Alaşım Diyagramları

8.
ALAIM DYAGRAMLARI
---YRD. DO. DR. CEMAL MERAN---
METALLERN ALAIM SSTEMLER

Metal alam, ounluunu bir metalin oluturduu, karmdaki dier elementlerin mutlaka metal olmas gerekmedii, belli baz zelliklerin kazanlmasnn amaland karmlardr. Metal alam denebilmesi iin ana malzemenin rnein Fe veya Cu veya Al vs. gibi metalik bir element olmas gerekir. Dier karanlar ise yine metal olabilecei gibi yar metal veya ametal de olabilir.
Metal Metal (Cu-Ni) Metal - Yar Metal (Al-Si) Metal Ametal (Fe-C)
NN ALAIM ?
Daha saf olmalar hem daha yksek maliyet gerektirecektir ve hem de amalanan zellik bakmndan genelde fazla bir yarar salamayacaktr. Mhendislik malzemesi olarak eitli konstrksiyonlarda kullanlan metallerin saflk dereceleri nadiren drt dokuzluk metal, yani % 99,99 kadardr. Normalde ise % 99,9 veya % 99,0 gibi dokuzluk veya iki dokuzluk saflkta metallerle yetinilir. Bilhassa mekanik zelliklerin n planda tutulduu malzemelerde daha az saflk oranyla yetinilir. Katklarn sadece belli snrlarn altnda kalmas yeterli olacaktr. Alam elementi olarak metale katlmam olan ve arndrlmas zor olan, sadece belli oranlarn altnda kalmalar salanan karm elementlerine katk ad verilir.
NN ALAIM ?
Alam elementi, bir metale belli mekanik, teknolojik, fiziksel veya kimyasal zellikler kazandrmak amacyla katlan elementlere denir. Ekonomiklik Mukavemet Teknolojik zellik Kimyasal zellik Fiziksel zellik (Renk, Is ve elektrik iletkenlikleri, Isl genleme katsaylar, Kvlcm karmamas, Akustik zellik, Titreim sndrme zellii)
ALAIMLAR?
Bir metal alamn oluturan karmda genelde bir metal o alamn ana metalidir ve dier katklar da o alamn alam elementleri olarak grev alrlar. rnein Trkiye piyasasnda sar diye adlandrlan fakat standartlarca pirin olarak bilinen bakr-inko alamlarndan biri CuZn28dir. Bu alamn ana metali bakrdr: % 72Cu ve alam elementi olarak iinde ortalama % 28 Zn bulunur.
ALAIM CuNi25 CuAl11Ni6Fe5 Al99,8MgSi AlCu4Mg1 MgMn2 NiCr20AlSi KULLANIM YERLERNE RNEKLER Metal para basmnda kullanlr. Kaymal yataklar, subaplar, makine kzaklar vs. Al pencere ve kaplar, korniler, i mimari. Uak gvdeleri imalat. Korozyondan korumada kurban anotlar. Istclarn rezistans telleri.
---YRD. DO. DR. CEMAL MERAN--5
ALAIM DYAGRAMLARI
Yaklak 1 bar olan atmosfer basncnda iki veya bileenin % 0 - 100 aras oranlarda birbirleri iinde kartrlmasyla elde edilen karmlarn ergiyene kadar stlmasyla ortaya kan faz blgelerinin deneysel olarak belirlenmesidir. Byle bir sistem rnein A ile B elementlerinden oluan bir alam sistemi ise, deneysel olarak izilen diyagram bu elementlerin Karm Oran Scaklk diyagram, yani A ile B elementlerinin alam diyagram olacaktr. Alam diyagramlarna faz diyagramlar veya denge diyagramlar adlar da verilir.
ALAIM DYAGRAMLARI
Bu diyagramlar scakln ve karm oranlarnn deiimiyle hangi fazlarn olutuunu gsterirler. Alam diyagramlar dier taraftan birer denge diyagramdr. Istma ve soutma adeta sonsuz yavalkta gerekleir. Gerek teknik hayatta ok daha farkl stma ve soutma hzlar kullanlmak zorundadr. Bundan dolay, alam diyagramlarn okurken dikkatli olunmas gerekir. Yaynlanm diyagramdan bilinen faz blgeleri gerek uygulamalarda aa veya yukar doru kaym durumdadr. Alam sistemleri olarak sadece iki bileeni olan ikili alam diyagramlar en yaygn olarak kullanlanlardr.
FAZ DYAGRAMLARI
Basn
Sv Kat
Gaz Scaklk
FAZ DYAGRAMLARI
Sv
Scaklk
ki faz Kat artan % Y

Likudus, Solidus Nedir?
Likudus izgisi
Scaklk
Katlama aral
Solidus izgisi Y
artan % Y
10
Basit alamlar in Souma Erileri
Ergiyik Scaklk ki Faz Kat
Sre
Kat Eriyik, Kat zelti

Yer Alan Ni/Cu Ara Yer C/Fe
Bir elemente ait atom dier elemente ait olan kafes yaps iinde znebilir.
, , , ,

A faz B faz
Nikel atomu Bakr atomu
13

(ak renkli faz) (koyu renkli faz)
Aluminyum-Bakr alam
14
lk katlaan blge
Son katlaan tane snr
Tane bymesi ekirdekten da doru olur
15

Bakr ve Nikel tamamen birbiri iinde znebilir. Bakr ve inko birbiri iinde ksmen znebilir Bakr ve Kurun birbiri iinde hi znemez
16
Bakrn Mukavemeti zerinde Alam Elementlerinin Etkisi

Metal
40000 35000
Radius (A) 1.278 1.332 1.432 1.509 1.243 1.176 1.143
(r-rCu)/rCu *100
Cu Zn
Be Si Sn Al Ni Zn
30000 ekme dayanm (psi)
+4.2% +12.1% +18.1% -2.7% -8.0% -10.6%
25000
Al Sn Ni Si
20000
15000
10000
5000
0 0 5 10 15 20 Alam elementi miktar
Be
1 psi= 6,89 Pascal

Alam Elementlerinin zelliklere Etkisi

zellik
ekme dayanm Akma Snr % Uzama Elektrik iletkenlii
Etki
Artar Artar Der Der
18
KL ALAIM DYAGRAMLARI
Ergiyik Likids erisi TEB
+ Ergiyik Solids erisi TEA
Kat Eriyik:
0 A
50
%B
100 B
ematik olarak ikili A - B alam sistemi
19
KL ALAIM DYAGRAMLARI
kili alam sistemleri aadaki gibi snflandrlabilir: 1- Sv ve kat durumda tam znrlk gsteren sistemler 2- tektik sistemler
Sv durumda tam znrlk, kat durumda tam znmezlik gsteren sistem; Sv durumda tam znrlk, kat durumda snrl znrlk gsteren sistem,
3- Peritektik sistemler 4- Ara fazl sistemler
20
10
1- Sv ve Kat Durumda Tam znrlk

Cu-Ni Au-Pd Bi-Sb Cs-K Cs-Rb Cu-Pd Ni-Pd Si-Ge Fe2SiO4 - Mg2SiO4 , vs. bu sistemi olutururlar.
21

Cu-Ni Alam Diyagram
1600 1500 1400 1300 1200 1083 1000 900 800 0 Cu 10 20 30 40 50 70 60 %Ni 80 90 100 Ni Kat Eriyik: + Ergiyik Ergiyik Likids erisi 1453
Solids erisi
Bakr - Nikel alam diyagram

11
1-
Sv ve Kat Durumda Tam znrlk
Cu-Ni Alam Diyagram

1500 %100Ni %30Cu %100Cu %70Cu 1453 1390 1330 1240 1200 1170 1100 1083 1000 Zaman, (min) Ni 30 70 %Cu Cu 1083
1300
Bakr - Nikel alam diyagramnn elde edilmesi

Cu-Ni Alam Diyagram
24
12
Cu-Ni Alam Diyagram

yapy 1350 oCde oluturan kat+ergiyik fazlarnn oranlarna gelince: %30 Cu ieren alamn diyagramda 1350 oCde bulunduu noktadan o scaklktaki solidus erisine uzakl (a) ve likidus scaklna uzakl (b) ile iaretlenirse, a = 30 23 = 7 olarak ve b = 42 30 = 12 olarak bulunur.
(Kat eriyik miktar) x a = (Ergiyik miktar) x b
Bu kaldra formlnden; [Kat eriyik x 7 = Ergiyik x 12] ve oran bulunmaktadr. Demek ki 1350 oCde alamn % 63,1i kristallerinin oluturduu kat eriyikten ve % 36,9u da henz kristallememi, fakat soutma devam ettiinde kristalleecek ergiyikten olumaktadr.
25
1-
Cu-Ni Alam Diyagram
26
13
1-
Cu-Ni Alam Diyagram

T(C) L (liquid)
130 0 L: 35wt%Ni : 46wt%Ni 32 24 120 0 L: 35wt%Ni
A
35
B C D
36
L+
46 43
L: 32wt%Ni : 43wt%Ni L: 24wt%Ni : 36wt%Ni
L+
(solid)
110 0 20 30
35 Co
40
50
wt% Ni
27
1-
Cu-Ni Alam Diyagram
28
14
Cu-Ni Alam Diyagram
ekme Dayanm (MPa)
4 00 Saf 3 saf Cu Ni 00 2006810 04 0 20 0 Cu 00Ni
(% Uzama)
%Ni
6 Saf Cu 0 5 0 Saf Ni 4 0 3 0 20 4 0810 020 0Ni 06 0 Cu
%Ni
29
1- Sv ve Kat Durumda Tam znrlk Ge-Si Alam Diyagram
Ergiyik
+ Erg.
% Si
Source: Barret, Nix & Tetelman, The Principles of Engineering Materials, 1973. p 125
15
1- Sv ve Kat Durumda Tam znrlk Nb-W Alam Diyagram
3400 3300 3200 Temperature (C) 3100 3000 2900 2800 2700 2600 2500 2400 0 20 40 60 80 100 Weight % W
31
1- Sv ve Kat Durumda Tam znrlk MgO-FeO Alam Diyagram
3000 2800 2600 Temperature (C) 2400 2200 2000 1800 1600 1400 1200 1000 0 20 40 Wt% FeO 60 80 100
32
16
2- tektik Sistemler 2.1 Sv Durumda Tam znrlk, Kat Durumda Tam znmezlik
tektik sistemlerde, alamn likids ve solids scaklklarnn bir noktada akt ve bir ergime noktas oluturduu, ergiyikten kristalli yapya veya tersinin, yani kristalli yapdan ergiyik duruma geiin bir scaklk noktasnda gerekletii en azndan bir adet tektik nokta (tektikum: iyi yapl) vardr. Bu tektik noktann scakl, alam oluturan metallerin ergime scaklklarndan daha dktr. Baz alam sistemlerinde bu fark nemli miktarlara ulaabilir.
33
2- tektik Sistemler
2.1 Sv Durumda Tam znrlk, Kat Durumda Tam znmezlik
34
17
tektik reaksiyon: tektik karmdaki bir alamn stma esnasnda veya soutma esnasnda tektik scaklkta olan i yap deiimlerini tarif eder. tektik reaksiyonun tanm, stma esnasnda iki farkl kat fazdan bir sv zeltinin olumas, soutma esnasnda ise ergiyikten iki farkl kat fazn kristallemesidir. tektik Reaksiyon: A + B Ergiyik
Yukarda rnek olarak verilen sistemdeki tektik reaksiyon: Au + Si Ergiyik
35
36
18
37
900 oCde AuSi4 i yapsndaki primer Au kristalleri ve ergiyik
38
19
Hansen & Anderko, Constitution of Binary Alloys, 1958. p. 206

39
2- tektik Sistemler 2.2 Sv Durumda Tam znrlk, Kat Durumda Snrl znrlk
tektik Reaksiyon: Ergiyik +
40
20
41
Kaldra Forml ( kristalleri miktar) x alfa kolu = ( kristalleri miktar) x beta kolu
21
Kaldra Forml ( kristalleri miktar) x (38,1 2,5) = ( kristalleri miktar) x (80,5 38,1) tektik i yapda + = % 100 olduu esasna gre, orant alnr ve kristalleri oran yaklak % 55 ve kristalleri ise yine yaklak % 45 olarak bulunur.
43
44
22
Source: Askeland, The Science & Engineering Of Materials, 1984, p 246
45
Source: Askeland, The Science & Engineering Of Materials, 1984, p 249
46
23
tektik Mikro Yap

Pb bakmndan zengin
olanlar faz (koyu blgeler) Sn bakmndan zengin olanlar faz (ak blgeler)
Ergiyik +
47
48
24
Source: Callister, Materials Science and Engineering:An Introduction, 2000. p. 256

3- Peritektik Sistemler
Peritektik nokta (peritektikum: evresel yapl), Peritektik Scaklk Alam souturken peritektik noktada primer kristalleri evresindeki ergiyikle reaksiyona girer ve kristallerinin olumasna neden olurlar. Alam strken de tam tersi gerekleir. taneleri ergimeye baladklarnda oluan ergiyikle birlikte taneleri oluur. Peritektik alt alamlarda reaksiyon: Ergiyik + + ergiyik Peritektik st alamlarda ise reaksiyon: Ergiyik + + Tam peritektik noktada ise reaksiyon aadaki gibidir: Ergiyik +
25
51
52
26
53
54
27
55
56
28
57
4- Ara Fazl Sistemler

Ara fazl sistemlerde, alam oluturan elementler arasnda bir kimyasal bileik mevcuttur. Bu bileik, alamlara gre metal/metal bileii (intermetalik), metal/yarmetal, metal/ametal, yarmetal/yarmetal, yarmetal/ametal veya ametal/ametal arasnda intermedier bileik eklinde olabilirler. rnekler: Mg2Sn, FeCr, Fe3C, AlN, WC, Co2Si vs. Bu ara fazlardan bir sistemde bir adet olabilecei gibi ayn sistem iinde alam oranlarna gre birden ok da olabilir. rnek olarak AlCu alam sisteminde bulunan intermetalik fazlar alnabilir: Al2Cu, AlCu, Al3Cu5, AlCu2, AlCu3. Ara fazlar alam sistemini, kendileri de ayr bir elementmi gibi blerler. Onlar gerekte de alam oluturan birer alam bileenidirler. Al Cu sisteminde gerekte Al Al2Cu, Al2Cu AlCu, AlCu Al3Cu5, vs. Sistem birden ok ksma blnmtr.
29
59
60
30
Al-Si Alam Diyagram
Source: Hansen & Anderko, Constitution of Binary Alloys, 1958. p. 133
61
Al-Mg Alam Diyagram

31
Cr-Ni Alam Diyagram
63
Cu-Zn Phase Diagram
64
32
Al2O3-Cr2O3 Faz Diyagram
65
SiO2-Al2O3 Faz Diyagram
66
33
Referanslar
1. 2. 3. 4. 5. M. Hansen & K. Anderko, Constitution of Binary Alloys, McGrawHill, 1958 R.P. Elliot, Constitution of Binary Alloys, First Supplement, McGraw-Hill, 1965 F.A. Shunk, Constitution of Binary Alloys, Second Supplement, McGraw-Hill,1969 ASM International, ASM Handbook Volume 3: Alloy Phase Diagrams, 1992 R. Hultgren, P.D. Desai, et al, Selected Values of the Thermodynamic Properties of Binary Alloys, ASM International, 1973
67
Referanslar
6. E.M. Levine, C.R. Robbins & H.F. McMurdie, Phase Diagrams for Ceramists, The American Ceramic Society, 1964 7. A. Reisman, Phase Equilibria-Basic Principles, Applications, Experimental Techniques, Academic Press, 1970 8. A. Findlay, The Phase Rule and its Applications, Dover Publications, 1951 9. G. Humpston & D.M. Jacobson, Principles of Soldering and Brazing, ASM International, 1993 10. Yksel, M., Malzeme Bilgisi, Cilt 1, MMO 2002/271-1, 2001, Denizli
68
34

Alaşım Diyagramları

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Alaşım Diyagramları

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

8.

---YRD. DO. DR. CEMAL MERAN---

METALLERN ALAIM SSTEMLER

---YRD. DO. DR. CEMAL MERAN---

---YRD. DO. DR. CEMAL MERAN---

---YRD. DO. DR. CEMAL MERAN---

---YRD. DO. DR. CEMAL MERAN---

---YRD. DO. DR. CEMAL MERAN---

ki faz Kat artan % Y

Likudus, Solidus Nedir?

---YRD. DO. DR. CEMAL MERAN---

Basit alamlar in Souma Erileri

Ergiyik Scaklk ki Faz Kat

Kat Eriyik, Kat zelti

Kat Eriyik, Kat zelti

---YRD. DO. DR. CEMAL MERAN---

Kat Eriyik, Kat zelti

---YRD. DO. DR. CEMAL MERAN---

Kat Eriyik, Kat zelti

Son katlaan tane snr

Tane bymesi ekirdekten da doru olur

---YRD. DO. DR. CEMAL MERAN---

Kat Eriyik, Kat zelti

---YRD. DO. DR. CEMAL MERAN---

Bakrn Mukavemeti zerinde Alam Elementlerinin Etkisi

Radius (A) 1.278 1.332 1.432 1.509 1.243 1.176 1.143

30000 ekme dayanm (psi)

+4.2% +12.1% +18.1% -2.7% -8.0% -10.6%

0 0 5 10 15 20 Alam elementi miktar

1 psi= 6,89 Pascal

Alam Elementlerinin zelliklere Etkisi

---YRD. DO. DR. CEMAL MERAN---

+ Ergiyik Solids erisi TEA

ematik olarak ikili A - B alam sistemi

---YRD. DO. DR. CEMAL MERAN---

3- Peritektik sistemler 4- Ara fazl sistemler

---YRD. DO. DR. CEMAL MERAN---

1- Sv ve Kat Durumda Tam znrlk

---YRD. DO. DR. CEMAL MERAN---

1- Sv ve Kat Durumda Tam znrlk

Bakr - Nikel alam diyagram

Sv ve Kat Durumda Tam znrlk

Cu-Ni Alam Diyagram

Bakr - Nikel alam diyagramnn elde edilmesi

1- Sv ve Kat Durumda Tam znrlk

Cu-Ni Alam Diyagram

---YRD. DO. DR. CEMAL MERAN---

1- Sv ve Kat Durumda Tam znrlk

Cu-Ni Alam Diyagram

---YRD. DO. DR. CEMAL MERAN---

Sv ve Kat Durumda Tam znrlk

Cu-Ni Alam Diyagram

---YRD. DO. DR. CEMAL MERAN---

Sv ve Kat Durumda Tam znrlk

Cu-Ni Alam Diyagram

L: 32wt%Ni : 43wt%Ni L: 24wt%Ni : 36wt%Ni

---YRD. DO. DR. CEMAL MERAN---

Sv ve Kat Durumda Tam znrlk

Cu-Ni Alam Diyagram

---YRD. DO. DR. CEMAL MERAN---

Cu-Ni Alam Diyagram

ekme Dayanm (MPa)

4 00 Saf 3 saf Cu Ni 00 2006810 04 0 20 0 Cu 00Ni