Professional Documents
Culture Documents
wkdufpkd;
yxrtBudrf&kdufESdyfjcif;
rif;ESifhpmqkd
tkyfa&
2000
yef;csD
pHwkd;
wkdufpkd;
wkdufpkd;
rif;ESifhpmqkd
uG,fvGefol rdzESpfyg;tm;
pmtkyfjzifh
uefawmhyg\/
wkdufpkd;
rmwd u m
trSmpm
uif;0ef
usefppfom;
31
&Sifrif;Ek
40
ewfoQifaemif
51
&Sirf [m&|om&
63
vIdifxyfacgifwif
72
OD;a&Tvl
82
rif;ESifhpmqkd
trS m pm
pmtkyfwGif uif;0efrif;BuD;OD;aumif;? usefppfom;? &Sifrif;Ek? ewfoQifaemif?
&Sifr[m&|om&? vIdifxdyfacgifwif? OD;a&Tvl[l yk*Kdvf 7-OD; txkywdyg ygonf/ xkd
txkywdtm;vkH;onf aiGwm&Dr*Zif;wGif yg0ifNyD; jzpfygonf/
txkywrsm;vm tcsuftvufrsm;teuf tcsKdUudk pmzwfolrsm; odNyD;jzpf
tcsKdUudkrl ,ckpmtkyfwGifrS topfawGU&aumif; awGU&rnfjzpfygonf/ xkdtcsuftvuf
rsm;udk pma&;ol\t,ltqESiahf ygif;pyf pma&;olu Pfro
D rQ wifjyxm;onfjzpf&m
pmzwfolrsm; vufcHEkdifvdrfhrnf[k ajrmfvifhygonf/ qufvufavhvmolrsm;tzkdY ta&;
BuD;aompm pm&if;udkvnf; a&G;xkwf jyxm;ygonf/
pmtkyf jzpfajrmufa&;twGuf ulnDMuaom wuodkvfrsm;A[dkpmMunfhwkduf
rSL; OD;aomfaumif;? rEav;0dZm ESio
hf yd H wuov
kd pf mMunfw
h u
dk rf LS ; OD;armifarmif? pma&;
q&m armifpGrf;&nf? pma&;q&mav;NrdKif? pma&;q&m ordefaomif;wkdYudk aus;Zl;wif
aMumif; az:jytyfygonf/
wkdufpdk;
wkdufpkd;
uif ; 0ef
uif;0efrif;BuD;OD;aumif;\trnfudk Mum;vkduf&vQif pmayarGUolrsm;u ]aerd
&uef}rS eef;wGif;olbGJUudk ESpfESpfoufouf tm&kHxifrdMuvdrfhrnf/ Oya'orkdif;okawoD
rsm;u ]okH;q,fhajcmufaqmifwGJ "rowfBuD;}udk wav;wpm; owd&rdMuvdrfhrnf/ a&S;
a[mif;ypnf; vkdufpm;olrsm;u Oa&myydokumykHpHjzifh (OD;aumif; aqmufvkyf)vSL'gef;
cJhaom omu0efausmif;wkdufudk wtHhwMo ajy;jrifrdMuvdrfhrnf/ odkYaomf OD;aumif;\
trnfonf &mZ0ifwGif taumif;bufvkdvkd tqkd;bufvkdvkdESifhtjiif;xGufp&m jzpfae
onf/ ]]OD;aumif;vdrfxkwf? rif;qufjyKwf}}qdkaompum;ESifha&maxG;,Sufwif jzpfvsuf
&Sdonf/
xkdpum;onf t"dyg,f 2csuf xGufae\/ t"dym,fwcsufrSm aeYeHoifhwGufykH
t& jrefrmou&mZf 1247 ckESpf (c&pf 1885 ckESpf)wGif t*FvdyfvufodkY aemufqkH;rif;
quf jzpfaom oDaygrif; yg&onf[ljzpfonf/ 'kwd,t"dym,frSm OD;aumif; vdrfvnf
aumufuspfavaomaMumifh odkYyg&onf[l jzpfonf/
t*FvdyfvufodkY jrefrmrif; yg&ykHyg&enf;onf 3 qifhjzpfavonf/ 1824 ckESpf
rwkid rf D umvtxd jrefrmEkid if rH mS wxD;weef;ESiv
hf w
G v
f yfaom Ekid if jH zpfavonf/ odaYk omf
bBuD;awmfvufxufwiG f t*Fvyd Ef iS phf pfjzpf jrefrmu &I;H ojzifh weomF&ED iS &hf ckid ef ,frsm;
udk pGev
Yf w
T cf &hJ onf/ yk*rH if;vufxufwiG f 'kw,
d tBudrf ppfjzpf &I;H jyefojzifh awmausmif;
o&ufNrdKUtxd jrefrmydkifeufudk pGefYvTwfcJh&onf/ yk*Hrif;aemuf pdk;pHaom rif;wkef;rif;
vufxufwGif rif;wkef;rif;\tajrmftjrifBuD;rIaMumifh t*FvdyfESifhqufqHa&; oifhwifh
wefoa&GU oifhwifhonf/ aemufqkH; rif;qufjzpfaom oDaygrif;vufxufwGifrl wwd,
ppfjzpfNyD;aemuf oDaygrif;vnf; ppf&IH;? jrefrmhvGwfvyfa&;vnf; vkH;0 uG,faysmufav
awmhonf/
OD;aumif;onf (jrefrmbufrS) rif;wkef;rif;ESifhoDaygrif;ESpfqufwkdifwkdif trI
xrf;cJhavonf/ rif;wkef;rif;ESifhoDaygrif;vufxufrSpwif tvkyfwm0efwGif wpwp
wkd;jrifhvmcJh&m oDaygrif;eef;wufptcsdef txGwftxdyfodkY a&mufcJhonf[k qkd&vdrfh
8
rif;ESifhpmqkd
wkdufpkd;
rif;ESifhpmqkd
wkdufpkd;
rif;ESifhpmqkd
wkdufpkd;
rif;ESifhpmqkd
wkdufpkd;
ponfph w
d af zsmfajzp&mrsm;udv
k nf; tm&kcH cH MhJ uonf/ NAdwo
d Qjywku
d ?f r'rfwaqmh za,mif;
ykHjywkduf? a[mvD&Ieef;awmf? 0ufrifpwmbk&m;&Sdckd;ausmif;ponfh ,Ofaus;rIXmersm;udk
vnf; pdwf0ifpm;cJhMuonf/ vpfAmyl? bmrif[ef? &SufzD;? refcsufpwm? *vyfp*kd? tuf'if
Am&m? 'yfbvifpaom NrdKUBuD;jyBuD;odkYvnf; tESHYa&mufcJhMuonf/
xkdaemuf jyifopfESifhtDwvDEdkifiHrsm;odkY ul;NyD;vQif qkdif&mtpkd;&rsm;ESifhul;oef;
a&mif;0,fa&; pmcsKyftMurf;csKyfqNdk yD;aemuf oHtzGUJ onf rEav;odjYk yefa&mufavonf/
oHtzGJUudkvnf; rif;wkef;rif;u aMueyfpGm vufcHavonf/ OD;aumif;\aqmif&GufrIudk
vnf; tm;&avonf/ xkdaemuf rif;wkef;rif;u tvkdqE&Sdonfhtwkdif; jyifopf-jrefrm
pmcsKyftopf jyifcsKyf&ef jyifopfEkdifiHodkY 1873-ckESpfwGif OD;aumif; oGm;&jyefao;onf/
oGm;&if; "rowfzuf oefolyDyD a&S;u a&;vufp&Sdaom ]toHcdyf"rowfvuFm}udk
oabFmay:wGif tNyD;owfa&;cJhao;onf/
onf aemufwGifum; (ycef;rif;BuD; OD;&efa0;vnf; uG,fvGefcJhNyDjzpf)OD;
aumif;onf *kPf&SdeftBuD;rm;qkH; yk*KdvfjzpfcJhavNyD/ 1875-ckESpfwGif u&ifeDe,f ESpfOD;
ESpfzuf rpGufzufa&;udpESifhpyf t*Fvdyfudk,fpm;vS,f qma'gufuvyf azmfqkduf
(D.Forsyth) ESifhtwl olyif pmcsKyfvufrSwf a&;xkd;&onf/ tdEd,EkdifiHodkY t*Fvdyftdrf
a&SUrif;om; vma&mufonfhtcg olyif jrefrmtpkd;&udk,fpm;jyKum umvuwm;odkYoGm;
EIwfcGef;quf&onf/ rdzk&m;acgifBuD;\tokbpaom vlrIa&;&mwkdYvnf; olyif BuD;
rSL;Muyfr&onf/ ,kwfpGtqkH; a&;xkH;owfykHutp olqkH;jzwfonfudk emcH&onfjzpfav
onf/ wcgu (rdef;r0wf)]xbD}yk'frS ]x}udk |0rf;bJESifhygVdzufqG,f pmvkH;aygif;csif
aom 0efwOD;udk ]]jrefrmbmomrSm ygVd0if-0ifrpGufzufESifh}}[l OD;aumif;u [efYwm;
vkdufjcif;rsKd;onf ol MoZmanmif;onfhom"uyif jzpfavonf/ odkYjzifh ta&;ygt&m
a&mufum cktcsdefwGifvnf; aoewf0efBuD; wm0efudk ol,lae&onf/ 0efBuD;wkdif; ajrmf
rSe;f aom rif;BuD;oufawmf&n
S t
f jzpfoYkd ol&&ef taMumif;&Sad omfvnf; 1878-ck? Mo*kwf
vxJwGif rif;wkef;rif; rrmrusef; jzpfvmojzifh r&cJh/
xkt
d cg eef;wGi;f a&;&Iyv
f mavonf/ rif;wke;f rif;onf uaemifrif;om; towf
cH&NyD;onfhaemuf eef;&ef xyfrHxm;jcif;rjyKcJh/ om;rif;om;awGtxJrS eef;&eftxm;cH
&aomrif;om;onf uaemifrif;om;\uHMurmrsKd;awGUrnfudk olpdk;&drfcJhonf/ ,ckaomf
eef;&ef rcefjY zpf rjzpfawmhuNyD/ xkt
d a&;wGif ay:vGix
f if&mS ;aeolrsm;rSm ok;H q,frif;
16
rif;ESifhpmqkd
wkdufpkd;
rif;ESifhpmqkd
wkdufpkd;
rif;ESifhpmqkd
wkdufpkd;
rif;ESifhpmqkd
wkdufpkd;
rif;ESifhpmqkd
wkdufpkd;
rif;ESifhpmqkd
27
wkdufpkd;
uif ; 0ef
uko? 1952? ]]omu0efausmif;wkduf}}&Ir0? twGJ 6? trSwf 64? rsuf 15 rS 19
txd? rsuf 201 rS 202 xd/
aumif;? OD;? 1968 ck? ememe, oacFyuAsmAEusrf;? &efukef? [Hom0wDykHESdyf
wkduf/
aumif;? OD;? 1960 ck? aerd&uef? &efukef? [Hom0wDykHESdyfwkduf/
aumif;? OD;? 1936 ck? jyifopfEidk if o
H mG ; aeYpOfrw
S pf mwrf;? 2 wG?J tpd;k &ykEH ydS w
f u
dk /f
aumif;? OD;? 1953-54 ck? vef'efNrdKUoGm; aeYpOfrSwfpmwrf;? 2 wGJ? &efukef? tpdk;
&ykHESdyfwkduf/
aumif;? OD;? 1940 ck? toacFy "rowfvuFm? &efukef? [Hom0wDykHESdyfwkduf/
wif? OD;? 1917 ck? yo*F0daom"eDowfnTef;? rEav;wkdif;? owif;pmykHESdyfwkduf/
wif? OD;? 1932 ck? jrefrmrif; tkyfcsKyfykHpmwrf;? 'kwd,wGJESifhwwd,wGJ? &efukef?
tpdk;&ykHESdyfwkduf/
zkd;usm;? OD;? 1297 ck? oDaygrif; ygawmfrlta&;awmfykH? &efukef? jrefrmh*kPf&nf
pmykHESdyfwkduf/
zkd;vIdif? OD;? 1960 ck? &mZ"ro*F[usrf;? &efukef? xdef0if;pmayjzefYcsda&;/
rif;ausmf&mZm? 1962 ck? ]]0efBuD; rSL;BuD;rsm;taMumif;}}? jrefrmEkid if o
H ak woe
toif;*sme,f? twGJ 45? tydkif; 2? rsuf 137 rS 162 xd/
armifarmifwif? OD;? 1936 ck? uif;0efrif;BuD;orkdif;? &efukef? jrefrmEkdifiHokaw
oetoif;/
armifarmifwif? OD;? 1330 ck? ukef;abmifqufr[m&mZ0ifawmfBuD;? wwd,wGJ?
&efukef? v,fwDr@KdifykHESdyfwkduf/
armifarmifwif? OD;? 1968 ck? ]]wkdifwm;rif;BuD;OD;zkd;}}? trSwfw&yk*Kdvfrsm;?
&efukef? 0dZ,pmtkyfwkduf? rsuf 116 rS 130 xd/
jrauwk? 1956 ck? ]]uif;0efrif;BuD;\tvSLawmf}} pmayAdrmefr*Zif;? twGJ
5? trSwf 5? rsuf 28 rS 32 xd/
vS? OD;? pkaqmif;ol? 1963 ck? owif;pmrsm;onf orkdif;udk ajymaeMuonf? rE
av;? BuD;yGm;a&;ykHESdyfwkduf/
vTwfawmf yk&ydkuftrSwftom; twkdaumufrSwfykH? 1909? 'kwd,wGJ? &efukef?
tpkd;&ykHESdyfwdkuf/
28
rif;ESifhpmqkd
29
wkdufpkd;
usefppfom;
30
rif;ESifhpmqkd
usef p pf o m;
1958-ckESpfwGif a&S;a[mif;okawoeXmeonf tkwfcGufwckudk xm;0,fNrdKU
awGU&SdcJhavonf/ tkwfcGufudk awGU&Sd&onfrSm ta&;BuD;onf[k qkd&rnf/ tb,fhaMumifh
qkdaomf tkwfcGufqkdonfrSm oa&acw&myk*Hacwfrsm;u ay:ayguf&kd;&Sdonfhtjyif tkwf
cGu\
f rsufEmS bufwiG f acwfumvjy &kyyf mG ;qif;wkyEHk iS ahf usmbufwiG f tvSLU&Si\
f pmwef;
ygwwfaomaMumifh jzpfavonf/ ,ckawGU&aom tkwfcGufrSmvnf; xkH;pHtwkdif; &kyfyGm;
qif;wkygavonf/ tjcm;wzufwiG rf l qif;wkukd xm;0,fNrdKU\tBuD;tcsKyfjzpfol oHAsif
,dcDu jyKvkyfygonf? xkdaumif;rIaMumifh rdrd\ocif usefppfom;(rif;BuD;)onf bk&m;t
jzpfoaYkd &mufcahJ omf rdro
d nfvnf; t&Sio
f cifxH wynf&h [ef;wm jzpfvydk gonf[
l (rGef
bmomjzif)h qkawmif;pm ygavonf/ twkid ;f qkv
d Qif oHAsif,cd o
D nf usefppfom;tay:
opm&SdykHvnf; &onf? MunfndKykHvnf; &onf/ usefppfom;onf b,fvkdyk*KdvfrsKd;ay
enf;/
usefppfom;\rsKd;&kd;Zmwdudkum; trSef{u rajymEkdif/ xkdtaMumif;ESihfpyf &m
Z0ifokawoDrsm; tjiif;yGm;MuqJyifjzpfonf/ usefppfom;onf taemf&xmrif;\om;
jzpfonf/ odkYaomf rif;rsufoifh yk*HwGifrarG;zGm;bJ ppfukdif;buf&Sd y&dr&GmwGif arG;zGm;
&onf[k tcsKdUu qkdMuonf/ tcsKdUurlum; acwfNydKif ausmufpm usefppfom;\tz
tjzpfjzifh taemf&xm\trnfudk rawGU&[kqkdMujyefonf/ rnfodkYyifjzpfap usefppfom;
onf taemf&xm? xkdaemuf apmvl;wkdYvufxufwGif trIxrf;cJhonfudk ESpfOD;ESpfzufu
vufcHouJhodkY &Sdavonf/
wzef xkv
d ufxufrsm;twGi;f usefppfom; MuKHco
hJ nfwrYdk mS qef;us,fv
S '@m
&Dqefqef&Sdaejyefonf/ om"uwckudk xkwfjy&vQif w&Hwcgu usefppfom;onf rif;t
rsufoifh yk*HwGif qif;&JEGrf;yg;aeonf/ rdrdpD;onfhjrif;udkyif udk,fwkdifausmif;&onf/
r,m;jzpfol ty,f&wemrSmvnf; rdrdvif jrif;ausmif;&modkY xrif; vmydkY&wwfonfjzpf
avonf/ waeY usefppfom;onf jrif;uyg awmifbufwGif jrif;ausmif;&if; arm
jcKHykwfwckteD;wGif tdyfae\/ xkdpOf ty,f&wemonf xrif;ydkY&eftvm usefppfom;
udk,fay:odkY e*g;waumifonf yg;ysOf;jzifh rkd;vsuf&Sdonfudk jrifawGU& txdwfwvefY
ESiahf emufoq
Ykd w
k af vonf/ e*g;vnf; usefppfom;\ud,
k rf S z,fcmG avonf/ usefppfom;
onf tdyf,mrSEkd; r,m;\trlt&mudk jrifaomf tusKd;taMumif;udk ar;avonf/ t
31
wkdufpkd;
rif;ESifhpmqkd
wkdufpkd;
wdu
k t
f xd vrf;onf tenf;i,farSmifovkd xif&avonf/ *Eu#k w
d u
dk f eH&aH v;bufwiG f
um; tawmifwq,fh&Spfawmif&Sd rwf&yf&kyfyGm;awmfBuD;rsm; &Sdavonf/ xkdtcg bk&m;
zl;onf twGif;odkYcsOf;uyfrdonfESifhwNydKifeuf &kyfyGm;awmfBuD;rsm;\rsufESmawmftm;
txufrkd;avsm&Sd taygufrSwqifh tvif;a&mifvm&kdufaeonfudk wtHhwMo jrifawGU&
vdrrhf nf/ onf tarSmifzufrS jzwfoef;vmcJah om bk&m;zl;tzkYd bk&m;&Si\
f rsufEmS awmf
udk tvif;a&mifwiG f jrifvu
dk &f onfEiS hf o'mMunfnKd pdwf yGm;rsm;vmavatmif MuHaqmif
apcJhaomvuPmyifwnf;/ wzef *Euk#dwkdufywfvnfwGif pBuESpfxyf &Sdjyefavonf/
tjyifpBuuykd wf Munfv
h Qif r,fawmfrm,mudk a'0'[jynfoYkd ac:aqmifcef;? r,fawmf
rm,monf bk&m;avmif;udk zGm;jrifcef;paom yef;warmh &kyf<u &Spfq,fcefYudk vIdPfu
av;udk,fpDjzifh jrifawGU&vdrfhrnf/ pBuudkywfavQmuf&if; taemufbufu *Euk#dwkduf
twGif;odkY iJhapmif;MunfhygavOD;/ xkdae&m&Sd &kyfyGm;awmfBuD;\wzufwcsufwGif ykqpf
'l;wky
f bk&m;uefawmhaeaom &[ef;&kyw
f Ek iS rhf if;&kyw
f Bk uD;BuD;ESpcf u
k kd jrif&vdrOhf ;D rnf/
rif;&kyfwkonf usefppfom;[lif;? &[ef;&kyfwkonf rif;q&m t&[Hrax&f[lif;
aESmif;vlrsm;u qkdMuavonf/
usefppfom;rSm ud,
k w
f idk u
f o'mMunfnKd rIwiG f vGeu
f aJ om bk&m;qkyef rif;a,m
usfm;vnf;jzpfonf/ &Sifvltrsm;udk olYvkdMunfnKdapvkdaom qEvnf; rsm;avonf/ xkd
qEaMumifhvnf; tmeEmuJhodkYaom *lbk&m;ydokumrsKd;wGif rsufpdyom'jzpfap&kHrQru?
&ky<f uwkjYd zifh rGr;f rHapcJah vonfjzpfonf/ wGif yk*jH ynf&dS bmomt,l0g'rsm;ESiu
hf sefppf
om;\tjrifukd azmfjy&ef vkad yao;onf/ yk*jH ynfwiG f rGe?f ysL? ouf? uwl;? jrefrmpaom
wkid ;f &if;om;rsm;? ukvm;wkid ;f jcm;om;rsm;[l vlrsKd;pk&H adS ecJo
h nf/ bmomt,l0g'tm;
jzifhvnf; ax&0g'Ak'bmom? r[m,meAk'bmom? AdEkd;ESifhod0udk ukd;uG,faom[dEL
bmom? ewfe*g;udk uk;d uG,af om&k;d &mbmomponfjzifh pkpH &Hk adS vonf/ t,l0g'pkaH eonf
rSmvnf; yk*Hjynfonf tdEd,buf&Sd bD[me,f? tmoHe,fESifhw&kyfbuf&Sd eefacsmife,fwkdY
ukeful;&mvrf;usaeavwaMumif;? yk*HrxGef;um;rD tdEd,ta&SUawmifurf;ajcrS bm
omt,l0g'trsKd;rsKd;udk vufcHusifhokH;cJhaomysLESifhrGefwkdYxHrS tarG&av waMumif;
aMumifh jzpfavonf/
xkdaMumifh Ak'0g'Drsm;txJwGif oxkH\omoema&;udk aqmif&GufcJhonf[kausmf
apmol *0Hywd&[Emrax&fukd txl;qnf;uyfMuaom rGet
f rsm;vnf;&So
d nf/ &rufuRef
tjzpfrS vGwfvkd ukodkvfaumif;rIjyKMuolrsm;vnf; &Sdonf/ bk&m;qkyefolrsm;vnf; &Sd
34
rif;ESifhpmqkd
wkdufpkd;
36
rif;ESifhpmqkd
usefppfom;
ukvm;? OD;? 1960 ck? r[m&mZ0ifBuD;? yxrtkyf? &efukef? [Hom0wDykHESdyfwkduf/
cspfodef;? OD;? bmomjyefol? 1965 ck? a&S;a[mif; rGefausmufpmaygif;csKyf? &ef
ukef? jynfaxmifpk,Ofaus;rIXme/
azarmifwif? OD;? bmomjyefol? 1957 ck? usefppfom;rif;w&m;BuD;\eef;awmf
rGef ausmufpm? &efukef? jynfaxmifpk ,Ofaus;rI0efBuD;Xme/
azarmifwif? OD;? bmomjyefol? 1956 ck? a&Tpnf;ckH rGefausmufpm? &efukef? jynf
axmifp0k efBuD;Xme/
azarmifwif? OD;? bmomjyefol? 1955 ck? jrapwDrGefausmufpm? &efukef? jynf
axmifpk,Ofaus;rI0efBuD;Xme/
jr? OD;? 1961 ck? a&S;a[mif;tkwfcGuf&kyfyGm;qif;wkawmfrsm;? yxrwGJ? &efukef?
jrefrmEkdifiHawmfa&S;a[mif;okawoeXme/
jr? OD;? 1968 ck? ty,f&wemvkP
d *f b
l &k m;? &efuek ?f jynfaxmifp,
k Ofaus;rIXme/
a&S;a[mif;okawoe nTefMum;a&;0ef\ 1958-59 ckESpftwGuf ESpfcsKyftpD
&ifcHpm? 1961 ck? &efukef? tpdk;&ykHESdyfa&;ESifhpma&;ud&d,mXme/
vlaz0if;? OD;? bmomjyefo?l 1958 ck? uvsmPDreG af usmufpm? &efuek ?f jynfaxmif
pk,Ofaus;rI0efBuD;Xme/
oef;xGef;? OD;? 1964 ck? acwfa[mif;jrefrm&mZ0if? &efukef? r[m'*kHpmayxkwf
a0a&;/
odrf;armif? OD;? 1966 ck? yifwkdifpHESifhol&Jaumif;? &efukef? ZGJpmay&dyfjrKH/
Duroiselle, C, editor. 1968, Epigraphia Birmanica, Vol I. Part I. Rangoon,
Goverment Printing & Stationery, Burma.
Luce, G.H. 1966. "The Carcer of Htilaing Min(Kyanzittha), the uniter of Burma,
Fl, A.D. 1084-1113". Journal of the Royal Asiatic Society, part 1 & 2 pp. 5368.
Luce, G.H. 1959. "Geography of Burma under the pagan Dynasty; Note on the
peoples of Burma in the 12th 13the century A.D; Old Kyaukse and the coming
of the Burmans; Supplementary note on Kyanzittha's possible connetion with
Kyaukse". Journal of the Burma Research Society, Vol.XL II, part I, pp.3237
wkdufpkd;
112.
Luce, G.H.1953. "Mons of the Pagan Dynasty," Journal of the Burma Research Society, Vol. XXXVI. part I, pp.1-19.
Ray, N.R.1932. Brahmanical Gods in Burma, Calcutta University.
Ray, N.R.1936. Sanskrit Buddhism in Burma, Calcutta University.
38
rif;ESifhpmqkd
&Sifrif;Ek
39
wkdufpkd;
&S i f r if ; Ek
t0NrdKUa[mif;onf jrefrm&mZ0if oufwrf;wavQmufwiG f tvGex
f if&mS ;cJah om
rif;aejynfjzpfavonf/ odaYk omf ,cktcgum; NrdKUa[mif;ae&mwGif &Gmodr&f mG i,frQom
&SdaeNyD;vQif a&S;a[mif;ypnf;[l arQmfpiftkd? NrdKU&kd;tkd? bk&m;tkd? ausmif;tkdponfom
awGUEkdifawmhrnf jzpfavonf/ xkdypnf;wkdYwGif r[matmifajrbkHpH urnf;wyf tkwf
ausmif;onf tygt0ifjzpfavonf/ xkad usmif;\ydou
k mvuf&monf ajyjypf\/ tpd;k &
bufu jyKjyifxm;avaomaMumifh ausmif;OD;jymom'fEiS w
hf uG bko
H ;Hk xyfqif
h ykyH ef;rysuf
wifhwifhw,fw,f &Sdaeao;\/
xkdtkwfausmif;trrSm tjcm;olr[kwf? t0NrdKUudk av;BudrfajrmufcsJUxGifwnf
axmifcahJ om bBuD;awmfrif;[l trsm;u ac:Muaom ppfuikd ;f rif;\eef;rawmfrzd &k m;
acgifBuD; &Sifrif;Ek jzpfavonf/ &Sifrif;Ekonf o'mpdwfaZmjzifh xkdausmif;udk aiGokH;
aomif;tukefcH okH;ESpfwkdifwkdif wcrf;wem; wnfaqmufapcJhonfjzpf\/ 1828 ckESpf
NyD;vwfaomf obifBuD;pGm ay;\/ xkdYaemuf anmifuefq&mawmfOD;ydk;? q&mawmfOD;
yd;k ysHveG Nf yD;onhaf emuf anmifuefq&mawmfO;D ykww
f u
Ydk kd yifw
h ifu;kd uG,af vonf/ 'kw,
d
tkwfausmif;q&mawmfOD;ykwfonfvnf; pmwwfvSonf? EIwfenf;vSonf? orm"dBuD;vS
onf[k ausmfapmcJholjzpfavonf/ wGif &Sifrif;Ek\b0ed*kH;onf q&mawmfOD;ykwfESifh
wenf;wzkH qufoG,faeygav\/ rnfokdYrnfykH qufoG,fae&onfqkdonfrSmum;
twKywdpmwef;udk a&;om;&jcif;taMumif;yif jzpfavonf/ pmwef;[l jzpf&atmif
vnf; &mZ0ifpmtkyfyg tcsuftvufrsm;omru t&yfpum;udkyg yl;aygif;ay;&onf
jzpfavonf/
&Sifrif;Ek\rsKd;&kd;Zmwdonf a&Tbdkc&kdif a&OD;NrdKUtaemufajrmufzuf av;rkdift
uGm&Sd zvHckH&Gmyifjzpfavonf/ xkd&GmwGif olYudk,fol yk*Hrif;rsKd;rif;EG,frS &kd;&mrysuf qif;
oufvmcJhaMumif;jzifh &Sifrif;Eku acgif;avmif;pma&;xkd;apcJhonfjzpfavonf/ odkYaomf
t&yfu olYudk rif;rsKd;rif;EG,f r[mrsKd;r[mEG,f[l r,kHMunf/ r,kHMunfvnf; eef;r
awmfr,fEk[lom ac:a0:cJhMuonf/ t&yfpum;t&qkdvQif &Sifrif;Ek\trdjzpfol rrSef
onf zvHc&Hk mG rS xGuv
f mcJNh yD;aemuf tr&yl&NrdKUwGif axmiftrSL;wa,mufEiS t
hf rd af xmif
us? xkdtdrfaxmifrS &Sifrif;EkESifholYarmif OD;tkdwdkYudk arG;zGm;cJhonf[ljzpfavonf/ t&yf
40
rif;ESifhpmqkd
wkdufpkd;
rif;ESifhpmqkd
wkdufpkd;
rif;ESifhpmqkd
wkdufpkd;
rif;ESifhpmqkd
wkdufpkd;
&Sifrif;Ek
wif? OD;? 1933 ck? jrefrmrif;tkyfcsKyfykHpmwrf;? wwd,wGJESifhpwkwwGJ? &efukef?
tpkd;&ykHESdyfwkduf/
e0a';? 'k? 1934 ck? &Jwif;armfuGef;? &efukef? [Hom0wDykHESdyfwkduf/
ynm0Ho? OD;? ESifh? xGef;at;? OD;? 1918 ck? tk|fausmif;tr eef;rawmf r,fEk?
&mZ0ifrlrSef? rEav;? nTefYarmifwHqdyfxk pmykHESdyfwkduf/
rif;ausmf&mZm? 1962 ck? ]]0efBuD;rSL;BuD;rsm;taMumif;}}? jrefrmEkdifiHokaw
oetoif;*sme,f? twGJ 45? tydkif; 2? rsuf 137 rS 162 xd/
armifarmifwif? OD;? 1329 ck? ukef;abmifquf r[m&mZ0ifawmfBuD;? 'k wd,wGJ?
&efukef? v,fwDr@KdifykHESdyfwkduf/
a&Tudkif;om;? 1966 ck? 0ufrpGwfNrdKUpm; 'kwd,e0a';? &efukef? jraZmfpm ay/
a&Tudkfif;om;? 1965 ck? ]]tif;0NrdKUa[mif; odaumif;p&m}}jr0wD? twGJ 13?
trSwf 5? rsufESm 96 rS 101 xd/
ok'e? OD;? 1321 ck? anmifuefomoem0if? rEav;? BuD;yGm;a&;ykHESdyf wkduf/
aomif;? OD;? 1969 ck? ]]eef;rawmfr,fEw
k Ydk aus;&Gm}} vkyo
f m;jynfoaYl eYpOf? rsuf
6(2-4-69 ck)? rsuf 6 (25-4-69 ck)?
odef;? armfyDq&m? 1967 ck? ypyf&mZ0if? 'kwd,wGJ? &efukef? at;at;
pmykHESdyfwkduf/
0deEmob? &Sif? 1269 ck? oDv0Daom"eDusrf;? &efukef? [Hom0wDowif;
pmykHESdyfwkduf/
OwrAk'd? OD;? ukef;abmifqufeef;wGif;a&;(vufa&;rl)/
Crawfurd, J.1834. Journal of an Embassy from the Governor General of India
to the Court of Ava. Vol I. London. Henry Colburn.
Desai, W.S.1939. History of the British Residency in Burma, 1826-1840. Uni
-versity of Rangoon.
Gouger, H.1986, A personal narrative of two years Imprisonment in Burmah,
London, Murray.
Hall, D.G.E.1957. "Burney's Comments on the Court of Ava in 1832." Bulletin
48
rif;ESifhpmqkd
49
wkdufpkd;
ewfoQifaemif
50
rif;ESifhpmqkd
wkdufpkd;
rif;ESifhpmqkd
(2)
ewfoQifaemifonf awmifileef;wGif BuD;jyif;cJh&avonf/ xdktcgum; bk&ifh
aemifonf vGefcJhNyDjzpf\/ bk&ifhaemifonf ewfoQifaemif\tzkd;jzpfolESifhtzwl? trduGJ
nDtudkawmfavonf/ olonf EkdifiHt0Sef;wGif tmPmpufjzefYcJhNyD;aemuf rGefwkdYae&m([H
om0wD)yJcl;udk rif;aejynfvkyfum tkyfpdk;onf/ xkdYaemuf jynf? tif;0? awmifil? anmif
&rf;? Zif;r,fponfwkdYwGif olYnDrsm;? om;rsm;udk vufatmufcH rif;rsm;tjzpf cefYxm;
tkyfpdk;apavonf/ wGif ewfoQifaemif\tzkd;jzpfol rif;acgifonf awmifil vuf
atmufcHrif;jzpfvm&\/ rif;acgifESifhwuG tjcm;vufatmufcHrif;wkYdonfvnf; bk&ifh
aemifEiS (hf bk&ifah emifveG Nf yD;aemuf xD;eef;qufcaH om om;jzpfo)l eEb&k if(ig;ql'g,um)
\opmudk cH,lum trIawmfudk xrf;&GufcJhMuonfjzpfavonf/ ewfoQifaemifonfvnf;
t&G,af &mufvmonfEiS t
hf rQ eEb&k ifvufxuf ay:aygufvmaomta&;tcif;wkw
Yd iG f
yg0ifwefoavmuf yg0ifvm&avonf/ 1584 ckESpfwGif tzkd;jzpfolvGef tzjzpfolu
rif;&JoD[olbGJUjzifh awmifileef;udk odrf;ydkufcJhaomtcg ewfoQifaemifonf ydkt&m
a&mufvmavonf/
1590 ckESpftwGif; rkd;aumif;apmfbGm; ykefuefcsdef ewfoQifaemifonf touf
q,fo
h ;Hk ESp&f adS vNyD/ rk;d aumif;udk ESrd ef if;&ef[k eEb&k ifu om;jzpfojl ynfpm;rif;BuD;aESmif;
udk tBuD;tcsKyfvkyfap wyfq,fhokH;wyf ydkYonf/ xkdwyfrsm;wGif ewfoQifaemif\wyf
vnf; ygavonf/ ajcmufvESit
hf Ekid &f yJc;l odw
Yk yfrsm; jyefa&mufonfwiG f ewfoQifaemif
onf yxrqkH;tBudrf taqmifta,mif pm;aus;pm;vufjzifh csD;jrifhcH&avonf/ wzef
1592 ckESpf ,kd;',m;rif;udk wkduf&ef[k wyfESpfq,fhudk;wyf ydkYjyefonf/ xkdwyfrsm;wGif
om;jzpfol tdraf &SUrif;BuD;pGm? jynfpm;rif;BuD;aESmif;? awmifiel wfoQifaemif[
l rif;om;
okH;OD;ygMuonf/ tcgum; jrefrmtdrfa&SUrif; wkdufyGJwGif usonfhtcgaywnf;/ usykH
udk jrefrmbufu ajymonfrSm jrefrmwyfESifh,kd;',m;wyfonf rsufESmcsif;qkdifvsuf&SdMu
onf/ tdraf &SUrif;BuD;pGmudk vusfmbufwiG f rif;BuD;aESmif;u &H vuf0b
J ufwiG f ewfoQif
aemifu &Havonf/ wGif ,kd;',m;rif; jAe&mZf(z&ea&;qktif)u qifudk rif;BuD;pGm
&Sd&modkY tjyif;vTwfonf/ jrefrmbufuvnf; ,dk;',m;wyfudk wkduf&ef[k rkefjyif;vSaom
qifwaumifukd rsufEmS tkyx
f m;&mrS zGiv
hf u
dk o
f nf/ xkq
d ifonf ,k;d ',m;qifuu
kd m; ra0SU?
rif;BuD;pGmpD;aeaom qifudkom a0SUae rif;BuD;pGmrSm tyef;wBuD;wkdufae&onf/ xkd
pOfwiG f wzufrS ypfvw
T v
f u
dk af om pdeaf jymif;oif
h qifxufwiG f rif;BuD;pGm qk;H acsonf/
53
wkdufpkd;
rif;ESifhpmqkd
wkdufpkd;
rif;ESifhpmqkd
vGrf;azsmfa<uvGwf? ajywkdYwwf\___}}
paomuAsmpum;vk;H uav;rsm;onfvnf; aygufzmG ;vm&ayonf/ yJc;l 0,f &Sad ecku
d w
f iG f
um; ewfoQifaemifrSm xkdpum;vkH;rsm;avmufjzifh csifjcif;rajywwfEkdif/ ukefcJhonfh&uf
rsm;udk twkd;cs "mwkuvsm\taqmifodkY rMumcPa&mufcJhrnfom jzpfavonf/
wGif olt
Y ay: "mwkuvsmuvnf; cspfwrYHk jyefaybl;vm;[k tar;&Scd t
hJ /hH olwEYdk pS Of ;D aemif
wGif pkHzufMuonfhtjzpfudk axmufvQif wOD;ESifhwOD; cspfuRrf;0ifcJhygonf[k qkd&rnfuJh
odkY &Sdavonf/ &mZ0ifwGifrlum; xkdtcsufudk wpGef;wprQ rqkdcJh/ rqkdcJhjcif;rSmvnf; ewf
oQifaemif\b0wGif cspfa&;xuf ppfa&;u ae&mydk,laomaMumifh jzpfav&m\/ ,ck
yifvQif ewfoQifaemifonf cspfa&;udk tm;&atmif vkH;yrf;EkdifcJh[ef rwl/ eEbk&ift
aMumif;udk Mum;&aom jAe&mZfonf yJcl;odkYcsDwufvmacsonf/ rif;&JoD[olESifhewfoQif
aemifwkdYvnf; &ckdifwyfudk yJcl;wGifxm;cJhum awmifilrS qD;cHavonf/ &ckdifwyfvnf;
yJc;l wNrdKUvk;H udk rD;&IUd zsufq;D avonf/ xkt
d cg jAe&mZfonf awmifiu
l kd vku
d v
f mavonf/
eEbk&ifudk tyf&rnf[lvnf; awmif;avonf/ awmif;&onfhtaMumif;rSm eEbk&if
udk &olonf yJc;l udk &olrnfaomaMumifw
h nf;/ awmif;vkv
d nf; awmif;ayap/ rif;&Jo[
D
olu ray;? wif;omcHaeonf/ xkdtwGif; ,kd;',m;wyfudk ydkYonfh&dumwyfukd &ckdifwyf
u vrf;rSjzwf wkdufojzifh ,dk;',m;wyfonf jyefqkwf&avonf/ tqkwfwGif rkwrrGef
wkdYudk vufatmufcH jyKoGm;cJhavonf/
jAe&mZfum; jyefavNyDjzpf\/ odkYaomf ewfoQifaemifonf eEbk&ifta&;ESifhpyf
&ifrat;bJ &Sdavonf/ olonf awmifil\vkHjcKHa&;wGifom tm&kH tNrJa&mufaecJh
onf/ jAe&mZftjyif tjcm;rif;wOD;OD;u awmif;jyef wkdufjyefygu tcufyif/ xkdYaMumifh
tzjzpfoludk avQmufavonfrSm ]][Hom0wD&Sifbk&ifudk t&Snfxm;vQif ta&;vpfvyf
vdrhfrnf/ &efpudk jzwfrS oifhrnf}}[ljzpfavonf/ avQmufcsufudk rif;&JoD[olu vuf
rcH? eEbk&ifonf olESifhaoG;om;awmfol jzpf rmrmwif;wif; rvkyfvkd/ xkdYjyif ol\a&SU
a&;rSmvnf; pdwfcs&NyD[k ,lqavonf/ ,lqp&m taMumif;uvnf; &Sd\/ yJcl;w0dkuf
onf olYvufatmufcH jzpfaeNyD/ &ckdifESifhvnf; ol r[mrdwf vkyfxm;onf/ &ckdifESifht
quftoG,f vG,f&atmifvnf; &ckdifrif;\aus;uRefjzpfol ay:wluDvlrsKd;a'b&pfwkd
(iZifum)udk oHvsifwGif tapmifhtae xm;&Sdaponf/ anmif&rf;rif;udkom apmifhMunfh
&ef &So
d nf/ odaYk omf olu
Y kd &kww
f &uf xdcu
dk pf &m taMumif;um; rjrif/ xk,
d q
l csuftwdik ;f
1602-ckEpS w
f iG f rif;&Jo[
D olonf awmifiu
l kd usKH;NrdKU&k;d topfwzef jyKjyif wxD;weef;
rif;vkyfavawmhonf/ ewfoQifaemifudkvnf; (yJcl;tdrfa&SUtaqmifta,mifESifhwuG)
57
wkdufpkd;
tdrfa&SUt&mESif; &mZm"mwkuvsmESifhay;pm;avonf/
(5)
ewfoQifaemiftzdkY omrefrif;om;b0rS tdrfa&SUt&modkYa&muf&jcif;onf aMu
eyfz,
G &f m jzpfygayonf/ yd
k aMueyfz,
G &f m jzpf&onfrmS tdraf &SUrif;? tdraf &SUrdz&k m;[l
"mwkuvsmESifhtwl,SOf&jcif;yifwnf;/ xkdYaMumifh bk&ifrif;jrwfonf rSL;rwftpkHtnD
jzifh u&0dwfazmifpD; av;uRef;uef vSnfhvnfpHy,fonfhtcgrsKd;wGif ewfoQifaemif
onf tdrfa&SUrdzk&m;ESifhtwl ESpfoufMunfEl;pGm ygcJhavrnfjzpfonf/ bk&ifrif;jrwfonf
acsmif;r &Sifapmbk&m;udk a&Tudk,fvkH;jynfhxnfh xD;wifonfhtcgrsKd;wGif olonf tdrf
a&SUrdzk&m;ESifhtwl o'mMunfndKpGm yg0ifylaZmfcJhavrnf jzpfonf/
wzef tdrfa&SUtdrf(awmf)wGif twlpHaeMuonfhtcgrsKd;wGif olYrdzk&m;ukd &wk
uAsm wDwmwmjzifh ESpfodrfhcJhwef&monf/ olonf nDrsm;ESifhtwl toJxdwfp&m ulvD
(AvD)&kduf tEkdif&cJhonfhtcgrsKd;wGif olYrdzk&m;xHodkY owif;aumif;udk BudKwifyg;cJhwef
&monf/ odkYaomf olYrdzk&m;ESifhtwl aevkduf&aomtcgumvonf rMumygav/ "mwk
uvsmonf olESifhpkHzuf ckepfvtMumwGif vGefcJh&m olYrSm aMuuGJ&jyefonf/ wGif ol
\aMuuGJpdwf? vGrf;aqG;pdwfudk ayghyg;apEkdifaom taMumif;wckum; &Sdygavonf/ xkd
taMumif;onf tjcm;r[kw/f olonf ppfEiS zhf uf BuD;jyif;cJo
h jl zpf\/ xkjYd yif bk&ifah emif
\vufeufEidk if H NydKuGu
J wnf;u awmifirl if;qufukd jyefvnfxal xmifvpdk w
d o
f nf olw
Y iG f
jyif;jyvSonf/ jyif;jyonft
h avsmuf awmifiu
l kd xdyg;rnf&h efo[
l o
l rQudk owdrjywfapmifh
MunfhaecJhonf/ xkdYaMumifhvnf; yJcl;udk EkdifcJhpOfu yJcl;tdrfa&SUrif;&JausmfpGmudk owfap
cJhbl;onf/ ,dk;',m;wyfqkwfpOfuvnf; awmifilwGif tus,fcsKyfb0jzif &Sdaeaom eE
bk&ifudk tzrod&atmif r,fawmfjzpfol rif;cifapmESifhwkdifyif owfcJhjyefonf/ xkdYjyif
"mwkuvsm vGefonfhESpfvnf; a'b&pfwkdu bk&m;zsuf? a&TaiG,lESifhwoD;wjcm;vkyf
jyefonfjzpf&m &ckid Ef iS ahf ygif; ewfoQifaemifwu
Ydk ESrd ef if;&ef BudK;pm;avao;onf/ &ckid f
tdraf &SUrif; carmif;udk a'b&pfwu
dk vuf&rdxm;ESi
hf om ewfoQifaemifwrYdk mS vufavQmh
cJh&onf/
1609-ckESpfwGif rif;&JoD[olvGef ewfoQifaemif rif;jzpfavonf/ rif;jzpf
58
rif;ESifhpmqkd
wkdufpkd;
60
rif;ESifhpmqkd
ewfoQifaemif
ukvm;? OD;? 1961-ck? r[m&mZ0ifBuD;? wwd,tkyf? &efukef? [Hom0wDyd#uwf
ykHESdyfwkduf/
a'gifbDem&SLESifhoD&daZw&wfausmf? 1918-ck? ay:wl*D&mZ0if? &efukef? ol&d,
owif;pmwkduf/
ewfoQifaemif? 1966-ck? &wkaygif;csKyf? &efukef? [Hom0wDykHESdyfwkduf/
jrauwk? 1967-ck? pmaywefaqmif? &efukef? ESvkH;vSpmaywkduf/
jrefrmpm*kPfausmfjrifh? 1967-ck? pmaywm0ef? &efukef? atmifajrpmay/
&a0&SifaxG;? 1953-ck? ]]tefcsif;}}? jrefrmEkdifiHokawoetoif;*sme,f? twGJ
36? tydkif; 1? rsuf 89 rS 103 xd?
oufwif? OD;? 1957-ck? oHvsifNrdKU qHawmf&iS f usKduaf cgufapwDawmfjrwforkid ;f ?
&efukef? ok0P0wDykHESdyfwkduf/
oef;xGef;? OD;? 1960-ck? ]]iZifumESifhoDwm}}? &Ir0? twGJ 14? trSwf 158? rsuf
33 rS 39 xd? rsuf 273 rS 247 xd/
]]oHvsif&mZ0if}}? 1915-ck? jrefrmEkid if H okawoetoif;*sme,f? twGJ 5? tydik ;f
1 ESifh 2? rsuf 49 rS 57 xd? rsuf 129 rS 151 xd/
Damrong. Prince. 1957. "Our wars with the Burmese" Journal of the Burma
Research Society. Vol.XV, part II.
Harvey, G.E.1967. History of Burma. London, Frank Cass & Co.
Wood, W.A.R. 1924. A history of Siam. Bangkok.
61
wkdufpkd;
&Sirf [m&|om&
62
rif;ESifhpmqkd
&S i f r [m&|om&
Zmwdvkdufavsmf? NcdK;ESpfazmfrI
&TifaysmfpNrJ? ruGJwluG
aeonfqaomf? umrvlYabmif
ra&SmifEkdifacs? nmaMuausmfapm
oabmpifppf? &Sif\jzpfrS
wqifhvlYcGifh? 0ifavOD;rnf
cspfMunfrsKd;EG,f? Opm<u,fonf
vl0,fvlaumif;? taMumif;&kH;pnf;
jzpfrnfwnf;[k? penf;edrdwf
NcdK;\[dwfudk? [dwfwdwfrSwf,l
ESvkH;rlvsuf? rylrqm
a&oDwmodkY? rsufESm&Tifvef;
ryef;rndK;? omtm;BudK;vsuf___
wkdufpkd;
rif;ESifhpmqkd
wkdufpkd;
rif;ESifhpmqkd
rSwfvG,fapiSm? odaomapcsif?
em;0ifapatmif? xkH;aqmifykHwk?
a&;om;xkodkY? &SifrIvlrI?
ESpfyg;&Ivsuf? tEktMurf;?
tprf;tpkH? tm&kHtm*g?
t&modod? av;ayghnd?
yDwd&om? vuFmcsKdqdrfh?
67
wkdufpkd;
onf;wGif;NidrfhrQ? qkdpdrfhaomaMumif;?
igvnf;aumif;vQif? cGifhawmif;yefxGm?
u&kPmjzifh? Pf0grwkH;?
ighESvkH;udk? &TifjyKH;nTwfapNyD;ownf;/
ponfjzifhif;?
bk&m;vlYb? rkedEvsuf?
rdef;ra,musfm;? vlYpum;jzifh?
rMum;paumif;? rqkdawmif;udk?
taMumif;aqmifaoG;? qkdwkHao;&Sifh?
qkda&;&Sdu? qkdtyfvS\/
ponfjzifhif; jzpfavonf/
wzef rSL;rwfwkdYESifh tquftqHrsm;&jcif;onf odkY&Sdavonf/ &Sif&|om&
onf rif;rSL;rwfavmuwGif arG;zGm;BuD;jyif;vmcJo
h jl zpfavonf/ &[ef;abmifoaYkd &muf
vmjyefaomtcgvnf; 'kwd,rif;acgif? xkdaemuf bk&ife&ywdwkdY\tudk;uG,fcH&onf/
tif;0ysuf jynfbk&if owkd;rif;apm\yifhaqmifcsuft& jynfodkYa&mufjyefaomtcg
owkd;rif;apm? xkdaemuf bk&ifaxG;wkdY\tudk;uG,fcH&onf/ bk&ifaxG;\tudk;uG,fcH
oHC&mZmtjzpf aqmif&Guf&if; 1529 ckESpf jyefvGefawmfrlcJhonfjzpfavonf/ odkY
rif;tudk;uG,fcH&onfudk &Sif&|om&u tjypfrjrif/ trSefpifppf rif;aumif;? ttkyft
csKyfaumif;ygrS jynf&Gmpnfyifom,monfudk &Sif&|om& odavonf/ odvnf; rSL;rwf
tpD;tyGm;? jynfolYtpD;tyGm;udk aqmif&GufcJhaom oH0&rif;om;udk Oyrmay;um 1529
ckESpfwGif
wkdif;um;jynf&Gm? csrf;omajrmf&I?
NyD;atmifjyK&ef? qifjzLU&Sifom;?
rif;w&m;udk? pdyfjym;vdrm?
yGm;pdrfhiSmvQif? pmaus;Zl; qyfownf;}}
ponfjzifh bk&ifaxG;twGuf oH0&ysKdUudk a&;cJhonfjzpfavonf/ xkdYtwl rif;wkH;wmESifh
rif;jynfh0wkdYu rw&m; tmPmvk&mwGif bk&ife&ywdu ESdrfeif;atmifjrifcJhonfudk csD;
usL;rSwfwrf;wifonfhoabmjzifhvnf; 1505 ckESpfwGif ykHawmifEkdifarmfuGef;udk a&;om;
68
rif;ESifhpmqkd
cJhonfjzpfavonf/
&Sif&|om&onf jynf&Gmpnfyifom,ma&;udk vkdvm;onf[l&mwGif rdbESifhom;
orD; qufqHa&;? vifESifhr,m;qufqHa&;udk xnfhwGufavonf/ wGif &Sif&|om&
onf &[ef;awmfjzpfcJhyg\/ &[ef;awmfjzpfcJh vlYbkHonf 'kubkHom jzpfonf/ rdbESifh
om;orD;wkdYonfvnf; woufywfvkH; cspfraeEkdif/ ocFg&awGom jzpfonf/ cspfBudKuf
,lonfqkdaom vifESifhr,m;onfvnf; oabmcsif;nDcJonf/ rif;ca,musfm;tvkyf
onfvnf; urf;em;opfyifuJhodkY jzpfwwfonf/ xkdYaMumifh twG,ftwm r&Sdaom &[ef;
b0omvQif csrf;omonf[l omreftm;jzifh rSwf,lxm;ouJhodkY &Sdonf/ &Sif&|om&\
udk;cef;ysKdUvm Zmwfausm&kd;rSmvnf; xkdoabmudk axmufcHvsufom &Sdavonf/
odkYaomf &Sif&|om&onf xkdoabmukd worwfwnf; r,l? xkdt&SifwGif tawGU
tMuKHonf&Sd\/ xkdt&SifwGif "r0wfESifhavmu0wfudk rQwatmif Munfhvkdaom pdwft
&if;cHonf&Sd\/ xkdYaMumifh t&m&monf ocFg&om[laomoabmudkvnf; ry,f/ ocFg&
abmiftwGif;yif vlonf b0udk om,matmif vkyfcsifonf? vkyfaumif;onf[laom
oabmudv
k nf; jrifocd ?hJ vufccH o
hJ nfjzpfavonf/ ywf0ef;usifudk vSnMhf unfv
h u
dk yf gav/
vlYavmuwGif pdkufysKd;xGef,ufrIonf&Sdae&onf/ Akdif;iif&ufvkyfrIonf &Sdae&onf/ xkd
vkyfief;wkdYom r&SdcJhygvQif vlwkdY\o'mw&m;tay: rSDckdae&aom &[ef;oHCmwkdYyif
tcufawGUvdrrhf nfjzpfonf/ wzef rdbonf om;orD;\&Sio
f efru
I kd ysKd;axmifay;&ouJh
odkY? om;orD;uvnf; rdbtkdrif;rpGrf; jzpfvmcsdef Munfh&Iapmifha&Smuf&avonf/
onfvnf; vlYavmuwGif &Sdoifh&Sdtyfaom 0w&m;ay/ xkdYtwl vifonf tdrfaxmift
wGuf Opmypnf; &Sm&onf/ rdef;ruvnf; tdrfwGif;rIudk r,dkrzdwf&atmif xdef;odrf;&
onf/ vifESifhr,m;onf b0c&D;azmftjzpf wOD;udkwOD; apmifha&Smufaz;rMu&onf/
oabmoGm;ukd 0daoojyK &Si&f |om&onf ud;k cef;ysdKUvm yka&m[dwyf P
k m ;ESiyhf ak P;
rBuD;tcef;wGif if;? {okum&Drif;BuD;ESiyhf ak &m[dwyf P
k m ;u wzuf? [wyd gvpaom om;
4 a,mufu wzuf tajctwif ajymMuaomtcef;wGifif; csJUxGif a&;cJhavonfjzpf
ownf;/
69
wkdufpkd;
&Si&f |om&
r[m"roBu? 1956 ck? omoemvuFm&pmwrf;? &efukef? [Hom0wDyd#uwfykH
ESdyfwkduf/
r[m&|om&? &Sif? 1958 ck? pwk"rom&udk;cef;ysKdU? &efukef? EkdifiHawmfAk'omo
etzGJUykHESdyfwkduf/
r[m&|om&? &Si?f 1924 ck? wefwm;OD;r*FvmapwDarmfueG ;f ? rEav;? [Hom0wD
yd#uwfpmykHESdyfwkduf/
r[m&|om&? &Si?f 1968 ck? yudPu
pmpk? &efuek ?f jrefrmEkid if o
H ak woetoif;/
r[m&|om&? &Sif? 1939 ck? ykHawmifEkdif armfuGef;? &efukef? jrefrmhaZ,smpmykHESdyf
wkduf/
r[m&|om&? &Sif? 1959 ck? bl&d'wfZmwfaygif;ysKdU? &efukef? EkdifiHawmfAk'omo
emtzGJUykHESdyfwkduf/
r[m&|om&? &Sif? 1964 ck? bl&d'wfvuFmBuD;? &efukef? [Hom0wDykHESdyfwkduf/
r[m&|om&? &Sif? 1963 ck? oH0&ysKdU? &efukef? [Hom0wDykHESdyfwkduf/
&Sifr[m&|om&? ESpf 500jynfh pmwef;rsm;? 1968 ck? rEav;? &J&ifhpmay/
&Sifr[m&|om&? 830-892? 1330 ck? &efukef? jrefrmEkdifiHpmayjyefyGm;a&;t
oif;/
70
rif;ESifhpmqkd
vIdifxdyfacgifwif
71
wkdufpkd;
vI d i f x d y f a cgif w if
tdrfa&SUrdzk&m; vIdifxdyfacgifwifonf uAsmpmqkdjzpfavonf/ xkdYjyif ajymp&m
wcsuf&Sdao;onf/ olonf rdef;racsmjzpfavonf/ tom;jzLjzL? rsufESm0dkif;0dkif;? t&yf
ysyfysyfESifhjzpf om,m0wDrif;\orD;awGtxJwGif tacsmqkH; t,OfqkH;[laompum;
&Sdavonf/
pum;udk jrefrmtcsif;csif;omr[kwf? vlrsKd;jcm;rsm;uvnf; axmufcH&ef
0efrav;/ 1855-ckESpfwGif atmufjrefrmEkdifiHrS ta&;ykdifz,f&m acgif;aqmifaom oH
tzGJUonf jrefrmtpkd;&ESifhpmcsKyf&ef[k tr&yl&rif;aejynfodkY wufvmavonf/ a&S;OD;
pGm rif;wkef;rif;ESifhawGUqkH&avonf/ xdkYaemuf xkH;wrf;pOfvmt& tdrfa&SUuaemifrif;
om;ESifhtdrfa&SUrdzk&m;vIdifxdyfacgifwifwkdYudk awGUqkH&jyefavonf/ xdktcgwGif vIdifxdyf
acgifwifonf uaemifrif;om;ESiv
hf ufxyfNyD;cJo
h nfrmS 2-ESp&f NdS yD/ touf 22-ESpt
f &G,f
odkYa&mufaeNyD/ oHtzGJU\tjrifwGifum; vIdifxdyfacgifwifrSm 20-yif rausmfao;[l
jzpfonf/ vSvnf; vS? ,Ofvnf; ,Of? Pfynmvnf; &SdykH&onf[l jzpfonf/
odkY vIdifxdyfacgifwifrSm pmuvnf; qkdwwf? &kyfa&uvnf; acsmarGUavaom
aMumifh uaemifrif;om;\t,kt,? tcspftcifjzifh aecJh&vdrfhrnf[k xifp&m&Sdav
onf/ txifESifhvufawGUrSm r[yfvS/ uaemifrif;om;onf tpueOD;wGif olYtay:
*&kpkdufyg\/ xkdaemufrlum; wpwpESifholYxHodkY t0iftxGuf enf;yg;vmum udk,fvkyf
armif;rrsm;ESifh tcsdefukefonfom rsm;avonf/
uaemifrif;om;onf t&Sdeft0gBuD;ol jzpfavonf/ rif;wkef;rif;onf aemif
awmfyk*Hrif;udk ykefuefcJhNyD;aemuf rif;tjzpfodkY a&mufcJh&jcif;trIwGif nD(&if;)jzpfol
uaemifrif;om;\vkyf&nfMuH&nf trsm;BuD;ygavonf/ xkdYjyif jrefrmEkdifiHudk acwfrD
atmif rif;wkef;rif;u MuHpnftm;xkwf&mwGifvnf; uaemifrif;om;udk tvGeftm;udk;
avonfjzpfonf/ odjYk zifh uaemifrif;om;tbdYk bmukyd if vkyv
f yk f tcGit
hf vrf;yGiahf eav
onfomjzpfonf/ tcGifhtvrf;yGifhaeonfhtay: uaemifrif;om;rSm wd&wfvkdufpm;
wwfaom 0oDp&dkufu &Sdjyefav&m olYwGif pm&if;0if udk,fvkyfarmif;r[l 53-OD;yif&Sd
aecJhonf/ pm&if;r0if rdef;rum; b,frQ&Sdrnf rajymEkdif/ pm&if;r0if rdef;rxJwGif ,if;
72
rif;ESifhpmqkd
wkdufpkd;
rif;ESifhpmqkd
wkdufpkd;
rif;ESifhpmqkd
wkdufpkd;
rif;ESifhpmqkd
xD;jzLawmf &Spfcsufusif;ygvkdY
ausmufeDwif a&Twnif;&,feJY
tr,frif; ocifhudk,f
a&TzkdeJYwifcsifom;/
aMumif;rckid f
raygif;ydkif tajcqkdufwmaMumifh
ESpfavmif;NydKif aoumvkdufcsifaygh
aomif;wkdufnmzGm;}}
[l jznf;jznf;csif; qkdcsavawmhonf/
rkqkd;rvdIifxdyfacgifwifonf 1875-ckESpf? touf 42-ESpft&G,fwGif uHukefcJh
avonf/ om;jzpfol xef;wyifrif;om;rSmrl 1879-ckESpf oDaygrif;(om;)xD;eef;quf
cEkdifa&;twGuf rif;nDrif;om;trsm;ukd okwfoif&mwGif ygoGm;&Smavonf/
79
wkdufpkd;
vIdifxdyfacgifwif
csrf;jr? OD;? pDpOfol? 1961-ck? uAsm,Ofpm,Of? rEav;? vSciftifqef;pmykHESdyf
wkduf/
EkdifiHawmfrlr[m*Dw? 'k-wGJ? 1956-ck? &efukef? ,Ofaus;rIXme/
rrBuD;? a':? 1301-ck? trsKd;orD;pmqkdawmfrsm;txkywdESifhif;wkdYa&;om;
aom uAsmrsm;? &efukef? jrefrmh*kPf&nfykHESdyfwkduf/
jrifhMunf? OD;? 1963 ck? ]]abmv,fESifhvIdifxdyfacgifwif}} ,Ofaus;rIpmapmif?
twGJ 4? trSwf 3? rsuf 131 rS 137 xd/
rif;ok0Pf? 1965 ck? ]]vIdifxdyfxm;\&TifaomPf}} yef;ESifhyifpnf? rEav;?
urmacwfpmaywkduf? rsuf 217 rS 231 xd/
armifarmifwif? OD;? 1330 ck? ukef;abmifqufr[m&mZ0ifawmfBuD;? wwd,wGJ?
&efukef? v,fwDr@KdifykHESdyfwkduf/
armifarmifwif? OD;? 1968 ck? ]]orkid ;f wGif rarhEidk af omaeY}} jrefrmrif; vufxuf
awmf pmwef;rsm;? &efukef? yk*Hpmtkyfwkduf? rsuf 177 rS 183 xd/
armifarmifwif? OD;? 1940 ck? ]],if;awmfrav;}}'*kerf *Zif;? 0DowdrwG?J trSwf
238? rsuf 85 rS 89 xd/
vIdifxdyfacgifwif? 1959 ck? Em0Hoeef;wGif;ZmwfawmfBuD;? 2 wGJ? &efukef? [H
om0wDykHESdyfwkduf/
odef;? armfyDq&modef;? 1967 ck? aESmif;jzpfpmwrf;? &efukef? at;at;pmay
wkduf/
Secoett, J,G.1900. Gazetteer of Upper Burma and the Shan States. Part I. Vol
I, Rangoon, Supdt., Government Printing, Burma.
Yule, H.1858. A Narrative of the Mission Sent by the Governor General of
India to the Court of Ava in 1855. London, Smith, Elder and Co.
80
rif;ESifhpmqkd
OD;a&Tvl
81
wkdufpkd;
OD ; a&T v l
OD;a&TvltaMumif;rSm jynfhjynfhpkHpkH r&SdvS/ &SdoavmufrSmum; pdwf0ifpm;bG,f&m
jzpfavonf/ OD;a&Tvlonf bBuD;awmfrif;w&m;vufxuf vuf0J0if;rSL;tjzpfjzifh t
rIxrf;cJo
h jl zpfonf/ 0if;rSL;qko
d nfrmS bk&ifu ,krH w
S yf grS ceft
Y yfaom t&mrsKd;jzpfonf/
rSwpf ik ,ftapmifwiG v
f nf; OD;a&Tvo
l nf bBuD;awmf\uRef&if;jzpf opm&S&d jdS zifh trsm;
enf;wl rif;rIxrf;cJhaomfvnf; olYwGif trsm;ESifhrwlaom 0oDp&kduf&Sdavonf/ olu
&efukefwGif aexkdifcJhbl;aomaMumifhayvm; rod/ taemufwkdif; (rsufESmjzL)rsm;ESifht
quftqHrsm;onf xkdolwkdY\tpm;taomufrsm;udk vQmawGUwwfonf/ xkdYjyif t0(ae
jynfawmf&Sd)olYaetdrfwGif tyloufom&atmif &efukefqHqH qGJ,yfrsm;udk wyfqifxm;
avonfjzpfonf/
odkYaomf tcsufwkdYonf udk,fa&;oufouf xl;jcm;csufrQom jzpfavonf/
olYwGif vlwkdY\usifh0wfodumESifhpyfqkdifaom tjcm;xl;jcm;csufwckvnf; &Sdygavonf/
jrefrmwkYdwGif cspfonf? cifonf? Muifonf? uRrf;onf rSefaptrI&Sdu (axmufyhHulnDrI)
&cJonf[
l qk&d ;dk &Sad vonf/ olou
l ,
kd u
f ,
dk f b0wauGUwGif olwyg;\tultnDtrtp
udk awmif;&wwfonfjzpfavonf/ xkt
d cg olwyg;rSm uk,
d t
hf ay: omreftm;jzifh arwm
xm;onfrSefaomfvnf; pnf;pdrfOpm ysufjym;rnfhta&;udk axmuf ulnd&ef 0efav;
aomtajc &Sdwwfavonf/ wGif OD;a&Tvl\xljcm;csufrSm tjcm;r[kwf/ ta&;MuKH
onft
h cgrsKd;wGif tcGit
hf cg Munf&h q
I ifjcif ulnb
D Ydk 0efrav;wwfjcif;yif jzpfavonf/
ol ulnDcJhvnf; q&m*swfqifwkdYvifr,m;\'kuonf avsmhyg;avonfjzpfonf/ &Sif;
jy&OD;awmhrnf/
bBuD;awmfrif;w&m;vufxuf t0ESifh&efukefNrdKUrsm;onf taemufwkdif;om;
(rsufEmS jzL)rsm; oGm;vmaexkid &f m pka0;&m t&yfrsm;jzpfcahJ vonf/ xko
d w
l o
Ydk nf t*Fvyd f
ydik f tdE,
d bufrw
S qifh ul;vmonfjzpf&m tvkyt
f udik t
f m;jzifh ukeo
f nfaomfif;? om
oemjyKq&maomfif;? tajctaerJo
h al omfif; jzpfwwfMuonf/ xko
d w
l w
Ydk iG f tar&duef
82
rif;ESifhpmqkd
wkdufpkd;
rif;ESifhpmqkd
wkdufpkd;
rif;ESifhpmqkd
87
wkdufpkd;
OD;a&Tvl
rif;ausmf&mZm? 1962 ck? ]]0efBuD;rSL;BuD;rsm;taMumif;}}jrefrmEkdifiHokawoe
toif;*sme,f? twGJ 45? tydkif; 2? rsuf 137 rS 162 xd/
armifarmifwif? OD;? 1330 ck? ukef;abmifqufr[m&mZ0ifawmfBuD;? 'kwd,wGJ?
&efukef? v,fwDr@KdifykHESdyfwdkuf/
Crawfurd. J.1834, Journal of an Embassy from the Governor General
of India to the Court of Ava. Vol I. London. Henry Colburn.
Desai, W.S.1939.History of the British Residency in Burma. 18261840. University of Rangoon.
Hall, D.G..E. 1957. "Burney's Comments on the Court of Ava in 1832,,
Bulletin of the School of Oriental, Vol.XX, pp.305-314.
Knowles, J. D. 1829. Memoir of Mrs.Ann H Judson. London, Book
Society for Promoting Religious Knowledge.
88