Ribozom ve Protein Sentezi

Biyoloji Gnl

Giri
Canllmzdaki zel olma proteinlerin varlnn bir sonucudur. Proteinlerin var olmas tm canllmzn kontrol ve ayar iin gereklidir. Hcre kendi kendini protein sentezi yoluyla kontrol eder; farkn ortaya koyar.

Bir Protein Yaps

Ribozom: Fiziksel zellikler

Prokaryotlarda Ribozom
Ribozom: Alt Birim: 50s 20s rRNAs:
23s 5s

70s

16s

Protein: 34 21

Ribozom: Fiziksel zellikler

karyotlarda Ribozom
Ribozom: Alt Birim: 60s
80s 40s rRNAs:
28s 5.8s 5s

Protein:
49 33

18s

Not:
Kloroplast=70S : 50S ( 23S, 4.5S, 5S rRNAlar ve ~8 protein; 30S (16S rRNA ve ~11 protein).Mitokondri= 55S trlere gre deiebilir. nsan Mitokondrisi: 16S ve 12S rRNA (2 tane). Bitki Mitokondrisi: 16S, 12S ve 5S rRNA (3 tane). (S = Svedberg birimi = Sedimantasyon (kelme) katsays. 1X10 -13 snde sedimantasyon katsays 1S olarak kabul edilir.)

Ribozom
Hcrede protein sentezinin yapld yerdir. Virsler hari tm hcrelerde zarsz olarak bulunur. Kimyasal yaplarnda bulunan rRNAlar, proteinlerle birlikte ribozom alt birimlerinin yapsal elemanlarn olutururlar. rRNAlar ekirdekikte retilir. Burada da sitoplazmadan gelen proteinlerle birleerek ribozomal alt birimler oluturulur. Serbest dolaan alt birimler protein sentezi srasnda birleirler.

Ribozom
Son yllarda yaplan aratrmalara gre ribozomal alt birimler asimetriktir. Alt birimlerde bulunan rRNAlar ve protein eitlerinin says farkldr.

Ribozom
Protein sentezinde tek tek monozomlar deil, ayn mRNAy okuyan okuyan ok sayda monozomun bir araya gelmesiyle oluan polizomlar aktiftir. Polizomlar serbest veya bal olabilir. Bal polizomlar ER zerinde bulunanlar ya da hcre ekirdeinin d ksmna bal olanlardr. Serbest olanlar ise sitozolde asl halde duran polizomlardr.

Ribozom
Bal ribozomlarda retilen protein ya zarlarn yapsna katlr ya hcre iinde baka bir organele (rn. Lizozom) gitmek zere paketlenir ya da hcre dna yollanr (salglama). Serbest ribozomlarda sentezlenen proteinlerin ou ise sitozol iinde grev yapar.

70S Bir Ribozom

Ribozom
Her ribozom biri byk, dieri kk iki alt birimden meydana gelir. Eer hcrede bir proteinden ok sayda retilmek isteniyorsa polizomlar etkin grev yaparlar.

Protein Sentezi

Protein Sentezi
Canllar iin protein nemlidir nk enzimlerin yapsn oluturur, her bireyin zgn olmasn salar ayrca vcudumuzda yapm ve onarm ilerinden sorumludur. Protein bu ve bir sr sebepten dolay ok nemlidir.

Protein Sentezi
Protein sentezini zel yapan niteliklerden biri de direkt olarak DNA zerinden sentezlenmesidir. Bu adan incelendiinde de zaten zel bir dokusu olduu anlalr.

Protein Sentezinin Aamalar

1. Transkripsiyon 2. mRNA nn ribozoma balanmas 3. Translasyon

1.Transkripsiyon
lk aama RNA sentezidir. Bu ilem DNA zincirinin almasyla balar. DNAdaki bazlar kar karta gelerek her iki omugay birletirmilerdir. Fakat bu bazlar birbirleri arasndaki balar kopararak DNAnn ift zincirli yapsn bozarak tpk bir fermuar gibi almaya balar.

Transkripsiyon
DNA zlmeye baladka RNA polimeraz ad verilen molekl DNA nn zerinde gezerek onu okumaya ve RNAy sentezlemeye balar. retilen bu RNA , mRNA (mesajc RNA)dr.

Transkripsiyon
retilen RNAnn DNAdan fark Timin yerine U harfiyle gsterilen Urasilin gelmesidir. retimi tamamlanan RNA daha sonra DNA zerinden ayrlarak bir dizi

ileme tabi tutulur. Bu ilemler srasnda kaba olarak DNAdan retildikten sonra baz dzeltmeler yaplr.

2. mRNA nn Ribozoma Balanmas

Dzeltme ilemi tamamlanm olan mRNA daha sonra ribozoma doru hareket eder. Ribozoma ulaan mRNA ilk nce ribozomun kk alt birimine balanr. Byk alt birim

kk alt birim ile birleerek ribozom aktif hale geer.

mRNA nn Ribozoma Balanmas

mRNAnn bir zellii ise DNAdaki gibi sralanan bazlarn 3l gruplar halinde sralanm olmasdr.rnein;DNA zerindeki kodonlar AATGCCGATGTAeklinde ise sentezlenen mRNAnn grnm UUA-CCG-CUA-CAU eklinde olacaktr. Dikkat edrseniz baz sralamasnda bir deime yoktur,yalnzca bazlar 3l gruplar halinde sralanmtr. Bu 3l gruplara kodon ad verilir. Tabi RNAda Adenin bazna karlk Urasil , Guanin bazna karlk Sitozin baznn geldiini unutmamak lazm.

3. Translasyon
mRNAnn ribozoma balanmasndan sonra sra mRNAdaki kodonlarn okunmasna gelir. Bunun iin baka bir RNA tr olan tRNA( tayc RNA) devreye girer. Bu RNA molekl de DNAdaki ifrelere gre zel olarak retilir. tRNAnn grevi protein

retiminin hammaddesi olan aminoasitlerin ribozoma tanmasn salamaktr.tRNA zerinde iki nemli blge vardr.

Translasyon
lki, tayaca aminoasitin tannmasn salayan blgedir. ekilde de grld gibi eflatun rengindeki st blge aminoasiti temsil etmektedir. kinci blge ise tRNAnn mRNAya balanacag 3l baz srasdr. Bu blgeye anti-kodon ad verilir.

Aamalar:
a) Aminoasitlerin birletirilecei blgeye, yani ribozoma nce mRNA gelir. Ardndan aminoasit hammaddeleri tayan tayc RNAlarda bu blgeye gelir. b) Kodon-antikodon metodo sayesinde, tercme birletirme ilemi sraasnda hata yaplmamasn salar. Bu metoda gre mRNA bir ucunda aminoasit tayan tRNA ile anahtar-kilit gibi kar karya gelir. mRNAdaki her 3 harf kodon yani kilit saylr. tRNAdaki bu kilidi aabilecek ucuda antikodon anahtar kar karya gelir.

Aamalar:
c) mRNA ile tRNAnn kar karya geldii yerde ribozomal RNA devreye girer. Ribozomal RNAnn iki zel blm vardr. Kk blmne mRNA, byk blmnede tRNA yerleir. Ayrca tRNAlarn baland blmde de iki ksm bulunur. Bu iki ksmn birincisini ribozoma yeni gelen tRNA kullanrken dierini ii bittii iin ribozomdan ayrlacak olan tRNA kullanr.

Aamalar:
d) Tercme ileminin balamas iin sipariin zerinde bulunan balatma kodonu ad verilen zel bir kodonun karsna, tRNA tarafndan retilmek istenen proteinin ilk aminoasiti getirilir. Btn proteinlerin balatma kodonu metiyonindir.

Aamalar:
e) Balatma kodonun tannmasndan sonra sra kodonlarn tercme edilmesine gelir. lk olarak balatma kodonu tercme birimi olan ribozomal RNAdaki kk blme balanr. Sonra ribozomal RNA sipari bilgisini tayan mRNA zerinde bu kodonu geerek hareket eder. Ayn anda tRNA zerinde yazl anti-kodon ifresi ve tad aminoasitle birlikte ribozomdaki yerini alr. i biten aminoasitle yeni gelen aminoasit birbirine peptid ba ile balanr.

Aamalar:
f) Sonra ilk gelen tRNA ribozomu terk ederek ve ikinci tRNA kendisine bal olan iki aminoasitle beraber birinci ksmdan ikinci ksma geer. g) Ribozoma gelen bir sonraki tRNA, yine tRNAlarn baland byk blmn birinci ksmna balanr. Birinci ve ikinci tRNAnn aminoasitleri, bu yeni gelen nc tRNAnn aminoasidine balanr.

Aamalar:
h) Bu balanma ilemi olduktan sonra ikinci tRNAda ribozomdan ayrlr. ) Ayn anda birinci ksmda bulunan nc tRNAda kendisine bal olan aminoasitle beraber ikinci ksma hareket eder. Ribozomal RNA bu ilemlere mRNA iplikiindeki sipari boyunca devam eder. i) Bu ilem ribozomal RNAnn mRNAdaki durdurma kodonunu tanynca sona erer.

Aamalar:
Bu ilem bu kadarla bitmez. nk ;son bir kontrolden geer. Yaplacak bir hata byk hastalklara neden olabilir. Kontroller yapldktan sonra retilen proteinler olduklar yerde braklmazlar. Kullanlacaklar yere doru zel tayclarla hcre dna tanr yada ihtiya duyulana kadar golgi cisimciinde depolanr.