SVAS ALBABA ZAVYES VAKFI BELGELER

DOCUMENTS OF SVAS ZAVYE OF AL BABA Ali Sinan BLGL1

ZET Ali Baba Zaviyesi 16.yzylda Sivasta kurulmutur. Devrin hkmdarlar ve hayrseverleri tarafndan balanan arazi ve dier gelir kaynaklar, zaviye Vakfnn olumasn salamtr. Vakf evladiyelik vakf statsnde olup, mtevellilik ve zaviyedrlk gibi ynetim ileri Osmanl Devletinin sonuna kadar Ali Babann evladndan evladna devredilmitir. Bu devir srecinde, devlet ile vakf arasnda cereyan eden yazmalar sonucu oluan belgelerin bir ksm, aile fertleri tarafndan muhafaza edilerek gnmze kadar gelmeleri salanmtr. Bu belgeler, gerek zaviyenin sosyal, ekonomik ve kltrel tarihini ve gerekse vakflar balamnda devlet-tekke ilikisini aydnlatmada byk nem tamaktadr. Bu neme binaen, zaviyeye ait belgelerin yaynlanmas almann balca amacn oluturmaktadr. Bu erevede gnmzde yaayan aile fertlerinden temin edilen Osmanl Trkesiyle kaleme alnm belgeler, ncelikle gnmz harflerine aktarlmtr. Daha sonra da genel ve zel deerlendirmeleri yaplmtr. Neticede eldeki kaytlar nda bu sosyal ve din messese tanmlanmaya allmtr. Anahtar Kelimeler: Osmanl Devleti, Sivas, Ali Baba Zaviyesi, Vakf, Belgeler ABSTRACT Zaviye of Ali Baba was founded in the 16th century in Sivas. The land and other sources of income donated by the emperor and philanthropists of the age allowed the constitution of the foundation of the zaviye. The foundation is in the status of an heirloom and until the end of the Ottoman Empire, administrative and maintenance affairs (responsibilities) were transferred from the descendents to descendents of Ali Baba. During this transference process, some of the documents occurred as a result of the correspondences between the foundation and the government (state) were saved by the members of the family and could reach the present day. These documents have great importance in revealing both the social, economic and cultural history of the zaviye and the state-tekke relationships in terms of the foundations. With regard to this importance, the publication of the documents belonging to the zaviye is the purpose of this study. In this context, the documents written in the Ottoman Language obtained from the family members were primarily translated (transcribed) into modern Turkish (current alphabet). Later, their global and specific interpretations were made. Finally, under the light of these documents, this religious and social institution was tried to be defined. Key Words: Ottoman State, Sivas, Ali Baba Zaviye, Foundation, Documents
1

Do.Dr.Atatrk niversitesi, Kzm Karabekir Eitim Fakltesi, Sosyal Bilgiler Eitimi Blm e-mail: sbilgili@atauni.edu.tr

Trk Kltr ve Hac Bekta Vel Aratrma Dergisi / Say 51

Sivas Ali Baba Zaviyesi Vakfi Belgeleri

GR Gnmzde aile mevcudiyeti ile oca devam eden ve zaviye klliyesinin baz mtemilat ksmen ayakta bulunan zaviyenin kurucusu Ali Baba, muhtemelen 15. asr sonlarnda ya da 16. asr balarnda dnyaya gelmi, 1574 ylnda Sivasta vefat etmitir. Sivas ehir merkezinde, adn tayan zaviyesini 16. yzyln ilk yars ortalarnda, Sultan Sleyman I (1520-1566) devrinde temlik edilen arazi zerine, evladiyelik vakf olarak tesis etmitir (Sava, 1992: 43). Ali Babann tarih ahsiyeti hakknda bilgi bulunmamakla birlikte, Horasan erenlerinden bir Trkmen babas (dervii) olduu tahmin edilmektedir2. Ali Babann vefatn mteakip derghn eyhliine olu Ahi Mehmed (D.1562) gemitir. Ahi Mehmedden sonra zaviye eyhliine gelen Kk Ali Baba 1639dan birka sene sonra vefat etmitir. Onun eyhlii zamannda zaviye Byk Ali Baba ve Kk Ali Baba (Veled-i dier Ali Baba) Zaviyesi olmak zere iki farkl isimle anlr olmutur. Kk Ali Babadan sonra olu Ahi Mehmed eyh ve mtevellilik makamna gemitir. Ondan sonra 1653te kzlar Fatma ve mmihani, zaviyede zaviyedrlk ve mtevellilik yapmlardr. Osmanl Devletinin sona eriine kadar Kk Ali Babann bu iki kzndan gelen kiiler dergh ynetmi, zaviyedrlk ve tevliyet makamlar onlarn elinde bulunmutur (Sava, 1992: 53). Gnmzde de derghn ynetim ve bakm ileri bu soydan gelen kiiler tarafndan yaplmaktadr. almann Amac ve nemi Sivas ehir merkezinde bulunduu mahalleye adn veren Ali Baba Zaviyesi gibi din ve sosyal kurumlar, Trk itima hayatn derinden etkilemilerdir. Bu messeselerin tarih hakikatlerle ortaya konulmas, Osmanl dnemi ve gnmz itima hayatnn anlalmas ve tarih yanlglarn ortadan kaldrlmasn salayacaktr. Anadolu ve Balkanlardaki karakteristik zaviyelere nazaran baz farkllklar ieren Ali Baba Zaviyesi, mhim bir rnei tekil etmektedir. Bu zaviye, tasavvuf deyimiyle, batn ve zahir hizmetlerini birlikte sunan bir derghtr. Bir taraftan mntesiplerine batndan tasavvuf hayat ve ahlk yaatrken, bir taraftan da zahir ehlini misafir etmekte, yedirip iirmekte, sbyan mektebiyle de ehrin ocuklarn eitmektedir. Hatta kurulmasna sebep olduu mahalle ile Sivas ehrinin fizyonomik geliimine nemli katk salamtr. Zaviyeye vakfedilen topraklarn ve tuzla gibi dier gelir kaynaklarnn
2

Aile arasnda yaayan szl anlatmda, Ali Babann Hac Bekta Veli ve Pir Sultan Abdal gibi Horasan erenleri ile ilikilendirilmesi, muhtemelen Horasan ereni olmas zelliinden kaynaklanmaktadr.

Trk Kltr ve Hac Bekta Vel Aratrma Dergisi / Say 51

Ali Sinan BLGL

iletilmesine yaplan nezaret, devletin ve kylnn ekonomisine katk salad da muhakkaktr. te btn bu ynleriyle Osmanl dneminde din ve sosyo-ekonomik yapy derinden etkileyen ve etkileri gnmzde de devam eden Ali Baba Zaviyesi hakknda tarih realiteye uygun bilgileri meydana karacak belgeleri ortaya koymak almann balca amacdr. Yani almann amac, Ali Baba Zaviyesini btn ynleriyle yeni batan yazmak deildir. Yeni belgeler nda aada bahsedeceimiz Dr. Saim Sava aratrmasna ilave belgeleri ortaya kararak, bundan sonra yeni bulunacak belgelerle ileride yaplacak daha detayl aratrmalara zemin hazrlamaktr. almann Kaynaklar alma konusu olan Ali Baba Zaviyesi hakknda en mhim eser, Dr. Saim Sava tarafndan Bir Tekkenin Din ve Sosyal Tarihi Sivas Ali Baba Zaviyesi (Dergh Yaynlar, stanbul 1992) adyla yaynlanan kitaptr. Doktora tezi olarak hazrlanan bu eser; giri, blm, sonu, ngilizce zet, kitabiyat ve ekler blmlerinden olumaktadr. Eserin giri ksmnda Ali Baba Zaviyesinin kurulduu siyas ve din-tasavvuf ortam, birinci blmde Ali Babann kimlii, zaviye ile mnasebeti olan kiiler (Rstem Paa, Atik Valide Sultan, Pir Sultan Abdal gibi) ve din hviyeti, ikinci blmde Ali Baba Zaviyesinin fizik yaps, ileyii ve blgenin isknndaki rol, nc blmde ise Ali Baba Zaviyesi vakflarnn gelir kaynaklar ve masraflar konular ilenmitir. Eserin ekler ksmnda yaklak 80 ariv belgesinin gnmz harfleriyle transkribi, belgelerin aslyla birlikte neredilmitir. Ariv vesikalar asndan zengin bir kaynakaya sahip olan eserde; Tapu-Kadastro Genel Mdrl Kuyud- Kadime Arivi, Vakflar Genel Mdrl Arivi, stanbul Babakanlk Osmanl Arivi, Sivas Vakflar Blge Mdrl Arivi ve Sivas Mzesi Arivi ile Ali Babann soyundan gelen Ruhi Baemez, Hseyin Tekkeinolu ve emsi Ylmaz Susamtan alnan vesikalar kaynak olarak kullanlmtr. Bu almann temel kaynan da yine Ali Babann soyundan gelen Mehmet Tahir Ezgi ile merkezi stanbulda bulunan Ali Baba Trbesini Koruma Yaptrma ve Yaatma Dernei Bakan Tahir Aslandatan alnan ariv vesikalar oluturmaktadr. almann Yntemi almann amac Ali Baba Zaviyesini yeniden yazmak olmadndan, Tahir Aslanda ve Mehmet Tahir Ezgiden alnan belgelerin tantlmasyla snrl tutulmutur. almann banda zikredilen ahslardan alnan belgeler, Dr. Selahattin Tozlu tarafndan Latin harflerine aktarlmtr. Bu aktarmda belgenin alnd yer, belgenin cinsi ve tarihi belirtildikten sonra, belgelerin ie-

Trk Kltr ve Hac Bekta Vel Aratrma Dergisi / Say 51

Sivas Ali Baba Zaviyesi Vakfi Belgeleri

Sivas Ali Baba Zaviyesi Vakfi Belgeleri

riinin anlalmas iin stanbul Babakanlk Osmanl Arivi usul gereince belge zetleri yaplmtr. Ayrca stanbul Babakanlk Osmanl Arivinden Dhiliye Mektubi Kalemi, Maarif Nezareti Mektubi Kalemi, Cevdet Evkaf ve Satn Alnan Evrak, Sivasl Ali Baba Zaviyesi Evrak fonlarndan tespit edilen baz belgelerin de zeti verilmitir. Bu sonuncu belgelerin birou Dr. Saim Sava ve Dr. Selahattin Tozlu tarafndan yaynlanan belgelerin mkerreridir. Neticede Dr. Tozlu tarafndan transkripsiyonu yaplan belgelere gre bir deerlendirme yaplmtr. BELGELERN GENEL ZELLKLER 1- Belgelerden3 zerine tarih dlenler, 17. yzyldan balayarak 20. yzyla kadar gelmektedir. Ancak 1 numaral belgede 16. yzyla ait kaytlar da bulunmaktadr. zerinde tarih bulunan en eski belge 1 Muharrem 1048 (15 Mays 1638) tarihli Kk Ali Baba vakfiyesi, en yeni belge 30 Kanunisani 1332 (12 ubat 1917) tarihli Dyun- Umumiye-i Osmaniye Varidat- Mahsusa daresince verilen halt ve Hububat Emant Makbuzudur. Belgelerin 2 adedi 17. yzyla, 5 adedi 18. yzyla, 19 adedi 19. yzyla, 25 adedi 20. yzyla aittir. Osmanl dnemine ait bu belgelerin yan sra, Cumhuriyet dnemine ait tapu belgeleri de bulunmaktadr. Ancak bu belgelerden ikisi (Belge.51-52) dndakiler almada kullanlmamtr (Bkz.Tablo.1). 2- Belgelerin en eskisi Sultan Murad IV (1623-1640) dnemine aittir. Sultan Ahmed III (1703-1730) dneminden balayarak Sultan Mahmud I, Mustafa III, Selim III, Mahmud II, Abdulmecid I, Abdulaziz, Abdulhamid II ve Mehmed Read V dnemine gelinceye kadar 9 Osmanl hkmdar zamannda birer vesileyle devlet ile Ali Baba Zaviyesi arasnda brokratik mnasebet tesis edilmitir. Belgelerin ounluu 18 adet ile Abdulhamid II (1876-1909) dnemine ait olup, daha sonra 11 adet ile Mehmed Read V (1909-1918) dnemine ait belgeler gelmektedir (Bkz.Tablo.1).

Belgeler ifadesinden kastmz, M.T.Ezgi (ksaltma: MTE) ve Ali Baba Trbesini Koruma Yaptrma ve Yaatma Derneinden (ksaltma: ABTKYVYD) alnan ve Dr. Tozlu tarafndan transkripsiyonu yaplan belgelerdir.

Trk Kltr ve Hac Bekta Vel Aratrma Dergisi / Say 51

Ali Sinan BLGL

TABLO.1: Belgelerin Tarihi

NO 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 BELGE SAHB MTE B.9B.37 MTE B.43 MTE B.30 ABTKYVYD MTE MTE MTE B.28 MTE B.34 MTE B.18 MTE B.40 MTE B.7 MTE B.42 MTE B.47 MTE B.25 MTE B.11 ABTKYVYD MTE B.41 ABTKYVYD MTE B.20 MTE B.19 MTE B.22 MTE MTE B.38 ABTKYVYD ABTKYVYD MTE B.10 MTE B.48 MTE B.50 MTE B.15 MTE B.17 MTE B.2 MTE B.39 MTE B.49 MTE B.51 MTE B.52 MTE B.45 MTE B.3 MTE B.12 MTE B.1 HCR YIL 1048 1136 1254 1048 1140 1145 1177 1210 1238 1238 1240 1254 1255 1256 1257 1273 1279 1279 1279 1282 1283 1293 1293 GN/AY 1 Muharrem 16 Cemaziyelevvel 4 aban Receb 10 Receb 8 Zilkade evast- aban 9 aban 28 Zilkade Zilkade Zilkade Gurre-i Zilhicce 24 Zilkade 25 Zilhicce 13 Cemaziyeevvel 14 Cemaziyelahir 3 Cemaziyelevvel 3 Cemaziyelevvel 13 Cemaziyelevvel 22 Muharrem 14 ? evval 2 Cemaziyelevvel 2 Cemaziyelevvel YIL RUM GN/AY YIL 1638 1724 1838 1638 1728 1733 1764 1796 1823 1823 1825 1839 1840 1841 1841 1857 1862 1862 1862 1865 1867 1876 1876 1883 1892 1897 1899 1900 19031906 19031906 1904 1905 1905 1906 1906 1906 1906 1906 1909 1909 1909 MLAD GN/AY 15 Mays 11 ubat 23 Ekim Kasm 21 ubat 22 Nisan ubat 18 ubat 6 Austos Austos Temmuz 15 ubat 29 Ocak 17 ubat 3 Temmuz 10 Ocak 27 Ekim 27 Ekim 6 Kasm 17 Haziran 19 ubat 26 Mays 26 Mays 8 Aralk Mart 5 Nisan 5 Temmuz 26 Austos 15 Aralk16 Aralk 15 Aralk16 Aralk 7 Mays 29 Nisan 27 Aralk 28 Kasm 16 Aralk 16 Aralk 16 Aralk Aralk 11 Nisan 11 Nisan 11 Nisan

1299 1308 1314 1317 3 Zilkade 25 Safer 1316 13191322 13191322 1320 1321 1323 1324 29 evval w 11 evval 1322 1322 1322 1322 1327 1327 1327 20 Rebilevvel 20 Rebilevvel 20 Rebilevvel

26 Terinisani Mart

13 Austos 2 Kanunievvel3 Kanunievvel 2 Kanunievvel3 Kanunievvel 24 Nisan 16 Nisan

3 Kanunievvel 3 Kanunievvel 3 Kanunievvel Kanunievvel

Trk Kltr ve Hac Bekta Vel Aratrma Dergisi / Say 51

Sivas Ali Baba Zaviyesi Vakfi Belgeleri

Sivas Ali Baba Zaviyesi Vakfi Belgeleri

40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52

MTE B.23 MTE B.14 MTE B MTE B.16 MTE B.5 MTE B.24 MTE B.31 MTE B.4 MTE B.35 MTE B.13 MTE ABTKYVYD ABTKYVYD

1327

14 Cemaziyelevvel 1325 1326 1326 19 Terinievvel 10 Nisan 10 Nisan 9 ubat 28 Austos 30 Kanunisani

1328 1329 1329 1333

13 Rebilahir 20 Rebilahir 21 Zilhicce 12 Cemaziyelevvel

1909 1909 1910 1910 1911 1911 1913 1915 1915 1917 1974 1992

3 Haziran 1 Kasm 23 Nisan 23-24 Nisan 20 Nisan 13 Aralk 22 ubat 28 Mart 10 Eyll 12 ubat Tarihsiz 27 ubat 5 Mart

1328 1331 1332 Tarihsiz

3- Belgeler, Osmanl brokratik yazma eitleri asndan muhtelif cinstendir. Bunlar ierisinde; arz, arzhal, berat, berat kayd, ferman, hccet, hkm, ilam, makbuz, muhasebe koan, senet, tapu, tapu-tahrir defteri kayd, tezkire (askerlik, hizmet) ve vakfiye vs. evrak bulunmaktadr. Bu evran 9 adedini, Ali Baba Vakfnn mtevellilik, zaviyedrlk, muallimlik gibi vazife ve hizmete tayin edilenlere vazifelerini icra salahiyeti verildiini gsteren beratlar oluturmaktadr. Bundan ayr 4 adet de berat kayd bulunmaktadr. Belgelerin bir ksm da Sened-i Hakan (tapu senedi)dir. 1272 (1855-56) tarihinde karlan kanunla tm vakflarda olduu gibi Ali Baba vakfnda da vakf mtevellilerinin gayrmenkuller zerindeki tasarruf muameleleri ellerinden alnarak Defter-i Hakan Nezaretine devredilmi, bylece btn gayrmenkuller iin merkezden sened-i hakan verilmeye balanmtr. Elimizde vakfa ait ilk tapu senedi (sened-i hakan) 20 Rebilevvel 1327 (11 Nisan 1909) tarihlidir (Belge.37). Bu senet, Amasya livasnn Ldik kazasnda Kevekise (Gevekise) Kynde4 be dnmlk bir tarlann tapusudur. Bu senetten baka, 5 adet tapu senedi daha bulunmaktadr. Vakfn muhasebe ileriyle ilgili 11 adet makbuz ve koan da belgeler arasnda yer almaktadr (Bkz. Tablo.2).

4 Bu ky belgelerde Amasyaya bal gsterilmektedir. Ky, 1928de Samsun vilayetinin Havza kazasnn Ldik nahiyesine baldr (Trkiye Cumhuriyeti Dhiliye Vekleti, Son Tekilt- Mlkiyede Kylerimizin Adlar, Hilal Matbaas, stanbul 1928, s.724). Gnmzde yine Ldike bal Budakdere kydr.

Trk Kltr ve Hac Bekta Vel Aratrma Dergisi / Say 51

Ali Sinan BLGL

TABLO.2: Belgelerin Cinsi

NO BELGE SAHB BELGE CNS 1 MTE B.9-B.37 Vakfiye Berat Arzhal 2 MTE B.43 Vakfiye 3 MTE B.30 Berat 4 ABTKYVYD Ferman 5 MTE Hkm 6 MTE Berat 7 MTE B.28 Ferman 8 MTE B.34 Tahrir kayd 9 MTE B.18 Berat kayd 10 MTE B.40 Arzhal 11 MTE B.7 Berat tecdidi 12 MTE B.42 Arzhal 13 MTE B.47 Berat kayd 14 MTE B.25 Berat 15 MTE B.11 Berat 16 ABTKYVYD Berat 17 MTE B.41 Berat 18 ABTKYVYD Ferman 19 MTE B.20 Hccet 20 MTE B.19 Berat kayd 21 MTE B.22 Berat 22 MTE Askerlik tezkiresi 23 MTE B.38 Muhasebe koan 24 ABTKYVYD Berat (Askerlik) 25 ABTKYVYD Berat kayd 26 MTE B.10 Askerlik tezkiresi NO BELGE SAHB 27 MTE B.48 28 MTE B.50 29 MTE B.15 30 MTE B.17 31 MTE B.2 32 MTE B.39 33 MTE B.49 34 MTE B.51 35 MTE B.52 36 MTE B.45 37 MTE B.3 38 MTE B.12 39 MTE B.1 40 MTE B.23 41 MTE B.14 42 MTE B 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 MTE B.16 MTE B.5 MTE B.24 MTE B.31 MTE B.4 MTE B.35 MTE B.13 MTE ABTKYVYD ABTKYVYD BELGE CNS Makbuz Makbuz Nfus Tezkiresi Nfus Tezkiresi Arz Arz Makbuz Makbuz Makbuz Makbuz Tapu senedi Tapu senedi Tapu senedi Arz Muhasebe kayd Tapu senedi tasdiki Tapu senedi Tapu senedi lam Makbuz Tapu senedi Makbuz Makbuz Hususi Evrak
apl tasarruf vesikas

Hususi evrak

4- Belgelerin mhim bir ksm, vakflarda vuku bulan tahavvl ve tebeddllerin kaydedilmesiyle mkellef olan ve senetlerini veren Defter-i Hakan Dairesi ile btn vakflarn bal bulunduu Evkf- Hmyn Nezretinden sadr olan belgelerden ibarettir. Ali Baba Zaviyesi Vakf 1251-52 (1835-36) tarihlerinde nezarete ilhak olunduundan (Sava, 1992: 87), bu tarihten sonraki belgeler Evkf- Hmyn Nezreti kldr. Bu belgelerden ilki, 4 aban 1254 (23 Ekim 1838) tarihli bir berat sureti (Suret-i berat- erif-i alin)dir (Belge.1).

Trk Kltr ve Hac Bekta Vel Aratrma Dergisi / Say 51

Sivas Ali Baba Zaviyesi Vakfi Belgeleri

Sivas Ali Baba Zaviyesi Vakfi Belgeleri

5- Baz belgeler padiah deiiklii sebebiyle yenilenen beratlardandr. Mesela; Belge.11, Sultan Abdulmecid Iin 19 Rebilahir 1255 (2 Temmuz 1839), Belge.15 ise; Sultan Abdulazizin 17 Zilhicce 1277 (26 Haziran 1861) tahta klarndan sonra umumen tecdid-i berevt olunmak kaide-i meriyyei saltant- seniyyeden olduuna binen yenilenmi beratlardr. 6- Belgelerden 3 adedi zaviye vakfyla direkt ilikili olmayp, zaviyede vazifeli kiilerin askerlik ileriyle ilgilidir. Bunlardan biri 26 Terinisan 1299 (8 Aralk 1883) tarihli Tekyeniinolu eyh Hseyinin olu Feyzullahn askerlik tezkiresi (Belge.22/A-B), bir dieri Yunan harbine katlan Hseyine verilen 3 Zilkade 1314 (5 Nisan 1897) tarihli iftihar nian berat (Belge.24), bir bakas da 13 Austos 1316 (26 Austos 1900) tarihli yine Tekkeniinolu eyh Hseyinin olu Feyzullaha ait fa-y hidmet tezkiresi (Belge.26/A-B)dir. Ancak 3 Zilkade 1314 tarihli iftihar nian beratyla ilgili belge, tartlmas gereken bir vesikadr. Zira bu vesikada ismi zikredilen Hseyin adl ahsn, Ali Baba ailesinden olup olmad belli deildir. nk; zikredilen tarihte (1897) Ali Baba ailesinden Hseyin adl bir zta rastlanamamtr. Dr. Saim Sava tarafndan yaynlanan ve ABTKYVYD tarafndan ilaveler yaplan aile eceresinde 1808de doan ve 1874 ylnda vefat eden bir eyh Hseyin (eyh Mehmed Tahir olu) isimli zt bulunmaktadr. Bu zat, daha nceden vefat ettii iin 1897 Yunan harbine katlmas sz konusu olamaz. O halde belgede ismi zikredilen Hseyin kimdir? Bu hususta iki ihtimal akla gelmektedir. Birincisi bu belgenin Ali Baba ailesiyle ilikisi olmad ihtimalidir. kincisi ise, belgede ismin eksik yazld, Hseyin olu Feyzullah olmas gerektii ihtimalidir. 7-Belgeler, torun Kk Ali Babann vakf kurmasndan sonra iki ayr zaviye varm gibi bir izlenim vermektedir. Zira baz belgelerde Byk Ali Baba Zaviyesi veya Rstem Paa hacesi Byk Ali Baba Zaviyesi, bazlarnda Veled-i dier Ali Baba Zaviyesi ya da Sivasta medfun Kk Ali Baba ve Byk Ali Baba Vakf (Belge.1) kaytlar gemektedir. Belgelerin 10 adedinde Byk Ali Baba Zaviyesi, 23 adedinde Veled-i dier Ali Baba Zaviyesi (Kk Ali Baba) isimleri kullanlrken, 10 belgede ayrm yaplmakszn Ali Baba Zaviyesi/Tekkesi ad gemektedir. Ali Baba Zaviyesi isminin getii belgelerin ounluunun, Kk Ali Babann vakf kurmasndan sonraki tarihe ait olmas, baz belgelerde Byk veya Kk gibi ayrm yaplmadn ve zaviyenin tek Vakfnn olduunun kabul edildiini gstermektedir. 8- Belgelerde -yukarda belirtilen ayrma izafeten- iki farkl vakfa ayr ayr zaviyedr, mtevelli ve dier grevliler tayin edildii grlmektedir. Bu tayin ve tevcihler iki ayr zaviyenin varl sonucu deil, zaviyeye zaviye kurucusu

Trk Kltr ve Hac Bekta Vel Aratrma Dergisi / Say 51

Ali Sinan BLGL

Byk Ali Baba ve torun Kk Ali Baba dnemlerinde iki ayr vakfn yaplmasndan dolaydr. Rstem Paann 1547de balad vakf ile Kk Ali Babann 1638de yapt vakfn farkl tevliyet artlar tamas sebebiyle byle bir hal ortaya kmtr. Bylece zaviyedrlar, bilhassa Fatma ve mmhani hatunlar dnemlerinde (17. yzyl ikinci yars) zaviye tek olmasna karn farkl iki vakftan maa almlardr (Sava, 1992: 69-70). Oysa torun Kk Ali Babann vakf yeni bir zaviye iin deildir. Kk Ali Baba vakfiyesindeki kffeten ve mmeten niyet-i sfiye ve tbe-i vfiye ile hasbeten lillhi tel ve taleben li-merztihil al vakf- sahih-i mebbed ve habs- sarih-i muhalled ile vakf ve habs idb yle art eyledim ki, mdm ki libs- shhat ve cme-i fiyet lbis ve meclis-i vcdda clis olam evkf- mezkreden hsl olan menfi ve gallt keyfe-mye ve yrd mutaarrf olam veftmdan sonra ceddim merhm- mezbrun medine-i merkme dhilinde bin eyledii zviyesinde skin olan evld- zkrundan sinnen kebri mtevelli olub evkf- mezkreden hsl olan menfi ve gallt zabt ve kabz eyledikden sonra veya kffeten ve ammeten menfiini hasbeten lillhi tel vakf idb (Belge.1) ifadelerinden de anlalaca zere vakfn Byk Ali Baba Zaviyesine evladiyelik vakf olarak yapmtr. Bu sebeple belgelerde geen Byk Ali Baba ve Veled-i dier Ali Baba zaviyeleri tek bir zaviyeyi ve vakf kastetmektedir. 9- Ali Baba soyunun elindeki belgelerin bir ksm ierik olarak mkerrerdir. Bu mkerrerliin sebebi, vazife almada hak sahibi farkl kiilere ayn beratn verilmesi veya vazifede hak sahibi kiilerin eri mahkemeye mracaat ederek, hak sahibi olduklarna dair berat kaytlarnn karlmasn istemeleriyle kendilerine birer berat kayd verilmesidir. Yaynlanan hisse ierikli beratlar bu neviden mkerrer kaytlar havidir. 10- Belgelerin 3 adedinde Sultan Sleyman I (1520-1566)in sadrazam Rstem Paann ad gemektedir (Belge.1, 6 ve 25). Ali Babann tarih ahsiyeti hakknda yeterli bilgiye sahip olunamadndan, belgelerde geen Vakf- zviye-i Byk Ali Baba hce-i Rstem Paa der Sivas veya Rstem Paa hcesi Byk Ali Baba gibi kaytlardan shhatli bir mana karmak pek mmkn olmamtr. Rstem Paann kendi vakfndan Ali Baba Zaviyesine gelir balamas, Rstem Paa ile Ali Baba Zaviyesi arasnda bir mnasebet bulunduunu ortaya koymakla birlikte, bu mnasebetin hayr ve hasenat ynnden olduu dnlmektedir. Zira Rstem Paa, olduka hayr ve hasenat sahibi bir kimse olup, memleketin pek ok yerinde bu tr zaviyelerle birlikte; cami, medrese, han, mektep, bedesten gibi din ve sosyal kurumlara

Trk Kltr ve Hac Bekta Vel Aratrma Dergisi / Say 51

Sivas Ali Baba Zaviyesi Vakfi Belgeleri

Sivas Ali Baba Zaviyesi Vakfi Belgeleri

kendi vakflarndan gelirler balamtr5. Bu yzden sz konusu mnasebeti hayr ileri asndan dnmek yerinde olacaktr. 11- Belgelerin pek ounda es-Seyyid Mahmd Efendi el-kd bi-medne-i Tokat, Mehmed Efendi el-mfti bi-Tokat, e-eyh brhm, Hfz Ahmed el-kd bi-medne-i Sivas, abn elebi e-ehir bi-Yac-zde, el-hc Ahmed bin el-hc Ali, Abdurrahman elebi bin Mahmd, eyhlislm Mekki-zde Mevln Mustaf sm, eyhlislm Mevln es-Seyyid Muhammed Arif, evkf mfettii Muhammed Emn saf Beg, harameyn-i muhteremeyn evkf nazr Hfz s, Rum-li Kdaskeri Mevln Sadullah, badefterdr Sarm brhm ve Sivas vlsi Sad Kudsi gibi merkez ve tara idar tekilatnda grevli yneticiler ile ehrin ayan ve erafnn isimleri gemektedir. Bu belgeler, Osmanl merkez tekilatnda ynetim zmresinde yer alan kiilerin ve vazifelerin aydnlatlmasnn yan sra, bilhassa Sivas ve Tokat ehirlerinin mahall tarih almalar iin byk nem arz etmektedir. 12- Belgelerin pek ounda Ali Baba ailesi fertleri iin Hz. Hseyin neslinden gelenlere verilen Seyyid nvan kullanld grlmektedir. Dr.Sava (1992: 60) elindeki belgelere gre bu nvann 18. asr balarndan itibaren kullanldn belirtmektedir. Dr. Tozlu tarafndan yaynlanan belgelerde bu nvann getii en eski vesika, 8 Zilkade 1145 (22 Nisan 1733) tarihlidir. Bu vesika Sultan Mahmud I (1730-1754)e ait bir ferman olup, kdvets-sdt vel-kirm Seyyid Ali zde-erefi kaydndan da anlalaca zere Osmanl Devleti, Ali Babann soyunun Sdttan olduunu resmi yazmalarnda tanmtr (Belge.4). Nitekim bu tarihten sonra sadr olan vesikalarda da es-Seyyid e-eyh ifadesi ounlukla gemektedir. Ancak Ali Babann hakikatte Hz. Hseyin soyundan gelip gelmedii, tarih bilgilerin olmay sebebiyle tespit edilememitir.

Erhan Afyoncu, Rstem Paa, DA, stanbul 2008, c.35, s.289.

10

Trk Kltr ve Hac Bekta Vel Aratrma Dergisi / Say 51

Ali Sinan BLGL

BELGELERN TANITIMI 1- Dr. Selahattin Tozlu Tarafndan Yaynlanan Belgeler Belge No 1 : M. TAHR EZG BELGE.9 VE BELGE.37 Cinsi : Arzuhal-Berat-Vakfiye Tarihi : 1 Muharrem 1048 (15 Mays 1638) 16 Cemaziyelevvel 1136 (11 ubat 1724) 4 aban 1254 (23 Ekim 1838) zeti : M. T. Ezgiden alnan 37 nolu belge, zaviye eyhi Alinin arzuhali zerine defter-i hakandeki Ali Baba vakfyla ilgili vakfiye ile yeni ve eski kaytlarn karlarak tarafna verilmesi isteiyle Evkaf- Hmayun Nezaretinin 4 aban 1254 (23 Ekim 1838) tarihinde kaleme ald kaytlardan olumutur. Nezaret belgeyi arzuhal hari farkl kayttan mteekkil hazrlamtr. eyh Alinin tarihsiz arzuhalinin zerine elimizdeki belgeler ierisinde 16. yzyla ait ve en eski kayt olduunu dndmz zaviye meihatnn kime ait olduunu gsteren zaviye-i mefhars-sleha ves-slikin Dervi Ali Baba haliya meihat- zaviye der-tasarruf- Ahi Mehmed veled-i Ali Baba b-berat- hmayun kayd dlmtr. 16 Cemaziyelevvel 1136 (11 ubat 1724) tarihli (mucebince defterhane-i amireye hfz olunub suret virilmek buyuruld, Hafz Mehmed el-kad bi-medine-i Sivas ) bir derkenar olan asl tarihsiz bu kaytta zikredilen Ahi Mehmed, Byk Ali Babann 1562de doan olu olup, padiah beratyla meihat makamna tayin edildii anlalmaktadr. Bu kayttan sonra en eski kayt 1638 tarihli Ali Baba ibn Mehmed Be (Kk Ali Baba) Vakfiyesi kaleme alnmtr. Dr. Savan yaynlad Kk Ali Baba vakfiyesi ile M. T. Ezgide bulunan vakfiye arasnda tarihte ve uhudul-hal ksmnda baz farkllklar vardr. Dr. Savan yaynlad vakfiyede, 1048 ylnn Recep ay, M. T. Ezgi Belge.37de 1048 ylnn Ramazan ay tarih olarak dlmtr. Nezaretin kayd belgenin balangc olup, der nezaret-i evkaf- hmayun kaydndan sonraki yazlar mrekkep birbirine kartndan okunamamaktadr. Burada seilebilen evkaf Ali Baba der Sivas yazsdr. Bu kaydn altnda an vakf bal altnda es-Seyyid Ali Halife ibn brahim an evlad- vakf- zaviyedr ve mtevelli, es-Seyyid e-eyh Hasan ve es-Seyyid e-eyh Hseyin halife veledn- kebir Mehmed Halife ... gibi eitli tarihlerde mtevellilik ve zaviyedrlk yapan kiilerin isimleri zikredilmitir. Bu kaydn altnda da Nezaret-i evkaf- Hmayun- mlukaneye mlhak Sivasda vaki Veled-i dier Ali Baba Zaviyesi Vakfnn kayd balangcyla mtevellisi ve zaviyedr es-Seyyid es-eyh Mehmed Tahirin vefat zerine vazifenin oullar es-Seyyid e-eyh Hasan ve Hseyin halifelere evldiyet ve me-

Trk Kltr ve Hac Bekta Vel Aratrma Dergisi / Say 51

11

Sivas Ali Baba Zaviyesi Vakfi Belgeleri

Sivas Ali Baba Zaviyesi Vakfi Belgeleri

rtiyet zere itiraken tevcih edildii, ancak es-Seyyid es-eyh Ali Halife ibn brahimin evld- vkftan olmak ziamyla Sivas naibi esbak Sabit-zade Ahmed zide-ilmihudan hilaf inha ahz eyledii ilam ile bir takrib zerine tevcih ettirdiine dair kayt dlmtr. Belge No 2 Cinsi Tarihi zeti : M. TAHR EZG BELGE.43 : Kk Ali Baba Vakfiyesinin bir paras : Receb 1048 (Kasm/Aralk 1638) : Yukardaki vakfiyenin devamdr.

Belge No 3 : M. TAHR EZG BELGE.30 Cinsi : Berat Tarihi : 10 Receb 1140 (21 ubat 1728) zeti : Veled-i Dier Ali Baba Zaviyesi Vakfnn muallimhanesinde muallim olan mer vazifeyi terk ettii iin, yerine Velinin atanmasna dair berat. Belge No 4 : AL BABA TRBESN KORUMA YAPTIRMA VE YAATMA DERNE Cinsi : Ferman Tarihi : 8 Zilkade 1145 (22 Nisan 1733) zeti : Ali Baba Vakfna ait baz tuzlalara yerel yneticiler tarafndan mdahale edildii, bu mdahalelerin nlenmesi ve tuzla gelirlerinin evlad- vkftan mtevelli Seyyid Aliye verilmesi hakknda. Belge No 5 : M. TAHR EZG Cinsi : Hkm Tarihi : Evast- aban 1177 (ubat 1764) zeti : Byk Ali Baba Zaviyesinde yemek yiyen levent taifesi dolaysyla fakir ve dervilerin yemek yiyemedii, vakfiyeye gre leventlerin bu hakknn olmadna dairdir. Belge No 6 Cinsi Tarihi zeti : M. TAHR EZG : Berat : 9 aban 1210 (18 ubat 1796) : Yal olan Byk Ali Baba Zaviyesi Vakfnn mtevellisi

12

Trk Kltr ve Hac Bekta Vel Aratrma Dergisi / Say 51

Ali Sinan BLGL

Seyyid Feyzullah mtevellilii braktndan, yerine vakf kuranlarn evladndan Seyyid smail ile Seyyid Alinin atanmas hakknda. Belge No 7 : M. TAHR EZG BELGE.28 Cinsi : Ferman Tarihi : 28 Zilkade 1238 (6 Austos 1823) zeti : Atik Valide Sultan Vakflarndan Ali Baba Zaviyesine vakfedilmi baz gelirlerin yerel yneticiler tarafndan alnd, vakfn zaviyedr Seyyid eyh smailin arz zerine bunun engellenmesi iin verilen emir Belge No 8 : M. TAHR EZG BELGE.34 Cinsi : Tahrir kayd Tarihi : Zilkade 1238 (Austos 1823) zeti : Sivas Sancann Budakz Nahiyesine bal Dikilita Ky ile bu kye tbi kz Bayr adl zeminin ziraat edenlerinin kayddr. Belge No 9 : M. TAHR EZG BELGE.18 Cinsi : Berat kayd Tarihi : Zilkade 1240 (Temmuz 1825) zeti : Veled-i dier Ali Baba Zaviyesi Vakfnn zaviyedr ve mtevellisi Seyyid smail vefat ettiinden yerine olu eyh Mehmed Tahirin atanmas hakknda. Belge No 10 : M. TAHR EZG BELGE.40 Cinsi : Arzhal Tarihi : Gurre-i Zilhicce 1254 (15 ubat 1839) zeti : Evkaf Nezaretine bal Veled-i dier Ali Baba Zaviyesinin tevliyet ve zaviyedrln yapan eyh Mehmed Tahir vefat etmi, bu vazifeler oullar Hasan ve Hseyine ait iken, Ali adl kii vakf kurucularnn evldndanm diyerek bu vazifeye berat alm ise de, hakk olan Hasan ve Hseyinin davalarnn grlmesi istei hakknda. Belge No 11 : M. TAHR EZG BELGE.7 Cinsi : Berat Tecdidi Tarihi : 24 Zilkade 1255 (29 Ocak 1840) zeti : Padiahn tahta k dolaysyla, Veled-i dier Ali Dede Zaviyesi vakfndan gnlk ake imamlk ve gnlk ake muallimlik ile vazife gren es-Seyyid Hseyinin bu ie devam iin beratnn yenilenmesi hakknda.
Trk Kltr ve Hac Bekta Vel Aratrma Dergisi / Say 51

13

Sivas Ali Baba Zaviyesi Vakfi Belgeleri

Sivas Ali Baba Zaviyesi Vakfi Belgeleri

Belge No 12 : M. TAHR EZG BELGE.42 Cinsi : Arzhal Tarihi : 25 Zilhicce 1256 (17 ubat 1841) zeti : Ali Baba Zaviyesinin tevliyet ve zaviyedrln yapan eyh Mehmed Tahir vefat etmi, bu vazifeler oullar Hasan ve Hseyine ait iken, Ali adl kii zerine berat alm ise de, hakk olan Hasan ve Hseyinin davalarnn grlmesi istei hakknda. Belge No 13 : M. TAHR EZG BELGE.47 Cinsi : Berat Kayd Tarihi : 13 Cemaziyeevvel 1257 (3 Temmuz 1841) zeti : Veled-i dier Ali Dede Zaviyesinin tevliyet ve zaviyedrln yapan eyh Mehmed Tahir vefat etmi, bu vazifeler oullar Hasan ve Hseyine ait iken, es-Seyyid e-eyh Ali bin brahim adl kii vakf kurucularnn evldndanm diyerek bu vazifeye berat alm ise de, hakk olan Hasan ve Hseyine verilmesi hakknda. Belge No 14 : M. TAHR EZG BELGE.25 Cinsi : Berat Tarihi : 14 Cemaziyelahir 1273 (10 Ocak 1857) zeti : Ali Baba Zaviyesi mamlna Seyyid Hseyin olu Mehmed Tahirin atanmas hakknda. Belge No 15 : M. TAHR EZG BELGE.11 Cinsi Tarihi : Berat : 3 Cemaziyelevvel 1279 (27 Ekim 1862)

zeti : Padiahn tahta kmas dolaysyla, Veled-i dier Ali Dede Zaviyesi Vakfnn imam es-Seyyid Hseyinin beratnn yenilenmesi hakknda. Belge No 16 : AL BABA TRBESN KORUMA YAPTIRMA VE YAATMA DERNE Cinsi : Berat Tarihi : 3 Cemaziyelevvel 1279 (27 Ekim 1862) zeti : Padiahn tahta kmas dolaysyla, Veled-i dier Ali Dede Zaviyesi Vakfnn yar hisse zaviyedr olan Seyyid eyh Hseyinin beratnn yenilenmesi hakknda.

14

Trk Kltr ve Hac Bekta Vel Aratrma Dergisi / Say 51

Ali Sinan BLGL

Belge No 17 : M. TAHR EZG BELGE.41 Cinsi : Berat Tarihi : 13 Cemaziyelevvel 1279 (6 Kasm 1862) zeti : Padiahn tahta kmas dolaysyla, Veled-i dier Ali Dede Zaviyesi zaviyedrna Yeni-l haslar gelirinden alnan cret ve budayn beratnn yenilenmesi hakknda. Belge No 18 : AL BABA TRBESN KORUMA YAPTIRMA VE YAATMA DERNE Cinsi : Ferman Tarihi : 22 Muharrem 1282 (17 Haziran 1865) zeti : Atik Valide Sultan Vakflarndan Ali Baba Zaviyesine vakfedilmi baz gelirlerin yerel yneticiler tarafndan alnarak bakalarna verildii, bunlarn engellenerek gelirlerin vakfn zaviyedr Seyyid Feyzullaha verilmesi iin emir Belge No 19 : M. TAHR EZG BELGE.20 Cinsi : Hccet Tarihi : 14 ? evval 1283 (19 ubat 1867) zeti : Ali Baba Mahallesinden eyh Hseyin Efendinin olu Mehmed Tahir Efendi, kendisine ait mlklerin senedi olmadndan mahkemeden senet talep etmesi zerine dzenlenen senettir Belge No 20 : M. TAHR EZG BELGE.19 Cinsi : Berat kayd Tarihi : 2 Cemaziyelevvel 1293 (26 Mays 1876) zeti : Vefat eden byklerinden sonra Ali Baba Zaviyesine smail ve Feyzullah ve Mehmed Tahir ve Abdurrezzak ve Ahi Mehmedin zaviyedrlk vazifesini bildirir beratn karlm kayd Belge No 21 : M. TAHR EZG BELGE.22 Cinsi : Berat Tarihi : 2 Cemaziyelevvel 1293 (26 Mays 1876) zeti : Vefat eden byklerinden sonra Ali Baba Zaviyesine smail ve Feyzullah ve Mehmed Tahir ve Abdurrezzak ve Ahi Mehmedin zaviyedrlk vazifesini bildirir berat

Trk Kltr ve Hac Bekta Vel Aratrma Dergisi / Say 51

15

Sivas Ali Baba Zaviyesi Vakfi Belgeleri

Sivas Ali Baba Zaviyesi Vakfi Belgeleri

Belge No 22/A-B: M. TAHR EZG Cinsi : Askerlik Tezkiresi Tarihi : 26 Terinisani 1299 (8 Aralk 1883) zeti : Zaviye-i Ali Baba mahallesinden eyh Hseyinin olu Tekyeniin ol Feyzullahn askerlik tezkiresi Belge No 23 : M. TAHR EZG BELGE.38 Cinsi : Muhasebe Koan Tarihi : Mart 1308 (Mart 1892) zeti : Veled-i dier Ali Baba Vakfnn grlen muhasebesi Belge No 24 : AL BABA TRBESN KORUMA YAPTIRMA VE YAATMA DERNE Cinsi : Berat Tarihi : 3 Zilkade 1314 (5 Nisan 1897) zeti : Yunan harbinde baarl olan Osmanl erlerinden Hseyine verilen ifthihar nian berat Belge No 25 : AL BABA TRBESN KORUMA YAPTIRMA VE YAATMA DERNE Cinsi : Berat kayd Tarihi : 25 Safer 1317 (5 Temmuz 1899) zeti : Rstem Paa Hocas Byk Ali Baba Zaviyesi Vakfnn vazifelilerinden vefat eden eyh Mustafa Efendi ile Emine ve Sniye hanmlarn hisselerine evlatlarnn bakmasn bildirir beratn mahkemece karlan kayd Belge No 26/A-B: M. TAHR EZG BELGE.10 Cinsi : Askerlik Tezkiresi Tarihi : 13 Austos 1316 (26 Austos 1900) zeti : Feyzullahn askerliini yaptna dair Belge No 27 : M. TAHR EZG BELGE.48 Cinsi : Makbuz Tarihi : 2 Kanunievvel 1319-3 Kanunievvel 1322 (15 Aralk 1903-16 Aralk 1906) zeti : Ali Baba Vakfna bal kylerden alnan gelirin makbuzu
16
Trk Kltr ve Hac Bekta Vel Aratrma Dergisi / Say 51

Ali Sinan BLGL

Belge No 28 : M. TAHR EZG BELGE.50 Cinsi : Makbuz Tarihi : 2 Kanunievvel 1319-3 Kanunievvel 1322 (15 Aralk 1903-16 Aralk 1906) zeti : Ali Baba Vakfna bal tuzla gelirinin mektep tamirine karlk alnan miktar hakknda. Belge No 29 : M. TAHR EZG BELGE.15 Cinsi : Nfus Tezkiresi Tarihi : 24 Nisan 1320 (7 Mays 1904) zeti : Rafia Hatundan olma eyh Hseyinin olu Tekyeniinolu Mehmed Tahir Efendinin nfus kd Belge No 30 : M. TAHR EZG BELGE.17 Cinsi : Nfus Tezkiresi Tarihi : 16 Nisan 1321 (29 Nisan 1905) zeti : Ali Baba Tekkeniin-zde Feyzullah Efendinin hanm Fatmann nfus kd Belge No 31 : M. TAHR EZG BELGE.2 Cinsi : Arz Tarihi : 29 evval 1323 (27 Aralk 1905) zeti : Veled-i dier Ali Baba Zaviyesi Vakfnn zaviyedrlk ve mtevellilik ilerine bakan eyh Hseyinin oullar Tekyeniin-zdeler eyh smail ve Feyzullah ve Mehmed Tahir ve Abdurrezzak ve Ahi Mehmed adl kardelerden eyh smail ve Ahi Mehmed ocuksuz vefat ettiklerinden, hisselerinin ilerinin dier kardelerine verilmesi hususunda mahkeme arz Belge No 32 : M. TAHR EZG BELGE.39 Cinsi : Arz Tarihi : 11 evval 1324 (28 Kasm 1906) zeti : Veled-i dier Ali Baba Zaviyesi Vakfnn zaviyedrlk ve mtevellilik ilerine bakan eyh Hseyinin oullar Tekyeniin-zdeler eyh smail ve Feyzullah ve Mehmed Tahir ve Abdurrezzak ve Ahi Mehmed adl kardelerden eyh smail ve Ahi Mehmed ocuksuz vefat ettiklerinden, hisselerinin ilerinin dier kardelerine verilmesi hususunda mahkeme arz

Trk Kltr ve Hac Bekta Vel Aratrma Dergisi / Say 51

17

Sivas Ali Baba Zaviyesi Vakfi Belgeleri

Sivas Ali Baba Zaviyesi Vakfi Belgeleri

Belge No 33 : M. TAHR EZG BELGE.49 Cinsi : Makbuz Tarihi : 3 Kanunievvel 1322 (16 Aralk 1906) zeti : Ali Baba Vakfna bal tuzla gelirlerinin tamirat karl alnd hakknda. Belge No 34 : M. TAHR EZG BELGE.51 Cinsi : Makbuz Tarihi : 3 Kanunievvel 1322 (16 Aralk 1906) zeti : Ali Baba Vakfna bal tuzla gelirlerinin tamirat karl alnd hakknda. Belge No 35 : M. TAHR EZG BELGE.52 Cinsi : Makbuz Tarihi : 3 Kanunievvel 1322 (16 Aralk 1906) zeti : Ali Baba Vakfna bal kylerin gelirlerinin alnd hakknda. Belge No 36 : M. TAHR EZG BELGE.45 Cinsi : Makbuz Tarihi : Kanunievvel 322 (Aralk 1906) zeti : Ali Baba Vakfna bal tuzla gelirlerinin tamirat karl alnd hakknda. Belge No 37 : M. TAHR EZG BELGE.3 Cinsi : Tapu Senedi Tarihi : 20 Rebilevvel 1327 (11 Nisan 1909) zeti : Sivasta eyh Hseyin Efendinin olu ve Ali Baba tekkesi eyhi Mehmed Tahir Efendinin Ldik kazasna bal Kevekise kynde ald tarlann tapusu Belge No 38 : M. TAHR EZG BELGE.12 Cinsi : Tapu Senedi Tarihi : 20 Rebilevvel 1327 (11 Nisan 1909) zeti : Sivasta eyh Hseyin Efendinin olu ve Ali Baba tekkesi eyhi Mehmed Tahir Efendinin Ldik kazasna bal Kevekise kynde ald tarlann tapusu

18

Trk Kltr ve Hac Bekta Vel Aratrma Dergisi / Say 51

Ali Sinan BLGL

Belge No 39 : M. TAHR EZG BELGE.1 Cinsi : Tapu Senedi Tarihi : 20 Rebilevvel 1327 (11 Nisan 1909) zeti : Sivasta eyh Hseyin Efendinin olu ve Ali Baba tekkesi eyhi Mehmed Tahir Efendinin Ldik kazasna bal Kevekise kynde ald tarlann tapusu Belge No 40 : M. TAHR EZG BELGE.23 Cinsi : Arz Tarihi : 14 Cemaziyelevvel 1327 (3 Haziran 1909) zeti : Veled-i dier Ali Baba Zaviyesi Vakfnn zaviyedrlk ve mtevellilik ilerine bakan eyh Hseyinin oullar Tekyeniin-zdeler eyh smail ve Feyzullah ve Mehmed Tahir ve Abdurrezzak ve Ahi Mehmed adl kardelerden eyh smail ve Ahi Mehmed ocuksuz vefat ettiklerinden, hisselerinin ilerinin dier kardelerine verilmesi hususunda mahkeme arz Belge No 41 : M. TAHR EZG BELGE.14 Cinsi : Muhasebe Kayd Tarihi : 19 Terinievvel 1325 (1 Kasm 1909) zeti : Ali Baba Vakfnn gelir ve gider muhasebesi Belge No 42 : M. TAHR EZG BELGE.16 Cinsi : Tapu senedi tasdiki Tarihi : 10 Nisan 1326 (23 Nisan 1910) zeti : Belge.43n ilavesi

Belge No 43 : M. TAHR EZG BELGE.16 Cinsi : Tapu Senedi Tarihi : 10 Nisan 1326-13 Rebilahir 1328 (23-24 Nisan 1910) zeti : eyh Hseyin Efendinin olu ve Sivasta Ali Baba tekkesi eyhi Mehmed Tahir Efendinin Ldik kazasna bal Kevekise kynde ald tarlann tapusu

Trk Kltr ve Hac Bekta Vel Aratrma Dergisi / Say 51

19

Sivas Ali Baba Zaviyesi Vakfi Belgeleri

Sivas Ali Baba Zaviyesi Vakfi Belgeleri

Belge No 44 : M. TAHR EZG BELGE.5 Cinsi : Tapu Senedi Tarihi : 20 Rebilahir 1329 (20 Nisan 1911) zeti : eyh Hseyin Efendinin olu ve Sivasta Ali Baba tekkesi eyhi Mehmed Tahir Efendinin Ldik kazasna bal Kevekise kynde ald tarlann tapusu Belge No 45 : M. TAHR EZG BELGE.24 Cinsi : lam (berat verilmesine esas olmak zere) Tarihi : 21 Zilhicce 1329 (13 Aralk 1911) zeti : eyh Hseyin Efendinin oullar smail ve Feyzullah ve Mehmed Tahir ve Abdurrezzak ve Ahi Mehmed Efendilerden smail ve Ahi Mehmed Efendiler ocuksuz vefat ettiklerinden yerleri bo kalm, merhumlarn tasarruf hakk kardeleri Feyzullah ve Muhammed Tahir ve Abdurrezzak Efendilere verilmi iken, Abdurrezzak Efendi de lm ve Hasan ve Hseyin adl iki olu kalmtr. eyh Hasan iktidarl olup, Hseyinin blua ermesine kadar onun hisselerini de idare edecektir, ilgili hususlarda berat verilmesi hakknda. Belge No 46 : M. TAHR EZG BELGE.31 Cinsi : Makbuz Tarihi : 9 ubat 1328 (22 ubat 1913) zeti : Ali Baba Vakfnn vergilerinin dendiini gsterir makbuz Belge No 47 : M. TAHR EZG BELGE.4 Cinsi : Tapu Senedi Tarihi : 12 Cemaziyelevvel 1333 (28 Mart 1915) zeti : eyh Hseyin Efendinin olu ve Sivasta Ali Baba tekkesi eyhi Mehmed Tahir Efendinin Ldik kazasna bal Kevekise kynde ald tarlann tapusu Belge No 48 : M. TAHR EZG BELGE.35 Cinsi : Makbuz Tarihi : 28 Austos 1331 (10 Eyll 1915) zeti : Dyun-i Umumiyye daresine verilen vergiyi gsterir makbuz

20

Trk Kltr ve Hac Bekta Vel Aratrma Dergisi / Say 51

Ali Sinan BLGL

Belge No 49 : M. TAHR EZG BELGE.13 Cinsi : Makbuz Tarihi : 30 Kanunisani 1332 (12 ubat 1917) zeti : Dyun-i Umumiyye daresine verilen vergiyi gsterir Belge No 50 : M. TAHR EZG BELGE. eyh Hseyin Tekkeinolu imzal Cinsi : Hususi Evrak Tarihi : Yok zeti : Ali Babann kim olduunu anlatan rivayetlerden biri Belge No 51 : AL BABA TRBESN KORUMA YAPTIRMA VE YAATMA DERNE Cinsi : apl Tasarruf Vesikas Tarihi : 27 ubat 1974 zeti : Sivas merkez Ali Baba mahallesinde avlulu iki ahap evin Ali Baba ailesinden eyh Hseyinin oullar Abdurrezzak, smail Hakk ile kz Fatma, Feyzullahn kzlar Hayriye ile Emine ve Hasann olu Ali en zerine mlkiyet snrlarn gsteren vesika. Belge No 52 : AL BABA TRBESN KORUMA YAPTIRMA VE YAATMA DERNE Cinsi : TBMM Bakanl yazs Tarihi : 5 Mart 1992 zeti : TBMM Bakanlnn 38 sayl ve 5 Mart 1992 tarihli yazsna gre de Ali Baba Tekkesinin (Evi) Vakflar daresince 1937de Mehmet Susama satld ve 1990 tarihi itibariyle de tekkenin (evin) sahiplerinden birinin Ylmaz Susam olduu, evin mze olabilecek nitelikte olmad, ktphane olarak deerlendirilebilecei hakknda yaz. 2- stanbul Babakanlk Osmanl Arivi Belgeleri Fon Kodu : HSDSABZ (Satn Alnan Evrak, Sivasl Ali Baba Zaviyesi Evra) Tarih : 22 Safer 1115 (7 Temmuz 1703) Dosya/Gmlek No : 2/13 zet : Sivasta Byk Ali Baba ve Kk Ali Baba Zaviyesi mtevellisi Fatma Hatunun beratnn yenilenmesi hakknda.

Trk Kltr ve Hac Bekta Vel Aratrma Dergisi / Say 51

21

Sivas Ali Baba Zaviyesi Vakfi Belgeleri

Sivas Ali Baba Zaviyesi Vakfi Belgeleri

Fon Kodu : HSDSABZ Tarih : 29 aban 1115 (7 Ocak 1704) Dosya/ Gmlek No : 1/10 zet : Ali Baba Zaviyesi Evkaf mtevellisi Fatma Hatunun arzuhali zerine Karahisar- Demirli kazasndan Duran adl ahsn zimmetindeki borcun vakf iin alverilmesine dair, Karahisar- Demirli, Sivas kads ve Sivas mtesellimine hitaben hkm yazld hakknda. Fon Kodu : HSDSABZ Tarih : 22 Muharrem 1116 (27 Mays 1704) Dosya/Gmlek No : 1/13 zet : Rstem Paann bina eyledii Ali Baba Zaviyesinin zaviyedr ve mtevelIiyesi Fatma Hatunun vakfa ait tuzlaya (memleha) mdahale eden Osmann Defterhaneden karlan kaytlara gre men edilmesi, orum ve Sivastaki tuzla kaytlarnn tahrir edildii zere vakf tarafndan zabtna dair Sivas beylerbeyisine, kadsna ve Demirhisar kadsna hitaben hkm ve eski fermann clus mnasebetiyle yenilendii hakknda. Fon Kodu : HSDSABZ Tarih : 20 evval 1116 (15 ubat 1705) Dosya/Gmlek No : 1/14 zet : Ali Baba Zaviyesi Vakfnn mtevelliyesi hatunun arzuhali zerine vakfa ait Devrekan kynde Merkeb Meydan denilen araziye mdahale eden Zaim Ahmedin men edilmesine dair Sivas beylerbeyi ve kadsna hkm yazld hakknda. Fon Kodu : HSDSABZ Tarih : 28 Zilhicce 1117 (12 Nisan 1706) Dosya/Gmlek No : 1/16 zet : Ali Baba Zaviyesi Vakf olan iftlik ve tarlalarn, Defter-i Hakanide valilere maktu vermek zere yazl ise ziraat edenlerden vakf iin rnn alnmas hususunda Sivas mutasarrf ve Sivas kadsna hkm yazld hakknda.

22

Trk Kltr ve Hac Bekta Vel Aratrma Dergisi / Say 51

Ali Sinan BLGL

Fon Kodu : HSDSABZ Tarih : 20 evval 1118 (25 Ocak 1707) Dosya/Gmlek No : 1/17 zet : Ali Baba Zaviyesi Vakfna ait Ortapare kazasna tabi avucu ky kurbundaki vakf mahsulnn tahsiline mani olanlarn defi ve mahsuln alnmas iin gnderilen adama mahsul kabzettirmeleri babnda Sivas valisi ve Ortapare kadsna hkm yazld hakknda. Fon Kodu : HSDSABZ Tarih : 24 evval 1118 (29 Ocak 1707) Dosya/Gmlek No : 1/18 zet : Ali Baba Zaviyesi vakflar ve vakf mahsullerine yaplan tecavzn nlenmesi ve alnan vakf mallarnn geri detilmesi iin Sivas valisi ve kadsna hkm yazld. Fon Kodu : HSDSABZ Tarih : 10 Rabilevvel 1119 (11 Haziran 1707) Dosya/Gmlek No : 1/19 zet : Ali Baba Zaviyesinin evkaf tarafndan zabt ve tasarruf olunagelen Tokat kazas Tozanl nahiyesi Divriin kyndeki hudutlar belli araziye mdahale eden sa Bey ve Bayram Zaviyesi mtevellilerine mani olunmasn talep eden Sivas valisi vezir Abdi Paann arz zerine emir isdar olunduuna dair Sivas eyaletine mutasarrf vezire ve Sivas kadlarna hitaben hkm yazld hakknda. Fon Kodu : HSDSABZ Tarih : 3 Muharrem 1122 (4 Mart 1710) Dosya/Gmlek No : 1/20 zet : Ali Baba Zaviyesinin maliye beratyla zaviyedr ve mtevelliyesi olan Fatma Hatunun Divan- Hmayuna arzuhali zerine evkafn 200 yldan beri tasarruf ettii tuzlaya gelip gidenlere mani olan avucu ky ahalisinin men edilmesi hakknda.

Trk Kltr ve Hac Bekta Vel Aratrma Dergisi / Say 51

23

Sivas Ali Baba Zaviyesi Vakfi Belgeleri

Sivas Ali Baba Zaviyesi Vakfi Belgeleri

Fon Kodu : HSDSABZ Tarih : 18 evval 1124 (18 Kasm 1712) Dosya/Gmlek No : 1/21 zet : Ali Baba Zaviyesi Evkaf Mtevellisi Fatma Hatunun, vakfn Tokatn Armus kyndeki iki deirmenini zapteden Kurdolu Mehmede mani olunmas hakkndaki arzuhali zerine Defter-i Hakani kaytlarna gre deirmenlerin Ali Baba Vakfnca tasarruf edilmesi hakknda Sivas beylerbeyisi ve Tokad naibine hitaben hkm yazld hakknda. Fon Kodu : HSDSABZ Tarih : 2 Rebilahir 1125 (28 Nisan 1713) Dosya/Gmlek No : 2/15 zet : Sivasta Byk Ali Baba Zaviyesi vakf nazr, hafz ve ktipliinin eyh Ebubekirin vefat sebebiyle eyh emsi Ahmed halifeye tevcihi iin tezkire yazld hakknda. Fon Kodu : HSDSABZ Tarih : 8 Ramazan 1125 (28 Eyll 1713) Dosya/Gmlek No : 1/22 zet : Ali Baba Zaviyesi iin vakfedilen Tokad kazas Tozanl nahiyesi kylerindeki maliknelere mdahale ederek vakfa zarar veren Sivas sakinlerinden Mehmed, Koca ve Sleyman adl kiilerin men olunmas iin verilen hkmn clus mnasebetiyle yenilendii. Fon Kodu : HSDSABZ Tarih : 10 Zilhicce 1125 (28 Aralk 1713) Dosya/Gmlek No : 1/23 zet : Ali Baba Zaviyesinin mtevellisi olan Fatma Hatunun arzuhali zerine Sivasta bulunan Akba Zaviyesinin mtevellisi Ahmedin kendi vakflar arazisine yapt mdahalenin men edilmesi talebinin Defter-i Hakani kaytlarna mracaatla yerine getirilmesi iin Sivas vali ve kadsna hitaben ferman yazld hakknda.

24

Trk Kltr ve Hac Bekta Vel Aratrma Dergisi / Say 51

Ali Sinan BLGL

Fon Kodu : HSDSABZ Tarih : 12 Safer 1126 (27 ubat 1714) Dosya/Gmlek No : 1/25 zet : Ali Baba Zaviyesi Evkaf mtevellisi Fatma Hatunun arzuhali zerine vakf zerine Defter-i Hakanide kaytl yedi adet araziden bedel-i behre olarak tayin edilen miktardan fazla talep eden vali ve mltezimlere mani olunmasna dair, Sivas valisi ve mltezimine hkm yazld hakknda. Fon Kodu : HSDSABZ Tarih : 10 Rebilahir 1126 (25 Nisan 1714) Dosya/Gmlek No : 1/26 zet : Sivastaki Ali Baba Zaviyesi vakf mezralarndan Poyraz tarlas denilen yerin mutasarrf Mehmedin vakf artlarna aykr olan mdahalesinin men edilmesi iin vakf zaviyedr ve mtevellisi Fatma Hatunun arz zerine Sivas valisi ve kadsna ferman yazld hakknda. Fon Kodu : HSDSABZ Tarih : 10 Rebilahir 1126 (25 Nisan 1714) Dosya/Gmlek No : 1/27 zet : Ali Baba Zaviyesi Vakfna, vakfiyenin artlarna aykr olarak kitabet ve nezaret cihetlerine berat ile tayin edilen ems Ahmedin ref edilerek yerine vakfn evladndan smailin tayin edildiine dair, Sivas vali ve kadsna ferman yazld hakknda. Fon Kodu : HSDSABZ Tarih : 25 evval 1127 (24 Ekim 1715) Dosya/Gmlek No : 2/16 zet : Byk Ali Baba ve Kk Ali Baba Zaviyesi Vakf zaviyedr ve mtevelliliinin, Fatma Hatunun vefat zerine oullar ve kzkardei oluna itirken tevcihi hakknda. Fon Kodu : HSDSABZ Tarih : 10 Muharrem 1137 (29 Eyll 1724) Dosya/Gmlek No : 1/30 zet : Sivasta Ali Baba Vakfna ait Hergn karyesinde snrlar belli araziye karye zaimi smailin mdahalesinin men edilmesi hakknda.

Trk Kltr ve Hac Bekta Vel Aratrma Dergisi / Say 51

25

Sivas Ali Baba Zaviyesi Vakfi Belgeleri

Sivas Ali Baba Zaviyesi Vakfi Belgeleri

Fon Kodu : CEVDET EVKAF Tarih : 29 aban 1137 (13 Mays 1725) Dosya/Gmlek No : 640/32251 zet : Sivasta Rstem Paa hacesi Byk Ali Baba ve Veled-i dier Ali Baba Zaviyeleri zaviyedrl ve tevliyetinin tevcihi hakknda Fon Kodu : HSDSABZ Tarih : 6 Cemaziyelevvel 1144 (6 Kasm 1731) Dosya/Gmlek No : 2/19 zet : Sivasta bulunan Kk Ali Baba Vakf zaviyedrl ve mtevellilik grevine Alinin tayin edildii hakknda. Fon Kodu : HSDSABZ Tarih : 10 Cemaziyelahir 1145 (28 Kasm 1732) Dosya/Gmlek No : 1/31 zet : Sivasta Byk Ali Baba ve Kk Baba Zaviyesi mtevellisi Seyyid Alinin, evladiyet iddiasyla vakfn borcunun yarsn demeyi kabul ederek nsf hisse tevliyetine sahip olan Emine ve Aye hatunlarn sonradan bu borcu demeden kandklar ve vakfn kurra ve mezralarna taaruz ettiklerinden ikyetle davann Reislkttabn ilamyla mahallinde grlp Dersaadete bildirilmesi hakknda. Fon Kodu : HSDSABZ Tarih : 27 evval 1152 (27 Ocak 1740) Dosya/Gmlek No : 2/20 zet : Ali Baba Zaviyesi zaviyedrlarnn, skdardaki Atik Valide Sultan Evkafna bal mezraa-i Hassa mahsulnden maa alarak, ayende ve revendeye yemek yedirmek artyla tasarruf edebilecekleri hakknda. Fon Kodu : HSDSABZ Tarih : 5 Cemaziyelevvel 1153 (29 Temmuz 1740) Dosya/Gmlek No : 2/21 zet : Sivasta Kk Ali Baba Zaviyesi mtevellisi Alinin beratn vererek zerindeki zaviyedrlk ve tevliyetin nsfn kardei Feyzullaha verdiinden Sivas kadsnn arz zerine Feyzullaha berat verilmesi hakknda.

26

Trk Kltr ve Hac Bekta Vel Aratrma Dergisi / Say 51

Ali Sinan BLGL

Fon Kodu : HSDSABZ Tarih : 10 Cemaziyelevvel 1153 (3 Austos 1740) Dosya/Gmlek No : 2/22 zet : Sivasta Kk Ali Baba Zaviyesi Vakf zaviyedr ve mtevellisi Alinin grevinin nsfn kendi rzasyla Seyyid Feyzullaha fera ve kasr- yed ettiinden nsf zaviyedrlk ve tevliyet berat verilmesi hakknda. Fon Kodu : HSDSABZ Tarih : 29 Cemaziyelevvel 1156 (21 Temmuz 1743) Dosya/Gmlek No : 1/33 zet : Sivasta Byk Ali Baba ve Kk Baba Zaviyesi mtevellisi Seyyid Alinin, vakfn evlad olduklarn iddia edip vakfn borcunun yarsn kabul ederek nsf hisse tevliyetine sahip olan Emine ve Aye hatunlar sonradan bu borcu demeden kandklar ve vakfn kura ve mezraalarna taarruz ettiklerinden ikyetle davann mahallinde grlp Dersaadete bildirilmesi iin Sivas kads ve mtesellimine hitaben emir yazld hakknda. Fon Kodu : HSDSABZ Tarih : 20 Receb 1156 (9 Eyll 1743) Dosya/Gmlek No : 1/34 zet : Tozanlda Ali Baba Zaviyesi Vakf meihatlk berat diye Seyyid Ebubekirin askeriyeden ald berat kaydnn ref ve terkini ile vakfa dahl ve taarruz ettirilmemesi iin hkm yazld hakknda. Fon Kodu : HSDSABZ Tarih : 29 Safer 1159 (23 Mart 1746) Dosya/Gmlek No : 1/37 zet : Ali Baba Zaviyesi Vakfnn mtevellileri Seyyid Ali ve Feyzullahn arzuhali zerine vakfn artlarna aykr askeriden duaguluk berat kartan Seyyid Ebu Bekirin eyh Halil ile birlikte vakfn hslatn fuzuli zabtettiklerinden bahisle mahallinde muhakeme edilerek mahsuln geri alnmas hakknda. Fon Kodu : HSDSABZ Tarih : 20 Ramazan 1177 (23 Mart 1764) Dosya/Gmlek No : 1/43 zet : Ali Baba Zaviyesi Vakfna ait olan zemin ve bahelere bakasnn mdahalesinin men edilmesi hususunda Sivas kadsna hitaben hkm hakknda.
Trk Kltr ve Hac Bekta Vel Aratrma Dergisi / Say 51

27

Sivas Ali Baba Zaviyesi Vakfi Belgeleri

Sivas Ali Baba Zaviyesi Vakfi Belgeleri

Fon Kodu : HSDSABZ Tarih : 24 Ramazan 1178 (17 Mart 1765) Dosya/Gmlek No : 1/44 zet : Ali Baba Evkafnn Niksar kazas Alanzena kynde bulunan maliknesi vakf, divanisi tmar olmak zere kaydedilen mahalle, ayn kaza sakinlerinden mdahale edenlere mani olunmas ve nceden olduu gibi r ve resmin vakf ve tmar tarafndan alnaca sabit olursa kanun ve defter kaytlarna aykr davranlmamas hakknda. Fon Kodu : HSDSABZ Tarih : 10 Zilkade 1180 (9 Nisan 1767) Dosya/Gmlek No : 1/45 zet : Tozanl nahiyesi Tekerye (Deeryer) kyndeki Ali Baba Zaviyesi Vakf mahsulne sipahinin mdahalesinin men edilmesine dair, Sivas valisi ve Tozanl naibine hkm yazld hakknda. Fon Kodu Tarih Dosya/Gmlek No zet liinin, btn varislerin edilmesi hakknda. : HSDSABZ : 8 Zilkade 1187 (21 Ocak 1774) : 2/24 : Sivasta Byk Ali Baba Zaviyesi Vakf mtevellihisselerini vermek artyla Seyyid Feyzullaha tevcih

Fon Kodu : HSDSABZ Tarih : 8 Zilkade 1187 (21 Ocak 1774) Dosya/Gmlek No : 2/25 zet : Ali Baba Zaviyesi zaviyedrlarnn, gelip gidenlere sarfetmek zere Atik Valide Sultan Vakfna ait Yeni-il haslarndan alacaklar meblaa dair beratn yenilenmesi hakknda. Fon Kodu : HSDSABZ Tarih : 20 evval 1201 (5 Austos 1787) Dosya/Gmlek No : 2/3 zet : Sivasta Ali Baba Zaviyesi vakf mezraalarnn mahsul yerlerinde harman edilip vakfn hissesinin hemen verilmesi hakknda.

28

Trk Kltr ve Hac Bekta Vel Aratrma Dergisi / Say 51

Ali Sinan BLGL

Fon Kodu : HSDSABZ Tarih : 10 Zilkade 1201 (24 Austos 1787) Dosya/Gmlek No : 2/5 zet : Zaraya tabi Teceky ve Akviran mezraalarnn malikneleri Ali Baba Zaviyesi vakf olduundan mdahale ettirilmemesi, imdiye kadar mdahale olunup alnan bir ey varsa tespit edilerek geri alnmas iin Sivas kads ve mtesellimine emir yazld hakknda. Fon Kodu : HSDSABZ Tarih : 11 Receb 1203 (7 Nisan 1789) Dosya/Gmlek No : 2/26 zet : Ali Baba Zaviyesi Vakfnn zaviyedrlk ve tevliyetine brahim Halife, Seyyid Feyzullah ile Zeyneb ve ehriban hatunlar mtereken mutasarrflar iken aralarnda kan mnazaa zerine vakf ilerini tek elden grmek iin Seyyid Feyzullahn mtevelli tayin edildii. Fon Kodu : HSDSABZ Tarih : 11 Receb 1203 (7 Nisan 1789) Dosya/Gmlek No : 2/27 zet : Ali Baba Zaviyesinde yemek yedirmek artyla zaviyedr olup, cretlerini skdardaki Atik Valide Sultan EvkafIna bal Yeni-il Hass mahsulnden alan kimselerin beratlarnn yenilendii. Fon Kodu : CEVDET EVKAF Tarih : 5 Receb 1210 (15 Ocak 1796) Dosya/Gmlek No : 108/5390 zet : Sivasta Rstem Paa hacesi Byk Ali Baba Zaviyesi Vakfnn riyaset-i tevliyet hissedarl ile Veled-i dier Ali Baba Zaviyesi Vakf zaviyedr ve tevliyet cihetlerinin fera ve tevcihi hakknda. Fon Kodu : HSDSABZ Tarih : 29 Safer 1224 (15 Nisan 1809) Dosya/Gmlek No : 2/8 zet : Sivas sancanda Dervi Ali Baba Zaviyesine tbi memlehann edas ve milh sular hslatnn miriye verilmek zere vakf tarafndan zabtna mani olan Ahmedin hslattan haksz yere aldklarnn mahkeme ile tespit edilerek geri alnmas iin Sivas kadsna hitaben hkm yazld hakknda.

Trk Kltr ve Hac Bekta Vel Aratrma Dergisi / Say 51

29

Sivas Ali Baba Zaviyesi Vakfi Belgeleri

Sivas Ali Baba Zaviyesi Vakfi Belgeleri

Fon Kodu : HSDSABZ Tarih : 26 Receb 1224 (6 Eyll 1809) Dosya/Gmlek No : 2/31 zet : skdarda Atik Valide Sultan evkafna ait olan Yeni-il ve Trkmann- Haleb hass malndan Ali Baba Zaviyesi zaviyedrna tayin edilen mahsultn verilmesi hakknda. Fon Kodu : HSDSABZ Tarih : 20 aban 1224 (30 Eyll 1809) Dosya/Gmlek No : 2/7 zet : Ali Baba Zaviyesi Vakfna ait olup geliri zaviyeye gelen gidenlere sarfedilmek zere Alabedirlu ve Yrkan- Bzrkn tasarrufuna braklan yerlere mdahale edilmemesi iin Sivas kadsna emir yazld hakknda. Fon Kodu : HSDSABZ Tarih : 20 aban 1232 (5 Temmuz 1817) Dosya/Gmlek No : 2/33 zet : Sivasta Byk Ali Baba Vakf tevliyet hissedarlnn Seyyid smaile tevcih edildii hakknda. Fon Kodu : CEVDET EVKAF Tarih : 15 aban 1270 (13 Mays 1854) Dosya/Gmlek No : 61/3003 zet : Sivasta Rstem Paa Hacesi Ali Baba-y Kebir evkafnn tevliyet ve zaviyedrlk cihetlerinin pederlerinin vefatyla evlad tarafndan mtereken tasarruflar artyla tevcih olunmas hakknda. Fon Kodu : MF.MKT. (Maarif Nezareti Mektubi Kalemi) Tarih : 29 Safer 1306 (4 Kasm 1888) Dosya/Gmlek No : 102/115 zet : Ali Baba Zaviyesi Vakfnn Tokatta hayrat mevcutsa, vakfn gallesinin merutu lehinde ne ekilde sarf edildinin bildirilmesi hakknda.

30

Trk Kltr ve Hac Bekta Vel Aratrma Dergisi / Say 51

Ali Sinan BLGL

Fon Kodu : DH.MKT. (Dhiliye Mektubi Kalemi) Tarih : 16 Cemaziyelahir 1317 (22 Ekim 1899) Dosya/Gmlek No : 2259/105 zet : Sivas eyaleti dhilinde bulanan vakflara tabi arazi ve kylerin aar hususunda tatbik edilecek usller hakknda. Fon Kodu : DH.MKT. Tarih : 12 Zilkade 1317 (14 Mart 1900) Dosya/Gmlek No : 2318/6 zet : Sivasta mtevellileri tarafndan idare edilen vakflara bal arazi aarna hazinece mdahale edilmemesi hakknda. Fon Kodu : DH.MKT. Tarih : 4 Rebilahir 1319 (21 Temmuz 1901) Dosya/Gmlek No : 2511/147 zet : Sivasta medfun Ali Baba-y Kebir Cami-i erifiyle trbesinin yeniden inas hususunda gayretleri grlen Redif binbalarndan mer Efendinin nc rtbeden nian- Osmani ile taltifi hakknda. SONU Belgeler nda aratrmada aadaki sonular elde edilmitir; 1- Ali Baba Zaviyesi Vakf, Osmanl lkesindeki pek ok evladiyelik vakftan biridir. 16. yzylda Osmanl memleketinin pek ok yerinde evladiyelik zaviye vakflar tesis edilmitir. Sadattan olanlara, din limlerine ve Ali Baba gibi zaviye eyhlerine kiisel dokunulmazlk, babadan oula geen vergi muafiyetleri veya balar, nakdi cretler ve resmi veya yar resmi grevler bahedilmitir. Ali Baba Vakfnda olduu gibi vakfn tevliyeti ve btn varidat ile birlikte evra da evlattan evlada naklolunmutur. almada kullanlan belgeler, evlad- vkfn bu belgeleri muhafaza etmesi sonucu gnmze ulamtr. Bylece bir ailenin ve bir zaviyenin sosyal, ekonomik ve din tarihinin incelenmesi imkn bulunmutur. Bu sebeple Ali Baba soyundan gelenlerin yapt tarih hizmet byk nem tamaktadr ve kendilerine bilim adna teekkr edilmelidir. 2- Ali Baba Zaviyesi; cami, tekke, trbe, mektep, eme, ilehane, mutfak, Benderli Ali Aa kk, hanmlarn kald harem, dervi odalar, iki ahr, samanlk, kapc odas, frn, camekn, gelip-geenlerin konduu han, misafirhane ve benzeri tesislerden oluan bir klliyedir (Sava, 1992: 73-74).
Trk Kltr ve Hac Bekta Vel Aratrma Dergisi / Say 51

31

Sivas Ali Baba Zaviyesi Vakfi Belgeleri

Sivas Ali Baba Zaviyesi Vakfi Belgeleri

Yaynlanan belgeler bu teferruatn tamamn vermemekle birlikte, zaviyenin bu kadar geni ve messeselemi bir mtemilata sahip olmas, mntesiplerinin ok ve messesenin ilevsel olduunun gstergesidir. Sivas ehrinin Anadolunun nemli transit gei noktalarndan biri olduu dikkate alnrsa, ziyaretisi eksik olmayan bir zaviyeden bahsedilebilir. Bu durum zaviyenin hret bulmasnda ve nnn imparatorluk corafyasna yaylmasnda etkili olmutur. 3- Yaynlanan belgelere gre; Osmanl Devleti, Ali Baba Derghn balangta resmi kayda geirirken onun ve evladnn meihat (eyhlik) makamn tanm ve mensup olduu tarikatn adn zikretmeden salihlerden (sleha vessalikn) olduunu tasdik etmitir. 1574 tarihli6 bir kaytta, mefhars-sleha ves-salikin dervi Ali Baba (Belge.1), 1779 tarihli bir kaytta da, meyih-i izmdan Ali Baba kuddise sirruhul-aziz (Sava, 1992: 223) ifadeleri kullanlmtr7. 1574 tarihli kaytta, Ali Babann yerine eyhlik makamna geen olu Ahi Mehmedin eyhlii padiah beratyla tasdik edilmi ve haliya meihat- zaviye der tasarruf- Ahi Mehmed veled-i Ali Baba b-berat- hmayun kayd dlmtr. Yine ayn kayda gre, zaviyeye hizmet eden 9 hizmetkr, hizmetleri karlnda avarz- divaniyye ve teklif-i rfiyyeden muaf tutulmulardr. Bunun yan sra belgelerin pek ounda zaviyenin, ayende ve revendeye itam- taam etmekle (gelip geen yolcular yedirip iirmekle) ykml olduu (Atik Valide Sultan evranda bu hususa zellikle deinilmitir) belirtilmitir. Ayrca Kk Ali Baba tarafndan kurulan mektebin muallim olan kimesne cem olan sbyn tlim-i Kurn idb kaydndan da anlalaca zere, ocuklar eitmek ve zellikle Kuran retmek gibi bir fonksiyonu vardr. Ali Baba Zaviyesi eyhlerine gsterilen hrmet, mensuplarna verilen muafiyetler ve zaviyeye yklenen grevler, bu zaviyenin Osmanl Devleti nazarnda fonksiyonel ve itibarl bir messese olduunu gstermektedir. Bu itibarn zaviyenin blgede oynad rolden kaynakland aikrdr. Bunun iindir ki, zaviyenin masraflarn karlamak zere, Kanuni Sultan Sleyman, onun sadrazam Rstem Paa ve Sultan Selim IInin hanm, Sultan Murad IIIn annesi Nurbanu Valide Sultan (Atik Valide Sultan) (.1583) gibi hayrseverler, kendi vakflarndan buraya gelir banda bulunmu, daha sonra gelen Osmanl Sultanlar da zaviyenin sorunlaryla yakndan ilgilenmilerdir. Nitekim gnmze kadar gelen evrak bunun en nemli delilidir.
6 M.Tahir Ezgi, Belge.37de esasen bir tarih yoktur. Benzer kayt, TKGMA, 14 numaral Mufassal Defterde bulunduundan (Sava, 1992: 92) 1574 tarihi verilmitir. 7 Burada kastedilen Byk Ali Babadr.

32

Trk Kltr ve Hac Bekta Vel Aratrma Dergisi / Say 51

Ali Sinan BLGL

4-Yaynlanan belgelerde Ali Baba Zaviyesi ynetiminin iki kz karde (Fatma-mmhani Hatunlar) devrinden itibaren evlatlar arasnda paylaldn gstermektedir. Zaviyedrlk ve mtevellilik genellikle Kk Ali Babann kz Fatma Hatun kanadna mensup evladn elinde kalmtr. Nitekim Fatma Hatunun mtevelliliinden sonra olu smail, ardndan kzlar Aye ve Emine Hatunlar v.s. vakfn tevliyet makamnda bulunmulardr. Buna karlk, vakfn kitabet ve nezareti ileri mmhani Hatun evlad tarafndan yrtlmtr. Nitekim mmhani Hatunun olu eyh Ebubekir, onun olu eyh ems Ahmed v.s. vakfn kitabet ve nezaret ilerini yrtmlerdir8 (Sava, 1992:5657). Baz zamanlarda mtevellilik her iki hatunun ocuklarna birlikte itiraken tevcih edilmitir. Mesela; Fatma Hatunun vefat zerine 25 evval 1127 (24 Ekim 1715)de vakfn zaviyedrlk ve mtevellilii kendi oullar ile mmhani Hatunun oullarna itiraken tevcih edilmitir (BA, HSDSABZ, Dosya No:2, Gmlek no:16). Dr. Sava (1992: 53-54)n grne gre, Rstem Paa ve Kk Ali Baba vakflarnn ikisi de Ali Baba evladna merut olmakla birlikte, vakfiyelerdeki farkl tevliyet artlar, yani ekonomik karlar zaviye mensuplar arasnda asrlar boyu sren mcadelelere sebep olmutur. Yaynlanan belgelerin bir ksm bu durumu yanstmaktadr. 5- Yaynlanan belgeler, Ali Baba ve ahfadnn mezhep ve merepleri ile mensup olduklar tarikat hakknda muayyen bir ipucu vermemektedir. Kk Ali Baba vakfiyesinde, Osmanl vakf hukukunda esas alnan Hanefi fkhna uygun olarak Ebu Hanife el-Kfi, mam Yusuf- sn, Muhammed bin Hasan e-eybn gibi Snni-Hanefi ekolnn kurucularnn isimlerinin gemesine ramen, bu isimlerin vakfiyelerde kullanlmas hukuken yaygn bir usul olduundan9, zaviyenin mezhep ve merebine delalet etmedii kanaatindeyiz. Dier taraftan baka herhangi bir resmi belgede de mezhep ve merepleriyle ilgili herhangi bir kayda rastlanmamtr. Ali Baba ailesinin bir kolundan gelen eyh Hseyin Tekkeinolunun yazd Ali Baba kimdir balkl hususi bir evrakta ise, Bekta olduu belirtilmitir. Szl gelenee ve gnmzde yaayan aile efradnn mezhep ve mereplerine bakldnda, ailede hem Alev-Bekta, hem de Snn-Kadir-Rufa inan sistemlerine bal insanlarn bulunduu grlmektedir.
Saim Sava (s.56-57) vakfn mtevelli ve nazrlarnn listesini teferruatyla verdiinden ayrntya girilmemitir. 9 Mesela; Bahaeddin Yediyldz, XVIII. Yzylda Trkiyede Vakf Messesesi, Bir Sosyal Tarih ncelemesi, Ankara 2003, s.52, 327, 335, TTK Yay.; Mustafa Alkan, Knk Vakflar Saysal Bir Tasnif ve Tasvir Denemesi-, Turkish Studies, volume 3/4, Summer 2008, s.18.
8

Trk Kltr ve Hac Bekta Vel Aratrma Dergisi / Say 51

33

Sivas Ali Baba Zaviyesi Vakfi Belgeleri

Sivas Ali Baba Zaviyesi Vakfi Belgeleri

6- Ali Baba Zaviyesinin gelir ve gider kalemleri: Zaviyeye muhtelif zamanlarda Rstem Paa, Kk Ali Baba, Atik Valide Sultan, Benderli Ali Aa, Hasan kz smihan, Mehmed Bey kz Kk Hanm, Osman kz Kezban, Trkmn Hac Ali kz Rukiye Hatun ve Safiye Hatun tarafndan balanan akarlar ile Osmanl Sultanlar tarafndan temlik edilen mlkler, zaviye mensuplarnca imar edilen ve satn alnan mlkler ve vakf arazisinde kurulan evlerden alnan icare gelirleri vakfn gelir kaynaklarn oluturmaktadr. Gelir kaynaklar ierisinde 19 ky, 8 mezra, 14 deirmen, 11 tuzla, 6 kta ayr, 1 kta bostan yeri, 2049 Kuru nakit para, mtemilatyla birlikte 2 ev ve bir takm eya vardr. Bu gelir kaynaklarnn kk bir ksm zaviye mensuplarnca icare usulyle iletilmektedir. 17. asrdan itibaren mukataa ve iltizam usulyle iletme yaygnlamtr. Bilhassa tamire muhta gelir kaynaklar 99 seneye varan srelerle icare-i tavile verilmeye balanmtr. Vakfn gelirleri gnmzde Sivas, Tokat ve Amasya illerinden tedarik edilmektedir. Bu gelirlerin harcama kalemlerini ise; vakf hizmetlilerine denen cret ve maalar, zaviye klliyesinin tamir ve aydnlatlmas, yolcu ve fakirlerin yedirilip iirilmesi oluturmaktadr. Buralara yaplan harcamalardan sonra geriye kalan gelir fazlas, vakf dairesindeki Ali Baba evladna taksim edilmektedir (Sava, 1992: 112-136). Yaynlanan belgeler vakfn bu gelir ve gider dkmn yapmaya imkn vermemektedir. Zira elimizdeki belgeler arasnda Rstem Paa, Benderli Ali Aa, Hasan kz smihan, Mehmed Bey kz Kk Hanm, Osman kz Kezban ve Safiye Hatun tarafndan balanan gelirler hakknda herhangi bir kayt bulunmamaktadr. Bu sebeple yukardaki gelir-gider dkm Dr. Savatan alnmtr. 7- Ali Baba Zaviyesi vakflar 1251-52 (1835-36) yllarnda Evkaf Nezaretine balanmtr. Bu tarihlerden sonra, zaviyeye bal vakflarn kontrol yava yava evlad- vkfn elinden kmaya balamtr. Netice itibariyle, muhtemelen 20. asrn balarnda zaviyeye ait vakflar, tamamen Ali Baba evladnn elinden kmtr (Sava, 1992: 87, 166). Yaynlanan belgelere gre; gnmzde, Sivas Ali Baba mahallesinde avlulu iki ahap ev Ali Baba ailesinden eyh Hseyinin oullar Abdurrezzak, smail Hakk ile kz Fatma, Feyzullahn kzlar Hayriye ile Emine ve Hasann olu Ali en zerine 27.02.1974 tarihli mlkiyet snrlarn gsteren apl tasarruf vesikas bulunmaktadr (Belge.51). Trkiye Byk Millet Meclisi Bakanlnn 38 sayl ve 5 Mart 1992 tarihli yazsna gre de Ali Baba Tekkesi (Evi) Vakflar daresince 1937de Mehmet Susama satlmtr. 1990 tarihi itibariyle de tekkenin (evin) sahiplerinden biri Ylmaz Susamtr (Belge.52).

34

Trk Kltr ve Hac Bekta Vel Aratrma Dergisi / Say 51