ALUMNYUM METALURJS

1. Boksitten Alumina retimi (Bayer Prosesi) Aluminyum retiminin yapld temel cevher boksittir. Boksit cevherleri iinde bulunan en nemli mineraller Gibsit, Al(OH)3 veya Al2O3.3H2O, ile diasporit ve bhmittir, AlOOH veya Al2O3.H2O. Gibsit ve bhmit kolay znrken diasporit zor znr. Alminyum, tm dnyada ayn yntemle elde edilmektedir. Alminyum eldesi, iki aamada gerekleir. Birinci aamada, Bayer metodu ile boksit cevherinden almina elde edilir. kinci aamada ise, elektroliz ile almina'dan alminyum elde edilir. Almina tesisleri, genellikle boksit cevherlerinin yanna kurulur. Madenden karlan boksit cevheri, sudkostik (Kostik soda, NaOH) eriyii ile muamele edilerek alminyum hidroksit eldesi gerekleir. Bu islem sonucunda olusan erimeyen kalntlar (krmz amur) ayrlr ve alminyum hidroksitin kalsinasyonu ile "almina" (alminyum oksit) elde edilir.

Boksitteki minerallerin cinsine gre 150-250C de ve 10-30 atm basn altnda ve deien NaOH konsantrasyonlarnda (Na2O cinsinden ifade edilir) otoklavlarda ilenir. Cevherdeki aluminyum, Al(OH)3(k) + NaOH(su) Na[Al(OH)4](su) ve/veya AlOOH(k) + NaOH(su) + H2O Na[Al(OH)4](su) reaksiyonlarna gre sodyum aluminat eklinde zeltiye alnr. Boksit otoklavlarda basn altnda zndrldkten sonra kat-sv ayrm iin filtrasyon kademesine geilir. Bu kademede krmz amur ad verilen atk madde ayrtrlr, zelti 60C scaklna kadar soutulur ve ktrme tanklarna gnderilir.

3000 m3 byklne kadar yaplabilen keltme tanklarnda zelti devaml kartrlarak ve yeni km Al(OH)3 ile alanarak Al(OH)3 ktrlr. ktrme hz a maddesinin yapsnn ve zellikle ilave edilen miktarn bir fonksiyonudur. Toplam ktrme ilemi 30 ila 70 saat iinde tamamlanmaktadr. ktrme ilemi ile elde edilen Al(OH)3 termik ayrma ilemine tabi tutularak yani kalsinasyonla aluminaya (Al2O3) dntrlr. 2Al(OH)3(k) Al2O3(k) + 3H2O(g) Kalsinasyon ilemi klasik olarak sv yakt veya doal gaz ile stlan dner frnlarda 12001250C de gerekletirilir. Kalsinasyon sonucu elde edilen rn aluminadr. Bu arada elde edilen rnn yaklak %50 si bacaya gider. 250-300C scaklklarda multisiklonlarda (toz tutucu) kat paracklar geri kazanlarak verim %95-98 miktarna ykseltilir. 2. Aluminadan Aluminyum retimi Bundan sonraki aama, alminann alminyuma dntrlmesidir. Beyaz bir toz grnmndeki almina, elektroliz ileminin yaplaca hcre ad verilen zel yerlere alnr. Burada ama, aluminyumu oksijenden ayrmaktr. Elektroliz ilemi iin 4-5 volt gerilimde doru akm uygulanr. Dipte biriken aluminyumun alnmas ile ilem tamamlanr.

Aluminadan aluminyum retimi redksiyon elektrolizi ile gerekletirilmektedir. 19.yzyln ortalarnda Saint Claire Deville, aluminyum oksidin bir kriyolit (Na3AlF6) tipi sv fazdan elektroliz yoluyla redklenebileceini gsterdikten sonra uygulamaya konan ve Hall-Heroult prosesi ad altnda tannan ilem genelde gnmzde halen uygulanmaktadr. Banyonun taban ve kendisi karbon bloklardan yaplmtr. Bu blm ayn zamanda hcrede katot grevini yapmaktadr. Buradan akm girii aluminyum baradan olmakta ve banyo tabannca katot baras olarak elik kullanlmaktadr. Anot olarak karbon bloklar kullanlr. Anotlara akm iletimi aluminyum baradan olup anotla balant elikten yaplmaktadr. Banyo taban s kaybn nlemek amacyla refrakter malzeme ile izole edilmitir. Banyonun tm bir elik ereve iinde bulunmaktadr. Elektrolit iinde znm olarak ortalama %5 civarnda

Al2O3 ieren kriyolit (Na3AlF6) eriyiidir. Elektrolit scakl 950-970C civarndadr. Bunun iin gerekli sy elektrik enerjisi salar. Anot, sv elektrolit iine daldrlmtr.

Na3AlF6 Al2O3 ikili denge diyagramnda tektik nokta 962C de yaklak %10-11 Al2O3 civarndadr. Gerek elektrolitin iletkenliini ykseltmek, gerekse de ergime scakln drmek iin iletmeden iletmeye deien cins ve miktarda olmak zere %2-7 LiF ve %2-3 MgF2 ilave edilmektedir. Bu son katklardan LiF iletkenlii arttrc etki yapar ve younluun dmesine etkilidir. Ergime scaklnda elektrolitin younluu 2,1 g/cm3 kadardr. Banyodan akm gemeye balamasyla aluminyum oksit paralanr. Sv halde edilen aluminyumun younluu 2,3 g/cm3 olduundan elektrolitten daha ardr ve banyonun tabannda toplanarak ayn zamanda katot grevi yapar. Genel olarak, Al2O3 + xC = 2Al(s) + mCO2 + nCO eklinde verilen elektrolizle ilgili temel eitlik, anodik ve katodik olaylar erevesinde x=1,4+y; m=1,5.y; n=2y stokiometrik eitlikleri ile gerekleir.(y deeri 0 ile 1,5 arasndadr) Hcrede gerekleen kimyasal reaksiyonlar; 1) Disosiasyon: 5Na3AlF6(s) = 15Na+ + 5AlF6-3 2) Al2O3in znmesi: 5AlF6-3 + 2Al2O3(k) = 6AlOF3-2 + 3AlF4-1 Bundan sonra anodik ve katodik reaksiyonlar gerekleir. 3) Anot reaksiyonu: 6AlOF3-2 12e- = 3O2(g) + 6AlF3(z) Bu reaksiyon ile O2 gaz teekkl eder ve ntr hale dnen AlF3 elektrolit iinde znr.

4) Katot reaksiyonu: Birinci kademede, 12Na+ + 12e- = 12Na0(g) reaksiyonuna gre nce sodyum redklenerek gaz halde oluur. kinci kademede svlam metalik sodyum aluminyumu redkler ve, 12Na0(s) + 4AlF3(z) = 4Al(s) + 12NaF(z) reaksiyonuna gre sv halde metal aluminyum ile elektrolit iinde znen NaF teekkl eder. Toplam reaksiyon, 12NaF + 2AlF3 + 3Na+ + 3AlF4-1 = 5Na3AlF6(s) eklinde yeniden kriyolit teekklyle son bulur. Sonu reaksiyon bu alanda, 2Al2O3(z) = 4Al(s) + 3O2(g) eklindedir. Genel olarak, arlka 4 birim boksitten 2 birim almina ve 2 birim alminadan da 1 birim alminyum elde edilir. lk zamanlarda retilen birincil alminyumun her tonu iin 42.000 kwh olan enerji sarfiyat, gnmzde ortalama 16.500 kwh deerine dmtr. Bu deer, en yeni teknoloji ile alldnda 13.000 kwh/t olmaktadr. Yukarda sz edilen ilemler ile elde edilen alminyum birincil alminyum (primer aluminyum) olarak tanmlanr.