;; ,,rr"..,"", alglanyor ve bu :T'_:' oa guzel' .yuvarlak bir damlacrn olumasn engelliyordu. elleri kaya glb sabitti ve ksa srede benim becerikT::|" "': szgm sabrn tard. "Neden bu kadar sinirlisin canm?'' diye kzgn bir sesle sordu. "Neden sinirli ol ktti k d"-l d;fi : :,H olacak, diye ""; d u tndii-d";, ;; ;-r"-*"srik tplerle insanlara ikence yapm adamrn! "Onlar aPtal damlalar deil!'' diye burnundan soluyarak cevaP verdi, "Biz mq|liple sclJosis h"".t",g,.r. neyin neden olduunu aratrYoruz. Bu da t r, kuru-"..,"""k aptal bir ey dedei efend,-," ud oetlrgln oluyordu. Ben de onun BBc tarz konumasrna dnmesinden hoIandmdan arada bir kzdrmaktan zevk alyordum. "Bugn ok kahve itim, herhalde _ ondandrr... Sonra bir daha deneriz." drY. cevap verdim. Mikroskoptan barn kaldrd ve Yeil gzleriYle inanmaz bir ifadeyle ..Peki bana bakt. sonra deneriz o zaman. Bu ellerle b.r..""..l,, li.r, o-"y dnm* Yorsun herhalde, deil mi iht..2], Sanki beynimden

al,rYordu. lk bt-iki d".r"-"d. ;;;J", altnda ellerimin bir miktar titredii ortaya kt. plak gzle bakldnda ellerimde herhangi bir titreme

ngiliz k<;kenl bir laboratuvar teknisyeni olan Martha, bu ii nasl dzgn bir ekild. r"r"Or.-i b.rr" retmeye

Fakat Martha'nn son szleri kafamn iinde yanklanmaya

de.,am ediyordu. szlerinin ne etki yaptnn farknda deildi, o aamada tp alannda istediim herhangi bir uzmanlk daln

seebilirdim. Hatta bevi., cerrahlsinl blle! Ama bu kararrm nasl oluacaktr? Bunun tek bir yolu vard. Telefonu kaldrdm ve bevin cerrahisi ofisini aradrm. Kararrm vermitim. Evet, "onlardan biri" olacakhm.

:Hil

i:'il:i"}:"x'^*

l i:

ft;;;,;;;;;,;;"","u"

m tliye dtitlndtlm.

lil l:,"*,:- "" hl"i aarmtm. Demek kl

"

gittiinde, mikro . rngayla oyna;np ellerimin titremesinin

1 ",, glmekle yetindir1. O baka bir odaya

: :,

;i;;

:ffi,

$ :ffi}::

:*l*ff]

"J:

*;J

olay sadece kahveden kaYnaklanYor-

:"H;":;LT"JJ,H,

T*:;

IV. Boltim

Bir Gece Sokakta, Bir Gece Sandae

zerinde

p fblrtiltesindeki son yrllarmn klin;k rotasyonlarr alcnim amdan ok yava geliiyordu. Alt haftalk psikiyatri 11iirev turumu niversitenin Psikiyatri Enstits'nn ksaca A[)U olarak bilinen Afektif Dzensizlikler nitesi'nde geir,lin. ADU, ar afektif (psikatri dihnde ruh hali) dzensizlikgsteren hastalarn bulunduu niteydi. ADU poplasyonu, 11,,ellikle st dzeyde depresyonlu ortayah kadnlar ile kont,,,lsz manik davranlar olan gen erkeklerden olurnaktayd.
l,,

buk geti, bunun tek istisnas, skrcr bulduurn psikiyatri rotasyonuydu. Hastalar ilginti ama klinik tedavi hz

l}unlarn arasnda, kmsenmeyecek oranda izofreni has,l;r da vard. izofreni aslrnda bir ruh hali dzensizlii olma,,1,, gerekte bir dnce dzensizligi, yani bir psikozdur. An-

cak, enstitde izofren hastalar iin kllitli koularda yeterince yatak bulunmadrndan, bunlarrn bir ksmnr da normal koulardakl mevcut bo yataklara yatrmak zorundaydrlar. Dostlar ve i arkadalar zerinde ayakst psikoanaliz uygulamaya gntill, kerameti kendinden kaynakl amatr psikiyatrlar her yerde vardr. Pazarlama alannda ahan, ikolik tandk manyakhr. Komu Margaret, kz baka ehirde niversiteye gittiinden beri depresyona girdi. Sokan alt tarafinda oturan John izofrendir, tamamen kafa;nyemi! Amatrler, bu hastalklarn gerek belirtllerinden habersiz, bu tanlar kendi kafalarna gre yaktrrlar. k d"f" gerek manik depresif izofren hastalar]a karlatmda, onlarrn duygusal dnyalarndaki deiimlerin ve sapkn davranlarnn bo;rutu beni oka srklemii. Pazarlama ile uraan o adamc az, yalnzca sabahlan ie ilk gelen ve akamlar son rkan olduu iin manyak blarak deerlendirilebilir miydi? Peki, egzersiz bisikletine binerken ncil okuyan ve sekreterine mektup yazdtan, bu arada hkmette ok fazla Yahudi bulunmasnn tehlikelerinden sz eden ve bunlarn hepsini aynr zamanda yapan adama ne dersiniz? Kznrn niversiteye baladnda, otobse binerken ekilmi resmine her sabah yal gzlerle bakan komudaki ev hanmr depresif miydi? O halde, gnde on sekiz saat dizlerinin stnde yere km, hi durmadan kafasn yere vururken "Allah'm beni imdi oldtr" diye bagrp dururken gordtigtim, ti torun sahibi o bykanneye ne demeli? I\eyaz tenis ayakkablar5zla siyah orap giyen, saksdaki begc,ny:rl:.ryla konumay Adet edinmi, sokan alt tarafinda oturn t, g;rrip ;dam izofren miydi? O zaman, eytan kendisine, .Jiil Sezar'n ocuu orada dedl$ iin vajinasna ekmek ba saplyp rahmini paralayan hemire yardrrncrs neydl? llslitii<lcki ;Ima dnemim srasnda karlatm hastallrl:r arsnt en ;rrtc olan kukusuz izofreni idi, acrmasrz vc gizcrrrli lir hstlk olan izofreni, insanr en insanca varlgn-

dan, mantndan yoksun braklordu. izofreni szc Grekeden kaynaklanp, blnm zihin anlamn tamakta ve ha-

len, baz,larrnca ok seyrek grlen oklu killlk bozukluuyla da kantrlmaktadr. in esasna baklrsa, iki veya daha fhzlas bir yana, ounlukla izofreni hastasnda bir tam klilik bile olumamrtr. Bu hastahn birok alt snf bulunmasna karn, hastaln baz genel lrarakteristikleri vardr: duyarsrzlrk, dtlzensiz dnce sreleri, konuma srasrnda bir konudan baka konulara gelilgtirel atlama (fikir uumas), bask altrnda tutul-

duu duygusu ve son olarak da, hem sesli hem de grntl (ounlukla sesli) haltisinasyonlar (sanrlar). izofreni, bn li bir kimyasal salg olan ve aynr zamanda hareket dzensizligiyle kendini gsteren Parkinson hastalnrn da nedeni olan Dopamin salglamasndaki dengesizliklerden kaynaklanmaktadr. 1952 ;nhnda chlorpromazine maddesiyle tedavisi bulunana kadar, bir ksm bo ve yatars.z (hastalar luzlu suya daldrmak) bir ksm da tehlikeli (lobotomi ameliyat) gibi tedavi yntemleri uygulanmaktayd. Geen krk ksur .yl iinde chlorpromazine benzeri, baka "antipsikotik" ilalar tla gelitirilmi olmasrna karn izofreni tedavisinde halen yetcrli dzeye ula,lamamrtr. Biro}< hasta ya ila etkisine kar [aklk kazanmaktaya ilalar almay reddetmekte veya kal.,, bir yan etki olarak Parkinson hastal benzeri bir hareket .lzensizlii gsterme eilimine girebilmektedir. Bazlarna gre, eski tarihiler ondan sz etmediine gre izf reni ada bir hastalktr. Dierlerine gre ise eskiden izof,cni hastalarn lrt ruhlarn, e;rtanlarn, cinlerin etkisi altn,l:lri insanlar olarak grdklerinden onlarla ilgilenilmemitir ,,,..,y: yok saylmlardr. Bylesine dramatik bir sendrom .rasrl ,,l.ycr da gz ard edilebilmi veyayolr saylabilmi? l}ugn ABD'dekl hemen hemen heryz kiiden biri izofre.,,li,. Nfusun yzde biri bu hastaln etkisi altndadr da nasrl ,,l.ytr imdiye kadar bu tehlikenin profili bu kadar dtik gOs , ,i i.y<r, bu hastaln tedasine ynelik devlet destekli aratrrl

47

ma fonlar -heryeni vaka bana dolar baznda- bu kadar dtlllk

tutulabiliyor':', anlayabilmi deilim. imdi blle bu hastal bir tehlike olarak gzden uzak tutabildigimize gre, hastahn tarihi ka;ntlarda yer almamasna o kadar da amamalnz.

Yllar nce, tbbi deneme yazlar yazan btlytlk yazar Lewis Thomas'n, l kularla ilgili arpcr bir incelemesi ya;nmlan-

rnyordu. Keelemi kirli kahverengi salarr ktlk omuzlanna dklyor, kark saka]nda yer yer beyazlat gze arpryordu. zerindeki eski mevsimlik ceket ocak a;nndan ok nisan ay iin uygundu. Bembeyazyznde, gzleri dnda kayda deer bir belirti yoktu. Vahi sabit bakl gzleri, kara larer rnlan gibi bedenimi
delip geiyordu.

mt. Yazsnda, pek seyrek olarak Oltl ku gOrdtltlmtize, o|mas gereken rakamlarda l kulara hi rastlamadmza dik-

katimizi ekmekteydi. Yazn gkyz canl kularla doludur. Gvercinler, kanatlr fareler gibi kentlerimizi boar, martrlar sinekler gibi gernilerin, sahillerin zerinde uuurlar ama buna karn lleri hi ortalkta gzlrmez. lmlerinin yaklatn hisseden kular gzden uzak yerlere ekilir we orada lrler. Belki de yaayanlarn dnyasn Oltl bedenleriyle kirletmek istemedikleri iin, kim bilir? izofrenler de aynen kular gibi davranrrlar. lti kul.. gibi akta grnmemeleri, gittike artan saylarrn gizler. Sokak zgaralar zerinde, terk edilmi evlerde, hapishanelerde, at aralarrnda snak bulurlar, birou gzden uzak.yaar ve lr.

tanrtm ilk izofren Jake'di. Jake, enstitnn deerlendirme merkezine ("acil servis" karh bir ;rumuatma
i('adesi) kendi bana yryp gelen, evsiz barksz takmndan

yijz yijze

birlydl. Bir k gn akamst souktan ve "kurtlardan" korunma isteiyle snmaya gelmiti. Ba psikiyatri asistanr, beni vc, iki baka nc snf grencisini, grme blmelerinden lirinde Jake ile grmeyle grevlendirdi. GOrtimeye gitmelc ncc de, zerinde Jacob N. Guy ismiyazl parmak kall,n<la bir hastane dosyasn bizlere verdi. Belli ki Jake, Dec,lctlirne Merkezi'nin srekli mdavimlerindendi. (iii,ii,c blmesi, ma duvarlarr, yumuak sandalyeleri ve .vil)..V ;lttlan uzun bir masas olan scak bir mekend. Jake, l ,st,i i t,.siyi d:ry;rm oturuyordu. Iirk yalarnda glbi goi

l,l,, ,i.i(l ( ll)().l): s. ltll-(X).

" Wllll., '|' (';,lt.(t,, .I,. vc Ilobert'W. Buchanan'n "Schizophrenia" balkl "New |'.11l,,l .l,, .l l' Mt.<li.ic'ilc .yaymlanm olaanst deerlendirme makalesine

Odaya girdlglmizde, diger iki meslektam Jake'in dosyasrn elime sktrrarak, beni yalnz bama onunla ruz yize brrakp, lgn gibi koup onun arkasrndaki bo sandalyelere yerletiler. Daha sonra iki "arkadam" burunlarn tkayp glmseyerek grmeyi balatmam iin elleriyle bana iaret ettiler. Oda eskimi idrar kokusu doluydu, ileri doru eilip kendimi tantmak iin elimi uzattmda koku daha da iddetlendi. Jake ise hem uzattm elimi ve hem de odadakl varlrrmr yok sayd. Bunun zerine dosyasn ap h,rla bir gz attrm. Dosyaya gre, Jake onuncu snfta okuldan ayrrlm sorunlu bir ocuktu. Davran bozukluu basit ileri yapmasrna bile engel olacak duruma gelinceye kadar, Pennsylvania ve Ohio civarlarrnda dolap ksa sreli uf'ak tefek ilerde almt. Steubenville'deki bir oto yrkaycs, mikroplarn hepsini silip atmad takdirde araba sahibi mikrop lrapar da ltir endiesiyle ayn aracr bir dzine defa silip kurulamaya kalknca onu iten atmt. Altoona'daki ktitlk bir peyzaj irketi, im keseceinden korkup, saatlerce yakndaki bir aacn arkasna sakla.rmasn bir sre sonra kaldramaz duruma gelmiti. Bir spermarket onu ancak bir gnden ksa bir sre paketleme yardmcs olarak kullanabilmiti. Sonunda, yirmi be yanda izofreni tans5zla, eyalet tarafin'Woodville Akl Hastalklar Hastanesi'ne yatrrlrn, sonra tlan <la otuz yanda taburcu edilerek bir bakmevine gnderilriti. Burada bir yrldan ksa bir sre kaldktan sonra sokaklara lmt. O gnden beri de yaamn sokaklarda srdrmektc.ydi. Aa 5rukar her alt ayda bir, darda hava dayanlmaz

olduunda veya balca halsinasyonu kurtlar, onu tedirgin etmeye baladnda Deerlendirme Merkezi'ne gelirdi. Bu du-

rumlarda ona, etkisi bir ay kadar sren bir anti-psikotik olan Prolixin enjeksonu yaplr ve gnderilirdi. Seyrek olarak da bir ya da iki hafta kadar yatrlmt. ekingen bir tonda "Jake, bugn bizi grmeye niin geldigini syleyebllir misin?" diye sze baladm. Birka dakika hlblr ey sylemeden, anti-psikotik ilalardan kaynaklanan bir yan etkle az.n eip bkerek oday szd. Sonra tek bir szck patlar gibi azndan kt: "KurtlarI" "Kurtlar?" "Evetya, lanet kurtlar orda danda!... Bizim, sokak adamla-

srd. Joseph Conrad'n kitab Lord Jim'deki Marlorv'un gzlemini hatrladm: Jim'den gerei renmeye ahmak, kilitli bir metal kutunun iinde ne olduunu anlamak iin ona kaln bir sopayla vurmak gibiydi, pek ok grlt kard ama ie ya-

rayan bilgi kmazd. Bir psikopatn konumasnr tanrmlayan bundan daha iyi bir tanm olamaz. Pslkiyatrl asistan hanrm bulmak iin grmeyi yanda keserek, odadan ktk. Onu salonda televizyon seyrederken bulduk. Bizi grdnde "Syleyin bakalm, Jake hakknda ne dnyorsunuz? " diye sordu.

rnn etini seyorlar... Geen sene beni srdlar... Silahm olsa onlarla savarm ama sayrlarr ok fazla..." Birdenbire canlanmr, szckler azndan hzl bir tekdtlzelikle doktlltl.yordu. "Dn gece beni Grant Soka'nda kovaladlar sonra arkadam Tommy'i yediler. nce barsaklara dal5rorlar, biliyor musun! Seni srtst devirip byle karnnayumuluyorlar." Jake, nikotin lekeli trnaklar5zla lgnca masay kazd "Sonra barrsaklarn ekip karp yemee ballyorlar. Lanet olsun, zavJ.| Tommy... Eger silahm olsayd onu... ama benim gibi pislik kafallarn silah tamasna izin vermorlar... Vietnam'dan beri yani..." "Vietnam'da mlydn?" "Vietnam'da, Rusya'da, Kba'da, CIA beni her.yere gnderdi. rel grev kuvvetleri, bilirsin. Kurtlar iin bizler orada pimi kofteden baka bir ey deiliz... Evet, Tomm.y ve ben, biz Vietnam'daydk, kurtlar beni orada buldular. Viet Cong peimize kurtlir sald, 19Zl'den beri kurtlar peimde, yapkan pis l<urtlar. Beni ieri aln, kafese koyun, ne yaparsan:.z yapfil^, yetcr ki kurtl:.r beni yakalamasn!" Gzlerindeki vahi bak, itcn lir rnutsuzluk ve korkuya dnmt. .J;I<c'i tilardo topu gibi dnceden dnceye sekerek, It,,,l:,,r knuyr :rtlayan konumas bir on dakika kadar daha

O konuurken hrzla alm olduum notlara bakarak, kurtlar, 'fommy, Vietnam ve diger konulardaki grlerimi aktardm. "LJiraz rktc" diye szlerime son verdim. "izofienler engerek ylan gibidir, rktc grnrler ama :slnda on]ar senden daha fazla korktuklarndan gerekten tehlil<eli de$ldirler. nann bana, kiilik bozukluklar aslnda ok ,I:la tehlikelidir. Tommy, Coca Cola irketinde sistem analisti ,,larak grev yapar, Jake'in kardeidir. Yllardr birbirlerini 11iirmemi olmalarna karn Jake ondan ok sz eder. Jake ; stan edeyken, Tommy M etnam'da yaralanm t. Jake iddetli l,i, kriz dnemindeyken genellikle kurtlarn kendisini kovalad1i,,rlan sz eder. kiyl Once kOpek srs kovalardu halsinas\ ()) zaman iinde iddetlenir. Aslnda, gerekten halsinasyonl.,,,-tlan m korktuunu yoksa kartondan evinden uzak scak l,i,gcce mi geirme peinde olduunu anlamak biraz zor. Bana l,.,l,sr sorun halsinasyonlar, halsinasyonlar bu insanlar iin ,,1,1tlra rktc bllmde gerektir, bir ttirlti uyanamadklar l,,, lt]ilus gibi. EgeryJnzca blrka gtinltitlne hastaneye kabul ,,lil,ck peinde olsayd, iddete bavurma veya intiharla 6izi , l,,Ii cdip Sl2'yiulzgulamamzzorlard." 502. madde, hastann ,,|,Ittt: veya kendisine zarar verme tehlikesi durumunda, ar,,,,,,, l,, nd: blr psikiyatri hastanesine yatrrrlmasn dzenleyen , .,,,,,;tldesiydi.
|

5l

Hastane doktoru, Prolixin inesini yapp onu sokaa brakt. Otomatik kaplardan geerken arkasndan baktm. Yry, beynini etkileyen ve hareketierini dnceleri gibi dzensiz hale getiren ve bunun dnda ona fazlaca bir yarar dokunmayan ilacn arl altnda sarsakayd. RzgArn savurduu ince bir kar.ya stne ve evresine dyor, kaldrmlan pastacnn pudra elrer sslemesi gibi rtyordu. Jake boynunu mevsimlik ceketinin iine ekerek, kurtlary|a yaln, bana hesaplamak zere karanln iine ytirtidtl gittl.

dzleri grem, ameliyathanede titreyen kalpleri ba aa

elimde tutup arka yzlerine baypas damarrnrn dlkilerek arlanmasnayardmc olmakt. Kalp ve akcierin durdurulduu sre boyunca iyice buzlanm, tuzlu su eriyii iinde tutulan kalpler

***

Tp fakltesinden mays a;nnda mezun olup, cerrahi alannda internlii< dnemime ayn yln temmuz a;nnda baladm. Tp fakltesinde olduu gibi, internlik dnemi de seilmi son uzmanlk alanna ynelmeden nce en geni lde deneyim kazanmamz amalayan, eitli dier cerrahi dallardayrtlmesi gerekli rotasyonlar iermekteydi. Artk tam yetkili bir doktor olarak llk girdiim rotasyon, kalp ve damar cerrahisdi. Sonunda gs takmrnn iindeydim artk
I

altm hastanenin kardiyolojl servisi hem yetikinleri

hem de ocuklar k;bui etmekteydi. Hastalklarn garip taraf: ya ok genleri ya da ok yallar vurmasyd, ikisi arasndakiler pek fazla hedef deildiler. Kardlyoloji servisindeki hastalar ya yetmi yan zerindeki koroner ba;,pas ameliyat bekleyen

ya dr yeni ameliyat grm yal hastalar veya yan altnda doutan kalp bozukluklar olan bebek hastalard. nternler kardlyoloji sersinde kayda deer hiblr i yapmazlard am;r bu bizim ok almadmz anlamna da gelmiyc,rclu; nk serviste kayda demeyen, yaplacak o kadar ok bo i vard ki bir internin iki ya da gn eve gitmeden hastanccle klmas, duyulmam bir ey deildi. Heryl en az bir intcrn rbasyla evine giderken krrmz kta u;ruyup kald iin tra(ik cczrs .yerdi. l]izin virlk ,edenimiz, 1ece bavurularn karlamak ve :rcliy:thancde insan reaktrler olarak grev yapmakt. (]n-

parmaklarm dondurmaktayd, Oyle ki ameliyattan saatler sonra bile donmu parmaklarm zor kendine gelordu. Gece nbetleri beni iirkttlyordu. Kalp hastalar bir an iinde fenalatklarndan ve benim kalp cerrahisi konusundaki bilgim s[r yaknnda dolatndan gece nbetlerinde tedirginlik yayordum. U;rumaya pek firsat olmuyordu, ar cihaznn blp-biplerl arasrnda geen ksa srede uyumak yerine cep kitab btlytlkltigndeki Washington El Kitab'ndan hastalara verilecek ila dozlarrn al5uordum. Bir dakika sonra l20 kiloluk bir hastaya, hemen sonrasrnda ise iki kiloluk bt bebe,e ila verme zorunda kalabillrdik. En btiytlk korkum, ba;,pas ameliyah geirmi bir hastada, geceleyin "tampon" dedigimiz, ameliyat blgesi yaknrnda bir kan phtlamas olumaslyd. Tamponun kalbi ldrmesini engelle.yebilmek iin hzla yaplmas gereken zorunlu ilemlerin benim gece nbetim srrasnda ortaya kmasndan korkardm. Birka .l;kika iinde mdahale edllmedl5 takdirde tampon hzla oldt-i,rd. Tampon durumu olduunda, gecikmeden deri dikllerii mak, daha testereyle yeni kesilerek alm gs kafesini Iir arada tutmak iin yaplm telden kemik balantlarnr kesck, gs kafesinin ikiye ayrmak ve kan phtsn topla;np lilp zerinden uzaklatrmak gerekliydl. Bu sevirnli durumun ,t:ya kmas durumunda gerekli olacak diki kesme makas ilt, tel kesiciler, ba;,pas geirmi her hastanrn yatann baucu; lantlanm olarak hazrr tutulurdu. ntern, tamponun zamannda farkna varp gs aaralr m,l;|le ettii takdirde, hastalar genellikle kurtulmaktayd. An, .,li, bu acil manevra srrasnda anestezi uygulamaya zamanyok,. Uyank bir hastanrn gsn amak ve ona kendi atan ka]l,i gstermek, inann, benim yapmaJn en sevdigim il} be i

Il

ll

ll

arasnda deildi. Benim nbeti olduum gnlerde ameliyat sonras hastalarn gs kafesini kapatrken her seferinde dua ederdim..."Allahim ltfen bu yarann abuk kurumasn sala, bu gece tampon durumu ortaya kmasn" diye. Kalp cerrahisi zor meslektir. Bir kalp cerrah tp fakltesinden sonra alt yl genel cerrahi egltim; grr ve bunu izleyen yl sreyle de kalp cerrahisi asistanl dnemi geirir. Ameliyat|ar saatlerce srer ve aneliyat srrasnda gerekleen oltlmlerin sa5ns da az deildir. Eitim dneminin arl nedeniyle kalp cerrahisi mesleini seenlerin Deniz Piyadesi ruh hali iinde olduklarn dnrm; meslee ylesine aklardr ki btlttin skntlarn tatlr bir iki ier gibi zevkle karlarlar. GOSTEK EN Y yarl, tirtler giyerler, soJrunma dolaplarnda Michael De Bakey'in ir.zal fotorafl ar n bu lu ndururlar. Benim bal olduum kalp cerrahisi baasistan Maggie, talim avuu yaklamnn en iyi rneiydi. Bir gece, nbet srasnda Maggie ve ben, baka bir hastaneden helikopterle getirilen yal bir kadna bakmamz iin acil servisten arldk. Kadn hayata zorla tutunur durumdayd. Biryapay solunum cihaz onu hayata balayan tek bad. Bu olmasa saatler nce tkenip gitmi olacakt. lk hastanede ,yaplan bir cardiac kateter muayenesi, mitral kapakn ilemez durumda olduunu gstermiti. Sol karnck ile sol kulakk ar;snda vana grevi yapan mitral kapann, yeni geirilmi bir kalp krizi sorucunda mekanizmas bozulmu, bu nedenle kapak arlm ve ak durumda kalnt. Kalbin her aty'a kan, vcuda pompalanacana, kulaka geri dnyordu. Eer bozuk mitral kapann yerine hemenyapay blr kapak taklmazsa kadn, gn domadan .. ..l onCe olup gdecekn. Maggie, yeni km olduu, art arda iki koroner baypas amcliyatnn yorgunluunu ta5ordu. Kateter raporunu, zorIukla ak tutabildii mahmur gzlerle okudu ve sonrayavaa [:n sall<i. Bu adaletsiz i yk karsnda kzgnlkla;rumrut,t vurup isyan etmesini bekliyordum. Baka uzmanlrk

alanlarndaki hastane doktorlarnn, bir gn bo;runca gelen ve bitmek tkenmek bilmeyen i yk altnda ezildiklerini grmtm. Maggie, bclyle yapacana, muzip bir glmsemeyle bana bakt "Frank, yaasn bir mitral kapak ameliyat yapacaz. Oh zevke bakl... BU SEVMEK LAZ|M|.I" diye bard. Neeyle yakndaki bir telefona ynelerek ameliyathaneyi ard. Enerjisine aarak, deiiklik olsun dlye arada blr de bowling oynasa iyi olur diye dtltlndtim.

***

Ana rahmindeki cenin, gbek bayla gelen kan arachlyla soluk alr, akcierlerini kullanmaz. Doum ncesi bebek, kan su dolu cierlerine gndermeden annenin plasentasna ynlendiren karmak bir baypas sistemine sahiptir. Doum annda bu baypas sistemi otomatik olarak kapanp, gbek ban phtvla tkayarak kan dolamn yeni devreye giren akcierlere vnlendirir. Bu rahim ii kan ynlendirme mekanizmas, kalp cerrah iin ikiynden nem tar. Ba;zpas sisleminin doum srasnda otomatik olarak devre d kalmas baz durumlarda gerekleemez ve neter kullanlarak iler duruma getirilmesi gerekir. .\zrrca, kan dolamrnn normal ileyii douma kadar gerekli olmad,ndan baz tehlikeli hayati kalp oluumu bozukluklar ancak tloum srasrnda ortaya kar ve kalp cerrahnn giriimiyle bebein kalbinin batan yeniden ek;llendirllmesini gerektirir. Birok kalp oluumu bozukluklar tanrmlanp isimlendirilmi olsa bile -Fallot tetrolojisi, total venal geri dn anomalisi, hi1oplastik sol karnck gibi- genelde kalpteki oluum bozukluklar, aynen parmak izleri gibi kiiye zeldir. Bunlar kolayca s,flan drlamayan "aJ.vay yemi kalp " kategorisi ne girer. Baz oluum bozukluklar doumdan dakikalar sonra bebei tlIdrr; bazlar ise hafiftir ve dzeltilinceye kadar blrka ;nl leklemeye izin verir. Ancak kalp deformasyonlarrnrn btlytik l<;lrn bu ikl srnr durumun arasnda kalr, kalp ameliyatna l,:rdar bir-iki ay beklemeye olanak tanmakla birlikte yaam, yrl-

lar boyunca srdrmeye yetrflez. Bu durumda, cerrah bozrrklu_ gun dzeltilebilir olup olmadrna kararuermek zorundadrr. Dzeltilemeyecekse, bebekya lme terk edilirya da kalp nak-

li bekleme listesine al,nrr. Kz bebe}< Mc Kenna, normalden klltlk bir sa karncrkla dnyaya gelmiti. Bu pompalama odacrr, vcuttan topla_rdamarlarla gelen kirli kanr, temizlenebilmesi iin akcierlere gn_ derir. Bir aylk kadar prernatre olarak, daha anne babas onun iin bir isim zerinde karara bile varmadan douvermiti, Dobenim izinli ol_ umdan sonra durumu hzla ktttiye gittiinden, duum gecelerden birinde bizim pediyatrik kalp sersirnize gnderilmiti. Sabahn saat beinde, pediyatrik youn ba_km nitesinde viziteye ktg,mda bebek Mc Kenna, azami Jaaam destek nitesine bal mavi bir leke gibi ameliyathane srrasrnr bekliyordu. Maggie, ameliyathane gsileri iinde odadaki -kalp cerrahisi internleri tarafrndan ma]um koltuk olarak bilinen _ bti_ yk bir sallanan koltukta oturmu yavaa sallanyordu, Byk bir otomat bardandan kahvesini yudumlarker_ "Bu

termiden, kan phtlatrma mekanizmalar dzenini kaybetmi, karacierleri sersemlemi, beyinleri ilev grmez ekilde lme yakn bir durumda karlard. O srada Maggie'nin doldurmakta olduu, ocuk kalp cerrahisi youn bakrn nitesinin kumanda makam olan malum koltuga baktm. Ben ve dierleri, duru-

yalnz brraklamayacak kadar kritik olan hastalarr gzleyerek, o koltuk zerinde, battaniyeye sannm olarak pek ok gemu

ce geirmitik.

Bebein ameliyat o sabah balam ve akam be s,ralarrnda

yavrucaa ne yapabiliriz bilmiyorum. Kalp ameliyathanes indeki travma hastasnrn ii bittikten sonra, Hartley ile birlikte onu ameliyat edeceiz" dedi. Hartley ocuk kalp cerrahisi bo ltmti
bakan,,d.

Harika, diye dtltindm. O gece benim nbet gecemdi r,-e bebekle birlikte ok eleneceimiz kesindi. Bu kadar ktti L be_ bekler kalp_akcier makinesine balanma,n kaldramayacakla_ rndan ameliyatlar "derin hipotermi" altnda yaphrd, FReb"k yaam fonksiyonlar askya alrnana kadar buza gmlr w: kalp <lurduktan sonra, elden geldigince hzla onarm ameliyatr Euygu-

l}z kurbaa ve balk trleri kaskat dondurulduktan sonr: t. stldlrlarnda hibir grnr bozukluk gsterrrredc .yt. t.l.;..y:tirra dnerler. Ancak bebekler ne kurbaa ne cJe ba_ lk.l,,. l}t l:yvanlarrn kan dolarmndaki protein arntifriz
i< l

l:

, r<l

;,1,|t.l,..i is;lr<la bulunmadrndan, bebekler

56

derin

hip,r_

bitmiti. Saat sekize kadar B;,pas ameliyatlarrna girdikten sonra, dokuz nbetini devralmak zere ocuk kalp cerrahisi.youn bakm nitesineyneldim. Maggie'yi, gitmeden nce bebek Mc. Kenna'y imzay|a bana devretmek iin biraz endiell bir lalde beklerken buldum. Bebein dnda, servis saklndi. Tahin ettiim gibi, o geceki problemimiz oydu. Ameliyat sabunu, boyunda., ayaklara, turuncu renkli buruuk bedenini kaplamh. Yatan zerinden sarkan rstma laml,lar donmu vcuduna canllk vermeye alryordu. Bir arkterinin vitrininde, kzartlmak iin s kaynarnn nne ko,,ulmu sska bir pilici andrlyordu. Maggie bana bir indeks kartr uzatfi "Arlna gre canlan,lrma ilalarrnrn dozajn hesapladm buraya yazdm. Sanrrm l,cpsi burada epi, bikarb, bretel;rum... Hemireler defibrilatr ,,.vtrlarrnr biliyorlar, gerekirse sana yardrmc olurlar. ocuklar,l,, kalp-akcier uyarrmr dersini aldn deil mi? yi, bu bilgilere l,t gece ihtiyacn olacak... ok zor bir gece geirecek ama ilk on l, i .ya da yirmi drt saati atlatrsa ans btlytlk. Anne babas bi,z iince gittiler... Hepimiz sana gvenoruz. Yarn sabah gel,lillinde onu canlr bulmak istiyorum, tamam rn? Zora dersen l,,,i nasl bulacan biliyorsun deil mi?... Hoakal" Mggie gitti, ben de sallanan koltugu tavuku zgarasrnnya,,,,,,, ckip kendimi gece iin hazrladm. Baucundaki monit, , l,:|rrak yarah kalbinin elran zerinde lzdigl titreirnleri in, , l,.,lin. imdililr iyi gidiyor.

Iftsa bir sre uyuklamm. Bir hemire beni drterek uyandrd, "Tansiyonu dyor" dlye fisldad.

Kafamdaki rmcek alarn temizledikten sonra albmin

enfzyonu yaprlmas ve gcn yitiren kalp kasnn gcn artrrc bir damar ii ila olan dopamin dozunun artrrlrnasr tali-

matn verdim (Dopamin maddesi, izofren hastalarda denge bozukluu gsteren beyin ii madde ile ayn kimyasal maddedir. nsan vcudu birok kimyasallar, farkl amalar iin kullanr). Bebek bir sre dtlzeldl ama sonra tansiyonu birde.rbire keslin bir ekilde yeniden dtltt. Daha fazla albmin vermemize ramen tansiyon dibe vurdu ve kalbi iddetle titreerek dzensiz ata geti.

Koltuktan frlayp, iaret ve orta parmamla, minik gsne kalp masaj uygulamaya baladm. Bir ampul epinephrine (ayn zamanda adrenalin olarak da bllinir) istedim ve titreimli at normal ritmine dOndti. Tansiyon dokuza lrt. Derin bir nefes aldm, hemire istasyonuna giderek evden Maggieyi arayp, baarlr canlandrma operasyonunu haber verdim. "Ne istiyorsunyani? Madalya m verelim?" diye hmla sylendi "Saat sabahn ikisi!... $erek anlamda stabil duruma gemesi iin daha saatler var... epinephrinde yava git; perfzyonu zayf , parmaklarnn lmesini istemiyoru_... serumu daha f'zla ver." Egom snmt. Koltuuryla geri dndm. Maggie epinephrine konusu.rda hakl5rd. Saatler getike bebein parmak u|ar rcnksizleiyordu. Mefsto gibi epinephrinin de arrularr ye,i-c gctirmesinin bt bedell vard. Epinephrine enjeksiyonun<l;r s<r: t;rnsiyonunykselrnesi ve kalp gcnn artmas, kol vt, lt,:lrl:,a giden kann azalmas, bedeli karlndayd. ok lizl; t,li vt.,ilncsi el ve ayaklarda kangreneyol aabilirdi. l}i, s;;( l<.:.|r sonra, tansiyon dtlllkltltl ve titrek kalp at .\,,,il., l,:l;,l. l}ir rlha kalp masajr, gene albmin. Biraz lidol;i r,,. l,t.il.y. Minik tle{'itrilatrle bir ok verdim. Hibirii,1,.,,,,,, ,,l,,,,,,l,. l}i, ;ltl lha epi. Kan basrnc, yllkseldi ve

kalp at normale dOndtl. Ama bebein el ve ayak parmaklar bu sefer daha da kararmaya re lekelenmeye balad. Bir kez daha tanson dtltlkltig olumamas iin serum akn dramatik ltide hzlandrdrn ama bu sefer akcierleri su toplamaya balad ve atardamar]arndaki oksijen dtlzeyl tehllkeli blimde dttt. Bunu nlemek iin, gtilti bir idrar sktrc olan Lasix verdim. Ancak Lasix'in yararr olmad. Kukusuz bbreklere kan akrnn azalmas sonucunda, idrar k iyice zayflad: epi'nin baka bir yan etkisi. Titreimli kalp at bir daha balad. Hepsi tana gveniyorlar. Szckler beynimde nlad. Annesi, babas, Hartley ve Maggie... Bu bebei canl tutmam iin bana gveniyorlar. Bir a-pul daha epinephrine istedim. Bu ocuun parmaklarrnr al, e;rtan!... Bir saat daha stabillte, bir saat daha sandalyede tedirgin uyku iin Dr. Faust ruhunu satyordu... Epi, e;,,tanla olan pazarln gereini yaplyordu: Tansiyon .ytlkseldl ve kalp ritmi bir kez daha monitr ekrannda normal vuru gstermeye balad. Saate baktm: drt buuk. Yak,nda vizite zaman gelecek... Gzlerim kapand.

***

Maggie kolumu yakalad. Nerede olduumun bilincini kaylctmi ekllde koltuktan firladm ve bebein yatarna gittim. \'tak bo, rsrtma lambalar kararmt. Tekrar saate baktm,l; iki saatten fa"|a bir sre uyumu olduunu fark ettim! Bir,lt, panik beni sard. Ben uyurken neler oldt? Bana gveniyorl.,,rl ve ben uyuduml

"Yapay solunum cihazn bir saat kadar ,5nce kapadm. Bel,,,lt imdi -orgda. in aslna bakarsan a.rrre babas dn gece l,,, yrlmadan nce solunu- cihaznn kapatlmasn istedi ,; [lnutmuum." "\\orgda m? Unuttun mu? Dn gece kapatrlmasn istediler
,l,,,,,..,I<lc,

Maggie, telama gtlldtl "rahatla" dedi. "l]ebek nerede, tekrar ameliyata m aldnz?"

ne sylemeye alrlyorsun?" arrn ve krzmrtm.

"Ameliyattan sonra Hartley onlarla konutu. in aslna bakarsan sa lrarncrr onaramadrk, sadece Teflon bir yamayla genilettik ama biliyorsun Teflon'un kan pompalamaya bir katksyok. Amellyat masasndan ayrrlrken gidici olduunu billyorduk. Aile mantkh davrand -anne zaten kentin br ucundaki bir hastanede acil serwis hemiresi5,.rni- ii uzatmann bir mantrr olmadn anladlar ve yaam desteini durdurmamz iin onay verdiler. Bu ii yapmadan sabaha kadar bekleyelim dedim." "Btn bunlar dn akam bana neden s6,,lemedin? Neden beni btn gece bu Allahin belas sandalyede oturtup, bir bebein parmaklarnn dmesine neden olacarm srkrntrs iinde braktn?" Maggie'ninyzndeki srntma kayboldu. "Gecen pek de boa gitmi saylmaz deil mi? bt bebege ressitasyon uygulamayr, kriz karsnda nasl davranacan, hangi ilalar kullanacan ve bunlarn nasl sorunlar douracan rendin. ddl" ederim bu ila dozlarn uzun bir zarnal unutmazsn. Beynine kaznmtrr. Kimse kolay kolay teflondan blr kalbl on saat attrmay beceremez. imdi biliyorum ki gerekten yaama ans olan bir bebei artrk sana gnl rahath iinde teslim edebilirim." "Gidici olduunu bana syleyebilirdin, az daha altma ediyordum." "Ha;nr, o zaman dn gece olduun gibi kendini silah tehditi altnda hissetmezdin. Bask altnda olmak iin bir paras. Herkes duun altndavken ark syleyebilir ama ka kil seyirci nnde ark syleyebilir, ha? Bask altnda olmak dnyann f'arkn yaratt, bunu bil!"

V. B<ltm

Ar Mzesi

Zevk zaman zaman gelen bir ziyaretidir;

ama an gaddarca bize sarhr kal,r.

JoHN KEATS

r, hareket yeteneimiz karlnda dememiz gereken bedeldir. Yaamn afandan bu yana canlr varlklar ikl kampa ayrlmlardr: hareketsiz besin yaplclar ve gezici besin ara;nclar. Birinci kampta olan canlr varllrlar yakn evrelerinden enerji ekmeyi renmilerdir. Bitker klorofilli hcrelerini gnee dndrp, fotosentez yeteneklerini kullanarak gllkoz retirlerken, derin deniz yaratklarr okyanus .yatandaki sl akntlardan gelen s5 yakalayarak besin yapc enerjiyi salarlar. kinci kamptaki yaratklar zaman iinde ku;,,ruklar, bacaklar, .yzgeler ve kanatlar gelitirerek hareket yetenei kazanm ve 1csin yapclar veya birbirlerini yemee ynlenmilerdir. Fotoscntez yetenei glbi akllca bir numaralarr olmayan besin ara-

yrcrlar, kendilerine gre yeni bir icatla ortaya kmlardrr: sinir sistemi. Sinir sistemi, hayvanlar evrelerini du;rumsasnlar ve ona gre davransnlar diye evrimlemitir, demek ancak ksmen dorudur. Canl olan her ey, beyni olsun veya olmasn, evresini alglamaya ve ona gre davranmaya zorunludur. rnein bakteriler, evre neminin ok dtltlk olduu zamanlar "anlar"

ve kurumaya daha dayankl olan spor durumuna dnrler. Agalar, sonbaharn geldlginl alglar ve gne nn iddetini kaybetmesi zerine yapraklarn dker. Ama bu yaratklarn evre koullarna cevap biimleri, grece basit ve yavatr, gereklemesi saatler, gnler, hatta haftalar alr. Bunun dnda, aalar ve bakteriler gibi beyni olmayan yaratklarn yalnzca snrh bir cevap repertuarlar ,ard,r. rnein aa, mevsim deiikliklerine uyum salayabilir ama kaacak yeri olmadndan, aniden gelien ve yaaml tehdit eden orman yangnlar, lrabuklarn yiyen geyikler, sincap kemirmeleri gibi- olaylar karsnda aresizdir. Doa beyinsiz aac, bu aresizliini dengelemek iin cahillikten doan bir mutlulukla donatmtr. Mee, ormancrnrn baltasnn acsn duymaz. am, yldrm gvdesini para para ettiinde ac5rla barmaz. Ha;rvanlar ise, srekli deien bir evreyle ve diger ha,,vanlarla olan srekli mcadeleleri nedenle bir aacn sahip olduu az saydaki uyumsal mekanizmayla varlklarn srdremezler. Hareketli organizmalar, milisaniyeler iinde gerekleecel karmak cevap mekanizmalarrna -yani bir sinir sistemine- gereksinim duyarlar. Alglama ve uyum salamann beyin dokusu <lm:rd;n da gerekleebilir olmasna karlk, bu yetenekler, y;lnz evreyi tanrnaya ayrlm bir organ sistemi tarafindan .yt;n lend i rildiklerinde, yepyeni bir hza ve eitlilie kavuurlar. livrin<lc beyin ncesi ganglion oluumlar blyolojinln sa;nsal lilgis:yarlar olmu, bunlarn karsnda abaks gibi duran bitkilcri nrntk dzenini solla;np gemitir. llc, ztnin olduu gibi, bu yeni teknoloji iin de denmesi g,r..l..., l<trk-, bir bedel vard. Yaamlarn srdrebilmek

iin beyin hcrelerinin karmak yar,lrmlarrna ve organlarnn saat gibi duyarl hareketlerine bamh olan ha;,,vanlarda bu hassas sistem yaralanmaya da son derece akt. Doru, koca aptal aa yangndan kamayr beceremez ama dallarnn yarsr yansa bile yaamn srdrebilir. Diger taraftan baca krk bir sincap neredeyse l demektir. Doal yaamn dnyasnda, derinin yarlmas bile enfeksiyon yoluyla lm an]ama gelebileceinden, bir ha;rvann yara almaktan kanmas arttrr. Eski bilgisayarlar gibi, eski beyinler de olduka yavat. lkel beyinleri olan yaratklar beladan uzak tutmann yolu caydrr,crl,ktr, bu nedenle tehlikeli eyler zamanla acr verici eyler olmaya balad. Bylece arr, hayvanlar Aleminin yneticisi, ynlendiricisi
durumuna geldi. Ancak, zaman iinde o mkemmel n beyinlerimizin olumaya balamas bizi maalesef ar belasndan kurtarmad. Biz, ar-

tk atein zarar denerneyle renmeye gereksinim duymayacak kadar akll;nz, ancak gene de yanklardan kaynaklanan arnrn rstrabn ekmeye mahkmuz. Bizlere di arlarlyla, Adet zaman kasrlmalar5zla ve ar, sokmalar5zla ikence eden ar kanallar, baka bir saldrgan yaratrn dilerl arasrnda krvranan ceviz beyinli Stegosaurus'un zamanndan bu ya.ra pek fhzla de,imi deildir. .,sa.rla.da ar gereksiniminin devam ediyor ol,nas, kukusuz, yarlm akll kiltik ocuklarn, anne babalarnn la tanklk edecei gibi, neyin can yakcr olup neyin olmadn l.endi balarna renme eilimlerinden kaynaklanmakta. Ar kanallarnn "off"'anahtar yoktur. Ar, bolojik adan .yararlrlr ortadan kalktktan sonra bile devam eder. Vcudu,ruzda tedavi edileblhr bir kanserin varlnr bize du;ruran ar, ,,lamr ve yararl olan bir strap olmasna karlk, kanser arrs, hastalk terminal noktaya geldlginde, maalesef artk durma g-i[i bir merhamet gstermemektedir. Aslnda sinir sisteminin ;,r alglamasn snrrlandrmak iin kulland iki mekanizma t,;rdr. Bunlardan biri endorfinler adn verdigimiz kimyasal *;,lgl;r, dieri de "gating" (kap ardna alma- kap kontrol) de-

nilen, omurikte bulunan bir dzenek deitirme Ozelhgidlr. Doal gelime iinde bunlar mkemmelden olcluka uzak olsalar da, tbbi teknolojinin salad olanaklarla etklnlikleri artrrlabllmektedir. Morfin benzeri doal maddeler olan endorfinler, bask, altndaki koullarda salglanr. Endorfinler, morfin gibi, keskin ve iddetli ar durumunda ok etlrili olmakla birlikte, hafif veya kronik ar durumunda etkili degildir. Endorfinlerin evrimlemesi, yaral bir ha;rvann ksa bir sre iin bile olsa, ilev yapabilir durumda kalabilmesini salama gereksiniminden kaynaklanmtr. rnein: Araba arpmasr sonucunda lmcl blimde yaralanm blr dl; geyik, arn hie sayarak dorulup eini aramaya koyulabilir. Bir futbolcunun, birka dakika nceki arprma srrasnda kolunun krlm olduunun f'arknda olmadan, rakip kaleye doru top srme.ye devam etmesi, gene endorfinler sayesinde gereklemektedir. Endorfinler ayrca, bir etobur yaratn penesine dmii bir ha;rvan hissizletirerek ar duymasn, engeller ve bylece doa,nn merhameti adna hizmet verir. As]anlarn veya iri ayrlarn dileri arasna dtlttlkten sonra kurtarrlm insanlarrn anlathklarna gre, canlr canl vahi hayvana yem olma aresizlii noktasrna geldlklerinde benliklerini scak bir hissiz skffnet duygusu kaplamt. "Gating" ar duygusunu azaltmaya ynelik ikinci mekanizmadr. Omurilikyanyana dizlli blr grup demiryolu glbldlr. Duyular o hatlar boyunca beyine doru ykselir. Her du;rusal tr (ar, scaklk, hafif dokunu, ar basrn vb.) farkl trenlerce beyne tanan ykler glbidir. Ama bunlarn beyne ulamr snrrldr. Ayn anda, ancak belirli sa;nda trenin beyne girmesine, ancak be]irli bir miktar ykn bilincimize boaltrlmasrna izin vartlr. Bir du;ru basknsa dierleri bastrlr, "kapr ardna alnrr". ()ating melranizmas baka duyular iin de geerlidir. rn"i li, kokteylde bir konumay dinliyorsak re az sonra baka li, l-va dikkat kesilirsek, ilk konumanrn sesleri bilinci-

Havayolu yolculan iin uak motorlar grltsn maskeleme cihazlarr, motorlarrn rahatsrz edici sesinin, kulaa daha ho gelen baka bir "beyaz" ses tarafindan bastrlmas ilkesiyle alr. Ar da zerine daha kuvvetli baka bir du;ru ytiklenerek kapr ardna alnabilir. Eger elimizi kaynar su ile yakmsak hemen o blgeyl ovutururuz. Bilinsiz olarak yaptrmrz i, ary kap ardna alp, bu duygu;,.u taU/an trenin beyin istasyonuna varmasnl engellemeye almaktr. Arlarn "gating" yoluyla dindirilmesi, eski bir deyi olan "yr de gesin" sznn ardndaki mekanizmadr. Migren ars ekenler akaklarn ovutururlar, bacana kramp girmi olanlar lrrampl kaslarrn ovarlar. Masaj, scak sargrlama, buzla sarma, yak uygulama ve akupunktur gibl llemlerin ardrnda da gating mant yatar.Yann ileri ;nllarnda bObrek ta sknts eken Napolyon, dikkatini latn arrlarndan baka yere ekmek iin sk sk elini bir mum :levle yakarm,. Agr, beyin ve sinir cerrahlarnn gnlk ilerinden biridir. l}ata ar, yzde an, kollarda ar, bacaklarda ar, belde a, ikayetleri, hem doktorlarn hem de hastalarn balca "ba ;rsn" oluturur. Beyin ve sinir cerrahisi alannda yaplan ;t,neliyatlarn te ikisinden fazlas ar kontrolne ya da daha , l<rusu hastanrn strabnn azaltlmasna yneliktir. Agnyla rstrap arasnda derin bir fark vardr. Btn hay.vanl;r ar duyar, ancak strrap ekmek insanlara hastr. An fizlk-.,l bir olgudur, rstrrap ise arr tarafindan oluturulmu duygu,,l bir ruh halidlr. Istrap, ar ile birhkte alglanan belirsizlik, ,l,.;rresyon, aresizlik, kzgnlk, korku ve umutsuzluk duygula n karrrmdr. arplm bir ayak parma, sehpaya vurul,,, kaval kemii, karn boluuna gelen beysbol topu, kAt

mizde arka plana derek sner. Ayn ekilde iki kuweth koku;ru birden koklamada giilk ekeriz. Birok ticari rn gating ilkesini temel alarak alr. Tuvalet deodorantlar kt kokuyu ortadan kaldrmazlar, onun stne daha gtlltl ,e ho bir koku;ruykleyerek, beynimizde, k<;tti kokuyu kap a,rdnda gizlerler,

kesii, az ii yarasr; bunlarn hepsi arr an verebilmekle birlikte bunlarda strap yoktur. Bu arlarn geici olduunu biliriz. Bunlarrn gideceinin ve vcudumuzda uzun vadeli zatarlarnrn kalmayacann bilincind eyizdir. Ama meme kanserinin tedavi edlldlgini sanan bir kadnn bir gn bann hafife armaya baladn dnn. klrciktidir. Kanser acaba geri rni geldi diye kuku iindedir. gre.,ene kadar da btlytik lde rstrrap ekecektir. O basit ba ars, gerek nedenini renene kadar beline saplanan bir ivi gibidir. Kanserle ilglh btittln testlerin sonucunun negatif olduunu rendiginde, bir anda kendini daha il hisseder. Hibir ar kesi-

dr. Ama asistanlkta durum bambakayd. Tp fakltesi eitimi, be renim dnemine karlk, bir hizmet dnemini ierir.

ci bu sonucu veremez. Ar ayndr ama rstrrap ortadan kalkmtrr. Bir anlamda rstrrap, arnn karamsar bir ruh haliyle artrlm eklidir. Tanmlanmam skntlarrmrzla llglh olarak karamsar senaryolar oluturma eilimindeyizdir: Di ans kk kanalnda bir apse iaretidir; elimizdeki hareket zorluu rheumatoid arthritis belirtisidir; kalp bOlgesindekl yanma koroner damar hastalnn iaretidir
!

Hipokrat, tbbn balca ilevi, hastalar kendi kendilerine iyileene kadar onlar oyalamaktr, demiti. An servisindeki iimiz ise, onlar oyalamak degil, elimizden geldigi kadar onlar arlarndan kurtarmakt. Tabi bunu yapabilmek iin bazen kafalarnda dellkler amak zorunda da kal,r,,r.

***

Asistanlmn ilk gnnde Gary ve Eric beni beyin cerrahisi katna karp servisteki baz ar hastalarn tanttlar. Ar servisiyle daha nce pek az ilgim olmutu. Tp rencisi rotasyonlarm srrasnda hastanede nispeten az ar hastas vard. O zaman ben bu bir avu hastayla ilgilenmeyi de bir tarafa brrakarak, beyin apseleri, hipofiz bezi tmrleri ve carotid damar anevrizmalar gibi daha "ilgi ekici" vakalara dikkatimi younlatrmtm. Tp rencisi konumundayken, skc ilerden uzak durup daha ilgi ekici olanlara ynlenebilme ansn z var-

Asistanlkta ise bu oran tersine dner. Dokuz numaralr odann nnde durduk, zel bir oda. "Oda dokuz" dlye fsldad Eric, "Bay van Buren. Durumu: atlak lumbar diskler iin be laminectomy uyguland,. Bostonlu; biryatnm irketi veya buna benzer bir iyeri var. Kronik sa bacak ars ekiyor ve son alt, ay boyunca azdan morfin veriyoruz. Dn dtan bir epidural omurilik uyarrcsr taktk. Adamcaz imdi onun ayarlaryla oynayp belirh bir pozisyonda arnn kaybolup olmadna baklyor. Eer ie yaramazsa cihaz karacarz. grrse, cihazr bir anten nitesiy|e birllkte vcut iine yerletireceiz ve adam, bir detoks birimine gndereceiz." Gary'nin anlattna gre, omurilige taklan uyarcinn " gate" mekanizmasr ar du;rusunu maskelemeye ynelik, e zamanl, dokunma veya ovma gibi bir baka du;ru uyars oluturuyordu. Doal olarak, rnein kronik siyatik ars eken insanlar btn gn aqyan yerlerini ovuturup duramarlar. Doann salam olduu, ar5n maskeleme zelliini yararl hale dntrmek amacyla dokunma sinirlerini srekli olarak uyaran pek ok cihaz pazarlanmaktad,r. Bunlarn en basiti trans-epidermal sinir uyarrcrs veya losaca "TENS" olarak bilinen cihazdr. TENS cihaz deri stne yapka., bantla tutturulan, diger ucu tanabilir bir batarya nitesine bal yzey elektrotlarndan olumaktadr. TENS cihaz, ar etkisi altnda ol;rn blgeye, deri stnden, oyuncak bir elektrikli tren setinin trafosuna dokunulduunda du;rulan hafif elektrik okuna ber. er, vzlh eklincle bir elektriksel titreim gnderir. Omurga yetersizlii veya zedelenmesi sonucunda sinir skmas oluan hastalarda meydana gelen iddetli bacak arrs, bir veya iki zedelenml dlskln :rlnmas ile sonulanan "baarl" ameliyatlardan sonra bile devam eder. Belkemii problemi nedeniyle bacak ars eken pek ok hasta, btn gn anl bacaklarna takl duran bir TENS ii ni tesiyle yetinebilirler.

Ancak, zarflar, iinde TENS nitesinin etkinlii azalr ve hasta daha etkill bir ar maskeleyici uyarc5a gereksinme du;,,maya balar. Bunu salamak iin deri altna sokulan ince bir elektrot, omurlar arasndan geirilerek dorudan omurilik zerine, omurilik epidural alan dedlgimiz bir b1,lgeye yerletirilir (doum ncesi ve doum srrasndaki arlara kar uyuturulan b<llge de ayn bOlgedir). Balangta, elektrotun deri altrndan kan ucu, hastann deiik omurilik uyarlm sinyallerini denemek amac5zla ayarlarlyla oynayabilecei, ktltlk bir kumanda lrutusuna balanr. Eer hasta belirli bir uyar ayarnda rahata kavuursa, o zaman tekrar ameliyathaneye alrnrr, elektrot tamamen deri altna sokulup gene deri altna yerletirilen bir antene balanarak hasta enfeksiyon tehlikesinden korunur. Uyarc sinyaller, hastanrn kemerine takaca veya anta gibi omzuna asaca bir radyo vericisince salanarak, deri altndaki antence alrnrp omurilik blgesindeki elektroda iletilir. Odaya girdik. Bay van Buren pahah izlenimi veren pijamalarr iinde, yatan yanndaki bir koltukta oturuyordu. Sevimli krmz bir yz olan, sk siyah salar alabros denecek ksalkta kesilmi iri bir adamd. Kucanda, yaklak bir sigara paketi btytikltgtinde, zerinde eitli dtigme ve ibreli gstergeleri bulunan, bej renkli ktitlk bir kutu duruyordu. Kutunun st tarafindan kan iki ince tel, pijama ceketinin nnden ieri giriyordu. Kaln parmaklar kutunun zerindeki dgmelerle oynarken, derin bir konsantrasyon iindeymi gibl gortlntlyordu. Gary, en profesyonelce ses tonunu taknarak "Gnaydn Bay van Buren, herhangi bir sonu alablldiniz mi?" de sordu. "Kare dalga biimini seip, titreim f'rekansn da... buraya getirdiimde kalalarrmda biraz zrldama hissediyorum." "Faydas oluyor mu?" "Biraz ama sanki amarm hep srcakmr gibi geliyor, sanki srekli altmayapggormuum gibi. Bu duygunun andan i" "lduunu sanmryorum."

"Bay van Buren, bu Dr. Vertosick" diye Eric beni tantt "Kendisi alt ay bo;runca bizim tak,mm.zda olacak, her sabah
sizi grmeye gelecek." Ban kutusundan kaldnp nezaketle gtiltimsedi "Tanrtrmza memnun oldu- doktor." "Anladm kadaryla be dlsk ameliyat geirmisiniz?" "Evet,... ilki |974'teydi... bir dakika size gstereyim." Adam yatak ba,ndaki komodinine ynelerek st ekmeceyi

at, oradan zerinde altn varak harflerle "A. van Buren'in myelograrnlar ve kaytlar" yazl deri kapl blr dosya kard. "Oturmaz msnz, Dr. Ferblowstick." diyerek geirmi olduu eitli ameliyatlarn destann, yeni evli birisinin dtlgtln fotoraflar albrnn gururla gstermesi gibi, sayfalarn yava yava evirerek btiytik bir ayrntyla anlatmaya balad. "Bakrn, ite bu ikinci ameliyattan hemen sonrayd... beinci lumbar kkiinde hafif bir yaralanma var ama rmceksi grnt henz yok... Cerrahrn bunun bir disk parasr olduunu dnd, sonra 198l'de yeniden bakt... ite burada, rmceksi durum iyice
t ... ..l

Kotulem...

Myelogramlar ile tomografi filmleri ve op:rasyon notlarr arasmda baka anlar da vard: uyuturucu ila lrutusu etiketi kesikleri, ameliyatla il$li iklnci grleri ieren doktor mektuplar, sigorta formlar, holistik iyiletirme ve pozitif dncenin gc ile ilgili makaleler. Konutuka heyeca.nlan5zor, cerrahn elinde gerekletirilmi omurga amelatlarn bir balknn dl kazanm baln nasl yakaladn anlatnn zevki iinde aktar5rordu. Sanki ars yok gibiydi. Gary szn kesti "Bay van Buren, Dr V'ertosic*'e arrnrzrn u anda ne durumda olduunu syler misiniz?" GImsemesini kesmeden cevap verdi "Oh berbat! armha geriliyorum gibi. Sankl kor gibi yanan bir solucanlar ordusu bac;mrn iini gn boyunca hi durmadan kemiriyor gibi. Bazen kasm aqyor, ite buras, sanki bir mengene leen kemiimi .yakalam yava yava btlktlyor gibi."

"Peki, teekkr ederiz, leden sonra sizi yeniden greceiz... genlii azaltp frekans artrrmayr deneyin. Faydas olmazsa sizi tekrar ameliyata alp elektrotun yerini deitirmeyi deneyeceiz."

Odadan ktk ve koridorda birka adm yrdk. Dokuz numaralr odadan yeterince uzaklatktan sonra Gary konutu. "Evet rencilerim, syleyin bakalm, Bay van Buren'in durumu bize ne retti?" "Bana kalrsa elektrot..." "Bo ver elektrotu. Bu adam ar ekiyor mu?" "Sanrrrm yle?" Gary beni baka bir odaya doru ynlendirdi, Oda on sekiz. Yatakta solgun ve bitkin bir adam yatyordu. "Hey Bay Angelo, benim Gary. Bu gen doktor Vertosick'e syle bakalm bacak arn ne durumda?" Adamn zayf bir sesle cevap verdi "Bilmem vallal flrhr-, kesor, ne diyeyim. Nah ite burasr, ok aclyor!" "Teekkrler Bay Angelo." Tekrar koridora ktk. "Bay Angelo'nun srrtnn alt ksmn ve sa lumbar sinir merkezini yiyen habis bir sarcoma tmr var." Gary devam etti "ve ciddi ac ekiyor. Ne diyor? Lanet elektrfth solucanlar bacarnr kemiriyor filan gibl sama sapan seyler syltl.yor mu? Hayr. 'ok aclyor'dlyor. ,\rrca, dokuz numaralr odann kulland morfi., dozunun yaklak onda birini kullan5zor. Neden? tinktl gerek arrsr var ve deli deil. Baka bir temel kural: Agrrnn tanrmr garipletike, arrnrn bir ruhsal kuruntu olma olasl da o kadar artar. 'Kk cceler ellerinde dalama demirlerle yzmde dola5zor' veya 'Binlerce azgn atn nallar beynimi paral5zor'gibi ifadeler aslnda hemen baka bir e.yler olduu konusunda seni kukulandrmal. Gerek ars olan insanlar 'armha geriliyorum' gibi lf'adeler kullanmaz. Neredeyse kimsenin armha gerilmenin nasl bir ac verdigini artk bilemeyeceini dnrsek, benim naiz fikrimce kimse byle bir ihdeyi samimi olarak kullanamaz."
70

"u adama bak!" diye Gary sesini ytikseltti "Rntgen filmlerine gsterdl ilgiyi ben ocuklarmrn resimlerine gstermiyorum! Adamn kiiligl ars5rla zdeleiyor; arrs ftendisi oluyor! Bu arr ancak pirin kulplu yatay telefon kabininden son grmesini yapt zarna\ dinecek, azdan bu kadar morfin ;ruttuuna gre, bana kalrsa bu da pek f'azla gecikmeyecek." Koridordan on bir numaralr odaya kadar ytirdk. "Oda on br." dedi Eric. "Bayan Rubinstein, tipik olmayan yz ars. gn nce beinci cranial sinirin microvascular de-

kompresyonu uyguland. Yz ans ameliyat ncesindeki gibl aynen devam ediyor. ok iiktir, yara iyi grnyor ve hi olmazsa ba ars yok... Her zamanki gibi ei Ben yatann banda." Microvascular dekompresyon denilen ameliyat, beyin saprna yak,n bir yerde ktltik atardamarlarn, araya kiitik teflon sngerler sokularak crania] sinirlerden uzaklatrlmas ilemi. Bu gOrdtigtlm ilk ameliyatfi aslnda, Gary matkabr hastann beynine daldrana kadarki krsmnr grdm, sonrasnda ameliyathaneden katm ameliyat. nsan vcudunda on iki lft cranial sinir bulunur. Bu sinirlere cranial denmesinin nedeni bunlarn omuri]ikten deil de dorudan beyinden rkmasndandr. Cranial sinirler ba ve bo;runun du;ru alglamasrna ve hareket ze{liklerine arac olurlar. Birinci cranial sinirler koku alma du;rusuna araclk eden olfakter sinirler; ikinci cranial sinirler rk algrlamamza araclrk eden optik sinirlerdir ve her bir sinir ifh a;,r bir fonkson stlenerek bylece gider. Beinci cranial sinir ise yzn duyu siniridir. Buna Greke " kkenli" anlamna gelen "trigeminal sinir" ad da verilir, nk ana sinir bOltlme aynlrr: Vl (Birinci bOltime 've bir' denir ama aslnda buradaki V simgesi alfabenin harfini deSl, roma rakamr olar;k be rakamn simgeler): Aln ve gzlerin duyu alglamasrn; V2, .yanak ve st dilerin; V5 ise ene, alt diler ve alt dudaklann du.yu algrlamasnr sar. nsanlarda trigeminal sinir, fareler ve kedilcr gibi .yaamlarn srdrebilmek iin hassas yz duyularna gereksinim duyan hayvanlarnkine gre daha az gelimitir.
7I

"Tipik olmayan yz ans?" dlye sordum "Yani trigeminal

nevralgia gibi mi?"

Gary keskin bir ekilde "Hayr" dedi. Bu trigeminal nevralgia veya tik dediimi, y arsna hi benzemez. Tik skntsr olan hastalar sinirin bir veya ikl btlltmtlnde bak saplanr gibi geici ar duyarlar. Ar, sinirin bu bOltimlerinin etkin olduu blgelerin uyarrlmaslyla ortaya kar, rnein dileri firalarken, souk hava veya suyun yze demesiyle, ineme srrasrnda, filan gibi. Tipik olmayan hastalarda ise ar sreklidir, bunu tanmlarken, arada bir gelen oklar eklinde deil de, yzde srekli yanma veya acr olarak belirlerler. l. .l f\mellyatla onune gelebtlr ml i "Sen karar ver!" Bayan Rubinstein, krk yalarnda ekici bir kadnd, seksi bir gecelik gi;,,rni ve altn kpeler takmt. Bizi selamlamak iin ban evirdiginde sa kpesi, kulann arkasnda tra edilmi b<;lgedeki dlkili biryaraya deordu. Dazlak bir adam yatann yanndaki sandalyed e oturmaktayd, "Bay ve Bayan Rubinstein, sizleri f)r. Vertosick ile tantraym, br, cerrah, olarak bugn ilk gn. Yznz nasl?" "Berbat!... Tam anlamyla felaket..." Belirgin bir New York ivesiyle konuuyordu, ancak tam olarak ehrin hangi blgesine ait olduunu bilecek kadar bu konuda bilglli deildim. "Ne diyeyim, eskisinden de kt, sanki ate stndeki tavadan kaynar ya srelrli yzme dOktltiyor gibi. Allah'm bu sefer sorunum hallolacak diye dtltlnyorduk... Deil mi Benjamin? (Dazlak adamdan iddetli ba sallamas5la onaylama), "Mayo Clinic ve Hopkins Hastanesi'ndekiler bize bu ii en iyi yapacak yer diye buray nerdiler ama imdi emin l,iIim ! Yzme kzgrn yalar dtlkllltlyor... Krzgrn yalar di.v(),L 1 ! Bir Percocet ie yaram5or. Sizlere syledim, her drt s;llt, li,-iki tne almalym yoksa ekilmez olurum. Biz Cort.ll', lt.yl<c lt,-,un yerine Motrin vermeye kalktlar, klyameli ll;,tll"

"Arnz... buraya kadar gelor mu?" yatan yanna gidip, alnnn st tarafinda sa snrrna hafife dokundu. Kadn lrkildi. "Evet, evet." "Ama burada ar yok" Eric, iaret parmarn sa sntrnrn
hemen gerisinde, sal deriye dokundurdu.

"Hayr, hayr salarmrn altnda ar yok... yalnz yzm acn

yor. Tavalardan krzg n greceim!"

yalar doktlltlyor ytizme. Yemin ediyo-

rum, bir gn uyanacarm ve yanm derilerimin yasta yapt-

"armha gerilir gibi ml arnz?" diye sordum. "Kesinlikle!" Gary'nin yz ciddileti "Bakahm patron ne dilecek. yi ki einiz burada size bakyor, deil mi'/" "Evet, ok tatldr." "Hoakaln." "Doktor?" "tsfendim Bayan Rubinstein? " "Benim Percocet hapm?"

"zir dilerim,

size bakan cerrahla grmeden ila deiti-

rc-r.eyiz."

Koridora ktgmzda Gary yeniden beni sktrmaya balad. "Arsnda sana garip gelen liryaryok mu'/" "Bay van Buren'in durumunda olduu gibi ansn ok grscl benzetmelerle ifbde ediyor."

"Tamam da arnn dalmna ne <lorsun?

"Yani sa izgisinde durup da sal derinin altna gitrnemesi,,,., i?" "Aferin! Peki, trigeminal sinirin dalm nereye uzanr?" "Kafann tepe noktasna, neredeyse occipital alana kadar." " Bir daha aferin I Toplurn, yz sa izgisinden aasr olarak l.mlar oysa ki beyln iln yz, kafbnn hemen hemen tamam,l,, Vl tik ars eken hastal:rrda ar, salr derinin altn da l,;1,Iar. Balarrnn arlyan blgesindeki salarrn, dokunama,1,1,.l:r iin gnlerce hatta haftalarca tarayamayan veya ;nkaya73

#
mayan hastalar grdm. Bu kadnn ar dalrm anatomik olarak deil de ktlttrel olarak tanrmlanmr bir alan iz|iyor. Bu da ar srnn ruhsal k<lkenli olduunu d ndryor.
dm.

"Ama buna ramen craniotomy amelatr uygulanm'' de-

kant."

Her ar hastasnda, ikayeti ne kadar garip olursa olsun, t"..r"h.rd" g"ek arya dayanan bir nvenin bulunduunu dnr ". Aynen hi kapanmayan bir yarann dibinde, oraya sapla.,-r k.l_ m bir k5zmn bulunabilecei gibi. "O halde, ar servisi kimseyi geri evirmor demek ki?'' "Hayr" diye cevap verdi Galy '.ve oda yirmi iki de bunun

"ikayetinin tik ansndan kaynaklanan bir unsur ierip iermediinden emin olamazdk.'' dedi Eric, .'An servisinde bizler btn arlarn gerek ve organik olduunu ve garip davranh insanlarn arlarr icat ettiini deil de ugrrla.r., i...rrlr., garip davranh yaptn kabul etmek zorundayz.

btlttin lieleri elden geirdim: Diluadil, Percocet, Elavil, cler btlylik boy ve botu. "Bay Gottlieb, arnzr tanrmlar mrsnrz?" diye sordum, "Sanki iri yarr bir adam kafam,n tam orta yerine btiytlk bir <lemiryolu kazl akyor gibi. Btiytk kare kesitli ktt bir kazk. Sivri ulu deil. Kafamrn orta yerine gm gm de vuruyor, Hastanenin daimi cerrahlarndan biri ksa zarflar. nce Bay Gottlieb'in kafasrna bir orta beyin uyarcsyerletirmiti, Bu cihaz epidural uyarcrnn daha yksek gte bir tr olup, ar .yollarrnrn en st tarafina monte edilmekteydi, "Amelatnrzrn bir yararr oldu mu?" diyerek kafasnn dazlak bOlgesindekl ameliyat yarasrna iaret ettim, "Kesinlikle, hem de nasl! Kazr artrk sivri ulu ve ince o[arak du;ruyorum, eskisi gibi kare ve kt deil," "Mzesini" gezdirdigi iin kendisine teekkr ettim ve v\zite, mize devam ettik, AJ,,rlrken, onu pencere nne dzili kolek_
trm buraya."

Yirmi iki numaral odada yirmili yalarn ortasrnda ty gibi sska bir adam vard . Zayflpatolojik anorexia dilr"yi.rddi, yz lekelerle kapl ve salar gelllgtlzel yerlerde i.rc.l-"iti. penceresinin nne, her birisinin zerine yazibir not kAd ilitirilmi br diz garip para dizilmiti. pencerenin st tarafina, zerinde "Harry Gottlieb'in Ar Mzes i'' yazl btlytlk bir
I'lama yerletiriImil i.

sonunu, sonraki ziyaretisi iin yeniden dzenlerken braktk. Viziteye devam etmeden nce, koridorda Gary ile Eric'in nne geip durdum. "Bakrn beyler, siz galiba benimle dalga geiyorsunuz, deil mi? Bunlar tipik ar hastalarr olamaz, grdklerimiz arasnda gerek arrsr olan tek kii o srrcomal, tal_

yan'd."

Tanrtrlmamrzdan sonra, ;nllardr sren ba arlar ek_ mekte olan Harry, bana mzesini gsterdi. "Bu, her giydi$mde arm geiren Dodgers takrm apkas. Bir sre sonra, nedense ieyaramaz oldu. Bu da... Erle'de, agr kliniginde, bana verdikleri TENS cihaz. Batan b..i p"ky.ar olmad. Hatta, elektrotlar tenime iyice temas etsin diye sal;rrm bile kazttm ama ie yaramad. Yapkani ,l."l"kt.ot r d; ok pahal olduundan bir sre sonra artk kullanamaz oldum... Bunlar son sekiz;nldr kullandm ar kesici ilalar koIeksiyonum..."
74

Cary szm kesti "Clddl olal,m. Bu adamlann gerek sorunlar var ve biz bunu hafife alamayz.Ye onlarn gerekten

ar ekiyor olup olmadklar,ndan da emin olamayrz, Eer gnn birinde biri hassas bir ar_metre icat ederse, bence o kii Nobel dtlltl'ne hak kazanr. Ama lmdilik ,,y, deerlendirirken tek bir dayanamz var, o da hastanrn syledikleri. Bu yardma insanlar, psikolojik dahi olsa, bir tr ar ekiyorlar. ihtiyalar var; ancak bizimyardrnrmrza m ihtiyalar rar, bun_ dan emin deilim. Bunu kesin olarak bilmenin bir yolu yok, bu nedenle bir kuku varsa biz o kukuyu onlarrn lehine deerlen_ dirmeyi seiyoruz. Eer baarlr olamarsak o zaman onlar ar
75

khnlglne yollarz, orada anestezistler, psikiyatrlar ve sosyal yardrm uzmanlar grevi devralr.

bn gnyaptm lek iya kreklemekti. Beyin ve sinir cerrahisine girdigimde insanlara yardm edeceimi sanmrtm ama irndi grtlyordum ki bu insanlar bizim yardmmrzdan uzakt. Annem bir keresinde tp fakltesine gitmememi nermi o za,manki iimin herhangi baka bir i kadar iyi olduunu sylemiti, Acaba hakl m5zd?

Yizitey tamamladk. Aklm karmt. lk defa bizim yerel elikhanede ie baladmda elik reteceimi sanmtrm ama

uygulamam normaldi. Bize oranla dahiliyeciler belkl bir ylda bu say kadar, dierleri ise btn tp kariyerleri boyunca bundan ok daha ar,n uygularlard. Deneyimimiz ve el alhnda bulunmamrz, bizleri tp merkezinin LP grevlileri durumuna getirmiti. Uygulanan ilem hastay bir yanna yatrdktan sonra srrt ortasnrn alt tarafina yakn bir btllgeyl yzeyden u;ruturmak ve
15 santimetre bo;,,undakl

***

Ar hastalar servisteki hastalarn y alnz c a y arr s n olu turu yordu. Diger yars acil servisten gelen konsltasyon hastalar, travma geirmi hastalar ve baka niversite cerrahlarnn bizde yatan seme hastalar5,,d. Biz ayrrca hastane ii dier hastalarn beyin ve sinir cerrahisi arsndan konsltasyonundan da sorumluyduk ki bu i bazen ilgin, bazen de skcyd. niversitenin tp merkezi olduka farkl bir hasta nfusuna sahipti we bu da melanomlu hastalarda belkemii arlarndan, karacier nakli yaplan hastalarda beyln ktltlesi oluumuna kadar farkllk gsteren birtakm sorunlarn nmze kmasna yol a5zordu. IJn ok karlatmz konsltasyonlar sradan ikayetlerle ilglliydl, rnein basit ba arlar ve.ya nbettekl beyin cerrahr asistanndan bir lumbar ponksiyon (LP) uygulamas istemeleri gibi. tlnkti beyin ve sinir cerrahlar, alma esnasrnda, beynin enfeksiyonlara kar doal korunma engellerini ihlal ettiklerinden, hastalarda meydana gelebilecek ameliyat sonras yksek ate, bakteriyel menenjit cinsinden bir durumun habercisi olabllirdi. Kafa ameliyah sonrast ate ykselmesi, srradan insanlar tarafndan "belinden su alma" olarak bilinen lumbar ponkson uygulamasn gerektirirdi. Bunun sonucunda alnan beyin ve omurilik svsr, laboratuvara gnderilerek zerinde akyuvar saymr, eker lm ve bakterl ktlltilrll gibl ilemler uygulanrd. Ytlklti bir gnde benim on ila on lkl LP

blr ign omurilik kanalna bafirmaktan ibarettir (Deneyimlerime gre, bu ineyi hastaya gstermemek iin selameti asndan yerinde olur). Sonra, akaatan zsu toplar gibi, kendi kendine akan srv steril plastik kaplarda toplanr. Gen hastalarda belden su almak son derece basit bir itir. Ama hastalarrn yar ilerledike bu i zorlar. Yalandka, belkemiimizdell ktitik aklklar -omurlar ayrran disklerin arasnda, inenin giriini kolaylatran minik pencereler- dejeneratil artiritin gelimesiyle yava yava kemiksi uzantlarla kapanmaya balar. Bu durum yal hastalarda LP uygulamasn ok zorlatrr, yle ki bazen uygun bir giri deligi bulabilmek iin uzun dakikalarca ineyle ]<rlemesine bir yoklama yapmak gerekir. Hastann biri, arazide su bul-ada kullanlan atalh ubukla arama; dahi nermiti. LP ileminin baarl olmamasrnn nedeni, ounlukla, tecrLesiz bir tp rencisinin veya internin, ineyi gerekli noktadan uzaa batrrmasdr. Hastalar kemiklerinde ve sinirlerinde amatrce aramayap,lmasna ancak belirli bir snra kadar izin verirler ve sonrasnda ilemin durdurulmasn talep ederler. Ama cer menenjit phesi varsa yartn beklemek olanakl deildir; tcstlerin hemenyaprlrnas arttr. Dahiliye bOltimti internleri LP ilemini gerekletiremedikleri durumlarda, beyin ve sinir cer,,hisi blmnden ii kotarmas iin yardm istenir. Bu pek de scvimli bir i degildir nk belinin ortas du bal gibi dellk ,lcik olmu, siniri burnunda bir hastayla kar karya, bu ii lir kere de sizin denemeniz gerekecektir. Ama dier taraftan,

.ff:
baka doktorlar saatlerce uratktan sonra sizin ineyi birka saniyede belkemiine p diye sokurermenizin de tadna do;,,ulrnaz zevkl rzardrr: "Basit i efendim, neyi varm ki!" Menenjit phesi bulunmas durumunda acil olarak omurilik svrs alrnmas gerei, bir doktorun ve zellikle bir cerrahm iinin dier rnesleklerden ne kadar farkl olduunun bir gstergesidir. Tp alannda sonular nemlidir, .re loadar emek sarf ettiinizin nemi yoktur. Omurilik siysin a1l Al da nasrl ahrsan al ama al, hern de abuk! Kimse senin ne lradaryorgun olduuna, hastann ne kadar sinirli olduuna, hastanede .yeterince uzun omurilik inesinin bulunmadrna veya hastanrn bin yanda olup, bin kllo ektlgine filan bakmaz. Kimse uyguladn tekniin doru olup olmadrrna aldrrmaz. Omurilik svrsnr al, hepsi
o kadar! Fluoroskopi kullan. Hasta;n oturt. Arnuda kaldr. Diazem ver.

yorsan|z, tam tamrna doru o]mak zorundasrnz ve olmadnz takdirde de bunun sonularrna katlanmaya raz olmalrsrnrz.

Profesrn tartmasnda olduu gibi, gerek dnyann btn mesleklerl belirh dzeyde bir baarrnn salanmasrn ngrr. Ancak, doktora gelince, onun baarsr kusursuz olmak zorundadr ve bu kusursuzluk hemen imdi, o anda salanmalrdr. Yaam bo;runca bir cerrah, binlerce ameliyat yapar ve ilalar, antibiyotikler, ameliyat yapma veya yapmama gibi konularda yz binlerce karar verir. Btn bunlar daha da karmak yapan, btn bu kararlarn ok hrzlr ve krctl bilgle verilme zorunluluudur. Sabahn saat nde bir avukat arrn ve tutarl bir savunma stratejisini hemen oluturmasn isteyin! Bir havayollar pilotunu derin uykusundan uyandrrn ve burun st aklmaya doru giden bir yolcu uanr hemen dorultmasn isteyin! Arabanz tamirciye gtrn ve bir saat, bir gn sonra tleil, onu hemen iler duruma getirmesini syleyin. Gecenin birinde arhp, salk merkezine o gn baygn bir .lurumda getirilmi, imdi ise neredeyse komada olan bir gence LP uygulamam istendi. Beyin tomografisinde anormal bir du,um grnmyordu. Hafif bir atei ve boynunda tutukluk vard ,e bu nedenlerle bakteriyel menenjit tans olas deildi. Hem inlcrn, hem de salk merkezindeki gOrevli doktor omurilik svrsr ilma;n denemi fakat baanl olamamt. Bunun zerine, ilemi lluoroskopi altmdayapmasr iin radyolou armlar fakat ha,,,m radyolog, ancak benim elimden geleni yapp da baanh ola|itmam durumunda gelebileceini syleyip arya uymamr, strra arr cihazmdan beni ara;np, kz rahatsz olduundan ge,,t, hastaneye gelemeyeceini belirtip benden yardm istemiti. Allm yatak ba grnts beni bekliyordu: Bir yanna, ;lim ii pozisyonundayahnlm plak bir adam, bel b<llgesi l,,;rsz LP giriimlerinden morarmr, kahverengi antiseptik .,,,liisyon araflara ve yere akm. Bir dzine kadar gazlbez .,,,,,gl kanl cerrahi snger ile hazr paketlenmi bt LP kitinin ,,,l<z hastann komodini stne atlm.
7q

Ne gerekiyorsa onuyap amayap! Hastann hayat

se-

nin baarrna bah olabilir. niversitede fizik bOltimtlnde renciyken aldm son fizik dersi, Fizikte Matematiksel Metotlard. Daha ill derste, dersi veren hoca bize yalnz bir snav yapacarn, bu srnavrn geme
snavr olacan ve snavda

yalnz bir problem soracan bildir-

di. Tek istedii, bu problemin yalnz cevabnrn, rglden sonra

drt haneve kadar gtrlm olarak, stnde ismimiz olan bir kAgt parasna yazrlmr olarak verilmesiydi. C,evabmz virglden sonraki dOrt hanenin tamamrnda doruysa "A" alacaktk,
deilse akacaktk. Gayet basit. Birdenbire iinde benim de bu-

Iunduum bir grup renciden protesto sesleri ykseldi. Olur mu hocam? Bir snav m? Bir cevap m? zm nasl kurguladmz bile grmek istemiyor musunuz? Ozm iin tuttuumuz yol doru dahi olsa nemi

yok mu? "Hayr" dedi "nsanlarrn yalnrz yanrtlar, doru ve

duyarl

yantlar grmek istedii gerek dnyaya ho geldiniz. Eer bir kpr kerse ve krk kii lrse, mhendislerin zm doru kurguladklar,.ra kim bakar? Yaamda yar yarya hakl olmann bir deeri yoktur. Herhangi nemli bir eyi baarmak isti-

"#
"Toksikoloji sonular henz gelmedi. Kanda alkol dtizeyl sfr ama uyuturucu haplar veya eroin alm olabilir." "Narcan verdiniz mi?" Narcan, an dorda narkotik alrmr durumunda panzehir olarak kullanlan bir ilat. "Evet ama ie .yaramadr." "Yksek dozda eroin lrukusu ortadan kalkt demektir." "te oldu!" """ ieriye doru ittim ve berrak su gibi sv
damlamaya balad,. Deney tplerini deitirirken bir miktar sv yzme ve gzlerime geldl. .rltlgtl-tl., koluy'a sildim. "Sv bana olduka berrak grnyor, menenjit belirtisi yok gibi." "ok teekkr ederim, ey... hzla Onltlgtlmdeki isim kartna

Adamn vcudu gnelenme sonucu bronzlamt. O kadar ki normal olarak gne grmemesi gereken bOlgeleri dahi bronzlamrt. Ksa kesilmi, peroksitle arlrnr gibi, ak sar salar vard. Boynunu ve sa ayak bileini altrn zincirler sslyordu. Mkemmel bir fizigi vardl. "Hasta kendinde mi? Travma belirtisi var mr?" diye sordum. "nliyor, tekyaph bu" dedi gen intern kz, kanl lateks eldivenleri hala ellerinde "Ve hayr, travma belirtisi yok." "Hasta birisi iin olduka sahkh grnyor... Ad ne?" "Roger Doe" "Roger Doe? John ile bir akrabal var mr?'l"Acil servise gelen klmliksiz btn hastalar Doe ismiyle kayda alyorur. lk lsimlen rotasyonla deitiriyoruz ki hasta ka;ntlar John Doe'larla imesin. Daha imdiden R harfine kadar geldlk." "rle mi! Kasrgalara isim takar gibi yani? Nesi var?" diye sorduktan sonra eldivenleri giyip, hastann hrpalanm belinde dokunulmam bir omur aras boluk aramaya baladm. Ksa srede internin ne hata yapt ortaya kt, ok aa blgeden girmeye ahtndan sert sacrumu, yani kuyruk sokumu kemiini hrpalayp durmutu. Orada kandan baka bir ey yoktu. "Byle geldi, ehir merkezinde sokakta baygn durumda bulunmu, polis tarafndan buraya getirildi." ntern devam etti "Dtitip bayldktan sonra herhalde soyulmu olmal, nk stnde ne czdanr ne de kimhgini belirtecek baka blr belge yoktu, aslnda olduka da i giyimliydi. Sokak serserisi olmad kesin. Darbe veya kavga izi yok. Polisler aceleyle birka parmak izi ald, yarrna kadar kim olduunu reniriz. Akyuvar saym dk, cercal bOlgedekl lenf nodlar btlytlmtl aksillada ve kasklarda da bym nodlar var. Mono ya da kedi trmalamas hummasr olabihr." "kedi trmalamas hummasr m? kedi trmalamas hummasrnn insan komaya soktuu nerede grlm?"
A[J[) ve ngiltere'de kimligl belli olmayan hastalar ve kimliksiz cesetler ka;tlarda "John [)oe" olarak isimlendirilir (.n.).

gz att "Frank." "Sorun deil... (gelecek sefere omurgann lumbar blgesinin nerede olduunu iyice ren)... Ne zaman isterseniz. Sizin yerinizde olsam bu suJ.un tropik hastalklar ynnden mikroskop muayenesini de isterdim. .r."., durup dururken bu duruma gelfi:.ez... Bir sebebi olmal. Belki kara hummadrr.,. Kirn bllt, kasklardaki nodlar h5rarcklar olabilir, adam h5zarckh veba kapm olabilir." nternin rengi haflften att. Aslnda ben pek de aka etmiyordum, nk h5arckl veba tam olarak ortadan kalkmam, lkenin baz blgelerinde halen bu hastala rastlanabillyordu ve bizler u anda, Roger Doe'nun kim olduunu ve nereden geldigini bilemiyorduk. Akamki rutin ilerime daldm ve Lp olalzn tamamen unuttum. kl saat kadar sonra intern garip bir haberle beni arad "Svnrn mikroskop muayenesi, svda Listeria Monocytogenes benzeri pek ok organizmann bulunduu sonucunu verdi." "Bu da ne? Unutuyorsun ben cerrahml" "Gram pozitif ubuksu bir bakteri tr, yalnz alkoliklerde, kanserlilerde veya lsemili hastalarda menenjite neden oluyor." "Ama srvrs berraktr, cerahat grnts yoktu!" "Biliyorum. Srvrnn ak;ruvar saJnm kt, normal. eker liraz dk ama nesne mikrop kaynlyor."
8l

Teekkr ettim ve telefonu kapattm. Garip bir ey, nasl oluyordu da insan omurilik srvrsrnda ak;rurarlara rastlanmadan garip bir menenjite yakalanabiliyordu? Bu adam, imdiye kadar gOrdtitlm en sahkl hastayd.

***

Merakrm nede.riyle Roger Doe'nun durumunu renmek iin, iki gn sonra hastanenin dahiliye blmnn youn bakrm servisine uradm. Artk hastann bir ismi vard: Wlliam
Blshop.

I(rk sekiz saat boyunca damarda., verilen antibiyotiklerin,

hastann koma durumunu dzeltmeye hibir katks olmamt. imdi ise yapay solunum cihazrna balamlard. LP'sini beceremeyen intern ile bulac hastalklar boltlmtinden bir uzman doktor, yatann yannda duruyorlard. "Roger'in,... pardon yani Bay Bishop'un nesi varm bulabil-

diniz mi? Bir dakika, kendimi tantaym..." kaln ereveli gzlilkl uzun boylu bir kadn olan bulac hastalklar uzmanna dlrdtim "Benim adm Frank, hastann LP'sini yapan beyin cerrahisi asistanu/m. Buradaki intern arkada bana hastann Lisferia menenjiti olduunu syledi." lJzman doktor hanm ciddl bt yzle ban sallad. "Evet, bir-lki ey rendik. Bir kere Listeria menenjiti olduu kesin; dier taraftan ne tr olduuna karar veremedigimiz bir tr zatrresi var... bugn leden sonra, bir ak akcier biyopsisi uygulanacak... ,\urca az ii candiasis behrledlk." Ktik ocuklarda ska karlalan , " aft" olarak bilinen candiasis bir tr maya enfeksiyonu olup, uzun sreli antibiyotik tedasi grmedikleri veya ba$khk sistemleri hastahk veya ilalarca basfirlmad takdirde, bu belirti hemen hemen yetikinlerin azlarnda hi grlmez. zl konuan intern devam etti "Ailesi Ohio'dan geldi ama ie yarar pek fazla bilgi vermediler. Bay Bishop serbest alan bir grafik sanats5rm ve bir i iin birka haftalna buraya gelmi. Ailesi kendisini aylardr grmemi, Ohio'daki enden

ayrldnda ise tam anlamyla salklym. U5ruturucu kullanmazm, iki ve sigarasr yokmu. Hatta, hastalk derecesinde salrna dtlktlnmtl. Barna ne gelrnise olduka hzh gelimi. Bir gece sokakta baylvermi, hrrsrzlar soymular, sonra polis sarho diye kaldrm ve buraya getirmi. Toksikoloji taramasr tamamen negatif rkt." "Ailesi, pek de ie yarayan bilgi vermedi denemez" diyerek uzman doktor araya girdi "Sende olmayan iki para bilgi bende var. Bir kere adam ecinselmi; hem de San Fransisco'da tulunmu." Hem intern hem de ben aknlrkla ona baktk. ki-iri., d" dtlilndtigtin ben dile getirdim "Bunlarn durumuyla ne ilgisi var? Yani San Fransisco'dayedigi ok fazla eki mayal ekmek mi dokunmu?" LJzman hanm gzlklerini kard ve sanki ok gizli bilgileri rktaracakm gibi alak sesle konumaya balad "Btiyilk miktarda erkek ecinsellerin bulunduu kent|erden ve zellikle San l.ransisco'dan, yalnz gay erkekleri etkileyen bir tr garip yeni l-astalkla ilgili bilgiler geliyor. Bir sredir bu gruptaki insanlarn Hepatit B hastalna ve ecinsel barsak hastal gibi baka birtakm garip hastalklara yatkn olduklarn bihyorduk. imdi ise, Kaposi sarcomas, kistik zatrre, zatirre, candidiasis gibi bir grup rktc hastalklarn ecinsel erkekler evresin,|e kmelemekte olduunu gryoruz. Bay Bishop bu grniiye ok uygun birisi. Bir kere ecinse|, eitli kereler San l"ransisco'da bulunmu, ak;ruvar saymt dtltllo ve yalnz bakIk sistemi yetersizlii olan insanlarda bulunabilecek eitli ,,{'eksonlarn etkisi altnda. Hastal belirleyici ortak payda l,: baklk sistemi yetersizlii. Hastaln henz ad konult deil." Kahrarnanca ortaya satm hastann beyin ve omurilik svr,, hatrlayarak, korkuyla "Bulac m?" diye sordum. LJzman hanm "Hayr" diye cevap verdi "Aslnda bulac ol,;<ln sanryoruz. Yalnz ecinsel erkeklerde gortlldtlllne

tr-:
gre, onlarrn kltrne aitbaz tipik Ozellikler tarafndan veya

evresel faktrlerinden kaynaklanan bir yolla bulat kansndayrz. Bir kurama gre, ecinsel erkeklerin orgazm artrrmak iin ald arnil nitrat maddesinin an kullanmndan kaynaklan5zor. Baka bir varsaym, hastaln Hepatit B'nin iddetll bir tr olduu yolunda ama bu bana pek olas gelmiyor. nk Hepatit B uzun sredir bilinen bir hastalk olmasna karn bu trne imde kadar hi rastlanrnad. Bazlarrna gre corafi blgelerin etkisi var, zira hastahn yaygnlr bat sahili, Florida ve Karayiplerle -zellikle Haiti ile- snrl grlyor." Konunun beyin ve sinir cerrahisi bo;rutu olmadn anladktan sonra, omuz silktim ve ayrldm. Daha sonra, Bay Bishop'un akcier bopsisi ardrndan ortaya kan komplikasyonlar sonucunda oldtlgtlntl rendim. Biyopsi sonucunda hastada kistik zatrre (pneumocystis pneumonia) bulunmutu. Bay Bishop vakasr, le Saglk Birimi'mize, ecinsel erkeklerde grlen garip bir hastalrktan len ilk kii olarak bildlrlldi. Ksa sre sonra hastala bir isim de bulundu: AIDS. ,F** Byk bir tp merkezinde alan bir asistan doktorun gnltik olara} ilgilenmek durumunda olduu isimler, 5ijzler, hastahklar denizi iinde, Bay Bishop ola;n belleimden si]indi gitti. Ameliyatlar ve kllnik ziteler kaytlarma bakt,g,mda, klinlk eitimimin her bir yl iinde yaklak bin civarnda yeni hastaya bakm olduumu grdm. Kendileri iin baz yatak ba ilemler uygulad m v vey a ayakst konsltasyonda bulunduumuz William Bishop'lar bu sayrya dahil degildl. Buradan hastalanmz kolaylkla unuttuumuz sonucu rkmasn. Birok rneslekteki insanlarrn -banka memurlar, garsonlar, makine tamirci]eri vb. gibi- her yl toplumun yeleriyle binler dzeyinde iletiim iinde olmalar,na karn, bir doktorun insanlar]a olan ilikisi bunlarrn hibirine benzemez. Banka memurlar mterilerinin yaam yklerini dinlemez. Garsonlar

insana bir 51 mrn kald demez. Ama ite, bilmediim bir nedenle Bay Bishop belleimden kp gitmiti. Yllar sonra, baasistanlk dnemimin sonlarnda, eitimimizin son ylnda peimizden koan birok sigorta satcrsndan bi-

riyle konuuyordum. grmezlik sigortasndan sz ederken, sigorta poliesinin kabulnden nce, benim kokain kullanm ve HIV alarndan testlerden gemem gerektiginden sz etti. Bu testler arhk doktorlar iin standart duru-a gelmiti. Omuz silktim getim. Neticede kokain kullanm,.ordum ve gay deildim... Derken, birdenbire Bay Bishop'u anmsadm! Hastaya LP uygulanmasnrn aciliyeti nedeniyle o gece benim stme ve yzme srayan bir-iki damla omurilik svrsr, imdi okyanuslar dolusu bulac mikrop gibi gelordu bana. Geen be yl iinde bende AIDS ortaya kmamt ama HIV virsnn bulamas ile hastaln btn arazlaryla ortaya kmas arasnda olduka uzun zaman geebiliyordu. parmaklarmr sokmutum, kann kemik toz gz|erime ve burun deliklerime <olmutu, hangilerinin omurilik svs giysilerime bulamt? Hastalm kr dneminde, virsnyayld$ fakat belirlcl bir testin bulunmad, nleme ve tedavi ile ilgili pek az nlemin bi-

HIV tayan baka ka hastanrn vcuduna

lindigi o gnlerde, maskeme kadar her trl wcut srvrsna bulnmtm. Trp merkezimizin, HIVyaygnlnn ok az olduu merkezi lir kentsel bOlgede olmas iimi bir lde rahatlatlyordu. Ant:ak gene de HIV testi yaptrmay, kesin olarak kanlmaz hale gelinceye kadar,;nllarca savsakladm. Kan alnmasyla HIV neg:rtif sonucunu bana ulatran telefbna kadar geen bir hafta bo.yunca Bay Bishop aklmdan hi kmad. Ama artk hibir ey eskisi gibi olmayacakt. Kim bilir, belk .lc acil servise bundan sonra girecek hasta lmme neden ola.,kt.

Vl.

B<ltim

Dermansrz Dertler

tanemiz birinci derece travma hastanesi olduundan, kentin dier tarafindaki yank merkezine iletilen.yank vakalar tlnda, hemen hemen her trl travma ola;n bize gelirdi.

W" T niversite hastanesinde gnler neredeyse btlttlntlyle ffi arya, geceler ise trawma vakalarna ayrlmt. Hash*J

**

nsan bedeninin insanca grntsn kaybettii, kiilik, zekA ve ruhun tamamen ortadan kalkp, altndaki damarlar, l.slar ve sinirlerden oluma Franketayn grntsnn ortaya kt iki yer vardrr. Bunlardan biri otopsi masas, dieri ise
lravma odasrd,r. Nbeti olduum gecelerden birlydi. Ertesi gnn ar yklil ;rmeliyat programnr kaldrabllmem iin hastanenin en st kal ,daki basit

nbeti doktor odasrna kp biraz kestirmeyi plan-

mar dolaplarnda seks yapmalarna karn, gerek hayattaki sradan nbeti doktorun en btlytlk suu herhalde orada uyurken yakalanmak olurdu. kurbann ta5zan ambulansn hastaneye ulamak zere olduunu bildtiyordu. Acil servise inmeden tuvalete uradm. Benim lhtlya gidermemi bekleyemeyecek kadar ar olan bir hastann yardmm olsa da olmasa da lecei kesindi. Solgun ve kanh bir gen kadnn ambulans sedyesinden acil servis masasna tarndr srada ben de travma odasna girdim. Bir "srrt tahtasna" kemerlerle balanmt. Srt tahtasr, hastann belkemiinin tamamn sabitlemeye yarayan bir tahta platformdu. Mavi tulum iindeki bir salk grevlisi herkesin duyabilecei bir ses tonuyla ola;n anlat5rordu. "Beyaz kadn, yirmi iki yanda... Bigelow Bulvar'ndan aa doru yksek hzda seyreden otomobilde kemersiz yolcu. Araba yol orta izgisini geerek dier yOnden gelen arala arpm. Kaza kurbanr bulunduunda, aracn dnda, uyanrk fbkat kendini ifade edemeyecek durumdayd. Tansiyonu l00 zeri 60, nabz 125'ti. Sa frontal perietal b<;lgedeki geni bir yara, kanamay durdurmak iin tamponland. Kaza alannda bUytlk kan kayb olduu grldi. kemiklerde belirgin krklar veya deformasyonlar grlmedi. Hasta her drt uzantrsnr da ayn anda hareket ettirebiliyor f'akat szl isteklere cevap veremiyor...'' Baka sorunlarn da bunun arkasndan gelecei korkusuyla salk grevlisine diger kaza kurbannn ne olduunu sordum.

gisi herhalde gndz gsterilen televizyon dizilerinin etkisinden kurtulam5zordu. Ucuz televizyon dizilerindeki doktorlarn

bile yoktu, bu da kihtli kaplarn hastane elemanlar arasnda ok fazla seksi zendireceinden ekinen eski hastaneyneticisinden kalma bir mirast. yneticilerin az buuk doktorluk bila-

lamtm. Nbeti doktor odasnda sert bir yatak ile zili ykselr alan bir telefondan baka faz|abir eyyoktu. kaplarn kilidi

"Dier arataki lkl kii Mercy Hastanesi 'ne gtr|d" sonra alak sesle devam etti "ve onun arabasnn srcs kaza yerinde ld. lti-ti.rii bildirdik ve savclk ambulans5zla morga tattk." "ltimti.,ti sen mi bildirdin?" de alayl bir sesle sordum. Yasal olarak, lme karar vermek yalnz yetklli bir doktorca
.yaplacak bir iti. Salk memuru kadn, hafif blr glmsemeyle "Ba kopmu lir adamn <lldtigtlntl anlamak iin doktor olmak gerekmez herhalde." diye cevap verdi. Sokak travmas ile ilgili anlalan daha iirenecek ok eyim vard. Salk grevlileri ekibi, srt tahtalarnn iadesini beklerken raporlarnr verrnek zere acil servis sekreterliine yneldiler. Hemireler hzla yaral kadnn vcudundaki ve kollarndaki giysileri kesip kardlar. Belkemii yaralanmasnrn dtlzeyini bil,reden yaral5,,, fazla hareket ettirmek akllca olmayacand;n,

Acil serr.isten sabahn ikisinde gelen telefon, bir trafik kazas

giysilerin daha medenice soyulm;rs bu durumda tehlikeliydi. I(kyaralanmalar olanlarda, sevilen bir sveterin, ko;run kr1ar gibi wcutlarndan kesilip alnmas, b;zen kazann oluturtIuundan daha blytlk bir travmaya neden olabilir. Yaralnn r,cudunun alt boltimti mavi bir MAST gsisi iine alrnmt. Bu t,ihez komik grnml iirilebilir bir pantolon olup, kan kayle,den hastann vcudunda kalan kann vazgeilebilir bacaklar.l.n, vazgeilemez beyne doru ynlendirilmesini salar. Bir ift lateks e[di.,en giyip salk grevlilerinin kafbyarasl: tktrdklar gaz bandajlar kardm. Kana bulam sala,,, ekip yarlm ba derisini ayrdm. Yirmi-virmi be sanlinetre boyundaki yara sokak pisllgi ve otomobil n camrnn k,, lr lar5rla doluydu. Yarann alt ndan kaf atas n, n f ild i i gorlinttlsi'i parllyordu, yaraya paralel dogrultuda zikzakl bir kafatas ltr ortaya kmt. Di macunu kvam,nda, pembe beyl" dol.su, kalp atr ritminde krktan darra sz5zordu. M 1Z00 yllarnda., kalma eski bir Msr yazmas olan Edrvin Smith papirs, iinden beyin svs szan bir k;rfatas kr-

&

{
nrn "dermansz bir dert" olduur,uyazar. Tptayaklak
d<;rt

bin

yllk gelime bu kOttl

yar1ryn henz ortadan kaldramamt.

altndayeni bir hastaya hlbir zaman ilk adyla hitap etmezdim. Bu trden davetsiz bir samimet otomobil satclarnrn davran5zd, doktorlarn deil, ancak ar bir ba yaralanmasr altndaki hastalar daha az kibar bir yaklam gerektirir. lk isimle hitap, hastay d dnyaya balama arsrndan en kalcryaam desteidir, hasta ilk szc hatrlar son szck ise unutulup gider. Hafzarnz f'el eden, ev, ocuk, e gibi kavramlar silip atan bir hastalk durumunda bile ilk admza hala tepkl verebiliriz. lk i"i-, kafh travmasnn de]irtici pusluluunu, herhangi baka bir szckten ok daha etkili olarak delip geebihr. Yzne yaklatmda, alkolle dolu kanrnn kokusunu aldm, acil servislere zg i bunaltc bir kokuydu bu. "Shirley," dorudan kulana seslendim. Yavaa gzlerini
at.

Srrt tahtas altna sokuturulmu kAgtlar kartrarak ilk isminin ne olduunu bulmaya altm... Shlrley. Normal artlar

Kafatasr, iinde barndrd jle kvamndaki organn baren en iyi dostu bazen de en btiytllr dmandr. Normal gnlk etkinlikler srrasnda, beyin belkemii svsndan oluma bir deniz iinde, kafatasnn iine ince damarlarla bal olarak ileri geri yizer durur. Bir otomobil kazasnda veya alayan bir bebegin iddetle sarslmas s,rasrnda (bebek cinayetlerinin bata gelen nedeni budur) meydana gelen iddetli ivmelenmelerde beyin damar balantlanndan kurtularak iddetle kafatasnn i epe-

"Efendlm?" de yant verdi, sesi, azn rten yeil plastik oksijen maskesinin altndan bouk geliyordu. "Shirley, benim adm Frank. Bir trafik kazasr geirdin, imdi hastanedesin. Yaralarnn ar olduunu sanmryorum, fakat buradayapmamz gereken baz iler var. Uzun bir gece olacak, e] ve ayak parmaklarn hareket ettirir misin?" Ksa bir gecikmeden sonra zayfa itaat etti ve sonra gzlerini kapad. Bilincinin ak olmas beni cesaretlendirmekle birlikte, kurtulu ans konusunda hAlA kukuluydum. Daha nce de "konua konua len" hastalar grmtm, bunlarda ksa sren bir uyanklk dnemi yava yava komaya ve sonra beyin lmne doru gelime gstermiti. Aynen burkulmu bir ayak bileinin olaydan saatler sonra iip armaya balamas gibi, lmcl bir darbe alm beyin de bazen saatler getikten sonra, nce dem olumasna ve ardndan lme kendini terk eder.
.4}-

rine arpar. Kopan damarlardan szan kan, subdral hematom ;d verilen basn oluturucu kan birikimlerine neden olurken, dem svrs da beynin yaralanm blgelerinde toplanmaya balar. Kafatasnn kemikten kasasr iinde hapsolmu, genileyecek yeri olmayan beyin, itike kan girii engellenmeye balar ve zamanla kendi kendisini boar. Travma srasnda kafatas, beynin koruyucusu olmaktan kar nce onun katili ve son olarak da tabutu klmligine br.,r. Bu durumda, cerrah kan birikimlerini ortadan kaldrarak ve dem nleyici ilalar vererek mdahale eder, ancak *eydana gelen hasar ounlukla geri dnszdr. Japonya'da cerrahlar, bu durumlarda kafatasnn st tarafin kesip kararak beyne genileyebilecei slnrsrz alan salamay denemilerdlr. karlan kafatas "kapa" ime tamamlanp be;,in eskl btlytlkltlgtlne geri dOndtlgtinde tekrar yerine yerletirilmek zere buz dolabnda saklanyordu. Ancak, baz durumlarda maalesef ime durmadan artmr ve beyin, bilimkurgu lilmlrindeki yaratklar rndrrr ekilde, insan st boyutlar:r ulam ve hastalar olmclen kurtulamamlard. Bu nedenle, bir sre sonra bu uygulam:dan vazgeilmiti.

Umutsuz durumlarda, btlytik beyin paralar kesilip karlar:rk beynin genilemesine yer almaya allmtr (Kamikaze .yklam!). Shirley, dramatik bir ekilde kaf'atasnn atlak blmnden genileyen beyin dokusunu dar atarak, bu trden [ir amelat kendi zerinde uyguluyordu. Svlam l beyin .ltkusunun kafatas yarndan srekli olarak dar atlmasnrn
9l

"Shirley, arabann cam kalranda bir yara oluturmu, bu gen doktor imdi oraya bir-iki diki atacak." Genel cerrahi internine naylon arneliyat iphglyle bir-iki hzl dlkl atmasrn syledlm. Birka saat sonra, bl;ytll. olslkla ameliyathanede yaray tekrar aacarndan estetik bir diki u srada gerekli deildi. "Rembrandt dilzeyinde olmasna gerek yok, kanama;n durdur yeter, sann yar;rya girmemesine dikkat et." Gen intern yaradan kp, gittike biriken beyin paralarra bakp yiizn ekitti. Ben gazl bir sngerle onlarr temizlemeye giritin. "nc snf'okul anlar kp gidiyor ama dert etrrre, onlar ararflaz bundan sonra" diye fisldadm. Kdemli cerrahi asistanr Biil, kadnn gtis ve karnrn muayene ederken, kdemsiz asistan]ar dier standart grevleri verine getirorlard: Laboratuvar iin kan rnekleri alror, uzun damar ii kateterler yerletiriyor, kol ve bacaklarnr mlaycne ederek ele gelebilecek krklar veya yaralrr trratryor, terrindeki pislik ve cam krklarn alyorlard. "Alt nite dha k;tn talebinde bulun" dly" Blll travm; hemiresine talimat veriyordu "hem de bir miktar sfr grubu grdersinler, bakarsn oka girer. Tansonu imdi ne durumda?" " Doksan zeri :rltm." "Olablldlg,lnce hzl, bir litre daha laktozlu Ringer solsyonu ykle ve rntgen grubunun buraya gelmesini syle." Ben acil bir beyin tomogr{isine gereksinme olacan blldirmek iin telefbnla tomografi teknisyenini aradm. Bazen bir doktorun, geceni ortayerinde blrok insanr uyandrp onlarla anlaml bir iletiim kurmas gerekir. "Alo" diye uykulu bir ses.yant verdi. "Nbeti tonrograf tel<nisyeni misiniz? " "Alo"

salad bas,n azalmas belkl de kendisini hAlA hayatta tutan tek eydi.

Ksa bir sessizlik oldu ard,ndan vatak rtlerinin hrts duyuldu. Ev,vah, yeniden uykuya dald! diye blr dnce geti iimden. Ceen ay ben kendislyle konuurken teknisyenin biri te]efonu yere atp dontip u.)^Jmutu. Kaldrp getirmek iin polis gndermem gerekmiti. "...hastaneden mi aryorsunuz?" tam olarak ayilm deildi
henz.

"Hayr" diye cevap verdim "kar,n,rda tsd McMahon, Publisher's Clearinghouse'dan ar/orum. Tam bir milyon dclar lrazandrnz. Srasr gelmiken syleyeyim burada, acil serviste lir travma hastam var ve hemen bir tomografi ekilmesini istiVorum." "Tamam."
Pelr inandrc bir tamam deildi duyduum, daha ok tamam <lcyip uyuyacak ve drt saat sonra uyandnda, hastaneden

gerekten telefbn mu geldi yoksa kAbus mu grdm diye dtltl,,ccek birinden gelen bir t.amamd. On dakika sonra yeniden ,,rard,m ve teknisyenin ei sinirli bir sesl. eininyolda olduunu

lldrdi. Davranlarm belki biraz kabayd :ma alclrm5rordur, Alk ,lryay kesir olarak yok olutan kutarmya abalarken, J;rmes l}tnd'un nasl du.ygular tadn anlayablliyordurn. Nczaket ve
ltilarlk, en ktitik bir sululuk duygusu olmadan feda edlebli_ Bond, kalabalk blr ,r,trdu. Dnya nkleer felaketin eiindeyken l,;va:.lannda kouyor, insanlara arpp deviriyor, b;vullarna lxsp geor ikilerini doktiyordu ve bunlarn hepsini "pardon" ,l.,meden.yap5rordu. Ona kabr denilebihr mi? O bir misyonun 1,cindeki bir kahramandr. nsa.,lar grtladan yakalayabilir, l,lil;rna tabanca dayayabilir amacrn gerekletirmelr iin ne "Tembe] poponu kaldr da l,,e;i,,rckiyorsa o.,u yapard. Ben de t. yataktan k ," LMEDEN bu hanmn tomografisini ,.,,,l< l" dene hakkna sahiptim. Sonunda her eye izin vard ve b ii cksilrler afedilirdi. Neyi yapmamz gerekiyorsa o.,u y;pardk. S,r Onemliydi, gayret gstermi olmann anlam yoktu,

NiZ,!"

"NBnTi ronocRAFi TEKNisyENi

siz

]\lisi-

ffi

s
*-

Shirley'in tansiyonu ykselmeye bala;np sabitleti. nternin kafadaki yaray| dikmesi tamamlanm, rntgen teknisyenleri gs, bo;run ve karn blgesi filmlerini almak iin hazrlklarn yap5orlard. "Shirley, beni duyuyor musun?" de sordum. "Evet ama bam ok aryor. lecek mim?" "Ha;nr. l.."., bir sr kAgt doldurmamz lazrr^, iimize gelmez. imdl bir-iki rntgen alacaz." "Jack nasl? Onu grmek istiyorum." "[Jmmm... burada deil. Baka bir hastaneze gtrdler herhalde." Diplomatik bir yant. Arkadann giyotinlenmi olduunu renecek durumda deildi henz. Bill ile beraber ktltlk kantine getik ve orada zerinde "Yalnz Kurum ii Kullanma Aittir" yazl bir paket vanilyal gofreti paylatk. Son ayda ikolatal stle birlikte vanial gofret yemekten, patronun hizmetinde dokuz kllo birden almtm ve boyutlarm itibariyle neredeyse ben kendi bama bir "kurum" olmayolundaydm. Kahve dnden kalmayd ama gene de ila niyetine itik. "Harika yani!" diye Bill yaknd. "Yarn bir Whlpple yapmam lazrm ama turum km olacak. Whipple ii senede iki def'a filan kar." Pankreas kanseri ameliyatnda uygulanan Whipple yntemi, genel cerrahi asist:rnlarnn ekindikleri karmak bir ameliyatt. "Sen hi olmazsa az sonra yatana dnebileceksin" de yant verdim "kzn kaf'asndan gri madde kyor, eer daha nce lmezse, craniotomy uygulamam gerekecek. stelik, patron yarn drt ameliyathanemizin tamamn sabah yedi otuzda kapatt. Bu vaka kar da biri gecikirse kesin sigortas atar!" Saatime baktm sabahn buuuydu. Kafam, her 4sistann pek ok kere zamann ve enerjisini tketen brokratik rkmazlara taklmt. Baka aresi yoktu, Shirley'in tomografisini aldrp saatyedi buukta patron iin amelathaneyi boaltabilecek ekilde hzla craniotomy uygulamal5dm. Yarn, ayn zamanda patronun squash oynama gnyd. gl""" kadar ii bitmezse,

benim craniotomiye gereksinimim olacakt. Ayrrca, ben bu vakayla ameliyattayken nbetime kim bakacakt? nterni nbete brakabllirdim ama bu da patronu kzdrrd. nterne hayafi dar ederdi, o da beyin cerrahisi rotasyonunun geri kalan sresince benden nefret ederdi. Sahlar her zaman en ytikl gnmzd. Nasl oluyordu da bu vakalar hep durup durup da pazartesi geceleri geliyordu. Hangi akll tutup da pazartesi gecesi kafa;n

ekip direksiyon bana geerdi? Beinci bir ameliyathane iin anestezi talebinde bulunabilirdim. Rahibe Teresa'dan da randevu talebinde bulunabilirdim, yant f'arkl olmazd. Du;ruru panosuna asl ameliyathane programna gz attm. Dort kalp cerrahisi, drt otopedi, dOrt beyl., cerrahisi ameliyathanesi... Durum mitsizdi, bize asla beinci am eliyatha.reyi vermezlerdi. Ya patronu n hastal arnda., biri.ri ileri bir zamana aktaracaktm ya da tamamen iptal edecektim. Hasta listemi kardm, beyin cerrahisi hemire istasyonunu arayp gece hemiresi Karen ile konutum. "Karen, ben Frank. Karen, yarn yedi otuz vakalarndan birini ertelemek ii., bir sebep var m, mesela ate ykselmesi, dk potasyum dzeyi gibi, herhangi bir ey?" "Bir dakika bakayrm." Liste]ere bakmak iin ayrld, bir sre sonra geldi "Bakalm,... Bay Jameison'un potasyumu 5,5." "Yeterince dtliik deil. " "Bayan Bates'e ne dersin, yar yiz spazm vakas. Atei gece ya.rs 37,6 derece idi" "Yeterince yksek deil. Herkes ameliyat onaylarn imzalatl m? Kararsrz olan kimse yok mu? Belki ameliyat kararrn vcrmeden nce bir gn daha dtinmek isteyen vardr? Sonunt|:r beyin ameliyatna girecekler yani !" "Hi mitlenme. Bunlarn hepsi patronun hastalar, blliyor"Tamam, peki. Aklna bir ey gelirse beni ara. Burada bir lr.vma vakasr var arneliyathane programrmlz alt st edecek glb.

Hasta fylerini cebime tktrp kahvemi bitlrdim ve travma odas,na geri dndm. Bill gs filmlerini incelemeye balamrt.

dl. Diger taraf'tar, kanda phtlama5n onleyici madde varken beyin cerrahisi uygulamak sz konusu degildi. Beyin, vcuttaki en

"Mediastienumu biraz geni" diye mrldand "aortogram yaplmas gerekecek." Kalpten kan kan tayan devasa atardamar olan aort, mediastienum denilen ve iki akcigerin arasrnda bulunan bir boluktan geerek karna doru iner. Aoft, mediastienumda ductus ad verilen ksa bir bala tutulur. Bu ba, doumdan nce, insan henz cenin aamasndayken, kanr sv dolu cierlerimize ulamadan alp eviren embriyonik atardamarn kalntsdr. Bir araba arpmas sr;srnda oluacak hzl ters ivmelenme srrasrnda ductus, aortun emniyet kemeri grevini yapar. Kan|a dolu n.azzar., ;rtardamar, arpma srasnda yksek h, rl a ileri doru firladnda, ductus orta kesimini sabit tutar. iddetli bir arpmada gen ve esnek bir aort dahi yrtlarak mediastienuma kan szdrabilir ve rntgen film;nde grnd gibi kalp evresindekl bolugu geniletebilir. K;n szdran aort, su s,rd,ran bir baraj gibi her an paralanma tehlikesi tar. Shirley'in durumunda, hasarl ;rort blmnn teflondan bir tple deitirilerek lmcl bir kanamann nlenmesi gerekiyordu. Shirley imdi tipik "ok ynl" travma durumuna girnriti. En az iki yaamsal organ onarrma gereksinme duyarken hangisine ncelik tanmamz gerektigine karar verme durumur.daydk. Teflondan bir aortun, ie yaramaz bir beyne kan pompalamasr m daha iyiydi yoksa aort yrtlmasndan lecek bir beden iin salam bir beyin oluturmak m? Daha batn blgesini doru drst incelememiti]< kim bi[ir ne srprizler bekliyordu bizi orada? Beyinde ve gste aynr zamanda ameliyat yapma olana vard, ancak gs cerrehlar, hasar grm aort damarn kskaladklar amelat srasrnda phtlamay nleyici heparin maddes|e Shirley'in kann "inceltmek" zorundaydlar. Aksi takdirde, yava "rkl durgun kan, aort damarnda phtlaabilir-

kanh organdr, vcudun phtlatrma mekanizmasr tam gcyle alr durumda olmadan beyin ameliyat uygulamaya girimek Oldlirtlctl olurdu. Hem beyin hem de gs ameliyat gerektigi-

iki ameliyatn ayrr ayr yaplmasrna karar verdim. midim, batn incelemesi sonularnn temiz kmasyd. Batn incelemesi, byle durumlarda, hemen gbek deli altndan alacak ktltik bir kesikten karn iine ince bir tp sokulduktan sonra bu tpten ieri steril tuzlu su erili gnde_ rilmesiyleyaphr. Karn boluu iinde eriyiin dalmasn salayacak ekilde tp hareket ettirilir sonra ieri verilen tuzlu su eriyii aspiratrle eklhp alnrr. Eer geri a]nan sw kan izleri tayorsa blr dalak yarlmas veya karacier yaralanmas olashr dtiilntiltir. Eer svt sarr ve bulank gelirse, bu durum bir barsak yaralanmasnn iaretidir. Kdemsiz bir cerrahi asistan Shirley'in kann blgesini turuncu Betadine solsyonuyla bo.yarken, cerrahi hemiresi de blr batn giriimi setinin ambalaj yrtp aarak, seti asistann yanndaki Mayo sehpasnrn zene gre, ,,ine koydu.

"Shirley, beni du;ruyor musun?" de sordum.

11vet.

olacakt. Bill telefonda anjiyo ekibiyle konuuyordu, iiphelenilen aort ;nrtlmastnn yerini bulabllmek iin boyama lt,sti yaplmasnr salamaya al5,,ordu. Kafatas iindeki kan 1ltsnn btlytlmekte olmasr durumunda, anjiyo uygulamas i,,,i gerekli bir-ikl saati rkaramayacak gibi grtinyordu. Bu ilcrlcr yaplmadan onu ameliyata almam gerekebilirdi. Doal ,,l;,:k Bill kar kacakt ve biz hangi organn daha nce bak; gcreksinme duyduu konusunda her zamanki atmalar,,,,r. |n birini daha yaayacaktk.
11clmi

,lha zayft. Grnt pek parlak deildi. Ba tahmin t,ttiimden daha hzh ktleiyordu. Tomograficiler yaknda

Uykulu ve bilinci daha derindeydi. Sol e]inin kavrama gc

NObetteki beyin ve sinir cerrahisi uzmanr Dr. Sakren'e ulatm, durumu kendisine anlattm. Onun politik arl, ameliyata bizim nce girmemiz konusunda gs cerrahlarn, ikna etmede etkili olabilirdi. f)r. Sakren pek stekh grnmedi ve

gelen ve ameliyata dnme olasl olan kalp hastasndan, saat nceki ak krn ortopedice yeniden ameliyata alnacan-

"Gerekten ihti.yacn olursa sonra beni yeniden ara" tercmesi: "Ben imdi uJruyorum, ba,n,n aresine bak!". Sa ol, ok yardmcr oldun!

nsarlarrn niversite hastanelerine gitme nedenleri uydu: Kendilerine ait yaam ve lm kararlarrnn bir ;nlhk beyin cerrahi asistanlar tarafndan verilmesi... Yetkili uzmandan gelecek daha fazla moral destee gereksinimim vard ama imdi onu bir daha aramak erkeklige smazd. Dnyada erkeklerin baskn olduu son meslek alanlarrndan biri olan beyin ve sinir cerrahisi alannda erkekllge smayan grnt vermek neredeyse tem-

bel grnts vermek kadar kOtllydtl. Braktm uyusun. Shirley'in batn inceleme srvrsr kristal berraklnda kh. Batndaki organlar hasar grmemiti. Shirley, kemerini tak5ror olsayd yaralanmalar, tersine dnm olacakt. Arabadan dar firlarken kafasyla n cam paralayacana, alt batn blgesinin kemerle srkmas sonucunda bilytlk ihtimalle ince barrsayaralanacakt. lddetli bir arpmada vcudun bir boltlmti arpma

etkisini karlamak zorundayd, bir yer etkilenecekti. Barsaklar kolaylrkla onar,lrr. Beyni onarmak ise ok daha rordur. Shirley'in dier rntgen filmleri de banyo edilmi ve travma odasrna teslim edilmiti. Boyun ve srrt alt blgesinde krk veya kk grnmyordu. Ar plastik bo;runluun tokalarrn zdm ve hasta;n srt tahtasrndan kurtardm. Srt tahtas hzla temizlenip, danda bekleyen, evrak doldurma ileri bitmi, tekraryola kmak iin sabrsrzlanan salk grevlileri ekibine iade edild. Ameliyathaneyi aradm, craniotomy uygulanacak bir hasta iin beyin cerrahisi aletleri tepsisini hazr etmelerini syledim. Gece hemiresi her zamanki srzlanmalarn te}<rarlad: devam etmekte olan karacier naklinden, gs drenlerinden srznt
98

"Organ nakli yapanlar gndzleri almazlar m hi? Ne bunlar yani, vampir mi? Bak, orada ne olup blttigl beni ilgilendirmez, hemen bir ameliyathane hazrla, tamam m?" Yeniden .Iames Bond havasna girmitim. "Tamam, sizin sabah ameliyathanelerinizden birini hazrlarm. I)r. Abramowitz'in saat yedi otuz retromastoid hastasrnr itelemen gerekecek." Hemirenin ses tonunda olayrn sonularna katlanmam gerektigini belirten bir tn vard. Patronun ameliyatlann iteleyenin hadm edilme riski tadn biliyordu. "Genel cerrahi ameliyathanelerinden birini ayarlayamaz mrsn? Saat dokur, dokuz buukta rkarz. Sz veriyorum." Rahibe Teresa, gerekten ok iyi zarr,ar, geireceksin... Harika bir yer biliyorum, enfes Hint mutfa... "Mmkn deil. A gzl olma. Dn geceden uzayan vakalar nedenle sizin sabah ameliyathanelerinizden birini daha almadmza kredin; hAlA sabah ilk saatlerdeki rezervasyonlarnz duruyor. Ne zaman hazrr olursun?" "Tomograff ekibi neredeyse gelir. Sanrm otuz dakika iinde." Aslnda hastay arneliyathaneye alana kadar bir saat ya da daha fazla zamana gereksinme vard ama onlarrn bunu bilmesine gerek.yoktu.

dan filan sz etmeye balad. Hangi gece bir vakay ameliyata alma gereksinimi dosa hep ayn, hikAyeyi dinliyordum.

Bill konurnalarm duymutu "Benim aortogram ne olacak?" "Tabi Bill, zaman kal.rsa" (Olacak i deil. nce beyin gelir, kanl btiytlk hortumlar sonra!) "Zarnan bulmalnz." "Ariryo eklbi buradaysa tomografi odasndan sonra hasta; ,lorudan anjiyo blmne alrz, oradan da ameliyathaneye. Ancak, sen gsn amadan nce craniotomiye girmesi art." 'l'omografiden ne karsa rksrn, kafhtas krr temizlenmeli, lcyne saplanm kemik paralarr ve sa uzaklatrrlmalyd.

"Peki" Bill, uzlamayarazl olmu grnyordu "Yalnz, nce aortogramr grmem |azrrn, yarlma sz konusuysa senin iin biter bitmez hemen onu hal]etmemiz gerekir." Haklyd aslmda ama aort amelatn yapmak benim a-eliyathane programmr tamamen iinden klmaz duruma getirecekti. Yeni bir aort taklmas iin Shirley'in leden sonra saat iki veya e kadar ameliyathaneyi igal etmesi anlamna geliyordu. Bu da, iki veya daha fazla ze| ameliyatmzn, gecikmenin tesinde, dorudan iptali demekti. Eyvah! Bunu dnmek bile istemiyordum. Tekrar hasta izelgemi kardm. Kim olablllrdl? Ameliyat iin dnyann br ucundan buraya uup gelmi talyan iadam? Olrnaz, onu erteleyemeyiz. Btlytlk bir metropolitan opera mdrnn ei? Abrarnowitz, yarnn programna hep nemli kiileri koymutu. Shirley, ne o]ur aortun salam ksn! Birden kendimi ok yorgun hissettim. Ertesi gn yaplmas gereken iler nmde dev gibi duruyordu. Delmem gereken her ktitik deligi, yapmam gereken her kafa derisi dikiini, kanamasn durdurmam gereken her ktitik beyin yarasn gzmn nne getirdim. Yzlerce ktltlk ktitik iler ve ben bunlardan hibirini yapmaya istekli deildim. Travma odas diyafonu ald. Bavuru masasndaki memurun sesi du;ruldu "Hastanrn anne ve b.ba", ziyareti salonunda." Ben kendi gecemin ne kadar kotti oldugunu dnyordum, oysa bu ailenin gecesi benimkinden ok daha da ktlttiydtl. Benim iin o bir hasta olduu kadar, brokratik bir sknt kayna5d. Onlar iin o, ilk adm, ilk szck, llk blsiklet, ilk erkek arkadala randewu idi. Yaamlarnn onlarca.yln ona vermilerdi, doum gn partileri, yaz tatilleri, okul msamereleri ve mezuniyet gnleriyle bezenmi bir sevgi mozadi o. imdi ise sevgili rnozaik, acil servisimizin masasrnda para para oluyordu. Bebekken havaya atrp tutarak sevdikleri o ocuk, imdi ona on boyutundaki garl, sngerlerin zerine beynini aktp duruyordu. Bill ve be., o.rlarla konumak iin darr ktk. Tp mesleinin en irkin yz buydu ite.
100

Orta yal kar koca, konumamrz boyunca gzleri yah ama metin kaldlar. Blll vcudundaki ana atardamarn durumunu grebilmek iin boyama testi ;aplacanr ve bunun sonucuna gre, gerekirse ameliyatla damarn onarlacarn anlatt, Ben ise bandaki yarann durumunu akla;np, beyin ameliyat yapImas iin o.rlar., onaf/rn aldm. Onlar, yaamnl srdrme ansrnn ne olduu, grntsnn nasl olaca, yznn kottl bir ekilde yaralanrp yaralanmadr ve ameliyata girmeden nce onu grp gremeyecekleri gibi allagelmi sorularr sordular, yileip iyileemeyecei konusuna deinmeden estetik adan t\r zarar grmediini ve acr ekmedigini vurguladm, Doktorlar bir bakmdan politikaclar gibldir; iyi eylerin stnde durur, ktlere deinmezler. Her eyi elirnizde., geldlgi kadar h,,la yapmaya ahtmzdan, tomografe girmeden nce ailesi

nin Shirley ile konumasna pek zar;.an yoktu. Ailesi iin bu olay, di., kitaplarrndayazan bo;rutta bir felaketti. Gecenin ortasnda derin uykularrndan kald,nhp apar topar bir hastanenin acil servisinin lo bekleme salonuna getirilip, kz_ larnrn nasl kesilip biileceini dinlemeye zorlanmr bu ,avall, insanlar, bizlerin grntlerini de pek cesarei verici bulmu olamarlard,. Sabahn beinde uzam sakal tralar, taranmam salarrmz, tentrdiyot lekeli gtlmleklerimiz ve kirli tenis ayakkablarmz|a onlarayaramaz lise rencileri grnts verdigi_
miz kesindi.

Elimi annenin omzuna koydu- ve kznn durumuyla ilgili ,laha fazla bllgi edindiimde o.,lara bildireceimi syledim, 'I'ravma odasna dtlndtlk. Ar metal kap }<apand ve bizlerin ydnlk i mekAnmz bekleme odas,.,,n l> ortamndan koduvar moni1;trtt. Bir hemire, Shirley'in kalp elektrotlarn tijri.inden ayrp yatann ucundaki portatif bir monitr/del'ilrilatre bal5ordu. Bir solunum teknisyeni Shirley'in oksiicn maskesini ktik yeil bir tanka balrordu, Tomografi
l,:zrd ve hastay acil servisten oraya tamak iin hazrl5uor_
l,,

rd .

l0l

dad,.

Tomografi cihazlar bltilktekl ocuk hastanesindeydi, travma odasndan bir kat ;rukarda ve yaklak ftl ytiz metre ilerideydi. Ameliyathaneler ise tomografilerin bir kat stnde ve iki yz metre daha tedeydi. I)urumu istikrarl olmayan bir hasta5n hareket ettirmek, asansre bindirmek, ksa bir sre biie olsa koridorda bir gezinti yaptrmak tehlikel olabihrdi. cerrahlar y alnz amelathanede kendilerini rahat hissederler. Ameliyathane, zel amal cihazlar, canlandrrma donanrmr ve anestezi uzmanlndan oluan bir sanal denizin ortasrndadr. Radzoloii blmne yaplmas gereken yolculuklar ise sanki Ayyzeyinde yrme gibidir, hasta.lar anestezi uzmanrndan ve i donanmdan zak, bataryayla ahan monitrler ve kk dalg tpleri benzeri oksijen tplerinin oluturduu yaam destek nitelerine ilitirilmi olarak hareket ederler. "Tansiyonu nasl?" diye nill sordu. Hemire cevap verdi "Doksan zeri elli.'' "Kan balamadan yrtme konusunda rahat deilim. Odada kan var m?" Shirley'l yeniden muayene ettim. DikiImi kal.a derisinin altndan beyin maddesi srzmaya devam ediyordu. '.Ayak parmaklarn hareket ettir." Bu sefer yalnz sa ayann parmaklarn hareket ettirebildi. "sol ayann parmaklarn hareket ettir." Yeniden sa ayak. Sol tarafinda bir tr f'el oluuyordu. Bu gidile, "kar tarafa gesin" de onu aran parlak klardan we lmekte olan beyinlerin genelde gordtigt baka hayallerden sz etmeye balamas anca]< an meselesiydi. "Bill, hemen tomografisini yapmalyz'' dedim. "Kan geldl b;le" dlye cevap verdi. "Pompal bir torbayla bir nite kan taklmas be dakika ahr. Hematokrit dzeyi yirmi sekiz, yedi litre sv ald, tansiyonu gene de dyor.'' Shirley birdenbire "Bana ne oluyor!'' d,y" barp, salam koluyla oksijen maskesini yznden koparmala alt. Gece hemirelcrinden biri, kolunu yakalad ve sakin olmasn fsl-

"Tansiyon!" diye bagrd Bill. "Yetmi zeri belirsiz" "Anestezi getirin. Tp gerekecek. GOgtls ameliyat getirin ve kalp-gs uzmanrn buraya arn!" Bill'in ne dndn anllyordum. Shirley artk bandan ran kaybetmiyordu ve batn muayenesi karn ii kanamanrn olr:dn gstermiti. Den tansiyon, gsndeki yrhk aort [lmnden kaan kan kaybndan lraynaklanyordu. Nefes alaInyor olmas, gs boluuna dolan kann akcierlerini sk(rmasnrn sonucuydu. Azalan kan hacmi karsndayeterli dolam salayabllmek iin kalbi lgn gibi atyordu. "oktan" gi,liyordu. GOgstlntl arp, yrtrlan yerden aortunu kskalalarak l<anamasrn durdurmak tek kurtulu ansyd. Anestezi blm, ,,efes borusu iine bir "endotracheal" tp sokup anestezi uyguliyarak onu u;rutacakt. Zarnan nda gelemedikleri takdirde ise l}ill ilemi hasta uyankken yapacakt. Dier acil servis odalarndaki hemireler ve yardmclar yerlerinden frlad, n bro ile iletiime yardmc olmaya baladlr. Anestezi uzman ile kalp-gs uzmanna ek olarak hastarcnin travma uzmanr ile birlikte amelathaneye de bilgi ulat,,ld. ki kat ;rukarda, ameliyathane teknisyenleri cranial matlplan ve retraktrleri kaldrp kalp-akcier makinesi ile gs ;meliyat aletlerini kurrnaya baladlar. Baka bir acil servis g,,cvlisi gellp Bl'in ikinci bir damar ii kateteri yerletirmesi iin .yrrdrn etmeye balad. Baka bir nbeti kdemli genel cerrahi 1zmant gelmi, acil se,visteki gOgtls cerrahisi tepsisini sargsrn.lrn kar5zor ve gs ii kan birikimini bo.lt-.d. kullanla,,;k uzun plastik gs ii tplerini hazrlyordu. Yan acil servislere alan kaplar kapatlarak oradaki hastalarn gelimeleri giirmeleri engellendi.
l03

"Nefes alamryorum ama" diyeyeniden banp sa elle masl<cyi ekitirip ban sadan sola garip bir ekllde sallayarak lemireyle mcadele etmeye balad. Portatif kalp monitrne laktm. Son saat iinde 120 olan nabrz at 190'a kmt.

l02

|.,

,&

iyice ark, gzbebekleri f'arkl biytkltikteydi. ksa, hrltl ve srk nefes al5zordu, rengi kl glbiydi. Jan, bana hastann solumasnayardmc olmada ku]lanlan bir cihaz olan Ambu torbasrn uzattr. oksijen maskesini karp, Ambu torbasn azna bashrdm ve cierlerine havay zor|ayarak sokmada kullanlan torbay skarak nefes almasn salamaya altrm. Her iki skn arasnda "lyorum!... ltyorum I..." diye barlyordu. Haklyd. Gerekten de Oltlyordu. .rsanlarn, bedenlerinde ltimcl sonuca yol aacak bir gelimenin olduunu alglamalarn salayan garip biryetenekleri vardr. lk k"p krizini geirmeden nce de babamdayllarca gs arlar olurdu. Ama o ilk kalp krizini geirdigi gnn sabahndayznden bu arnn farkh olduunu anlayabiliyorduk. Gzlerinde panik ifadesi vard. Doktorlar, hasalarn,n, "lecek miyim'/" eklindek soru|arn pek ciddiye almazlar ama bir hasta "ltyorumI" dlye bardnda bunun genellikle gerekleecek bir kehanet olduunu bilirler. Anestezi uzman ve hemiresi telala odaya girdi, ellerinde larengoskoplar, endotracheal tpler ve anestezi ilalarn ieren btlytlk bir anta ta5zorlardr. Anestezi hemiresi.yatak bandaki yerimi devrald ve Ambu torbasrn skmaya balad. ''Solumasn salayam5zorum." derek anestezi uzmannr uyard. Uzman hemireye hzla bir laringoskop uzatt, hemire ak aar gibi onu ayrp at. Ucunda k olan uzun gm renkli bir spatl vard, hemire bunu Shirley'in azna soktu. O srada, anestezi uzmant, Shirley'in bedenindeki pek ok damar ii kateterlerden birinden krar ve eitli narkotik maddeler karmndan oluma ilalar zerk etmeye balamt. Bu ilalar hem hareketlerini fel edecek hern de onu sakinletirerek nefes almasnaynelik abalara kar koymasn nleyecekti. Anestezi hemiresi, Shirley'in ban, geriye yatrp elik spatl grtlandan ieri derine sokarken dilini bastrarak nefes borusu giriinin rahata grlmesini salad. Shirley, ksrp
l04

Ben yatan baucundaki yerimi korudum. Shirley'ln gzleri

iddetle rd ve direnmeye altnda sa kolu ile bacan sedyeye balayan kuma balar gerildi. Krar, sonunda etkisi-

ni gsterdi ve Shirley'in direnmesi sona erdl. "Telleri gryorum, bana bir tllp ver." Anestezi uzrnan Shirley'in ses tellerine bak5rordu. Verilen petrol jlesi ile kaplanm saydam bir tp, ses telleri arasndan Shirley'in nefes borusuna soktu. Odadan kp koridor azrndan seyretmeye balad,m. Ktitlk oda;n dolduran bir dzineden f'az]a insan iinde en gereksiz olan bendim. Shirle.y genel anestezi alhnda olduuna gre artk leyin fonksiyonunu zaten iz|eyemezdim. Ten rengi daha da kotleerek bir kadavrann balmumu grnml mavimsi-sarr rengine brnmeye balamt. "Tansiyon elli zeri belirsiz." l]KG monitr sk tekrarlanan ventriculaire tachycardia gsteriyordu. Bu durum, kalbin ar yklenme sonucunda "havlu at-as" ile edeer
,re

bir davranrn iaretiydi. Kan birikiml tken-

yolundayd. Bill ve biraz nce odaya telala girmi olan kalp-gs uzma,, doktor laboratuvar gmleklerini rkarm, steril eldivenler gi.viyor, bu srada bir intern de Shirley'in ak gsn Betadine *.rlsyonuyla boyuyordu. Solunum terapisti, kash kollar olan i,i yapl bir grevli, ambu torbasn endotracheal tpe balam itldetle sklyordu. Tp akcierlere girmi olmasrna ramen, ,,l:mn gl kollar Shirley'in snmekte olan cierlerine hava.v glkle ulatrabilordu. [ltitn bu telah etkinliklerin zavall, Shirley iin artk bir iliim dansndan baka bir anlam tamadn blhyordum. Aort ,l;narr yarrlmr, gsn kanla dolduruyordu. Hidrolik donar tahrip olmu bir jetyolcu ua gibi, bedeni hAlA uuyordu ,c;rk gvenli bir ekilde yere inme anslnr yitirmiti. Birka ,l,I<ik; sonrayaam sekiz numaral, acil servis odasndayere alcakt. l}ill on numara bir blsttirlyi saprna kadar gsne saplad ve ,,,,l emenin hemen altndan otuz santimetre bo;runda bir penl,

.,(,|,(,

it. Akcierin kaln derimsi zar, plevray yardnda bl05

ytik bir phtlamr kan ktlesi likrp yere sarldr. Kalp-gs uzmanr doktor, yaraya bir gs kaf'esi aJnrc cihaz sokup kolunu evirdi ve kaburgalar krlp atrdayarak gs boluu ald. kl dokto.rrn, kollar dirseklerine kadar kan iinde, yaraya ellerini sokup kararak birbirlerine bir eyler mrldanmalarrn bir sre daha izledim. Pembe kopilkstl akcieri bir kenara ekip uzun metal maalar ve ine tutucularla gs kafesinin iine girip karak ah5orlardr. .r"", morumsu kan kontrolsz olarak yaradan akp giysi ve ayakkabrlarrna bulalyordu. Shirley'in kan basnc tamamen yok olmutu. Kalp ritmi amasrz sarslntl ve kvranmalara dntnde monitrdeki kalp at izleri de kaotik bir ekilde titremeye balad,. Sonra da monitrden sabit bir alarm dtidtlgll sesi geldi bu ses ayn| zamanda benim sabahki ameliyathane programrnn da kesintiye urarnayacarnn iaretiydi. Kalp-gs uzmanr kalbi eline alp kendini b,rakm karncklara elle masaj yapmaya balad. Az sonra sonucu tek bir szck aklad: "Bo." lmt. Ellerini ekti, eldivenlerini rkard ve lavaboya ykanmaya gitti. "Ailesle konumaya sen gider misin?" dedlm Bill'e. Bill, Shirley'in gs boluuna bakmaya de..am ederken clddi bir ifadeyle ba,n sallad,. ok kr. O zavall insanlarrn orada oturup beklerken acil servis odasr evresindeki kouturmay iz]emeleri gzmn nne geldi. Annesine geri dontip bilgi vereceimi sylemitim. Yalan sylemitim. Bu bir travma ameliyat lmyd, bunun sorumlusu ben deildim. Bu vakada genel cerrahlar kOtti haberci roln oynamakla ytiktlmltlydtller,
ben deil.

lryordu. Temizlikiler arld. Bill ansz interne l kzn gsn kapatma grevini verdi, "Rembrandt dzeyinde olmas gerekmez." O geceden bana kalan onur, bir kadn,., son szlerini duymak, ailesinin kzlarnr son kez canh olarak grme hakkn inemek ve hastamrn erkek arkadarnrn canl olduuna inanarak lmesine izin vermek olmutu. Sekiz kat yukarda, ameliyatlar o gnn programrnda olan yedi hasta, btka saat iin geleceklerini yeniden dzenlemeyi tasarlam olduumdan habersiz, uyuyorlard. Olaylar yle gelimiti ki ameliyatlan planland gibi yaplacak ve patron squash oJrununu karmayacakt.

Ameliyathanede gs cerrahisi tehizat toplanp, oda bir kez daha Dr. Abramowitz'in ilk hastas iin dzenlenmeye balad. Gecesi amasrz olarak rezi] edilmi sinirli bir tomografi teknisyeni bilgisayarnr kapat.yordu. Kullanlmam kan torbalar yeniden paketlenip, bir sonraki felaketi beklemek zere merkez kan bankasna iletiliyordu. Anjiyo ekibi evlerine gidiyordu. Bu sava iin mobilize edilmi ktitlk trp ordusu hzla dal06

Blm

Ameliyat Psikopatlar

ravma deneyimi bcni lm kar,snda katlatrmr ve ar hastalar da strap konusunda kukucu bir yaklabu etin ma itmiti. "Onlardan biri" ol*a.yolundaki Klinik srete kiiligiml yitirmekte olduumu algllyordum, ,akalar, bir dnem bende uyandrdklar gl duygulart t,yandrmaktan uzaklamlard, lk "",og"*trik tp uygula,,lsnda rezil oluum, kalp ameliyat olnu kz bebein par,,:.klarnn, benim talimatm zerine lmesi; bt" bu yumubir apk,n,n bir zamanlar alt,,,c, .;,k duygulara, kaarlanm, nossnf retmenine olan masum ak,na bak gibi, alayl bir ljiyle bak5rordum. Ancak benim duygusal nasrrlamlm daha tamamlanmr ger,lcg,ildi. Ben hAlA, btittin insanl genel anestezi altna alm
t09

ek bir ameliyat psikopat dzeyine ykselmi deildim. Ameliyat psikopatln Andy isimli bir adamn ackl yksnden rendim. Hayat en bandan beri Andy'nin yzne glmemiti. Dert-

leri, annesinin ;rumurtalndaki yumurtalardan birinde oluan bir kromozom ka,rmaas5rla, o daha ana rahmine dmeden nce balamtr. nsan vcudunun plan, nesilden nesle aktarlan, skrc sarl DNA kmelerinden olumu, molekler miraslarmz kromozomlarda yazldr. .,."., yr-rrta ve spermleri oluurken, doa kromozomlar poker destesi gibi karp, doacak ocuklarmrza en iyi eli verme. gayreti ile o5runculara datr. Andy'nin durumunda ise, karlm DNA destesi ona kaybeden bir el datmt. Bizlerin krk alt krornozoma sahip olnamrz gerekir: yirmi iki ift, cinsiyetle ilgili olmayan kromozom ve cinsiyetle llgili lki X kromozomu (kadnlarda) veya bir X ve bir Y kromozomu (erkeklerde). Ebeveynden her biri, ocuun toplam genetik havuzunu oluturan malzemenin yarsrn salar: bir cinset kromozomunu ve geri kalan cinsiyetle ilgili olmayan, yirmi iki kromozom iftlerinden her birini. leride Andy olacak ;rumurtanrn oluumu srasndaki blr hata sonucunda, annesi ona 2l numarah kromozomdan blr deg,ll iki kopya vermiti. Bir adet kromozom 21 de baba tarafindan salanm olduundan, Andy, genetik DNA plannda nornalde bulunmas gereken iki kromozom 2l yerine kromozom 2I'e sahip olmu, bylece "Trisomy 27" ad verilen bir durum orta.ya kmt.

DNA ya yaamrn parasdr denilebi lir, Ancak, paradan farlrTril olarak, ok f'azla DNA sahibi olmak i bir ey deildir, kalp bozuksomy 2l, deien lde zihinsel gerilie, doutan luklannaVeartanorandaocukluklsemisiolaslrnnor1Laya ncesinde, Trisomy 2l'li inkmasna neden olur. Onlarcayl az ok doulu bir sanlara, dolgun gz evresi yaplannn onlara Bu aqgrnt vermesi nedeniyle, "Mongloid" ad verilirdi, "Down Ly,", if.d" tarzr, sonralarr daha tbbi bir d",", olan Sl.rd.o-lr" dmiyle deitirilmiti, Bazrlarr, Dr, Down'n bu
Odtillenhastala ismini vermi olmasr nedenIe dnmeden

onun asdirilmemesi gerektigini savunur, f)own' eletirenler seyrek lnda, Triso my 2l'li insanlar,n "u..gr""- ve batrlr nfusta dtltlnceli grlen bir nitelie sahip olduklarnr sa,urnan rrkr "Trisomy 21" r.' oldr.grnu sylerler. Bu trden hastalar iin teknik terimi, halen en genel olarak kullanlan deyimdir, ve boAnd;'de Trisomy 21'e ek olarak, ayn zamanda kafa yollar dar ve yun yaprs anomalileri de bulunmaktayd, Kulak "fo.-. olutuundan doutan sard, Salar, ak aralkh iin aln olarak gzlerinin iki-ti santimetre zerinden balad yok gibiydi. Ses tellerindeki oluum bozukluu onu
neredeyse

Bu hata, baka aamalarda da olabilmekle blrlikte, en genel olarak rr.iyoz sreci denilen, krornozomlarn bebee aktarlmak zere annenin yumurtasna yklenmesi aamasrnda oluur. Trisomyli bir 5rumurta oluma olasl, yumurtalklar yalandka
ve Jrumurta retimi mekanizmas bunamaya baladka, seksen-

birleimi, ne dilsiz yapmt. Bu ansz genetik olumsuzluklar Bu yazk ki insanlarda seyrek grlen bir bozukluk degildir, insanladurumun tam tersine, tamamen yldz genlerle domu (poker, ra da zaman zaman rastladmz gibi, BOyle fio-ruayal sizler de tande en gl e| gen dalmyla domu insanlar okulun gzellik kaliesi, yzme takm-r..rr,rdr., rnein, maalesef her bir nn kaptanr, ayn zamanda eref rencisi, Ama Andy vardr, genetik baar yksne karhk, dier uta da bir iin zel Andy'nin bir de sosyal dezavantaj vard, ztlrller domutu, eitimin henz yayg.nlamam olduu l950'larda Onu seven ve bu Arr"uk Andy'nin bazr ansl yanlarr da vardr,

lik bir ihtiyarn gzlklerini yanl yere koymas gibi, kromozomlarn da yanlr dizilmesiyle artar.

.."d...l",Trisomy2l,hocuklarnbakrmevlerindebtytittlmesibtlytlten nin standart davran bilmi olduu yrllarda, onu evde

o

"down" szc lngilizcede "aa"

bir anne babaya sahipti. Ayrrca Trisomy ile iliki|i kalp bozukluklar yoktu ve bu trden insanlar iin saygdeer bir l olan
B0

IQ

zek6, diizeyine sahipti.

vam ettiini alglayan Andy, zarI|aD zarnar. gelen depresyon krizlerine direnmeye ahmt. Salk sorunlarrna ramen haftadayedi gn, her sabah, af'aktan az sonra kilisedeki iine gelmeyi ihrnal etmemiti.

gulanan lazer tedavisi, ayn durumun sol gznde de ortaya kmasn engelIemiti. Ancak grmesinin zamanla bozulmaya de-

Normal okullara hi gitmemi olmakla birlikte, iaret dilini ve biraz okumayr renmiti. Ruhsal bozukluklar yoktu, nne ktka ufak tefek iler yaparak geinip gidiyordu. Bir sre sonra mensubu bulunduu Katolik kilisesinde hademe olarak srekli bir ie kavutu. Burada saatlerce cilah sert aa oturma bankolarn parlatr dururdu. Kihseyi dini bayramlara hazrlamaJn zellikle severdi. yllar getike, kilisenin paskalya ve Noel'de sslenmesi tamamen onun sorumluluuna verildi. Bu en sevdigi iti. An, Meryem Ana Kilisesi'nin simgesi durumuna gelmiti. ,\uinlerde dekorasyonun bir paras, yaz pazarlarnn ve spagettiyemeklerinin iyi kalpli sessiz Buda'syd o. Kilisenin rahipleri dei.mi ama Andy hep kalmt. Yllar getike artan miktarda kllo alm, sigara imeyi sklatlrm, yksek tansonu ve diyabeti ortaya kmt. Glintin birinde, krk beinci doum gnnden bir gn nce, diyabete bagl blr g<lz dibi kanamas sonucunda sa gz kr olmu, d dnya ile btlttin balants sol gzne kalmt. Zamannda uy-

Hastanenin onuncu katndaki doktorlarn dinlenme salonunda bilardo oynarken an cihazmrn sesi, beklenmedik olde sakin gemekte olan bir cumartesi leden sonraslnr blmt. ar cihazrnn ekranrnda "7667" kodu okunurrordu. Hastane dndan bir vaka idi. Kt haber! Gsterilen dahili telefbn numarasrn aradm ve oradan beni suburban Hastanesi'ndeki bir acil servis hemiresine baladlar.

"Sizi doktor Najarian ile grtreceim, bir daklka bekler

"

misiniz?

Uzun bekleie sresi boyunca Suburban Hastanesi acil servisinde ne trden bir sorunun beni beklediiyle ilgili aklmdan eitli olaslklar geiyordu. Ar hastalarmzdan biri miydi? Bir kafa travmasr mr? Kanama m'/ "Alo, kiminle gryorum?" ses sonunda gelmiti. "Vertosick" diye cevap verdim, souk bir ses tonuyla, "beyinsinir cerrahisi uzman." "Krk[ yalarn ilerisinde bir mongloid hasta, yksek tansi.yon yks var, bu sabah yar baygn geldi, annesi tarafindan lir kere kusmu olarak tuvalette bulunmu, tansiyonu 230 izeri 120, nabz elli be. Sar ve dilsiz, iaretle konuuyor, annesi cvirmenlik yapu/or. iddetli ba ars ikalzeti var, fbcal bozukluklar yok. Tomografimiz almyor, size gndermeyi dtliinyoruz. Ytiksek tansiyondan kaynaklanan bwin k:namas
,,labilir."

"la allgor mu?" buruuk bir not

l,,,ladm.
,,,,l<

karp not almaya

Krk yedinci yann yaznda, yal bir gnn sabahr, annesi a]t kat banyosundan gelen rme sesleriyle uyandr. eri girdiglnde tek evladn, tuvaletinyanndayere oturmu, btlytlk ban elleri arasrna almr yavaa ileri geri sallanrken buldu. Ablak ytlrtl klre gibi beyazd ve dOkttlgti souk terden dolay yz parl5zordu. Eliyle defalarca "Anne hastayrm" ve "Yardm et'' iareti yaptktan sonra ;nlp kalmt.

"Inderal, Dyazide. Penisilin alerjisi var. Ayrca diyabetll, an-

anladm kadaryla tedavi grmyor. Ksmi krlg var, ,,..,<lcn olduunu bilmorum retinopathy olabilir." " [)oru anlam mym? Down Sendromlu, sar, krsmen lii,, konuamtyor ve kanamasvar?" Vay canna! Uzun bir hafl, s()lu olac;k.

"Ilvet ve bin yandaymlar gibi grnen ailesiyle blrlikte

***

,,,i<leyayor. Gene de onlar, ondan daha iyi durumdalar gibi."

"Ad ne?" Dr. Najarian notlarrna bakarke., bir bekleme oldu. alacak ekilde doktorlar tansonu, ilalar ve alerjileri hatrlarlard da isim gibi basit bir eyi hlblr zarr.a;n akllarnda tutamazlard. "Andy... Andy'Wood." "Tamam imdi gnderin. Helikopterle." Konuma sona erdi. Toplar yeniden dlzdim. Helikopterin ulamas birka saat alabllirdi.

Elini hzla hareket ettirip beni engellemeye alrken, insan sesine benzemeyen, grtlaktan gelen garip bir ses rkard. Ensesi tutuk ve arl5d. Belki de bu basit bir hipertansiyon kanamasndan farkl bir efil. Andy'nin, ksaca SAH olarak bilinen bir
subarachnoid kanama geirmi olduunu d.rmeye baladrm. SAH, cerebral anevrizmalar,.r, beynin dlbindeki bk atarclamarlarda oluabilen torbams da genilemelerin, yarrlmas sonucunda ortaya kardr. Onlarca yhn tahribat, tran basrncnn durmadan vuruu sonucunda atardamarlarda kk zayflklar oluabilir. Bu zayflklar zarr.an iinde, eski otomobil i

***

Saat on yedide uan salk ekibl Andy ile blrllkte acil servise ulat. .rcede., haberli olduumdan, helikopter eklbi sedyesini

ieri getirdiklerinde ben muayene odasrnda bekliyordum. Parlak krmz bir battaniyeye sarrl olmasna ramen, Andy'nin ar imanh belirgindi. Gzleri teyaz bir havlu ile kapal ve bir oksijen maskesi yznn alt tarafina hafife ilitirilmiti. Agz ak duruyor, kocaman dili, Trisom hastalarnda grlen tipik biimde azrndan sarklyordu. "Uyank m?" de uu hemirelerinden birine sordum. "Evet" dedi 'yalnz herhalde biliyorsunuz, sar ve dilsiz. An'nesi yazl notlarla haberleebileceinizi syledi, ancak bir ey okuyabilecek kadar gzlerini ak tutam5zor." "Tansiyonu nasl?" "Halayksek. l60 veya 190 gibi. Yola kmadan nce Aldomet ile Lasix ve Decadron ald." Damar ii bir kateter yerletirip serum iinde nitroprusside vermezsek yksek tan siyon u beynini patlatacakt. "Annesi babas nerede, bilen var m?" diye bekleme odasrna doru bardm. "Arabayla geliyorlar sanrlm, ne zaman ularlar bilemiyorum." diye uan hemirelerden biri yantlad. Havluyu Andy'nin yznden kaldrdm. Acil servisin iddetli aydnlatmas altnda irkildl ve havluyu hzla elimden kappyeniden yzne rtt. Fotofbbi; k onu rahatsz ediyordu. Islak ensesine uzandm ve ban aa yukar oynatmaya baladm.

lastiklerinde olduu gibi, ince cidarl baloncuk]ara d.,ebilir. Acil servisteki dlger doktor gibi, balangta Andy'nin bir hipertansiyon kana-as, geirmi olduunu dnmtm ki bu SAH'tan ok farkl bir eydi. Hipertansiyon kanamalar, btiytlk : ardamarlardaki anevrizmalardan kaynaklanm az, kan basrnc, ok ykseld ii n d e dayanamayp patl ayve ren k k atard amarl:rdaki kanamalardan kaynaklanr. Hipertansiyon kanamalar [eynin derinliklerinde oluur ve f'ellereyol amakla birlikte ounlukla lme neden olmaz. SAH ise, ounlukla Oltlmctlldr. SAH srasnda meydana gelen ka.,ama baren hafif ve beyin raddesine dorudan zarar verici olmasa bile, ar sonulan .,l:rn bir vakadr. .rsan bir anevrizma;n ;nllarca banndrabilir, t; ki cinsel illki, agr bir kutuyu kaldrma veya en basitinden iddetli bir aksrk sonucunda meydana gelecek ani bir kan ba*,c darbesi zayf anevrizma torbacn patlatana ve beyinle l,,,{atas arasna btirtik miktarda kan boaltncaya kadar. Bu ,,,,a blgeye "subarachnoid boluk" (alt arachnoid) ad verilir, ,,iink "arachnoid" denilen, beyni kaplayan rmcek a benze,i, pamuksu bir maddenin altndayer alrr. SAH etkisindeki kii "imek gibl" bir ba ars5rla, silahla .,trulmu gibiyere der. Kusma ortaya kabilir. Vcut, kana,;y nlemek iin hemen harekete geip kanama blgesini besl,,ye n damarlarda spazm oluturarak onlarr geici olarak kapa,. Arterel spazm, vcudun kanama]ara kar doal savunt

masidr. Bu savunma sayesinde, kolu harman bime makinesi tarafindan koparlan Kansasl ifti yama, kolunu eline alarak, kan kaybndan lmeden en yakn hastaneye kadar koabilmitir. Kol, saatlerce kansrz kalp gene de hayata donebilir. Beynin ise lmeden oksijensiz kalabilecei sre yalnz tl dakikadr. Beyin anevrizmasnrn yrtlmasndan birka daklka sonra blgeyi besleyen spazml atardamarlar, oksijensiz kalm beyin dokusundan gelen kimyasal sinyallerle yeniden almaya zorlanrr. Bu sre sonunda anevrizma duvarndaki yrtk zerinde yete-

rince gl bir koru;rucu phtlama olumamsa, kanama,

ltlmle sonulanmak zere yeniden balar. Eer damarlar almazsa, kanama durur, ancak bu sefer de beynin btlytik bollimti

nleyici ancak anevrizma yrtrlmasn daha da geniletip, amayacak bir kan ak dzeyi yakalamaya alr. Hasta beynin altndaki iki- santimetrekplk bir bolgede, oluumu milyaryl ncesine ait biyokimyasal sreler, saniyenin binde biri dzeyindeki sreler iinde bir araya gelir, rnein, kan phtlamasr sreci dnyayznde dinozorlarrn gezinmesinden bile daha eskldir. SAH hastalarnn yaklak yarsnda vcudun kendini kurtarma abalar bounadr. Gnler, hatta saatler iinde lm gerekleir. Cerrahi youn bakm nitesine Andy'nin geldiglni haber verdim. Ondan sonra, Andyyi tekerlekli bir sedyeye alotarp yola koyulduk. Acil serviste onun iin yapabileceimiz fazla bir ey yoktu, rahat bir hastane yatana ne kadar abuk ulatrhrsa o kadar iyi olacakt. Youn bakmayolculuumuz srasndayolumuz tomografi odasndan geecekti. Andyie damardan verilen bir-lki miligram morfin onu sakinletirmi, tansiyonunu dtitirmt. Acil servisten ayrlmadan nce sosyal birimi aram, iaret dili bilen blr evirmen bulmalarn sylemitim.

SAH olutuktan sonrakl birka dakika iinde, hastann yaam bir uurumun kenarndadr. Beynin yaam damar]ar, f'elci

felce veya komaya neden olacak ekilde Oltlr.

Tomografi sonucu benim kukularm dorulamtr: beyin, cerebellum ve occipital loblar evresinde, tomografide beyaz pasta kremas gibi grlen bir maddeyle kaplanmt, subarachoid kanama. Kanamann kayna, beynin arka tarafindaki, 1osterior sirklasyon olarak bilinen, atardamarlarda., birindeki lir anevrizma olarak grnyordu. Bu tr anevrizmalara giriim olduka tehhkelidir. Tomografiden sonra, Andy youn bakma alrnp vcuduna :llagelrni monitr cihazlar baland. Kendisine, sakinletirici, tansiyon drc ve fel Onleyici ilalar ile demden kay,raklanabilecek beyin imesini nleyici steroidler verildi. Anne labas daha gelmemi ve hastane evirmenlikyapacak birini henz bulamamtr. Bu durumda, kendimi az ok, bllytlk blr hay,anrn bak,mrnr stlenmi bir veteriner gibi hissetmeye balantrm. Vcuduna giriimde bulunuyor, tomografi uyguluyor, ila veriyor ancak hasta ile iletiim kuramlyorduk. Etik ve yasal olarak buna hakkmz hatta zorunluluumuz vard, ancak gene de bu durum beni olduka tedirgin ediyordu. Ardy uyankt,, ancak yazdrnz mesajlar okuma;n reddediyordu. Btn bedensel kontroln elinden aldmz bu yarr kr ve sar adamcarzn duymakta olduu korku ve panii tahnin edebiliyordum. Hem Garyye hem de nbetteki uzman doktor Dr. Filipiino'ya, Andy'nin gelii ve durumu konusunda bilgi verdim. Her iklsi de, And'nin bu gece yatrlp kontrol altnda tutulmasnr ve ertesi gn sabah iin acil olarak bir bn anjiyosunun progrma alnmasrnr nerdiler. Anevrizmanrn tam yerini bildikten sonra, ona karr uygulayacarmrz en uygun saldrnn stratejisii daha iyi planlayabilirdik. C,errahlar olarak, ar bir anevrizmal kanamann ortaya karica beyin hasarrn, onarmada yapabileceimiz farla bir ey .yoktu. Ancak, anevrizma;rr ameliyatla "kskalayarak" baka knama risklerini ortadan kaldrabllirdik. Kafatasnda bir pen(,cre ap, beyin dibindeki atardamar lrmesine bir ameliyat

Bu giriim tp biliminin en tehlikeli ameliyatlarrndan btidir. BeYnin kafatasrnn tabanndan kaldrlmas ile anevrizma torbacrnrn evresindeki kan phtsrndan kesilip ayrlmas iin gerekli hassas mikrocerrahi llemleri srasnda meydana gelebilecek iddetli kanama, annda lme neden olablhrdl. Ayrrca anevrizma maas, ilem srasrndayerinden kaJnp anevrizmayerine, ana damarr tkayarak felce ve vcut ilevlerinin kaybna neden olabilirdi. Dier taraftan kanama nedenle imi olan beYnin kafatas tabanrndan kaldrlmas g olabilir, zorland takdirde beyin yaralanabilirdi. Ameliyat, pek ok anevrizma hastasnrn yaamnrn kurtarlmaslna neden olrnakla birlikte, bu tr cerrahi mdahalelerin zamanlamasr konusunda- farkl grler vardr. Hastanrn '.canlr'' bir anevrizmaYla hastane yatanda geirecei her dakika, yeni bir kanama olasrlrnr da davet eden daklkalardr. Bu nedenle bazl uzmanlara gre, anevrizmay kskalamayaynelik giriim gecikmeden yerin getirilmelidir. Buna lrarllk baka- uzmanlara gre, ayn derecede tutarl gerekelerle, kanaryanln ilk gnlerinde yaplacak bir mdahalenin riskleri, geci[6gdgn kaynaklanan risklerden daha da btlyktr. SAH olrqrnndan sonraki ilk gnlerde beyin, yerinden oynahlmaJa olana.k vermeyecek kadar i ve anevrizma da el srlmesi tehlikeli olacak kadar hassastrr. Daha da kts, be;rnin atardamarlarr "[12gln" ve bu nedenle havayla temasta Yeniden sPazma girrneye hazrr durumdadr (Beynine bir kez hava demeYe grsn-). Ayrrca, erkenyaplacak bir anevrizma ameliYat ki bu sabahrn nde yaplaca anlamrn tamaktaydr, o saatte ne cerlafu[ar ne de a-"liy.thare ekibi bu trden
sas bir ie

mikroskobu ile ba[a..P, anevrizmaJn evresindeki kan phtrsndan Yavaa kesip aynp, anevrizmanrn damar yzeyinden itibaren imeYe balad boyun noktasna minik bir yayh maa takablhrdlk. BoJrun bolgesi kskalanan anevrizma artk zararsrz duruma gelrni dem"kti..

Tarhmada bir ara yol bulundu: Erken anevrizma ameliyat|ar, ya|nz ilk ba arsndan sonra kendilerini nispeten il hissedebilen hafif kanamal hastalarda uygulanmahyd. Andy bu snfa girmordu.

***

hazrh[l ola.mayacaklard.
ll8

has-

Andy'nin annesi ve babasr o gnn akamr ge saatte hastaneye ulat. Seksenli yalarn balarnda gibi grnen ;npranmr ancak hareketli ve salkl insanlard. Gsileri, uzun biryolculuktan ve ondan sonra da tanmadklan bir yerde bir sre hastanernizi aramaktan kaynaklanan bir buruukluk iindeydi. Baka btlytlk tp merkezleri gibi, hastanemiz bir kent niversitesinin ortayerinde, kalabalk ve gtlrltl bir evrede yer almaktayd, krsal bir b<llgeden gelen yal bir kar koca iin bulunmasr zor bir yerdi. Andyye ne olduunu elimden geldigince, onlara anlatmaya altm. SAH, hastann iinde yol almak zorunda olduu bir mayn tarlasr gibidir: yeni kanamalar, damar spazmlarr, fel, inme, hidrosefali, anjiyolar, arr ameliyat gereksinimi. Her aamada bir eyler patlayabilir ve sonucunda fel, srekli bakmevinde bakm veya lm getirebilirdi. O akamn balca konular zerinde durarak devam ederken, sadece, kt senaryolar karsndaki annenin zntsn gordtigtimde durdum. Sabah uygulayacarmrz anjiyo iin onay veren belgeyi imzalattktan sonra, onlar oullarn grmeye gtrdm. Andy, ilalann etkisiyle ksmen baygn ve elleri yataa hafife bagh olmasrna ramen, anne babasn grdnde onlarla hzl bir ekilde iaretlemeye balad,. Birka dakika sren bu karhkh iaretleme srrasrnda ben kaprnrn dnda bekledim. Daha sonra odaya girdim ve beni oullarna tanrtmalarnr syledim. Hzl el hareketleriyle bunu yaptlar. "Ona illeeceini syleyin," diye ekledim. Tekrar hzl el harcketleri. Yaplmas gereken anjo ile ilgili olarak Andy'Jri bilgilendirmek iin onlarn evirmenliinden yararlandm. On be dakika sonra, hemire onlar odada., karrrken baba. Andy'nin elini tutup srktr, annesi de onu pt. Kukusuz bu
1l9

sevgi gsterileri, hayah bo;runca karlat eitli ruhsal travmalara dayanabilmesi iin Andyye g vermiti.

"Vay canna!" Gary, anjiogram grntlerine bakarken, her zamanki da dOntlk aknln aa rruyordu. Andy'nin yatrrrlrnrn ertesi sabah kahvemizi ierken banyodan yeni km anjiyo filmlerine bak5orduk. Bu srada Andy hala anjiyo masasnda yatmaktayd. "Adamda yalnz bir tek vert var!" diye Gary devam etti. Beyin, norrnal olarak boyundan geen dOrt btlytik atardamar tarafndan beslenir: boynu., n tarafindan geen iki carotid damar (Telezyondaki detektiflerin adamrn <lldtgtlnti bildirmeden nce nabrz atrnr kontrol ettikleri darnarlar) ile boynun arka tarafrndan, boyun omurgasrnrn iinden geen, doktor argosunda "vert" diye bilinen iki vertebral atardamar. Andy'de yalnz bir sol vertebral atardamar vardr. Ne bir sa veya sol carotid damar ne de bir sa wertin varlna dair en ufak bir b.lirti yoktu, doutan gelme bir anomali. Gary sigarasndan bir nefes alp kahvesini ;rudumlad. "Sadece tek bir verti bulunmakla kalm5or, onun zerinde de tane anevrizma var." Yanan sigarasrnrn ucyla film zerindeli tl ikinlige iaret etti. Tek vertebral atardamar, bo;run omurgasrnn iinden kp laf'atasna girdiinde kollara a;zrlarak btlttln beyni beslemeye bal,.ordu. Yaklak bir buuk santimetre apnda
anevrizma torbac, zm taneleri gibi kollardan sark5ordu.

***

Gary ile blrlikte altmz uzun sre iinde ruhsal adan birbirimize ne kadar benzedigimizi daha iyi anl5ordr-. ki-i, de Slovak kokenliydlk, ikimiz de Pittsburgh evresindeki mavi yakal yerleimlerden gelmekte.ydik. Bu kkenimiz ikimizi de biraz dobra, incelikten uzak ve tipik beyin cerrahisi uzmanndan ok, srradan doktorluk koullarna daha uygun insanlar.yaplyordu.

Gary bana bakp glmsedl "Biliyor musun Frank, bu bana u fkra;n hatrlatlyor. Hani doum uzman doktor, babalarn bekleme odasrna girer de orada bekleyen babaya'Bay Johnson, zlerek bildlrmeliyim ki einiz biraz nce dOrt buuk kilo arlnda tek bir gz dourdu'der. 'E;,,vah doktor, aman Allah'm, bundan kt ne olabilir!?' de baran babaya doktorun yantr u olur: 'Maalesef gOzkOr!"'Gary sigarasrndan bir nefes daha ektl "Andy, maalesef btn koca kaf'anda tek bir atardamar var. Daha kt ne olabilir? stnde anevrizma var!"
|20

Gary, zellikle, enesini tutamadndan ban derde sokma.ya yatkn bir insand. Bir keresinde cerrahlarn soJrunma odasnda, adamn birka metre tedeki tuvalet blmesinde idrar boaltmakta olduundan habersiz, kadrolu doktorlarmzdan liri iin "ta kafal hyar!" eklinde bir lf'ade kullanmt. Gary lu olaydan sonr:r btn asistanlarr, klller hakknda szl sal,l,rganhklara girimeden nce "tuvaletleri kontrol etmeleri" ko, _sunda uyarmay idet edinmiti. Daha tp rencisi olduum gnlerde, bu trden olaylarn na*l olup ta Gary'nin kap dar edilmesiyle sonulanmadna a,,rdm. Programda ilerledike, bunun, Gary'nin ok ," bir dokltr olmasnrn sonucu olduunu grdm. Gary, programrmzn ,taya kard en gl teknisyendi, gerek bir ameliyat usta*y<i. Piyano bana oturup da hemen almay beceren insanlar ilili, Gary en zor ameliyatlar o kadar ksa zamanda kavrard ki l ; sistan olarak ameliyathaneyi neredeyse yard msz yrtebi lt.t,ck yetenei vard. Bunun sonucunda, kadrolu bir bn cer,,,l:yn anda iki ameliyathanede birden ameliyatyrtp iki l,; tlaha fazlaparakazanabilirdi. kuruluk asistan maayla, l,,,,lrolu doktor dtlzeyinde gelir salayan Gary, bu sayede dili iiziinden cezalandrlmaya kar baklk kazanmrh. "Scn olsan bu adama ne yapardn Gary?" diye sordum. "l}cn mi? Ben olsam bu adama dahayksek dozda tansiyon ,l,,,.,l;, verir, alt hafta kadaryatakta tutar, sonra da evine git,sii sylerdim. Hangi anevrizmadayrtk olduunu bilemer,,,,, l,t nedenle her n de kskalamak gerekir. Yanl anev,,r;,.yl: urarken esas yrtk olan patlarsa, al bana belay,

herif haat olur gider. Vert zerine geici bir kska koyamazsn; btn musluklarn tek borusu o. ok riskli. Trapezcilerin 'asz alma'dedikleri ey! Kural hatrla: Ameliyatla bir adamrn yaamrn her zarr.an daha kOttlye gtrebilirsin."

devam etrne "riskleri" gibi bir kavram sz konusu degildlr. Dier taraftan, istatistiksel amelatlar hastalk belirtilerinin ortadan kaldnlmasrna yardrrn etmez; onlar

Ameliyat srrasrnda anevrizma yeniden kanamaya balarsa anevrizmah atardamara geici bir kska uygulanrdr. Bylece, kanarna bir sre durdurulur ve cerrah iini kandan oluan bir rrmaa kar yapmak zorunda kalmazd. nsanlar,n ounun d<lrt beyin atardamarr olduundan bunlardan birini birka dakika iin kapatmak genelde zararl olmazd. Fakat, Andz'nin durumunda kann beyne ulamasr iin alternatif yollar yoktu. Onun tek atardamarrnr birka saniye iin dahi olsun kapatmak
olumcul olatrllrrdl.
..l.. ..t l l .!. 1.

kabilecek bir hastalk riskini aza|trnayayneliktirler. rnein, bir kadnn memesinde, kendisine herhangi bir rahatszlk vermeyen anormal

yalnz ileride ortaya -

bir mamogram bulgusu ortaya rktnda, ona

"O halde, ameliyat etmeyeceiz. yle mi?" diye sordum. "Ben olsam ameliyat etmezdim dedirn. Ama karar verecek ben deilim, Dr. Filipiano';ru, hatrrlasana. O agresiftir, byle ilerin stne gider. Hem de ok hzl !" Gary, baasistanlarn baucu kitab olan ameliyathane programrnr ap gz att. "Meselayarn gibi."

***

Her zamanki gibi Gary tam isabetldi. O gn leden sonra Dr. Filipiano gelip konuyu Andy ve ebeveyni ile konumutu. Onlara yapt sunu, amelatn en akrlc seenek olduuna
inandrrma dorultusundayd,.

Anerizmalarn bloke edilmesi, aslnda- istatistiksel bir ameliyattr. Bir anevrizmann bir def'a kana;np, ameliyat edilmese bile, blr daha hi kanamamas olduka olasdr; ancak istatistiklehastalarrnrn ameliyat geirrneleri durumundayaama anslarnn daha ykseft olduu grlmektedir. Yalnrz bu durum, ameliyatla her zaman daha iyi bir sonuca ulalaca gare gre,

SAH

rantisini tarmaz. Ayaktaki lltihapl bir bann ameliyatla alnmas, bir insann yaantrsrn olumsuz etkileyen bir ar ka;znann ortadan kaldrrlmas anlamrn tar. Bu durumda, ba.nla birlikte yaamayi
|22

hlblr rahatszlk verrnemekle birlikte, istatistikler, kanserli dokunun rkarlmasr durumunda daha urun yaayacam belirtir. statistiksel ameliyatlarla ilgili balca gtlltlk, herhangi bir hastann gelecekte nasl gelieceini kestirmenin ola.raks, oln;rsdr. Krk iki yandaki sal*l bir kadmda kanserli bir mene ii oluumunun alnmasrnrn doru seenek olduu tartrraz grlr, ancak seksen bir yanda, diyabetli, bobrek yet,ezlig,i olan ve ileri derecede kalp rahatszlklar olan bir kad,, ne demeli? Kanser yaylma gstermeden ok daha nce dicr hastalklarnda., Oleblhr veya ameliyatn kendisi lmne cden olabillr. in hassas noktas, ameliyat etmelrle etmemek ,rsndaki dengenin her bir hastann zel durumuna gre ele ;lnp deerlendirilmesidlr. Andy'nin dururnunda Gary, arneli.y;t etme riskinin bir ey yapmama riskinden daha btiytlk oldu1,,na inanyordu. l)oktorlarrn herhangi bir giriimde bulunmamasr durumun,l: bir hastaln seyrine, onr. doal geliini denir. Buna ratn, gariptir ki (SAH dahil) birok hastahk, hastalk olarak ta,,,,landrklar gnden bu yana tbbn mdahalesi altndadr. Bu ,,t,.lenle, bu hastalklarn doal geliimlerinin nasl olaca ko,,,,"unda, Iaz zel durumlar dnda, pek fazla ipucuna sahip ,lt,iIiz. Bu zel duru-lar da, ya ok hasta c,lduklar iinya da i;ll; mdahalemizi reddettikleri iin pen;emizden kurtulan l,;stalar olup, sahip olduumuz snrl bilgi, onlarrn durumlarn, l,, elde edeblldiklerimizdir. Slam verilerin olmad durumlarda, her bir hasta iin uy1i tl:"vranrrn ne olacana cerrahrn kendisi karar vermek zo,,,,,,ldr. Eer agresif yapdaysa, o zaman hastay ameliyata
|23

doruynlendirir. Ayalr ban hastas gibi ne kadar ok ac ektiini yalnz kendisi bilen ve ne trden bir ameliyat riskle kar kar5a olduunun bi]incinde olan bir hastaya karlk, istatistiksel ameliyatlara aday olan hastalar, tamamen cerrahn merhametindedirler. Sadece cerrah, istatistiksel bir ameliyatn lehinde ve aleyhindeki bir tartma;n sonulandracak konumdadr. Dr. Filipiano ameliyat ncesi sunuunu, hastann kafasndakilerin, her an patlayarak onu ldrebilecek "bombalar" olduunu syleyerek, grsel benzetmelerle ssledi. Konuma bittikten sonra, Andy'nin sarslm durumdaki anne babas birbirlerine baktlar. Ksa bir aradan sonra, Andy'nin babirs, tbbi teknolojinin incelikleri karsnda kafas karan btn insanlar gibi teslimiyetini belirtti. "Doru olan ne ise onu yapnz." Cerrahn kulaklanna mzi]< gibi gelen szler.

lar, cerrahlarn insan kafatasnn derinliklerini mkemmel bir ekilde grmelerini salyordu. Anevrizma cerrahisinde mikroskop vazgeilemez bir aygtt. Gary haberleme hemiresine talimat verdi, "Dura'nn aldn ve mikroskop altna girmekte olduumuzu Dr Filipianoya haber ver." Bu bilgi, uzman cerraha, ameliyatn ilerleyen kritik aamalarnda devreye girme seeneini sal5ordu. Filipiano'nun hemen geleceinden kukum yoktu. Gary, bu ameliyat tek bana yapmazd.

***

Ertesi sabah, "bombaya" saldr hazrl iinde, Cary'ye, Andy'nin kafhtasrr,, ama ileminde yardmc oldum. Gary, kafatasnda baz delikler amama ve kemik kesici aletlerle onlarr, ameliyatn uygulanmas iin gerekli olan pencere ekhnde btiytmeme izin verdi. Aynen 'I'om Sawyer'in arkadalarn it boyamann gpta edilecek bir i olduuna inandrd gibi, baasistanlar da bu el nasrrlatrrc ilemlerin aslnda gerek bir ameliyat olduuna kdemsiz asistanlar inandrrlard. Kafatasnda alan pencere ekll aldktan ve beyincik veya cerebellum ortaya ktktan sonra, Gary biiytlk Contraves mikroskobunu ta5zan arabay, hastann yanna getirdi. Kar arlkla dengelenmi uzun bir vin kolu ucunda iki ift dtlrblln okleri ieren mikroskop, saydam plastikten steril rtlerle korunmaktayd. Bu rtler, cerrahn ellerini mikroplamadan mikroskobun ayarlarrn kontrol etmesini sal5rordu. Ameliyat mikroskobu beyin ve sinir cerrahisinde ilk defa 19601arda kullanlmt. Fiber optik halojen aydnlatmah, hassas dengelemeli ve bolutlu grnt veren ada mikroskopI24

Gary, amelat masasnrn bazasrna bal dolamb:l blr kol ucundaki altndan yaplm bir ayrma ban (retraktor) kullanp beynin a]t tarafindaki cerebellumu kaldrarak ie devam etti. Daha sonra, mikroskop zerindeki kumandalar ayarlyarak, retraktr cerebellumun derinliklerine doru yrtrl.en olumakta olan yaray inceledi. Ben mikroskobun dier ift oklerinden amelatn geliimini gzlerken, ameliyat hemiresi <le nikroskoba montajl bir kamerann ekmekte olduu grntleri, duvara sabitle.rmi bir televizyon ekranndan izlordu. Cerebellumyzeyindeki narin kvrmlar, fiber optik bir gnein ;ydnlatt gerek st bir gezegenin yizeyi gibiydi. Cerebellum yizeyi, Andy'nin geirdii ilk kanamann kalns olan kanla, kirh bir kahverengiye boyanmt. Cary, retraklir ban kafatasnn dibine doru ynlendirerek, vertebral
,|;marn boyundan kafatasna giren ana gvdesini bulmaya alt. Usta el hareketlerle, ince dissektrler ve h;rssas bistriler

l,tllanarak, beyinle kafatas arasnda olumaya balayan yara , l.l<usunu kesip ayrmaya balad. "Beyin cerrahisi programrna kabultimz srasnda geirdiiiz m]akat hatrlyor musun Frank? Senin tp fakltesinde al,ln notlara, katldn aratrrma projelerine, eref rencisi i.ytlin deil miydin, gibi vr zvra bakarlard. Gel de gr -ba; lir mikro tampon verir misin ltfen- bunlardan hibirinin bir .,,,l;n yok. Yani, birinin bu ii yapp yapamayacan ald ll:ra bakarak nasl anlarsn? Adamn sucuk gibi parmaklar
125

vardrr ama nroanatomiden iyi notlar ald diye adamn mikrocerrahi yapabileceine karar verirler. Mant var ml bu iin?" Mikrocerrahi gerekten zordur. Cerrah yaraya dorudan bakacana mikroskobun ok]erlerine bakar. Bunun sonucunda mikrocerrahi, zaktan kumandayla ameliyat yapmaya benzer. Dahas, mikroskobun gl bytmesi, en ktltik el titremesini bile spastik kaslmalar gibi gsterir. Agaroz damlacklarn d-

"Eger ben program yneticisi olsam" diye devam etti Gary "ileride asistan olarak alacam adaya ilk ne uygulardm biliyor musun? O ameliyat oyununu karrdm ortaya hani biliyorsun ya, kartondan bir hastann zerinden, elektrikli bir cmbzla plastik paralarr tutup rkarma oyunu. Cmbzla eer hastaya do]runursan burnunda bir k yanar ve -honnnk diye blr dtidtik alar, adamn dn koparrr hani. te o oyun. Derdim ki'Hadi bakalrm aslanrm, hastaya dokunmadan dirsek kemiini tut rkar bakaym. Ekmek sepeti kemii ya da ayak bilei kemii deil, onlar kolay. Dirsek kemiini istorum.'Dirsek kemiini tutup karmadan honnnk duyarsam, 'Notlar harika olum ama imdi k bakalm.' derdim. Dirsek kemiini tutup karabilirse, o zaman bu ii yapabilecek ellere sahip olduunu anlardm." "Bu adll mi?" de tarttm. "Yani, onun btn geleceini tek bir lteki baarsna balamakl Zava||nn heyecanl olmas filan baarrsnr etkilemez mi?" "Gayet tabi ama mesele de bu ya!" diye yant verdi. "Aslnda onlarn heyecanl olmasrnr istorum. Sakin bir durumda kimsenin eli titremez. Bask altndayken bile granit gibi sabit durabilenlerden i cerrahlar kar." Hevesli kalp cerrahisi baasistan Maggie de ba.ra bask altnda dayanabilmenin esas olduunu sylemiti. Btn baasistanlar avnr ekilde dtitlntlyor olmal. Gary retraktr ayarladr ve cerebellumu yawaa kafatasnn i yzeyinden biraz daha uzaklatrd. Nabz atyla iip inen
126

unClum.

..

l..

kaln vert ve onun]a blrllkte ilk anevrizmanrn mavi kzgrn tepesi ortaya kt. Alt kere bytme altnda vertebral, atardamardan ok bir kaym aac gvdesini andryordu. "Bu hlyar senin de asabrn bozmuyor mu?" Bana dnd ve gz krpt. Dr. Filipiano'nun amelathanenin giriindeki temizlik ve giyinme alanrna girdiini ve amelat maskesini takmakta olduunu grdm. nce yaprl,, tel ereveli gzlkleri olan, ufak tefek bir adamd. Filipiano, daha krkl yalarrn ortalarrnda olmasrna karn, imdiden karmak anevrizma ameliyatlarnn ustasr olarak hret edinmeye balamrt. Bu trden "komando" vakalarrnda uzmanlam pel ok beyin ve sinir cerrah gibi, zarnafl zaman ardnda brrakt,g, lm ve ykmlara kar duyarszllyla da bilinmekteydi. O, Gary'nin eki bir ifadeyle sOyledi$ gibi, "amelat psikopat prototipi'ydi; sabah hastanrn birini drt uzantrsrnda da l:elli brakac;k, gleden s<nra golf oynayacak ve akam da yetlinci deligl nasl ucu ucuna skaladna zlecek biri. Bu szleri duyduumda, bunun korkun bir ey olduunu dnmtm ama sonra grdm kl Filiplano, bu adan baka tecrbeli leyin ve sinir cerrahlarndan ok farkh de6ildi. Her kt sonu.,un ardrndan yas tutmaya kalksa insan ldrrd. Her gn, elintlcn mitsiz vakalar geerdi. Olduka kt sonulanan karmak bir ameliyattan sonra Filipiano'ya, cerrahlk mesleinin onu li rahatsz edip etmediini sormutum. Bana eski bir Rus de.yiiyle yle yant verdi "Cenazelerde alayanlar cenaze ilerin,lc ahmamal." Filipiano ameliyathane kaprsn dayanarak atr ve yeni ;nka,,p dezenfekte edilmi ellerini kurula-aya balad. "Nasl gidi" .1,,rr, ef?

"Birinci anevrizmay krsmen aa kardm." dedi Gary, salii bir sesle, gzlerini mikroskoptan ayrmadan. l.ilipiano hzla gdirlldi ve elleri eldivenlendi, sonra mikrosl,,,,lun br gzlem noktasrndan beni teklifsizce uzaklatrrrp,
127

kenardaki bir tabureyi gstererelr yerimi ald. Ameliyatn geri kalan ksmn duvarrlaki monitrden izledim. Gary ve Filipiano anevrizmay evresindeki beyin dokusu ve kaf'atas kemiinden dikkadl, aynl tarz hareketlerle ayrrrken ve ban, saa sola bliktip vertebral d;mar; baland boynunu ararken ameliyathanede sknet sryordu. Aspiratrlerin derinden vrzrlts, mikroskop motorlarnrn klik klak sesleri, alp kapanan bipolar koaglatrlerin pes uultusu hipnotize edicydl. Maskelerinin ardndan alalr sesli mrltlarla iki cerrah aralarnda konuuyorlard: "...Hayr, urayl kes... Geici bir maa konabllir gibi ni?... u sznty durdur ltfen.., u lanet ey iin top ulu dissektr kul]an,.. unun ularn, temizlesene..." Uyku ile uyanklk arasndaki a]acakaranlk bir dnyaya daldm. Srtm fayans kapl, duvara dayam o akam hastaneden bir-iki saat iin uzaklamann hayalini kuruyordum. Belki Black Angus restorana gider blr hamburgeryerdim. Bu durumda ben, gerek hareketir odandan uzaklatrlm olmakla birlikte steril giydirilmi ve hazr, ancak teknik adan etkisiz, televizyon ekranndaki bulank grntiilere ilgisiz grnmek korkusuyla ameliyathaneden ayrlmaktan ekinen kdemsiz asistandm. Birden, iddetli bir hareketlenmeyle kendine geldl-, Filipiano, yksek sesle daha btiytlk bir aspiratr istedi ve anestezi hemiresi alarm dmesine basarak anestezi ekibini odaya ard. Televiz-;zon ekranna baktm, yara krmzya bulanmil; vetebral damar grnm.yordu ,e cerebellum nabz at hznda gele., kan dalgalar5rla boya,,yordu. Gary'nin bir yanl hareketi, arachnoid bann sivri ucunun anevrizmann tepesine saplanmasna neden olmutu. Gary, aspiratrn ucunu yarann derinliklerine doru soktu. "Eyvah, Allah'm eyvah..." diye lnliyordu. Zavf mikroa,spiratrn temizleyemedigi lran, ses kararak kafa ii yaradan dar,ya tap rtleri boyamaya balamt.
l28

"Kan basncn drelim mi?" diye anestezi hemiresi sor<lu. lalarla kan basncnn drlmesi bazen kanamay yavalatabilird. Filipiano kesin bir ifadeyle "Hayr!" dedi."Geici olarak kskalayacaz, bunun iin kan basrncnrn ylrsek olmas |azm. Asistan sandalyesinden zorlukla alran Filipiano, cam boru ulu bilytik bir aspiratr, derinlemesine yaraya soktu ve hemen saydam cam tp Andy'nin kanyla doluverdi. Gl aspiratr kanr yarada., uzaklatrrrnca vertebral atardamar monitrdeyeniden gzlrmeye balad. Gary, hAlA elinde ieyaramayan mikroaspiratrle, cerrah koltugunda donmu gibi duruyordu. "Bana on be milimetrelik bir geici d, k,ska verin, hemen imdi." Filipiano, gzlerini mikroskobun oklerlerinden ayrnadan sa elini uzattr. Ameliyathane hemiresi uzun bir [orsepsin ucundaki a,k krskac eline ..erdi ve nazike elini mikoskobun grme alannn iine yneltti. Filipiano kska kenarlarn ustalkla damarn evresine geirip k,skac skarak kapatt. Kanama, balad gibi, dramatilr bt ekilde durmutu. Uzman cerrah, Garyye cerrah sandalyesini boaltmas iin sabrszca iaret etti. "Dakika balarnda bana zaman bildir" diye Dr. Filipiano, az nce odaya girmi olan anestezolojist doktora talimat verdi '1ve barbitrat yklemesi y.p." Andy'nin beynine kan ak durnutu. Saat yaama kar, ilerliyordu. Gary'nin anevrizmanrn tepesinde at delii onarmak iin Filipiano'nun yalnz birka tlakikas vard, baaramazsa Andy lecektl. Barbittirat ilalar Andy'nin beynini a, okkoruyacaklard, belki ona fazladan bir. ikl dakfta daha kansz yaama olana salayacaklard. Cerrah, artk snm olan anevrizma torbas evresindeki 1htlam kan hzl hareketlerle emdirip ald. "Kskalamadan sonra bir dakika" Ftursuz bir telala alan Filipiano, torbac ekip kvra,ak gere kalan yapm blgeleri ayrrmaya alzordu. Daha
129

I(an verin. Hemen irndi!"

;np etkisiz duruma getirdi. "Drt daklka. Hastada bradycardie balad" Andy'nin nabz dyordu; beyni olrsijen alndan lmn eiindeydi. "Bana bo bir maa uygulaJncsr ver.'' Filipiano, geici kska-

Filipiano sonunda kska ile forsepsi hemirenin elinden kaparak, kskac forsepse kendisi takt. Hemen yanndaki aspiratrn kanh ve k<;ptlkltl aznn ektlgi havqyla titreen snk anevrizmann tepesini maanrn gm kenarlaryla sard. Yavaa maann keskin dilerini kapatarak anevrizma;n yakala-

kontroll koullar altnda yarm saat veya daha fazla alacak ileri saneler iinde yap5ordu. Anevrizmann byle sert bir ekilde ekltirilmesi, onun bal olduu vertebral arterden tamarnen koparlpyerinde onarm olanaksrz bt dehk brakma riskini tamaktayd. sonunda, vertebral atardamarrn kendisini tkamadan kskalayabilecei, anevrizmann boynunu gOreblldl. "k dakik"" "On be milimetrelik bayonetli Yaargil'F maas.'' Hernire ona yeniden uzun forsepsi verdi. Maaya bakt ve tiz bir sesle bararak hemireye gerisin gere att '.Bu geici kskal Adam ldrecek misin? Bana kalc kska r".!" -Geici kskalar, anevrizmalarn deil de geici olarak atardamariarn zerine taklmak iin yapldklarndan daha az g uygular ve bu nedenle de b;r anevrizma;n srekli olarak kapal tutmalan beklenemezdi. Hemire telala forsepse yanl maay takmt. Deerli zamann kab " dakika" Anevrizma maalarrnn bulunduu btiytik gri tepside aceleyle doru maayr bulup uygulama forsepsine takmaya alrken hemirenin elleri titriyordu. Filipiano "Kska. Kska. Kska!'' diye bagrd
!

l.irn basrnc5rla tekrar iti. Anevrizrna ;Jzerindeki maa grevii yaplyordu, kanama yeniden balamad.

Filipiano, kalan iki anevrizrna zerinde aramaf,,r devam ettirnemeye karar verdi. Vertebral damarrn,., ikinci defa kapatlnasn Andy'nin kaldrabileceini sanmlyordu ve imdi kskalam olduu anerizmann da Andy'nin kanamasrna neden olan

;nevrizma olduuna inanmaktayd herhalde. Maann evresini lir miktar yumuak jelatin kOptikle sardrktan sonra operatr sandalyesinden indi. "Kapatn. "

Gary blrka dakika hareketsiz olaralr durdu, yz solgundu. l'ilipiano odadan ktktan sonra kedeki saklanma yerimden lralkp sngs dtitik baasistann arkasrna geldim. Omzuun zerinden "f{ey Cary" diye seslendim. "Fvet?"
"

Honnnk"

Bana donuk baklarla bakt "Git bamdan"

***

c vertebral damarn evresinden ald ve btlytik damar gelen

* Pro['. I)r. Oazi Yaargil; Neurosurgery dergisi tarafndan Prof..Haroey Cushing ile birlkte yzylu beyin cerrah llu. t. Ttrk bilim adam. BeJnn" cerrahisi'n;; "dil". ameliyat mikroskobunun ve beyin anevrizmalarnn cerrahi mtdahalelnde "r;;;;;; ada tekniin babas, 2000 ;nl TBTAK Bilim d] sahb (.n.).
t50

Andy'nin yarasn kapattk ve sedyeyle aylma odasna gtrtlk. Anestezi etkisini yitirdikten sonra bile ameliyat srasrnda verilmi olan bilytik miktardaki barbituratlarn etkisiyle uzun sre bilinci kapal ve hareketsiz kald. Gary, hemire istasyonunda oturup ameliyat sonras talimatlaflyazrnaya balamt "Eer adam bu fiyaskodan sonra kendine gelebilirse, ben de gnn ortasnda gider ana caddeye tuvaletimi yaparrm!" ameliyat kepiyle burnunu sildi "Beyni nasl be dakika sreyle komple iskemiye dayanablldl? Vertebral damar krskacndan ne kadar kan kaa vard, grdn m? Sfr!" Gary hakl5zd. Be daklka sreli iskemi ya da kan aknn tlurmasr, sinir sistemineyaprlm ar bir hakaretti. Ancak, iskeninin nasl sonular douracan kestirmek gt. Andy'de bir .yerlerde bir bozukluk ortaya kacakt, bir tr fel oluabiltdl. Ama nerede? Ve ne iddette olacakt? Gary'ye gre sonucun, Andyyi hayat bo;ru komada tutabilecek kadar iddetli olma ihtimali ytksekti.

Filipiano, Andy'nin ailesine oullarnn illeme olasrlrnrn yksek olduunu syledi. Kanamann ve iskemi sresinin geri dnlmez arzal,at brakacak kadar uzun olmadrna inan5zordu. Filipiano her zamanki gibl ifmserdi. Barbituratlarn etkisinin ortadan kalkmas iin iki- gn beklememiz gerekordu. Perembe gn sabah olaan 5.50 vizitelerimiz iin Gary ile youn bakm nitesinin kapsnda bulutuk. Onu Andy'nin ]<oridorun alt tarafnda bulunan odasrna gtrdm. "Sana bir ey gstereceim." Beraberce Andy'nin gbei ikin ve gzleri kapal hareketsiz olarak yatmakta olduu odaya girdik. Nefes borusundan ieri salrnm bir tracheal solunum tp vard ve pazartesi gnk ameliyatndan bu yana bir tek
kasrn oynatmamtr.

rleyen gnlerde, Filipiano'nun o gzelim serbest radikaller kuram irkin bir gerekle lekelendi: Andyyi nekanik soluklandrma cihazndan a;nram5rorduk. Garip bir eyler oluyordu. Amelatn baarl, olduunu sylemek iin erkendi. Her geen gn Andy daha ok kendine gelor ve g kaza.,5rordu, bizlere notlar yazp, yemek yiyebilmesi iin soluklandrrma tp n r kartmamz istordu. Ancak yapay solunum cihaznrn hrzrnr dtltirdtigtimtlzde, solunumuyaval5uor ve uyku haline giri;rordu. irndiklenip uyarldnda, bir sre kendi bana soluk al5or ama uyarnrn etkisi getikten sonra soluk almas yeniden duruyordu. Sonraki hafta, endotrachea] solunum tpn uzun sreliye-

rinde tutmann komplikasyonlarr gz nnde tutrrlarak, tracheostomy ile n bo;runda alan bir delikten solr-rklandrl,naya baland. Bu arada makineden bamsrz

"Peki?" Gary, hasta bilgilerini ieren indeks kartlarn kartrmaya devam ederek kayrtsz duruyordu. Yumruumla Andy'nin gsn serte ovaladm, Andy hemen gzlerini ap kolumu yakalad. Baasistan arrmrt "Aman Allah'm, garibim kendindeymi meer!" ",.le y." dlye diletmi gstererek srrrttm. Beyaz laboratuvar gmleimin cebinden btlytlke bir tomar tuvalet kAgd kartp Garyye uzattrn, "Ana cadde on kat aada ama daha birka saat beklemen gerekecek, henz gn ortasr olrnad."

olarak soltrk alInasrn salayabilmek iin amf'etaminler dahil eitli ilalar denendi a.,cak hibirl etkili olmad. Andy soluk almak iin rryarldka kendi bar.,a soluk alyor ama dikkati daldrnda veya uykuya dalma durumunda solunumu duruveriyord,r_ Bir yapay solunum cihazna bal yaamak zorunda olan And;r'nin;zoun lakmdan kmas olanakszd. Filipiano, niversitenin nrologlarndan Dr. Leoia dant. [)r. Leo'nun tanrsr: Ondine'in laneti oldu. Dr. Leo';,.u daha sonra kafeteryada bulduumu-da,,6u nadir tlurum ile ilgili lrendisinden bilgi istedik. Dr Leo, yarm gzlklerinin zerinden bakarak "Ondine'in laneti, alt beyi., sapnda, medullada, meyda-na gelerr bir felcin *rnucunda ortaya kar" diye anlatrnaya b:,lad. "Soluk alma -erkezi buradayer alr. Bildiginiz gibi bizya bilinll olarak soluk ahrz" derin bir soluk alarak ne demek istediini gsterdi"ya da bilinsiz olarak, soluk almay, dnmeden- Eer beynir zde solumay denetleyen merkezim iz ar zalar-lmr sa, otornatik ,,lrak soluk alamayz; her nef'es almz dnerek yapmak z.runda kalrz. Solumay dtltlnmedigimizde sol.rnumtmuz .ltrur. Bu kadar basit."
i

Sol yz kaslarnda bir miktar kmenin drnda, Andy'de herhangi bir fel belirtisi yoktu. O gn leden sonra anne babas geldiglnde onlarla iaret diliyle konumaya bile kalkt. Akam vizitesinde Filipiano ameliyatrn baanl, olduu sonucuna vardr, anne babaya sarld ve bazen beyne hi kan gitmemesinin az bir ey kan gitmesinden nasrl daha il sonu verdigine dair bir de ktltlk sylev verdi. Beyne dtlllk kan alr5la bir miktar oksijen gitmesine izin vermek tahrip edici "serbest radikallerin" olumasrna neden olmaktayd, oysa ki bu durum kan
akrmnn tamamen durdurulmasrnda ortaya kmamaktayd.
l32

***

I33

Nrolojinin doum yerinin Londra olduu bilgisine dayanarak Eric sordu "Ondine kimdl? Queer Street'teki bir nrolog muydu?" "Ha5nr" diye glerek yantlad Dr. Leo, "Ondine, tanrrlar kzdrran, eski Yunan mitolojisindekl blr perdi, Zeus tarafindan her soluk aln dnerek yapma cezasna arptrrlmt. Bir daha hi uyuyamayacakt, nk ufzku onun iin lm demekti. Esasl lanet deil mi?" "yileebihr mi?" de sordum. "Pek olas deil. Aslnda, nroloji literatrnde hibir yerde iyileebileceinden sz edilmiyor. Bana kalrsa, arkadarnrz .yapay solunum cihazna bir ad versin, nktl yaam boyunca onunla blrlikte olacak bundan sonra."
Dr. Leo'nun kehaneti

hastanemizin, yapay solunum cihazna barnh hastalarrn youn bak,m nitesi dnda bakrmlarrn, salayacak bir protokoltl yoktu. Hastane bakmnn artan maliyeti, zamanla, hastanelerin yapay solunum cihazl hastalarnn koularda, bakmev]erinde hatta kendi evlerinde bakmrn olanakl klacakh. Ancak bu gelimelerin gereklemesi iin daha bir on ;nla gereksinim vardr. Yapay solunum cihaz normal bir hastane yata-

O sralarda

nn yanna tarnsa bile, uzun yllardr srm olan sigara ime alkanlg ve kroniklemi zatrresi onun youn bakmdan bir veya iki haftadan daha uzun sreyle uzaklamasrna zaten izin vermeyecekti.

ay geti, derken iki, derken ; Andy, yapay solunum cihazndan

'r''r:,{,,:y'nin

ameliyatndan sonra bir

kurtulamad. Bir otuz dakika kadar cihazdan a;,rlarakyoun bakm nitesi evresinden uzaklap tekerlekli sandalye ile gtrld hastane avlusunda hava alabihyordu. Amelattan sonraki birka haftada Andy'nin ziyaretileri oldu: kilisenin papaz ile kilise cemaatinin sadk yeleri geldller. Aodyy" syleyecek pek blr
eyleri olmad, aslnda Andy iyiyken de herhald e fazlakonuacak

Youn bakm nitesi Andy'nin evi olmutu. Sokak gsileri iinde, ayanda tenis ayakkablar5rla bir ezlonga oturup, yapay solunum cihaznn hortumlar gbeinin stnden sarkarak, televizyon seyrederdi. BOlgenin Piskoposu'ndan gelen gemi olsun mesaj ile hemen yanndaki btiytlk blr ha, yatann arkasndaki duvarda asld. Drt ay geti. Bizler onayardmc, olabilmek iin tbbi teknolojinin snrlarn zorluyorduk. Eski elik cierin modern bir versiyonu, vakumla alan istiridye kabuu bir portatif yapay solunum aygfi vcuduna baland. Andy'nin iman gvdesi makineye uJrum salayamad ve cihaz bir ttirlti randrman vermedi.

konular yoktu. Andy, aylar bo;,.u hastanede yatlp durduka, sonunda anne ve babasndan baka ziyaretisi gelmez oldu.

Youn bakm nitesi, yaanacak yer deildi, gecesi gndz olmayan, srekli a1,.dnlk bir evreydi. Yapay solunum cihaz alarmlar gnn her saatinde alard, gece nbeti personeli glr aralarnda fkralar anlahrlard, temizlikiler her zaman ortalardayd. Banyo;,apmak, gaz karmakgibi ozel yaamn paras olan eylemlere burada pek yer yoktu. Youn bakm nitesinin yn ve zamandan yoksun ehresi, normal insanlarn bile ruhsa] bozukluklar edinmesine yol a5zordu. Andy'nin sar oluu, herhalde youn bakm dnyasnda yaamn kolaylatran bir avantajd. Ona biraz olsun huzur salayabiliyordu.
|34

Andy gn getike iine kapanlyor ve ktmserleiyordu. Tespihinden ayr|rnaz olmu srekli dua edordu. Gnn birinde, arahk aylnrn balarnda, Andy'nin hastaneye yatrlnn beinci a;nnda, sinir krizi geirmekte olduu blldirilerek youn bakma arldm. Belirli bir nedeni olmadan, iddete bavurmu ve alarnaya balamt. Yatak bandaki komodini devirmi ve tespihini hemirelerden birine firlatmt.

KAda bir not yazarak ne olduunu sordum. Yalnzca koca banr sallad, baz, el hareketleriyapt ve odadan kmam iaret etti. Ona sakinletirici Haldol inesi yaptk, artk neredeyse hastane.youn bakmnn demirba durumuna gelmi olan anI35

ne ve babasn bulup haber verdik. Andy ile birka dakika ia-

retletikten sonra zgn bir yzle dar5za ktlar. "Nesi var Bayan Wood? Biryeri mi arryor?"

r itmeye balamt. ntihar etmesini nlemek iin srekli sakin-

Gzleri yalarla dolu, daha o sabah hemirelerin youn bakm salonunun bir kenarrna kurduklar ktitik bir Noel aacn gsterdi. " Z arnann izi ni kaybettiinden Noel'in yakl amakta olduunu bilmiyormu. Buradan kp kllis sslemek istiyor. Ona kamayacarn bildigini hatrlattk, o da lmek istediini syledi." "Son gnlerde depresyon iindeydi..." diye sze baladm, Andy'nin babas, szm kesti. "Biliyorum evlat. Elinizden gelen her eyi yaptrnz biliyorum. Ama onun hakl olduunu dnyorum." Bir an durdu, alamamaya aharak devam etti "Biz de onun lmesini
isti.yoruz. "

letirici etkisi altnda ve yataa bal tutmaya baladk. Anne ve labas ellerini gsne veya ellerine dayayarak iaret yapp t:,nunla iletiim kurmaya ah5zorlard ancak o, ya bunlar anlanyor ya da bilerek onlara yanrt vermordu. Not yazmas iin ''llerinin ba zldnde hemen grtlak hortumuna sarl5or ve kendisini yaayanlar d.ryas,.ra balayan tek ba koparma.y alyordu. Gnn birinde vizite|erirniz srasnda o ellerini tleriden balardan kurtarp, cierlerine istenmeyen soluk pom1ralayan cihazdan kurtulmaya abalarken, Gary ve ben yata,n barnda durmu bakyorduk. "San5rorum Wyatt Earp'n szyd 'Toprak stnde geen lcr gn 5n bir gndr' demiti" de sylendi Gary "Ama
Wyatt bu adam tanmamrtr tabi."

***

***

Andy zamanla sakinleti ama ask yz ve ktmserllgi de_ vam etti. Noel geldi ve geti. Bir psikiyatri uzmanrna dantk, baz depresyon nleyici ilalar nerdi ancak bunlarn pek blr yarar olmad. lgili asistanlar basit bir tr iaret dili rendiler ama Andy anne ve babasnn dnda kimseyle iletiim kurmuyordu. Amelat srrasnda oluan sol yz felci tamamen iyilememi olmakla birlikte, ocak a1,.rnrn son gnlerine kadar ciddi bir sorun yaratmamh. O gnlerde sol gz kzarp imeye balad. And.y f'el nedeniyle, sol gzn tamamen kapayamordu. Bu nedenle
son birka ay bo;runda korneasrnda eitli tahriler ortaya rkm ancak hepsi ksa srede iyilemiti. Bu sef'er korneada enfeksi-

ubat aynrn sonlarna doru Andy'nin anne ve babas Dr. l"ilipiano ile blr toplanh yapp Andy'nin yapay solu.rum cihazr,,n durdurulmasrnr istediler. konu hastanenin etik komitesine 11iitrld. Komite bu talep karsnda olduka tedirgindi, Andy
;,tk iletiim kuramadna gre, lmek istediinden nasrl emin

yon olumu ve antibiyotik tedasine ramen, kornea zerindc yara dokusu meydana gelmiti. btir gz zaten krd; imdi korneadakiyara bu gznn grn de engellemeye balamt. ubat ay geldiginde Andy tamamen kr olmutu. Bu onun iin son damla olmutu. Grtlandan giren soluk hortumunu kartmaya ve yapay solunum cihazn odadan d136

,,lunabilirdi? Anne ve babas,, etik komitesi yelerinin yatanrn l,:na gelip onu, bir yataa hapsedilml, cierleri zatrreden l;tst;r, sarr ve kr, istei dnda yapay olarak soluklandrlrlic grmelerini istedi. Komite yeleri kabul etti ve youn bak,,, geldiler. Ksa sre sonra da anne ve baban,n talebine onay ,t.,n ilerdi. '|';rlebin onayland gnn gecesi saat 11.00'de, Gary ve ben W,xds lftlyle.youn bakmda bulutuk. Andy'nin annesi onu ,,lndan ptkten sonra, iaret parmugyl" avucunun iine bir ,.,,vlcr yazmaya balad. Andy iddetle olumlu ynde ban sall.,,l. Solunum teknisyenlerinden biri anahtar5ula solunum ciha,,, ;larmn etkisiz duruma getirdi. Gary ile ikimiz birbirimi.,,, [karak kimin soluklandrma hortumunu kararak cellad ,,1,;yacana karar vermeye alyorduk. Ancak ikimizden bil37

ri daha hareket etmeye firsat bulamadan, Andy'nin babas herkesin odadan kmas iin iaret etti. Sonra kapy kapad ve
perdeleri ekti. Bir saat kadar bekledim ama odadan kan olmad. Gidipyat-

beyin cerrah kanatlaryla kozadan kacakt. Bu sadece bir rol oynamak myd? Ya da psikopatlk bu deiimin bir paras m5d? Ve ben de acaba bu umursamazlk yolunu izleyecek

Andy'nin lm kararrnr imzalamam istendi. Geldigimde, anne ve babasr cansz dev bedeninin iki yannda oturmu halA ellelni tutuyorlard, alfa ve omega, bata da var olan, sonda da.
Annesi kzarm gzlerle, yznde ciddi bir ifbde, tek evladna bak5zordu. Eski bir lanet vardr: "Btn ocuklarndan daha uzun yaayasn" dlye, Bayan Woods imdi bu kAbusu.yayordu. Ban kaldrp bana balrt "Daha ok kiitik bir ocukken onu bir bakmevine vermemizi sylemilerdi ama biz bunu yapamadk. imdi, sonunda bir bakmevine verilecek diye korkuyorduk. Buna da raz olarnazdk. yi biryaants oldu. yi bir evlatt..." Sesi bouldu, devam edemedi. Onlarla ;nl ncesinin kromozom hatas, onun iin hi de hata deildi. Yznden, ocuunun onun iin her zaman dnyanrn en mkemmel ocuu olarak kallacaglnl goruyordum.

trm. Sabahn dOrdti civarnda youn bakmdan arlp

miydim? imdeki efkat ve acma snp gidecek mlydi? Belkl de. Belkl de hastalar beyin cerrahlarndan efkat beklemiyorlard. Belki de onlar Nietzche'yi Alan Aldaia tercih ediyorlardr, kendilerini iyiletirecek bir spermen arryorlardr, onlarn ne olacaklarrn umursamasa bile. Ancak Andy, Gary iin bu rollerden hibirine uymuyordu. Cenazelerde alamaktan vazgemeyi renmeldim.

***

Ertesi sabah Gary ve ben, viziteler iin youn bakmda bulutuumuzda Andy'den hi sz etmedik, Gary, arachnoid ba5la yaphr o yanl hareletinin, Andy iin silah yarasr kadar Oldtlrllctl bir sonucu olduunu herhalde biliyordu ama baasistan bir daha hl bu konu;ru amadr.

Gary'nin bir ameliyat psikopatna dnme sreci artrk tamamlanmrt. Garyye hayrandrm, o ise bu lmcl hatas5rla ilgili en ufak bir vicdan azab ya da znt belrtisi gstermiyordu. Bir zamanlar Filipiano'nun cerrahi nasrlamln eletiriyordu ama imdi kendisi o duruma gelmiti. O da benim gibi, asistanlk kozasnrn iine bir elikhane iisinin ocuu olarak girmiti, tp fakltesinden yeni mezun, ocukluktan yeni km bir gen olarak. Drt ay sonra, yedi;nllk eitimini tamamlam,
l38
|39

VIII. Blm

Kolay Olsayd Herkes

Yapardr

demsiz asistanlk dnemim sona ermek zere.ydi. Mays ayrnda bir cuma akam saat sekiz sralarnda vizitemizi tarnamladlrtan sonra Gary, Eric ve ben zer-

imizi deitirrnek iin cerrahlarrn soyunma odasrna gittik. O gece, nbette intern bulunduundan ve Gary de onu desteklemekle ytiktlnlti olduundan, eve gitmek iin pek acele etmiyordu. B""" ve sinir cerrahisi gibi bir ileri uzmanlrlr servisinde bir internin verebilecei kararlar ok snrl5d, bu .redenle internin nbette olduu gecelerde Gary hastaneden fazla uzaa gitmezdi.

"Kim Roma's Pizza ister?" diye, soyunma dolaplarndan

oluma uzun lroridor bo;runca du;,,ulacak ekilde bard. Roma's Pizza Salonu hemen hastanenin karsndayd. Hastane
l4l.

doktorlarnn pek ou burada yemek yediglnden hastaneden pizzacya blr de dlrekt telefon hatt ekilmiti. "Saol, ben yokum." diye Erlc heme., yantlad. Bir gece nce nbette olduundan bir an nce eine ve ocuklarna kavumak istiyordu. Eric iine balyd ama i sona erdiginde de hzla hastaneden ayrlrd. Aslnda ben de hastane kampsnde kahp dayarenlik etmekten pek holanmazdm ama efinyalnz barna yemek yemesine de gnlm raz olmadr, sigara duman altnda kalmak ve bir-lki saat daha geyik muhatbeti srdrmek
pahasna olsa dahi. "Ismarlarsan ben varm," diyerek davetini kabul ettim. "Kabul ama Gary'n in pizza yerne yasasna tAbi olacaksn.
ye yantlad.

deks kartlarr, New England Journal of Medicine dergisinden fbtokopiler, enjektrler filan. ocuk hastal,klar asistanlarr, se_ vimli pastel renkli stetoskoplarrnrn zerinde minik a;ncklar ve yzlerine ebediyen yapm anlay,l baklarla dolarlard, Dahihye asi stanlarnn oturduu masan n yan ndan geerken

"

di-

Gary arkasna dnp bana bakt ve kpein patisiyle kulak arkasndaki pireleri karmasn taklit ederek, kapal avucuyla sa kulann arkasn iddetle ka-aya balad. Bu onun dahillyecileri tanrmlamada kulland zel ifresiydi. Asistanlar szl_ "pireler"di. Bu yaktrma isnde, dahiliye asistanlarnrn adr min nereden kaynakland bilinmemekle birlikte kkenine dair lazrenkli kuramlar bulu.,maktayd: iko, bargan, kendlni beenmi hlyarlar, lmekte olan bir kpein stne son zpyaratrklar vb. gibi. Dahiliyeciler ile cerrahlar arasrnda srp giden bir gerginlik vardr, dahiliyecler cerrahlar beyinsiz teknisyenler, cerrahlar da dahlliyecileri, hastalarr yanarken keman alan tbbi Neronlar olarak grrd. Bu meslek ii ekime asistanlk gnlerinde zitveye kar ve uzmanlrk aalnasrna ula,ld,ktan sonra da birsakinleirdi. Yeni uzmanlk kazanmr cerrahlar, kenka
layan

Bir yasa daha m ! ? " Bu da ne oluyor? "Bekle, grrsn."

"

"

Klylara, kelere abuk baklar frlatarak hastane lobisinden hzla getik, i konumaya istekli hastanenin uzman doktorlarr veya hasta aileleriyle karlamadan kmak istiyorduk. Bir baasistan iin i gnnn sonu yoktur, onun iin yalnz arada, kesintiler olabllt. rsr.., .," kadar dlkkatli bakarsa, yaplacak o kadar yeni i kar. Bu gece her ey sakin grnyordu. Yolumuz kesilmeden kaablldik. Roma's'da,, her zamanki gibi hastane asistanlarrndan oluma bir kalabahk vard,. Btn uzmanlk dallar,, zel giyim ve davran biimleriyle temsil edilmekteydl. ki irl yapl ortopedi asistanr, anabolik steroidlerinden azcrk uzaklam, birka Calzone'yi gvdeye indiriyordu. Bir genel cerrahi asistanr, stnde ameliyat giysileri ve ayakkablarrnrn zerinde kan lekeh galolarlyla bir "Star Wars" oyun makinesine kalas5,.la vurup
syleniyordu.

Pizza salonunun arka kesindeki bir masaya dolumu dahiliye asistanlar bir karacier sendromu zerinde ekii.yorlardr; stetoskoplar boyunlarnda ve cepleri dahiliye a"sistanlarna ait standart rvr zvrrla dolu olarak: Washington el kitabr, hasta inl42

dilerine hasta akrrnrn srmesinin ve ipoteklerinin denebilme_ sinin dahiliyecilere bal olduunu, dahiliyeciler de krsa sre sonra, hasta kan kusmaya baladnda el altnda bir cerrah bulunmasrnrn hi de kOtti bir ey olmad,.r, a.,lard, Gary ve ben btiytlk boy bir pizza smarlad,k, bo bir masa lularak oturduk. ef blr sigarayakt. "u lanet pirelere bak, hayatlarrnda belkl blr de['a grecekleri bir hastala ene yoruyorlar. Pirelerin derdi bu ite, yalnz garip hastalklar severler. Asl ckmeklerini karandrklar, s,radan vakalardan nefret ederler. Bi_ zimle u adi pireler arasrndaki en btytik fark bu ite. Biz esasl lir bel fitg iine ba.nlrrrz ama onlar hipertansiyondan nef'ret crlerler. ocuk pireleri -belkl de onlara tatarck demeliyiz?sahkh bebeklerden nefret eder. Hep, kistik fibrozayakalanm lir zavall yavrunun ellerine dmesinin hayalini kurarlar. Biz
l43

;lda

bacana ar saplanmakta olan bir adam gOrdtltlmrde, onlar

gibi, parasempatik sinir dmnde mhr hcreli bir kanser oluumu vardr inallah de umutlanmayl:,. nallah kolaylkla tedavi edebileceimiz, bahede almaktan kaynaklanan basit

bir disk kaymas ,ardr da heme., onarp gndeririz diye timit

ederiz. "

yapmam iin olduka dil dtlkmtlt. Gary'nin kafatas kemii iine yazmr olduu durar yazsrnr gordtitlnde Fred'in grtlabugn dahi unutandan hkla rkan, zor anlalr kliflirlerl mam. Fred, yerinden al,nan flap,, bu haliyle patolojiye gndermekten utand iin, kemie kaznm mesajr silebilmek iin bir

Iftsalmakta olan sigarasnda., bir.,efes ekmek iin duralad sonra konuyu deitirdi. "Bu hafia sonu hangi uzman nbette?" efin tepkisini tahmin ederek "Fred" dedim. "Yapma yahu!" diyerek Gary yzn ekitti "nallah bu hafta sonu nemli bir i kmaz. Gitmeme urada bir a;nm kald ve bu srede o koca kulakl hyar iin baka bir vakaya bulamazsam mutlu gidecein."

"Can cehenneme." Gary, her zamanki gibi pimanlktan uzakt. "Ktltik bir convexity meningioma idi ve btn ameliyat benden ald. Flapn enfeksiyon kapacan nereden bilebilirdim." Adil olmaya alarak "Seni idareye ikayet etmedii iin
anslrsn." dedirn.

saat kadar uramtk.

"O da sana bayllyor ahbap, hele u kemik flap ola;nndan sonra!" Kemik flap, olayr, Gary'nin baasistanlkylnn balarnda meydana gelmiti. Fred ve Gary, iyi huylu bir beyin tmrn almak iin bir kafa ii ameliyat yaplyorlard. Fred batn ameliyatr, batan sona tek banayrtm, Garyye hl frsat vermemiti. Bu, baasistana ar bir hakaret nitelii ta;np,

"Ne yani! Bir kafbtas ii telgrafi iin iime son mu verecek^ lcrdi? Pizza nerede kald? Senin fizikten derecen var, deil mi l"rank? sen kuantum durumlarn iyi bilirsin, benim iki kuantum durumum var: ben ya amdr ya da tokluktan midem bu-

l:rnr. Bu benin bamdaki bir ]anet. Midem bulanncaya [adar

durma_y.mek.yemeliyim, aksi takdirde karnm doyma,." Gary, tlan sigara ien, ne bulursan ye de bir kllo dahi alma, trnden,

"vaka;n almak" olarak nitelenirdi. Fred'in ameliyathaneyi terk ederken, skc bir i olanyarayr kapatma iini de Garyye brak-

A tipi, srska uzun biriydl. nanlmaz miktarlardayemek tiikete1illrdl.

mas,

Gary, kafatasr flaprnrn, beyine ulamak iin geici olarak kesilip lrarlm kafatas kemii parasnn iine, elektrokotr bann yakc ucuyla, Fred'in ecinsel olduunu if'ade edecek ekllde "... Fred"yazml ve sonra, buyazn,n bir daha asla gn na kmayaca dncesle, kemik parasn tellerle tutturarak yerine yerletirmiti. Ancak, maalesef kemik flapnda bir stafilokok enfeksonu olumu ve bir hafta sonrayerinden alrnmas gerekmiti. Bakteriyel enfeksiyon bulam kemik flapnn, enf'eksiyonun ifletirilebilmesi iin yerinden karlmasr zorunluydu. Yumuak kafa b<llgesi birka ay sonra plastikle doldurulacaktr. Gary, kaf'atas flapnn kar,lmas, ameliyatnda Fred'e benim asistanlk
1ll

Garyyi iylce ileden rkarmrh. Bunun zerine, kzgn

Birka dakika sonra garson kz piz,zay getirdi, "Peki, sylc bakalm imdi, Gary'nin pizza yeme yasas neymi?" diye

.,rrdum.

Cary, pizzay kendisine doru ekti, yarsn kesip a\,nrarak iklye katlayp dev bir sandvi gibi srmaya bald, "Ben biriyle pizza paylaacaksam llme yar yarya degildir herkes ne kadar hzl, yerse o kadar pizzayer, Gary'nin an nce yemeye .v:tsas bu ite. A kalmak istemiyorsar bir l,la!" Ben bu ite onunla baa kabllecelr gibi deildim, Gary, kal; - tkettiinde, ben sekiz dilimden yalnz ikisini yebilmi_ ir, Yemek bittiginde, Gary gzlerini kapayp mutlu bir gilltlm-.,,r,e.yle arkasrna

yaslanmtr.
|45

"Bulant geldl mi?" diye sordum. Hafif bir glmsemeyle baula onaylad. Gelecekle ilgili planlarn renmek iin sondaja baladm. "Ne ie gireceine karar verdin mi?" Gary, sanki rykuya dalacakm gibi birka dakika sessiz kald. Sonra gzlerini ap, hrzla, tkenmeye yakn durumdaki sigara paketine dald. "New York eyaletinin st ksmndaki o ii kabul ettim. Biliyorsun, hani iki yl ilnde kendini emekle aJnrrp, senede bir milyon dolarlk iini bana devretmek isteyen o moruun iini." "Gerekten mi?" armtm "O ile ilgili mlakata be ay nce gitmitin. Kararnr ne zaman verdin?" "Be ay nce. Oradayken szleme.yi irnzaladm bile." "Ama o gnden beri bir dzine yere daha grmeye gittin Angaje durumda olduunu ne kimseye sylemedin?" Gary bir duman bulutu fleyerek gtlld, ban yaklatrarak "Saf ocuk" diye fsldadr. "" bir adaysan, millet seninle grmek iin her bir yere uak biletini der. Her bir grme de seni bu k5ma makinesinden bir ya da iki gt-in uzaklatrr. Be ay nce szleme imzaladm neden aklayp mlakatlard aIvazgeeyim? imdlye kadar bak nerelere gittim: San Diego, San Fransisco, New York, ilerin hepsi berbat ilerdi ama grlmeye deeryerlerdi. Akron'a gitmedim, gittim mi? Baasistann ii bu, Frank olum! Herkes, sizlere nasl dikip balanacan retmek iin buradayz sanrr ama siz bunlar heryerde renebilirsiniz. Biz sizlere gerekten nemli eyleri retmek iin buradayz. Mesela, cann pahasna dahi olsa alrnayacan New Orleans'daki bir zel doktorlar grubundan, Antoine's restorannda nasl yemek sleneceini renmek gibi." Mne.,,v-er stadnrn rahlesinde ders renen blr Budist Ogrenci gibiydim. "Yaamnn nndeki be ;nl baya zor geecek, Frank." diye devam etti Gary. "Ama unu hi unutma, beyin ve sinir cerrahisi zor olmasayd herkesyapard. uradaki pirelere bak. Hayatlarnn gelecek krk yl bo;runca Inderal filan gibi ilalar iin
!

eve gidip televizyonda Gilliganin Adas dizisini mi izlemeyi? leride karlaacan bir hastaya, Bay Howel]'in kaptan vasiyetine almaya karar verdii bOltimti izlemeye gittiin iin belkemii travmasn renemed;gini mi sylemeyi yelersin?" "Peki, peki, geliyorum ama nce Kathyyi aramallym. Buluacaktk." Gelecekteki eim, benim son dakika iptallerime alnaya balamt.

rarak uyandklarn dnebiliyor musun? Belkl bir ikisi yaplyordur ama onlarrn ou cerrah olmak istemi ama bunun iin gerekli i ykn kaldramamlardr. imdi pizzalarndan bir cin ksa da hemen imdi onlar istedikleri herhangi bir tr doktora evirebileceini sylese, onlardan hangisinin'Sevgili Cin, beni bir gastroenlerologyap kl ben bn gn birinin makatndan ieriye bakaym ve muayenehanem, barsak hareketlerinin resimlerini bana gstermek iin bekleyen hastalarla dolsun,'veya'Sevgili Cin, kronik akcier hastalarrnn stme balgam ksrmesine baylyorum' diyeceklerini mi san5zorsun? Asla, ya kalp cerrah ya beyin cerrah ya da organ nak]i cerrah olmay isteyeceklerdir. " Gary'nin ar cihaz tt. Acil servisten ar5zorlard. Son sigarasn kola bardann iinde hrt5ula sndrd ve doru hastane telefonuna kotu. Video oyunlarrnn bitmek bilmeyen grltsn drymamak iin bir parman <lblir kulagna sokmu, telefon cihazna doru eilmi dikkatle dinlerken onu gzledim. Birka dakika dinledikten sonra ban sallad ve kapatt. Masaya dnd, on dolarlk bir banknotu masaya frlatp paltosunu kapn. "Gidelim." "Nereye?" dedm. "Ben nbette deilim." "Beyin ve sinir cerrah olmay m renmek istiyorsun yoksa

reeteler yazrnay| gerekten istorlar mr dersin? Gecenin krnde 'Dlyaliz! Bir hastaya daha diyahz yapmal5um!' de ba-

"Acil servisten telefon edersin. Walter'in elinde, kamyonetine takla attrm ve imdi de gzlerinin nnde erilp gitmekte ,lan bir hasta var. Walter'i biliyorsun, plastik cerrah olmak is147

I46

teyen ocuk, byle vakalarr grnce panie kapl5or zavall." Walter, internimizdi. r., bl. interndi ama kentsel travma vaka^ larna bakmaktan ok, k evrelerde meme dikletirme ilerine
daha yatknd.

karken ortopedi asistanlarndan biri arkamzdan seslendi. "Hey Gary, gene mi ie gidiyorsun? Siz hi dinlenmez misiniz?" "Sorma Bob, bu bizim iin zor|ir yl," diye Garyyantlad "arna hibir ey siz ortopedi cerrahlarnn yaamndaki o en zor yl gibi olamaz tabi." "yl" mi, neymi on]ar?" "Ortaokul!" Cevap beklemeden hzla karanlk sokaa ktk, acil servis giriine yOneldik.

ak mr, herhangi bir uzantsn hareket ettirebiliyor mu? Otuz .yana basm da nasl ha]a kendisine 'Bil\r' dedirtlyor?" ntern beklemeden devam etti. "Bilincini hi yitirmedi. Yarm saat kadar nce geldi, boynunun ardn, bacaklarnda arlk olduunu syledi ama hepsini hareket ettirebiliyordu. Ama imdi hareket ettiremediini ve ellerinin u;rutuunu sylyor. Grtinrde travma belirtisiyok, ayrrca genel cerrahlar da .!.,, l .. l..l hasta.y gorduler. Uorunuu U/, gD. Gary daha fazlasn dinlemeden travma odasrna dald. Uzun boylr, salam yaplr, gne yanr tenli, siyah sal, ..e siyah bykl hasta, stnde beysbol formasyla srt tahtasrna kaylarla
bal yat5ordu.

***

Acil servisin ii, Roma's'n aydnlk, elektronik seslerle, ddtlklerle ve hastane asistanl;rr5zla dolu i mekAnndan ok farkl deglldi. Ceketlerimizi hemire istasyonuna brakp dorudan travma servisine girdik. Walter bizi orada karrlad, ince yapl

yakklyd. Genelde, irkin bir estetik cerrahn ba;r ans iman bir aerobik hocasnnkinden pek f'arkl deildir. Walter'in bizi grd iin mutlu olduu her halinden belliydi. Programmza giren internlerin ou, temizlikilerden daha [azla beyln ve sinir cerrahisi bilgisine sahip olmadan gelirlerdi. Bu nedenle, servisimize geldiklerinde, rolleriyle ilgili tek bir kelime bilmeden kendilerini sahnede bulmu tiyatro o;runcularnn kAbusunu yaarlard. "Wa]t, adamm," Gary, kolunu akn internin omuzlarrna dolad "syle bakalm bizim iin nelerin var burada?" Walt, kurunkalem karalamalar5zla dolu not kAdn kard ve okumaya balad "Billy Renaldo, otuz yanda, daha nce tbbi ilem grmemi, beysbol antrenmanrndan eve geliyormu B numaral otoyola giren rampada kamyoneti kaym ve takla atm... olay yerindeki durumu..." "Bek]e," dedi Gary, "ben Haahvaard niversitesi'nden birine benziyor muyum? Yalnz gerekleri anlat. Hayatta mr, bilinci
ve
l48

Gary, "Bay Renaldo," diye sze girdi "Benim adm Dr. Stancik, beyin ve sinir cerrahisi baasistan5nm, bu bey Dr. Vertosick, bu da Dr. Schwartz." Beni ve Walter'i gsterdi. "Ayak parmaklannrz oynatmaya ahrn. " "Bana Billy deyin. O;znatamlyorum. On dakika kadar nce oynatabilordum, imdi oynatam5orum. " "Kaladan aa herhangi biryerini oynat." Billy gayretle L,aldrlannr kaladan hafife oynatt. Bily'Jri srt tahtasrna balayan ka;nlar gevettikten sonra Gary "Bacaklarn kaldrmaya al." dedi. Olmuyordu. "Doktor, imdi de ellerim garipleti. A]lahim ne oluyor bana?" "Panie kaprlma, ne olduunu anlayacaz." dedi Gary, sert blr dille. eC Billyyi batan sona iyice muayene etti ve belkemii rntgenlerinin alnmasn beklemek zere odadan ktk. "CZ duyusal dtlzey sorunu ,ar" diye Gary fsldad "ve hem de neredeyse komple motor dzey bozukluu. Grnts iyi ama paraplejik. Walter'i, 'b.i' kavramrnn biraz revizyona gereksinimi var." C7, yedinci cervica] omuru, boyunun gsle birletii yerdeki omuru tanmlard. Billy'nin omuriligi bu .roktann altnda ahmlyor, bunun sonucunda da vcudunun koltuk altlarndan aasndakl bOltlmtlnde hissizlik ve fel durumu ortaya kzordu. Gary yksek sesle dnmeye baladr,
149

"Ama olay neden bu kadar hzl geliiyor? Geldiglnde bacaklarn oynatabilordu." "Belki gerektigl gibi sabitlenmemiti." de grm belirttim. Eer boyunda bir krk olumusa, iyice sabitlenmedigi takdirde krk omuriligi zamanla daha ok zedeleyebilirdi. "Yok canm," dry" Gary yantlad. "Olduka i sabitlenmi grnyor bana, hem de bllinci tamamen ak. Biri bo.ynunu krm ve halA uyanksa, o kadar iddetli ars olur ki burnundan tutup kaldrsan bile boynunu oynatamaz. Burada garip bir eyler oluyor." "Belki dnm reaksiyonu gsteriyordur." diye yeni acil servis asistanlarrndan biri araya girdi. "Olabilir," diyerek Gary dttinr gibi yapt "belki dokuzuncu istasyonda topa vuramaJnp oyundan dtitii de erkeklik gururunu kurtarmak iin fel olmu gibi yap5zordur... ama biraz bekle, psikatri uzmanlarn henz arma." "Dnm Reaksiyonu" deyimi histerik tepki anlamna gelen yumuatlm bir tbbi deyimdir. Bu durumd:ki hasta, bozulan blr evlilign veya Bllly'nin durumunda olduu gibi, bir trafik kazasnda Oltimle kar kar5za gelmenin oluturduu duygusal travmaJ,., korltik, kolda veya bacakta f'el gibi bir fiz,yolojik travmaya "dntrmektedir." Aslnda, bu|gularn organik bir nedeni olmamakla birlikte, hasta rol yapmamakta, bu skntlar gerekte., yaamaktadr. Hasta rol yapanl ar, gerekten hasta o]duklar inancr iinde deildirler. Bu nedenle, kimsenin onlar grmedigini sandklar zaman tekerlekli sandalyelerinden kalkarak gizli kameralara yakalanrlard. Dier taraftan, histeri etkisi altmda olan kii, itenlikle hastalnrn gerek olduu inancndadr ve bu nedenle yalnz banayken bile hastaln arazlarngstermeye devam ederler. Histeri nedeniyle du;ru kayb gsteren bir hasta, gzn bile krpmadan parmana ine batrlmasna dayanr. "Histeri" deyimi Greke rahim anlamrna gelen lisfer szcnden kaynaklanr, hasta rahmin alrnmasr anlamna gelen "Histerektomi" ameliyatnn kk de bu szcktr. Eski dokl50

torlar histerinin tamamen kad,nlara zg bir rahatszlk olduun;r inanrlard. Gene de, kadr.,larda daha sk rastlanmasna ramen, ben erkeklerde de pek ok d<lntitlm reaksiyonuna tanrk olmuurndur. Aslnda, belirgin ruhsal sorunlarr olmaya., insanlar da histeriye kaplabilirler. Belkemii rntgenleri ekildl. Gary ile birlikte arka odalardan birinde flmleri inceledik. Belkemiinin ce-vical ve thorax spine blgesinin filmlerinde grnr bir omur atla veya k gz-

lenmordu. Acil servis asistan "Size demedim mi," diye iisteledi "adamda histeri olumu. Bir sre gzle.yelim, bahse girerim yryerek hastaneden lrar gider." Gary blrka dakika daha filmlere dikkatle bakt sonra hz]a koltugunda geri dnd. "HayrI... hayr, hayr, ha;nr. Adamn, duyusal dzeyde yukandan aa felci ve hisetmedii boyn a'Walter, rsr var. Frank, telefbna ge Fred'i ara, durumu anlat... radyoloji asistann ara, myelogram iin Cl ponksonu ve tomografiye gereksinimimiz olduunu syle. imdi... imdi deyince hemen imdi demek istiyorum, iki saat sonra deil ! Tamam mr? Ben de amelathaneyi arayacam, myelogram tamamlanr tamamlanmaz geleceimizi bildireceim." Myelogram, teknii, omurilik evresindeki sv5la dolu bolua iyotlu blr boya verildikten sonra boyann omurga iinden aknn rntgen ve tomografiyle izlenmesi ilemidir. Gary, boyanrn, hemen kulan arkasndaki Cl omurundan verilmesini
istemiti.

"Ne bulmav beklorsun?" diye sordum. "Filmleri normal." "Bilmiyorum," dedi Gary "dlsk yrtlmas olabilir, belkl de blr pht. Bakm aklazrn," Gergin koullarda Gary'nin akac grnts ortadan kalkar altndaki titiz ve mizahtan uzak prof'esyonel ortaya kard. Gary bana, Dr. Strangelove filmindeki bombardman pilotunu hatrlat5zordu, akac bal kaba tipli biriyken Moskova zerine hidrojen bombas atma emrini aldktan sonra birdenbire fanatik ve becerik]i bir saraya dnen pilotu.
l5l

Travma odasna d<lndilk ve Gary, myelogram ilemini BilVye anlatt. Odadan kp, ;rukarya, radyoloje ynelecekken Bllly seslendi, "Doktor..." Gary, yatak barna dnd. "Bana Gary de."

"Garyi'dedi adam sakin bir sesle "artk parmaklarrm da oy-

natamyorum."

***

Yetikin bir insanrn, yaklak altm santimetre boyunda ve ortalama ktltik parmarmz apmda olan omurilii, srt ortasndan, omurgann koru;rucu zrhrnrn iinden geer. Bu ince, yal sinir eridinin iinden "y.r-" akar. Omurilik,.yaralanmalara
son derece duyarhdr. Vergi denetileri ve Mafira babalar gibi, omurilik de behrli bir snra kadar kt muameleye dayanr ama aklh insanlar bu snrr zorlamamay yelerler. Beyni, vcudun diger b<lltmlerine balayan "ana sinir" olarak tanmlanmakla blrlikte, omurilik, .yalnzca bir sinir olmaktan daha ileridedir. Esasnda, omurilik kendine gre zekAsr olan karmak bir organdr. Ayakta durmak, yrmek gibi sradan eylemler, dorudan omuriliin kendi gri maddesi iinde programlanrr. Bylece, beyin loblarmz, sonat yazrnak veya bira reklam kampanyalar dzenlemek gibi, en iyi yapabilecei ileri yapmak iin serbest kalm olur. Basit yaratklarda, beyin o kadar ilkeldlr ki karmak motor davranrlar zorunluluktan, omurilikten kaynaklanr. Primatlarrn dndaki zayf beyinlerde, btlttln yzgeleri, kanatlarr ve ayaklar iletecek olan "yaz|mlar" ykleyecek yeterince nron yoktur. Nrofizyoloji b<lltlmilmz bir vizyon alrmasrn, beyinsiz duruma getirilmi blrka kedi zerinde yrtm ve sonra bu beyinsiz kedileri olaydan habersiz kedi severlere vermiti. Kedileri besleyenler bunlarrn normal kedilerden f'arkn anlayamad gibi onlarrn ok da zekl olduklann bile iddia etmilerdir ('Benim Minnoum ok akll... Hnzrr adn ok iyi biliyor ama bamszlna ok dkn, arnca gelmor !...')
|52

Atletlerin de dorulayaca gibi, tekrarlanan hareketlere dayal yarmalarda fazla dnmek perfbrmans olumsuz etkilemektedir, Yksek beyin, teniste raket tutuu "e golf topuna vurmak gibi hareketleri sslemeye al,r, aslnda bunlar tamamen omurilie brakmak ok daha iyi sonu verir. .rsanlarda, omuriliin "beyinsi" davranlar bazen rktc so.,ular dourur. Beyinleri, silahla rurularak, kanamalarla,eya bakayaralanmalarla lm olan hastalar bazen aile bireylerini, dostlarn veya hatta hemireleri uyank olduklarna inandracak hareketler yaparlar. Bir kol uzanr yakay kavrar, bir el uzanrr sevilen birinin elini tutar, hastane tepsisi zerine dttti_ hepsi prognde sanki canyanm gibi baca oynar, bunlarn ramlanm omurilik refleksleridir. Bilinen nedenlerle "Lazarus
Hareketleri"'l- ad verilen bu hareketler, yasal olarak lm olan bir hastann yaam desteinden ayrlmasna yaknlarnn ikna edilmesinde bazen gtiltikler dourur. Bir omurilik yaralanmas ya "tamdr" ya da "ksmidir". Tarn bir yaralanma sonucunda, hastanrn, yaralanan noktann altndakl btttin du;,,u ve hareketleri ilemez olur. Eer omurilik yaralanmas, srtn st bc;ltimlerinde, krek kemikleri arasndaki bOlgede olumusa, hasta ayaklarrn oynatamaz, \drar ve aptes

kontrolne sahip olmaz ve meme balar hizasrnn altnda hibir ey hissetmez. Tari. bir bo;run yaralanmas, bacaklarla birlikte, kollarn da tam felcine yol aar. Yaralanma, boynun iyice stnde, kafatasna.yakn yerde oluursa, soluk almay salayan

kaslar da felce urayacandan ounluklayardm gelene kadar hasta soluksuzluktan lr. Baarl bir aslmayla idam, bu sonucu dourur.

Eer hasta, yaralanma blgesinin alt tarafinda en ktitlk blr hareket veya duyu oluturabiliyorsa, rnein bir ayak parmann hafif bir hareketi veya baldr., i tarafinda duyusu olan blr ktltlk blge ,arsa, o zaman yaralanmann ksmi olduu sonucuna varlr. Bu ok hayati bir ay,rmdr. Tam yaralanmala'! Lazarus:

ldtkten sonra Hz. sa tarafindan yaama dndrlen },ii (,n,),

|53

disk yrtlmas olduunu sanmD/orum, nk <lyle olsayd, bacaklarndaki harektesizliin hzla kollarna doru ykselmesi sz konusu olmazd. Kafay yemi olabllt ama ihtimal vermiyorum, pek ok dnm reaksonlu hasta grdm, hibirinde bulgu_ larrn zamanla k<ittiletiini grmedim. Gittike g"ril"ye., bi. epidural pht olumu olabilir. En azndan ben yle dtiilrrtiyorum." Gary d<;ndtl ve koarak merdivenlerden ;rukan karken geri dnp, tak]t bir ngilz aksanfa bana bard: "Acele et 'Watson, o;run hareketleniyor! Tabanca da getirl'' Epiduralboluk, hem beyni hem de omuriligi kaplayan, dura ad verilen mukavvams sert bir maddeden yapm rt ile kafatas ve belkemiinin iyz zrrasrnda kalan boluktur. Bu bOlge, travma srasndayrtlabilecek damarlarla youn olarak doldurulmutur. Beyne basn yaparak komaya neden olan epidural phtlar kafada sk grlmekle birlikte, omurilikte bunlarrn grlmesi olduka seyrektir. Gary sadece tahminde bulunuyordu. Eminim daha nce belkemiinde bir epidural pht ,"k..,yla karlamamrt. Eer yanlyo..., g"i"i hi"t*.ir.o.._,r, ol., bir adam olduka riskli ve ar verici bir ameliyat.okryo. ol.l54

"Adam gzlerimizin nnde kOtlye gidiyor; eer daha beklersek solumas da duracak ve i iten gemi olacak, Boynunda bir

r olan hasta]arn daha iyiye gitmeleri hernen hemen oianaksrdr, Dier taraftan, iddetli dahi olsa, ksmi yaralanmal hastalar uygun tedavi ve bakmla, zaman iinde lylleebllirler. **r& Cary ile bir]ikte, konumadan merdivenlerden iki kat J^krrdaki radyoloji blmne k5orduk. Gary'nin ba nne eik, aln krk, dlitlncellydi. Billyye ne yapmasl gerektiine kafasn takm, dncelerinin ac verdigi ytiziinden U"lli]r*. Birden durdu, bana dnd. '.Myelogram bo verelim Frank, aaya in adamdan aratrma amal laminectomy uy5ulamam iin onay al. Ben ameliyathaneye klyorum, her ey hazr m bakacam, bir de anestezi asistannr bulmaya alacam.'' "Myelogramdan neden v azgeiyoruz?''

calrt. Eer tans doru ise, bunu kantlamak iin myelogram sonucunu beklememiz, hastada omrrilik hasarnrn mitsiz nolrtaya ulamasrna neden olabilecekti. Acil servise dndm, Billy'nin ei yatann bana oturmu artk hareketsiz durumda olan elini tutmu alyordu. Kapnn aznda durdum, odaya girmedim. Bil'nln "ocuklar nerede?" rJiye soruuna kulak misafiri oldum. "Annemir yannda." diye ei yantlad "Geceyi orada geirecekler." "yi, i... Burada ne kadar kalmam gerekir bilmiyorum. Banka kartm czdanmda deil, buzdolabnn zerinde..." Hayat devam ediyor. Hayatm, muslukuya sen haber ver, sylemeyi unuttum, ben fel oldum] Odaya girdim, kedimi tanttrm, Billyyi bir daha muayene ettim. Dlerinde ikisiyle de kavrama yeteneini .yitirmi, pazular da gevemiti. Bacaklannda du;rusu olan hala blrka yer kalmt am; bacaklarn f'elli durunu deram ediyordu. yi haber, dedim kendi kendime, halen ksmi durumda. Myelogramn birka saat srebileceini, bu nedenle zanrar, kaybetmemek iin Billyyi ameliyathaneye al,p belkemiini cerrahi ola.ak aratrmaya karar verdiimizi an]attm. nk, ksa srede bir ey yapnrazsak fel sonunda liim olasl, bulunnaktayd. Konumam bittiglnde lir sessizli< oldu. Billy derin [ir nefes aldlrtan sora konutu. "Pel<i yapalm ama eimle bir daklka beni yalnz brak,n." Odadan ktm ve k:py kapattm. Walter'i acil sers bekle,ne odasnda plastik bir kanepeye uzanm t,uldum. "Be dakilr; kadar onlar rahatsrz etme sonra hastay ,yukarya ameliyatlaneye kar. Fred'iyeniden ara ve nerede olduumuzu syle." .liye interne talimat verdim. BilVyi yukarlya karma annda lcr zamanki gibi eler aras zntl anlaryaanacakt ve o s,,:cla ben orada olmak istemiyordum. Bu ackl sahnelerle karlamak aynen X nlar etkiside kalmak gibi, birikerek dokto155

run sa,ln etkileyen meslek rislrleri arasndayd,. Elimden geldigince bunlardan uzak kalmaya al,rrdm. Daha tam bir psikopat olmarntm.

,k**

iki saat gecikmeli olarak dar her eyi erteleyecekti, Her neyse, dibi"de Billyye dag"ll.. U.ai, blz balayalrm," Sonra, lrapnn amigo, bekleyen Walter'e seslendi, "Giyin de gel ,l,k ".l"."k dolan hemirelii yapman iin sana gereksinimimiz

Steril amelat gsilerini giydim ve sekiz numaral ameliyathanede Caryye katldm. Ba anestezi asistanlarndan Chun cihazlarn kuruyor ve ameliyathane asistanlar,mrrdan [,isa, steril ameliyat aletlerini ieren bir paketi ayordu. Gary, maskesinin ardndan konutu "Bizb\zeyiz ahbap, kl odada d;,ha ameliyat sryor ve u srada bize yardm edecek doiam hemiresi.yok. "Kendi kendie hallet" trnden beyin ve sinir cer:hisi ameliy;t yapacaz. Banayardm et." Ameliyathane dolaln. derinliinden Gary, biiyl lir met:l ve stiro_ porden yaplna alet kard. Bu alet, hastav amelivat mas,ts
zerinde sabit tu tmaya yarayan laminectom.y erevesiydi, Dolarn hemiresi, ameliyatharenin dzenini kurmaya yardrm ederdi. Ameliyat srrasnda bu henrire olr amal bir hayat baryd, telefbnlara cevap verir, diki malzemesini aar, ar

burada var!" itip ameliyat maGary ve ben, sedyeyi kiitik ameliyathaneye sedye zerinde anestezi sasrna paralel konuma getirdik, Hasta, yz koYun ameliYat verildil<.ten sonra, uyumu clurumdayken muayene etti, masasrna aktarlacakt. cary onu yeniclen "Saki ol kapBit'nin gl pazularrnrn lklsi de prsmt, Biz Yakrda grrz tan, Dr. Chun seni imdi u;"utacak, "' iini tarn:mlarmasnr kenardaki taburelere otufup f)r, Chun'un
bekledik.

cihazlarn kontro] eder ve pek ok bakayararl i yapard, Akamlan ve hafta sonl;rnda olduu gibi, ameliyathare personeli azaldnda, dolam hemireleri ameliyathane hemiresi olarak grev yaparlard. Walter blrka daklka sonra Billy'in sedyesini iterek kap azna geldi. Tam o s,rada a,meliyathane telefbnu ald. Chun cevap verdi, sonra teletbnu Garyye zatt. Gary ereveyi bana
verip telefonu ,ldr.

heruaOda sakindi. Genel kannn tersine, ameliyatlraneler olmazd, Kahraman bir man kalaballr, dramatik ve grltl da bulunmazd, Tercerrahn evresini sirrm melekler lrorcrsu inanlmasine, ameliyathane kiisel bir alveriin vrtld Bir kiinin becerisinir yacak k.d.. kapai, ve zel bir arenad,r: edildigl bir yerdir oras, igerl.,i., vaam kalitesiyle dei toku ite; pizzac_ ora,to trajik bir cunr akam bir araya gelmitik gelme lir kil ve bir dan arlm iki kii, beysbol sahasndan
t-le

ieriye Chun, endotracheal blr ttlpti Bilty'nin boazndan bantlamaya b;lasokmu ve u;rumakta olan adamn yzne kateteri yerletirdikmt. Ben, Billy'nin vcuduna bir mes:rne gtltkle mz, Gary, ben ve Chun, Blllyf ten sonra sonra

anestezi uzman,

"Efendim... Merhaba Fred... evet bir pht olumu olrnal", Hayr, grnt almad,m ama hasta kOttiye gidiyor... Ne?", tamam... tabi steroidler verdim... T5'ten bala_lp ;rukarya doru kacam... tamam biz burada olacaz. Grrz. Gary telefbnu kapatt, maskesinin zerinde gzleri k,slmt... "Koca kulakl hryar, ne olacak! -&\zelogram alnadmz iin kznr, krmsa kzm ne yapalm! Myelogram istiyor nk konserdeymi, lanet Beethoven'n dinleyip bitirene kal56

iine aldk ve istediimiz ekilde evirerek'Wilson erevesinin "Vay cannal" dedi Gary, ameliamelivat masaslna sabltledik, gneten esmerlemi yat masasnda yzko;un yatan adamn "g".ri kurtarabakarak "adam kaya gibil Omuriligini "r.t,.,a mazsak ok yazk olacak," rtlerle kapatAmeliyat blgesini sterilize edip, evresini kar tarafinda tktan sonra Gary ve ben ameliyat masasrnrn "Bak" dedi, Liyerimizi aldk. Garyyumuak bir ses tontrla
|57

sa, Bard-Parker ban asksnrn ucunda, aramzda asl durumda brakt ama Gary ba almak iin bir harekette bulun-

mad, durmu bana bak5rordu. "Ba alacak mlsln, almavacak msn?" dedi "Seni kz arkadandan ve kaptann teIevizyon dizisinden ben ameliyatyaparken bak diye mi ayrdm sanryorsun?" "Ben mi?" "unun urasnda gzn ap kapayana kadar kdemli asistan olacaksn. Haydi, adamn bacaklar,., yaama dondtir." Ba elime aldm. G.ry sa elinin iaret parman Billy'nin ense kkne sol elinin iaret parman da belkemiinin srt ortasnda, kaburga kafesinin hemen altndaki bOltime yerletirdi. "Burayla bu nokta arasr... haydi ekinme, yr bakalm." Ba Gary nin parmaklar arasndaki bOlge boyurrca kaydrarak deri ve yah dokuyu ayracak derinlikte bir kesik yaptm. Kesik 45 santimetre kadar vard. "imdi scak ba al." Gary beni ynlendirmeye devam edordu. Elektrokotr kalemini aldm ve Billy'nin srtndaki k:rln etli blm, alnndaki belkemiinden yakarak ayrrmaya baladm. Ben onlar sylayerinden kopardka, Gary gmten yaplm biiytlk kepelerle kopan doku paralarrn yaradan uzaklatr5zordu. Bu ilem belkemiine ularmr kolaylatrd gibi, kaslarn zamanla ifleme yetenei olduundan bedende kalc bir hasar oluturmuyordu. Doksan daklka kadar sonra, belkemii laminalarnr enseden srrt ortasrna kadarkl bOltlmde aa karmtk. Laminalar, belkemiinin arka tarafindaki kemik kntlar olup omuriliin arkasn koruma iini stlenmilerdir. Ktltik bir kreti laminer kntlardan birinin kenarnn altna doru sokan Gary "Tamam" dedi "Bunun altna bir Kerrison keskisi sok ve ie giri bakalm." Kerrison keskisi ucunda ktitik bir kaks kskac bulunan uzun sapl metal bir aletti. Kemiklerin ktitik paralar eklinde azar azar kesilerek koparlmasnda kullanlrd. Kaln koruyucu kemiin bu ekilde yerinden uzaklatrlmas .yorucu bir itir, ancak aadaki duyarl organn zarar grmemesi al58

yumurtayr kabuunu kr-adan karabilmek iln keskiyle yontmak kadar hassas bir itir. Drdnc thoracic dznde, para para kemik yongalarn yerinde skerek devam ettim ve sonunda lekesiz salam durumdaki dura katman ortaya kt. "Devam et." dedi Gary, "Bura]arda olmal. Baksana durada nabz at yok." Durada nabz atr olmamas, zayf ol-akla birlikte, laminectorny yaptmz blgenin zerinde bir yerde omurilikte bask olumu olduunun kantyd. Para para kemik yongalar kaldrrmay srdrdm. nc thoracic laminann paralar da sonunda Lisa'nrn gmten Mayo tepsisinin zerinde birikmiti. HAIA phtnn izi yoktu. "Bu btllgede durada nabz at var sanrrm" diyerek bilimsel grm bildirdim. Gary etkilenmemiti. "Yr aslanm, daha yukarlya!" Maara az gibi almr yaranrn iinden, para para kemik yongalar kopar,p numune tepsisine atarak yorucu iimi srdllrdlim. Kopar ve at, kopar ve at, gir ve kar. Altnda omurilig,in belli belirsiz grnd gittike byyen yar, saydam bir dura katmanr, krmz yarann derinliklerinde aa k5ordu. Dikkatle metal aletimi laminalarn altrr,ra sokup iimi yap5zordum, kollarm yorulmutu. Daha nce hi omurilik evresinde almamtrm ama zayflk gsteremordum. Kolay olsayd herkes yapard. O srada, ikinci thoracic laminann altnda, taze cier grnmnde ktltlk bir pht paras, belkemii durasrnrn hemen solunda ortaya kn. "te!" diye Gary, altn bulmu madenci sen-

sndan da tek gvenli yntemdir. Laminectomy olarak bilinen laminalarn alrnmas, ilemi, beton bir bloun iine gml bir

ciyle bard. Kerrison keskisi.,i elimden kaparak, bir yar krekisinin nehirde ilerlemesini andran hzl ve emin hareketlerle lamina;n amaya balad. Bellemii boyunca kesik ilerledike pht da blmeye balamt. "Ah afedersin." diye zr dileyerek keskiyi yeniden bana uzattr. "yi gidiyordun, devam et."
l59

Saatler birbirini izledi. Ben kemik paralarn kardrka Gary de youn epidural pht5z aspiratrle emerek uzaklatryordu. Bir sre sonra Fred grnd, yaraya bakt .,e u;rumak iin salona gitti. Sabahn saat beinde, amelatn altnc saatinden sonra, drdnc cervical omurda phtnn sonuna ulatk. Benim iin Everest'e trrmanm olmak daha haz verici olamazd. Ben aryan kolumu dinlendirirken, Gary omuri]ik kanalnn kenarlarn inceleyip baka kanama olup olmadna bakt. "Bak Frank" diye omurilii nazike bir kenara ekerek hala kan szan bir damar grubunu bana gsterdi. "Phtnn kayna bt olmal. Kamyon takla attnda, boynu geriye kvrlnca bu damarlardan birini yrtm olnal. Yava kanama zamanla gelie,,, bir felce neden olmu." Yrtlm damarl;r bipolar elektrokot. cihazy|ayakarak kanamay durdurdu ve o alan Billy'nin srl kasndan klltlk paralarla doldurdu. bittigi.,de Fred yeniden geldi, Gary bulgularn ona aktard. Nbeti uzman doktor "Gayet i olmu" dedi ve odann dier ucuna gidip cihaz ekmecesini kartrmaya balad, sonr; hemire istasyonuna gidip steril bir kee ulu kalemin kAgdn yrtp kard ve ameliyat blgesine getirdi. Gary, uzman cerriha aknlkla bakarak "Bunu ne yapaca z?" d|ye sordu. Fred, ciddi bir ifadeyle "Olduka btlytik bir dura blgesi amrsn belki '... F'red' filan gibi bir ey yazp kiiselletirme.yi dnrsn diye getirdim." dedi. Her ikisi de gtltittiler. Artlr st ve ast gibi degil lkl meslekta gibiydiler. Ben ise hAlA tp egltimimin iinde olan bir renciden ok, kendimi bir cerrah giti hissetmeye balamtrm. ki .d.-,., arasnda buzlar erirken kfamda bir soru iareti yerini koruyordu: Acaba Bllly kendini nasl hissedecekti? Walter'e gelince, o pek bir ey hissetmiyordu. Son saat boyunca ameliyathanede yere uzanm ulumutu.

r ve flebit olumas,n, engelleyen bir dner yataa aktarlmt. Kol pazular bir miktar hareket kazanm, olmak]a blrlikte, elleri ve ayaklar f'elli durumunu koruyordu. Karn blgesinde ve ayaklarnda hafif du;,,u vard, ancak idrar ve barsak kontroln tamamen kaybetmiti. Yatakta ie geirilmi bir et gibi d<lntlp dururke.,, gnlerini radyo dinlemekle ve arkadalar5rla konumakla geiriyordu. Ruh hali mcadeleci ve morali yksekti. Oluyla ileride gidecekleri balk tutma gezilerini konuuyordu. Ei, onay iin aile harcamalarn getiror ve gnlk gazeteleri ona okuyordu. ztlrlti durumu.ru tamamen geici kabul ediyor, evliliginin ve ruhsal durumu.run cansz kaslar glbl tlktintye uramasna izin vermordu. Billy gibi hastalara vizite ziyaretlerinde bulunmak zor itir. Hastalar, doktorlarr.,rn onlarla ok az zaman geirdiinden ikayet ederler ama bir de olaya bizi* armzdan bakabilseler. Bu adama ziyaretimde ne syleyebilirdim? Bugn kendini nasl hissediyorsun? (enemden aarsr felli, teekkr ederim, dnkti gibiylm.) Bu trden s,radan diyaloglar bir sre sonra iyice sradanlamaya balar, Pirates'in kazand ma nasrldr ama? Bu hafta sonu yamur yaacak m, ne dersin? Domates fidelerini ekmenin zaman ge|di! Zarnanla, doktor ile hastasnn, hastaln dnda konuabilecekleri bir konu ortaya kmaya balar. Billy ile benim aramdaki konu da tenisti. Bllly'nin ei onun tenis tutkunu olduunu sylemiti. Haziran aynda bir sabah, hastaneye yatndan hatta kadar sonra, onu bir ezlonga uzanm televizycnd;r French Open tenis malarnr izlerken buldum. Boynu sert bir boyunluun iinde, elleri ve ayaklar cansz organlarnda oluabilecek ekilmeleri yavalatmak lin sarg,lanmrt. "eri vur! eriye vur!" de
baryordu. "Ne se;rrediyorsun?" diye sordum. "Jimmy Connors, Roland Garros turnuvasrnda biriyle oynuyor, onu seyrediyorum. Toprak pistte, rakibi Connors'a karr

*rk*
Ertesi gn ve onda, sonraki giin Billy daha iye gitmedi. Paraplejik hastalar devaml hareket halinde tutarak, yatakyaralal60

giriirse daha da baarl olur. imdilik ok say veriyor. Tul tozu olan bir pistte sers ve vole oynamak, eer Mc. Enroe dcilsen kolay i deil." Bir saat kadar blrllkte oturduk profesyonel tenisten ve b oyunla llgili kiisel felsefelerimizden sz ettik. Ben arka izgiyeyakn oynamay tercih ettiimi syledim, o ise buna ok ;rd. Uzun boyumun fileye yakn oynamaya daha uygun oIduunu belirttl. Nezaket gsteriyordu. Gerekte, bedenscl yeteneim e]imde dondurmay]a tribnde oturmaya daha uygundu. Birden sessizleti. "Bir daha ne zaman servis atabileceim dersin?" Ona bu sorunun yantrn bilmedi$mi syledim. Gerek de buydu: bilemiyordum. O gnden sonra nl tenisi Pancho Gonzales'e atfla bana Pancho diye hltap etmeye balad. Ben de ona Blorn diyordum.

servis ardrndan vole taktii uyguluyor. Connors bugn pek istikrarl deil, eer rakib geride durur ve daha uzun vurular

"Sol elime bak." Baktrn. Birka dakika sreyle gzlerimi :,y,rmada., bakmaya devam ettim, sonra hafife, belli belirsiz, l,;rparmak hareket etti. "Hareket ediyor." diye Billy bard.
"H;reket ettiini hissediyorum. Hareket ediyor mu?"
,nerkez kort, ite geliyorsun!"

"Vay canna Bjorn, gerekten de hareket ediyor! Hazr ol

"Faz]a bir ey deil belki ama bakarsn bir eli-le bilgisayar l<,ullanacak kadar hareket kazanabilirim. O zaman yaamm da I.azanabilirim l " Alamaya balad. Kamyoneti takla attndan
lt yana belki de ilk def'a.

Akcier rahatszlklarn atlatm ve normal bir hastane,yatana aktanlmt. Bir gn sonra, sekiz kilometre kadar uzaktaki West Suburban Rehabilitasyon Merkezi'ndeki omurilik rehabilitasyon nitesine aktarl;cakt. Dostlarndan ve aile bireylerinden gelmi dalarca kart destelenip iple balanmn bile. "Gtlle gle Bjorn." lrn "lJvet, grrz Pancho." Az kulaklarndayd. "Sana bir gstermek istiyorum, kimseye gstermedim, daha fizlk teey davicime dahi gstermedim. " "Neymi bu btiytlk sr?"
I62

siyon kapt. Ardndan zatiirre ve sol b<lbrek iltihaplanmas geldi. Dner yataa ramen bacaklarnda flebit olutu. Gen vc gtltydi, bu sknt|arn hepsini atlatt. Gnn birinde, hastanedeki ar bakm aamasnn sonlarna doru bir gn, bir ey oldu. Kk ama ok nemli bir eydi bu.

Bllly'ntn srtndaki r.rlllazzafi\ yara zarrar,la bakterel enfek-

***

Yanna oturdum. "Hayr Billy, eger baparman oynatabili.yorsan omuriliin uyanmaya balad demektir. Aslnda tam bir .yaralanma durumuna hibir zarr.afl girmemitin. Bunun nasrl [ir sonu douraca bilinmer. ok alman gerekecek. Hika.veni Readers Digest'te yaymlayp, 'Doktorlar bir daha hi yryemeyecek demilerdi' eklindeki o ahlm balklardan birini attklarnda benim adrm o gruba sokma tamam m?" Kendini toplad "Haklsn, gerekten haklsn ok alacam. Beni tanyanlara sor, nas,l altm bilirler." HAIA pamuklu gazl bez bandajlarla pa.rsumanl, olan yarasrn muayene ettim, yava olmakla blrlikte iyileordu. Elimi om,una koydum, hoakal dedlm ,e ayrldm. Bllly rehabllitasyona gitti ve ben de uzun bir sre onunla ilgili hibir ey duymad,-. rl.ye, aylarda Gary, New York'a iizel cerrah olarak almaya gitti, ben de bir yllk temel bilim programndayer almak iin o sreyle klinik hizmetinden aynlcim. Cerrahi asistanlnn sak,ncal, taraflarndan biri de ya|nz hastanede yatan hastalarn bak,mna odaklanm olmasdr. Bu nedenle, hastane durarlarrnn tesinde gerekleen kiltlk mur:izeleri grebilme olanarmz bulunmar.

***

Ocak ayrnn balarnda nropatolojide grev yap5ordum; .rremdeki mikroskop cam]ar, kitaplar ve hocalarmzdan gelen ders notlaryla hapsedilmi durumdaydm. Patolojide yaam

skcdr. Saatlerce kabinimde oturup Carpenter'i n Nroanatomi kitabnn metinlerine baktka kanmn damarlarmda phtlatn hissediyordum. Patoloji gzlem odas botu, patoloji baasistan, V. A'da bir toplant5ra gitmiti ve patoloji asistanlar, kediler ortada yokken farelerin yapt gibi evredeki kayak pistlerine ynelmilerdi. Blr tenis topu zplayp kucama dtnde u;,.u}<lamaktayd, m. Bam kald,r,p baktgmda kap aznda uzun boylu zayf bir adamn durmakta olduunu grdm. Benim akn yzme ba-

mrn birine dnyann onsuz nasl olacarn gsterir de sonra yaad yaamrn nimetlerini daha iyi anlayabilmesi iin onun yaama geri dnmesine izin verir ya, ite o fllm $bi. imdi ben de kendimi oyle hissediyorum. Sanki birileri beniyaama geri dndrm de artk bir gnm blle boa harcamamay bana retmi gibi." Tutuk ayaklar zerinde yryerek dnp gitti. "Birileri beni yaama geri dndrm de..." ite bu sz yeter insana, bOyle bir meslei yapmay hayatta kim istemez?

kp "Ne o Pancho! beni dey konumda tanyamadn m?" dedi. "Aman Allahim Billy, sen misin?" Hakl;rd, onu tan5zamamrtrm. Aylar boyu steroid tedasiyle imi yz imdi incelmiti; boyunluk ve balanndan lrurtulmutu. Srrtn dnd ve gmleinin dmelerini zerek gmlein omuzlarndan dmesini ve sekiz ay kadar nce benirn atrm derin yarann ortaya kmasn salad. .rr.r-", gibi elimi geni yaranrn zerinde gezdirdim. ""k altrn, deil mi?" "Hastaneden ktktan sonra olduka hzla iyiye doru gitmeye baladm." diyerek anlatmaya balad. "Ekim ay geldiginde paralel barlara tutunarak yrmeye baladm. Aralkta taburcu oldum, eve gittim. O yl hayatmdaki en gzel Noel'i yaadm. Buraya Fred'i ve sizleri grmeye geldlm. Gary nerede?" "New York'a parayapmaya gitti." "ki k.t, sigara iordur eminim. Seni bulmam bir saatimi ald." " Naslsn? " "Ayaklarm ha]a biraz garip ve istediim kadar yryemiyorum ama her geen gn daha iyiye gidorum. nmzdeki ay ie balayacam." Biraz dndkten sonra devam etti. "Eimi
ve ocuklarm eskiden olduu gibi grmyorum artrk. Yok onu

demek istemedim... diyelim kl Joey top oynamak istediginde o istedii srece oynamaya devam ediyorum. Olanlann hepsini anmsamu/orum, anmsadm her eyin ok hzh gerekletii... O kadar hzl ki; o enayi Noel filmindekl gibi. Hani melek ada164

IX. Blm

Az Buuk etin Ceviz

tn beyin ve sinir cerrahisi asistanlarnn, eitimlerinin en az ayllr bir bOltimiin nroloji servislerinde geirmeleri zorunluluu vardr. Nrologlar, beyin ve sinir sisteminin cerrahi mdahale gerektirmeyen hastahklanna bakarlar; migrenler, multiple sclerosis (MS), myasthenia gravis, kas distrofileri vb. gibi hastalklar onlarn ilgi alanna girer. Bir zamanlar cerrahi olsun veya o]masn, beyin ve sinir sisteminin btn rahatszlklarr nce nrologlar taraf\ndan grlr ve cerrahrn ban gerektirenler, onlar tarafindan tans yapldktan sonra cerrahi blmlere aktarhrd. Ancak bilgisayarl tomografi tekniinin kullanma girmesi, b., re omuriliinyapsal hastalklarrnrn tansrnda nrologlarn roln bilytlk lde azaltmtr. Bugn bir dahiliyeci veya pratisyen doktor, iddet167

li ba ars ikayeti olan bir hastaya nce bir beyin tomografisi yaptrr ve tomogra{lde tmr gOriindti takdirde hastay do_ rudan beyin cerrahna havale edebilt. Birinci kademe sahk giriimi ile beyin ve sinir cerrah arasnda son zamanlarda kurulmu bulu.,rn bu direkt boru hatt, nrologlar ile beyin ve sinir cerrah]ar arasnda srtmelere yol amtr. Nrologlar (kendi dncelerine gre), hastay kesip bimeye ok hevesli olan cerrahlar lehine kendilerinin devre d braklmalarna ierlemektedirler. Cerrahlar ise, nrologlarn eitli hastalklarn tedavisine olan katklarn artk gemite kalm uygulamalar olarak grmektedirler. Beyin ve sinir cerrahisi asistanlar arasnda srp giden bir akaya gre, nroloji, tomografi fllmleri banyo edilirken oynanan bir tahmin o;runundan baka bir ey deildir. in gerei ise nrologlarn hAlA ok deerli bir rol oynadrklardr. Beyin rahatszlklarnn tamam cerrahi mdahaleyle iyi-. letirilebilir trden delldir ve diger taraftan, beyin ve sinir cerrahlarnn cerrahi zm olmayan sorunlar karsnda pek de sabrl olmadrklan bir gerektir. Bu nedenle ve ,roloji bizim kkenimizi kaynakland temel alan olduundan, beyin ve sinir cerrahl;r olarak nrolojil hafif'e almamamz gerekir. Bir kere nroloji, tomograf tekniinin ortaya kmasndan onlarca yl nce hangi f'arkl ilevlerin beynin hangi blgelerinden kaynaklanmakta olduunu bulmu ve bu sayede beyin cerrahlar, bir tmr nerede arayabileceklerini bilebilir olmulardr. Bize cerebral anjiyografi tekniini veren de bir nrologdur. lk beyin ve sinir cerrahlarrnn pek ou balangta nrologlard. stemeyerek de olsa nrologlarn beyni, birok cerrahtan ok daha derinlemesine bildlklerini kabul etme} zorundayz. Avnen, bir otomotiv mhendisinin bir vB motoru, otomobil tamircisinden ok daha iyi anlad gibi. Beyin hastalklarnda beyin cerrah/nrolog karth, gs hastalklarnda kalp ve damar cerrah/kardiyolog kartlna veya batn hastalklarnda genel cerrah/dahiliyeci kartlna

iternliim s,ras,ndaki benzer biimde olumutur, tGrdiyoloji bir k",""i"d" sOyledigi gibi, dahillyeciler_ve eflm Maggie'nin dallarndakiler bilgilerini kodiger "eylemci olmayan" uzmanlrk gibi saklarlar, bizler ise bilcaman uvallarda, biriktlrilmi eker biriktirip saklanz, gimizi kttk kesme el,er kpleri eklinde ama bizimki daha kullanldr, onlrrda ok daha fbzlas vardr sinir ve beyin cergrev yaptm salk merkezinde

Benim ""o"",Juki gerginlik maalesef'o kadar [azrahlar, ile nrologl" niversite hastalayd ki b]mmz, nroloji rotasyonumuzu izin vermiyordu, Hatta, nemizin nroloii servisinde yapmamza onlarn,lemanlar iin ,Yeterli biraz sert bir adm doha atarak , servisinin T,onclra'daki bir hastaolacak dtizeydeki tek nroloji Londra hem nrolojinin hem nede olduuna karar vermilerdi, tam doum yeridir, Tarihteki ilk de beyin ve sinir cerrahisinin Sir Victor Horsley Londra'da gzamanlr ber,,n ve sinir cerrah
rev yaPmtl,

yaayacam diye_,:\ d" Aslrrda, ay sreyle Londra'da

he,eslideldim.Bolt".timt,..btytkcmertlikle,,uakbileti.

karlam5ordu, l,ondra, mi dedi ama baka hibir harcamamr dayerdi, ben ise oturduum apartman ,"u"-"U iin pahal bir bu nedenle de rotasyon sr".r.,' ay iin b,rakam5uordum,e Od","k gibi bir zorunlulukla karresince iki ev iin birden ki" bir k5da kOede yaptm ek ilerle

|ekaryaydm, Bu da, Nroloji birikimlerimin tmn tketecekti, nara koyduum yapTama izin vermeleri iin brotasyonumu yaadm kentte bunun zerine ben de, lme bavu,d", ,", kabul edilmedi "e dtm, prl,-, pr.tr- toplayp ngiltere yollanna

uyanrk yatlp, yatak odam,n Londra,daki ilk gecemi yatakta seslerini dinleyerek geirpenceresi nnden geen trenlerin binlerce kil ometre uzakta, ailem dim. Huzur""d,rn,*E,irnden Dnya yznden yok ve dostlarm", ol","d,g, bir tilkedeydim, burada, Yllar nce olsayolsam f'arkna "",",',semyoktu ama artk deiiyordum, d, haftalarca dehet iinde kalrdm
l69

***

Fluzursuzluumdan abuk kurtuldum. Yllardr yaptm asistanhk, klih,glml etkilemeye balamt; artk kendimi beyin ve sinir cerrah olarak grmekteydlm. Klinlk ortamndaki krizlerde bana g veren James Bond duygusu artk hastane d, kliilgiml de etkilemeye balamtr. Sonsuz gnler ve geceler boyunca birinin burnundan ieriye bir ttlp geirmek, beline blr igne sokmak, kaf'atasna matkap dayamak veya beynine bak daldrmak iin cesaretimi toplamak uruna geirdiim zarr.a|1, imdi hastane dndaki yaamrnda karlatm zorluklara da daha kolayl,kla kar, koyma..,a olanak sal5zordu. IJrtesi sabah, kendimden emin bir ekilde Kensington High Street metro istasyonuna yrdrn ve Circle l.ine izerindeki trene binerek, beyin ve sinir cerrahisinin doum yerindeki ilk gnme baladm. Biraz dolap durduktan sonra, hedefim olan Londra'dakl salk merkezini barndrran garip binalar grubuna ulaabildim. Hastane ana binasr, nceki yzyldan kalma binalarn ktlf]ti kokusunu, yksek kemerli tavanlarnr, zaman|a d;lgalanm orijinal camlar hAli zerinde duran yksek doramal pencerelerini ieren bir binayd. Duwarlarrn tepelerinde karmak desenli al kartonpiyerler rardr. Qi.re.r-"kten a]nm mermerden basamakl, sert aa trabza.nlr bir dner merdiven ilk hasta katna kyordu. O katta, biri kadnlar ve dieri erkekler iin olmak izere, her biri iki dzine metal ereveli yatak bulunduran iki btiytik hasta kouu vard. Yataklar, metalden ssl bir korunakla kaph uzun bir buharl radyatr grubunun iki yanna sralanrnt. Bu in gibi iki kou buranrn nroloji servisiydi. Fuaye ve koridorlar on alt derece gibi bir scakla kadar stlmakla birlikte (ngiliz standartlarn gre bunaltc bir scaklk!), koular olduka srcakt. Hasta bakm alanlarnrn scakl, dtilik scaklklarn daha salkl olduuna dair palavraya ngilizlerin kendilerinin de inanmadklarn gsterordu. in esasnda, evre scaklklar, o zam:rnki hktmetin salk btesinin gc ile orantlyd.
170

tbb deildi, KoNereden bakarsan,, bakn, bu Amerikan bi]e daha btlytik ve karkular V. A'da karlatklarmrzdan mavi beya, nifbrmalarnn t. Hemirelerin tamam kadnd, ve saatler inelenmiti, Hepiin tarafina, I. Dnya Savar stiinde Bu unvan duJ"unca nsi "sister"'i- arsna cevap veriyorlard, orta yerinde acaba bir Katoce ardrm, Anglikan Londra'nn Ama sonra rendim lik hastanesinde mim? diye dtltlndm, kar sayg ve ki bu unvann kullanm, hemirelik mesleine emi , ha5uranln ifadesi olarak orada gelenekl camlarr olan "sister"lerden biri beni william ile tantrdr, kaln bu kii, William, kouun tel kenarh gozltiklti uzun boylu briydi Amerika'daki baasistann ta sicil amiriydi, Ba sicil amiri, bizim geici olmakla btkarl oluyordu, ancak u farkla ki asistanlk bir grevdi, Amerillkte, sicil amirlii sresiz olarak stlenilen iinde minimum ka'da asistanlar, kendilerine tanrnan sre hemen garantili olarak, koullar tamamladklar takdirde, hemen
osreninsonundauzmandoktorlukdzeyineykseltilmekteydibOyle degildi, Merkezi olarak ler. Ama durum Byk Britanya'da her alandaki uzman planlanan sosyalletirilmi salk hizmetleri, Bu nedenle, nroloji alanrn_ doktor saylsrnl srnrlandrrrnaktayd. uzman doktorluk pozisdaki bir sicil amiri eitim srecini, ancak Bu da yonlarndan bi.i ,Jd,g, durumda sonulandrrabiliyordu, lm, emekliligi veya daha ancak, mevcut nOrolog"dan birinin gmesi durumlarnda -,yani yksek bir cretle U,k, bir tllkeye p"t a" sk olmayan bir olas,hkla- gerekleebiliyordu, daha nce, i hastaKrk be yalna gelni bulunan William, alanlarnda sicil lklar, gs ha,tJ,kl"r, "e ocuk hastalklar ,led;gi taktik, bir uz,.rni.ligi pori.yo"l",nda bulunmutu, olarak kalp kadro bomanlk dalnda on ila on be yl asistan drt ila be ylda bir uzmanhk d"1, almasnr beklemek yerine, jeitirmek eklindeydl, Bu gidile, daha eitim sreci sona erkeresinde, "Bu Allah'n *eden emekhligl g"*i olacakt, Bir
,|t

"hemire" anlammda""K' kar'Sister" bizim de kullandmz "kz kar<Je" ekliyle hgilizcede genei olarak kr,llan,lar Lullanlr. tle,,hitab, <"t".."tli""i!.,,r," a" iNrr""" szc ise "bkcr" anlarrrn tawor (Q,n,),

17l

belas dnyada en aklh, en ar eitilmi ve en az i verilen doktor benim !" diye ac ac yaknmt. Wllliamin yardmcr sicil amiri otuz yalarndaki Dad'dl. David, arpc biimde yakkl, sert hatl bir enesi, kmr siyah salar ve mavi gzleri olan biriydi. Yumuak bir sesi ve oxfbrd gemiini vurgulayan ktlttrlt bir aksan vard. Nroloji blmnn zerinde, farkl davranmasrnr gerektiren faz|a bir finansal bask bulunmadndan, buzullar kadar yava hareket etmekteydl. BImn tek tomografi cihaz gnIer, hatta haftalar boyunca doluydu ve daha karmak i.,""lJ-"lerin gerekletirilebilmesi ise daha da zordu. Hastalarn iyileme hz o kadar yavat ki uzman doktorlarn viziteleri Amerika'daki gibi gtinde bir veya iki def'ayerine.yalnz haftada br drizeyindeydi. Her sabah gelip Amerika'da altm hunmal hasta bakm etkinligiyle karlama;n beklerken, hastalarla hemireleri karlkl bakrken bulurdum. Bir vakanrn geliimini izlemek imlerin bymesini izlemek glbiyd;. Bir pazar gn, eiyle clnsel llkde bulunurken subarachnoid kanama geiren ortayal bir hastay getirdiler. ok iY durumdayd : uyankt, refl eksleri yerindeydi v e y alnzhafif blr ba arrs vard. Amerika'da olsaydk, hemen bir anjiyografi uygular ve geliinden itibaren yi rmi drt saat iinde ,-"liyatla .r-,rrizmay kskalam olurduk. Fakat tabi, buras Londrayd. Adam koutaki yataklardan birine yatrdk ve anliyografi programna aldk sras on drt gn sonra gelecekti. a.e"i, bekleyecekti. {.Jzman nrolog Dr. Newley, hastayr yatrldktan ancak gn sonra grd. "Cerrahlar devreye soksak iyi olmaz m?" diye biraz haddimi bilmezce sorguladrm. Bana, sz dinlemeyen kpeine bakan sahibinin sabrl ef}atiyle bakp "Sevgili ocuum,'' diye cevap verdi ''nce anjyo;ru alalm da adamn nesi varmr renelim. Mr. Davies'i tamamen emin olmadan rahatsrz etmek istemem." ngiltere'de cerrahlara "Mister" diye hitap edilirdi. cerrahlarn doktor olmad, neter
l72

kullanabilen berber, ifii, nalbant gibi herkesin steril tekniklere ve anesteze gerek duymada., ameliyat yapabildigl gnlerden ka]ma bir gelenekti bu. Bekleyelim de "adamn" nesi varm g,elim? Subarachnoid kanama karsnda ortaya konulan bu sakin tavrr beni rahatsz etmiti. Ben daha agresif bir ynetim sistemine al,rktm. "Adam" birinci hafta boyunca olaysz olarak bekledi. Sonraki pazar gn bir derginin spor sayfasna bakp le yemeini yerken, birden bard, ba,n, tuttu veyz stne sebre orbas kAsesinin iine dt. Hemirelerden biri onu bulana kadar, sonsuz dakikalarca orba kAsesinde bocalad durdu. Hemire hzla onu karp kalp ve solunum masaj uygulad ama adam ksa sre iinde lp gitti.
l ..l..

"Kalp krizi geirip orba kAsesinde boulmu olabilir." dedi William. "Yok daha neler!" diye cevap rerdi-. "Ah siz Amerikallar ne kadar da saf ve incelikten yoksunsunuz." diye Mlllam devam etti "ama gerekten ne olduunu hibir zaman renemeyeceiz herhalde. " Otopsi yaplmad. Sonraki aramba gn, Dr. Newley ile

blrlikte haftalk viziter.rlizi yap5orduk. Viziteden sonra, uzman doktor paltosunu alp gitmeye hazrrlanrken birden William'a dOntlp "sa tarafta sondan bir nceki yataktaki kanamal adamcaza ne olduunu" sordu.

"Ah, evet... gn nce ld. Pat de orbasnn iine dp lverdi zavall. Tekrar kanama herhalde." williamin kesin olarak ii gemiti. Eer hastalarndan biri Olseydl ve ben de haber vermek iin gn beklemi olsaydm patronun bana neler

yapacan dltindilgtl-de t it redim. Yal nrolog elini hala kzl renkte olan salar,nrn arasrnda gezdirerek hafife glmsedi. "Bu anevrizmalar, az buuk etin cewiz eyler." dedi ve bir daha bu vakada., sz etmedi. Bu k zor geecekti.

***
|73

Gnah]arn almamak gerek, karlahm nrologlar, beyin ve sinir cerrahlar ile sicil amirleri, ksth kaynaklar, tehizat eksikligi, ar hasta ykti ve youn brokrasiye karn ellerinden geldigi kadar i bir hasta bakm salamaya alyorlard. Yaplmas hi para gerektirmeyen veya az kaynak gerektiren hasta yksnn alnmasr veya hastann fiziksel muayenesi gibi ileri mkemmel bir ekilde ve a;rntya dikkat ederek yaprorlard. Teknolojik eksiklikleri, tan yeteneklerini keslrinletirmiti. Birinci gnmde Wllliam beni bir hastann yata bana gtrp multiple sclerosis hastas bir kadnn komple nrolojik muayenesini grmemi salad. Beraberinde btlytik bir tahta kutu gtrmt. Kutu;ru ap iinden ktltlk bir tepsi dolusu kapaklar salam bir ekilde kapatlm iecikler karp hastann baucundaki komodinin stne dizdi. Diger cihazlarn hazrlarken ben de iecikleri elime alp bakt*. leri svlar ve tozlarla doluydu: birinde "kahve", bakasnda "karanfil" dierinde "vanilya" gibi etiketler vardr. "Bunlar ne olacak William, kek mi piireceiz?" "Hayr" dedi ve gtlldti "bunlarla bu gen hanrmn koku alma duyusu.,u kontrol edeceiz. " "Koku alma duyusu mu?" "Evet. Bak imdi." ieciklerden birinin kapan at, kadnn sol burun deliginl tkad, gzlerini kapamasn ve sa burun deliglnden nefes almasn syledi. Kadn denileni yaptnda ieyi burnunun altrna tuttu. Kadn, "Portakal herhalde... Bvet, portakal kabuu gibi kokuyor." dedi, gzlerini amadan. "Aferin" dedi William, "Gryor musun? Frontal lob tmrlerinde, Ozellikle koku alma yarnda oluan meningioma trnden tmrlerde koku alma duyusu azalr. Koku alma testi ise genellikle ihmal edilir." Genelhkle ne demek? Biz Amerika'da koku testini hi uygulmazdk. Ama dlger taraftan, koku alma yar tmr tans iin iki saatten ksa bir srede tomografi alp deerlendirebilirl74

dik. Londra'da ise hastalar seici bir tomografi taramasr iin bazen aylarca beklemek zorundaydlar. Sanki ameliyatyapar gibi, William, bir saat sreyle, tahta kutudan birbiri ardndan eitli aletler rkararak, incelemesini metodik bir ekllde srdrd. Scak ve souk suyla dolu laboratuvar tpleriyle souk ve srcak duyularn, ift tarafi ine ulu bir pergelle eitli deri blgelerinde iki nokta ayrrmnl, zerine 6eyaz izgiler boyanm uzun bir siyah kadife eritle optokinetic nystagmusu pizza keseceine benzeyen dner tekerlekli bir alet]e dokunma duyusu azalm a]anlarn a}nrtmrnr, bir gonyometre i]e eklem esnekligini, ular krmz ktltik ubuklarla gr alan geniligini, zerinde tekerlemeler ve bulmac;lar bulunan ktphane kartlar5zla hastann hatrlama yetisini deerlendirdi. Refleks ekici bile fhrklyd. Altm santimetre uzunluunda plastik bir sopann ucuna takl kocaman bir lastik tekerlekle bu ii yapyordu. Bu alet, tbbl bir aletten ok bir polis silahn veya bir teleIbn direi ucuna takl kamyon tekerleini andr5zordu. Bu ekiler Londra'da standart olarak kullanlmaktayd. Wllliam'a gre, refleksleri etkili blr ekilde lmenin tek yolu kollara ve bacaklara "esasl blr ekllde" vurmakt. Nroloji servisinde hasta yks almak da ayn oranda titizlikle yaplan bir id. Bir ogleden sonra, ba ars ikayeti olan bir hastadan yk aldktan sonra, eitim vizitelerimiz srasnda hastanenin ba nrologunca sorguy: ekildlm. "Bay Hughes yaamnr nasl k;zanyor, doktor?" de sordu nazik profesr. "Bir dtkkanda ahtn sylyor." dy. yantladm. Benim lkemde, bu yant bu konudaki tartmann sonu olurdu. "Nasl bir dtkkan?" "Bilmiyorum, ktitik bir maaza olabilir." "alt maazann tr ne adan nemli olabihr sizce? Mesela btittln gn boya satlan bir maazada alsa ve hidrokarbon ieren tinerli boyalar, kartr5zor olsa ba arrsrnn nedeni bu olamaz m?"
|75

"Olabilir tabi" diye yantladm. "Dtlkkan kendisine mi ;it?" "Bilmorum."

Profesr tavana bakarak gzl kl erini .yava hareketlerle temiz leyip tartmasn srdrdil. "Bu bilgilerin ok nemi vardr. Bir
hastann yaamn nasl kazand, gemiinin ne olduu, ne trden bir eitim gordtltl... ikayetini ve hastaln uygun bir ereveye oturtabilmek iin btn bu a;zrntlarn dikkatle kaydedilmi olmas gerekir. Eer birine l00 sa;nsnn karekkn al de-

boyunca bu rahatszlkla ok sk karlatm. Bu hastalk, sinir iplikikleri evresindeki myelin ad verilen yaltc ya tabakasn etkileyerek bu tabaka zerinde, omuriliin ve beynin beyaz maddesine kadar uzanan derinlikte (plak denilen) delikler ayordu. Hastaln iddeti, plaklar,n nerelerde olutuuna balyd. Beynin n (frontal) lob gibi nispeten daha hogrl olan bir blgesinde oluabilecek bilytlk bir plak belirti gstermemekle birlikte, rnein omuriliin veya beyin sapnn kritik bir blgesinde oluan minik bir plak, hastay tekerlekli sandalyeye ba-

n ve hi okula gitmemi olduunu bilmesem, bu yetersizliinin beynindeki bir sol yarmkre tmrnden kaynaklanan bir durum olduu sonucuna varabilirim. Ayn ekilde, normal artlarda hastamn ngiliz Sterlini'nin Japon Yeni karsndaki geerli kurunu bilmemesini doal karlayabilirim. Ama eer hastamn ticari bankaclkla uraan biri oldugunu biliyorsam, bu bllge sahlp olmamasnn gerekten ciddi bir rahatszln gstergesi olduunu dnebilirim. Amerikallar, tarama oyuncaklarna o kadar baml duruma gelmiler ki hasta;n ok bolrutlu blr klilik olarak grmekten uzaklamlardr. Yaamyla, yapt ile ilgili en ktlk bir ipucuna sahip olm;dan bir insann beynini kesip bime cesaretini gstermeyi... ben akas ok artc buluyorum." Bu szleri yllar sonra Amerika'da hatrladm. Bir kadnda omurilik tmr ameliyat yapwordum ki ameliyathanedeki grencilerden biri kadnn ka yanda olduunu sordu. Hatrlayamadm! Orada, kadnn omuriliini am ameliyat ediyordum ve hastamrn kayandz olduunu bile bilmiyordum! Pro_ fesrn hakk vard; gerekte., de ok artcyd. Bir film zerindeki MR grntsn ameliyat ediyordum, bir insan deil. O gnden sonra bu hatam bir daha tekrarlamamaya gayret gsterdim.

sem veyapamazsa, eer ocukluundan beri bir lfdikte alt-

**r}
Multlple sclerosis, ngiltere'de Amerika'da olduundan daha sk grnen bir hastahkt ve bu nedenle Londra'daki ;;nm
176

ml klabilecek sonular verebilmekteydi. MS kaprisli bir hastahktr, nce hzla vurur sonra hastann yaam bo;runca belirsiz zamanlarda artlar gstermek zere geri ekilir. Hasta, aylar bo;runca ilevlerini yitirebilir sonra iyileerelr yllar bo;runca normale dner daha sonra yeni bir krizle kar kar5a kalabillrdi. Nroloji rotasyonumu yaptrm yllarda hastaln bilinen bir tedavisi yoktu, yksek dozda steroidler verilir ve fizik tedavi uygulanrd (lmdilerde, interferon t.edavisi gibi baka tedavi yntemleri uygulanmaktadr.). Hastalarn ou iin, zamana brakarak iyilemeyi beklemek en iyi yntemdi. Gordtlgtlm en dramatik MS hastas, Londra niversitesi'nde renim gren Andrew isimli Nijeryal bir deiim rencisiydi. Hastaln vurduu ilk krizden sonra hastanemizeyatrlmt. Hastanenin yeni monte edilen MR cihaz (bizzat Ga]ler Prensi tarafindan balanrnt) orta beynin tam merkezinde btlytik bir plak grnts veriyordu. Orta beyin, beyin sapnn hemen zerinde yer alr ve arrka beyin cerebellumunun, vcudun ana denge ve koordinasyon bilgi*yarnn, ktlarnn vcuda iletimini salar. Bu iletiim plak tarafndan tamamen kesilmi ve bunu sonucunda da Andrew, cerebellar ilevlerden tamamen yoksun kalmt. Cerebellum veya "kk cerebrum" st beyinden kan kaba rrotor sinyallerinin ince ayarn yapar. ktlar, tmyle y.valtc veya yumuatcdr: cerebellumdaki nronlar, beyindeki
l77

lad, ta bloltan uygun olmayan paralarn 'yontulup karlmas" yntemine benzetme yapmt. Bu benzetmeye gre, byk cerebrumun motor ktlarr ham mermer bloa benzemekteydi, cerebellum ise bu ham mermeri ustacayontup ondan koordineli hareketleri karrd. Andrew, tamamen hareketsiz kald srece iyiydi. Ancak, en ufak bir ii yapmaya kalktg zaman, burnunu kamaya bile kalksa, kollar ve bacaklar kontrolntl kaybedor, ahtapot kollar gibi amasz rpnmalar yap5zordu. Yemeinin azna verilnesi gerekiyordu zira eline atal veya bak almas gvenli de$ldi. Yz, dilerini firalama abalarnn sonucunda olumu darbelerden dolay iliklerle doluydu. Ksa mesafeleri yryeblliyordu ancak admlar sarsak ve kontrolszd. Andrew, ounlukla kouun merkez radyatr blouna bagl blr halde sinirinden alar durumdayd. Ataxia denilen bu koordinasyonsuz hareket durumu konumastn da etkiliyordu. Melodik Nijeryal aksan5zla renklenmi mkemmel ngilizcesi hAlA belirgin olmak]a birlikte, konuurken szckler tekdze bir ekilde, cmleler yanl l<urulmu olarak bOltlk para k5ordu. Bu konumaya cerebel|ar taramal konuma ekli ad verilor. Taramal konuma, bilimkurgu filmlerindeki robot]arrn veya bilgisayarlarn konuma bil mine benzeyen mekanik, tekdze, ruhsuz bir konuma eklidir. Ar izofrenik vaka]arn sabit baklar gibi, tararnal konuma ekli de tanmlanmas olanaksz, f'alrat bir kez tank olunduktan sonra da hi unutulamayacak bir konuma bllmldlr. glede" sonra oturmu kahvemizi ierken (bu zamana hAlA ay saati" denmesine ramen sicil amirlerinden pek az aslnda ay ierdi) William, David ve ben Andrew'nun kou iinde yrrken, mekani}< bir oyuncak gibi duvarlara, .yataklara arpp her seferinde farkl ynlere yansrmasn izlorduk.
L78

dier nronlarn etkinliklerini yavalatma veyaJrumuatma ilevini grrler. Tp faktlltesindeki nroanatomi profesrm bu ilevi tanrmlarken, Mikelanjin Davut heykelini yaparken uygu-

"Yazk zavalya." dedl David. "Dert etme," dedi Wilham 'yaknda iyileir. lk k.ird"r, "o.rra hepsi iyileirler. Alt lla sekiz ay sonra okula dner. Esas sorun, bu plak yerinde durduka onu nasl idare edeceimiz. Fizik tedaviciler kurun ceket iin lsn aldlar."
"Kurun ceket mi?" diye sordum. William anlatmay srdrd "Evet, kurun ceket, kollar ifice arlatrmak iin kurun ubuklarla doldurulmu bir giysi. Eer Andrew kollarrn hareket ettirebilmek iin daha fazla aba gstermek zorunda kalrr ve bu.ru., iin beyinden bilinll geri besleme almaya. ynelebilirse, hareketlerini biraz daha iyi kontrol edebilir, srekli kendini dOvtip durmaktan vazgeebilir. Biraz dtlk teknoloji ama ie yaryor." "Tek sakncas," diye David ekledi "tahmin edecein gibi fena halde yorulurlar. Ama dn bir kere! Birka ay bu ceketi gdikten sonra ne biim vcutyapar!" Crket ertesi gn geldi. Salam yeil bir kumatan yaplrnt. elikhanelerde alan oksijen kaynaklarnn giydii koruyucu "yanrnaz ceket"lere benzordu. Kollar bo;runca, ok sa;ndaki kurun ubuk iinyuvayerleri dikilmiti. Ceketle birlikte, bu ;ruvalara yerletirilecek bir kutu dolusu ince uzun, kurun ubuk gelmiti. Gerekli miktardaki ubuk, Andrew'nun hareketlerini engellemeyecek kadar hafif, ancak motor hareketlerinin kontrolne olanak salayacak kadar ar bir denge noktasnn taraflmzdan saptanmas5zla belirlenecekti. Btn sabah ceketle deneme yaptk ve sonunda ulatmz noktada, Andrew, zorlukla kaldrd koluyla tuttuu tara, ksa salarnda gezdirebildi. Bir anda geni bir Afrikal glmsemesiyle az yayld. Robot sesiyle ve yeniden kazand kol hareketleri kontrolnden mutlu "Ah, ite imdi ok daha iyi oldu!" dedl, gtlltimse.yerek.

Ceketi her gn birka saat giyiyordu a-a kollan o kadar aryordu ki geceleri uyuyabilmek iin uyuturucu ilalara gerek179

sinme du;ruyordu. Ama ceket geldiglnden beri alamas durmutu. Mlliamin ongrdti gibi, Andrew'nun konumas yava yava normale d<lndti, sarho yry ayklat ve ceketc gereksinimi ilerleyen haftalar boyunca azJ,d. Hastaneye peltc glbi blr halde geldigi gnden iki ay kadar sonra Nijeryal, hastaneden dik ve hareketleri kontroll blr ekilde yryerek kt, hastalktan kalan tek iz kollarnda oluan glti kaslard. Hcpimizin elini serte skt. "Biliyor musunuz, ben {ilsefe rencisiyim" dedi hastaneden karken, kollarn vcut gelitirmeci pozunda gerip pazularn gstererek "Nietzche demiti ki 'Beni ldrmeyen her ey beni daha glti yapar.' Atk ben de bunun gerek olduunu grdtlm. Teekkr ederim dostlarm.'' Kukusuz geri gelecekti, kiisel hastalnn merhametine bal olarak blryl, belkl de onyl sonra. Bizler Hipokratin dedigl gibi, kendiliglnden iyileene kadar Andrewyu sadece oyalam mydk? Belk; de yleydi ama gzyalarn dindirebilmitik ya, strap eken bir hastaya bunu salayabi]en doktorluk, bence il doktorluktur.

izledim.

Birleik Krallk snfsz bir toplumdur denemez. Ancak, milliyet, rk ve sosyoekonomik statnn sicil amirlerinin ve zaman zama., da uzman nrologlarn kararlern nasl etkilediini ve hatta klinik mantk srelerini nasl engelledi$ni aknlkla

***

,ligimde ktlenin, omurilik dokusunun bir tr tmr olan ;stroc;rtoma olduu tanrsrna vardrm. Ancak maalesef, grevli [zman cerrah Mr. Royston, hastanrn daha nce bir tberkloz gcmii olmamasr ve gs rntgeninin normal km olmasna ,:rmen, ktltleyi tuberculoma, tberkloz bakterisinin neden olluu bir ilik olarak tanlam ve bu garip tanrnrn tek gerekesi olarak da hastann milliyetini gstermiti. Ertesi gtln ktittlphanede yaptm incelemede, omurilik zerinde bir tberkloz kOkenli ktitle bulunmaslyla ilgili yalnzca iki adet vakaya ait bilgi buldum ve bunlarn her ilrisinde de hastann akcier tberklozu gemiinin ka;nth olduunu grdm. Bu gereklerle cerrahla yzletiimde, omu, silkti ve tanrsnn |oruluunun kanrtr olarak, hastann tberkloza kar uygula<lklan antibotik tedavisine iyi cevap vermekte olduunu ileri srd. Hasta gerekten de iyiye gidiyordu ama ben iyiye gidi in, beraberinde uyguladklar steroid tedasinden kaynaklanabileceini iddia ettim. Fakat giriimim bir sonu r"r-"di. hafta sonra hasta, neredeyse ayaklar tamamen felli durumda .yeniden acil servise bavurdu, bunun zerine acil olarak ameliyata alrnrp astroc;,,tomasr karrld, ve sonra da hasta normal bir
seyirle iyileti. Baka bir ola;n da Gney ngiltere'nin en saygn nrologlarndan birinin yapfi bir hasta muayenesi gsterisine kanld-

Londra, imparatorluk yllarnn kalnts olan Hindistan :rlt ktas kken|i insanlardan oluma olduka b"ytlk bir nfusa sahiptir. Hindistan veya Pakistan'dan yeni g etmi kiiler kapmzn eiinde belirdklerinde, gsterdikleri be]irtiler ne o]ursa olsun, hemen tberkloz tans5ula ileme alnrlard, Ortayal bir P;kist:nl bakkal, son az boyunca ayaklarnda gittike artan halsizlik ve sertleme ikayetiyle acil servise bavurduunda, ekilen MRi ktlrek kemikleri arasnda, thoracic bolgede, omuriliinin merkezinde bir ktle gstermiti. MR' incele-

giymi olarak tarihi muayene salonunun dairesel anfisindeki yerlerimizi alm aada, merkezdeki ktitik muayene masasna bakyorduk. Bir sicil amiri hastay getirdi, ellill yalarda srska bir liydi. Hasta muayene masasna doru sendeleyerek gitti ve oturdu. Oturduktan sonra da sallan,p titremeye deram ediyordu. Saygdeer nrolog, adamla a;rrnth bir grme yapb, ikayetlerini dinledi: Admlar sarsaktr, ba dnmesi ve mide bulantrs vardr. ok yzeysel bir muayene yapt ve sonra hastay gnderdi. Sonra bize dOndti ve dramatik etkiyapmas iin bir sre bekledikten sonra sordu, "Bu sabah burada duyduunuz

mda yaadm. Ben ve dier stajiyerler, beyaz ceketlerimizi

hangi bilgi sizlere bu adam,n rahatszlrnn ne olduunu ark-

lyofl"

"Ya" de yant verdi bir sicil amiri. "Hayrr, doru deil." "Yapt i" diye ben gr bildlrdim. "Ha;nr, gene yanl."

Bu soru cevap sreci bir sre devam etti, sonunda bkknlk getiren hoca, bizden bekledlgi yanrt kendisi verdi: "Milliyetil Ad O'Brien ve memleketi Belfast. Belirgin olarak rlandah alt srnfa ait olduuna gre a;zya olduu kesin. AikAr olarak ar alkolden kaynaklanan cerebellar dejenerasyon sorunu var. " in esasna baklrrsa, tan doruydu ama bu tanya warmada uygulanan yntemin kabal Amerika'da hiblr zama.. ho gryle karlanamazdr. Nrolog, hastaya iki iip imediini sormamrt bile, yle olduunu dorudan varsaymrt. Ben bizim nrologlardan birinin tp rencilerinden oluma bylesine bir ark forumun nne kp da, yalz hastann zenci ve kentsel blr bolgeden geliyor olmasna dayanarak kokain kullanyor olduunu iddla edebileceini dnemiyordum bile.
"Gremiyorum!" dedi kadn, lllti bir ses tonuyla, ngiliz geleneine uygun olarak paniini gizlemeye aharak. William, gven verici bir tonda "Sakin olun ve ne olduunu bize anlatn." dedi. zerinde hAlA sokak gsileri bulunan gzel bir gen hanrnd hasta, bizyakndaki bt pubdayedigimlz leyemeinden kp geldigimizde nroloji kouuna getirilmiti. Cittike artan kOrltik ikayetiyle bavurduu acil serwis, kendisini dorudan bizim serse iletmiti. "Sabah uyandmda bir eyim yoktu ama kahvaltdan hemen sonra tam burada bir ba ars balad." Bann stne iaret etti. "Grm puslanmaya balad ama buraya gelebilecek kadar il gryordum gene de. lmdl ya|nz hareket eden karaltlar grebiliyorum ve her ey gittike karar5or."

William, David ve bana dnd, "David, tomografi blmne haber ver, acil olarak bir hipofiz bezi blgesi taramasrna gereksinimimiz var. Frank, Jefferson kouuna git hemen, Mr. Cunninghami bul ve hzla buraya getir." Mr. Cunningham kdernli bir uzman cerraht ve hastanenin hipofiz uzman5rdr. Koarak Jefferson kouuna gittim, Mr. Cunningham'r ofisinde buldum ve dakikalar iinde birlikte nroloji kouuna ulatk. Alice Weathers adl gen hanm, yksnti cerraha anlatt. Sah yerindeydi, yalnz geen yl iinde Adet dnemlerinde dzensizlik balam ve yakn zamanda meme ularndan gelen hafif bir akmt dikkatini ekmiti. Evli degildi, yaarnrnr daktilograflk yaparak kazan5zor ve Tottenham Court civarrnda oturuyordu.

Mr. Cunningham hastann grme dtireyi.ri kontrol etti. Gznn nnde sallad btlytik elini grebiliyor ancak parmaklarrn sayam5or, kravatrnn rengini ayrt edemiyordu. Cerrahrn kibar yz asld. "Gen hanm" diye sze balad " gz|erinizin arkasrndaki ktltlk bir doku parasr olan hipofiz bezinizde olumu bir tmrn kanamayapm olduunu sanryorum. Bu kanama durumuna'hipofiz apopleksisi'adnr veririz. Oluan kan phts, gzlerinizi beyne balayan optik sinire bask yap,,or. Hemen ameliyat edip, pht5n ve tmr almazsam kr o]ursunuz" dedi. "Tmr m dediniz? Kanser mi oldum?" "Halrr, haJnr sevgili gen hanm. Trnr, neredeyse kesin olarak il huylu adenom trnden bir tmr oluumu, gen hanmlarda olduka sk rastlanan bir tmr tr. Sizin durumunuzda, tmr prolactin adn verdigimiz bir cins hormon salgl5or. Prolactin hormonundaki art, aynen sizin belirttiiniz trden, Adet kanamalarnn aksamas, hafif meme ucu salglamas gibi belirtiler oluturur. Meme ucu salglamanrz aslrnda stten baka bir ey deil. Prolactin, normal olarak hamilelik ,amanlar,nda ortaya kan bir hormondur. Memelerdeki yal dokuu etkileyerek st oluumunu salar."

***

"Ne gerekiyorsayaprn ltfen. Kr olmama izin vermeyin!" Mr. Cunningham hastann gslerini muayene edip st salglamasn kantlad. "Hemen ameliyathaneye alrn, tomografi taramasnt iptal edin. Yaplmas gereken l belli. Optik sinir stndeki bask;n kaldrdktan sonra tomografi taramas yaparv. ytiksek dozda hidrokortizon verin ltfen, kdemli sicil amirimin ameliyata yardm etmesini salayacam. " Hasta ameliyat salonunun dndaki bekleme a|anna gtrlrken ben de izledim. Sessizce, elindeki kAgt mendillerin iine gzya d<;kllyordu. "Yanrnzda olmasrnr istediiniz biri varsa arabilirim.'' dedim. "Babam iki yl nce ld, annem de kalp hastas. imdilik ona bir ey sylememek daha iyi." Bu krizle tek bana savamanrn onda oluturduu moral bozukluunu tahmin edeblliyordum. Birka dakikahk beklemeden sonra bir ameliyat hemiresi onu ameliyathaneye ald ve anestezi uzman, hafif bir gaz pskrtmesle srkrnfisrnr sona erdirdi. Hastanrn acil servise bavurmasndan bu yana elh dakikadan biraz fazla bir sre gemiti. ngillz doktorluunun baarsr burada yatordu. Brokrasiyle fazlas5rla sarl olmasrna karrn, ngiliz sistemi, Amerikan salk sisteminin elini kolunu balayan hukuki zorunluluklardan uzak durabilmiti. Amerika'da, bir hasta;n MR veya tomografi gibi nesnel incelemelerden geirmeden ameliyata almak, ileride bir hata olutuu takdirde, bunu yapan doktorlarn meslei kcltye kullanma davalar5la kar kar5a kalmalarrna neden olabllmekteydi. Aslnda, Gary, myelogram u;gulamadan Billy'nin belkerniine girmiti arna her zaman ans bylesine glmezdl. lkemdeki anestezi uzmanlar, kahvalt ettikten bu kadar ksa sre sonra hastaya narkoz vermekten de ekinebilirlerdi. Aynca, ameliyathaneler de genellikle dolu olurdu. Londra'da ise gl Mr. Cunningham'rn sz btn zorluklarn stesinden gelebiliyordu.

cn iine uygun pozisyondayerletirdiler, sonra da az ve burnunu sabunla iyice temizlediler. Burun solunum yollan zerine yerleik embriyo dneminin bir kalnts olan Hipofizbezi,,v-

Mr. Cunningham ve sicil amiri, Alice'i ba sabitleyici kska-

lanrn hemen zerinde, sert daman iine gomltldr, Beyin cerrah, salg bezine buru., iinden, ameliyat mikroskobu yardmyla ve olduka uzun aletler kullanarak ular, Hipofize girebllmek iin, cerrah sphenoid sinsn iinden getiinden, uygulanan amelatn dil dolatrc ad transsphenoidal hypophysectomy olarak konulmutur. Yirminci yzyln balarnda ilk defb Cushing tarafindan uygulanm olan transsphenoidal yntem, bn cerrahisi repertuvarndaki belki de en garip arneliyattr. Buruna girebilmek iin cerrah, st dudan alt,ndan bir keslk oluturup yz dar5/a ve yukar5a doru sryrrarak, "nares" ad verilen burun solunum yollarnr aa rkarr. Burun septumunu krp, bir tarafa tabanna ka.yatran cerrah, btiytik bir speculumu kafatasnrn dar uzatrr, sphenoid sins karr re hipofi, odacnn zemini krarak aar. Cushing, yeterli baar5z elde edemediinden bir sre sonra bu yntemi terk etmi ve tmrleri aadan burun iinden almak yerine yukardan batan almaya ynelmitir, Olaanst bir teknie sahip olmasrna karn, Cushing'in ,amanrnda ne ameliyat mikroskobu ne de ameliyatn gvenli bir ekilde yaplmasnl salayan fiber optik aydnlatma vard, l960'l yllarda Kanada'da Jules Hardy ile meslektalar teknii yeniden yaama dndrm ve son derece iyi sonular almlard, Bylece burundan girme yaklam, lrsa srede bu ameliyatlarda standart prosedr durumuna gelmitir. Hardy'nin ameliyat mikroskobunu kullanmasr ve ameliyatr rntgen altnda yapmasr, zamanrnda Cushing'in karlam olduu zorluklar ortadan ka]drmtr.
]Vlr. Cunningham, gzel hanmn yzn ustaca kesip a;nrml ve hipofiz bezini, bir saatten ksa bir sre iinde aa karl85

mt. Salg bezi, video ekrannda mavimsi ve gergin grnyordu. Cerrahn sivri ulu mikro bistrisinin hzl bir hareketle,

youn kan phhs ile cerahatli sarr renkli tmr aa km ve Mr. Cunninghamn ince ulu aspiratrnn ucuna dmt. Mr. Cunningham, birka daklka sreyle ktltlk kretlerle evreyi yoklayp btn tmr ve kan phts kalntrlarrnrn alndna kanaat getirdikten sonra, yz tekrar eski durumuna getirmek sicil amirine dmt. Alice'in aylma odasndaki mutlu glmsemesi, her trl grme testinden daha belirgin blr ekilde gzlerinin ne durumda olduunu anlatyordu. Ameliyattan birka saat sonra grmesi tamamen normale dOndtl. Amelattan sonraki nc gnde buru., ii tamponlar alrndr ve beinci gnde, eskisi kadar gzel yznyle evine dnd. Annesinin, Alice'in felaketle ksa sreli f]rtnden hiblr zaman haberi olmayacaktr. Apopleksisi geirdii gn, Mr. Cunninghami ofisinden arrrnaya gittiimde, cerrahrn odasrnn duvarndaki tahtadan bir plaket dikkatimi ekmiti. zerindeki yaz kehanet gibdi: AMELYAT BAZEN e vanaR yaz5zordu. A]ice evine dondtikten ksa bir sre sonra ben de Amerika'ya dOndtim. lk grevyerim ocuk Hastanesi'ydi, burada ise ameliyat maa]esef ounlukla ie yaram5rordu.

X. Btltim

Rebecca

dan pek sevilmezdi. Gecenin bir saatinde, annesi "Bebeimi l-

ngiltere'den dnmde, blmm benikentimizin ocuk Hastanesi'nin ocuk beyin ve sinir cerrahisinde grevlen di.di. Pediyatrik nroirrji rotasyonu, asistanlar tarafin_

dryorsun" dlye barrrrken, lk la alayan bir ocuktan kan almaJa al,mak bunun nedenlerinden yalnzca biriydi. Bu btlltlrntln tek iyi tarafr ar servisinin bulunmamas5rd, klinik bir ocuk Hastanesi,ndekl beyin ve sinir cerrrhisi kat, bOltimden ok Susam Sokag reklamrn, and,rlyordu, Susam Sokag karakterleri Bert ve Ernie, "Big Brother"in muppet versiyonlar gibi btittin duvarlardan bakyordu. Boltmtn hemen ortasrn_ da, ktitlk cerrahi ilemlerin uyguland ilem odas vard, Odan., adr bi]e bir sorgulama odas,nr art.r5ordu, Masaya baglant86
187

m, inenin souk ellginl bekleyen bir ocuu sanki yathrabilirmi gibi, oda muppet kahramanlarnn oyuncaklaryla doluydu.

Bir keresinde, ktitlk bir ocuktan kan almakta zorlan5or ve ocuun lklarndan ldrma noktasna gelmiken bir taraftan da tepedeki lambadan sarkan bir rnuppet o;runcna kafam arpp duruyordum, sonunda nesneyi lambadan koparrp blr koeye frlatrken, "Geber, Kurablye Canavar!" diye barmtm. Kou salonlar.,n duvarlar boyunca, ocuklarn bkmadan saatlerce sallandklar, o bilinen sallanan koltuklardan vard. Sarka gibi sallanp duran kllilk ocuklardan biri sonunda kustuunda lenireler sklmadan beni arrlard. Ben de alay ederek "Gel yavrum, seni birka saatliine daha sallanan blr koltuga oturtaym da leyemeinden ne kadarrn iinde tutabileceksin grelim bakal,m" derdim. ocuk alamas, kan sesin desibel iddetinin ok tesindeki bir gtlle insann kemiine kadar iler, ruhunu karartrr. Hasta bir ocuun alanras ise ok daha kOttldtir. Eric, ocuk alamasr perspektfinl benim iin yle oluturmutr. "kl aylk bir bebekten kan almaya kalktgn zan.ar, o bunun basit bir ilem olduunu anlamaz ve senin on ldrmeye altn dnerek her trl kontrol brakp alamaya balar" Pedlyatrl grevimin nc haftasnda Rebecca ile tantm, eyalet dndaki krsal blgede yaayan blr lftin tek ocuuy_ du. rel blr klinik, u;,.uukluk, kusma ve kilo almama gibl belirtilerinin kontrol iin alt haftalk bebei o sabah bizim acil serse iletmiti. Acil serrisin ocuk hastalklan uzman tarafindan ektirilen tomograde Rebecca'nn beyinciinde bir tmr grnmesi zerine bebek bizim servise gnderilmiti. O gn, nbetteki beyin cerrahisi asistan olmam nedenle, tedaviye alnacak lastay servisimize kabul l;n beni armlard. Rebeccay anne ve babas ile birlikte, acil servisin al odasnda buldum. Buras krk kemikleri hizaya getirmek ve alya almada kullanlan, olduka kark blr bolmeydi. Al odas, hastaneye kabuln bekleyen hastalar iin bekleme odas ilevini de
l88

ba_ grrd. zerinde ]ekeli br bluzla plastik bir alt bezinden o bl. ey bulunmayan bebek, annesinin kucanda kvrlmr, pembe renl<li biryapay memeyi di etleriyle srrmaya al,,yordu, Anne ve babanrn her ilrisi de eskimeye yz tutmu kot gsiler iinde yirmi yandan fazla gstermeyen insanlardr, Baba,

ktitlk oday admlayp dururken sigarasn ior, anne ise yseszn evreleyen dz, sarartlm salar ile oturduu yerde sizce yere bak5rordu. Rebecca'nn grnts bende ok yaratmt, Kocaman ikin kafa,s minik bedeninin stnde dengesiz bir ekllde sallan_ yor, porselen parlaklna varacak kadar gerilmi kafa derisinin daaltrndan ince mavi damarlar grnyordu, Kafasndakl bir bir mara sokul-u damar ii kateterinin ucu, ku resimli sarr yapkan bantla tutturulmu sallanlvordu, Ggsnn parmen grnml derisi a]tndar i gs kaf'esinin kaburgalan sayrlabiliyordu. Gozbebekleri o kadar aa5,,a inmiti ki su mavisi irisleri anrak minik hllaller gibi grtneblhyordu, Gzlerinin kocaaa km beyazlar ile birlikte, zayf izg|i gs ve nan kaf'as, ona garip, bceksi bir grnt veriyordu; tedavi

edilmemi bebek hidrosefalisinin tipik grntsydti bu, Hidrosefali, Greke "su beyin" a"lam",,da olup, beyin-omurilik svrsnn beyin iindeki normal ak yollarnn tkanmasr so-

nucunda ortaya kan bir rahatszlltl. Beyin_omurilik svs (BOS), jelatin kvamndaki sinir dokusunun yumuak tutulmayarm lits ve yastklanarak lorunmasr ilevini grr, Her gn ktitik re kadar BOS beyin iinde oluup, beyin ve omuriligin yollar ve odacrklar,ndan srzarak beyin yzeyine ular ve burad

..,ucunda

akl btlytik damarlarca emilerek uzaklatrlr, BOS retimi duraksz bir sretir, "kap;il"'konumu olmayan bir musluk glbldir. BOS akmn engelleyen herhangi bir neden, Hidsvnn birikerek beyne bask yapmas sonucunu dourur, meneniit sorosefalive blrok hastalk neden olabilir, rnein, oluan k,vaml, cerahat, yah atklarn mutf,ak evyesini tkamas gibi, minlk BOS kanallarn tkayablllr, Cytomegalovil89

rus veya toxoplasmosis gibi rahim ii enfeksiyonlar cenin beyninin i boluklarn tahrip ederek bir tr doutan hidrosefaliye neden olabilirler.

Rebecca'nrn hidrosefalisi, beyin iindeki ana BOS drenaj yolu olan drdnc karncrn trkanmasr sonucunda ortaya kmrt. I(rrrk alt beyin dokusunda, cerebellumda olumu bulunan bir tmr bu durumun sulusuydu. Erikin bir insanrn kafatas salam kemikten yapl olduundan, erilrin hidrosefalisinde beyin, kemiin altnda sk,an srnrn basrncyl a ezi|ir. Dier taraftan, bebek kafatasr, yumurta kabuu inceliindeki kemiklerin arasndaki fontanel denilen lifli dokudan "bngldaklardan" olutuundan esnektir. Bylece, kafatas, normal beyin btlyiimesi srecinde genilemeye yatkm olacak ekilde tasarlanm olduundan, kontrolsz BOS birlhmine kar da faz|a diren gsteremez. Tedavi edilmedlgi takdirde bebek hidrosefalisi, kafa;n olaanst bo;rutlara gelecek ekilde iirir, beyni de yar saydam bir su balonuna d.rtrr. Hidrosefali, ocuklarda sk rastlanan bir durum olmakla birlikte, kafa iine cerrahi yoldan plastik ntlerin yerletirilmesi eklndeki ada tedavi yntemleri, devasa kafalarr, gnmzde yalnzca ders kitaplarnda rastlanan bir gariplik durumuna indirgemitir. Ancak, tlbbi yardma ulamn snrl olduu krsalyrelerde, tedavisi gecikmi, ileri safhadaki hidrosefali vakalarrna hAlA rastlanmaktadr. Aa yukan ylda bir kez, dev bir insan kavuna benzeyen, kocaman kafal, blr ocuk, bir sedye veya araba zerinde srklenerek servisimize getirilmektedir. Kontrolsz hidrosefali hastas ocuklar, ktitictlk kalm y:d.zlrerinin zerindeki ikln kocaman alnlar5zla, insandan ok Holl;,,wood filml erin deki u zayl yaratklarr andrrrlar. Hidrosefali, gz hareketlerini yneten bn mekanizmasrn tahrip ederek gzlerin aalya kaymasna da neden olur. Bu abarth aaya bak durumuna, irislerinyalnz st taraflarr grtlnebildlglnden "gne bat" ad verilir. Hidrosefali tarafrndan basn uygulanan beynin bulanh rnerkezi, sk sk iddetli

iirme ve kusmaya neden olur ve bunun sonucunda da zamanla vcudun arr su kayb ortaya rkar. Rebecca'nn durumunla, bebeinyediklerini iinde tutamama durumu, anne ve babasn tbbi yardm aramaya yneltmiti. Rebecca, henz geri dnsz bir ekilde deforme olmamt. Ancak durumu clddlydi. Hobsonlara, en profesyonel tavrrm-

layaklatm. Rebecca'nn rntgen filmlerinin olduu zarfla odaya girerken "Bay ve Bayan Hobson, benim adm Dr. Vertosick, nroirrji blmndenim" dedim. Bu tantm karmdakilerin arrmasna neden oldu. Bay Hobson "Nroirrji mi?" diye sordu. "Bizler beyin cerrahiaryz" diyerek onlar,n tarafrndan anlalmaz olduunu dtiti.rdtigtim "nroirrji" deyimine aklk getirdim. "B"". cerrahr" etiketini pek sevmiyordum, bana cahilce gelen bir tantm biimini artrlyordu. "Beyin cerrahr m! Beyin cerrahrna ne ihtacmz var?" diye nne bard. Sanki benim onu kapmamdan korkar gibi Rebeccaya daha fazla sarld. Ailenin dururndan haberi yoktu, kimse onlara tomografi sonucunun ne olduunu syleme zahmetine
katlanmamrt.

"Kzz -ad Rebecca deil ri? - Kznzn tomografi taramas beyninde bir ktltle olduunu gsterdi. Devamlr kusmas bun-

dan kaynaklan5ror." "Ktle" szc iyi bir deylmdi "tmr" veya "kanser" demekten daha iyi idi. Baba sigarasrnr eskimi izmesinin topuu altnda ezdikten

sonra "Nasrl bir ktltle?" diye sordu. "Beynin arkasrnda," Rebecca'nn kadifemsi ensesine dokunarak "ite burada oluan bir llik, yaklak bir zm tanesi kadar." Vcudun neresinde olursa olsun, yiyecekler, tmr bilytikltl-

n tanmlamadaki geleneksel Olll birimidir. zm, ceviz, .yumurta, portakal, kavun btiytlkltigtlnde tmr, herkesce anlalr bir tanrmlamadr. Garip bir uygulama olmakla birlikte, hastanrn gelecei ile ilgili bir fikir vermekte de olduka kullanl191

dr. Ggsnde kttik bir kavun biytikltigunde kanserli tmr bulunan bir hastann, bezee btiytiklllgtinde tmr olan kadar uzun yaam ayaca kolayca anlalr. zm tanesi btlytl kltlglin de br tmr tehhkell grnmemekle birhkte, br bebe6i <;ldtreb;lecek kadar btyikttir. "Belk de iyi huylu bir tmrdr, kolayca alabiliriz" diye devam ettim 'ya da tamamen temizleyemeyeceimiz..." anne babayla daha ilk ytlz yze geliimizde "habis" szcn kullanmaya dilim varmad "bir tmr olabilir." .r".rl.. bu szc

"Cerebellar bir ktl., lateral konumda, btiytlye" trden, yakllk iki santimetre bo;runda," Dr. Wilson,a telefonda bilgi ve_ ,irken tomografi filmlerini ba,m,n stne kaldrm, tavan ay"ileri dzeyde hidrosefali, l nlatmasnrn rnda inceliyordum leyin atardamarlar ok btiytlk, gne batr, her eyi var, Hz,
<

la ameliyat gerekiyor."

duyar duymaz baylabilir. Benim gven verici sakin szlerim aslnda aldatclgd. Bebeklerde iyi huylu beyin ti.imorlerinin hemen hemen li grlmediglni bihyordum. Bayan Hobson'u bebeinin ksayaam yksn anlatmaya raz ettim. Olaysz bir hamilelik dnemindel sonra doan Rebecca, kusmalar balayana kadar llk bir halta bo;runca gayet il gelimiti. Yaadklar eyalette evlere gelen bir ocuk doktoru, bebein beslenme sistemine uyum gstermedigi dncesiyle mama formlnde deiiklik nermiti. Yeni beslenme stratejisi bir-iki gn sonu vermi fbkat sonra kusmalaryeniden balamt. Bir aylk olduunda, Rebecca doumundaki kilosu.,un bile altna dmt. Bedeni kuru;rup klmeye, kafas ise byllmeye balamt. Rebecca'nn babas isiz olduundan ve bu.,edenle salk sigortalar bulunmadndan, daha f-azla salk yardrmna bavurmaktan kanm, bebein sorunlarn kendi balarrna zmeye almlard; bebee bitki aylar, sulandrlm viski, portakall iecek $azoz gibi kusmadan iinde tutabileceini dtitindkleri her trl eyi vermilerdi. Bunlardan hibiri fayda etmemiti. Bebek su kaybndan baygn duruma geldiginde anne babas, sonunda bize gelmeye mecbur kalmt. Bebei muayene ettikten ve titreyen anne babasna gven verici bir-iki sz geveledikten sonra, bu olaya bakan uzman beyin ve sinir cerrah Dr. Wilson'a bilgi vermek zere odadan ayrldm.
l9,)

"Evet, le gibi grnyor." diye ce,ap verdi, Telefonda baz l.Agrtlar }rartrdn du;ruyordum. "Yarrn mahkemeye billr kii olarak katrlacam, aramba programna al, Mikroskop gerekelilir, gerekneyebilir de... bir de beyin kOktl uyarlm potansel (uyarlarn bilince ulama potanseli) ilemi yaplmasn prograna al. Kaya,nda?...

Alt haftahk m? yi deil, il deil! PNET olabilir.,, PNET: Primitif Neuroectodermal Tmr anlamrna ge_ llyordu, bu, nronlara, yani beynin sinir hcrelerinin oluumuna yol aan embriyonik (cenin aamasr) dokunun bir tlimOrtlydtl, Al odasna dondtgtlmde Rebecca al5ordu, Saglkl bir bebein gill alamas deildi bu, bn zrl yeni domu bir bebegin zayf , kedi miyavlamas gibi alamas,yd, Annesinin gzleri de i ve krmrz5rd. Titreyen parmaklaryla att memeyi azna vermeye al,5rordu, Son alh haftadr bebeini byle sakinletirmeye allyordu, uykusuz gecelerinin i.J.zerideki etkisi dokunulacak kadar belirgindi, "Sizi nroirrji katna ,kara;nm, size bakacak olan uzman doktor Wilson sizinle daha sonra grecek, Biraz serum ve bir miktar steroid ilalar vereceiz, bunlar bebein kendisini daha iyi hissetmesini salayacak, bunlarn dnda bugn baka blr
eyyapmayacaz. " Saatime bakt,m, le yemei vaktiydi, O aamada onlara syleyebileceim veya sylemek istediim fazla bir ey yoktu, Onlar orada kendi balarrna braktm, Ergen|ik andan yeni km bir anne baba ile lmekte olan bebeklerini,

***

Rebecca,nn ameliyatnln amacl, engelleyicl tmrn lkar_ laralr hidrosefalisinin ortadan kaldrlmas ve beyin kanseri ta_
193

nrsnn dorulanmasyd. Tmr kanldktan sonra da hidrosefali devam ederse o zaman kahc bir nt konulmas gerekecekti. nt, kafa iinde ortaya kan fazla svnn karn boluuna boalhlmasn salamak iin, deri altna yerletirilecek plastik

fbl.yoyla sarrlmr grnmne, sevgi belirtisi olarak "rekler"

bir boruydu. Bebek beyninde yaplacak ameliyatlar kAbus gibi bir srece dOntlebllir. Yetikin bir insann beyni scak 1elatin kvamrndaki biryumuaklkta olmasrna karrn, bebek beyni bundan daha da yumuaktr. Beynin sahip olduu srnrrl dtizeydeki kathk, myelin adr verilen yaltc sert yal maddeden kaynaklanr. Myelin, oluumu yaamn nc weya drdnc aynda bala5np gelierek, sinir sisteminin tam yetikinlie ulat yirmi beinci yaa varldnda tamamlanr. Gnn birinde bir nroanatomi profesr yaknarak, daha beyin "tamam olmadndan," yirmi bir yan oy vermek iin ok erken olduunu sylemiti. Alt haftalk bebekte myelinsiz beyin ko;ru orba gibidir, en klitik bir hatada beyin paralar arnelat aspiratrlerince emilebilir. Dahas, yetikinlerde kurunkalem ular kalnlnda olan sinirler, bebekte rmcek a iplikikleri inceliindedlr. Bebek cerrahisinin baka sorunlarr da vardr. Bir yksk dolusu kan kayb, bir gazl bezde doru drst leke bile oluturmayacak kadar kan, bebei oka sokabilir. Daha da kts, bebekler ldrc wcut rss kaybna yatkndrlar. Amehyathanenin ok scalr tutulmas gerekir. Hatta, damar iine verilecek svlarn bile, bebei ar soutmamas iin, uygun scakla getirilmesi gerekmektedir. Bebek cerrahisinin bu olaanst zorluklarnn Darwin'e zg bir gerekesi vardr: Doa, hasta bebeklerin ameliyat edilmesinden deil, lp gmlmesinden yanadr. Buna karrn, uygarlk artk yalnz gllerin yaamasrn gzetmemektedir. Biz imdi, btlttin bebeklerin yaamasrn istiyoruz. Dr. Wilson'la birllkte, planland gibi aramba gn Rebecca y ameliyathaneye aldk. Anestezi uygulanp grtlandan ieriye bir nef'es tp sokulduktan sonra, vcut scakln korumas iin almin;rum folyoyla sarrnaland. Hasta bebek]erin
l94

derdik. Tmr, beyninin arka tarafinda olduundan Rebecca'y yn"n koyun konuma getirip ban, at nah eklindeki bir yasta dayadk. Yetikinlerde, ba, havada sabit tutabilmek iin Mayfleld cihaz adr verilen bir milli kska kullanlr. At nah ise yalnzca tlzel ekil verilmi biryastktan ibarettir. Uzun amelatlarda, at nalnrn oluturduu basn, deriyi kaldrrabilir, su toplamas

oluturabilir, hatta kalc yz yaralar,na bile neden olabilir. Ancak, bunlara ramen, bebeklerin narin kafatas Mayfield kskacna dayanamadndan, at nalndan doacalr risklere katlanmak zorunlu olmaktad,r. Uzun ameliyatlarda deri yaralarrnn ortaya kmas, anestezinin uykudan ne kadar farkl olduu.,u., bir gstergesidir. Uyku srrasnda her saat ba pozisyon deitirir, vcudumuzun blmlerinin uzun sreli basn altnda kalmasnr nleriz. U-.ken skk pozisyona giren bir uzantmz aryarak veya uJruarak ekil deitirmeye, hatta uyanmaya 6izi zorlar. Beyin ameliyatlarnda ise bylesine ani hareketler, ameliyat yapan cerrahn elinin onarrlama, sonular douracak ekilde kaymasna neden olabilir. Gvenlik arsrndan, hasta saatler bo;,,unca tam anlam5zla hareketsiz tutulmahdr. Uzun ameliyatlarda, hasta]ar btlytlk bir dlkkatle konumlandrrz. Gzlerin iini merhemler, sinirleri yumuak maddelerle yastklar, damar ii kateterleri ;rumuak kOptlkle sargrlarrz. Bebek istediimiz konuma getirildikten sonra, dz ulu bir usturayla ty gibi yumuak salann tra etmeye baladm. Asistana den bu ilem, ameliyatn kendisi kadar dikkat ve incelik isteyen bir itir. Rebecca'nn kaf'a derisi yalnzca blrka milimetre kalnlkta olduundan, en kk bir dikkatsizlik kafa tasna kadar ulaan bir yara arlmasna neden olabilirdi. Dr. Wilsonyaptm kesikleri sayd. Kesik bana eyrek dolar olarak hesap yapp etele tutuyordu. Rotasyonumuzun sonunda hesapta biriken parayr bir defhda asistanlarn aratrrma
l95

fonuna ba olarak yatrmakla ytktlmltlydk. Tra bana bir dolara mal olmutu ama nemli ustura hatalar yapmamrtm. Rebecca'nrn omuriliin tist bOltlmilne yakn bir bOlgede alacaktk. Beynin ana iletiim santral olan beyin sap, kolalzlkla hasar grebilecek hassas bir bOlgedir. Amellyat srrasrnda ilevini yapp yapmadrn kontrol edebilmek iin Rebecca'nn iitme duyusunu kullanacaktk. Sesler, iitme sinirlerinden beyne, beyin sap aracrl5zla iletir. Bylelikle, iitme du;rusu, beyin sap yaralanmalarrnrn saptanmasrnda barometre gibi kullanlablllr. Bebekler ise, ister anestezi altnda olsunlar ister ay.k, drl-p duymadklarn cerraha syleyemeyeceklerinden, bu iin elektronik olarak yaplmasr gerekmektedir. Bunun iin, keskin tkrrtrlar rkaran ktitik kulaklklar hastann kulaklarna bantlanrr. Kulaktan beyin sapna ulaan ses buradan,Jrukar doru cerebruma, beynin dnen blgesine iletilir. Nrofizyo|oglar, beynin iitme blgesinin zerine, kaf'a derisine yerletirilen elektrotlarla trkrrtrlar tayan sinyallerin uyuyor veya anestezi altrnda dahl olsak- bilincimizde oluturduu hafif beyin dalgalann alglayabilirler. Aynr zamanda nrofizyo|og, bir ameliyathane bilgisayar kullanarak, tkrt sesinin kulaktan cerebruma ne kadar zamanda ulatrn hesaplayabllir. Bunun olaandan uzun bir sre almas, beyin saprnda veya iitme sinirlerinde bir hasar olutuunun gstergesidir. O gnk nrofizyoloumuz Bob adnda, sakall, ufak tefek bir adamdr, tp diplomasnrn tesinde, elektrik mtlhendlsliglnde doktoras we bir de atkuyruu vardr. Sanki 1960'h yllardan yeni kp gelmiti. Ameliyat bo;runca taburesinde oturup srekli, beyaz dalga formlaryla dolu bilgisayar ekranrna bakacakt,. lJyanlar, ameliyat srrasrnda yaptmz ilerin beyin saprna zarar verip vermediginl blze bildirecek ve biz de kahc olmadan hasarr dzeltme firsatrna sahip olacaktk. Bob, Rebecca'nn kafasna elektrotlarrn yerletirip, minik kulaklarna kulaklklar bantlama iini tamamladktan sonra,
|96

biz de temizlik blmne getik. Ellerimizi ve kollarmrz sessizllk iinde kprterek sabunladk. Ameliyathane penceresinden ieriye bakarak, ameliyat teknisyeninin Rebecca'nn ekilsiz kafasn parlak turuncu renkli Betadine eriyiiyle boyamasn sey-

rediyordum. Bu servisteki rotasyonumun daha ilk haftalannda olmama karn, imdiden ocuk nroirrjisinden nefret etmeye balamrtm. Her ameliyata giriimden nce kafamda sevecen dedelerinin kollarnda glen bebek imgeleri oluurdu. Herkesin minik sevgi yumaklar5zd o.,lar, hibirinin yeri burasr degildi ! On be dakika sonra Dr. W'ilson, 15 numara ban Rebecca'nrn kafa derisine batrd. Oda, aspiratrlerin tiz inlemeleriyle doldu. Rebecca'nrn bann orta izgisi boyunca on santimetre uzunluu.rda bir kesik oluturduunda, ten kan srzntrsrn nleyebilmek iin hzla kesilen deri kenarlarna plastik maalar .yerletiriyordum. Bo;run kaslar, elektrlkli bir bakla, kafatasrndan ve cervical omurlardan ayrld. Kaslar, b,ak ucunun scaklyla kavrulduundan oday, yanan insan etinin keskin kokusu doldurdu. Bu koku, hl de az olmayan sayrda tp rencisinin baylmasrna neden olmutur. Kemik aa ktktan sonra, elik bir Weitlaner klamp kullanlarak yara geniletildi. Rebecca'nn ince kaf'atas kemiinde kiilik dehkler atktan sonra salam bir makasla kemii keserek ct:rebellum blgesini aa karan bir pencere atk. Oluturduumuz kafatas boluunda beyaz dura maddesi nabz atlar5zl, inip kalkyordu. f)uray kesmeder-, nce, atmz kemik ienceresinin az stnden kttk bir delik delerek, iindeki basnla gergin duruma gelmi belkemii srvrs torbacklarnn iine geici bir dren yerletirdik. Dren borusunu teyne doru ittiimde renksiz bir sv, tpn iinden iddetle fikrmaya balad. Arhk beyni aa karmaya hazrdk. Biraz duraklayarak, dolam hemiresinin gzlerimize lup dedigimlz, kez btlytltme salayan teleskopik mercekli gzlkleri yerletirmesini bekledik. Dr. Wilson, duray uzu., bir forsepsle yakaladrktan sonra sivri bir bakla zerine izik atarak pembemsi cerebellum 5ruzeyi,

nin ara rkmasnr salad. Duradaki kesii ince ulu makaslarla bil;rtrken, zaman zaman duraklayp kesilen damar ularn grn rnaalarla kstrp kapattk. Bob, yumuak bir ses tonuyla, ok renkli bir spagetti taba gibi evresini saran kablolar ;rumarnn ardndan "Uyarlm potanselde ileme var" dedi. Drenaj tpyle bir miktar BOS boaltmamz sonucunda Rebecca'nn beyin sap zerindekl ba_ srnc azaltmtk. Ancak, bu iyileme geicdi. glgSellumun sol tarafindaki dura katmanrnr soyarak Rebecca'nn tmrn aa kardk. evresindeki beyin dokusundan daha sert olan ktle, koyu pembe, baz blgelerde ise morumsu bir renkteydi. Dura tmre yapkt ve metal blr bisttrle tmr a;nrdka, tmrn yaralr yzeyinde ince bir kan aknts belirmeye balad. "pamuk karolar, lllen." Ameliyalhane hemiresi, eitli bykliklerdeki pamuktan kare paralar ieren parlak elikten bir kvet getirdi. Her bir kare pamuk parasrna uzun, yeil bir iplik balyd. Bu pamuk karolarr, kar ayaklklan gibi, aspiratr ularrmrzln Yumuak beyln dokusuna batmasn nlyordu. plikler ise, i bittl,ginde pamuk karolarnr bulup karmamza yar5zordu.

tologlar tmr dondurduktan sonra, mikroskop altrnda inceleyerek ne lde habis olduunu belirleyeceklerdi. Pamuk karolar kana doymu ve yara kanla dolmutu. Tmrn alrnmas5zla kanamann azalaca ekli.rdeki bo bir umutla

ktitleyi aspiratr ulanmrzla emerek uzaklatrrmaya al5orduk. Maalesef, bu abamz sonucunda oyuk btlytlm ve bu delikten daha da ok kan gelmeye balamt. Kalp monitrne gz attm, srekli kan kaybnn sonucu olarak Rebecca'nn nab-

z srekli ykselordu. Anestezi hemiresi, anestezi uzmanrn ameliyathaneye ard. Dr. Wilson "Ne durumdayz?" diye sordu. "Kan basnc liraz dtitti." "Amelathanede kan var m?"
"Ha5nr."

"Hemen loan bulun" bu srada btiytlk bir pamuk toman yaraya sokuyordu "ve rsrtmaya bala;nn." Kanama bizim abalarmrza ramen artryordu.

p..

sndeki karolar tutarken, sol elindeki aspiratr ucuyla onlarr tmrle normal beyin dokusu arasna iterek tmr sargrlayrp,

$,/ilson, sag elindeki forsepsle bee be santimetre l-

"Uyarlm potansiyel sol tarafta iki milisaniye azald,." diyen Bob'un sesi duyuldu. Sol kulaktan gelen iitme sinyallerinin st beyin bllgelerine ulamasr daha uzun sre almaktayd, bu da beyin hasarnn ilk habercisiydi. Cerrah ban sallad "Kahretsin! "

yi huylu tmrlerde belirgin bir ara yzey bulunduundan, uygulanan sarma teknii sonucunda tmr genellikle kendiliinde firla;np ayrlrd. Ancak habis tmrlerde, kanser normal dokuya derinlemesine llediginden, belirgin bir ara yizey bulunamaz. Burada da durum byleydi. Tmr bnden aJnrmaya alrtka, morumsu kde paralanmakta ve kanama artmaktayd. Gevrek ktleden ktitik bir para koparlarak, minik bir plastik fincan iinde, "dondurulmu kesit" alrnmas iin hemireye verildi. Pal98

tmrle cerebellum arasndaki ara yzeyi oluturmaya balad.

Byk pamuk tampon, kanamay, araltm olmakla birlikte

beyin sap zerinde oluturduu basn vcudun katlanabilecei lnn tesindeydi. Tamponu alsak, Rebecca kan kaybndan lecekti. Tamponu yerinde braktgmz takdirde ise beyin sap hasar greceinden kalc sarlk..eya fel oluacakt.

Dr. Wilson fsldad "Uyanlm potansiyel cehennemin dibine batsn! Kan verene kadar tamponu yerinde tutacam." Birka dakika byle geti. "Kan nerede kald?" Dr. Wilson hurursuzlan5ordu. "Potansiyel solda dtlrt milisaniye dt re daa ekliyatrylr, yor." diyen Bob'un sesi du;ruldu, kOedeki kt yazgnn sesiydi
l99

bu "ve sa tarafta da imdi bir milisaniye d var." Beyin sap Bob'un bilgisayarna bryor, stndeki basknrn azaltrlmas iin yalvaryordu. Dr. Wilson derin bir nefes ald ve tamponu o;ruktan kard. Kanamayeniden balad ama bu sefer dahayavat. Bipolar koaglatr aldrm, bu cihaz urun bir forsepsin ucunda, bataryayla beslenen yakc ulardan olumakta ve ktltlk damar ular-. nn syla kapatlmasnda kullanlmaktayd. Bununla, orba gibi tmr oJ.uu iinde gorebildigim damar ulanna giritim. Amellyathane kaps ald ve btn vcudunu kaplayan beyaz kdgttan bir giysi iinde ufak tefek bir adam ieri girdi. Bu patologdu. Dr Wilson adam selamladktan sonra sordu "Ne buldun?" "Plenomorphic yksek derecede seller agresif... Btlytik olaslkla PNET." "Yaa, biz de yle dtiundik." Patolog, kanl kafa yarasrnn iinden sarkan ipliller demetine bakarak "Grne gre grtlana kadar timsahlarrn arasrna drnstin!" dedi. Srrtmasr ameliyat maskesinin ardrndan bile anlarllyordu. Dr. Wilson gzucuylayaraya bakarak "Kanh bir Allahin belasr ama stesinden geleceiz." de yantlad. Kap5a dnerken omzunun stnden "Eminim baarrrsn John ama bOyle vakalan her g<;rdtlgtimde neden yalr. , Oltllerle uramay yelediimi hatrrlarm." dedi ve ktr. Sessiz bir rutine dOndtik, tmr paralarrn, aspiratrle emip alryor, kanarnay durduruyor, sonrayeniden tmr paralan emiyorduk. Ortasnda o5ruk olu-u cerebellum kendi zerine kyordu. Ben, bakrdan ince "b""., eritlerle" kmeyi durdurmaya ahrken, I)r. Wilson, Rebecca'nn be;minin gittike derinlerine inerek tmr kovalyordu. Felaketin derinliklerine doru. Rebecca'nn kanserli bir beyin tmr vard. Kanserle baa rkmann standart yntemleri olan ,n tedavisi ve kemoterapi, bebeklerde uygulanam5ordu. In tedavisi gelimekte olan beyin hcrelerini tahrip edeceinden, daha bir yana basmadan,

bebek kesin olarak bltkisel hayata girecekti. Bizim bu tmre yneltebileceimiz tek silahmz ameliyattr. Tmrn yapabildi-

imiz kadar ounu kartmak, ne kadar zayf bir ihtimal ve riskli de olsa yaayabilmesi iin tek ans5d. Rebecca'nn kan bas,nc, ve vcut scakl dyordu; kalbi ventriculer tachycardia (tam kalp durmasnn bir ad.m ncesine) girip k5rordu ama buna karrn biz devam ediyorduk. Dr. Wilson, birden "Allah kahretsin!" diye banp tmr rkarma;n durdurdu. Qkarlan tmrn bo brakt delie baktrm. Deligin dibinden omurilik svrsr kaynamakta ve bunun iinde de kesilmi sinir ularr, minik beyaz yosunlar glbi ytlzmektefl. Cerebellumu tamamlyla dellp gemi ve kulaklara, yriize ve boaza giden yaamsal sinirlerin getii, beyin sapnrn evresindeki bolua girmitik. Sinirlerin bir ksm, tahrip olmutu, buna gre ameliyattan onra Rebecca'nrn iitemeyecei,

yutkunamayaca veya nefes alamayacar sonucu ortaya kyordu. Uyguladmz agresif tmr temizleme ilemi, sonunda kaybetmi olduumuz bir kumard. "Sol uyarrlm potansiyel tamamen yok oldu" diyen Bob'un sesi, bizim gzlerimizle gordtltimtiz hasarr doruluyordu. itme siniri sol tarafta kesilip koparlrntr. Dr. Wilson tmr yatana bir pamuk tampon trkarak, kendisini toplamaya ahrken, uzun uzun, tomografi filmlerinin takh olduu, odann br tarafndaki kh kutuya bakt. Uzun bir sre ylece hareketsiz durdu. lmdilerde, ameliyathanede birine ciddi ltlde zarar verdikten sonrayaanan o dakikalarn strrabnr ok b/i biliyorum. O anlarda insann kafasndan pek ok dnce vard,r; hastann ailesinin nne kma korkusu, panik iinde i deitirme d.,celeri, avukat grntleri, bun|arn hepsi imek gibi insann aklndan geer. "Surgicel" Sonunda harekete geip, tmr yatan doldurmada kullanrlan ince selloz ipliklerden arms cerrahi rnalzeneden istedi. i bltmitl. Tmr cerebellumda kalmt ancak Dr. Wilson'un da bu ie olan itah kaybolmutu. Eksik karrl-

m bir

PNET

ve baz kesik kafa ii sinirlerle, Rebecca'nn kur-

tulma ans artk fesmen kalmamt. Amelathanenin drnda, sigara dumanyla dolu bir odada, Rebecca'nrn anne babas ile bykanne ve btiylikbabas gelmeyecek olan iyi haberi beklemekteydiler. Beyni surgicel maddesi ile doldurduk ve tek bir sz dahi etmeden dura;n dikip kapattk.

yer Wilson, bag"r.g kzlarrndan ok daha i kavr5rorlard, Dr, ve elini }<oluna koyrn, M.". Hobson'un yzne yaklatrd fakat kesin bir duktan sonra gzlerinin iine balrarak yumuak
tonda konutu: "Janet, Rebecca okula gitmeyecek, birinci doum gn parRetisi de olmayacak, Rebecca bu hastaneden kamayacak,
becca lecek, btiytlk olaslkla ok yaknda!"
o ok gtil bir ktitik kz, bi"Hayr, hayr! Yanrl5orsu ^uz odanrn liyorum... Karnmdayken katr gibi tepordu"," ban, o.t..r.rd.kl _1ruvarlak toplanh masasrna dayayarak daha iddetli bir ekllde alamaya balad, "",Ne kadar gzel mavi gzleri lmeyeceini vard.... Anne, sen syle, benim ktltik yavrumun

nde Bykanne, titiyt-ikbaba huzursu, blr ekllde sandalyeleri ardndaki deitirdiler. Eitimli olmamakla birlikte ola;nn

***

Rebecca';n uyur durumda ve solunum cihazna bah olarak

a;lma odasna tadk. Kollaryla blr-iki deserebre hareketyapt ve korktuumuzun gereklemi olduunu dorulad. Deserebrasyon dedigimiz uzantrlarrn kat durumu, beyin sapnrn canl olmakla birlikte, ilevyapmadn belirtir. Ailesini, kalabalk ameliyathane bekleme odasrndan arp daha zel bir grme ortamrna aldk. Dr. Wilson durumu Rebecca'nrn anne ve babas ile anne tarafindan bykanne ve bykbabasna anlatrken, ben de odanrn bir kesinde oturup onlar dinliyordum. Gerekyaamda insanlar kt haberi, televizyon dizilerinde olduu glbi lddetli tepki ve alamalarla karlamazlar, gerek yaamda kOttl haber olo altnda bir sessizlik dourur. Aileler neredeyse hemen evrelerinde bir inanmama ve olan reddetme kalkan olutururlar. "Rebecca, primitif neuroectodermal tmr adn verdigimiz trden <lldtirtlcti bir beyin kanserine yakalanmt" diye beyin cerrahr saki., bir ses tonuyla anlatmaya devam etti "herhalde
hatrlamakta glk ekeceiniz bir isim bu ama tmrn tamamen karlmas mmkn olmad ve bebek olduu iin de tedavisinde uygulayabileceimiz baka bir yntem yoktu." "Bir bebek nasl kanser olabllir?" diye anneannesi hafif alayc inanmaz bir tonda sordu.

syle bana!"

"Kanserli doarlar." diye Dr. Wilson anlatmayr srdrd "Kanser, bebeklerde ve ocuklarda rastlanmayan bir olgu de6ildir." "Geri zekAl m olacak? Dier ocuklar gibi normal bir okula gidebilecek mi?" diye annesi hkrklar arasnda sordu.
i
!

dirRebacca'nn babas kOede benim karmda oturuyordu, sekleri dizlerinde, sol elindeki sigaradan hafif duman klgor, sessizlie hi konumadan yere bakyordu, Oda huzursu, bir hafif hkbrnmt, Rebecca'nrn annesinin arada bir gelen rklarndan baka bir ses duyulmuyordu, diyerek Dr. Wilson ayaakalkt "Sonrayeniden ko"uuruz" da bizimodadan darya kt, ben de onu izledim, Bykbaba teselli etmek iin le birlikte dar5a kt, btyilkanne ise kzn odada kald. "Doktor, sizinle konuabilir miyim?" duToplant odasrnrn kaprsrn kapattk ve koridorda ieriden yulmayacak bir uzakla gittik, "Ne kadar zamanr var?" "Bunu bilebilmek gti." blrka ay belki"," diye Dr, Wilson ama yantlad "Ameliyat sonras,nda henz tamamen uyanmad f'el korkarm ciddi tlltld e zaraf grm olabilir, Bir miktar olas," oluma olasl var, hatta hi uyanmamas da yolculuk ve zavall o"Onu eve gtrebilir mivi,?,Uzun bir cuklarn kendi arabalar bile yok,"

yabilirler. Acmasrzca grnyor biliyorum ama lene kadar burada kalmas gerekebilir." Yalr adam, gzlerinde biriken gzyalarn saklamak iin ban edi "Sizce neyapmalryrz?" "Janet, bebeine kar henz ok gl bir bagllk oluturmam olabilir. Kznz daha gen, bunu unutup yeni bir ocuk sa"Geri gelrnemek mi?" "Bu bebein gelecei yok. Onun rstrrap ekerek lmesini izlemenizin ne anlam var? Evinize dnnr."
hibl olabmek iin nnde ok zaman var. Benim nerim, evinize dnnz, bir daha geri gelmezseniz bunu anla;nla karlanz."

destek iin kaynak salanm ve burada tedaviye balam olduumuzdan, onlar hasta;n nakletme masraflarn bile karlama-

"Ene kadar gidebileceini sanm5zorum. Sizin eyaletinizde bir hastaneye akta_rabiliriz ama u srada bu hastanede tbbi

miyordu. Besleniyor, ;nkanyor ve yatanda dndrlyordu. Odasna bir radyo ile bei$nin zerine asl bir Susam Sokagr o;runca konmutu. Yaam kayrtsz bir bakrm rutinine dOntlmt. ocuklarn Oltimll bekleyen grntsn izlemekten ekinen insanlarn kol uzaklgrndaki donuk ilgisi altnda, srekli olarak insanca balardan uzak biryaamn iindeyzp duruyordu. Buna karrn, gariptir ki ben her gn onu grmeye gidiyordum. Rebecca Hobson, daha doumunda onu lm cezasla karlam olan dnyaya direnordu. ltlme kar ko;ruyordu. Kimsenin beklemedlgi kadar uzun bir sre yaad.

***

Rebecca zamanla kendine geldi ancak neredeyse drt uzantsnda da felliydl. Kollarnda hafif blr hareketlilik olmasna karhk bacaklar tamamen hareketsizdi. Yutma ilevi zarar grmt, beslenme srrasnda boulacak gibl oluyordu. zleyen haftalarda, boynunda, grrtlanrn altna alan bir delikten midesine

inen bir beslenme tp ve beynine de blr nt yerletirdik. Rebecca'nn annesi zafi:,an zarflan geliyordu ancak onu kuca-

na alam5or veya besleyemordu. Hemirelerin,

beslenmeden sonra, grtlana arlan delikten ince tpler sokarak verilen

bebek mamasnn cierlerine kaan fazlasrn almalarn izlerneye dayanamrordu. Grtlarna alan delikten yerletirilen tp ses tellerinin altrndan getiinden Rebecca ses karam5ordu. Ak az, rktc bt ekllde sessizlik iinde bar5zordu. Sonunda, aile Dr. Wilson'un nerisine uydu. Gnn birinde Rebecca'nn annesi arhk gelmez oldu. Rebecca, beinci kat nroloji kouunun demirbar olmutu. Hemireler, gelecei olmayan bu bebee kar fazlaca annelik duygular beslememek iin sk sk deiiyorlard. Dr. Wilson bile artk onu dzenli olarak ziyaret et-

Aylar geti. Rebecca'nn yuvarlak bir yz, gr kvrck salar ve gamzeleri olutu. Gtlltlctlkler atmaya ve beiinin zerinden sarkan o5runcaa vurmak iin za5nf el hareketleri yapmaya balad. Beslenme tpnden kurtulacak kadar iyi ;rutkunamamakla ve yapay solunum cihazrndan ayrrlacak kadar da nefes alama-akla birlikte artk bir kilhk oluturmaya balamfi. Acil serviste grnts beni rktrn olan o srska yaratk, arhk gzel bir bebek olmutu. Rebeccaya vizitelerim oyun zamanrna dnmeye balarnt. Gn boyunca kaydedilmi bulunan kan verileri ile yaamsal gstergelerin sa;nhp doklmesini dinlerken bir taraftan da sesli bir sallama o;runca veya annesinden gelen tek armaan olan tavancr sallayarak onu.rla oynuyordum. Rebecca'nrn yeterince erken lmeyip, blrka yana gelene kadar yaayarak, terk etmek zorunda kalmadan nce dnyay iyice tanyabilecei endiesini tayordum. Etikiler ve maliyet hesaplar, Rebecca -ve toplrrm- iin yapilacak en iyi eyin grtlak deli$nln zerine bir yastk kapamak olduunu dtitlneblltler. Rebecca'nrn hastane masraflarr yarrm milyon dolar amltr, umarsz bir hastah olan bir bebek iln

***

denenyksek bir maliyetti bu. ltl-ti btlytk olaslkla zat;J.rre gibi acmasz bir hastalrktan olacakt. Dlger taraftan, etikiler ve maliyet hesaplayclar eer Rebeccay grebilselerdi gorti-

lerini deitirebilirlerdi. Bir hastane yatanda hapis olmakla

birlikte, tavancrna bakp glckler atarken ]m bekler gibi bir hali hi yoktu. ocuk Hastanesi'ndeki rotasyonumu tamama;np, yetikinler servisine geri dOndtikten sonra da, sayrs ok olrnayan sakin gecelerimde kaamakyapp Rebeccay grmeye gidiyordum. Dokuz aylk oldu, sonra da blr yanda. Dudaklar]a szckler oluturmaya, kk bir sallanan sandalyede ileri geri sallanarak, mavi plastik oksijen hortumlar yanndan sarkarken, eskimeye balamr Susam Soka oyunca ve mama lekeli tava.rclyla oynamaya balamt. Gelimesind en haberdar edilrnekte olmasna karrn, ailesi onu artk lm olarak grme kararrndan geri dnmemekteydi.

Susam Soka kuklas gitmi ve radyonun yerini bir televizyon cihazr almtr. Sesi kapal televizyon, MASH dizisi bOltlmlerinden birini gsterordu. Yapay solunum cihaz yava bir ri-

***

ocuk rotasyonum sona erdikten sonra, alt, ay sreyle V. A Hastanesi'nde grevlendirilmi ve artk neredeyse on sekiz aylk olmu Rebecca'nn izini kaybetmitim. Gnn birinde hastanenin kafeteryasnda akam yemei yerken, baasistan olarak ocuk Hastanesi'ne atanm olan Eric'i grdm ve Rebecca'nn hala eskisi gibi mi olduunu sordum. "Ha5nr" dedi "sonunda ktlemeye balad, sanrm tmr yeniden btiytiyor." "Tomografi ektirdin mi? " "Neden ektirelirn ki? Tekrar ameliyat m edeceiz?"

Rebecca, yz anlarmdakinden daha zayf ve solgun, gzkapaklar ar, bo gzlerle televizyon ekranna bak5ordu. ere oktlk ve yeniden aa5ra doru bakmaya balayan gz]erinin evresinde lro;,,u daireler olumutu. Aznn sol kenar, artan yiz felci nedenle aa5ra sarkm, gamzeleri yeniden canlanan kanserine yenik dmt. Yatanrn nnde durdum ,e bana dOntlk minik yzne baktm. Biraz durakladktan sonra arpk bir glmsemeyle yz aydnland. Czleri ald ve az saydaki dostlanndan birini grmenin mutluluuyla, ban sevinle saa sola sallad, felli kollarn bana sanlmak iin kaldrmaya abalad. O an, klinikyaantmn hibir ansnda olmad kadar halen beynime mrhlanm olarak durur. "leyenyllarda binlerce hastaya bakmama, evlenip kendim iki kz evlat sahibi olmama karn, herhalde hayatmda hiblr zamar. kimse iin o gece Rebecca iin olduum kadar nemli olmammdr. Kendi yaammr srdrp giderken, ben bu hastane beiine hapsolmu ,avall, ocuun yaamnda zel bir yer tutmutum. O gece, Rebecca ve tavancryla oynayarak uzun bir sre geirdim. On gn sonra Rebecca ld. Tavanc onunla birlikte gomld.

timle hrda;np nkrd5zordu.

Haklyd. Bu terminal duruma doru ka;n, ilk ameliyatndan beri beklemekte olduumuz bir eydi. Gene de bu haber bende dtl krklg yaratmrt. Eve dnecektim ama ayaklar,rn beni Rebecca';n tekrar grmem iin beinci kata srkledi. Son alt, aydr onu grmemitim, nasl grndn ve neleryapabildlglni merak ediyordum. Geldigimde akam zeriydi, kat sakindi, hernire istasyonund;ki tandrk yiiz|ere el salladm ve yavaa koridorun sonundaki Rebecca'nn odasrna doru yrdm. Odaya girmeden ncc .ltrp pe ncereden ieriye baktm.

***

Rebecca'nn lmnden bir ay kadar sonra hemireler beni nroirrji katrna ard. Ailesl bolllme bir arma;n yollamt ve benim de armaanr grmemi istorlard. Armaan porselenden glen bir kz ocuk heykeliydi, heykelciin altna ilitirilmi ktitlk pirin plakette " Rebecca'n n ansna" y az|y d. Dindar bir insa., saylmam. Aslnda ocuklarr., kanserli olarak douunu, esirgeyen bir tanr dncesle badatrmakt: glk ekerim. Ancak gene de her ey bittiginde, Rebec-

ca'nrn solunum cihaz ve mide ii tpne bah olmadan, gne altnda glerek koup oynayaca bir yerin olmas gerektigini
ousunurum_
l..
..

XI. Blm

psikopatl cephem para para olurken, boltlmden ve ocuk Hastanesi'nden yryp gittim. Bir daha asla dnmemek zere.

O-arr"'

Gemi ve Gelecek

KAbuslar

rc ehliyetimi aldktan sonraki bir ;nl boyunca, trafiin tehlikelerine aldrmadan yollar arnlayp durdu-. IJ cuz, kullanlm arabalarn pasl, kaportalarndan baka beni koruyacak hibir ey olmadan, genlikte., kaynaklanan Oltimszltik lgnhyl; hiblr sil;rh bedenine ilemeyen mitolojik Ail gtivenliiyle arabamr srerdim. Ta ki mitolojide olduu gibi, bir mzran Ail'in insan kalm topuunu paralamas gibi, bir olayn bu lgnlm paralamasna kadar. Karl bir cuma akamr, niversiteden ailemle birlikte yaadm eve giden otoyol zerinde, l962 model Volkswagen'imi srerken dersimi aldm. RzgArla salan tozkar, yol yzeyini yer yer hafife kaplamt ama ben ger-re de yolla tekerlek arasndaki srtnmenin yeterli olduunu drryordum. Ta ki
208

ya girdiimde, kabaklam lastiklerimle cams yo| yjjzeyi arasndaki srtnmenin bir anda buharlap gittiini ve direksiyonun elimde i grmez ekllde donup kaldn hissettim. Arabann arkas yava yava saat ibresi ynnde dnmeye balad ve arabam yol eksenine dik dorultuda dnerken kOpr korkuluklarrnn n cammdan birbiri ardrna geip gittiini grdm. Voikswagen dnerek kaymaya devarn ediyordu. Her dnmde arkamdan gelmekte olan bir kamyonun fbrlar geici olarak gzlerimi al5ordu, kpr ayaklarnrn yol stne kan beton ykseltilerine arpma korkusu iindeydim. Denetimden km kap|umbaam bir tam dnt dahayapp bitirdikten sonra kprden kt ve daha scak olan asf'altytlzeye girdiinde tekerlekleryenidenyolu kavrad ve ben, sanki bir olmam giey bi tam hzla otoyolda yoluma devam ettim. Ama aslnda bir ey olmutu. Bana bir zarar gelmemi ve arabam da hasar grmemi olmasna karn, araba kullanmaya bakm bir anda deimiti. Bu deneyim bana Kzl Karayolu trafk gtivenligi adl televizyon dizisindeki bir dzlne filmin retemediini retmiti: Arabanrn kontroln kaybedlp lme gitmenin ne kadar kolay olduunu grmtm. Onlarca.yl sonra bile, araba kayp dururken direksonun elimin altnda eriJnp gidiini unutamam. Bir an arabanrn tam denetimine sahipsin, bir an sonra ise yaamn ve lmn kaderin insafinda, dehet iinde bir srcsn. anslydm, dersimi renmitim ve karlnda bir bedel deme zorunda ka-lmarnrtm. Keke btlttin dersler bylesine, ac ekmeden renilebilseydi. kzlderililerin bir atasz vardr: Kamp ateine girmesine izin verilen bir ocuk, bin defa uzak durmas tembihlenenden daha iyi renir. Fakat, eer ocuk ilk giriinde yanp lrse, bu dersin bir.yararr kalmaz. O
210

dan daha nce donduunu deneyerek grenene kadar. Saatte seksen kilometre h,zla kpr stndeki parldayan buzlanma-

ilk tist geit kprsne gelene kadar ve kpr stlerinin yol-

karl otoyol yolculuunda, kamp ateine girmi ve btlytlk bir

ans eseri yanmadan kurtulmutum. Cerrahlk mesleinde yetikinlie erimeden nce bir kez daha arrr kendime gven cehenneminin ateine girecek ve duygu-

sal adan yanp gitmenin ok yaknna gelecektim.

***

Kafa ii anevrizmalarn kskalanarak onarlmas, bir beyin ve sinir cerrahnn yetkinliinin srnav niteliindedir. Bu ilem deerimizin gerek ls olmamakla birlikte -mkemmel belkemii ameliyatlar yapan ama anevrizma kskalama becerisi olmayan blr beyin ve sinir cerrahnn deeri, dier ynde yetenekleri olandan daha biiytlk o]masna karn- asistanlar, maoluklarn anevrizma skalasna gre deerlendirirlerdi. Eitimdeki bir asistann ilk anevrizma iini ne zaman gerekletirdi$ ve eitimini bitirdiglnde kemerine ka tane anevrizma entii atm olduu, btittin boltimde ok iyl bilinen istatistiklerdi. Bu becerinin nemi gz nnde tutulduunda, bir anevrizma 'yaprna" iinin ne olduu da scak tartma konusuydu. "Mark,
o anterr iletiim damarnn anevrizmasn Gupta e birlikte yaptn sylyor ama anevrizmay kesip aa karmamyalnzca kskacr o takm... O kadar kolay il" Anevrizmalar, bi-

zim Byk Av Kultibti'mzn vahi fil avlarlyd. Av kafasn duvarnrza asabilmeniz iin, hem onu krstrrmanzn ve hem de gznn iine bakarak tetigi kendinizin ekmesi gerekordu. Bakasnn anevrizma;n aa karmas ve sonra da size kska takmak iin hazr etmesi, av rehberinin filin kafasna rrup bayltmas ve sizin de baygn ha5rvan vurmanz glbi bir iti. Yani
drste deildi.

Anevrizma/erkeklik skalasndaki ortalama performansta, ilk pasterior iletiirn atardamarrndaki anevrizmam (olduka kolay iti), kdemli asistanlmn ilk ylnn altnc ayrnda "vurmutum". kinci aln ay boyunca birka tane daha kskalamhm. Baarl vakalarrmn says giderek art5or, her yenisi bir ncekinden daha kolaylkla gerekleordu. Bir-iki hastam, beyin
211

kanamasndan kaynaklanan karnlmaz komplikasyonlarn etkisinde kalm, olmakla birlikte, hibir hastam yapm olduum amelatlar nedeniyle zarar grmemiti. z gvenim tehlikeli ekilde ykselmiti. Uzman cerrahlardan birine "Bunlar o ka-

dar da zor iler deil" deme safln bile gstermitim. lJzman cerrah ciddi bir ifbdeyle bana yle demiti: "Sen ilk anevrizman kskaladnda beyin cerrah olmazsrn. Aslnda ilk defa bir anevrizma suratrna patladnda beyin cerrah, olursun... imdiye kadar ba.,a bOyle bir i geldi mi evlat? Bu namussuzlardan biri hi stne patlad m?" Bam salladm, o ise
sadece glmsedi, gn grm, tecrbeli bir silahrn, mermi-

nin etini kemiine kadar yarmasrn daha tatmamr aylak silahrle konumasrndakine benzer bir glmsemeydi bu. Uzman devarn etti: "lk anevrizman patladktan sonra... unu syleyeyim, gelecek anevrizman artrk sana o }.adar basit gelmeyecek."

Kdemli asistanlk ;nlrm sorr. ermek zereydi. Be yldr programrn iindeydim ve artk aratlrma alrmasna balama
zamanm gelmiti ama programdaki ani bir deiiklik nedenle, V. A hastanesi aylk bir sre iin daha beni klinlk greve

***

ard. .,""ki baasistandan dmeni teslim aldmda, V. A servisinde yalnzca bir hasta vardr: Charles Bognar ad.,da, krkl yalarrn ortalarnda blr kiiydi bu hasta. Charles, zarfla, nnda Vietnam'da sava grmt ve bir gnden az lir sredir V. A'da bulunuyordu. Tans subarachnoid kanamayd. Charles, yalrlak krk sekiz saat kadar nce, hayatrnda tattg en kt ba ars5zla karlamt. SOyledlg,ine gre, "en kt" dln kazanabilmesi iin gerekten ok kottl olmallyd, nk, Woodstock kuann bir yesi olarak zamannda bayag kOttl ba arlar tatmr blrlydi. Ar, ikinci eiyle seviirken, sanki "havan topu patlamas" gibi vurmutu. Yatrl,nda ekilen tomografisi, sol Sylvia yarna -frontal ve ternporal loblar arasndaki, gl orta cerebral arterin (atardamarn) getii bylr yara- boalmakta olan taze bir kanama gstermiti.
212

Orta Cerebral Arter veya ksaca OCA, boynu., n tarafindan geip beyne kan gtren carotid arterin beyin iindeki en btlyk kolu olup, cerebral yarmkrelerin neredeyse te ikisini kanla besler. Sylvia yarnda, kaln OCA yarktan kan pek ok daha ince kollara blnerek beyin yzeyini, besleyici parmaklar olan bir el gibi kaplar. OCA'nn kollara bOllindtlgti balant yerleriyksek basnl girdaplarn ortaya ktg, anevrizma olutur.r,a ars.rdan elverili noktalar durumundad,r. OCA anevrizmalar lrskalanmas olduka zor anevrizmalardr. Bunlar, ok saydakl OCA dalcklar arkasrna gizlenmi, atardamarlardan oluma bir kaf'es iine tnemi iman krmrr, kular gibidir. Bu hayati atardamar dallarn hassas anevrizma tepesinden dikkathce a;nrmadan yaplacak bir kskala-a, bunlarn da trkanmas so.rucu.rda f'el oluturma tehlikesi tar. Charles, anevrizma olarak zorlanc, insan olarak ise sra d nitelikteydi. grenlik derecesine .raracak kadar zel yaamnr ortaya aan, mnasebetsiz klar yapmaya eilimli bir kiiydi. Eini, "ikinci Bayan Bognar... bundan sonra kesinlikle bakalar da gelecek." diye tant5zordu. kinci e tanm ise, einin aka belirgin utancrna karrn "gerek mcevherleri ve uydurma orgazmlar olan biri" ekllndeydi. Ayrrca, koutaki arkadalarna olduka ak bir if'adeyle einin seksel perfbrmansn ve bunun nasl beyninde bir damar atlattn da anlat5ordu. Byle becerileri olan bir kadnla evlenmi ol-aktan gurur duyduu akt. Kaba aklamalarr, vzltl bir h,nrr glmeyle birlikte geliyordu. Uzun atku;,,ruu ve kasl kollarndaki mstehcen dvmeleriyle, karanlk bir arka sokakta karlasak beni rktecek tipte biriydi. Ancak, kou karanlk bir arka sokak deildi ve Charles da ameliyata gereksinmesi olan h;stalardan sadece biriydi. Beyin anjiyosu sol tarafnda bir OCA anevrizmasrnrn varln doruluyordu. Ameliyat benim V. A'daki drdnc gCharles'n anevrizmas beyninin sol tarafindayd. Bir beyln cerrah iin beyinde iki yarmkre vardrr: sol yarmkre ve sol
213

nmde gerekleecekti.

olrnayanyarmkre. Sa elini kullanan hastalarn y:zde 90'ndan fazlasnda ve solak hastalarn ounluunda, sol yarrmkre, ister szl isterse de yazl olsun, konuma olgusunun gereklemesine ve konumann anlalmasrna yarayan aralarn bulunduu yerdir. Sa yanmkre de baz yararl iler yapar tabi, mesela sabahleyin gifnmemize yardm etmek, Bachin mziinden zevk almak (veya az saydaki ansl insanlar gibi yeteneklerimiz elverorsa) mzik bestelemek gibi, ancak onun ilewleri, olsa i olur trnden ilevlerdir. Diger taraftan, sol yarrrnkrenin ilevleri vazgeilemez nitelikteki ilevlerdir. Sa OCA'nn tam trkanmasr durumunda hastann yznn sol tarafrnda, sol kol ve bacanda fel olumasna karn, zek6.s ve killlgl etkilenmeyecektir. Ancak sol OCA'nn tam trkanmas durumunda ise hasta insanlktan kopar ve hi kimsenin onun dilini konumad ve konumayaca biryabanc dara ebedlyen itilir. Bir plastik merubat pipeti apnda ve dayankllndaki insan OCA's hayat iksirini tar; yaamlmzn nasl son derece elirnsiz yaplara dayal olduunun bir baka rnei. Billy Renaldo, kurunkalem apndaki lastiksi bir yap olan omuriliin ne kadar nemli olduunu yaayarak renmiti. Kalp kasrn besleyen makarnadan ince koroner atardamarlarrmrz; zm tanesinden blraz btiytik smks dokudan oluma hipofiz bezirrriz; hepsi son derece narin ancak yaam iin vazgeilmez organlarrrzdr. Onlarn bu dayanksrzlnr dengelemek iin doa onlarr salam kemik veya kastan zrhlarla rerek korumutur. Bay Bognar'n durumunda ise doa, ne yazk ki sol OCA'srnr 6enden korumada baarl, olamamb. Charles, programland gibi ameliyathaneye alnd. Ban arlmas olaysz sonuland. Sylvia yarndaki yara dokusunu kolayhkla keserek anevrizmanrn nabz allyla iip inen tepesini ve evresini sarmt OCA kollarnr aa kardm. Artk sorun kalmamt; ana OCA gvdesi gr alanmdad ve arneliyat srrasnda bir ;nrtlma ortaya kt6 takdirde her an

ana gvdeye geici bir kska takabilirdlm . Uzrr.an doktor salonda oturuyor ve "bam derde sokarsam" mdahaleye hazr

bekliyordu. Bir mikrodissector bistri kullanarak, mikroskop alanda anevrizmay, onu saran OCA loollannda., adm adrm a;nrarak ilerliyor ve kskalayabilmek iin anevrizma boynunu ara karmaya al5ordum. OCA kollarndan blri kolaylkla ayrld, sonra dieri. Artk amacrma ulamak zereydim! Ancak, arka tarafina son bir kez daha bakmak iin anevrizmay dndrdgmde, felaket gerekleti. OCA kollarrnt aJnrma gayretim srrasrnda hassas anevrizma torbacn biraz faz|a hrpalam olmal5dm. Bir kalp at kadar ksa srede, daha nce kuru ola., ameliyat alanrm, kan fik,rmasryla kzla boya.,d. Bir an donup kaldm, kann Charles'rn kafasrnn sol tarafinr leen gibi doldurup kucama tamasrna seyirci kaldm. Dtltinemiyordum. Olamaz! Bu olamazd, her ey ne kadar iyi gldl yordu... ne yapmal, ne yaprnal?.., hemen bir aspiratr taksana oraJla, aptal! Hemen en btlytik aspiratr yarayayerletirdim ve ucunu kan fkran yaranrn derinliine doru sokarak kanamann kaynan aramaya baladm. Anevrizma patlamtr ama ;nrtk neredeydi? ,\znca onarlabilir miydi? "Burada kanama var!" anestezi hemiresini amelat srrasndaki ;nrtktan haberdar ederken sesim titriyordu. Sandalyesinden firlad,.

"Ne kadar?" "ok."

Acil yardm rnrn ipini ekerek yardm isteinde bulundu. Sylvia yarrnrn iindeki kanl karmaanrn ortasrnda OCA'nn ana gvdesini bulduktan sonra hk la bir geici kska istedim. Krskacr yerine taktrm. Kanama yavalad. Grevdeki uzman doktorla anestezi uzman telala odaya girdiler. Sankl daha fazla strese gereksinimim varmr gibi, uzrnan doktorun omzumun zerinden kkreyen sesini duydum "Neden beni armadn?"
215

"Neden orada!? Aman Allah'm, kska ok proksimal, herhalde strial perfbratrlerin yaknnda... ne kadardr kska
orada?"

"Birden oluverdi" diye inledim. "Tam arka tarafina bakacaktm ki patlayverdi... imdi geici bir kska taktm." Mikroskobun gzlemci taraflndan ieriye bakarken sordu. "Nerede... Geici kskacn nerede?" Alnn ulu bir fbrsepsle OCA zerindeki kskaca iaret.ettim " le burada. "

kttk ocuun, babasnrn olayn farkna varmasn bekleyii gibi bir

m bir beysbol topuy|a evinin penceresini krm bir

bekleyi iindeydim. Bir anda beyin cerrahndan ocua dnmtm. Ayn anda ameliyat masas stndeki bir yaam da harcanp gitmekteydi. Charlesin sava ykleri ve a,k sa,k fkralardan oluma nra;zzarIl koleksiyonu beyninin lmekte

olan pembe devrelerinden silinip giderken, yaamn yitirmi bir

"Bir dakikaya da iki."

"E;,,vah!... Birazdan geliyorum. Ben gelene kadar anevrizmay... ve OCA'nn biraz daha ilerisini tekrar aa karmaya a-

dim ve dehetle grdm ki anevrizma torbac, ana damara bal olduu yerden ksmen yrtlarak ayrlmt. Kr; ok, ok katti. Eger anevrizma, Andy Wood'un vertebral anevrizmasrn_. da olduu gibi tepesinden delinmi olsayd, anevrizmay kolaylkla kskalayabllirdim ve olay biterdi. Ama torbacn boynunda oluma bir yrhk OCA'nn zerinde onarm olanaksz bir de]lo brakmaktayd. kanamay durdurabilmek iin btytk bir oCA kolu.,un hatta belki oCA'nn tamamnrn trkanmas gerekecekti. Kazanma seenei olmayan bir ikilemin arh altnda ezilmekteydim: ya charles' ameliyat masasrnda lme terk edecektimya da sol OCA'sn kapatarak, konumayeteneinden yoksun bir insan kalntrs olarak bir bakmevinde ]mesine raz olacaktm. Hangisini semeliydim? Uzman cerrah hzlaykandktan sonra, operatr sandalyesin. deki yerimi ald ve ehndeki aspiratrn ucuyla saa sola dokunarak anatomiyi incelemeye balad. Ben ise asistan sandalyesinde oturmu yardmc olmaya alrken ve anevrizma;nrtnrn yeri ile ilgili verecei karar beklerken, dikkatsizce frlatl216

l. Belki geici kskac biraz daha aaya kaydrabilirsin.'' Kabarm ve imi sol beyni korumak iin birka uzun pamuk tamponu yaraya yerletirdim. Phtlaan kan birikimini aspire ederek kalan kanamay anevrizmann tepesine doru izle-

Sylvia yar adeta glmseyerek bana bak5rordu. Geici kska, be dakikadan fbzla bir sredir oradayd ve bu da, sol yarrmkrenin -o ok deerli sol yarmkrenin- yaama midinin ok az olduu anlamrna geliyordu. Cerrah, "OCA'nn ana gvdesi zerinde btiytik bir delik var..." dlyerek mitsiz bir ifadeyle ke.rdi ke.,dine sylendi "ve bunu yzeysel bir temporal arteriyel baypasla yamamamz ok zaman alacak. Ayrrca, yapsak bile bunun OCA bOlgesinin ta-

mamn besleyecei de tlpheli. OCA'nn evresine bir sarma khp takacam ve damarn ak kalacan mit edeceim. Pek olas deil ya!" Bu trden f'elaket durumlarrnda kullanlmak zere, damarrr. tamamrnr saracak ekilde tasarlanm bir sarma klipi forsepsine takp OCA'nrn evresine sarlp ezerek kilitledikten sonra geici kskac kard. OCA'daki kanama durmutu ancak kskalanm OCA'nn kollarnda nabz atlyla iip inme de grlmyordu. Geen dakikalar iinde, beyne yaam tayan atardamarlar trombozlaarak morumsu blr 1Oleyle dolu ubuklara dnmt. Grevli uzman doktor omuz silkti, eldivenlerini karp maskesini indirdi. Cerrahn, yara kapanmadan maskesini indirerek steril ortaml bozmas sembolik bir hareketti, ;nlam ameliyat masasn terk etmeden hastanrn lm olduuydu. "Aileyle sen konu, tamam m Frank?" "Peki efendim, ben konuurum." Yaray k:patmak sanki sonsu"akadar sren bir iti, herkes ok nce onu geip evine gittikten sonra bile, bir maraton koucusunun hAtA izgiyi gemek iin srdrd anlamsz gayret
217

gibiydi. Bekleme odasnda bek]emekte olan ikinci Bayan Bognar' dndm.

gleden az sonra Charlesi a;nlma odasna tadrm. Beklendigibi, sol kol ve bacan sert hareketlerle sarsntl i bt ekilde hareket ettirirken sa taraf tamamen hareketsizdi. kendisine bir ey sylendi$nde yal n zca, otomobil farlarna yakalanm akn bir vahi ha;,,vann bak5zla gzlerin a5zordu. Konumas anlamsz seslerden ibaretti. Sol yanmkresi artk ilemiyordu. Kafhs da ta,mamen durnrutu, bedeni de yaknda o.,, iri"y"""kti. Ailelerin bekleme odasrna girdigimde, bekleyen dlger allelerden oday terk edip beni Bayan Bognar'Ia yalnzbrrakmalarn rica ettim. Barp duran televizyonu sndrp kapy kapattm. "Bir... bir kanama olutu... sol beynini besleyen ,..ru. d"-u.., kskalayp kapatmalr zorunda kaldk... Korkarm... Maalesef, ok ciddi bt fel durumu var...'' "Fel mi?... Yayor mu?'' Elleri titremeye ve gzleri yalarla dolmaya balad. "Evet. Evet hayatta ama konuamyor ve sa kol ve bacan oynatam5zor. Korkarm bu durumu... kalc.'' "Kalc m! Yani bir daha hi konuamayacak m?!'' Baklarm yere indirdim ..Evet, konuamayacak, yaamnr srdrmesi de olanakl olmayabilir.'' Sk sk nef'es almaya baIad ve sonra kOedeki bir p kutusuna gidip kusfu. L)aha sonra kanepenin stne;nlp elleriyle kl rengi yzi)n kapayarak hafif'bir sesle alamaya balad. "Habcr vermemi istediiniz kimse var m'/ Dostlarnz? Aile bireyleri? " "Hayr, beni yalnz brakn. Yapacanz yaptnv.'' "uyguladmz ilemin risklerinden briyd; bu... her ikinize de daha rce anlatmtk..." "GitI"

Ve ben de gittim
*F*
28

rleyen gnler strap vericiydi. Charles, uyank oldu,. s;tlerde aresizlik iinde sol eliyle araflan bllktlp yumruklt.y,. ve derdini anlatma gayretiyle "Yaah... yaaah" diye barp lruyordu. Konuma sorunu olan hastalarn bakm glk s,larn zorlayan bir abadr. Mzitelerim srrasnda ona yapt ziyaretler benim iin ikenceydi. Hastanenin kadrolu uzr doktoru her sabah Charles' grmem iin beni neredeyse si'i,iikleyerek gtrmekteydi, hayatm nasl heba etmekte oldu,t gstermek iin beni geleceime gtren bir hayaletin keht,ti gibi, hatamn ac bir ekilde yzme vurulmaslyd bu. kinci Bayan Bognar, her sabah bitip tkenmeyen bir k,rg,,,_ l}< ve sulayclkla benimle yzlemekten bkmordu. T:rm, kafasnda bu anevrizma denen ey vard ama hi olmazs: rt.liyattan nce iyiydi. Ona gre, anevrizmann verecei zrrtr It,t, ne idiyse, herhalde bundan kt olamazd. Aslnda hakl5,,<l l. Ameliyatn sonucu ile ilgili olarak beni sulam5zordu an l.. eyden nce, kocasnn ameliyatn gereklilii konusunda ltl t l dna inan5ordu. statistiksel ameliyatlarn gereklihgini i n s lara ;nlatmak gtr. Bu tr ameliyatlar zar atmak gilili,, ameliyatn hastalktan daha az risk tad rn dorul;n T.s )i y<;nelik bir kumardr. Varn younu yatrp da bahsi l<:1ylt,,l,. kendini aldatlm hisseder. Derin bir depresyona girdim. Televizyon seyretmek v(v:t.y(.mekyemek gibi sradan iler btn anlamr.yitirdi. Hs[: konumadan yoksunluk kozasr iinde rp_.p durduut l_ trladka btittln bu yaamsal eylemlerin anl;msz olduu t l ii nyordum. Tenis oynamak? Zava|| hastam rstrap clrc,lrt. elenmek? Hayr yapamazdm ! Uyumakta glk ekmeye balamtm. Tekrarlvl l,: bir rya gryordum: genlik yllarna, elikhaneyc tlii(i. orada en i|gimi eken ey ola., dev vinlerin, kor scaltll;ki elik killeleri frnlarn alevli karnlarndan ekip al izIiy, dum. Ryamdakl dev vinlerin ucunda, normalde tlcri, 1,,.,.l,. rin olduu yerde, ldayan dev anevrizma ksk:^Iar vl. A

)l9

ge ni anmsamtm?

yapabilirdim? Eger benden bakas ameliyat yap5/or olsayd, sonu daha iyi olablir miydi? Anevrizma tepesle ok fazla m oynamtm? Bu sorularn yantlarn bilmiyordum ya da daha kts bell<i de blyordum. "ltim ve kuru pasta'' adn verdiimiz ameliyat komplikasyonlar ve lmlerinin tartldg haftalk oturumda, ,u.k. ktik blr tartmayla balanp bitfi. Anevrizmayrtld, hasta fel oldu, ansszlk ite! Oturumdaki daha tecrbeli cerrahlar iin ol:an skntl tartmalardan bir bakasndan ibaretti bu i. sunuun ardndan durumun nasl ele alnabilecei ,ronusunda yarm gnll bir tartma gerekleti -beyne kan akna katkda tulunabilecek bir baypas iIemi yaplmal myd veya yaplabihr mlydl, barbituratlarnyarar olur muydu filr"r. Kompla.yonlarn nedeni hastann durumu, HD etelesine ,yazld- bu anevrizmalar az buuk etin ceviz eylerdi. Beni korkutan ise komplikasyonun nedeninin DYS, cloktorun yanl seimi olduuydu. Clddi bir ekilde, istifa edip acil servis doktorluu kariyerimi sona erdirmey dtitindtm. ]Jnrico Fermi'nin uyars aklma geldi: H,n iyisi olamyorsan git baka bir ey ol. Burada sahtekArlarn yeri yoktu. Byk fizikinin ilkesini acaba, bir hasta

lahin belas eyi neredeyse kskal5rorduml Neyl .,as,l farkl

dan "SahtekAr" di,,e bararak benimle alay ediyorlard. uyank olduum saatlerde, anevrizmann yrtImasndan ncelri son anlar -durdurmaya almama karn- d<lntip duran bir sinema f;lmi gibl, tekrar tekrar kafhmdan alrp

zrn amr kska bir ktile yakalayp karmak iin alevli firna dalyordu ama ktgnda ktileyle birlikte korlam kok kOmtlr paralar yerine frnn azndan scak, kaynayan kan fikryordu, scak, kanl pskrk firn ukurunun derinliklerinden kOptirtlp, czrdayarak kaynlgor ve bir magma rma glbi iisttime geliyordu, Ayplayan iiler giilerek br.,. b.k5ro., bi. .,r-

nmtm. Dt krklna kar koyacak gcm vard artk ya da ben yle sanyordum, Rebecca'nn hastal beni derinden sarsmtr ama o blr bebekti, doutan kusurluydu. Bebeklerin oldtlgtin izlenrek herkese dokunur<lu. Fakat Charles'n durumu beni sarsmaktan tedeydi, bana ikence ediyordu. Ben

geiyordu. AI-

Psikopat cerrah Frank nereye gitmiti? Andy'nin lmnden .sonra kllligimln ellk serthginde tavlanm olduunu

d-

Raskolnikov'un kiiligine brnmtm, Su ve Ceza'nnba karalrteri olan Raskolnikov, kendisini vicdan olmayan bir spermen gibi gOrllrken bir cinayet ilemi ve sululuk duygusu onu bitirmiti. Charles, tek bana benim ve yalnz benim hatam olan ilk felaketti. Amansrz bir hastal, yoktu, u veya bu nedenle yaknda lecek kadar yal deildi, uzman doktorlardan biri.,e gitnremiti, beyin kanseriyle domamt, yaamnn narin porselenini benim e]ime teslim etmiti ve ben de onu clrp krmtm. l- ,e kuru pasta toplantsnda, o sabah orada bulunan bir dzine kadar uzman cerraha baktm, hepsini toplasam yiz y|lk beyin ve sinir cerrahisi deneyimi vard odada. Herhalde bunlar da benim gibi sradan ins;nlard. g...,.n" sreleri bo;runca herlalde dzinelerceyaam karartmlard. Neden hAlA akllarn yitirmemilerdi? Acaba hala akllar yerinde miydl? Gnayet davas, srerken, Raskolnikov, kendi manevi hakllklarna ylesine derin bir inan[a bal olduklarndan, dnyalar evrelerinde kntye urarken en kk bir znt veya pimanlk duymayan, aclmasrz insanlarla dolu bir dnya hayal etmiti. Karerimi srd_ rebilmem iin ben de yle mi olmalydm? Yapabileceimin er iyisiniyaptma, o gn hi kimsenin benden daha iyi bir sonu alamayacana dair kOr bir inanla m yaamal5dm? Bir bilim adam bu yoldan gidenezdi ve ben de kendim hAlA bir bilim adam olarak gryordum. Matematiki Jacob Bronowski, bllimin ana ilkesirin Oliver Cromwell'in u szlerinde bulundu_na inanr: "Size btiln inancmla yalvar5zorum, bir an olsun yanlm olabileceinizi dnn." Hatalarmla birlikte yaayabilmem iin, Bronowski'nin z eletirel dilnyasndan
2).1

kp da Raskolnikov'un hayal ettii, megalomanlar topyas

dnyasna m girmeliydim? Ameliyattan sonraki beinci gnde, Charles'n Ol sol beynindeki ime, beyin sapnr ezerek lmne neden oldu. Hasta me-

Anevrizma f'a"kosundan sonra haftalar bo;runca ameliyat yapma}, reddettim, bOyle bir uygulama ancak yava yryen hasV. A servislerinde olanaklyd, Kariyerimle ilgili kayglarrmr
sratanenin uzman doktoruyla tartrmamrn peloyarar olmazd,

kanik yaam desteine baland. Gergin bir on dakikalk toplantr sonucunda, ele solunumunu sona erdirme konusunda uzlatk. Ameliyattan sonrakiyedinci gnde, yapay solunum cihaz,., durduracak zel anahtar yanmda olmak zere odasrna gittim ve Viet Cong'la i ie geen dOrt ;nlhk yaam boyunca onlarrn baaramadn ben baardm.

tartdan bir neferin birlgiyle ilgili kayglarn talim avuuyla

maslnn olanar yoktu. New Yorlr'tan

Gary'f

aramaya karar

.rerdim.

Depresyonum sona ermedi. Bo zarnanlarmda doktorluum ncesinde gittiim yerlere gittim -parktaki tenis kortlarna, renci ktphanesine, hatta lise eitimimi gOrdtim oku-

***

"Berbat bir ey gerekten!" arka planda kibrit aktg duyuldu. HAIA sigara iiyordu. "Hepsi bu mu?" diye sylendim "Berbat bir ey gerekten!" ben senden bilgelik beklerloen btlttin syleyecein bu mu?" "Sen kime ha;nflanzorsun? Kendine mi, yoksa ltlp giden o
adamcaza m?"

lun evresine gittim- midim, gemiin anlarrnrn beni bir zamanlar olduum klilige geri dndrebilmesiydi. Teniste forhend vuruu ok uzaa dtitiigti iin dertlenen, zaman gemi blr ktlttiphane kitab iin iade uyars almann en nem]i sorunu olduu delikanl5ra geri dnebilmeye altm. Ama ben artk o delikanl deildim. Her eyle ba edebilen parlak renci, dalgasn geerken en yksek notlar kolaylkla alabilen, dnyay umursamayan gen deildim. lmdi otuz yama gelmi, nianlanm ve yaamrnr kazanabilmek iin, hamburgercide zgaraclk yapmann dnda, tek seenei olan bir insandm. imdi havlu atp ekilsem -mesela uzmanlk alanm deitirsem, hukuk fakltesine gitsem, MBA diplomas alsamSicil Amiri William'nki gibi bir sona kendimi hazrlayacaktm; emekli olana kadar iten ie atlayp sonuta hibir ey baaramam biri olacaktm. Daha kts, bu alanlardan herhangi birinde daha mutlu veya daha becerili olacama dair de hlbt garanti yoktu. Artk ikinci bir ansm yoktu. Beyin ve sinir cerrahisinde son bulmas gerekli olan bu yolu hayatm bo;runca yrme.ye karar
verdim.

"Her ikimize de sanrrrm." "Ben yle dnmyorum. Cenazesine gittin mi ya da iek filan yolladn m?"
"Hayrr..."

"O zaman iiniyiyen ne?" "O kadar zor bir anevrizma deildi, Charlie Drake veya Thor Sundt ya da baka bir tam zamanlr anevrizma cerrahr ameliyat.yaplyor olsayd, Charles imdi evinde gene beynini atlatana Drakadar karslyla sevior olacakt, Ama ameliyatryapan ne ke ne de Sundt'tu, bendim."" "Grry szm kesti "Bak sana bir hiknye anlataym, Nropa-

tolojide nc 5nhmda asistanlk yaparke", bo zamanlarrmda Southland Hastanesi'nin acilinde alp ek para ka,a"lyordum, Bir gece, adamrn biri baka blriyle kavgaya tutumu olan arkadr-, srkleyerek hastaneye getirdi, Adam sedyeye yatrdk bir de baktk ki gOgstlniln sa tarafinda saprna kadar gmlm bir blftek ba var. Benim ve acil hemiresinin gznn nn-ayn de adam gittike kOtllleiyordu, O srada, acil hemiresi araba yerde bir milyon yldr alp duran demir bir hatun- bir "Bunlar stnde kocaman bir tepsi dolusu ameliyat aleti getirdi, ne?" di.ye sordum. "Thoracotomy tepsisi" dedi, Tamam, adam,n
223

Adam az sonra ld. Bir sre vicdan azab ektim. Hem de baya ciddi ekilde kendimi suladm, ta ki ikl selnn bihncine varana kadar: Bir kere ba lrerifin gsne saplayan ben deildim ve ikincisi, eer her iki paralk acil servisle bir gs cerrahnn beklemesi isteniyorsa o zaman ona, bana verdikleri saatte krk dolard;n fazlasn vermeleri gerekllyd;. "lmdi, bu oyktlden nasl bir ders karmallym yani?" "Anevrizmasn kanatan sen deildin,... karsyd. Ayrca yksek tansiyonluydu, senelerdir ytiksek tansiyonu vard ve herhalde beyef'endinln bir doktora grnemeyecek kadar ok ii vard. Onu sen ldrmedin; senden devreye girip, kendi bana lmekteyken onu kurtarman istendi... ve sen de baaramadn. Tamam, Thor Sundt orada degildi ama Thor Sundt'un t]lredeki btn anevrizmalar yapacak hali yok herhalde, deil mi? Ama eminim, ne kadar btlytlk olursa olsun, Thor Sundt da hayat boyunca blrka anevrizma yrtmtr, adamn dnyalra sa elinde kska takcyla m geldiginl sanlyorsun? Hayatta her zaman senden ileri ve senden kt]eri olacaktr. Baka blrl kadar iyi olmadn iin ikide birde dertleneceksen, ne imdiden her ii brakp gitmiyorsun? trn iyisi, direkt telefbn balantl bir bro tut ve her hastay o ii dnyada en iyi yapacak cerrahla bulutur. Kendi yeteneklerinin snrh o]mas .yznden bt., insanla ksemezsin deil mi? Kendine gel ! Boynunu btktlp dertleneceine ayaa kalk ve senin yardmn isteyenler iin elinden gelenin en iyisini ortaya koy. Bir yld anliraz fazladr oralarda yokum ve sen orada oturmu bir ameliyat sonras lmnn skntsn ekorsun. T;mam, bu blr kAbus ama beyin ve sinir cerrahisi byle bir itir. Kibuslar dardr! nndeki yaamda daha pek ok kAbuslarla karlaacaksn. Benim iaret parmam hat7la: kalp damarl:rrrn o kadar kaln rn?" "Tahmin ederim o kadardr... Sen bu ii nasl baar5zorsun Gary? Sanki o]anlardan hi etkilenmor gibisin."

gsnn arlmas gerekiyordu ama bu benim yapabileceim i de$ldi. "Bo ver" dedim "ans yokmu, yanl adama atfi."

"Hastalarna ilgi gstermelisin ama ok da faz|a deil. l')ii ameliyat etmek tp etiine aykr,d,r. Neden? nk kasp tltasrnrn stne yatrdmz bizim kendi yaknlarmz old.tda, elimi, titrer, hatayapma olaslmz artar. Tbbi etii.ykrnlarmz a-eliyat etmemizi yasaklam olmasr, baarszllt olash bizi tedirgin edecek kadar hastamzla yakn ba k,mamamz gerektiginin kantdrr. [lastalar bizlerin onlara ilgi gstermernizi isterler ama ayn zamanda, arneliyat zaman gt,|diginde de arkteride salam dorar gibi soukkanhlkla h,.,ket etmemizi isterler. Bu aklanmas olanaksz ve tartm:tl kabul ettiimiz paradokslardan bildir Ta Devri dizisi kah,:manlarrnn Noel kutlamas gibi. M 1 milyarnc ylday;ily insanlar nasl Noel kutlar'l te onun gibi bir ey. Neyse, plvra.yeter. Anevrizmay kskala ve sonra ne olursa olsun o,,,i ,l, katlan. Bu satten sonra beni oraya kadar getirip kendini tcl.-

melettirme!"

***

Zarr,anla Charles olayn gemie atmay baardm. r.,,,l" y;zlm istifa mektuplarm yrtp attm ve gazetelerdeki dokt., aranyor ilanlarna bakmaktan vazgetim. Psikolojik dururtmun iyilemesinin bir olgunl;ma srecinin sonunda m gerclrletii yoksa sadece gidecek baka bir yerimin olmad gcr(,ini bilincime ilememin bir sonucu mu olduu, bugn dahi lc-

nim amdan tam belirgin deildir. Zindandaki Raskolnikov gibi ben de sonu.rda, psikopatlrr, zor sorumluluklar karlann tek yolu olmadn kabul ettim. Eer olabileceimiz er iyi cerrahlar olmak istorsak, dUnyadakilerin en iyisi olam:salr lile bir miktar ilgi ve eflrat gerekliydi. Hastaya duyduunuz ilgi bir miktar ellerinizin titremcsit,

neden olabilir ama ayn ,ama.rda felaketten korkmamz v.., benligimizi., her parasn felaketin nne gemek iin <r,t:.y; koymamza da yol aar. Ac ekmek, ister fiziksel olsun ist,, duygusal, hayva.,lar Aleminin en btiytlk eiticisidir. Cha ,lcs' lmnn tattrd acr, cerrahi mesleinin kamp :teinc lr;,
225

derin bir sayg duymay da retti bana. Bundan sonra scaklk karsnda daha dikkatli davranacaktm. Charlesin lmnden ay sonra, niversitedeki posta kutumda bir rnektup buldum, ikinci Bayan Bognar'dan gelen bir teekkr yazslyd bu. Yaz krsa ve zlyd, "imdi anl5rorum, siz elinizden gelenin en iyisini yaptnrz. Her ey iin teekkrler." dordu. Bu teekkr mektubu karsnda, ;nllar ncelri eftali yetitiricisinin yanl ynlenmi teekkr karsnda olduu gibi utanmadrm. Bu yalnzca sihirli beyaz Onltle duyulan genel bir sayg deildi. Ben gerekten de elimden gelenin en isini ortaya koymutum; ama benim yapabileceimin en iyisi maalesef yeterli olmamt. Gemiin kAbusunu kabullenip gelecektekileri beklemeye baladm.

XII. Bolm

Yaam Dngs

abah ltalk, du al, kahve yap. Yaamrmz, yrngelerine

.yk izgi ok se;rek deiir. Gne doar, gne batar. Sabah kalkarz, ie gideriz, gece gelir yatar-z. Yaam dngs srp

hapsolmu gezegenler glbl dOntip durur. Her gnyrngemizin az bir ey sarsrlmas,na neden olan ufhk tefek deiiklikler getirir -araba borulur, okul servisi ge kalrr- ama b-

giderek bizi belirsiz geleceimize doru srkler. Bazlarr iinyaamrn bu sabitligi skntdr. Onlar iin, gnlk rutin, iinden kurtulup ,kamadklar bir ukur yol gibidir, geli imini bilebildikleri bu dzen onlar skar. Ben de, bir zamanlar, bu olaan yaam dngsnn iine girmekten korkmutum. Olaan cerrahi asistanl yaantrsna katlanmamrn bahca motivas-vonu, sabah dokurdan akam bee kadar sren tekdzebir

a halinde dnebilmek, eim ve ocukianm gvende bulm;l.., anne babam hayatta bulmak, emi salam bulmak ve maar| zamannda geleceini bilmek iin dua ediyorum. Beklen meyen ani otomobil kazalaryla, beyin kanamalary i,, kalp krizlerle bir anda sradan ya;mlar alt st olan ok fiz la hast; grmtm. Sabahleyin sradan skc bir gn dal; yaama beklentisiyle uyirnan ve o gn yaam dnglerinin i. lar karanla doru srkledi,ini gren insanlar. Baarl bir zenci iadamnn ei, ev hanm, ilk ocuuna h:mile, yirmi sekizyandaki Sarah Clarke iin byle bir gn gclmiti. Kent dndaki lks evinde akam yemeini hazrlarke sa elinde birdenbire b;layan bir iddetli seirmeyle arrm sa elinde tuttuu spatl elindeki ritmik sarslmayla kontrolde km, telalanmaya veya barmaya firsat bile bulamadan gzleri kararm, oda evresinde dnmeye balamt. nce dizleri zerine km, sonra da genel bir f'elle yere ylmt. Kaslmalar ksa sre sonra sona ermi, yere salan kek malzemesi ve krlm yemek tabaklar arasnda akn ve hareketsiz orada kalmt. Kocas gelip bulana kadar bir saat gemi ve bulduunda, hemen onu yakndaki doum hastanesine ulatrmt. .rce kimse tam olarak ne olduunu anlayamamt. Kadn doum uzman, sakinletirici blr if'adeyle "Sadece bayJm... Sanrrm mutfaktaki sc:klktandr" eklinde grtl bildirmi ve hamileliginlI:. zarar grmediini belirtrniti. Hamileligin ilk aynda bu trden ba;nlmalar grlebilir demiti. Ancak, Sarah daha hastaneden taburcu edilmeden kaslmalar geri gelmi, nce sa elinden balayarak btitiin vcuduna ya;nlm, gvdesini iddetli krizlerle, garip ekillerde bken sarslmalar olmaya balamt. Ama bu sef'er, damardan Valium ve Fenobarbital veri[meden kaslmalar durmamtr. Kocas kadar aran ve telalal

varolutan uzak kalabilmekti. Ama bir doktor olarak imdi,.y, rnrmn da bugnm gibi olmas, yrngemin deimemesi r,, yaam dngmn yolundan kmanasr iin dua etmeyi .rt. dim. lmdi, gemiteyzlerce defbyaptm gibi evime tek
1i

,,,,,, lradn doum hastalrklar uzman, hastann niversite

Mer-

l,,.z llastanesi'ne -bizim beyin ve sinir cerrahisi servisimize,,,, lcdilmesi talimatn vermiti.
l<.

***

1}aasistanlk sram gelmiken ve bir ;nlhk laboratuvar ah,,,lrrm siirdtlrdtlgtlm srada, bileini kr-, bulunan o za-

,,,nki baasistana vekalet etmem iin tekrar greve arlm,. Klinik servise geri dOndlim ilk gn, servisteki kdemsiz ;sistan, gen bir zenci hanrmla ilgili tomografi filmlerini incele,,,ck iin beni nroradyoloji blmne armtr. Onunla birlilrte karartlm odada kl kutulara aslm bulunan grnt-

lcre bakmaya balad,k. Sol frontal lobdaki oval biimli leke, beyin dokusunda alm

llr delik gibi gOze arpyordu. Damardan iyotlu boyar madde

verildikten sonra ekilen kontrast artrlm grntler, abanoz |raras delik ilnde birka |eyaz alann varln gstermekteydi. Boyar madde, genelde en gerekli besleylcl maddelerin dndakilerin geiini ergelleyen kimyasal kalkanlar aamadnden, narin beyin dokusuna ileyemez. Enfeksiyon, travma, tmr gibi nedenlerle koruyucu kalkan tahrip olan beyin dokusu ise boyar maddenin geiine engel ol;madndan, tomografi filmlerinde o blgelerde beyaz lekeler elrlinde grnt oluur. Beyaz blgelere bakp " Ah, ah... Bu gen hanrmn ba dertte galiba"

Kdemsiz asistan grntlere daha yaknc{an bakarak "Nerede? Bana da gster" dedi. Refleks ekicimle ktltik \ezyona iaret ederek "te orada" dedlm "sol frontal bOlgede. Pek btlytik degil, lkl santimetre kadar belki, fakat evresinde baz kontrastl bolgeler daha grnyor. Kesin olarak blr glial tmr; ya astrocfoma ya da oligo. Dtiilk dzeyde olabilir ama evresindeki kontrasl blge beni dtltndtlrtiyor. Habis dejenerasyon olumu olabilir... Dur tahmin edeyim, odaklanm bir nbet durumuyla geldi, eli bir dakika kadar s;,rsld,, sonra durdu. yl" mi? Bu |ezyon iddetli
229

dedi-.

"Yakn. N<lbet durumu ve sarsntrlar elinde balam ve krsa sre sonra genellemi. Mutfakta, yerde bulunmu ve hemen kadn doum hastanesine gtrlm, orada...'' "Kadn doum hastanesine mi?" "Evet. Kadn lramile. k tl ayrnda... Neyse, olara tank olan kimse bulunmadrndan, onlar nce kadnn sadece baylm olduunu sanmlar ama sarsntlar yeniden balaynca, kadn doumcular korkudan altlarna edip hasta;n olduu gibi buraya postaiamlar." "Bir de hamile yle mi? Harika, tam anlam5zla harika!'' "Neyapacaz imdi, eyyce ef vekilim?'' "Dr. Sakren'in servisine alalm." "Nbette deil." "Biliyorum da, stereotaktlk biyopsilerin uzman o deil mi? Bu vakaya yaklamn tek gvenli yntemi ineyle. Aarak girme durumunda Broca blgesinden gememiz gerekecek ki o zaman kadn konumayeteneini ftirir. Bebee kim ninni syleyecek? Tabi doacak bir bebek olursa!" Sol f'rontal lobun konuma blgesi, sol frontal lob tmrleri ile konuma kayb arasnda ilk def'a balantr kuran on dokuzuncu yzyl Fransz klinik doktoru Paul Broca'nn adn tar. "Bebeini kaybeder mi, ne dersin?" "Bilemiyorum... Herhalde. Bu tr tmrlerde hamilelii dorudan engelleyen bir durum olmamakla birlikte, zel tedavi grmeden alt yedi ay daha yaamas olanakl o|mayabilir. Bu durumda, hamlleliginin ilk ti a;nndaki bir kadna zarars|z I|e tedavi uygulayabilirizki? In tedavisi grmesi lazrm, en az alt bin rad ve cenini bunun etkisinden korumak olanaksz. En azndan bana kalrrsa olanaksz... fizikilere sormamz lazm, byle bir durumla daha nce hi karlamadm. Kemoterapinin yarar olabilir ama bunu da hamile bir kadna veremezsin. Biliyorsun artk kahve irnelerine bile izin verilmiyor. Nitrosourea ve

ba arsr veya gszlk oluturamayacak kadar kk ama tam onun el blgesinin ortayerinde."

platin gibi maddeleri nasrl kanrnaykleriz? Douma kadar hayatta kalamama ile tedavi amacryla krtala izin verrne seeneklcri arasnda karar vermesi gerekecek. yi gti.rl". hanrnefendi, ite seenekleriniz! Gidip kadnla konua;nm bari, u halime geldim."

bak! Bununla baa kmak iin, laboratuvar farelerimi brakp

***

Sarah, arpcl derecede gzel bir kadnd, ylrsek akak kemiklerinin stnde yer alan yumuak bakh ela gzleri vardr, odaa $rdigimde, hastane yatanda dik oturmutu, Manikrlti, k giyimli zarif kocas James, hemen yanndaki bir sandalyedeydi. Titreme nbetini nleyici ilalarn hAlA etkislnde olmasrna ramen glmsemeyi baard.

Nbetin etkisinden krnfi, "Ne dersiniz doktor, sanrrm artk sarahym?" diyereky",uak, hafif utanga bir ses tonuyla konutu. "Biz buna'titreme nbeti bozukluu'demeyi yel.eriz ve evet resmen bOyle blr sorununuz var." "Neden? Bana ne oluyor?" "Bayan Clarke, herkeste bu trden nbetler oluabilir, Baz insanlarda nbete kar koyma eii dtltlkttr. Eik, uykusuz-

luk, ilalar, ar .yorgunluk gibi nedenlerle aa ekilebilir", vel.a sizin durumunuzda olduu gibi, beyinde bir leke b""""den olabilir." . "Leke mi? Bu beynimde tmr olduunu sylemenin diplomatik yolu mu?" Bu if'ade beni artmt. Pek ok hasta, tan olutuktan aylar sonra bile "tmr" szcn kullanmaktu.n "ki"i"di, "Yani, unu demek istorum kl..." Kekelemeye baladm, Hastanrn direkt yaklam karsrnda dilrkatle hazrlamr olduum kademeli aklama planm rayndan kmt, "Kendinizi zmeyin." Yaadm okun farkna varrnrtl, yeniden zorlama bir glmsemeyle szlerini strdtirdti "Teknisyenlerin beyin ttimOr gibi bir eyler gerelediklerini duydum", u;ruduumu san5orlard, ama sadece gzlerimi kaPamtm"'
231

Kendimi topladm "Evet, bir beyln.ttlmrnz olma o1asl var ama tomografi tan iin kendi bana yeterli deildir. Sadece orada ne olabileceine dair belirtl verir. Anormal dokudan bir para alp patologlarn incelemesini salayacaz... Bir apse veya tamamen farkl baka bir ey olabihr." Sesim pek ikna edici km5ordu. "Baka ne olabilir?" einin derin bariton sesi. odada nlad. Beni keye sktrmlard. Onlara gerei syleme zorundaydm artk. Oturdum ve sandalyemiyaknlarna ektim. "Drst olmam gerekirse, aa yukar kesin olarak bir tr tmr var. Evet, iyi huylu bir enfekson veya baka trl garip bir ey olma olasl hala var ama bunlar ok olas eyler deil. Fakat, her eye ramen doku rnei a]ma zorunluluumuz var. Yetikin insanlarrn beyinlerlnde oluabilen eitli trden tmrler var ki bunlar olduka iyi trden, daha kottl bir tre kadar deiiklik gsterebilirler. "Bu durumda beyin ameliy:t sz konusu. yle mi?" diye kocasr devam etti. "Evet ama ok ktitlk blr beyln ameliyat gerekli. ok fazla sa tra etmeyeceiz ve lokal anestezi altnda barnrrrn zerine yerletirilecek zel bir metal ereve kullanarak yapacamz bir ilem bu. Bir saat kadar srer ve olduka gvenli bir ilemdir, tabi her trl beyin ameliyatnn belirli bir riski vardr." Sarah ak konutu: "Neden bttin tmr bir defada kesip alm5zorsunuz? Bylece nbetlerden de kurtulmu olurum." "Bayan Clarke, tmrnz tam burada." Sol akana iaret ettim. "Sa elinizi mi kullanrsnz?" Evet an|amnda barnr sallad. "Bu durumda, konuma merkeziniz tarn bu 'leke'nin zerinde yer al5zor, buradan girip parayl tamamen karmaya almak konumayeteneiniz asndan ok btiytik bir risk
tar. "

1'Hamile olduumu biliyorsunuz deil mi?" .yanrtladm.

"Acil servis dosyasna gre on tl haftalk hamilesiniz." dy"

"Ameliyat, tmrya da nbetler bebeimi etkileyecek mi?" "Ameliyat, genel anestezi ilalarnn etki si altnda yaplmayacandan bebeinizi etkilemez. Ayn ekilde, phenobarbital gibi, cenin arsndan gvenli ilalarla kontrol altr.rda tutulduu srece, nbetlerin de bebeiniz zerinde ciddi bir olumsuz etkisi olmaz. Tmre gelince... bu tamamen fbrkl bir ey. Her ey, tmrnzn ne olduuna ve ne trden bir tedaviye gereksinme duyacanza bah. Baz tedavi yntemleri hamile bir kadn iin olanakl deildir. Tmrn kendisinin cenini etkilemesi iin bir neden grmyorum, ancak uygulayacamz tedavi yntemlerinin, kesin olarak, olumsu, etkisi olacaktr. Bu durumda, tedavi amac5la kiirtaj olmanrz gerekebilir. Sarah gzlerini bana evirdi ve elikten bir inanla bana bakt. "sa benim kurtarcmdr," diye balayp szckleri yava yava telaffuz ederek szlerini srdrd, "ve ocuumu tutmama o izin verecektir, buna inanyorum. yld,r hamilelik iin aba harc5oruz. imdi, bopsinizi yapn ama 'tedavi'lerinizin ay-

rntrlarnr bana anlatmayn. Ben bebeimi vermeyeceim. Kabalk etmek istemiyorum ama bir sre bizi ya|nz brakn." Kocas b;r ncll karp sessizce okumaya balad. Ben de ses rkarmadan odadan ayrldm.

Birka dakika sreyle akn bir sessizlikle k:|a kaldlar. birbirlerinin ellerini yoururcasna skmalar iinde olduklar strabn gstergesiydi. Sarah, titrek bir sesle sessizlii bozdu.

Dr. Sakren bizim "stereotaksi" uzmanmzd. Stereotaksi, stereotaktik ereve ad verilen iri ve pahal [ir aygt kullanilarak, beynin derinliklerindeki nokt:Iara duyarl bir konumlamayla bopsi ineleri ,e baka, zel :rletleri sokma sanat5d. l 9B0'li y llardan itibaren stereotakti k tck niklerin yaygn olarak kullanmndan nce, beyin yzeyinin ;ltndaki tmrlerin biyopsisi, tmrn yerinin bulunmas, yalnzca cerrahrn igdsnden yararlanlarak "serbest elle" yaplrd. Cerrah, tahmin edilen |eryon lokasyonu zerinde, kaf'atasnda geni bir cra-

***

niotomy penceresi ap, uzman grn kullanarak tmrn olabilecei noktalara bazen bir dzine bazen de daha fazla ine aspirasyonu uygular ve bunun sonucunda ya pozitif bir tan5za ular ya da ilemden tamamen vazgeerdi. "Serbest elle" beyln kurcalamak, tmr genellikle tamamen skalama olasllyla birlikte, daha da kts, btiytik lde felaket douracak bir iddetli kanama riskini de birlikte tar. imdilerde ise cerrah, alminyumd4n yaplm stereotaktik ereveyi lokal anestezi altnda hastann kafatasna yerletirdlkten sonra hastay tomografi tarayrcsrna sokar. Tomografide bn ve ereve birlikte grntlendiinden beyin lezyonlarnrn konumu, erevenin zerindeki santimetre leine gre referanslanabilir. ereve, hastanrn kafatas kerniinin d katmanna saplanm grafit ilerle sabitlenmi olduundan bn i yaps elerinin, ereve zerindeki iaretlere gre konumlar sabit kalr. Bylece, ereve zerindeki iaretlerin beyin ttlmOrnn yerine karlrk gelen konumu, hasta ameliyathaneden tomografiye sonra da geriye tarnrken, olrracak sarsnt;zla deimez. Bu lde konumlama duyarll, erevenin hastann bana tutturulmasnda kullanlabllecek daha medeni yntemlerle (ene altndan velcro eritleriyle tutturma gibi) maalesef
salanamaz.

terli olduundan, bu yntemle beynin zarar grme olasl da

neredeyse sfrrdr.

Stereotaksi ynteminin salad b",tlk kolayla karn, dier beyin cerrahlarr, bu ameliyatynteminde uzmanlamr meslektalarn, "gerek" beyin cerrahisini kaldrabilecek cesaret ve becere sahip olmayan ktltlk ameliyatlarn cerrahlan olarak damgalama eilimini tarlar. Stereotaksi cerrahlarr, alanrnrzn frikik atclardr: Becerikli, ytlksek kazanl vebaz durumlarda.yerleri doldurulamayacak kiilerdir ancak takrmn daha ak-

tif o;runcularnrn gznde bunlar gerek anlamda takrm oJruncular deildirler. Sarah'nn durumunu, nbetlerin ortaya ktg gnn ertesinde Dr. Sakren'e sundurn. Gzlerini ksarak tomografi filmlerine bakt "Demek bebeini tutmak istiyor. Tamam, grelim bakalm. Ben bu tipleri iyi tanrrm 'Allah benim yaamam istiyor, ben onun zel bir amacna hizmet ediyorum.' Eer Allah senin yaamanr istiyor olsayd en etkili frontal lobunun iine habis bir gliom yerletirmezdi herhalde. Bana kalrsa, ameliyat ncesi blr ktlrtaj yapp ii bitirmek yerinde olur. Sen ne dnyorsun?" "Bana kalrrsa, ktlrtaj olmasr gerektigini ona anlatp nefes tketmenin hibir yarar yok. Ne diyeceini ben size imdiden soyleyebllirim." Bu sorunun cevabrnr gzlerinde grm ve ses tonunda duymutum. Ne olursa olsun, Sarah bebeinden vazgemeyecekti. Hr. sa ve kendi elik iradesi ona bunun yolunu gsterecekti.

Tomografi taramasrndan sonra, cerrah bir kh kalem, krsr veya bilgisayar faresi kullanarak, tomografi cihaznn ekranr zerinde bopsi noktasrnr iaretler. Sarah'nn durumunda, hedefimiz sol frontal lob iindeki kontrastlr blgelerden biri olacaktr. Tomogra{i cihaznn bilgisayar, biyopsi noktasrnrn koordinatlarn, erevenin iaretlerine karlk gelecek ekilde belirler. Ameliyathaneye dontlldtgtnde, metal bir kol, biyopsi inesini, bilgisayar tarafrndan verilen koordinatlara gre belirlenmi hedefe yneltir. Bu yntemin yksek duyarhh nedenle kafa derisinde yaplacak kesik ile'kafatas kemiindeki delik, yalnzca bopsi inesinin gemesi iin gerekenden daha btlytlk olmaz (bir santimetre civarrnda). nenin yalnz bir ya da iki geii ye234

***

Kanser hastalarna, hiddetlerini tmrlerine yneltmeleri ve hastalkla, deerli her eylerini almaya ahan nefret edilecek, e;rtani bir dman gibi "savamalar" sylenir. Klinik adan yararlr blr teknik kukusuz ama bunun duygusal yanlarrnr ciddiye almama}< gerekir. Kanser eytani olmad gibi dtlman da deildir. Kanser, ok gerekli bir ama iin evrimlemi bir biyolojik sretir amac ise bizi ldrmektir.

lumlarz, kan hcreleri, sinir hcreleri, kas hcreleri, salg bezi hcreleri vb. Bunlar, genelde toplumun yararn salamaya ynelik olarak konulmu toplumsal yasalar dorultusunda davranrlar. Bizler, iindeki arlarr, mikroskopik hcrelerimi z olan dev ar kovanlarr gil5nz. Her toplumda, toplum yasalarrn hie sayarak kendi keylflerine gre hareket etmek isteyen ti."yl". de bulunur. Ayn ekilde, bizim vcudumuzda da, bymelerini denetleyen yasalara uymayan babozuk hcreler ortaya kabilir. Bu sapkn hcre]er durrnadan bolntlp oalarak hiblr grevi olmayan doku ktleleri oluturur, baka organlara bask yapar ve besin maddelerini zorla ele geirirler. Bunlar zamanla olaan yaam yerlerinden kaarak vcudun baka blgelerine de metastazyaparlar. nsan sulularda olduu gibi, bu toplum d hcreler de, iinde yaadklar topluma kar sorumluluk duymaz we ellerine olanak getiinde onuyok etmekten ekinmezler. Gerekten de kanser tam olarak bu nedenle evrimlemitir, iindeyaad organizmay yok etmek iin. Normal olarak tanmlanmr bo;rut snrlarrnn zerindeki bytiklklere ulaacak ekilde byiiyen hcrelere, neoplastik hcreler denir, dokular igal edip yok eden veya yerlerinden ayrlp vcudun dlger bltmlerine atlayan neoplastik hcrelere ise kanserli hcreler denir. Btn kanserler neoplasia olmakla birlikte her trl neoplasia kanser delldir. rnein blldiglmlz siiller neoplastik olmakla birlikte kanser deildir. Yah insanlarda oluan lekeler neoplasiadan kaynaklanr. Kanserin dnda, erkeklerdeki prostat bymesi, gz kataraktlarr, dejeneratif artirit ve atherosclerosis (damar sertlii) normal dokunun kontrolsz oalmasnn sonucudur. Hatta, Alzheimer hastal gibi bunakla yol aan beyin hastalklar da astroc;zte ad verilen beyin hcrelerinin neoplastik ar bymesinin sonucudur. Bizim hcresel toplumumuz da yalan arak za.

Biz her ne kadar kendimizi organizmalar olarak grsek de, aslnda bizler trilyonlarca uzmanlamr hcreden olumu top-

yenik dtitlp yok olana kadar bu durum srer. Yal insanlarda kanlmaz olan neoplasia, bir hastalktan te, planlanm bir eskime srecinden ibarettir. Kanserin evrimlemedeki roln anlayabilmek iin bi,lm O1mek iin yaplm olduumuzu kabul etmek gerekir. Otomobiller montaj hattndan belirlenmi bir yaam sresiyle kt gibi, d<;llenmi Jrumurta da bizleri n alnamayacak bir sre iinde

manla bunakla doru gittike, neoplastik da.rra.,, yaygnlar ve Eski Roma Uygarl gibi vcutlarrmz da anari ve ;nkma

ryp lmek iin batan programlar. Gezegenimizdeki ok hcreli organizmal;rn uzun ,adede varlklarrn srdrebilmesi, onlarn gnein altndaki son gnlerini yaadrktan sonra yaam sahnesinden ekilerek yerlerini yeni oyunculara brakmalarrnr art koar. Her yeni kuakta genlerin srekli karrm ve mutasyonuyla oluan yeni organizma yaplar, yaama geni apl lklim degilklikleri kar,snda trn srdrebilecek esneklii salar. Aslnd;, bizlerin ltimsz olmamamz iin hiblr blyolojlk neden yoktur. in esasnda bizler, be miar y,ldr yaay,p giden kopmam bir protopIazma zincirinin u rnleriyiz. Ancak, dier taraftan (var olabilseydller) olmszltk niteliihe sahip trler de, kendilerini boup yok etmemek iin oalmaktan vazgemek zorunda kalacaklard,lar. Doa, dnyay duraan, lmsz yaratklarla d old u rmama;n semitir. Byle yapmam olsayd, yaamn bttin genetik yumurtalarr tek bir sepete konmu olacak ve ortaya kabilecek iddetli bir jeolojik olay dnyadaki btn yaam sona erdirebi-

lecekti. Bunun nn alabilmek iin, gen havuzumuz srekli hareket inde olmak ve ortaya kabilecek her trl evresel dzensizliklerle baa kabilecek hzda deiebilmek zorundadr. Bu durumda yaayan her eyin lmesi gerekir. lti- bi, hata, biyolojinin eksik bir yan deildir, aksine, koullar srekli olmayan bir dtinyada varlmz srekli klabilmek iin oluturulmu bir temel tasarm esidir. Bizim genlikten yahla
237

doru inen dngmz, aynen dllenmi ;rumurtaclan gelimi ocuklua doru kan dngmz gibi, salamca g".,"tik if."mizin iine yerletirilmitir. Yaamn dngs budur ite: Bir kuak yeerir ve yaz budaylar gibi boy atp geiiir, sonra kuru;rup tohuma eker. Dng srer gider -doum, genlik, erlkrnlik, ocuk sahibi olmak, yalanrp elden ayaktan dmek ve lm- bu sre, balangc belli olmayan bir zamanda kurulmu ve ezelden beri sllrlip-glden bir genetik mekanizmann ileyiidir. Btn incelikleri ve sonsuz gizelliine karn, yaamn tek bir amac vardrr: dngy srdrmek. Bu dng, bireylere, trlere, ekosistemlere en ktltlk bir umursama gstermeden srer gider. Bir jeolojik de_ wirden dierine dOntlp durarak, geip giden yaam dOngtlstlntln hedefi bilinmez, hatta bu hedefln ne olduu bizler lln belki nemli blle deglldlr. Evet, her yeni kuak, bir ncekinden pek az da olsa daha i nitelikler tar. Ama bu lyllik tek bir ama iindir: dngy srdrebilmek. Bir kuun tylerinin arpc renkieri, rmcek ann karmaklr, avlanan blr dil ."l.].rr., zarafeti, bunlarn hepsi tek bir tema zerindeki varyasyonlardan ibarettir: doum, trn oaltma sonra lm. U;rum sala, hazrlkl ol, varlrn srdr. yrtc ha;,-vanlar eliyle veya kazalarsonucunda lrnden kaabilen ansl varlklar iin neoplazi eitli biimler altnda kanser, bunama, kalp krizi- gelip yaama son verir. Bu, ne kadar deerli olurlarsa olsunlar, her varla verilen, gelecek kuaklarayol amalar gerektigi anlamn tr,y.., bir mesajdr. Ne kadar (edbirli biryaam srdryor olursak olalm, damarlarmz zamanla sertleen dokular]a tkanacak, beyinlerimi z artan beYin astroc;rte leriyle z ayfl ay ac ak, g z le rimi z kornealarrn s _ tnde oluan dokular nedeniyle grmesini kaybedecek, organlarrmrz habis hcrelerle dolacaktr. Bu durum olayn doasnda vardr. Olmas gereken budur. Biyoloji, b, h.sahkl"., aruman olarak grmez, aynen Genera] Motors firmasrnn p".lu..rmay bir hata olarak grmedi gibi, trtiytip ttikenmek,

tekrardan yaplabihr" mallar reten her giriim iin gerekli bir sretir. Bu sre iinde kendi harcanabilirligimizi6iz kabul edeme-

yiz. Kanser, birey olarak bizler iin bir tehdittir belki, f'akat trmz asrndan hibir tehdit oluturmaz. Neoplasia etkisine girmi insanlarn btlytlk ounluu ocuk dourma, hatta ocuk yetitirme arn oktan gemi bireylerdir. Ayrrca, kanser, zel olarak insanlar etkileyen bir hastalktr. Doal yaam iindeki hayvanlarn, yalanma sonucu ortaya kan neoplastic hastalklardan etkilenecekleri kadar yaadklar pek grlm ez. Ly nr ey, uygarln geliiminden nce lomo sapiens iin de geer-

liydl. Seksen yanda kahnbarsak kanserinden lebilmek, her gn mamutlar ve haner dih kplanlarla boumak zorunda kalan maara insanlarr iin zlenen blr hedef olmald. Vcudumuzda her trden kanserin stesinden gelmeyi baarabilecek gizli bir potansiyel bulunduunu savunan bilim adamlar ve maneyatrlar, kanserin trmzn varlr zerindeki ihmal edilebilir derecedek ktltlk etkisini gz ard ederler. Benim kansere yakalanm, o]mam ya da olmamam doa;n hi il$lendirmez nk insanlk ark bensiz de gayet gzel dnmeye devam edecektir. Biyoloji, lranseri yenmemi salayacak hata yapmayan bir mekanizmay kolaylrkla bnyeme yerletirebilirdi. Ayn mantra gre otomobil lastii yapan bir firma da bir mion kilometre daya.racak bir lastik yapabilirdi. Ac gerek udur ki ne doa ne de lastik firmasr mantrksz lde uzun mr salama abas iinde deildir. Buna gre, Dr. Sakren iin esasnda hakl;rd. lahl veya dtlnyasal hangi varlk habis beyin tmrlerini kafbmzn iine.yerletirmekten sorumluysa, o, bunu bizim inancmz srnamak, gcmz denemek veya kararlhmz grmelr iin yapmyordu, amac bizi oldtlrmekti. Bu durumda, elimizden geldiince, biz_ lerin de aklmz kullanarak bu kaderi yenmeye almamz manfikl bir davran olacaktr. Doktorluk sanatrnrn balca amacr da zaten budur. Doa, bireyleri kolayca elden karrp

u srada stnde durdugurnu , brr.y (bir ve bir eyrek blrey?) Sarah Clarke't. Biyopsi sonucu, beyninde k..rrk glotrnden habis bir tmr, kanserli hcrelerden oluma ktitk bir kttle, bulund hcreerin *:: ..n* r*;,ft ",,u, lar arasna girerek bunlarn dnmesini durduracak kum tanelerine dnebilecekti. Zamanla,zihninin saat arklar adm ad,m yavalayarak ilemez dururna gelecekti. Yaam arklarnn dnmeYe devam etmesini s.lamJ*r, iin omuz vermemize, onun yaamn uzatmak iin abam z ortaya koymamza acaba izin verecek miydi?

atar, cerrahlar ise ataz. Brakn trn srekliliglni doa dtnsn; bizim iimiz teker teker blreylerl yaatmak.

il"

l,i*:::

hamileligin dokuzuncu aynda bacaklarn artrk tamamen olumu olduunu ve bebein tek bacakl domasna neden olan her ne ise, bunun hamileligin ilk ay iinde veya dllenmi;rumurta aamasnda meydana gelmi olduunu bilmek gerekir, Ama gelin grn ki bu minik sakat bebei mahkeme salonu, na getirip alayan annenin,kucana veriyorlar ve u,man diye geinen biri elini kolu.ru sallayarak "radyasyon" sihirli szcn sylyor ve jri tutup bebee yedi milyon dolar tazminat ve-

mas sonucunda bu durumun meydana geldigini savunuyor ve hakh k5or. imdi, embriyoloji konusunda dahi olmadan da,

"Olanaksz!" dedi U^'r"..;:'L-u ,u,,, tedavi fizikisi Lind., barr' iddetle iki yana .ull.yr...k. Sarah konusunu tartyorduk. "Hesap yaptm, en dikkatle odaklanm n alanlar kullanllarak ve en yksek dreyde koruyucu kalkanlarla bile, cenini etkile.yecek rn salm dozu kabul edlleblhr dtzeyin zerinde. Hamilelin son aylk dneminde olsayd belk olurdu ama o zaman bile yksek".o.r-lrlrk stlenmemi z gerekir. Hamilelik durumu sona erdirilmeden bu tmre anlaml lde. radyoterapi uygulilTof[17 olanakl deil. Nokta l'' "nc aylk dnernde radyoterapi uygulamamzdan _ kaYnaklanacak sorumluluk nedir ?,, dlye sordum. ,,Tamamen olumu bir bebek batn bIge"i..dyan kalkanndan srzacak ktitlk n salmasna dayanab li. ...ld "Tbbi adan risk yok. ".'' in aslna bakarsan, ilk ay iinde de ok btiztik bir risk yok arna gel de bunu mahkemeye anlat! Baz olumsuz sonu veren va[4lardan sonra, mahkemelerin milyon dolarlk meslei k<;ttlye kullanma tazminatlarrna karar verdlg,ini biliyoruz. Mesela, Texas'ta bir bebek tek bacakl douyor ve annenin avukat mahkeme nne kp hamilelgi., dokrrrrcu a;nnda annenin bbi hatayla radyasyon etkisi altnda brakl

rilmesini ngryor. Btn bunlarn stne, ocukluk duru,unun sona ermesi ile sorumluluklann kalkmasnn yasal olarak on sekiz yatna kadar stirdtltintl eklersek, u bebek Clarke'a bir ey olursa ebediyen tazminat dememiz 4bi bir durum ortaya kar. Mesela, ocuk ileride istedii niversiteye giremezse, dnp gelir, beyin hasarrna urad gerekesiyle

bizi mahAnne krtaj olursa kemeye de verebilir. Yok, teekkr ederiml biz tedaviyi uygularz, olmarsa biz yokuz." Sakren, seyreklemi salar arasnda parmaklann gezdirip "Allahin belas avukatlar!" dedi. Bu ifade, lke apnda neredeyse her gn beyin cerrahlar tarafndan tekrarlanan bir lfadeydi. Hastalara ne zaman tomografi uygulayacarz, onlarr ne zarial:ve nas,l ameliyat edeceiz ve onlar.,e kadar iyiletirecekendilerine ait ol_ iz gibi ko.rularda avukatlar, nedense kararrn tbbn uygulamas zeduunu d.rrler. Hukuki konularn tnde bir etkisi olamayacan dnenler, maalesef, yirminci yzyhn sonlarnda tbbn geldigl durum konusunda bilgisi olmayanlardr. Sarah'nn lrarnndaki ceninin kar karwa olduu radyasyon riski, neredeyse tmr biyolojisinden kaynaklanan risk lradar

bir dava ile karlama kaygsnn dourduu bir riskti, Anne karnndaki cenin, |eyaz bir defter sayfas, glbidir. Bu nedenle hamilelikte rneydana gelebilecek her trl bozukluk, ileride bir
mahkeme jrisince tazminat nedeni olarak gsterilebilirdi, Sa241

mall

rah'nn domam bebei, kimsenin stlenmek isteniedii bir ykimltilik oluturuyordu.

.rrlt*".ry taburcu

et. Terapi istemiyor ve bebeini kurtarma

kadar yaayamayacaksnz. Benim nerim, tedavi amal bir ktlrtaj olmanz ve gecikmeden radyoterapiye baam anzdr.'' Saralr'nn yz granitten bir kararllk maskesine dnt "Doktor, ben bir istatistik deilim, olashkl.ar beni ilgilendirmiyor. Bebeimin krtajla alrnmasna izin vermeyeceim!'' Sakren sinirlenmeye balamt, kocasna dOndti .'Allah akna, karnla sen konu! Eer benim eim olsaydr ne karar verirdlm billyorum, onL kaybetmek istemezdim.'' James Clarke etkilenmedi. ''Bizim 'A]lah akna' ne yapmamv ya da yapmamamz gerektiini bize anlatmayrn. Karm kararrn verdi. o kurtarrcmz Mesih isa'nn ellerinde, sizin deil !" Dr. Sakren parmayla Sarah'nn akandaki ktltlk yaray| gsterdi "Bunu benim ellerimyapt Mesih sa'nnkiler deil. On iki yldr ben bu ii yapyorum ve imde kadar Mesih sa'nrn kimsenin kafbsndan boyle blr eyi alp uzaklatrdn grmedim. Size sylyorum, eer tedavi grmezse nmzdeki alt a;n atlatmas iin hibir ans yok..Bunu bilin.'' sarah, sakin bir ses tonuyla tekrarlad "f)oktor, bln ki ben ktirtaj olmayacam. sa'nn benim barma ne yapaca nemli deil, nemli olan benim bebeime neyapacarm. Bu durumda, isterseniz beni hemen eve yolla;nn. Bundan sonra baka tedavi istemorum." Sakren kalarn att "Frank, Bayan Clarkeln kanndaki serum phenobarbital dzeyinin kaydn al ve kendisini Decadron

onda bir dtlzeylnde. Fazla deil ama insanlar milli pangoda, bundan ok daha btyiik risklerle her,nl yz milyonlarca dolarr sokaa atlyorlar. Diger taraftan, n tedavisi olmadan ortalama yaama sreniz ise, ila be ay arasndadr. Bu durumda, zaten yzde 50 ve daha btlytik bir olaslkia bebeinizi dourana

Sakren, radyasyon onkolojisi uzmannn Sarahya n tedavisi uygulamay reddetmesi ola;nyla konuyayaklatr. ''In tedavisiyle, be yl veya daha uzun bir sre yaama
ansrnr2

arzusunda olduuna gre Steroid tedavisinden de vazgememiz gerekiyor. Bir hafta sonra gelsin dikileri allnsrn. Asistanlar kli_

yaklak

"Asistanlar kliniglne mi?" de sordum, "Evet, asistanlar khnigine. .Bu durumda kendisi iin benim Asistanlar klinigi, kadrolu .yapabileceim baka bir ey yok," uzman doktorlar,n kendi zel odalarnda izlemeyi arzu etme_ diklbrl hastalar attklar bir yerdi, Teknik a,dan u,man doktorlarn denetiminde olmakla birlikte, hastalarrn bakm asistanlara devredilmekteydi. "Ama..." "Asistanlar klini gine \tir azmz yok, " dedi James, Sakren h,rla oda;n terk etti, Clarke'lara utanga bir bakla

niine bar,,ursun.

"Biraz gergin herhalde" dedim, "Adam sulama evlat," dedi James, "onun kendine gre grleri var, bizim de kendimize gre"" ' "Bayan Clarke, lmek istor musunuz?" "Hayr ama bu ocuu dourmak da istorum," Gzpnarlayalarla dolmutu- imdiye kadar onda grdm ill gzya.r 'lard bunlar. "sizi ilk gordtitimtzde bu tmrlerin ya olduk_ sylemitiniz, Kark haa i ya da ok ok kOttl olabileceini bis gluom hangi kategoriye giriyor?"

"Ortalarda bir yere." "Ne kadar ortalarda?" "Oyle diyeyim..', 'ok ok ktti' kategorisindeki 'ok'lardan birini atabilirsiniz." "Tamam, anlald." Biyopsiden iki gtin sonra S;rrh evinc gitti, Yan balamfi, '. Brkrr- hangisi daha hzl lyyecekti, cenin mi gluom mu? kanserlerle embriyolar aslncl; doalar asndan benzerlik gsterirler,'her ikisi de tam gaz tyyen son derece hareketli hcrelerden oluurlar. Dllenmiyumurta, hafialar gibi ksa bir
243

***

srede tek bir hcreden balayarak minyatr bir insan vcudu

oluturacak ekilde btiyilr. Bu yksek hzl _yapm aamasnda, hcreler ekilsiz hcre kmelerinden kompleks organlarr olutururken, embriyonun bir blgesinden dierine engellenmeden hareket ederler. Kanserli hcrelerin, vcudun uzak blgelerine metastaz yetenei, embro hcrelerinin bu hareket yeteneine benzer ekilde gelimitir. Kanser hcrelerle, embronik hcreler arasndaki benzerlik, yalnzca bu hareket yeteneklerinden daha derinlere uzantr. Cenin dokularnda grlen baz protein ve hormonlar, aynr ekilde kanserli hcrelerde <le ortaya kar. Normal olarak yal02 cenin kalnbarsaklarnda bulunan bir protein olan carcinoembryonic antijen, yetikinlerin kalnbarsak kanserlerinde de ortaya kar; bylece bu'proteinin serumda bulunmaslyla yetikinlerde kalnbarsak kanserlerinin erken tanrs salanm olur. Mekanik olarak kanserler, yetikin hcrelerinin sapknla urayarak blim degltirmesinden deil, aslnda onlarn ocukluk aamas hcrelerine geri dnnden kaynaklanmakadr. Kanser hcreleri, cenin aamasnn heyecanl yaantsna dnme arzusunda olan hcrelerdir, yetikin hcrelerin duraan yaantrsnn sorumluluklarn bir taraf'a atarak istedikleri gihi btlyliytlp vcut iinde hareket edebildlkleri gnleri yeniden yaamann pein<le olan hcrelerdir. Bu biimiyle, Iranser hcreleri, yaamn simetrisini yanstr. Topraktan geldllr ve topraa dneceiz. Kanserli hasta da hayata geldigi ekilde veda eder: Durmad; g eden biimsiz bir hcre]e.5nn olarak. Yetikin tmrleri, ilevleri ayrm hcrelerin, doum ncesi hcreler tiimine dnmesi eklinde oluurken, bebek kanserleri hiblr zaman gelilp olgunlamayan doku adacklar, eklinde ortayi kar. Bymeyi reddeden bu "Peter Pan" hcreleri doumdan sonra bilc embriyonilr doku olarak davranah hcrelerdir. Rebecc'nn PNET'i bu tiirden Peter Pan tmrle. . !. rin lbir rneiydi. ilnat cenin zamas hcrelerden oltar
244

bakmadn, tl,PNET, bir beyinciin zaten olumu olduuna iin abalar durur, PN li'l"i madan yeni bir beyincik oluturmak lranserle domu lir lt,olan bir bbek tam anlamyla beyin

nitelii, on|arn tedavi l<,bektir. Bu tmrlerin cenin hcresi koyabildiklerinin bir nedenidir, Oci snda nasl inatla kar yaratmak, Bu giirt,vi hcrelerinin,bir grevi vardr: bir ocuk iradeleri o kadar gtiltitlti, ki gerekletirme dorultusundaki -yu|nohastanrn lmii onlar durdurabilir, hcreler her l.., Bu benzerlikleri yzn<len, hem kanserli hcrelere kar u,ygembriyonik hcreler, her ikisi de blnen Bu durumuyl;, li, lanan kanser tedavilerinden etkilenirler, ald,rmas" yaamn klirt;ikanser hastasnrn kilrt4la ocuunu tartmalarn tcsilcla sona erdirilmesi kartr btittn ahlaki vermi olsayd, kimscni- S-dir.'Bu nedenle, eer krtaja izin tabi ken<lisi<lc rahya kar syleyecek bir sz olmayacakt clwan,il.. b... Kararrnr, lortala kar olan dinsel inanlarna bebeini grebilmek rrz,tst,yli m vemiti yoksa lmeden nce m, bilemiyorum, gerek l>clir.,yt, Kll.rig" riyrretleri ilerledike, bir korkun balamt: savar tmr kazanyordu,

Laboratuvar gilrcvii Ben,Sara,hy izlemeye de"am ettim, zafi|afl klinige gitme zr, rt r l t l yrte n asistanlarrn d"""", "rr.dr. bir tttg,l'i, Biyopsisinden iki ay sonra, izleme amal ve kzgn bir ktlcni, ,lS..rh'.,r., .ol b"y,i"de daha btytik kullanrken sarsakl, vmu olduunu gsterdi, Sa elini balant, l lt,,arkenr" kor,..u",ken sk sk hatalar yapmaya aile btesini izlcnc iii ,lsapyetenei ice ktletiinden, alnndayksek lis:s sli mes stlenmiti, Kocasn" i idaresi boyunc ilc lii(csil bi olmasna karn, be yJl* evliliklerl ve imdi zorunlu rlalr l, i ynetme iini Sarah stlenmiti srl<lct,kt..,yli, ten uzaklamak onu iddetli bir depresyona "" ;r;;".,. . b.h"l",i", yazmama izin vermtr"' tli,y,, siizt,(lk

***

ediyordu, ler arasnda duraklayarak ikayet

"Baheleri mi, Bayan Clarke?" diye sordum. "Evet," antasndan blr ek defteri karp gsterdi ''Baheler,... Bunlara yazmama izin vermi;zor... bahelere...." ek yapraklarnn zerinde iekli bir desen vard. "ek yazmanzaizin vermiyor mu?" iddetle ban sallayarak onaylad. James, arka planda duruyor ve einin konumasnr dzeltmek iin hibir giriimde bulun-. muyordu. Bu davran, ya einin belirgin gerilemesini kabul etmek istememesinden ya da topluluk iinde szlerini dzelterek onu utandrmama arzusundan kaynaklan5rordu. Belki de onunla birlikte yaadndan eini ok il anlayabilor olmas, bakalar ii n ewiri yapma gereksinimini duymamaya yclneltiyord u on u. "Ba arlarnz oluyor mu?" "Ktltlk zamanl, bazen... vurmalar," diye yantl:d "bam... ah... biraz zaman vuruyor... sabahlar.:. bir defa." "Peki. Bebek nasil?" Dolgun dudakl aznn sa tarafr haflfien zor uJrum gstererek gtlltimsedi. "Evet!" Bu tek szck ci]tler dolusu ey anlatyordu. "Yani bebek asndan her eyyolunda, yle mi?" James sze girdi, "Geen hafia do,mcu grd. Her ey programa uygun gelllyor dedl." Gelime durumunu izlemek iin yeni ekilen tomograf'iyi dndm; baka eyler ise beklenenden hzl geliiyordu. "Tomogra{nizde dem art grlyor, sizi yeniden kortizon tedavisine sokmamz gerekecek, Bayan Clarke." G]msemesi kayboldu "Nasl kottlye gitti bam?" "Kortizonun yarar olur. Konumanrzn almasrn da salar.'' Dtitlk dozda Decadron yazdr., Sonraki hafta konumas normale dnd, sa kolu tamamen iler duruma geldi ve ba arlar durdu. sarah ve James beni mucizeler yaratcrs, olarak gi<lere kardlar. Ama ben kendi dtltincemde ;slndayeniden e;rtanla pazarlk etfiirni biliyordum. Aynen yllar nce teflon kalpli kz bebei yaatabilmek lin Epinephrine (Adrenalln)

kullanarak yaptm gibi. imdi ise ruhumu Decadron karl,nda satlyordum. Epinephrine gibi, kortizon trnden steroid ilalar'da bedeli olan bir mucize yarahr. Size, imdi istediiniz sonucu verirlcr ama karln etinizden bir para koparp sonra alrrlar.'Epinephrine durumunda etinizden koparrlan para bobreklerden ve kanszlktan len kol ,e bacak ularndandr. Steroidler durumunda ise, dediiniz uzun vadeli bedel ar imanlk, diyabet, yaralarrn ge ve zor iyilemesi, kaslarrn zayfl ve kemiklerin sngerlemesidir. Kz bebek McKenna gibi, Sarah da bana seenek b,rakmyordu. ,Cvenli olarak kullanabileceim tek madde Decadron'du. Drt ay sonra beklenen douma kadar onu idare edebllecek miydi acaba? Bekleyip grecektik. ,** Aylar geti, her hafta Sarah'nn konumasnn daha da borulmas ve ba arrsnn artr, beni Decadron dorunu srekli artrmaya zorluyordu. Hamileligl lle birhkte, srekli artan Decadro, doru, biruamanki ince vcudunu obez bir armuda dontitrmt. Enslin bamls bir diyabetik durumuna gelmiti. Yz i ve .yurarlakt, dzgn yz hatlar ortadan kalkmt. Yanaklar ve srrtr ergenlik sivilceleri benzeri sivilcelerle kaplanm; salar seyreklemi ve krlganlamt. Elleri ve kollarnn n taraflarndaki deri incelmi ve soyulmaya balam, o bOlgelerde kronik yaralar otoyu kmt. Steroidlerin zaylltt bacaklarr, artan arlrnr artk ta5zamadndan, servisi ziyaretlerine tekerlekli sandalyeyle gelmeye balamt. Artk onu bir zamanki eklle gzmn nne getirmektc glk ekiyord um. Steroid ku lla.r,mndan lraynaklana., kom pl i ksyonlar ok ileriydi, yazm olduum dozlar gz nne ;lndnda, tahmin Korkun yan etkilerine karn, steroidle r gittike daha az etki etmeye balamlard. Kekeleyen konumas, nce "laf salatas"na sonra da anlamsz seslere dnmt. Sa }rolund aki zayflk felce dnm, hamilelikle ien karn byrken, steroettiimden ok daha derin etkiler olmutu.

idler etkisiyle atrofiye olmu kol ve bacaklan ilce klmt. Vcudu imd ik utan, iki asalak tarafindan .,-i.il-"kt"ydl -kanser ve cenin- her ikisi de kendi variklarn srdrebilmek iin onu kemiklerine kadar yiyip bitirme gayreti iindeydiler. Kadn doumcular, hamiie vitamin almalarn salk ve".rr"l"." rirler, doacak bebekleri iin deil, kendileri iin. Ana rahmindeki cenin gereksinme drydugu h.r eyi anneden alr ve anne_ nin metabolizmas da seve seve bunlar, ro"i, r^ ""-"-- --de oburdur. Sarah, iki cephede b,.d"" yaknda da bu sava kaybedecekti. Tmrn kresel bir ktitle eklinde byyeceini ve hamileli5in son aylk dnemine glrlldiginde de Sarahya n tedasiyaplabileceini umuyordum. Di". bir seenel< de, konumasl iyice ktletikten ve a.me,iyatln bu durumu daha da kortiy" gtremeyecei bir noktaya eriildikten sonra, .-"''yatla alnmas5zla yaam sresinin uzatlmas5rd. 'r-O.'' Ama maalesef, kanser ibirlii yapmaya yanamamrh, adna uygun olarak yengeo yan yan giderek cetebral ventriculere .,r..-,u ve beYin-belkemii svsna. karmt. Bir kere bell<emii svsna ka_ rtrktan sonra ise habis hcreler yzerek beyln ktlktlne ve omurilie kadar yayl mlard. Bir akam, n alnamayan kusma nbetleri ikayetle kadn doum hastanesine kaldrlmt. Kadn doum uzmanlar, sekizinci aynda olduundan, hamlieligin bu kadar ileri dneminde bunun hamilelikten k.yn.k|a-ayaca dncesiyle hemen beni aramlard. Acil servisteki nbeti kadn doum uzman telefonda beni_rkten u tabloyu izmiti: ''Kocas, hibir uyarda bulunmadan, mide brl.ntls, filan da olmadan karttn sylzor.'' Durumun, beyin sap kusmasr olarak bilinen ve tmrn befn sapnda postrema blgesi _kusma merkezi_ denilen bir alana girmi olmas ndan ka;makland n anlarna kta gecikmedlm. Mi-

de bulants olmadan uyarsz oluan beyin sap kusmas, hasta-

y olduka utandrrc durumlara sokar. Bir dakika nce kendini gayet iyi hissederken bir sonrakinde durumdan habersiz lir kurbann kusmua bulayabilir. Beyin sap kusmas, iki baka adan da rktcdr: bir kere ounlukla n alnmas olanaks,zdrr, ikincisi ise bu durum ortaya lrtktan sonra hastann genellikle birka haftadan fazla yaad pek grlmemitir. kadn hastanesindeki acil servis asistanr, hastann bizim servisimize naklini isteyip istemediimi sordu. Hayr dedim. Hazr olup olmadna baklmakszrn, Sarah'nn bebeinin alrnma zamanr artrk geliyordu. Sarah zaten olmas gerekenyerdeydi, eger

""T;ffihY:;:i

hAle konuabiliybr olsayd, zaten gelmek isteyebilecei yer bu-

ras olmayacakt. Onun iin en iin en iJ^ y". orasyd.

il y".

deildi belki ama bebei

***

Doum kouuna Sarah 5n grmeye gittirn. Bilinci yerinde fakat dilsizdi. S taraf felci artk btncldt; koluyla btlikte .yzn ve bacan da etkilemiti. Beslenme amalr bir nazogastrik tpn ucu.bur.rundar k5ordu. Ben odaya glrdlglmde aa5za doru baklyor ve sol eliyle ikin karnnr okuyordu. Yataa yaklatmda bo bak,Iarla bana bakt sonra yeniden aalya. baktr. Kocasr oturduu sandeden kalkt ve beraber odadan kmamrz iin bana iaret etti. "Tple besliyorlar ama gene de ok kusuyor" diye James sze balad "kusmay nleyici ilalar veriyorlr ana lida etmi.yor. Doktorlar: gre, eer kusmaya devam edcrse bu hafta sezaryer. ameliyatlyl: bebei alcakl;rrm. u sr:da hamileligi otuz altnc haftada, de<liklerinc gre bu sr:rrl kusma karsnda, hamilelii srdrmcsintlcnsc bcbci almrk daha gvenliymi. imdi tansiyonuntla ve kan ckcrindc clc sorunlar kmaya balad. Ayrca sa bac;,n<l: t| (]c[it [alam, bunu da tedavi edemiyorlar. SOyledlklcrinc giire hcr a., akcierlerine bir pht gidebilir ve her ikisini clc k:bctlebilirmiiz..." Dudaklarn srdr ve gzleri yalar|a doln:y l>alad.
249

; fri;".l'

;;

.,* ffi

i*;: 1il *H:J<

in

"yen

gece

ben zen

si

neJ en

aknhkla konumayr lm konus tm. "Gerekten de son gnerde pek ok sorun yaamaya baiamrt.'' James'in askyzne hafif blr glmseme geldi. .'Aslnda blr itirafm var. Son blrka .yd,. kl.,""ye sylemeden Decadron u dozunu iki katna rk..*rtrk. '' "Bunu nasl yapabildinlz ki? Reeteler belirli bir tablet sa/rsr iindi."

*H;,*:X;ffitr

"Olunuzun mu?'' "Ultrason ocuun erkek olduunu sterdi... Neyse, bu ii yapmak iin, yani kasetleri k.ya"a.Ull"*ek iin bir-lki ay kon_umasnn olablldllnce dzgn ve anlalabilir olmasrn istedi. Kasetleri grmemc irin ,ermedii iin de he,.hangl [_ir ekllde onayardm edemiyordum. Her seferinde blrka karabilmek iln bir avu dolusu "U-'*'J"ehap alryordu. Bazen onlar kusup at-yordu, Bir keresinde steroid tab.etlerinden alabilmek iin arabayla Ohioya kadar gitdk. Orada bir hashnenin aci,l se.visine bavurup yolculukta olduumuzu ve tabletlerimizin tkendiini s<;yledik,,Bizi kim ki? Kasetler kaydoldu bitti, imdi avukattmlzln "o.rrLr*kt zamanlarda olumuza ulatrmas iin talimat "l,"'a"."c"."ken verdik. '' "ok gtill bir han mef.endlyml.''

syledik.'' "Bunu neden yaptnz?'' 'arah, bebek iin bir dizi video kaset kaydetmek istedi. yirmi bir mesaj kaydetti on sekiz yana kadar her doum gn iin birer ayrrca da olumuzr., l-i.. r" gneri ie l,.ndigi gn iin birer tane zel mesaj kaydetti.''

"Aile doktorumuzda ve kadn doumculardan fazlasn aldk. Onlara reetemizi kaybettiimlzilre size veya Dr. Sakren'e ulaamadmz

"Bay Clarke, bu konuyu daha nce tartmtk. Tnii. vcriculeri sarmr ve alt beyin sapna ilemi. Hatta omurilic h;. dar girmi ble olabilir... girmernise aarm. Bu noktlt s()ra n tedavisi insafszlk olur." rpr.,..la.ndan taan bir-iki damlaya silip ban crli. Ertesi gn, sarah bir saat sreyle kontrol altna aIn.y; iddetli bir nbet geirdi. Ayn gnn akam ameliyti |,l.
,a**

onun iin yapabileceimiz bir ey yok mu? sine balayamaz rryz? "

zaman n tt.l;-

il:?'r'*:;"r'*Tj

Boz g.""l.r yatamda uyank yatp do-: }. "1*, yapp yapmadm,r, alltlnorum. Aman Allah'ml
bebekle ve onsuz ben ne yapacam? Bebek doduktan sonra

"Fazlas;Yla gl.

yaamnn kalan son birka gnnde acaba sarh'n lili.i bebeini sevebilecek kadar yerine gelebilmi myd ? [}i Ic i.yt . dum. Umuyordum ki kendi i dnyasnda, lrken yalz. hytnn yarn kazanm olmanrn zafer sevinciyle lmiiyl. Oglunun doumundan blr hafta sonra, sosyal hiznctlt.. liitii m, bir kez daha yapmak zorunda kalmayacakl;r., .,,llt|;,., bir transf'er yaphlar. Sarahy doumevinden tir tr;s,.,. l,;,|,, mevine naklettiler. Orada, steroic,ller -uyuturu(.t [;ls l i,

tirecekti.

Sarahy son defa sezaryen ameliyatndan drt gn sonr: gii,dtm. Artk darirardan verilen svlarla yaamn srdr.y, vt, bilincini de ilce kaybetmeye balamt. Ben yatann y:tl:, dururken bir hemire, yeni domu salkl bebek singcsi, ili buuk kiloluk ktitk James'i getirdi. Hareketli bohac :ncnin salam kolunayatrd. Sarah gzlerini iyice am tt[c-ic bak5or, sessiz ballarnda hblr duygu belirtisi grlniiy.du. Birka dakika sonra ban evirdi ve gzlerini kap;tl. Y;ama iradesinin vcudundan ayrlp gittiini neredeysc. giircliliyor ve son bir kez konuma yetisinin yerine gehp say .yk;ran sesiyle "Artk bittl!" diyebileceini dnyordum. orada, ktk bir kentin, kttk bir hast;rnesinin kiiik li. odasndayaamn byk arknn bir dnn daha t:;|:dna tank oluyordum. Ana ve yavruslt kedileri iin izili kadere uymulard, fmr de yaknda kendi grevini ycric gt.-

onu baka trl tanyamayacak oluna bir video mirasr brakabilmek iin ald steroidler- kanndan temizlendi.

kiinin kafay bulmak iin uyuturucu aray gibi, Sarah'nn

Sarah'nn lmnden ionra;nllar gemiti. Gnn birinde mezarn ziyaret edip mezar tandaki yaz\^ son bir kez okudum:

XIII. Boltim

SARAH CLARKE SEVGit, E YAVRUSUNA BALI ANNE

Ait Olmak

abamdak; iyi pimi msrl dana eti sotesi yemeime .buk,p beyin ve sinir cerrahisi blmnn yeni baasistan olarak grevdeki bu ilk gnm dtitindtlm. Beyaz doktor gmleim yeni ,lolalanmt, indeks kartlarm tertemiz yazszd ve kafam dinlenrniti. Bu durumun geici olduunu bi-

f* ffi _.

liyordum, firtrnadan nceki sessizlik gibi. Yal bir temmu, sabah saat yediydi. Grcvimin ilk kartlarrn tartmas seansrnr yapmak ii n si sta n lr t:k mmn gelmesini bekhyordum. Bana tahsis edilmi lulun:n kdemli asistanm, patoloji semesini yeni bitirip dnmii tl:rn Mark't. Yeni kdemsiz asistanrm Dave, Chicago nivcrsitesi mezunu olup Penn niversitesi'ndekl internlilr clcmini yeni tamamlamt. Parmaklarm sinirli bir ekilde misiy vurup beklerken kendimi

Programmzn drdnc ;nhnda olmasrna karn, Mark' yalrnz lm ve kuru pasta toplantlarndan hatrllyordum. Dave'le daha nce tanmtk, onu asistanhk mlakatna ben gtrmtm ama bu da lki yl kadar nceydi. nternimiz (btlttin internler gibi) tam bir soru iaretdi. Bu pozisyonu, bu ay iin dolduracak bebekyzlt br delikanh olan Bob, btiytdtgtnde ortopedik cerrah olmak istiyordu. Ben ;nld rmlarla bouurken neredeyse yabanclardan oluma bu takm bana yardrm edecekti. efin baarsr asistanlar takrrnrnrn baarsna bal5d. Tam kapasiteyle altnda servisin katlarnda yirmi ila otlz, taraada ayrca alt, youn bakm nitelerinde on hasta bulunurdu ve bunun dnda bir dzine veya fazlra hastaya da konsltasyon yapardk. Ameliyat programmrz gnde dokuz ila on craniotorny lle bir dzine veya daha fazla belkemii operasyonu ierebilirdi, travmalar ve diger acil vakalar bunlarrn dndayd. Benim kdemsiz asistanlk gnlerimden bu yana i yk yizde 50 artmt, buna }rarlk niversite servisine tahsis edilen asistanlarn sayrsnda bir art olmamtr. Karlatrma asrndan, 1960'larda bir baasistan ortalama olarak gnde sekiz hasta giriiyle kar kar5zayd. Btlytlk Cushing btn kariyeri boyunca iki binin biraz zerinde ameliyat yapmt. Bizim programmzda ise her yl bu kadar ameliyat gerekletiriliyordu. Diger btlttln cerrahi uzmanlk alt bOlllmleri gibi, beyin ve sinir cerrahisl de l970'1erde ssel olarak btytlmtltll. Serviste olup biten her eyi bilmem olanakszd. Ama bu durum fakltenin eflerinin her eyi grr olduunu dnmelerini engellemordu. Bilgi iin srekli daha alt dtlzeydekl hastane eleman]arna gvenmem gerekiyordu. Baasistan iki dtinyada birden yaar. Daha gen asistanlar iin ef ve onlara i verenlerden sadece birldlr. Ne zaman nbete kalacaklarna, ka tane belden su alma ii yapacaklanna, hangi ameliyat vakalarn yapmaya "hazr" olduklarna o karar

ok yalnz hissediyordum. Beni yetitiren eiticilerim Gary ve Eric artk yoktular. Onlarrn yol gstericlhgini ok zlyordum.

verirdi. Kadrolu uzman doktorlar iin ise ef, ko dediklerinde koacak bir av kpei, her trl kaprislerini yerine getirecek bir uakt. Cerrahlar ordusunda baasistan avu rtbesini tarr, ne erata ne subaylara yaranabilir, stne btytik sorumluluklar yklenmekle birlikte ok az gerek yetkiye sahiptir. Kadrolu cerrahlar tarafrndan efe yneltilen her trl aalama karsnda ben neeli ve ibirligine hazr durumda kalabllmeliydlm (Gary'nin dihyle 'Pislik ye ama en sevdigin yemekrni gibi yap'). Kadrolu uzman doktorluk grevine gelebilmem iin bir yldan azbir srem kalm, olduundan, kadrolu cerrahlarla iyi geinmek ,oru.rdaydm, onlar iyi bir i iin yol gsterici ve referans mektuplan elde edebilme arsrndan vazgeilernez kaynaklard. Saat Z. l5'te, Mark, Dave ve Bob, tepsileri yemekle dolu olarak masaya geldller. Nroirrji blmne bakan erkek bahemire de bire katld. "Herkesin tam zamanrnda geldigini grmek ne iyi!" derek mutlu olmayan bit y, ifadesiyle saatime baktm. "Patronun biraz nce bana syledii yeni kurala gre btn asistanlar saat yediyi,yirmi gee olmalar gereken ameliyathanelerde olacaklar, bu durumda.yirmi iki hastann durumunu incelememiz iin nmzde kocaman bir be dakikamz var. Hzl yiyin
beyler."

lk .orll intern ald. Ben tp laklesinin nc s,r,,f,ndayken Carl'dan duyduum gibi yukardan bakc bir t:vrla, hzl bir ekllde barsak hareketleri, ameliy:t sonras ba arrlar ve uyuyan hastalar konularrnda onu haladm- Garip blr duygu;rdu. Yrllar sonra ailemle birlikte yaptmz tir otomobil yolculuunda arkada birbirleriyle ekie,-,, kzlrrma dOnilp eer uslu durmazlarsa otoyolun ortasnda arr:[y durdurup ineceimi sOyledigimde aynr duyguyu yaamtm. O anda babam olmutum. imdi de Carl, Maggie, Cary ve'tandm dier baasistanlar olmutum. ark dOntl.yordu. [ler kuak, bir sonraki iin 'yerini terk ederken bir de miras br;kyordu- Alt yl sonra bu255

yathane|ere yneldik; on be daklka gecikmi olarak. Sylemeye gerek yok, patron ate pskryordu. te yaammrn en lr-

rada Dave oturacak ve aynen benim davrandm gibi davranacakt. Hasta sorunlarnn zerinden koarak getik ve doru ameli-

t;nl boyle balad.

***

"Lanet olsun Vertosick, hAlA ayn ameliyatta mrsrn?'' Patron, sa ayayla ameliyathanenin arpma kapsnr ak tutarak dandan bana kkryordu. Cerrah]ar argosunda, birisine hala ''ayn ameliyatta" m olduunu sormak bir hakaretti, ima ettii ey, daha iyi bir cerrahn ayn sre iinde bu ameliyat oktan bitirip de yenisine gemi olacalyd. "Evet ef'endim gerekten de ayn ameliyattaym, sigmoid sinste kanama olutu ama imdi durdu... On dakika iinde duraJn amaya hazrr olacam." "(Jmarm yle olur. Bundan sonra bu ameliyathanede bir cervical disk ameliyahm var, sonra da saat te tbbi icra kurulu toplantm var, ona gre ayan denk al!" Birbirini takip eden gnler ve haftalar boyunca bu durum byle srp gitti. kadrolu cerrahlar srekli beni itip kakyorlard. "Ayn ameliyat m?" "Saat te bir yerde olacam...'' ..Sen ne yaptrn sanu/orsun?" "OPTK SNRDEN IJZAK DUR

dim iin yaratc olmak zorundaydm. Kou dolu deilse bo hasta yataklarndan birine uzan5ordum. Yoksa asistanlarn dinlenme salonundaki bilardo masasrnn stne kvrlp yatyordum. nsan otuz alt saattir uyumamrsa sert tahta bile olduka rahat geliyordu. Benden rceki ef'lerin zaman zaman yapt gibi ameliyathanblerde uJrumaya hlblr zaman cesaret edemedim. Organ nakli ekibimizin igzarhn bildlgimden, sabahleyin karacierim eksik olarak uyanabileceimden korkuyordum.

***

LTFEN"

Vb.

|,

Yemek dzenim bozulmu, on kilo kadar zayflamrtrm. Hastalardan biri fenalar veya acil bir travma vakas gelir de ben orada bulunmam de hastaneden ayrlmaktan korkuyordum. Baasistanlarrn hastanede gece nbeti tutmas gerekmediginden idare bana yatak tahsis etmemiti, orsa ki ben hastanede kdemsiz asistanlardan ok gece geiriyordum. Geceleri karanlk hastane koridorlarnda, geceyi geirmek iin scak ve Jrumuak blr yer arayan evsizler gibi dolap duruyordum. Organ nakli eklbinden birisi, gecwi srekli cerrahlarn oturma oclasndaki kanepe zerinde geirmekte olduundan ben de ken-

;ffiJ

&,.

s"

Organ nakli servisimiz toplumda oldukayksek prestije sahip olduundan, salk merkezimizin ameliyathane zamanr ve dier kaynaklarndan aslan payn alrdr. Yldz statleri, organ nakli cerrahlarna eski kovboy filmlerindeki haydut kahramanlarn rktc karizmasn yklemiti. Benim asistanlk ;nllarmda organ nakli ykleri yerel telezyonlarn haber programlarnda gtlnlk olarak yer alrr, organ nakli cerrahlar nller arasna solrulurken her alc verici, orsan ve hastalk permtasyonu tbbn birer kilometre ta olarak tantlrd ('Gen kz, akcier kaynakl yksek tansiyon tedasi amac5la, bir AfrikalAmerilralnn akcieri taklan ilk Asyal oldu... Saat on bir haberlerinde izleyin!'). Merkezimiz organ nakli asndan esiz mkemmeliyette bir merkezdi.ve hala da yledir, ancak ben organ rakliyle yaam kurtarlmasnn haber medyas tarafindan rnein, bir subdural hematomun almasr veya bir diyabet komasnrn geri dndrlmesiyle yaam kurtarlmasndan daha stn tutulmas.r bir trl hazmedememiimdir. Med.ya tarafndan yllarca izlenerek poplcr olmu bir k;racier nakli hastas gnn birinde aniden lnce, lclediye lkan bir gnlk yas ilan.etmiti. Trajik bir Oltm, tanrm da digerleri deil mi? Belediyemiz rnein ne zaman bir S:rrah Clarlre gn ilan edecekti? Kalp ve karacier nakillcri gerekten de, uygulamasr derin bir yetkinlik, ameliyat olmak d; bilytik cesaret isteyen kahramanca eylemlerdir. Ank ulusal salk programlarr perspekti257

finden bakld$nda bunlar sfir sonulu oyunlardr: Kurtarlan her yaam kaybolan bir yaamdan kaynaklanmaktadr. Beledi-

yerniz, kentimiz sakinlerini organ verici kartlarr imzalamala zendirmektedir, ancak gene de hi kimse gen ve salkl olarak beyin olilmtlyle yaama veda etmekten yana deildir. Dlger taraftan, organ nakli programlar ise, gen ve yakkl kadavralarn -beyinleri anlamsrz bir felaketle snp gitmi yaamlarrnrn en gzel alarndaki insanlarn- srek]i ak sayesinde beslenebilmektedir. Yetikinlerde, organ vericilerin ou silahla vurulma veya trafik kazalar kurbanlardr; ocuklarda ise kurbanlar anne ve bAbalarnn sarsmas veya dvmesiyle yaralananlardr. Tanm olarak, nakledllebilecek bir organ, esas olarak nlenebilir bir trajik olayn sonunda otaya kmaktadr. imdllerde organ nakli uygulanm kiiler, daha iyi durumda olmalarna karrn, gene de organ alrnan kii eger yoldakl d;ree arpmasayd veya merminin yolundan kaabllseydi ve organlarn kendisi kullanabilseydi, genelde onlardan daha uzun zaman yaayabilecekti. Organ nakli olayn ben btn kalbimle destekliyorum -kt bir durumdan en iyi sonucu kard iinama gene de daha btiytik bir amac gzden uzak tutmamalyz: insanlar organ verici o.1ma durumuna dmekten kurtarmaln. Beyin ve sinir cerrahisi servisimiz organ nakli cerrahlar5la sk temas iinde olmann tahhsizligini yaar. Onlarn potansiyel organ vericileri ounlukla nce bizim hastalarmz olurlar. Dier hastaneler bile, ounlukla beyin lmne uram hastalarnr, organ vericisi olma durumlarnn deerlendirilmesi iin bizim servisimize yollarlard. Bu bizi sonsuz derecede tedirgin eden bir uygulamayd. Bu uygulama bizimyataklarmz balamann tesinde, organ nakli cerrahlarn bu trden srradan ilerle megul etmemek iin, gen elemanlarmza bu yaayan ltler zerinde olay yktileri derlemek, kan ve dier vcut svlar alp an;-lizini yaptrmak ve fiziksel muayene uygulamak gibi -ounlukla gecenin orta yerinde.yaplan- ek sorumluluklar.ytlklerdi.

.Gelimi organ salama ebekeleri ve organ nakli vakrflarnn kurulmas ncesinde, organlar alnacak kiinin ailesiyle grme grevi, hastaya bakan doktora (ve srasyla nbetteki beyin cerrahisi asistanna) dtlerdi. Bazen, hastanrn 'yasal" lmnden ailesinin haberdar bile edilmemi olduunu renip aardk. Dardaki doktorlar genellikle bu konudayan izer, hastann "deerlendirilmek" zere niversite hastanesine nakledildiini sylerlerdi, bu doru blr ;fade olmakla bthkte tamamyla drst deildi. Bazen, hastay beyin lm durumuna sokmaktan sorumlu olan kiiden, izin almak zorunda kaldmz olurdu. Asistan]ar-

mzdan biri, bir keresinde organ vericisinin kocasn -karsn beyninden vurma suuyla tevkif edildlkten birk; dakika sonra- kent hapishanesinden arayarak izin istemiti. ZanI daha sonra karsnn lmnden kendisinin deil, organ nakli cerrahlarnn sorumlu olduunu iddia etmise de, ge.,e de cinayet suundan htiktim giymekten kurtulamamt. Organ vericilii konusu baka srprizler de dourmutu. Beln lm gereklemek zere olan gen bir hasta, lmekte olan bir karacier hastasna acil organ nakli iin New York'tan ha'vayoluyla getirilmiti. Organ alcrs nceden ameliyathanenin fuayesine alnp amelata hazrr duruma getirilmi, organ nakli ekibi greve arlmt. Daha nce yaplm kan ve doku testleri tam,bir uyum gsteriyordu. Ancak ktltik bir sorun vard: organ vericisinde henz beyln Oltimtl olmamt. Kdemsiz asistan Dave beni evden aram ve hastann ar'uyars karsnda deserebre olduunu syIemiti. Beyin lm, nrolojik muayene sonucunda blitn beyin ve beyin sap etkinliinin sona erdiginin saptanm;rslyla kararlat. rlr. Bazen EtsG (Elektroensefalogri.li, bcyin elektriksel etkinhginin llmesi) gibi baz yardmc .ytintemler de kullanlabllmekle birlikte, beyin lmnn saptanmas esas olarak klinik yntemlere dayanmaktadr. Beyin iilmne uram bir kll, kol ve bacak]arn anlaml harekctlerini yapamaz, soluk alamaz, a-

r|ya yant veremez, gzlerinde a tepki ve rme refleksi yoktur. Deserebrasyon, arr karsnda kol ve bacaklarn gerilmesi, beyin saprnn canl olduunun iareti olduundan bu durumda bn Oltimne karar verilemez.

Dave'e hemen hastay tomografiye almasn syleyip, bu Lazarus'u grmek iin evden frladm. Hastaneye geldiglmde potansiyel organ verici, beyin cerrahisi servisine alnm olup evresi organ nakli takmnn sabrrsrz elemanlaryla sanl5zd. Dave kl kutunun nnde durmu tomografi filmlerine bak5zordu.

olmcl deildir. New Yorklu dostumuz sabah kahvaltda;,_u_ murtayiyecek." ..Burnundan midesine salnmr tpten osmolit yiyecek demek istiyorsun. B"^. lmne uramr adam grdmde ben tanrrrm, aada karacieri iflas etmi bir kad" hastam var"' "Ne bu yahu! Televizyon oJrunu mu oynuyoruz burada? Adam daha lmedi ve siz de onu alamazsnrz. Tamam m? im_ di ekin arabanz|." Kalabalk grup odadan kl, Biz o gece adamn tmrn aldk ve hasta bir hafta sonra hastaneden yrierek kp gitti, organ verici havuzunda bir hasta azalmlt ama bu hasta duru_ mundan ikayeti degildl. Tmr lresin olarak yaamnr sona
erdirene kadar ikiJnl dahayaad,

Dave, alak sesle "Bu organ ,,ericide bilyllk bir cerebellum tmr var" dedi. 'yardmc olabilirmiiz gibi grnyor ama akbabalar burada" omzu zerinden geriye bir bak firlatn. Organ nakli cerrahlarrna takm olduumuz bu isim onlarrn inanlmaz bir ustahkla beyin lm kokusu alabilmelerinden kaynaklan5zordu. Her gn youn bakmn evresinde dolap dururlard. "Akbabalar bover, ben onlar hallederim... Hasta;n aa5a indir de u nesneyi karalrm. Hangi Massachusetts Genel Hastanesi'nden gelmiti ? " "Anmsam5rorum. Merkezden uzak ehirlerden birinden geliyor. Ailesine kanserli bir tmr bulunduunu ve lmek zere olduunu sylemiler, onlar da tabi haberlerde organ naklle ilgili pek ok gzel eyler duyduklarndan organlarn balamaya karar vermiler. yi jest ama biraz erken!" Organ nak]i eklblneyaklatm "Kusura bakmayn beyler ama Mark Twain slubuyla sylemem gerekirse, bu ahsn vefatrna dair duyumlar fevkalade abartlmrtr diyebilirim. Hasta bizde kalyor, belki bir dahakl sefere yardrmc olabiliriz." "Ne diyorsqn sen yahu !" dlye ekipten biri zehir tkrr gibi konutu "Baksana adam deserebre, yaknda lecek. Bir saat kadar belrler yeniden geliriz." "Hangi beyin cerrahisi biriminde eitildin sen, bilge dostum? Posterior fossa lezyonundan deserebrasyon sandrrn kadar

***

hangi ses olabilir? Gece nbeti interndeyken asl,nda hi yatma-

zrrr|, Gecenin krnde alan telefonun sesinden

daha lrt

mak gerekir. Telefon ahizesini kulama ektim, Ortopedist aday Bob telefbnun br ucunda heyecanla anlat5rordu, "Silah yaras! Tam iki gzn arasnda! Ne yapaym? Hastanrn tomografisini mi ektireyim yoksa dorudan ameliyathaneye mi ala;nm? "Yava ol Bob. Giri ve k yaralar nerede? "Merrninin girii, sylediglm glbi tam iki gzn ortasrndan, Burun kprsnn hemen zerinde bir san,timetre kadar bkafanrn arkasnda occipital .yl.ikltikte bir yara var. k yarasr var, bOlgede ama orada pek ok keelemi loana bulan_r sa emin olamlyorum", ok k.yarasnrn tam nerede olduundan

yakndan bakmaya korkuyorum""' ,,Sakin ol. Yarann iine kusman filan istemem. Hastaya
entbasyoh uygulanm m? " "Hayr. Hasta ry,..rk aslnda,"

"Bir daha syle bakaym!" "Kahve imek istiyor... Ameliyata gireceine gre, imesine izin verelim mi?"
261,

Dur unu anlamaya alayrn. kl gortl.,tin arasndan girmi ye bann arkasndan knr bir mermi yaras var ve hasta kahye imek istiyor? Doru mu?" "Evet. Geldiginde kenclinde degildl ama sonra hemen ayld. arip deil mi?" "Tomograficileri ar. Ben de geliyorum. Gelene kadar sor 61na kahvesine eker ve krema istiyor mu. Bana d:. bir kahve haz,la, ok ekerli olsun. Tamam m? Grrz." Hzla giyindim. Bu hanm daha uzun bir sre ayk kalamaz jiye dnyordun. Biytlk ihtimalle mermi btyik bir damar|1 sins Jnrtm olmallyd. Yrtmam dahi olsa yaknda be.yni imeye balayacakt. Acil servise geldig-lmde, hasta tomograf elrliyordu, muayene odasnda deil, acil servisin lekleme salonu.da oturmu, ba kanl bir Kerlix bandaj ile sarl, televizyondaki ge saat yaynlanar sinemay seyrediyordu. ehrin polis gcnden bir kadn memure yanrna oturmutu. "Vurulan lzrnm siz misiniz?" diye sordun. "Ih hh" diye yantlad dalgn bir havayla, gzlerini televizyondan ayrrnadan. "Benimle gelebillr misiniz ltitf'en'l" iaret parnram bkerek onu arrken br elim]e muayene odasnn metal kapsn gsterdim. Bana kzgn bir bak frlatt ama gene de istei6i yerine getirdi. Muayene odasna girdikten sonra olanlar anlatt. "Erkek arkadam biraz kafay ekn-iti, ok kzd, bilirsinya iyice zvanadan kt ve beni vurdu. Vurulduktan sonra ba;nlmm herhalde. Biliyorum isteyerek yapmad... Ne de:sin, bu gece ona doneblllr miyim? o dnemezsin dor." Bizimle birlik1 odaya girmi olan ask suratl polis memuresine iaret etti. "Bilorum beni gerekten sevor o. Biliyorum isteyerek yapmad. Blliyorun- yapnad ! " Yaralar aynen Bob'un tarif ettii gibiydi. Bann arka taraf1 mua}ene ettim, gr kumral s;larn ayrarak inceledigimde kenarlar knkl, kyarasn grdm. Salarnn arasnr kar"

trrken, ekli neredeyse hi bozulmar" bir mermi ekirdegl beklekveti iine dt. I(adn polis onu hemen alp darda gtrd, Her iki yarada da k;r.yen cinayet masasr dedektillne na,na,yoktu ve re beyin dokusu ne de omurilik svs srznts kadn grlyordu. Nroloiik muayene sonulan normaldi, Bu nas,l oluyord. da hAlA yaayabilordu? Tomografi sonucu bu sorur,un y;rntrn verdi, Mermi, frontal

tarakemii atlatm f'akat bey,e zarar vermemiti, Banrn st fnda, kafatas ile sah deri aras,nda, kanla kark havadan

uzaoluma blr birikim, giri yarasrndan ,k yarasrna doru sonnan bir iz oluturmutu. Nlermi frontal kemie arptktan rayukar5a doru sekmi ve rulet topu gibi, kaf'atasnn zerinarkasndaki den ve sal derinin altndan hzla dnerek kafanr skemii paralayp dar ,kmt, Kadnn k:f-atas normalin bir kalnl'ktayd, doutan gelen bir aromali, bu da ya-

tiindeki Martin'in kaf'ay delmi ok amtn lrurtarmt. Komedyen Steve gerekletirmiti, zkasnn tabancal versiyonunu nd eyDavr;rn n n gariplii yarasrnn a rtcl n n da tesi di. Tabancasn iki gznn arasna dorultup tetii ekmi "Sonunda skaolan adama kar hibir kzgnlk beslemiyordu, lamad, m?" Arada bir, ok iip sinirlerine hakim olamamann inanddnda ada*,. kOtll bir ey yapm olduuna bir trl

rlamyordu.

***
sa-

Kaf'atasmz beyni koruma arsrndan olaanst yetenee Proteshlptir. n alnamayan depresyon rahatszl olan bir ecel gnn tan rahibi gnn birinde Tanr'srna kavumak ii ald 22, beklememeye karar vermi ve bir arkada,ndan rln kalibre ap,rdaki bir revolveri sa akana dayayp patlatarak d"cekendini yere sermiti.,lmclil dzeyde yaral olduu yapmaya siyle, salk grevlileri, soluk borusu iine entbasyon

Acil bil" g"."k grmeden onu doru hastaneye getirmilerdi, getirildiinde izgili yznde hu,urlu blr if'adeyle "e.ri.i,nir"
baygn durumdayd,

262

Yaam belirtileri normal ve gzbebekleri a tepki verir durumda olduundan hemen bir normal kafatas grafisi alnmas,nr istedim. Rntgen f'ilmi, tahminimin doru olduunu gsteriyordu. Ktitlk mermi, "Pterion" adn verdiimiz d kulak giri

inin be santimetre kadar nndeki sert bir kemik rkntsna gmlp kalmt. Mermi beyne kadar ulaamamt. Merminin arpmas ar sklet bir boksrn ;rumruuriu yemi gibi onu ba;nltm ama baka bir zarar vermemiti. Kendine gelmeye baladnda, gzlerini teki dnyada aacana inanan adamn reaksiyonunun ne olacarnn merakla dikkatle rzn incelemeye baladm. Gozkapaklarrn krptrd, gzlerini floresan klarnn iddetine altrmaya ahh. "Burasr cennet mi?... yoksa cehennem mi?" Gzlerinin nnde kibrit akmak glbi, ii'mden gelen oeredeyse kar konulamaz bir aka yapmd isteimi glkle yenerek, "Dorusunu isterseniz Peder, buras aci] servis ama zaman zamaI\ cehenneme de benzedigi olur", diyeyant verdim. kl eliyle ytlzn kapayarak kontrolsz hkrklara bouldu. "Allahim ok utan5orum... ok utanorum,, kendimi Oldtirmeyi bile beceremiyoruml" Bylesine derinlemesine umutsuzlukla giriilen bir eylem be sanimetrelik bir kemik parasnca sonusuz braklmt. in garip.yan, Tanr ya kavuma yo|undaki bir aba, gene oun tasarrm, bir yppya taklp kalmt. Onu strabyla ba baa brakp baka bir ey sylemedim. Tetanos inesi yaplp psikiyatri blmne aktar]d. Onu bir
daha grmedim.

de meningitalrk menenjittir. Meninglerde oluan bir tmre oma denir. meningiHemen hemen her zaman iyi huylu tmrler olan kaynaklaomlar, beyinden deil de kafatasrnn d yzeyinden yava btiytlnarak g"lil. ve kolayhkla ahnabilirler, Bunlar ok kadar yllar dklerinden, tansr yaplacak btlyiikltlge ulaana hatta on yllar geer. kadar severBeyin cerrahlar meningiomlarr ok severler, O ler ki Bayan Janeway'in asistanlar kliniginde boy gstermesi nasrl oluyorbana artc gelmiti. Kadrolu cerrahlardan biri, sigorta durudu da bu.ru daha nce kesip almamt? Hastann koca iko menuyla ilgili olamazd. Kadrolu doktorlar, onlarn hastalara sfningiomlarn lrolayca alvermek iin neredeyse grvermeye raz olurlard, Dave hastay daha nce

ne

para

mt.

"Dave, bir meningioma hastasrn,n bizim klinlkte ii ne?" "Janervay'den sz ediyorsun herhalde? I(rvrk, kavruk bir olmu, hatun. Depresyon gemii var, birka intihar giriimi ve Allison Manor bakmewinde imdi Alzheimer hastal var

***

Pazartesi sabah. Asistanlar kli.,igl. Srt aril ve boyun yaralanmalar olan hastalar gnn programInI dolduru;or. Programdaki bir hasta dikkatimi ekti: Florence Janeiay. Tan: Meningioma.

baklor." "Meningioma olduunu nasl anlamlar?" '|Bakrmendeki bakclarda" biri sanr tararken kafasnda bl. lik olduunu grm, Tomografi iin buraya yollamlar, Tomografisi ofiste." "k- yarrrda?" "Altm yedi." Beraberceofisedondtk.Davetomografifiimleriniklkudeil, tuya takh. Bayan Janeway'inki sadece bir meningioma bir top kafasbtlttl., meningiomlarn anas5dr, Kocaman beyaz kalnlann te birini kaplrordu, Meningiomlar, kafatasnda gelen ilik ma oluturduklanndan bakmevi bakrcsnn eline
ortaya kmt.

katman beyni sarar: dura mater, rachnoid ve pia mater. Bu katmanlara, toplu olarak mening ad verilir. Meningler bakteriler tarafndan enfeksiyona uratldnda ortaya kan has264

"krvrk Bayan Janeway'i gordtlgtlmde f)ave'in ona neden bacaklarrn kavruk" dedigini anladm, Adale kaslmalar kol ve
265

arptmt. Anlamsz baklarla bolua bakp duruyord-. Birka szck syleyeblliyor ve kendisine sylenenleri yap5zordu, gerekten de, her hallyle Alzheimer hastalnn beiirtilerjni gsterivordu. "Onu ne yapacaz?" diye Dave sorclu. "Alzheimer hastal olduunu nereden anlamlar?" "Balrsana haline!" "Bunlarn tiimrnden k:ynaklanmadn nereden bileceiz? " "Bilemeyiz herhalde." "Yani, birlsi kafa tomografisi bile ektirmeden ora tedavisi olanaksz bunama tans m koymu?" Dave, hastann kaln taburcu dosyasn elden geir<likte Bir an diitindtlm. "Korkarm i ite n geni, tmrya da deil bundan sonra yaplacak bir ey yok. ' f)ve, muayene masasndayatan arpk kdeye bak:rak " ite gemi hem de nasl" dedi. "Onu bakmevine geri gnder. Oirlara 'teel<kr ederiz tiz bir ey yapamayz' de," Klinlktek; hastalarn muayenesini bitirip koulara dndtlm.

f'azlaydbaskyapmakta olduu gz nne ahndnda olduka ameliyat ka,y.,.rt,.ryl. akladm. Nazike dinledikten sonr;r iul etmediini belirtti. de kemir$ncak, konu benim iimi kemirdigi gibl onunkini araya mi olmalyd ki ertesi sabah telefbn etti, karde bir ve amelagelip konuyu tartmlar (Bayan Janeway duldu) gibi, benim t,., yuprl-rsra kar:rr vermilerdi, Tahmin ettiim il gibi onlar da ne kadar ktitik olursa olsun, ileyen bir beynin huylu bir tmrn insafna terk edilmi olma olasl,la yaasonraki y:,may;.cak]arn a nla lard, Cran i otomy a,mel iyat,n l,afiann pogr.rr,.,, aldm,

***

***

Ancalr, gece boyuca. Bayan Jneway aklmdan lrmad. Hatta ertesi gn de. Bunama durumu geri evrilemevecek noktada md? Altmyedi o kadar ileri birya degildi ve sal da yerindeydi. lln btiytik k,r,n, ;rad,n. "Annem iki yldr kt, Depresyon durumu ii yl nce balad ama hafza kayb ve uyumsuzlulr iki yldr var. _Son alt aydr ne beni ne de kz kardeimi tanmaz oldu." "U yl ncesinde nasld?" "Otuzyldr yrtt bir sigortaclk brosu vartl. ZekAs da jilet gibi keskindi. Blr sre sonra hes;p yapmakta gtiltlk ekmeye balad ve ii br;rktr. Ne zamand?... yani... 1976 g6i." Durumu kendisine anlattm, tmr t;nnladm ve ameliyattan kaynaklanan riskleri -ki tmriln bUytiklti ve sol leyne

Ameliyat iin patrodan yardm istedim, otuz ylhk deneyimine gereksinim duyuyordum, kemii altndaki ikin ok kanl bir ameliyatt. Kalnlam bektleden ayrrken sel gibi lran akt, Duray kestim, tmrle kafann yin :rrasndaki ara 1ruzeyi belir]edikten sonra, ktleyi teknill.rd"r-, ,karmai. iin ekmeye balad,m, Benim yav;r uzun zaman alacak ve bu zaman imle bu ii tamamlamam ok iinde de karramayla baa kamayacaktk, "Bu i hi bitmeyecek gibi!" diye inledim, sesle. "Her -'.abuk karmamz lazm." dedi patron sakin bir Anestezi on-be dakikada ilti yz mililitre kan kaybediyoruz," "siz idare edebilir mi_ ekranrna bakt ve anestezistlerle konuttl
siniz, beyler?"

..olabiliramahastadaddetliSlVloyamalaristemeyiz.,,

"Frenk, p"rn-k toPatron gzlerinde bir prlt,yla bana balrt paklar al ve bipolarnr hazr et, Bu nesneyi eski usulle koparp "Tanam o zaalacaz. Hzla. Hazrr mrsn?" tam salladm, man, imdi duranrn iinde geen tmrn iizerinden atlayan koca-an bir naylon ilmek yap", urirya", tamam", imdi par-

yapm olduum ilmei ekmeye balrdm, Ynetim kurull

mam burava koyacam", TAMAM, BK MDl" de P;tron iaret parman tnrn altna doru iterken ben

bakanmz parman gittike daha fazla tmrn altna doru indirirken krrm,zr beysbol topu da yaradan dar5za doru kmaya balad. Kanama artmt. Sol elim ilmei gergin tutarken, sa elimle beyinle tmr arasrna pamuk tgpaklar sokmaya ba-

Belkl ye'cek bile olsam, mezarma huzur iinde gidecektim,

Ay

ladm. Kafann derinliklerinden tmr ekerken, patron nce bir parman daha sonra di6erini tmrn altna soktu, yle ki bir sre sonra Bayan Janeway'in kafas patronun elinl btitlnyle yutmutu. Anestezistler huzursuzlanmaya baladlar. "Tansiyon dtitlyor. " "Dzeltin!" diye patron kafasn kaldrmadan bard "burlu., iin para veriyorlar size. Hadi l.rank, gel uradaki atardamar yak... Tamam ite. Devam et, neredeyse bitiyor." Sonunda, koca ktle kafatasnn iinden kayp dar,ra kt, ve kesiImemi bir dura paras zerinde asl kald. Makasn tek bir hareketiy|e tmr elik ktivetin iine dverdi. Kanama;n durdurabilmek ii., bir saat daha uratk. Her ey kuruduktan ve hasta kararlr duruma ulatktan sonra, tmrn geride brakt korkun beyin deformasyonunu gOrebildik. Meningiom, sol yarmkreyi gzleme gibi yassltmt, ayrca, ameliyatmz da korteksi olduka hrpalamt; beynin bt-ittln bunlan atlatabileceinden kukuluydum. Her eye karn patron dururndan memnun grnyordu. ":^ i baardk. u canavara bak!" Eldivenlerini karmadan "Artk sen de tam anlam5zla bizlerden biri oldun." elimi sil<t.

dtilti kazanayzeyinde hi yryemeyecektim ya da Nobel Fakat bir m ayacaktm veya Beyaz Saray'd a yaayamayacaktm, ve ailesini insanr bakmevinden kurtarp ona bilincini, yaamn te bu benim iin geri verebiln,e ayrcalrnr kazanm, olmak", mutluluktu, btittin dnyay verseler deimeyeceim bir
karArada bir nme gelen Bayan Janeway tr vakalara dnemi beni iyice ypratmt, Sin, geirdiim baasistanlk organ vericileriy1.1 |."l""-alarlyla, beyin lmne uram ar l", a.,ik iindeki internlerle, kasnt uzman doktorlarla, kr{'eteryalarnda ayakst yenen eken hastalarla ve hastane brakmrt, Yaptyemeklerle srekli i ie olmak silinmez izler "g,kii" olan evkim azalmt, Bz gnler kinrin yaadna billn Odtlgtlne aldrma, olmutun, Artk gnlk iimi yapp arr nce eimi tirmek peindeydim, yaamma gcri dnmek, bir filyrrr.r-,, grmek birinci sr;lakl isteindi, Afrika Kra,lesl dolu mindeki Humphrey Bogart gili, gerelttiinde siilklerle yaphm durmak suya girip gemimi ak denizc ltru ekip

*dr*

tekeYdi'

***

dnesonun<la fazla bir tren tat; olmadan asistanlk deil mi? ne nemli mim bitmiti. "Onlardan biri" tlrutum,

***

Bayan Janeway'i halen ;nlda bir ke, gryorum. k, i hanm dpiyesi iinde muayenehaneme geliyor ve kullanmakta olduu yeni Buick arabasnr anlat5or. Bacaklarn rahatlatmak iin uygulanmakta olan ortopedik tedavi harikaar yaratm olmakla brllkte, bacaklarnda hAlA bir miktar sertlik vard. kzlar, her haliyle on be ;nl nceki kadn durumuna ulamr olduunu srarla sylyorlard. Benim kariyerimde ise Bayan Janeway gerekten bir dnm noktas5zd,. Hayatmda bundan sonra hibir baar elde edeme-

paym aldAsistanlmn son ylnd cc,r l l ktan fa,lasyla beyin vc siir cerrah, olarak ulatm rmdan, k.d.ol, bir Eitimim ite so_ dzeyin tadna ilk aylard 1t,lr vir;madm, deerlenermiti, geriye dOntip ne slt,ii seiimi yeniden
.na

dirdim. bilimHepimiz kaosun kleleri.yiz, l}t,tla, kaos szctlntl selanlamdakullanyorun.K;tslr..;mnagre,kaotiksrelerinSonucunu..balangk.ll.,,,lolabilecekminikdeiikzerine ko_ likler kararlatrrrr. rnri : l }l, l obilin kaputu noktaya konulan nulan bir bilardo topunu clt, ,ll, l}elirli bir

topbirynedoruyuv:rl.;lttannbirmilimetresalna
l.'l

lI

veya soluna konulduunda ise bambaka bir yne yuvarlanr. Topun sonuta nereye varaca, balangta onu nereye koyduumuza baldr. Balang koullarnn etkisi '.kelebek etkisi'' adn alr, nk kaos kuram iklim koullarna uygulandnda, A.y.',J.ki b. kelebein kanat rpnn, aylar sonra Gney Atlantik'te bir kasrg;ya neden olabilecei aklanabilmektedir. yaamlarmz tizim kendi keIebek etkilerimizleynlenmektedir. Genlik gnlerimizden gelen, yaamlarmzn balang koullarndaki minik kprtlar, ilerideki yaamlarmzda derin deiiklikler oluturabilir. Benim durumumda ise, ben ileride bilgisayar b;llmcisi olma arzusundaydm, ancak niversitenin ilk ylnda aldm ders programnda bilgisayar biIlmlyle ilgill bir boluk brlr,l-amaktayd. Eer kayt srasnda br-iki kiinin nne geebilmi olabilseydim, niversitenin birinci snfindan bllglsa.yar blhmierine girebilmi ve doktor olmayaynelmemi olacaktm. }(ayt brosuna gelmemi gcciktiren neydi, anmsamyorum -belimdi ki yoldz durup bir hamburgerce uramtm ya da bir arkadala konumaya dalmtm, kim bilir'/- Am: artk bu unutulmu gitmi olay ne idiyse, o benimyaamm deitir.miti. Eer, bata istediim gibi, kalp cerrahisine girebilmi olsayd,m bllk imdi o konunun cn iyilerinden blri oIabilecektim, diger bir Jeyile beyin cerrah olmay;caktm. Kelebek etkisi: Or;da bir sohbete d;lma, burada bir ua karm;... Yaam rmamzn akn deitiren olaylar buniard. Karmak aknhlarla boutuktan sonra uzak bir k5zya, ait olmadm bir yere firlatlm olduumrJan ko.kryo"dr-. Kadrolu uzman doktor olarak greve balamamdan ay kadar sonra, Grace Catalano adndayetmi yalarnda blr dul hanm, yapl oIu tarafndan yrtlen bir tekerlekli sandalye zerinde muayenehaneme geldi. Yllardr.s|rt ve ha"ak ,gnlan ekiyordu. Uzun sre ayakta durma ve yrme dr.r-r.rdu. "grlar artyordu. Aslnda, yataktan tekerlekli sandalyeye krd. olan bir-iki admn dnda yryemordu.

"Doktor, sen benim son umudumsun. Ayaklarmda ve srtmda artirit var, ok kt, o kadar kotll ki buradan kap5a kadar bile yryemorum. imdi, arlar bana, ayaklarrmn stnde deilken, gece yataktavken bile r;hat vermor. Uyuturucu haplar verorlar, aile doktorumuz artiritim olduunu, yapacak bir ey olmadn, bu.,unlayaamak zorunda olduumu sylyor ama komularmzdan biri disk yrtlmas lilan gibi bir ey olabileceini syledi. Doktor, ;meliyattan ok korkuyorum ama undan kurtu]mak iin her eyi yaparm. Her eyi ! ki kz torunum var -ikiz- imdi drt ya,.,da oldu]ar, babaanneleri neden onlarlayrye kmyor, neden onlar sinemaya gtrmyor? diye soruyorlar..." Gzlerindeki yalar silmeye balad. Muayene ettim, anc;k belkemiinde bir sorun olabileceini dorulayacak ne bir duyarszlk ne de zayflk bulgusuna rastlamadm. yktistl, lumbar stenoz, belkemiinin alt blmnn artirit nedeniyle daralmas, belirtisine yaknd. Lumbar stenoz, alt omurlarda, kemik kntlar ve kahnlaan ba dokular oluumu sonucunda ortaya kan bir durumdu. Sinirleri bacaa ulatran omurilik kanalt, stenoz sonucunda daralr. Bu nedenle sinirlerin peete halkas eklinde skmas ortaya kar ki bu da sreen (kronik) bacn k arlarna neden olur. Bu hastalk yal insanlarda grlr ve zamanmzda bile 6azen doru tanmlanamaz, bacak arl;r ve ayan sryerek yrme belkemiinin artiritten kaynaklanan tedavi edileme, defbrmasyonun:r ve dorudan yalla balanr. Buna karlk, hastalk, ileri a;rmalarnda bile cerrahi giriime iyi yant verir, ar btlytlmll kemik kntlar ve ba dokusu gvcnli bir ekildc tralnabilir. Bir myelogram ekilmesini istedim ve myelogr;mcja belkemiinin alt taraljnda, drdlinc ve beinci Iuml,ar omurlarJa iddetli dar;lma olutuunu grdm. Hst:ya laminectomy ;r-eliyat uyguladm ve olaysz blr ekildc omurilii zerindeki basky kaldrdm. Cene de, hasta tckcrlekli s;n<i:rlyeyle hastaneden ayrld ve bir rehabilitasyon merkezine iletildi. Olaydan aylar sonra beni grmeye geldl.
27|

yerine olunu grdm. "Anneniz nerede? yl mi?" "Annem gelmek istemedi, sizin bekleme odasna gitmenizi istedi." Kabul ettim. Orada, gen bir fidan glbi dimdik Grace Catalano beni ayakta karlad, iki yannda kirpi sal iki kz ocuu vard. "zle!" dedl. Oglu bekleme odasrnrn kaprsn at, iki yannda iki torununu ellerinden tutmu olarak darrya, uzun koridora kt. Kolaylklalrmi metre kadaryrdkten sonra dnp'geri geldi. Karhkl glmseyerek birbirimize baktk. Gerekten de yleydi. Kolay olsayd herkes yapard. Amehyat yarasn muayene ettim, biraz sohbet ettik sonra ayrldk. Dondti, deerli torunlar5zla beraber koridor bo;runca yryp benim yaammdan rkt, kendi yaamna geri dOndtl. Bayan Catalano ait olduu yerdeydi. Ben de .yle.

Catalano isminin listenin banda olduunu grdm. Muayene odasna lrdlglmde, muayene masasrna oturmu olarak Grace

Bir gn muayenehane hasta programma baktmda, Grace

272