T.C.

KOCAEL NVERSTES * SOSYAL BLMLER ENSTTS

BLG YNETM PROJELER UYGULAMALARINDAK TEKNOLOJK DEMLERE KARI ALIAN DRENCNN LM KOCAEL NVERSTES TIP FAKLTES VE ANADOLU SALIK MERKEZNDE BR UYGULAMA

DOKTORA TEZ

DDEM RODOPLU

ANABLM DALI : LETME PROGRAMI : YNETM ORGANZASYON

KOCAEL 2006

II

T.C. KOCAEL NVERSTES * SOSYAL BLMLER ENSTTS

BLG YNETM PROJELER UYGULAMALARINDAK TEKNOLOJK DEMLERE KARI ALIAN DRENCNN LM KOCAEL NVERSTES TIP FAKLTES VE ANADOLU SALIK MERKEZNDE BR UYGULAMA

DOKTORA TEZ

DDEM RODOPLU

ANABLM DALI : LETME PROGRAMI : YNETM ORGANZASYON DANIMAN : PROF. DR. NURULLAH GEN

KOCAEL 2006

III

T.C. KOCAEL NVERSTES * SOSYAL BLMLER ENSTTS

BLG YNETM PROJELER UYGULAMALARINDAK TEKNOLOJK DEMLERE KARI ALIAN DRENCNN LM KOCAEL NVERSTES TIP FAKLTES VE ANADOLU SALIK MERKEZNDE BR UYGULAMA

DOKTORA TEZ Tezi Hazrlayan:DDEM RODOPLU Tezin Kabul Edildii Enstit Kurulu Tarihi ve No:

Prof.Dr.Nurullah GEN Prof.Dr.Nihat ERDOMU Do.Dr. Tansu SAY ................................ ...................................... ............................ Prof.Dr.Mahmut PAKSOY ..................................... Prof.Dr. Dursun BNGL ................................

KOCAEL 2006

IV

NSZ Bilgi, bilgi teknolojileri, teknoloji okur yazarl gn getile daha da nem kazanmaktadr. letmeler ise bu ykselen deerlerin en yakn takipileridir. Gnmzn yksek rekabet koullarnda baarya ulamann bir yoluda teknolojiden gemektedir. Ancak bilgi teknolojilerinin etkin ve verimli kullanm sadece teknik alt yapnn salanmasyla ilikili deildir. Bu teknolojilerin uygulaycs ve kullancs olan alanlarnda bu teknolojik deiime uyum salamalar arttr. Her yenilik gibi, bilgi teknolojileriyle birlikte oluan deiim alanlar tedirgin etmekte, endielenmektedir. Bu kayg kendini gerek kurumsal, gerekse kiisel korkularla gstermektedir. Buda iletmenin ulamak istedii hzl, gncel, verimli, etkin ve gvenilir; bilgi odakl bir iletme misyonunu engelleyebilmektedir. Bu alma bilgi, bilgi toplumu, bilgi teknolojileri gibi temel kavramlara deindikten sonra, bu kavramlarla iletme iinde nasl karlaldna deinmitir. Bu yeni bilgi teknolojileri uygulamalarna kar alanlarn aldklar tutum ve davranlar belirlemi; gerek kurumsal, gerekse bireysel boyutta gsterilen diren konusunda neden sonu ilikisi kurmutur. Mevcut direncin kamu ve zel sektre, alan profillerine gre deikenlik gsterip gstermediine ilikin Kocaeli blgesindeki bir uygulamaya desteklenmitir. Bu tez konusunda almam iin, beni tevik eden ve almamn her bir satrn titizlikle inceleyerek katkda bulunan danmanm Prof. Dr.Nurullah GENe, bilgilerini ve yardmlarn esirgemeyen, kurumsal adan byk destek salayan, Kocaeli niversitesi Tp Fakltesi Personeline ve Anadolu Salk Merkezi Bilgi Sistemleri Mdr Burak UZKANa ve benden desteini hibir zaman esirgemeyen sevgili aileme ok teekkr ederim. Kocaeli 2006 Didem RODOPLU

NDEKLER.I ZET..VI KISALTMALAR....X EKLLERXII TABLOLARXIII GR ........................................................................................................................... 1 1. SANAY TOPLUMDAN BLG TOPLUMUNA GE VE DEM...... 5 1.1 Sanayi Toplumu ve zellikleri ...........................................................................6 1.1.1 Sanayi Toplumunun Oluumu...................................................................... 6 1.1.2 Sanayi Toplumunun zellikleri ................................................................... 7 1.2. Bilgi Toplumu Ve zellikleri ............................................................................ 7 1.2.1 Bilgi Toplumunun Oluumu ........................................................................ 7 1.2.2 Bilgi Toplumun zellikleri .......................................................................... 9 1.3. Sanayi Toplumundan Bilgi Toplumuna Gei Hazrlayan Nedenler............... 10 1.3.1 Tarihi ve Siyasi Nedenler...........................................................................10 1.3.2 Ekonomik Nedenler ................................................................................... 11 1.3.3 Bilgi Ve Bilgisayarlama Kaynakl Nedenler ............................................ 12 1.4. Bilgi Toplumunda Deiim Dzeyleri ve Organizasyonel Deiim................ 14 1.4.1 Bilgi Toplumunda Deiim Dzeyleri ....................................................... 14 1.4.2 Organizasyonel Deiim ............................................................................15 1.5. Bilgi Toplumunda letme Yapsndaki Deiim Faktrleri............................ 17 1.5.1 Yapsal Deiim Faktrleri ........................................................................ 18 1.5.2 Entelektel Deiim Faktrleri ................................................................. 21 1.5.3 Teknolojik Deiim Faktrleri...................................................................25 2. BLG YNETM VE BLG YNETM SSTEMLER ......................... 27 2.1 Bilgi Ynetimindeki Kavramlar........................................................................27 2.1.1 Veri (Data) ................................................................................................. 28 2.1.2 Enformasyon (Information) ....................................................................... 28 2.1.2.Bilgi (Knowledge)...................................................................................... 28 2.1.3. Bilgelik (Wisdom)..................................................................................... 30

II

2.2. Bilgi Yaratlma Sreleri ................................................................................. 30 2.2.1 Bilgi Boluunu Saptamak......................................................................... 32 2.2.2 Bilginin retimi ......................................................................................... 33 2.2.3 Bilginin Koordinasyonu ............................................................................. 35 2.3. Bilginin Ynetimi ve Temel zellikleri ..........................................................37 2.4. Bilgi Ynetim Sistemleri.................................................................................. 40 2.4.1. Kayt/Veri leme Sistemleri (VS)........................................................... 42 (Transaction Data Processing System- TPS) ...................................................... 42 2.4.2. Ynetim Bilgi Sistemleri (YBS) (Management Information System-MIS)42 2.4.3. Karar Destek Sistemleri (KDS) (Decision Support System-DSS)............ 44 2.4.4. Ynetici Destek Sistemleri (YDS) (Executive Support Systems-ESS) .... 45 2.4.5 Ofis Otomasyon Bilgi Sistemleri (OOS) (Office Automated/Information System-OAS) ...................................................................................................... 46 2.4.6 Yapay Zeka ve Uzman Sistemler (YZ ve US) (Artificial Intelligence And Expert Systems) .................................................................................................. 46 3. BLG TEKNOLOJLER KAVRAMI VE UYGULAMALARI ................ 51 3.1 Bilgi Teknolojileri............................................................................................. 51 3.2. Bilgi Teknolojilerinin Geliim Sreci.............................................................. 54 3.2.1 Bilgi Teknolojileri Evrimi.......................................................................... 55 3.2.2 Bilgi Teknolojileri Mimarisi ...................................................................... 56 3.2.3 Bilgi Ynetim Projeleri .............................................................................. 57 3.3. Bilgi Teknolojileri Uygulamalar Ve E-i , ntranet likisi ............................59 3.3.1. E- (E- Businees) Kavram ...................................................................... 59 3.3.2 E- Deerlerini Belirleyen Etkenler..........................................................62 3.4. Bilgi Ynetim Projeleri (BYP) Uygulamalar.................................................. 64 3.4.1. retim Kaynaklar Planlamas -MRP - (Manufacturing Resource Planning) ............................................................................................................. 65 3.4.2. Kurumsal Kaynak Planlamas-ERP - (Enterprise Resource Planning)..... 68 3.4.3. Tedarik Zinciri Ynetimi-SCM- (Supply Chain Management)................71 3.4.4 Mteri likileri Ynetimi-CRM - (Customer Relationship Management)...72 3.4.5. Sektre zel Bilgi Ynetim Projeleri Uygulamalar ................................ 75 3.5. Bilgi Ynetim Projeleri Uygulamalar ve Ynetim Fonksiyonlar .................. 77

III

3.5.1 Bilgi Ynetim Projeleri Uygulamalar ve Planlama Boyutu .....................77 3.5.2 Bilgi Ynetim Projeleri Uygulamalar ve rgtleme likisi .................... 79 3.5.3. Bilgi Ynetim Projeleri Uygulamalar ve Koordinasyon likisi.............. 80 3.5.4 Bilgi Ynetim Projeleri Uygulamalar ve Yneltme likisi...................... 82 3.5.5 Bilgi Ynetim Projeleri Uygulamalar ve Denetim likisi........................ 83 4. DEM, DEM YNETM VE DEME DREN .................... 86 4.1. Deiim Kavram ............................................................................................. 86 4.2. Deiim Ynetimi ............................................................................................ 88 4.2.1 Deiime Karar Verme Sreci ...................................................................88 4.2.2 Deiim Ynetimi Uygulamasnda ngrlen lemler............................90 4.3. Deiimde Baarszlk Nedenleri.................................................................... 92 4.3.1. Beklentilerin Gereki Olmamas ............................................................. 92 4.3.2 Proje Ynetiminin Yetersiz-Zayf-Kalmas ............................................... 92 4.3.3 Ynetici Desteinin Katlmn Yetersiz Olmas ........................................ 93 4.3.4 Deiime Diren Gsterilmesi .................................................................. 94 4.4. Deiime Diren............................................................................................... 95 4.4.1. Deiime Direncin Nedenleri.................................................................... 97 4.4.1.1 Belirsizlik Ve Bilinmeyene Kar Korku ........................................... 98 4.4.1.2.Baarszlk Korkusu ........................................................................... 99 4.4.1.3. Gelecek Korkusu..............................................................................100 4.4.1.4. stekli Olmamak ...............................................................................102 4.4.2. Diren Ynetimi......................................................................................103 4.4.2.1 Diren Dzeylerinin Belirlenmesi.....................................................103 4.4.2.2 Diren Ynetim Plan........................................................................105 4.4.3 Deiim Sreci Modeli ve Diren Davranlar likisi ...........................107 4.4.3.1. zme Sreci ...................................................................................108 4.4.3.2. Deiim Sreci .................................................................................109 4.4.3.3. Yeniden Dondurma ..........................................................................110 4.4.4 Deiime Dirence Kar nlemler ...........................................................113 4.4.4.1. Motivasyon.......................................................................................113 4.4.4.2 Liderlik ve Koluk ............................................................................114 4.4.4.3. Bilgi Paylam Ve letiim ..............................................................115

IV

5.

BLG YNETM PROJELER UYGULAMALARINDAK 5.1 Bilgi Ynetim Projeleri Uygulamalarnda Deiimin Temelini Oluturan Unsurlar.................................................................................................................117 5.1.1. Teknolojik Unsurlar ................................................................................117 5.1.2 Entelektel Unsurlar.................................................................................120 5.2. Entelektel Sermaye Unsuru Olarak alan, Teknolojik Deiim Ve Diren likisi....................................................................................................................124 5.2.1 Bilgi Ynetim Projeleri Uygulamalarndaki Teknolojik Deiimlere Kar alan Direnci..................................................................................................124 5.2.2 Bilgi Ynetim Projeleri Uygulamalarndaki Teknolojik Deiimlere Kar alan Diren Sreci........................................................................................126 5.2.2.1 Bilgi Ynetim Projeleri Uygulamalarndaki Teknolojik Deiimlere Kar alan Diren Srelerinden Reddetme.............................................127 5.2.2.2 Bilgi Ynetim Projeleri Uygulamalarndaki Teknolojik Deiimlere Kar alan Diren Srelerinden Direni .................................................127 5.2.2.3 Bilgi Ynetim Projeleri Uygulamalarndaki Teknolojik Deiimlere Kar alan Diren Srelerinden Uyum ...................................................128 5.2.2.4 Bilgi Ynetim Projeleri Uygulamalarndaki Teknolojik Deiimlere Kar alan Diren Srelerinden Kabul Etme..........................................128 5.2.2.5 Bilgi Ynetim Projeleri Uygulamalarndaki Teknolojik Deiimlere Kar alan Diren Srelerinden Destekleme ..........................................129 5.2.3 Bilgi Ynetim Projeleri Uygulamalarndaki Teknolojik Deiimlere Kar alan Diren Nedenleri ..................................................................................129 5.2.3.1 Bilgi Ynetim Projeleri Uygulamalarndaki Teknolojik Deiimlerin Belirsiz Ve Bilinmez Olmas Kaynakl Korku.............................................. 129 5.2.3.2 Bilgi Ynetim Projeleri Uygulamalarndaki Teknolojik Deiimlerde Baarsz Olma Kaynakl Korku ...................................................................130 5.2.3.3 Bilgi Ynetim Projeleri Uygulamalarndaki Teknolojik Deiimlerde Gelecek Korkusu...........................................................................................131 5.2.3.3 Bilgi Ynetim Projeleri Uygulamalarndaki Teknolojik Deiimlere stekli Olmama ..............................................................................................132

DEMLER VE ALIAN DRENC.............................................................117

6.

KOCAEL BLGESNDEK HASTANELERDE BLG YNETM

PROJELER UYGULAMALARINDAK TEKNOLOJK DEMLERE KARI KOU TIP FAKLTES VE ANADOLU SALIK MERKEZNDE ALIAN DRENCNN LM ARATIRMASI ......................................134 6.1. Aratrmann Amac .......................................................................................134 6.2. Aratrmann Yarar .......................................................................................135 6.3. Aratrmann Snrlar.....................................................................................135 6.4. Yntem...........................................................................................................136 6.4.1 Aratrmann Problemleri.........................................................................136 6.4.2 Aratrmann Modeli ................................................................................136 6.4.3 Test statistii ...........................................................................................139 6.4.4 Gerekli Bilgi Trleri ve rnekleme Yntemi ..........................................140 6.5. Aratrmann Bulgular...................................................................................142 6.5.1 Verilerin Analizi.......................................................................................142 6.5.1.1 alan Profil Veri Analizleri ...........................................................142 6.5.1.2 Diren Faktrleri Veri Analizleri ......................................................144 6.5.1.2.1 Kullanlan Hastane Bilgi Sistemi, Bilinmeyen Korkusu Kaynakl Diren Faktrleri Analizleri..........................................................................144 6.5.1.2.2 Kullanlan Hastane 6.5.1.2.3. Kullanlan Hastane 6.5.1.2.4. Kullanlan Hastane Bilgi Sistemi, Baarsz Olma Korkusu Bilgi Sistemi, Gelecek Korkusu Kaynakl Kaynakl Diren Faktrleri Analizleri .......................................................148 Diren Faktrleri Analizleri .........................................................................152 Bilgi Sistemi, stekli Olmamak Kaynakl Diren Faktrleri Analizleri .........................................................................154 6.5.2. Aratrmann Hipotezleri ve Hipotezlerin Test Edilmesi..................... 156 7. SONU VE NERLER................................................................................173 KAYNAKA ...........................................................................................................182 EK1 ...........................................................................................................................196

VI

BLG YNETM PROJELER UYGULAMALARINDAK TEKNOLOJK DEMLERE KARI ALIAN DRENCNN LM KOU TIP FAKLTES VE ANADOLU SALIK MERKEZNDE BR UYGULAMA zet Sanayi toplumundan bilgi toplumuna gei srecinde, teknolojik, sosyal ve ekonomik artlarda deimitir. Ynetim kavramnda ve anlaynda da zaman ierisinde nemli farkllklar ortaya kmtr. Bilgi teknolojilerinin salad bilgi avantaj yeni bir g olmutur. Bilginin retim, tketim, datm, pazarlama gibi tm ilevsel alanlardaki kullanm, bilginin ynetimi nem kazanmtr. Bilgi ynetiminin yan sra ihtiya duyulan bilginin elde edilme hz, retilmesi, koordine edilmesi, transfer edilmesi ve paylalmas, alanlarn ihtiya duyduklar bilgiye mmkn olabildiince kolay ve hzl biimde eriebilmesi bilgi ynetim projeleriyle mmkndr. Bylelikle bilgi teknolojileri organizasyon bnyesindeki bilginin datlmas ve paylalmasn destekleyerek, organizasyonlar aras bilgi transferine ve paylalmasn da salar. Ancak bilgi ynetim projelerinin iletme iinde veya dnda aktif olarak kullanlmas beraberinde bir ok yeni sistemi, uygulamay, yeni sorumluluk ve grev tanmlarn getirmektedir. letmeler bu deiim iin gerekli alt yapy salam olsa bile, davranlar deikenlik gsteren alanlarn tepkileri nceden tahmin edilemez. Deiimin etkili olabilmesi iin bilgi teknolojileri uygulamalar ve alan balants ilikisi kurulmaldr. alan, insan duygusal bir yapya sahiptir ve tm tavrlar, davranlar alkanlklarna, kltrne, alglayna, yaratclna bal olarak ekillenir. Bilgi

VII

teknolojilerine gei sreci ve alkanlklarn terk etmesinden dolay ortaya kan diren, davranlar kabullenmeme, red etme, direni eklinde kendini gsterir. Bu sre her ne kadar alanlarn, alma alkanlklarn iyiletirmek, yeni beceriler kazandrmak ve kendilerini amak iin olan yenilikler olsa da. Yeni olan her ey gibi iinde bir miktar korku, ekinme, tereddt, heyecan barndrr. Yenilie kar byk admlar atlrken mevcut durumu terk etme, sorumluluk, yetki, stat gvenlik, para gibi unsurlar zerinde yaanacak deiim, alanlarda tedirginlik yaratr. Yeni durumu bilmeme, belirsiz bulma, kendinin baarsz olma ihtimali, gelecekteki tabloyu net grememe ve tm bunlardan kaynakl isteksizlik en nemli diren nedenlerini oluturur.

Bu alma bilgi ynetim projeleri uygulamalarn aktif olarak kullanan, Kocaeli blgesinde hizmet veren zel ve kamu hastanelerinde yaplmtr. Bu hastanelerde alanlarn bu uygulamalara kar diren gsterip gstermedii, diren dzeyleri, diren kaynaklaryla eitim dzeyi, ilikileri deerlendirilmektedir. Bu ilikinin sresi ve pozisyonu gibi cinsiyet, ya, balants alma zelliklerle

belirlenmektedir. Ayrca almada sadece hastane bilgi sistemi uygulamalarna kar alanlarn gsterdii diren llmemitir. Ynetim alanlar farkl kurumlarda gsterilen dirente karlatrmal olarak kurum baznda, neden ve dzeyleri asndan da analiz edilmitir. Bunun iin aratrmann uygulama ksm ynetim alanlar farkl iki kurum olan ASM zel, KOU Tp Fakltesi kamu iletmelerinde yaplmtr. Gerek zel gerekse kamu sektrnde hizmet veren iletmelerin ynetim, ynetici ve alan dzeyinde ne gibi nlemler almas, seimler yapmas, teknik donanmlara sahip, nasl bir ynetim ve liderlik yaklam uygulamas gerektii zerinde durulmutur.

VIII

THE MEASUREMENT OF RESISTANCE OF EMPLOYEES AGAINST THE TECHNOLOGICAL CHANGES IN THE INFORMATION MANAGEMENT PROJECTS: A PRACTICE IN KOCAELI UNIVERSITYS MEDICINE FACULTY AND IN ANADOLU HEALTH CENTER During the transition period from industrial society to information society, the social and economical conditions have also changed. There had been important differences in the concept and in the understanding of management in the course of time. The knowledge that information technologies supplied became a new power. The use of knowledge in all functional fields, like the production, consumption, distribution and marketing, and the management of knowledge has gained importance. Along with information management, the access speed, the production, the coordination, the transfer and the sharing of the knowledge needed the easy and quick access of employees to the information needed is only possible with the information management projects. In this way information technologies by supporting the distribution and sharing of the knowledge in the organization body, enables the transfer and sharing of information between organizations. However, the active use of information technology projects in and out of enterprises brings a number of new systems, practices, new responsibilities and job descriptions. Even if the enterprises fulfilled the necessary substructure for this change, the responses of employees, which shows variety, is unpredictable. The link between information technology practices and employees must be established for change to be effective. The worker has a sentimental structure and all their attitudes and behaviours are formed in relation to their habits, culture, perception and creativity. The resistance that stems from the transition to information technologies and by leaving the old habits is shown by not admitting the behaviours, rejection and insistance. Even though this process involves the betterment of working habits of workers, make them gain new skills and brings novelties that help them go beyond

IX

themselves. It contains a quantity of fear, abstainment, hesitation and excitement like every new thing. While making a great step towards a novelty, the change that may be seen on the elements of leaving the status quo, responsibility, authority, status, security, money creates terror in the employees. Not knowing the new situation, ambiguity, the probability of finding oneself unsuccessful, unable to see the future clearly and unwillingness that stems from all these above mentioned factors forms the most important causes of resistance. This study was made in the public and private hospitals which are giving service in Kocaeli Region and actively using the information technology projects. The resistance shown by the employees of these hospitals toward these practices, the level of resistance, the relationship with the sources of resistance are evaluated in this work. The correlation of these relations with the features such as sex, age, level of education, working hours and position are determined. Furthermore, not only the resistance toward the practices of information technologies were measured, but also a comparative analysis was made on the basis of institutions whose administrative fields are different from the perspectives of cause and levels of resistance. Therefore, the survey part of this study was made in two administratively different institutions; Anadolu Health Center, private and Kocaeli Universitys Medicine Faculty, public. The question of what has to be done, what measures to be taken, what kind of choices to be made, what kind of an administrative and leadership attitude to be followed will be answered in the administrative and worker levels.

KISALTMALAR ANN ASM B2B B2C BYP CAPPC CIM CKO CLO CRM DD DSS ERP ESS GA ICR JIT KDS KOU LAN MIS MRP II MRP OAS OCR OOS PC SA SAP SCM : Artificial Neural Networks- Yapay Sinir Alar :Anadolu Salk Merkezi : Business To Business letmeden letmeye : Business To Consumer-iletmeden Mteriye : Bilgi Ynetim Projeleri : Computer Aided Production Planning and Control- Bilgisayar Destekli : Computer Integrated Manufacturing- Bilgisayar Destekli retim : Chief Knowledge Officer- Bilgi lem Mdr : Chief Learning Officer- Eitim efi :Customer Relationship Management-Mteri likileri Ynetimi : Doal Dil leme : Decision Support System-Karar Destek Sistemleri : Enterprise Resource Planning-Kurumsal Kaynak Planlamas : Executive Support Systems-Ynetici Destek Sistemleri : Genetic Algoritma : Intelligence Character Recognization- Akll Karakter Okuyucu : Just-in-Time-Tam Zamanannda retim : Karar Destek Sistemleri : Kocaeli niversitesi : Local Area Network : Management Information System Ynetim Bilgi Sistemleri : Manufacturing Resource Planning-retim Kaynaklar Planlamas : Material Requirements Planning- Malzeme htiya Planlama : Office Automated/Information System :Optical Character Recognization - optik karakter tanma :Ofis Otomasyon Bilgi Sistemleri : Personal Computer : Systems Architect-Sistem Tasarmcs :Service Advertising Protocol :Supply Chain Management Tedarik Zinciri Ynetimi

retim Ynetimi ve Denetimi

XI

TPS US VS VPN WAN WFM YBS YDS YZ

: Transaction Data Processing System : Uzman Sistemler :Veri leme Sistemleri :Virtual Private Networking :Wide Area Network :Workflow Management- Ak Ynetimi :Ynetim Bilgi Sistemleri :Ynetici Destek Sistemleri :Yapay Zeka

XII

EKLLER ekil 1.1. Organizasyonel Deiim Ve Organizasyon Kriterleri likisi. ................... 15 ekil 1.2 Organizasyonlarda Deiim Faktrleri....................................................... 17 ekil 1.3 Sanayi Toplumundan Bilgi Toplumuna Geerken letme Yapsndaki Deiimler ................19 ekil 1.4 Bilgi isinin Ykselii............................................................................... 22 ekil 3.1 BTnin 20 Yllk Evrimi .............................................................................. 55 ekli 3.2 BT Mimarisinin Temel Bileenleri.............................................................. 57 ekil 3.3 E-Ticaret Yaps........................................................................................... 60 ekil 3.4 B2B, E-Ticarette Byme Gstergeleri....................................................... 63 ekil 3.5 ERP Verilerinin Bilgiye Dnm ............................................................ 70 ekil 4.1 Deiime Karar Verme Sreci.....................................................................89 ekil 4.2 Deiime yimser Yaklam ......................................................................111 ekil 4.3 Deiime Ktmser Yaklam...................................................................111 ekil 5.1 Bilgi Ynetimi Kltr.............................................................................. 119 ekil 5.2 Entelektel Sermaye Dalm...................................................................122

XIII

TABLOLAR Tablo 1.1 Sanayi Ve Bilgi Toplumlarnn Karlatrlmas....................................... 13 Tablo 2.1 Bilgi Ynetimi Enstrmanlar .................................................................... 31 Tablo 3.1 B2B Ve B2C Fark .................................................................................... 61 Tablo 4.1 Diren Ynetimini Kiiselletirme emas.....................107 Tablo 5.1 Enformasyon Kaynaklar................120 Tablo 6.1 Sektrel Analiz.........................................................................................142 Tablo 6.2 Cinsiyet Analizi........................................................................................142 Tablo 6.3 Ya Analizi...............................................................................................143 Tablo 6.4 Eitim Analizi ..........................................................................................143 Tablo 6.5 letmedeki Poisyon Analizi .................................................................... 143 Tablo 6.6 alma Sresi Analizi.............................................................................144 Tablo 6.7 Hastane Bilgi Sistemi Yaamnn nemli Bri Parasdr ....................144 Tablo 6.8 Hastane Bilgi Sistemi Akn Hzlandrr............................................144 Tablo 6.9 Hastane Bilgi Sistemi lemlerin Hzl ekilde Gereklemesine Olanak Salar ........................................................................................................................145 Tablo 6.10 Hastane Bilgi Sistemi lemlerin Gvenli ekilde Gereklemesine Olanak Salar ............................................................................................................145 Tablo 6.11 Hastane Bilgi Sistemi letme erisindeki Yetersizlikleri Tedavi Etmeye alr ........................................................................................................................145 Tablo 6.12 Hastane Bilgi Sistemi Dier Bir lemin Eksiklerini Tamamlar............146 Tablo 6.13 Hastane Bilgi Sistemi Srelerini Gerektii Kadar Destekler ........... 146 Tablo 6.14 Hastane Bilgi Sistemi Trkiyeye zg Srelerine Uyumlu ...........146 Tablo 6.15 Hastane Bilgi Sistemi Bilgileri Ofis Programlarn Etkin Olarak Uyarlayabilmektedir..................................................................................................147 Tablo 6.16 Hastane Bilgi Ssitemi Internet zerinden Yrtebileceiniz E- Uyulamalrna Ak Ve Elverilidir ...........................................................................147 Tablo 6.17 Hastane Bilgi Sistemi Yazlm Yeterli Ve Her htiyaca Cevap Vermektedir ..............................................................................................................147 Tablo 6.18 Hastane Bilgi Sistemiyle lgili Sorunlarn Cevaplanmasnda Yeterli Teknik Destek Alnabilmekte ..................................................................................148

XIV

Tablo 6.19 Hastane Bilgi Sistemi Beklentileri Tatmin Etmektedir..........................148 Tablo 6.20 Hastane Bilgi Sistemi Performans Deerlendirmede Etkili Oluyor ......148 Tablo 6.21 Hastane Bilgi Sistemi Verimlilii Arttrmaktadr ..................................149 Tablo 6.22 Hastane Bilgi Sistemi Ergonomiktir ......................................................149 Tablo 6.23 Hastane Bilgi Sistemi Kolay Ve Anlalrdr .........................................149 Tablo 6.24 Hastane Bilgi Sistemi Dier Sistemlerle Entegrasyonu Salamaktadr.150 Tablo 6.25 Hastane Bilgi Sistemi lem Srecini Ksaltmaktadr............................150 Tablo 6.26 Hastane Bilgi Sistemi Karlalan Sorunlar Hafifletmektedir .............150 Tablo 6.27 Hastane Bilgi Sistemi Bilgini Verimli ekilde Paylalmasn Salamaktadr............................................................................................................150 Tablo 6.28 Hastane Bilgi Sistemi stenen Bilgiyi Tam fade Etmektedir................151 Tablo 6.29 Hastane Bilgi Sistmeinin Aktif Kullanm in Yeterli Eitim Verilmektedir ............................................................................................................151 Tablo 6.30 Hastane Bilgi Sistemindeki Hatal Bilgi Girileri lemi Yavalatmamaktadr..................................................................................................151 Tablo 6.31 Hastane Bilgi Sistemi Uygulamarnda Hata Yapmaktan Korkulmamaktadr. ...................................................................................................152 Tablo 6.32 Hastane Bilgi Sisteminin Hayatna Etkisinin Ne Olduu Bilinmektedir152 Tablo 6.33 Hastane Bilgi Sistemi Veri Girilerinde Tm alnalar zenli Davranmaktadr.........................................................................................................152 Tablo 6.34 Hastane Bilgi Sisteminde nsan Faktrnn nem Derecesi ................153 Tablo 6.35 Hastane Bilgi Sisteminde Yaplan Tm lemlerin Kaydnn Tutulmas153 Tablo 6.36 Hastane Bilgi Sisteminde Yaplan Tm lemlerin Kurum inde Paylalmas ..............................................................................................................153 Tablo 6.37 Hastane Bilgi Sisteminin Danman Konumundaki Kiiyle birlii inde Olmas ............................................................................................................154 Tablo 6.38 Hastane Bilgi Sistemi Veri Girilerinin Sizin inizz Olduuna nanyorsunuz............................................................................................................154 Tablo 6.39 Hastane Bilgi Sistemindeki Tekrarlanan Veri Girilerini Fazladan Olarak Grmyorsunuz.............................................................................................154 Tablo 6.40 Hastane Bilgi Sistemini Alk Olduunuz Yapma Usullerine Uygun Buluyorsunuz ............................................................................................................155 Tablo 6.41 Hastane Bilgi Sisteminin Sosyal likiler zerindeki Etkisi ................. 155

XV

Tablo 6.42 Hastane Bilgi Sistemi Ve Elden Takip ................................................. 155 Tablo 6.43 alan Direnci Tek rnekli statistii ..................................................157 Tablo 6.44 alan Direnci Tek rnekli Testi .........................................................157 Tablo 6.43 Cinsiyet Ve Diren Faktrleri Analizi ................................................... 158 Tablo 6.44 Ya Ve Diren Faktrleri likisi ...........................................................159 Tablo 6.45 Eitim Dzeyi Ve Diren Faktrleri likisi ..........................................159 Tablo 6.46 letmedeki Pozisyon Ve Diren Faktrleri likisi ...............................160 Tablo 6.47 letmedeki alma Sresi Ve Diren Faktrleri likisi......................160 Tablo 6.48 alanlar Tarafndan Gsterilen Diren Nedenleri Korelasyon Analizi162 Tablo 6.49 KOU Tp Fakltesi alanlar Ve ASM alanlar Diren Dzeyleri ANOVA Testi ...........................................................................................................163 Tablo 6.50 KOU Tp Fakltesi alanlar Ve ASM alnalar Diren Dzeyleri Tanmlayc statistikler ............................................................................................164 Tablo 6.51 KOU Tp Fakltesi alanlar Ve ASM alnalarna Gre Belirlsizlik Ve Bilinmeyene Kar Korku ANOVA Testi ...........................................................165 Tablo 6.52 KOU Tp Fakltesi alanlar Ve ASM alnalarna Gre Belirlsizlik Ve Bilinmeyene Kar Korku Tanmlayc statistikler ............................................165 Tablo 6.53 KOU Tp Fakltesi alanlar Ve ASM alnalarna Gre Baarsz Olma Korkusu ANOVA Testi...................................................................................167 Tablo 6.54 KOU Tp Fakltesi alanlar Ve ASM alnalarna Gre Baarsz Olma Korkusu Tanmlayc statistikler....................................................................167 Tablo 6.55 KOU Tp Fakltesi alanlar Ve ASM alnalarna Gregelecek Korkusu ANOVA Testi ............................................................................................169 Tablo 6.56 KOU Tp Fakltesi alanlar Ve ASM alnalarna Gre Gelecek Korkusu Tanmlayc statistikler..............................................................................169 Tablo 6.57 KOU Tp Fakltesi alanlar Ve ASM alnalarna Gre stekli Olmama ANOVA Testi ............................................................................................171 Tablo 6.58 KOU Tp Fakltesi alanlar Ve ASM alnalarna Gre stekli Olmama Tanmlayc statistikler..............................................................................171

GR Sanayi toplumundan bilgi toplumuna geile birlikte bir ok deiim yaanm ve tarmsal zelliklerin baskn olduu bir yapdan, bilginin baskn olduu bir yapya geilmitir. Bilgi; emek, sermaye ve topra ikame edebilir hale gelmi, kendine zg zellikler ve yaklamlar gelitirmitir. Bu geii, tarihi, siyasi, ekonomik ve teknolojik nedenler hazrlamtr. Uluslararas ilikilerin artmas, lkelerin ortaklaa davranmalar, uluslararas ticaret hacminin bymesi kresellemeyi hazrlamtr. Kresellemenin ve bilgi ekonomisinin etkisiyle bilginin rol artm retim iin makine ve insanlarn koordinasyonuna dayanan toplum, yerini bilgi etrafnda rgtlenmekte olan yeni topluma brakmaya balamtr. Yeni ekonomi ve toplum yapsyla ekillenen deiimin dsal nedenleri, teknoloji, rekabet, ekonomik koullar, sosyal, kltrel ve demografik koullarla ilgili iken, isel nedenler iletmelerin bnyelerindeki baz gelime, durum ve olaylarla ilikilendirilmitir. Bunlar iletmelerde ki yapsal, entelektel ve teknolojik deiimlerdir. letmelerde bilginin nem kazanmasyla yaanan deiimler bilgi sektrn dourmu, beraberinde bilgisayarlama, biliim ve iletiim teknolojilerini gelitirmitir. Bu durum srekli yenilik, hz ve yksek iletiim anlamna gelmektedir. Bilginin tam , doru ve zamannda aktarlmas, ynetilmesi nem kazanmtr. Bilgi ynetimi, gerekli bilginin tespitiyle balayan, doru bilgiyi retmek ve koordine ederek etkin ve verimli bir iletme yaps oluturan sretir. Bilgi ynetiminin can damarn bilgi ynetim sistemleri oluturmaktadr. Bylelikle elektronik ortamda, gvenli, eriilebilen bilgi alar olumutur. Bu sistemler verilerin bilgi durumuna getirilmesini salayan kayt/veri ileme sistemleri, raporlama, a iletiimini salayan dokman ynetimi, endeksleme ve aramay salayan ynetim bilgi sistemleri, karar vericilerin veri ve modellerden yararlanmalarna yardm ederek, onlar grevlerinde destekleyen karar destek sistemleri, ofiste alanlarn verimlilii artrmak ilerini kolaylatrmak iin, verileri ileyenlerin, iletiim, koordinasyon faaliyetlerini dzenlemeyi amalayan ofis otomasyon, ynetici destek sistemleri ve yapay zeka eklindedirler. Deiik

disiplinler erevesinde gelien sistemler, bilgisayar ve iletiim teknolojilerinin tek bir at altnda toplanmasyla bilgi teknolojilerini oluturmaktadr. Bu teknolojilerin iletme ierisinde kullanlmasna ise bilgi ynetim projeleri uygulamalar denilmektedir. letmelerde i srelerini destekleyerek, ihtiya duyulan bilgileri toparlayarak ve organize ederek kullanlr hale dntren bilgi ynetim projeleri uygulamalar organizasyonun niteliine gre farkllk gsterir. Bu erevede CRM, ERP, MRP gibi bir ok uygulama vardr. Uzun vadeli stratejilerini destekleyerek ve en iyi teknolojileri bir araya getirerek, bilgi transferini salayan bilgi ynetim projeleri uygulamalar iletmede bir ok deiim yaratmaktadr. Bilgi ynetim projelerinin amac alanlarn gnlk ilerini yaparken bir yandan da bilgi oluturmas, toplamas, depolamas, paylamas ve uygulamasn salamaktr. Ancak bunun iin alanlarn alk olduklar i yapma usullerinden ayrlmas, yeni sisteme almas gerekmektedir. Ancak deiim kolay deildir. Deiim bir yandan dayanlmaz, ekici, ilgi uyandran, etkileyici, vazgeilmezken dier taraftan tepki douran, mcadele gerektiren, tehdit oluturan, risk yaratan ve alkanlklardan vazgeme anlamna gelen bir durumdur. Bilgi ynetim projeleri uygulamalaryla tm i sreleri yeniden tasarlanr. Bu durum alann sisteme hatta organizasyona kar yabanclamasna yol amaktadr. alanlar bu yabanclamadan kendilerini korumak iin hareketlerini yavalatr hatta durdurur. Gsterilen bu diren olumsuz bir g veya uygulanan deiime zarar vermek iin bilinli direniiler tarafndan gerekletirilen bir olgu deildir. Bu tepkiler alanlar asndan diren olarak deil bir kurtulu, ka yolu olarak grlmektedir. nk herkesin deiimi kabullenecei seviye ayn deildir. alanlar reddetme, direni, uyum, kabul ve destek aamalarn gemeden deiime adapte olmazlar. Bu srete iletme enerjisini ikayetleri, tatminsizlikleri telafi etme, dzeltme gibi retken olmayan faaliyetlerde harcar. Direncin ortaya kmasn tetikleyen baz kurumsal ve davransal glkler, atalet sahip olunan alkanlklar veya varsaymlar vardr. Bilgi ynetim projeleri uygulamalar da bu direnci ortaya karan faktrlerden biridir. nk iletme ierisinde elle yaplan, sadece alanlar tarafndan takip edilebilen ilemler imdi yerini, hzl eriimi kolay ve yksek teknolojik zelliklere sahip bilgi ynetim projelerini brakacaktr. Bu sistemin

alglan, bilinmesi, avantajl ve dezavantajl durumlar diren oluturmaktadr. nemli diren nedenlerini belirsizlik ve bilinmeyen korkusu, baarszlk korkusu, gelecek korkusu ve istekli olmamak balklar altnda toplayabiliriz. alanlarn deiim hakknda yetersiz bilgiye sahip olunmas, deiimin yapaca etkiyi ve deiim karsnda ne ekilde hareket edilmesi gerektiinin bilinmemesi belirsizlik ve bilinmeyenden kaynaklanan korkuyu yaratmaktadr. Deiimle birlikte yeni alma yntemleri yeni grevler sorumluluklar olumaktadr. Bu roller iin gerekli aralar ve eitimlerle donatlm olmak gerekmektedir. alanlarn yeni rollerine adapte olabilmeleri iin teknik bilgi ve davransal boyutlar, yetkinlikler baznda eksikliklerin belirlenmesi ve bunlarn hzla kapatlmas gerekmektedir. Bu deiime ayak uyduramayacan yada yeni evreden yardm almadan etkin bir ekilde alamayacan dnen kiiler baarsz olma korkusu kaynakl diren gsterirler. Deiim sonucunda kendilerine ne olaca?, deiim sonucunda mevcut konumlarnda kalabilecekler mi? gibi sorulara doyurucu cevaplar alamam alanlar da deiime diren gsterir. Deiimden sonra ortaya kacak ilerin mevcut alkanlklar, pratiklii ortadan kaldracana ve mevcut durumda sahip olunan g ve yetkinin kaybedilecei dorultusundaki inan deiime kar gelecek korkusu kaynakl diren oluturur. Gnllk esasna dayanan deiimde nemli olan alanlarn yaplan almalar anlamalarn, kabullenmelerini ve almalara katlmalarn salamaktr. Bu durum alan ile iletme arasndaki gven ve ballk duygularyla salanr. Sadk ve iin gerektirdii her eyi yapmas beklenen alan, deiimle birlikte ne kadar daha ok almak zorunda kalacan, almasnn sonucunun nasl tatmin edileceini ve bunun abasn karlayp karlamayacann cevabn arar. letme alannn beklentilerini deiim srecinde gz ard edilebilir. Bu durum alann ie kar isteksiz olmasna ve dirence neden olmaktadr. Gsterilen diren alann duygusal, kltrel, z yapsyla balantldr. Ancak bu diren ynetilmeli, deiim srecince ynetimin destei,motivasyon ve salkl iletiimle kolay bir gei salanmaldr. Bilgi ynetim projeleri uygulamalaryla birlikte iletmelerde yaanan teknolojik deiimlere kar alanlarn gsterdikleri tavr, direnci, nedenlerini belirlemek, tezin temel amacn oluturmaktadr. Bu ama dorultusunda Kocaeli Blgesinde

hizmet veren Kocaeli Tp Fakltesi ve Anadolu Salk Merkezinde aratrma yaplmtr. Tez, birinci blm sanayi toplumundan bilgi topluma gei sreci, ikinci blm bilgi ynetimi ve bilgi ynetim sistemleri, nc blm bilgi teknolojileri kavram ve uygulamalar, drdnc blm deim, deiim ynetimi ve deiime diren, beinci blm bilgi ynetim projeleri uygulamalarndaki deiimler ve alan direnci olmak zere be ana blmden olumaktadr. Bu blmler Kocaeli blgesindeki kamu ve zel sektre ait hastanelerde yaplan bilgi ynetim projeleri uygulamalarndaki teknolojik deiimlere kar alan direncinin lm amal bir anket almasyla desteklenmitir. Bu blmlerde sanayi toplumundan bilgi toplumuna geite yaanan deiimler zellikle entelektel ve teknolojik boyutta incelenmitir. Bilginin nemi ve ynetimi zerinde durulmutur. Bilgini etkin kullanm iin teknolojik boyutta yaanan ve iletmeyi tamamen etkileyen bilgi ynetim projeleri uygulamalar ve kullanm alanlar zerinde durulmutur. Tm bu teknolojik deiimler sonucunda alanlarda kiisel boyutta gzlemlenen davranlar ve nedenleri incelenmi, diren ile ilikisi kurulmutur. Diren kaynaklar belirlenmitir. Kamu ve zel sektr yneticileriyle yaplan grmeler sonucunda alanlarn bilgi ynetim projeleri uygulamalarna kolay, adapte olamad ve diren gsterdii sonucuna ulalmtr. Bu dorultuda sektre zel bir bilgi ynetim projesi uygulamas olan, hastane bilgi sitemlerini, Kocaeli blgesinde aktif olarak kullanan KOU Tp Fakltesi ve ASM alanlarnda bir aratrma yaplmtr. Kamu ve zel sektr temsil eden bu hastaneler ynetim veya uygulama zellikleri bakmndan ayn olmad iin, alanlarnn gsterdii davran farkllklar zerinde durulmutur. Bu aratrma sonucunda bilgi ynetim projeleri uygulamalarndaki teknolojik deiime kar gsterilen diren, alan zellikleri, diren nedenleri ve bal olduklar sektrsel zelliklerle ilikilendirilerek deerlendirilmitir.

BLG YNETM PROJELER UYGULAMALARINDAK TEKNOLOJK DEMLERE KARI ALIAN DRENCNN LM KOU TIP FAKLTES VE ANADOLU SALIK MERKEZNDE BR UYGULAMA

1.

SANAY TOPLUMDAN BLG TOPLUMUNA GE VE DEM Bilindii zere Sanayi Devrimi olarak adlandrlan sre 1765te James

Wattn buhar makinesini bulmas, yakt ve mekanik g kullanmnda kmr, buhar makinesi, elektrik, petrol, iten yanmal motor gibi yeni enerji kaynaklarnn devreye girmesi, yeni temel sanayi ham maddelerinin maddelerin zelikle demir ve eliin ne kmas, iplik eirme makinesi ve su ya da buhar gcyle alma tezgahlarnn kurulmas gibi bir takm gelimelerle balamtr. Bilimin gitgide sanayiye daha fazla uyarlanmasyla ortaya kan teknolojik deiimler, insan gc gereksinimini dren byk retim aralar salayan yeni makinelerin icat edilmesi, doal kaynaklardan yararlanmann byk lde artmasna ve seri retime geilmesine olanak vermitir.1 Tarm ve ticaret zerine younlaan topluma, akln kullanlmas sayesinde doru ve yararl olan bilgiye telkin edilmi, gzlem ve deney byk nem kazanmtr. Bu gelimelerin sonucunda doa bilimlerinde, fizik ve matematik alanlarnda yeni almalar yaplmtr. Avrupadaki siyasal, sosyal gelimeler, toplumsal konularn ilenmesi, gzel sanatlar alanndaki deiimler; aklclk, bilim ve teknolojik geliimin gstergeleri olmutur. Bu dnemde, Sanayi toplumunun temelleri atlmtr.

Raymond ARON, Sanayi Toplumu, Dergah Yaynlar, Bat Dnce Dizisi, stanbul, ubat 1997, s.152

1.1 Sanayi Toplumu ve zellikleri Sanayi Devrimi yzyl sren keiflerle, esir ticareti, korsanlk, ticaret ve savalarla, dnyann en zengin devleti haline gelmi olan ngilterede balamtr. Ayrca kmr ve demir yataklarnn zenginlii, fen ve mhendislik alanndaki almalar, icatlar tespit eden ve koruyan milli bir patent sisteminin varl ve tm bu faktrleri harekete geiren bir grup yeni mteebbisin olmas, feodal toplumdan ticari topluma dnmn baaryla gerekletirilmesini salamtr.2 1.1.1 Sanayi Toplumunun Oluumu Bylelikle zenginlik yalnz asillerin elinde deil; orta snfn stnde geni bir ticaret burjuvazisine yaylmtr. Avrupal iadamlarnn ngiliz retim bilgisini lkelerine ekmeye almlar, bylece Avrupa Ktasnda da ayn ekonomik dnm yaanmaya balanm, demir, kmr ve tekstil ticaretinde zerine younlalmtr.3 Ancak Dou Avrupa lkeleri bu ykselii 20. yzyln ortalarnda yakalam Sovyetler Birliinin 1920lerde byk bir g haline gelmi olmas, ngilterenin 150 ylda gerekletirdii sanayilemeyi birka on yla sdrm, in ve Hindistan gibi henz sanayilememi lkelere de yaymtr. Sanayi devriminin, ekonomik ve sosyal yaam ileyii asndan iki nemli noktas vardr. Birincisi sanayi devriminde ngilterenin Amerika ve Almanyann zayflndan yararlanarak serbest ticaretin gelitirilmesi amacna dnk mallarnn rahata dolamn salamak ve dnya pazarlarn kendisine amak iin almas; ikincisi de sanayi devriminde iten patlamal motorlarn icad ve sanayiye uygulanmasndan g alnmas ile ulatrma ve haberlemede devrimci gelimelerin srdrlp kitlesel eitimin yaygnlatrlmasdr.

2 3

a.g.e.,s.169 UNABOMBER, Sanayi Toplumu Ve Gelecei, Kaos Yaynlar, 1996, s.76

1.1.2 Sanayi Toplumunun zellikleri 1769 tarihine kadar olan dnemde, ekonomik faaliyet, iki ana akm zerinde toplanm bulunmaktayd: tarm ve ticaret. Bu tarihe kadar iktisadi hayatn ana aktrleri, kyl, tccar, lonca mensuplardr. Fabrika iisi yoktu. Birikim salayan sanayici de iktisat sahnesine km deildi. Zenginlerin ou servetlerini retim yaparak deil, ticaret, nakliye ya da bor para vererek yapmlardr. Sanayi Devrimi'nin en nemli etkileri, retimi arttrmas ve uzun dnemde iktisadi refah gelitirmesidir. Ayrca Sanayi Devrimi, fiziki sermayenin genilemesine ve emek verimliliinin geni apta artmasna yol aan bir sreti. Doa ve avlanmaya dayal bir yaam biiminin egemen olduu ilkel toplum anlayndan, tarm toplumu anlayna, daha sonra buhar gcnn sanayide, insann kas gcnn yerine ikame edilmesiyle ortaya kan mekanizasyona, sanayi toplumuna geilmitir.4 Bilginin balangta aletlere, srelere, sonrada kendisine uygulanmas, bilginin retiminin nemli bir kayna olarak ortaya kmas da bilgi toplumunu geii salamtr. 5 1.2. Bilgi Toplumu Ve zellikleri nsanlarn tarmsal karakterlerin baskn olduu yaaytan, bilginin baskn olduu topluma doru yolcuklarnda teknolojik gelimeler ve bunun toplumsal yaamda yaratt yapsal deiikler bilgi toplumunun kendine zg zelliklerini ve yaklamlarn gelitirmitir. 1.2.1 Bilgi Toplumunun Oluumu Bilgi; emek, sermaye ve topra ikame edebilir hale gelmitir. Bir lkenin gelimilik dzeyi, rettii elik ve enerji miktaryla llrken; artk enformasyon

Hasan TUTAR, Kreselleme Srecinde letme Ynetimi, Hayat Yaynlar,stanbul, ubat 2000, s.34. 5 Hsn ERKAN, Bilgi Toplumu ve Ekonomik Gelime, Trkiye Bankas Kltr Yaynlar, stanbul1994, s.5.

teknolojilerinin imkanlaryla elde edilen, ilenen, retilen, saklanan bilgi miktaryla llmeye balanmtr.6 Bu gei srasnda bilgi ve insan ncelikli sermaye olarak grlmektedir. Bilgi; tarm, sanayi ve hizmetlerden sonra drdncl sektr olarak ortaya kmakta ve retim faktrlerinde n planda yer almaktadr. nk bilgi kt bir kaynak deildir, srekli artmakta ve artan verimler zellii iermektedir. Bilginin mobilitesinin kolay oluu, tketici ile bilgi arasndaki uzakln nemini kaybetmesi, maliyetleri minimuma indirerek, bilginin snrsz bir tketici tarafndan tketilmesine ve yenilikleri tevik etmesine yol amaktadr. insan kayna da nem tamaktadr. Bylelikle bilgi toplumu, insanlar ilgilendiren her trl enformasyona kolayca ve ucuzca eriebilme ve bylece kendilerini gelitirebilme imkan tanyan bir toplumdur eklinde tanmlanmtr.8 Globalleme rzgarnn altnda gerekleen bilgi toplumu ve bilginin nem kazanmas, bilgi sektrn dourmu, beraberinde bilgisayarlama, biliim ve iletiim teknolojilerini gelitirmitir. Elektronik aralar, elektronik haberleme, robotlar, yeni gelimi malzeme teknolojileri gndeme gelmi, tm bu teknolojiler araclyla farkl yerlerde retilen bilginin her tarafa yaylmas salanmtr. Ayrca kuantum elektronii, molekler biyoloji ve evresel bilimler gibi yeni aratrma alanlarnn olutuu grlmektedir.
7

Bu srete yksekrenim grm,

nitelikli, kavramsal yetenei gelimi, kiisel geliimi ve srekli eitimi benimsemi

.Hakk YCEL, Bilim-Teknoloji Politikalar ve 21. Yzyln Toplumu, Devlet Planlama Tekilat Yaynlar, Sosyal Sektrler ve Koordinasyon Genel Mdrl, Aratrma Dairesi Bakanl, Ankara, Temmuz (1997), ISBN 975-19-1806-5,s.65 7 C.Can AKTAN-Mehtap TUN, Bilgi Toplumu ve Trkiye, Yeni Trkiye Dergisi, Ocak-ubat 1998. ss.118-134. 8 Grol IRZIK, Bilgi Toplumuna Gei, TBA Gncel, Trkiye Bilimler Akademisi,Kasm2002, say24, s.6

1.2.2 Bilgi Toplumun zellikleri Teknolojik gelimeler entelektel sermayenin nem kazanmasyla birlikte evre koruma bilincinin gelimesi, gnll kurulularn etkinlemesi, kiinin merkezi konuma gelmesi ve rgt toplumunun glenmesi de bilgi toplumunun davransal yap talarn oluturmutur. 9 G-7 lkeleri olarak tanmlanan, Almanya, Fransa, Amerika Birleik Devletleri, Kanada, ngiltere ,talya ve Japonya baz temel nitelikleriyle bilgi toplumunun karakteristik zelliklerini belirlemilerdir:10 Tarm iilii srecinden kmak, retime ynelik ii snfn oluturmak, retim ve sosyal hizmetlere nem vermek ancak ncelii iletmeyle ilgi kavramlara vererek salk hizmetlerini ikinci grupta toplamak, Hizmetlerin iin bir paras olduunu kabul etmek, in ynetimsel, teknik ve profesyonel boyutunu fark etmek, Beyaz yakal kavramn benimsemek, Organizasyon yapsn belirlemek, Organizasyon ierisinde ykselmenin eitime, yeteneklere bal olduunu benimsemek. Farkl ekillerde belirtilen bilgi toplumu olmann temel zellikleri bu geiteki n hazrlk evrelerini ifade etmektedir. Bilgi toplumu beraberinde getirdii bilgi, bilgi kullanm, bilgisayarlama, insan odakllk ve hz kavramlaryla sreklilik grlmekte salamaktadr. Bylelikle hayatn her alannn kapsayan deiimler

yaam anlay ve yaklam ekilleri deiiklik gstermektedir. Bu deiim kltrel corafi ve politik zelliklere gre yava veya hzl uygulan ekilleri ve sreleri asndan farkllk gstermektedir.

Ali AKDEMR, Vizyon Ynetimi, Avrupa nsan Kaynaklar Merkezi,stanbul 1998, s.34. Manuel CASTELLS, The Rise Of The Network Society, The Information Age: Economy, Society And Culture, Volume I,2000,s.244.
10

10

1.3. Sanayi Toplumundan Bilgi Toplumuna Gei Hazrlayan Nedenler Toplumsal deime srecinde, insanolunun tm birikimleri yatmaktadr. Bu birikim maddi kltr alannda teknoloji, manevi kltr alannda da ideolojidir.11 Tarm toplumundan sanayi toplumuna, sanayi toplumundan bilgi toplumuna gei srelerinin altnda da tarihsel, politik ve ekonomik bir ok zellik bulunmaktadr. 1.3.1 Tarihi ve Siyasi Nedenler Sanayi devrimini ikinci yarsnda enerji, tekstil, demir, elik, ulatrma alanndaki gelimeler ve bir seri buluun etkisiyle retim karakterinde yapsal deiimler meydana getirmitir. Bu durum beraberinde belirginleen sektrel ve bireysel ihtiyalar da getirmitir. Yeni teknolojiler ve bilginin balangta aletlere, srelere, sonrada retime uygulanmasyla bilginin, nemli bir kaynak olduunun farkna varlmtr. Bilgini bilgisayarn hayata girmesiyle insanl yeni bir dneme srkleyecek olan bilgi toplumunu gndeme getirmitir;12 baz yapsal deiikliklerinde olumasn kalmaz klmtr. Yeni teknolojilerin artan lde kullanm ncelikli olarak bireyin davran biimini, yaam alann, ekonomik yapsn, i yaantsn ve hayat alglay biimini deitirmitir. Toplumun kurum ve yaplar deiirken, bunlara paralel olarak toplumun deer norm ve davran kalplar deimitir. Geleneksel davranlar, giderek, aklc davranlara yerini brakmtr.13 Bylelikle yeni bir toplumsal yap, bilgi toplumu yaps olumutur. Sanayi devrimiyle birlikte topran neminin azalmasna ve uluslararas ticaret hacminin bymesi pazarn geniletilmesi ve uluslararas ilikilerin artmas lkelerin ortaklaa davranmalarn yani kresellemeyi gerektirmitir. Ancak bilgi toplumuyla birlikte mal retiminden hizmet retimine; rnden ok bilgiye doru bir yneli grlmtr.

Emre KONGAR, Toplumsal Deiime Kurallar ve Trkiye Gerei, Remzi Kitabevi, stanbul 1985, s.60. 12 Selim ANLISOY, Bilgi Toplumunda Ortaya kabilecek Sorunlar, D.E....B.F Dergisi,Cilt14, Say 2, Yl 1999, s.170. 13 ERKAN, a.g.m, s.4.

11

11

Artan bilgi talebi, bilgi pazarnn olaanst biimde gelimesi, bilgi sektrn, ulusal ve uluslararas lekte lokomotif sektr haline getirmi ve kreselleme eilimlerini hzlandrmtr.14 1.3.2 Ekonomik Nedenler Bilgi anda ki en nemli rekabet faktr sahip olunan yararl bilgi ve onu kullanma derecesidir ki; bilgi teknolojileri aracl ile bilgi, yaygn ve herkesin sahip olabilecei bir nitelik kazanmtr. Bylelikle alanlarn belirli bir blgeye olan bamllklar azalm, retimde verimlilik ve pazarda esneklik artmtr.15 Bu deiim organizasyonlarn biimlendirildii ekonomik yaamda, kreselleme olarak alglanmaktadr. Bilgi anda ekonomi kresellemekte ve uluslararas rekabet etkili olmaktadr. Bylece kresellemenin itici gleri olan deiim, rekabet ve iletiimdeki gelimeler sonucunda kltr ticarilemi, kresel rnler ve kreselleme, yerel kltr bomu16, uluslararas boyutta bir btnlk yakalanmaya allmtr. Bu btnln yakalanabilmesi iinde kresel iletmelerin baz zelliklere sahip olmas gerekmektedir. Drt ktadan on kresel yneticinin ortak tanmlarna gre bilgi andaki kresel iletmeler u genel zellie sahip olmaldrlar:17 1. Dnya genelini dikkate alan bir imalat, lojistik, pazarlama ve AR-GE plan ieren kresel bir stratejiye sahip olmal ve tm bu faaliyetleri btncl bir yaklamla snr tanmakszn srdrmelidirler. 2. Yerel mterilerin ihtiyalarn mkemmel karlayabilecek olduka duyarl bir datm sistemine sahip olmal; sahip olduklar temel deer, ilke ve i sistemi kmesini faaliyet gsterdikleri blgelere aynen tamaldrlar.

ERKAN,a.g.m, s.98. Serkan BAYRAKTAROLU, Bilgi Toplumunda nsan Kaynaklar Ynetiminin Deien Yz, I. Ulusal Bilgi, Ekonomi Ve Ynetim Kongresi, 10-11 Mays 2002 Hereke-Kocaeli, s.543. 16 Dursun BNGL, Kreselleme ve rgt Kltr, Ekonomi Baak Dergisi, T.C Ziraat Bankas Mfettileri Dayanma Dernei Yayn Organ, Yl 23, Say 104, Ankara Mart Nisan 1999, s.97. 17 H. Bahadr AKIN, 21. Yzyl Eiinde Kreselleme Ve Kresel letmeler, Finans Dnyas Dergisi, Ocak 1998, s.16.
15

14

12

3.

Kendi kresel planlaryla yerel duyarllklar arasnda denge kurmal, yerel ihtiyalarn karlanabilmesi iin rgtsel g azami dikkatle kullanlrken, btnleik kresel sistemin esas hedefleri gzden karlmamaldr.

Sanayi toplumundan bilgi toplumuna geerken kreselleme, deimesi gereken zemini

en nemli etkenlerden olan Bylelikle sektrel,

belirlemitir.

entelektel, teknolojik yapdaki deiimlerin ve yeniliin esas alnd bir gelime stratejisiyle bilgi ekonomisini ve bilgi toplumunu gelitirmitir Bilgi ekonomisi veya yeni ekonomi; yeni teknoloji, yeni iletme ve giriimcilik kavramlaryla balantl olarak yeni bir toplum yaps oluturmas ve bu yeni toplum yapsnn ekonomik aktiviteleri iin yeni bir ortam yaratlmasdr.18 Bilgi, iletiim teknolojilerindeki hzl deiim ve retim, sat, pazarlama ve genel ynetim
19

sistemlerindeki yeniliklerin yaratt bir ekonomidir.

Bu durum insana yaplan

yatrmn getirisinin fiziki sermaye yatrmlarndan daha yksek olduu bir dneme girilmekte olduunu gsterir. nsann sahip olduu bilginin deeri, giderek daha da nemli hale gelmekte, elle tutulabilir mallardan ok, bilgi temelli ve daha ok hizmete ynelik mallar zerinde durulmaktadr.20 Sanayi toplumunun mbadele ekonomisinden; bilgi toplumunun sinerji ekonomisine dn gereklemektedir. 1.3.3 Bilgi Ve Bilgisayarlama Kaynakl Nedenler Kresellemenin ve bilgi ekonomisinin etkisiyle bilginin rol artm mallarn retimi iin makine ve insanlarn koordinasyonuna dayanan sanayi toplumu, yerini bilgi etrafnda rgtlenmekte olan yeni topluma brakmaya balamtr. Sanayi toplumu ve bilgi toplumunun temel zelliklerini bir tabloyla karlatrdmzda, sanayi toplumundan bilgi toplumuna geiteki deiimleri ok daha net grlebilmektedir;21

Hsn ERKAN, Trkiyenin Bilgi Toplumuna Gei Stratejisi, I. Ulusal Bilgi, Ekonomi Ve Ynetim Kongresi, 10-11 Mays 2002 Hereke-Kocaeli, s.222. 19 Akn KESER, Dijital Dnya Sorgulanyor, Endstri likileri ve nsan Kaynaklar Dergisi, cilt3, say1, s.18. 20 Mahmut TEKN- Ercan EK, Bilgi anda Bilgi Toplumu Ve Bilgi Ekonomisi, I. Ulusal Bilgi, Ekonomi Ve Ynetim Kongresi,10-11 Mays 2002 Hereke-Kocaeli, s.242. 21 Adem T, Bilgi anda Ynetim, Nobel Yayn Datm, Ankara, 2001, s. 26.

18

13

Tablo 1.1 Sanayi ve Bilgi Toplumlarnn Karlatrlmas

z Yeniliki Temel Fonksiyon Teknoloji retim Gc rnler retim Merkezi Piyasa Lider Endstriler Endstriyel Yap Ekonomik Yap Sosyo-ekonomik Prensip Sosyoekonomik zne Sanayi Toplumu Buhar makinesi Fiziki, emein ikamesi Maddi retim gc Bilgi Toplumu Bilgisayar Zihni emein ikamesi Enformasyon retme gc

Faydal mallar ve hizm. Enformasyon teknoloji bilgi Modern fabrika Enformasyon hizmetleri, Yeni dnya, smrgeler, tketici satn Bilgi snrlarnda ve enformasyon alma gc alannda art Bilgi snrlarnda alannda art ve enformasyon malat endstrisi, mak. Kim.end. bilgi, Matrix endstriyel yap ayrca drdnc end. ve Sinerjik enerji (ortak retim ve faydalanma) Ama prensibi Gnll topluluklar Fonksiyonel toplum Kaba ulusal tahmin Katlmc demokrasi Vatanda hareketleri

Sosyo Ekonomik Yap

Entelektel endstriler, enformasyon end. Mal ekonomisi (iblm,retim tketici ayrm) Fiyat prensibi Teebbs

Toplum ekli Snfl toplum Ulusal Hedef Kaba ulusal hedef Hkmet ekli Parlamenter demokrasi Sosyal Deimede G i hareketleri grevler Merkezleri Sosyal Problem En leri Aama Etik deerler, lleri Zamann Ruhu

Deerler

sizlik, sava, faizm Terr,gelecek oku, Kitle tketimi Yksek kitle bilgi retimi Deer Maddi deerler, temel insan haklar, Zaman deeri; self disiplin, insancllk sosyal katk Rnesans (bireyin zgrlemesi) Globalizm (insan ve doa ortak yaam)

Kaynaka: T s.30 Sanayi srecinin dinamikleri olarak grlen ve stratejik nem tayan standartlatrma, uzmanlama, ezamanllk (senkronizasyon), toplayclk, byklk tutkusu ve merkezileme22, bilgi toplumunda yerini bilgiye, bilgi retimine, insana brakmtr. Bilginin stratejik kaynak haline gelmesi dolaysyla teorik bilginin, piyasada rnlere ve hizmetlere baarl ekilde dnmesi, eitim ve aratrmagelitirme harcamalarna yatrm yaplmas iletmeler yada toplumlar baarya gtrecektir. retimin nemli bir ksmnn fabrikalardan bilgisayar merkezlerine doru kaymas sz konusu olunca, kol iilerinin (proleterya, mavi yakallar) fonksiyonunu da zihin iileri (kogniterya) yerine getirecektir.23 Sanayi sonras toplumda eitim, salk, sosyal hizmetler gibi toplumsal hizmetler ve bilgisayar,
Alvin TOFFLER, nc Dalga, Altn Kitaplar Yay.,stanbul 1981, s.75. smail HRA, Bilgi Toplumu Balamnda Toplumsaln Yapsal Dnm Ve Trkiye Gerei, I. Ulusal Bilgi, Ekonomi Ve Ynetim Kongresi, 10-11 Mays 2002 Hereke-Kocaeli, s.78.
23 22

14

sistem analizi, bilimsel ar-ge, gibi mesleki hizmetler younluk kazanmtr. Bunlarda yaanan deiimin en belirgin gstergeleridir. 1.4. Bilgi Toplumunda Deiim Dzeyleri ve Organizasyonel Deiim Bilgi toplumunun beraberinde getirdii yenilik kavram deiimin en nemli unsurudur. nk deiim en basit anlamyla mevcut durumu terk edip, yeni bir duruma gemektir. Bu yenilik kiisel, rgtsel, teknolojik, ekolojik gibi temel erevelerde incelenebilir. Yaanan deiim iletmelerde farkl etki derecelerinde ve farkl uygulamalarla yntemlerle ortaya kabilir. Bu deiim uygulamalarn kktendevrimci, byk lekli-evrimci veya adm adm-planl deiim eklinde sralayabiliriz. 1.4.1 Bilgi Toplumunda Deiim Dzeyleri Deiim dzeyleri uygulan ekilleri, ynleri ve srelerine gre farkllk gsterir Adm adm-planl deiim kendi iinde bir takm deiiklikler yapmay hedefleyen, risksiz farkllamalardr. Deiimin sreler zerinde daha etkin bir ekilde ileyiinin salanmasna ynelik bir deiim trdr. Deiimin kontrol altnda tutulduu bir yntem olmas nedeniyle olumsuz sonularn kma oran azdr. Bu yntemde, deiim uzman tarafndan kontrol altnda tutulan deiim, i grenlerin ibirlii salanmasn, sorunlara uygun ve geerli zm bulmay hedefler.24 Adm adm gerekleir; bunlarn ilkinde alanlar deiime kar oluacak tepkilerinin azaltlmasdr. kincisi ise deiimin gerekletirilmesidir. Bu admda oluabilecek problemlere kar ynetici ceza yada tersi olarak neri yolunu tercih edebilir. Son admda ise deiim artk durdurulur ve yeni durum srekli hale getirilir.25 Byk lekli-atlmc-evrimci deiim; pazarnda lider olan veya olmay hedefleyen irketlerin zelliklerindendir, erken uyar sistemiyle gerekleir.
Ira CHALEFF, Deimesine Deielim, Ama Nasl?, Executive Excellence, Yl 5 Say 2,Temmuz 2001, s.3 25 . AKAT, Glay BUDAK, letme Ynetimi, Bar Yaynlar 3.Bask, Ankara 1999, s.319.
24

15

Organizasyon ierisinde radikal olmayan kararlar alnarak mevcut durumun gelitirilerek yeni bir hale getirilmesidir. evredeki deiimlere ayak uydurmaya ynelik kapsam dar ve stratejiktir. Kkten-devrimci deiim ise bir sistemin g yapsnn tmden devrilmesiyle ilgilidir ancak ok ender rastlanr ve devrim niteliindedir. Daha nce ngrlmeyen, radikal deiikliklerin yapld, sonular tahmin edilemeyen ve sonular evreyi de etkileyebilecek olan deiim yntemidir. rgtn etkinliini artrmak ve yeni frsatlarn yakalanmas iin kapsaml bir almay ierir.26 Genel olarak organizasyon yaplarn etkileyen en belirgin kkten devrimci stratejisi bilgi toplumuna geile yaanan deiimdir. Bu deiim maddi mallar yerine bilgi retimini n plana karm, bilginin birikimi salanmaya balanlm, bilginin sinerjisine inanlm, hz ve teknoloji nem kazanmtr. 1.4.2 Organizasyonel Deiim Deiim hangi ynde gerekleirse gereklesin tm bu deiim yaklamlar bilgi toplumuyla ne kan i ve d faktrlerin etkisiyle ekillenir. 27 ekil 1.1. Organizasyonel Deiim Ve Organizasyon Kriterleri likisi
Misyon-HedeflerStratejiler Sreleri ler-RollerKltr ORGANZASYONEL DEM rnlerServisler

Organizasyon Yaps

Teknoloji

Karar-letiim Kanallar Bilgi Yetenekler

Ynetim Stilleri

Kaynaka:COLE s.192.
26

M. KOZAK, Hatice GL Turizm letmelerinde Deiim Ynetimi zerine Kavramsal Bir nceleme, Turizm letmelerinde Deiim Ynetimi zerine Kavramsal Bir nceleme, -G Endstri likileri ve nsan Kaynaklar Dergisi, C.5, Mays 2004 s.1 27 Gerald COLE, Management Theory and Practice, Continuum Publication, 1996,s 192.

16

Yeni ekonomi ve toplum yapsyla ekillenen deiimin dsal nedenlerini, teknoloji, rekabet, ekonomik koullar, sosyal, kltrel ve demografik koullarla ilgili iken, isel nedenleri iletmelerin bnyelerindeki baz gelime, durum ve olaylarla ilikilendirmek mmkndr. D evre koullarndaki srekli ve hzl deiiklikler organizasyonlar srekli deiim iinde bulunmaya zorlar. Bu hz rgtlerin esnek ve yaln bir yapya sahip olmasn ve bilgi retme kapasitesini geniletmesini zorunlu klmaktadr. Deiim ynetim literatrnde, rgt iinde; roller, grevler, yetkiler, i sreleri, rgt yaps, i tanmlar, sorumluluklar, retim teknikleri, evresel dzenlemeler, ynetsel yaklamlar gibi konularda yaplan ve rgt tmyle etkileyen deiikliklerdir.28 Etkinlii, verimlilii, motivasyon ve tatmin dzeyini artrmay amalar. Gnmzde deiim vazgeilmez ve kanlmazdr. Varoluunu desteklemek ve devam ettirmek isteyen tm iletmeler, deiimden etkilenmekte ve bu etkilenmeyle birlikte kendini yeniden biimlendirmektedir. Kreselleme, artan rekabet koullar, zelleme uluslar araslama, ulam imkanlarnn art, snrsz iletiim, haberleme ve bilgi iletiim teknolojilerinin younluu da deiimi ihtiya haline getiren koullardr. Bu koularn organizasyon zerindeki etkisi, yapsal, teknolojik ve insan faktr eklinde gzlemlenir. 29

28

Nurullah GEN, Ynetim Ve Organizasyon, ada Sistemler Ve Yaklamlar, Sekin Yaynlar , Mart 2004, s.300. 29 Samuel C. CERTO, Modern Management Diversty, Quality, Ethnics And The Golobal Enviroment, Prentice Hall,2000 s.282.

17

ekil 1.2 Organizasyonlarda Deiim Faktrleri

Teknolojik Faktrler Sreler Donanmlar

nsan Faktr Liderlik yetenei letiim yetenei Tutum ve

ETK /DEM
Yapsal Faktrler Politikalar d l

Kaynaka: CERTO s.282. Bilgi toplumunun etkisiyle organizasyonlarn yaam srelerinde ki bu faktrlerin deerlendirilmesi ve yeniden tasarlanmas gerekebilir. Organizasyonda vizyon ve stratejilerde farkllamalar, yeni rnler, hizmetler, projeler, rn ve hizmet kalitesinde sorunlar, birleme veya ayrlmalar, byme, kltrel deiim, verimsiz kaynak kullanm, deien koullara uyamama, dk moral ortam, baarsz i sonular, insan kayna deiimi, koordinasyon sorunlar, atmalar, net olmayan roller, mteri ve alan memnuniyetsizlikleri, kayplar deiimin gerekliliini gsterir. 30 1.5. Bilgi Toplumunda letme Yapsndaki Deiim Faktrleri Dijitalleme sreci olarak da deerlendirilen bilgi toplumu deiim srecinde; kreselleme ve teknolojik deiimlerin hz karsnda bilginin aktarlmas, retilmesi, kullanlmas ve paylalmas yaamn vazgeilmezi olmutur. Bu durum iletmenin temel, entelektel ve teknolojik yapsnda deiimler meydana getirmitir.

30

Dervitsiotis KN, The Challenge Of Managing Organizational Change: Exploring The Relationship Of Re-Engineering, Developing Learning Organizations And Total Quality Management Total Qualty Management 9, ubat 1998, s.109-122

18

1.5.1 Yapsal Deiim Faktrleri Sanayi toplumundan bilgi toplumuna gei srecinde entelektel davranlar ile sektrel ve teknolojik yapda gzlemlenen deiimler iletme yapsn da etkilemitir.Teknolojik, sosyal ve ekonomik artlarn deimesiyle, ynetim kavramnda ve anlaynda da zaman ierisinde nemli farkllklar ortaya kmtr. Sanayi toplumunun balang dneminde iin sahibi ayn zamanda iin ustas ve yneticisiyken zamanla endstrinin karmak hale gelmesiyle i yerindeki btn faaliyetlerin bir kii tarafndan yrtlmesi zorlam ve farkl ilevlerden sorumlu farkl kiilerin ynetimi stlenmesi sonucu hiyerarik yaplanma ortaya kmtr. Teknik kontrol aamasyla birlikte, i yerinde daha ziyade teknolojinin getirdii deiikliklere ayak uydurabilecek youn bir i blmne gidilmitir. Ynetimdeki brokratik kontrol aamas yerini profesyonel yneticiler aamasna brakmtr. Enformasyon teknolojilerinin salad bilgi avantaj endstri ilikilerde yeni g oda olmutur.31 Zamanla hiyerari yerine eitlik, uyum ve uygunluk yerine kiisel nitelik ve yaratclk, standardizasyon yerine farkllk, merkezileme yerine, merkeziyetilikten uzaklama, etkinlik yerine etkililik, uzmanlama yerine btnsellik, ok disiplinlilik, maddi refahn maksimizasyonu yerine yaam kalitesinin artm ve maddi kaynaklarn korunmas, rnn saysal ierii yerine kalitenin ne kmas, gvenlik yerine kendini kantlama ve kendini gerekletirme eklinde deer sisteminde bir kayma ve yeniden yaplanma gereklemitir. Sanayi toplumundan bilgi toplumuna geerken iletme yapsndaki deiimler aadaki ekilde ifade edilebilir. 32

brahim EDN, Uur YOZGAT Uluslararas letmelerde Enformasyon Teknolojileri Kullanm Ve Kurumsal Entegrasyon Politikalar, III. Ulusal Bilgi, Ekonomi ve Ynetim Kongresi, Osman Gazi niversitesi, Ekim 04, s.356. 32 Hasan OBAN, Bilgi Toplumuna Planl Gei; Bilgi Toplumuna Gemek in Stratejik Planlama Ve Ynetim Bilgi Sistemi Uygulanmas, Devlet Planlama Tekilat Yaynlar, Ankara Mart 1996, s.42.

31

ekil 1.3: Sanayi Toplumundan Bilgi Topluma Geerken letme Yapsndaki Deiimler 19
SANAY TOPLUMU RNESANS RUHU - Hmanisma - Maddi Deerler SANAY DEVRM Buhar makinas ve Tketim htiyalar Bireysellik Baar htiyalar BLG TOPLUMU BLG DEVRM Bilgisayar ve letiim a GLOBALLEME - Sembiyoz - Zamann Deeri

Bilgi. rt.Gc Sinerjizm Bilgi Kullanm Veri Bilgi Sinerjik Ekonomi Sosyal katk

zel Giriimcilerin Kar Beklentisi

Modern fabrikalar Doal kaynaklar

Maddi retim

Parlamenter demokrasi i hareketleri

Kitlevi retim Bal retim Kullanmda Paylam Global Enformasyon A Teknolojik deerlendirme

Katlmc Demokrasi Sivil hareketler

Kitlevi retim

Sanayi Atklar Tketim Atklar

Kirlilik - evrenin tahribat - Doal kaynaklarn tkenmesi YKSEK KTLEV TKETM TOPLUMU - ehirleme - Motorizasyon - Yeniden Yaplanma

Kirlilikten arnma - Doa ile uyum - Kaynak Tas

Kaynaka: oban, s.42

YKSEK REFAH TOPLUMU - Tketicilik - Sosyal refah - Elence, bo zaman

YKSEK KTLEV BLG (RETME) TOPLUMU - Bilgisayarlama - Gnll topluluklar

20

Bilgi toplumunda st yap olarak bilgi sektr, bilgi-ilem ile iletiim donanm ve hizmetlerine bal olarak bilginin retim, tketim, datm, pazarlama gibi tm ilevsel alanlardaki kullanm nem kazanmtr.
33

Bylelikle hiyerari ortadan

kaldrlarak, eitlie katlma ve gnllle hizmet eden bilgi retilmesine ynelik kurumlar nem kazanm bunlarn banda da eitim kurumlar niversiteler ve aratrma merkezleri bilgi toplumunun yaratlmas iin temel unsurlar olmutur.34 Enformasyonun iletmelere salad en nemli stnlklerinden biri de envanterin ortadan kaldrlmas; stoklar, depolar ve baka fiziksel varlklar ikame ederek iletmelerin hem para hem de zamandan tasarruf etmeleri ve bylelikle en nemli rekabet stnln yaratmalardr.35 Gerekli veya gereksiz rnlerin, atl olarak durmas, depolara yaplan pahal yatrmlar ve bir ok evrakn ve dokmann her gn elden gemesi yerine bu envanterlerin tam zamannda hizmet edecek ekilde kullanlmas doru enformasyonun sonucudur. Bundan en ok yararlanan iletmeler ise bankalardr, yaplan ilemlerin ayn ekran zerinden takip edilebilmesi, hesap aktarmlarnn hz enformasyonun para olarak adlandrlmasnn gstergesidir. New Millenium Fundn Yneticilerinden biri eer bankaclk sektrn yeniden kurmak gerekseydi, tula ve har kullanlmazd diyor.36 nk imalat yapan iletmeler, bilgi youn iletmeler ve bilgi yaratan iletmeler olmak zere tr iletmeler vardr. Ancak byk iletmeler ve ok uluslu irketler genellikle iletme stratejileri trn de bir arada bulundurmaktadrlar.malat yapan Bilgi youn irketlerde, enformasyon rnleri iletmelerin ekipmanlarnda ve srelerinde bilgiye nem verilmekte ve bilgi kullanlmaktadr. retilmekte ve bilgi yaratan iletmeler de kendilerini yenilie, yaratcla ve mterilerine zel rnler vermeye ynlendirmektedirler.37 Bilgi toplumundaki en nemli konu bilginin nasl ynetilecei ve amalara nasl hizmet edeceidir. Modern bilgisayar alarnn devreye girmesiyle birlikte
33 34

BAYRAKTAROLU,a.g.m,s.544. ERKAN, Bilgi Toplumu Ve Bilgi Toplumuna Gei, a.g.m,s.14. 35 Thomas A.STEWART, Entelektel Sermaye, Kurulularn Yeni Zenginlii, Mess yaynlar, stanbul Ekim 1997,s.19. 36 smet BARUTUGL,Bilgi Ynetimi, Kariyer Yaynclk,stanbul, Nisan 2002, s.31. 37 BARUTUGL, a.g.e, ss.44-45.

21

enformasyon aknn ynetilmesi her ne kadar verimlilik ve kazan kayna da olsa bilgi youn irketlerin geleneksel biimden farkl olarak rgt ve entelektel yaplar vardr. 1.5.2 Entelektel Deiim Faktrleri Sektrel yapda yaanan deiimler doal olarak en nemli kaynak olan insan, entelektel yapy da etkilemitir. Sanayi toplumunda bir irket skntya dt zaman, ilk yapt ey iilere yol vermekti; nk sabit sermaye yatrmlar ve yatrmclarn ticari itibar emekten ok daha az bulunuyordu ondan ok daha fazla deerliydi; yneticiler anaparann optimizasyonunu kendileri iin en ncelikli ama sayyorlard.38 Bireyinin nitelikleri bakmndan nemi dikkat ekmemekteydi. Sanayilemenin ilk dnemlerinde birey tamamen yalnz olarak sistemin iinde yer alrken bilgi toplumuna gei srecinin balad dnemlerde, grup ierisinde bir birey olarak yer almakta, bir takm oyuncu olma roln stlenmektedir. Yine ayn dnemlerde iilerin hibir sendikal hareketine izin verilmeyerek bl ve ynet politikas benimsenmiken; yeni endstriyel ilikiler srecinde yetki devret, rgtle ve ynet taktii benimsenmitir.39 II.Dnya Sava srasnda ve hemen sonrasnda yneticinin tanm astlarn iinden sorumlu kimse biiminde verilmi ancak bu tanm 1950li yllarda deimi bir ynetici insanlarn performansndan sorumludur denilmeye balanmtr. Bu gn ise ynetimin tanm bir ynetici bilginin uygulanmasndan ve performansndan sorumludur eklindedir. balanmtr. Bilgi ve hizmet retiminin egemen olduu bilgi toplumuna geite alan profili de ok byk lde deimektedir. Bugn bilgi iileri olarak adlandrlan alan snf, bilgi reticileri (bilim adam, mhendis, doktor hukuku vb), bilgi tayclar
Arie De GEUS, Yaayan irket, Rota Yaynlar, stanbul Austos 1998, ss.34-35. Numan KURTULMU, Sanayi tesi Dnm- Kreselleme Ve nsan Kaynaklar Boyutuyla, z Yaynclk stanbul 1996, s.211. 40 Peter F.DRUCKER, Kapitalist tesi Toplum, nklap Yaynlar, stanbul 1993, ss.66-69.
39 38

40

Bylelikle birey-kurum-birey dnm salanmaya

22

(retmenler, profesyonel iletiim iileri, ktphaneciler vb), bilgi ilemcileri (idari iler ve sekreterlik vb), alt yap personeli (makine operatrleri, bakm personeli vb) eklinde olduka geni bir alan kapsamaktadr.41 ekil 1.4 Bilgi isinin Ykselii
100 mesleki ve teknik isler 90 satis isleri 80 yonetim ve idare isleri

70 zanaat ve benzeri isler

buro ve benzeri isler

60

50 duz isciler ve operatorler

hizmet isleri

40

30

20

tarim iscileri

10

0 1900

1910

1920

1930

1940

1950

1960

1970

1980

1990

2000

Kaynaka: Stewart s.46 Entelektel yapdaki bu deiimin en nemli etkeni, tm bilgi toplumuna geite de etkisi grnen teknolojidir.
42

1970'li yllardan itibaren igcnn yapsnda da

deiim ve geliim yaanmtr. zellikle "mavi yakal" igc olarak nitelendirilen beden gcne dayal alma kompozisyonuna sahip igcnden; daha ok zihni alma potansiyelini kullanan "beyaz yakal" bilgi iisine doru bir dnm yaanmtr. Bilgi ve hizmet iilerinin oran gelimi lkelerde toplam igcnn, drtte n rahatlkla oluturur hale gelmitir.43 Bylelikle teknoloji ile birlikte "insan" kavram daha da nem kazanmtr. nk teknolojiyi reten de kullanan da insandr. Bir dier ifade ile, farkllk yaratacak unsur teknolojiyi etkin kullanacak
Veysel BOZKURT, Enformasyon Toplumu Ve Trkiye, Sistem Yaynclk, stanbul Ekim 2000, s.134. 42 STEWART, Entelektel Sermaye, a.g.e, s.46 43 Akn KESER, Deien Ynleriyle Personel Ynetimi: nsan Kaynaklar Ynetimi, Endstri likileri ve nsan Kaynaklar Dergisi, cilt 4, say 1, s.13.
41

23

olan insan unsurudur. Bu nedenle "insan"a yatrm yaplmal, yetkilendirilmesi ve motive edilmesi salanmaldr. Tm bu gereksinimlerini gerekletirecek ve bilginin olumasna katk verecek bireyin bilgi toplumuna has liderlik zelliklerini de salamas gerekmektedir. Bilgi toplumu liderlerinin profili hakknda farkl yazarlarn farkl grleri vardr. Melih Arata gre bilgi toplumu lideri barp, armayan, sakin, ieriksiz sloganlar atmayan, gelecee ilikin net bir vizyonu olan, toplumla birlikte bu vizyonu paylaan, toplumla gr alveriinde bulunan, katlm salayan, ynetenden ziyade ynlendiren bir lider; Rowan Gibsona gre ise, yirmi birinci yzylda baarl olacak liderlik, aracn kullanmay otomatik pilota brakmadan ileriye bakan, evre koullarn tarayan, rakipleri izleyen, yeni gelien eilimleri ve yeni frsatlar saptayarak krizlerden kanabilen liderlik eklinde ortaya kacaktr. Yirmi birinci yzyl liderleri; kaif,maceraperest ve nc olabilecek kiiler olacaktr. Warren Bennise gre ise, gelecei icat etme srecine kuruluun iinden ve dndan farkl insan bileimlerini katarak gc merkeziyetilikten uzaklatracak ve sreksizlikten frsat yaratmay bilecek, deiimi sevecek ve kurulularnda deiim taraftar bir kltr olumasn tevik edecek, etraflarnda gelecei kemiklerinde tayan insanlar toplayacak ve bu insanlar arasnda yaratc bir ibirlii oluturmay baaracak liderler olacaklardr.44 Bir baka deyile bilgi toplumu liderinin zelikleri aadaki gibi sralanabilir;45-46 Paylalan bir vizyona sahiptir, Gelecee ynelik uzun dnemle ilgilenir, inde bulunduu artlar izleyici grubuyla birlikte deitirmeye alr, Gcn sahip olduu bilgiden alr ve bu gc ekibiyle birlikte kullanr,

Selahattin ATK Bilgi Toplumu Ve Bilgi Toplumunda Ynetici Nitelikleri, Kara Harp Okulu Bilgi Toplama Ve Yaym Merkezi Yaynlar-217,1999, s.23 45 Hasan GL, Bilgi Toplumu Karizmatik Liderliin Sonu Olur mu? , II. Ulusal Bilgi, Ekonomi Ve Ynetim Kongresi, s.767. 46 Peter F.DRUCKER, 21.Yzyl in Ynetim Tartmalar, Epsilon Yaynlar,stanbul Mays 2000, s.157.

44

24

Bilgi toplumu lideri izleyicilerine gvenir ve oto kontrol glendirir, Ortak doruya ulamak iin diyalog kurar, Kendisini izleyicileri ile eit grr, Frsatlar iin ortadadr, Kendisine ihtiya duyulmayacak bir sistem kurar, Birlikte renir, Ekibiyle birlikte sorumluluk stlenir, Bilgi teknolojilerinden azami bir biimde yararlanr, kna yerine iletiim ve diyalogla gven yaratr. Bilgiye dayal irketler ile alanlarnn ortak amac deer yaratmaktr. Bilgi iileri kendilerinin piyasa deerini ykseltmek ve kurulularna daha fazla deer katmak ister, becerilerini artrma ve yetkinliklerini kantlama mcadelesi iinde baarl olurlar. Bilgi iilerinin yksek lde deer katabilme frsat bulabilmeleri iin geni bir gr alanna, gven duygusuna ve disipline gereksinimleri vardr.47 Dinamik rekabeti ve bilgi youn i evresinde bir yneticinin de yaratc perspektif zelliklerine sahip olmas, sorunlara kar uyanklk, esnek, orijinal ve yeni boyutlarla dnebilmesini gerektirmektedir. Bilgi iilerinin dllendirilmesi sz konusu olduunda ise geleneksel dl yntemlerinin yerine, bu kiilerin almalarnn karln parasal olarak almalar salanmal, birer ast olmaktan karlp birer ynetici yaplmal ve ne kadar iyi cret denirse densin birer eleman olmaktan karlp birer ortaa dntrlmesi gerekmektedir.48 Entelektel varlklar rekabet avantajnn en nemli kaynadr. Bundan dolay da iletmeler bilgi ynetimi teknolojisine milyonlarca dolar deerinde yatrm yapmadan nce, ilk i olarak denklemine insanlar tarafndan baklmal zeki ve yeniliki dnmeyi, bu tr deiimleri bakalaryla paylamay zendiren bir ortam yarattk m? diye sormaldrlar.49

47 48

Bob GUNS, Bilgiye Dayal ler, Executive Excellence, Yl:5, Say:59, ubat 2002,s.4. DRUCKER, a.g.m,s.15. 49 David LEE, Entelektel Sermaye, Executive Excellence, Yl:3, Say:30, Eyll1999, s.22.

25

Bilgi irketlerindeki yksek mobilizasyon, hzla gelien insan gc ve irket yaplar, bilimsel ve teknik bilgide artlara sebep olmutur. 1.5.3 Teknolojik Deiim Faktrleri Sanayi devrimine kadar bilim ve teknoloji birbirinden bamsz gelimitir, aralarnda bir etkileim olmam, bilim doay, bilinmeyeni renmeyi hedeflerken, pratik amac olmam, teknoloji ise tecrbeye dayal olarak gelimi, bilimsel tabana dayanmamtr. Sanayi Devrimi ile ynetim bilimi ve teknoloji arasnda etkileim balamtr.50 Sanayi toplumundaki mekanik dnme paradigmas yerini bilimsel paradigmaya yani kuantum mekaniine brakm, Kuantum teknolojileriyle bilgi ve bilginin retilmesine balanm; 20. yy son eyreinde sanayi toplumu sona erip yeni bir toplum yaps ortaya kmtr.51 Bilgi bazl dnen ve insan beyninin yerine geen teknolojiler, bilgi ve bilgi retim snrlarn aan, yenilii srekli duruma getiren bilgi toplumuyla mmkndr. Sanayi toplumuna geiin motoru olma ilevini buharl makineler stlenmi buna karn beinci dalgay ifade eden bilgi toplumuna geii de bilgi ve iletiim teknolojisi alanndaki gelimeler ortaya karmtr.52 Bu gelimeler ynetim alannda deiimlere sebep olmutur. Mal ve hizmet retiminde tm makine imalat; robot ve kontrol hizmetlerinde bilgisayarlarn kullanlmas, bilgisayar teknolojisinin boyut, fiyat ve ilevler itibariyle ok hzl gelitirilmesi ve teknolojik yenilik srecinin sreklilik kazanmas, kresellemesi sonucunda lke snrlarnn ortadan kaldrlarak iletme baznda rekabet gcn ne geirmitir.53 Transistrler yerine mikro ve entegre devrelerin kullanlmaya balamas hz ve gvenilirlii arttrm, maliyetlerde de dme salamtr. Bilgi teknolojileri, mikro
50

mer KAYMAKALAN, Teknolojinin Bilim ve Toplumsal Yaama Etkisi, TBTAK TTGV TSAD 2.Teknoloji Kongresi Bildirileri, stanbul-1999, s.113. 51 Hsn ERKAN, Bilgi Toplumu Ve Bilgi Toplumuna Gei, Bilgi Toplum Dergisi, Say 1,s.12 52 iek Tekin,a.g.e,236 53 Kemal.GLE, Bilgi Toplumu, Bilim ve Teknoloji Politikas ve niversite Sanayi birlii, veren Dergisi, Mays 2004, s.9.

26

bilgi-ilem

teknolojileri

de

denilen

yeni

teknolojiler;

mikro-elektronik,

telekomnikasyon, uydu ve video sistemleri vastasyla brolarda; ahsi bilgisayarlar (PCler), bilgisayar esasl kontrol sistemleri, bilgisayarla izim (CAD), bilgisayar destekli eitim, kablolu TV, bilgi bankas ve elektronik postalama gibi farkl sahalarda ok yaygn bir uygulama alanna sahip olmutur.
54

Tm bu bilgi

teknolojilerinin kullanmnn etkilerini somut olarak grmek gerekirse; son 30 ylda retilen toplam bilgi hacmi bundan nceki 5000 ylda retilenden fazladr. Newyork Timesn haftalk basksnn ierdii bilgi, 17.yzylda ortalama bir insann yaam boyu edinebilecei bilgi ieriinden fazladr.55 letmeler iindede bu bilgi birikimi doru ynlendirilmelidir. Yeni teknolojiler sektrler arasnda yaygnlaan, rn ve retim sreci yeniliklerini ieren, iletmede maliyetlerin azalmasna ve verimliliin artmasna yol aan, ulusal ve uluslararas piyasalarda rekabet stnl salayan yeni bir teknoloji sistemi olarak ortaya kmaktadr.56 Yeni teknolojilerin nemli bir etkisi de biliim ve iletiimi kaynatrmas olmutur. letiim, yaynclk ve bilgi-ilem teknolojilerinin birleimi ile, iletiim ve yaynclk sektrleri de bilgi teknolojisinin tmleik bir paras durumuna gelmi57ve bilginin etkin bir ekilde ve hzla iletilmesine olanak salanmtr.58 Bu hz ve iletiim kresellemeyi de desteklemitir. Bilgi ve bilgi teknolojilerinin tam zamanl etkin, srekli iletiim halinde olan, katlmc ve entelektel bireyler tarafndan kullanm bilgi toplumunu temel zelliidir. Bunu da ancak bilgi ynetimini benimsemi, bilgi ve iletiim teknolojileriyle koordineli alan organizasyon yaplaryla baarmak mmkndr.

Tuncay GLOLU, Yeni Teknolojilerin alma likilerine Etkileri, I. Ulusal Bilgi, Ekonomi Ve Ynetim Kongresi, 10-11 Mays 2002 Hereke-Kocaeli, s.599. 55 Emin AKATA, Bilgi ana Girerken Biliim ve letiim Kaynamas, TBTAK TTGV TSAD 2. Teknoloji Kongresi Bildirileri, sta nbul-1999, s.133-134. 56 Aysen TOKOL, Yeni Teknolojiler ve Deien Endstri likileri, www.isgc.org (11Mays2004). 57 AKATA a.g.m., s.134. 58 GLOLU, a.g.m, s.601 .

54

27

2.

BLG YNETM VE BLG YNETM SSTEMLER Bilginin toplum iinde neminin ve kullanmnn artmas yeni bir ekonomiyi,

bilgi ekonomisini oluturmutur. Bylelikle bilginin yaratlmas hem bilgi iilerine hem de bilgi tketicilerine yani insanlara aittir. Mal ve hizmetlerin ierii mteri fikirleri tarafndan belirlenirken, biliim teknolojisi mal ve hizmetlerin ynetiminin bir paras haline gelmitir. Bylelikle dijital bir ekonomiyle birlikte sanallama ortaya kmtr. Tm bu faktrlerin etkisiyle, dnen ve iletiim alaryla btnleen iletmeler tketiciyle dorudan temas kurar, araclar ortadan kaldrr hale gelmitir. reticiyle tketici arasndaki fark belirsizletirmi, kitle retimini yerini mterinin bireysel zevk ve ihtiyalarna uygun zel mal ve hizmet retmeye brakmtr. Bylelikle srekli yenilik ve hz kanlmaz olmutur. 59 Bu yeni ekonomide, toplum iin en nemli kaynaklardan olan bilginin sosyoekonomik yaamda aktif, verimli, etkin kullanmnda; bilgi ynetimini, temel kavramlarn anlamak ve uygulamak gerekmektedir. 2.1 Bilgi Ynetimindeki Kavramlar Bilgi kavramndan sz ederken beraberinde veri, enformasyon gibi kavramlardan da sz edilmekte ve ou kez birbirleriyle ayn anlama geliyorlarm gibi kullanlmaktadrlar. Bu kavramlar ayn olmad gibi her biri bilgi iini baaryla yrtmek iin geen srete farkl konumlar ifade etmektedir.

59

Bahadr AKIN, 2000 ylna Doru Bilgi Toplumu zerine Genel Bir Deerlendirme ve Bilgi Ekonomisinin zellikleri, Verimlilik Dergisi, MPM Yaynlar, Ankara 1999/1, ss.67-75.

28

2.1.1 Veri (Data) Veriler olaylarla ilgili Kurumsal nesnel gerekler bal olup, olarak birbirleriyle ilemlerin

ilikilendirilmemilerdir.

amalara

yaplandrlmam biimde kaydedilmesidir.60 Hesap tablolarndaki rakamlarn, veri tabanndaki yazlarn, harflerin veya harf-kelime yumaklarnn, bilgisayar diline evrilmi 1 ve 0'lar olarak ifade edilmesi veri olarak tanmlanr. Tek balarna hi bir anlam ifade etmezler. 2.1.2 Enformasyon (Information) Enformasyon, verilere tanm eklenmesiyle oluur. Dzenlenmi verilerdir. Yazl, grsel bir mesajdr. Rakamlar l birimleriyle eletirerek -cm, kg, derece, adet gibi, yazlara tanm ekleyerek -personel listesi, alacakllar, borlular gibi-, eldeki veri enformasyon haline gelmesidir. Veri katma deer eklenerek enformasyona dnrken aadaki zihinsel srelerden gemektedir:61 Balam Snflandrma Hesaplama Dzeltme Younlatrma Veri, hangi amala derlendiinden balayarak, amaca en uygun ekilde hizmet etmek iin dzenlenmi ve enformasyona dntrlmtr. 2.1.2.Bilgi (Knowledge) Bilgi istatistiksel verilerin oluturduu (information) ve bu verilerin

yorumlanarak daha anlaml ve btncl olarak ortaya konduu (knowledge) iki farkl trden olumaktadr. Bilgi enformasyona yorum eklenmesiyle oluur, Geen yla gre sabit maliyetimiz artm ama 10 yllk ortalamann da altndayz. Bu yln mays aynn ilk 10 gnlk ya oran, mays ay ortalama ya orannn altnda eklinde rneklenebilir.

60 61

BARUTUGL,a.g.e, s.57. a.g.e,s 57.

29

Nitelikleri, elde edilmesi ve dzenlenmesine ilikin her iki bilgi trnn de genel zellikleri ve benzerliklerini Stephen Parker u ekilde sralamaktadr:62 Bilgi, ok farkl kaynaklardan elde edilebilir, Bilgi, ok kolay veya ok zor salanabilir, Bilgiyi kullanmadan nce unlarn yaplmas kanlmazdr: - Toplamak - lemek - Depolamak - Datmak Bilgi, ok farkl amalar iin kullanlabilmektedir, Bilgi kastl veya kastsz olarak tahrif edilebilir, Bilgi kaybolabilir, Bilgi hareketli-devingendir. Bilgi veri ve enformasyondan farkl olarak- dorudan insan zihninin bir rndr ve ancak insan zihninde hayat bulur. En basit ifadesiyle bilgi insann bildii eydir. Bu sebeple veri ve enformasyondan farkl olarak insann bildii her eyin belirli bir biime sokulmas, belli ekillerle, rakamlarla veya sembollerle ifade edilmesi ve belli balklar altnda snflandrlmas mmkn deildir.63 Bilgi daha iyi karar vermeyi salar, ancak kavramlar gerekmektedir. Bilgi toplumunda bilgi iletmeler iin deer retecek bir ara, bir manevi varlktr. D ilikiler sermayesidir; mteri, ortaklar, tedarikiler, yatrmclar, yasa koyucular ve uygulayclarla i birlii yaplmasdr. Bilgi yapsal sermayedir, bilgi ve iletiim teknolojilerinin, sistem ve yazlmlarn, veri tabanlarnn, belgelerin ve grntlerin, kavramlarn, iletme modellerinin, patentlerin kullanm haklardr. nsan sermayesidir; bireylerin ilerindeki yetenekler, bilgi, beceri, deneyimler ve sorun bilgi arttka etkisi azalmaktadr. Bu noktada yeni

Hseyin ODABA, Kurumsal Bilgi Ynetimi, Aylk Strateji Ve Analiz E-Dergisi, Kasm2003, say 10,s.5 63 J. GOOIJER, Designing A Knowledge Management Performance Framework, Journal of Knowledge Management, 2000, Vol. 4, No. 4, pp.,ss. 303-310

62

30

zme kabiliyetidir. Toplumsal sermayedir; yaanan ilikilerin kalite ve deerini artrmaktadr. evre sermayesidir.64 Unutulmamaldr ki, profesyoneller, zamanlarnn % 80ini ihtiya duyduklar bilgiyi arayp bulmak (information-searching), geriye kalan %20lik ksm da bu bilgiyi biimlendirmek (information-formation) ve karar vermek (decision-making) amacyla kullanmaktadr.65 2.1.3. Bilgelik (Wisdom) Bilgi ortaya kan bilgi neticesinde karar verilmesi ve gerekli mekanizmann devreye sokulmasdr. Bu yln mays aynn ilk 10 gnlk ya oran, mays ay ortalama ya orannn altnda demek ki zorundayz.eklinde rneklenebilir. Veri ve enformasyon aamasnda ama deer retmektedir. Bilgi aamasnda ise enformasyona deer katlarak yorum eklenmekte son aama olan bilgelik aamasnda ise kararlar verilip n grlerde bulunulmaktadr. Yorumlarn zenginlii bilginin zenginliiyle doru orantldr. Bilginin safhalar ile iletme iinde kullanl srelerinin bir btnlk gstermesi gerekmektedir. Bu durum insan algsnn z dzenlemeli doasnn zihnimizde oluturmu olduu kalplar simgelemektedir. Grlenler ancak bu kalplardan getikten sonra alglanabilir. Yeni bir fikri alglayabilmek iin, nce onu zihnimizde tasarlamal, canlandrmal yada onunla ilgili bir varsaym kurmalyz. Bundan dolay da en iyi bilim adamlarnn iyi bir veri analizcisi olmann yan sra , bir air kadar da yaratc olmalar gerekmektedir. 66 barajlardaki suyu idareli kullanmak

2.2. Bilgi Yaratlma Sreleri

64 65

Verna ALLEE, Bilginin Getirisi, Executive Excellence, Yl:4, Say:48, Mart 2001,s.5. BAYRAKTAROLU,a.g.m,s.544. 66 Edward De BONO, Rekabet st, Remzi Kitabevi, stanbul Haziran 1996, s.66.

31

Veriden bilgiye doru olan yolculukta elde edilen deerin iletmeye fayda salayacak, rekabet avantaj yaratacak biime gelebilmesi, organizasyonun tm imkanlaryla etkileim halinde olmasyla mmkndr. Bu sre gerekli olan bilginin tespitinden, onun elde edilmesine-retilmesine, rgt iinde paylalmasna-koordine edilmesine ve deerlendirilmesine-ynetilmesine doru uzanr. Bu sreler iletme ierisinde uygulanrken baz aralarla etkileim iinde

olurlar. Bu aralar bilginin gelitirilmesi iin geerli olabilecek drt farkl durum iin aadaki tabloda verilmitir. 67 Tablo 2.1 Bilgi Ynetimi Enstrmanlar
Sosyalleme Bilgi Boluunu Tanmlama Bilgi Gelitirme/Satn Alma Traineeship Bilgi Paylam Bilginin Deerlemesi selleme Btnleme Dallama Dsallk Dsal Eitim birlii Raporlar Okuma Intranet nternet Elektronik Ynetim Ar-Ge Odalar Proje Takmlar Bilgisayar ebekesi nformel Deerleme Benchmarking

Kaynaka: BEIJERSE, s.105 Bilgi ynetim srecindeki her bir enstrman bilginin iletme ierisinde ki eriimini sunmaktadr. Bir iletmede etkin bir BY uygulamasnda kullanlabilecek bir ok ara bulunmaktadr. letme ynetimi bunlarn tmne birden nem verdiinde rtl bilginin ortaya k ve srelerde rekabeti bir yapda kullanm mmkn olabilecektir. Bir anlamda BY uygulamas iin bir yol haritas izen bu admlar ve ierikleri iletme yneticileri iin nemli ipular iermektedir. letme iin bir eitim program bilgi gelitirmeyi salayabilecei gibi, iletme ynetimi tarafndan organize edilecek bir kokteyl de bilgi paylamna ortam salayabilir. nemli olan BYnin drt temel adm olan bilgi boluunu tanmlama, bilgi gelitirme yada elde etme, bilginin paylam ve bilginin deerlemesinin hangi isimli aralarla hzlandrmakta, baarl bir bilgi ynetimi iin zm nerileri

67

R. P BEIJERSE, Questions In Knowledge Management: Defining And Conceptualising A Phenomenon, Journal of Knowledge Management, 1999Vol.3, No.2, ss..94-109.

32

baarld deil, eitli aralarla iletmeye stnlk kazandracak bir fayda salanm olmasdr.68 2.2.1 Bilgi Boluunu Saptamak Bilginin ne olduunu neye yaradn daha iyi anlamak iin belirli kriterlere gre snflandrlarak tanmlanmas ve aklanmas gerekmektedir. Dzenleneme ve kullanma tarzna gre; idealist bilgi, vizyon, hedef oluturmaya, deer ve inanlara yneliktir, sistematik bilgi, genellemeler, modeller dzenlemeler eklindedir, pragmatik bilgi kurallar, gerekler ve kavramlar dorultusundadr, otomatik bilgi ise isellemi, dnmeden rutine balanm bilgi eklinde snflanr. Kaynana gre bilgi trleri ise rtl bilgi beynimizde olan bazen sahip olduumuzu bile bilmediimiz bilgi, ak bilgi ise, szler, resimler veya dier aralarla ifade edilen bilgidir.69 Bilgiyi niteliine gre snflandrdmzda ise organizasyon varlklarnda, irket alanlarnda, yapsnda, yatrma dntrlm deerlerinde, marka ticari haklar, telif vb, mteri sermayesinde ulalabilecek enformasyon ve bilgi kaynaklardr. Bilginin kkeni alglama ve soru sormadr. Sorulan soruyu yantlama abas srasnda bilginin ortaya ktn gryoruz. Bilginin doru yada yanl olmas doru alglama yaplmasna ve doru soru sorulmasna baldr. Bu nedenle bilgi n ve arkas olan sanki bir rmak gibi akc zelliktedir. nsanln bilgi birikimini gz nne getirmeye abaladmzda bu rman boyutlarn ve debisini hatta giderek hzlandn daha iyi anlayabiliriz.70 Bilginin gelitirilmesi gelitirilmesi ve birey dzeyinde balar, bireyin yetkinliklerinin mteri

ynetilmesinin ardndan, organizasyon dzeyinde bilginin

ynetilmesi iin sreler ve sistemler zerinde durulur. Son olarak da

68

Markus ML, Technochange Management: Using It To Drive Organizational Change, Journal Of Information Technology 19, Mart 2004, ss. 4-20 69 BARUTUGL, a.g.e, ss.60-65. 70 Mehmet UHR, Bilgi Irmanda Boulmak, Ekolay Haber Yaynlar,22.09.2004,s.5

33

dzeyinde bilgiye dayal rn ve hizmetler sonucu memnuniyet dzeyinin eyleme dnmesi gz nne alnr.71 Baz bilgiler dierlerine gre daha deerlidir. Organizasyona salad fayda asndan farkllk gsteren bilginin deerine karar vermek iin bilginin kullanma uygunluu, kalitesi zaman asndan salad kazan ve nicelii nemlidir. Bilginin uygunluu, karar verme aamasndaki etkinliiyle deerlendirilir. Bilginin gerekilii onun kalitesiyle, karar verme aamasnda kullanlma miktar ise niceliiyle ilgilidir.72 Organizasyon ierisinde ki bilginin tespiti, aa karlmas ve retilmesi bilgi enformasyon sisteminin gelitirmesiyle mmkndr. Bilgi paylam iin toplantlar organize etme, bilgi iileri arasnda grmeler dzenleme, beyin frtnas oturumlar dzenleme, personelin ve yeteneklerinin envanterini oluturma, en iyi uygulamalar arama, bilgi haritasn oluturma, rgt iinde rnek olaylar oluturma, senaryolar gelitirme, danmanlar ve aratrclardan yararlanma, stratejik almalar srdrme, intranet oluturma, internet ulamn salama, mterilere, pazarlara , rn geliimine ve rekabete deer vermeyle salanr.73 Bu srelerde elde edilen bilginin doru zamanda, doru kii tarafndan ve doru biimde kullanlabilmesi iin organizasyon asndan deer ifade edebilmesi onun tasnif edilmesi (snflandrlmas), belli bir ekle sokulmas ve saklanmas gerekir. 74 Bylelikle bilgi bir lde kiilerin mlkiyetinden karak organizasyona mal olur. 2.2.2 Bilginin retimi Toplum bilgiyi gelitirip kullanmak iin doru lde kargaa ve dzen

karmna gerek duyar. ok fazla dzenle veya ok fazla kargaayla sistematik bilgi retilemez. Baarl toplumlar bu kart iki gcn lsn karmadan, aralarnda dinamik bir gerilim olutururlar. Toplumlarn deiimden kaynaklanan kargaaya
71 72

BARUTUGL, a.g.e, s.78. Samuel CERTO, Modern Mangement Diversty, Quality, Ethics And The Global Enviorement, Prentice Hall New Jersey 1997,ss.509-521. 73 73 Sheila CORRALL , Knowledge Management. Are We in the Knowledge Management Business?, University Librarian at the University of Reading, 03-Feb-2004, s.6 74 ZAM, a.g.m.

34

kar ak olmad durumlarda yeni fikirlerle kolaylkla baa klabilir. Bununla birlikte, bu yaratc deiimden yararlanabilmek iin de yeterli lde dzen arttr.75 Gnmzn en nemli zellii toplumun bilgi retme kabiliyetidir. Her lke kendi potansiyeline gre bilgi retmek zere aratrma-gelitirme faaliyetinde bulunmaktadr. Aratrma gelitirme faaliyetleriyle yeni rnler elde edilebildii gibi, hazr bilgilere erimek veya eriilmi bilgilerin nasl kullanlacann retilmesi de mmkn olmaktadr.
76

Bundan dolay tm gelimi veya gelimekte olan lkeler

aratrma- gelitirme faaliyetlerine nem vermektedir. Organizasyonlar asndan bilgi retimi ise yeni ve faydal fikirler ve zmler retebilmesiyle ilikilidir, buda insan merkezli zellikle insannn zihinsel gcne dayal yeni bir dnem balatmaktadr. Ancak bilgi retimi sadece o zamanki zihin gcyle deil, organizasyonunun gemite de elde etmi olduu bilgilerin eitli etkileimi sonucu yeniden yaplandrlarak ve yeni uygulamalara tabi tutularak salanr. 77 Kurulular eitli yollarla bilgi elde edebilirler. Taklit etme, satn alma, kyaslama, d kaynak kullanma, tretme, alternatif retme ve kefetme bu konuda kullanlan pek ok yntemden sadece bazlardr. Ayrca organizasyonlar i kaynak kullanarak da bilgi elde ederler tretme, yedekleme ve kefetme bu yntemler arasndadr. Tretme bir projede veya uygulamada elde edilen tecrbelerin baka yerlerde ve projelerde de kullanlmas iken, yedekleme bir bilginin yerine kullanlabilecek alternatifler retmektir. Kefetme ise organizasyonun bilgi taban ierisinde gizli halde bulunan bilgiyi ortaya karmaktr.78 Firmalar iin ihtiya duyulan bilginin bir ekilde elde edilmesi nemli olsa da kurululara esas rekabet avantaj kazandran husus -kendi bnyesinde- bilgi reten bir irket olmalar ve yeni bilgi retebilme kapasitesidir. Bu balamda kurulular

THUROW, a.g.e , s.121. YCEL, a.g.m. 77 ZAM, a.g.m . 78 Thomas H.DAVENPORT, Dnyasnda Bilgi Ynetimi, Rota Yaynlar, stanbul ubat 2001,ss.95-96.
76

75

35

asndan baarnn anahtar enformasyon ilemekten srekli buluulua ve yeni bilgi retilmesine kaymtr. Bilginin retilmesi sreci mutlaka yeni bilgi retilmesini deil farkl kaynaklardan bilgiyi elde ederek kendi bnyelerine uygulamak ve organizasyonun amalarna uygun olarak kullanlabilmektir. Elde edilen bilgiler yeni bilgi retilmesinde kullanlacak ve ayet bu bilgiler irket asndan yeni ise mevcut bir problemin daha etkili biimde zlmesi veya bir srecin iyiletirilmesi gibi deer ifade eden bir sonu douruyorsa organizasyon asndan yeni retilmi bilgi kadar kymetlidir. Bilgi toplumunun en nemli zelliklerinden biride bilgiye eriebilme imkannn olmasdr. Gerek iletmenin kendi rettii, gerek satn ald, gerek taklit ettii her ne ekilde elde edilmi olursa olsun; bilginin asl amaca hizmet edebilmesi iin koordine edilmesi arttr. 2.2.3 Bilginin Koordinasyonu Kurum ierisinde bilginin farkl mekanlarda, farkl biimlerde, dank ve savruk biimde bulunduu gerekli tedbirler alnmazsa, ou zaman alanlar organizasyon ierisinde dank halde bulunan bilginin varlnn dahi farknda olamayabilecei gz ard edilmemelidir. Bilginin eriilebilir ve uygulanabilir bir biimde olabilmesi iin sralanmas ve belirleyici zelliklerinin korunarak tasnif edilmesi byk nem tamaktadr. Buda bilginin tasnif edilmesi, bilginin toplanmas, tanmlanmas, tasvir edilmesi ieriinin, ne olduunun ve ne ie yarayacann aklanmas-, kullanma ve saklanmaya uygun bir biime sokulmas anlamna gelmektedir. Bilginin hangi i hedeflerine hizmet edecei, bu bilgiyi destekleyen dier yan bilgilerin nasl ortaya kaca ve bilgilerin uygunluu eksiksiz olmalarndan ok daha nemlidir. Elde edilen bilgiyle bir ey yaplp yaplamayaca onun nemine, ne yaplaca ise trne baldr.79

79

DAVENPORT, a.g.e,s.107.

36

letmeler elerinde nemli bilginin yerini bilmek iin bilgi haritas karrlar, bu bir bilgi deposu deil bir tr liste yada resimlerle ifade edilmi rehberdir. alanlarn iletme iindeki bilgi kaynana ulaabilmeleri iin izleyecekleri yolu gstermektedir. Bilgi haritalar irket kltrnn en nemli gstergelerindendir.80 Bilgi haritalar sistemi bilginin transferi ve paylalmas ile dorudan balantldr. Paylalan bilgi artyla organizasyonun performans arasnda da yakn bir iliki vardr. Bilginin deeri ancak onun datlmas, transfer edilmesi, paylalmas ve alanlar tarafndan iselletirilmesi ile ortaya kmaktadr. Bilgi ynetiminin temel amalarndan biri de organizasyonun bilgi potansiyelinden maksimum dzeyde istifade etmek ve alanlarn birbirlerinin bilgisini kullanmak suretiyle sinerji etkisinden yararlanarak daha fazla bilgi retebilmektir. Bilgi transferi tek ynl bir bilgi akndan ziyade her iki tarafn da bilgisini arttracak iki ynl bir bilgi alverii ve paylam amalanmaktadr.Bilgi edildike deeri artan bir kaynaktr. 81 Bilgi paylamn daha etkin hale getirmek, projeleri arivlemek, paylalm vizyonu kullanmak, bilgisayar an kurmak, ibirliini zendirmek, birimler iin akl hocalarn organize etmek, yardm masas kurmak, bilgi sayacn oluturmak, grev gruplar organize etmek, takm kurmay kolaylatrma, i grmelerini organize etmek, bilgi ynetim sistemini kurmak, databaselerle almak, enformasyon brokeri atamak, personelden bilgi almak, personel aras iletiimi desteklemek, i rotasyonunu kolaylatrmak, otomatik i gruplar ina etmek, intranet kurmak, grev deiimini desteklemek, video-konferans kullanmak, bilgi teknolojisi kullanmak, informal toplantlar kolaylatrmak, kurmakla mmkndr.82 htiya duyulan, tespit ve temin edilen, koordine edilen bilginin doru kiilerce doru zamanda ve doru yerde kullanlmas; bilgi younluu ierisinde amatan saplmamas iin salkl bilgi ynetimi gerekmektedir.
80 81

paylaldka ve transfer

i banda eitimi kolaylatrmak, kokteyl saatleri

organize etmek, tartma kltrn kolaylatrmak ve en nemlisi elektronik network

DAVENPORT, a.g.e,s.111. ZAM,a.g.m. 82 CORRALL, a.g.m, s.6

37

2.3. Bilginin Ynetimi ve Temel zellikleri Bilginin retilmesi, gelitirilmesi, tasnif edilmesi, saklanmas ve transfer edilmesi gibi faaliyetlerin tamam nemli olsa da bilgi ancak kullanld ve deerlendirildii lde fayda salar. Bilgi ancak retilip, tasnif edilip, paylaldnda ve organizasyona deer katacak biimde kullanldnda anlaml bir faaliyete dnr. Bir iletmedeki hem bireysel hem de toplu renme ve paylamla, know-how uygulamalarndan elde edilen deer srecine bilgi ynetimi denilmektedir. Harvard Business School profesr David Garvin'e gre, iletmeler, bilgiyi yaratmal, edinmeli ve transfer etmeli, yeni grler dorultusunda davranlarn deitirmelidirler.83 Bilgi yaratmada, edinmede, yorumlamada transfer etmede ve yeni oluturulmu bilgiler ve grler dorultusunda davranlar deitirmede yetenekli olan firmalar renen organizasyon kavramn benimsemi olan organizasyonlardr. Bilgi ynetimi, kaytl ya da kaytsz organizasyon verilerini, kiisel bilgi ve tecrbeye dayal birikimleri, toplayp, dzenleyip, kayt altna alp yararl bilgi haline getirerek bunlar doru zamanlarda, doru kimselerin, istenilen her yerden ulalabilmesini salayp, organizasyonun entelektel mlkn arttrmak, tekrarlanan ilemlerin tamamnn teknolojik aralarla yaplmasn salamak ve bunun sonucunda pozitif i neticeleri elde etmek amacyla yaplan bir dizi teknolojik ve kltrel ilemlerdir. 84 Bir dier yaklamla bilgi ynetimi; farkl noktalardan gelen geri beslemelerin ortak veri tabannda toplanarak bilgiye dntrlmesi ve bu bilginin doru zamanda doru noktalarla paylalmas demektir.85 Bilgi ynetimi veriler zerinde almay tespit etmeyi, toplamay, biriktirmeyi, anlamay, anlamlandrmay, paylamay, retmeyi, deitirmeyi, dzeltmeyi, takdim
83

Terry FINERTY, Integrating Learning and Knowledge Infrastructure, Journal of Knowledge Management, Volume 1 Number 2 1997, s.100 84 Cokun Can AKTAN & stiklal Yaar VURAL, Bilgi Ynetimi Nedir?, Bilgi Ynetimi ve Bilgi Sistemleri, izgi Kitabevi, 2004, s.54 85 Arzu BALOLU, Bilgi ve nternet, Executive Excellence, Yl:4, Say:48, Mart 2001,s.11.

38

etmeyi ve analiz etmeyi gerektirir. Bunun iinde iletmeler bilgi ile ilgili kendilerine sorular sormaldrlar. 86 1. 2. Geleneksel olmayan bilgiye nasl eriilebilir ve onu nasl iselletirebilirim? nk birok sektrde bilgi taban yer deitirmektedir. Birbirinden ok ayr bilgi trlerini nasl birletirebilirim? nk deer yaratmak iin ya yeni bilginin eski sorunlara uygulanmas yada var olan bilginin ok farkl biimleri arasnda sentez yaplmas gerekir. 3. Yerel bilgiyi kreselletirme konusunda var olan byk potansiyelden nasl yararlanabilirim? nk kresel olmak, bilginin dnya zerinde kolayca hareket edebilen rnler biiminde aktarlmas anlamna gelmektedir. Tm bu sorularn yantlarnn bulunabilmesi, bilgi ynetiminin temel ilkeleriyle mmkndr. Bu
87

ilkeler

dorultusunda

doru

bilgi

ynetimi

planlamas

yaplabilmektedir. 1. 2.

Bilgi bir sermayedir, bir varlktr. Onun etkili ynetimi dier varlklara yatrm yapmay gerektirir. Bilgi ynetimi pahaldr. Bilginin etkin bir ekilde ynetilmesi insan emeiyle mmkndr. Bilgilerin sentezlenmesi konusunda tek ara insandr. Etkili bilgi ynetimi, insan ve teknolojinin ortak zmn gerektirir.

3.

Eer bilgi, g, para ve baary ifade ediyorsa mutlaka, lobby faaliyetleri, kapal kaplar arkasnda pazarlk, politik oyunlar olacaktr. En iyi dzeyde bilgi ynetimi politikas, onun organizasyon apnda daha iyi kullanlmasn salayacaktr. Bilgi ynetimi, ileri derecede politiktir.

4. 5.

Organizasyon ierisinde bir grup bilgi kayna iin ak sorumluluk yklenmelidir. Bilgi ynetimi, bilgi yneticileri gerektirir. Bilgi piyasasnn ilenmesine olanak salayarak, bilgiyi kullanclarnn grmek istedii gibi dzenlemek, kullanclar ve yaratclar tarafndan bilginin nerede olduunun anlalmasn salayan yol gstericiler bulunmaldr. Bilgi ynetimi, modellerden ve hiyerarik yapdan ok bilgi haritalarndan ve bilgi piyasalarndan yararlanr.

86 87

Gary HAMEL, Bilgi Stratejisi, Executive Excellence, Yl:5, Say:55, Ekim 2001,s.15. BARUTUGL, a.g.e, s.84.

39

6.

Bilgiyi saklamak ve bakalarnn bilgisine pheyle bakmak bilginin deerli olduuna inanan insan iin doal bir davrantr. Bunun iin ileri dzeyde motivasyona ihtiya vardr. Bilgiyi paylamak ve kullanmak genellikle doal olmayan eylemlerdir.

7.

Bilgi belirli birka i srecinde youn olarak yaratlr ve paylalr. Bu sreler sektrlere ve firmalara gre deiiklik gsterir. Bilgi ynetimi, bilgi i srelerinin iyiletirilmesi anlamna gelir.

8.

Bilginin aktif hale gelmesi iin almak, bakalar iin zetlemek, raporlamak ve kullanmak gerekmektedir. Bilgiye ulama yalnzca bir balangtr.

9.

Yeni teknolojiler, ynetim yaklamlar, dzenlemeler, mteri istek ve ihtiyalar durmakszn deimektedir. Bilgi ynetimi, bitmez. sreklidir, asla

10. Eer bilgi organizasyon iin deerli bir varlksa yasal boyutlar, entelektel mlkiyet haklar zerinde daha fazla durulmaldr. Bilgi ynetimi, bir bilgi szlemesi gerektirir. Bylelikle bilgi ynetimi; kurum iinde bilgi akn hzlandrr, hzl dnebilen ve deiebilen bir organizasyon oluur, sorunlarn hzl tespiti ve ok daha hzl zmn salar. Ktsz, elektronik ortamda hzl allr, organizasyondaki parlak fikirlere hzl ulalr ve bu fikirlerin oluturduu bilgilere sahip kiiler daha hzl tespit edilir. Gerek zamanl raporlama salar, online ktphaneler oluturur, tm standart ileri bilgisayarlatrr, proje retebilmek iin zaman salar, mal ve hizmet kalitesini artrr, i yk ve geen sre arasndaki oran artrr. Veriye dayal hibir rapor hazrlanmaz. Bilgiler girildike eitli szgeler yardmyla raporlar otomatik olarak oluur ve bu raporlara her zaman her yerden ulalabilir. Bylelikle bilgi her zaman tazeliini korur ve o andaki verilere gre ekillenir. Ancak kurum ierisinde ki bilginin farkl meknlarda, farkl biimlerde, dank ve savruk biimde bulunmas alanlarn organizasyon ierisinde dank halde bulunan bilginin varln fark etmemesine yol aabilir. Bilginin eriilebilir ve uygulanabilir bir biimde olmas iin sralanmas ve belirleyici zelliklerinin korunarak tasnif edilmesi byk nem tamaktadr. Bu da bilginin tasnif edilmesi,

40

bilginin toplanmas, tanmlanmas, tasvir edilmesi ieriinin, ne olduunun ve ne ie yarayacann aklanmas-, kullanma ve saklanmaya uygun bir biime sokulmas anlamna gelmektedir. Bilginin hangi i hedeflerine hizmet edecei, bu bilgiyi destekleyen dier yan bilgilerin nasl ortaya kaca ve bilgilerin uygunluu, eksiksiz olmalarndan ok daha nemlidir. 88 letmeler ellerinde ki nemli bilginin yerini bilmek iin bilgi haritas karrlar, bu bir bilgi deposu deil, bir tr liste ya da resimlerle ifade edilmi rehberdir. alanlarn iletme iindeki bilgi kaynana ulaabilmeleri iin izleyecekleri yolu gstermektedir. Bilgi haritalar irket kltrnn en nemli gstergelerindendir.89 Bilginin tespit edilip, doru yerde kullanmak ve yeni bilgi oluturmak iin iletme iinde yapt yolculukta, en nemli yardmc ve zmleyiciler bilgi ynetim sitemleri ve uygulamalardr. 2.4. Bilgi Ynetim Sistemleri Teknolojik gelimelerin, teknolojilerin ve projelerin organizasyon ierisinde ilevselliini salamalar ve devam ettirmeleri iin bilgi sistemlerine ihtiyalar vardr. Kurum iinde bilgi akn hzlandrmak, hzl dnebilen ve deiebilen bir organizasyon oluturabilmek sorunlar hzl tespit etmek, ok daha hzl zm salamak, katsz elektronik ortamda hzl almak, organizasyondaki parlak fikirlere hzl ulamak ve bu bilgilere sahip kiileri daha hzl tespit etmek, gerek zamanl raporlama salamak, online ktphaneler oluturmak, tm standart ileri bilgisayarlatrarak rutine dntrmek, proje retebilmek iin zaman salamak, mal ve hizmet kalitesini arttrmak iin bilgi sistemlerine ihtiya vardr. Bilgi sistemi girdi, yani ilenmemi verinin yakalanmas ve toplanmasyla balayan ilenerek depolanp saklanmasn ve faydal bilginin eitli formatlarda
88 89

DAVENPORT, a.g.e,s.107. DAVENPORT, a.g.e,s.111.

41

retilmesini kapsar. Bilgi sistemleri fonksiyona dayal veya btnleik olabilir. Fonksiyona dayal bilgi sistemi sadece belirli bir uygulama alann desteklemek iin tasarlanr. Veri taban ve prosedrlerin, bamsz sistemlerin fonksiyonlarnn dier iletmeler tarafndan da kullanmas btnleik bilgi sistemini oluturur. Bu ortak veri taban paylam veri tekrarn azaltt gibi departmanlarn faaliyetini daha iyi koordine etmesini salar.90 Farkl organizasyonel seviyelerde servis veren drt tip bilgi sistemi vardr. 91 1. lemsel Seviye Sistemleri: Organizasyonun satlar, para depozitleri, kredi kararlar ve fabrikadaki malzemenin ak gibi temel aktivitelerini ve ilemlerini izler. 2. 3. 4. Bilgi Seviye Sistemleri: Organizasyondaki veri iilerini ve bilgileri destekler. Ynetim Seviye Sistemleri: Orta kademe yneticilerin olaylar izlemesine, kontrolne, karar vermesine destek olur. Stratejik Seviye Sistemleri: Tepe yneticilerin firma ii ve d evredeki stratejilerini belirlemelerine yardmc olur. Bilgi sistemleri daha iyi hizmet, daha iyi gvenlik, daha az hata, rekabet avantaj, byk lde doruluk, yksek kalitede rn, salkl haberleme, etkinliin verimliliin artrlmas, daha fazla frsat, i gc ihtiyacnn maliyetlerin azaltlmas, daha etkin finansal ve ynetimsel karar verilmesi, kontroln salanmas ve organizasyonel baar zerinde etkilidir. Yneticinin salkl karar vermesi iin ihtiyac olan bilgilerin salanmasn amalayan bilgi sistemleri, servis verilen organizasyon seviyesi veya fonksiyonel zelliklerine gre snflandrlr. Kayt/veri ileme sistemleri, ynetim bilgi sistemleri, karar destek sistemleri, ofis otomasyon/bilgi sistemleri, st ynetim destekleme sistemleri ve yapay zeka uzman sistemleri bilgisayara dayal bilgi sistem trleridir.

Hadi GKEN, Ynetim Bilgi Sistemleri, Analiz Ve Tasarm Perspektifi, Epi Yaynclk, Ankara 2002, ss.37-40. 91 Meltem ZTURAN, Sistem Analiz Ve Tasarm, Ders Notlar, Ynetim Biliim Sistemleri Blm Uygulamal Bilimler Yksekokulu Boazii niversitesi ,2003-2004, s.13

90

42

2.4.1. Kayt/Veri leme Sistemleri (VS) (Transaction Data Processing System- TPS) Verilerin bilgi durumuna getirilmesini salayan ilemler dizisidir. Bilgi ilem(-e) sistemi, bilgi ilem(-e) dizgesi eklinde de tanmlanabilir. letme ierisinde daha ok personel, fonlar ve hammaddeler gibi mevcut ve potansiyel rgt kaynaklarnn takibi yaplmaktadr. Veri ileme bir sre olarak kaydetme, snflama, analiz, dzenleme, zetleme ve raporlatrma aamalarndan oluur. Bu sistemler, ilemleri yrtme ve kayt tutma zerinde younlar, ktlar periyodiktir ve kat bir programlamaya sahiptir. Veri ileme sistemleri, rgtn operasyonel dzeydeki alanlarnn ihtiyalarna ynelik bilgiler yaratr ve sistem temel olarak rgtsel ilevlere dayal olarak gelitirilir. Bu sistemler, nceden belirlenmi ilevlere kurallara ve kt yaplarna sahiptir, nihai kullanclar tarafndan deitirilemezler.92 Kayt/Veri leme Sistemleri u temel zelliklere sahiptir;93 Kaytl ilemlerin elde edilip, muhafaza edilmesine yneliktir. Dosya kkenlidir kts genellikle periyodiktir ncelikle operasyonel seviye ynetim iin bilgi retir Yneticinin zel bilgi istekleri iin, snrl esneklie sahiptir Bu sistemler tipik olarak fonksiyona dayaldr. Uygulamalar birbirinden bamsz olarak geliir. lemlerde, veri kayd ilemlerin olutuklar anda bilgisayara girilmesikaydedilmesi, dorudan hemen ileme veya ilemlerin gruplanp-kmelenip ardarda girilerinin yaplmas, parti ileme eklinde uygulanr. 2.4.2. Ynetim Bilgi Sistemleri (YBS) (Management Information System-MIS) Raporlama, a iletiimini salama, dokman ynetimi, endeksleme ve arama sistemlerini kurma ilevselletirme, ilikisel ve nesnel veri tabanlarn takip etme,

Medet YOLAL, Trkiyedeki Kk Ve Orta Byklkteki Konaklama letmelerinde Bilgi Teknolojileri Kullanm , Anadolu niversitesi Yaynlar, Eskiehir2003,s.5. 93 GKEN, a.g.e, s43.

92

43

elektronik yayn yapma, i ak uygulama platformlar kurma ve tm bunlara destek olmak iin yardm masas sistemlerinden oluur.94 Ynetim bilgi sistemleri; daha ok olaan, rutin bilgiler ile olaan d beklenmedik gelimeler neticesinde oluan bilgilerin yneticilere rapor edilmesi amac ile gelitirilmektedir. Bu sistem tamamen dhili bilgiler ile iletme ierisinde ne olup bittiini ortaya koymak iin gelitirilmi raporlama sistemleridir. Gemi ve mevcut bilgilerin raporlanmasn yapmaktadr. Amac rapor etmek olan bu bilgi siteminin analitik ilemler yapabilme zelii yoktur veya ok azdr bundan dolay gelecee ynelik bir fikir beyan veya karar salamaz.95 Planlama, kontrol, karar verme gibi ynetim fonksiyonlarn yerine getirmeleri iin yneticilere bilgi salamaktadr. Ynetim bilgi sistemlerinin iletmeye salad yararlar aadaki ekilde sralayabiliriz:96 letmedeki operasyonel verimlilii artrmak Mterilere daha iyi hizmet sunabilme imkn yaratmak Bilgiye dayal yeni rn yaratma ve gelitirmede yardmc olmak Rekabet stnl salamak Pazarda yeni frsatlar fark etmeye veya yakalamaya imkn salamak st dzey ynetimde stratejik planlama nem kazanacak ve ynetim hiyerarisi azald iin, alanlarla st dzey ynetimin koordinasyonu glendirmek. Kurumsallamaya destek salamak. letme ii hareketlerin takibini salayan ynetim bilgi sistemlerinin yan sra, rapor edilmi bu bilgilerin uygulamaya geirilmesi ve iletmenin ileyiinde bir baka veri, bir karar olarak ekillenmesine yardmc olan karar destek sistemleri de nemli bilgi sistem uygulamalarndandr.
GKEN, a.g.e,s.44-49. E. Dilara ONAT, Bilgi Sistemlerinin Stratejik Ynetim Sreciyle Balant Boyutlarnn ncelenmesi, Kocaeli niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Yksek Lisans Projesi, Kocaeli 2001, s.50. 96 Halime SARIHAN, Rekabette Baarnn Yolu Teknoloji Ynetimi, Desnet Yaynlar, Kocaeli 1998, s.202
95 94

44

2.4.3. Karar Destek Sistemleri (KDS) (Decision Support System-DSS) Karar vericilerin yar-yaplanm ve yaplanmam veri ve modellerden yararlanmalarna yardm ederek, onlar grevlerinde destekleyen bilgisayar tabanl ve etkileimli bir sistemdir.97 Karar Destek Sistemleri, yani DSS, yneticilerin karar vermesine yardmc olan interaktif ve bilgisayar ortamnda olan sistemlerdir. DSSler yneticilerin karar vermede yardmc olacak veriye ulamasna, zetlemesine ve analiz etmesine yardmc olur. Bu sistemler sadece veri-odakl veya model odakl DSSler olabilirler. DSSler tm kurulu apnda geni kullanc gruplarn destekleyen a balantl veri ambarlar olabilecei gibi, tek bir yneticinin masasnda ykl bir program da olabilir. Baarl bir DSS tasarlamak ve hayata geirmek iin en nemli kriter ne eit bir sistem ina etmeye altmz iyi bilmek yani i hedefleri ve ihtiyalar dorultusunda analizi yapabilmek iin gereken bilgilerin operasyonel sistemde gncel olarak beslenmesi gerekir.98 En iyi seviye ve verimle kullanacak karar destek sistemi retmek iin belirli bir amaca ynelik ilevlere ncelik verip, dier olanaklara gerektike balant kurabilmek veya en fazla faydalanma olana salamak ve en fazla olanak salayan genel bir karar destek sistemi paketi tasarlamak gerekmektedir. Karar verirken daha fazla alternatif gz nnde bulundurmasna ve kararlar gerekeli olarak aklayabilme olanana sahip olduundan dolay, karara ulama sresi daha ksadr. Karar destek sistemleri kullancya esneklik, uyumluluk ve hzl cevap salamakta, kullancya giri ve k verilerini kontrol etmekte ve ynlendirmekte, sonular nceden belirlenemeyen kararlar almada destek salamakta, bir taraftan kapsaml veri taban salarken dier taraftan arzu edilen verilere kolayca ulamay salamaktadr99. Karar destek sistemleri yneticiye alternatifleri deerlemek iin sorgulama olana vermektedir.

brahim L, Bilgi Tabanl malat Karar Destek Sistemleri Ve Bir Uygulama, Endstri Mhendislii Dergisi, Ocak-ubat-Mart 2002, Say 1,s.24 98 lknur ATAK, Karar Destek Sistemleri (DSS), Gazi niversitesi Endstri Mhendislii Blm Yksek Lisans Tezi, 2003,s.53 99 James M. BLOODGOOD, David SALISBURY, Understanding The Influence Of Organizational Change Strategies On Information Technology And Knowledge Management Strategies, Decision Support System, Vol.31, Issue 1 , May 2001,s. 55-69

97

45

Karar destek sistemleri, orta dzeyde yneticilere ihtiya duyduklar bilgilere yant verebiliyor olmasna karn st dzey yneticilerin gereksinimlerini karlamaktan uzaktr. 2.4.4. Ynetici Destek Sistemleri (YDS) (Executive Support Systems-ESS) Yneticileri bilgisayar konusunda st dzeyde bilgilendirmek yerine;

bilgisayarlar st ynetimle ilgili bilgilerle donatarak ynetsel zekya kavuturmak dncesinden domutur. letiim, ofis otomasyonu ve analiz yapma destei salayarak yneticilerin yalnzca bilgi ihtiyacn karlamakla kalmayp, karar srecine destek salayan daha kapsaml bir sretir.100 Organizasyonun stratejik kademesindeki yaplandrlmam karar vermeyi, gelimi grafikler ve iletiim sayesinde belirlemeyi ve karar verme mekanizmasnn iini kolaylatrmay amalar. ESSin temel zellikleri grafiksel oluu, kullanm kolaylatran ara yzlere sahip olmas, geni fakat zet bilgi salamas ve birok veri kaynan btnletirmesi olarak saylabilir. Ynetici destek sistemleri iletmelerde baz sorularn cevaplandrlmasna yardm etmektedirler:101 Hangi ite olmalyz? Rakiplerimiz ne yapmaktadr? Ne gibi yeni kazanlar bizi i dalgalandrlmalarndan korur? Kazan arttrmak iin hangi birimleri saptamalyz? Yatrm vergi kredisinde teklif edilen kazanlardaki etki nedir? gibi. Bu sorulardan da anlalaca gibi dier bilgi sistemlerinden farkl olarak ynetici destek sistemleri belirli problemleri zmeyi amalamak yerine, gelitirilmi hesaplama ve iletiim yetenei salamaktadrlar.

100 101

YOLAL, a.g.e, s.7. ONAT, a.g.e,s.58.

46

2.4.5 Ofis Otomasyon Bilgi Sistemleri (OOS) (Office Automated/Information System-OAS) Ofis otomasyon bilgi sistemleri ofiste alanlarn verimlilii artrmak ilerini kolaylatrmak iin, verileri ileyenlerin, iletiim, koordinasyon faaliyetlerini dzenlemeyi amalayan bir bilgi teknoloji uygulamasdr. Elektronik mesajlar, dokmanlar ve dier elektronik iletiim rnlerini alan, depolayan ve ileten bilgisayar destekli metin-veri sreleme, telekomnikasyon ve dier bilgi sistem teknolojiklerinden oluan bir sistemdir. Veri iisi olarak da tanmlayabileceimiz sekreterlerin, muhasebecilerin, sat elemanlarnn etkinliini arttrmak iin tasarlanm bu bilgi sistemi; belgeleri kontrol etmekte yararlanlan kelime ilem ve masa st basm sistemleriyle; elektronik posta, ses posta, faks ve elektronik konferans sistemiyle iletiimi salamaktadr.102 Bilgi toplumunda bilgiyi hazrlayp sunmak bilginin kendisi kadar nemlidir. Elektronik ofis sistemleri bilgi teknolojilerinin aktif olarak kullanld gnmzde lks deil, gerekliliktir. 2.4.6 Yapay Zeka ve Uzman Sistemler (YZ ve US) (Artificial Intelligence And Expert Systems) Yapay zek, insann dnme yapsn anlamak ve bunun benzerini ortaya karacak bilgisayar ilemlerini gelitirmeye almak olarak da tanmlanabilir. Yani programlanm bir bilgisayarn dnme giriimidir. Daha geni bir tanma gre ise, yapay zek, bilgi edinme, alglama, grme, dnme ve karar verme gibi insan zeksna zg kapasitelerle donatlm yaratc bir gtr.103 Yapay zek bir bilgisayarn ya da bilgisayar denetimli bir makinenin, genellikle insana zg nitelikler olduu varsaylan akl yrtme, anlam kartma, genelleme ve gemi deneyimlerden renme gibi yksek zihinsel srelere ilikin grevleri yerine getirme yetenei olarak kabaca tanmlansa bile yapay zek kavram, zerinde ok tartlan bir konudur. Yapay kelimesinin buradaki anlamn basite yaayan bir
102 103

ONAT a.g.e,s.48. Abdullah DOAN, Yapay Zeka, Kariyer Yaynlar, Kasm 2002 stanbul s.15.

47

organizma deil bir bilgisayar tarafndan yerine getirilme olarak, zek ise bilgi ve akl yrtme yeteneklerinin bir amac olan etkinlerin gerekletirilmesinde kullanlmas olarak tanmlanabilir. Yapay zekya dayal bilgi sistemleri belirli bir konuda insan gibi davranmaya alan bilgi sistemlerine verilen isimdir. Yapay zek sistemleri insann dn yntemlerini taklit etmeye almaktadrlar. Yapay zek ekil, tanma, karmak hesaplar insan gibi yapma zeliinden dolay bir ok alanda kullanlmaktadr Yapay zeknn alt bileenleri; Genetik Algoritma (GA: Genetic Algorithm), Robotlar (Robotics), Benzetilmi Tavlama (Simulated Annealing), Uzman Sistemler (ES-Expert Systems), Bilgisayarl Gr (Computer Vision), Konuma Tanma (Speech Recognition), Yapay Sinir Alar (ANN: Artificial Neural Networks) gibi alanlardan oluur. Yapa zek ve alt bileenleri gnlk hayatta birok kullanm alanna hzla yerlemektedir. Ses komutlu televizyonlardan, bankalarda telefon ile ilem olana tanyan sistemlere kadar, olduka geni kullanm alanna sahiptirler. 104 Gnmzde, yapay zek ve zellikle alt bileenlerden uzman sistemler, insann yerini almaya en yakn aday sistemlerdir. Bir insann, zellikle, uzman kiilerin yerini alabilecek sistemlerin gelitirilmesi, toplumsal adan yeni tartma ve fikirleri de gndeme getirmitir. Uzman Sistemler, zel bir takm problemlerin zmnde, uzmanlarn bilgisini ve kartm srecini taklit etmeyi amalayan danman programlardr. Uzman sistemlerin oluturulmas srasnda tanmlama, kavramsallatrma, formle etme (yazlm), test etme ve deerlendirme aamalar uygulanr. Bir problemin, sistem tarafndan belleindeki veri tabann doru sonuca ulancaya kadar taramak suretiyle analiz ederek sonuca varmasdr. Uzman sistemlerin balca amac, karar vericiler iin baz alanlardaki uzmanlarn deneyimlerini ve bilgilerini ie yarar hale getirmektir. Bugn zellikle mali analiz, denetim, vergileme teknikleri vb. alanlarda kullanlan

104

Kenan KARAGL-smail CN, Yapay Zeka Ve Toplumsal Sorumluluk, MPM Anahtar Dergisi, Mays1995, s.19.

48

zel programlardr.105 zellikle uluslaras alanda faaliyet gsteren dnyann nde gelen denetim irketleri tarafndan olduka karmak problemlerin zmlenmesinde kullanlmaktadr. Uzman sistemlerin saladklar yararlar drt balk altnda toplayabiliriz106: Kararlarn doruluunu ve gvenilirliini artrmak : uzman sistemler, insan beyninin ileyiinden kaynaklanan unutkanlk, dalgnlk, hata tutarszlk gibi kusurlar ortadan kaldrarak, kararlardaki isabeti ve gvenilirlii artrmak. Karar srecine olaan st hz kazandrarak, yneticilerin tam zamannda karar almasn salamak : uzman sistemler karar aamalarnda kullanlan, bilim bilgi, kural, ynetim ve zel yetenekleri yaygnlatrarak, sorunun nedenlerine inebilmeyi hzlandrmakta, gecikmeleri en aza indirmektedir. Uzman elemanlarn verimliliini artrmak : uzman sistemler, yksek cretli gerek iletme uzmanlarna, almda, sorun tansnda, seenek gelitirmede, seenekleri karlatrmada ve benzeri konularda zaman kazandrarak verimlilii artrmaktadr. Karar almaya belge destei vermektedir : gerek uzmanlarn, yllarn deneyimiyle gelitirdikleri karar alma konusundaki kurallar, uzman sistemler, belgeler biiminde kodlayarak saklamakta ve gerekli durumlarda kullanlmak zere sunmaktadr. Yapay zeknn nemli ve ileriye ynelik aratrma konularndan biride Doal Dil leme (DD) (Natural Language Processing)dir. DD'nin amac, insanlarn kulland doal dilleri zmleyen, anlayan ve oluturabilen bilgi sistemleri tasarlamak ve gelitirmektir. Bylece bilgisayar sistemlerinin gerekleri ve olaylar anlamas, komutlara karlk vermesi, sonu ve yarglara ulamas ve sorular yantlamas salanacaktr. Okuma, yazma, iitme (anlama) ve konuma gibi dilbilimsel olaylarda insan yeteneine yakn modeller gelitirmek ulalmak istenen noktalardan biridir. 107 Gnmzde bilgisayar kullanm, bir bilgisayar dili renmeyi gerekli klar. Gelecekte bu kabul edilemez olacaktr ve bilgisayarlar, insanlarla tamamen yaygn insan dilini kullanarak ilgilenmek zorunda kalacaklardr. Kuramsal adan dil
erafettin SEVM, Mesut NCEL, letmelerde Biliim Teknolojilerinin Kullanm Dzeyinin Belirlenmesine Ynelik Bir Saha almas, Maliye Uygulamalar, Austos 1999, s. 56 106 Mehmet AHN, Ynetim Bilgi Sistemi, Anadolu niversitesi Yaynlar, Eskiehir2000, s.134. 107 Aytl ARISOY, Doal Dil leme (DD), EMO Bilgisayar Mhendislii Dergisi, 17 Aralk 2004, s.16.
105

49

nemlidir, nk o, zeknn yetkin bir rneidir. 108 Genel anlamda DD aratrmalar 2 deiik uygulama tipi zerinde younlamtr. Bunlar metine dayal' ve diyaloga dayal' uygulamalar olarak ayrlabilir. Metine dayal uygulamalar, kitaplar, gazeteler, raporlar, elektronik posta iletileri gibi yazl metinlerin ilenmesi zerine kurulmutur. Reading niversitesi sibernetik profesrlerinden Kevin Warwick, "Tm vcut paralarnn kontroln salayacak beynin retilmesi iin yllar gerekiyor, ama bu imknsz deil. Aslnda, beynin hareketlerini kontrol eden motor blm, kavrayabildiimiz bir olgu. Asl zor olan insan beyninin btnn zmleyebilmek" diyor. Bilim adamlar, 50 yllk almalarn ardndan "Yapay Zek" (Artificial Intelligence, AI) konusunda nemli mesafeler aldlar. AI alanndaki ilk giriim, batan aa bilgisayara yklenen programlarla alan robotlard. Bylece karmak karar aamasnda insani yetenekleri taklit edebilmeleri umuluyordu. Ama bu uygulama sayfalar dolusu programlama gerektiriyordu. Dnya satran ampiyonu Gary Kasparov'u 1997'de yenen IBM'in "Derin Mavi" satran program, Yapay Zekya rnek verilebilir.109 Tm bu bilgi tabanl sistemler alanlara bilgiye ihtiya duyulduu anda bilgiyi salayarak destek olur. Bilgi ynetim sisteminde var olan bilgiye ulamak iin standart veya serbest sorgulamalarla bavurulmaldr. Bilgiye ulamann hzl ve de zahmetsiz olmas iin kurumsal olarak bilgi portal oluturularak, intranetten faydalanlr. Web zerinden mevcut ve oluturulacak veri tabanlarna ulalarak, kullanclara dzenli olarak e-mail ile sitedeki gelimeler hakknda bilgi verilmeli, site dzenli olarak yenilenmeli, kullanclara intranet kullanma kltr edindirilmeli, her departmana zel, sorular/cevaplar gibi listeler oluturulmaldr. Web tabanl tartma gruplar oluturulmal, tm organizasyon tek bir beyin gibi hareket etmesi salanmal, Web tabanl olarak anketler oluturulmal ve organizasyonun kalp atlar her an yakndan dinlenebilmeli, btn formlar elektronik ortama tanmal, elektronik

108

Abdulkadir BALI, Temel Yapay Zeka Uygulamalar, Erciyes niversitesi Mhendislik Fakltesi Bilgisayar Blm-Bilgisayar Tasarm Ve Uygulamalar 1 Dersi Projesi, Haziran 2000, s.15. 109 Robot a, Focus Dergisi , Nisan 2005

50

i ak sistemleri kullanlmaldr.

110

Bylelikle, fazladan yaplan btn iler

ortadan kaldrlarak, tutarllk, kolay llebilirlik, uygun onaylama salanr. Tm bunlar sadece bilgi ynetim sistemlerinin doru, gncel ve hzl rapor salamasyla deil a iletiimi bileenleriyle de mmkndr. LAN, WAN, Intranet, Extranet, Internet, VPN uygulamalar eklinde gzlemlenir. A iletiim sitemleri araclyla salanan verinin muhafaza edilmesi de data saklama bileenleriyle yani ilikisel, nesnel, yerel veya dokmental veritabanlar, rehberler ve endeksler araclyla gerekleir. Bilgi yakalama ve toplama bileenlerini ise OCR Optical Character Recognization (optik karakter tanma), ICR Intelligence Character Recognization (akll karakter okuyucu) teknolojileri, groupware sistemleri, dokman ynetim sistemleri ve ERP, MRP sistemleri, eklinde saymak mmkndr. Tm bu elde edilen bilginin ilgili yerlere ulamas ise bilgi datm bileenleriyle mmkndr. E-Posta Sistemleri, web, veri ambarlar, veri arlar, elektronik abonelik sistemleri, push sistemleri, groupware ve sanal eitim sistemleri bunlara rnektir. Tm bu bilgi ynetim sistemlerinin kendine zg bir amac gerekletirmek iin ynlendirilmi almalarna bilgi ynetim projeleri denilmektedir.111 rgtsel baary getiren bilgi ynetimi ve bilgi sistemi uygulamalar st ynetiminde desteiyle belirli bir amaca ynelmi, sreleri veya fonksiyonlar gelitirilmi bilgiyi elde edebilmek iin, bilgi ynetim projelerini oluturmaktadr. Bilgi ynetim projelerinin uygulanmas ncelikli olarak irketin bilgi ynetimini ve rgtsel renmenin baar iin ne kadar nemli bir faktr olduunu anlamas, altyap iin fon ve dier kaynaklar salamas ve irket iin en nemli bilgi trnn hangisi olduunu akla kavuturmasyla mmkndr. htiya duyulan, tespit ve temin edilen, koordine edilen bilginin doru kiilerce doru zamanda, doru yerde kullanlmas ve bilgi younluu ierisinde amatan saplmamas iin bilgi ynetimi sistemleri ve uygulamalarnn yan sra bilgi teknolojilerinin de aktif olarak kullanlmas gerekmektedir.
Ross DF, E-Crm From A Supply Chain Management Perspective, Informaton Systems Management 22, Win,2005, s.37-44, 111 JD BAKOS, Communication Skills For The 21st Century, Journal Of Professonal Issues In Engineering Education And Practice 123, Ocak 1997, ss. 14-16,
110

51

3.

BLG TEKNOLOJLER KAVRAMI VE UYGULAMALARI Bilgi ynetiminin yan sra ihtiya duyulan bilginin elde edilme hz, kendi

bnyesinde bilgi reten bir irket olmas ve yeni bilgi retebilme kapasitesi iletmelere esas rekabet avantajn kazandran husustur. Elde edilen bilginin asl amaca hizmet edebilmesi iin koordine edilmesi, transfer edilmesi ve paylalmas, alanlarn ihtiya duyduklar bilgiye mmkn olabildiince kolay ve hzl biimde eriebilmesine ynelik sistem, uygulama ve sreler bilgi teknolojileriyle mmkndr. Bylelikle bilgi teknolojileri organizasyon bnyesindeki bilginin datlmas ve paylalmasn destekledii gibi, organizasyonlar aras bilgi transferine ve paylalmasna ynelik olarak da uygulanabilir. 3.1 Bilgi Teknolojileri Szlk anlam bilginin, sanayideki ilemlerde sistematik olarak uygulamaya alnmas demek olan teknoloji, geni anlamda, aratrma, gelitirme, retim, pazarlama, sat ve sat sonras hizmeti kapsayan bir sanayi srecinin, etkin ve verimli gerekletirilmesi iin kullanlabilecek bilgi ve becerilerin tmdr.112 Deiik disiplinler olarak gelien bilgisayar ve iletiim teknolojilerinin ek bir at altnda toplanma durumuna da bilgi teknolojileri denilmektedir.

Tlay ARIN, Teknolojik Yenilikleri Belirleyen Etmenler, stanbul: Bilim Ve Teknik Dergisi, stanbul, Ekim 2000, s. 11.

112

52

Bilgi Teknolojisi, 113 Bir bilginin toplanmasn, Bu bilginin ilenmesini, Bu bilginin saklanmasn, Gerektiinde herhangi bir yere iletilmesini ya da herhangi bir yerden bu bilgiye eriilmesini bugn iin elektronik, optik, vb. tekniklerle otomatik olarak salayan teknolojiler btn olarak tanmlayabiliriz. Bir bilginin toplanmasn, ilenmesini, bilginin saklanmasn ve gerektiinde herhangi bir yere iletilmesini, yada herhangi bir yerden bu bilgiye eriilmesini otomatik olarak salayan teknolojiler btn olan bilgi teknolojileri114 gnlk hayatmza aadaki ekilleriyle yerlemitir: Bilgisayarlar: nsanlarn yapabilecekleri ilerin bir blmnn nasl yaplacan alanlar tarafndan tanmlanmak kaydyla, daha abuk ve gvenilir ekilde zen otomatik makinelerdir. Girdinin saklanmas, muhafaza edilmesi, kontrol, ilenmesi ve analizler sonucu bir ktya dntrlme ilevinde rol alr.115 Mikro Elektronik ve Tmleik Devreler: Bilgisayarlar ve iletiim teknolojilerinin temelinde mikro elektronikteki hzl gelimeler yatmaktadr. Yine bilgisayarlarn hafza kapasitesi ve hz, tmleik devre teknolojisindeki gelimelere baldr. letiim Teknolojisi: nsanlar arasnda haberlemeyi salamaya ynelik aralar, birbirlerinden farkl yollarla geliimlerini srdrmlerdir. Bugn, teknik olarak iletiim ve bilgisayar teknolojilerini birlikte dnmek gerekir. Multi-Medya: Yaz metin, izgi grafikler, fotoraf, film ve ses gibi bilgilerin biraraya getirilerek numaralanmas ve hacminin kltlerek sunulmas ilemidir. Bioteknoloji: nsanlarn yararlanabilecei rn ve hizmetlerin mikro organizmalar, mikrobial paracklar ve dier biyolojik materyaller kullanlarak endstriyel ilem yolu ile salanmasdr.

Yurdakul CEYHUN, M. Ufuk ALAYAN, Bilgi Teknolojileri Trkiye in Nasl Bir Gelecek Hazrlamakta, Ankara: T. Bankas Kltr Yaynlar, 1997, s.16. 114 Nsfet UZAY, Bilgi Teknolojilerindeki Geliim Ve Verimlilik Art, .. Siyasal Bilgiler Fakltesi Dergisi, No.25 Ekim2001,s.261. 115 CERTO, a.g.e, s.522.

113

53

letmelerin her zaman teknolojik gelimeleri takip etmeye bilgi teknolojilerinden faydalanmaya ihyac vardr nk bunlar maliyeti dren, daha iyi hizmet sunmay salayan, alanlar daha retken yapan, karar verme yetilerini kuvvetlendiren ve rekabet avantajn yakalamay salayan faktrlerdir. Teknolojik gelimeler, zellikle ok ubeli iletmelerde ortak bir bilgi kltr olumasna yardm edecektir. Bilgi teknolojisinin dikkate deer ana karakteristii, minyatrizasyonu, kapasiteyi geniletmesi ve maliyeti drmesidir.116 Fakat bu teknolojilerin her zaman ihtiyalarmza cevap vermesi sz konusu deildir. Bundan dolay bu teknolojiler hakknda baz sorgulamalara gidilmesi gerekmektedir. Gerekten bu teknolojiye ihtiyacn olup olmad ve bunun ilevsellii deerlendirilmelidir. Maliyet hesab yaplmal, kullanm basit ve rahat olmaldr. Daha nceden var olan teknolojilerle uyumlu ve bamsz olmaldr.117 Bilgi ynetimi deiimin planlanmasyla ilgilidir, ii yeniden deerlendirmeyi, deerlendirme biimimizi yeniden deerlendirmeyi, ie deer merceinden bakmay gerektirir. Deer retebilmek iin deimesi gereken davranlar tavrlar belirleme olana verir. Buda, yaratcln artrlmas, mteri ve tedarikiler ile ilikilerin iyilemesi, yeni rn ve hizmetleri, verimlilik artn, gelir artn, alanlar arasndaki ilikileri dzenlemek kuruluun dndaki imajyla mmkndr. Karl Erik Sveibly bunun iin 15 admlk bir sre izlemitir:118 1. 2. 3. 4. 5. 6. Bir bilgi ynetim erevesi salanmal, bunun iinde yneticilere ynelik i konular ve sreler yer almaldr. Manevi varlklarn deerini ve bunlarn finansal sonularla ilikisi bilinmelidir. Bilgi ynetiminin geerlilii belirlenmelidir. Bir bilgi ynetimi ekibi atanmaldr. Stratejik plan ile bilgi ynetimi giriimi arasnda balant kurulmaldr. Varolan kltrn ibirliine ne kadar ak olduunu anlamak iin bilgi paylama uygulamalar aratrlmaldr.
OBAN, a.g.e.s.43. Charles PARKER, Thomas CASE, Mangement Information Systems Startegy and Action, Mc Graw Hill,1996 ,s.841. 118 Davis KLAILA, Bilgi Ynetiminin Amac Doru Kavranmal, Executive Excellence, Yl:5, Say:50, Mays 2001,s.13.
117 116

54

7. 8. 9.

alanlar yetkinlik, mteri ilikileri, irket ii ara/sreler ve entelektel varlklarn deerini anlamak iin eitim almaldrlar. Bilgi ynetim projeleri seilmelidir. Bilgi ynetimi projeleri ile bilgi ynetim bteleri stratejik plana balanmaldr.

10. En nemlilerini semek amacyla bilgi ynetimi projeleri arasnda eleme yaplmal ve atanan proje yneticileri iin bteler son haline getirilmelidir. 11. Bte onay iin bir plan hazrlanp sunulmaldr. 12. Bilgi ynetim projeleri uygulanmaldr 13. Direniin stesinden gelmek ve iin hzn kesmemek iin d uzmanlarnda desteiyle i kaynaklar kullanlmaldr. 14. Bilgiye odakl stratejinin etkisini lmek ve anlatmak iin manevi varlklar lm yaplmaldr. 15. Bilgi ynetimi giriiminin tavrlar davranlar ve inanlar zerinde etkisi snanmaldr. Deerler modelini benimseyen ve bilgiye odakl bir stratejinin uygulanmas iin gerekli davran deiikliklerini gerekletiren kurulular daha hzl byrler. Bu srete karmak bilgi yn iinden ulam zahmetini ortadan kaldrarak, her an elimizin altnda faydal bilgiler olacak ekilde bir srecin tamamlanabilmesi iin, bilgi teknolojileri ve uygulamalarndan faydalanmak gerekmektedir. 3.2. Bilgi Teknolojilerinin Geliim Sreci Mevcut artlarda deiime kolay uyum salayan, esnek bir Bilgi Teknolojileri (BT) birimi, iletmenin verimlilik kazanmasna yardmc olur. Ancak birok BT alt yaps deiimin hzna ayak uydurmaktan uzaktr.

55

3.2.1 Bilgi Teknolojileri Evrimi BT deiimleri avantaja dntrmekte, mmkn olann daha azn iletmeye kazandrabilir. Mevcut mimarinin en iyi ekilde nasl deiime uyumlu hale getirilebileceini anlamak iin, BTnin geen 20 ylda geirdii evrimin aamalarn bilmek gerekir. 119 ekil 3.1 BTnin 20 Yllk Evrimi
1980ler
Arka Ofis Otomasyonu

1990lar
n Ofis Otomasyonu

Bugn
BT alt yapsnn i kararlarna uyum salama yeteneinin otomasyonu nemli unsurlar stikrar Gvenilirlik Hz BT yatrmlarnda azami geri dn Kurumsal eviklik

Kurumsal eviklik Dzeyi

nemli unsurlar nemli unsurlar stikrar Hz Gvenilirlik

ebeke

Kurumsal Sre Ynetimi Web Hizmetleri Hizmet Odakl Ynetim

nternet Altyap Kiisel

Teknoloji Silolar Deiime uyum esnekliinden yoksun. htiyacn zerinde arz.

Yatay Mimari Esnek, istikrarl, talebe gre arz

ZAMAN

Kaynaka: HP MRP Action Manager Project-Management, 120 Arka ofis otomasyonu iin, 1980li ylarda BTnin kaya gibi salam ve gvenilir olmas daha nemliyken, 1990larda vurgu, hza kaymtr. nk iletmeler, i ortaklklar ve mterileri kadar n ofis otomasyonuna balamlardr. Bugn ise iletmeler evik bir kurum yaratmak durumundadrlar. Bu durum BT yatrmlarnn nemini artrmakta ve geri dnn de salamaktadr.

119

HP MRP Action Manager Project-Management, Hewlett-Packard Journal 43, Austos 2004, s.108 120 HP MRP Action Manager Project-Management, a.g.e

56

3.2.2 Bilgi Teknolojileri Mimarisi Gemite, istikrar ve gvenilirlik iin kurumsal srelerin farkl uygulamalara ve zel olarak tahsis edilmi kaynaklara ihtiyac vard. Oysa bu gn iletmeler, maliyetleri aaya ekmek ve eviklii artrmak iin kurumsal srelerinin snrlarna btnsel bir adan bakmal ve BT ortamlarn yatay bir yaklamla ele almaldr. Birbirinden soyutlam ayr i sreleri yerine, tm iletmeye hizmet edecek bir temel yaratlmadr. Yeni bir mimari yap benimsemek suretiyle, kaynaklardan sinerji elde edilerek; hem maliyet azalmas hem de varlklardan iletme iin daha fazla fayda salamas sonucu getirecektir.121 BT alt yaps artk, teknolojik ynlar noktasndan, sanallatrlm kaynak havuzlar noktasna doru bir evrim iinde olmaktadr. letmenin BT alt yaps, belirli i fonksiyonlar veya gruplar tarafndan kullanlan farkl uygulamalar desteklemeye odaklanmak yerine, oklu gruplar ve kurumsal ihtiyalar karlayacak ekilde organize etmek ve bylece belirli kurumsal sreler ve alt yaplarn ynetimleri iin harcanan emek ve abalarn azaltlmasna yardmc olmaktadr. BT altyaps daha verimli bir nitelie brndke, iletmeler deiimlere kar daha fazla esneklik yetenei kazanr ve yeni bir model yaratr.122 Bu model daha az uygulamaya zel ve daha fazla ierie zel, gerek zamanl bilgi aktarmna olanak tanr. Bilgi artk iletmenin snrlar iinde hapsolmaktan kurtulur ve mterilere, i ortaklarna ve tedarikilere kolayca ulatrlan birer varlk haline dnr. BT hizmetlerine olan talebin srekli dengelenmesi, geri bildirim dngsnn tm bileen ve boyutlarnn istikrarl olarak basitletirilmesi, standardizasyonu, entegrasyonu ve modlerlii sayesinde olur. Verimli bir BT mimarisi i srelerinin uygulamalarnn ve BT alt yapsnn birbiriyle uyumlu olmasyla mmkndr. 123

Tor J LARSEN-Linda LEVINE, Searching For Management Information Systems: Coherence And Change In The Discipline, Information Systems Journal 15, Ekim 2005, ss.357-381 122 LARSEN- LEVINE, a.g.e 123 HP MRP Action Manager Project-Management,a.g.e

121

57

ekli 3.2 BT Mimarisinin Temel Bileenleri

Sreleri
GENLETME ve LKLENDRME Tedarikiler alanlar

Uygulama
ERP LME ve DEERLENDRME Zaman, Kapsam, Kolaylk birlikle ....... Yayn CRM YNETM ve KONTROL Deerlendirme, neri, craat

MMAR ve ENTEGRASYON Basitletirme, Standartlatrma, Bileenlere Ayrma, Btnletirme

BT Altyaps
BT Altyap Hizmetleri Gvenlik Hizmetler Kayt Hizmetleri

.........

Web Hizmetleri

ebeke Hizmetleri

Sanallatrlm Kaynaklar Sanallatrma Kaynak Yaratma Paylama Kaynaklar Sunucula Depolam lemciler Yazclar letiim A erik Ortam Blmleme/ Aykalma

Kaynaka: HP MRP Action Manager Project-Management letmenin faaliyetlerini srdrmesini salayan gnlk ilevler olan i sreleri, BT araclyla kaynak ihtiyacn ve seviyelerini toplu olarak srekli ayarlar. nsan kaynaklarndan, muhasebeye ve tedarik zincirine kadar, iletmelerin mterilerinin ihtiyalarn karlama yetenei i sreci olarak adlandrlr. Deien kaynak tahsisini ve kullanlabilir kaynaklar talebini karlar. srelerinin kesintiye urama riski olmayan yeni teknoloji hizmetleriyle almas ve zmlerin uygulama yolarnn tespiti, iletmenin verimliliini artrr. 3.2.3 Bilgi Ynetim Projeleri letmelerde i srelerini destekleyerek, ihtiya duyulan bilgileri toparlayarak ve organize ederek kullanlr hale dntren Bilgi Ynetim Projeleri uygulamalar mteri niteliine gre farkllk gsterir. E-i uygulamalarnn temelinde bu uygulamalardan salanacak fayda yatmaktadr. Bilgi ynetim projelerinin

58

uygulanmas organizasyon srelerinde ve ynetimde maliyetleri drerek, rn akn hzlandrr. Bu srete tasarlanan hedeflerin dna kmadan farkl dnce biimleriyle baarl sonuca ulamak, yeni rn veya servis zerinde daha detayl alma salanabilir. letmenin etkinlii ve etkililii iin uygulanacak bilgi ynetim projelerinin salayaca faydann tanmlanmas, planlanmas ve izlenmesiyle, mutlak faydann elde edilmesi gerekmektedir. Bilgi ynetim projelerinin tanmlanmas nemlidir, nk bu projelerin salayaca fayda zaman ierisinde deiip geliebilir.124 Bilgi ynetimi erevesinde CRM, ERP, SAP gibi birok uygulama vardr. Bilgi ynetim projeleri ncelikli olarak uzun vadeli stratejilerini destekleyerek ve en iyi teknolojileri bir araya getirerek, bilgi transferini salar. Bylelikle mteri ihtiyalarn daha iyi karlayarak rekabet gcn arttrr. Ar-Ge btesinin genilemesiyle yeniliklere daha hzl adapte olunur ve karar verilir; i ortaklar ile yeni byme frsatlar yakalanr ve irket deeri artrlr. Bu durum, projelerin soyut bir zeminde gereklemesi ve kompleks bir yapya sahip olmasyla ilgilidir. Bilgi ynetim projeleri uygulamalar mali iler ynetimini, sre ynetimini (stok ynetimi, retim ynetimi, forml ynetimi, kalite ynetimi, maliyet ynetimi), sipari ynetimini, satn almay, proje ynetimini, insan kaynaklar ynetimini ve mteri ilikileri ynetimini (teleservis) kapsamaktadr. Uygulanacak proje, kapsam, ierii ve uygulama detaylar net bir ekilde tanmlanmaldr. ak ynetimi (WFM-workflow management) bu projede grev alanlarn grevlerinin tanmland ve izlendii bir veri tabandr. Proje yneticileri i ak modl yardmyla, bir alann baka alandan bir bilgi dosyasn almasn, bilgi dosyas zerinde tanml bulunan bir ilemi gerekletirmesini, ilem tamamlandktan sonra bilgi dosyasn dier bir alana teslim etmesini salayacak grev atamalarn, tarih belirterek bilgisayar sistemi zerinden yapmalarna olanak salar.125 ak ynetimi, dokmanlarn, bilginin ve grevlerin bir katlmcdan bir dier katlmcya, kurallar ve prosedrler erevesinde gnderilmesi ile prosedrlerin ve i aklarnn otomasyonundan olumaktadr.

Peter BENNINGTON, David BACCARINI, Project Benefits Management In IT Projects An Australian Perspective, Project Management Journal, June 2004, s.21 125 Emin MUTLU, Eitim Yazlmlar Gelitirme Srecinde retim Ynetimi, 20. Ulusal Biliim Kurultay, Trkiye Biliim Dernei, , Harbiye Askeri Mze stanbul, 2-5 Eyll 2003,s.25

124

59

retim ortamlarnda rnle ilikili olarak oluan verinin ynetimi rn says ve retim sresi arttka zorlamaktadr. zellikle dank ortamlarda bu bilgiyi toplamak ve datmak iin web tabanl rn bilgi ynetim sistemlerinin kullanm nem kazanmaya balamtr. ak ynetim sistemleri i srelerinin etkinliini arttrmak ve otomasyonunu salamak iin gelitirilmi bilgi sistemleridir. sreleri ounlukla belge ileme srelerini ierirler. ak sistemleri bu nedenle belge ileme ve aktarm konusuna odaklanrlar. Kuramsal olarak i ak sistemleri basl formlarla da tasarlanarak ynetilebilir. rn ve ilem saysnn artmas durumunda i ak bilgisinin taraflar arasnda iletimi sorun olmaya balar. Gnmzde bu bilgi ak iin bilgi-ak sistemi yazlmlar kullanlmaktadr. aknn, artan verimlilik, prosedrlere daha fazla hkimiyet, mteri servisinin iyilemesi, i srelerinde deiimin kolaylamas, radikal sre ve i iyiletirilmesi gibi faydalar vardr. Gvenli, kesintisiz bilgi ilem gc ve veri depolama kapasitesi iin var olan BT altyap hizmetleri, ortak talebe gre kullanlabilen zmler sunmaktadr. letme kaynaklar dijital ortama aktarlmtr. Veri depolar, iletiim a yaplarnn hizmet ekline dnerek bilgi ilem gc, bilgi ve iletiim zmleri eklini almas, ebusiness kavramnn da temelini oluturmaktadr. 3.3. Bilgi Teknolojileri Uygulamalar Ve E-i , ntranet likisi Bilgi teknolojileri uygulamalar sadece bir birime, veya bir amaca hizmet etmek iin deil tm iletme birim ve fonksiyonlarnda canl kullanm iin gereklidir. Ancak bu ekilde etkin bir sonu alnr. letme ierisindeki koordinasyon intranetle salanrken, iletme ile d evre arasndaki ba e-i fonksiyonlar salamaktadr. 3.3.1. E- (E- Businees) Kavram E- businees (e-i) kavram: Mteri, tedariki ve i ortaklarnn internet zerinden balanarak almasdr. Bu alma biiminin amac ise mevcut i yapma yntemlerini deitirerek daha hzl ve verimli bir ortam yaratmaktr. Bu hedefe ulaabilmek irketlerin, kendi bilgisayar sistemlerinde bulunan bilgileri paylama amas, elektronik ortamda evrak al-verii yapabilmesi, ilerini yrtmek iin

60

gerekiyorsa web sitelerinden direk sat veya internet zerinden satn alma ilemlerini gerekletirmesiyle mmkndr. E-businees kavramnn yerlemesiyle tm ilemlerin internet ortamnda gereklemesi farkl elektronik kavramlar da beraberinde gelmitir. E-business kavramn altnda e-commerce, B2B (business to business), B2C (business to consumer) faaliyetlerini de barndrr. E-commerce (e-ticaret) kavram rn ve hizmetlerin internet zerinden alnp satlmas ilemidir. E-ticaretin uygulanma srecinde iletmenin elindeki, bilgi, i yapma usul, alveri ve tamamlayc faktrlerle, iletmenin kulland LAN, PC ve teknolojik younluu, iletmenin bykl ve sektrn etkisiyle iletmenin performansn belirler.126 ekil 3.3 E-Ticaret Yaps
E Ticaret Kapasitesi -Bilgi - yapma usul -Alveri -Tamamlayc deerler

+
BTnin Grnmez Yaps -Temel zellikleri -LAN -PC -BT yeterlilik

letme Performans -Gelir -Maliyetlerin dmesi -Dnen Varlklar -Yatrm Geri Dnm

Kontrol -letmenin lei -Sektrel etki

Kaynaka: ZHU s.170 B2B ve B2C kavramlar arasnda ki tek fark mterinin niteliidir. B2B kavram mterinin bir baka irket, B2C ise mterinin ahs olduunda kullanld terimlerdir. nternet zerinden bireyin kiisel ihtiyalarna ynelik sat yapan iletmeler B2C, iletmelere kaynak salama ilemini internet zerinden yapan iletmelerin faaliyetlerine ise B2B denilmektedir. Bu ayrm mterinin de bir baka irket olmas durumunda baz sorunlar dourabilir:127
Kevin ZHU, The Complementarity Of Information Technology Infrastructure And E-Commerce Capability: Aresource- Based Assetment Of Their Business Value, Journal Of Management Informatin Systems, Vol.21, No:1 Summer2004, s.166. 127 Colin RULE, Online Dispute Resolution For Business: B2B, ECommerce, Consumer, Employment, Insurance, and other Commercial Conflicts, Jossey-Bass, E-Book, ISBN: 0-78796776-9, s.78
126

61

Tablo 3.1 B2B ve B2C Fark

B2B Pazarlk rn spesifikasyonu, teslim zaman, fiyat ve deme koullar her defasnda grmeye aktr. B2C Fiyatlar ve rnler yaynlanmtr, teslim koullar ve fiyat zerinde mterinin herhangi bir pazarlk ans yoktur

Entegrasyon

Mterinin sistemi ile konuabilme imkn gelitirilmeli, iki sistem arasnda bilgi paylam mmkn olmaldr.

Mterinin web sitesi veya bilgisayar sistemi ile herhangi bir entegrasyona ihtiya yoktur.

Kaynaka: RULE Gnmzde en yaygn e-business ekli olan B2Cninde baz alma glkleri vardr. Site ierisinde trafik, ziyaret skl mevcut rnlerin tantm ve sitede yaynlanan reklmlar, B2C iin bir kazanmdr. Oysaki sitenin alma hz, gezinme kolayl, alveri emniyeti, deme aamalarnn ksal, kampanyalarn e-maillerle desteklenmesi mteri kazanm ve sadakati de nemli aamalardr. Mterinin ayn siteye ulamak iin harcayaca emein dier sitelere ulamak iin harcayaca emekle ayn olduunu unutmamak gerekir. Bunun iinde mteriye gre otomatik dzenlemelere, alkanlklarna gre yaplan tavsiyelere, gerektiinde telefon desteine ynelik almalar yaplmal ve rn teslimat konusunda szlemeye uyulmaldr.128 B2B eklinde almann, mteri taleplerini daha hzl deerlendirmesi, rnlerin pazara daha hzl sunabilmesi, brokratik ilemleri azaltmasnn yan sra stoklarn devir hznn, mteri memnuniyetinin, sistem ii disiplinin ve tedarikilerin sizin plannza uyumunun artrmas gibi faydalar da vardr. Bylelikle satn alma maliyetleri de dmektedir. Ancak bu avantajlar yakalamann da baz glkleri vardr ncelikli olarak B2B ortamnda almak isteyen iletmelerin hem yazlm hem de donanm sistemlerini buna uygun hale getirmesi gerekmektedir. Buda teknolojik yatrm anlamna gelmektedir. Bu irket iindeki ve dndaki bilginin doru
128

BAKOS, a.g.e

62

dolamn salayacaktr. Fakat paylalan bilginin izin verdiimiz lde de olsa bir baka irket tarafndan ulalabilir olmas rahatsz edici de olabilir. u anda lkemizde ok yaygn olmayan B2B uygulamalarnn, maliyet avantajlar, srat, daha verimli alma ortam salamasndan ve iliki iinde bulunulan iletmelerin de yava yava bu sisteme gemesinden ve globalizasyondan dolay katlanarak artaca beklenmektedir. 3.3.2 E- Deerlerini Belirleyen Etkenler On lkede 612 e-iletme zerinde yaplan bir aratrmada, e-iletmelerin deerini belirleyen birincil faktrn teknolojik yeterlilik olduu, bunu finansal kaynaklarn yeterlilii, kresel bak asna sahip olmann ve evre ile uyumlu almann izledii grlmektedir. Bu almadaki ikinci nemli yarg ise iletmenin byklnn e-iletme deeriyle ters orant iinde olduudur. letmeler bydke eitlenen hizmet daha kark web sayfalarna dnebilmekte bu da iini ksa srede tamamlamak isteyen mteriyi negatif etkilemektedir. letme deerini belirleyen bir dier konu ise teknolojik yeterliliklerin sadece d mteriye kar deil iletme iinde de rekabet avantajn yakalayabilmek iin kullanlmasdr. E iletmeler iin nemli kavramlar olan finansal kaynaklarn yeterlilii, devlet yapsnn teviki gelimekte olan lkelerde daha fazla nem tamaktadr. Gelimekte olan lkelerde mevcut olan teknolojinin iyi dzeyde kullanlmasnn yan sra daha ne kadar sre bu gelimeleri kaldrabilecei, yenilikleri ne kadar takip edebilecei yani teknolojik kapasitesi nemlidir. Bilgi teknolojilerinin ksa dnemlik uygulamalar hibir kazan salamad gibi zaman, sermaye ve gven kaybna da neden olur.129

M.Adam MAHMOOD, Rajv KOHLI, Sarv DEVARAJ, Measuring Business Value Of Information Technology In E-Business Enviorements, Journal Of Management Informatin Systems, Vol.21, No:1 Summer2004, s.11.

129

63

ekil 3. 4 B2B, E-Ticarette Byme Gstergeleri

1400

1200 1000 800 600 400 200

Milyar Dolar

1999

2000

2001

2002

2003

2004

Kaynaka: TOHAMY 130 Elde edilmesi g, ayrca ksa mrl olan varlklardan biride rakip bilgisidir. Bu bilgi eskidike deerini yitirir. Rakip bilgisi pek ok farkl kaynaktan elde edilebilen, her dzeyde toplanmas gereken bir bilgi trdr. letmeler bundan dolay bilgilerini pazarlama, aratrma ya da st dzey analistler grubuyla snrl tutarlar. letmelerin en st dzeye kadar eriebilme olanana sahip bir rakip bilgisi edinme ekibi oluturmalar gerekmektedir. nk bilgiyi nce elde edip uygulamaya daha hzl ve doru zamanda giren, yeni bir rn pazara ilk sunan iletme en yksek fiyat isteme ayrcaln elde edecektir.131 BT vastasyla salanan bu rekabet avantajlar, hz ve eriim ncelikli olarak organizasyon ierisinde BT alt yaps oluturulmasyla mmkndr bunun en nemli arac ise intranettir. Intranet kurumsal olarak oluturulan bilgi portaldr. Her tr bilgisayarla balanarak iletme iinde kullanlan her formattaki veriyi kolayca HTMLe evrilebilmeyi, hemen hemen her formattaki veriyi grntleyebilmeyi salar. ok dk bir yazlm maliyeti gerektirir. Herkese duyurulmas gereken ancak herkesin ilgilenmeyebilecei trdeki bilgiler, ok uzun raporlar intranette yaynlanr.
130

Noha TOHAMY , Adaptive Trading NetworksA New Trading Structure Will Boost Firms' Global Supply Chain Adaptability, Forrester Big Idea, April 21, 2005,s.12 131 Thomas WATERS, JR. Rakip Bilgisi, Executive Excellence, Yl:5, Say:50, Mays 2001,s.23.

64

Herkes sadece kendisi ile ilgili ksmlarla ilgilenir, yazdrr. Bylelikle yazc kullanm dmektedir. ok kimseyi ilgilendiren ok uzun bir rapordaki kck bir ayrntnn organizasyon iinde tazelenmesi ya da update edilmesi zor ya da zahmetli olabilir. Ancak intranet zerinde yaynlanan bilgi ok kolay bir ekilde update edilebilmektedir. Organizasyon iindeki alanlar da her zaman en taze ve doru bilgiyi kullanmn salar. Intranet, sunucu tabanl bir alma olduundan ve standart bir istemci kullanldndan (Internet Explorer), kullanc bilgisayarlarnn bakm, upgrade, destek masraflar ok azdr. Web ara yz sezgisel olarak anlalabildiinden eitim maliyeti sfra yakndr. Web herkes tarafndan bilinmektedir ya da ok kolay bir ekilde renilebilmektedir irket ii bilgi ak hzlanr ve bu sayede birbirinden yaltlm gibi grnen departmanlar arasnda da bir ibirlii oluur. Daha nce alanlarn dolaplarnda, klasrlerinde, ekmecelerinde duran bilgiler ortaya kar, ortak kullanma alr, herkes tarafndan kolayca eriilebilir hale gelir. Sat sunumlar, eitim materyalleri gibi materyaller ortak kullanlr. letiim artnca yeniliki fikirler ortaya kar, sorunlar daha hzl zm bulur. nternet ile mteri ve tedarikiler, siparilerini girerler, girilen bu datalar bir sonraki admda eitli ERP, CRM, MRP, SAP gibi bilgi ynetim projeleri uygulamalar ile ilenir 3.4. Bilgi Ynetim Projeleri (BYP) Uygulamalar Bilgi ynetim projelerinde bilgi i sreleri arasnda, bilginin srece nasl eklenecei, sreten nasl dar aktarlaca, bilginin ne zaman ve nasl bir srete kullanlaca ve sonuta bilginin oluturaca deiiklii tanmlayan somut balantlarn nasl kurulaca nemlidir. alanlarn gnlk ilerini yaparken bir yandan da bilgi oluturmas, toplamas, depolamas, paylamas ve uygulamas esasna dayanr. Her bir BYP uygulamasnda i sreleri yeniden tasarlanr. Bundan 20 sene ncesinde bilgi ynetim teknolojileri, Muhasebe ve Malzeme htiya Planlamas (MRP) zerine younlam durumdayd. Daha sonraki

65

zamanlarda MRP, iine retimi de alarak gelimi ve MRPII eklini almtr.132 Ancak operasyonlarn sadece malzeme ve retimden olumamas; finans, lojistik, satn alma ve insan kaynaklar gibi direkt ve endirekt yolla irketlerin karlln etkileyen unsurlarn da kontrol edilmesi ve ynetilmesi gereklidir. 90l yllarda dinamik pazar artlar ve teknolojik gelimeler, interneti bir yaam biimi haline getirmi, kapsamn geniletmi ve irket ii yazlmlar yetersiz kalmaya balamtr. Bu noktada Kurumsal Kaynak Planlamas (ERP) yazlmlar piyasada yer almlardr. Daha sonra gelien ihtiyalar dorultusunda, tedarikilerle olan ilikileri de ynetebilen Tedarik Zinciri Ynetim (SCM) paketini, mterilerle olan ilikileri ynetebilen Mteri likileri Ynetim (CRM) paketini de kapsar hale gelmitir.133 3.4.1. retim Kaynaklar Planlamas -MRP - (Manufacturing Resource Planning) retimde kullanlacak olan malzemelerin tespit edilerek zamannda salanmas iin, bilgisayar yardmyla oluan byk bilgi bankalarndan yararlanarak ve bu bankalara eriim kolayl salayan Bilgisayar Destekli retim (Computer Integrated Manufacturing-CIM) sistemleri, iletmelere deiik birimlerin koordinasyonunda tam bir aklk politikasnn hakim olmasna yol aar. Bylece imalat organizasyonunda etkin bir role sahip olur. Bilgisayar Destekli retim Ynetimi ve Denetimi (CAPPC)'' sistemleri pazarlama, mhendislik, finansman, imalat ve stok denetimi hizmetlerini bir arada ortak veri tabanna dayandrlarak yaplmasn salayan veri taban ile iletiim sistemlerinde yaklam yaygn olarak kullanlmaktadr.134 1. 2. 3. Malzeme Gereksinim Planlamas (MRP) ve retim Kaynaklar Planlamas (MRP II) Yaklam, Tam Zamannda retim (JIT) Yaklam, En yileme (Optimization) Yaklam.

Bu yaklamlardan retim ve dkm planlama dnyasnda en ok tercih edilen yntemlerden olan MRP-I/II ERP uygulamas ok nemli bir yer almaktadr.
Eretin Z, mer Faruk, BAYKO, Tedariki Seimi Problemine Karar Teorisi Destekli Uzman Sistem Yaklam , Gazi niv. Mh. Mim. Fak. Der., Cilt 19, No 3, 275-286, Mart 2004 ,s.4 133 Ahmet ZKAN, "E- Ynetimi" Ya Da "nternetin Gcn %100 Kullanabilmek", Milliyet Gazetesi-Biliim, 30 Mart aramba 2005. 134 Nket YET, retim Kaynaklar Planlamas, Biliim Dergisi 2003, Say: 27, ss.34-37 .
132

66

ERPnin retim yapan bir firmada uygulanmas halinde stok-sipari-imalat-satnalma gibi planlanmas gereken eylemler genellikle MRP-I/II yntemi ile dzenlenir. Ancak uzunca bir sre hangisinin daha iyi olduu tartlmtr. MRP-II.de kendi iinde bir entegrasyon yntemidir ve izlenen yol ERP almas ile tamamen ayndr. Ancak tanm itibariyle MRP-II yntemi daha ok retim yapan iletmelerde kullanld iin hatal olarak 2 farkl yntem varm gibi alglanr. letme kaynaklar Planlamasnn kayna 1960l yllarn ncesinde kullanlan Malzeme Listesi (Bill of Material-BOM) -rn aalar- kavramna kadar gitmektedir. 1960l yllarda Malzeme htiya Planlama (Material Requirements Planning-MRP), 1970li yllarda Kapal evrimli Malzeme htiya Planlama (Closedloop MRPI), 1980li yllarda retim Kaynaklar Planlamas (Manufacturing Resource Planning-MRPII) ve Datm Kaynaklar Planlamas (Distribution Resource Planning-DRP) eklindedir. 1990l yllarda ise Kurumsal Kaynaklar Planlamas (Enterprise Resource Planning-ERP) sistemleri gelitirilmitir. Kurumsal kaynaklar Planlamas tm ad geen sistemleri kapsayan bir yapya sahiptir. 135 Pazardaki, bilgi ilem teknolojilerindeki ve organizasyonel yapdaki

deiimlerdir; Mteri talebinin yapsnn srekli olarak deimesi ve bu deiimin tahmin edilmesinin zor olmasndan dolay iletmenin faaliyetlerini bu deiime uygun olarak hareket edebilecek hale getirmesi gerekmektedir. Buda MRP II ile mmkndr. Hem stratejik planlama almalar ile belirlenen ama ve hedeflere hem de retim ve datm kaynaklarnn kapasite ve zelliklerine gereken ayrntda dikkat edilir, hem de faaliyetleri deiime duyarl hale getirilebilir.136 letmenin stratejik ama ve hedefleri dorultusunda mteri taleplerini en uygun ekilde karlayabilmek iin farkl corafi yerlerde bulunan tedarik, retim ve datm kaynaklarnn en etkin ve verimli ekilde planlanmas, koordinasyonu ve kontrol edilmesi fonksiyonlarn bulunduran bir yazlm sistemidir.

TOKA A., Kurumsal Kaynak Planlamasn Oluturan Kavramlar, Gazi niversitesi Mhendislik Mimarlk Fakltesi Dergisi, Cilt 19, No 3, 2004, ss.275-286 136 Tom HARWICK, Supply Chain Meets Demand Chain Enabling Adaptive Value Chain Processes, Planning Assumption, Kasm 6, 2002, s.23

135

67

MRP esas olarak rn temel alr, hesaplarnda gelecek zaman dikkate alr, verilen kapasite ve malzeme limitlerine gre, ana retim plannn aksamamas iin ilgili ncelik sras yapabilir ve retim denetimini, satn alma sipari emirlerini veya imalat i emirlerini srekli denetler.137 letme kltryle btnlemi bir ekilde sistem ierisinde uygulanan donanm ve yazlmlar, tepe ynetim kullanclarn eitimiyle desteklenerek, stratejilere uygun, sonular deerlendiren, kaynaklar etkin ve verimli kullanan, bir iletme ynetimi halini alr. Bylelikle iletme fabrikalar arasnda malzeme, iilik, makine-tehizat, bilgi vb. retim ve datm kaynaklarnn ortaklaa ve verimli bir ekilde kullanm salanr, mteri datm merkezi, retim ve tedariki arasnda yakn ibirlii ve bilgi iletiim ortam salanr. MRP II Sistemlerinden beklenen yararlar aadaki gibi zetlenebilir:138 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Dk stok dzeyleri, (stok dzeylerinde ortalama 1/3, 1/4 dzeyinde d), Daha iyi mteri hizmetleri, (teslim srelerinde %52'lerden, %90-95'lere doru ykselme), Daha yksek dorudan iilik verimlilii, Daha dk satn alma masraflar, Daha dk nakliye ve malzeme aktarma maliyetleri, Daha az mamul ve malzeme bozulmas ve eskimesi, Ynetim iin daha iyi bilgi.

Bylelikle edinilen yksek kalite, dk maliyet ve yksek verimlilik iletmelerin rekabet stnl avantajn yakalayabilmesini salar. letmelerde tedarik srelerinin drlmesi, srekli deien mteri taleplerine uygun retimin gerekletirilmesi, tedarik zinciri iinde yer alan tedariki firma, retici firma, satc firma ile mteriler arasnda istenen dzeyde iletiimin salanmas, faaliyetlerinin, etkinlik, verimlilik ve performans ilkelerine uygun olarak yaplabilmesi Kurumsal Kaynak Planlamasnn temelini oluturur.

137 138

a.g.e YET, a.g.e

68

3.4.2. Kurumsal Kaynak Planlamas-ERP - (Enterprise Resource Planning) ERP (Enterprise Resource Planning) Kurumsal Kaynak Planlamas, MISden farkl bir yaklamdr. MIS sre takibini salarken, ERP her bir srete gerekleen bilgi alveriinin bir sonraki sreteki etkisiyle ilgilenmektedir. ERP kavram adndan da anlalaca gibi temel kavram zerinde younlamtr. Kurum-Enterprise Snrl kaynak- Resource Snrl kaynaa bal planlama ihtiyac- Planning ERP ksaltmasndaki en nemli harf E harfidir. ERPnin en nemli zellii, firmann btn departman ve fonksiyonlarn tek bir sistem iinde birletirmeye almasdr. htiya ve beklentileri birbirinden farkl olan ok sayda blmn ayn bilgisayar sistemi iinde biraraya getirilmesi ve ayn bilgi tabann paylamas g ancak ok faydaldr. Bu btnleme yaklam, olaanst tasarruflar salamasnn yan sra alma hzn da arttracaktr. Dier yandan blmler aras btnleme iletme iinde dolaan bilginin kalitesini de ykseltir. Kaliteli bilginin hzl dolam salandnda ise verilecek kararlar daha gereki ve doru olacaktr.139 ERP birden olumu bir kavram deildir. MRP-I, MRP-II'den sonraki aamadr ve bilgiye kolay eriim olanaklar olarak tanmlanr. letmedekilerin bilgiyi nereye ve nasl ekleyeceini ve eklemeden sonra ne olacan bilmesini salar. ERP, tm srelerlere entegre olarak planlamak ve ynetmektir. MRP-II retimle, ERP ise iletmedeki her eyle ilgilidir. Ancak lkemizde ERP uygulamalar iletmelerin ne istediini ve ihtiyacnn ne olduunu iyi tanmlayamamasndan dolay stok, satn alma faturalama ve muhasebeletirme ilemleri iin kullanlan bir uygulama olarak tercih edilmektedir. Oysaki ERP planlama kkenlidir, stoklarn planlanmasndan, retim kaynaklarnn planlanmasna; sermayenin planlanmasndan, insan kaynann

139

Doug BARTHOLOMEW, The ABC's of ERP, CFO IT Magazine, September 15, 2004, s.8

69

planlanmasna kadar uzanan planlama srecinde kurumsallamann temeli olan entegrasyonu salayarak i blm ve uzmanlama ilikilendirilmesine dayanr. 140 ERP, mteriler ile tedarikileri bir btn olarak ak zincirine balama zelliine ve yeteneine sahip, kantlanm i srelerini karar verme mekanizmasna dahil edebilen, sat, pazarlama, retim, operasyon, lojistik, satn alma, finans, rn gelitirme ve insan kaynaklar arasnda yksek dzeyli apraz entegrasyon salayan, iletmenin artan mteri hizmetleriyle ve artan retkenlikle karmak dzeylerde i yapmasn salayarak, dk stok ve maliyetler elde edilmesine ve etkin bir e-i imkanna kavumasna izin veren, tedarik ile talebi dengeleyen, bilgi sistemlerinden en yksek fayday salayan, kurumsal lekteki bir ynetim aracdr. ERP kavram 1999 ylnda Bingi ve dierlerine gre, iletmenin tm ynlerini birletiren, firma apnda bilgi sistemleridir eklinde ifade edilmi; sistem tek bir veritaban, tek uygulama ve btnleik bir ara yz salayarak insan kaynaklarndan muhasebe, sat, retim ve datma kadar her eyin btnletirildii bir uygulama olarak kabul edilmitir. Markus ve dierlerine (2000) gre ise, ERP sistemleri organizasyonlarda ilem odakl veri ve i srelerinin entegrasyonunu mmkn klan ticari yazlm paketleridir. Abdinnour-Helm ve dierlerine (2003) gre ise ERP uygulamalar, organizasyonlara bilgi akn ve i srelerini btnletirmelerinde yardmc olan yazlmlardr eklinde tanmlanmtr. Tipik olarak, organizasyonlarda farkl departmanlardaki fonksiyonlardan gerek zamanl verileri toplayan ve depolayan tek bir veritaban kullanma yoludur.141 ERP verilerinin bilgiye dnm aadaki ekildedir:142

Todd JOHNSON- Alden C LORENTS, A Customized ERP/SAP Model for Business Curriculum Integration, Journal of Information Systems Education, Fall 2004, s.6 141 Oya YRER-Glsn KARAAY, ERP Uygulamasnda Kritik Baar Faktrleri, Yneylem Aratrmas/Endstri Mhendislii - XXIV Ulusal Kongresi, 15-18 Haziran 2004, Gaziantep Adana, s. 3 142 Jeff SWEAT-Alorie GILBERT, Earnings Reports: ERP Down, CRM Up, InformationWeek , Tem-21-1999,s.36

140

70

ekil 3.5 ERP Verilerinin Bilgiye Dnm

MTER MEMNUNYET KANAL BAARIMI STOK Intelliprise ERP Sistemleri Sanal Intelliprise ERP Sistemleri DER Bilgisayar Sistemi Grafik Olarak Bilgilerini Grntler

Kaynaka: SWEAT-GILBERT, s.36 ERP iletmelerin omuriliini, sinir sistemini oluturur. letmedeki her noktada i aklarn dzenleyen ve bunu entegre ekilde yaparak ift i yaplmasn engeller, i srelerini dzenler, stratejik ve taktik planlar iin veri salayan bir yapdr. Strateji ve taktikler iin gerekli veriyi yani ERP sistemlerinin ktsn doru anlamak iin raporlama sistemlerine ihtiya vardr. Trkiyede yaplan projelere bakldnda ERP uygulama srecinde, odaklanlan temel noktann gnlk i ak olduu (ki ilk aama iin doru hedef), ancak proje bitti denildiinde bile gnlk i aknn tesine gemi bir yap ortaya konulmam olmas dikkati ekmektedir. Bu sinir sistemi ve omurilii olumu ama beyinsiz bir yapnn ortaya kmasna neden olmaktadr. Doal bir sonu olarak sat srasnda mterilere vaat edilen tek tula eriim var olmamaktadr.143 ERP her ne kadar ok geni bir alanda entegrasyonu hedeflese de ie dnk bir almadr. Gelien haberleme olanaklar ise firmalara hem yeni imknlar sunmakta hem de yeni zorluklar yaratmaktadr. E-Business uygulamalarnn tm bilginin hzl deiimi ve ulatrlmas prensibine dayanmaktadr.

143

A T JARMOSZKO -Michael GENDRON, Choosing an ERP-type System for a Belarus Enterprise, Journal of Information Systems Education, Fall 2004 ,s.15

71

3.4.3. Tedarik Zinciri Ynetimi-SCM- (Supply Chain Management) rnlerin, krtasiye ileriyle youn, kesin olmayan stok tahminleri, deimez retim planlar ve yine tahmini datm tablolarn ieren sata kadar olan yolculuunun ynn bilgi ynetim teknolojileri deitirmitir. letmelerin ileyileri sadece malzeme ve retimden ibaret deildir. Finans, lojistik, satnalma ve insan kaynaklar gibi direkt veya dolayl olarak irketlerin karlln etkileyen unsurlar da kontrol edilmeli ve ynetilmelidir. 90l yllarda dinamik pazar artlar ve teknolojik gelimeler, internetin bir yaam biimi haline gelmesiyle kapsam genilemi ve irket ii yazlmlar yetersiz kalmaya balamsa da piyasada yer alan ERP uygulamalar, gelien ihtiyalar dorultusunda tedarikilerle olan ilikileri de ynetebilen Tedarik Zinciri Ynetim (SCM) paketine gereksinim duymulardr. 1990 yllarnn sonuna doru bilgisayar teknolojisinin en st dzey konusu olarak tartma platformuna yerlemi bulunmaktadr.144 ERP uygulamalar SCM de nemli rol oynamaktadr. SCM yazlm, satn alma zincirinde bilginin ileyiini ve akn desteklemektedir ve planlama, optimizasyon ve ilem srecinde rol almaktadr. ERP ise bu srelerini tamamn kapsamaktadr. 145 ERP ile SCM uygulamalar deer, zamanlama, geri deme ve maliyeti asndan karlatrldnda, ERP paketlerinin bir iletme iin iletiim omurgas oluturduu grlmektedir. ERP tm i fonksiyonlarn tek bir parasal sistem iinde kombine etmektedir. Ancak, ERP ilerin kim tarafndan, nerede, ne zaman ve nasl tamamlanaca konusunda gerekli tm verileri salayamamakta, SCM ise bunu salamaktadr. Zamanlama asndan baktmzda ERP yazlmnn uygulamas bir ile yl srmektedir. Buna karlk tipik bir SCM yazlm projesi uygulamas 6 ile 9 ayda tamamlanabilmektedir. ERP, SCMye oranla ok daha uzun zamanda geri demeyi gerekletirebilmektedir. ERP projeleri ok genitir ve bu nedenle SCM yazlm projelerine kyasla kuruma ok daha byk yk getirmektedir. Ayrca, SCM yazlm projesi ufak bir seilmi grup tarafndan kullanlmaktadr.146

144 145

ROSS, a.g.e SWEAT- GILBERT, a.g.e 146 SWEAT- GILBERT, a.g.e

72

letmelerin bilgi sistemlerine ve bilgi teknolojilerine birden yatrm yapmas beklenmez. Bunun iinde en salkl yol outsourcing (d kaynak) yapmaktr. Teknolojilerin outsource ile yaplmas maliyeti drr, ayrca farkl bir iletmenin kontrolne verilen birim konusunda uzmanlam kiiler tarafndan daha etkili ve etkin yrtlr. Ancak iletmelerin bunu organizasyon iinde yeniden yaplanmaya giderek adm adm gelitirmesi de mmkndr. Ancak organizasyon iinde mevcut durum iin tolere edilen bir hata bu sistemin temel unsuruymu gibi kabul edilirse uygulama banda hata verir.147 Bilgi ynetim projeleri iletme ii d bilgi akn ve aradaki dengeyi salar. Mteriye tek tula ulaabilme zellii bu sreci kolaylatrr. Mteri profilini daha iyi anlamak iin uygulanan projelerden biride CRMdir. 3.4.4 Mteri likileri Ynetimi-CRM - (Customer Relationship Management) Yaanlan ekonomik krizler, zor rekabet koullar, her eyin farknda olan sorgulayan iletmeleri mteriyi kazanmak veya elindeki mteriyi kaybetmemek iin baz stratejilere bavurmak zorunda brakmaktadr. rn, fiyat veya hizmet memnuniyeti salansa da mteri ball iin yeterli deildir. CRM, mevcut mterilerin sadakatini arttrarak, zamannda ve doru mdahaleyle veya mutsuz mteriyi tekrar kazanarak rakiplerden bir adm ne kabilmenin bir yolu olarak grlmektedir. nk iletmeler ncelikli olarak mteriyi elde etmek iin byk zahmetlere katlanlr ve mteri elde edildikten sonra iliki monotonlaarak mteri kendi haline braklp yeni mteri kazanmaya ynelinir. Byk bteler ayrlarak, PR almalar yaplr, reklmlar verilir, promosyonlar yaplrken, kazanlm mteriler kendi halindedir.148 Mteri likileri Ynetimi (CRM), pazarlama, sat, mteri hizmetleri ve sat destek alanlarnda snrsz entegrasyon salayan geni kapsaml bir ynetim biimidir. CRM, talebin yaratlmas ve izlenmesini, sat potansiyelinin sata
147

William R. KING,Yogesh MALHOTRA, Developing A Framework For Analyzing IS Sourcing, Information & Mangement, Katz Graduate School Of Business, Universty OF Pittsburgh, 24 Kasm1999,ss1-4. 148 Clyman JOHN, CRM On Demand Lets You Have It Your Way, PC Magazine, June 2004 , s.19.

73

dntrlmesini ve sat bilgisinin de sat sonras hizmetlerde kullanlmasn salar. Mteri memnuniyeti ilkesine gre, sat ve pazarlamaya geri besleme yaparak mteri ihtiyalarnn belirlenmesine olanak tanr.149 CRM, baka bir deyile mteriyi tanyarak, onunla onun iin en uygun biimde iliki kurulmas, isteklerinin dinlenmesi ve yaplacak ilemlere bu bilgiler nda karar verilmesi, onun ihtiyalarn biraz da beklentiyi aarak cevaplayabilme yeteneinin gelitirilmesidir. Bylelikle beklenti ykseltilerek ve rakibin geride braklmas salanr. Ayrca satn daha hzl, daha az maliyetle ve daha sk yaplmasn, sat potansiyelinin planlanmasn, planlarn realize edilerek destek ve takip edilebilmesini ve hedefle karlatrlmasn salar. irket haberlemesini kolaylatrmas ve mteriye hzl reaksiyon gstermek asndan da nem tamaktadr. CRM, hem n ofis (pazarlama, sat ve mteri servisi), hem arka ofis (muhasebe, retim ve lojistik) uygulamas olmakla kalmayp ayn zamanda dier tm blmler, mteriler ve i ortaklar ile ibirliini, koordinasyonu salayan mteri merkezli bir iliki ynetimi felsefesidir.150 Tm bu abalar mterinin kt bir kayna dnmesinden domaktadr.151 rn veya hizmet satlm olan kiilere neler hissettikleri, ne dndkleri sorulmas, geribildirimler (feedback) alnmas ve bu bilgiler nda mterilerden doan talebin genel hatlar ile ortaya konmas ve ortaya konan talebe cevap veren bir arz-talep dengesinin gerek anlamda olumasdr. Bu srete toplumsal apta bir deer olumasna neden olur. Deer sunan ve deer veren bir iletme olabilme, i dnyasnda iletmelerin ayrt edici bir durumu zelliidir. Rekabet ortamnda srekli yer deitiren, kaybedilen mterinin nne ihtiya duyduu, cazip geleni sunmak amalanmaktadr. Bylelikle mteri odakl alma kolaylaacaktr. Mteri ilikilerine nem vererek, "mteri ilikileri" odakl departmanlar kurarak mteriye gereken nemi veren iletmeler ve zellikle bu iletmelerin mterileri incelediinde, ciddi bir "kazan" grlmektedir. Mteri tarafndaki kazan, "doyurucu rn/hizmet" alma eklindeyken, retici tarafndaki kazan, daha ok kar elde etme seklindedir.

William BAND, People Plus Technology Determines CRM Success, Best Practices, May 312005,s.28 150 Abdullah BOZGEYK, CRM Niin nemli?, http://www.bilgiyonetimi.org 151 Erin KINIKIN - John RAGSDALE, IT Trends 2004:Customer Relationship Management, IdeaByte, 24November 2003 ,s.25

149

74

CRM projesinde baarl olmak iin CRM'i doru anlamak ve yorumlamak, bunun iin de bileenlerini yani "mteri", "iliki" ve "ynetim" kelimelerinin anlamlarn kavramak gereklidir.
152

Her ey mteri ile olan ilikileri ynetmekle

ilgilidir, bunun mmkn olmas ise mteriyi tanmakla salanabilir. Mteri ilikilerinde tutarlln neminin yannda, sreklilik ve sadakat sz konusudur. Bu nedenle CRM felsefesinde ilikilerde sadakatin nemi byktr. Aldatmann sonuta aldatana daha pahalya olacan ve mteriyi aldatmann yaplacak en byk hatalardan birisi olduu unutmamak gerekir. Mteri ile olan ilikinin nihai hedefi sadakat olmaldr. Ancak unutulmamaldr ki gnmzn rekabeti ortamnda sadece satlan rn veya sunulan servisle sadk mteri yaratmanz neredeyse imknszdr. nk gnmzde iki eilim, CRM'in bu kadar ne kmasn salamtr. Birincisi kresel rekabetin artmas sonucu rnlerin ayrt edilmesinin zorlamas nedeniyle firmalarn rn merkezli olmaktan mteri merkezli olmaya ynelmesi. kincisi ise teknolojinin gelimesi sonucu mteri ile ilgili her eyin takip edilebilir ve zellikle taleplerin ve bilginin tm kurumca kullanlabilir, ynetilebilir olmas.153 Btn bunlar CRM teknolojisiyle, iyi tasarlanm bir sre ynetimi ve nitelikli insan gcyle gerekletirebilir. Mterilerin dinlenilmesi, eletiriler sonucunda firmann yenilenmesi, mterilerinizle temas edilen tm noktalarda ayn standartta hizmet sunulmas, analizler sonucu krl mterilere odaklanma mteri ilikileri ynetimi uygulamalarnda kritik faktrlerdir. CRM, mteri merkezli stratejiler ile bu stratejileri destekleyebilecek; sat ve pazarlamayla beraber, mteri hizmetleri, muhasebe, retim ve lojistik gibi yeni fonksiyonlar kapsayan ve bu yeni fonksiyonlardan etkilenecek herkes iin tm i srelerinin yeni batan dzenlenmesini ieren ve bunlar gerekletirirken de teknolojiden yararlanan bir ynetim stratejisidir.154 CRM bir yazlm deildir. CRMin yazlm boyutu sadece hedeflenen stratejiye ulamak iin kullanlan veri tabanlarndan ve iletiim alarndan olumu teknolojik
JB COOPER, Are Simulation And Didactic Crisis Resource Management (Crm) Training Synergistic?, Quality & Safety In Health Care 13, Dec 2004, ss. 413-414 153 BOZGEYK.a.g.e 154 KINIKIN RAGSDALE,a.g.e
152

75

bir aratr. CRM almasyla bir araya getirilen bilgiyi aadaki gibi sralamak mmkndr: Sat kampanyalarna ait sonu bilgileri. Sipari karlanmad. Sat istatistikleri. Maliyet ve karllk sonular. Mteri bilgileri. Servis kaytlar. Demografik bilgi. Web kullanm istatistikleri. Tm stratejilerin mteriden balayarak oluturulduu, her mteriyi renip ayr ayr muamele yapld ve bunu yapabilmek iin ise rn deil mteriyi dnen bir stratejik anlayn yer ald CRMin en nemli unsuru insandr. Bu stratejinin baarya ulamas tm alanlarn bu strateji benimsemesine baldr. Bu salanamad takdirde bir CRM stratejisinin baarya ulamas mmkn deildir. CRM teknolojiyle hedefi vurma abasnda yer alan, yeni bir i yapma usuldr.155 3.4.5. Sektre zel Bilgi Ynetim Projeleri Uygulamalar Bilgi teknolojisi uygulamalarnda izlenen sre sistemin tasarm, uygulamann gelitirilmesi, sistemin iletmeyle entegrasyonu, yazlmn eitimin verilmesi, test edilmesi ve uygulamas eklindedir. Bu sre yazlmn rutin bakm ve desteklenmesiyle sonulanr. Bu yol tm bilgi ynetim projelerinde uygulanr. Ancak iletmenin teknolojik altyapsnda ana rekabet gcn oluturan bugnk ve gelecekteki rekabet gcn gsteren, rnlerinde, srelerinde iletmenin kollektif olarak rendii teknolojik bilgi birikimi (know-how) oluturulabilmesi iin sektre zel uygulamalar mevcuttur. karlama ve zamannda teslimat kriterlerinin karlanp

155

David SIMS, CRM Simple Is As Simple Does, CRM Magazine, December 2001, s.32

76

Temel olarak datm, finans, retim ve salk balklar altnda toplanan sektrel uygulamalar vardr. rnein datm arlkl bir iletmede uygulanan distribtr ynetim bilgi sistemi distribtr firmalarn ihtiyalarna cevap verebilecek nitelikte olup, ayrca analizler yaplarak eklemeler ve/veya deiikliklerle ile firma isteklerine uygun hale getirilebilen entegre zmler retir. Finans sektrnde hizmet veren iletmelerde ise arac kurum ynetim bilgi sistemleri, elektronik fon ve menkul kymetler transferi ynetim sistemleri, sermayeportfy ynetim sistemleri ve hazine ilemleri ynetim sistemleri eklinde uygulamalar vardr. Bu uygulamalar, sermaya piyasas standartlarna uygun, borsann istedii ekil ve artlarda on-line veri iletiimine, borsa mekanizasyonunun her trl geliimine paralel olarak uyarlanabilecek altyap zelliine sahiptir. Ayn zamanda yetkilendirme, kontrol ve analiz imkanlar ile ynetime karar destek imkanlar salamaktadr. Salk sektrnde hizmet veren iletmeler ise hastane bilgi sistemleri kullanlmaktadr. Hastane bilgi sistemleri, balangta sadece doru faturalama ve irsaliye yazlm iin gereksiniminden dosa bile zamanla tm hastane ilemlerini; hasta kimlik, tetkik, muayene bilgilerinin kayd, randevu verme, reete ve rapor hazrlama, laboratuar sonularnn aktarm, elektronik hasta kaytlar, stok takibi, ynetim raporlar, kalite verilerinin irdelenmesini de kapsayan srelere dnmektedir. Bu noktada hastaneler arasnda ve blmler arasnda ortak bir dil kullanm ve kod alt yaplar nem kazanmaktadr. nk hastaneler birden ok fonksiyonun bir arada gtrld kompleks iletmelerdir. la ve tbbi malzemenin ynetilmesi bile bal bana ayr bir hizmet olabilecek hastaneler iin bilgi sisitemlerini kullanlmas gnmzde arttr. Hastanelerde kaynaklarn yerinde kullanlmas ve israfn nlenmesi, oluturulmaya allan kalite ve standartlarn tesis edilmesi ve korunmas, hastanelerde sunulan salk hizmetinin en iyi ekilde verilebilmesi, gelir ve giderlerin izlenmesi, gelir kaaklarnn nlenmesi, hastane ynetimine verilecek nemli kararlarda bilgi desteinin salanmas, salanan bilgi desteiyle ileriye ynelik doru

77

hedef belirlenmesi ve doru kaynak ynetimi, eksiksiz tbbi kayt, muhasebe, depo, ambar, demirba kaytlar tutabilmek amacyla kullanlan bilgi sistemleridir. Bunlar sadece birka bilgi sistemi uygulamasna rnektir. Turizm, otomotiv, niversite bankaclk vb alanlarda da bir ok farkl detayl uygulama bulunmaktadr. Bu uygulamalarn eitlilii ise bu uygulamalar programlatran firmalar iinde byk bir rekabet ortam yaratmtr. Bilgi ynetim projelerinin uygulanmasnda, bilgi birikimi tamamlandktan sonra, bu bilginin organizasyon ierisinde ynetim fonksiyonlaryla paralel olarak yaygnlamas gerekmektedir. Bylece irkete deer yaratacak bilgi sadece teknolojik gereksinimlerden ve gelimelerden yola klarak yaplmayacak, iletme yapsna uygun bilgi sistemleri uygulamalar, gl proje ynetimi ve katlmc bir yaklamla ynetim salanm olacaktr. 3.5. Bilgi Ynetim Projeleri Uygulamalar ve Ynetim Fonksiyonlar Bilgi Ynetim Bilgi ynetim projelerinin salad faydalar etkinlik veya verimlilik asndan deerlendirilir. Verimlilik, organizasyonun hedeflerini srelerini deitirmeden maliyetlerini drebilmek, etkinlik ise arzulanandan daha iyi sonuca farkl dncelerle ulalabilindiinde salanr. Karll ykseltmek iin yeni bir rn veya hizmet gelitirmek, bilgi ynetim projeleriyle rekabet avantaj yakalayabilmektir.156 Ayn zamanda riski de drr. 3.5.1 Bilgi Ynetim Projeleri Uygulamalar ve Planlama Boyutu Bilgi ynetim projeleri uygulamalar, ilemlerin nmerik olarak grlmesini, verilerin mukayese edilebilmesini, salanabilmesini, saklanm verileri tekrar elde edilerek deerlendirilmesini ve verilerin geerliliini salar.157

156 157

BENNINGTON- BACCARINI, a.g.e Herbert G. HICKS, C.Ray GULLET, Management, Mc Graw Hill New York 1995,s.576

78

Yazlm danmanlaryla ibirliine dayal, esnek bir yaklam sonucu ortaya kan BT alt yapsnn ncelikle kurumsal hedeflerle ne kadar paralel olduu deerlendirilmelidir. Kurumsal srelerin deerinin, risk profilinin gz nne alnd en iyi uygulamalara, bilgi ynetim projeleri (BYP) uygulamasna ynelik bir plan gelitirilmelidir. BYP sreklilii ve deerlendirilmesinde iletmenin mevcut ortamnn bir felaket nleme ve hazrlk perspektifinden ele alnarak kurumsal risk ve zaaflarn ortaya karlmas amalanr. Sektrn en iyi uygulamalarna dayanan bir analiz yaparak herhangi bir felakete hazr olma dzeyini ykseltecek st dzey tavsiyelerde bulunulur.158 BYP sreklilii atlye almas yaplarak, i srekliliin temelleri proje yaklamnn terminolojisi ve yntemleri tantlr. BYP sreklilii planlama denetimi, iletmenin mevcut i sreklilii plan sektrdeki en iyi uygulamalara ve kurumsal ihtiyalara gre incelenip deerlendirilerek en etkin ekilde ilenmesi salanr. BYP etki analizi, iletmenin kritik kurumsal sreleri, bunlarn ie kattklar deeri ve bir devre d kalma durumunda ne kadar sreyle dayanabileceini tanmlar. Ayrca devre d kalma srelerinde yaabilecek somut ve soyut maliyetler belirlenir. Bunlar kaybedilen gelirler, azalan pazar pay ve cezalar gibi somut maliyetlerle, kaybedilen saygnlk ve mteri memnuniyeti gibi soyut maliyetlerdir. Risk deerlemesi, iletmenin ve tesislerinizin almasn aksatabilecek olaylar, bunlarn verebilecekleri zararlar ve kayplar ortadan kaldrmaya ynelik mekanizmalar belirler bu deerlendirme, gelitirme faaliyetleri iin ncelikli tavsiyeleri de kapsar Bilgi ynetim projeleri uygulamasnda iletmenin e-business kavramn benimsedii, teknoloji kullanm ve uygulamasyla bir problem yaamad kabul
158

Anonim, Development Company, Hewlett-Packard Journal L.P 2003.

79

edilerek yola klsa da, teknik detaylarn gncel olmas yeterli deildir. Projenin uygulanaca ynetimsel detaylarn teknik dille ifade edilebilir olmas gerekmektedir. Buda danman yazlm irketiyle iletmenin sinerjik alma yapsyla gerekleebilir. 3.5.2 Bilgi Ynetim Projeleri Uygulamalar ve rgtleme likisi nsanln geliiminin ilk anlarndan beri en nemli deer olan bilgi, kurumsal anlamda ancak amzda hak ettii ilgiyi bulmu durumdadr. Biliim alannda faaliyet gstersin gstermesin birok irket geleceini gven altna alabilmek iin kurum ii sahip olduu ve kurum d ulaabildii yararl bilgiye ait zel bir ynetim sistemi kurmaktadr. 159 E-Business uygulamalarnn WFM ve internet vastasyla bilginin etkin kullanm, kurumlara en st dzeyde yatrm korunmas salamaktadr. Sektr standartl mimarileri, teknolojileri, tekrar kullanlabilen bileenler ve tutarl uygulamalar, hep birlikte deiim srecini basitletirip, maliyetlerin dmesine yardmc olmak iin oluturulan bilgi ynetim projeleri, salar.
160

iin daha kritik ksmlarna

odaklanmak iin zaman yaratlr, riskle doru orantl bir maliyetle i sreklilii BT alt yapsyla ilgili kurumsal srelerde en az kesintiyle almann salanmas, marka tannrl ve mterin duyduu sadakatin korunmas, i kurtarma srelerinin otomatiklemesi ve basitlemesi iin bilgi ynetim projelerinin ve proje ekiplerinin verimliliini arttrr. Bilgi ynetim projeleri uygulamalarnda ynetim bilgilerinin gereki

deerlendirilmesi nemlidir. nk proje uygulamasn iletmeye adapte edecek olan danmanlk, yazlm irketinin, mteri (projeyi uygulayacak iletme) hakknda tereddtleri kalmamas gerekmektedir. Rakamsal ifadelerin bilgisayar komutlaryla birlemesiyle ortaya kan bilgi ynetim projeleri uygulamalar somut deerler zerine younlamtr.
Toygar ABAK, Kurumsal Bilgi Ynetimi -1, TBD Biliim - Biliim Kltr Dergisi, 10/04/2001 160 John G HEDBERG, A Knowledge Management Technology Architecture For Educational Research Organisations: Scaffolding Research Projects And Workflow Processing, British Journal of Educational Technology, May 2005, vol. 36, no. 3, ss. 379-395
159

80

Ancak bilgi ynetim projelerinin genellikle organizasyonlarn tali ii olarak benimsenmitir. nk organizasyonlarn asl ileri acildir. ark dnmelidir. Bu ikilem her zaman projelerin salkl yrmesini engeller. Bu durumda tm sorumluluk danman irketlere verilir. Bylece danman, kendi bilgisi dahilinde (ki hi bir zaman mteri-iletme kadar bilemez) sreleri tasarlar. dzeltme ve gelitirme maliyeti katlar. 3.5.3. Bilgi Ynetim Projeleri Uygulamalar ve Koordinasyon likisi letmelerde birimlerin ve alanlarn yetki ve sorumluluklarnn yzeysel tarif edilmi olmas veya hi olmamas, o anda ynetimde olan yneticilerin veya alanlarn inisiyatifinde olmas programlamay engeller. Byk organizasyonlarda ise bir isi yapan birka kii varsa ve bunlar deiik lokasyonlardaysa sre ynetim farkllklar oluur. Bu farkllklar proje kapsamnda eksik kalan noktalar olarak canl kullanmda veya proje safhalarnda yeniden tanmlama ihtiyacn dourur.162 Tm bu teknolojik deiim dalgas grevleri ve grev tanmlarn deitirmitir. letmelere yerleen teknolojik temelli yeni pozisyonlar aadaki ekilde incelenebilir:163 Chief Knowledge Officer (CKO)( Bilgi lem Mdr): Kurum kltrn gelitirir, kurum ilerinin, altyapsnn ve enformasyon kaynaklarnn arttrlmasna, ayrtrlmasna yardmc olur, yenilikler iin uzmanlk bilgisi, enformasyon, rekabet avantaj ve destek salarlar. Eitim efi (CLO) (Chief Learning Officer): CLO, gelien kresel deerler dorultusunda, kurumun mteri memnuniyetini arttrmak ve rakiplerin bir adm
161

Bu durumda i

bitiminde eksik veya yanl bir sistem ortaya kma olasl vardr. Yeniden

Michael K. BALL, Beter Control Over Your Information Through BPM, Best Practice In Business Process Management A Supplement To KM World,. Vol13 No1, Ocak 2004, s.26 162 Jon UDELL, Personal Knowledge Mapping And The Concept Of Data Emergence, Information Access, Intellectual Property, Knowledge Management, Learning - Educational Technologies Magazines, November 2003, s.28 163 Dede BONNER, Enter The Chief Knowledge Officer-New Role, New Rule. American Society For Training And Development, HRD Roles.54, 2000 no 2, s.36.

161

81

nnde yer alabilmek iin btn organizasyonu kapsayan bilgi temelli bir strateji hazrlayp hayata geirir Sistem Tasarmcs (SA) (Systems Architect): Enformasyon ve bilgi sistemleri tasarm konusunda uzmanlar olarak System Architect (SA) ler, kurumun mteri memnuniyetini arttrmak, mevcut sistemlerin bakm maliyetlerini drmek, karll arttrmak gibi amalarla, organizasyondaki enformasyon ve bilgi sistemlerinin tasarm ve ileyileri konusunda stratejiler gelitirirler. Bilgi Mhendisi (Knowledge Engineer): "Bilgi Mhendisi", kullanclar iin, dokman retir, dokman tasarlar ve bu dokmanlarn gncel tutulmasn salar. Bilgi Koordinatr (Knowledge Coordinator): irket ii dokmanlarn gncel tutulmasn salar. Yln eitli dnemlerinde kurum ii kontrollerin yaplmas amacyla listeler hazrlar ve bu almalar ynetir. Veri Tasarmcs (Knowledge Architect): Sat ekibi ile birlikte sat ncesi mteri taleplerinin tanmlanmasnda grev yapar. Mteri taleplerinin kategorilere ayrlarak incelenmesini salamak iin, mterilerle grmeler yapar, gerekli olan bilgileri toplar. Bu unvanlarda grev alacak kiilerin ortak zellikleri takm almasna yatkn, uzman, inandrcl ve sunum kabiliyeti ile ikna edebilme yeteneine, kendi takmn oluturabilecek liderlik vasflarna sahip, iletiim kabiliyeti yksek, enformasyon ierikleri konusunda temel olarak fikir sahibi ve yrrlkteki ilerle bunlar ilikilendirebilen kiiler olmalardr. Bu kiiler bilgi teknolojileri ile yakndan ilgilidir ve ilerin yaplmasnda bu teknolojilerden youn olarak istifade edebilirler. nsan faktrne nem verir, kiisel geliim aralar ile yakndan ilgilidir, yrrlkteki ilerin ileyiini (business processes) ok iyi anlarlar. Mteri memnuniyeti, mevcut sistemlerin kullanm ve ar merkezi gibi blmlerin verimliliine odaklanr, analitik becerileri ve iletme tecrbesi ile verimli zmler retirler, bilgi bankalar tasarlar ve bu bankalar zerinde almalar yaparak bilgi mhendislerinin mteri memnuniyetini ve balln arttrabilmeleri iin bilgi retirler, mteri bilgisini toplamak ve ilemek

82

amacyla CRM sistemleri kurarlar. retmeyi, renmeyi ve paylamay severler, gl yazl ve szl iletiim kabiliyetlerine sahiptirler.164 Bu kiilerin bireysel zelliklerinin yan sra bilgi toplumunun getirdii esneklik, gerek alma srelerindeki gerekse uzmanlk alanndaki esneklikten faydalanmak gerekmektedir. Esnek uzmanlama kavram, i tanmlarnn deien retim metotlarna, teknolojik artlara, i ykne bal olarak deitirilmesi, deiik alanlarda grev sorumluluk yklenebilmesi iin kullanlr. 3.5.4 Bilgi Ynetim Projeleri Uygulamalar ve Yneltme likisi Organizasyonun bilgi ynetim projeleri uygulamalaryla harekete gemesi, iletmenin amalar dorultusunda yrtmesi gerekmektedir. Bunun iin organizasyon iindeki alanlar yeterli duruma gelene kadar danman durumundaki kii veya kurumlardan yardm alabilmektedir. Ancak danman yazlm irketlerine de srelerin ynetiminde ilerin hangi srada ve nasl yaplacan ynetim talimatlarnda belirtmesi gereklidir. Net ve anlalr ekilde ifadeler, dokmanlar yoksa danman bunlar proje esnasnda deneme-yanlma yntemiyle kefetmeye alr. Doal olarak baz eyler atlanr. Bunun sonucunda da yarm kalan veya yanl tanmlanan sreler ortaya kar.165 Danman kiiler sektr tanma deneyimine gre mteriye yardmc veya engel olabilirler. nk mteri, danmann ne dediini, kurulacak sistemin olanaklarn tam olarak bilmedii iin zorluk ierisindedir. Bunun tam tersi olarak, danman da sektr iyi bilmedii iin ihtiyalar iyi yorumlayamaz ve yanl, iletilmesi zor zmler retir. Bu durumun iletmeyle danman yazlm irketinin birlikte hareket etmesiyle mmkndr. Ancak bu noktada gz ard edilmemesi gereken bir kaynak vardr ki oda zamandr. Bu durum, her iki taraf iin geerlidir. Mteri sadece maliyet gzlyle ise balarsa zamann tuzana der. nk bitti sanlan proje uzun zaman srnr. Aksine projenin maliyeti daha sonra katlanr. Veya proje esnasnda mkemmeliyet n plana karsa proje sresi uzar. Canl kullanmda, tarif edilen yeni sreler kullancya yabanc ise benimsenmeme tehlikesiyle karlalr.
Catherine DONOVAN , Building The KM Organization, Knowledge Counsel Forum, 5-6 May 2003, s.118 165 BLOODGOOD, SALISBURY, a.g.e
164

83

3.5.5 Bilgi Ynetim Projeleri Uygulamalar ve Denetim likisi Bilgi ynetim projeleri uygu lamlarnda elikilerin ve sorunlarn en aza

indirilmesi, uygulamann akkanlk kazanmas iin, proje ncesinde alnmas gereken ynetimsel admlar ve karalar aadaki gibi sralanabilir: 166 1. 2. 3. 4. 5. 6. Projeye profesyonel proje lideri atanmaldr. Mteri proje personeli deneyimli ve sreleri en iyi bilen kiilerden olumaldr. Mteri proje personeli, projeye sz konusu olan uygulamann eitimini almaldr. Danmanlk proje ekibi, mterinin irketinde gerek anlamda bir oryantasyondan geirilmelidir. Projeler mutlaka sade, yaln ve gelitirmeye ak olarak tasarlanmal. Projelerin sadece canlya gei tarihi vardr, biti tarihi yoktur. Buna gre proje, fiili yaklam ve srm mant ile ynetilmelidir. Bu byklkteki projelerin mteri irketlerinde daha nce hi yaanmam olmas, corafi ve idari olarak dank yapda olmas nedeniyle baar ancak kk admlarla, safhal gei ile mmkndr. Aktif kullanma gei sureci de ayn ekilde kademeli olarak belirlenmelidir. 7. 8. 9. Bilgi ynetim projeleri yeniden yaplanma frsatdr. Bu frsatlar mutlaka deerlendirilmelidir. Bilgi ynetim projeleri genel prensipleri dna klmamaldr. Her mteriye zg ilaveler gelecekte problem kayna olabilir. Ynetim, projeye mutlaka finansal proje performans kriterleri tanmlamaldr. 10. Ana veri stratejik kararlar, st ynetim tarafndan proje ncesi hzla alnmaldr. 11. Proje hayata gemeden nce planlanan veya dnlen reorganizasyonlar varsa mutlaka canlya geiten nce tamamlanmaldr. Bilhassa tekrarlanan iler merkeziletirilmelidir (retim /stok ynetimi hari).

166

Hamza Cihan SARI, ERP Projeleri ncesinde Vestel ve Zorlu Holding Yaynlar, Kasm 2004.

84

12. Proje esnasnda grup irketlerinde olumu bilgi ve deneyim, sonuna kadar kullanlarak danmanlk ihtiyac minimize edilmelidir. 13. Dier grup irketlerinde (varsa) canl kullanmda olan ve yerlemi uygulama senaryolar irkete danmanlk onay ile uyumlu kullanlmaldr. 14. nsan Kaynaklar projeleri de paralel balatlmaldr. kurulmal ve bte/fiili karslatrmalar yaplabilmelidir. 16. Danmanlk personeli mmkn olduu kadar az sayda ve deneyimli kiilerden seilmelidir. 17. Proje aamalar uygulamaya geirilmeden nce mutlaka gerek kullanclar tarafndan paralel testte tabi tutulmaldr. 18. Projenin ilk admnda olmazsa olmazlar dnda ek yazlmlar yaptrlmamaldr 19. Raporlama istekleri proje esnasnda oluturulmal ama yine de olmazsa olmazlar dnda kalanlar, gelecek plan olarak planlanmaldr. Ve bu tur istekler mutlaka grup ii kaynaklar tarafndan gerekletirilmelidir. 20. Dier grup irketlerinde olumu olan form, belge vb. standartlar bu projede aynen benimsenmelidir. 21. Proje esnasnda irket (varsa holding) bnyesinde Problem zme ve sistem gelitirme ekibi oluturulmaldr. nk proje bitiinden sonra para para alnan danmanlklarn (ki bunlarn ou operasyonel problemlerin giderilmesidir) maliyeti olduka yekun tutar. Bilgi ynetim projeleri teknoloji, endstriyel retim, otomotiv, ila, dayankl tketim mallar kimyasallar savunma sanayi, haberleme, ulatrma, belediye hizmetleri, finansal hizmetler, profesyonel hizmetler, mhendislik ve inaat, maazaclk hizmetleri, kamu hizmetleri, salk hizmetleri, eitim ve aratrma hizmetleri alanlarnda uygulanmaktadr. Kurum alanlarnn pozisyonlarna bakmakszn tecrbe ve bilgi birikimleri bu iin uzmanlarnca kurulup ynetilen bir bilgi ynetimi sistemi ile kurum veri ambarlarna tanmakta ve en iyi ekilde deerlendirilerek kuruma art deerler olarak geri dndrlmektedir. 15. Bte yaplanmas erevesinde ve proje kapsamnda gerekli alt yaplar

85

Bilgi yneten kurumlar iin en nemli ura bilgi ynetimi ve temel i stratejisi arasnda ba kurmaktr. En ok kullanlabilecek yntem bilgiyi rne evirmek olacaktr. Bilginin rn olamayaca bir kurumun gereksinimi ise bilgi ynetimi stratejisi deil i stratejisinin bilgiyle desteklenmesi olacaktr. Bu durumda zorluk stratejik programlarda bilginin daha verimli kullanlmas iin gerekli deiiklikleri yapmak ve kuruma yeni davranlar uygulamak olmaldr.167 Bu bilgi ynetim projeleri uygulamalar ve aktif olarak kullanlabilmesi organizasyon iin yeniliktir ve deiimi beraberinde getirir.

BA MACDONALD , C GURUPRASAD, Organizational-Change For Better Information Management, Canadian Public Administration-Administration Publique Du Canada 29, IDS Number: C4574 ISSN: 0008-4840, Eyll 1996, s.78-94

167

86

4.

DEM, DEM YNETM VE DEME DREN Tek bir neden sonu ilikisine bal olmayan farkl yaplarn, farkl dncelerin,

farkl ileyilerin bir araya geldii iletmelerde, deimeyen tek eyin deiim olduunu kabul etmek gerekir. Bununda tek yolu kurumsal deiimin gerekliliine ve aciliyetine inanmaktr. Deiim kurum iinde sahiplenilmesini gereken bir sretir. Deiimin zendirici ve kabul edilebilir olabilmesi iin etkileyeci bir vizyonu desteklemesi gerekmektedir. Hedeflenen vizyona ulaabilmek iin tm beceri ve yeteneklerini kullanan iletmeler gveni arttrarak, deiimin zm retmede, zmleri uygulama ynnde gereklemesini salar. 4.1. Deiim Kavram Deiim tahrik edici, dayanlmaz, ekici, ihtiras uyandran, etkileyici, vazgeilmez ve tepki douran bir durumdur. nnde hazrlksz olan her eyi spren, darmadan eden bir kasrga gibidir. Uzun sre takip edilmesi ve kar konulmas zordur. Son 20 ylda deiim o kadar hzlanmtr ki bunun son 200 yldaki deiime eit olduu, bunun sonucunda ortaya kan deiim hznn nmzdeki yllarda daha da artaca dnlmektedir. Deiimin banda olduumuz u gnlerde bilgiyi bir g olarak kullanarak, bu hzl deiime ayak uydurabilecek stratejileri gelitirip, enerjik bir ekilde hayata geiremeyecek irketlerin hayatta kalma anslar yok denecek kadar az olduu kabul edilmektedir. Organizasyonlar deiime zorlayan nedenler genel olarak ;168
168

Uttam NARSU, Successful Change Mnagement Requires Focus On Key Metrics, Quick Take, April 21, 2004, s.8

87

Globalleme ve rekabet, Uluslararas ve blgesel entegrasyonlarn nem kazanmas, Bilgi teknolojilerindeki gelimeler, Malzeme teknolojilerinde ki gelimeler, Yeni teknolojik bulular, Yeni pazarlarn olumas ve pazarda lider olma yar, nsan kaynann neminin her geen gn artmas, Deien demografik yap ( cinsiyet, dil, din, rk, kltr) rgt ierisinde olabilecek verim dkl, Motivasyon eksiklii, Kiiler yada takmlar aras atmalar, Personelin eitim dzeyi ve beklentileri, Ekonomik koullar, Sosyal eilimler, Mteri taleplerindeki deiim, Kamu tekelinin azalmas, Doal evre deiimi, Hukuksal deiiklikler eklinde karmza kmaktadr. Sz konusu deiim nedenleri her zaman planl olmamaktadr. nk rgtlerde deiim yaratclk ve yenilemenin bir paras olarak grmektedir ve buna gre de her zaman yneticinin denetiminde gereklememektedir. Planlanmam deimeler kendiliinden ans eseri veya bir deime ajannn etkisi olmadan ortaya kar. Planl deime ise bir deime ajannn, (rgtlerde ounlukla yneticinin) zel abalarnn bir sonucu olarak ortaya kar. Planl deime, birinin gerek durum ve istenen arasndaki fark gsteren performans a algsna dorudan tepkisinin bir sonucudur. Performans aklar ayn zamanda zlmesi gerekli sorunlar ya da kefedilmesi gereken frsatlar yanstrlar. 169 Planl veya plansz organizasyonlarda gzlemlenen bu deiim konular, organizasyonun hedefleri, ncelikleri, standartlar, kaynaklar, motivasyon faktrleri,
Hasan Hseyin AKSOY, Deime Ve Yenileme, http://education.ankara.edu.tr/~aksoy/seminer.htm
169

88

i ve d evre koullaryla ilikilidir. rgtn etkinliini ve verimliliini artrmay, gnn i gereklerini yerine getirmeyi, alanlarn ve mterilerin beklentilerine cevap vermeyi amalamaktadr. Organizasyonlar bu deiimleri yaarken, deiimin neresinde olduklarn bilmeleri ve deiimi nasl yneteceklerini bir Kriz durumu yaamadan Gerekletirebilmeleri iin deiim ynetimi arttr. 4.2. Deiim Ynetimi Deiim anszn bilinmeyen kavramlar veya tekniklerle ortaya kan bir konu deildir. Deiim ynetimi, irket yneticileri tarafndan bilinen, fakat uygulamada zorluk yaanan yada uygulanamayan konular ierir. Deiim ynetimi sreci durumsaldr, her organizasyon iin farkldr ve farkl stratejilerin uygulanmasn gerektirir. Dolaysyla her kuruma genelletirilebilecek tek tip deiim yaklam gelitirmek mmkn deildir. nk deiim risk ierir. Deiim istenilen sonuca ulatramad gibi durumu daha da ktletirebilir. Organizasyonlar bydke ve buna bal olarak deiim konular eitlilik gsterdike, kavramlar ve sreler arasnda baz akmalar, aksaklklar grlebilir. Tm bunlarn nne geebilmek, deiim srasnda ve sonrasnda sorunlar azaltmak iin, yaplacak ey deiimin bir sre olarak grlmesi ve ynetilmesidir. 170 4.2.1 Deiime Karar Verme Sreci Deiime karar verilebilmesi iin ncelikli olarak deiim ihtiyacnn hissedilmesi gerekir. letmenin i kolundan kma, satn alma gibi bir durumla karlamas, yeni bir lider yaklam veya yeni teknolojik uygulamalar en temel deiim ihtiyacn yaratr. Deiimin amacna uygun geliebilmesi iletmenin nce kendini sonra evresini analiz etmesiyle mmkndr. letme kendini deerlendirmeye kurum kaynaklarndan balar, kritik durumlara odaklanarak, sebep sonu ilikisi kurar. Hangi alanlarda deiimin gereklemesi gerekliliine karar verir. letmeler bir evre analizi yaparlar. evre analizi yaparken iletmenin faaliyet alann ve i yapma yntemlerini dorudan veya dolayl etkileyen teknolojik
Stephen PAGE, What's New about the New Public Management? Administrative Change in the Human Services, Public Administration Review, Volume 65 Issue 6 , Nov. 2005, s. 713
170

89

deiimler, yeni trendler, lke dnya ekonomisi, tedariki yaklamlar gibi konularla iliki kurulur. Bu deiimlerle baa kabilecek ekilde kurum kaynaklarnn dzenlenmesi amalanr. letmeler i ve d evre analizinden sonra deiimin hangi konuda uygulanaca belirlemeli, deiim talebinde bulunulmaldr. Yaplmas ngrlen deiim ilgili altyapdan sorumlu ekip tarafndan kararlatrlmaldr. Deiim planlanarak temel admlar ile tanmlanr, istenen sonuca ulalma ihtimaline kar alternatif plan belirlenir. Bu alternatif plan kimi zaman deiim ncesi duruma dn iin bir geri dn eklinde de olabilir. alma plan, iin ivedilii ve sistemin duyarll dikkate alnarak yaplr. nceden belirlenmi standartlara bal kalarak, bir deiim takvimi hazrlanr. 171 Deiim kararlatrlrken ne kazandraca ve fayda maliyet analizi ilk nemli noktadr. Deiime karar verilirken olas etkiler deerlendirilmelidir. Deiimin getirisi, deiim sonuncunda finansal yada yeni frsatlar anlamnda elde edilecek kazan; deiimin iletme ierisinde etkiledii kitlenin bykl ve i srelerine etkisi; deiim uygulamasnn zorluu ve gerekli ihtiyalarn boyutu deerlendirilir. Bu sre aadaki ekille zetlenebilir. 172 ekil 4.1 Deiime Karar Verme Sreci
inde bulunan durumdaki tatminsizlik oran Karlatrma Arzulanan bir alternatifin varl Deiikliin getirecei fayda Deiim Gerekleir

Fayda maliyetten ok ise Deiikliin Maliyeti Fayda maliyetten az ise Deiim Gereklemez

inde bulunan durumdaki tatminsizlik oran

Kaynaka: AKATLAR s.318

171 172

ar YCEL, Biliim Operasyonlarnda Deiim Ynetimi, Ko niversitesi Yaynlar, s.7 AKAT, a.g.e, s..318

90

Deiim srecinde ksa dnem maliyetler yksek olsa bile, uzun dnem maliyetler kararlln srmesiyle birlikte dmektedir. Kullanc veya operasyon zerinde bilinen, beklenen etkiler, kararlar ve maliyet deiim talep formu yla belirtilir ve oluturulan deiim ynetimi ekibine iletilir. Deiim ynetimi ekibi, kurumun bykl ile orantl olarak, birden ok alana sahip olabilecei gibi, bir personelin i tanmnn bir blmn de oluturabilir. Yap olarak byle bir ekibin derinlemesine teknik bilgiden ok kullanc profili ve operasyon konusunda yetkin olmas nemlidir. Ekibin temel grevi kurum genelindeki tm deiiklikleri tek merkezden gzeterek, koordine etmektir. Ekibinin, kontrol, gzden geirme ve onay aamas fonksiyonunun salanabilmesi asndan, deiimi yapan ekipler dndaki personelden seilmesi gerekir.173 Deiim ynetim ekibi, deiim plannn ak bir ekilde yaplp yaplmadn kontrol eder. Yaplacak almann, ilgili servis iin belirilenmi standartlar dorultusunda uygun zamanda gerekleip gereklemediini teyit eder. Deiimi etkilenebilecek dier birimleride koordine ederek, gerekiyorsa bunlardan onay alr. Ardndan, deiimi onaylayarak, ilgili duyuru srecinin nceden belirlenmi ekilde uygulanmasn salar. Bylelikle deiim nceden planland ekilde sonulandrlr ve uygulanr. Deiimin yazya dklmesi; yaplan deiim almas dkmante edilerek, sonradan ortaya kabilecek sonularn takibi iin, arivlenmek zere deiim ynetimi ekibine iletilmesi deiimin konusuna deer katar. 4.2.2 Deiim Ynetimi Uygulamasnda ngrlen lemler letmeler tarafndan deiim ynetiminin uygulamas srecinde n grlen baz admlar vardr:174 1. 2. 3. Kurum iinde deiimin gerekliliinin ve kurumun deiime hazr olup olmadnn belirlenmesi, Deiim vizyonunun oluturulmas , Kuruma zel bir deiim mimarisinin (strateji ve altyap olarak) oluturulmas ,
Engish LUECK, Technology And Social Change: The Effects On Family And Community, Cossa Congressional Seminars, San Jose State University, 19 June,1998, s.5 174 Aye N. NC, Plandan Uygulamaya: Deiim Ynetimi, https://www.insankaynaklari.com/CN/ContentBody.asp?BodyID=771, 20/09/2001
173

91

4. 5. 6. 7. 8.

ift ynl ve eitli hedef kitleleri gz nne alan bir iletiim stratejisinin hazrlanmas, Liderlik kapasitesinin ve hedef kitlelerin deiime inan ve katlmlarnn salanmas, Organizasyonel tasarm ve performans ynetimi sistemlerinin deiimi destekler, nitelikte olmas, Kii ve takmlarn deiim dorultusunda ynlendirilmesi , Deiim srecinin kurum kltr ile uyum iinde olmasnn salanmas gibi.

Deiimin baarl olmas ve srmesi iin belirli koullarn da varolmas deiimin kabul edilmesi, anlalmas gerekmektedir.175 letmelerin sadece hangi ynde, nasl bir deiim yaplmas gerektiini deil; ak ve z bir biimde var olan durumun neden deitirilmesi gerektiini de anlatmalar gerekmektedir. alanlar asndan ortam deerlendirilmeli, deiimin fazla hzl ve ar olmasndan kanlmaldr. Deiimi gerekletirmekle grevli yneticiler, deiimin hedef kitlelerinin iinde bulunduklar koullar daha derinlemesine incelemeli, katlm salamal ve benimsetmelidirler. Deiimin sponsoru olarak, deiime olan inanlarn ve yararlarn itenlikle gstermelidirler. Deiim yaanrken irket kltr ile alt kltr arasnda uyum salanmal motivasyon ve iletiim planlamas yaplmaldr. Motivasyonu yksek, drstlk, aklk, kiisel ilgi, ilerleme ve sonraki deiime ilikin bilginin kuvvetli olduu planlamann sayesinde yneticilerin ve dier alanlarn deiime katlm salanacak, sonutaki ve sre zerinde ki rolleri, deiim konusunda daha hevesli ve kararl olmalarn salayacaktr. 176 letmelerdeki deikenleri dnm ve ilemsel olarak ikiye ayrabiliriz. Daha ok d ortamdan etkilenerek ekillenen liderlik, misyon, strateji ve kltr gibi kavramlar dnm deikenleri olarak saylabilir ve kavramlar zerinde gzlemlenen en kk bir deiiklik, nemli bir dnm ve yeni davranlarn yerlemesini gerektirir.177 Deiimin gerekesiyle oluturulan vizyon ve planlama, gelitirilen beceriler, salanan kaynaklar, hareket plan erevesinde gerekleen
John COVINGTON, Baarl ve Srdrlebilir Deiimi Ynetmek, Executive Excellence, Yl 6, say 61, Nisan 2002, s.13. 176 Don HARRISON, Kalc Deiim, Executive Excellence, Yl 5, say 49, Nisan 2001, s.11. 177 Gregory S.SHINN, Deiimin Modelleri, Executive Excellence, Yl 6, say 61, Nisan 2002, s.12.
175

92

lmler ve tevikler, gvenilirlik ve kararllk esasna gre salkl bir iletiim ierisinde gerekleirse baarl deiim kanlmazdr. 4.3. Deiimde Baarszlk Nedenleri Deiimin baaryla gereklemesine engel olan baz faktrler vardr. Bunlar gereki olmayan beklentiler, proje ynetiminin yetersiz-zayf-kalmas, ynetici desteinin, katlmn yetersiz olmas ve deiime gsterilen diren eklinde sralamak mmkndr.178 4.3.1. Beklentilerin Gereki Olmamas Deiim her zaman zordur ve geerli bir nedeni olmadan kabul edilmesi gtr. nk gemiteki baarlar salayan bileenlerin neden deitirilmesine gerek duyulduu sorgulanmaktadr. Kkl deiim hedeflerine ulamak iin, kademeli yumuak geiler, zaman iinde, hedefin kaybedilmesine sebep olmaktadr. Bu yzden, deiim uygulamalar inklap bir inanla ve inatla ele alnmad takdirde gerekiliini kaybedebilir179. Bundan dolay alanlara ve yneticilere deiim ihtiyacnn ak bir ekilde anlatlmam ve benimsetilmemi olmas baarszl douran en nemli etkenlerdendir. Deiimin bir tehdit olarak deil, bir frsat ve byme sreci olarak grlmesi gerekmektedir. Ancak mevcut durum ve arzulanan durumun analizi arsndaki farkllklar ve gerekliliklerin salkl tespiti de nemlidir. Beklentilerin, gerekletirilecek faaliyetlerin aka tanmlanmamas, beklentilerin gerekten uzak olmas ve karmak olmas da baarszlk nedenleri arasndadr. 4.3.2 Proje Ynetiminin Yetersiz-Zayf-Kalmas Deiimin iletme gndeminin en stnde olmamas, eitli programlar arasna alnp gerekli nemin verilmemesi ve ynetimin deiime kendini ne kadar adadn gstermemesi,
178

deiime

ayrlan

kaynaklarn

kstl

olmas

da

baarszlk

Nurten K. DOAN, Deiim Mhendislii Konseptinin Bilgi Toplumu Eilimleriyle Uyumlatrlmas, letme A.B.D, Yksek Lisans Tezi, Kocaeli 2004,ss.36-43. 179 C. CAMISON, Total Quality Management And Cultural Change: A Model Of Organizational Development, International Journal Of Technology Management 16, ss. 4-6

93

nedenlerindendir. Deiim proje almalarnn, deiim ynetiminden anlamayan, organizasyonu bir btn olarak grmeyen bireyler tarafndan ynetilmesi de abalar boa karacak faktrlerdendir.180 Byle bir mcadelede, karar kademeleri tam bir dayanma iinde bulunmal, birbirlerine ak grl davranmal, unvanlarnn yetkilerinin arkasna saklanmadan, deiimi alglamaya ve uygulamaya hazr olmaldrlar. Aksi takdirde uygulamalardan dn verilmektedir. Alt kademe elemanlar ile orta kademe yneticilerin balatt deiim abalar baarszla urar. nk alt kademedekilerin deiimin gerektirdii geni bak asndan yoksundur. Onlarn deneyimleri genelde iinde bulunduklar bireysel ilevlerle blmlerle kstldrlar ve sorunlar bir btn olarak grmekten uzaktrlar. Orta kademe yneticiler ise mevcut sreteki deiikliklerin kendi g, etki ve yetkilerini azaltaca korkusundadr. Bu sebeplerden dolay deiimin yukardan aaya doru ilerlemesi gerekir. Deiimin fikir aamasnn tesine tayp geree dnmemesi ve srekli srncemede dren faktrlerdendir. 4.3.3 Ynetici Desteinin Katlmn Yetersiz Olmas Tepe ynetimin mevcut artlarn deitirmeye istekli olmas kabuunu krmak istemesi gerekmektedir. Radikal deiimi uygulamak sz konusu olduunda, ynetici kabuunu krp darya kamyor, sreler ve kendi deer yarglar arasnda bir atma yaratyorsa buda deiimin baaryla gereklemesini engellemektedir. Deiim abalarnn baarszlkla sonulanmasnda ynetimin alanlara rnek olmakta yetersiz kalmas ve ynetimin deiimin abalarn yeterince izlememesi de nemli etkenlerdendir. alanlarnn gz nnde olan bir ynetici ngrd kurallar kendi konumuna uygun ekilde uygulamamas, deiimin nedenlerini, gerekliliklerini yeterince benimsememesi, alanlarn deiime kar olan gvenini azaltr.181
Eileen O. BROWNELL, Deiimi Ynetmek, Executive Excellence, Yl 6, say 61, Nisan 2002, s.23 181 Karl WALINSKAS, Baarl Bir Deiimi Engelleyen Unsurlar, Executive Excellence, Yl 6, say 61, Nisan 2002, s.21.
180

kalmas huzursuzluu artran ve baary

94

Gven duygusu deiimde baarnn srrdr. Deiim

yeni grlerin

yaklamlarn serbeste tartlmasyla oluur. Yneticiler yeni grlerden etkilenmiyor ve bu grlere katlmaktan heyecan duymuyorsa, bu durumda en doru yol yeni yneticilerle almaktr. Ayrca deiim alanlar da kayglandran bir sretir bu srete verilen tepkilerin anlayla karlanmas, belirsizliklerin ortadan kaldrlmas iin tm sorulara netlikle cevap verilmesi gerekmektedir. Bylelikle farkl deneyim, bilgi, inan ve bak asna sahip kiilerin deiime uyum salamas ynetime katlmas salanr, atma ve diren ortam yumuatlr. 4.3.4 Deiime Diren Gsterilmesi letmelerin i dnyasndaki yerini koruyabilmesi iin deimesi arttr. Ancak deiim organizasyon faktrleri tarafndan kolay kabul edilebilecek bir sre deildir. letmeler iin mcadele, tehdit risk ve alkanlklardan vazgeme anlamn da tayabilmektedir. Deiimin planl ve kontrol kendi elimizde olarak aamal gereklemesi gerekmektedir. alanlarn deiimin gereini itenlikle benimsemeleri kolay deildir; ancak deimemenin ok daha kt olduu durumlarda deiim kabul edilecektir. Deimenin yararnn, deimemenin olumsuz sonularnn aka anlatlmad iletmelerde atma ve gvensizlikten kaynaklanan diren kanlmazdr.182 letmelerin sosyal ve yapsal olmalarndan dolay deiimde dirence sebep olan baarszlk nedenlerini aadaki gibi de sralayabiliriz:183 1. Yapsal iklim: irketler var olmak iin belirli hedef , standart, sre ve yntemler belirler. Kurumsal yapy ve standartlar canl klan pek ok faktr deiime diren nedeni olabilir, 2. alma iklimi: Kurumda, alma gruplarnn ve ekiplerin yaratt norm ve standartlar, ilerin yaplma biimini belirler. Deiim, yaratlan normlarn ve
Nido R. QUBEIN, Deiime Kucak An, Executive Excellence, Yl 6, say 61, Nisan 2002, s.3. D.A NADLER, The Effective Management of Organizational Change, Handbook of Organizational Behaviour Englewood Cliffs, Prentice Hall 1987. ss. 358-369.
183 182

95

beklentilerin de deimesini ngrd iin diren oluabilir, 3. Gler dengesi: Deiim, kurumlarda g dengesinin yeniden gzden geirildii ve ounlukla da deitii bir dnemdir. alanlarn kaynaklar zerindeki kontrolnn ve uzmanlnn deimesi kurum iinde atma yaratabilir, 4. nceki deneyimler: Daha nceki ilerinde baarsz yada yarm kalm bir deiim program yaam olanlar yeni deiim abalarna da isteksiz baklabilir. Diren deiimin mevcut departmanlar arasndaki g dalmnn etkilenecek ve bu durumdan zarar grleceinin dnlmesinden yani rgtsel kaynakl olabilecei gibi, alann sahip olduu fiziksel, zihinsel zelliklerden de kaynaklanabilir. 4.4. Deiime Diren Deiime kar doal ve normal davran biimi olan diren, beceri yada kaynak yoksunluu deil, insans bir tepkidir. Diren deiimin doal bir parasdr ve kiileri zarardan korur. Hareketi yavalatan veya durduran bir g olarak ta grlr. Diren ne olumsuz bir gtr ne de, uygulanmaya allan deiime zarar vermek iin bilinli direniiler tarafndan gerekletirilen bir olgudur. Bu tepki direnenler asndan diren olarak deil bir kurtulu, ka yolu olarak grlmektedir.184 nk herkesin deiimi sindirecei bir seviyesi vardr. Deiimin daha kolay gerekleebilmesi, karlalan direncin daha hafife indirilebilmesi iin kiilerin de rgtlerinde aba gstermesi arttr. Baarl bir deiim mevcut yapdan hedeflenen yapya doru giderken iki trl gei ierir. Bu geilerin her ikisi de eit derecede nemlidir: kurumsal gei ve bireysel gei. Kurumsal gei irketin, vizyon ve stratejilerini baaryla hayata geirmek iin yaplarda, srelerde ve teknolojilerdeki gerekletirdii deiimi ierir. Bu durumdan zarar grleceinin dnlmesi ise gruplar aras rekabetin, mcadelenin atmaya dnerek deime abasnn zarar grmesine neden olur. rgt

Rick MAURER , Why Resistance Matters, Maurer &Associates, Chage Without Migraines , Kasm1999 ,s.18

184

96

kltrnn deiimi kabul edemeyecek yapda olmas, yetersiz kontrol, yanl istihdam politikalar gibi uygulamalarda deiime direncin nedenlerindendir.185 nsann duygular kltr, beklentileri, becerileri, inan sistemleri, deer yarglar, organizasyondaki rol direncin iddetini belirleyen unsurlardr. Deiim projelerinin baarya ulamasndaki en byk engellerden biri bu etkenlere ve bireysel geie yeterli nemin verilmemesidir.186 Kiinin deiime adaptasyonu iki ekilde yorumlanmaldr birincisi kiinin, mevcut hlinden olmak istedii hle yolculuu kii deitiinin farknda olarak bu sreci yaamasdr, buna proaktif sre denir. kinci ise dardan gelen basklarn insan deiime zorlamas reaktif deiim olarak tanmlanr. Arzulanan ve baarya gtren deiim, proaktif deiimdir.187 Organizasyonlarda deiimde karlalan en belirgin kiisel davran biimi bu srete be aamadan oluur. Bu be kiisel davran biimi, sras ile reddetme, direni, uyum, kabul ve destektir. Bu aamalardan gemeden kiinin deiime adapte olmas mmkn deildir.188 REDDETME Deiim ile ilgili ilk kiisel reaksiyondur Her ne ekilde

olursa olsun allmn dnda olmas nedeniyle nerilen deiikliin ilk anda reddedilmesidir. DREN Kiinin inanc yeniliin genellikle yanl olduu, konunun farkl bir biimde zlebileceine yneliktir. ayet deiim zerinde fazlaca srar edilirse iin aksayaca veya nceden konulmu olan hedeflere ulalamayaca hususlarnda tavr koymadr. UYUM Kiinin farkndalk evresidir neyin deitiini ve bundan nasl etkileyeceini anlad; ancak yine de tam ikna olmad eklindeki davran biimiyle kendisini gsterir. KABUL
185 186

Kiinin almasyla yeni sisteme katlmdr.

Azmi YALIN, Deiim Ynetimi, Nobel Kitabevi 2002, ss105-113. NC, a.g.m 187 Nejat SEZK, Deiim Kuandakiler, Hayat Yaynlar 95, Baar Dizisi: 22 iinde; BOZDA M., Unutulmazlar Kervanna Katlma, stanbul, Austos 2000, ss.59-60. 188 Margo VISITACION, Introducing Change Management into Resistant Project Organizations, IdeaByte, 15 February 2002,ss.23

97

DESTEK

Kiinin nerilen deiikliin gelitirilmesi iin yollar

aramas eklinde kendisini gsterir. Bu srete alanlarn tatmin edilememesi ve srekli atma ve diren halinde olmas; kuruluun enerjisinin, zamannn ve parasnn, ikayetlerin ve tatminsizliklerin telafisini giderme, yeniden retme ve yaratma, dzeltme gibi retken olmayan faaliyetlerde harcanmasna sebep olur. Bu da her anlamda kayp demektir. Diren ok etkin, ok gl ve ok yararl bir var olma mekanizmasdr. Bunun iinde kurulu sreleri iyiletirmeye alan yneticilerin, insanlarn deiime niin diren gsterdiini anlamalar gerekir. 4.4.1. Deiime Direncin Nedenleri Direncin ortaya kmasn tetikleyen baz kurumsal ve davransal glkler atalet, sahip olunan alkanlklar veya varsaymlar eklinde saylabilir. Oysa ki deiim insanlarn alma alkanlklarn iyiletirmek, yeni beceriler retmek ve kendi balarna yapabileceklerinin tesinde retim yapabilmeleri iin bir aratr.189 Yaamdaki deiim iin ok az bir toleransa sahip oluumuz; gvenlik, para, gurur ile tatmin, arkadalar ile nemli kiiler, zgrlk, sorumluluk, yetke, iyi i koullar ve/veya stat gibi deerli bir eyi kaybetmeme istei; deiimin kurum iin bir ey ifade etmedii, hatta nemli bir kural veya kurumun bal kalmas gereken bir taahhd ihlal ettiini inanc, gemite ileri nasl yaplmas gerektiinin bir eletirisi olarak grlmesi ve deiim giriimine katlma izin verilmeyip, herhangi bir girdi salanmas iin frsat verilmemesi; arzulanan gelecek durumun yanl ynlendirildiini ve hali hazrdaki durumun ya da alternatiflerinin daha iyi olduu inanc deiime kar direncin gstergeleridir.190 Bu tepkilerin altnda deiime direncin nedenleri yatmaktadr.

Thomas FEE, Deiim Ve Sorunlar, Executive Excellence, Yl 6, say 66, Eyll 2002, s.19. TG WILSON , Why Do We Resist Change?, Quintessence International 35, Temmuz Austos 2004,ss.513-518
190

189

98

Deiime diren altnda bilinmeyene kar olan korkuyu da barndrr. Chicago niversitesinde grevli psikolog Soni Cvigellinin bakanlnda yaplan bir aratrmaya gre insanlarn sinir sistemi tarafndan stres durumlarnda salglanan glikokortikoid hormonunun dzeyi korku, yeniliklerden kama halinde daha yksee kmakta, buda erken lmlere sebep olmaktadr. Bu duruma neofobi deiiklik ve yeniliklerden korkma- ismini veren ABDli bilim adamlarna neofobisi olan kiilerin mrlerinin daha ksa olduu tespit edilmitir.191 bu aratrmannda belirttii gibi yeniliklerden korkmayp kefetmek gerekmektedir. Ancak en nemli diren nedenleri arasnda belirsizlik ve bilinmeyen, baarszlk, gelecek korkusu ve istekli olmamak vardr. 4.4.1.1 Belirsizlik Ve Bilinmeyene Kar Korku Deiime diren gstermelerinin en byk nedeni deiim hakknda yetersiz bilgiye sahip olunmas, deiimin yapaca etkiyi ve deiim karsnda ne ekilde hareket edilmesi gerektiinin bilinmemesinden kaynaklanmaktadr. nk bireyin deiim konusunda ikna olabilmesi iin nce "bundan nasl etkileneceini?" yada "bundan dolay kazancnn yada kaybnn ne olacan" bilmesi gerekmektedir. Bu sorulara cevap bulamayan alan: ie odaklanamaz, deiimle ilgili mesajlar ilevselletiremez, deiimin baarsna katkda bulunamaz. alanlarda deiimin gerekliliine dair bir inan oluturulamazsa, deiimin nasl yaplaca ve sonular net bir ekilde ifade edilemezse deiim iin isteksiz tavrlar sergilenir. Bu bilinmezlik alanlar iin korku kaynadr da. Belirsizliklerin ortadan kaldrlmas deiime direnci hafifletici bir fonksiyondur.192 Deiimin etkin olabilmesi iin nce deiimin tm iletmeyi nasl etkileyeceini anlamak, ngrmek, ona gre gelecee ynelik beklentileri tanmlamak ve ynetmek gerekir. Kurum ierisinde deiimden farkl dzeylerde etkilenecek farkl gruplarn farkl iletiim ihtiyalar olacaktr. Bundan dolay en ok etkilenenden, en az dzeyde etkilenene kadar herkesin neyin deitiinden, ne zaman deitiinden,
191 192

Yenilik Fobisi Erken ldryor, Milliyet Gazetesi, 10/12/2003 YALIN, a.g.e, ss.105-113.

99

neyin artk olmayacandan, neyin kalacandan, neyin balayacandan, bu deiimin nasl gerekletiinden ve ne ekilde deitiinden haberdar olmas gerekmektedir. nk alann aklna ilk olarak bunun bana etkisi ne olacak? sorusu gelmektedir. Eer yant kendiliinden gelirse, bu byk olaslkla olumsuz bir alglamayla birlikte ktmser bir yant olacaktr.193 Bu kritik nokta projelerin tm aamalarnda belirlenmelidir. Eer ama zamannda bte dahilinde baarl bir deiimin gerekletirilmesi ise organizasyon iindeki alanlarn ne olacana, nasl olaca ve ne kadar sreceine, projenin dnm noktalarna ve herkesin idari beklentilerinin detaylar mutlaka gereklidir.194 Baarl bir deiim; birden fazla iletiim kanal aracl ile mesajlarn gnderen ve toplayan. Doru mesaj iin en doru kanal kullanan ve gerektii zaman jenerik bilgi yerine daha spesifik bilgiyi kullanan iletmelerde gerekleir. 4.4.1.2.Baarszlk Korkusu Gerekli deiime ayak uyduramayacan yada yeni evreden yardm almadan etkin bir ekilde alamayacan dnen kiiler de deiime diren gsterir. nk deiimle birlikte yeni alma yntemleri yeni grevler sorumluluklar olumaktadr. Sadece bu rollerin farknda olmak deil gerekli aralar ve eitimlerle donatlm olmakta gerekmektedir. alanlarn yeni rollerine adapte olabilmeleri iin teknik bilgi ve davransal boyutlar, yetkinlikler baznda eksikliklerin belirlenmesi ve bunlarn hzla kapatlmas gerekmektedir. Bu sre kiinin de kendisinde deime potansiyelinin olduunu grmesine yardmc olacaktr. 195 Sadece rollere kar yabanclama deil; insandaki fiziksel yetersizliin getirdii kavrama ve alglama bozukluklarnn da grld yallk faktr, astlarn

K GARRETY, R BADHAM, V MORRIGAN, The Use Of Personality Typing In Organizational Change: Discourse, Emotions And The Reflexive Subject , Human Relations56, Feb 2003, ss. 211235 194 Alex CULLEN, Rebuilding IT Culture After Organization Change, Quick Take, February 9, 2006, s.25 195 NC, a.g.m.

193

100

niteliindeki deiimler, bilgi iiliine kay, toplumsal ve siyasal deiimler, ynetimde, grevde yetersiz hissedilmenin nedenlerindendir.196 alanlarn yeni rollerine adapte olabilmeleri iin teknik bilgi ve davransal boyutlar, yetkinlikler baznda eksikliklerin belirlenmesi ve bunlarn hzla kapatlmas gerekir. Bu noktada deiimi kabullenmi, bu sayede yetenek ve becerilerini gelitirmi kiiler yaratarak onlarn bu grubu ynlendirmesi de ie yarayan yntemlerdendir.197 Deien bu durumda alanlarn kendilerinin baar iin gereken yeteneklere sahip olup olmadklarndan emin olamamalar beraberinde baarszlk korkusunu da getirir. Pek ok irket u hataya dmektedir: alanlarna, irketin azami yararna olan bilgi ve gven dzeyini arttrc yeni sisteme gei ve yeni sistemle ilgili kapsaml bir eitim vermemektedirler. Bu eitimi, kesilmesi gereken bir harcama kalemi olarak grmektedir. Bu durum, kslmas en tehlikeli ve en pahal eylerden biridir. Hazrlk ve takviye eitimlerinin olmamas veya bu alanlardaki yetersiz eitimler irkete dorudan ykm getirici baz giderleri ve daha da tehlikeli dolayl harcamalar da ierebilir.198 4.4.1.3. Gelecek Korkusu Kiisel kayglar n plana kan ve kayglarna doyurucu cevaplar alamam insanlarda deiime diren gsterir. bu kiiler en ok "bu deiim sonucunda kendilerine ne olaca?", "deiim sonucunda mevcut konumlarnda kalabilecekler mi?" gibi kayglar ierisindedirler. Deiimden sonra ortaya kacak ilerin mevcut alkanlklar, pratiklii ortadan kaldracana ve mevcut durumda sahip olunan g

smail TRKMEN, Bilgi Toplumuna Gei Srecinde letme Yneticilerinin Yetersizlemesi, Verimlilik Dergisi, Yl 8, Say 11, Kasm 1996, ss.75-95. 197 Esin GEDK, Deiimin Anahtar alanlarn Elinde, Hrriyet Gazetesi, 14.06.2005. 198 CULLEN, a.g.e

196

101

ve yetkinin kaybedilecei dorultusundaki inan deiime kar bir diren oluturabilir.199 Daha ok ynetici dzeyinde grlen bu diren, maddi ve manevi, gelecek korkusundan kaynaklanmaktadr. nk u anki ar dzeyine ulaabilmek iin yllarn veren kiinin deiime adapte olmayp, iin dnda olmas durumunda kat kat daha fazla mesafe kat etmesi gerektii gerei kiileri tedirgin eder.200 in u anki i gcn nasl etkileyeceinin, iten kartlma durumunun olup olamayacann ya da u anki i gcnn iletmenin zorunlu bir paras olup olmayacann kesin olarak tanmlanmasnn zerinde nemle durulmaldr. Ne tr eitim gereksinimleri vardr? Planlama aamasnda iten kartlacaklarn tanmlanmasna ynelik her trl aba harcanmal ve etkilenenlere kar nlemler alnmaldr.201 nk alanlarn dikkatini, daha fazla krllk, ve sisteme adapte olup irketi byten kiilere yksek maa gibi faktrler deil; bu deiim sonucunda azaltlan personel says ekmektedir. Deiimle birlikte alanlarnda ayn paraya veya daha az paraya daha ok i yapacaklar fikri vardr. Ayrca alann bu kadar yldr doru yaptmz bir eyler olsa gerek. Bunun yannda, u anda hala ii biliyorum ve kavryorum, nk eitli kademelerden geerek buraya geldim, ama siz bunu deitirirseniz tm alanlarm bunu benim bileceimden daha fazla bilecekler. Yalnzca bu da deil, deiimin bir blm yeniden kurumsallamaktr ve modern kurumlar irketin kademelerini altst eder. Kademeleri alt st etmek, yneticilik pozisyonlarn azaltr, mzik durduunda kalan sandalyelerden birini tutsam bile, bu u an sahip olduumdan daha az ykselme ansna sahip olacam anlamna gelir 202 inanc da gelecek korkusunu perinler. Bu durumlarn ortadan kaldrlmas iin deiime katlacak herkesin, gelecek konusunda

YALIN, a.g.e, ss.105-113. Bob LEWIS, Change Can Be Painful, So Its Natural For People All Over The Company Resist, IS Survival Guide, Jun 1999, s.19 201 CULLEN, age, 202 LEWIS,a.g.e
200

199

102

fikir sahibi olmas, deiimden heyecan duymas ve gvenin salanmas gerekmektedir. 4.4.1.4. stekli Olmamak Deiim aslnda gnlllk esasna dayanr; alanlarn yaplan almalar anlamalarn, kabullenmelerini ve almalara katlmalarn salayc bir sretir. nsanlar deiime ancak bir eyler kazanacaklarn ikna olduklar takdirde - bu kazan maddi, manevi veya entellektel alanlarda olabilir - hazr olurlar. Ancak iletme ierisindeki deiim ve sonular her zaman herkesin beklentilerini tatmin etmeyebilir. Bu aamada da kullanlabilecek aralarn en etkilisi kurumun performans ynetim sistemidir. Deiime istekli olmayan alanlarn deiime olan yaklamlarn deitirmenin yolu performans ynetimi ya da dl stratejilerinin tekrardan gzden geirilmesi ile olacaktr. Aslnda deiimin kalc olmas iin de srecin bir performans ynetimi sistemiyle desteklenmesi arttr. Aksi takdirde yaratlan davran deiiklikleri ksa bir sre iin geerli olup, eskiye, daha alldk, bildik yaplara dnme eilimi gsterebilir.203 Harvarda yaplan bir aratrmaya gre ise bu davranlar, bireyin iletmeyle arasndaki balln formel, psikolojik ve sosyolojik boyutuyla ilgilidir.204 letmeyle birey arasnda balln formel boyutu, i tanmlar szlemeler, performans deerlendirmeler gibi iin gerektirdii temel grevleri ifade eder. Bundan birey rgt iin ne yapmas gerektiini, bu sre ierisinde ne gibi yardmlar alacan, performansnn nasl, ne zaman deerlendirileceini ve geribildirim eklini bilmek ister. Ancak deiim srecinde yneticiler tarafndan aklk getirilmeyen, cevaplandrlamayan bu sorular alan tarafndan deiime kar direnci dourur. Psikolojik boyut ise alan ile iletme arasndaki gven ve ballk duygularn ierir. Sadk ve iin gerektirdii her eyi yapmas beklenen alan, deiimle birlikte
NC, a.g.m. Paul STREBEL, alanlar Neden Deiime Diren Gsteririler?, Harvard Businee Review, Mess Yaynlar, Mays-Haziran 1996, s.38.
204 203

103

ne kadar daha ok almak zorunda kalacan, almasnn sonucunun nasl tatmin edeceini ve bunun abasn karlayp karlamayacann cevabn arar. Fakat iletmeyle psikolojik ball phesiz olan alannn beklentileri deiim srecinde gz ard edilebilmekte buda deiime dirence sebep olmaktadr. rgt kltrnn yansmas en iyi sosyolojik boyutta gzlemlenebilir. letmenin misyonu, hedefleri, kariyer geliimindeki, kaynak dalmndaki, risk paylamndaki alglamalar ile arasnda bir ba kurulur. Deiim srecinde iletmenin aklamalar ile ynetim davranlar arasndaki uygunluk veya uygunsuzluk, alan direncini tetikler. Bu duygularn organizasyona bir tavr veya diren olarak yansmasnn temelinde; kiinin dahil edilmemi hissetmesi, sanki srele hibir ilgisi yokmu gibi deiimin bireye dayatld hissine kaplmas, deiimden korkmas, deiimin gerekelerine inanmamas ve kendini yetersiz hissetmesi yatmaktadr. Bunlara kar gsterilen dirence de aklc diren denmektedir.205 Baz nlemler ve zm nerileriyle nne gemek veya etkisini hafifletmek mmkndr. Ancak hibir kant, gereke, aklama yada ikna abasnn, deiimi gnll olarak kabul etmeyecei insanlar, deimek istemezler ve bu tr insanlarn bir kuruluta nasl ynetilecei byk lde rgtsel kltre baldr. Bu duruma akld diren denilmektedir. 4.4.2. Diren Ynetimi Diren ynetimi iin alanlarn ncelikleri iteki deiimin gereklerini anlamalar ve bu admlar karsndaki diren dzeylerini tespit etmek gerekmektedir. 4.4.2.1 Diren Dzeylerinin Belirlenmesi diren dzeyi vardr. Bu dzeyler ne kadar iyi tanmlanrsa, direnle karlaldnda alanlara uygun stratejilerin yaratlmas iin yardmc olmak o oranda kolaylaacaktr.206
205 206

Deiime Kar Diren, The Futurist, Mays-Haziran2001, MAURER, a.g.e

104

Dzey 1-Bilgi Temelli: Dirence balang noktasdr. alanlardan tamamen farkl bir ey talep edildiinde daha fazla bilgi, daha iyi argmanlar, ayrntl olgular talep etmektedirler. Bu srete alanlar dnr ve makul hareket ederler. Fikrin kendisiyle uzlaamamas, bilgi ve tantm eksiklii, aknlk hakimdir. Deiime gsterilen tm direncin dzey 1mi gibi algland hatasna dlmektedir. Oysaki deiime kar duygusal ve fizyolojik bir tepkime takip etmektedir. Dzey 2 - Bu Deiime Kar Fizyolojik ve Duygusal Tepki: Korku zerine kurulmutur: insanlar yzlerini, arkadalarn ve hatta ilerini kaybedeceklerinden korkarlar. Duygusal Beyin adl almasnda Joseph Le Doux bundan korku tepkisi olarak bahsetmektedir. Bu fizyolojiktir ve kontrol edilemez.Tansiyon artar, adrenalin salglanr, kalp at hzlanr bilin devreye girmeden hareket eder. Le Doux yaayan organizmalarn en temel hayatta kalma mekanizmalarnn zeka deil, duygular olduunu belirtmitir. Duygularmz, bilincimiz daha ne olduunun farkna varmadan tehlikeye kar bizi uyararak, hemen harekete gememizi salarlar. rnein; birden byk bir arpma grlts duydunuz. Byk ihtimalle ellerinizi banzn arasna alp, hemen yere ktnz ve ancak ondan sonra sesin nereden geldiine bakabildiniz. Bu hareketleri bilinciniz ne yapacana karar vermeden yaptnz bir harekettir. nsanlar beyinlerinin farkl bir blmyle tepki vermektedirler. Onlar bunun farknda olmasalar bile, beyinlerinin amigdala ad verilen blgesi bunun tehlikeli bir ey olduu ve gerekten savamaya veya kamaya hazr olmalar gerektii konusunda onlar uyarmaktadr. G veya kontrol kayb, stat kayb, itibar ve saygnlk kayb, beceriksizlik duygusu, yaltlma ve terk edilme, baka bir eye teebbs etmeme duygularn barndrr. 207 Dzey 3 - Halihazrdaki Deiimden Daha Byk: Kltrel, dinsel ve rksal farkllklarn alandr. Dier bir deile, insanlar sizin temsil ettiiniz kiiye direnirler. Bu derine yerlemi bir eydir ve eldeki dncelerden daha byktr. nsanlar fikre direnmiyorlar gerekte fikrin kendisini seviyorlar- ancak sizin kiisel zelliklerinize direniyorlardr. Bu dzeyde bir farka kilitlendiysek, rkmzn, kltrmzn, cinsel tercihlerimizin ve dini snrlarmzn bizi olayn dier ynlerini grmekten nasl alkoyduunu grebiliriz. Bir durumda hareket ediliyorsa, dier
207

MAURER, a.g.e

105

tarafn gr ve dncelerine pek itibar edilmez. Bu durumda, inanmak grmektir. Bu durum kiisel gvensizlik tarih, kltrel, etnik, rksal ve cinsiyet farkllklar, deerler arasnda belirgin anlamazlklar ve beynimizde canlandrdmz nakil yani Diren gsterilen kiinin anne veya baba gibi birini temsil etmesinden kaynaklanmaktadr.208 Direncin ciddi bir ekilde ele alnmas ve bu konuda sorumluluklarn yerine getirilmesi isteniyorsa, uygulanmas gereken bir ok strateji dzey1de yer almaldr. Dirence balang noktas olan bu dzeyde alana biraz daha fazla ilgi verilir, bltenler, videolar ve powerpoint sunumlaryla desteklenirse, kafas karm birey deiime kar daha effaf ve net bir davran biimi sergileyebilir. Dzey 1de uygulanan taktikler nadiren Dzey 2 ve 3 iin de geerli olurlar. Ancak dier dzeyler kiinin duygusal, kltrel, z yapsyla balantldr. 4.4.2.2 Diren Ynetim Plan Baarl diren ynetimi iin ilk ve en nemli nleyici adm alanlarn iteki deiimin gereklerini anlamalarn salamaktr. Herhangi bir i deiiminde diren ynetimi hem nleyici planlamay hem de tepkisel mdahaleleri iermektedir Diren retkenlik kayb ve zaman ve kaynak harcamas haline dntnde alanlar, sklkla, tepkisel nlemlere maruz kalrlar.209 nleyici diren ynetimi sistemli olarak direncin nereden geleceini ve neye benzeyeceini tanmlamak zerine kurulmutur. Ynetim kritik aklar ve olas diren noktalarn bulur ve onlar ortaya kmadan nce mdahale eder. nleyici diren ynetimi, ynetim tarafndan planlama, sponsorlar, mdrler ve danmanlar tarafndan mdahale gerektirir. Tepkisel diren ynetimi ise direncin belirli noktalarna tepki vermektir. Tepkisel durumda, yneticiler alanlar dinlemeli

208 209

MAURER, a.g.e PROSCI, Top Five Reasons Employees Resist Change, Change Manegement Learning Center, Sep 2004, s.5

106

direncin kaynan tanmlamal, belirli hareket aamalar gelitirilmeli, bildirilmeli ve iler hale getirilmelidirler.210 Diren ynetim plan diren ynetimine nleyici bir yaklamdr. Deiim plannzn ilk aamasnda potansiyel diren noktalarn tanmlamanzda yarar var. Deiimi uygulama plannz ilerledike, ek diren alanlar ortaya kabilecektir. Diren ynetimi plan yaratmak iin drt aama vardr:211 1. Deiime kar direncin neye benzediini ve nasl tanmlanacan belirlemek gerekmektedir. Deiim ynetimi ekibi ve proje ekibiyle beyin frtnas yaplmas. Hissedarlar ve sponsorlarla beyin frtnas yaplmas. 2. Deiim yaayan iletmenin gsterdii direnci ynetmek iin, strateji ve i yardmlar hazrlamak gerekmektedir. Pek ok vakada diren, dorudan danmanlk veya en st dzey yneticinin o alan takip edip kontrol altnda ynetilmesiyle baarya ular. Direnci ynetmek, sadece deiim ynetimi ekibinin veya deiim ynetim liderinin tek sorumluluu deildir. D ve i mteriler gibi deiimden etkilenecekler iinde strateji oluturulmaldr. Stratejiniz her aama iin WIIFMyi (whats in it for me - Bunun bana yarar nedir?) sorusunu iermelidir. Bu durum direncin daha iyi analiz edilmesini salar 3. Diren ynetimi yaklamnn hissedarlar ve sponsorlarla hazrlanp, gzden geirilmesi gerekir. Diren ynetimi plannn, deiim ynetimi eitimlerinde kullanlmas iin yneticiler ve kolar tarafndan bilinmesi gerekmektedir. Deiimin bykl, kurum kltrnn bu deiime hazr olmas veya olmamas, ynetim kouna farkl roller yklemekle birlikte, direnle baa kma ve
M DOYLE, T CLAYDON, D BUCHANAN, Mixed Results, Lousy Process: The Management Experience Of Organizational Change, British Journal Of Management, Sep 2000, ss.59-80. 211 PROSCI, a.g.e
210

107

diren ynetimine uygun strateji belirlemede nemlidir. hakknda kritik dnceleri ortaya koymaktadr. 213

212

Aadaki tablo diren

ynetimi etkinliklerinin deiimin boyutu ve deiime urayan kurumun vasflar Tablo 4.1. Diren Ynetimini Kiiselletirme emas
DEM ZELLKLER KK KURUMSAL VASIFLAR Direnle baa kma hz DRENL Sonularn iddeti Diren ynetimi stratejisi Ana ko Direnle baa kma hz HAZIR Sonularn iddeti Diren ynetimi stratejisi Ana ko Yava Balangta Kk Giderek Artyor nleyici Amir Kii Yava Kk Tepkisel Amir Yada Proje Yneticisi Orta Balangta iddetli Tepkisel Amir, Komuta Zincirindeki En Yksek Kii Orta, Sonuta Deiimi Sezinliyorlar Komuta Zincirindeki En Yksek BYK Hzl Ve Kararl iddetli

Kaynaka: PROSCI, s.6 Deiim kanlmazdr, ama baarl deiim gerek olmaktan uzaktr. Daha dorusu, baarl deiim, deiimi planlamaya, deiim srecini ynetmeye ve deiimi devam ettirmeye baldr. nsanlar sklkla deiime kar karlar, o yzden de baarszlkla sonulanacak davranlarda bulunurlar. Deiim zor bir sretir, kurumun her kesinden direnci davet eder. Direnci tanmlamak ve azaltmak deiimi ynetmenin temelinde vardr. 4.4.3 Deiim Sreci Modeli ve Diren Davranlar likisi Mevcudu terk edip, yeni bir duruma gei srecini gerektiren deiim sreci Kurt LEWN tarafndan gelitirilen zme-deiim-yeniden dondurma aamalarn ieren deiim sreci modeliye tanmlanmaktadr.214 Deiim sreci, zme
DE MORGAN, R ZEFFANE, Employee Involvement, Organizational Change And Trust In Management, International Journal Of Human Resource Management 14,Feb 2003, ss. 55-75 213 PROSCI, s.6 214 Tanl KILIN, Deiimi Kim Ynetmeli?, Executive Excellence, Yl 5, say 49, Nisan 2001,s.21.
212

108

(unfreezing), mevcut durumun bozulmas ve deiime kar kat ve olumsuz tutum iinde olabilecek kiilerin deiimin gereklilii konusunda ikna edilmesiyle balar. zdrlerek yumuak hale getirilmi bu deikenlerin yeni bir ekil almas; deiim (change); mevcut durumdan farkl bir konuma/duruma ulalmasyla devam eder. Yeniden ekillendirilen bu deikenler bu hali ile yeniden dondurulur katlatrlr; dondurma (refreezing); ilikileri, prosedrleri ve sistemleri artk bu yeni durumu esas alarak, ilemeye balar. Bylece yeni durum, bir nceki duruma dn engelleyecek tarzda organizasyonun temel konusu haline gelecektir. Organizasyonlarda deiim srecinde karlalan en belirgin kiisel davran biimi ise sras ile reddetme, direni, uyum, kabul ve destektir. 4.4.3.1. zme Sreci Deiim, var olan durumun zlmesi yeniden ilenebilecek, deiimlere uygun olabilecek hale getirilme srecidir. Bu zlmenin gerek rgt yapsnda gerekse alanlar zerinde gereklemesi salanan salkl iletiim alkanlklar ve ilikileri devam ettirmek iin nemlidir. Deiimin niteliinin, nedenlerinin, zamanlamasnn ve i gren zerindeki etkisinin tespit edilerek ak bir dille anlatlmas, alanlarn deiimden her hangi bir kaybnn sz konusu olmadnn belirtilmesi alanlarn gven duymasn salayacaktr. Bu durum zme srecini kolaylatrr. Toplant, beyin frtnas yaparak deiimin her admnda alanlarla beraber hareket etmek, alanlar deiim srecine katmak ve bylelikle ilgisi olmayan deiiklik deil, sadece gerekli olan deiiklikleri yapmak, deiime kar olan direnci hafifletmenin yan sra bu srecin baaryla tamamlanmasna yardmc olacak faktrlerdir.215 Mevcut sorunlarn yapdan m, yoksa kiilerden mi kaynaklandn tespit etmek. Eer yapdan kaynaklanyorsa sorunlar mevcut yapdaki kk deiimlerle giderilebilir mi yoksa kkl deiimlere mi gerek duyulmaktadr. Bu tr bir aratrma yapmadan dorudan yapda kkl deiimlere gitmek, ok basit bir ekilde zmlenebilecek sorunlar giderek karmaklatrp iinden klmaz hale getirebilir. Bazen sorunlarn kayna yapdan ok belirli pozisyondaki kiiler olabilmektedir. Dolays ile sorunlarn srelerden mi, yoksa kiilerden mi kaynakland ilk
215

CAMISON, a.g.e

109

aratrlmas gereken konudur. Eer sorunlarn kayna kiiler ise, srelerin (ve buna bal olarak yapnn) deitirilmesi hi bir ie yaramaz. Byle durumlarda olan firmalar srekli yeniden yaplandklar halde hala sorunlarn bir trl zemezler. Oysa zm yeniden yaplanmadan ok daha basittir : Kiileri deitirmek, mevcut durumu zmek. 216 4.4.3.2. Deiim Sreci Pek ok danman mterileri neyin neden deimesine veya neyin neden deimemesine yant ararlarken onlara yardm edebilirler. Sorunlar KM, NE ZAMAN ve NASIL sorular yant beklerken kar. Ekonomik gvensizlik, belirsizlik korkusu, sosyal ilikilerin tehdidi, kendini deiime uydurma zorluu, deiim ihtiyacn gz ard etmek, gven ve anlay eksiklii eklinde kendini gsterir. nk insanlar statkocudur. Statkocu temel i gdleri i banda bulunanlarn dnce sistemlerine yerlemitir bunlar kazyarak deitirmek zaman alr.
217

Her deiim

alan iin iini kaybetme yada cretlerinde indirim gibi yaam standartlar bozacak tehlike olarak alglanabilir. Deiim almalar doal olarak belirsizlik ortam oluturur. Bu ortamda kii neler olacan ve bunun karsnda neler yapacan bilemez. Oysa insanlar ileri her zaman allageldii ekilde ve gvenle yapmay tercih ederler. Deiim neticesinde isiz kalma yada pozisyon deitirme nedeniyle sosyal statdeki oluabilecek deiimler irket ii yada d dostluklarn bozulmasna neden olabilir. Ayrca yaplan deiim sonucu yeni srelere gre insanlar kendilerini beceri ve bilgi konusunda gelitirmek zorunda kalrlar. 218 Bunun sonucunda kayg ve tela ba gsterir. nsanlar deiim ihtiyacn benimsemeyerek buna tepki olarak klasik (geleneksel) srelere daha sk sarlmak isterler ve deiim esnasnda ynetime kar oluabilen gvensizlik ve yanl anlalmalar kiisel dirence neden olur.

Mehmet Cemil ZDEN, Yneticiliin Karanlk Koridorlarnda Yeniden Yaplanma, anakkale Onsekizmart niversitesi, Biga BF, Ynetici Topluluu Makeleleri, Mays 2005,s.27 217 Elaine BERNARD, Management Resistance To Change: Case Study Result Inthe Introducton Of Computer Informaton Systems, Harvard Universty Trade Union Program, June 2000,s.11 218 Richard PEYNOT, Change Management Teams Need High-Level Support, IdeaByte, February 12, 2002,s.34

216

110

Eer bu korkulara gereken zen gsterildii, planlama ve uygulamalarda kendinize zg bir biimde onlarla ilgilenilirse, korkularla en bata karlalr. Dzgn bir planlama, eitim, anlay ile diren bertaraf edilerek alanlarn gndemine girer. 219 4.4.3.3. Yeniden Dondurma Sz konusu deiim ve getirdii kriterleri iletme iin esas kabul edilmesi ve bu uygulama zerinden yaamn devam etmesi durumudur. Kurumun ve rgtn bu deiimi kabul edip eski duruma dnmemesi bu durumu esas kabul etmesidir. Bu deiim srecinde gsterilen diren davranlar aadaki gibi gsterilebilir. Bu davranlar insanlarn deiimi iyi ve kt bir fikirmi gibi grmelerinden kaynaklanan tutum farkllklarndan kaynaklanmaktadr. Deiime iyimser olumlu yaklam gsteren ekil 4.1de balangta bilinmeyen iyimserlik vardr, yetersiz bilgiye dayanan saf bir abadr. Daha sonra deiim kararlarnn gerek deerini kefedildiinde, bilinen ktmserlike geitir. Deiimin gereklilikleri renildikten sonra, kararn sonuta iyi bir karar olmu olabilecei anlalr. Bu noktada durum gzden geirilir. Eer bu aamay geme baarlrsa, deiimin hem bedellerinin hem de kazanlarnn gerek anlayna dayanan tnelin ucundaki a yani umut dolu gereklie ulaabilir. Bu deiim baarlabilecek ve byk blmnn baarlm bir ey olduu bilinen iyimserlii salayacaktr. Sonunda, deiim tamamlanm olarak grlecektir.220 deiim tm

CULLEN,.a.g.e Jay MARSHALL, Dary R.CONNER, Another Reason Why Companies Resist Change, Strategy &Business, Agust 2000, ss 2-5
220

219

111

ekil 4.2 Deiime yimser Yaklam

ZME
KTMSERLK

DONDURMA DEM
Umut Dolu Gereklik

Bilinen Ktmserlik

GZDEN GERME Bilinen yimserlik

Bilinmeyen yimserlik

Deiim

ZAMAN

Kaynaka: MARSHALL,s.2 ekil 4.3 Deiime Ktmser Yaklam

ZME
fke

Depresyon

DONDURMA

DEM PAZARLIK
Snanma

nkar KTMSERLK

Hareketsizlik Kabullenme Duraanlk

ZAMAN

Kaynaka: MARSHALL,s.3 ekil 4.3. nsanlarn deiimi kt bir fikirmi gibi grdklerindeki direnci gstermektedir. Bu durumdaki diren davranlar aadaki gibi sralanabilir.221

221

MARSHALL, a.g.e, s.4

112

Duraanlk: Bu aama deiimin aklanmasndan nce gelir ve hali hazrdaki durumu temsil eder. Hareketsizlik: Olumsuz olarak alglanm bir deiime verilen ilk tepki oktur. Deiim kiiye o kadar gerek d gelir ki kii bu durumu kavrayamaz. nkr: Eer bunu grmezden gelirsem, geer gider. Kii deiim projesinin gerek olmadn umut eder. fke: Bu aama dier alanlara ynelen ve gerek haline gelen d krkl ile ekillenir. Pazarlk: nsanlar deiimin etkilerini azaltmak iin pazarlk yapmaya balarlar. lerin sonulanma tarihlerini uzatma, deiim balangcnda deiiklikler yapma ve hatta yeniden grevlendirilme eklinde talepler olabilir. Depresyon: Pazarlk sonu vermediinde kii deiimin gerek ve srekli olduunun farkna vardnda strese girer. Bunun olumlu taraf kabullenmenin balangc olmasdr. Snama: Pazarla benzer, kii deiimi kabullenir ve yeni koullara nasl ayak uyduracan dnmeye balar. Kabullenme: Deiimin tamamlanmas. Duraanlk, hareketsizlik, inkar, fke ve bilinmeyene kar iyimserlik, bilenene kar ktmserlik tavrlar ynetim sreci yaklamnn zlme srecini kapsamaktadr. Kiisel tepkilerin durumunun gzden geirilmesi ve kendi artlar dorultusunda pazarlk yaplmas, deiim srecini ifade etmektedir. Deiimin kabullenilmesi srasnda yaanan depresyon, olayn ve kiilerin snanmas, umut dolu ve iyimser olmak deiim kavramnn benimsendiini ortaya koyar ve deiim sabitlenir.222Ancak diren her zaman ak bir ekilde olmaz, gizlide olabilir. Tehlikeli olanda gizli direntir. Gizli diren ynetilmesi zordur nk kar konulamamaktadr. Ayrca ifade edilen ey kastedilen ey olmayabilir. Tm bu deiime diren yaklamlar iin nlemler ve zm nerileri gelitirilmelidir.

DJ STANLEY, JP MEYER, L TOPOLNYTSKY, Employee Cynicism And Resistance To Organizational Change , Journal Of Business And Psychology 19, Summer 2005, ss.429-459

222

113

4.4.4 Deiime Dirence Kar nlemler Organizasyonlar 3Tye time, territory, technology- zaman, blge ve teknolojiye gre ayrlr. Deiimlerde bu balklar altnda gerekleir. yapma srelerindeki deiimler, i yaplan blgedeki iletmeden veya evreden kaynaklanan deiimler ve teknolojik deiimler, alanlar ncelikli etkileyen faktrlerdir. Bu deiimlerden alann en az dzeyde etkilenmesi iin ynetime katlmna, ekip almasna ve yatay rgtlenmeye nem verilmelidir Deiime kar oluan direncin, deiim srecine hem organizasyon hem de alanlar asndan zarar vermemesi iin salkl iletiim, yaratlan gven duygusu, aklk, bireyin yetitirilmesi, gnlllk ve katlm nemli faktrlerdendir. Bunlarn yan sra deiim srecindeki motivasyon ve liderin oynayaca rolde deiimin baarsn etkileyen, direnci hafifleten faktrlerdendir. 4.4.4.1. Motivasyon Deiim srecide motivasyonuna artrlmas deiim vizyonunun yaratlmas ve bunun alma ekibiyle paylalmasyla balar. Bylelikle alanlara ama, aklk, anlam ve gven duygusu verilmi olur. Bu deiim srecinde alanlarn hepsinin ayn beklenti dzeyinde ve alglayta olmas beklenmemelidir. Bundan dolay her bir alann ne hedefledii, beklentileri, skntlar veya umutlar hakknda bilgi edinilmesi, onlarn irket iindeki konumlarnn hayallerini gerekletirmek iin bir ara olduu ynnde motive edilmesi gerekmektedir. Bir dier motivasyon aracda deiimin getirdii gereklilikler ve yeni beceriler konusunda alanlarn ustalamasna ve yeterliliklerinin artmasna destek olmaktr. Kendinden ne istendiini bilen alan deiimin her admnda korkusuzca ilerler. Motive etmek iin ak bir ynlendirmeye, anlaya, dinleme ve renme isteine, deiim modelinin gerek olaca bir vizyona ihtiya vardr.223

Mark DAVID, Deiim Srecinde Motivasyon, Executive Excellence, Yl 6, say 66, Eyll 2002, ss.14-15

223

114

Motivasyonun ykseltilmesi, alanlarn gelitirmek isteyen, nasl daha iyi olabilecekleri konusunda onlarla konuan, geribildirim isteyen ve deiim srecinde kesintisiz bir izleme plan olan yneticiyle mmkndr. Deiimin kou olmak deiimin nasl gereklee bileceine, sonuca nasl varlacana ilikin bir sretir.224 4.4.4.2 Liderlik ve Koluk Deiimin lideri olabilmek iin ncelikle rgtn en deerli ve deimez varlnn insan olduunu kabul etmek, insan odakl ve demokratik bir yaklam ierisinde olmak gerekir. Lider deiimle nasl yaanabileceinin ve bu deiim dngsnde alanlar kaybetmemenin yollarn aramaldr. nsana yrekten inanmal, mkemmeli aramal, eyleme dnk olmal, alanlara ve herkese kar gven yaratmaldr. Karmak sorunlarn stesinden gelebilmeli, katlmc bir yap oluturmal, kendisine her konuda yardm ve destek olacak etkin bir takm kurmaldr. letiime nem vermeli, istek ve ihtiyalara duyarl olmaldr.225 Deiimle birlikte iletmelerin taze kana, perspektiflere, yeni dnme yollarna, yeni beyinlere, yeni liderlere ihtiyac vardr. Bu yeniliklerin organizasyon ierisinde verimli ve sinerjiyi artracak ekilde almas kontrastla mmkndr. Farkl disiplinlerden ve sektrlerden gelen kiiler verimli gr ayrlklarn da beraberlerinde getirirler. Organizasyon ierisinde yaanan bu atma statkoyu engelleyerek yaratcl ve deiime uyumu destekler.226 Kantere gre lider alanlarn yeni dncelerine ak olmal, yksek beceri ve ura gerektiren standartlar belirlemeli, bu standartlara ulamalarna yardmc olmaldr. Sektrnde snrlarnn tesinde dnmesi gereken lider, farkl lkelerden, kltrlerden, davran biimlerinden insanlarla verimli alabilmelidir. nsanlara ilham verme ve onlar motive etmede baarl olmaldr.227 Bugnn deil yarnn uygulaycs olan liderler insan faktrn deiimin dnda braklmamas gerektiinin ve deiimde nasl etkili bir ekilde rol alacan fark eden kiilerdir.
Marshall GOLDSMITH, Deiimin Kou Olun, Executive Excellence, Yl 5, say 49, Nisan 2001, s.3. 225 Murray M. DANLZIEL, Stephen C.SHOONOVER, Changing Ways A Practical Tool For Implementing Change Within Organizations, Amacom,, NewYork 1998,s.5. 226 Jenny PREECE, Blair NONNECKE, Dorine ANDREWS, The Top Five Reasons For Lurking: Improvingcommunity Experiences For Everyone, Computers in Human Behavior, Nov 2003,s.45 227 Rosabeth Moss KANTER, Deiim Gurusundan Milenyum Taktikleri,Capital Dergisi, Aralk 1999, s.195.
224

115

Deiimin artk bir seim olmaktan kt bu dnemde, kurumlar alanlarnn deien i ihtiyalarna cevap verebilecek yeni beceriler kazanmalar, kendilerini gelitirmeleri ve deiim srecinde yaanabilecek zorluklar aabilmeleri iin bavurduklar yntemlerden biride koluktur. Deiim iin arzu ve istekli olan bir kiinin, bulunduu noktadan baka bir noktaya ulamasn salayacak geliim odakl yol gstericidir. zellikle deiimde dinamo grevini stelenen yneticilerin geliimi iin koluun gittike daha sk bavurulan bir yntem olduu grlmektedir.228 4.4.4.3. Bilgi Paylam Ve letiim Deiim karmak yapdr ve baars takm halinde alabilmek, bilgiyi paylamak renen bir kltr yaratmak ve sahip olunan insan kaynayla dorudan ilgilidir. Bilgi anda ayakta kalabilmek iin elde edilmesi gereken bilgi ve bunun uygulamalar srekli deimektedir. Bu deiim srecine ve etkilerine dayanabilmek iin srekli, mr boyu renmek arttr. renilen her bilginin zmsenerek hayata geirilmesi, kendi tarznzla ve tam zamannda, merak edilen eyi renmek, bilgiye uzaklamaktan kaynaklanan direnci hafifletir. Sanayi devrimiyle alma ilikileri nasl deitiyse, gnmzdeki insan zihni fonksiyonlar yerine ikame edebilen bilgi ynetim teknolojileri de alma ilikilerinde nemli deiim ve dnm nedeni olmutur.229 Bu teknolojilerin getirdii yeni rgtsel dzen ve alann gsterdii olumlu veya olumsuz yaklam uygulamann etkinliini belirleyicidir. nk alann gsterdii diren deiimin srecini etkiler, bilmemek , yeterli hissetmemek ve istememek gibi ekincelerden kaynaklanan direnci etkileyen en nemli unsurlardan biri teknoloji ve uygulama srecidir. Teknolojinin organizasyon yaamna nasl adapte edileceine, i yapma srecine kataca artlarn, eksilerin alan zerindeki etkileri ve kendisinin bu konuda yeterlilik gsterip gsteremeyecei bilgi andaki iletmelerin nemli sorunlarndandr.

228

RD EVERED- JC SELMAN, Essential Ways That Coaching Can Help Individuals, Witherspoon&White, CCL, 2003, s.7 229 GLOLU, a.g.e, s 618.

116

Teknolojik uygulamalardan faydalanarak, iletiim kuvvetlendirilmeli iletme ii gerekliliklerin sadece ilgili blmlerle snrl kalmayarak tm organizasyona datlmas ve merkezi ynetim yaklamndan uzaklalmas gerekmektedir.230 Bu koullarn salanmamas durumuna; birde deiimle birlikte alann artan sorumluu, deimesi gereken yetileri ve psikolojik alglay gz nne alnrsa deiime diren kanlmaz olur. Kurulularn ve bireylerin daha esnek ve uyumlu hale gelmesi deiimin korkulacak, kar klacak, sabote edilecek bir ey olmad belirtilerek, gerekeleri zerinde durulmaldr. Bu durum zelliklede bilgi teknolojileri uygulamalarnda gzlenmektedir. Bilgi ve iletiim teknolojilerinin yaratt ortam telekomnikasyon sistemlerinin glenmesi, lke snrlarnn nemini ortadan kalkmas, teknolojik deiimin temel rekabet unsuru haline gelmesi, bilgi teknolojilerinin nemini daha da artrmtr.231 nk bilgi teknolojileri ve projeleri, alanla teknolojik deiim arasndaki mesafeyi ksaltacak, direnci hafifletici uygulamalardr.

Marc S. GERSTEIN, The Technology Connection, Strategy And Change In The Information Age, Addison Easley Od Series 1997, s.10 231 Dursun BNGL, Kreselleme ve rgt Kltr, Ekonomi Baak Dergisi, T.C Ziraat Bankas Mfettileri Dayanma Dernei Yayn Organ, Yl 23, Say 104, Ankara Mart Nisan 1999, s.97.

230

117

5.

BLG

YNETM

PROJELER

UYGULAMALARINDAK

DEMLER VE ALIAN DRENC Bilgi teknolojilerinin iletme iinde aktif olarak kullanlmas beraberinde bir ok yeni sistemi, uygulamay, yeni sorumluluk ve grev tanmlarn getirmitir. letmeler bu deiim iin gerekli alt yapy salam olsa bile, davranlar deikenlik gsteren alanlarn tepkileri nceden tahmin edilemez. Deiimin etkili olabilmesi iin bilgi teknolojileri uygulamalar ve alan balants ilikisi kurulmaldr. 5.1 Bilgi Ynetim Projeleri Uygulamalarnda Deiimin Temelini Oluturan Unsurlar Bilgi ynetimini etkileyen nemli faktr vardr bunlardan birincisi bilgisayar destekli veri taban, dieri internet, sonuncusu ise bu iki arac kullanarak geribildirimleri (feedbackler) bilgi haline dntren insandr.232 Bilgisayar destekli veri taban ve internet teknolojik gelimelerin ve bilgi teknolojilerinin bilgi ynetimine olan etkisinin birer gstergesidir. nsan ise bilgi ynetiminin en nemli kaynaklarndan entelektel sermayedir. 5.1.1. Teknolojik Unsurlar Bilgi toplumu, ynetiminin en nemli getirilerinden olan bilgi teknolojilerinin i hayatna girmesiyle birlikte iler ve i yaamnn kalitesi deimekte sosyoteknik bir yap ortaya kmaktadr. Bilgisayarlamayla birlikte organizasyonlar yatay hale gelmi, orta ve alt kademe ayn uygulama alan iine girmitir. yaamnn kalitesi alana yatrm yaplarak eitim artrlarak, alma artlarnda rahatlk salanarak
232

BALOLU, a.g.m. s.12

118

mobilizasyon, ev ofisleri imkan verilerek ve hibir ekilde kendi veya ailesi adna salk gvenlik kaygs duymamas salanacak ekilde gelitirilmektedir. Tekniklerin, srelerin, yeteneklerin ve bilginin organizasyonla i ie olduu bu sosyoteknik yap tek bana almak yerine kendi kendini yneten takmlar olmay da beraberinde getirmektedir.233 Bilgi ynetimi projeleri kodlanm bilgiyi kullanarak, kaliteli, gvenilir, hzl bilgi sistemleri uygulamasdr. Bu bilgileri kiiselletirme ise alanlarn kiisel tecrbelerini kullanarak, kaliteli, gvenilir hzl bilgi sistemi uygulamasdr.234 Ebusiness erevesinde, CRM, MRP, ERP ve SCM gibi bilgi ynetim projeleri uygulamalar igcnn rgtlenmesiyle ilgili baz deiikliklere neden olmutur. alanlarn i tanmlarnn, teknolojik artlara ve i ykne bal olarak deitirilmesi deiik alanlarda grev ve sorumluluk yklenmesi esnek uzmanlamay, meslek ve ilerdeki genilemeden dolay alann iletme ii akkanln artran bir yaklamdr.235 Ayrca iletiim teknolojileriyle daha da etkinlik kazanan hareketlilik (mobility) kavram, alma srelerinin ve yerlerinin esneklemesine neden olmaktadr. evre faktrlerindeki hzl deiim organizasyonlarn karlat olaylar nceden belirlenemez hale getirmektedir. Bu durum deiik alanlarda uzmanlam ve farkl kltrlerle uyumlu olarak almay, yetenekli bir igcne sahip olmay bir irketin rekabet gcn arttran en nemli strateji haline getirmitir. Tm dnyada insan kaynaklarna dn ve alanlarn memnuniyetinin ncelikli yer ald ve dier tm unsurlarn yani yaratcln, yeniliklerin, kalitenin tamamen memnun olan insann baarabilecei hususlar olduu ileri srlmektedir.236 Bylelikle insan entelektel ve yaratc yapsyla en nemli rekabet unsuru olma zelliini elinde tutmaktadr. Ayrca alann maliyetten ziyade varlk olarak baklmasn ve

davranlmasn gerektirir. nk bilgi ynetim srecinde alan deneyimden kaynaklanan ve bilgi olarak geri dnm salanacak entelektel sermaye olarak grlr. letmeler iin yksek motivasyon, kaliteli i performans, yksek
ROBBNS, a.g.e, s.263. Grhan ALKIVK, Yeni Ekonomi Ve Bilgi Ynetimi, nce Kalite Dergisi, Say 15, 2001, s.37 235 GLOLU, a.g.m. 236 Erol EREN, Ynetim Ve Organizasyon, 4. Bas , stanbul: Beta Basm, 1998, s..96.
234 233

119

motivasyon ve katlm salamaktadr. Bu da bilgi merkezli kltr oluturmakla mmkndr. Kltr oluturmak, alanlar arasnda karlkl etkileimi hzlandrr ve bilginin tesinde bir kimya oluturur .
237

Bu , BYnin bir sonraki admdr da.

Bilgi ynetimi kltrnn belirlenmesi vizyonu da, i etkenlerini de etkiler. ekil 5.1 Bilgi Ynetimi Kltr
STRATEJ
SONU ALMAK N BLG LEMLER Altyap

VZYON
Bilgi Ynetim lemleri Verimli bilgi retimi , transferi, kullanm

ETKENLER
Verimlilik, retkenlik Uyumluluk

Davransal deiikler

Kltr deiim stratejisi

deal bilgi kltrnn znitelikleri

Kaynaka: ROBBINS,s.210 Eer iletmelerde bilgi merkezli bir kltr oluturulamadysa, bilgiye verilen nem tanmlanmadysa, normlar, gr ayrlklar ve gelecekteki ihtiyalarn tespiti yaplmadysa, deiim istekliliine nem verilmediyse, gereki bir deiim plan uygulanmadysa, yeni davran ihtiyalar tespit edilmediyse, altyap ve bilgi ilemlerini hayata geirme planlarn koordine edilmediyse yeni teknolojik uygulamalara kar tepki oluur. nk sonular ve etkileri kestirilemeyen deiime adaptasyon gtr. Entelektel sermayenin belirlenmesinde, bu unsurlarn ilikileri gz ard edilerek tek balarna deerlendirilmeleri sz konusu deildir. Entelektel sermayenin geliimi iin bireysel hedeflerin de belirlenmesi, bilgi ynetiminin uygulanmas, oluturularak alanlarn
237

bilginin rolnn belirlenmesi, organizasyonun bir bilgi haritas entelektel ve portfyn snflandrlmas, bilginin kayna olan sistemlerin belirlenmesi gerekmektedir. Ayrca rakiplerin,

Stephan P.ROBBINS, Essentials Of Organizational Behaviour, Chp.14 Technology And Work Design Prentice Hall New Jersey 2000, s.210.

120

tedarikilerin strateji ve bilgi kaynaklarnn deerlendirilmesi, zayflklarn ve yetersizliklerin belirlenmesi ve giderilmesi ynnde almalar yaplmaldr. 238 Ancak her ne kadar Bilgi ynetimi nda, bilgi ynetim projeleri araclyla, doru bilgi doru kiilere doru zamanda ulasa da, bu teknolojiler hibir zaman alann zekasnn veya deneyimin yerini tutamaz.239 5.1.2 Entelektel Unsurlar Bilginin elde tutulmas, kuruma kazandrlmas stratejiyle kolaylkla ulamn salanabilmesi bilgisayarlar araclyla veri tabanlar oluturmaktadrlar. Bilginin bireysellemesi stratejisiyle bilginin kaydedilmesi ve depolanmas deil, insanlarn bilgi iletiimine yardmc olmalar salanmaktadr.240 Bilgi kaynaklarnn geleneksel web tabanl ileyi srecinde, iletmenin baz temel faktrleriyle etkileimi aadaki gibidir: Tablo 5.1 Enformasyon Kaynaklar
retim Masraf Yenileme Masraf Sre Datm retici Says Kontrol erik Deiimi GELENEKSEL Yksek Yksek Uzun Fiziksel Limitli Editor Profesyonellerce WEB TABANLI Dk Dk Ksa Elektronik Limitsiz Herkes Herkes

Kaynaka: BARUTUGL, s.104 Bu tabloda gstermektedir ki web tabanl ileyiler tm srelerde etkili yollar sunmaktadr. Bunun iin organizasyonlarn bilgi ynetim teknolojileri ve bu uygulamalar ieren bilgi ynetim projelerini kabul etmesi kanlmazdr. Organizasyonlarn kalplam yaplarn terk ederek bilgi, teknoloji, iletiim, web

Talip AKPINAR, Bilgi Ynetiminin Entelektel Sermaye le likisi, KO...B.F., 1. Ulusal Bilgi, Ekonomi Ve Ynetim Kongresi, zmit, 2002, s.723. 239 Carol HILDEBRAND, Does KM=IT?, CIO Enterprise Magazine,15 Eyll 1999. 240 BARUTUGL, a.g.e, s.104.

238

121

tabanl bir yapya brnmesi organizasyonel deiimi, bu artlar altnda etkinlik, verimlilik ve uyum iin deiim ynetimini kanlmaz klar. Bilgi ekonomisiyle birlikte her ne kadar iler sanal ortamda da devam etse ilikilerin hala daha gerek dnyada devam ettiini unutmamak gerekir. Drstlk ve doruluk erevesi altnda mutlaka bir kazanma stratejisi yada byk dnce gelitirilmelidir. irketler insanlar tarafndan oluturulduuna gre, alnan sonularn dorudan doruya ynetim ekibinin niteliklerine bal olduu sylenebilir. Son dnemdeki ynetim anlaynn da duyarl olduu temel etken insan odakllk olmutur. nsan odaklln sz konusu olduunda mteri ve alanlar akla gelecek iki kavramdr. Bu kavramlarn donanm ve kurallar erevesinde doru yerde ve doru zamanda kullanlmas bir iletmenin performansnn gelimesinde en nemli ve tayin edici faktrdr. Bir kuruluun vazgeilmezlii, rekabet ve kaliteli retim; iyi eitilmi, kurumla zdelemi, katlmc, yaratc ve srekli bir igcn gerektirmektedir. Deien dnyada rekabet avantaj salamak ancak ve ancak deiimlere ayak uydurmaya baldr, dinamik bir evrede sadece mevcut durumunu koruyan iletmeler aslnda her an geriliyor demektir. Bu anlamda srekli gelime ve iyiletirme kalitenin nemli bir ayadr ve tm rgt kapsayan bir sretir.241 Bunun iinde ok iyi bir ynetim ekibi oluturulmaldr, bir takm gelimelerle alanlarda ok daha etkileyici baarl olma arzusu uyandrlmal, bilgi

teknolojilerinin annda kresel iletiime olanak tanmas sonucu her trl corafyaya uyabilecek esnek ve duyarl bir kurulu yaratlmaldr ve ynetim-cretlendirme sistemleri tm bunlar pekitirecek ekilde yeniden dzenlenmelidir.242 Bilgi ekonomisinde mteriye odaklanmak, mterinin yararlarna gre hareket etmek en nemli stratejik ynelimlerden biridir.243 Bilginin edinilmesinden, bilgi eksikliklerinin tespit edilmesi ve bilgi haritalarnn karlmas srecinde, iletmenin bilgi ann tespitinde bilinenle bilinmeyenin arasnda ki farkn tespitinde ve yaplanlarla yaplmas gerekenlerin analizinde insann
mai MASAAKI, Kaizen, Japonyann Rekabetteki Baarsnn Anahtar, stanbul: Onk Ajans, 1994, s.4. 242 Thomas NEFF-James CITRIN, Yeni Ekonomide De Alt lkeyi Unutmayalm, Executive Excellence, Yl:5, Say:57, Aralk 2001,s.22. 243 Janet E.LAPP, Yeni Bilgi Dnyasnda Yeni Stratejik Kararlar, Executive Excellence, Yl:5, Say:57, Aralk 2001,s.9.
241

122

yani insan kaynaklarnn, bilgi iilerinin rol ok byktr.244 Deien insan kaynaklar yaps, bilgi iileri kavram; bilgi ynetimi aba, giriimleri ve kavramlarn da etkilemektedir. letmelerin odak noktas olan bilgi iileri, entelektel sermaye ve yaratclk nitelikleriyle deiime uyum salama abas iinde olmaktadr. alanlar iletmelerin temelini oluturan entelektel sermayenin ana unsurlarndandr. Entelektel sermaye, bir iletmenin tek kayda deer varldr ve insan sermayesi, yapsal sermaye, mteri sermayesi eklinde snflandrlabilir. letme iindeki entelektel sermayeyi aadaki ekilde izleyebiliriz:246 ekil 5.2 Entelektel Sermaye Dalm
245

LETME Finansal Mteri Entelektel Yapsal Sermaye Mteri odakllk Mteri ilikileri Mteri Kaynaka: SKYRME,s.26 Entelektel sermayenin deerlendirilmesi srecinde yaratclk da olduka nemli bir boyuttur. alanlarn yaratcl, yaratc dnme, farkl dnme ve problem zme becerisi olarak tanmlanabilir.247 Yaratcln nceleri birbiriyle iliki
Veli Denizhan KALKAN, Ali Ekber AKGN, Bilgi Ynetimi Ve nsan Kaynaklar Ynetimi: Literatr Deerlendirmesi Ve Gebzedeki retim letmelerinin nsan Kaynaklar Departmanlarnda Bir Uygulama almas, II. Ulusal Bilgi, Ekonomi Ve Ynetim Kongresi, Derbent/zmit: 17-18 Mays 2003,s.685. 245 Edvinsson ARMSTRONG, Intellectual Capital Prototype Report, Saint-Onge Sullivan Skandia 2002:4, s.22 246 David J. SKYRME, Measurement Myopia to Knowledge Leadership, Knowledgemanagement Performance, Manivela, 1999, slide 26. 247 Hlya GNDZ EKMECELOLU, Yaratc Birey Teorisi ve rgtsel Yaratcl Etkileyen Genel zellikler, I.Ulusal Bilgi,Ekonomi ve Ynetim Kongresi Bildiriler Kitab, zmit,2002, s.553.
244

nsan Sermayesi Temel deer likiler Potansiyel deer

Sre sermayesi Kltr Yatrm

123

kurulmayan eyler arasnda bir balant kurmak olduu dnlm; daha sonra yaratclk, sorunlara taze gzle bakabilme yeteneiyle ilikilendirilmitir. Sorun zme aamasnda belli fikirlere saplanp kalan bireyler yaratc olamazlar. 248 Eer bir alan; Alkanlklardan ayrlma potansiyeli, Zorluklara uyma yetenei (bilinmeyenle yaama gc), lgisiz grnen nesne ve kavramlar gruplandrma yetenei, elerden yararlanarak buluu gerekletirme yetenei, gibi,yaratc zelliklere sahipse rekabet stnln yakalar. Organizasyonun yaratcln gelimesini desteklemesi, irket iinde zgrce

hareket eden bilgiyi mteri memnun etmek, alan ve iletme arasnda ba kuvvetlendirmek adna nemlidir. Teknolojik sistemleri tasarlamak, iletmek, i srelerini yeniden tasarlamak ve bu alanda stratejiler oluturmak iletmeler iin yeni i unvanlar yaratmlardr.249 Bu durum verimlilii artrmak iin yneten organize eden, kategorilere ayran ve gvenliini salayan bilgi iilerini kavramn n plana karmtr. Deien i unvanlar, bilginin, bilgi iiliinin, bilgi ilerin ve bilgiye dayal stratejik ilerin sonucudur. Buna bal olarak liderlik zellikleri de deiim gstermekte zel beceriler gelitirilmekte ve bunlar kullanlmaktadr. nteraktif liderlik yaklamyla, i yerindeki nemli sorunlarn zm iin her dzeyin katks salanmaktadr. uzmanlklarn Ynetilirken ynetmek kavramn benimsenerek, gerekli ynetim dzeyi altnda pek ok yerde var olabilecei kabul

edilmektedir. Entelektel merak duygusu gelitirilerek, gelecekteki baarnn bilgi ve enformasyona bal olduu bilinmektedir. Son olarak ta deiim ierisindeki lider entelektel dnya ile i yeri arasnda kpr oluturmakta bilgi ve enformasyonun ekonomik deere dntrlmesi gerektiinin farkna varmaktadr.250 Ancak tm yenilikler direnci de beraberinde getirmektedir.

lter AKAT, letme Ynetimi, zmir:el Yaynclk, 1984, s. 224. Melikah KARAKA, Bilgi Yneticisi Kimdir, http://www.bilgiyonetimi.org, 19/02/2003 250 Keshavan NAR, Bilgiye Dayal lerin Ynetilmesi , Executive Excellence, Yl:3, Say:27, Haziran 1999,s.9.
249

248

124

5.2. Entelektel Sermaye Diren likisi

Unsuru Olarak alan, Teknolojik Deiim Ve

Bilgi toplumuna geile birlikte deien bireyin sosyal, ekonomik, kltrel evresi deimekte, toplumsal rgtlenmeleri farkllamaktadr. Bilgi toplumu, bilgi teknolojileri gibi teknoloji devrimini destekleyen yaklamlar, hizmet ettikleri alandaki kavramlar da deitirmilerdir. rnein on parmak daktilo yazabilme art bir zellikten olmaktan kmtr. Bilgisayarda tek parmak yazlsa bile daha etkin sonulara ulalmaktadr. alanlar gne balarken nce mail kutusuna bakp, ounlukla gn gelen mailler dorultusunda planlyorlar. Bu ve daha bir ok rnek bilgisayarn hayatmza nasl yerletiinin gstergesidir. Bu geite en nemli rol insana dmektedir. alanlar elde ettikleri varlklar kaybetmemek iin deiimi takip etmek zorundadrlar. 5.2.1 Bilgi Ynetim Projeleri Uygulamalarndaki Teknolojik Deiimlere Kar alan Direnci Bilgi teknolojileriyle gerekleen en nemli deiim; bilgisayar ortamndaki veri toplama ve analiz etme srecinin; zaman ve mekan snrlamas olmadan gereklemesi gizlilik ilkesine ve ilemlerin gvenirliliinin gndeme gelmesidir.251 Yaplan ilemin gizliliinin salanamayacana kar duyulan gvensizlik, alanlarn kendi inanlar ve hisleri dorultusunda, bilgi teknolojilerinden uzak davranmasna yol aabilir. Bu diren, zelliklede bilgi teknolojilerinin, alanla, insanla ayn dzleme konulduu teknolojik deiimlerle daha da belirginleir. nk yneticiler iin gereki yaklam, her yeni teknolojiyi organizasyona kazandrmaktan daha ok, iin ve organizasyonun yapsna uyum salayacak teknolojiyi gelitirme ya da transfer etmedir. nk teknolojik deiim ya da dnmler ciddi maliyet gerektiren konulardr. Maliyetle birlikte bir dier nemli konu ise insan ve teknolojinin karlkl uyum ierisinde olmasdr.252 zelliklede bilgi ekonomisi ortamnda rekabet edebilme gc, bilgi ynetimi teknolojisine
Sami GLGZ, Bilgi Toplumu Ve Psijkoloji, Tba- Gnce, Kasm 2002, say24 , s.11. Ahmet KARAASLAN, Kksal HAZIR, Web Tabanl Ynetim Sistemi erisinde Srekli Deiim Alt Yaps Oluturma Gerei: Esnek Bir Model nerisi, ktisadi Ve dari Bilimler Fakltesi 3.Ulusal Bilgi, Ekonomi ve Ynetim Kongresi, 25 - 26 KASIM 2004 , Eskiehir, s.8
252 251

125

milyonlarca dolar yatrm yaplmasndan nce denkleme insanlar tarafndan baklp zeki, yeniliki ve yaratc dnmeyi zendiren bir ortam oluturulmasyla mmkndr. Bilgiye dayal kurulu ile bilgi iisi performansnn deerlendirilmesinin en iyi yolu, birlikte nasl deer yarattklarna bakmaktr.253 Entelektel sermayenin deerlendirilmesini ve gelitirilmesini salayacak bu unsurlar sayesinde, alanlar irketin amacnn ne olduunu, oyunun nasl oynandn ve kendilerinin nasl katkda bulunacaklarn bilir, yenilikler ve iyiletirmeler yapmak iin gereksinim duyduklar bilgileri salar ve deerlendirme yapmaya, kararlar vermeye, i yaamlar zerinde sz sahibi olmaya balarlar.254 nk dnya ekonomisinde liderlik, bilgi iisinin verimliliini en sistematik ve en baarl biimde ykselten lkelere ve endstrilere kayacaktr Teknolojik sistemlerdeki bu olaanst geliim belli bir younlua ulatnda, finansal, sosyal ve siyasal sistemleri de etkisi altna almaktadr. yap ekillerindeki deiim, evreyle sosyal ilikileri, bankalar ile ilemlerde de inanlmaz deiikliklere neden olmutur. Kresel pazarda ticaretin nndeki engellerin azalmas, teknolojideki ilerlemenin internet ile hzlanmas ve bu iki unsurdan yararlanmay bilen yeni bir tketici tipinin ortaya kmas sz konusu olmutur. Teknolojilerin deieme sebep olmas bireyin gelien bilgi teknolojileri uygulamalar karsnda bazen yetersiz kalp bunu istememe, kabul etmeme eklinde tavrn, direncini ortaya koymasyla sonulanabilmektedir. Bu kabullenmenin ardnda bilgi teknolojilerinin kendi yetisinin stne gemesi korkusu da yer almaktadr. 255 Bilgi teknolojilerini gerek sosyal hayatta gerekse i hayatnda aktif olarak kullana bilmek iin ncelikle e-insan olma zeliklerine sahip olmak gerekmektedir. E-insan kavramna elektronikleerek dnen lkelerin ekonomisi, mesleklerin yaps, insan gc profili, ynetim biimleri, i yapma biimleri, ticaret, kltr, eitim, salk, elence gibi yaamn her alannda yer almaktadr. E-Avrupa, e-Trkiye, e-Devlet, e, e-Salk, e-Eitim gibi elektronikleen tm kavramlarn yaaylarnn devam edebilmesi, e- insanla mmkndr. E-insan olabilmenin de baz etik kurallar vardr.
GUNS, a.g.m, s.4. LEE, a.g.e, s.22. 255 Jacques A. NASSER, Deiime Uyum Salayn , Executive Excellence, Yl 5, say 49, Nisan 2001,s.10.
254 253

126

Elektronik internal veya external tm veri al verilerinde, sosyal hayatta sahip olduumuz grg kurallarnn bir yansmasn grebilmekteyiz. e-nsann etik kurallarndan balcas elektronik ortamn salad veri okluu ve hzn insanlara zarar vermek iin kullanmamak, bakalarnn elektronik ortamda yapt almalara engel olmamaktr. Verilerin ulalabilir olmasnn yan sra gizli ve zel olduunu da unutmamak gerekmektedir. Ayrca elektronik ortamda ilem yaparken kiinin kim olduu hakknda tereddtte kalnmamas gerekmektedir.256 Bilgi teknolojilerinin balca amac veri aknn hzl ve gvenli salanmasdr. Bu ama iin elektronik ortama tanan ilemler genellikle yazma e-posta sreciyle gerekleir. Elektronik iletiim srecinde alanlarn dikkat etmesi gereken baz kurallar vardr. ncelikli olarak yazma ksa ve z ifade edecek kadar ayrntl olmal, yant vereceiniz mesaj referans gstererek ileme devam edilmelidir. Bu olas yanl anlamalar engelleyecektir. fadenin yazlarak geekletii bu ortamda yazm kurallarna ve mesajla birlikte iletilen ek dosyalara dikkat edilmesi gerekmektedir.257 Ancak bilgi teknolojileri uygulamalar her zaman baarl olamad ve bu baarszlk orannn bazen %50-70'e kadar kabildii grlmektedir. Bunun en byk sebebi teknik deil, insani bir sorundur; alanlarn yeniliklere kar gsterdikleri direntir. 258 5.2.2 Bilgi Ynetim Projeleri Uygulamalarndaki Teknolojik Deiimlere Kar alan Diren Sreci nsann duygusal bir yapya sahip olduu ve tm tavr davranlarnn alkanlklarna, kltrne, alglayna, yaratclna bal olarak ekillendii unutulmamaldr. nsan psikolojisi iin sevinmek, kskanmak, heyecanlanmak kadar doal olan bir baka davranda direnmektir, tepki vermektir. Yaamn bilgi toplumuna, bilgisayarlamaya doru ynlendii gnmzde, insan psikolojinin bu deiime kar tutumu nemli bir sorundur. Bilgi toplumunun beraberinde getirdii bilgi teknolojilerine kar psikolojinin nasl etkilenecei ele alnmaldr. Bu bilgi

Levent KARADA, e-nsan Olmann Etik Kurallar, letiim uras nternet Komisyonu Raporu ,2004 257 Dana May CASPERSON, Elektronik letiim Kurallar, Executive Excellence, Yl:5, Say:60, Mart 2002, s.4. 258 MS POOLE, M HOLMES, G DESANCTIS, Conflict-Management In A Computer-Supported Meetng Environment, Management Science 37, Austos1991, s.926-953

256

127

teknolojilerine gei sreci ve alkanlklarn terk edilmesinden dolay ortaya kan diren, davranlar kabullenmeme, red etme, direni eklinde kendini gsterir. 5.2.2.1 Bilgi Ynetim Projeleri Uygulamalarndaki Teknolojik Deiimlere Kar alan Diren Srelerinden Reddetme Bilgi teknolojileri uygulama aamasnda alanlarn adama, kendini verme (commitment) anlaylarn tamadklar ve birde buna iletiim eksiklii eklendiinde baarszlkla karlald grlmektedir.259 Bilgi ynetim projeleri uygulamalarnn uzun vadede ilemleri hzlandrc, verimlilik artrc, gven salayc gibi zellikleri olsa da, ksa vadede sistemin alanlar tarafnda oluturulmas gerekmektedir. Sistemin oluturulmas mevcut bilgilerin, uygulanan bilgi ynetim projesine doru, eksiksiz kodlanarak ve tam zamannda girilmesini gerektirmektedir. Gemiin bilgisayar ortamna aktarlmas sreci, kullanlacak sistemi tanmama, bu sistemin kurum iindeki hangi deerlerin yerini alacan bilmeme, sisteme gvenmeme ve getirecei yeni sorumluluklar allmn dnda bir durum oluturmaktadr. Bu yeni durum ilk nce reddedilir. 5.2.2.2 Bilgi Ynetim Projeleri Uygulamalarndaki Teknolojik Deiimlere Kar alan Diren Srelerinden Direni Diren fizyolojik, mental (alann yetenei, kapasitesi) ve psikolojik olarak snflandrabilir. Bu snflandrma bilgi teknolojilerinin tasarmn ve performansn etkileyecek zelliklerdir. Fiziksel faktrler, bilgi teknolojileriyle birlikte oluan donanmn i yerinde kullanmnn getirdii etkiler ve bunlarn ergonomik kullanmyla ilikilendirilebilmektedir. Fizyolojik zellikler dayankllk, esneklik, kararllk veya psiko-motor zellikler dediimiz ellerin, baklarn kontrolyle, kiinin verdii tepkilerle ilgilidir. Bilgi ynetim teknolojilerinin uygulanmasnda alann entelektel yapsyla karar verme ve bilgi ilem srelerindeki tm tutumlarn belirleyen mental zelikler olarak byk nem tamaktadr. Ancak
259

John WARD-Roger EVLIN, A New Framework For Managing IT-Enabled Business Change, ,Info Systems Journal 9, 1999, ss.197-221

128

alann bilgi ynetim projeleri uygulamalarna kar oluan direnci yeniliin yanl olduu ynndedir. Alk olduu, daha az zorlanaca baka bir biimde olabileceini savunur. Bundan dolay da gvenilirliine inanmaz, tavr koyar, direnir. 5.2.2.3 Bilgi Ynetim Projeleri Uygulamalarndaki Teknolojik Deiimlere Kar alan Diren Srelerinden Uyum Neden sonu ilikisini kurabilmek, elde olan verilerle ilikilendirebilmek bilgi ynetimi projelerinin uygulanmasnda hz kazandrc faktrlerdendir. Kiinin artk durumu fark etmesi, bilgi ynetim projeleri uygulamalaryla neyin deitiini, bundan nasl etkileneceini anlad bir sre balar. Ancak alan tam ikna olmam, sistemi mevcut sistemlerle ilikilendirmeye almaktadr. Bu sistemin istenen bilgiyi tam ifade edip etmedii, bilginin verimli bir ekilde paylalmasn salayp salamad, dier bir ilemin eksiklerini tamamlayp tamamlamad, i srelerini gerektii kadar destekleyip desteklemedii, karlalan sorunlar hafifletip hafifletmedii ve kendinin aktif kullanm iin yeterli eitime sahip olup olmad konusunda tereddtleri vardr. Ancak alan deiime daha uyumludur. 5.2.2.4 Bilgi Ynetim Projeleri Uygulamalarndaki Teknolojik Deiimlere Kar alan Diren Srelerinden Kabul Etme Gerek i, gerek zel hayatta yaanlan deiimi benimseyebilme herkeste farkldr. Etkilenme, deiim hzna yakn olduu oranda mutlu ve verimlidir. Kiinin almasyla bilgi ynetim projeleri uygulamalarna katlma srecidir. Sistemi kabul etme, canl kullanma geirme, dier birimlerle entegre kullanma, gncel bilgi akn bilgisayar ortamnda gerekletirme, bilgi hareketlerini bilgi teknolojileri zerinden takip etmeyi alkanlk haline getirme eklinde kendini gsterir. sistemin kullansz, ergonomik olma ynnde inanlara kaplr ve sistemi kullanmaktan kaar. lem srecini ksalttna,

129

5.2.2.5 Bilgi Ynetim Projeleri Uygulamalarndaki Teknolojik Deiimlere Kar alan Diren Srelerinden Destekleme Bilgi ynetim projeleri uygulamalaryla balayan yeni sre, kiinin ve organizasyonun deiiklikleri gelitirilmesi iin yollar aramas eklinde kendini gsterir. zelliklede teknik boyutta destein yeterli olmas gerekmektedir. Bilgi, beceri, istek ve alkanlklardan vazgemek istememe i gdsnden

dolay deiime diren gsterilir. lgi teknolojileri uygulamalarnda da gsterilen diren nedenleri ayn kaynaklara dayanmaktadr. 5.2.3 Bilgi Ynetim Projeleri Uygulamalarndaki Teknolojik Deiimlere Kar alan Diren Nedenleri Bilgi ynetim projeleri uygulamalaryla iletmelerde yaan teknolojik deiim her ne kadar alanlarn, alma alkanlklarn iyiletirmek, yeni beceriler kazandrmak ve kendilerini amak iin olan yenilikler olsa da. Yeni olan her eyin iinde olduu gibi bir miktar korku, ekinme, tereddt, heyecan barndrr. Yenilie kar byk admlar atlrken mevcut durumu terk etme, sorumluluk, yetki, stat gvenlik, para gibi unsurlar zerinde yaanacak deiim, alanlarda tedirginlik yaratr. Yeni durumu bilmeme, belirsiz bulma, kendinin baarsz olma ihtimali, gelecekteki tabloyu net grememe ve tm bunlardan kaynakl isteksizlik en nemli diren nedenlerindendir. 5.2.3.1 Bilgi Ynetim Projeleri Uygulamalarndaki Teknolojik Deiimlerin Belirsiz Ve Bilinmez Olmas Kaynakl Korku Bilgi ynetim projeleri uygulamalarndaki deiim hakknda yeterli bilgiye sahip olunmamas, alann bu deiimden nasl etkileneceini bilmemesi durumu belirsizlik ve bilinmeyen kaynakl korkuyu yaratr. alanlar uygulanan bilgi ynetim projesini i yaamlarnn nemli bir paras olarak grmez, bu deiin gerekliliine dair inan oluturmazlarsa, deiimin nasl yaplaca sonular net bir ekilde belirtilmezse, sistemin bilinmez ve belirsizliine

130

kar korku geliir. Bilgi ynetim projeleri uygulamalarnn, i akn hzlandraca, ilemlerin hzl ve gvenli ekilde gereklemesine olanak salayaca bilinmeli, iletme ierisindeki yetersizlikleri tedavi etmeye alt, dier bir ilemin eksiklerini tamamlad, uygulanan i srelerini destekledii ve ofis programlaryla uyumlu olduu belirtilmelidir. alan asndan, sistemde belirsizliklerinin ortadan kalkmas, uygulamann tm iletmeyi nasl etkileyeceini anlamak, yaanan deiimin neyi, ne kadar deitirdiini ve neyin artk olmayacan bilmesi gerekmektedir. alann aklna gelen bu teknolojik deiimin bana etkisi ne olacak sorusunun erevelerini belirsiz olmasndan kaynaklanan korku bilgi ynetim projeleri uygulamalarndaki daki teknolojik deiimlere kar direncin bir nedenidir. 5.2.3.2 Bilgi Ynetim Projeleri Uygulamalarndaki Teknolojik Deiimlerde Baarsz Olma Kaynakl Korku Bilgi ynetim projeleri uygulamalarndaki teknolojik deiimler beraberinde yeni pozisyonlar, yeni kurallar, yeni yetkiler, yeni aralar getirmektedir. Bu yeniliklerin gerekliliklerine ayak uyduramayarak, baarsz olma korkusu bir dier diren nedenidir. alanlarn bu yeni srece adapte olabilmesi, iin ncelikle deiim alanlarnn fark etmesi, ihtiya duyulan ara ve eitimle donatlm olmas gerekmektedir. Sistemin ergonomik, kolay ve anlalr olmamas, dier sistemlerle entegrasyonu tam olarak salamamas, karlalan sorunlar hafifletmemesi baarsz olma korkusunu tetikleyen en nemli nedenlerdendir. Bilgi ynetim projeleri uygulamalarna kar inancn olmamas da alan baarsz olma korkusuna ynlendiren nedenlerdendir. Uygulamann verimlilii artracana inanmama, istenen bilgiyi tam olarak ifade etmemesi ve bilginin etkin bir ekilde paylalmad inanc baarsz olma korkusunu destekler. Ayrca alanlarn sistemi yeterince bilmemesinden kaynaklanan hatal bilgi girileri ilemleri yavalatt gibi, hata yapmaktan da korkulmasna neden olur.

131

Bu uygulamaya adapte olma srecinde aktif yenmek iin en nemli etkenlerdendir.

kulanm iin yeterli eitim ve

donanma sahip olma, sistemin beklentileri tatmin etmesi baarsz olma korkusunu

Bilgi ynetim projeleri uygulamalarndaki teknolojik deiimlere kar baarsz olma korkusunun altnda sadece rollere veya teknolojiye yabaclama deil, alma grubundaki kiilerin yetersizlii, yallk ve bilgi iilerinin nem kazanmas gibi faktrlerde yatmaktadr. Bilgi ynetim projeleri uygulamalarndaki teknolojik deiimlerle birlikte, alanlarn teknik bilgi, yetkinlikler ve davransal boyutlarda eksiklerinin belirlenmesi; bunlarn hzla kapatlmas baarsz olma korkusu kaynakl direncin oradan kalkmasna yardmc olur. 5.2.3.3 Bilgi Ynetim Projeleri Uygulamalarndaki Teknolojik Deiimlerde Gelecek Korkusu Bilgi ynetim projeleri uygulamalarndaki teknolojik deiimlerle ilgili kiisel kayglar olan alanlarda diren gsterir. Bu uygulama sonucunda kendisinin ne olacan, pozisyonunu, g ve yetkisini kaybedip kaybetmeyeceini, geleceini bilemeyen alan diren gsterir. Bilgi ynetim projeleri uygulamalarnn i hayatna etkisinin ne olduunu bilmeyen alan, sistemin kendi yerine gemesinden de korkmaktadr. Bu teknolojilerin aktif olarak kullanlmasyla teknolojik gelimelerin, insan faktrnden daha nemliymi gibi gzkmesi alanda eitli kayglar oluturmaktadr. Bu kayglar arasnda alma arkadalarnn da yetersiz olduu, dorultusunda inan gelitirme, dier alanlarn bilgi girilerinde zenli davranmad dncesi vardr. Yaplan tm ilemlerin kaydnn tutulmas ve kurum iinde paylalmas, alann bencillik duygusunu harekete geirerek paylamak istememek veya olabilecek hatalar deifre etmemek iin duyulan rahatszlk eklinde kendini gsterir. Bu duygusal tepkiler alanlarn gelecekleri korumak adna gsterdikleri direnten kaynaklanmaktadr.

132

Bilgi ynetim projeleri uygulamalarndaki teknolojik deiimlerden heyecan duymama, sisteme gvenmeme ve gelecek konusunda fikir sahibi olmama gelecek korkusu kaynakl dirence neden olur. 5.2.3.3 Bilgi Ynetim Projeleri Uygulamalarndaki Teknolojik Deiimlere stekli Olmama alann davranlar deiimin gerekliliine inanmas ynnde hareket etmesi veya etmemesi kiinin deiime direncinin gstergesidir. Alglayla, n yargyla, risk alp almama eilimiyle, gnlllk esasyla, kltryle, motivasyonu ve stresle ilgili tutumlaryla alann deiime ikna olduunu gstermesi gerekmektedir. Bilgi ynetim projeleri uygulamalarndaki teknolojik deiimlere kar istekli olmayan alan, yaplan her ii angarya olarak grmektedir. Bilgi girilerinin kendi ii olmad, tekrarlanan bilgi girilerinin fazladan i olarak grld dorultusunda bir inan gelitirir. Bilgi teknolojilerinin uygulamalar bir ok yeni sreci, birbirine bal hareket eden ilevleri, ifreleri de beraberinde getirmitir. Bu uygulamalara ynelik ifre kodlar hafzada tutmaya kar gelitirilen diren, alk olduu i yapma usullerine uygun grmeyerek elden takip etme eilimine bile yol aabilmektedir. Bu davranlar alann iletmeyle arasndaki balln formel, psikolojik ve sosyal boyutuyla ilgilidir. alann sistemi benimsemesinden kaynaklanan kendi kendine gelitirdii n yarglarla deiime kar isteksiz bir tablo oluturur. Buda bilgi ynetim projeleri uygulamalarndaki teknolojik deiimlere istekli olmama kaynakl dirence neden olur. Dnyadaki bilgisayar gcnn beyin gcmzden fazla olduunun tahmin edildii u gnlerde organizasyon tasarlanabilir, altyap yenilenebilir, son teknoloji satn alnabilir ancak bu yeni sisteme alan inanmyorsa deiim planlar hayalden teye geemez. Baarnn da baarszln da kaynann insan olduu dikkate alndnda, deiim ynetiminde sonuca ulamann ancak insanlarn katlm ile

133

salanabileceini sylememiz gerekir.260 Yaratclk , fikir retme, yeni kurallar bulabilme ve en nemlisi duygularyla hissedebilme zelliine sahip insanolu hala en olaanst bilgisayardr. 261

260 261

GEDK, a.g.m Nordstrm, RIDDERSTRALE, John F. Kennedy, a.g.e, s.18.

134

6.

KOCAEL

BLGESNDEK

HASTANELERDE

BLG

YNETM

PROJELER

UYGULAMALARINDAK

TEKNOLOJK

DEMLERE

KARI KOU TIP FAKLTES VE ANADOLU SALIK MERKEZNDE ALIAN DRENCNN LM ARATIRMASI Kocaeli Blgesindeki hastanelerin bilgi ynetim projeleri uygulamalarndaki teknolojik deiimlere kar alanlarnn hangi dzeyde diren gsterdiinin lm bilimsel aratrma yntemleri srecinde incelenmitir. 6.1. Aratrmann Amac Bilgi teknolojilerinde yaanan geliim arttka, bilgi ynetim projeleri i hayatnn vazgeilmezi haline gelmi ve hzla gelien bir yap otaya kmtr. yapma biimleri zerinde bilimsel dzenlemeler getiren teknoloji, deiimi kanlmaz klmtr. 10 yl nce bilgiye ulamak iin sabit olmak gerekirken, gnmzde veri transferinin mekan, format ve zaman engeline taklmadan yaplabilmesi iin bilgi ynetim projeleri uygulamalarnn iletme ierisinde aktif ve doru olarak kullanlmas gerekmektedir.262 Ancak sadece teknik yapnn deil, entelektel yapnn da bu deiimle uyumlu almas zorunludur. nk bazen eriilen teknoloji dzey alanlar tarafndan zor alglanabilmektedir. alanlar sistemi bilmedikleri, avantaj-dezavantajlarn analiz edemedikleri, isteksiz olduklar ve baarsz olma korkularndan dolay bilgi ynetim projeleri uygulamalarnda teknolojik deiimlere kar diren gsterebilmektedirler. Bu almann amac bilgi ynetim projeleri uygulamalarn aktif olarak kullanan zel ve kamu kurumlarnda bu uygulamalara kar diren olup olmadn, karlatrmal olarak diren dzeylerini, diren nedenleriyle ilikilerini, bu ilikinin
262

ZHU, a.g.e, s.186

135

alanlarn cinsiyeti, ya, eitim dzeyi, alma sresi ve pozisyonu gibi zellikleriyle balantl olup olmadn belirlemektir. 6.2. Aratrmann Yarar Bilgi ynetim projeleri uygulamalar, iletmelerin en deerli sermayesi olan bilginin hem irket iinde hem de irket dnda tedarikiler, kanallar ve mterilerle uyumlu ve e zamanl olarak paylalmasn salamtr. Bilginin etkin paylalmas verimlilii artrmann yan sra, ok daha kolaylkla retim yaplabilen bir yapy da ortaya karmtr. Ancak bu durum bilgi ynetim projelerini uygulayabilme ve kullanabilmeyle doru orantldr. Teknolojideki hzl deiim yavalatlamayacana gre zellikle kurumsal ve bireysel olarak ayn teknolojik dili konumak zorunludur. Bunun iinde kullanlan bilgi ynetim projelerinin tm detaylarnn farkna varlmas ve amacna uygun olarak ynlendirilmesi gerekmektedir. Ynetimde mevcut olan hzl ve ok miktardaki bilgiyi deerlendirebilen, renme yetenei gelimi, hzl adapte olabilen kiiler nemli hale gelmektedir. Bunu yapabilen alanlarn kazanlmas ve elde tutulmas iletmeler iin artk ok nemli bir konudur. Bilgi teknolojilerini detaylaryla uygulayabilen, birey daha sratli ve verimli olabilecektir. Bundan dolay alanlarn bilgi ynetim projeleri uygulamalarna bak, adaptasyon srecinde yaadklar, deien teknolojik durum iin aldklar tavr, bu sistemi nasl algladklar ve gsterdikleri diren iletmeler iin nemli bir fark yaratc unsurdur. Bu alma igrenlerin gsterdikleri direncin, diren kaynaklarnn ve bunun iletmeye yansmalarnn neden sonu ilikisi kurularak analiz edilmesini, salayacaktr. Farkl diren dzeyinde ve yardmc olacaktr. 6.3. Aratrmann Snrlar Bir ok bilgi ynetim projesi uygulamas vardr. Bu uygulamalar amaca ynelik ekillenebilecei gibi, sektre ynelik de programlanabilir. Bu aratrma da ayn sektre ynelik bilgi ynetim projesi uygulamalarn kullanan, ayn amaca hizmet veren ve genel zellikleri benzer iki kurum arasnda yaplmtr. Aratrma salk zelliklerdeki alanlarn ayn takm iinde eitli seviyelerde yksek motivasyonla, iletme verimlilii iin almasna

136

sektrne ynelik, bilgi ynetim projeleri uygulamalarndan biri olan hastane bilgi sistemini kullanan, Kocaeli blgesindeki kamu ve zel sektre ait, en ok igren istihdam eden iki hastane olan Kocaeli niversite Tp Fakltesi ve Anadolu Salk Merkezi ile snrlandrlmtr. Aratrmadaki deikenler, deiime kar gsterilen temel diren nedenlerinden olan belirsizlik ve bilinmeyene kar duyulan korku, baarszlk korkusu, gelecek korkusu ve istekli olmamak eklinde snrlandrlmtr. 6.4. Yntem Bilgi ynetim projeleri uygulamalarndaki teknolojik deiimlere kar alan direncini lmek; aratrmann amacn, zelliini, zm yollarnn bir araya getirmek iin bilimsel ynetmelerle yorumlanmaktadr. 6.4.1 Aratrmann Problemleri Bu aratrmada u sorulara cevap aranacaktr: 1. 2. alanlar hastane bilgi sistemi uygulamalarnn getirdii teknolojik deiimlere kar diren gstermekte midirler? zel veya niversite hastanesi alan olmak ile hastane bilgi sistemi uygulamalarnn getirdii teknolojik deiimlere kar gsterilen diren farkllk gstermekte midir? 3. alanlarn diren nedenleri ile altklar kurum arasdan ki iliki nedir?

6.4.2 Aratrmann Modeli Bu aratrma hastane bilgi sistemi uygulamalarnn getirdii teknolojik

deiimlere kar alanlarn diren gsterip gstermediini, gsterilen diren nedenlerinin nem derecesini, bu direncin zel veya niversite hastanesi alan olmakla ilikisi olup olmadn tespit edecektir. alanlarn, hastane bilgi sistemi uygulamalarn nasl algladklar, iletmeye kazandrdklar, nemli noktalar, sorunlar, uygulama zorluklar ve kazanmlarnn alt izilecektir. alanlarn bu uygulamalara kar aldklar tutumlar diren gsteren davranlar asndan belirtilecektir. Bu durumun alann cinsiyeti, ya, iletme

137

ierisinde ki pozisyonu, alma sresi ve eitim dzeyi gibi paradigmalarla, ilikisinin olup olmad deerlendirilecektir. Aratrmada seilen hastaneler unlardr: 1. Kocaeli niversitesi Tp Fakltesi-KOU 2. Anadolu Salk Merkezi-ASM Aratrmada deiime gsterilen kiisel diren nedenlerinde 4 temel boyut , belirsizlik ve bilinmeyene kar duyulan korku, baarszlk korkusu, gelecek korkusu ve istekli olmamak zellikleri llecektir. Bu boyutlar temsil eden davranlar u ekilde snflandrlabilir: Belirsizlik Ve Bilinmeyene Kar Duyulan Korku: deiim hakknda yetersiz bilgiye sahip olunmas, deiimin yapaca etkiyi ve deiim karsnda ne ekilde hareket edilmesi gerektiinin bilinmemesinden kaynaklanmaktadr. Deiimin nasl yaplaca ve sonularn belirsizlii deiimin gerekliliine dair bir inan oluturamaz. Bu durumda alan ie odaklanamaz, deiimle ilgili mesajlar ilevselletiremez, deiimin baarsna katkda bulunamaz. Bu durum alanlarn hastane bilgi sistemini i yaammn nemli bir paras grme, i akn kolaylatrma, ilemlerin hzl ekilde gereklemesine olanak salama, ilemleri gvenli ekilde gerekletirme, iletme ierisindeki yetersizlikleri tedavi etmeye alma, dier bir ilemin eksiklerini tamamlama, i srelerini destekleme, yazlm yeterli bulma, e-i uygulamalarna ak-elverili ve ofis programlarna (Word-Excel) etkin olarak uyarlanabilmeyle ilikilendirilmitir. alanlar bu faktrlerin kurum iinde olmaktadr. Baarszlk Korkusu: deiimle birlikte oluan yeni alma yntemleri, yeni grevler sorumluluklar, yeni aralar ve eitimlerle donatlm olmak da gerekmektedir. Bu duruma gerekli deiime ayak uyduramayacan ya da yeni evreden yardm almadan etkin bir ekilde alamayacan dnen kiiler de diren amacna uygun etkin olarak kullanld fikrine daha ok katlyorlarsa belirsiz ve bilinmeyene kar korku kaynakl diren az

138

gsterir. alanlarn yeni rollerine adapte olabilmeleri iin teknik bilgi ve davransal boyutlar, yetkinlikler baznda eksikliklerin belirlenmesi ve bunlarn hzla kapatlmas gerekmektedir. Bu sre kiinin de kendisinde deime potansiyelinin olduunu grmesine yardmc olacaktr. Bu durum alanlarn hastane bilgi sisteminin beklentilerini tatmin etme, performans deerlendirmede etkililik, verimlilii artrma, ergonomik, artlarda iyileme, ilem srecini ksaltma, dier sistemlerle entegrasyon, verimli bilgi paylam, hata yapmama, istenen bilgiyi tam ifade etme, aktif kullanm iin yeterli eitim verilmesiyle ilikilendirilmitir. alanlar bu faktrlerin kurum iinde sistemlerinde var olduunu ve kendilerinin bu durumla uyumlu olduklar fikrine daha ok katlyorlarsa baarsz olma korkusu kaynakl diren az olacaktr. Gelecek Korkusu: deiimin sonucunda ortaya kacak tabloda, alann kendi yerini, konumunu, sorumluluklarn, g ve yetki dzeyini grememesi kiisel kayglarn n plana karr. Kayglarna doyurucu cevaplar alamayan alanlar da, maddi ve manevi gelecek korkusuyla deiime diren gsterir. alanlar bu kaygdan uzaklaarak deiimden heyecan duymal ve gven salanmaldr. Bu durum alanlarn hastane bilgi sisteminin i hayatna etkisinin ne olduunu bilme, dier alanlarn bilgi girilerinde zenli davrandna inanma, deerlendirmede insan faktrn daha nemli bulma, danman konumundaki kiiyle ibirlii iinde olma, yaplan tm ilemlerin kaydnn tutulmasndan ve ilemlerin kurum iinde paylalmasndan rahatszlk duymama gibi kiisel yaklamlarla ilikilendirilmitir. alanlar bu faktrlerin sistemin uygulanmasnda avantajl bir sonuca ulatraca fikrine daha ok katlyorlarsa belirsiz ve bilinmeyene kar gelecek korkusu kaynakl diren az olmaktadr. stekli Olmamak: deiimin getirilerine ikna olmayan alan kendini bu durumun dnda tutan bir tavr gelitirir. Deiimin gerekelerine inanmaz ve kendini yetersiz hisseder. Deiimin kendisine bir eyler kazandracana inanmayan kii diren gsterir. Deiim gnlllk esasna dayanan; alanlarn yaplan almalar anlamalarn, kabullenmelerini ve almalara katlmalarn salayc bir

139

sretir. Ancak iletme ierisindeki deiim ve sonularnn her zaman herkesin beklentilerini tatmin etmesi de beklenemez. Bu durumda alanlarn hastane bilgi sistemi uygulamalarndaki bilgi girilerinin kendi ii olmad, tekrarlanan bilgi girilerinin fazladan i olduu, alk olunan i yapma usullerine uygun bulmad, sosyal ilikileri yavalatt ve bunlarn sonucunda elden takip etmenin tercih edilmesiyle ilikilendirilmitir. alanlar sistemin uygulanmasnda bu faktrlerin var olduu fikrine katlmyorlarsa istekli olmama kaynakl diren az olmaktadr. 6.4.3 Test statistii Anketin gvenirliliini lmek amacyla gvenirlik analizi yaplmtr. lmlerin gvenirliine karar vermenin ortak metodu lmlerin iki grubunun ilikisi ve birka olguyu iki kez lmektir. Bu gvenirlik testi, gvenirliin test tekrar test yntemi olarak bilinir. Gvenirlilie karar vermenin dier bir metodu tek bir kavram lmek iin birka gstergenin kullanlmasdr. Bu gstergeler arasndaki karlkl korelasyon lmn gvenirliliini kantlar. Yksek korelasyon gstergelerin gvenilir olduunu gsterir. Gvenilirliin ortak kat says oklu gsterge korelasyonlarn temel alan Cronbachn alfa kat says olarak adlandrlr.263 Bu almadaki gvenilirlik kat says =0.704 olarak bulunmutur bu sonuca gre anket olduka gvenilirdir. 264 Bilgi ynetim projeleri uygulamalarndaki teknolojik deiimlere kar zel ve niversite hastane alanlarnn diren gsterdii sonucuna hastane bilgi ilem sorumlular ve insan kaynaklar yneticileriyle yaplan grmeler sonucu varlmtr. Ancak bu direncin hangi dzeyde olduu, neden kaynakland, iletme zelliklerine gre farkllk gsterip gstermediiyle ilikilendirmek iin aadaki hipotezler kurulmutur. Bu hipotezler ilikisiz lmlerde ortalama puanlarn karlatrlmas amacyla kullanlan, tek deikenli T-testiyle, korelasyon analizi ve tek faktrl varyans analiziyle(ANOVA) test edilmitir.
Kenneth J. MEIER-Jeffey L. BRUNDEY, Applied Statisics For Public Administration, USA: Publishing Company California, 1987, s.99 264 Raha ALPAR, Uygulamal ok Deikenli statistiki Yntemlere Giri, 2. Bask Ankara Nobel Yayn Ocak 2003, s.382
263

140

Tek Deikenli T-Testi: Bir ana kitleden gelen bir rnek ortalamasnn belirli bir olaslk kademesinde belirli bir deerden kk olup olmadn test eder.265 Korelasyon Analizi: Deikenler arasnda iliki olup olmadn, byle bir iliki tesbit edildiinde, bunun ynn ve gcn belirler.266 ANOVA: tek faktrl varyans analizi ilikisiz iki yada daha ok rneklem ortalamas arasndaki farkn 0 dan anlaml bir ekilde farkl olup olmadn test etmek iin uygulanr.267 Aratrmann verileri analiz edilirken SPSS11.3 for Windows programndan yararlanlmtr. 6.4.4 Gerekli Bilgi Trleri ve rnekleme Yntemi Aratrmada kmelere gre rnekleme yntemi kullanlmtr. Bu rnekleme ynteminde, en gvenilir rnei elde etme yerine, en dk maliyetle en doru rnei elde etmek amalanr. Ana kitle nce kmelere ayrlr sonra kmelerden bireylere geilir.268 Aratrmada gerekli olan veriler yz yze anket yntemiyle toplanacaktr. nce Kocaeli blgesindeki kamu ve zel hastaneler arasndaki en ok alan istihdam eden ve hastane bilgi sistemini aktif olarak kullanan hastaneler arasnda seim yaplmtr. Aratrmann ana kitlesi Kocaeli niversitesi Tp Fakltesi(KOU) alanlar ve Anadolu Salk Merkezi(ASM) alanlar olarak seilmitir. KOU kaytlarna gre; 450, ASM kaytlarna gre; 300 alan bulunmaktadr. Anket almas Kocaeli niversitesi Tp Fakltesi ve Anadolu Salk Merkezinden rasgele seilen doktor, hemire sekreter ve idari personel olan 469 alan uygulanmtr. zerine

265 266

A. Hamdi SLAMOLU, Bilimsel Aratrma Yntemleri, Beta yaynlar 2003 stanbul, s.148 SLAMOLU, a.g.e, s.147 267 SLAMOLU, a.g.e, s.156 268 SLAMOLU, a.g.e, s.165

141

Aratrma sorular 2 blmden olumaktadr. Birinci blm alan profilini belirleyici sorulardan, ikinci blm ise diren kaynaklaryla ilikilendirilmi diren faktrleri deerlendiren sorulardan olumutur. alan profili, cinsiyet, ya, eitim durumu, iletmedeki pozisyon ve alma sresiyle belirlenmitir. Diren faktrleri ise diren kaynaklarna gre 4 blme ayrlmtr. Diren kaynaklar; belirsizlik ve bilinmeyene kar duyulan korku, baarszlk korkusu, gelecek korkusu ve istekli olmamak eklinde gruplandrlr. Belirsizlik ve bilinmeyene kar duyulan korkuyu analiz etmek iin, alanlarn hastane bilgi sistemi uygulamalarn ne kadar bildikleri, ne kadar hakim olduklar 1den13e kadar olan sorularla deerlendirilmitir. Hastane bilgi sistemi uygulamalarnda baarsz olma korkusundan kaynaklanan diren ise 13le 26 arasndaki sorularla deerlendirilmitir. Hastane bilgi sistemi uygulamalarnn yaratt gelecek korkusu kaynakl diren ise 26 ile 32. arasndaki sorularla deerlendirilmitir.hastane bilgi sistemi uygulamalarna kar istekli olmamaktan kaynakl diren ise 32 ve devamndaki sorularla deerlendirilmitir. Tm anket sorular, ek1de yer almaktadr. Uygulamadaki tm sorularda 5li Likert lei kullanlmtr. Cevaplar, kesinlikle katlmyorum, katlmyorum, ksmen katlyorum, katlyorum ve kesinlikle katlyorum eklinde snflandrlm, 1den 5e kadar deer verilmitir. Sorulara verilen deer arttka diren azalmaktadr. Hastane bilgi sistemi uygulamalarndaki teknolojik deiimlere kar alanlarn diren gsterip gstermediini, diren faktrlerinin birbiriyle ilikili olup olmad, gsterilen direncin ASM ve KOU tp fakltesi alanlar arasnda farkllk gsterip gstermediini analiz etmek iin aratrmann hipotezleri belirlenmitir.

142

6.5. Aratrmann Bulgular Aratrmaya katlan ASM ve KOU Tp Fakltesi alanlarn profili, diren faktrleri ve diren dzeylerinin test edilmesi iin kurulan hipotezlerin bulgular deerlendirilmitir.

6.5.1 Verilerin Analizi Uygulamaya katlan alanlarn profilini ve diren faktrlerini analiz edildiinde aadaki temel verilere ulalmtr. 6.5.1.1 alan Profil Veri Analizleri Bilgi ynetim projeleri uygulamalarndaki teknolojik deiimlere kar alan direncinin lmek iin yaplan anket KOU (Kocaeli niversitesi) Tp fakltesi ve ASM (Anadolu Salk Merkezi) alanlar zerinde uygulanmtr. 469 alandan oluan ana ktlenin %46,7sini KOU Tp Fakltesi alanlar, %53,3 sini ASM alanlar oluturmaktadr.

Tablo 6.1Sektrel Analiz

Sektr KOU TIP ASM TOPLAM Dalm 219 250 469 Yzde 46,7 53,3 100

Uygulamaya katlan alanlarn %59,3 kadn, %40,7si erkektir. Tablo 6.2 Cinsiyet Analizi
Cinsiyet Kadn Erkek TOPLAM Dalm 278 191 469 Yzde 59,3 40,7 100

143

alanlarn yalarn 25 ya alt, 25-34 ya aras, 35-44 ya aras ve 45-54 ya aras olarak gruplandrlmtr. En ok katlmc %71,9 oranyla 25-34 ya aras alanlardan olumaktadr. Tablo 6.3 Ya Analizi
Ya 25 Ya alt 25-34 35-44 45-54 TOPLAM Dalm 61 337 56 15 469 Yzde 13 71,9 11,9 3,2 100

alanlarn eitim dzeylerine bakld zaman, en ok katlm %56,9 oranyla niversite mezunlarndan oluturmaktadr. En az katlm %3,2 oranyla doktora mezunlarndan olumaktadr. Tablo 6.4 Eitim Analizi
Eitim Lise niversite Yksek Lisans Doktora TOPLAM Dalm 57 267 130 15 469 Yzde 12,2 56,9 27,7 3,2 100

alanlarn iletmedeki pozisyonlar doktora, hemire, sekreter ve idari grev olarak ayrlmtr. En ok %40,1 oranyla sekreterler katlmtr. Tablo 6.5 letmedeki Pozisyon Analizi
letmedeki Pozisyon Doktor Hemire Sekreter dari Grev TOPLAM Dalm 80 66 188 135 469 Yzde 17,1 14,1 40,1 28,8 100

alma srelerine bakldnda ise en ok katlm %18,6 oranyla 2-4 yl aras alanlardan olumaktadr.

144

Tablo 6.6 alma Sresi Analizi

alma Sresi 6 Aydan Az 1-2 yl Aras 2-4 yl Aras 4 yldan Fazla TOPLAM Dalm 74 305 87 3 469 Yzde 15,8 65 18,6 0,6 100

6.5.1.2 Diren Faktrleri Veri Analizleri Diren nedenleri, belirsizlik ve bilinmeyen korkusu, baarsz olma korkusu, gelecek korkusu ve istekli olmamak eklinde gruplanabilmektedir. Her bir grup bu tepkileri oluturan diren faktrlerinden olumaktadr. 6.5.1.2.1 Kullanlan Hastane Bilgi Sistemi, Bilinmeyen Korkusu Kaynakl Diren Faktrleri Analizleri alanlarn % 46,7 gibi byk bir oran hastane bilgi sistemini i yaamlarnn nemli bir paras olarak grmemektedir. Bu sistemin gereklilii ve nemini fark etmemek kaynakl olabilmektedir. Bkz tablo 6.7 Tablo 6.7 Hastane Bilgi Sistemi Yaamnn nemli Bir Parasdr
Yaammn nemli Bir Parasdr Kesinlikle katlmyorum Katlmyorum Ksmen katlyorum Katlyorum Kesinlikle katlyorum TOPLAM Dalm 164 219 68 12 6 469 Yzde 35 46,7 14,5 2,6 1,3 100

Hastane bilgi sisteminin i akn hzlandrdna %43,3lk bir oran inanmamaktadr.bkz. tablo 6.8. nk bu sistemin uygulama alanlar ve yararlar konusunda yeterli bilgiye sahip olunmadnn bir gstergesidir. Tablo 6.8 Hastane Bilgi Sistemi Akn Hzlandrr.
Akn Hzlandrr Kesinlikle katlmyorum Katlmyorum Ksmen katlyorum Katlyorum Kesinlikle katlyorum TOPLAM Dalm 110 203 108 39 9 469 Yzde 23,5 43,3 23 8,3 1,9 100

145

Hastane bilgi sistemlerinin ilemlerin hzl ekilde gereklemesine olanak salad fikrine %49,9luk bir oranla katlnmamaktadr. Bkz tablo 6.9 Tablo 6.9 Hastane Bilgi Sistemi lemlerin Hzl ekilde Gereklemesine Olanak Salar
lemlerin Hzl ekilde Gereklemesine Olanak Salar Kesinlikle katlmyorum Katlmyorum Ksmen katlyorum Katlyorum Kesinlikle katlyorum TOPLAM Dalm 74 234 113 30 18 469 Yzde 15,8 49,9 24,1 6,4 3,8 100

Bu sistemin ilemlerin gvenli bir ekilde gereklemesine olanak saladna %61,4lk gibi byk bir oranla inanlmamaktadr. bkz.tablo 6.10. Bu durum sisteme gvenilmediinin, inanlmadnn gstergesidir. Tablo 6.10 Hastane Bilgi Sistemi
Dalm 88 288 54 33 6 469

lemlerin
Yzde 18,8 61,4 11,5 7 1,3 100

Gvenli

ekilde

Gereklemesine Olanak Salar

lemlerin Gvenli ekilde Gereklemesine Olanak Salar Kesinlikle katlmyorum Katlmyorum Ksmen katlyorum Katlyorum Kesinlikle katlyorum TOPLAM

Hastane bilgi sisteminin iletme ierisindeki yetersizlikleri tedavi etmeye alt fikriyle ilgili net bir sonu belirlenememi, ancak %39,4 lk bir oranla yetersizlikleri tedavi ettii inanna katlmamaktadr. Bkz. tablo 6.11 Tablo 6.11 Hastane Bilgi Sistemi letme erisindeki Yetersizlikleri Tedavi Etmeye alr
letme erisindeki Yetersizlikleri Tedavi Etmeye alr Kesinlikle katlmyorum Katlmyorum Ksmen katlyorum Katlyorum Kesinlikle katlyorum TOPLAM Dalm 58 185 162 52 12 469 Yzde 12,4 39,4 34,5 11,1 2,6 100

146

Hastane bilgi sisteminin dier bir ilemin eksiklerini tamamlad inan %47,1lik bir oranla desteklenmektedir. Hastane bilgi sistemi dier ilemlerle yeterince uyumlu almamaktadr. Bkz tablo 6.12 Tablo 6.12 Hastane Bilgi Sistemi Dier Bir lemin Eksiklerini Tamamlar
Dier Bir lemin Eksiklerini Tamamlar Kesinlikle katlmyorum Katlmyorum Ksmen katlyorum Katlyorum Kesinlikle katlyorum TOPLAM Dalm 39 151 221 46 12 469 Yzde 8,3 32,2 47,1 9,8 2,6 100

Hastane bilgi sistemi uygulamasnn i srelerini desteklediine %45,4 oranla ksmen katlmaktadr. Bkz. Tablo 6.13 Bu durum hastane bilgi sistemi uygulamalaryla i sreleriyle yeterince uyumlu ilemediini gstermektedir. Tablo 6.13 Hastane Bilgi Sistemi Srelerini Gerektii Kadar Destekler
Srelerini Gerektii Kadar Destekliyor Kesinlikle katlmyorum Katlmyorum Ksmen katlyorum Katlyorum Kesinlikle katlyorum TOPLAM Dalm 92 106 213 37 21 469 Yzde 19,6 22,6 45,4 7,9 4,5 100

Hastane bilgi sistemi uygulamalar Trkiyeye zg i srelerine %45,2 oranyla uyumludur. Bkz tablo 6.14 Tablo 6.14 Hastane Bilgi Sistemi Trkiyeye zg Srelerine Uyumlu
Trkiyeye zg Srelerine Uyumlu Kesinlikle katlmyorum Katlmyorum Ksmen katlyorum Katlyorum Kesinlikle katlyorum TOPLAM Dalm 60 103 212 64 30 469 Yzde 12,8 22,0 45,2 13,6 6,4 100

Hastane bilgi sisteminde kullanlan bilgilerin ofis programlarnda etkin olarak kullanlmas %39,4 oranyla pek mmkn deildir. Bkz. Tablo 6.15 Hastane bilgi sistemi bilgileri word, excell gibi ofis programlarn kolaylkla uyarlanamamaktadr.

147

Tablo 6.15 Hastane Bilgi Sistemi Bilgileri Ofis Programlarna Etkin Olarak Uyarlanabilmektedir
Bilgileri Ofis Programlarna Etkin Olarak Uyarlanabilmekte Kesinlikle katlmyorum Katlmyorum Ksmen katlyorum Katlyorum Kesinlikle katlyorum TOPLAM Dalm 63 185 123 82 16 469 Yzde 13,4 39,4 26,2 17,5 3,4 100

Hastane bilgi sistemleri Internet zerinden yrtlebilecek e-i uygulamalarna ak ve elverilidir. Bkz tablo 6.16 Bu sistemin evreyle etkileim iinde olduunun bir gstergesidir. Tablo 6.16 Hastane Bilgi Sistemi Internet zerinden Yrtebileceiniz E- Uygulamalarna Ak Ve Elverilidir
Internet zerinden Yrtebileceiniz E- Uygulamalarna Ak Ve Elverili Kesinlikle katlmyorum Katlmyorum Ksmen katlyorum Katlyorum Kesinlikle katlyorum TOPLAM Dalm 42 40 156 110 121 469 Yzde 9 8,5 33,3 23,5 25,8 100

Hastane

bilgi

sistemi

uygulamalarnda

yazlmla

ilgili

problem

ok

yaanmamakta, yazlm yeterli ve her ihtiyaca cevap vermektedir. Bkz tablo 6.17 Tablo 6.17 Hastane Bilgi Sistemi Yazlm Yeterli Ve Her htiyaca Cevap Vermektedir
Yazlm Yeterli Ve Her htiyaca Cevap Vermekte Kesinlikle katlmyorum Katlmyorum Ksmen katlyorum Katlyorum Kesinlikle katlyorum TOPLAM Dalm 42 84 166 141 36 469 Yzde 9 17,9 35,4 30,1 7,7 100

148

Teknik sorularn cevaplanmasnda yeterli teknik destek alnmad grlmektedir bkz. Tablo 6.18 Tablo 6.18 Hastane Bilgi Sistemiyle lgili Sorularn Cevaplanmasnda Yeterli Teknik Destek Alnabilmekte
Teknik Sorularnzn Cevaplanmas Konusunda Yeterli Teknik Destek Alnabilmekte Kesinlikle katlmyorum Katlmyorum Ksmen katlyorum Katlyorum Kesinlikle katlyorum TOPLAM Dalm 87 133 126 83 40 469 Yzde 18,6 28,4 26,9 17,7 8,5 100

6.5.1.2.2 Kullanlan Hastane

Bilgi Sistemi, Baarsz Olma Korkusu

Kaynakl Diren Faktrleri Analizleri Hastane bilgi sistemi alanlarn beklentilerini yeterince tatmin etmemektedir. Bkz tablo 6.19 Tablo 6.19 Hastane Bilgi Sistemi Beklentileri Tatmin Etmektedir
Beklentilerinizi Tatmin Ediyor Kesinlikle katlmyorum Katlmyorum Ksmen katlyorum Katlyorum Kesinlikle katlyorum TOPLAM Dalm 39 141 155 61 73 469 Yzde 8,3 30,1 33 13 15,6 100

Hastane bilgi sistemlerinin aktif kullanlmasnn, performans deerlendirmede etkisine %55,2lik gibi yksek bir oranla inanlmamaktadr. Bkz. Tablo 6.20 Tablo 6.20 Hastane Bilgi Sistemi Performans Deerlendirmede Etkili Oluyor
Performans Deerlendirmede Oluyor Kesinlikle katlmyorum Katlmyorum Ksmen katlyorum Katlyorum Kesinlikle katlyorum TOPLAM Etkili Dalm 259 36 57 63 54 469 Yzde 55,2 7,7 12,2 13,4 11,5 100

149

Hastane bilgi sistemi uygulamalarnn verimlii artrp artrmad konusunda net bir gr hakim deildir. Bkz tablo 6.21 Tablo 6.21 Hastane Bilgi Sistemi Verimlilii Arttrmaktadr
Verimlilii Arttryor Kesinlikle katlmyorum Katlmyorum Ksmen katlyorum Katlyorum Kesinlikle katlyorum TOPLAM Dalm 85 126 108 70 80 469 Yzde 18,1 26,9 23 14,9 17,1 100

Hastane bilgi sistemleri uygulamalarnn ergonomiklii ile ilikilide net bir gr yoktur. Grler birbirine yakn ve deikenlik gstermektedir. Bkz tablo 6.22 Tablo 6.22 Hastane Bilgi Sistemi Ergonomiktir
Ergonomiktir Kesinlikle katlmyorum Katlmyorum Ksmen katlyorum Katlyorum Kesinlikle katlyorum TOPLAM Dalm 45 95 186 109 34 469 Yzde 9,6 20,3 39,7 23,2 7,2 100

Hastane bilgi sistemi alanlar tarafndan kolay ve anlalr bulunmamaktr. Bkz tablo 6.23 Tablo 6.23 Hastane Bilgi Sistemi Kolay Ve Anlalrdr
Kolay Ve Anlalmaktadr Kesinlikle katlmyorum Katlmyorum Ksmen katlyorum Katlyorum Kesinlikle katlyorum TOPLAM Dalm 51 132 174 93 19 469 Yzde 10,9 28,1 37,1 19,8 4,1 100

150

Hastane bilgi sisteminin dier sistemlerle entegrasyonu salanmaktadr.Bkz. tablo6.24 Tablo 6.24 Hastane Bilgi Sistemi Dier Sistemlerle Entegrasyonu Salamaktadr
Dier Sistemlerle Entegrasyonu Tam Olarak Salamaktadr Kesinlikle katlmyorum Katlmyorum Ksmen katlyorum Katlyorum Kesinlikle katlyorum TOPLAM Dalm 51 45 185 135 53 469 Yzde 10,9 9,6 39,4 28,8 11,3 100

Hastane bilgi sisteminin ilem srecini ksalttna inanlmamaktadr. Bkz tablo 6.25 Tablo 6.25 Hastane Bilgi Sistemi lem Srecini Ksaltmaktadr
lem Srecini Ksaltmaktadr Kesinlikle katlmyorum Katlmyorum Ksmen katlyorum Katlyorum Kesinlikle katlyorum TOPLAM Dalm 54 153 80 116 66 469 Yzde 11,5 32,6 17,1 24,7 14,1 100

Hastane bilgi sisteminin karlalan sorunlar hafiflettiine dair net bir fikir gelitirilmemitir. Bkz. Tablo 6.26 Tablo 6.26 Hastane Bilgi Sistemi Karlalan Sorunlar Hafifletmektedir
Karlalan Sorunlar Hafifletmektedir Kesinlikle katlmyorum Katlmyorum Ksmen katlyorum Katlyorum Kesinlikle katlyorum TOPLAM Dalm 63 118 144 81 63 469 Yzde 13,4 25,2 30,7 17,3 13,4 100

Hastane bilgi sisteminin bilgileri verimli bir ekilde paylalmasn salad konusunda ortak bir gr yoktur. Buda sisteme inanlmadnn bir gstergesidir. Tablo 6.27 Tablo 6.27 Hastane Bilgi Sistemi Bilginin Verimli Bir ekilde Paylalmasn Salamaktadr
Bilginin Verimli Bir ekilde Paylalmasn Salamaktadr Kesinlikle katlmyorum Katlmyorum Ksmen katlyorum Katlyorum Kesinlikle katlyorum TOPLAM Dalm 57 145 115 86 66 469 Yzde 12,2 30,9 24,5 18,3 14,1 100

151

Hastane bilgi sisteminin ileyiine uyum salayabilmesi iin kodlanan bilginin istenen bilgiyi tam olarak ifade ettiine inanlmamaktadr.Bkz tablo 6.28 Tablo 6.28 Hastane Bilgi Sistemi stenen Bilgiyi Tam fade Etmektedir
stenen Bilgiyi Tam fade Etmektedir Kesinlikle katlmyorum Katlmyorum Ksmen katlyorum Katlyorum Kesinlikle katlyorum TOPLAM Dalm 60 114 176 74 45 469 Yzde 12,8 24,3 37,5 15,8 9,6 100

Hastane bilgi sisteminin aktif kullanm iin yeterli eitim verildii konusunda da ok ayrt edici bir yaklam iine girilmemitir. Bkz. Tablo 6.29 Tablo 6.29 Hastane Bilgi Sisteminin Aktif Kullanm in Yeterli Eitim Verilmektedir
Aktif Kullanm in Yeterli Eitim Verilmektedir Kesinlikle katlmyorum Katlmyorum Ksmen katlyorum Katlyorum Kesinlikle katlyorum TOPLAM Dalm 94 68 139 62 106 469 Yzde 20 14,5 29,6 13,2 22,6 100

Hastane bilgi sistemine girilen hatal girilerin ilemi yavalatmad dncesi hakimdir. Bkz. Tablo 6.30 Tablo 6.30 Hastane Bilgi Sistemindeki Hatal Bilgi Girileri lemi Yavalatmakmaktadr
Hatal Bilgi Girileri leminizi Yavalatmyor Kesinlikle katlmyorum Katlmyorum Ksmen katlyorum Katlyorum Kesinlikle katlyorum TOPLAM Dalm 21 63 86 187 112 469 Yzde 4,5 13,4 18,3 39,9 23,9 100

152

Hastane bilgi sistemi uygulamalarnda hata yapma korkusu tanmamaktadr. Bkz. Tablo 6.31 Tablo 6.31 Hastane Bilgi Sistemi Uygulamalarnda Hata Yaplmaktan Korkulmamaktadr
Hata Yapmaktan Korkmuyorsunuz Kesinlikle katlmyorum Katlmyorum Ksmen katlyorum Katlyorum Kesinlikle katlyorum TOPLAM Dalm 99 256 87 18 9 469 Yzde 21,1 54,6 18,6 3,8 1,9 100

6.5.1.2.3. Kullanlan Hastane Diren Faktrleri Analizleri

Bilgi Sistemi, Gelecek Korkusu Kaynakl

alanlar hastane bilgi sistemi uygulamalarnn i hayatlarna etkisinin ne olaca konusunda net bir fikre sahip deildirler. Bkz. Tablo 6.32 Tablo 6.32 Hastane Bilgi Sisteminin Hayatna Etkisinin Ne Olduunu Bilinmektedir
Hayatnza Etkisinin Ne Olduunu Biliyorsunuz Kesinlikle katlmyorum Katlmyorum Ksmen katlyorum Katlyorum Kesinlikle katlyorum TOPLAM Dalm 126 174 89 74 6 469 Yzde 26,9 37,1 19 15,8 1,3 100

Hastane bilgi sistemi uygulamalarnda alanlar i arkadalarnn veri girilerinde yeterince zenli davrandklarna inanmamaktadr. Bkz. Tablo 6.33 Tablo 6.33 Hastane Bilgi Sistemi Veri Girilerinde Tm alanlar zenli Davranmaktadr
Dier alanlar Veri Girilerinde zenli Davranmaktadr Kesinlikle katlmyorum Katlmyorum Ksmen katlyorum Katlyorum Kesinlikle katlyorum TOPLAM Dalm 27 116 140 105 81 469 Yzde 5,8 24,7 29,9 22,4 17,3 100

153

Teknolojinin alann yerine geecei dncesinden daha n plana kmtr ve insan faktr daha az nemli bulunmaktadr. Bkz. 6.34 Tablo 6.34 Hastane Bilgi Sisteminde nsan Faktrnn nem Derecesi
nsan Faktrn Daha Az nemli Buluyorsunuz Kesinlikle katlmyorum Katlmyorum Ksmen katlyorum Katlyorum Kesinlikle katlyorum TOPLAM Dalm 54 36 183 111 85 469 Yzde 11,5 7,7 39 23,7 18,1 100

Yaplan ilemlerin kaydnn tutulmasnda rahatszlk duyulmamaktadr. Tablo Bkz. 6.35 Tablo 6.35 Hastane Bilgi Sisteminde Yaplan Tm lemlerin Kaydnn Tutulmas
Yaptnz Tm lemlerin Kaydnn Tutulmasndan Rahatszlk Duymuyorsunuz Kesinlikle katlmyorum Katlmyorum Ksmen katlyorum Katlyorum Kesinlikle katlyorum TOPLAM Dalm 190 178 68 15 18 469 Yzde 40,5 38 14,5 3,2 3,8 100

Ancak yaplan tm ilemlerin kurum iinde paylalmas tedirginliklere yol amaktadr. Bkz. Tablo 6.36 Tablo 6.36 Hastane Bilgi Sisteminde Yaplan Tm lemlerin Kurum inde Paylalmas
Yaptnz Tm lemlerin Kurum inde Paylalmasndan Rahatszlk Duymuyorsunuz Kesinlikle katlmyorum Katlmyorum Ksmen katlyorum Katlyorum Kesinlikle katlyorum TOPLAM Dalm 57 123 271 9 9 469 Yzde 12,2 26,2 57,8 1,9 1,9 100

Hastane bilgi sistemi uygulamalarnn daha etkin kullanlmas, teknik veya pratik hatalarn uygulama srasnda farkl problemlere yol amamas iin alnan danman destei yeterli bulunmamaktadr. Bkz. Tablo 6.37

154

Tablo 6.37 Hastane Bilgi Sisteminin Danman Konumundaki Kiiyle birlii inde Olmas
Danman Konumundaki Kiiyle birlii indesiniz Kesinlikle katlmyorum Katlmyorum Ksmen katlyorum Katlyorum Kesinlikle katlyorum TOPLAM Dalm 75 205 73 27 89 469 Yzde 16 43,7 15,6 5,8 19 100

6.5.1.2.4. Kullanlan Hastane Diren Faktrleri Analizleri

Bilgi Sistemi, stekli Olmamak Kaynakl

Hastane bilgi sistemlerin etkin olabilmesi iin geriye dnk bilgi girilerinin de salanmas gerekmektedir. Bu durum alna tarafndan benimsenmitir. Bkz.Tablo6.38 Tablo 6.38 Hastane Bilgi Sistemi Veri Girilerinin Sizin iniz Olduuna nanyorsunuz
Bilgi Girilerinin Sizin iniz Olduuna nanyorsunuz Kesinlikle katlmyorum Katlmyorum Ksmen katlyorum Katlyorum Kesinlikle katlyorum TOPLAM Dalm 97 105 136 74 57 469 Yzde 20,7 22,4 29 15,8 12,2 100

Tekrarlanan bilgi girileri fazladan i olarak grlmemektedir. Tablo 6.39 Tablo 6.39 Hastane Bilgi Sistemindeki Tekrarlanan Veri Girilerini Fazladan Olarak Grmyorsunuz
Tekrarlanan Bilgi Girilerini Fazladan Olarak Grmyorsunuz Kesinlikle katlmyorum Katlmyorum Ksmen katlyorum Katlyorum Kesinlikle katlyorum TOPLAM Dalm 75 110 114 85 85 469 Yzde 16 23,5 24,3 18,1 18,1 100

Hastane bilgi sistemleri uygulamalar, alk olunan i yapma usullerine uygun deildir. Bkz. Tablo 6.40

155

Tablo 6.40 Hastane Bilgi Sistemi Alk Olduunuz Yapma Usullerine Uygun Buluyorsunuz
Alk Olduunuz Yapma Usullerine Uygun Buluyorsunuz Kesinlikle katlmyorum Katlmyorum Ksmen katlyorum Katlyorum Kesinlikle katlyorum TOPLAM Dalm 96 145 122 63 43 469 Yzde 20,5 30,9 26 13,4 9,2 100

Hastane bilgi teknolojileri uygulamalarnn sosyal ilikileri yavalatt belirtilmitir. Bkz. Tablo 6.41 Tablo 6.41 Hastane Bilgi Sisteminin Sosyal likiler zerindeki Etkisi
Sosyal likileri Hzlandrr Kesinlikle katlmyorum Katlmyorum Ksmen katlyorum Katlyorum Kesinlikle katlyorum TOPLAM Dalm 99 172 96 84 18 469 Yzde 21,1 36,7 20,5 17,9 3,8 100

Hastane bilgi sistemi uygulamalar, alk olunan elden takip etmeyi ortadan kaldrtamamtr. Bkz. Tablo 6.42 Tablo 6.42 Hastane Bilgi Sistemi ve Elden Takip Etme
Elden Takip Etmeye htiya Duymuyorsunuz Kesinlikle katlmyorum Katlmyorum Ksmen katlyorum Katlyorum Kesinlikle katlyorum TOPLAM Dalm 174 143 100 18 34 469 Yzde 37,1 30,5 21,3 3,8 7,2 100

Uygulamaya katlan alanlarn profili ve diren faktrlerini deerlendirileri analiz edilmitir. Problemin zellikleri ortaya km. Bu durumu bir nedene balamak zere tasarlanan ve geerli saylan nermeler hipotezler kurulmutur.

156

6.5.2. Aratrmann Hipotezleri ve Hipotezlerin Test Edilmesi H01 Hastane bilgi sistemi uygulamalarndaki teknolojik deiimlere kar alanlar diren gstermemektedirler. H02 Hastane bilgi sistemi uygulamalarndaki teknolojik deiimlere kar

alanlar tarafndan gsterilen diren nedenleri (belirsizlik ve bilinmeyen korkusu, baarszlk korkusu, gelecek korkusu ve istekli olmamama) arasnda iliki yoktur. H03 Hastane bilgi sistemi uygulamalarndaki teknolojik deiimlere kar,

niversite hastanesi alanlar, zel hastane alanlar gre daha ok diren gstermemektedirler. H04 Hastane bilgi sistemi uygulamalarndaki teknolojik deiimin yapaca

etki belirsiz ve bilinmeyene kar daha ok korku duyulduu iin, niversite hastanesi alanlar, zel hastane alanlarna gre daha ok diren gstermemektedirler. H05 Hastane bilgi sistemi uygulamalarndaki teknolojik deiime uyum korkusu duyulduu iin, niversite hastanesi

salamak zor ve baarsz olma

alanlar, zel hastane alanlarna gre daha ok diren gstermemektedirler. H06 Hastane bilgi sistemi uygulamalarndaki teknolojik deiimin sonucu

bilinmedii ve gelecek korkusu duyulduu iin, niversite hastanesi alanlar, zel hastane alanlarna gre daha ok diren gstermemektedirler. H07 Hastane bilgi sistemi uygulamalarndaki teknolojik deiime istekli

olunmad iin, niversite hastanesi alanlar, zel hastane alanlarna gre daha ok diren gstermemektedirler. Hipotezlerin test edilmesi iin doruluklarnn kantlanmas gerekmektedir.

157

H01:Hastane bilgi sistemi uygulamalarndaki teknolojik deiimlere kar alanlar diren gstermemektedirler. H11: Hastane bilgi sistemi uygulamalarndaki teknolojik deiimlere kar alanlar diren gstermektedirler. nem Derecesi = 0.05 Test statistii = Tek deikenli T-testi

Bilgi teknolojileri uygulamalarnn canl kullanmyla bir ok deiim yaanr. letmeyle, teknolojik boyutta yaanan bu deiim arasndaki kpr sistemi aktif olarak kullanan alanlar tarafndan gerekleir. Ancak bu deiim alanlar tarafndan kolay kabul edilemez. Sistemin avantajlar-dezavantajlar, yeni uygulama metotlar, kullanm farkllklar gibi iletmeye getirdii bir ok yeni kavramn; alann alglay, eitimi ve alkanlklaryla elimesi sonucu bir diren ortaya kabilmektedir. Hastane bilgi sistemi uygulamalarndaki teknolojik deiimlere kar alanlar tarafndan gelitirilen direnci tek ynl T- testiyle analiz edebiliriz. Tablo 6.43 alan Direnci Tek rnekli statistii
N DREN FAKTRLER 469 Ortalama 2,6753 Standart Sapma 0,67909 Standart Hata 0,03136

Tablo 6.44 alan Direnci Tek rnekli Testi

Test Deeri=0 t Diren Faktrleri 85,315 df 468 Sig.(2 ulu) 0,000 Ortalama Fark 2,67527 95% Gven Aral Alt st 2,6137 2,7369

Yaplan T- testi sonucu, %95 gven aralna gre H01 Hipotezi reddedilmektedir 0.95 gven aralnda anlamllk (sig) deeri 0.05ten kk olduu iin, Hastane bilgi sistemi uygulamalarndaki teknolojik deiimlere kar alanlar diren gstermektedirler. Ortalama deerinden ( x =2,6753) 3ten kk olmas bu durumu desteklemektedir.

158

Hastane

bilgi sistemi uygulamalarndaki teknolojik deiimlerin beraberinde

getirdii tm yenilikler, hastane ileyiine yeni i yapma usulleri olarak yansmtr. alanlarn bu yeni sistemi kaytsz, artsz kabul etmemilerdir. Alk olduklar ileyiten vazgeip yeni bir dzene uyum salamak bilin veya bilinsiz direnci oluturmaktadr. Hastane bilgi sistemini gei, tm matbuu evraklarn bilgisayar ortamnda deerlendirilmesini ve eriime ak olmasn gerektirmektedir. Gncel durumun doru analiz edilebilmesi iin gemi bilgilerinde bilgisayar ortamna aktarlmas gerekmektedir. Bu sre sistemin kurulum aamasnda alann karsna kmaktadr. Bu bilgi girii alana ekstra i yk getirdii iin daha ilk gnden sisteme bilgi girii angarya olarak grlmekte ve psikolojik olarak hastane bilgi sistemini kullanmaktan ka, diren gstermektedirler. Bu tepkiler beraberinde sisteme inanmama, renmek istememek ve dolaysyla bilmemek, organizasyona ve bireye etkilerini bilememek, baarlarna katklarn analiz edememek dncelerini de getirir. Hastane bilgi sistemi uygulamalarnn verimlilii artracana inanmayan ve uygulamaya kar isteksiz, olan alan diren gsterir. Bu durum alanlarn diren dzeyini ve konularn belirleyen sorulara ortalama mean =2,6758 deerini vermesiyle de grlmektedir. alanlar tarafndan hastane bilgi sistemi uygulamalarna kar gsterilen direnci, ya, eitim durumu, iletmedeki pozisyon ve alma sresiyle ilikilendirdiimizde ise aadaki sonular ortaya kmaktadr. Uygulamaya katlan hastanelerdeki alanlarn profili aratrmamzn bamsz deikenlerini oluturmaktadr. alanlarn cinsiyeti, ya, eitim dzeyi, iletmedeki pozisyonlar ve alma sreleri katlmclar hakknda temel zellikleri belirlemektedir. Uygulamaya katlan 469 kiiden 278i kadn 191i erkektir. Tablo 6.43 Cinsiyet Ve Diren Faktrleri likisi
Cinsiyet Kadn Erkek Toplam Ortalama 2,6815 2,6662 2,6753 N 278 191 469 Std. Sapma 0,78473 0,48787 0,67909 %lik N 59,4 40,6 100

Bu tabloya gre kadn ve erkek katlmclarn diren faktrlerine verdikleri ortalama deer arasnda byk farkllk yoktur. Ortalama deer kadn alanlarda

159

2,6815 iken erkek alanlarda 2,6662 dir. Bu ufak farka gre kadn alanlarn erkek alanlardan daha az diren gsterdikleri vurgulanabilir. Uygulamaya katlan alanlarn yalaryla diren faktrlerini deerlendirmeleri arasndaki ilikiye bakldnda ise aadaki sonular kmaktadr. Tablo 6.44 Ya Ve Diren Faktrleri likisi
Ya 25 Ya Alt 25-34 35-44 45-54 Toplam Ortalama 2,7042 2,6404 2,8712 2,6091 2,6753 N 61 337 56 15 469 Std. Sapma 0,61580 0,73812 0,34072 0,26103 0,67909 %lik N 13 71,9 11,9 3,2 100

Uygulamaya katlan alanlar 25 ya alt, 25-34 ya ,35-44 ya ve 45-54 ya aras olmak zere drt grupta toplanmtr. Bu ya aralklarndan en ok direnci 35-44 ya grubu arasndaki alanlar gstermektedir. Bu ya aralndaki alanlar artk kariyerlerinde belli bir noktaya gelmi iletme iinde yetki sahibi kiilerdir. Hastane bilgi sistemi uygulamalaryla iletmelerine gelen yeni i yapma usullerinde baarsz olma ihtimallerinden ekinerek, bu yeni uygulamann nelerin yerini alacan bilememeleri hatta kendi emeklerinin yerini almasndan duyulan ekinmeden dolay olsa gerek ki en ok direnci 35-44 ya aralndaki alanlar gstermektedir. Diren faktrleriyle eitim dzeyi arasndaki iliki ise lise, niversite, yksek lisans ve doktora eitim gruplarn arasnda deerlendirilmitir. Tablo 6.45 Eitim Dzeyi Ve Diren Faktrleri likisi
Eitim Dzeyi Lise niversite YLS DOKTORA Toplam Ortalama 2,9614 2,6559 2,5180 3,2959 2,6753 N 57 367 130 15 469 Std. Sapma 0,46439 0,80533 0,31340 0,58577 0,67909 %lik N 12,2 56,9 27,7 3,2 100

160

Eitim dzeyi ve hastane bilgi sistemi uygulamalar arasndaki diren ilikisine bakldnda doktora dzeyinde alanlar belirgin bir ortalama deeriyle (Doktora ort= 3,2959) diren gstermemektedirler. Fakat bu durumdan eitim dzeyi ykseldike, hastane bilgi sistemi uygulamalarna kar diren azalmaktadr sonucunu karmamak gerekmektedir. nk bu teknolojik deiimlere kar en ok direnci doktoradan bir nceki eitim dzeyinde olan yksek lisans mezunlarnn gsterdii belirlenmitir. Diren faktrleriyle alanlarn iletme ierisindeki pozisyonlar arasndaki iliki deerlendirildiinde, aadaki sonular kmaktadr. Tablo 6.46 letmedeki Pozisyon Ve Diren Faktrleri likisi
letmedeki Pozisyon Doktor Hemire Sekreter dari Grev Toplam Ortalama 2,6824 2,7568 2,5836 3,7589 2,6753 N 80 66 188 135 469 Std. Sapma 0,68275 0,78877 0,64719 0,65372 0,67909 %lik N 17,1 14,1 40,1 28,8 100

Uygulama hastane alanlar zerinde yapldndan dolay iletmedeki pozisyonlarda, doktor, hemire, sekreter ve idari personel eklinde snflandrlmtr. Bu snflandrmaya gre hastane bilgi sistemi uygulamalarna kar en az direnci idari personel gstermektedir. Satn alma, muhasebe, insan kaynaklar gibi temel blmlerden sorumlu olan idari personel sisteme kar diren gstermemektedir. Diren faktrleri iletmedeki alma sreleriyle ilikilendirildiinde ise aadaki sonular ortaya kmaktadr. Tablo 6.47 letmedeki alma Sresi Ve Diren Faktrleri likisi
alma Sresi 6aydan az 1-2yl aras 2-5 5yldan fazla Toplam Ortalama 2,9045 2,5274 2,9602 3,7913 2,6753 N 74 305 87 3 469 Std. Sapma 0,41236 0,70713 0,59109 0,0 0,67909 %lik N 17,1 61,4 20,5 9 100

161

Uygulamaya katlan alanlarn %61 gibi byk bir ksm sz konusu hastanelerde 1-2 yldan beri grev yapmaktadr. En ok direnci de yine 1-2 yllk alma srecine bal bu alanlar gstermektedirler. 1-2 yllk alma srecinde alan iletmeye, pozisyonlarna ve i yapma usullerine alma srecini yeni tamamlam, aidiyet duygusunu gelitirmi, gelecee ynelik kariyer planlar yapmaya balamtr. Ancak hastane bilgi sistemi uygulamalaryla deien i yapma usulleri, alan tarafndan yeni ekillenen kurum ile arasndaki baa ket vurmaktadr. Bu durum yeni uygulamalara kar direnci meydana getirmektedir. Ancak 5 yldan fazla alan kiilerde ise diren grlmemektedir. H02 : Hastane bilgi sistemi uygulamalarndaki teknolojik deiimlere kar alanlar tarafndan gsterilen diren nedenleri (belirsizlik ve bilinmeyen korkusu, baarszlk korkusu, gelecek korkusu ve istekli olmamama) arasnda iliki yoktur. H12
:

Hastane

bilgi sistemi uygulamalarndaki teknolojik deiimlere

kar alanlar tarafndan gsterilen diren nedenleri (belirsizlik ve bilinmeyen korkusu, baarszlk korkusu, gelecek korkusu ve istekli olmamama) arasnda gl bir iliki vardr. nem Derecesi = Test statistii 0.05 = Korelasyon Analizi

Kurumsal ve davransal glkler, sahip olunan alkanlklar veya varsaymlar, inanlan yntemler, gemie ballk, mevcut durumun iyi olduu inanc, getirilerini doru analiz edilememesi gibi nedenler direncin ortaya kmasn tetikler. Bu nedenler 4 ana gruba toplanarak daha net bir erevede incelenebilir. Bylelikle diren kayna daha kolay tespit edilebilir. Bu diren nedenleri: belirsizlik ve bilinmeyen korkusu, baarszlk korkusu, gelecek korkusu ve istekli olmamama eklinde snflandrlabilir.

162

Tablo 6.48 alanlar Tarafndan Gsterilen Diren Nedenleri Korelasyon Analizi

Belirsizlik Bilinmeyen Korkusu 1 469 0,717 0,000 469 0,617 0,000 469 0,515 0,000 469 Baarszlk Korkusu 0,717 0,000 469 1 469 0,823 0,000 469 0,822 0,000 469 stekli Olmama 0,617 0,000 469 0,823 0,000 469 1 469 0,797 0,000 469 Gelecek Korkusu 0,515 0,000 469 0,822 0,000 469 0,797 0,000 469 1 469

BELRSZLK BLNMEYENE KARI KORKU BAARISIZLIK KORKUSU STEKL OLMAMA GELECEK KORKUSU

Pearson Correlation Sig. (2-ulu) N Pearson Correlation Sig. (2-ulu) N Pearson Correlation Sig. (2-ulu) N Pearson Correlation Sig. (2-ulu) N

Yaplan korelasyon analizi sonucunda hastane bilgi sistemi uygulamalarndaki teknolojik deiimlere kar alanlar tarafndan gsterilen diren nedenleri arasnda gl ilikiler olduu sonucu ortaya kmtr. H02 hipotezi red edilmitir rnein; sistemi bilmemekten kaynakl korku ile baarsz olma korkusu arasndaki korelasyon oran 0,717dir; gl bir iliki vardr. Bu iliki dier diren nedenleri arasnda da gzlenmektedir. En gl iliki baarsz olma korkusu ile isteksiz olma kaynakl gsterilen diren arasndadr, r=0.823. r deeri 1 e yaklatka iliki glenmektedir. Bir dier gl ilikisi ise hastane bilgi sistemi uygulamalarndaki teknolojik deiimlerin getirilerinin alanlarn geleceklerinden nasl etkileneceinin bilinmemesinden kaynaklanan gelecek korkusu ve baarsz olma korkusu arasndadr, r=0.822. Tm diren nedenleri arasnda en gl ilikiler baarsz olma korkusu ile dier nedenler arasnda grlmektedir. Hastane bilgi sistemi uygulamalarndaki teknolojik deiimlere kar alanlar tarafndan gsterilen diren nedenlerinden hi biri birbirinden bamsz deildir. Her bir diren nedeni birbirini etkiler veya birbirinden kaynakldr. Bir alanda sadece

163

tek bir nedene bal gelien diren yoktur, sadece baskn olan diren nedeni vardr. Diren nedenlerini belirsizlik-bilinmeyene kar korku, baarsz olma korkusu, gelecek korkusu ve istekli olamamak eklinde snflandrdmzda alanlarn en ok baarsz olma korkusunu tadklar ve dier tm diren nedenlerinde bu durumla kuvvetli bir iliki iinde olduu grlmektedir. Baarsz olmaktan korkan alan sistemi bilmemekten deil, sistemin kendisine getirilerini ve geleceini analiz edememe kaynakl bir korku gelitirir. Bu durumu hastane bilgi sistemi uygulamalarna kar isteksiz olma izler. H03: Hastane bilgi sistemi uygulamalarndaki teknolojik deiimlere

kar, niversite hastanesi alanlar, zel hastane alanlarna gre daha ok diren gstermemektedirler H13 : Hastane bilgi sistemi uygulamalarndaki teknolojik deiimlere kar niversite hastanesi alanlar, zel hastane alanlarna gre daha ok diren gstermektedirler nem Derecesi = 0.05 Test statistii = ANOVA test istatistii alanlar hastane bilgi sistemi uygulamalarndaki teknolojik deiimlere kar diren gstermektedirler, bu diren ASM ve KOU tp fakltesi alanlar arasnda farkllk gstermektedir. Yaplan ANOVA testi sonucu da bu durumu dorulamaktadr. Tablo 6.49 KOU Tp Fakltesi alanlar Ve ASM alanlar Diren Dzeyleri ANOVA Testi
95% Aral Alt Snr 2,8634 2,3588 2,6137 Gven st Snr 3,0154 2,5290 2,7369 Minimum 1,41 1,17 1,17 Maksimum 3,91 3,65 3,91

KOU TIP veASM HST. ALIANDRENC KOU TIP ASM TOPLAM

N 219 250 469

Ortalama 2,9394 2,4439 2,6753

Standart Sapma 0,57077 0,68297 0,63307

Standart Hata 0,03857 0,04319 0,03136

164

Tablo 6.50 KOU Tp Fakltesi alanlar Ve ASM alanlar Diren Dzeyleri Tanmlayc statistikleri
KOU TIP ve ASM HST. ALIANDRENC Gruplararas Gruplarii Toplam Kareler Toplam 28,660 187,165 215,824 df 1 467 468 Kareler Ortalamas 28,660 0,401 F 71,510 Sig. ,000

Yaplan ANOVA testi sonucu, reddedilmektedir

%95 gven aralna gre H13 Hipotezi

0.05 anlamlk dzeyinde sig. deeri 0.05ten kk olduundan ASM ve KOU tp fakltesi alanlar arasnda diren dzeyleri asndan farkllk vardr. Baka bir deyile (F(1-467)= 28,660, p<0.05)olduundan, her iki sektr alanlarnn hastane bilgi sistemi uygulamalarna kar direnli davranmaktadrlar. Bu diren ASM ve KOU tp fakltesi alanlar arasnda farkllk gstermektedir KOU tp fakltesi ve ASM alanlarnn, kaynakl diren ortalamalar (KOU ( x = 2,9394), ASM ( x = 2,4439)) karlatrldnda ASM alanlarnn, KOU tp fakltesi alanlarndan, daha fazla diren gsterdikleri grlmektedir. Hastane bilgi sistemi uygulamalarndaki teknolojik deiimlere kar, ASM alanlar, KOU tp fakltesi alanlarna, gre daha ok diren gstermektedirler. nk zel bir hastane olan ASMde, tm zel iletmeler gibi alanlar asndan i gvenesi sorunu vardr. zel iletmeler iin temel kural karllk artn salamaktadr. Bunun iinde alanlarda performans deerlendirme ve verimlilik ilikisi zerinde kamu iletmelerine oranla daha ok durulmaktadr. Bu durum alan zerinde daha ok bask yaratmakta, baarsz olma korkusu artmakta, kendisini bu ilemi daha doru ve uygun yapt dncesi gelimektedir. Teknolojinin alann yerini alaca korkusu hissedilmektedir.

165

H04 :Hastane bilgi sistemi uygulamalarndaki teknolojik deiimin yapaca etki belirsiz ve bilinmeyene kar daha ok korku duyulduu iin, niversite hastanesi alanlar, zel hastane alanlarna gre daha ok diren gstermemektedirler . H14 :Hastane bilgi sistemi uygulamalarndaki teknolojik deiimin yapaca etki belirsiz ve bilinmeyene kar daha ok korku duyulduu iin, niversite hastanesi alanlar, zel hastane alanlarna gre daha ok diren gstermektedirler. nem Derecesi = 0.05 Test statistii = ANOVA test istatistii

alanlarn, hastane bilgi sisteminin getirdii yeni uygulamalar hakknda yetersiz bilgiye sahip olmas, deiimin yapaca etkiyi ve deiim karsnda ne ekilde hareket edilmesi gerektiinin bilinmemesi dirence neden olur. Bu diren alann belirsizlie ve bilinmeyene kar duyduu korku kaynakldr. Belirsizlie ve bilinmeye kar korku ASM ve KOU tp fakltesi alanlar arasnda farkllk gstermektedir. Yaplan ANOVA testi sonucu da bu durumu dorulamaktadr. Tablo 6.51 KOU Tp Fakltesi alanlar Ve ASM alanlarna Gre Belirsiz Ve Bilinmeyene Kar Korku ANOVA Testi
95% Aral BELRSZLK BLNMEYENE KARI KORKU KOU TIP ASM TOPLAM Gven

N
219 250 469

Ortalama Standart Sapma

2,9201 2,2747 2,5760 0,68157 0,57822 0,70582

Standart Hata
0,04606 0,03657 0,03259

Alt Snr
2,8993 2,2026 2,5120

st Snr
3,0109 2,3467 2,6401

Minimum Maksimum
1,33 1,08 1,08 4,67 3,58 4,67

Tablo 6.52 KOU Tp Fakltesi alanlar Ve ASM alanlarna Gre Belirsiz Ve Bilinmeyene Kar Korku Tanmlayc statistikler
BELRSZLK BLNMEYENE KARI KORKU

Kareler Toplam
48,630 184,519 233,149

df
1 467 468

Kareler Ortalamas
48,630 0,395

F
123,077

Sig.
,000

Gruplararas Gruplarii Toplam

166

Yaplan ANOVA testi sonucu, reddedilmektedir.

%95 gven aralna gre H14 Hipotezi

0.05 anlamlk dzeyinde sig. deeri 0.05ten kk olduundan ASM ve KOU tp fakltesi alanlar arasnda belirsizlik ve bilinmeyen korku kaynakl diren asndan farkllk vardr. Baka bir deyile (F(1-467)=123,077, p<0.05) olduundan, her iki sektr alanlar uygulanan hastane bilgi sistemini yeterince bilmemesi, avantajl ve dezavantajl durumlarnn etkisinin belirsiz olmasndan kaynaklanan direncin dzeyi ASM ve KOU tp fakltesi alanlar arasnda gstermektedir. KOU tp fakltesi ve ASM alanlarnn, belirsizlik- bilinmeyen korku kaynakl diren ortalamalar (KOU ( x = 2,9201), ASM ( x = 2,2747)) karlatrldnda ASM alanlarnn, KOU tp fakltesi alanlarndan, daha fazla diren gsterdikleri grlmektedir. Hastane bilgi sistemi uygulamalarndaki teknolojik deiimlerin yapaca etkinin belirsiz ve sistemin yeterince bilinmemesinden kaynaklanan korku ASM alanlarnda KOU tp fakltesi alanlarna, gre daha ok diren yaratmaktadr. Her yeni uygulama beraberinde yeni sistemler, yeni gereklilikler getirmektedir. Bu konu zelliklede teknolojiyle ilgili olunca bir ok bilinmeyeni, yeni uygulamay beraberinde getirmektedir. Sistemin yeterince bilinmemesi ve hangi ilem sonucunda hangi sonulara ulalacann belirsiz olmas alanlar tereddtte buna bal olarak ta dirence iter. Bu belirsiz durum zellikle zel sektr iin nemli bir deer olan verimlilii etkiler. Bir ok alanda mevcut verimliliini negatif olarak etkileyen, kendisine yeni sorumluluklar getiren bir uygulamay diren gstermeden kabul edemez. farkllk

167

H05:Hastane alanlar, H15 zel

bilgi sistemi uygulamalarndaki teknolojik deiime uyum hastane alanlarna gre daha ok diren

salamak zor ve baarsz olma korkusu duyulduu iin, niversite hastanesi gstermemektedirler. :Hastane bilgi sistemi uygulamalarndaki teknolojik deiime uyum salamak zor ve baarsz olma korkusu duyulduu iin, niversite hastanesi alanlar, zel hastane alanlarna gre daha ok diren gstermektedirler nem Derecesi = 0.05 Test statistii = ANOVA test istatistii

alanlarn hastane bilgi sistemi uygulamalarnn gerektirdii deiime ayak uyduramayacan yada evreden yardm almadan etkin bir ekilde alamayacan dnmesinden kaynaklanan, baarsz olma korkusu kaynakl diren ASM ve KOU tp fakltesi alanlar arasnda farkllk gstermektedir. Yaplan ANOVA testi sonucu da bu durumu dorulamaktadr. Tablo 6.53 KOU Tp Fakltesi alanlar Ve ASM alanlarna Gre Baarsz Olma Korkusu ANOVA Testi
95% Aral BAARISIZLIK KORKUSU KOU TIP ASM TOPLAM Gven

N
219 250 469

Ortalama Standart Sapma

3,1886 2,6092 2,8798 0,64771 0,90994 0,84834

Standart Hata
0,04377 0,05755 0,03917

Alt Snr
3,1024 2,4959 2,8028

st Snr
3,2749 2,7226 2,9568

Minimum Maksimum
1,31 1,08 1,08 4,62 4,31 4,62

Tablo 6.54 KOU Tp Fakltesi alanlar Ve ASM alanlarna Gre Baarsz Olma Korkusu Tanmlayc statistikleri
BAARISIZLIK KORKUSU

Kareler Toplam
39,188 297,625 336,813

df
1 467 468

Kareler Ortalamas
39,188 0,637

F
61,489

Sig.
,000

Gruplararas Gruplarii Toplam

Yaplan ANOVA testi sonucu, reddedilmektedir.

%95 gven aralna gre H15 Hipotezi

0.05 anlamlk dzeyinde sig. deeri 0.05ten kk olduundan ASM ve KOU tp fakltesi alanlar arasnda baarsz olma korkusu kaynakl diren asndan

168

farkllk vardr. Baka bir deyile (F(1-467)= 61,489, p<0.05)olduundan, her iki sektr alanlar uygulanan hastane bilgi sisteminin beraberinden getirdii yeni alma yntemleri, yeni grevler, sorumluluklar ve bu yenilikleri karlayabilecek bilgiye, pozisyona, aralarla, eitime sahip olmasndan dolay bu deiime kar direnli davranmakta ve diren dzeyleri farkllk gstermektedir. KOU tp fakltesi ve ASM alanlarnn, baarsz olama korkusu kaynakl diren ortalamalar (KOU ( x =3,1886), ASM ( x = 2,6092)) karlatrldnda ASM alanlarnn, KOU tp fakltesi alanlarndan, daha fazla diren gsterdikleri grlmektedir. Hastane bilgi sistemi uygulamalarndaki teknolojik deiimlerin gerekliliklerini yerine getirememe kaygsna kar daha ok korku duyulduu iin, baarsz olma korkusu kaynakl diren ASM alanlarnda, KOU tp fakltesi alanlarna gre daha ok grlmektedir. iletmelerde yaana her deiim berberinde yeni kavramlar yeni uygulamalar da getirmektedir. Hastane bilgi sisteminin getirdii yenilik ise ilemlerin sadece bir ynyle deil, tm ilemlerle ilgilidir. Hastane bilgi sistemi tm hastaneyi a olarak saran entegre bir oluumdur. Tm alanlarn, tm ilemleri birbirinin ilemini e zamanl olarak etkilemektedir. E zamanl olmak, hzl olmak, ilemleri kolaylatrrken, alan asndan yaplan herhangi bir hatann da e zamanl olarak byyeceinin de bir gstergesidir. Bu durum baarsz olama korkusunu daha da bytmektedir. zelliklede performans deerlendirme yntemini belirlemi olan zel iletme alanlarnda baarsz olma korkusu daha oktur.

169

H06:Hastane bilgi sistemi uygulamalarndaki teknolojik deiimin sonucu bilinmedii ve gelecek korkusu duyulduu iin, niversite hastanesi alanlar, zel hastane alanlarna gre daha ok diren gstermemektedirler. H16 :Hastane bilgi sistemi uygulamalarndaki teknolojik deiimin sonucu bilinmedii ve gelecek korkusu duyulduu iin, niversite hastanesi alanlar, zel hastane alanlarna gre daha ok diren gstermektedirler nem Derecesi = 0.05 Test statistii alanlar, = ANOVA test istatistii bilgi sistemi uygulamalar sonucunda deiimin

hastane

pozisyonlarna, yetkilerine, maddi ve manevi etkisinin ne olacan bilememesinden; duyulan kaygdan gelecek korkusu kaynakl diren ortaya kmaktadr. Bu durum ASM ve KOU tp fakltesi alanlar arasnda farkllk gstermektedir. Yaplan ANOVA testi sonucuda bu durumu dorulamaktadr. Tablo 6.55 KOU Tp Fakltesi alanlar Ve ASM alanlarna Gre Gelecek Korkusu ANOVA Testi
95% Aral GELECEK KORKUSU KOU TIP ASM TOPLAM Gven

N
219 250 469

Ortalama Standart Sapma

2,8105 2,5173 2,6542 0,64272 0,66258 0,66891

Standart Hata
0,04343 0,04191 0,03089

Alt Snr
2,7249 2,4348 2,5935

st Snr
2,8961 2,5999 2,7149

Minimum Maksimum
1,33 1,50 1,33 4,17 3,67 4,17

Tablo 6.56 KOU Tp Fakltesi alanlar Ve ASM alanlarna Gre Gelecek Korkusu Tanmlayc statistikler
GELECEK KORKUSU

Kareler Toplam
10,033 199,366 209,400

df
1 467 468

Kareler Ortalamas
10,033 0,427

F
23,502

Sig.
,000

Gruplararas Gruplarii Toplam

Yaplan ANOVA testi sonucu, reddedilmektedir

%95 gven aralna gre H16 Hipotezi

0.05 anlamlk dzeyinde sig. deeri 0.05ten kk olduundan ASM ve KOU tp fakltesi alanlar arasnda gelecek korkusu kaynakl diren asndan farkllk

170

vardr. Baka bir deyile (F(1-467)= 23,502, p<0.05)olduundan, her iki sektr alanlarnn hastane bilgi sistemi uygulamalar sonucunda kendi kendilerine ortaya kardklar kiisel kayglarndan ve uygulamalarn olumlu veya olumsuz etkilerini grememesinden gstermektedir. KOU tp fakltesi ve ASM alanlarnn, baarsz olama korkusu kaynakl diren ortalamalar (KOU ( x =2,8105), ASM ( x = 2,5173)) karlatrldnda ASM alanlarnn, KOU tp fakltesi alanlarndan, daha fazla diren gsterdikleri grlmektedir. Hastane bilgi sistemi uygulamalarndaki teknolojik deiimlere kar, kiisel kayglarn n plana kmasyla, gelecek korkusu kaynakl diren, ASM alanlarnda, KOU tp fakltesi alanlarna gre daha ok grlmektedir. Hastane bilgi sisteminin tercih edilen bir uygulama olmas, hata olasln aza indirmesi, baz pozisyonlar ortadan kaldrp baz yeni pozisyonlar dourmas alanlar zerinde de gelecek korkusunu yaratmaktadr. Bu durum teknolojik uygulamalarn alann yerini alma ihtimalini dourmaktadr. ini, statsn, teknolojiye veya bu konuda daha baarl olan bir baka kiiye devretme korkusu alann iletme ierisindeki geleceine dair korku gvensizlik yaratmaktadr. dolay deiime kar gelecek korkusuyla direnli davranmaktadrlar. Bu diren ASM ve KOU tp fakltesi alanlar arasnda farkllk

171

H07:Hastane

bilgi sistemi uygulamalarndaki teknolojik deiime istekli

olunmad iin, niversite hastanesi alanlar, zel hastane alanlarna gre daha ok diren gstermemektedirler. H17 :Hastane bilgi sistemi uygulamalarndaki teknolojik deiime istekli olunmad iin, niversite hastanesi alanlar, zel hastane alanlarna gre daha ok diren gstermektedirler. nem Derecesi = 0.05 Test statistii = ANOVA test istatistii

alanlarn hastane bilgi sistemi uygulamalarndan maddi, manevi veya entelektel alanda bir kazanlarnn olabileceine inanmamalarndan dolay isteksiz olurlar ve bu deiimle aralarnda bir ballk gelitiremezler. stekli olamamaktan kaynaklanan diren ASM ve KOU tp fakltesi alanlar arasnda farkllk gstermektedir. Yaplan ANOVA testi sonucu da bu durumu dorulamaktadr. Tablo 6.57 KOU Tp Fakltesi alanlar Ve ASM alanlarna Gre stekli Olmama ANOVA Testi
95% Aral STEKL OLMAMA KOU TIP ASM TOPLAM Gven

N
219 250 469

Ortalama Standart Sapma

2,8384 2,3744 2,5910 0,80160 0,78703 0,70582

Standart Hata
0,56899 0,74814 0,50925

Alt Snr
0,04606 0,03657 0,03259

st Snr
3,0109 2,3467 2,6401

Minimum Maksimum
1,00 1,00 1,00 4,80 4,00 4,80

Tablo 6.58 KOU Tp Fakltesi alanlar Ve ASM alanlarna Gre stekli Olmama Tanmlayc statistikler
STEKL OLMAMA

Kareler Toplam
25,128 294,314 319,442

df
1 467 468

Kareler Ortalamas
25,128 0,630

F
39,872

Sig.
,000

Gruplararas Gruplarii Toplam

Yaplan ANOVA testi sonucu, reddedilmektedir

%95 gven aralna gre H17 Hipotezi

0.05 anlamlk dzeyinde sig. deeri 0.05ten kk olduundan ASM ve KOU tp fakltesi alanlar arasnda istekli olmamadan kaynaklanan diren farkllk

172

gstermektedir. Baka bir deyile (F(1-467)= 39,872, p<0.05)olduundan, her iki sektr alanlar hastane bilgi sistemi uygulamalarnn beklentilerini tatmin edeceine ikna olmadklar, gerek maddi gerek manevi gerekse entelektel kazanlarn analiz edemedikleri, bu deiime kar istekli olmamakta, bu deiime gstermektedir. KOU tp fakltesi ve ASM alanlarnn, baarsz olama korkusu kaynakl diren ortalamalar (KOU ( x =2,8384), ASM ( x = 2,3744)) karlatrldnda ASM alanlarnn, KOU tp fakltesi alanlarndan, daha fazla diren gsterdikleri grlmektedir. Hastane bilgi sistemi uygulamalarndaki teknolojik deiimlere kar, inancn ve alanlarn ikna olmamas beraberinde isteksizlii de getirir. stekli olmama kaynakl diren ASM alanlarnda, KOU tp fakltesi alanlarna gre daha ok grlmektedir. Hastane bilgi sistemi uygulamalar daha ncede belirtildii gibi bir ok yeni uygulamay, yeni bilgiyi, sreci, i yapma usuln ve deerlendirme yntemini beraberinde getirmektedir. Tm bu deiimler alanlarda iletme ierisinde kullandklar tm fonksiyonlar adna yeni davran biimleri gelitirmeyi gerektirir. Allm sistemin dna kmak, sistemi bilmemek, avantaj ve dezavantajlarn analiz edememek, alann gelecekteki durumuna etkisini ne olacan bilememek, baarsz olma ihtimali kaynakl bir ok korku meydana gelmektedir. Bir de bu sisteme dier alanlarn uyumlu olup olmad, uygulamaya kar aktif bir katlm gsterip gstermedii dncesi alan sisteme kar isteksiz olmaya iter. Bu dnce ve isteksizlik i gvencesi sorunun daha baskn yaand zel sektrde daha nem tamaktadr. kar direnli davranmaktadrlar. Bu diren ASM ve KOU tp fakltesi alanlar arasnda farkllk

173

7.

SONU VE NERLER Bilgi toplumuyla iletmelerde yapsal deiimlere neden olmu, bylelikle

iletmeciliin ynetimsel, teknik ve profesyonel boyutunun farkna varlmtr. Toplum bilinci gelimi, gnll kurulular etkinlemi, alanlar merkezi konuma gelmi, teknoloji ve iletiim kavramlar n plana kmtr. Bilginin; bilgi-ilem, iletiim ve donanm hizmetlerine bal olarak retim, tketim, datm, pazarlama gibi tm ilevsel alanlardaki kullanm nem kazanmtr. Bylelikle hiyerari ortadan kaldrlarak, eitlie katlma ve gnllle hizmet eden bilgi retilmesine ynelik, bilgi ynetim projeleri uygulamalarn kullanan iletme yaplarna ynelinmitir. Bilgi ynetim projeleri uygulamalar iletmenin ileyii iin gerekli olan bilgiye ulamay, onu etkin verimli olarak paylamay ve kullanmay amalar. Bunun iin modellerden ve hiyeraik yapdan ok bilgi haritalarndan ve bilgi piyasalarndan yararlanr. Bylelikle iletme ierisindeki bilgi takip edilebilir, bilgi retimi sreklilik kazanr, i sreleri iyileir. Bilgi ynetim projeleri uygulamalaryla envanter ortadan kalkar. Gerekli veya gereksiz rnlerin, atl olarak durmas, depolara yaplan pahal yatrmlar ve bir ok evrakn ve dokmann her gn elden gemesi yerine bu envanterlerin tam zamannda hizmet edecek ekilde kullanlmas, iletmelerin hem para hem de zamandan tasarruf etmeleri salanr. Doru bilgi ynetimi sonucunda rekabet stnl salanr. Malzeme htiya Planlamas(MRP), Kurumsal Kaynak Planlamas(ERP), Tedarik Zinciri Ynetim(SCM), Mteri likileri Ynetimi(CRM) ve sektre zel bilgi ynetim projeleri uygulamalar vardr. Bu uygulamalarn etkililii ise, insan ve teknolojinin ortak zmyle mmkndr. Bilgi ynetim projeleri uygulamalarnn canl kullanmyla, iletme alk olduu i yapma usullerini terk ederek yeni bir srece balar ve teknolojik i sreleriyle nemli bir deiim yaar. Ancak deiim kolay deildir. ncelikle kurumun bilgi ynetim projeleri uygulamalaryla yaayaca deiimin gerekliliine inanmas ve bu duruma hazr olup olmadnn belirlenmesi gerekmektedir. Ayrca uygulanacak sistemin iletme yapsyla, kltryle, zellikleriyle rtmesi ve stratejik alt yap oluturacak zelliklere sahip olmas gerekmektedir. letme srelerde ve

174

teknolojilerdeki gerekletirdii deiimle kurumsal geiini tamamlarken, alanlar bu deiimin mevcut departmanlar arasndaki g dalmn nasl etkileyeceini, bu durumdan zarar grlp grlemeyeceini deerlendirerek bireysel gei evresini tamamlayamayabilirler. nk her alann deiimi benimseyecei seviye ayn deildir. Deiimin alanlar tarafndan benimsene bilmesi iin ncelikle deiimin gerekliliini anlamas ve inanmas gerekmektedir. Aksi takdirde alan bilgi ynetim projeleri uygulamalaryla gerekleen deiime kar fizyolojik ve duygusal tepki koyar. Bu yeni uygulamayla birlikte arkadalarn, ilerini kaybedeceklerinden korkarlar. G veya kontrol kayb, stat kayb, itibar ve saygnlk kayb, beceriksizlik duygusu, yaltlma ve terk edilme, duygularyla sisteme kar korku gelitirirler ve baka bir eye teebbs etmeyerek isteksiz davranarak diren gsterirler. alanlarn gsterdii diren, bir iletme iin retkenlik, zaman ve kaynak kayb anlamna gelmektedir. Bunun en nemli nedenleri arasnda belirsizlik ve bilinmeyen, baarszlk, gelecek korkusu ve istekli olmamak vardr. Kocaeli blgesindeki en ok alan istihdam eden ve hastane bilgi sistemini aktif olarak kullanan, Kocaeli niversitesi Tp Fakltesi (KOU) ve Anadolu Salk Merkezi (ASM) alanlar zerinde yaplan aratrmada ulalan sonular, bilgi ynetim projeleri uygulamalarna kar gelitirilen direncin bir gstergesidir. alanlarn ou hastane bilgi sistemini i yaamnn nemli bir paras olarak grmemekte, i akn hzlandrdna ve gvenilirliine inanmamaktadr. Ayrca alanlar hastane bilgi sisteminin, sistemin yetersizlikleri gerektii kadar tedavi etmedii, sreleri desteklemedii, Trkiyeye zg i sreleriyle ve iletme ierisindeki dier programlarla uyumlu olmad zerinde durmulardr. Hastane bilgi sistemi alanlarnn beklentilerini tatmin etmemekte, kolay anlalr ve yeterince ergonomik bulunmamaktadr. alanlar tarafndan istenilen bilginin tam ifade edildii ve bu bilginin etkin ekilde paylalmasndan dolay verimliliin artaca ynnde bir dnce gelimemitir. Ayrca hastane bilgi sistemi uygulamalarnn i hayatlarn nasl etkileyecei konusunda net bir fikre de sahip deildirler. Tm bu yaklamlar ve grler hastane bilgi sistemine kar alanlarn gelitirdii direncin

175

gstergesidir. Ayrca aktif kullanm iin yeterli eitim alnmamas, teknik problemlerin giderilmesinde yeterince destek verilmemesi, danman konumundaki kiiyle ibirlii iinde olunmamas da Kocaeli niversitesi Tp Fakltesi (KOU) ve Anadolu Salk Merkezi (ASM) alanlarnn hastane bilgi sistemi uygulamasna kar gsterdii direnci destekleyen faktrlerdendir. Genel olarak hastane kar alanlar diren bilgi sistemi uygulamalarndaki teknolojik deiimlere gstermektedirler. nk hastane bilgi sistemi

uygulamalarndaki teknolojik deiimlerin beraberinde getirdii tm yenilikler, hastane ileyiine yeni i yapma usulleri olarak yansmtr. alanlarn alk olduklar ileyiten vazgeip yeni bir dzene uyum salamaklar bilin veya bilinsiz dirence neden olmaktadr.hastane bilgi sistemiyle tm yazl evraklarn bilgisayar ortamnda deerlendirilmesin ve eriime ak olmas gerektirmektedir. Mevcut durumun doru deerlendirilebilmesi iin gemi bilgilerinde bilgisayar ortamna aktarlmas gerekmektedir. Hastane bilgi sisteminin canl kullanlmasnda her adm aktel bilgi girilerini de gerektirmektedir. Bu srete alana ekstra i yk getirdii iin sisteme bilgi girii angarya olarak grlmekte ve psikolojik olarak hastane bilgi sistemini kullanmaktan ka, diren gstermektedirler. Bu tepkiler beraberinde sisteme inanmama, renmek istememek ve dolaysyla bilmemek, organizasyona ve bireye etkilerini bilememek, baarlarna katklarn analiz edememek dncelerini de getirir. Hastane bilgi sistemi uygulamalarnn verimlilii artracana inanmayan ve uygulamaya kar isteksiz, olan alan da diren gsterir. Gsterilen diren alanlarn eitim dzeyleri, iletmedeki pozisyonlar ve iletmedeki alma sreleriyle de ilikilendirilebilir. alanlarn eitim dzeyleri asndan bakldnda lise, niversite, yksek lisans dzeyindeki kiiler de gsterilen direncin birbirine denk, ancak doktora dzeyinde ise diren gsterilmedii tespit edilmitir. Gsterilen dirence iletme ierisindeki alma sresi asndan baktmzda ise 1-2 yldr alan kii, 5 yldan fazla alan kiiden daha ok diren gstermektedir. Bu durumun altnda daha uzun sredir alann iletmeyi daha iyi bilmesi, sisteme ve kuruma aina olmas yatabilmektedir. Ayrca hastane bilgi sistemini en rahat ve direnmeden idari grevdeki kiiler kullanabilmektedir.

176

Bu almada sadece hastane bilgi sistemi uygulamalarna kar alanlarn gsterdii direnci lmemi, ynetim alanlar farkl kurumlarda gsterilen direncin, diren kaynaklarnn ve diren dzeylerinin farkl olup olmadn da analiz edilmitir. Bunun iin aratrmann uygumla ksm ynetim alanlar farkl iki kurum olan ASM zel, KOU Tp Fakltesi kamu iletmelerinde yaplmtr. Her ne kadar ynetiminin evrensel eleri, sreleri ve teknikleri temelinde iletmeler arasnda benzerlikler bulunsa da ama eitlik, hukuk ve alma koullar gibi konularda baz temel farkllklar vardr.269 Bu farkllklar alanlarnn deiimlere verdii tepkilerle, direnle ve diren kaynaklaryla ilikilendirilebilir. ASM ve KOU Tp Fakltesi alanlarnn hastane bilgi sistemi yaratan

uygulamalarndaki teknolojik deiimlere kar, gsterdii diren dzeyleri farkldr. ASM alanlar daha ok diren gstermektedir. Bu durumun direnci korkularla ilikilendirildiinde de ayndr. alanlarn hastane bilgi sistemine kar gsterdikleri diren belirsizlik ve bilinmeyen korkusu, baarszlk korkusu, gelecek korkusu ve istekli olmamama kaynakl olabilmektedir. nk diren nedenleri birbirinden bamsz deildir. Her bir diren nedeni birbirini etkiler veya birbirinden kaynakldr. alanda sadece tek bir nedene bal gelien diren yoktur, sadece baskn olan diren nedeni vardr. Hastane bilgi sistemi uygulamalarna kar baskn olan diren nedeni de baarsz olma korkusudur ve tm dier diren nedenlerinin de bu korkuyla kuvvetli bir iliki iinde olduu grlmektedir. Hastane bilgi sistemi uygulamalarndaki teknolojik deiimin yapaca

etkinin belirsiz olmasndan ve bilinmeyene kar duyulan korku kaynakl dirence bakldnda ASM alanlar KOU Tp Fakltesi alanlarna gre daha ok diren gstermektedirler. Hastane bilgi sisteminin beraberinde bir ok yeni uygulamay getirmesi ve alk olunan i yapma usullerinden vazgemeyi gerektirmesi sistemin yeterince bilinmemesi ve hangi ilem sonucunda hangi sonulara ulalacann belirsiz olmas alanlar tereddtte, buna bal olarak ta dirence iter.

269

Ahmet NOHUTU, Kamu Ynetimi, Sava Yaynevi, Altn Serisi, 2006 Ankara, s.11

177

Hastane

bilgi

sistemi

uygulamalarndaki

teknolojik

deiimlerin

gerekliliklerini yerine getirememe kaygs kaynakl baarsz olma korkusu ASM alanlarnda, KOU tp fakltesi alanlarna gre daha ok grlmektedir. Hastane bilgi sistemi tm hastaneyi a olarak saran entegre bir oluumdur. Tm alanlarn, tm ilemleri birbirinin ilemini e zamanl olarak etkilemektedir. E zamanl olmak, hzl olmak, ilemleri kolaylatrrken, alan asndan yaplan herhangi bir hatann da e zamanl olarak byyeceinin de bir gstergesidir. alann baarsnn da, baarszlnn da iletme ierisinde bilinmesi, baarsz olma korkusunu daha da bytmektedir. Sistemle ilgili kiisel kayglarn n plana kmas da, hastane bilgi sistemi uygulamalarndaki teknolojik deiimlere kar direncin gstergesidir. Hastane bilgi sisteminin tercih edilen bir uygulama olmas, hata olasln aza indirmesi, baz pozisyonlar ortadan kaldrp baz yeni pozisyonlar dourmas alanlar zerinde de gelecek korkusunu yaratmaktadr. Gelecek korkusu kaynakl diren ASM alanlarnda, KOU tp fakltesi alanlarna gre daha ok grlmektedir. Bu durumu teknolojik uygulamalarn alann yerini alma ihtimalini dourmaktadr. ini, statsn, teknolojiye veya bu konuda daha baarl olan bir baka kiiye devretme korkusu alann iletme ierisindeki geleceine dair korku gvensizlik yaratmaktadr. Hastane bilgi sistemi uygulamalarndaki teknolojik deiimlere kar,

alann ikna olmamas ve inanmamas beraberinde isteksizlii de getirir. stekli olmama kaynakl diren ASM alanlarnda, KOU tp fakltesi alanlarna gre daha ok grlmektedir. Baarsz olma korkusunu, gelecek korkusunu tayan alann deiime kar ok istekli davranmas beklenemez. Hastane bilgi sistemi uygulamalaryla alanlarn yeni davran biimleri gelitirmeleri gerekmitir. Ayrca sisteme dier alanlarn uyumlu olup olmad, uygulamaya kar aktif bir katlm gsterip gstermedii dncesi de alann sisteme kar isteksiz, i arkadalarna kar gvensiz davranmasna neden olur. Bilgi ynetim projeleri uygulamalarndaki teknolojik deiimlere kar gelitirilen diren ASM alanlarnda daha ok gzlemlenmektedir. Bu direncin en

178

nemli ayrt edici zellii ASMnin zel bir iletme olmasdr. nk zel iletmelerde alma koullar yasalar erevesinde anlaarak belirlenir, i gvencesi yoktur. Bu durum alan iin her zaman rahatsz edicidir. zel iletmelerde alan standardn drmemek, statsn, prestijini, yetkisini kaybetmemek iin hedeflerine ynelik emin admlarla almaktadr. Ancak bilgi teknolojileri gibi, teknik bilginin ok olduu, uygulamalarn farkllat, tm ilemlerin dijital ortamda gerekletii bir sistemle karlaan alan tepkisel davranr. Zaten zel iletmelerde karlkl anlamayla alan kii, kendisini ifade etmesini engelleme ihtimali olan bu deiime direnir. Bilgi sisteminin kendisine kolaylk salamayacana, hzl ve gvenilir olmadna inanr. Bu kiinin evresidir neyin deitiini ve bundan nasl etkileyeceini anlad; ancak yine de tam ikna olmad uyumlu davranma srecine kadar devam eder. Zaten uyum salayamayan alan, amac karllk, byme ve rekabet olan iletmelerde pozisyonunu koruyamaz. Hastane bilgi sistemi uygulamalarna kar yaanan diren KOU tp fakltesinde olsa da, zel iletme olan ASM kadar baskn deildir. nk kamu alanlarnn her trl hak, dev ve sorumluluklar yasalarla belirlenmitir. gvenceleri vardr. Ayrca zel iletmelerde alanlarda performans deerlendirme ve verimlilik ilikisi zerinde kamu iletmelerine oranla daha ok durulmaktadr. Bu durum alan zerinde daha ok bask yaratmakta, baarsz olma korkusu, geleceine gvenle bakamama duygular artmaktadr. Teknolojinin alann yerini alaca korkusu hissedilmektedir. almann sonucuna gre nerilerimizi aadaki gibi sralayabiliriz. Gerek zel gerekse kamu sektrnde hizmet veren iletmeler olsun yaanacak deiime hazr olunmas gerekmektedir. Deiim bir anda olamaz, sre gerektirir. Bilgi ynetim projeleri uygulamalarnda da bu durum geerlidir. Deiim konusuna karar verilmesinden, uygulanmasna kadar geen zamanda, iletmeler, tm sreleri takip etmelidir. Bilgi ynetim projeleri uygulamalarna karar verip, teknolojik alt yapy saladktan sonran; sistemin rgt kltryle uyumlu almasn salamak gerekmektedir. almalarn alk olduklar i yapma usullerinden vazgeip yeni uygulamalara uyum salamas zaman gerektirir. Bunun iin ncelikle:

179

Yneticinin ve kurumun deiime hazr ve sabrl olmas gerekmektedir. Bilgi ynetim projeleri uygulamalar seilirken iletme ve uygulanacak program doru seilmelidir. letmenin hangi sektrde hizmet verdii, kamu veya zel kurum yapsna sahip olmas, alanlarn entelektel dzeyi, sistemin maliyeti ve belirlenen amaca hizmet edip edemeyecei belirlenmelidir. Deiim iin gerekli kaynaklar ok iyi aratrlmal sektre zel zmler tespit edilerek , bilgi ynetim projeleri konusundaki danman firma ile ortak bir alma ierisinde olunmaldr. Uygulanan bilgi ynetim projesinin sadece bu gn deil iletmenin dnn ve yarnn temsil ettii unutulmamaldr. Bilgi ynetim projeleri uygulamalaryla iletmenin gemi bilgilerinin de veri olarak ilendii bilgi sistemleri iletmelerin gemi bilgilerinin ulalabilir, raporlanabilir, deerlendirilebilir olmasn salar. Bylelikle gelecee dnk ilemlerde istatistiki veri taban oluturulur. Gncel bilgilerin girilmesiyle bunun sreklilii salanarak, tm bilgilerin dijital ortamda paylalmas salanr. letmenin her trl bilgi aknn gzlenmesinin yan sra tarihsel srecini de belirler. Bunun iin seilecek bilgi ynetim projesinin sadece gncel sorunlar iin deil, genel ihtiyalara cevap verebilecek zellikte olmas gerekmektedir. Bilgisayarn vazgeilmez olduu gnmzde dijital veri tabanlar oluturulmas gerekmektedir. zmler geici, tampon zmler deil kalc ve ileriyi dnlerek tasarlanmaldr. Uygulanacak bilgi ynetim projesi yneticiler tarafndan ok iyi bilinmelidir. Sistem kurulmadan nce avantajl ve dezavantajl durumlar deerlendirilmelidir. Bilgi ynetim projeleri uygulamalar kararnn alnmasndan canl kullanma kadar geen sre hem alanlar hem de iletme asndan planlanmaldr. Bu plana ve zaman ynetimine Proje boyunca zaman ynetimi konusunda asla tavizkar davranlmamaldr. Bilgi ynetim projeleri uygulamalar srecini takip edecek bilgi, deneyim ve yetenee sahip liderlerle allmaldr. Ciddi bir hazrlk dnemi geirilmeli, i plan ve takvimi yaplmal, hedefe odakl takm kurularak lider belirlenmelidir.

180

st ynetim bu deiimi sadece teknik boyutta deil alanlar tarafndan da deerlendirmelidir. alanlara mevcut durum, eriilecek durum, sistem izah edilmelidir. stenen durum iin tm rgtsel ve kiisel destek salanmaldr. Bilgi ynetim projeleri uygulamalarna liderlik eden kii deiimle nasl yaanabileceinin ve bu deiim dngsnde alanlar kaybetmemenin yollarn aramaldr. alana yrekten inanmal, mkemmeli aramal, eyleme dnk olmal, alanlara ve herkese kar gven yaratmaldr. st ynetimin deiime sahip kmas etmesi gerekmektedir. Bilgi ynetim projeleri uygulamalaryla yaanan deiim srecinde desteklemesi ve gelimeleri takip

motivasyonun artrlmas deiim vizyonunun yaratlmas ve bunun alma ekibiyle paylalmasyla balar. Bunun iim sistemin kuruluunda alanlarnda katkda bulunmas, sistemin amalarn anlamas ve sisteme kar gven duygusunu gelitirmesi gerekmektedir. Bilgi ynetim projeleri uygulamalarnn getirdii gereklilikler ve yeni beceriler konusunda alanlarn ustalamasna, yeterliliklerinin artmasna destek olmak gerekmektedir. Kendinden ne istendiini bilen alan deiimin her admnda korkusuzca ilerler. Motive etmek iin ak bir ynlendirmeye, anlaya, dinleme ve renme isteine, deiim modelinin gerek olaca bir vizyona ihtiya vardr. Deiim modelinin gerek olaca bir vizyon yaratlmaldr. alanlarn sistem ierisinde rahat olabilmesi iin motive edilmesi eitimlerle desteklenmesi gerekmektedir. Deiimin artk bir seim olmaktan kt bu dnemde liderler alanlara, yksek beceri ve ura gerektiren standartlar belirlemeli ve bu standartlara ulamalarna yardmc olmaldrlar. Yeni dncelere ak alan daha az direnir Bilgi ynetim projelerinin getirdii yeni rgtsel dzen ve alann gsterdii olumlu veya olumsuz yaklam uygulamann etkinliini belirleyicidir. nk alann gsterdii diren deiimin srecini etkiler, bilmemek, yeterli hissetmemek ve istememek gibi ekincelerden kaynaklanan direnci etkileyen en nemli unsurlardan biri teknoloji ve uygulama srecidir. Teknolojinin organizasyon

181

yaamna nasl adapte edileceine, i yapma srecine kataca artlarn, eksilerin alan zerindeki etkileri ve kendisinin bu konuda yeterlilik gsterip gsteremeyecei bilgi andaki iletmelerin nemli sorunlarndandr. Bunun iin iletiim kuvvetlendirilmeli iletme ii gerekliliklerin sadece ilgili blmlerle snrl kalmayarak tm organizasyona datlmas ve merkezi ynetim yaklamndan uzaklalmas gerekmektedir. letiime nem vermeli, istek ve ihtiyalara duyarl olmaldr. alanlarla iletiime nem verilmeli sistem kurulurken nerilerine, canl kullanmda ise sorunlaryla yakndan ilgilenilmelidir. Onlar iin yeni olan bilgi ynetim projeleri uygularlarndan yalnz braklmamal sisteme kar yabanclk ve korku duygusunun nne geilmelidir. Kiinin almasyla yeni sisteme katlmn salamak iin, salkl iletiim, yaratlan gven duygusu, aklk, bireyin yetitirilmesi, gnlllk ve katlm nemli faktrlerdendir. Deiime kar oluan direncin, deiim srecine hem organizasyon hem de alanlara zarar vermemesi iin motivasyon ve liderin oynayaca rolde nemlidir. alann sisteme katlm salanarak, rutin haline getirilmesi salanmaldr. letmenin kendisiyle iletiim halinde olduunu hisseden, bilgi ynetim projeleri uygulamalarna katkda bulunan, lideri tarafndan destek gren alan, belirsizlik, bilinmeyen, baarsz olma korkularndan uzaklar. Bilgi ynetim projeleri uygulamalarn bir tehdit unsuru deil iletmesine ve kendine bir kazanm olarak grr. Gelecee ynelik bilgi ynetim projeleri kaynakl bir endie tamaz. Sistemi bilen kazanmlar olacana inanan kendi ileyiine de katk salayacana inan alan bilgi ynetim projelerine kar daha istekli davranr. Bylece deiime kar fizyolojik ve duygusal tepki verilmez diren azalr.

182

KAYNAKA 1. 2. 3. 4. ABAK Toygar, Kurumsal Bilgi Ynetimi -1, TBD Biliim - Biliim Kltr Dergisi, 10/04/2001. AKAT ., BUDAK Glay, letme Ynetimi, Bar Yaynlar 3.Bask, Ankara 1999. AKAT lter, letme Ynetimi, zmir:el Yaynclk, 1984. AKATA Emin, Bilgi ana Girerken Biliim ve letiim Kaynamas, TBTAK TTGV TSAD 2. Teknoloji Kongresi Bildirileri, stanbul1999. 5. 6. AKDEMR Ali, Vizyon Ynetimi, Avrupa nsan Kaynaklar Merkezi,stanbul 1998. AKIN Bahadr, 2000 ylna Doru Bilgi Toplumu zerine Genel Bir Deerlendirme ve Bilgi Ekonomisinin zellikleri, Verimlilik Dergisi, MPM Yaynlar, Ankara, 1999/1. 7. 8. AKIN H. Bahadr, 21. Yzyl Eiinde Kreselleme Ve Kresel letmeler, Finans Dnyas Dergisi, Ocak 1998. AKPINAR Talip, Bilgi Ynetiminin Entelektel Sermaye le likisi, KO...B.F., 1. Ulusal Bilgi, Ekonomi Ve Ynetim Kongresi, zmit, 2002. 9. AKSOY Hasan Hseyin, Deime Ve Yenileme, http://education.ankara.edu.tr/~aksoy/seminer.htm 10. AKTAN C.Can - TUN Mehtap, Bilgi Toplumu ve Trkiye, Yeni Trkiye Dergisi, Ocak-ubat 1998. 11. AKTAN Cokun Can & VURAL stiklal Yaar, Bilgi Ynetimi Nedir?, Bilgi Ynetimi ve Bilgi Sistemleri, izgi Kitabevi, 2004. 12. ALLEE Verna, Bilginin Getirisi, Executive Excellence, Yl:4, Say:48, Mart 2001. 13. ALPAR Raha, Uygulamal ok Deikenli statistiki Yntemlere Giri, 2. Bask Ankara Nobel Yayn Ocak 2003. 14. ARISOY Aytl, Doal Dil leme (DD), EMO Bilgisayar Mhendislii Dergisi, 17 Aralk 2004.

183

15. ARMSTRONG Edvinsson, Intellectual Capital Prototype Report, SaintOnge Sullivan Skandia 2002:4. 16. ARON Raymond , Sanayi Toplumu, Dergah Yaynlar, Bat Dnce Dizisi, stanbul, ubat 1997. 17. ATAK lknur, Karar Destek Sistemleri (DSS), Gazi niversitesi Endstri Mhendislii Blm Yksek Lisans Tezi, 2003. 18. ATK Selahattin Bilgi Toplumu Ve Bilgi Toplumunda Ynetici Nitelikleri, Kara Harp Okulu Bilgi Toplama Ve Yaym Merkezi Yaynlar-217,1999. 19. BA MACDONALD , C GURUPRASAD, Organizational-Change For Better Information Management, Canadian Public AdministrationAdministration Publique Du Canada 29, IDS Number: C4574 ISSN: 0008-4840, Eyll 1996. 20. BAKOS JD, Communication Skills For The 21st Century, Journal Of Professonal Issues In Engineering Education And Practice 123, Ocak 1997. 21. BALL Michael K., Beter Control Over Your Information Through BPM, Best Practice In Business Process Management A Supplement To KM World,. Vol13 No1, Ocak 2004. 22. BALOLU Arzu, Bilgi Say:48, Mart 2001. 23. BAND William , People Plus Technology Determines CRM Success, Best Practices, May 31- 2005. 24. BARUTUGL smet,Bilgi Ynetimi, Kariyer Yaynclk,stanbul, Nisan 2002. 25. BAYRAKTAROLU Serkan, Bilgi Toplumunda nsan Kaynaklar Ynetiminin Deien Yz, I. Ulusal Bilgi, Ekonomi Ve Ynetim Kongresi, 10-11 Mays 2002 Hereke-Kocaeli. 26. BEIJERSE R. P, Questions In Knowledge Management: Defining And Conceptualising A Phenomenon, Journal of Knowledge Management, Vol.3, No.2, 1999. ve nternet, Executive Excellence, Yl:4,

184

27. BENNINGTON Peter, David BACCARINI, Project Benefits Management In IT Projects An Australian Perspective, Project Management Journal, June 2004. 28. BERNARD Elaine, Management Resistance To Change: Case Study Result Inthe Introducton Of Computer Informaton Systems, Harvard Universty Trade Union Program, June 2000. 29. BNGL Dursun, Kreselleme ve rgt Kltr, Ekonomi Baak Dergisi, T.C Ziraat Bankas Mfettileri Dayanma Dernei Yayn Organ, Yl 23, Say 104, Ankara Mart Nisan 1999. 30. BLOODGOODJames M., SALISBURYDavid, Understanding The Influence Of Organizational Change Strategies On Information Technology And Knowledge Management Strategies, Decision Support System, Vol.31, Issue 1 , May 2001. 31. BONNER Dede, Enter The Chief Knowledge Officer-New Role, New Rule. American Society For Training And Development, HRD Roles.54, 2000 no 2. 32. BONO Edward De, Rekabet st, Remzi Kitabevi, stanbul Haziran 1996. 33. BOZGEYK Abdullah, CRM Niin nemli?, http://www.bilgiyonetimi.org 34. BOZKURT Veysel, Enformasyon Toplumu Ve Trkiye, Sistem Yaynclk, stanbul Ekim 2000. 35. BROWNELL Eileen O, Deiimi Ynetmek, Executive Excellence, Yl 6, say 61, Nisan 2002. 36. CAMISONC., Total Quality Management And Cultural Change: A Model Of Organizational Development, International Journal Of Technology Management 16. 37. CASPERSON Dana May, Elekronik letiim Kurallar, Executive Excellence, Yl:5, Say:60, Mart 2002. 38. CASTELLS, Manuel The Rise Of The Network Society, The Information Age: Economy, Society And Culture, Volume I,2000. 39. CERTO Samuel C., Modern Management Diversty, Quality, Ethnics And The Golobal Enviroment, Prentice Hall,2000.

185

40. CEYHUN Yurdakul, M. Ufuk ALAYAN, Bilgi Teknolojileri Trkiye in Nasl Bir Gelecek Hazrlamakta, Ankara: T. Bankas Kltr Yaynlar, 1997. 41. CHALEFF Ira, Deimesine Deielim, Ama Nasl?, Executive Excellence, Yl 5 Say 2,Temmuz 2001. 42. COLE Gerald, Management Theory and Practice, Continuum Publication, 1996. 43. COOPER JB, Are Simulation And Didactic Crisis Resource Management (Crm) Training Synergistic?, Quality & Safety In Health Care 13, Dec 2004. 44. CORRALL Sheila , Knowledge Management. Are We in the Knowledge Management Business?, University Librarian at the University of Reading, 03-Feb-2004. 45. COVINGTON John, Baarl ve Srdrlebilir Deiimi Ynetmek, Executive Excellence, Yl 6, say 61, Nisan 2002. 46. CULLEN Alex , Rebuilding IT Culture After Organization Change, Quick Take, February 9, 2006. 47. ALKIVK Grhan, Yeni Ekonomi Ve Bilgi Ynetimi, nce Kalite Dergisi, Say 15, 2001. 48. EKMECELOLU Hlya GNDZ, Yaratc Birey Teorisi ve rgtsel Yaratcl Etkileyen Genel zellikler, I.Ulusal Bilgi,Ekonomi ve Ynetim Kongresi Bildiriler Kitab, zmit,2002. 49. L brahim, Bilgi Tabanl malat Karar Destek Sistemleri Ve Bir Uygulama, Endstri Mhendislii Dergisi, Ocak-ubat-Mart 2002, Say1. 50. OBAN Hasan, Bilgi Toplumuna Planl Gei; Bilgi Toplumuna Gemek in Stratejik Planlama Ve Ynetim Bilgi Sistemi Uygulanmas, Devlet Planlama Tekilat Yaynlar, Ankara Mart 1996. 51. DANLZIEMurray M. L, Stephen C.SHOONOVER, Changing Ways A Practical Tool For Implementing Change Within Organizations, Amacom,, NewYork 1998. 52. DAVENPORT Thomas H, Dnyasnda Bilgi Ynetimi, Rota Yaynlar, stanbul, ubat 2001.

186

53. DAVID Mark, Deiim Srecinde Motivasyon, Executive Excellence, Yl 6, say 66, Eyll 2002. 54. DOAN Abdullah, Yapay Zeka, Kariyer Yaynlar, Kasm 2002 stanbul. 55. DOAN Nurten K., Deiim Mhendislii Konseptinin Bilgi Toplumu Eilimleriyle Uyumlatrlmas, letme A.B.D, Yksek Lisans Tezi, Kocaeli 2004. 56. DONOVAN Catherine , Building The KM Organization, Knowledge Counsel Forum, 5-6 May 2003. 57. Doug BARTHOLOMEW, The ABC's of ERP, CFO IT Magazine, September 15, 2004. 58. DOYLE M., T CLAYDON, D BUCHANAN, Mixed Results, Lousy Process: The Management Experience Of Organizational Change, British Journal Of Management, Sep 2000. 59. DRUCKER Peter F., 21.Yzyl in Ynetim Tartmalar, Epsilon Yaynlar,stanbul Mays 2000. 60. DRUCKER Peter F., Kapitalist tesi Toplum, nklap Yaynlar, stanbul 1993. 61. EDN brahim, YOZGAT Uur Uluslararas letmelerde Enformasyon Teknolojileri Kullanm Ve Kurumsal Entegrasyon Politikalar, III. Ulusal Bilgi, Ekonomi ve Ynetim Kongresi, Osman Gazi niversitesi, Ekim 04. 62. Emre KONGAR, Toplumsal Deiime Kurallar ve Trkiye Gerei, Remzi Kitabevi, stanbul 1985. 63. EREN Erol, Ynetim Ve Organizasyon, 4. Bas , stanbul: Beta Basm, 1998. 64. ERKAN Hsn, Bilgi Toplumu Ve Bilgi Toplumuna Gei, Bilgi Toplum Dergisi, Say 1. 65. ERKAN Hsn, Trkiyenin Bilgi Toplumuna Gei Stratejisi, I. Ulusal Bilgi, Ekonomi Ve Ynetim Kongresi, 10-11 Mays 2002 Hereke-Kocaeli. 66. ERKAN Hsn, Bilgi Toplumu ve Ekonomik Gelime, Trkiye Bankas Kltr Yaynlar, stanbul1994. 67. EVERED RD - JC SELMAN, Essential Ways That Coaching Can Help Individuals, Witherspoon&White, CCL, 2003.

187

68. FEE Thomas, Deiim Ve Sorunlar, Executive Excellence, Yl 6, say66, Eyll 2002. 69. FINERTY Terry, Integrating Learning and Knowledge Infrastructure, Journal of Knowledge Management, Volume 1 Number 2 1997. 70. GARRETY K, R BADHAM, V MORRIGAN, The Use Of Personality Typing In Organizational Change: Discourse, Emotions And The Reflexive Subject , Human Relations56, Feb 2003. 71. GEDK Esin, Deiimin Anahtar alanlarn Elinde, Hrriyet Gazetesi, 14.06.2005. 72. GEN Nurullah, Ynetim Ve Organizasyon, ada Sistemler Ve Yaklamlar, Sekin Yaynlar , Mart 2004. 73. GERSTEIN Marc S., The Technology Connection, Strategy And Change In The Information Age, Addison Easley Od Series 1997. 74. GEUS Arie De, Yaayan irket, Rota Yaynlar, stanbul Austos 1998. 75. GOLDSMITH Marshall, Deiimin Kou Olun, Executive Excellence, Yl 5, say 49, Nisan 2001. 76. GKEN Hadi, Ynetim Bilgi Sistemleri, Analiz Ve Tasarm Perspektifi, Epi Yaynclk, Ankara 2002. 77. GUNS Bob, Bilgiye Dayal ler, Executive Excellence, Yl:5, Say:59, ubat 2002. 78. GL Hasan, Bilgi Toplumu Karizmatik Liderliin Sonu Olur mu? , II. Ulusal Bilgi, Ekonomi Ve Ynetim Kongresi. 79. GLGZ Sami, Bilgi Toplumu Ve Psijkoloji, Tba- Gnce, Kasm 2002, say24. 80. GLOLU Tuncay, Yeni Teknolojilerin alma likilerine Etkileri, I. Ulusal Bilgi, Ekonomi Ve Ynetim Kongresi, Hereke-Kocaeli,10-11 Mays 2002. 81. HAMEL Gary, Bilgi Stratejisi, Executive Excellence, Yl:5, Say:55, Ekim 2001. 82. HARRISON Don, Kalc Deiim, Executive Excellence, Yl 5, say 49, Nisan 2001. 83. HARWICK Tom , Supply Chain Meets Demand Chain Enabling Adaptive Value Chain Processes, Planning Assumption, Kasm 6, 2002.

188

84. HEDBERG John G, A Knowledge Management Technology Architecture For Educational Research Organisations: Scaffolding Research Projects And Workflow Processing, British Journal of Educational Technology, May 2005, vol. 36, no. 3. 85. HICKS Herbert G., C.Ray GULLET, Management, Mc Graw Hill New York 1995. 86. HILDEBRAND Carol, Does KM=IT?, CIO Enterprise Magazine,15 Eyll 1999. 87. HRA smail, Bilgi Toplumu Balamnda Toplumsaln Yapsal Dnm Ve Trkiye Gerei, I. Ulusal Bilgi, Ekonomi Ve Ynetim Kongresi, Hereke-Kocaeli, 10-11 Mays 2002. 88. IRZIK Grol, Bilgi Toplumuna Gei, TBA Gncel, Trkiye Bilimler Akademisi, say24, Kasm2002. 89. SLAMOLU A. Hamdi, Bilimsel Aratrma Yntemleri, Beta yaynlar 2003 stanbul, BALI Abdulkadir , Temel Yapay Zeka Uygulamalar, Erciyes niversitesi Mhendislik Fakltesi Bilgisayar Blm-Bilgisayar Tasarm Ve Uygulamalar 1 Dersi Projesi, Haziran 2000. 90. J. GOOIJER, Designing A Knowledge Management Performance Framework, Journal of Knowledge Management, 2000, Vol. 4, No. 4 91. Jacques A. NASSER, Deiime Uyum Salayn , Executive Excellence, Yl 5, say 49, Nisan 2001. 92. JARMOSZKO A T - GENDRON Michael , Choosing an ERP-type System for a Belarus Enterprise, Journal of Information Systems Education, Fall 2004. 93. JOHN Clyman , CRM On Demand Lets You Have It Your Way, PC Magazine, June 2004. 94. JOHNSON Todd - LORENTS Alden C , A Customized ERP/SAP Model for Business Curriculum Integration, Journal of Information Systems Education, Fall 2004. 95. Jon UDELL, Personal Knowledge Mapping And The Concept Of Data Emergence, Information Access, Intellectual Property, Knowledge Management, November 2003. Learning Educational Technologies Magazines,

189

96. KALKAN Veli Denizhan, Ali Ekber AKGN, Bilgi Ynetimi Ve nsan Kaynaklar Ynetimi: Literatr Deerlendirmesi Ve Gebzedeki retim letmelerinin nsan Kaynaklar Departmanlarnda Bir Uygulama almas, II. Ulusal Bilgi, Ekonomi Ve Ynetim Kongresi,

Derbent/zmit, 17-18 Mays 2003. 97. KANTER Rosabeth Moss, Deiim Gurusundan Milenyum Taktikleri,Capital Dergisi, Aralk 1999. 98. KARAASLAN Ahmet, Kksal HAZIR, Web Tabanl Ynetim Sistemi erisinde Srekli Deiim Alt Yaps Oluturma Gerei: Esnek Bir Model nerisi, ktisadi Ve dari Bilimler Fakltesi 3.Ulusal Bilgi, Ekonomi ve Ynetim Kongresi, 25 - 26 Eskiehir, KASIM 2004. 99. KARADA Levent, e-nsan Olmann Etik Kurallar, letiim uras nternet Komisyonu Raporu ,2004. 100. KARAGL Kenan- CN smail, Yapay Zeka Ve Toplumsal Sorumluluk, MPM Anahtar Dergisi, Mays1995. 101. KARAKA Melikah, Bilgi Yneticisi Kimdir, http://www.bilgiyonetimi.org, 19/02/2003 102. KAYMAKALAN mer, Teknolojinin Bilim ve Toplumsal Yaama Etkisi, TBTAK TTGV TSAD 2.Teknoloji Kongresi Bildirileri, stanbul-1999. 103. Kemal.GLE, Bilgi Toplumu, Bilim ve Teknoloji Politikas ve niversite Sanayi birlii, veren Dergisi, Mays 2004. 104. KESER Akn, Dijital Dnya Sorgulanyor, Endstri likileri ve nsan Kaynaklar Dergisi, cilt3, say1. 105. KESER, Akn Deien Ynleriyle Personel Ynetimi: nsan Kaynaklar Ynetimi, Endstri likileri ve nsan Kaynaklar Dergisi, cilt 4, say 1. 106. KESHAVAN Nair Bilgiye Dayal lerin Ynetilmesi , Executive Excellence, Yl:3, Say:27, Haziran 1999. 107. KILIN Tanl, Deiimi Kim Ynetmeli?, Executive Excellence, Yl 5, say 49, Nisan 2001. 108. KING William R., MALHOTRA Yogesh, Developing A Framework For Analyzing IS Sourcing, Information & Mangement, Katz Graduate School Of Business, Universty OF Pittsburgh, 24 Kasm1999.

190

109. KINIKIN Erin - John RAGSDALE, IT Trends 2004:Customer Relationship Management, IdeaByte, Kasm 24, 2003 110. KLAILA Davis, Bilgi Ynetiminin Amac Doru Kavranmal, Executive Excellence, Yl:5, Say:50, Mays 2001. 111. KN Dervitsiotis, The Challenge Of Managing Organizational Change: Exploring The Relationship Of Re-Engineering, Developing Learning Organizations And Total Quality Management Total Qualty Management 9, ubat 1998. 112. KOZAK M., GL Hatice Turizm letmelerinde Deiim Ynetimi zerine Kavramsal Bir nceleme, Turizm letmelerinde Deiim Ynetimi zerine Kavramsal Bir nceleme, -G Endstri likileri ve nsan Kaynaklar Dergisi, C.5, Mays 2004. 113. KURTULMU Numan, Sanayi tesi Dnm- Kreselleme Ve nsan Kaynaklar Boyutuyla, z Yaynclk stanbul 1996. 114. LAPP Janet E., Yeni Bilgi Dnyasnda Yeni Stratejik Kararlar, Executive Excellence, Yl:5, Say:57, Aralk 2001. 115. LARSEN Tor J - LEVINE Linda, Searching For Management Information Systems: Coherence And Change In The Discipline, Information Systems Journal 15, Ekim 2005. 116. LEE David, Entelektel Sermaye, Executive Excellence, Yl:3, Say:30, Eyll1999. 117. LEWIS Bob, Change Can Be Painful, So Its Natural For People All Over The Company Resist, IS Survival Guide, Jun 1999. 118. LUECK, Engish Technology And Social Change: The Effects On Family And Community, Cossa Congressional Seminars, San Jose State University, 19 June,1998. 119. MAHMOOD M.Adam, KOHLI Rajv, Sarv DEVARAJ, Measuring Business Value Of Information Technology In E-Business Enviorements, Journal Of Management Informatin Systems, Vol.21, No:1 Summer2004. 120. MARSHALL Jay, Dary R.CONNER, Another Reason Why Companies Resist Change, Strategy &Business, Austos2000.

191

121. MASAAKI mai, Kaizen, Japonyann Rekabetteki Baarsnn Anahtar, stanbul: Onk Ajans, 1994. 122. MAURER Rick , Why Resistance Matters, Maurer &Associates, Chage Without Migraines , Kasm1999 123. Medet YOLAL, Trkiyedeki Kk Ve Orta Byklkteki Konaklama letmelerinde Bilgi Teknolojileri Kullanm , Anadolu niversitesi Yaynlar, Eskiehir2003. 124. MEIER Kenneth J. - BRUNDEY Jeffey L., Applied Statisics For Public Administration, USA: Publishing Company California, 1987. 125. ML Markus, Technochange Management: Using It To Drive Organizational Change, Journal Of Information Technology 19, Mart 2004. 126. MORGAN DE, R ZEFFANE, Employee Involvement, Organizational Change And Trust In Management, International Journal Of Human Resource Management 14, Feb 2003. 127. MUTLU Emin, Eitim Yazlmlar Gelitirme Srecinde retim Ynetimi, 20. Ulusal Biliim Kurultay, Trkiye Biliim Dernei, , Harbiye Askeri Mze stanbul, 2-5 Eyll 2003. 128. NADLER,D.A The Effective Management of Organizational Change, Handbook of Organizational Behaviour Englewood Cliffs, Prentice Hall 1987. 129. NARSU Uttam , Successful Change Mnagement Requires Focus On Key Metrics, Quick Take, April 21, 2004. 130. NEFF Thomas - CITRIN James, Yeni Ekonomide De Alt lkeyi Unutmayalm, Executive Excellence, Yl:5, Say:57, Aralk 2001. 131. NOHUTU Ahmet, Kamu Ynetimi, Sava Yaynevi, Altn Serisi, 2006 Ankara. 132. ODABA Hseyin, Kurumsal Bilgi Ynetimi, Aylk Strateji Ve Analiz E-Dergisi, say 10, Kasm2003. 133. ONAT E. Dilara, Bilgi Sistemlerinin Stratejik Ynetim Sreciyle Balant Boyutlarnn ncelenmesi, Kocaeli niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Yksek Lisans Projesi, Kocaeli 2001. 134. T Adem, Bilgi anda Ynetim, Nobel Yayn Datm, Ankara, 2001.

192

135. NC Aye N., Plandan Uygulamaya: Deiim Ynetimi, https://www.insankaynaklari.com/CN/ContentBody.asp?BodyID=771, 20/09/2001 136. Z Eretin, mer Faruk, BAYKO, Tedariki Seimi Problemine Karar Teorisi Destekli Uzman Sistem Yaklam , Gazi niv. Mh. Mim. Fak. Der., Cilt 19, No 3, Mart 2004. 137. ZDEN Mehmet Cemil, Yneticiliin Karanlk Koridorlarnda Yeniden Yaplanma, anakkale Onsekizmart niversitesi, Biga BF, Ynetici Topluluu Makeleleri, Mays 2005. 138. ZKAN Ahmet, "E- Ynetimi" Ya Da "nternetin Gcn %100 Kullanabilmek", Milliyet Gazetesi-Biliim, 30 Mart aramba 2005. 139. ZTURAN Meltem , Sistem Analiz Ve Tasarm, Ders Notlar, Ynetim Biliim Sistemleri Blm Uygulamal Bilimler Yksekokulu Boazii niversitesi ,2003-2004. 140. P.ROBBINS Stephan, Essentials Of Organizational Behaviour, Chp.14 Technology And Work Design Prentice Hall New Jersey 2000. 141. PAGE Stephen, What's New about the New Public Management? Administrative Change in the Human Services, Public Administration Review, Volume 65 Issue 6, Kasm 2005. 142. PARKER Charles, CASE Thomas, Mangement Information Systems Startegy and Action, Mc Graw Hill,1996. 143. PEYNOT Richard , Change Management Teams Need High-Level Support, IdeaByte, February 12, 2002. 144. POOLE MS, M HOLMES, G DESANCTIS, Conflict-Management In A Computer-Supported Meetng Environment, Management Science 37, Austos 1991. 145. PREECE Jenny, NONNECKE Blair, Dorine ANDREWS, The Top Five Reasons For Lurking: Improvingcommunity Experiences For Everyone, Computers in Human Behavior, Kasm 2003 146. PROSCI, Top Five Reasons Employees Resist Change, Change Manegement Learning Center, Eyll 2004. 147. QUBEIN Nido R., Deiime Kucak An, Executive Excellence, Yl 6, say 61, Nisan 2002.

193

148. ROSS, DF E-Crm From A Supply Chain Management Perspective, Informaton Systems Management 22, Win 2005. 149. RULE Colin, Online Dispute Resolution For Business: B2B, ECommerce, Consumer, Employment, Insurance, and other Commercial Conflicts, Jossey-Bass, E-Book, ISBN: 0-7879-6776-9. 150. SARI Hamza Cihan, ERP Projeleri ncesinde Vestel ve Zorlu Holding Yaynlar, Kasm 2004. 151. SARIHAN Halime, Rekabette Baarnn Yolu Teknoloji Ynetimi, Desnet Yaynlar, Kocaeli 1998. 152. SEVM erafettin, NCEL Mesut, letmelerde Biliim Teknolojilerinin Kullanm Dzeyinin Belirlenmesine Ynelik Bir Saha almas, Maliye Uygulamalar, Austos 1999. 153. SEZK Nejat, Deiim Kuandakiler, Hayat Yaynlar 95, Baar Dizisi: 22 iinde; BOZDA M., Unutulmazlar Kervanna Katlma, stanbul, Austos 2000. 154. SHINN Gregory S., Deiimin Modelleri, Executive Excellence, Yl 6, say 61, Nisan 2002. 155. SIMS David, CRM Simple Is As Simple Does, CRM Magazine, December 2001. 156. SKYRME David J., Measurement Myopia to Knowledge Leadership, Knowledgemanagement Performance, Manivela 1999. 157. STANLEY DJ, JP MEYER, L TOPOLNYTSKY, Employee Cynicism And Resistance To Organizational Change , Journal Of Business And Psychology 19, Summer 2005. 158. STEWARThomas A. T, Entelektel Sermaye, Kurulularn Yeni Zenginlii, Mess yaynlar, stanbul Ekim 1997. 159. STREBEL Paul, alanlar Neden Deiime Diren Gsteririler?, Harvard Businee Review, Mess Yaynlar, Mays-Haziran 1996. 160. SWEAT Jeff -Alorie GILBERT, Earnings Reports: ERP Down, CRM Up, InformationWeek , Tem-21-1999. 161. AHN Mehmet, Ynetim Bilgi Sistemi, Anadolu niversitesi Yaynlar, Eskiehir2000.

194

162. ANLISOY Selim, Bilgi Toplumunda Ortaya kabilecek Sorunlar, D.E....B.F Dergisi,Cilt14, Say 2, Yl 1999. 163. TEKN- Mahmut EK Ercan, Bilgi anda Bilgi Toplumu Ve Bilgi Ekonomisi, I. Ulusal Bilgi, Ekonomi Ve Ynetim Kongresi,10-11 Mays 2002 Hereke-Kocaeli. 164. TOFFLER Alvin, nc Dalga, Altn Kitaplar Yay.,stanbul 1981. 165. TOHAMY Noha , Adaptive Trading NetworksA New Trading Structure Will Boost Firms' Global Supply Chain Adaptability, Forrester Big Idea, April 21, 2005. 166. TOKA A., Kurumsal Kaynak Planlamasn Oluturan Kavramlar, Gazi niversitesi Mhendislik Mimarlk Fakltesi Dergisi, Cilt 19, No 3, 2004. 167. TOKOL Aysen, Yeni Teknolojiler ve Deien Endstri likileri, www.isgc.org (11Mays2004). 168. TUTAR Hasan, Kreselleme Srecinde letme Ynetimi, Hayat Yaynlar,stanbul, ubat 2000. 169. Tlay ARIN, Teknolojik Yenilikleri Belirleyen Etmenler, stanbul: Bilim Ve Teknik Dergisi, stanbul, Ekim 2000. 170. TRKMEN smail, Bilgi Toplumuna Gei Srecinde letme Yneticilerinin Yetersizlemesi, Verimlilik Dergisi, Yl 8, Say 11, Kasm 1996. 171. UHR Mehmet, Bilgi Irmanda Boulmak, Ekolay Haber Yaynlar,22.09.2004. 172. UNABOMBER, Sanayi Toplumu Ve Gelecei, Kaos Yaynlar, 1996. 173. UZAY Nsfet, Bilgi Teknolojilerindeki Geliim Ve Verimlilik Art, .. Siyasal Bilgiler Fakltesi Dergisi, No.25 Ekim2001. 174. VISITACION Margo , Introducing Change Management into Resistant Project Organizations, IdeaByte, February 15. 175. WALINSKAS Karl, Baarl Bir Deiimi Engelleyen Unsurlar, Executive Excellence, Yl 6, say 61, Nisan 2002. 176. WARD John - EVLIN Roger, A New Framework For Managing ITEnabled Business Change, Info Systems Journal 9, 1999.

195

177. WATERS Thomas, JR. Rakip Bilgisi, Executive Excellence, Yl:5, Say:50, Mays 2001. 178. WILSON TG , Why Do We Resist Change?, Quintessence International 35, Temmuz-Austos 2004. 179. YALIN Azmi, Deiim Ynetimi, Nobel Kitabevi 2002. 180. YET Nket, retim Kaynaklar Planlamas, Biliim Dergisi 2003, Say:27. 181. YCEL ar, Biliim Operasyonlarnda Deiim Ynetimi, Ko niversitesi Yaynlar. 182. YCEL .Hakk, Bilim-Teknoloji Politikalar ve 21. Yzyln Toplumu, Devlet Planlama Tekilat Yaynlar, Sosyal Sektrler ve Koordinasyon Genel Mdrl, Aratrma Dairesi Bakanl, Ankara, Temmuz (1997), ISBN 975-19-1806-5. 183. YRER Oya - KARAAY Glsn, ERP Uygulamasnda Kritik Baar Faktrleri, Yneylem Aratrmas/Endstri Mhendislii - XXIV Ulusal Kongresi, 15-18 Haziran 2004, Gaziantep Adana. 184. ZHU Kevin, The Complementarity Of Information Technology Infrastructure And E-Commerce Capability: Aresource- Based Assetment Of Their Business Value, Journal Of Management Informatin Systems, Vol.21, No:1 Summer 2004. 185. Deiime Kar Diren, The Futurist, Mays-Haziran2001. 186. Development Company, Hewlett-Packard Journal L.P 2003. 187. HP MRP Action Manager Project-Management, Hewlett-Packard Journal 43, Austos 2004. 188. Robot a, Focus Dergisi , Nisan 2005. 189. Yenilik Fobisi Erken ldryor, Milliyet Gazetesi, 10/12/2003.

196 EK1
I. ALIAN PROFL
Cinsiyetiniz: Yanz : Kadn Erkek letmedeki pozisyonunuz nedir: Doktor Hemire Sekreter dari Grev Bu iletmede ne kadar zamandr almaktasnz: 6 aydan az 1-2 yl aras

25 ya alt 25-34 35-44 45-54 55ya st Eitim durumunuz: Lise niversite Yksek Lisans Doktora II. ALIAN VE HASTANE BLG SSTEM LKS

KULLANDIINIZ HASTANE BLG SSTEM;

Kesinlikle katlmyorum

Katlmyorum

Ksmen katlyorum

Katlyorum

Kesinlikle Katlyorum

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14.

yaammn nemli bir parasdr akn hzlandrr lemlerin hzl ekilde gereklemesine olanak salar lemlerin gvenli ekilde gereklemesine olanak salar letme ierisindeki yetersizlikleri tedavi etmeye alr. Dier bir ilemin eksiklerini tamamlyor. srelerini gerektii kadar destekliyor Trkiyeye zg i srelerine uyumlu. Bilgileri ofis programlarna (Word-Excel) etkin olarak uyarlanabilmekte. nternet zerinden yrtebileceiniz e-i uygulamalarna ak ve elverili. Yazlm yeterli ve her ihtiyaca cevap vermekte. Teknik sorularnzn cevaplanmas konusunda yeterli teknik destek alnabilmekte. Beklentilerinizi tatmin ediyor Performans deerlendirmede etkili oluyor.

196

197

Kesinlikle katlmyorum

Katlmyorum

Ksmen Katlyorum

Katlyorum

Kesinlikle Katlyorum

15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24.

Verimlilii arttryor. Ergonomiktir Kolay ve anlalmaktadr. Dier sistemlerle entegrasyonu tam olarak salamaktadr. lem srecini ksaltmaktadr. Karlalan sorunlar hafifletmektedir. Bilginin verimli bir ekilde paylalmasn salamaktadr. stenen bilgiyi tam ifade etmektedir Aktif kullanm iin yeterli eitim verilmektedir.. Sosyal ilikileri hzlandrr.

KULLANDIINIZ HASTANE BLG SSTEMNDE;

25. Hatal bilgi girileri ileminizi yavalatmyor 26. Hata yapmaktan korkmuyorsunuz 27. Dier alanlar da bilgi girilerinde zenli
davranmaktadr.

28. nsan faktrn daha az nemli buluyorsunuz. 29. Yaptnz tm ilemlerin kaydnn tutulmasndan
rahatszlk duymuyorsunuz.

30. Yaptnz tm ilemlerin kurum iinde paylalmasndan

rahatszlk duymuyorsunuz.

31. Danman konumundaki kiiyle ibirlii iindesiniz. 32. Bilgi girilerinin sizin iiniz olduuna inanyorsunuz. 33. Tekrarlanan bilgi girilerini fazladan i olarak
grmyorsunuz. 34. Alk olduunuz i yapma usullerine uygun buluyorsunuz. 35. Elden takip etmeye ihtiya duymuyorsunuz.. 36. Kullandnz hastane bilgi sisteminin, i hayatnza etkisinin ne olduunu biliyorsunuz.

197

ZGEM 1978 ylnda Bursada dodu. lk-orta-lise eitimini Yalovada tamamlad. 1999 ylnda Dou Akdeniz niversitesi ngilizce iletme blmnden mezun oldu. 1999 ylnda Kocaeli niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Ynetim Organizasyon programnda balad yksek lisans eitimine, 2001 ylnda ayn niversite ve programda doktora dzeyinde devam etti. Yksek lisans ve doktora dzeyindeki aratrma ve almalarn daha ok rgtsel davran, kurum, insan psikolojisi ve stratejik ynetim zerine yapt. Yksek lisans tez almasn zaman ynetimi ve yetki devri, doktora tez almasn ise Bilgi Ynetim Projeleri Uygulamalarndaki Teknolojik Deiimlere Kar alan Direncinin lm zerine yapt. Yksek lisans ve doktora eitimini "Dnm Konsepti Inda 2005 Trkiye'sinin Resmedilmesi", rgtlerde Farkl nsan Kaynaklar Kuaklarna.Ynlendirilmi Ynetim Yaklamlar Gelitirme, (BB,X ve Y kuaklar), Stratejik Ynetim Dzeyinde Yetki Devri, Trk Ynetici Davran Asndan KOBlerde Zaman Ynetimi, Tarmn Trkiyenin Hayat Sigortas Olarak Deerlendirilmesi, Strategic Management in Family Business, The Problems Emanating From Workers During The Application Of Information Technologies balkl ulusal ve uluslararas yaynlarla desteklemitir. Ayrca ortak yazarl Uygarlk ve Ynetim balkl bir kitap almas bulunmaktadr. 1999 ylnda baladm yksek lisans eitimimle birlikte Kocaeli niversitesi Sosyal Bilimler Enstitsnde aratrma grevliliine balam. Bu srete eitli idari grevler dnda mesleki ngilizce, ynetim organizasyon, stratejik ynetim, vizyon ynetimi ve KY gibi temel ynetim organizasyon derslerini de asiste etmitir.