T.C.

MARMARA NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS LKRETM DN KLTR VE AHLAK BLGS RETMENL ANABLM DALI LKRETM DN KLTR VE AHLAK BLGS RETMENL BLM DALI

1320 YALARI ARASINDA DN GELM VE ETM ( JAMES W.FOWLER IN NAN GELM TEORS BALAMINDA BR ARATIRMA )
Yksek Lisans Tezi

BAKSEN ZDEMR

stanbul, 2008

T.C. MARMARA NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS LKRETM DN KLTR VE AHLAK BLGS RETMENL ANABLM DALI LKRETM DN KLTR VE AHLAK BLGS RETMENL BLM DALI

1320 YALARI ARASINDA DN GELM VE ETM (JAMES W.FOWLER IN NAN GELM TEORS BALAMINDA BR ARATIRMA)
Yksek Lisans Tezi

BAKSEN ZDEMR

Danman: DO.DR. YURDAGL MEHMEDOLU

stanbul, 2008

GENEL BLGLER
sim ve Soy isim Anabilim Dal retmenlii Program retmenlii Tez Danman Tez Tr ve Tarihi Anahtar Kelimeler :Baksen zdemir :lkretim Din Kltr ve Ahlak Bilgisi :lkretim Din Kltr ve Ahlak Bilgisi :Do.Dr.Yurdagl Mehmedolu Yksek Lisans-Temmuz 2008 :nan Geliimi, Din Geliim, Din Eitimi

ZET 1320 YALARI ARASINDA DN GELM VE ETM ( JAMES W.FOWLER IN NAN GELM TEORS BALAMINDA BR ARATIRMA )
Fowlern gelitirdii inan geliim teorisi, inanc geliimsel olarak ele almaktadr. Teori, insanlarn hayatn anlamlandran ve ynlendiren deerlere odaklanmaktadr. Ayrca bireylerin neye inand ve deneyimlerini nasl ina ettiiyle yakndan ilgilenmektedir. Bu almada, inan geliim teorisine gre Trkiyedeki 1320 yalar arasndaki genlerin hangi inan geliim basamanda yer aldklarn tespit etmek amalanmtr. Aratrmada konu, ama, varsaymlar, aratrmann snrllklar giri ksmnda verilmekle beraber aratrma blmden olumaktadr. Birinci blmde temel kavramlar, ergenlik dnemi ve dnemin geliimsel zellikleri incelenmi ve inan geliim teorisi tantlmtr.

kinci blmde aratrmann problemine, yntemine, aratrmann modeline, evren ve rnekleme, veri toplama ve veri analizine dair bilgilerin sunulduu aratrmann yntemi yer almaktadr. nc blmde, aratrmann bulgular, bulgularn deerlendirilmesi ve aratrmann sonu ksm yer almaktadr.

GENERAL KNOWLEDGE

Name and Surname

: Baksen zdemir

Field : Elementary education preceptorship at the department of Religion and Culture and Moral Knowledge Programme : Elementary education preceptorship at the department of Religion and Culture and Moral Knowledge Supervisor: Degree Awarded and Date : Do Dr. Yurdagl Mehmedolu : Master- July 2008

Keywords : Faith Development, religious development, religious education

ABSTRACT RELGOUS DEVELOPMENT AT AGES BETWEEN 13 AND 20 AND TS EDUCATON ( A STUDY REGARDNG FATH DEVELOPMENT THEORY OF JAMES W. FOWLER)

Fowlers faith development teory handles faith as developmental. This theory focus on values which directs life of people and makes it meaningful for them. Also it is closely interested in what people believe and how they builds on their experiences. In this study, according to faith development teory, it is aimed that on which steps of faith development are these youngs living in Turkey whose ages are between 13 and 20.

In the study, subject, purpose, hypothesis, limits of the study, have been examined at the introduction part. This study includes three chapters. In first chapter, basic consepts, period of adolescence and its development characteristics have been handled. in addition faith development theory has been introduced. In second chapter, we have presented the method and the problem of study, sample, model and place of the study, imformation about data collecting and data analysing, and also method of study. In third chapter, interpretations and results of the study have been placed. Finally, at the end of study, it is possible to find conclusion that contains assessments.

NSZ nsanlkla balayan din olgusu, geliimsel bir varlk olan insan iin din geliim srecini de ortaya kartmtr. nan geliimi de din geliimin temelinde yer alan geliimsel bir alandr. nan geliimi teorisi, kiilerin inanlarn ekillendirirken balandklar deer merkezlerine nem atfeden, din olmayan inanlar da kapsayan, inancn btn formlarn aklayan bir din geliim modelidir. Bu alma, Fowlern inan geliim teorisinin lkemizde 1320 ya aralna uygulanmasdr. Beni bu almaya tevik eden kymetli tez hocam Do. Dr. Yurdagl Mehmedoluna, tez almalar sresince deerli vakitlerini bizlere ayran Do. Dr. Ali Ulvi Mehmedolu ve Dr. Adem Aygne, yine tm zverisiyle her zaman yanmda olan sevgili anneme iten teekkr ediyorum. Tezimin birok aamasnda olumlu katklaryla yanmda olan kardeim Ganime zdemir , arkadalarm Fatma Hayrnnisa Ceviz ve Fatma Yourtuya ise iten teekkr bir bor bilirim. Baksen zdemir stanbul, 2008

NDEKLER
NSZ.I TABLOLAR LSTES ..... V KISALTMALAR .VIII GR. 1 A. ARATIRMANIN KONUSU VE AMACI.1 B. ARATIRMANIN VARSAYIMLARI........2 C. ARATIRMANIN SINIRLILIKLARI...2 D. LGL ARATIRMALAR.3

1.BLM KAVRAMSAL VE KURAMSAL EREVE

A.

TEMEL KAVRAMLAR.6 1. Geliim.......6 2. nan...7 3. man...8 4. man- nan ilikisi.10 5. Din....11 6. Din Geliim.....13 7. Eitim14

B. ERGENLK (GENLK) DNEM VE DNEMN GELMSEL ZELLKLER..15 1. Ergenlik Tanmlar..15 2. Ergenlikte Geliim .16 a. Bedensel Geliim...19

II

b. Cinsel Geliim20 c. Duygusal Geliim......21 d. Toplumsal Geliim22 e. Ahlaki Geliim..23 f. Bilisel Geliim...25 3. Ergenlik (Genlik) Dneminde Din Geliim26 a. Din uurun Uyan...26 b. Din phe ve atmalar.28 c. Sululuk ve Gnahkrlk Duygular30 d.Tvbe ve Dine Dn..31 e. Din nan ve Tutumlarn Netlemesi..31 4. Ergenlikte Benlik ve Kimlik.33 C. JAMES W.FOWLER VE NAN GELM TEORS..39 1. nan Geliim Dnemleri...42 a. Basamak ncesi Dnem-Temel nan (02)....43 b. Sezgisel Yanstc nan(37)..................................................43 c. yksel- Lafz nan Basama(711).44 d.Terkibi-Geleneksel nan (lk ergenlik)......................................45 e. Bireysel Dnmeye Dayal nan Basama (Son Ergenlik/Gen Yetikinlik)...45 f. Birletirici nan( Orta Ya ve Sonras)46 g. Evrenselletirici nan...47

2.BLM YNTEM VE ARATIRMA

1. PROBLEM VE YNTEM...49

III

2. ARATIRMANIN MODEL.,,....51 3. EVREN VE RNEKLEM.......52 4. ARATIRMAYA KATILANLARIN NTELKLER..52 5. UYGULAMA53 6. VERLERN TOPLANMASI VE YORUMLANMASI...53

3. BLM BULGULAR VE DEERLENDRME

BULGULAR VE DEERLENDRME.56 1. nan Geliimi Skorlama Analiz izelgeleri ...56 2. nan Geliimi Mlakatlarnda Elde Edilen Ortak Sonular.... 87 3. Katlmc Fatmaya Ait Mlakat ve Hayat Hikayesi Analizi....105 SONU.108 BBLYOGRAFYA112 EKLER.118 EK -1. MLAKATLARDAN RNEKLER 118 EK-2. KRTERLER...164 EK-3. ETELE RNE..... 179 EK -4.GRME FADELERNN YAZIYA GERLMES KURALI..181 EK -5.MLAKAT SORULARI (ORJNAL)...182 EK-6.MLAKATA EKLENEN SORULAR....184

IV

TABLOLAR LSTES Tablo 1: nan Geliim Mlakat Sonularna Gre Ayegle Ait Basamak Ortalamasn Gsterir izelge Tablo 2: nan Geliim Mlakat Sonularna Gre Betle Ait Basamak Ortalamasn Gsterir izelge Tablo 3: nan Geliim Mlakat Sonularna Gre Cneyte Ait Basamak Ortalamasn Gsterir izelge Tablo 4: nan Geliim Mlakat Sonularna Gre alaya Ait Basamak Ortalamasn Gsterir izelge Tablo 5: nan Geliim Mlakat Sonularna Gre Duyguya Ait Basamak Ortalamasn Gsterir izelge Tablo 6: nan Geliim Mlakat Sonularna Gre Esmaya Ait Basamak Ortalamasn Gsterir izelge Tablo 7: nan Geliim Mlakat Sonularna Gre Eceye Ait Basamak Ortalamasn Gsterir izelge Tablo 8: nan Geliim Mlakat Sonularna Gre Elife Ait Basamak Ortalamasn Gsterir izelge Tablo 9: nan Geliim Mlakat Sonularna Gre Gamzeye Ait Basamak Ortalamasn Gsterir izelge Tablo 10: nan Geliim Mlakat Sonularna Gre Haticeye Ait Basamak Ortalamasn Gsterir izelge Tablo 11: nan Geliim Mlakat Sonularna Gre lknura Ait Basamak Ortalamasn Gsterir izelge Tablo 12: nan Geliim Mlakat Sonularna Gre Lokmana Ait Basamak Ortalamasn Gsterir izelge

Tablo 13: nan Geliim Mlakat Sonularna Gre Melteme Ait Basamak Ortalamasn Gsterir izelge Tablo 14: nan Geliim Mlakat Sonularna Gre Nergise Ait Basamak Ortalamasn Gsterir izelge Tablo 15: nan Geliim Mlakat Sonularna Gre zgeye Ait Basamak Ortalamasn Gsterir izelge Tablo 16: nan Geliim Mlakat Sonularna Gre Pnara Ait Basamak Ortalamasn Gsterir izelge Tablo 17: nan Geliim Mlakat Sonularna Gre Ramazana Ait Basamak Ortalamasn Gsterir izelge Tablo 18: nan Geliim Mlakat Sonularna Gre Serpile Ait Basamak Ortalamasn Gsterir izelge Tablo 19: nan Geliim Mlakat Sonularna Gre eymaya Ait Basamak Ortalamasn Gsterir izelge Tablo 20: nan Geliim Mlakat Sonularna Gre Uura Ait Basamak Ortalamasn Gsterir izelge Tablo 21: nan Geliim Mlakat Sonularna Gre Glene Ait Basamak Ortalamasn Gsterir izelge Tablo 22: nan Geliim Mlakat Sonularna Gre Tamere Ait Basamak Ortalamasn Gsterir izelge Tablo 23: nan Geliim Mlakat Sonularna Gre Denize Ait Basamak Ortalamasn Gsterir izelge Tablo 24: nan Geliim Mlakat Sonularna Gre smaile Ait Basamak Ortalamasn Gsterir izelge Tablo 25: nan Geliim Mlakat Sonularna Gre Aykuta Ait Basamak Ortalamasn Gsterir izelge

VI

Tablo 26: nan Geliim Mlakat Sonularna Gre Basamak Fatmaya Ait Basamak Ortalamalarn Gsterir izelge Tablo 27: nan Geliim Mlakat Sonularna Gre mmglsme Ait Basamak Ortalamalarn Gsterir izelge Tablo 28: nan Geliim Mlakat Sonularna Gre Muhammete Ait Basamak Ortalamalarn Gsterir izelge Tablo 29: nan Geliim Mlakat Sonularna Gre Braya Basamak Ortalamalarn Gsterir izelge

VII

KISALTMALAR

AFD: Ankara niversitesi lahiyat Fakltesi Dergisi. Bkz: Baknz. C.Cilt. CSBE: Cumhuriyet niversitesi Sosyal Bilimler Enstits. ev: eviren. Ed: Editr. GT: nan Geliim Teorisi. md: Maddesi. MSBE: Marmara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Par: Paragraf. s.Sayfa numaras. S: Say. ts: Tarihsiz. UFD: Uluda niversitesi lahiyat Fakltesi Dergisi. nv: niversitesi. Yay: Yaynlar.

VIII

GR

A. ARATIRMANIN KONUSU VE AMACI

Bu almada James W. Fowlern inan geliimi teorisi (GT) temel alnarak 1320 ya aralndaki genlerin dinsel adan geliim ve eitim dzeyleri incelenmeye allmtr. lkemizde bu konudaki alan aratrmalar ierisinde dini konu edinen almalarla, din eitimi bilimine katklarda bulunmak amalanmr. nan geliimi teorisi sadece iinde doduu Hristiyan gelenekte deil dier inan geleneklerinde de uyguland iin biz de bu almay Trkiyede uygulamann kltrler aras mukayeseli verilere ulamaya zemin oluturmak asndan ehemmiyetli olduunu dndk. zellikle ergenlik ve genlik dnemi olarak tanmlanan 1320 ya aralndaki bireylerin, inan geliim dzeylerinin tespiti ve onlarn dinsel adan geliimlerine ya faktrnn etkisinin bulunup bulunmad aratrld. Bu veri tabanyla din eitimi ve retimi veren kurumlara eitimsel nerilerde bulunmak amaland. Gnmzn ok kltrl din eitimi araylar erevesinde inan geliimi teorisi, inan eitimine giden yolda verimli, kuatc ve birlikte yaama kltrne katk salayc bir model olarak durmaktadr. Bu konuda Trkiyede yaplan almalarn yeterli sayda olmad dnldnde bu almann nemli bir boluu dolduraca dnlmektedir.

B. ARATIRMANIN VARSAYIMLARI

1- Aratrmann modeli, aratrmay gerekletirecek dzeydedir. 2- Aratrmann rneklemi, aratrmann ana ktlesini temsil yeteneine sahiptir. 3-Aratrmada kullanlacak teknikler, aratrmann metotlarn oluturacak gtedir. 4- Mlakatlarn gvenilirlik ve geerlilii katlmclarn sorulara verdiklere cevaplara baldr. 5- Mlakatlara katlan katlmclarn sorulara doru ve iten cevaplar verdikleri varsaylmtr 6- nancn geliimsel boyutlar vardr. 7- Yalara /evrelere gre inan dediimiz olgu, deiikler gsterir. 8- Bu ya grubunda inan geliim teorisi kullanlarak uygulanan dier almalarla benzerlik veya farkllk ilikisi bulunacan dnyoruz. 9-Aratrmamzda katlmclarn inan geliim dzeylerinin 23 basamak arasnda younlaacan varsayyoruz.

C.ARATIRMANIN SINIRLILIKLARI

Bireyin din geliimi konusunda yaplan almalarda yaanan skntlardan birisi, geliimin hayat boyu devam eden dinamik bir sre olmas ile yakndan alakaldr.

Geliime msait olan insann din geliim sreci de dinamik bir olgudur ve kiiye zgdr. Dsal gstergeleri olmasna ramen zde isel bir olgu olan dinin bireyin i dnyasnda gelimesi onun dorudan llmesini imknsz klmaktadr1. Din geliiminin llmesi konusunda yaanan skntlardan bir dieri de bu almalarn uzun zaman ve emek istemesidir. Bireyin din geliimi konusunda yaplan almalarn snrllklarnn yannda, bu almann snrllklar aada drt maddeyle aklanmtr. 1. Aratrma 1320 ya aralndaki 29 kii ile snrldr. 2. Aratrma James W. Fowlerin nan Geliimi Teorisi erevesinde gerekletirilmitir. Bu yzden sz konusu teorinin perspektifi ile snrldr. 3.Aratrma ulalabilen literatrle snrlandrlmtr. 4.Aratrma 20072008 yllar aras ile snrldr.

D. LGL ARATIRMALAR

nan geliimi teorisi, bir teoridir.

James W. Fowler tarafndan 1970li yllarn sonlarna

doru Kuzey Amerikada psikolojideki yapsalc gelenekten etkilenerek oluturulmu

Fowlerin inanta basmakalpl reddeden ve inanta dinamizm fikrini temel alan teorisine batda; din eitimi ,ergen eitimi, din danmanlk ve din psikolojisi alanlarnda geni bir ilgi gsterilmesine karlk, Trkiyede gsterilen ilgi alnt ve referanslar (bkz., Kyl, 2004; Kayklk, 2003; Mehmedolu, 2004; Mehmedolu, 2005; Karacokun, 2006) hari, eletirel bir deerlendirme (Ok, 2004) ve bir tercme
1

Faruk Karaca, Dini Geliim Teorileri, Dem Yay., stanbul 2007,s.15.

(Fowler, 2000) bir tantc makale ( Mehmedolu Aygn ) )ile snrldr.2 Bu konuda yaplan almalara ek olarak ve son dnemde yaplan yksek lisans tezi (Eer,2005;Acar2006;Osmanolu,2007) gsterilebilir.3 Eer, niversite rencilerinin inan geliimi teorisi erevesinde din inan geliimlerini ve benlik saygs dzeylerini tespit etmi ve inan geliim dzeyleri ile benlik saygs dzeyleri arsndaki ilikiyi incelemitir. Acar, uygulamal aratrmasyla inan geliimi teorisi erevesinde ilkokul ocuklar zerine bir alma yapm ve almann sonularn din eitimi asndan deerlendirmitir. Osmanolu ise ayrntl bir teorik alma ortaya koyarak bu alandaki dier almalara kaynaklk edecek alma ortaya koymutur.

Ali Ulvi Mehmedolu Adem Aygn, James W.Fowler ve nan Geliimi Teorisi, ukurova niversitesi lahiyat Fakltesi Dergisi 6(1) ,s.117. 3 Hatice Eer, niversite rencilerinde Din nan ve Benlik Saygs likisi; Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, Bursa 2005; Hatice Acar, lkokul ocuklarnn nan Geliimi: Psiko-Teolojik Bir Aratrma, Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, Sivas 2006; Cemil Osmanolu, Basamak Teorileri Asndan Din Geliim, nan Geliimi ve Eitimi, Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, stanbul 2007.

1.BLM KAVRAMSAL VE KURAMSAL EREVE

A. TEMEL KAVRAMLAR

1.Geliim Geliim eitli boyutlarla insan hayatn aklamaya yardmc olan kavramlardan birisidir. Bu anlamyla geliim, organizmann, dllenmeden balayarak bedensel, zihinsel, dil, duygusal, sosyal ynden, belli koullar olan en son aamasna ulancaya kadar srekli ilerleme kaydeden deiimidir4 Geliimde dzenli, uyumlu, srekli bir ilerleme ve ileriye dnklk vardr.5 Geliim gnlk yaamda byme kavramyla kartrlmaktadr. Byme; beden, boy, kilo ve saysal deiikleri ieren bir kavram, gelime ise; saysal deiikleri ieren ve deiik ilevleri btnletiren, dengeli, dzenli, srekli, karmak olguyu anlatan bir kavramdr.6 nsan bir sre ierisinde geliir. evrensel ilkelerle gerekleir: 1-Geliim kaltm ve evrenin etkileimi sonucu olur. 2-Geliim srekli ve belli aamalarla gerekleir. 3-Geliim nbetlee olarak gerekleir. 5-Geliim batan ayaa, iten da doru gerekleir. 6-Geliim, genelden zele dorudur. 7-Geliimde kritik dnemler vardr. Geliimin meydana gelmesi iin de bu

srete, byme ,olgunlama ve renme arttr.7 Her insann geliimi aadaki

4 5

Nuray Senemolu, Geliim renme ve retim, 8.Basm, Gazi Kitabevi, Ankara 2003, s.12. Haluk Yavuzer, ocuk Psikolojisi, 6.Basm, Remzi Kitabevi, stanbul 1993, s.29. 6 zcan Kknel, Kltr ve Genlik Sorunlar, Evin Okula Yaknlamas ve Deien Anne-Baba Rolleri II. Kitap (iinde), s.23. 7 brahim Ethem Baaran, Eitim Psikolojisi, Feryal Matbaas, 5.Basm, Ankara 2000,s.23.

8-Geliim bir btndr. 9-Geliimde bireysel farklar vardr.8 nsan geliimin amac, biyolojik adan birey olarak kendi yaamn ve tr olarak da kendi soyunu srdrmek, ruhsal adan ise benlii bulma, evreye uyum salamadr.9

2.

nan

Trkede inanmak fiilinden tretilmi olan inan kelimesi; Allaha, bir dine veya insan st bir gce inanma ,bir dnceye bal bulunma, bir kimseye duyulan inanma duygusu gr ve kanaat anlamlarna gelmektedir.10 Arapa; iman, itikat, kanaat11; Almanca; Glaube r, Vertrauen s12; ngilizce; belief, faith13; Franszca; Foi confiance14 kavramlarna karlk gelmektedir. Din psikolojisi almalarnda kabul gren anlamyla,inan, bir eye balanmak, dmlenip kalmak, dorulamak anlamlarna gelmektedir. tikat kelimesi de inan kelimesinin karldr. nan ile iman birbirlerinin yerine kullanlmasna ramen ayn anlama gelmemektedir. nan; bilgi, kanaat ve iman iine alan daha geni bir kavramdr.15 Peker, inancn kapsamnn geni olduunu, inan dorusu izerek

gstermektedir. Pekerde inanma ve inanmama durumunu anlatan inan dorusunun balang noktas sfr, biti noktas yz olarak dnlm ve herhangi bir konu ile ilgili kesin inancn 100 noktasna tekabl ettii belirtilmitir. Yz noktasndan geriye gidildike inancn yzdesi azalm, brakm,
8 9

inan, yerini zan (%75) ve phe(%50) ye

inanszlk ise sfr noktasnda kendini gstermitir. Bylece inan, bir

Senemolu, s.1516 Baaran, s.24. 10 lhan Ayverdi- Ahmet Topalolu, Trke Szlk, Kubbealt Yay., stanbul,2007,s.502503. 11 Mehmet Maksutolu ,Arapa Trke retici Szlk ,FAV Yay., ts.,s.380. 12 Almanca Cep Szl, Fono Szlk Dizisi Yay.,ts.,s.307. 13 Redhouse, Trke ngilizce Szl, Sev Matbaaclk, 2.Basm, stanbul 1999,s.434. 14 O.A.Grn, Trke Franszca Szlk, nklp Kitabevi,2.Basm, stanbul 1992,s.252. 15 Hayati Hkelekli ,Din Psikolojisi, Trkiye Diyanet Vakf Yay., Ankara 2001,s156.

insann bir hkm ksmen ya da tamamen kabul ya da reddi veya ondan phe duymas olarak tanmlanmtr.16 tikad adan inan, iman srecinde yer alan zihn bir aama olarak da ele alnmtr. Bu kapsamda inan, suje ile inan konusu olan obje arasnda suje asndan kesin bir ilikinin kurulduunu bilme ve kavrama ile ilgili bir zihn durumu ifade eder.17 nan, inanlan eyin gereklerini yerine getirmek zere bir davran ortaya karmaktadr. Bu nedenle inansz bir insan dnlmemekte, insan kendindeki aktif gc ortaya koymak iin bir inanma ihtiyacna girmekte, bu nedenle bir eye inanmama durumunda da faaliyetsiz kalma durumu ortaya kmaktadr.18

3. man man, szlkte tastik etmek, gvenmek boyun emek gibi anlamlara gelmektedir.19 man, eitli ekillerde tanmlanan ok boyutlu bir kavramdr. Tillich, iman kiisel yaamn merkezinde gerekleen, btn kiiliin eylemi ve insan zihninin en odaklanm hali olarak tanmlamaktadr.20 Epistemolojik adan ise inanan (suje) ve inanlan (obje) arasndaki ilikiden oluan, zihnin ilgi,phe, zan, inan ve iman aamalarnn son noktas olarak dnlmtr.21 man, slm dini asndan yle tanmlanmtr: Cenab- Haktan alp

insanla tebli ettii kesin olarak bilinen konularda Hz.Muhammedi tasdik etmek,

16 17

Hseyin Peker, Din Psikolojisi, amlca Yay., stanbul 2 003, s.7172. Hanifi zcan, Epistemolojik Adan man, FAV Yay, stanbul 1992, s.4850. 18 Peker, ,s.7273. 19 bn Manzr, Lisnl Arap, Emn md. 20 Paul Tillich, mann Dinamikleri, ev. Fahrullah Terkan -Salih zer, Ankara Okulu Yay, Ankara 2000,s.17. 21 zcan, , s.96.

onun doruluuna kesinlikle hkmetmektir.22 Bu tasdik; inantaki tasdikten daha kapsaml, kendisinde teslimiyeti, sevgiyi, samimiyeti, kesinlii tayan bir tasdiktir.23 slm Dininin peygamberi Hz. Muhammed iman yle tanmlamtr: man, Allaha, meleklerine, kitaplarna, peygamberlerine hiret gnne ve bir de hayryla erriyle birlikte kadere inanmandr.24 slm limleri genel olarak iman, bir kalp ve gnl meselesi olarak grmlerdir. Kalpteki imann dil ile ikrar ve uzuvlarla amel olarak da yansdn ifade etmilerdir ve iman tanmlarnda kalp ile tasdik ve dil ile ikrar ifadeleri de yer almtr25. mann amel boyutunu yerine getirmeyen, ehl-i snnet limlerince yine mmin saylm ancak dinin pratik hkmlerini yerine getirmedii, farzlar ifa etmedii, haramlardan kanmad iin gnahkr olarak nitelendirilmitir. Bununla birlikte amel boyutunu ihmal edenlerin imanlarn koruyamama tehlikesiyle kar karya kalabilecekleri dnlerek amelin nemine vurgu yaplmtr. slam dininde amelin hibir zaman imann nne koyulamayaca amelsiz itikat olabildii halde itikatsz amel olmazgr benimsenmitir.26. mansz amel temelsiz binaya, buz stndeki yazya benzer. ifadesi de imann nemine vurgu yapmaktadr.27 slam dininde inanlacak esaslar konusunda bilginle cahil, peygamber olanla olmayan, kadnla erkek arasnda ayrmn olmad, farkn imann gl veya zayf olma ynnden olduu ifade edilmitir. Gazli (1058-1111), Allaha iman derecelendirerek imann, taklitle baladn, ikici derecenin ilim derecesi olduunu, yani kiinin

22 23

Bekir Topalolu- Y. .Yavuz ve lyas elebi, slamda nan Esaslar, FAV, stanbul 1998,s.34. zcan, s.71. 24 Mslim, man, 1.
25
26

Topalolu-Y..Yavuz ve lyas elebi, s.36.

Mevlna Cm, Mirt-l Akaid (nanlar Aynas).Tercme. Tahir-l Mevlevi, Neir. Abdullah Iklar, stanbul 1964, s.3. 27 Topalolu -Y.- Yavuz-lyas elebi, ,s.39; Antoine Vergote, Din nan ve inanszlk, ev.Veysel Uysal,stanbul 1999,s.177-178.

inandn gerekelere dayandrma ihtiyacnnn, son olarak da inancn yaand zevk derecesi olduunu belirtmitir.28

4. man-nan likisi
man ve inan kelimeleri Trkede yaklak ayn anlamda kullanlmakta ve

Trke szlklerde de ayn anlamda gsterilmektedir. Oysa felsefe szlklerine bakldnda bu kavramlarla farkl kavramlarn ifade edilmee alld grlr. yle grlyor ki Trke szlklerle felsefe szlkleri arasndaki bu uyumsuzluk aslnda Arapa olan iman ve itikat terimlerinin Trkeye aynen gemesiyle ve Trke karlklarndan ok bizzat Arapalarnn dilimize yerleip yaklak ayn anlamda kullanlmasndan kaynaklanmaktadr. yle ki Bat dillerinde bulunan konuyla ilgili terimlere Trke karlk bulma gibi bir durumla kar karya kalnmasayd belki de dilimize yerleen bu Arapa terimler arasnda bir anlam farknn bulunup bulunmad dnlmeyecekti.29

man kavram, inanc da iine alan bir kapsama sahiptir. Yani her inan, iman saylmamaktadr. slam inan sisteminde iman, hibir pheyi kendinde barndrmamaktadr. phenin olmad yerde inan imana dnmektedir.30 nan, fikr, teolojik ve felsefi bir yapdr. Oysa iman dindir. Din imann konusu zat ,sfatlar ve tecellileri dahilinde Allahtr.31 nan, fikren tasdik anlam tarken, iman bireyin tm hayatn etki altna alan bir gtr.32 Seluk, imanla inan arasndaki ayrm yle tarif etmektedir. Her iman az ya da ok; zayf ya da salam bilgiyle temellendirilmi inanca dayanr. nan, imann

28
29

Gazli, Kitbul-Arban, 2.Basm, Kahire,1344/1925,s.23.

zcan, s.99. 30 zcan, s.7677. 31 Hkelekli, s.159. 32 zcan, s.78.

10

nemli bir unsurunu oluturmaktadr. man ne sadece inatr ne de iradedir, iman insann btn varlna ait var olusal tercihtir.33 Allport, iman ve inancn birbirinin yerine kullanldn belirttikten sonra faith kelimesini gven manasnda kullanarak inanla (belief) aralarndaki fark yle aklar. Gven, inantan daha ok sevgi ve ak anmsatyor. Gven balln ok gl olduunu ve yatrmn sonucunun ok deerli olduunu nermektedir. Birok kiiye sorulduunda Tanrya inandn sylemektedir. Fakat birok defa bu cevap mekanik olarak gzkmekte ve din hissin arkasndaki bu ifadenin basitliinden phe edilmektedir. Fakat birey Allaha gvenim var dediinde din hissin onun kiilik yapsnda nemli bir yer tuttuu hemen hemen kesinlik kazanmaktadr.34

5. Din Din, szlkte dyn kknden , adet, durum, ceza, mkfat, itaat, , hesap anlamna gelen Arapa asll bir mastar isimdir.35 Dne ,Dne li,ve Dne bi kklerinden ise idare etmek, ynetmek, hesaba ekip hkm vermek manlarna gelen birinci kelimeye gre din, hkmranlk ve mlkiyet demektir. kinci ekle gre din; taat etmek, boyun emek, ibadet etmek, korkmak manlarna gelmektedir. nc ekle gre ise din; kiinin baland teorik ve pratik yoldur. Bu manlardan yola karak bir tarifte bulunulursa din; inananlarn emir ve hkm sahibi olduuna inandklar yce bir varln belirledii prensip ve dsturlara balanmasdr.36 Bat dillerinde religionszc, religare veya religere kknden

gelmekle birlikte religare anlamnda kullanldnda insanlarn din yoluyla tanrya ve

33 Mualla Seluk, Genlik a ve nan Olgusu, Genlik Dnemi ve Eitimi, Tartmal lmi Toplantlar Dizisi (iinde),Ensar Neriyat, stanbul 2000, s.334. 34 Gordon W .Allport, Birey ve Dini, ev.Bilal Samur ,Elis Yay.,Ankara 2004, s 140. 35 bn Manzr, Lisnl Arap, Din md. 36 zzet Er, Din Sosyolojisi, Aka Yay., Bursa 1997, s.45.

11

birbirlerine balanmalar , religere anlamnda ise bir ii tekrar tekrar ve dikkatlice yapmak ve dolaysyla srekli yaplan ibadet ve ayinler anlatlmak istenmitir.37 slm limleri , Kuran- Kerim ve slam inan esaslarn dikakte alarak baz tanmlar ortaya koymulardr. Seyyid erif el -Crcni (13401413),dini yle tanmlamtr: Din, akl sahiplerini peygamberlerin bildirdii gerekleri benimsemeye aran ilah bir kanundur. 38 M. Hamdi Yazr (18781942) ,dini; akl sahiplerini , kendi gzel arzular ile bizzat iyilikleri yapmaya sevkeden bir ilahi nizamdr diye tarif etmitir.39 Modern Mslman alimlerden Muhammed Abduha(1846-1905) gre din, insanlarn kinattaki varlklar mahede ederek duyular st kavramasdr. 40 Yine ada Mslman fikir adamlarndan Seyyid Hseyin Nasr(1933 - ) dini, nsan geree balayan ey diye tarif etmitir.41 ada batl bilim adamlarnn din tariflerine baktmzda ; Rudolf Ottoya (1869-1937) gre din, kutsaln tecrbesidir.42 Herbert Spencer (1820-1904), her eyin bizim bilgimizin stne kan bir kudretin tezahr olduunu kabul, Max Mler (1823-1900) ise insann, eitli adlar ve deien grnler altndaki sonsuzu kavramasn salayan zihn bir melekesi ve yetenei eklinde tarif etmitir.43 Psikologlarn din tariflerine baktmzda, yanlsama; Jung (1875-1961) ynnden ele almtr.44 Freud (1856-1939) dini, bir

insann kaamyaca bir kaderi; Frankl (1905-1997) ,

insann kendini amas; Maslow (1908-1970) ise insann kendini gerekletirmesi

37 38

Ejder Okumu, Toplumsal Deime ve Din, nsan Yay., stanbul 2003, s.54. DA, Din md.,C.IX ,stanbul 1994, s.314. 39 Elmall M.Hamdi Yazr, Hak Dini Kuran Dili, Azim Datm, C.I, stanbul 1992, s.9293. 40 DA, Din md., s.315. 41 DA, Din md ., s.315. 42 DA, Din md., s.315. 43 DA, Din md ., s.315. 44 Ali Ayten, Psikoloji ve Din ,z Yay.,stanbul 2006 ,s.13.

12

Dinin genel geer bir tanmn yaplmamasnda, dinin mahiyeti, tanm yapann kiilii, tanmn yapld dnemin ruhu veye o dnemde geerli olan eilimler, dinlerin eitlilii, dinlerdeki deer problemi, dinin orijinal kayna konusundaki tartmalar gibi eitli faktrler etki etmi olabilir.45

6. Din Geliim Geliimsel bir varlk olan insann hayat tecrbesinde din yaants da bir geliim sreci izlemektedir. Din geliim kavram bunu ifade etmektedir. Din geliim, dinamik bir olgu olarak ele alnmaktadr. Bu srecin belirlenmesini, bireyin din geliiminin llmesini zorlatran unsurlardan birisi, bireyin din yaantsnn dsal tezahrleri ile snrlandrlamayaca dncesidir.46 ocuklarda din duygu ve dncenin ne zaman belirdii konusunda deiik grler vardr. Din duygunun doutan olduu fikrinin yannda din duygunun sonradan kazanld eklinde de yorumlar vardr. Bu erevede , Yzn doru bir din olan slama, insanlarn ftratna uygun olan dine evir47 ayeti, yorumlanabilir. Alport da Birey ve Dini isimli almasnda tabi din fikrine kar kmtr.48 Din geliim teorilerinin ounluu, Piagetin bilisel evre teorisinden dorudan ya da dolayl olarak etkilenmi ve Piagetin bilisel geliim teorisini din geliime uyarlamlardr.
Ali Ulvi Mehmedolu, Klasik Kuramlar ve Modern Aratrmalar Balamnda Dindarlk ve Kiilik, Dindarln Sosyo-Psikolojisi (iinde) Karahan Kitabevi, Adana 2006,s.261. 46 Karaca, s.15. 47 Rum 30/45 48 Allport, Birey ve Dini, s.26; Ralph W.Hood,Jr Bernard Spilka, Bruce Hunsberger, Richaard Gorsuch Dini Geliim Kuramlar, ev.M.Doan Karaokun, Dinbilimleri Akademik Aratrma Dergisi ,IV (2004),S:4, s.206.
45

din duygu ve dncenin

insann tabii geliimsel

srelerine ,varlk sahnesine kt andan itibaren uyumlu bir sre olduu eklinde

dinin temel insan

ihtiyalarndan kaynaklandn, kaltsal olmayp sonradan kazanldn syleyerek

13

Piagetin evre kuramn din geliime ilk uyarlayan David Elkinddir. Elkinde gre din, zihinsel geliimin doal bir sonucudur. Ronald Goldman da Elkind gibi din dncenin bilisel geliimle paralel ilerlediini savunmutur. Yine Kohlberg de ocuklarn ahlak yarglarnn, bilisel geliimlerine bal olarak ortaya ktn sylemitir. nan geliim teorisinin kurucusu James W. Fowler da bireysel din inancn

Piaget ve Kohlbergdeki gibi ardk bir evrede gelitiini sylemitir. Son olarak deineceimiz Fritz Oser ise din geliimin din yarg ynn incelemitir.49 Ksacas din geliim; temelde bir inan / iman geliimi olarak ortaya kan, zamanla geliime bal olarak dinin dier boyutlarnda meydana gelen gelime ve deimeyi kapsayan bir sreci oluturmaktadr.50 Bu almada din geliim kuramlarndan Fowlerda inan geliimi ve ergenlik dneminde din geliim konular ele alnacaktr. Bu balamda Karacann u satrlar din geliim dnemlerinin genel zelliklerinin ksa bir zeti durumundadr:
Din geliim konusunda yaplan teorik ve tecrb aratrmalar, ocuklarn

genelde ilk dnemlerde dini kavramlarn ifade ettikleri mnlar anlayamadklar bir noktadan balayarak, son derece ben merkezcil bir dine doru gittiklerini, oradan somut alglarla snrl bir din anlayna, son olarak da daha karmak ve soyut bir dindarla doru yol aldklarn ortaya koymutur .51 7. Eitim Toplumsal ve bireysel adan insan denen varln onu kuatan yetenek ve kapasiteleri ile gelimesi ve olgunlamas eitime baldr.Bu balamda eitim bireyin bedensel, duygusal, dnsel ve sosyal yeteneklerinin kendisi ve toplum iin en uygun ekilde gelimesi oluumudur.52

49 50

.Hood , Ralph W., Jr Bernard Spilka Bruce Hunsberger, Richard Gorsuch, s.209-219. Osmanolu, , s.42. 51 Karaca, ,s.292. 52 Binnur Yeilyaprak, Eitimde Rehberlik Hizmetleri, Nobel Yay.,11.Basm, Ankara 2005,s.2.

14

Rudolf Lochnere gre eitim, ahsi bir hayat yardm, grup hayatna girme ve grup kltrn aktarm amac ile genlere ve yetikinlere ynelen, ksmen planl, ksmen plansz ama her hl ve durumda bilinli insan uradr.53 E. Durkheima gre yetikinlerin, sosyal hayat iin henz olgunlamam olan genler zerinde yaptklar etkidir.54 John Deweye gre eitim yetikin olmayanlarn, iinde yaadklar sosyal gruba katlmlar ile gerekleen ve katlanlarn geliim ve ynlendirmelerini garanti eden bir sosyal fonksiyondur55. Din eitimi kavram ile de bireyin din davranlarnda kendi yaantlar yoluyla ve kastl olarak istendik deime meydana getirme anlatlmaktadr.56 denemeleri sreci

B. ERGENLK (GENLK ) DNEM VE DNEMN GELMSEL ZELLKLER

1. Ergenlik Tanmlar Ergenlik ocuklukla yetikinlik arasnda kalan ara dnemdir.57 Bu dnemi ifade etmek zere genlik kelimesi de kullanlr. Milli Eitim Bakanlna gre genlik, bulu ana erme sebebi ile biyo-psikolojik bakmdan ocukluun sonu ile toplum hayatnda sorumluluk alma dnemi olan ocukluk ve gen yetikinlik arasnda kalan 12-24 yalar arasndaki gruptur.58

Cemal Tosun, Din Eitimi Bilimine Giri,2.Basm, Pegem A Yay., Ankara 2002, s.14. Tosun , s.14 55 Tosun, , s.14. 56 Tosun, s.23. 57 Adnan,Kulakszolu, Ergenlik Psikolojisi, 5.Basm,Remzi Kitabevi, , stanbul 2002,s.32.; zcan Kknel, Ergenlik Dnemi, Ana-Baba Okulu,2.Basm, Remzi Kitabevi,stanbul 1993,s.83 58 Kulakszolu, s.33.
54

53

15

Unesconun tanmna gre gen, renim yapan ve hayatn kazanmak iin almayan ve evi olmayan insandr. Unesconun tanmlamasnda genlik a, 15-25 yalar arasnda gsterilmektedir.59 Birlemi Milletler rgtne gre ise genlik a 1225 yalar arasndadr.60 Hurlock, ilkel kabilelerde ve hatta medeni dnyada baz evrelerde ergenliin blu kelimesiyle e anlamda kullanldn ve ksa bir a olduunu sylese de61 gnmzde bu argmann zayfladn syleyebiliriz. slm dini, blua ermeyi din sorumluluun balangc saymtr.62 Kuran- Kerimde , belee eddeh ifadesi "ergenlik ana ulamak anlamnda kullanlmakla beraber, gen ve genleri ifade eden feta ve fitye kavramlarnn da yer ald grlmektedir. 63 2. Ergenlikte Geliim Ergenlik (genlik) dnemi, farkl grler olmakla beraber 12,1320,21 ya grubunu ifade etmektedir.64 Genlik a kendi iinde farkl evrelerde dnlmtr. Hzl byme ve cinsel uyann olduu 1215 yalar aras ilk ergenlik ya da ilk genlik olarak bilinmektedir. Bu evre, olumsuz davran ve tepkilerin youn olduu bir evredir. 15-17 yalar aras, ekingenliin, kendine gvensizliin belirgin olduu bir evredir. 17-21 yalar aras; kendine gven, caka ve gsteriin ar bast son ergenliktir.65 21-25 ya aras da uzam genlik ya da yksek retim genlii olarak tanmlanmaktadr.66

Kulakszolu, s.33. Kulakszolu, s.33. 61 F.Var, Ergenin Geliimine Etki yapan Kltrel Faktrler,Ankara1968,s.30. 62 Yaar Fersaholu, Din Eitim ve retiminde Duygu Eitimi, Marifet Yay., stanbul 1998,s.70. 63 Mehmet Emin Ay, Kuranda Genler ve Genlik Deerleri, Tartmal lmi Toplantlar Dizisi Genlik Dnemi ve Eitimi II 1820 Nisan Bursa, Ensar Neriyat, stanbul 2003,s.17 64 Hkelekli, s.266. 65 Fersaholu, Din Eitim ve retiminde Duygu Eitimi, s.77. 66 Atalay Yrkolu ,Genlik a ,zgr Yay., stanbul 1993, s.20.
60

59

16

Ayrca ,n erinlik (bulu ncesi ),erinlik (bulu) ergenlik (kemal rt)ve n erikinlik (olgunluk ncesi )dnemleri olarak da snflandrlmaktadr.67 Aristo (M..384 -322), genliin zellilerini u ekilde anlatmtr: Genlerin istekleri pek oktur ve bunlar hemen eyleme dntrmek isterler. Bedensel isteklerine kar koyamaz, zellikle cinsel isteklerine yenilirler. ok deikendirler. stekleri geicidir, hasta bir insann al ve susuzluu gibi birden parlar, birden sner. Tutkuludurlar, huysuz ve fkelidirler. Kendilerini itepilerine kaptrr, tutkularnn klesi olurlar. steklerinin nne dikilen en kk engele bile katlanamazlar. Onura ve baarya paradan ok deer verirler; nk paraya gereksinimleri olmamtr. Eli ak ve iyilikseverdirler; nk ktlkleri tanmamlardr. abuk gvenirler, abuk balanrlar; nk aldatlmamlardr. Yksek amalar ve hayalleri vardr; nk daha yaamn sillesini yememilerdir, koullarn snrlayc etkisini renmemilerdir.68 Ergenlik; bedensel, bilisel, toplumsal olgunlama dnemidir. Geliim bir btndr ve kesintisiz olarak devam eder. te her geliim dneminde bireylerden o dneme zg baz davranlar kazanmas beklenir. Bu kazanlmas gereken davran biimlerine geliim grevleri denilmektedir.69 Bu geliim grevleri salkl geliimin ltleri arasnda yer almaktadr. Havighurst (1972)a gre bu geliim grevleri, insann yaamnda belirli bir zamanda kan devlerdir. Kiinin bu devleri kendi dneminde tam yapmas sonraki dnemlerde mutlu olmasn salamakta ve ileriki geliim devlerinin gereklemesi iin bir alt yap oluturmaktadr. Havighursta gre ergenlikteki geliim grevleri unlardr: 1-Bedensel zeliklerini kabul etmek ve bedenini etkili biimde kullanmak. 2-Eril ya da diil bir toplumsal rol gerekletirmek. 3-Her iki cinsten yatlaryla yeni ve daha olgun ilikiler kurmak. 4-Ana babadan ve dier yetikinlerden duygusal bamszl gerekletirmek.
67
68

Kknel, Kltr ve Genlik Sorunlar, s.14. Yrkolu, , s.1920. 69 Yeilyaprak, s.35.

17

5-Ekonomik bir meslee hazrlanmak. 6-Evlilie ve aile yaamna hazrlanmak. 7-Toplumsal bakmdan sorumlu bir davran istemek ve gerekletirmek. 8-Davrann rehberi olarak bir dizi deer ve ahlk sistemi kazanmak, bir ideoloji gelitirmek. Farkl uzmanlarn ergenlik (adolesence) dneminde vurguladklar geliim alanlar ve geliim grevleri yledir:70

70

Yeilyaprak, s.56.

18

Kii Alan Freud

Geliim

Geliim Grevi

Psikoseksuel

Seksel

enerjinin

sosyal

ynden

onaylanan etkinliklere yneltilmesi

Erikson

Psikososyal

Kimlik kazanma, kendini tek birey olarak alglanma/kabul etme

Piaget

Bilisel / Zihinsel

Formal ilemler, soyut dncelerle ilgilenme, kuramsal durumlar zerinde dnme

Maslow

nsan htiyalar

Ego,

sayg

ihtiyalar,

gven

duygusunun geliimi, olumlu kendine sayg (zsayg), kendine deer verme, kendini gelitirme

Super

Meslek Geliim

Mesleki nceliklerinin kristallemesi, geici seimler yapma, uygun meslek alanlarnn belirlenmesi, genelletirilmi seimlerden zele doru deiim

Sullivan

Kiiler aras likiler

Kendi cinsi ve kar cinsle doyum verici ilikiler kurma ve srdrme

a) Bedensel Geliim Ergenlik dnemi bulua ermeyle balar. n ergenlik dnemi hzl bir fiziksel, bilisel ve psikolojik gelimenin olduu dnemdir. Ergenlik ise n ergenlik dneminde

19

meydana

gelen

deiimlere

uyum

dnemidir.71

Son

ergenlik

ise

yetikin

sorumluluklarna, seimlerine, frsatlarna gei dnemidir. Erinlik

evresi, byme

atlmnn (growth) olduu evredir bu yzden erin eski gzelliini yitirir. Byme atlmna kzlar erkeklerden bir iki yl nce girerler.72 Erinlik evresinde salg sistemindeki deimelerden dolay erinin yznde sivilceler kmaya balar ve erinde terleme orannda artma grlr. Erinliin balamasyla kzlarda kala, erkeklerde omuz, her iki cinste de gs evresi geniler.73 Yzde nce burun ve ene byr, kalalar omuzlardan nce byr.74 Byme 11-16 yalarnda hzlanr, daha sonra yavalayarak 18 -20 yana kadar srer.75 Bu dnemde kzlarda gsler byr, erkeklerde penisin geliimi balar. Ergenlik evresinde erkeklerin kan basnc ve kalp at kzlara gre daha yksektir. Ayrca ergenlikte vcuttaki kllanmalarda oalma olur. skelet sisteminde meydana gelen hzl deime, hzl boy art, eitli organlardaki gelimeler ergenin vcut koordinasyonunu salayamamasna neden olmakta, bu durum ergenin devimsel becerilerine yansmaktadr.76 b) Cinsel Geliim Cinsel geliim insann yaam boyunca srer. Cinsel geliimin en hzl olduu devre erinlik evresidir. Erinlik evresi, son ocukluk evresinin bittii yatan ergenlik evresinin

balad ya araln kapsar. Genel olarak kzlarn %50si 12,514,5 yalar arasnda, erkeklerin %50si ise 1415,5 yalar arasnda erinlik dnemini tamamlarlar.77 Ergenlik dneminin bedensel deiimleri, kzlara gen kz, erkek ocuklara erkek grnmn kazandrr. Cinsel hormonlarn gelimesiyle erikine zg cinsel duygulara sahip olunmaya balanr, ancak ergenlerin bu durumu kabullenmesi kolay olmaz. Kzlarda ilk adet kanamas, erkeklerin de ilk slak d grmeleri onlar bir bocalamaya srklemekte ve bu durumu yadrgamalarna yol amaktadr. Hatta
71 72

Senemolu, s.35. Baaran, s.44; Yrkolu, s.33. 73 Baaran, s.49. 74 Yrkolu, s.33. 75 Yrkolu, s.34. 76 Senemolu, s.35. 77 Baaran, s.121.

20

ocukluktan gen kzla geite baz ergenler sk bir alk perhizine girerek bu sreci yavalatacan dnme yanllna dmektedirler. Cinsel kimlii yadsmann ocukluktan kaynaklanan nedenlerine bakldnda;annesinin srekli ezildiini gren bir gen kzn, gen kzla geii sevinilecek bir durum olarak grmemesi, ac durum olarak grmesi aile faktrnn nemini gstermektedir.78 Erinliin balangcnda kar cinse tutum onu knama, alaya alma, sevmeme, tarznda olumsuz olurken erinliin sonlarna doru ve ergenlikte gencin kar cinse ilgisi balamakta, kar cinsin ilgisini ekmek gencin en byk ihtiyac haline gelmektedir. Gen bu ihtiyacn karlamak iin eitli abalar harcamakta, onun iin zveride bulunmakta eer bu ihtiyac karlanmazsa mutsuzlua debilmektedir. Ergenlik evresinin dier bir zellii de romantik oluudur. Ak, romantik anlamyla genlere ekici gelmekte genler, bu dnemde hayali ya da gerek kiilere iirler yazmaktadr. Ayrca bu evrede gencin dlemlerini cinsel konular alr. Kar cinsten yeterli ilgiyi alamayan gen, yeterli ve nitelikli ilgiyi dlemlerinde arar.79 Ergenlik dneminde gen cinslik roln80daha iyi benimser, analk ve babalk grevini yapmak iin hazrlanmaya balar.81 c) Duygusal Geliim Duygusal geliim iin emotional gelmektedir.82 Ergenlik dneminde gencin duygularnda bir younluk ve istikrarszlk mevcuttur. Bu duygusal dalgalanmalar; kar cinse k olma, mahcubiyet, ar hayal kurma, huzursuzluk, yalnz kalma istei, almaya kar isteksizlik, abuk kelimesi kullanlmaktadr. Emotion

szc Latincedeki harekete geirmek anlamna gelen emovere kknden

Yrkolu, s.55. Baaran, , s.121122. 80 Cinslik, Bir toplumun yelerinin kadn ya da erkek oluuna gre davranlarn ve ayrlklarn belirleyen kavramdr. 81 Baaran, s.122. 82 Yavuzer, ocuk Psikolojisi, s.47.
79

78

21

heyecanlanma eklinde kendini gsterir.83 Ergenlik dneminde kar cinse ilgiden kaynaklanan sorunlar, ergene konan yasaklar, ergenin gururunun incitilmesi, alkanlklarna izin verilmemesi nedeniyle ergen ,fke duygusuna kaplr. Ayrca kar cins tarafndan beenilen kiiler, kendi cinsleri tarafndan kskanlr. Bu durum, kzlarda az kavgas, laf atma, dedikodu yapma, ktleme eklide olurken erkelerde, dvme eklinde olmaktadr. Ayrca kskanln tersi olan imrenme duygusu, ergenliin banda imrenilen nesneleri ktleme tarznda olurken ergenliin sonlarna doru ise genlerin beenilerini aka belirtmesine brakr.84 Genler, baarsz olma, i bulamama, parasz kalma, dostlarn yitirme, kar cinslerce beenilmeme tarznda endielere kaplarak znt iine girer. Bunun sonucunda ya keye ekilip dnrler ya da saldrgan tavrlar sergilerler. Ergenliin sonunda ilk ergenlik evresindeki birok duygusal sorun ortadan kalkt iin gen, kendisini mutlu hisseder ve kendisini olduu gibi kabul etmeye balar.85 d) Toplumsal Geliim Hollingshead, ergenlii; bireyin iinde bulunduu toplumun onu artk bir ocuk gibi grmeyi brakt fakat ona henz yetikin statsn, roln ve ilevini tmyle vermedii yaam dnemi olarak tanmlamtr. Kiinin iinde doup yaad, byyp gelitii toplumun bir yesi olmasna toplumsallamadenir.86 nsann toplum iinde yaamas hem bir gereksinim hem bir zorunluluktur. Eer bu gereksinim karlanrsa toplumsal uyum gerekleir.87 Genlik a, toplumsal olarak gencin durumunu arayp bulma, saptama abasnn ortaya kt bir sretir. Kii bu srete toplum iinde kendini aramaya, kiilik snrlarn belirlemeye

83

Mustafa Ko,Geliim Psikoloji Asndan Ergenlik Dnemi ve zellikleri, http://sbe.erciyes.edu.tr/dergi/sayi_17/14_koc.pdf , s.235. 84 Baaran, s.101. 85 Baaran, , s.101102. 86 Kknel, Ergenlik Dnemi.,s.88. 87 Yavuzer, ocuk Psikolojisi, s.293.

22

balar. Kim olduunu, ne olacan, nelere deer verip balanacan, amacnn ne olduunu, toplumdaki yerinin neresi olduunu bulmaya alr.88 Ergenlik dneminde kar cinsle olumlu ilikiler kurma, zerklik ve bamszln kazanlmas, bir meslee ynelme toplumsal geliim asndan ok nemlidir. Bu dnemde ergen, anne ve babadan bamszln, zerkliini kazanmak ister, arkada seimini kendisi yapmak ister, arkadalaryla ilgili ebeveyninin kt yorumlarna zlr ve kar koyar. Ergenin yann ilerlemesiyle arkada saysnda d olur ama arkadalk sresi uzar.89 Ergenlik dneminde, ocukluktaki oyun kmeleri yerini srdaln ve yakn arkadaln olduu kmelere brakr. Kmelere dahil olmak iin ergen birok olumlu davran sergileyerek arkadalarnn gzne girer. Eer ergen bamszln ve zerkliini kazanamamsa bir kmenin kanad altna snabilir ve su ya da tehlikeli olsa dahi kmenin her dediini yapabilir. Ergenin snd kme toplumun onaylamad bir kme ise ergenin toplumla aras alr.90 Toplumda kendine bir yer arayan ergen, genel olarak u drt davran sergilemektedir: Tam boyun eerek iinde bulunduu evrenin kiilerine benzeme, evreye bakaldrma, evrenin etkilerine aldrmama ve sorumsuz yaama son olarak da en salkl yol olan olumlu zdeleme kurarak kendisinin ve toplumun gelimesine katkda bulunmay seer.91 e) Ahlki Geliim Geliim bir btndr ve geliim alanlar birbiriyle etkileim iindedir. Bir geliim alanndaki olumlu ya da olumsuz zelikler dier geliim alanlarna da etki eder.92 Bireyin ahlk geliimi, bilisel geliiminden ayr dnlemez.93

88 89

Kknel, Ergenlik Dnemi, s.88. Baaran, , s.136. 90 Baaran, s.137138. 91 Kknel, Ergenlik Dnemi, s.91. 92 Senemolu, s.16. 93 Senemolu, s.68; Ko, Geliim Psikoloji Asndan Ergenlik Dnemi ve zellikleri s.236.

23

Ahlk geliimi, ocuun belirli davranlar doru ya da yanl olarak deerlendirmesine ve kendi eylemlerini bu dorultuda gerekletirmesine rehberlik eden ilkeleri benimseme srecidir.94 Piaget, Kohlberg ve Gilligann ahlk geliimi ile ilgili teorileri, dier ahlak geliim teorilerden daha fazla dikkat ekmitir. Piaget, okul ncesi dnemdeki ocuklarda kural kavram olmadn syleyerek, o dnemde ahlktan sz etmenin yanlln belirtmitir. Oi ahlk, dsal kurallara ballk dnemi ve ahlak zerklik dnemi olarak ikiye ayrmtr. Kohlbergin ahlk geliim kuram ise Piagetin kuramnn yeniden incelenmesi ve anlamlandrlmas sonucu olumutur. Kohlberg, ahlk geliim kuramn gelenek ncesi dzey ,geleneksel dzey ve gelenek sonras dzey eklinde ifade etmitir. Gilligan ise Kohlbergin ahlk geliiminde nem verdii bir sonraki dzeyi eletirerek asl nemli olann ahlk sevgisini kazanma olduunu vurgulamtr.95 ymen, Ahlk Eitimi ve Ahlkn Testle llmesi adl eserinde96 300 yetikin zerinde tsedek testini97 uygulam bu testte 14 yann stndeki ocuklar da yer almtr. Testin sonularna gre, teessri veya duygusal hkm, adil olmayan hkm, sosyal yararllk hkm, vaka hkm, ifte hkm ve sentetik hkm tarznda hkm tipleri belirlenmitir. Ergenlikten nce, tam anlamyla olgunlam bir ahlk yapsndan sz etmek mmkn deildir. nk ahlki geliimin zihinsel geliimle dorudan balants vardr. Bu nedenle, ahlk olgunluun balangc soyut dncenin balad 12 yandan itibaren mmkndr. Ergenlikte ahlk geliim, dini geliim ile paralel bir yaplanmaya sahiptir. Her iki geliim birbirini hem destekler, hem de olgunlatrr. Ama ahlaki geliim ile din geliim arsnda ayrlmaz bir ballk da yoktur. Yani ahlk olgunluu, din olgunluunun mutlak nedeni ya da mutlak sonucu deildir.98

94 95

Bekir Onur, Geliim Psikolojisi, mge Kitebabevi,3.Basm, Ankara 1995,s.276. Senemolu, s.6875. 96 M.Mnir Rait ymen, Ahlk Eitimi ve Ahlkn Testle llmesi, Murat Matbaaclk 3.Basm, stanbul 1975. 97 Tsedek Testi braniceye ve ncile mahsus olan, adalet ve iyilik (charite) karmasndan meydana getirilmi bir kelimedir. ymen, s.8. 98 Abdlkerim Bahadr,Ergenlik Dneminde Din ve Ahlk Geliimi,http://www.geocities.com/doru_tay/index/din.htm, (01.06.2008)

24

Ahlk iyi ve doru davranlar btndr ve insanlarn uymakla sorumlu olduklar davranlar ve kurallardr.99Ergen, ahlki kurallara, cezadan korktuu iin deil, uyulmas gereken kurallar olarak grd iin uymaktadr.
100

Ahlk geliimi

toplumun tm deerlerine kaytsz artsz edilgen bir uyma deil, topluma etkin bir uyumu salamak iin deerler sistemi oluturma srecidir.101 Bireyin, ahlki konularda en hassas olduu dnem ergenlik dnemidir. Bu dnemde vicdan duygusu gelimeye balar. Kii artk bamsz duygularyla karar vermeye balar. Bu dnemde adalet duygusu ergen iin ok nemli bir yere sahiptir. Onlar, her eyi adalet duygusu dorultusunda yarglarlar. Karlatklar hakszlar karsnda hislerini tutamazlar. Gvendii kiilerdeki olumsuz davranlar, ergeni d krklna itebilir. Ancak, ergen bakalarn eletirirken savunduklar ahlak kurallar, kendi davranlarna yeni bir ekil vermi olur. Ergenin, ahlk kurallarnda titiz davranmas onun din yneliine katk salamaktadr. Ergenlik dneminde, cinsellik gdsnn yol at ahlki problemler, bencillik ve diergamlk arasndaki atmalar, ar sorumluluk, ar tenkit grme ve ar msamahaszlk gibi faktrler, ergeni sululuk duygusuna iter. Bu nedenle, ergen vicdan tarafndan ve toplumsal otorite asndan kendisini yarglanm hisseder. Bunun sonucunda ergen, vicdann rahatlatmak iin eitli olumlu ynelilerde bulunur.102 f ) Bilisel Geliim
Bireyin evresindeki dnyay anlama ve renmesini salayan, aktif zihinsel

faaliyetlerdeki geliime bilisel geliim denir. Biliel geliim; bebeklikten yetikinlie kadar, bireyin evreyi, dnyay anlama yollarnn daha kompleks ve etkili hale gelme srecidir.103 Piaget, Bruner ve Vygotsky, biliel geliimi aklayan kuramclardr. Piaget, biliel geliimi biyolojik ilkelerle aklamtr. Ona gre bilisel geliim, olgunlama, yaant, uyum, rgtleme ve dengeleme faktrleriyle aklanmaktadr. Piaget, biliel
99

Kulakszolu, s.98. Ko, Geliim Psikoloji Asndan Ergenlik Dnemi ve zellikleri, s.237. 101 Senemolu, s.68. 102 Bahadr, Ergenlik Dneminde Din ve Ahlk Geliimi,3.Par. 103 Senemolu, s.39.
100

25

geliimi drt temel evreye ayrmtr. Bunlar Duyusal - motor, ilem ncesi, somut ilem ve soyut ilem evreleridir. Bruner, biliel geliimi eylemsel dnem imgesel dnem ve sembolik dnem tarznda aamada aklamtr. Vygotsky ise ocuun sosyal evresinin bilisel geliiminde nemli rol olduunu savunmutur. Ergenliin balangcndan itibaren birey soyut dnme evresine girer. Artk ergen, problemlerin zm yollarn somut yollarla snrlandrmaz. Bu dnemde ergen tme varm ve tmden gelim yapabilir. Nasl vcutta birok deiim oluyorsa beyinde ve beynin fonksiyonlarnda da bir deime meydana gelir. Ergen, Piagetin bilisel kuramna gre somut ilemler dnemini geride brakarak soyut ilem dnemine gemektedir. Bylece toplumun yaps, felsefesi, politikas, ergenin ilgi alanna girer104. Ayrca, ergen ahlk, din, cinsellik gibi konular hakknda da grler edinir. 3. Ergenlik (Genlik) Dneminde Din Geliim Ergenlik dnemindeki bireyin, bedensel, zihinsel, sosyal, duygusal v.b. ynlerden deiime uramas din yaantsna da yansmaktadr. ocuklarn, bulu andan nce, bulu anda ve bulu a sonrasnda mensup olduklar dine aidiyetlerini farkl ekillerde gstermeleri taklid iman buhranl iman ve kiisellemi iman (zmsenip kiiye mal edilmi) biiminde bir snflandrmay ortaya kartmtr. 105 Fowler, inancn genlik dneminde ald ekle Terkibi- Geleneksel nan Evresi adn vermitir. Fowlera gre gen, bu dnemde bakalarnn ve kendi maneviyatnn farklln oluturmaya balar. Ayrca bu evrede genlerin, birtakm inanlar, deerler,ynelim ve yaama cesareti kazandran ballklar edinmek zorunda olduunu belirtir.106 a) Din uurun Uyan (1214)

Senemolu, s.5556. Louis Guittard, Genlerde Din Geliim, ev. mer zylmaz, UFD, S:2,C.II, Yl.2, 1987,s.229. 106 Ali Ulvi Mehmedolu, Genlik, Deerler ve Din, Kreselleme Ahlk ve Deerler (iinde) Ed: Yurdagl Mehmedolu- Ali Ulvi Mehmedolu, Litera Yay., stanbul 2006, s.264; Ali Ulvi Mehmedolu, Kiilik ve Din, Dem Yay., stanbul 2004, s.90.
105

104

26

Din uur, bireyin neye ya da kime niin inandnn farknda olmas, hangi din kabullere sahip olduunu bilmesi, din kabullerini iten yaamas, sergiledii din tutum ve davranlarn farknda olmas vb. gibi eitli tecrbe ekilleri ile ifade edilmitir.107 ocukta Allah inanc, duygusal olarak balamaktadr. ocuk, inand eyleri tam anlamyla kavramadan din bir inan beslemektedir. Bu onun zihinsel hayatnn somut devrede olmasndan kaynaklanmaktadr. 910 yalarnda Allaha byklk, her eyi bilirlik, her yerde hazr ve nazr olma, manevlik, ltufkrlk, adaletlilik, kuvvetlilik ve gzellik gibi vasf verme zelliinden, 12-13 yalarna doru Allah ahslatrma zelliine 15-16 yalarna doru da en yksek noktasna ulaan deruniletirme zelliine geer108. Ergenlie doru geliim gsteren soyut dnme, ergeni, problem tahlillerine, yksek seviyeli genellemelere ve metafiziksel konulara yneltir. Bylece, ocuklukta idrak edilen fakat derinlii anlalamayan din iman ergenlikte uurlu bir geliim gsterir. Din uyan olarak da kabul edilen ergenliin ilk yllarnda (1214) ocuk itirazsz kabulleri terk etmi, eletirel dncelerle hareket eden biri olmutur. Buna paralel olarak ergenlerin din duygu ve dnceleri, uur ve irade seviyesine ykselerek btn kiiliklerine nfuz eder duruma gelmi ve ergenin kendi iinde dini ok ciddiye almasna neden olmutur.109 Genlerin inanlarndaki doruluk payn aratrmas, sorgulamas, geni dnme, insanl ve insanlkla birlikte varln btnn kuatan deerlere ynelmesi, genlik ann korunmas gereken ok nemli bir zellii olarak vurgulanmaktadr.110 Ergenlik buhran, insann bizzat kendisini kefetmesine yol aar. Ergen yalnzlk tecrbesi geirir, bundan ac duyar ve ayn zamanda da bundan holanr. Yalnzlk tecrbesi, dostluun kefine elik ederek ergenin evrene duygusal ve sembolik katlma isteini ortaya karr. Ergen, kklkte ahs olarak dnd, onu gnlk
107 108

Peker, s.137. Antoine Vergote, Ergenlikte Din, ev. Erdoan Frat, AFD, C.24,1981, s.583. 109 Yaar Fersaholu, Ergenlerde Dini Tutum ve Davran, Evin Okula yaknlamas ve Deien Anne-Baba Rolleri I.Kitap (iinde),M.E. B.Basmevi, Ankara 2003,s.313; Abdlkerim Bahadr, Ergenlik Dneminde Din ve Ahlk Geliimi,3.Par. 110 Seluk, , s.337.

27

hayatn zorluklarndan kurtaran Allahn dostluuna ynelerek duygusal yalnzln acsna cevap aramaya alr.111. Ruhsal uyanla birlikte ergen, kendini yeni bir dnya ierisinde bulur. Karaszlklar ierisinde igdsel olarak Allaha ynelir. Ergen iin din inan ve deerler bir anda anlam kazanr ve cennet, cehennem, kader gibi konular dnmeye balar. Ergenin, ibadetleri yerine getirme, camiye ve cemaate katlma, helal - haram, gnah - sevap gibi konulara ilgisi artar. Ancak ergenlik dnemindeki sre ierisinde bunalmlar balar ve bu durum dine de yansr.112 b) Din phe ve atmalar (1418) Son derece duygusal ve ou kez baka sahalardaki uyumsuzluklardan kaynaklanan din phe, ergenlik dnemi din geliim srecinin karakteristik bir zelliidir.113 Ergenlerdeki duygusal telala bir arada bulunan pheler, zihinsel karklk sonucunda ortaya kmakta ve her an ekil deitirebilmektedir.114 phe gencin alg merkezini rahatsz etmekte, genci bir karar aamasna zorlamaktadr.115Genellikle araya dayal olan bu phelerin, olgun bir din yaaya ulamada, nemli katklar salad belirtilmektedir.116 Bat lkelerinde ve Trkiyede din geliim konusunda yaplan aratrmalara gre, ergenlik dnemi din pheleri, genel olarak 1214 yalarnda balamakta, 1618 yalarnda zirveye kmakta bundan sonraki yllarda gittike azalmakta ve 2021 yalarnda ise sona ermektedir.117 ABDde yaplan bir aratrmada, ergen erkeklerin %79u, kzlarn ise % 53 din phe ve kararszlk dnemi geirmektedir. Melicinin Msrda yapt

111 112

Vergote, Ergenlikte Din, s.585. Hkelekli, s.269. 113 Vergote, Ergenlikte Din, s.588; Hkelekli, s.270. 114 Michael Argyle ve Benjamin Beit Hallahmi, Ya ve Din, ev. Abdurrahman Kurt, UFD, S:4, C:4, Yl: 1992, s.331.
115
116

Seluk, s.337.

Abdlkerim Bahadr, Ergenlik Dneminde Dini phe ve Tereddtler, Genlik, Din ve Deerler Psikolojisi (iinde),[Ed. Hayati Hkelekli],Ankara Okulu Yay., Ankara 2002, s.255. 117 Bahadr, Ergenlik Dneminde Dini phe ve Tereddtler, , s.262263.

28

aratrmada, erkeklerin %27sinde, kzlarn %21inde din phe tespit edilmitir.118 Ergenlerde din phe ve atmann domasnda, birok faktr etkili olmaktadr. Bunlardan, bamszlk duygusunun uyanmas, cins gdlerin douu, sululuk duygularnn ortaya kmas, hayatn anlamszl ve mantkszl duygusu119, din eitimi yetersizlii, bilimsel teoriler ile din inan arasnda eliki grlmesi, dindarlarn tutum ve davranlar, din konulardaki bilgi eksiklii en nemli nedenler arasndadr.120 Ergende din adan bunalma yol aan en nemli faktrler, onun bedensel ve ruhsal geliimidir. Zihinsel geliimin hzlanmasyla, ergeni bamszlk ve gllk duygular sarmakta ve bu durum kendisini yetikin gibi hissetmesine neden olmaktadr. Ergenin hayatnda, kendisini ifade etme gdsnn younluk kazanmasnn da etkisiyle anne ve babas ile atmalar ba gstermektedir. Bu durum din bir bunalma da balang oluturabilir. Hseyin ztrkn yapt alan aratrmasnda, ergenlerin Allaha iman konusunda ailelerinden etkilenmeleri %70,4 olarak tespit edilmitir.121 Bu durum, ergenin ailesiyle atmas sonucu dini bunalma girmesini destekler niteliktedir. Anne - babaya sayg ve itaat ile bamszlk duygular arasnda skan gen elikili ve kararsz bir durumun iine der. Bu durum, her trl otoriteye isyan dourur. Ergen, bu dnemde olaylara tenkitsel adan yaklar. Aklla ispatlanamayan her eyi bir tenkide tabi tutar ve gvensizlik gelitirmeye balar. Din inanlar kendisi iin anlaml grnse de onlar hakknda soru sormak, bakalaryla tartmak ona cesaret verir.122 Sevap - gnah, yaratl, kaza ve kader, Allahn varl, ahiret, cennet cehennem, kadn - erkek eitsizlii ve bilim - din atmas gibi konular ergenlerin din phe konular arasnda yer almaktadr. Melici, Msrda yapt almada ergenlerin;

118

Bahadr, Ergenlik Dneminde Dini phe ve Tereddtler, s.262263; Melic Tatavvuru-Suurid-Din indet-Tfl vel Mrahik, Msr1955, s.258 den aktaran Hkelekli, s.272. 119 Vergote, Ergenlikte Din, s.589. 120 Hkelekli, s.273. 121 Hseyin ztrk, Ergenlerde Din Duygusu ve Allah nancnn Boyutlar, M.E. B Din retimi Dergisi, S:32, 1992, s.48. 122 Hkelekli, s.270271.

29

Allahn adaleti, Onun varl , kaza ve kader konularnda glkler ektiklerini saptamtr.123 Ergenler, din phelerini zme kavuturmak iin Allaha snma ve Ondan yardm dileme, bilgisine gvenilen ahslara alma, ilgili kitap, kaset v.b. gibi teknik aralardan faydalanma gibi yollara bavurmaktadrlar.124

c) Sululuk ve Gnahkrlk Duygular Ergenin dinsel dnyas, dostluk, bocalamaktadrlar. oaltabilmektedir.125 Ergenlerin ahlki sorunlarna Kyl; cinsellik sorunu, cinsel yolla geen hastalklar, iddet ve cinayet, intihar, dlanmlk ve yalnzlk, geleneksel aile yapsnn yok oluu, babann yokluu, klinik ve sosyal sorunlar, cinsel istismar, sigara ve iki alkanl, krtaj, yabanclama gibi konular erevesinde deinmitir.126 Ergenlerde, cins gdlerin uyanyla birlikte ahlak sorunlar ortaya kmakta; bu da ergenleri sululuk psikolojisine sokmaktadr. Cinsel ihtiyacn meru yoldan tatmini nndeki ekonomik ve sosyal engeller, basn yayn organlarnn ocuklar ve genler zerindeki ykc etkileri, cins faaliyetin meru olmayan ynden tatmininin toplumsal ve din adan yasaklanmas, gencin zihninde din ile cinselliin atma oluturmasna neden olmaktadr. atmalarnn iddetli olmas durumunda ergen, din deerlere kar koymaya balayabilir. Din deerlere kar olunmas sonucunda ergenlerde sululuk ve gnah psikolojisi oluur. Ayrca ergenlerin din grevlerini yerine getirememeleri, din pratiklerin yerine getirilmesinde byk lde uzaklama, sululuk duygusunun dier sebeplerindendir. Bu sululuk psikolojisi sonucunda, ergen
123 124

sululuk ve ahlak ideal gibi merkezlere kayglar sululuk duygularn

sahiptir. Ergenler, kat ahlaklk ve serbestlik gibi zt davranlar arasnda Ergenlerin ahlak

Bahadr, Ergenlik Dneminde Dini phe ve Tereddtler, s.269. Bahadr, Ergenlik Dneminde Dini phe ve Tereddtler, s.303. 125 Vergote, Ergenlikte Din, s.587. 126 Mustafa Kyl, Kreselleme ve Ahlki Deerler, Kreselleme Ahlk ve Deerler (iinde)Ed: Yurdagl Mehmedolu,-Ali Ulvi Mehmedolu, Litera Yay., stanbul 2006,s. 6084.

30

kendini yalnz hissederek iine kapanmaya balar. Ergende vicdan emirlerin inenmesi sonucunda oluan gnah, eer kuvvetli bir hal alrsa tvbe ve pimanla kar diren azalm olur. Hkeleklinin lise rencileri zerinde yapt bir aratrmada gelerin %36,6snn, din inan ve din deerleriyle cins arzular arasnda iddetli bir atma yaadklar ve bunlarn %13,6snn din phe ve bunalm iine girdii; %15.3nn de dinden uzaklat ve rencilerin %22.3 nn de kendilerini gnahkr hissettikleri tespit edilmitir.127 d) Tvbe ve Dine Dn Ebeveynlerinin, retmenlerinin, arkadalarnn ve dostlarnn kendisine besledii sevgiden phe ederek i dnyasnda karklk yaayan ergen bazen hayatn mantkszlnn gl hissini duyar ve dine ynelir.128 Ergenlik andaki bireyin, eitli zihinsel ve bedensel deiimler geirmesi, dine yabanclamas, din grevlerini yerine getirememesi gibi durumlar onu sululuk psikolojisine itmektedir. Bu psikolojiden kurtulmak isteyen ergen, kendisini yetersiz grr. Tasarlad ideal ile iinde bulunduu hl arasndaki fark grmesiyle isel muhasebesini yapmaya balar ancak genellikle kendisini hakl bulmaz. Manev ynden kendini eletiriye tutan ergen, kendi haline zlr. Ergenliin sonunda atmalarn iddeti azalmaya balar ve ergende artk bir kiilik deiimi oluur. Bylece ergen, ocukluunun huzur kayna olan din inanlarna yeniden sarlmaya balar.129 e-Din nan ve Tutumlarn Netlemesi (1821) Ergenliin sonlarnda gencin yaad phe ve kararszlklar, yatmaya balar. Gencin, zihn ve duygusal olgunlua ulamas sonucunda, din konusundaki net tutumu da ortaya kar. Ergende sonradan pheler yeniden grlebilir ancak; bu pheler duygusal kaynakl olmaktan ziyade, zihinseldir.130

127 128

Hkelekli, s.273276. Vergote, Ergenlikte Din, s.590. 129 Hkelekli, s.277280. 130 Vergote, Ergenlikte Din, s.591.

31

Genlerin bir blm, bu evrede, din deerler dnyasn yeniden kurarken bir blm balandklar cemaat ya da grubun deerlerine sk sarlrlar. Bir ksm ise aileden aldklar geleneksel kalplar olduu gibi ya da bir takm deiikliklerle srdrrler. Dier bir kesim ise bu dnemde dini tamamen reddederek ilgisiz, dinsiz veya bilinmezci (agnostik) olurlar131. Ancak bu son durum dine sarlanlardan daha alt seviyededir. zbaydar , almasnda ergenlik dneminde din inanta rasyonelleme eilimlerin olduunu sylemekle beraber ergenlik dnemi de dahil olmak zere hibir ya grubu iin din ve tanr inancnda tam manasyla sarslmann sz konusu olmayacan belirtmektedir.132 Genlerin olumlu ve yeterli bir din eitimi almalar, din gereklerin kendilerine anlatm, gencin katld toplu ibadetler, din musiki, insan ruhunu etkileyen Kurn gibi unsurlarn ergenlerin din duygu ve dnce geliimine olumlu etkileri vardr.133 Ayrca sevilecek mkemmel bir objeye iman duygusu, genleri benliklerinin farkna varmaya ve kendilerini gerekletirme yolunda adm atmaya sevketmektedir.134 Sonu olarak, din geliimi etkileyen ergenlik dnemi faktrleri; bilisel yapda meydan gelen deiiklik, bedensel yap, ocuklukta alnan eitim, sosyal evre, dostluk duygularnn uyanmas, cinsel duygulara bal sululuk duygusunun gelimesi ve bamszlk isteidir.135 Ergenlik dnemi tam din deimenin ve dine ynelmenin zamandr. Bu dnem ergenlerin dierlerinin hayatlarndan etkilenecekleri en kritik dnemdir. Eer bu dnemde bata aile olmak zere, dier dini kurumlar ve cemaatler salkl bir ekilde yardm ederse genler salkl bir din geliim sergilerler.136

131

Hkelekli, s. 281. Belma zbaydar, Din ve Tanr nancnn Gelimesi zerine Bir Aratrma, Baha Matbaas, stanbul 1970, s.57. 133 Fersaholu, Din Eitim ve retiminde Duygu Eitimi, s.79. 134 Yurdagl Mehmedolu, Bir Eitim Sorunu Olarak Dini Duygu ve Dncenin Geliimi, ocuk Geliimi ve Eitimi, Tartmal lmi Toplantlar Dizisi, Ensar Neriyat, stanbul 1998, s.110 135 Mustafa Ko, Din Psikolojisi Asndan Ergenlik Dneminde Din yaam, Diyanet lmi Dergi, C:42, S:3, 2006, s.12. 136 Mustafa Kyl, Yetikin Din Eitimin Teorik Temelleri, Ett Yay., Samsun 2000,s.138.
132

32

4.Ergenlikte Benlik ve Kimlik Self kelimesinin, Trkede kendi, kendilik, z, bazen de benlik gibi anlamlar vardr. z kelimesinin karl, kendim anlamnda kullanlmaktadr. Kendi kelimesi Kurn- Kerimde ve Arap dilinde nefs,ngiliz ve Alman dilinde self anlamnda kullanlmaktadr.137 Kendilik kavram, bireyin dnyay alglama ve tanmlamas esnasnda belirledii izgi ya da yoldur. Bireyi bakalarndan farkl klan kabiliyetleri ve bu kabiliyetlerin kiinin kendiliine yansyan bir deerlendirme ve organizasyon tarzdr.138 Kuran-Kerimde kendilik ,bir ucu tmyle maddi ihtiyalara dayanan, mahhas bir yap iken bir ynyle ucu sonsuza ve Ruha ak manevi, mcerred (soyut) bir olutur.139 Dou literatrnde de kendilik kavram geni yer bulmutur. bn Tufey (1106 1186), kendilii tanrya ulama yolunda kendini bilme olarak tanmlamtr.140. Gazliye(10581111) gre nefs, bitkisel, hayvani ve insani nefislerin toplamdr.141 bn Arabde(11651239) nefs, iki eittir. Bunlar yaratcya ve yaratlma ait nefstir. nsan, yaratcnn zahir yn, Hak da insann batni yndr. Yani ona gre kendilik, yaratcnn nefsinde yine yaratcnn nefsiyle gzkmektir.142 Muhammed kbale (18731939) gre ise kendilik, yok edilmesi deil donatlmas gereken ve insann bekasn salayan bir olutur.143 Psikolojik yaklamda ise kendilik, bireyin psikolojik evreninin merkezi olarak nitelendirilmitir.144

137 138

Yurdagl Mehmedolu, Erikin Bireyin Kendilik Bilinci, Dem Yay.,stanbul 2005, s.17. Yurdagl Mehmedolu, Erikin Bireyin Kendilik Bilinci, s.17. 139 Yurdagl Mehmedolu, Erikin Bireyin Kendilik Bilinci, s.28. 140 Yurdagl Mehmedolu, Erikin Bireyin Kendilik Bilinci, s.45. 141 Yurdagl Mehmedolu, Erikin Bireyin Kendilik Bilinci, s.46. 142 Yurdagl Mehmedolu, Erikin Bireyin Kendilik Bilinci, s.46. 143 Yurdagl Mehmedolu, Erikin Bireyin Kendilik Bilinci, s.49. 144 Yurdagl Mehmedolu, Erikin Bireyin Kendilik Bilinci, s.18.

33

Erikson, kiinin kendisi zerine bilinli algsn ve dncesini ben olarak adlandrr.145 Freudun psikoanalitik kuramnda benlik, birbiriyle etkileim halinde bulunan ego, id ve sper ego olmak zere yapndan meydana gelen ve id ile sper ego arasnda dengeyi salayan bir yapdr. Jungun kuramnda ise kendilik kiiliin btndr, odak noktasdr.146 Kii, kimi zaman kendisini yceltebilir, kimi zaman da kendisini bakalarndan aa seviyede grebilir. Zihinlerinde kat benlik kavram olan insanlar, abuk hayal krklna urayabilirler. Esnek benlik kavramna sahip olanlar ise gelimeye aktrlar ve yenilgilerde dahi kendilerine baarszlklarn gereki olarak aklayabilirler. Her insann ulamak istedii bir benlik kavram vardr. Bu ideal benliktir. Bu benlik, baz kiilerde bir d ve hayal olarak kalrken bazlarnda lm kalm meselesi haline gelebilir. Eer bu kiiler, bu amaca ulaamazlarsa kendilerine sayglarn yitirebilirler. Genlik a, benlik kavramnn ne getii dnemdir. Gen bu dnemde duygularn, bedenini inceleyerek nasl bir insan olduu ve nasl olmak istedii ile ilgili dncelere odaklanr. Gencin kimlik aray, benlik kavramnda inilere ve klara sebep olabilir. Kendisini deerlendirmeye tabi tutan gente, benlik kavramnn beenilmesi sonucunda benlik saygs oluur. Benlik saygs, bireyin kendisini olduundan aa veya olduundan stn grmeksizin kendisinden memnun olma halidir. Sosyo - ekonomik durumu iyi olan ailelerdeki genlerde, benlik saygs yksek grlmtr. Ayrca aratrmalarda147, ilgisiz bir ailede yetien ocuun benlik saygs, baskc ve cezalandrc bir ailede yetien ocuun benlik saygsndan daha dk kmtr. Genlik andaki bireyin benlik saygsn; baar, anne ve babann ayrlm olmas, ailedeki ocuk says ve sras etkilemektedir. Benlik saygs dk bulunan genlerin son be yl iindeki ruhsal belirtileri aratrlm ve bu genlerde uykusuzluk,
145 146

http://www.gata.edu.tr/dahilibilimler/cocukruh/kimlik.htm (28.05.2008). M.Naci Kula, Genlik Dneminde Kimlik ve Din, Genlik, Din ve Deerler Psikolojisi(iinde),[Ed. Hayati Hkelekli],Ankara Okulu Yay., Ankara 2002,s.34. 147 Dr. Fsun etin (1985), Rosenger Benlik Saygs leini lkemizde 205 lise gencine uygulam ve benlik saygnsna etki eden nedenlerli incelemitir.

34

sinirlilik, itahszlk, ba ars, arpnt, karabasan ve tedirginlik belirtilerinin daha yksek olduu ortaya kmtr.148 Latince identites kknden gelen kimlik (identity) kavram ise kelime olarak zdelik, kimlik anlamlarn tar.149 Erikson, kimlik kavramn ele alrken ego identity150 terimini kullanarak kimlii, birbiri ardnca yaplam ve eskiyerek terkedilmi zdelemelerin rn olarak kiinin kendi iindeki devaml aynlk hali olarak tanmlar. Bireyin kendisini bir bakas ile aynletirmesi, kendini ona benzetmesi esasna dayanan zdeleme, ocukluk dneminde anne ve baba ile kurulurken ergenlik dneminde anne ve babann dndaki bireylerle kurulur. zdeim, zellikle arkadalarla kurulur, onlara benzemek istenir.151 Ergende meydana gelen fiziksel-ruhsal deimeler, bamszlk arzusu sonucu topluma katlma gayretleri, yeni bir kimlik kazanmas iin ergeni araya srkler. Genlik dneminde birey, birok zdeim denemesinde bulunur. Kendisine uygun benlii bulana kadar kiilikten kiilie geiler yaanabilir. Erikson, kimlik oluumunu bireyin zdeimlerinin bittii yerde baladn belirtmitir. Bu yeni benlik, paralarn toplamndan te yeni bir birleimdir.152 Gencin kimliini oluturmas da zdeleme sreci ile gerekleir. Kimlik duygusu, ak denizde giden bir gemiye yol gsteren bir pusula gibi gence yol gsterir. Ergende, kimlik duygusu oluumu sonucunda kendisine gven artar ve kendisini deerli hisseder.153 Marcia (1980)ya gre kimlik, bireyin drtlerinin, yeteneklerinin, inanlarnn ve bireysel tarihinin dinamik bir organizasyonudur. Dereboy (1993) ise kimlik duygusunu ve bileenlerini yle aklar: kimlik duygusu, bireyin kendini birey olarak benzersiz ve kendine zg bir tarz iinde var olduunu ve bu tarzn sreklilik gsterdiini duyumsaydr. Kimlik duygusu belirli yaantlarn bileimidir. Bu yaantlar yle sralayabiliriz:

148 149

Yrkolu, s.102108. Kula, s.34. 150 Kula, s.35; Yrkolu, s.110. 151 Kula, s.47. 152 Yrkolu, s.110; Kula, s.47. 153 Yrkolu, s.111.

35

1. zn (self) zaman iindeki aynlk ve sreklilii: ocukluktan bu yana d grnmz, dnce ve davranlarmz deimekte olsa bile biz hep ayn insan olarak kaldmz duyumsarz. 2. zn roller iindeki aynlk ve sreklilik yaants: Gnlk yaantmzda, srekli olarak deiik ortamlar ve insan ilikileri iinde farkl rollerde oluruz. ine girdiimiz deiik roller arasnda, derinden derine bir tutarllk ve zmze uygunluk olduunu duyumsarz. 3. zn bakalar nndeki aynlk ve sreklilik yaants: insanlarla farkl ilikiler kurarz. likilerimizde iniler-klar olabilir. Yine de iliki kurduumuz insanlarn hepsinin bizde ayn insan tandklarn dnrz. 4. Kendi yolunda yryor olma yaants: Bireyin setii ve yrd yolun kendi yolu olduunu alglamas, yneldii gelecein zne uygun olduunu duyumsamasdr. Birbirinden kesin snrlarla ayrlamayan kimliin bu temel bileenleri, birbirleriyle ilikilidir. 154 Kiilik geliimini aklayan en temel iki yaklam Freudun psiko seksel geliim kuram ve Eriksonun psiko sosyal geliim kuramdr. Freud, ergenlik dnemini kapsayan ve ilk yetikinlie kadar sren devreyi genital dnem olarak adlandrmtr. Bu dnemde ergende, hzl fiziksel gelime ve cinsel drtlerin artmas nedeniyle atmalar olmaktadr. Bu nedenle, ergenler ebeveynle atmalarn zmlemeye gitmektedirler. Ayrca ergenler, evreyle ve kar cinsle olgun ilikiler gelitirip toplumsal kurallara uygun davranlar sergilemektedirler.155 Psikoanalitik kurama gre, bu dnemde ar bamllk ortaya kmamsa ergenlerin temel ihtiyalar karlanarak sorunlar zlebilir. 156

154 155

http://www.gata.edu.tr/dahilibilimler/cocukruh/kimlik.htm, (2 8.05.2008). Ayten, s.26. 156 Senemolu, s.80.

36

Eriksonun psiko-sosyal geliim kuramna gre ise ergenler, kimlik kazanmaya kar rol karmaas yaamaktadrlar. Ancak Erikson, gelik ann bocalamasn bir hastalk deil olaan bir bunalm olarak adlandrr. Bu dnemde ben kimim sorusu nem kazanmakta ve ergenler bu soruyu cevaplarken anne-babalarndan ok, akran gruplarndan etkilenmektedirler. Ergenin kimliini salkl ekilde kazanmasnda evresinde uygun zdeim (model) kurabilecei kiilerin bulunmas nemlidir. Eriksona gre ergen bu dnemde kimlik kazanma sorununu zerse kendine gvenen bir kii olarak hayatn srdrebilir, aksi halde rol karmaas yaamn dier dnemlerinde de kiinin nne kar ve kriz zlnceye kadar devam eder.157 Ergenlik dnemindeki bireyi, kimlik kazanma srecinde kiiler etkiledii gibi din de etki etmektedir. Naci Kulann 800 renci zerinde yapt aratrmada gencin kimliinin olumasnda nemli bir etkisi olan zdeleme srecinde, zdeim rneklerinin neler olduuna dair sorularda dindarlk seviyesi dk ve orta olan genlerin ok benzemek istedii kimse yine kendileri iken (dk seviyede %50,5 orta seviyede %42,5 ) dindarlk seviyesi yksek olanlarda ise din bir lider ( %42,3) olduu saptanmtr. Kula, dindarlk seviyesi dk olan kiilerde en ok benzemek istedikleri kiilerde, ilk sray kendilerinin almalarn kimlik arayna balam, dindarlk seviyesi yksek olanlarda ilk sray din liderin almasn da dinin gen asndan kimliini oluturacak nemli referans olduunu belirtmitir.158 Genlik dneminde, dinin referans alm konusunda ocuk ve genlik psikolojisi uzman Haluk Yavuzerin dnceleri ise yledir:
Din ve ideoloji, gencin ben neyim?, kimim? sorularna cevap bulmak iin

bavurabilecei referans zelliine sahiptir. Din ve ideoloji, izah sistemi olmalar ve gven duygusu kazandrmalar ynleriyle gencin kimliini oluturmasna katkda bulunur.159

157

Erik H.Erikson, nsann Sekiz a, ev. Bedirhan stn-Vedat ar, Birey ve Toplum Yay., Ankara 1984 , s.26 Kula, s.48. Haluk Yavuzer, Genleri Anlamak, Remzi Kitabevi, 2. Basm stanbul 2005, s. 43.

29.
158 159

37

Eriksona gre kimlik statsn belirlemede ergenin karar verme gc etki etmektedir. Ona gre kimlik krizi drt ekilde sonulanr: 1. Kimlik duygusunun kazanlmas (identity achievement): Bireyin yaam alanlarndaki balantlarn yapmas ve yolunu belirlemi olmasdr. 2. Askya alma (moratorium): Bireyin balant yapmay ertelemesi, kesin balantlar yapmadan nce baz kimlik rntlerini deneyerek aratrma yapmasdr. Ergenin, yetikinlik sorumluluklarn almaya geite bir tr hazrlanma ve zaman kazanma dnemi semesidir.160 3. Kimlik karmaas (identity confusion): Ergen, gl travmalarla karlamas ve toplumsal hogry bulamamas sonucunda karmaalar yaayabilir. Klinik belirtiler gsteren psikolojik bir durum olan bu olgu, kimlik karmaas olarak tanmlanr. 4. Kimlik dankl (identity diffusion): Kimlik karmaasnn daha da arlam ciddi psikiyatrik hastalk olarak grlen halidir. 5. Ters kimlik (negative identity): Kimlik karmaas youn olan ergenler, bu rahatszlk duygusundan kurtulmak iin, toplumsal beklentilerin tam kart rolleri ve idealleri benimsemeyi seebilirler.161Toplum iinde bir yer edinemeyen, geleceinden umudunu kesen gen, topluma srt evirerek snfn, uyruunu, dinini, lkesini ve yetitii ortamn tm deerlerini inkr edebilir ya da terristler, iddet eylemcileri gibi topluma meydan okuyarak olumsuz kiiliini kabul ettirmeye alabilir.162 Kimliin llebilir ve gzlenebilir zelliklerini vurgulayan kuramc J. Marciaya gre iki temel yaam alan olarak ideoloji ve kiiler aras ilikiler vardr. deoloji alannda; din inanlar, politik seimler, meslek seimi, felsef yaam biimi, kiiler aras ilikiler arasnda ise; arkadalk, flrt, cinsiyet rol, bo zaman uras gibi yaamsal alanlar mevcuttur. Marciaya gre birey, kimlik tanmlamalarn bu yaam alanlarnda yapmaktadr.

160 161

http://www.gata.edu.tr/dahilibilimler/cocukruh/kimlik..htm, (28.05. 2008) http://www.gata.edu.tr/dahilibilimler/cocukruh/kimlik.htm , (28.05.2008) 162 Yrkolu, s.116.

38

Marciann kuramnda, kimlik ekillenmesinin iki boyutu mevcuttur. Birinci boyut, seeneklerin aratrlmasdr. Yaam alanlarnda, eitli alternatifler arasnda seim yapabilmek iin yaanan youn sorgulama srecidir. kinci boyut olan balanma, bu yaamsal alanlarda, alternatifler arasnda bir karara varma ve bu kararn gerektirdiklerini yerine getirmedir. Marciaya gre drt kimlik stats mevcuttur: 1. Baarlm kimlik stats (achievement): Youn bir aratrmadan sonra yukarda tanmlanan yaam alanlarnda kalc balanmalar yaplmtr. 2. Askya alnm kimlik stats (moratorium): Youn bir aratrma yaplmtr ama herhangi bir balanma yaplmamtr. 3. potekli kimlik stats (foreclosure): Hibir aratrma yaplmadan yakn evredeki otorite figrlerinin (anne-baba, geleneksel beklentiler v.b.) birey iin nerdii ya da planlad beklentileri karlayan balanmalar yaplmtr. ocuk merkezli aile ilikilerinde daha ok rastlanan bu statde birey, benlik arayna hi girmez. 4.Dank kimlik stats (identity diffusion): aratrma yapmamtr.163 Ergen, youn bir aratrma

yapm fakat hibir balant gerekletirememi veya balant yapmak iin hibir

C. JAMES W.FOWLER VE NAN GELM TEORS

1940 ylnda ABDde doan Fowlern ocukluk ve genlik yaants , inancnn ekillenmesinde etkili olmutur. Metodist bir papaz olan babasnn vaazlar, Duke niversitesinde alm olduu Eski ve Yeni Ahit dersleri, Dukedeki Metodist renci merkeziyle olan balar ve 60l yllarn sonlarnda farkl din ve mezheplere mensup bir grup katlmcnn hayat tecrbelerini paylamak zere haftada bir
163

http://www.gata.edu.tr/dahilibilimler/cocukruh/kimlik.htm, (28.05.2008)

39

toplandklar nterpreters Housedaki yneticilii ve burada edindii deneyimleri, Fowlera inan geliimi teorisini oluturmada nemli katklar salamtr. 1971 ylnda Harvard niversitesinde doktorasn tamamlam olan Fowler, doktora tezini Niebuhrun etik ve tanr egemenlii ile ilgili teolojisi zerinde yazmtr. 1981 ylnda bir inan geliimi modeli olarak Stages of Faith: The Psychology of Human Development and The Quest for Meaning ( nan Evreleri: nsan Geliimi ve Anlam Araynn Psikolojisi ) adl eseriyle bilim dnyasndaki yerini almtr.1987 ylnda ise profesr nvann almtr.164 Teolog olan Fowler, dinsel olmayan inanlar da iine alacak ekilde, inancn btn formlarn aklayan geni bir yaklam modeli gelitirmitir. Fowlern teorisinin temeli, insanlarn dier insanlarla iliki iinde olmalar ve paylalan deerlerin merkezinde belli bir balanma iinde alglamalardr.165 Fowlern inan geliimi teorisi, J.Mark Baldwin, John Dewey, Jean Piaget ve Lawrence Kohlberg tarafndan ifade edilen yapsalc gelenee dayanr. nan geliimi teorisi, ayn zamanda Erik Eriksonun revizyonist psikanalitik ego psikolojisinden, Paul Tillich, H.Richard ve Wilfred Cantwel Smithin teolojik ve mukayeseli din almalarndan etkilenmitir.166 H.Richard Niebuhr ve Paul Tillich tarfndan vurgulanan inanta dinamizm fikri, W.C.Smith, inan /faith ve iman/belief arasndaki ayrm, R.L.Selmann gelitirdii sosyal bak as ve R.Kegan n ileri srd benliin sosyal geliimi, inan geliimin temel k noktalarn oluturmaktadr. 167 Fowler, inanc bireyin derinliklerindeki z olarak nitelendirmekte, bilinli ve bilin d glere sahip, dinamik ve retken bir insan deneyimi olarak ifadelendirmektedir168. nan, tek bir bireyin baland deer merkezlerinden ziyade
Ali Ulvi Mehmedolu Adem Aygn, James W.Fowler ve nan Geliimi Teorisi, ukurova niversitesi lahiyat Fakltesi Dergisi 6(1), s.118. 165 Karaca, s.189. 166 James W Fowler, man Bilincinin Evreleri, ev. Ali Ulvi Mehmedolu, Marmara niversitesi lahiyat Fakltesi Dergisi, S: 19,Yl 2000, s.85. 167 Ok, s.115. 168 .Hood, Ralph W. , s.216;Fowler, man Bilincinin Evreleri, s.89.Kanmzca Fowler evirilerinde baz sorunlar bulunmaktadr. rnein bu dipnotta Hoodun makalesinde dinamik ve kapsaml bir insan deneyimi olarak inantan bahsedilmekte (s.216),yine bu dipnotta ad geen Fowler makalesinde isedinamik ve genel bir insanlk deneyimiolarak imandan bahsedilmektedir. nan Geliimi Teorisinin temelinde inan iman ayrm yaplmaktadr. Bu karkln belief faith kelimelerinin evirilerinden kaynaklandn dnmekteyiz. .
164

40

din, aile, milliyet, iktidar, para, cinsellik gibi btn insanlar iin hayati neme sahip olabilecek deer merkezlerini iermektedir.169 Din, imdiki ve gelecekteki insanlarn imanlarn ifade etme tarzlarn sunan ve eklenerek artan geleneklerdir. Fowler a gre din inan, dinsel gelenekler araclyla Tanr ile kiisel bir iliki kurmak demektir.170 Fowler, inanc dinden ve imandan farkl grerek insan tarafndan oluturulmu bir olgu olarak kabul etmektedir gre inan, aktiflik, gelime ve deime zelliine sahiptir.172 Fowler inanc, iman ifade etme ve iletmenin nemli tarzlarndan biri olarak ifadelendirmekte ve iman ile inanc farkl kavramlar olarak nitelendirmektedir. man, inan geliim teorisinde daha derin ve bilind motivasyonlar kapsamakla birlikte bilinli fiil ve inanlar da iermektedir. Ona gre iman, gcn imge ve gerekliklerine gven ve ballktr.173 Fowlera gre ideal inanlar imanla uyumludurlar ve iman ifade etmektedirler. man, bir ya da birok deer merkezine, bireysel olarak gven ve balln dinamik bir rntsdr.. Bu deer merkezleri, aile, baar, kariyer, ideolojik gr, cinsellik, para, kiiler ve dini kurumlar ve tanr olabilir.174 Ona gre bireyin, hayatnda tanr deerinde olann ne olduunu sorgulanmas, kendisine neyin egemen olduunu belirleyebilmesini salayacaktr.175 Fowler, inan geliim teorisini yle tanmlamtr:
nan geliimi teorisi, bir kiinin nihai evreyi ak veya zmn olarak ahenkli/uyumlu bir biimde imgelemesi/dnmesi balamnda benlik-dieri ilikilerini kurgulamasnn altnda yatan bilme, deer verme ve kendini adama eylemlerini aklamaya alr... Kastedilen ey, inancn hem aka dine zg ifadelerini ve davranlarn, hem de kiinin niha bir evrede dinsel nitelii olmayan bir ahenk bulma ve kendini o ahenge ynlendirme biimlerini ierir.176
171

Ayrca ona

169 170

Karaca, s.190. Fowler, man Bilincin Evreleri, s.89. 171 Ok, s.115. 172 Mehmedolu Adem Aygn, James W.Fowler ve nan Geliimi Teorisi s.124. 173 Fowler, man Bilincin Evreleri, s.91. 174 Fowler, man Bilincin Evreleri, s.90; Ok, s.121. 175 Ok, s.121. 176 Ok, s.118.

41

nan geliim teorisinde inan, yedi boyut ierisinde yapsal olarak birbirine gemitir. Yani inan, her bir basamakta yedi boyutun birbiriyle iliki ierisinde gstermi olduu ortalama performansn sonucudur. nan geliim teorisinin 6 basama aadaki boyutlarn bak asndan etkilenmekle birlikte her bir basamak kendine zg bir yaplanma oluturmaktadr: 1-Piagete gre mantk geliiminin evreleri (Form of logic) 2-Selmana gre Perspektif edinimi evreleri (Perspective taking) 3-Kohlberge gre Ahlak geliimin evreleri (Form of Moral judgment) 4-Sosyal bilinliliin snrlar (Boundof social awareness) 5-Otorite oda (Locus of authority) 6-Dnyaya balln formu (Form of World Coherence) 7-Sembolik anlayn geliimi (Symbolic Function)177 1. nan Geliim Dnemleri Fowlern inan geliim teorisi alt basamaktan oluur. O bunlara ek olarak bir de yaamn ilk yllar olan anne karnndan balayp bebeklik devresini iine alan ilk iki yl da eklemek suretiyle yedi aamada tamamlanan bir sreten bahseder. Fowler, 1981de yaymlad Stages of Faith adl eserinde, bu dnemden Undifferentiated faith/ farkllamam inan olarak bahsederken 1991de yaymlanan man Bilincinin Evreleri adyla Trkeye evrilen makalesinde ise bu dnemden Primal Faith /lksel nan olarak bahseder. 178 Fowlerdaki aamalar yukarda zikrettiimiz zihindeki yapsal btnle gre birbirinden ayrlmaktadr. Ayrca bu teoride inan aamalarnn sralar deimemekte ve kiilerin sradaki aamay gerekletirmeden bir sonraki aamaya gemesi mmkn olmamaktadr. Teoride yksek aamalarn zellikleri yeterli olarak vurgulanmakta
177

178

Mehmedolu Adem Aygn, James W.Fowler ve nan Geliimi Teorisi, s.124.

Osmanolu, s.8384.

42

ama deerli olarak kabul edilmemektedir. Bu sebeple aamalar sadece snflama amacyla kullanlmtr.179 a) Basamak ncesi Dnem (02) Bu dnem, bebeklikte balayan inan formudur ve duygusal gvenin balangcn oluturur. Bir sonraki inan geliimi bu evre zerine temellenir. 180 Bu evrede, gven, cesaret, mit ve sevgi duygular temel olarak sigortalanmakta veya tehdit altna girmektedir. Bu aamada meydan gelen baarszlk ocuklarn ya kendilerini merkeze koymalarna ve bunun sonucunda ar narsist olmalarna veya ihmal edilmilik ve uyumsuzluk duygular nedeniyle baarsz sosyal ilikiler kurmalarna neden olabilir. Fowlere gre, ocuun yaad evrenin duraan olmas ve ona hibir ey sunmamas durumunda, hareket, koordinasyon, merak ve bilisel ilevlerinin gelimesi imknsz olmaktadr.181 Konuma ve dnme yeteneinin ortaya kmasyla birinci basamaa gei balamaktadr.182 b) Sezgisel Yanstc nan (37) Bu tip inan, ilk ocuklukta dilin renmesiyle ortaya kar.Bu evrede hikye, jest ve henz mantki dnceyle kontrol edilemeyen ve sembollerle uyarlan hayal gc, uzun sreli iman tasavvurlar oluturmak iin alg ve duyularla bir araya gelir. Bu evre, ahlak duygu ve ilkelerin uyanyla birlikte ocuun, ekillenen benliinde tabu ve kutsaln farknda olma, utanma ve sklmayla beraber zerklik ve irade dengesi iin abalamaya karlk gelir. Tanr tasavvurlar bu dnemde bilinli bir ekil alr ve ocuklarn, ana- babalar ya da hayatn ilk yllarnda duygusal ynden baland dier yetikinlerle olan deneyimlerine iyi veya kt adan yaknlar.183 Okul ncesi dnemde dini duygunun geliimini inceleyen Konuk, bu dnemi kapsayan almasnda 2,5-3 yalarnda Allaha inanma ve inancn gstergesi olan ibadet etme duygusunun, yalnzca ekirdek halinde bulunduunu ;sevgi, korku ve
179 180

Ok, s.118. Hood, Ralph W, s.217. 181 Karaca, s.191. 182 Mehmedolu- Adem Aygn, James W.Fowler ve nan Geliimi Teorisi, s.126. 183 Fowler, man Bilincin Evreleri, s.93.

43

balanma gibi duygularn zerine temellenen kompleks bir duygu olduunu belirtmitir.184 Fowlere gre Freudun teorisindeki dipal atmann zmlenmesi veya ertelenmesi, duygusal olarak bu evreye elik etmektedir. ocuklarn kutsal, yasak ve ahlkn varlndan haberdar olduklar bu evre Piagetin ilem ncesi, Kohlbergin cezalandrma ve itaat evrelerine tekabl etmektedir.185 c) yksel - Lfz nan Basama(711) Bu evrenin ortaya k ilkokul yllar ve sonrasndadr. Burada somut-ilemsel dnce, yani mantkl dnce kabiliyetinin geliimi, dnyay, nedensellik, uzay, zaman ve say kategorileriyle birlikte dzenlemeye yardm edebilecek tarzdadr.186 Bu evrede ahlak ve dini kurallar, literal ( harfi harfine) olarak alglanmakta, semboller somut bir tarzda karakterize edilmekte ayrca semboller kltre zg nitelikler tamaktadr.187Bu dnemde, ocuklardaki evrensel hikyelerin aktrleri, antropomorfiktir ve tanr bu ya aral iin gkyznde duran bir insandr. 188 Fowlera gre birok ergen hatta yetikin, zaman zaman bu evre karakteristiklerini sergileyebilmektedir.ocuklarn hayal ile gerek arasndaki fark ayrt edebildii, olaylara sadece kendilerinin deil bakalarnn perspektifinden de bakabilme kabiliyetinin gelitii bu evre, Piagetin somut ilem, Kohlbergin arasal ahlak aamasna tekabl etmektedir. 189 Bu dnem lkemizde, ocukta dini duygu ve dncenin geliimi (712) adl almayla190 geliimsel olarak ele alnmtr.

184 185

Yurdagl Konuk,Okul ncesi ocuklarda Dini Duygu Geliimi ve Eitimi,Diyanet Vakf Yay.,Ankara 1994,s.99. Karaca, s.192. 186 Fowler, man Bilincin Evreleri, s.95. 187 Karaca, s.192. 188 Osmanolu, s.84. 189 Karaca, s.192193. 190 Kerim Yavuz, ocuktaDini Duygu ve Dncenin Gelimesi, Diyanet leri Bakanl Yay.,Ankara1983.

44

d) Terkibi - Geleneksel nan ( lk ergenlik) Bu evre genellikle ilk ergenlikte ekil alr.191 Kiilik bunalmlarnn ortaya kmas bu devreye denk gelmektedir. Bir kiilii benimsemeye balayan birey iin kariyer ve kiisel ilikiler nemli hale gelir. Birey iin nemli olan kiilerin grleri iselletirilip kiiselletirilerek inan ve deerler aratrlabilir. Bireyin tanryla ilikisinde biimsel ameli dnceyle ilgili soyut fikirlere gven sz konusudur.192 Olaylara bakalarnn bak asndan bakabilme yetisinin daha da gelitii bu devrede, henz bamsz bir ekilde deerlendirilmeden edinilen deerler yer almakta ve kii perspektiflere uyum gsterme balamnda conformist (uymac) zellikler sergilemektedir. Fowlere gre bu evre, ergenlik dnemine karlk gelse de, din geliim asndan birok yetikinin btn dindarln karakterize edebilecek zelliktedir. Piagetin formel ilem aamasnn ilk dnemine tekabl eden bu evre, Kohlbergin kiiler aras uyum evresine karlk gelmektedir.193 e) Bireysel Dnmeye Dayal nan Basama (Son Ergenlik/Gen Yetikinlik) Bu dnemde birey, hayatn kurgulad ve ekillendirdii inan ve deerleri sorgulamakta, tecrbe etmekte ve yeniden yaplandrmaktadr. Bu deer ve inanlar, irdelenmeden, dnlmeden ve eletiriye tabi tutulup sorgulanmadan kabul edilmekten ziyade, ak ve kesin bir ekilde bilinli olarak seilmi ve eletiri szgecinden geirilmi ballklardr.194 olarak isimlendirmitir. 195 Dtaki otoriteden iteki otoriteye ynelen birey, eletirel bir bak asndan inan ve deerlerini yeniden ina ederek bilinli bir ynlendirici ego ortaya koymaktadr. Burada kimlik, bir nceki basaman aksine artk kendine zg bir hal alarak btn iliki ve rollere sahip olan ve onlar ynlendiren orijinal bir ben
191 192 193 194 195

John Westerhoff inan geliimi teori uyarlamasnda

bireyletirici yanstc evrenin bu zelliini sahiplenilmi iman (owned faith)

Karaca, s.193. Mehmedolu- Adem Aygn, James W.Fowler ve nan Geliimi Teorisi, s.127. Karaca, s.193. Mehmedolu- Adem Aygn, James W.Fowler ve nan Geliimi Teorisi, s.127. Fowler, man Bilincin Evreleri, s.98.

45

oluturmaktadr.

196

Ayrca bu evredeki inancn bir fiil ego istenci vardr. Benlik,

kiinin kim olduunu eitli tanmlamalardan elemeler yaparak netletirmektedir. E nezdinde, aile nezdinde vb kiilerin nezdinde kim olduuna dair sorulara cevap aranmaktadr. Bireyselletirici- yanstc evrenin grevi, btn bu rol ilikilerini ynlendiren ve sahip olan ama yine de hi birisiyle tek bana tanmlanamayan beni, bir fiil egoyu yerine koymaktr.197 Piagetin tam soyut ilemi, Kolbergin, sosyal sistemin devam eilimi olan 4.aamasna tekabl eden bu evre, ergenliin son dneminde balayp, 3040 yalarna kadar devam etmektedir. 198 f) Birletirici nan ( Orta Ya ve Sonras ) Hayatn ortasnda veya daha sonrasnda bu evre ortaya kmaktadr. Bu evrede hayattaki ztlklar ve kutupluluklar btnlemektedir. Burada, birey kendine ve teki geleneklere ait sembol, hikaye, metafor ve mitleri yeniden deerlendirir ve yaplandrr. Bu evrede sembollerin arm gleri vardr. Semboller, zaman ve mekn asndan grecelii de hakimdir.199 Fowlere gre, Piagetin formel / soyut ilemsel aamasnn diyalektik dnceye kadar uzamasn gerektiren bu evre, Kohlbergin sosyal kontrat aamasnn sonuna ve evrensel etik aamasnn balangcna tekabl etmektedir.200 Orta ya ve sonras, lkemizde Kyl ve Klavuzun almalarnda201 geliimsel olarak ele alnmtr. tek anlama

indirgenmeyerek sembollerin arka planlar gzetilir. Ayrca bu evrede sembollerin,

Mehmedolu- Adem Aygn, James W.Fowler ve nan Geliimi Teorisi s.127. Fowler, man Bilincin Evreleri, s.99. 198 Karaca, s.194. 199 Acar, s.58. 200 Karaca, s.195. 201 Mustafa Kyl, Yetikin Din Eitimin Teorik Temelleri, Ett Yay, Samsun 2000;M.Akif Klavuz, Yalanma Dnemi ve Din Eitimi, Arasta Yay., Bursa 2003.
197

196

46

g) Evrenselletirici nan Bu basamaa ulaan birey, adalet ve sevgiyi etkinletirir. Bask ve ikenceyi alt etmek iin, hayatn anlam ve tanrnn gc ile birleme srecini yaar. Fowler, az saydaki insann bu aamaya kabileceini iddia eder. nancn bu noktasna ulaan kiiler, toplumun huzuru iin kurtarlm blgeler olutururlar.202 Bu bireyler, hem zgrletiren ve hem de tehdit eden kimseler olarak tannrlar; sevgi ve adalete daima evrenselletirici ve kuatc ballk zellii gsterirler. Bu evre, benliin merkezden ayrlma srecini temsil etmektedir. Bu evreye ulaan kiilere, tanrnn bak asyla zdelemi insanlar tabiri kullanlr. Burada benlik deersizlememekte, benlik tanrnn btn evreni seviine ve deerlendiriine katlmaktadr.203Fowler, bu evredekilere Mahatma Gandi, Martin Luther King, Mother Teresa, Abraham Heschel, Thomas Metron gibi insanlar rnek gstermitir. Bu evrenin Piaget sisteminde karl bulunmamaktadr. Kohlberg sisteminde ise bu evre gelenek tesinde ilave bir evreye kabaca uymaktadr.204 Fowlerin 359 kiiyle yapm olduu yar klinik mlakatlarn muhteva analizleri, kronolojik ya ile inan evreleri arasndaki ilikinin ilk ocukluk dneminde hemen hemen beklenildii eklinde ortaya ktn gstermitir. 06 ya ocuklarnn %88 nin 1.aamada, %12 sinin ise 1 ile 2. aama arasnda gei dneminde olduu tespit edilen bu almada 712 ya grubunun %72 den fazlasnn 2.evrede olduu grlmtr.712 ya grubunun %17 civarndaki bir blmnn 2 ile 3 arasnda gei dneminde olduu grlen aratrmada yine bu grubun yaklak %10 u ise ayn evrede kalmtr. Aratrmaya gre 13-20 ya grubunun %50si 3.aamada %28i, 3 ile 4 arasnda gei dnemindedir. 21-30 ya grubunun, % 40 4.aamada, %33 ise 4 ile 5.aamalar arasnda gei dnemindedirler. Daha kk yzdeliklerdeki baz denekler ise bu aamaya yakn dier evrelerdedir.205

202 203

Mehmedolu-Adem Aygn, James W.Fowler ve nan Geliimi Teorisi, s.128. Fowler, man Bilincin Evreleri, s.101. 204 Karaca, s.196. 205 Karaca, s.196197; Ok, s.117.

47

2.BLM YNTEM VE ARATIRMA

48

1. PROBLEM VE YNTEM Bu aratrmann problemi, lkemizde 1320 ya aralndaki genlerin hangi inan geliim dzeylerinde olduklarn James W.Fowlern inan geliim teorsine (GT) gre tespit etmektir. Aratrmann genel probleminin altnda u alt problemler tespit edilmitir: 1-James Fowler'in inan geliimi modelinin evrensellii ve lkemizde uygulanabilirlii ne dzeydedir. 3-nan geliimi asndan Trk insannn ya aralklarna bal olarak evrensel ve yerel geliim zellikleri nelerdir? 4-nan geliimi konusunda evrensel ve yerel deerler var mdr, varsa bunlar nasl ekillenmektedir? Bu aratrmada Fowlerin hazrlad grme sorular mlakat (grme) teknii kullanlarak ilgili ya grubundaki bireylere sorulmutur. Grmeci ve katlmcnn var olduu mlakat tekniinde grmeye katlanlarn saysna gre grmeler bireysel ve grupa grme eklinde ayrma tabi tutulmaktadr. kullanlmtr.206 Szl iletiim yoluyla veri toplama teknii olan grmede aratrmac karlat her karanlk noktay, annda soraca sorularla aydnlatma imknna sahip207 olduu iin bu almann grme safhasnda da grmecinin neyi kastettiinin anlalmad yerlerde sorular sorularak konunun anlalmas istenmitir. Mlakatlar Fowlerin zmleme yntemine gre deifre edilmitir. Bu almada grmeci ile kaynak kii dnda kimsenin bulunmad ve kiiye zel bilgilerin yer ald bireysel grme teknii

zmlemeye ses kaytlarnn detayl olarak yazya geirilmesiyle balanmtr. Mesel katlmc ifadeleri arasnda ksa bir sre duraklamsa; iki nokta (..) ile gsterilmitir.
206 207

Zeki Aslantrk, Sosyal Bilimler iin Aratrma Metod ve Teknikleri, FAV Yay,, stanbul 1999,s.118. Aslantrk, s.117.

49

Eer uzun bir duraklama yapmsa; bu, nokta ile () gsterilmitir. Mlakatn bilgisayar kaytlarnda soru ifadeleri siyah puntolarla; aratrmacnn sorularn dnda kapal olan yerleri aydnlatmak amacyla sorduu sorular da italik olarak gsterilmitir. Bu balamda grme teknii, inan geliimi teorisi erevesinde yrtlen bu aratrmann zellii gerei, kullanlabilecek elverili bir tekniktir. Ayrca bu almada kullanlan grme teknii, Fowlernn gelitirdii inan geliimi teorisi balamnda yaplandrlm bir zellie sahiptir. Aratrmada Fowlerin hazrlad sorularn 24 katlmclara yneltilmitir. Katlmclara bu sorularn haricinde tez danmannn da onayn alnarak 13 soru daha yneltilmitir. Bu sorular deifre edilerek deneklerin hangi inan basamanda olduklar noktasnda veri salamtr. Bu sorulardan ; Hayat ekillendiren Motifler blmnde 2. soruya; a) Din eitimini nereden aldn? Sence yeterli mi? Cuma veya vakit namazlarna camiye gider misin? b) Bilim ve din neden vardr? Birbirleriyle atrlar m? rnein renim hayatnzda derslerdeki bilimsel eyler inanlarnzla kimi zaman atyorlar m? sorular eklenmitir. 2. likiler blmnde 3. soruya; a) Toplum iersinde kendinize kar olumlu bir kiilik algsna sahip olduunuzu syleyebilir misin? Kendini ie yaramaz olarak grdn zamanlar oldu/yor mu? Bu durumlarda size yardmc kii, gurup ve inanlar var m? b) Futbol, camii, kltrel derneklerle ilgilenir misin? Faaliyetler konusunda dncelerin neler? c) Komularnzla ilikileriniz nasl? Onlar hemehrileriniz mi? Nasl insanlar? d) Tv, gazete, dergi gibi yaynlar takip ediyor musun? En ok hangi programlar seviyorsun? Din programlar sizi etkiliyor mu? sorular eklenmitir. 3. Din blmnde 2. soruya; a) Ahiret ve kyamet denince sende ne gibi bir arm yapyor? b) Cennet ve cehennemle ilgili neler syleyebilirsin? Cennet ve cehennem kimler iindir? Cehennemden korkuyor musun? sorular eklenmitir. Yine 4.soruya; a) slamn be artndan biri olan hac ibadeti hakknda neler biliyorsun? Mslmanlar niin hacca giderler. hram, tavaf, eytan talama ve kurban kesme ibadetlerini kadn erkek kark niin birlikte yaparlar? b) Oru tutar msn ve orucun anlam nedir? c) Namaz klar msn ve neler hissedersin? sorular eklenmitir. Son

50

olarak 8. soruya; a) Dinleraras diyalog ve medeniyetler atmas kavramlar hakknda ne dnyorsun? b) Dnyadaki politikayla ilgileniyor musun? u an dnyann problemleri hangi politik grle zlebilir? sorular eklenmitir. 29 katlmcyla yaplm bireysel grmeler, bireysel farkllklar olmakla beraber ortalama 50 dk. srmtr.

2. ARATIRMANIN MODEL Bir aratrmada model dendiinde aratrmann konusunu tayinden sonularn sunulmasna kadar geen sre kastedilmektedir.208 Fowler ve ekibi, "nan Geliimi Mlakat" vastasyla, inan geliiminin yedi boyutuyla alakal olarak, konuma ierisinde hayat ve hayat tecrbelerini, onlar ekillendiren temel unsur ve deerleri de belirlemek zere, kk ocuklardan balayarak yal kuaklara kadar yaklak 400 kiiyle 7 yl sresince mlakatlar yapmlardr. Bu mlakatlar, kiinin izni alnarak, sonradan analiz edilmek zere kasetlere kaydedilmitir. Sohbet havas ierisinde geen bu mlakatlarda, mlakatn, mlakat yaplan kiiler tarafndan srdrlmesi mmkn olmadnda sonlandrlabileceine dair garanti verilir. Mlakatlar yapld ekilde anonim olarak kalrlar ve bilimsel almalarda alntlanabilirler. James W. Fowlern inan geliimi teorisi (GT) temel alnarak 1320 ya aralndaki genlerin inan geliim basamaklarn tespit edilmek amacyla yaplan bu aratrmada mlakat teknii kullanlmtr. Grmenin nasl ve ne ekilde yrtlecei ya da nasl analiz edileceine dair prosedr, inan geliimi teorisine dair hazrlanan bir el kitabndan yararlanlarak yaplmtr.209

208 209

Aslantrk, s.39 James W. Fowler, H. Streib, B. Keller, Manel For Faith Development Research, 2004, p.1721, 2729,65

51

Fowlern inan geliim teorisinde inan, yedi boyut ierisinde yapsal olarak birbirine gemitir. Fowlerdeki aamalar birbirinden zihindeki yapsal btnle gre ayrlmaktadr. nan, her bir basamakta yedi boyutun birbiriyle iliki ierisinde gstermi olduu ortalama performansn sonucudur. Grmelerin deifrelerinden sonra katmclarn ina geliim dzeyleri bu boyutlarn ortlamas alnarak bulunmutur. Bu aratrmada, sadece ya faktr gznne alnm, inan geliimi yalara gre incelenmitir.

3. EVREN VE RNEKLEM Aratrmann evrenini, stanbul ilindeki 1320 ya arasndaki katlmclar oluturmaktadr. Aratrmann rneklemi tesadfi rneklem yntemiyle seilmi 13- 20 ya aralndaki 8 erkek ve 21 kadndr. rneklem grubunda, 13-20 ya aralndaki tm yalara ulalmaya allmtr.

4. ARATIRMAYA KATILANLARIN NTELKLER Aratrmamzdaki katlmclar, ruh sal asndan problemi olmayan, Mslman olan, Trkiye Cumhuriyeti vatanda olan ve Trkiyede yaayan, normal ilikilerini srdrebilen ve hayatnn bir ksmnda rgn eitim grm ve grmekte olan kiilerdir. Aratrmamzda katmclar, 8 erkek ve 21 kadndn olumakta olup toplam 29 kiidir. Aratrmamzda isimler deitirilmi, kurum adlar ve ahs adlar aratrmann gvenilirlii gerei saklanmtr. Yine aratrmada katlmclarn ya, eitim dzeyi bakmndan farkl olmasna zen gsterilmitir.

52

5. UYGULAMA Mlakatlar uygulanmaya balamadan nce Fowler ve arkadalarnn aratrmaclar iin gerekli grdkleri dkman, ses kayt cihaz gibi ara gereler temin edilmitir.210 Daha sonra pilot bir almayla baladmz mlakatlar esnasnda eksikler tamamlanarak aratrmann verimlilii arttrlmaya allmtr. Mlakatlar 1320 ya aralndaki kiilere uygulanmtr. Katlmclara mlakata balamadan nce aratrmadaki sorularn ka tane olduu sylenmi ,katlmclarn kendilerini rahat hissedebilecei birebir ortamlar tercih edilmitir.Katlmclara kimliklerin saklanaca bilgisi verildikten sonra, katlmclarladaha rahat mlakat yaplmtr.Ayrca mlakat esnasnda katlmc, zorlamaya tabi tutulmakszn gnl rahatlyla mlakata katlmtr.Mlakata devam etmek istemeyen, zorlanmam ve mlakatlardan yarda kalanlar olmutur.Bylece eitli denemeler yaptktan sonra tam ve gzel mlakatlara ulalmtr.Bu da uzun bir sreci almtr.Katmlmclara ulama konusunda eitli mekanlara gidilmi katlmclarn belli bir evrden olmamasna dikkat edilmitir.Grme sresi katlmcnn performasna gre deimitir.Mlakat esnasnda anlalmayan yerler hemen katlmcya annda sorulmutur.Ayrca katlmcnn grlerinin ynlendirilmemesi amacyla katlmcnn olumlu ya da olumsuz hibir gr mlakat esnasnda deerlendirmeye tabi tutulmamamtr.

6.VERLERN TOPLANMASI VE YORUMLANMASI Aratrmada mlakatlar bizzat aratrmac tarfndan yaplmtr.Mlakatlar Fowlerin zmleme yntemine gre deifre edilmitir. zmlemeye ses kaytlarnn detayl olarak yazya geirilmesiyle balanmtr. Mesel katlmc ifadeleri arasnda ksa bir sre duraklamsa; iki nokta (..) ile gsterilmitir. Eer uzun bir duraklama yapmsa; bu, nokta ile () gsterilmitir. Mlakatn bilgisayar kaytlarnda soru ifadeleri siyah puntolarla; aratrmacnn sorularn dnda kapal olan yerleri aydnlatmak amacyla sorduu sorular da italik olarak gsterilmitir.

210

Fowler, H. Streib, B. Keller, Manel For Faith Development Research, p. 1517

53

Mlakatlarn deifrelerinden sonra Fowler tarafndan hazrlanan ve aamalarn boyutlarna iaret eden skorlama ktlarndan faydanlmtr. Boyutlarn tespiti Fowler tarfndan tespit edilen zihinsel performans biimlerine( 1-Akl yrtme biimi. 2Bakalarnn bak asndan bakma dzeyi. 3-Ahlak yarglama biimi. 4-Sosyal grubun snrlarn izme tarz. 5-Baland otorite tr. 6-Dnyay ahenkle alglama yetenei. 7-Sembolleri deerlendirme biimi.)211 gre deerlendirilmitir. Boyutlarn tespitinden sonra hepsinin aritmetik ortalamas alnm ve btn katlmclarn mlakatlarna bu yntem uygulanmtr. Sonunda katlmcnn hangi inan aamasnda olduu tespit edilmitir.

211

Ok, s.117.

54

3. BLM BULGULAR VE DEERLENDRME

55

BULGULAR VE DEERLENDRME 1. nan Geliimi Skorlama Analiz izelgeleri Bu ksmda katlmclarmzn tamamna ait inan geliim basamaklarn gsteren izelgeler tek tek sunulacaktr. Bu izelgelerin ncesinde genel bir bak salayabilmek iin aratrmac tarafndan hazrlanan katlmclarn tek bir listede birletii inan geliim mlakat sonularna gre katlmclarn basamak ortalamalarn gsterir izelge sunulacaktr.

56

NAN GELM MLAKATI SONULARINA GRE DENEKLERN BASAMAK ORTALAMALARINI GSTERR ZELGE SIRA YA CNSYE BASAMAK NO TAKMA AD T MESLEK ORTALAMASI 1 Ayegl 13 K renci 2,6 2 Betl 15 K Ev kz 2,9 3 Cneyt 16 E renci 2,9 4 ala 13 K renci 2,9 5 Duygu 13 K renci 2,9 6 Esma 14 K renci 2,9 7 Ece 14 K renci 3 8 Elif 18 K renci 3,2 9 Gamze 19 K i 3,3 10 Hatice 14 K renci 3 11 lknur 13 K renci 2,7 12 Lokman 18 E renci 3 13 Meltem 14 K renci 2,9 14 Nergis 18 K renci 3 15 zge 13 K renci 2,7 16 Pnar 14 K renci 2,5 17 Ramazan 13 E renci 2,8 18 Serpil 15 K renci 3 19 eyma 17 K renci 3,4 20 Uur 18 E siz 3 21 Glen 17 K renci 3,0 22 Tamer 15 E renci 3 23 Deniz 18 K renci 3,2 24 smail 18 E nv. rencisi 3 25 Aykut 18 E i 3,2 26 Fatma 13 K renci 3 27 mmglsm 17 K renci 3,3 28 Muhammet 15 E renci 3 29 Bra 14 K renci 2,4

57

Ayegl- Ya (13) Interview ID#

Themes / A/Form of logicMantk biimi Interview Questions Breakthrough Crises Changes in self Decisions

Rater (ID)
Scoring Criteria 1 Olaylar sebeplere dayanr Otorite alan aile Aile stedii gibi deikenleri kontrol edemiyor Geni toplum yeleri Otorite alan kitaplar Problem birok ynden zlr Geleneksel deer Geleneksel deer

0 8 16 2,6 frequency of s sum

Stages 2 3

0
Number of codings

2,0 2,0 2,0 3,0 2,3 2,0 2,0 2,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 2,0 2,0 2,3 2,0 3,0 3,0 2,7 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 2,6
0 8 16

B/Perspective taking (perspektif C/Form of Moral Judgment-Ahlaki Yarg

Current relationships Parents Right action Sin Evil Religious conflicts M arker events Changes in relationships Groups Your life meaning Beliefs Always right M ature faith Purpose of human life Death Religious Person Image of God Harmony Symbols, Rituals Spiritual discipline

D/Social awarenessSosyal

Sosyal onaylanm figr ekirdek grup Geni toplum yeleri Kendine has ihtiyalar Geleneksel deer Kiisel tercih Kiisel karizma nanlar kritik edilmiyor Geleneksel deer nanlar kritik edilmiyor Antropomorfik deil Duygular oturucu Sembol analizi yok Kritik analiz yok

G/Symbolic Function -Simgesel ilev

F/Form of World Coherence-Dnya Ahengi

E/Locus of authority

Summary Stage Average

Frequency of S tage Assignemnt
Total Numbe r of C odings

Tablo 1. nan Geliim Mlakat Sonucuna Gre Ayegle Ait Basamak Ortalamasn Gsterir izelge

58

Betl-Ya(15) Interview ID#

Themes / Interview Questions Breakthrough Crises Changes in self Decisions Current relationships Parents Right action Sin Evil Religious conflicts Marker events Changes in relationships Groups Your life meaning Beliefs Always right Mature faith Purpose of human life Death Religious Person Image of God Harmony Symbols, Rituals Spiritual discipline

Kriterler Rater (ID)

Scoring Criteria 1 Yok Felsefi manada dnce retimi yok Arkada evresi Gzlemden sonu karma Kiiler aras iliki Kendi istekleri n planda Kardakilerin beklentilerine cevap verme Karmak eletiri yok Duygusal ve kiisel yarglama Kiisel yarglma Duygusal ba Aile Grup fikri Romantik grme Dierleriyle kyaslama D grn ve ekilcilik likisel merkezli nanlarn kritik etmez Duygular ile onaylama Kritik edilmi fikir yok Kritik analiz yok arm gc var Kritik analiz yok Kritik analiz yok

0 2 21 frequency of s
Stages 2 3

2,9 sum

0
Number of codings

A/Form of logicMantk biimi

3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 2,0 2,5 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 2,0 3,0 2,7 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 2,9
0 2 21

G/Symbolic Function -Simgesel ilev

F/Form of World Coherence-Dnya Ahengi

E/Locus of authorityOtorite Oda

D/Social awarenessSosyal

C/Form of Moral Judgment-Ahlaki Yarg

B/Perspective taking (perspektif

Summary Stage Average

Frequency of Stage Assignemnt
Total Number of Codings

Tablo.2 nan Geliim Mlakat Sonucuna Gre Betle Ait Basamak Ortalamasn Gsterir izelge

59

Cneyt-Ya(16) Interview ID#

Themes / Interview Questions Breakthrough Crises Changes in self Decisions Current relationships Parents Right action Sin Evil Religious conflicts Marker events Changes in relationships Groups Your life meaning Beliefs Always right Mature faith Purpose of human life Death Religious Person

Kriterler Rater (ID)

Scoring Criteria 1 Eletirel dnmesine neden olan olay Problemin birok yoldan zm Realite ve fantazinin karm Problemin birok yoldan zm Kiiler aras iliki Snrl ekilde empati Basit ahlaki grecelik Kiisel uyum Toplumun devam Uzlaya deer verme Duygusal ba kili ilkilker D grn esas alnm Eletirilmemi kavram Yakn aile otorite kayna nanlarn kritik etmez Deer ynelimi kiiler aras Deer ynelimi kiiler aras nanlarn kritik etmez Dnya grn duygular temellendiriyor Tanr sembol antropomorfik deil Duygu Sembolleri gzden geirmez Dini sembollerin yorumlar geleneksel

0 2 22 frequency of
Stages 2 3

2,9 sum

0
Number of codings

A/Form of logicMantk biimi

3,5 3,0 3,0 3,0 3,1 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 2,0 2,6 3,0 2,0 3,0 2,6 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 2,9
0 2 22

G/Symbolic Function Simgesel ilev

F/Form of World Coherence-Dnya Ahengi

E/Locus of authorityOtorite oda

D/Social awarenessSosyal

C/Form of Moral Judgment-Ahlaki Yarg

B/Perspective taking (perspektif

Image of God Harmony Symbols, Rituals Spiritual discipline

Summary Stage Average

Frequency of Stage Assignemnt
Total Number of Codings

Tablo.3 nan Geliim Mlakat Sonucuna Gre Cneyte Ait Basamak Ortalamasn Gsterir izelge

60

ala-Ya(13) Interview ID#

Themes / Interview Questions Breakthrough Crises Changes in self Decisions

Kriterler Rater (ID)

Scoring Criteria 1 Toplum Yok Felsefi manada dnce retimi yok stedii edemez gibi deikenleri konrtol

0 2 21 frequency of
Stages 2 3

2,9 sum

0
Number of codings

B/Perspective A/Form of logic-Mantk taking biimi (perspektif

3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 2,0 3,0 3,0 2,7 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 2,0 3,0 3,0 3,0 2,8 2,9
0 2 21

Current relationships Parents Right action Sin Evil Religious conflicts Marker events Changes in relationships Groups Your life meaning Beliefs Always right Mature faith Purpose of human life Death Religious Person Image of God Harmony Symbols, Rituals Spiritual discipline

Onaylanan grup sel Sistemli bir dnme yok Toplumun devam Duygusal yarglama Uzla Olaylar hikayelendirme Sosyal evrenin gc Grup deerleri Geleneksel deer Geleneksel deer Karmak eletiri yok Kiisel karizma Dini sembolerin geleneksel yorumu Geleneksel yorum Geleneksel deer Literal yorumlama Sembollerin arm gc Dal otorite Geleneksel deer

G/Symbolic Function -Simgesel ilev

F/Form of World Coherence-Dnya Ahengi

E/Locus of authorityOtorite Oda

D/Social awarenessSosyal

C/Form of Moral Judgment-Ahlaki Yarg

Summary Stage Average

Frequency of Stage Assignemnt
Total Number of Codings

Tablo.4 nan Geliim Mlakat Sonucuna Gre alaya Ait Basamak Ortalamasn Gsterir izelge

61

Duygu-Ya(13) Interview ID#

Themes / Interview Questions Breakthrough Crises Changes in self Decisions Current relationships Parents

Kriterler Rater (ID)

Scoring Criteria 1 Duygular coturucu nanlaryla ilgili eletirel dnmesi Felsefi manada dnce yok Sistematik dnemez Aile nanlaryla ilgili eletirel dnmesi

0 3 19 frequency of s
Stages 2 3

2,9 sum

0
Number of codings

A/Form of logicMantk biimi

3,0 3,5 3,0 3,0 3,1 2,0 3,5 2,8 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 2,0 2,7 2,0 3,0 2,5

C/Form of Moral B/Perspective Judgment-Ahlaki taking (perspektif Yarg edinimi)

Right action Sin Evil Religious conflicts Marker events Changes in relationships Groups Your life meaning Beliefs Always right Mature faith Purpose of human life Death Religious Person Image of God Harmony Symbols, Rituals Spiritual discipline

Duygusal ve kiisel yarglama Karmak eletiri yok Kiisel yarglama Uzlaya deer verme Aile sel Mevcut aile Aile Yok Basit ahlaki grecelik Yok Dsal otorite ve duygu Dsal otorite ve duygu Kritik edilmi fikir yok Duygular coturucu Duygular coturucu Duygular coturucu Kritik analiz yok

F/Form of World Coherence-Dnya Ahengi

E/Locus of authorityOtorite Oda

D/Social awarenessSosyal

3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 2,9
0 3 19

G/Symbolic Function -Simgesel ilev

Summary Stage Average

Frequency of Stage Assignemnt
Total Number of Codings

Tablo.5 nan Geliim Mlakat Sonucuna Gre Duyguya Ait Basamak Ortalamasn Gsterir izelge

62

Esma-Ya(14) Interview ID#

Themes / A/Form of logicMantk biimi Interview Questions Breakthrough Crises Changes in self Decisions Current relationships Parents Right action Sin Evil Religious conflicts M arker events Changes in relationships Groups Your life meaning Beliefs Always right M ature faith Purpose of human life Death Religious Person Image of God Harmony Symbols, Rituals Spiritual discipline

Kriterler Rater (ID)

Scoring Criteria 1 Duygular oturucu Sebep-sonu likisel merkezli Sebebep- sonu Aile Karlkl ve isel Drstlk Drstlk Karmak eletiri yok Ahlaki grecelik M evcut aile Kiisel karizma Deerler Felsefi manada dnce retimi yok Fantezi ile realite karm Ahlaki grecelik Kiisel karizma Geleneksel deer Geleneksel deer rtk dnce Hisleri harekete geirici Duygular harekete geirici arm gc Duygusal ba

#BAV! frequency of s
Stages 2 3

sum
Number of codings

3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 2,0 3,0 2,5 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 2,0 3,0 3,0 2,7 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 2,9
0 2 22

G/Symbolic Function -Simgesel ilev

F/Form of World E/Locus of Coherence-Dnya authority-Otorite Ahengi Oda

D/Social awarenessSosyal

C/Form of Moral Judgment-Ahlaki Yarg

B/Perspective taking (perspektif

Summary Stage Average

Frequency of S tage Assignemnt

Tablo6. nan Geliim Mlakat Sonucuna Gre Esmaya Ait Basamak Ortalamasn Gsterir izelge

63

Ece-Ya(14) Interview ID#

Themes / A/Form of logicMantk biimi Interview Questions Breakthrough Crises Changes in self Decisions Current relationships Parents Right action Sin Evil Religious conflicts M arker events Changes in relationships Groups Your life meaning Beliefs Always right M ature faith Purpose of human life Death Religious Person Image of God Harmony Symbols, Rituals Spiritual discipline

Kriterler Rater (ID)

Scoring Criteria 1 Yok Dsal otorite Felsefi manada dce retimi yok stedii gibi deiiklik yapamaz M evcut aile Sabit ve tutucu M oral yarglar davranlara etki etmi Karmak eletiri yok Kiisel uyum Uzlaya deer verme Gruptaki pozisyon Kiisel karizma Eletiri yok Aile Grup uyumu Bizim gibi olmayanlar Yeterli cevap yok Dal otorite ve duygu Duygular Duygular Geleneksel yorum Duygular harekete geirici Sembolleri gzden geirmez Sembolleri gzden geirmez

0 4 18 2,8 frequency of s sum

Stages 2 3

0
Number of codings

3,0 3,0 3,0 3,0 2,0 3,0 2,5 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 2,0 2,7 2,0 3,0 2,0 2,3

F/Form of World Coherence-Dnya Ahengi

E/Locus of authorityOtorite oda

D/Social C/Form of Moral awarenessJudgment-Ahlaki Yarg Sosyal

B/Perspective taking (perspektif

3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 2,8
0 4 18 0

G/Symbolic Function -Simgesel ilev

Summary Stage Ave rage

Frequency of S tage Assignemnt
Total Numbe r of C odings

Tablo.7 nan Geliim Mlakat Sonucuna Gre Eceye Ait Basamak Ortalamasn Gsterir izelge

64

ElifYa(18) Interview ID#

Themes / A/Form of logic-Mantk biimi Interview Questions Breakthrough Crises Changes in self Decisions

Kriterler Rater (ID)

Scoring Criteria 1 Eletirel dnmesi Yok Kendine ters gelen bak asn dlama Deikenleri istedii ekilde kontrol yok Arkada evresi Fikir retme yok Toplum M oral yarglar Duygusal yarglama Dsal otorite Kkl deiiklik Kiisel karizma Dierleriyle kyaslama Otorite ok boyutlu Sosyal evre Ters bak alarn dlama Kiisel karizma Geleneksel yorum Dini sembollerin geleneksel yorumu Dsal otorite Duygular harekete geirici Duygular harekete geirici Fikirle ilgilenme yok Fikirleri aktarma

frequency of stage a sum

Stages 2 3 4

3,5 3,0 3,0 3,2 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 4,0 3,3 3,5 3,0 3,0 3,2 4,0 3,0 3,0 3,3 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 4,0 3,3 3,2
0 0 20 3

B/Perspective taking (perspektif C/Form of Moral Judgment-Ahlaki Yarg D/Social awarenessSosyal E/Locus of authorityOtorite Oda F/Form of World Coherence-Dnya Ahengi G/Symbolic Function -Simgesel ilev

Current relationships Parents Right action Sin Evil Religious conflicts M arker events Changes in relationships Groups Your life meaning Beliefs Always right M ature faith Purpose of human life Death Religious Person Image of God Harmony Symbols, Rituals Spiritual discipline

Summary Stage Average

Frequency of S tage Assignemnt
Total Numbe r of C odings

Tablo.8 nan Geliim Mlakat Sonucuna Gre Elife Ait Basamak Ortalamasn Gsterir izelge

65

GamzeYa(19) Interview ID#

Themes / A/Form of logicMantk biimi Interview Questions Breakthrough Crises Changes in self Decisions Current relationships Parents Right action Sin Evil Religious conflicts M arker events Changes in relationships Groups Your life meaning Beliefs Always right M ature faith Purpose of human life Death Religious Person Image of God Harmony Symbols, Rituals Spiritual discipline

Kriterler Rater (ID)

Scoring Criteria 1 Gzlemledii sonutan karm Dsal otorite ve duygu Fantezi realite karm Deneyler yapabilir Kiisel karizma sel Ahlaki grecelik Dsal otorite Dsal otorite Dsal otorite Ayrmcla eimli Grup deerleri Ayrmcla eimli Otorite dsal Dsal otoritelere teslimiyet Kiisel ilikiler Duygular,d grn Dinin geleneksel yorumu Dinin geleneksel yorumu Dal otorite ve duygular Duygular harekete geirici Hisleri harekete geirici Fikirleri aktarma Kritik analiz yok

frequency of stage a sum

Stages 2 3 4

3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 4,0 4,0 4,0 3,8 4,0 3,0 4,0 3,7 4,0 3,0 3,0 3,3 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 4,0 3,0 3,3 3,3
0 0 17 7

G/Symbolic Function -Simgesel ilev

F/Form of World Coherence-Dnya Ahengi

E/Locus of authorityOtorite Oda

D/Social awarenessSosyal

C/Form of Moral Judgment-Ahlaki Yarg

B/Perspective taking (perspektif

Summary Stage Average

Frequency of S tage Assignemnt
Total Numbe r of C odings

Tablo.9 nan Geliim Mlakat Sonucuna Gre Gamzeye Ait Basamak Ortalamasn Gsterir izelge

66

Hatice-Ya ( 14) Interview ID#

Themes / A/Form of logicMantk biimi Interview Questions Breakthrough Crises Changes in self Decisions Current relationships Parents Right action Sin Evil Religious conflicts M arker events Changes in relationships Groups Your life meaning Beliefs Always right M ature faith Purpose of human life Death Religious Person Image of God Harmony Symbols, Rituals Spiritual discipline

Kriterler Rater (ID)

Scoring Criteria 1 Felsefi bir dnce retimi yok Sebep -Sonu mant Sebep -Sonu mant Edinilmi benlik Biresel ve somut perspektif Karlkl ve isel Duygusal ve kiisel bir yarglama Kiisel yarglama Tanmlanmam deer Basit ahlaki grecelik M evcut aile Sosyal grubun bak as Grup fikrini aklar ifade Geleneksel otorite Duygular etkili Otorite dal Bak asn duygularyla onaylar Tanmlanmam deer Tanmlanmam deer Geleneksel deer Duygular harekete geirici Dugu ve hisleri harekete geirici Sembollerin kritik analizi yok Sembollerin kritik analizi yok

0 1 22 1 3,0 frequency of stage a sum

Stages 2 3 4

3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 2,0 3,0 3,0 2,7 3,0 3,0 4,0 3,3 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0
0 1 22 1

G/Symbolic Function -Simgesel ilev

F/Form of World Coherence-Dnya Ahengi

E/Locus of authorityOtorite Oda

D/Social awarenessSosyal

C/Form of Moral Judgment-Ahlaki Yarg

B/Perspective taking (perspektif

Summary Stage Average

Frequency of S tage Assignemnt
Total Numbe r of C odings

Tablo.10 nan Geliim Mlakat Sonucuna Gre Haticeye Ait Basamak Ortalamasn Gsterir izelge

67

ilknur- Ya(13) Interview ID#

Themes / A/Form of logicMantk biimi Interview Questions Breakthrough Crises Changes in self Decisions Current relationships Parents Right action Sin Evil Religious conflicts M arker events Changes in relationships Groups Your life meaning Beliefs Always right M ature faith Purpose of human life Death Religious Person Image of God Harmony Symbols, Rituals Spiritual discipline

Kriterler Rater (ID)

Scoring Criteria 1 Sembollerin arm gc Yok Somut dnyaya odaklanan bilin ok sert eletiriye ak deil Aile ile iliki Karlkl ve isel Karmak eletiri yok Karmak eletiri yok Karmak eletiri yok Kiisel ve duygusal eletiri Hikaye biimleri retmenler Grup bilinci Aile ve tipik evre Dini sembolerin yorumlar Kiisel iliki Kiisek karizma Duygular Geleneksel yorum Dal otorite Duygular harekete geirici Geleneksel yorum Geleneksel yorum Kritik analiz yok geleneksel

0 5 18 frequency of s
Stages 2 3

2,7 sum

3,0 2,0 3,0 2,7 2,0 3,0 2,5 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 2,0 2,0 3,0 2,3 2,0 3,0 3,0 2,7 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 2,7
0 5 18

G/Symbolic Function -Simgesel ilev

F/Form of World E/Locus of Coherence-Dnya authority-Otorite Ahengi Oda

D/Social awarenessSosyal

C/Form of Moral Judgment-Ahlaki Yarg

B/Perspective taking (perspektif

Summary Stage Average

Frequency of S tage Assignemnt
Total Numbe r of C odings

Tablo.11 nan Geliim Mlakat Sonucuna Gre lknur!a Ait Basamak Ortalamasn Gsterir izelge

68

Lokman -Ya(18) Interview ID#

Themes / Interview Questions A/Form of logicMantk biimi Breakthrough Crises Changes in self Decisions Current relationships Parents Right action Sin Evil Religious conflicts M arker events Changes in relationships Groups Your life meaning Beliefs Always right

Kriterler Rater (ID)

Scoring Criteria 1 Sebep -sonu Sebep -sonu rtk dnce ilikisel merkezli Sabit ve tutucu Karlkl ve isel Basit ahlaki grecelik M oral yarglar kiinin dncesini ynlendirmede etkili duygusal ve kiisel yarglama Geleneksel deer Onaylanan sosyal grubunn bak as egemen Grubun fikrini aklayan zellikler Sosyal grubun perspektifi Kiisel karizma Sorgulanmma yaklam Kiini kendi deerleriyle eletirel dnmesi Dal otorite ma yollu deer Geleneksel deer erik ve kurgu uyumu Grup tarafndan etkilenmi sembol Sembollerin gc duygular oturucu Sembollerin kritik analizleri yoktur Dini sembollerin yorumlar geleneksel

0 0 24 frequency of s
Stages 2 3

3,0 sum

0
Number of codings

3 Aspect B

3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 ### 3,2 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0
0 0 24 0

F/Form of World E/Locus of D/Social C/Form of Moral Coherence-Dnya authority-Otorite awareness-Sosyal Judgment-Ahlaki Yarg Ahengi oda farkndalk G/Symbolic Function Simgesel ilev

B/Perspective taking (perspektif

M ature faith Purpose of human life Death Religious Person Image of God Harmony Symbols, Rituals Spiritual discipline

Summary Stage Average

Frequency of S tage Assignemnt
Total Numbe r of C odings

Tablo.12 nan Geliim Mlakat Sonucuna Gre Lokmana Ait Basamak Ortalamasn Gsterir izelge

69

Meltem-Ya(14) Interview ID#

Themes / A/Form of logicMantk biimi Interview Questions Breakthrough Crises Changes in self Decisions Current relationships Parents Right action Sin Evil Religious conflicts M arker events Changes in relationships Groups Your life meaning Beliefs Always right M ature faith Purpose of human life Death Religious Person Image of God Harmony Symbols, Rituals Spiritual discipline

Kriterler Rater (ID)

Scoring Criteria 1 Bakalarnn bak as kili ilikiler Kier aras iliki Dnce sreci adlandtlmaz Kiiler aras iliki Duygusal ba Basit ahlaki grecelik Ballk Karmak eletiri sistemi gelimemi Uzlaya deer verme Otorite alan aile kili ilkiler Sosyal grup Tipik sosyal evre Yakn aile Grntler Kiilikler nemli yere sahiptir Dnya grn mutluluklar temellendirir. Geleneksel deer Dal otorite Semboller duygu ve hisleri harekete i i idi Sembollerin arm gc Kritik anliz yok Duygular harekete geirici

0 3 21 frequency of s
Stages 2 3

2,9 sum

0
Number of codings

3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 2,0 3,0 3,0 3,0 2,0 2,0 3,0 2,3 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 2,9
0 3 21 0

G/Symbolic Function -Simgesel ilev

F/Form of World Coherence-Dnya Ahengi

E/Locus of authorityOtorite Oda

D/Social C/Form of Moral awarenessJudgment-Ahlaki Yarg Sosyal

B/Perspective taking (perspektif

Summary Stage Average

Frequency of S tage Assignemnt
Total Numbe r of C odings

Tablo.13 nan Geliim Mlakat Sonucuna Gre Melteme Ait Basamak Ortalamasn Gsterir izelge

70

NergisYa(18) Interview ID#

Themes / Interview Questions Breakthrough Crises Changes in self Decisions

Kriterler Rater (ID)

Scoring Criteria 1 M ulak dnce Tmden gelim Sebep-sonu Sert eletirilere sahip sahip deil Karlkl iliki Kiiler aras iliki Kiiler ars deerlere ynelil yorum Karmak eletiri sistemi yok Karmak eletiri sistemi yok Uzlaya deer verme Onaylanan sosyal grubun bak as egemen Duygusal ba Sosyal grup Kiisel tercih Sorgulanmam yaklam Otorite temelinde kiilikler nemli Kendisine ters gelen bak alarn dlama Duygular Geleneksel deer Romantik grme bak as Sembollerin kritik analizleri yoktur Sembollerin arm gc Duygular oturucu bir yn Kritik analiz yok sistemlere

0 0 23 frequency of s
Stages 2 3

3,0 sum

0
Number of codings

A/Form of logicMantk biimi

3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0
0 0 23 0

B/Perspective taking (perspektif C/Form of Moral Judgment-Ahlaki Yarg E/Locus of D/Social authority- awareness-Sosyal Otorite Oda farkndalk F/Form of World Coherence-Dnya Ahengi G/Symbolic Function -Simgesel ilev

Current relationships Parents Right action Sin Evil Religious conflicts M arker events Changes in relationships Groups Your life meaning Beliefs Always right M ature faith Purpose of human life Death Religious Person Image of God Harmony Symbols, Rituals Spiritual discipline

Summary Stage Average

Frequency of S tage Assignemnt
Total Numbe r of Codings

Tablo.14 nan Geliim Mlakat Sonucuna Gre Nergise Ait Basamak Ortalamasn Gsterir izelge

71

zge-Ya(13( Interview ID#

Themes / A/Form of logicMantk biimi Interview Questions Breakthrough Crises Changes in self Decisions Current relationships Parents Right action Sin Evil Religious conflicts M arker events Changes in relationships Groups Your life meaning Beliefs Always right M ature faith Purpose of human life Death Religious Person Image of God Harmony Symbols, Rituals Spiritual discipline

Kriterler Rater (ID)

Scoring Criteria 1 Yok Yok ekilcilik Problemi birok yoldan zer Aile snr Karlkl ve isel Ahlaki yarglar davran etkiliyor. Dsal otorite Sabit ve tutucu Uzla Aile snr ekirdek Grup M evcut aile geleneksel topluluk Otorite aile Duygular Yeterli cevap yok

0 6 14 frequency of s
Stages 2 3

2,7 sum

3,0 3,0 3,0 2,0 3,0 2,5 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 2,0 2,0 2,0 2,0 2,0 3,0 2,5

E/Locus of authorityOtorite Oda

D/Social awarenessSosyal

C/Form of Moral Judgment-Ahlaki Yarg

B/Perspective taking (perspektif

F/Form of World Coherence-Dnya Ahengi

Kritik analiz yok Yeterli cevap yok Dal otorite ve duygu Geleneksel deer Kritik analiz yok Sembollerin arm gc Kritik analiz yok Kritik analiz yok

3,0 3,0 3,0 3,0 2,0 3,0 3,0 3,0 2,8 2,7
0 6 14

G/Symbolic Function -Simgesel ilev

Summary Stage Average

Frequency of S tage Assignemnt
Total Numbe r of C odings

Tablo.15 nan Geliim Mlakat Sonucuna Gre zgeye Ait Basamak Ortalamasn Gsterir izelge

72

Pnar-Ya(14) Interview ID#

Themes / A/Form of logicMantk biimi Interview Questions Breakthrough Crises Changes in self Decisions Current relationships Parents Right action Sin Evil Religious conflicts M arker events Changes in relationships Groups Your life meaning Beliefs Always right M ature faith Purpose of human life Death Religious Person Image of God Harmony Symbols, Rituals Spiritual discipline

Kriterler Rater (ID)

Scoring Criteria 1 olaylar hikayelendirme Karlkl ve isel Geleneksel topluluk Sebep- sonu M evcut aile Kar tarafn etkisi M oral yarglar M oral yarglar Karmak eletiri yok yargsal dnme ekirdek grup kili iliki Dar bir evre Aile ekirdek grup Drstlk Kiisek karizma Somut dnyaya odaklanm Geleneksel yorum Geleneksel yorum Antropomorfik Hisleri harekete geirici Hisleri harekete geirici Kritik analiz yok

0 11 13 frequency of s
Stages 2 3

2,5 sum

2,0 3,0 2,0 3,0 2,5 2,0 2,0 2,0 3,0 3,0 3,0 2,0 2,8 2,0 3,0 2,0 2,3 2,0 2,0 3,0 2,3 3,0 2,0 3,0 3,0 2,8 2,0 3,0 3,0 3,0 2,8 2,5
0 11 13

G/Symbolic Function -Simgesel ilev

F/Form of World Coherence-Dnya Ahengi

E/Locus of authorityOtorite Oda

D/Social awarenessSosyal

C/Form of Moral Judgment-Ahlaki Yarg

B/Perspective taking (perspektif

Summary Stage Average

Frequency of S tage Assignemnt
Total Numbe r of C odings

Tablo.16 nan Geliim Mlakat Sonucuna Gre Pnara Ait Basamak Ortalamasn Gsterir izelge

73

Ramazan-Ya(13) Interview ID#

Themes / A/Form of logicMantk biimi Interview Questions Breakthrough Crises Changes in self Decisions Current relationships Parents Right action Sin Evil Religious conflicts M arker events Changes in relationships Groups Your life meaning Beliefs Always right M ature faith Purpose of human life Death Religious Person Image of God Harmony Symbols, Rituals Spiritual discipline

Kriterler Rater (ID)

Scoring Criteria 1 Duygu ve hisleri harekete geirici Benim isteim Sosyal evre Sebep sonu Arkada Yanstma yok Kiisel yarglama Geleneksel deer Karmal eletiri yok Uzlaya deer verme M evcut aile retmenleri Kurum Sorgulanmam yaklam ma yollu inna Kurguyla ierik uyumlu ekilcilik Geleneksel yorum Geleneksel deer likisel merkezli Geleneksel yorum Kritik analiz yok Duygular oturucu Kritik analiz yok

0 4 20 frequency of s
Stages 2 3

2,8 sum

3,0 2,0 3,0 3,0 2,8 3,0 2,0 2,5 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 2,0 2,0 3,0 2,3 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 2,8
0 4 20

G/Symbolic Function -Simgesel ilev

F/Form of World Coherence-Dnya Ahengi

E/Locus of authorityOtorite Oda

D/Social awarenessSosyal

C/Form of Moral Judgment-Ahlaki Yarg

B/Perspective taking (perspektif

Summary Stage Average

Frequency of S tage Assignemnt
Total Numbe r of C odings

Tablo.17 nan Geliim Mlakat Sonucuna Gre Ramazana Ait Basamak Ortalamasn Gsterir izelge

74

Serpil -Ya(15) Interview ID#

Themes / A/Form of logicMantk biimi Interview Questions Breakthrough Crises Changes in self Decisions Current relationships Parents Right action Sin Evil Religious conflicts M arker events Changes in relationships Groups Your life meaning Beliefs Always right M ature faith Purpose of human life Death Religious Person Image of God Harmony Symbols, Rituals Spiritual discipline

Kriterler Rater (ID)

Scoring Criteria 1 rtk dnce rtk dnce Rastgele ve mulak dnce rtk dnce sel Kiiler aras iliki Drstlk Dal otoriteye teslimiyet Kritik analiz yok Uzlaya deer verme kili iliki kili iliki,duygusal ba Sosyal grup Kiisel tercih Felsefi dnce yok Ahlaki yarglar Deer ynelimi kiiler aras nanlarn kritik etmez nanlarn kritik etmez Geleneksel deer Sembollerin kritik analizi yoktur sembollerin arm gc Duygular Semboller gzden geirilmiyor

0 0 24 frequency of s
Stages 2 3

3,0 sum

3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0
0 0 24

G/Symbolic Function -Simgesel ilev

F/Form of World Coherence-Dnya Ahengi

E/Locus of authorityOtorite Oda

D/Social awarenessSosyal

C/Form of Moral Judgment-Ahlaki Yarg

B/Perspective taking (perspektif

Summary Stage Average

Frequency of S tage Assignemnt
Total Numbe r of C odings

Tablo.18 nan Geliim Mlakat Sonucuna Gre Serpile Ait Basamak Ortalamasn Gsterir izelge

75

eyma-Ya(17) Interview ID#

Themes / A/Form of logicMantk biimi Interview Questions Breakthrough Crises Changes in self Decisions Current relationships Parents Right action Sin Evil Religious conflicts M arker events Changes in relationships Groups

Rater (ID)
Scoring Criteria 1 liki deerlerine mana ykleme Sebep sonu Felsefi manada dnce retimi Formal ve ayrntl sel Karlkl ve isel Ayrntl ve rasyonel toplumun devam savunma duygusal yarglama Uzlaya deer verme Grup deerleri Kiisel karizma ideolojik kurguya kimlerin dahil olduunu syler Otorite dsal Otorite dsal otorite isel yerlemi otorite isel yerlemi rasyonel olrak edinilmi Geleneksel yorum Ters bak alarn dlama Duygular harekete geirici Duygular harekete geirici Kritik anliz yok Duygular harekete geirici iin deer

0 0 15 9 0 0 3,4 frequency of stage assignm sum

Stages 2 3 4 5 6

3,0 3,0 4,0 4,0 3,5 3,0 3,0 3,0 4,0 3,0 3,0 3,0 3,3 3,0 3,0 4,0 3,3 4,0 4,0 4,0 4,0 4,0 4,0 3,0 3,0 3,5 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,4
0 0 15 9 0 0

E/Locus of D/Social C/Form of Moral authority- awareness-Sosyal Judgment-Ahlaki Yarg Otorite Oda farkndalk F/Form of World Coherence-Dnya Ahengi G/Symbolic Function -Simgesel ilev

B/Perspective taking (perspektif

Your life meaning Beliefs Always right M ature faith Purpose of human life Death Religious Person Image of God Harmony Symbols, Rituals Spiritual discipline

Summary Stage Average

Frequency of S tage Assignemnt
Total Numbe r of C odings

Tablo.19 nan Geliim Mlakat Sonucuna Gre eymaya Ait Basamak Ortalamasn Gsterir izelge

76

Uur- Ya(18) Interview ID#

Themes / A/Form of logic-Mantk biimi Interview Questions Breakthrough Crises Changes in self Decisions Current relationships Parents Right action Sin Evil Religious conflicts M arker events Changes in relationships Groups Your life meaning Beliefs Always right M ature faith Purpose of human life Death Religious Person Image of God Harmony Symbols, Rituals Spiritual discipline

Kriterler Rater (ID)

Scoring Criteria 1 Felsefi manada dnce retimi yok Gzlemlenebilir sonulardan karm Duygusal ve kiisel yarglama Deikenleri kontrol edemez Dierlerinin bir paras Karlkl ve isel M oral yarglar davranlarda etkili Karmak eletiri sistemi gelimemi Karmak eletiri sistemi gelimemi Uzlaya deer verme Kiinin gruptaki pozisyonu Grup deerleri Grup psikolojisi Yok Yok Geleneksel yaklam Dsal otorite Rastgele dnce Geleneksel deer Geleneksel deer Duygular harekete geirirci Duygular harekete geirirci Geleneksel yorum Sembollerin kritik analizleri yoktur

0 0 22 frequency of s
Stages 2 3

3,0 sum

0
Number of codings

3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0

E/Locus of authorityOtorite Oda

D/Social awarenessSosyal

C/Form of Moral Judgment-Ahlaki Yarg

B/Perspective taking (perspektif

3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0
0 0 22 0

G/Symbolic Function -Simgesel ilev

F/Form of World Coherence-Dnya Ahengi

Summary Stage Average

Frequency of S tage Assignemnt
Total Numbe r of C odings

Tablo 20. nan Geliim Mlakat Sonucuna Gre Uura Ait Basamak Ortalamasn Gsterir izelge

77

Glen- Ya(17) Interview ID#

Themes / A/Form of logicMantk biimi Interview Questions Breakthrough Crises Changes in self Decisions Current relationships Parents Right action Sin Evil Religious conflicts M arker events Changes in relationships Groups Your life meaning Beliefs Always right

Kriterler Rater (ID)

Scoring Criteria 1 Yok rtk dnce Rastgele dnce Tmden gelimsel karm Kiiler aras ilki egemen Snrl ekilde empati Basit ahlaki grecelik Kiisel yarglama Duygusal yarglama Uzlaya deer verme Yeterli cevap yok Duygusal ba Dier gruplara yaylm Otoriteleri belirlemede duygular etkili Otorite belirlemde kiisel tercihi temelinde seer kili ilikileri srdrmek iin nemli deerleri benimser Deer ynelimleri kiiler aras inanlarn kritik etmez Grup tutumlar

0 0 22 frequency of s
Stages 2 3

3,0 sum

0
Number of codings

3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0

D/Social awarenessSosyal

C/Form of Moral Judgment-Ahlaki Yarg

B/Perspective taking (perspektif

3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,5 3,0 3,0 3,0 3,1 3,0
0 0 22 0

E/Locus of authorityOtorite oda F/Form of World Coherence-Dnya Ahengi

M ature faith Purpose of human life Death Religious Person Image of God Harmony Symbols, Rituals Spiritual discipline

G/Symbolic Function -Simgesel ilev

Eletirel dnce nedeni Sembollerin arm gc Sembol analizi yok Sembol analizi yok

Summary Stage Average

Frequency of S tage Assignemnt
Total Numbe r of C odings

Tablo 21. nan Geliim Mlakat Sonucuna Gre Glene Ait Basamak Ortalamasn Gsterir izelge

78

Tamer-Ya(15) Interview ID#

Themes / A/Form of logicMantk biimi Interview Questions Breakthrough Crises Changes in self Decisions

Kriterler Rater (ID)

Scoring Criteria 1 rtk dnce Realite ve fantazinin karm Realite ve fantazinin karm Gzlemlenebilir karmlar yapabilir. sonulardan

0 1 23 frequency of s
Stages 2 3

3,0 sum

0
Number of codings

3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 2,0 2,7 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0
0 1 23

F/Form of World E/Locus of C/Form of Moral B/Perspective D/Social awarenessCoherence-Dnya authority-Otorite Judgment-Ahlaki taking Sosyal farkndalk (perspektif Ahengi Yeri Yarg

Current relationships Parents Right action Sin Evil Religious conflicts M arker events Changes in relationships Groups

Karlkl ve kiiler aras iliki Snrl ekilde empati Basit ahlaki grecelik Basit ahlaki grecelik Duygusal ve kiisel yarglama Duygusal ve kiisel yarglama Duygusal ba Geleneksel topluluk otoritesinin temsilcileriyle snrl deil Dierlerini bizim gibi deil diye ayrr. Otorite belilemede grntler etkili Otorite belirlemede eletirilmemi kavramlar etkili Duygular nanlarn kritik etmez Dal otorite Geleneksel deer Deer ynelimi kiiler aras Sembolleri gzden geirmiyor. Duygular oturucu Sembolleri gzden geirmiyor. Sembolleri gzden geirmiyor.

Your life meaning Beliefs Always right M ature faith Purpose of human life Death Religious Person Image of God Harmony Symbols, Rituals Spiritual discipline

G/Symbolic Function -Simgesel ilev

Summary Stage Average

Frequency of S tage Assignemnt
Total Numbe r of C odings

Tablo 22. nan Geliim Mlakat Sonucuna Gre Tamere Ait Basamak Ortalamasn Gsterir izelge

79

Deniz-Ya(18)
Themes / A/Form of logicMantk Biimi Interview Questions Breakthrough Crises Changes in self Decisions Current relationships Parents Right action Sin Evil Religious conflicts M arker events Changes in relationships Groups

Kriterler Rater (ID)

Scoring Criteria 1 Duygularyla onaylama Problemi birok ynden zer Kendinde deiiklik Problemi birok ynden zer Karlkl iliki Empati kurma Ahlaki grecelik Ahlaki grecelik Somut duygular etkili Dsal otorite Tabular otorite Sosyal grubun bak as Dsal otoriteye sonlandrma Tabular otorite Duygular etkili Eletirilmemi kavramlar nan sistemi zerinde dnme D otorite Duygular nanlar kritik edilmiyor Dinsel semboller ikili ilikiye dayal Otorite etkili arm gc Otorite etkili ball

0 0 23 1 3,2 frequency of stage a sum

Stages 2 3 4

Numb codin

3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 4,0 3,3 3,0 3,0 3,5 3,4 4,0 3,0 3,0 3,4 3,5 3,0 3,0 3,0 3,1 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,2
0 0 23 1

E/Locus of D/Social authority- awareness-Sosyal Otorite Oda farkndalk F/Form of World Coherence-Dnya Ahengi G/Symbolic Function-Simgesel lev

C/Form of Moral Judgment-Ahlaki Yarg

B/Perspective takingPerspektif

Your life meaning Beliefs Always right M ature faith Purpose of human life Death Religious Person Image of God Harmony Symbols, Rituals Spiritual discipline

Summary Stage Average

Frequency of S tage Assignemnt
Total Numbe r of C odings

Tablo 23. nan Geliim Mlakat Sonucuna Gre Denize Ait Basamak Ortalamasn Gsterir izelge

80

smail-Ya(18( Interview ID#

Themes / Interview Questions Breakthrough Crises Changes in self Decisions

Kriterler Rater (ID)

Scoring Criteria 1 Sebep sonu sistemine dayal Sebep sonu sistemine dayal Gzlemlediklerinden karmlar yapar Gzlemlediklerinden karmlar yapar

0 0 24 frequency of s
Stages 2 3

3,0 sum

0
Number of codings

A/Form of logicMantk biimi

3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,5 3,0 3,0 3,1 3,0 3,0 3,5 3,2 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0
0 0 24 0

C/Form of Moral B/Perspectiv Judgment-Ahlaki e taking Yarg (perspektif

Current relationships Parents Right action Sin Evil Religious conflicts

Sosyal evre Dierleriyle kendini kyaslama Dnya grn duygular temelendirir nan sistemi zerinde dnme Karmak eletiri gelimemi Gruba uyum iin nemli deerler benimsenir Rastgele dnce kili ilikiler,duygusal balar D otorite kaynaklarna ballk yok Eletirilmemi kavram Etirilmemi kavram ekilcilik ve kat kuralclk hakim deil Kiiler aras deer Kiiler aras deer Grubun deerleri,tutumlar. Grubun deerleri,tutumlar. Sembolerin kritik analizleri yoktur Sembollerin arm gc vardr Sembollerin krtik analizleri yok Dini sembollerin geleneksel yorumlar

D/Social awarenessSosyal E/Locus of authority F/Form of World G/Symbolic Function Coherence-Dnya Simgesel ilev Ahengi

Marker events Changes in relationships Groups Your life meaning Beliefs Always right

Mature faith Purpose of human life Death Religious Person Image of God Harmony Symbols, Rituals Spiritual discipline

Summary Stage Average

Frequency of Stage Assignemnt
Total Number of Codings

Tablo 24: nan Geliim Mlakat Sonucuna Gre smaile Ait Basamak Ortalamasn Gsterir izelge

81

Aykut-18 Interview ID#

Themes / A/Form of logicMantk Formu Interview Questions Breakthrough Crises Changes in self Decisions Current relationships Parents Right action Sin Evil Religious conflicts M arker events Changes in relationships Groups Your life meaning Beliefs Always right M ature faith Purpose of human life Death Religious Person Image of God Harmony Symbols, Rituals Spiritual discipline

Kriterler Rater (ID)

Scoring Criteria 1 Eletirel dnmesine neden olan olay Duygularyla onaylama Sebep-sonu Sebep-sonu Empati kurma Karlkl ve isel M oral yarg Duygusal yarglama Drstlk Uzlaya deer verme Duygularya onaylama kili iliki Grup hedefi Dsal Dsal Dsal Dsal otorite, kiisel karizma likisel merkezli Dsal otorite Dsal otorite Dini semboln geleneksel yorumu Otorite tarafndan etkilenme Dini semboln geleneksel yorumu ok boyutlu

0 0 21 3 3,2 frequency of stage a sum

Stages 2 3 4

0
Number of codings

3,5 3,0 3,0 3,0 3,1 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 4,0 4,0 4,0 4,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,2
0 0 21 3

G/Symbolic Function-Sembolik Fonksiyon

F/Form of World Coherence-Dnya Ahengi

E/Locus of authorityOtorite Oda

D/Social awareness

C/Form of Moral Judgment-Ahlaki Yarg

B/Perspective takingPerspektif

Summary Stage Average

Frequency of S tage Assignemnt
Total Numbe r of C odings

Tablo 25: nan Geliim Mlakat Sonularna Gre Aykutla Ait Basamak Ortalamasn Gsterir izelge

82

Fatma-13 Interview ID#

Themes / A/Form of logicMantk biimi Interview Questions Breakthrough Crises Changes in self Decisions Current relationships Parents Right action Sin Evil Religious conflicts M arker events Changes in relationships Groups Your life meaning Beliefs Always right M ature faith Purpose of human life Death Religious Person Image of God Harmony Symbols, Rituals Spiritual discipline

Kriterler Rater (ID)

Scoring Criteria 1 Eletirel dnmesi Yok Kendini dierleriyle kyaslama Kardakilerin beklentisi Duygusal ve kiisel yarglama Otoritede ciddi atma Basit ahlaki grecelik Duygusal yarglama Duygusal ve kiisel yarglama Uzlaya deer verme M evcut aile Aile Grup pozisyonu Toplum kiiyi deitirebilir Geleneksel dini sembol Drstlk Dsal otorite ve duygu Dsal otorite Kendine ters gelen bak asn dlama Rasyonel tepki yok Dini sembollerin geleksel yorumlar Duygular harekete geirici Dini sembollerin geleksel yorumlar Duygular oturucu

0 2 21 frequency of s
Stages 2 3

3,0 sum

3,5 3,0 3,0 3,2 3,0 3,5 3,3 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 2,0 2,0 3,0 2,3 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0
0 2 21

G/Symbolic Function -Simgesel ilev

F/Form of World Coherence-Dnya Ahengi

E/Locus of authorityOtorite Oda

D/Social awarenessSosyal

C/Form of Moral Judgment-Ahlaki Yarg

B/Perspective taking (perspektif

Summary Stage Average

Frequency of S tage Assignemnt
Total Numbe r of C odings

Tablo 26: nan Geliim Mlakat Sonularna Gre Fatmaya Ait Basamak Ortalamasn Gsterir izelge

83

mm Glsm Ya(-17 Kriterler Interview ID# Rater (ID)

Themes / Interview Questions A/Form of logicMantk biimi Breakthrough Crises Changes in self Decisions Current relationships Parents Right action Sin Evil Religious conflicts nan sistemi zerinde dnme Kii problemin Problemin bir birok yoldan ok ynden Scoring Criteria 1

0 23 3,3 frequency of sta sum

Stages 2 3 4

0
Number of codings

kili iliki ve duygusal ba Kiiler aras iliki egemen Snrl ekilde empati Grecelik D otoriteye ball sonlandrmas nan sistemi zerinde dnme Kiisel uyum ve uzlaya deer verme Kiinin kendi inan ve deerleriyle ilgili eletirel dnmesine sebep l bil l l k l Grubun k snrlarn ikili ilikiler oluturur Otoriteye direnme Otorite figrn kiisel tercihi temelinde seer Otorite belirlemede grntler etkili. Otoriteyi belirlemede duygular etkili nanlarn kritik etmez D otorite Duygular nanlarn kritik etmez nan sistemi zerinde dnme nan sistemi zerinde dnme nan sistemi zerinde dnme

3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,5 3,5 3,0 3,3 3,5 3,0 4,0 3,5 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,5 3,0 3,5 3,5 4,5 3,3
0 0 23

E/Locus of D/Social awarenessC/Form of Moral authority Sosyal farkndalk Judgment-Ahlaki Yarg G/Symbolic F/Form of World Function -Simgesel Coherence-Dnya ilev Ahengi

B/Perspective taking (perspektif

M arker events Changes in relationships Groups Your life meaning Beliefs Always right M ature faith Purpose of human life Death Religious Person Image of God Harmony Symbols, Rituals Spiritual discipline

Summary Stage Average

Frequency of S tage Assignemnt
Total Numbe r of C odings

Tablo 27: nan Geliim Mlakat Sonularna Gre mm Glsme Ait Basamak Ortalamasn Gsterir izelge

84

Muhammet-15 Interview ID#

Themes / A/Form of logicMantk biimi Interview Questions Breakthrough Crises Changes in self Decisions Current relationships Parents Right action Sin Evil Religious conflicts M arker events Changes in relationships Groups Your life meaning Beliefs Always right M ature faith Purpose of human life Death Religious Person Image of God Harmony Symbols, Rituals Spiritual discipline

Kriterler Rater (ID)

Scoring Criteria 1 Dnce rtk Dnce rtk Denencesel dnceler tasarlama ok sert eletiriye dayanmama Karlkl kiiler aras iliki Snrl ekilde ampati Duygusal ve kiisel yarglama Daru davranda somut etkili Karmak eletiri yok Karmak eletiri yok Grubun snrn ikili iliki oluturur Grubun snrn ikili iliki oluturur Sosyal grup bak as Yakn aile otorite Otorite belirlemede kiisel tercih Duygular etkili Deer ynelimleri kiiler aras Grubun deerleri ,tutumlar nanlarn krtik etmez Geleneksel deer Sembolleri gzden geirmez Dinsel sembol yorumu ikili ilikiye yneelik Sembollerin kritik analizi yok Sembollerin kritik analizi yok duygu

0 1 23 frequency of s
Stages 2 3

3,0 sum

0
Number of codings

3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 2,0 3,0 3,0 2,7 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0
0 1 23 0

G/Symbolic Function Simgesel ilev

F/Form of World Coherence-Dnya Ahengi

E/Locus of authorityOtorite oda

D/Social C/Form of Moral awarenessJudgment-Ahlaki Yarg Sosyal

B/Perspective taking (perspektif

Summary Stage Average

Frequency of S tage Assignemnt
Total Numbe r of C odings

Tablo 28:nan Geliim Mlakat Sonularna Gre Muhammete Ait Basamak Ortalamasn Gsterir izelge

85

Bra-14 Interview ID#

Themes / A/Form of logicMantk biimi Interview Questions Breakthrough Crises Changes in self Decisions Current relationships

Kriterler Rater (ID)

Scoring Criteria 1 Kii etki tepki ilikisini anlar Neden sonu ilikisi Kii etki tepki ilikisini anlar M antna gvenme Perspektif sahibi olmak somut olay

0 13 11 frequency of s
Stages 2 3

2,4 sum

0
Number of codings

2,0 2,0 2,0 2,0 2,0 2,0 2,0 2,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 2,0 2,0 2,0 2,0 2,0 2,0 2,0 2,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 2,0 3,0 3,0 3,0 2,8 2,4
0 13 11 0

C/Form of Moral B/Perspective Judgment-Ahlaki taking (perspektif Yarg edinimi)

Parents Right action Sin Evil Religious conflicts M arker events Changes in relationships Groups Your life meaning Beliefs Always right M ature faith Purpose of human life Death Religious Person Image of God Harmony Symbols, Rituals Spiritual discipline

Kendine has istekler nde Gruba uyum salamak Basit ahlaki grecelik Basit ahlaki grecelik Gruba uyum salamak Aile Bakalarn kabulde grnt etkili Bakalarn kabulde grnt etkili Yakn aile otorite kayna Geleneksel iaret ve sembol D grn nemli Dnya grn duygular temellendiriyor Grubun deerleri tutumlar Otoriteyi kiisel tercihi yapar nanlarn kritik etmez Sembol ve sembolize edilen ayrlr ok boyutlu semboller Sembolleri deerlendirmede cemaat kurallar etkili Semboller sembolize edilenden ayr deil

G/Symbolic Function Simgesel ilev

F/Form of World Coherence-Dnya Ahengi

E/Locus of authorityOtorite oda

D/Social awarenessSosyal

Summary Stage Average

Frequency of S tage Assignemnt
Total Numbe r of C odings

Tablo 29:nan Geliim Mlakat Sonularna Gre Braya Ait Basamak Ortalamasn Gsterir izelg

86

James W.Fowler n

359 kii zerinde yapt aratrmada

13-20 ya

aralnda bulunan 56 katlmcnn %50si 3. inan basamanda, % 28.6s 3-4. basamak aralnda, %12,5i 2-3. basamak aralnda, % 5,4 4. inan basamanda, %3,6s 2. inan basamanda kmtr.212 Aratrmamzda katlmclarn hangi inan basamaklarnda olduklar aada gsterilmitir: Gnl (19); 3,3, Aykut (18); 3,2, Deniz (18); 3,2, Elif (18); 3,2, Nergis (18); 3, smail(18); 3, Lokman (18); 3, Uur (18); 3, Glen (17); 3, eyma (17); 3,4, mmglsm (17); 3,3,Cneyt (16); 2,9, Muhammet (15);3, Betl (15); 2,9, Serpil (15); 3, Tamer (15); 3, Bra(14);2,4, Hatice (14);3, Esma(14); 2,9, Ece (14); 2,8, Meltem (14); 2,9, Pnar (14);2,5, Ayegl (13); 2,6, ala (13);2,9, Duygu (13); 2,9, Fatma (13); 3, lknur (13);2,7, zge(13); 3, Ramazan (13); 2,8. Katlmclarn % 44,82si (13 kii) 2-3. inan basamaklar aralnda, % 34,48 (10 kii) 3. inan basamanda, %20,68si (6 kii) 3-4. inan basama aralnda yer aldklar saptanmtr. 13-20 ya grubunda yer alan bireylerin Fowlern inan geliim

basamaklarndan 2-3. basamak aralnda topland tespit edilmitir. Bu tablolar topluca grdkten sonra aratrma bulgularmz hakknda genel bir bak sahibi olabilmek amacyla mlakat sorularmz ve bunlara verilen cevaplara dair veriler sralanacaktr 2. nan Geliimi Mlakatlarnda Elde Edilen Ortak Sonular Katlmclarn mlakat sorularna verdikleri cevaplar, aada sralanmtr: 1- Hayatnz gz nne alarak hayatnzn en nemli ana blmlerini belirleyiniz. zellikle hangi nemli olaylar bu dnemde sizin iin belirleyici bir dnm noktas olmutur? sorusuna verdikleri cevaplarda katlmclar, kaza geirme, yeni bir okula balama, snav yenilgisi, retmenin davran, aileye

212

Ok, a.g.m, s.117.

87

yeni bir bireyin katlm,

anne ve babann boanmas, akrabalarn lmn

hayatlarnda yaadklar nemli olaylar kapsamnda deerlendirmilerdir. 2- ahs olarak kiiliinizin geliiminde etkili olan herhangi bir iliki sz konusu mu? Hayat tecrbeleriniz ierisinde kiiliiniz ve dnme biiminiz zerinde etkili olan bir deiim hatrlyor musunuz? sorusuna verdikleri cevaplarda katlmclar; aile, arkada, yakn akrabalar, retmen, din kltr retmeni, cemaat lideri ve sosyal evreyi hayatnda etkili olan unsurlar olarak zikretmilerdir. 3-Allah tasavvurunuz ve Allah ile ilikileriniz, hayatnzn bu belirgin dnemleri boyunca nasl bir deiime urad? u anda Allah sizin iin kimdir veya nedir? sorusuna verdikleri cevaplarda katlmclar, Allah rabb, byk bir ey, her eyi gren, manevi bir g, Yce bir g, yaratan, snayan, insanlara yardm eden, onlarn iyiliini isteyen, haramdan, ktlkten koruyan, yemeyen imeyen, kinatn sahibi, her yerde olan, mucize bir ey, Gkyznden bize bakan olarak isimlendirmilerdir. 4-Hayatnzn anlamna ilikin alglaynz deitiren ya da bu anlaynz pekitiren youn manevi ve ruhsal deneyiminiz oldu mu? sorusuna verdikleri cevaplarda katlmclar, i hayatna girmek, liseye balamak, yeni insanlarla tanmak, snav yenilgileri, ryalar, izlenen bir tiyatro, okunan bir kitap, ailedeki birinin lmle yz yze gelmesi ve z eletiri anlar gibi deneyimleri hayatlarnn anlamn deitiren deneyimler arasnda zikretmilerdir. 5-Hayatnzda bunalma girdiinizde ya da ac ektiinizde derin bir yanlgya dmlk hissi ya da hayatnzn anlamsz olduunu dndnz anlar oldu mu? sorusuna verdikleri cevaplarda katlmclar, hayatn amacn bulamamay, kaza geirmeyi, baarszl, arkadaln bozulmasn, aile tarafndan anlalmamay, sorunlar karsnda gsz kalmay, ak olup karlk bulamamay, bir yaknn lmn ve madd yetersizlikleri bunalm sebepleri arasnda gstermilerdir. 6-u anki durumunuzu dikkate alarak anne ve babanzla ilikilerinizi tarif eder misiniz? Yllar ierisinde onlar alglamada herhangi bir deiiklik oldu

88

mu? ayet olduysa bu deiiklie ne sebep oldu? sorusu karsnda, anne ve babalarnn hakl olduunu ifade eden, bununla beraber anne ve babalarnn yanl tutumlarn eletiren, anne ve babasnn zlmesini istemese de bireysel tercihlerine uyarak davranlar sergileyen, ebeveyninin kendisi iin nemini vurgulayan, onlar kaybetme korkusunu yaayan, onlarn kendi kiilikleri zerindeki etkisini hisseden, anne ve babas arasndaki anlamazln derin etkilerini tayan katlmclar olmutur. Bununla birlikte katlmclar, genellikle anne ve babalar ile olan ilikilerinin zamanla daha iyiye doru gittiini ifade etmilerdir. 7-Sizin iin nemli olup devam etmekte olan bir iliki sz konusu mu? Bu ilikiler hayatta olan ve lm kiilerle ilgili olabilir. sorusuna katlmclarn vermi olduu cevaplar dikkate alndnda anne, baba, arkada, yakn akraba ve retmen katlmclarn iletiim ierisinde olduklar en belirgin ahslardr. 8-Hangi gruplar, kurumlar ve unsurlar kendinizle ilikilendiriyorsunuz? Bunlarn sizin iin neden nemli olduunu dnyorsunuz? sorusuna verdikleri cevaplarda katlmclar kendilerini Kuran Kursu, arkada ortamlar, aile, okul, din sohbet ortamlar, yardm kurumlar, genler, mzik gruplar gibi gruplara yakn hissettiklerini ifade etmilerdir: Arkadalarmz, kendi evremiz, kendi yatlarmz ve kendi dncelerimizi zgrce syleyebildiimiz gruplar. (Neslihan) Kuran Kursu Vakflar hayatn anlamn, bizlerin nasl bir dine, nasl bir inanca sahip olduumuzu ve yaammzda ne kadar nemli olduunu rettikleri iin. (Aykut) Repileri kendime yakn buluyorum. Bunlar kendime yakn bulmamn nedeni benim hayat tarzm bu. (eyma)

89

Douyu, kendime daha yakn gryorum, dou insan her zaman daha scak kanldr daha misafir perverdir. Ben, hayatmda bye saygy, sevgiyi douda daha ok kendime rnek alyorum.(Tamer) Bir arkadamn yannda mutlu oluyorum. Ama o olmaynca baz arkadalarma gittiimde kendimden utanyorum. (Uur) mam- Hatiplerin ortam ok houma gidiyor onlar bana daha samimi geliyor. (Gnl) Okula gittiimde mutlu oluyorum, zellikle retmenlerim bizim anne ve babamz gibiler. (Pnar) Yardm kurumlarn, vakflar, yallar kurumunu yakn buluyorum. Daha ok insanlara yardm asnda destek asndan olduu iin. (ala) 9-Hayatnzn bir anlam olduunu dnyor musunuz? Hayat size anlaml klan nedir? sorusuna katlmclarn verdikleri cevaplar dikkate alndnda aile, arkada, yakn akraba gibi iletiim kurulan kii veya kiiler, Kuran, din, Allaha ibadet etmek gibi din unsurlar, ideal, yaama umudu gibi motive edici gler hayatn anlam kapsamnda zikredilmitir. 10-Kendinizde ve hayatnzda deitirebileceiniz bir ey olsayd en ok neyi deitirmek isterdiniz? sorusuna verilmi cevaplar yle deerlendirebiliriz: Bireyin kendisiyle ilgili alglarna bal olarak gelitirmi olduu deiim talepleri ierisinde, beden imajna dair olanlar ile (vcut organlarnda deiiklik yapmak) isel yaantya dair olanlar yer almaktadr. (ekingenlii atmak, takntlardan kurtulmak). Ergen, ayn zamanda toplum ierisinde yaayan ve iletiim kuran zellii ile yakn evresi ve topluma dair ve onlarla ilikisi dahilinde de birtakm deiim taleplerinde bulunmaktadr. Ailesinin yalanmasn geciktirmek isteyen, ayrlm anne ve babasnn bir arada olmasn isteyen, akrabalaryla yaad sknt sebebiyle yakn evresini deitirmek isteyen ergen buna rnek gsterilebilir.

90

Ergenin bireysel hayatnda ve toplumla ilikileri srasnda yaad ya da problem olarak alglad skntlar, bireyin dikkatini gemi ve gelecek zamana ynelik deiim taleplerinin ortaya kmasna zemin hazrlar. Gemi gnlere geri dnmek, kkle geri dnmek, sahabe dnemine dnmek taleplerinde bulunan katlmclar, gemie duyulan zlemi dile getirmilerdir. Ailenin yalanmasn geciktirme talebinde bulunan katlmc, ailesini kaybetme korkusunu dile getirmektedir. Eitim artlarnn dzelmesi, barn yaanmas, snavlarn kaldrlmas eklindeki katlmc talepleri ergenin iinde bulunduu durumu ve ayn zamanda ideallerini yanstmaktadr. Ergen, ayn zamanda idealleri erevesinde duygu, dnce ve davranlarn deerlendirmektedir. Kt alkanlklar deitirmek, televizyon izleme alkanln ortadan kaldrmak talebinde bulunan katlmc idealleri dorultusunda davran ve alkanlklarn sorgulamaktadr. 11-u anda hayatnz da sizin iin nemli olan herhangi bir inan, deer ya da ykmllk var m? sorusuna verilen katlmc cevaplar arasnda; slm dinini tebli etmek, sevgi, namaz, ilerisi iin gelecek kurmak, aileye kar iyi davranmak, aileye bakmak yer almaktadr. Bu cevaplarda slm dininin ibadetle ilgili ve ahlk esaslarna yer verildii grlmektedir. 12-En ok kendinizi ne zaman ve nerede Allaha yakn ve kinatla uyum ierisinde buluyorsunuz? sorusu karsndaki katlmc cevaplar, din meknlar (cami), slm geleneinde nemli saylan ay, gn ve geceleri (Ramazan ay, kandil geceleri), ibadet ve ritelleri (namaz, oru, dua, sohbet, ilahi syleme srasnda, Kuran okuma srasnda) ve gece, karanlk, Din Kltr dersi, zor durum, sakin, sessiz ve aydnlk yer, korku an, rya gibi dier zel zaman, mekn ve anlar kapsamaktadr. 13-Olgunlam bir iman modeliniz nedir? (Dindar modeli) sorusuna verilen cevaplar dikkate alndnda, katlmclarn dindar modeli olarak grdkleri kiiler; Peygamber ve sahabeler, Kuran Kursu hocalar, din liderler, Din Kltr ve Ahlk Bilgisi retmenleridir.

91

14- nemli bir karar vermek istediinizde bunu genelde nasl yaparsnz? Bu konuda bana bir rnek verebilir misiniz? Mlakata katlan ergenlerin byk ounluu ailesine dantn ifade etmitir. arkadalarma danrm cevaplar da ye almaktadr. 15- Sizce yaplan eylemler doru ya da yanl olarak ayrt edilebilir mi? ayet ayrt edilebilirse size gre bir davran doru klan ey nedir? sorusuna verilen cevaplarda din, vicdan, toplumun onay, evreye zarar vermemesi lt olarak gsterilmitir. 16-Her koulda ve zamanda doru olarak kabul edilebilecek davran kalplar var m? Sizce herkesin zerinde mutabk olmas gereken belirli ahlak deerler var mdr? sorusuna katlmclar, ayet, hadis, Atatrkn getirdii ilkeler ve ahlak kurallar, adap kurallar eklinde cevaplar vermilerdir. Ayrca katlmclar, doru sylemenin, bakalarna yardm etmenin, byklere saygl olmann, sevmenin, arkada edinmenin temel ahlk deer ya da deerler olduunu belirtmilerdir. 17-nsan hayatnn bir anlam olduunu dnyor musunuz? evreme,

Dnyorsanz bu gaye nedir? Hayatnz iin bir plan var m ya da gcnzn tesinde bir g ya da glerden etkileniyor musunuz? sorusuna meslek sahibi olmak, idealleri gerekletirmek, Allah rzasn koruyarak yaamak, Allaha kar grevleri yapmak, cennete gitmek iin almak, insanlara faydal olmak gibi cevaplar verilmitir. 18-lm size ne ifade eder? ldmzde bizlere ne olur? sorusuna katlmclar, kanlmas imknsz bir gerek, bir daha dnyaya gelememek, sevdiklerinden ayrlmak, yeni bir balang, gerek hayat, hesaba ekilmek, cennete veya cehenneme gitmek, Hakka kavumak, Allaha kavumak eklinde cevaplar vermilerdir. 19-Kendinizi dindar biri olarak gryor musunuz? Bu durum size ne ifade ediyor? sorusuna verilen cevaplar dikkate alndnda katlmclarn dindarlk alglarn, namaz klma/klmama, yeterli din eitimi alma/almama, barts

92

rtme/rtmeme, hakszlk yapma/yapmama gibi durumlarna gre deerlendirdikleri grlmektedir. 20-nceden veya imdi sizin iin anlaml olan herhangi bir din fikir, sembol ya da ibadet var mdr? Varsa bunlar nelerdir ve niin nemlidir? sorusuna verilen cevaplarda namaz klmak, dua etmek, oru tutmak, Kurn okumak, iyilik yapmak, din sohbette bulunmak yer almaktadr. 21-badet ve dua ediyor musunuz ya da herhangi bir ruhsal disiplini uyguluyor musunuz?sorusuna, namaz klmak, oru tutmak ve dua etmek cevaplar verilmitir. 22-Sizce gnah nedir? sorusuna, Allahn yapmamz istemedii ey, insana rahatszlk veren ey, vicdan rahatsz eden ey, Kurn ve snnet d yaplan her ey gnahtr, eklinde cevaplar verilmitir. 23-Dnyada var olan ktl nasl aklarsnz? sorusuna, eytana uyma, insanlarn ftratnn bozulmas, insann nefsine uymas, insanlarn kalplerinin yava yava katlamas, insanlardaki hrsa balama eklinde cevaplar verilmitir. 24-ayet insanlar din konularda ihtilafa derlerse de bylesi ihtilaflar nasl zmlenmeli? sorusuna Kurana baklmal, limlere danlmal, dnceyle anlalmal, herkes istediini yapmal eklinde cevaplar verilmitir. Buraya kadar verilen verilere ek olarak katlmclarmzdan Fatmaya ait mlakat ve hayat hikyesine dair analizimizi sunacaz. 3. Katlmclardan Fatmaya Ait Mlakat ve Hayat Hikyesi Analizi Hayat ekillendiren motifler Hayatn tekrar gzden geirilmesi 1-Hayatnz gz nne alarak hayatnzn en nemli ana blmlerini belirleyiniz. zellikle hangi nemli olaylar bu dnemde sizin iin belirleyici bir dnm noktas olmutur?

93

Bir kere annemle babamn aras ok bozuktu neden olduunu hala da sylemiyorlar.Kkken de sylememilerdi. Babam ou zaman iinden dolay ge gelirdi bir gn annemle biz tam yatacakken annem yanma oturdu. Dedi sana bir ey syleyeceim. Biz babanla 15 gn nce boandk dedi. Sonra ben en bata inanmadm aka falan yapyor zannettim ama sonradan yani iyice ciddi olduunun anlaynca byle ok zldm o zamanlar hibir tepki vermemitim ama bydke daha da anlald. Annem babasnn yanna gelmeden nce ben bir kere alyordum annem grmemiti o beni televizyon izliyor zannediyordu bir sre sonra fark edince neden aladm anlattm ite zldm falan. yle yle teselli etti .te annemle babamn ayrlmas beni ok etkiledi. 2-ahs olarak kiiliinizin geliiminde etkili olan herhangi bir iliki sz konusu mu? Hayat tecrbeleriniz ierisinde kiiliiniz ve dnme biiminiz zerinde etkili olan bir deiim hatrlyor musunuz? Var ,anneannemle babam. nk anneannemden, babamla annemden u ana kadar renemediim bir sr ey reniyorum ne de olsa ky ortamnda yetimiler. Mesela biz mutfakta bile bir i yaparken onu kendimiz cevap bulamazken bir prz onun sayesinde tamamlayabilirim yani o bana nasl yapmam gerektiini syleyebilir babam da daha ok bana karakter olarak yardmc oluyor. nk biz babamda kaldmz iin okulda bir problem oldu mu onunla paylayoruz. O da bana kendi zamannda nasl davrandn, nasl davranmam gerektiini syledii iin nemliler. a) Din eitimini nerden aldn? sence yeterli mi? Cuma ve vakit namazlarnda camiye gider misin ? Din eitimini mmm ilk bata camiden aldm sonra 6.snfn sonunda Kuran Kursuna gittim bu sene de gideceim yle. Bence aldm din eitimi yeterli deil bu sene de gideceim ondan sonra daha kapsaml olabilir. b)Bilim ve din neden vardr? Birbirleriyle atrlar m? rnein renim hayatnz da derslerde bilimsel eyler inanlarnzla kimi zaman atyorlar m?

94

Mesela kyametin kopmasyla bir sr bilim adamnn teorisi var nasl alametler olacan sylyor Kuranda da kyamet alametleri sahneleri var. te bu ayetlerle teoriler birleti mi ikisi birbirini tamamlyor. retiyorlar. renim hayatmda bir atmaya rastlamadm. 3-Allah tasavvurunuz ve Allah ile ilikileriniz, hayatnzn bu belirgin dnemleri boyunca nasl bir deiime urad? u anda Allah sizin iin kimdir veya nedir? Ya, Allah tarif etmeye kimsenin gc yetmez, akl yetmez ama; bizim rendiimiz kadaryla domam, dourmam, yemez, imez uan konutuumuz oda da, en kk yerde urda olamaz dediimiz yerde bile var. Grebildiim grmediimiz her yerde var ,onun olmad bir yeri sylemek mmkn deildir. Hz. Allahtan daha bykleri vardr diyemeyiz Onun biz bir kuluyuz. Onun anne ve babas vardr diyemeyiz. Byle dersek zaten Mslman olamayz. Ya tabiki kkken ki dncelerim daha farklyd. Tabi aklm ermezken bir eylere ben yle dnyordum: Benim annem var demek ki Onun da babas var onlarn da anne ve babalar var diye ama imdi bydke anlyoruz ki Hz.Allahn ne annesi var ne de babas. 4-Hayatnzn anlamna ilikin alglaynz deitiren ya da bu anlaynz pekitiren youn manevi ve ruhsal deneyiminiz oldu mu? Ya sadece bir olay gemedi ama evremde olan eylerden dolay bak am deiti. Mesela nceden annemle babam boand zaman biz, babaannemlerde yayorduk. Tabi babaannem, o zaman pek hasta deildi daha iyi davranyordu ama; gittike hastalklar artndan dolay bazen sinirleniyor o sinirini de bizden karyor. te o zaman bak am ok deiti. te byle olur yle gider diye dnyordum ama artk her eyin insann kendi tarafndan olduunu ne yaparsa kendisine ne yapmazsa yine kendisine ,olduunu anladm. Mmm nasl yaarsa yle devam edeceini anladm. Yani birbirleriyle ok alakaldrlar. nk Mslmanlar Kurandaki ayetleri gz nne alarak teori

95

5-Hayatanzda bunalma girdiiniz anlar oldu mu? Yok, byle bir ey olmad. likiler

ya da ac ektiiniz

derin bir

yanlgya dmlk hissi ya da hayatnzn anlamsz olduunu dndnz

1-u anki durumunuzu dikkate alarak anne ve babanzla ilikilerinizi tarif eder misiniz? Yllar ierisinde onlar alglamada herhangi bir deiiklik oldu mu? ayet olduysa bu deiiklie ne sebep oldu? ...Babamla aram daha scak nk; o bir ey olmasa bile bizimle her eyi konumak istiyor. Mesela annemiz yanmzda pek olmad iin ite diyor ki evde bir ey yaparken ay u krld bu krld diye zlmeyin ben kzmam. Yani yle bir ey olsa da insanlktr krlsa da onun tedavisi vardr ama; insanlar arasnda yalan sylememeyi, bir insann kalbini krmak ok ktdr tarznda daha yakn cmleler sylyor. Ama annem bizimle sadece hafta sonu olduu iin daha ok bize vakit ayrmak istiyor ite resim yapmak elenmek, bir yerlere gidip gelmek tarznda oluyor. Ya annemle babam boandklar zaman annem u sebeple bir iki laf ediyor babam da baka tr laf ediyor. nce ben kime inanacam bilmiyordum yani babam ne derse doru geliyordu annem ne derse doru geliyordu. Ama; imdi yle deil her sylediklerine pheyle bakyorum. Acaba hangisi doru sylyor ,hangisi yalan sylyor merak ediyorum. 2-Sizin iin nemli olup devam etmekte olan bir iliki sz konusu mu? Bu ilikiler hayatta olan ve lm kiilerle ilgili olabilir? Ya bir kii deil, birden fazla kii var. Mesela annemle babam nceden

benim kahramanm gibiydi ama ;imdi yle deil ikisi de boanma sebeplerinde baka eyler syledikleri iin artk onlara pek inanmamaya baladm. Hangisinin doru, hangisinin yalan sylediini bilemiyorum. Ama anneannem ve dedelerim bana daha yakn, teyzem falan. Yani Anne ve babamn dndaki herkes ban daha yakn geliyor.

96

3-Hangi gruplar kurumlar ve unsurlar kendinizle ilikilendiriyorsunuz? Bunlarn sizin iin neden nemli olduunu dnyorsunuz? Yani bir kere kendisini ok ykseklerde grmeyecek, hep kendisinde sz edilmesini istemeyecek hayatta bakalarnn da olduunu, eer kendisi gzel bir ey yapmsa ve vnyorsa bakalarnn da kendisi kadar gzel bir ey yapabileceini dnmeli bakalarnn kalbini krarak deil de onlara ho gryle davranarak istediklerini elde edecek birileri. a)Toplum ierisinde kendinize kar olumlu bir kiilik algsna sahip olduunuzu syleyebilir misiniz? Kendini ie yaramaz bir varlk olarak grdn zamanlar oldu mu?Bu durumda size yardmc kii gurup ve inanlar var m? Hayatmda bir kere yle bir ey yaamtm, o da bu sene birinci dnem karnemi aldmda te ok zlmtm, byle bir karne getirdiimde nasl bir insan olduumu tekrar gzden geirdim. Ama ikinci dnme dzeltebileceimi biliyorum, inanyorum. Ama byle olmasayd daha iyi olurdu, eve geldiimde ok alamtm, nasl byle bir karne aldm diye kendimi ie yaramaz hissetmitim. Ben ok utanga biriyim aslnda. Bazen bir toplumun iinde mesela snfta bir ey sylemeye bile bazen ok ekinirim. Bana byle yanl gelen bir taraf varsa hayatta sylemem. Bana syletmek ok zordur. Ama byle tam eminsem sylerim normalde pek ekingen olduum iin konumam. b)Futbol, cami, kltrel derneklerle ilgin var m? Faaliyetler konusunda dncelerin neler? Futbola ilgim yok ama; bazen babam izleyince biz de izliyoruz insan bir eyi sevmese de zamanla yaptka alyor. Camileri severim. Camilerin iindeki iniler ,eski zaman camileri, yapm tarihleri bunlarla ilgileniyorum. Ben tiyatroya katlmak istiyorum ama evremde byle bir olanak yok, sadece ben yemek kursuna gidiyorum. Yemek tariflerinden mutfa nasl kullanacamza kadar her eyi reniyoruz. c-Komularnla ilikilerin nasl? Onlar hemehrileriniz mi? Nasl insanlar?

97

Mmm uan bulunduumuz Sultanitliinde komularmza gider, geliriz ama; babamn orada Saryerde hi dar kmayz, komulara gitmeyiz nk ;babamlarn taraf hep kendi ailelerine dkndrler, hep birbirlerine gidip gelirler yardm edecekleri zaman hep kendi akrabalar olsun isterler mesela sokamzda bir sr komumuz vardr ama hi gidip gelmeyiz. d-Tv, gazete dergi gibi yaynlar takip ediyor musun? En ok hangi programlar seviyorsun? Din programlar sizi etkiliyor mu? Ben pek gazete okumam ama ; nemli yaz olduu zaman ite kresel snmadr, trban tartmasdr olduu zaman okuyorum. Televizyonda pasaparolay seviyordum nk insan hayatnda hep ayn dili kullanmak zorunda deildir. Kullanaca baka szcklerde olabilir bunlar n plana kartyor ite yeni yeni kelimeler insann kulana baka tarzla geldii iin ite onu takip ediyorum Bir de baz diziler rnein Bin bir gece ve Arka sokaklar ok beenerek izliyorum. nk ben macera tr eyleri ok severim okuduum kitaplar da hep macera zerinedir. Din programlardan sohbetler falan olduu zaman izliyorum. Mesela o gn namaz klmadm diyelim iimden gelerek namaz klarm abdest alrm Kuran okurum. Din sohbetlerde ahirete gideceimizi, maher meydannda toplanacamz gnahlarmzn, sevaplarmzn tartlaca anlatlr. O yzden iime bir korku der, abdest alp namaz klarm.

Sahip Olduumuz Deer ve Vazifeler 1-Hayatnzn bir anlam olduunu dnyor musunuz? Hayat size anlaml klan nedir? Dnyorum nk hayatmn bir amac olmasayd, bu dnyaya geli amacm olmasayd evremde bu kadar insan olmazd demek ki hayta bir ie yaryorum ki bir eyleri baaryorum ki etrafmda bu kadar insan var yani insan tamam hibir ey yapmasa bile arkada olabilir ama tek tk olur benim arkadalarm var, akraba ilikilerim de gzel demek ki bir eye yaryorum ki benimle ilgileniyorlar.

98

2-Kendinizde ve hayatnzda deitirebileceiniz bir ey olsayd en ok neyi deitirmek isterdiniz? ..Ya ben nceki sorularda sylediim gibi ok ekingen bir insanm bunu deitirmek isterdim.Bir insanla sohbet ederken bile kendini rahat hissedemiyorsun. Mesela o seni ayplar, dalga geer, bakalarnn yannda kk drr diye her eyini anlatamazsn.Snfta bile bir cevap syleyeceim ya yanlsa ,herkes glerse falan diye dnyorsun bunlar deitirmek isterim. 3-u anda hayatnz da sizin iin nemli olan herhangi bir inan, deer ya da ykmllk var m? Benim iin nce nemli olan slam dini. Sorumluluklar tabi ki var evde okulda falan. Mesela evde kardelerime bakmak, evi temizlemek vb. 4-En ok kendinizi ne zaman ve nerde Allaha yakn ve kinatla uyum ierisinde buluyorsunuz? Kuran Kursunda. Bir de ie televizyonda din bir ey izleyip sohbet duyduum zaman. 5-Olgunlam bir iman modeliniz nedir? Mmm babam ve dedem ama en ok dedemi rnek alyorum. nk bizim evin hemen yannda lojman var lojmanda cami olduu iin dedem her sabah camiye gider btn namazlar iin camiye gider. Sanayi mahallesinde amcamla babamn dkknlar var. te hangisinde olursa olsun yine de her zaman camiye gider.Hibir namazn nerdeyse evde klmyor hep camilere gider.Byle gzleri grmedii halde Kuran okumak istiyor bilmedii halde renmeye alyor mesela geen sene deil ondan nceki sene bir cz vard kimseye gstermeden kendisi renmeye alyordu ve bunu da baard yani skt kuran .imdi her gece bir ya da iki Yasin, kendisi okuyor ama gzleri falan grmedii iin yanl okuyor. 6-nemli bir karar vermek istediinizde bunu genelde nasl yaparsnz? Bu konuda bana bir rnek verebilir misiniz?

99

..En bata dnyorum benim iin uygun mu? evremle benim aramdaki ilikileri nasl etkileyecek? Aramz alacak m salamlaacak m? Mesela sadece benim iin olan bir ey mi yoksa evredeki herkesi ilgilendirecek mi? diye dnyorum. 7-Sizce yaplan eylemler doru ya da yanl olarak ayrt edilebilir mi? ayet ayrt edilebilirse size gre bir davran doru klan ey nedir? Yani grecelik kavram var, herkes kendine gre yapt ey dorudur. Mesela bir insan topu sektirirken kendisini dz bir ekilde grr. Ama uzaktan bakan insan onun apraz olduunu dnr. te ikisinin de dncesi dorudur. te buna benzer, benim sylediimde dorudur senin sylediinde .te kimsenin sylediine doru demek doru deildir. Direkt tam yanl olduunu, emin olduumuz eyleri bile iyice aratrmadan sylememeliyiz 8-Her koulda ve zamanda doru olarak kabul edilebilecek davran kalplar var m? Sizce herkesin zerinde mutabk olmas gereken belirli ahlaki deerler var mdr? Yani olgular vardr tabi ki mesela ben desem ki stanbul ok gzel bir ehir mesela bu gr olur ama; stanbulun falanca yerinde falanca ev vardr desem ve bu herkes tarafndan bilinse bu olgudur . Tabiki de herkesin zerinde birlemesi gereken ahlaki deerler; drst olmak, kalp krmamak, ahlakl olmak, hogrl olmak, bencil olmamak cimri olmamak Din 1-nsan hayatnn bir anlam olduunu dnyor musunuz?

Dnyorsanz bu gaye nedir? Hayatnz iin bir plan var m ya da gcnzn tesinde bir g ya da glerden etkileniyor musunuz? Yani dnyorum insanlarn bir amac olmasayd insanlar babo gezerdi mesela insanlar neden okula gidiyorlar amalarna ulamak iin. Eer bir amac

100

olmasayd onu baarmak iin abalamazd, onun iin ne okula giderdi ne bir ey yapard, hibir ey yapmazd. Ya insanlar gnmzde hep stn olmaya alyorlar. Birilerinin onu parmakla gstermelerini, ona ilgi gstermelerini istiyorlar. Bir topluma girdiklerinde saygnl olsun istiyorlar mesela sokakta geen adamn nnde kimse beklemez ama bir babakan geti mi durup hemen onu selamlar yani herkesin tand birisi olmak isterler. 2-lm size ne ifade eder? ldmzde bizlere ne olur? Yani mmm lmek ok baka bir eydir. Bazlar der ya, hi yle bir anm olmad. Ama yle bir ey olsa insanlar kesinlikle ve kesinlikle hayatlarnda ok eyi deitirirler. Mesela televizyonun hayatmzda ok yeri var. Belki de haftada bir gnmz televizyona ayryoruz srf. ite byle bir ey ortadan kalkar namazlarn klar, tesettrn gzden geirmeye balar.Etek giyiyorum ama bam ak gibi eyler olmaz.ok deitirir insan. Yani bize anlatlan kadaryla lyoruz kyametin kopmasyla yer ve gk birbirine karyor. Herkes lyor. Sonra srun flenmesiyle herkes kalkyor maher meydannda toplanyor. Herkesin sevap ve gnahlar ayrlyor. te mmm kimler cennete gidecekse gidiyor kimler de cehenneme gidecekse gidiyor. Cehenneme gidenler iledikleri gnahlar kadar azab ektiklerinde bir sre sonra cennete gidiyorlar. Ama bildiim kadaryla alnlarnda leke oluyor. Ondan dolay cennette bile kimse onlarla sohbet etmiyor.Ama o kimse cennette Allaha dua ederse Allah, o lekeyi siliyormu. a)Ahiret ve kyamet denince sende ne gibi arm yapyor? Ya kyamet kopmasyla herkes zaten ahirette olacak bu belli bir ey.Kuran- Kerimde de syleniyor.Ama kyamet kopana kadar ahirette cennete gidebilmek iin ite peygamberimizin sanca altnda glgelenebilmek iin dnyada ok abalamamz gerekiyor.Yaptmz eyleri gzden geirmemiz gerekiyor. Neler yaptmz, nasl yaptmz,kimlerin yannda yaptmz onlarn bize iyi eyler mi kt eyler mi kattn gzden geirelim.

101

b)Cennet ve cehennemle ilgili neler syleyebilirsin? Cennet ve cehennem kimler iindir? Cehennemden korkuyor musun? Ya cehennemin uan gnmzdeki ate kadar deil de ondan daha milyon kez gl olduunu biliyoruz.Mesela bu dnyada mumun alevine elimizi sokamazken br dnyada cehennem ateine yaklaamayz bile.Yaklatmzda insann yz parampara olurmu..Mmm cennet de insann hi grmedii, akl hayaline getiremedii kadar gzel bir ortam.Tarif edilemeyecek kadar byk. nsan cennete gittii zaman en az bir dnya kadar yer alrm. Cehennemden korkuyorum. 3-Kendinizi dindar biri olarak gryor musuz? Bu durum size ne ifade ediyor? Pek deil. Eer kendimi dindar olarak grseydim namaz klardm, bam kapatrdm ,mmm byle her gn Kuran okurdum. Yani hatim indirmeye alrdm ama; ben bunlarn hi birini yapmyorum. 4-nceden veya imdi sizin iin anlaml olan herhangi bir din fikir, sembol ya da ibadet var mdr? Varsa bunlar nelerdir ve niin nemlidir? Yani srekli olarak yaptm yok da yapnca keyif aldm var. Mesela Kuran- Kerim okurken iime huzur doluyor. Mmm yaptmdan keyif alyorum yani Kuran- Kerim baka dier kitaplar baka Kuran okuyunca iine insann huzur doluyor dier kitaplar okuyunca okuduunu unutuyorsun dalp gidiyorsun. Sembol olarak mesela Allah yazs, Muhammed yazs. a)slamn be artndan biri olan hac ibadeti hakknda neler biliyorsun? Mslmanlar niin hacca giderler. hram, tavaf, eytan talama ve kurban kesme ibadetlerini kadn erkek kark niin birlikte yaparlar? Hac ibadeti ,ok kutsal bir ibadettir. Mesela bir insan ok gnahkrsa bile akl bana gelip tvbe etse hacca gidip gelse o gnahlarndan tamamen arnr.

102

Hacca gitmek insana huzur veriyor her anlamda. Mesela onu baarmann sevinci o kalabalkta bunu baarabileceine inanr ve baka daha gzel ibadetleri de yapacana inanr. Mmm bunun kutsalln anlar slam dininin yceliini anlar. Ya peygamber efendimiz dneminde ikindiden nce erkekler, ikindiden sonra kadnlar yaparm hac ibadetini. Ama gnmzde ok fazla talep olduu iin byle bir eye imkn verilmemi. O yzden kadn erkek birlikte yapyorlar Ama kurban kesimi hakknda yani bence hep erkeler yapyor hi tek bana kurban kesen kadn grmedim. b) Oru tutar msn ve Orucun anlam nedir? Oru tutarm. Herkes orucu, slmn artlarndan olduu iin tutuyor gerei de byledir ama; baz insanlar hi dini sebebi bile takmyorsa kendi vcudu iin zayflamak iin daha salkl olmas iin bile oru tutar. Mmm bu bile insan rahatlatr. nsan ite kendi vcudu iin deil de din bir sebep olduu iin tutar. d)Namaz klar msn ve neler hissedersin? Namaz klmyorum. Mmm ama nceleri Kuran Kursundayken falan klyordum Byle insan namaz klarken kendini bir bolukta gibi hissediyor. Kimse onun yannda yokmu gibi hissediyor. Yani aklndan ne geirirse geirsin hep din sebep olduunu dnyor bu yzden insan iin namaz ok nemli. Hem dini bir sebep olduu iin, hem yallar iin hareket olduu iin ve insan ok huzur buluyor ve baka ibadetler de yapmak istiyor O huzurla geirdii vakitler, onun iin ok deerli oluyor.. 5-badet ve dua ediyor musunuz ya da herhangi bir ruhsal disiplini uyguluyor musunuz? Tabi ki de dua ediyorum namaz klmasam da ok zor durumlarda ya da ok sevinli olduumda dua ediyorum, krediyorum. badetlerimi de aslnda pek yapmyorum ama iimden ok geldii zaman yapyorum.

103

6-Sizce gnah nedir? Gnah, insann yapmamas gereken eyi yaparak ortaya kan bir ey. Mesela hrszlk yapacaksn bir yann yapma diyor bir yann da yapacam o benim olacak diyor biliyorsun ki aldn kii madur olacak belki de su bakasnn zerinde kalacak. Bunu yapnca gnah ilemi olursun. Yani kt bir ey yapm olursun. 7-Dnyada var olan ktl nasl aklarsnz? Ya her insann iinde bir nefis var insan ibadetlerini yapmad zaman, dua etmedii zaman mmm iman zayflyor.te zayflad zaman insan nefsine ok kolay yeniliyor ,her ey tatl gzkyor .Mesela arkadann bilgisayar onu mutsuz ederken o bilgisayar alp kendi odasna getirmesini onu gururlandrr. Daha byk mutluluk diliyor o yzden insanlar kendi nefislerine kaplarak ktlk yapyorlar. 8-ayet insanlar din konularda ihtilafa derlerse bylesi ihtilaflar nasl zmlenmeli? Ya peygamber efendimiz oy okluuna gre baz eyleri yapm rnein Bedir savayd galiba baz sahabeler savunma, bazlar sava yapmlar ama byk ounluu savunma yapmak isteyince ona gre yapmlar ama bu savata yenilmiler. Ama byle ok nemli bir kararda kimin ne istedii deil de doru olup olmad tartlmal. Mesela Kuran- Kerime gre, herkesin dorulad mezhep imamlarnn grlerine ve peygamberimizin hadislerinden kardmz sonulara balyarak. a)Dinler aras diyalog ve medeniyetler atmas kavramlar hakknda ne dnyorsun? Ya aslnda btn peygamberlerin getirdii dinler birbirlerine ok benzerdir. Nerdeyse aynsdr. Ama ;insanlar buna uymadklar iin kendilerine yeni yeni dinler elde etmiler Mesela, Yahudi dininde olan bir ey az da olsa slam dininde var .te bunlarn orijinali dnyada belki yoktur. ncilin , Tevratn Zeburun.Ama bunlar Kuran- Kerime bakarak daha da gzelletirmeleri iyi olur.Ama Kurana bakan bir insan onun doruluunu kabul ederse belki de Mslman olur.

104

b)Dnyadaki politikayla ilgileniyor musun? uan dnyadaki problemler hangi politik grle zlebilir? Yani evet, biz bir lkede yayoruz o lkenin byklerinin verdii karalar o lkeyi ok byk etkiler bunun iin ilgileniyorum. Ya insanlar bu devirde hep para para diyorlar. te btn kamu kurulular satld Trk Telekom yabanclarn elinde kprler falan hepsi satld. lkeyi kalkndrmak gzel bir ey ama; baka lkelere para kazandrmak, hep lks hayat yaamak yerine kendi lkesinde olanlarla yetinmesi daha iyidir. Mesela en bata kendi lkesindeki insanlara yardm etmeli, sonra dnya grlerine katlmal. Ama ite devlet bykleri byle bir eye hayr diyorlar hep sanki lkede kendileri varm gibi kendi bak alarna gre hareket ediyorlar. Ben bunu yanl buluyorum. Fatmann Hayat Hikyesi ve Analizi Fatma 14 yanda bir ilkretim rencisidir. Genel olarak kendine gvenen, akc bir konumaya sahip bir gen kzdr. Mutlu bir yuvas olan Fatmann anne ve babasnn boanmas ile hayatnda yeni bir devre balam oluyor. Bundan sonra hayatn, babasyla birlikte babaannesinde geirmeye balyor. Bununla beraber hafta sonlar annesiyle beraber kalyor. Fatmay duygusal adan etkileyen bu olayda anne ve babasnn boanma nedenlerini farkl aklamalar Fatmada onlara kar gven duygusunu sarsyor. Ancak, hayatn idame etme konusunda ezik bir kiilik sergilemiyor. Babaannesi ve babasyla ilikisinde Fatma, babasnn rnek davranlarndan bahsederek kiiliine katk saladn, babaannesinin de hayatta onu yetitirme konusunda katklarnn olduunu dnyor. Din eitimini cami ve Kuran Kurslarnda aldn syleyen Fatma, bunun kendisi iin yeterli olmadn dnerek yaz tatillerinde Kuran kursuna devam etmeyi dnyor.

105

Fatmann din ve bilim hakknda fikirlerine baktmzda mensubu olduu slam dininin byle bir atmay dourmadn, Kuranda geen ifadelerle bilimsel yasalarn aykr olmadn dnyor. Fatmann kk yalarda Allah insan zelliklerle dndn ancak; zaman ierisinde zaman ve mekn st bir Allah tasavvuru edindiini gryoruz. Fatmann hayatn etkileyen en nemli tecrbe, aile yaamnda ev ii

sorumluluklar yklenen babaannesinin hastalanmasdr. Bu durum onu hem zm hem de bu sebeple kendisine yklenen sorumluluklar ona ar gelmitir. Fatmann, hayat anlaml bulmasn evresindeki kiilere, insanlarla

ilikilerinin gzel gemesine balad ifadelerinden anlayabiliyoruz. Fatma, hayatnda deitirmek istedii en nemli noktann ekingenlik huyu olduunu sylyor. Fatma, dedesinin din yaantsn ok beeniyor. Dedesinin grme engelli olmasna ramen din emirlerini yapmas, aksatmamas, Fatmada dedesine kar hayranlk duygusunu dourmutur. Fatma iin drst olmak, kalp krmamak, ahlkl olmak, hogrl olmak, bencil olmamak, cimri olmamak gibi ahlk davranlar nemlidir. Fatma; lm, insann toparlanmasn salayc bir g olarak ele almakta lm sayesinde insanlar kapanr, televizyonu evinden uzaklatrr cmleleriyle, korku motifi zerine kurulu bir din duygusuna sahip olduunu gstermektedir. Fatmann din bilgisi yatlarna gre daha yeterli bir dzeydedir. Ahiret, cennet ve cehennem kavramlar, namaz, oru, gibi konularda yeterli bilgiye sahiptir. Namaz, oru gibi ibadetleri din bir vecibe olarak grmektedir. Hacda kadnlarn erkeklerle birlikte kark olarak bu vazifeyi yerine getirmesini meknn yeterli olmamas ile ilgili bir gereklilik olarak gryor. Ayrca haccn insanlarn gnahlarn temizlediini, orucun yalnzca a kalma olmadn dnyor.

106

Fatma kendini dindar birisi olarak grmyor. yapmak olarak ile e deer gryor. Fatma ibadet ve dua etmeyle ilgili yapabildiini ortaya koyuyor.

Dindarl din ibadetleri

ibadet etmesem de dua ediyorum

cevabndan duay ibadet kapsamndan ayr tuttuunu bununla beraber duay kolaylkla

Fatma, gnah insandaki nefis ile ilikilendiriyor. Gnahn, bir bakasnn maduriyeti durumunda ortaya ktn dnyor. Bu dncesi gnah kavramnn kul hakk ile badatrldn gsteriyor. Dnyadaki ktlklerin kaynann da insan ve insann nefsi olduunu dnyor. Din konusundaki ihtilaflarn zmnn Kurana, hadislere ve mezhep imamlarn grlerine baklarak zlebileceini dnyor. Ayrca dinle ilgili yeterli bilgisi olmayanlarn, din konularda aklama yapmaya yetkili olmayacan belirtiyor. Fatma dinler aras diyalog konusunda; btn dinlerin Allah katndan geldiini ve slam dndaki dier ilahi dinlerin, sonradan deitirilmesi nedeni ile orijinalliini kaybettiini ifade ediyor. Bu konudaki aklamalarn, slamn tebli edilmesi dncesi perspektifinde yapyor. Fatma, toplumsal yaama duyarl bir yaklam sergiliyor ve siyas konularda atlan yanl admlarn lke asndan zararl sonular vereceini ifade ediyor. Sonu olarak Fatma; u an sahip olduu inanlar, deerleri, hayata dair dnceleri ile inan geliim teorisinin nc basamandaki kriterlere uyum gsteriyor. Ancak bu seyir onun hayatnn devam eden yllar ierisinde yaayaca deiikliklere bal olarak deiime urayabilir.

107

SONU

nan geliimi teorisi, bir teoridir.

James W. Fowler tarafndan 1970li ylarn sonlarna

doru Kuzey Amerikada psikolojideki yapsalc gelenekten etkilenerek oluturulmu

Fowler, inan geliimini din geliimin tmn etkileyen merkez bir konuma koymutur.Teoride dinamik bir olgu olarak ele alnan inan, din, aile, milliyet, iktidar, para, vb bir ok deer merkezinden oluabilmektedir. nan geliim teorisinde inan, yedi boyut ierisinde yapsal olarak birbirine gemi olarak nitelendirilmitir. Teoride aamalar birbirinden zihindeki yapsal btnle gre ayrlmaktadr. Sonu olarak inan, her bir basamakta yedi boyutun birbiriyle iliki ierisinde gstermi olduu ortalama performansn sonucudur. Ayrca teoride inan aamalarnn sralar deimemekte ve kiilerin sradaki aamay atlayp ondan sonraki aamaya gemesi mmkn olmamaktadr. Yksek aamalarn zellikleri yeterli olarak vurgulanmakta ama deerli olarak kabul edilmemektedir. Bu yzden aamalar sadece snflama amacyla kullanlmtr. Bu almada ergenlik (genlik) dneminde inan geliiminde etkili olan unsurlar ve bunlarn boyutlar aratrlmtr. Aratrmamzda katlmclarn inan geliim dzeylerinin 23 basamaklar arasnda younlaaca varsaym elde edilen verilere gre dorulanmtr. Aratrmamzda tespit edilen nemli bir sonu lkemizde din eitiminde etkili olan kurum ve unsurlarn tespitidir. Katlmclarn din eitimlerini zellikle aileden, Kuran kurslarndan - zellikle yaz Kuran kurslar - ve Din kltr derslerinden aldklar tespit edilmitir. Aratrmamzda katlmclarn Allah tasavvurunda yan ilerlemesiyle slam inan dncesine yaklatn grmekteyiz. Yine dinin ibadet boyutunun nemsendiini, zellikle namaz ibadetinin ok nemsendii grmekteyiz. badetlerini

108

yerine getirmeyenlerin kendilerini dindar olarak grmemeleri katlmclar tarafndan dinin ibadet boyutunun dindarln lt olarak grldn gstermitir. Aratrmamzda katlmclarn ebeveyn ile ilikisine baktmzda genel olarak anne ve babaya saygnn n planda olduunu grmekteyiz. Ailenin rzasn alma eiliminin yksek olduu grlmtr. Katlmclarn, herhangi bir konuda ebeveynlerinin kararlarna uygun olarak hareket etme eiliminde olduklar grlmtr. Katlmclarda grlen bu eilim, sosyo kltrel etkilerle aklanabilir. Aratrmamzda katlmclarn kendinizi hangi kurum ya da gruba yakn hissediyorsunuz sorusuna cevap vermekte zorlandklar grlmtr. Arkada gruplarnn etkisi katlmclarn ifadelerinde ak olarak kendisini gstermitir. Katlmclar, aileden etkilenerek, din sohbet dinlemek amacyla eitli cemaatlere katldklarn ifade etmilerdir. Bununla birlikte katlmclarn din gruplara katlmalarnda etkili olan nemli baz faktrler de tespit edilmitir. Bunlar arasnda okul derslerinde baarl olmaya katk salamak ve cemaatlerin sosyol etkinliklerinden istifade etmek yer almaktadr. Belli bir gruba dhil olmak istemeyen katlmclar, gruplarn dnce zgrlklerini kstlayaca dnmektedirler. Aratrmamzda ulatmz sonularda genler Hayatnzda yapmak

istediiniz deiikler nelerdir? sorusuna madd yaantlarna dair deiim taleplerine yer vermiler bununla beraber baz genler din yaantlarn merkeze alarak kt saydklar alkanlklardan uzaklama isteklerini dile getirmiler ve sahabe dnemindeki yaam model olarak grdklerini ortaya koymulardr. Aratrmamzda katlmclarn hayat amalaryla ilgili dncelerinin mulak olduunu, dindar kiilerin Allah rzas amac tadklarn, dier bireylerin de baarl olma arzusu tadklarn grmekteyiz. Aratrmamzda genlerin dinler aras diyalog yaklamn katagoriye ayrabiliriz: 1-Dier dinleri dlama ve Hak dinin slam olduu fikrine dayanarak bu abay boa grme 2-Dinler aras diyalog kavramn anlamadklar iin soruyu geitirme 3-Bu abay slam dininin teblii asndan olumlu bulma.

109

Katlmclar, din-bilim ilikisine dair slmn bilimi tevik ettii ynnde cevaplar vermilerdir. Din eitimine dair nerilerimiz: 1.Aratrmamzda genler, aldklar din eitimini yeterli bulmadklarn ifade etmilerdir. Genlerin din eitimi ihtiyalarna yeterli karlk verilebilmelidir. 2. Genlerin kt alkanlk, zararl ynelim ve hurafeden saknmasnda din eitiminin nemi byktr. Din eitiminin temelinin ailede atld dnlrse mftllklerce ailelerin bilinlendirilmesi, onlarn dini bilgilerini artrc faaliyetlerin yaplmas ve genlerin ihtiyalarn karlayc dzenlemelerin yaplmas gerekmektedir. 3. Kuran Kurslarnn ve yaz Kuran Kurslarnn aratrmamzda nemi anlalmakla birlikte buralarn sosyal aktivitelerle birlikte donanml ve herkese hitap eden cazip yerler olmas konusunda almalar yapmak nem arz etmektedir. 4- Kimlik araynn ne kt genlik dneminde modele duyulan ihtiya sebebiyle din eitimi ve retimi ile sorumlu kiilerin rnek davranlar sergilemeleri gerekmektedir. Teoriyle ilgili yaklam ve eletirilerimiz: 1- Teorinin uygulanmas kiilerin kltrel, din yaantlaryla ilgili nemli veriler sunmaktadr. 2- Teori inan-ibadet boyutunu lmekle beraber aratrmacya sosyolojik bulgular da kazandrmaktadr. 3-Fowlern inan geliimi teorisinin mlakat yntemiyle yaplmas birtakm zellikleri ortaya kartmtr. Birincisi mlakat yapan aratrmacnn insanlarla iletiime rahat geebilecek donanml kiiler olmas gerekiyor. Ayrca katlmclarn eitim dzeyi mlakatn rahat yaplmasnda etki etmektedir. 3-Teorinin uyguland topumdan kltrel izler tamas her yerde ayn sonular dourmamaktadr.

110

4-Fowlern inan geliim basamaklarnn kesin snrlarla ayrlmamas aamalarn, tespitinin grecelik gstermesi teorinin eksik ynleri olarak dnlebilir.

111

BBLYOGRAFYA

Acar, Hatice, lkokul ocuklarnn nan Geliimi: Psiko Teolojik Bir

Yaklam, CSBE, Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, Sivas 2006 2004 Almanca Cep Szl, Fono Szlk Dizisi Yay.ts. Argyle, Michael; Benjamin Beit Hallahmi, Ya ve Din, ev. Allport, Gordon W ,Birey ve Dini,ev.Bilal Samur ,Elis Yay.,Ankara

Abdurrahman Kurt, UFD, S:IV,C:4,Yl: 1992 Aslantrk, Zeki, Sosyal Bilimler in Aratrma Metod ve Teknikleri,

M.. lahiyat Fakltesi Vakf Yay, stanbul 1999 Ay, Mehmet Emin, Kuranda Genler ve Genlik Deerleri, Genlik

Dnemi ve Eitimi II, Tartmal lmi Toplantlar Dizisi ( iinde) 1820 Nisan Bursa, Ensar Neriyat, stanbul 2003 stanbul 2007. Ankara 2002 Bahadr, Abdlkerim Ergenlik Dneminde Din ve Ahlk Geliimi, Bahadr, Abdlkerim, Ergenlik Dneminde Dini phe ve Tereddtler, Ayten, Ali Psikoloji ve Din, z Yay, stanbul 2006, Ayverdi, lhan - Ahmet Topalolu, Trke Szlk, Kubbealt Yay,

Genlik, Din ve Deerler Psikolojisi(iinde),[Ed. Hayati Hkelekli],Ankara Okulu Yay,

http://www.geocities.com/doru_tay/index/din.htm(01.06.2008) Baaran, brahim Ethem, Eitim Psikolojisi, Ankara 2000

112

DA , , Din md, C.IX, stanbul 1994 Er, zzet, Din Sosyolojisi, Aka Yay, Bursa 1997 Erikson, Erik H, nsann Sekiz a,ev.Bedirhan stn-Vedat ar,Birey

ve Toplum Yay,Ankara 1984 Eer, Hatice, niversite rencilerinde Din nan ve Benlik Saygs

likisi; Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, Bursa 2005 Fersaholu, Yaar, Din Eitim ve retiminde Duygu Eitimi, Marifet

Yay, stanbul 1998 2003 Fowler, James W. ,man Bilincinin Evreleri, ev. Ali Ulvi Fersaholu, Yaar Ergenlerde Dini Tutum ve Davran, Evin Okula

Yaknlamas ve Deien Anne-Baba Rolleri I.Kitap (iinde),M.E. B.Basmevi, Ankara

Mehmedolu, Marmara niversitesi lahiyat Fakltesi Dergisi, S: 19,Yl 2000 Fowler ,James W., H. Streib, B. Keller, Manel For Faith Development

Research, 2004, p.17-21. Gazli, Kitbul-Arban, 2.Basm,Kahire1952. Guittard, Louis, Genlerde Dini Geliim, ev. mer zylmaz, UFD,

S:2,C.II, Yl.2, 1987 Grn, O.A, Trke Franszca Szlk, nklp Kitabevi,stanbul1992 Hood ,Ralph W ., Bernard Spilka, Bruce Hunsberger, Richard Gorsuch

Dini Geliim Kuramlar, ev.M.Doan Karaokun, Dinbilimleri Akademik Aratrma Dergisi ,IV (2004),S.4 2001 Hkelekli, Hayati, Din Psikolojisi, Trkiye Diyanet Vakf Yay, Ankara

113

 2003

bn Manzr, Lisnl Arap, Beyrut, ts. Karaca, Faruk, Dini Geliim Teorileri, Dem Yay, stanbul 2007 Klavuz, M.Akif, Yalanma Dnemi ve Din Eitimi, Arasta Yay, Bursa

Ko, Mustafa, Din Psikolojisi Asndan Ergenlik Dneminde Din

Yaam, Diyanet lmi Dergi, C:42,S:3,2006 Ko, Mustafa, Geliim Psikoloji Asndan Ergenlik Dnemi ve

zellikleri, http://sbe.erciyes.edu.tr/dergi/sayi_17/14_koc.pdf Konuk, Yurdagl, Okul ncesi ocuklarda Dini Duygu Geliimi ve

Eitimi, Diyanet Vakf Yay, Ankara 1994 stanbul 1993 Kknel, zcan Kltr ve Genlik Sorunlar, Evin Okula Yaknlamas ve Kknel, zcan, Ergenlik Dnemi, Ana-Baba Okulu, Remzi Kitabevi,

Deien Anne ve Baba Rolleri II. Kitap(iinde),M.E. B Basmevi, Ankara 2003 Samsun 2000 Kyl, Mustafa Kreselleme ve Ahlaki Deerler, Kreselleme Ahlk Kyl, Mustafa Yetikin Din Eitimin Teorik Temelleri, Ett Yay,

ve Deerler (iinde)Ed: Yurdagl Mehmedolu- Ali Ulvi Mehmedolu, stanbul 2006. Kula, Naci, Genlik Dneminde Kimlik ve Din, Genlik, Din ve Deerler

Psikolojisi(iinde),[Ed. Hayati Hkelekli],Ankara Okulu Yay, Ankara 2002 2002 Maksutolu , Mehmet Arapa Trke retici Szlk ,FAV Yay., ts. Kulakszolu, Adnan, Ergenlik Psikolojisi, Remzi Kitabevi, stanbul

114

Mehmedolu, Ali Ulvi, Kiilik ve Din, DemYay, stanbul 2004 Mehmedolu, Ali Ulvi, Klasik Kuramlar ve Modern Aratrmalar

Balamnda Dindarlk ve Kiilik, Dindarln Sosyo-Psikolojisi (iinde)Karahan Kitabevi,Adana2006 stanbul 2006 Mehmedolu, Ali Ulvi Adem Aygn, James W.Fowler ve nan Mehmedolu, Ali Ulvi, Genlik, Deerler ve Din, Kreselleme Ahlk

ve Deerler (iinde)Ed: Yurdagl Mehmedolu, Ali Ulvi Mehmedolu, Litera Yay,

Geliimi Teorisi, ukurova niversitesi lahiyat Fakltesi Dergisi 6(1) Mehmedolu, Yurdagl, Bir Eitim Sorunu Olarak Din Duygu ve

Dncenin Geliimi, ocuk Geliimi ve Eitimi, Tartmal lmi Toplantlar Dizisi( iinde), stanbul 1998 stanbul 2005 Mulla Cm, Mevln, Mirt-l Akaid (nanlar Aynas).Tercme. Mehmedolu, Yurdagl, Erikin Bireyin Kendilik Bilinci, Dem Yay,

Tahir-l Mevlevi, Neir. Abdullah Iklar, stanbul 1964 Mslim, Sahhu. Mslim,stanbul1992 Ok, zeyir Bir Aktivite Sistemi Olarak nan :nan Geliimine

Sosyo-Kltrel Bir Yaklam, Dinbilimleri Akademik Aratrma Dergisi, V(2005),S:4 Okumu, Ejder, Toplumsal Deime ve Din, nsan Yay, stanbul 2003 Onur, Bekir Geliim Psikolojisi,mge Kitebabevi,Ankara 1995 Osmanolu, Cemil, Basamak Teorileri Asndan Dini Geliim, nan

Geliimi ve Eitimi, MSBE, Baslmam Yksek Lisans Tezi, stanbul 2007

115

 stanbul,1975.

ymen, M.Mnir Rait, Ahlk Eitimi ve Ahlkn Testle llmesi,

zbaydar, Belma, Din ve Tanr nancnn Gelimesi zerine Bir

Aratrma, Baha Matbaas, stanbul1970 1992 ztrk, Hseyin, Ergenlerde Din Duygusu ve Allah nancnn Boyutlar, zcan, Hanifi, Epistemolojik Adan man, M.. FAV Yay, stanbul

MEB Din retimi Dergisi, S:32,1992 Peker, Hseyin, Din Psikolojisi, amlca Yay, stanbul 2003
Redhouse, Trke ngilizce Szl, Sev Matbaaclk,stanbul1999.

Seluk, Mualla, Genlik a ve nan Olgusu, Genlik Dnemi ve

Eitimi, Tartmal lmi Toplantlar Dizisi( iinde), stanbul 2000 Ankara 2003 Tillich, Paul, mann Dinamikleri, ev. Fahrullah Terkan -Salih zer, Senemolu, Nuray, Geliim renme ve retim, Gazi Kitabevi,

Ankara Okulu Yay, Ankara 2000 Topalolu, Bekir, Y. .Yavuz ve lyas elebi, slamda nan Esaslar,

M.. FAV Yay, stanbul 1998 Ankara1968 1999 Vergote, Antoine, Din nan ve nanszlk, ev. Veysel Uysal, stanbul Tosun, Cemal ,Din Eitimi Bilimine Giri,Ankara 2002 Var, Fatma, Ergenin Geliimine Etki yapan Kltrel Faktrler,

116

 C.XXIV,1981

Vergote, Antoine, Ergenlikte Din, ev. Erdoan Frat, AFD,

Yavuz, Kerim, ocukta Dini Duygu ve Dncenin Gelimesi, Diyanet

leri Bakanl Yay,Ankara1983. stanbul1992 2005 Yrkolu, Atalay, Genlik a, zgr Yay, stanbul 1993 http://www.gata.edu.tr/dahilibilimler/cocukruh/kimlik.htm(28.05.2008) Yeilyaprak, Binnur, Eitimde Rehberlik Hizmetleri, Nobel Yay, Ankara Yavuzer, Haluk, ocuk Psikolojisi, Remzi Kitabevi, stanbul 1993 Yavuzer, Haluk, Genleri Anlamak, Remzi Kitabevi, stanbul 2005 Yazr, Elmall M.Hamdi, Hak Dini Kuran Dili, Azim Datm, C.I,

117

EKLER
EK 1:MLAKATLARDAN RNEKLER NANCIN GELM ZERNE MLAKAT (GAMZE 19) Hayat ekillendiren motifler Hayatn tekrar gzden geirilmesi 1-Hayatnz gz nne alarak hayatnzn en nemli ana blmlerini belirleyiniz. zellikle hangi nemli olaylar bu dnemde sizin iin belirleyici bir dnm noktas olmutur? Mmm ilkokuldayken arkadamla yolda yryorduk, bakkala gidelim diye srar ediyordu. Ben de hayr dedim ondan sonra srar etti baya. Ne de olsa eve gidiyoruz dedim o yine srar etti. Biz tam bakkal iin dnerken ocuun biri, pardon arabann biri bizim olduumuz yere hzla geldi. Eer biz bakkala girmeseydik, araba bize arm olacakt. Orda baya bir etkilenmitim ocuk da lmt zaten onu hi unutamyorum. Bunun dnda bir de zerinde en ok dndm ey, hayatm boyunca zaten en ok korktuum ey, deime korkusudur. Zaten televizyonlarda belli kzlar olur onlar gibi olmaktan hep ok korkmuumdur. Deiimden kastm hani byle uyuturucu, sigara kt bir eyler yapmak, alp salmak gibi. Bunun yznden de orta okulda ilk balarda mam -Hatibe gitmek istemiyordum puan krlmas yznden ama zerinde baya dndkten sonra gerekten mam -Hatibin insanlar zerinde byk etkisini grdm daha kltrl, daha bilgili ve her ynle alakal daha sosyal olduklarn fark ettim. Genelde sosyal olmadklar dnlr ama ;normal hayattaki insanlara oranla onlar daha sosyal. lk oraya gitmek istedim benim iin daha iyi olacan dnmtm sonra puan yznden . lisesine gittim aradan zaman geti bunun benim iin hayrl olacan dnmemitim ilkin. Ama sonra imam hatipten arkadalarm falan vard

118

onlarn yanna gittim. Orada da normal lisede olan kzlar fark ettim. Sonra unu dndm bunun benim iin aslnda daha hayrl olduunu dnmeye baladm. Belki normal lisede, . ki arkadalarm da dindar insanlard hani namaz klan o tarzda bir ortama girmitim. Belki de mam Hatibe gitseydim bu tarzda eylerden uzak kalacam falan dnmtm. 2-ahs olarak kiiliinizin geliiminde etkili olan herhangi bir iliki sz konusu mu? Hayat tecrbeleriniz ierisinde kiiliiniz ve dnme biiminiz zerinde etkili olan bir deiim hatrlyor musunuz? Genel olarak hani liseye ilk baladmda namaz klanlarn ortamna falan girmitim. Blm seimindeki arkadalarm onlardan biraz daha farkl insanlard ve hani nasl syleyeyim birbirleriyle kan insanlard, o tarz insanlard. Lise 2de zaten tasavvuf dersi gryorduk edebiyat dersinin iinde

Yunus Emreden Mevlanadan falan bahsediliyordu. Aslnda orda karakterime byk etkisi olmutur o tasavvufun. Hani zaten insan o yalarda bolukta oluyor evreme baktmda hani bir

eyin arayndaym ama her seferin de yapacam ve yaptka zevk verecek ve daha fazla yapmak isteyeceim bir ey hani bunun da bo bir ey olmamas gerekiyordu. Sonra evreme baktm bir biriyle kan insanlar ite dndm ben de bunu yapsam elini tutsam, psem vs bu tarzda eylerin bana zevk vermeyeceini dndm. Sonra tasavvuf grdmz iin bu tarz eyleri fark ettim zaten ailem de bu yapda olduu iin bana pek ey gelmedi anormal falan gelmedi. Sonra namaz klmaya baladm iimi bir huzur kaplad. Kldka daha

ok klmak istiyorum. Bu tarzda eylerle ilgili bir eyler rendike daha fazla bir eyler renmek istediimi fark ettim doru olann da bu olduunu dndm. nk dier insanlarn birbirleriyle ktn grdmde ayn eyleri ben bir yapsam iki yapsam yapsam bunlarn bana zevk vermeyeceini dndm ve bunlarn bana kt etkisi olacan dndm. Mmm ailemi zor durumda brakacak ,ailemi kt tannmasn salayacak,yanl olan eyler ve gnah olan eyler.

119

a)

Din eitimini nerden aldn? sence yeterli mi? Cuma ve vakit

namazlarnda camiye gider misin ? Mmm ablam mam- Hatip mezunu olduu iin ablam anlatyordu bu tarzda eyleri dediim gibi ailem de yatkn. Ablam arkadalaryla tefsir dersi falan yapyordu. Oradaki arkadalarn yanna beni de gtrd bir gn ben de merak ettim oradaki derslere falan katlmaya baladm. te mealdir normal Kuran Arapasdr falan oradan aldm. Yeterli deil ,aslnda daha fazla bir eyler yapmak, uramak gerek onun iin de ara ara kitap okuyorum. u anda pek fazla bir ey yapmasam da o zaman okuyordum. Vakit namazlarnda camiye gider misin?

Mmm u anda namaz klmyorum. b) Bilim ve din neden vardr? Birbirleriyle atrlar m? rnein renim hayatnzda derslerdeki bilimsel eyler inanlarnzla kimi zaman atyorlar m? Bilim ve din, insanlarn doru bir ekilde yaabilmeleri iin ve kendini gelitirebilmeleri iin vardr. Doru bir hayat srebilmek iin. Aslnda aptrlmasyd, normal artlar altnda, din ad altnda olsayd (vurgu)

bunlarn birbirleriyle karmamas gerekirdi. Yok, Darwin Teorisi

miydi? insan maymundan gelmitir . Normal artlar altnda bu yanl olan bir ey. Hani normale baktmz zaman dinle bilimin atmamas gerekirdi ama; bu sapka teori olduu iin u an atyor. Mmm Aslnda insan olunun Ademden geldiini bildiim iin bu benim iin pek bir problem olmad inanmadm iin buna. Zaten insan maymundan gelseydi u an insanlarn domamas gerekiyordu, hl maymunlarn douyor olmas gerekiyordu.

120

3-Allah tasavvurunuz ve Allah ile ilikileriniz, hayatnzn bu belirgin dnemleri boyunca nasl bir deiime urad? u anda Allah sizin iin kimdir veya nedir? Mmm Dediim gibi lise 2 dneminde tasavvuf falan gryordum o zaman namaz klyordum , snnet orular, pazartesi perembe orular tutuyordum baya iyiydi. u an pek bu tarz eylerle uramadm iin vaktim yok demeyeyim, yapmadm iin uzaklatm hissediyorum. Bazen dua ediyorum. Dua kaderi deitirir diyorlar ama bou bouna bir ey yapmadan duamn da olacana pek inanmyorum akas baya uzaklatm yani. Allaha inancm her zaman sonsuz. Tek problemin bende olduunu dnyorum. 4-Hayatnzn anlamna ilikin alglaynz deitiren ya da bu anlaynz pekitiren youn manevi ve ruhsal deneyiminiz oldu mu? Mmm yle hani ok byk bir olay yaayp da bir eyler grmedim ama... yaadm eylerde Allahn hikmetin ne kadar byk olduunu ve o kadar basit eylerden yaratt eylerin ne kadar gzel olduunun farkna varyorum. 5-Hayatanzda bunalma girdiiniz ya da ac ektiiniz derin bir yanlgya dmlk hissi ya da hayatnzn anlamsz olduunu dndnz anlar oldu mu? Mmm namaz klarken byle bir problemim yoktu akas. Ama u anda namaz braktm iin hibir ey yapmadm iin zaten ii olmayan insann can sklr, bo olan insann can sklr. Byle durumlarda zor bir olayla kar karya geldiimde, basit bir ey de olsa o an sinirlendiimde hayatn anlamsz deil de skc geldii oluyor. nk hayatn zaten bir belli bir anlam var. nsann yaratl gereince yapmas gereken eyler var. Hani Allah zaten bizden sadece ibadet yap, namaz kl, oru tut demiyor, kendini bir keye ek demiyor. Hem dnyalk hem de ahiretlik iimizi yapmamz istiyor.

121

likiler 1-u anki durumunuzu dikkate alarak anne ve babanzla ilikilerinizi tarif eder misiniz? Yllar ierisinde onlar alglamada herhangi bir deiiklik oldu mu? ayet olduysa bu deiiklie ne sebep oldu? ...Mmm yam gerei biraz fazla(vurgu) mmm saygsz denebilirdi belki belli bir sre ncesine kadar. Ama imdi artk byyor muyum bilmiyorum ama evremdeki annesiz, babasz insanlar grnce ve bir eyleri okuduka hani f bile demeyin deniyor ya Kuranda ve anne zlemi ekenleri grdke artk biraz daha iyi gibi. Anne babam gzmde deiime uramad hl ayn aslnda. Biraz daha iyi gibi denebilir biraz daha nemsiyorum da denebilir. 2-Sizin iin nemli olup devam etmekte olan bir iliki sz konusu mu? Bu ilikiler hayatta olan ve lm kiilerle ilgili olabilir? Mmm lisede . retmenimiz (edebiyat retmenimiz ) vard Aslnda karakterimin yerlemesinin onun ok etkisi vardr. O da zaten Konyal zaten. Orasnn nasl bir yer olduunu biliyorsunuz. Hep bize sevgililerle alakal olarak ulalmaz olun bu tarz eyler anlatyordu. Onun bana ok etkisi vardr. 3-Hangi gruplar, kurumlar ve unsurlar kendinizle ilikilendiriyorsunuz? Bunlarn sizin iin neden nemli olduunu dnyorsunuz? mam- Hatiplerin ortam ok houma gidiyor baka . ortam (glyor) ya aslnda . diyebilirim onlar daha samimi geliyor daha gerek geliyor; nk namaz olsun oru olsun bu tarzda eyler ahireti hatrlatyor. Bunlar da gerek olan eyler olduu iin onlar daha yakn geliyor. a) Toplum ierisinde kendinize kar olumlu bir kiilik algsna sahip olduunuzu syleyebilir misiniz? Kendini ie yaramaz bir varlk olarak grdn zamanlar oldu mu? Bu durumda size yardmc kii grup ve inanlar var m? Evet oldu.(glyor)..Zamannda ngilizce ders alrken oldu. Zamannda dersi dinlemeyip, temeli kardm iin imdi uratmda bazen anlayamyorum hani

122

dersten hatrladm bir eyler oluyor temel salam olmad iin imdi urap da anlamadmda kendimi ie yaramaz olarak gryorum. Ama urap da insann yapamayaca bir ey yok. Kendime kar acmaszm ama; darya kar ar merhametliyim galiba. Kendimi ie yaramaz olduumu dndmde tm insanlar bunu anlyorsa demek ki anlalmaz bir ey deil diyerek daha ok alyorum. Bir de evremden bunca yl sen bunun eitimini almsn diyorlar nk ben direk ngilizcenin eitimini aldm iin anlamamam anormal bir durum o ekil de yapa bilirsin diyorlar. Bazen bir defada anlamaya altm iin problem. nk urap da yapamayan bir insan yoktur, ben inanmyorum. Gerekten bir problemi yoksa yapamayacana inanmyorum. b)Futbol, cami, kltrel derneklerle ilgin var m? Faaliyetler konusunda dncelerin neler? Sadece ilgide kalyor (glyor ) gidemiyorum... Camide sohbet tarznda eyler houma gidiyor. Futbol , arada izlerim. Fuarlar oluyor bazen ama ara ara giderim ok sk gitmem sklyorum. Bu faaliyetler insanlarn geliiminde ok iyi eyler. c-Komularnla ilikilerin nasl? Onlar hemehrileriniz mi? Nasl insanlar? Hemehrilerim deil, sadece komuyuz ok sk grmyoruz ama selam veriyorum hepsine. yi insanlar ama genelde ok samimi olmamaya alyorum. d-TV, gazete, dergi gibi yaynlar takip ediyor musun? En ok hangi programlar seviyorsun? Din programlar sizi etkiliyor mu? Ara sra TV izliyorum dizi olarak Dudaktan Kalbe bazen Byk Bulumay seyrediyorum. Din yaynlar kiisine gre takip ediyorum. Mesela . (glyor) dinlemiyorum mesela nk hem verdii cevaplar kesin bir cevap deil atyorum mesela ona bir soru soruluyor mesele pantolon giymek caiz midir ( glyor) falan soru soruluyor adam olabilir ,olmayabilir de ben giydim kardm (glyor) bir ey olmad hem kesin cevaplar vermiyor hem de bilmediim eyler olduunda genelde

123

dinlememeye alyorum. nk temelim olmayan eyleri dinlersem onlarn beni etkileyeceini ve yanl dnmeme neden olacana inanyorum. Ve onlar dinlemiyorum ablama soruyorum ya da kendim bakyorum. Sahip Olduumuz Deer ve Vazifeler 1-Hayatnzn bir anlam olduunu dnyor musunuz? Hayat size anlaml klan nedir? ..Hayatmn tabiki bir anlam var. .. Namaz aslnda hayatmn anlam da uan gerekten yapamyorum neden bilmiyorum ama bazen klyorum mesela hani bir tat alamyorum bir de yle bir ey var uzun sredir klmayp klmayp birden klnca insan bir tat almak istiyor ve o tad alamyorsun. Allah uzun sredir dnmediin iin zevk alamyorsun. Zevk alamaynca klma isteim domuyor bir de bu ara pek klmyorum bir de namaz gerekten insana byk bir huzur veriyor ve normalde lmden korkan bir insanm. Normalde namaz klarken de korkardm lmden ama gerekten byk huzur, sabr veriyor ve iyi niyet kazandryor insana. 2-Kendinizde ve hayatnzda deitirebileceiniz birey olsayd en ok neyi deitirmek isterdiniz? evremin tam namaz klan, peygamberlerin olduu dnemdeki sahabe olmak isterdim herhalde. Gerekten drt drtlk bir insan olmak isterdim ama mmkn deil. 3-u anda hayatnzda sizin iin nemli olan herhangi bir inan deer ya da ykmllk var m? Mmm u an alyorum, para biriktiriyorum biriktirdiim paralarla dershaneye gitmek istiyorum. Okuyup ngilizce retmeni olmak istiyorum. u an tek sorumluluum bu. 4-En ok kendinizi ne zaman ve nerede Allaha yakn ve kinatla uyum ierisinde buluyorsunuz?

124

Genelde geceleyin en ok Allah aklma geliyor ve ayn zamanda lm geceleyin aklma geliyor. Yalnzken, kimsenin olmad zamanlarda arkadalarmla grmediimde Allah daha ok yaknmda hissediyorum ve daha ok zlyorum bir eyleri yapmadm iin. 5-Olgunlam bir iman modeliniz nedir? ..Kii syleyemem direkt belki ama byle dinle alakal her eyi bilen ayn zamanda sosyal bir insan. Bu ikisini bir arada yrtebilmek gerekten zor bir ey ama; bunu baaran birisi varsa eer onun gibi olmak isterim. 6-nemli bir karar vermek istediinizde bunu genelde nasl yaparsnz ? Bu konuda bana bir rnek verebilir misiniz? nce evreme sorarm sonra sorduum eyi yapan birinin yaptna bakarm. Sonra aldm cevaplarn hepsini zihnimde tutarm. Onlar tekrar yorumlarm. Doru olan yanl olan ksmlarn incelerim yani dine uyup uymadna falan bakarm bunun bana getirecei zarara ,aileme verecei zarara bakarm. 7-Sizce yaplan eylemler doru ya da yanl olarak ayrt edilebilir mi? ayet ayrt edilebilirse size gre bir davran doru klan ey nedir? Ya yle eer belli bir eye gre yapmyorsa Kurana gre yapmyorsa herkesin yapt bir itir. nk herkes farkl bir ey dnr mesela benim olaya bakmla senin olaya bakn ayn deildir. Ben sadan bakarm belki sen soldan bakarsn kimisi de baka ynden bakar. Yani eer belli bir eye gre yorumlandrlacaksa ayrt edilebilir. Onun dnda herkesin kendi bakdr. 8-Her koulda ve zamanda doru olarak kabul edilebilecek davran kalplar var m? Sizce herkesin zerinde mutabk olmas gereken belirli ahlak deerler var mdr? ..Bunu ok yayorum komik gelecek size(glyor). Ben mesela ak olduum iin tokalamyorum bu tuhaf geliyor insanlara. Bunun genel olmasn isterdim bir de karma ortamlarda duruyoruz. Bir bayann yannda konuulacak ve

125

konuulmayacak ey vardr bir de erkein yannda konuulacak ey vardr bayanla erkein yannda konuulacak ve konuulmayacak eylerin ayrt edilebilmesini isterdim. Din 1-nsan hayatnn bir anlam olduunu dnyor musunuz?

Dnyorsanz bu gaye nedir? Hayatnz iin bir plan var m ya da gcnzn tesinde bir g ya da glerden etkileniyor musunuz? Tabiki biz zaten bou bouna yaratlmadk buraya belli bir ama iin geldik. Bu ama, Allah rzasn koruyarak bu hayatta yaammz devam ettirmek. Bu snrlar amadan. Dediim gibi bir ite alyorum. ngilizce retmeni olmak istiyorum o meslei yapmasam da gvencem olsun istiyorum. 2-lm size ne ifade eder? ldmzde bizlere ne olur? lm.. lmden ok korkuyorum (glyor) sze nce byle

gireyimGerekten ok fazla koruyorum hani gerek hayat o tarafm gibi geliyor..Ben de bu konuda bazen ok fazla umut oluyor yapyorum bir eyler yapm edim diye sonra bazen mitsizlie kaplyorum cehennemde yanacakmm gibi geliyor . ldmzde herkesin yaptna baklacak. Ayet miydi, hadis miydi hep kartryorum ama kim buday tanesi kadar iyilik yapmsa onlarn karln grr. a)Ahiret ve kyamet denince sende ne gibi arm yapyor? Ahiret ldkten sonra gideceimiz yer. Kyamet denince bende hep yle bir tablo beliriyor. Kpr Hani deniyor ya srat kprs. Onun zerinden tek tek geiyoruz. Gnahkr olanlarn zerinden siyah bir ey gnahkr olmayanlar da byle bir k yanyor altta alevler yanyor, altta iki tane kayalk. Herkes beyazlar iinde falan. Geerken beyazlar iinde olanlar kprnn zerinde devam ediyor, karanlk olanlar da kprnn zerinden tek tek aa dyor.

126

Hani kyamet zaman yanl hatrlamyorsam kk ayakllar birleip geleceklermi ya ben de ryamda evin kenarnda koyun srlerinin geldiini grmtm aklma direkt o kk ayakllar sz gelmiti. b)Cennet ve cehennemle ilgili neler syleyebilirsin? Cennet ve cehennem kimler iindir? Cehennemden korkuyor musun? Mmm iyi insanlarn Mslmanlarn gittii yer cennet cehennem de gnahkrlarn gittii yer. Cehennemden korkarm. 3-Kendinizi dindar biri olarak gryor musunuz? Bu durum size ne ifade ediyor? Hayr. Baya net oldu (glyor). Hibir ey yapmyorum, yaptm tek ey basit eyler de olsa kendimi korumak , hani tokalamamaktr, pmemektir fazla samimi olmamaktr , gsteriten uzak durmaktr. Bu tarzda bunun dnda din adna yaptm bir ey yok. Neler yaparsan dindar olursun? Namaz klarsam, oru tutarsam, rtnrsem hareketlerime konumalarma dikkat edersem bunlar bir nebze yine yapmaya alyorum ama; dediim gibi sosyal hayatla din hayat birletirerek bir eyler yapmak. 4-nceden veya imdi sizin iin anlaml olan herhangi bir din fikir, sembol ya da ibadet var mdr? Varsa bunlar nelerdir ve niin nemlidir? Din ibadetim uanda hi bir ey yok ama sembol olarak dinin zaten sembol bence barts. rtnmek yani. Sadece barts sa kapatmak deil, ilgi ekmeyecek tarzda rtnmek ve gzel eyler yapabilmek. a)slamn be artndan biri olan hac ibadeti hakknda neler biliyorsun? Mslmanlar niin hacca giderler. hram, tavaf eytan talama ve kurban kesme ibadetlerini kadn erkek kark niin birlikte yaparlar?

127

..Kbeye gidiyorlar tavaf ediyorlar. Kadn erkek kark. Oras bana eyi canlandryor sanki lmler hesap sorulacak falan. hireti artryor bana. Mmm Allah rzasn kazanmak ve namaz kldmz yerleri grmek iin hacca giderler. Kark yapmalarnn nedeni dediim gibi zaten beyaz da giyiliyor sanrm orda trnak falan da kesilmesine izin verilmiyor ya sanki bana ldkten sonra gmlyorsun hibir eyle ilgilenmiyorsun ya sanki lmden sonraki hayat bana artryor. b)Oru tutar msn ve orucun anlam nedir? Orucu tutarm oru mmm.. ruhu temizlemektir.Oru ey deildir az helale kapatp da harama amak deildir. Yani unu demek istiyorum Mmm helal olan yiyecekleri yemeyip de kfr etmeye devam etmek oru tutmak deildir, hani ruhu da temizlemek gerekir. Kt szler olsun btn eyleri terk etmektir. nk mesela ein senin helalin olduu halde orulu olduun mddete haramdr. Yani helal olan eylerin yaplmasna izin verilmiyorsa haram olan eylerin yaplmamas gerekir diye dnyorum. c)Namaz klar msn ve neler hissedersin? uan klmyorum ama klyordum. Ama kldmda zevk aldm anlar oluyor, zevk alamadm anlar oluyor. Namazn insana ok katt eyler var ite huzur olsun, sabr olsun. Zaten namaz klan insann aznda kt sz duyamazsnz ktlk de gremezsiniz ben gerekten buna inanyorum. 5-badet ve dua ediyor musunuz ya da herhangi bir ruhsal disiplini uyguluyor musunuz? Evet, sk sk dua ederim, ibadet olarak da elimden geldiince yapmaya alyorum.

128

6-Sizce gnah nedir? Kuran ve snnet d yaplan her ey gnahtr..Mesela en basitinden bir erkein, bakt bayana ikinci kez bakmas. Hani ey deniyor ya Hz. Aliydi sanrm bir kez baktn Allah iin ,ikinci kez eytan bak. lkinde kim olduunu anlamak iin ikincisi farkl bir bak oluyor. 7-Dnyada var olan ktl nasl aklarsnz? Kuran ve snnetten uzak kalmak Allah rzas iin bir ey yaplmamas ya da yaplrken dnlmemesi. imdi kimse, Allah rzasn kazanmak iin bir ey yapmadndan bir yn ktlk var. 8-ayet insanlar din konularda ihtilafa derlerse bylesi ihtilaflar nasl zmlenmeli? Mmm Kuranda aslnda her eyin cevab var hadislerde olsun ayn ekilde. Bunlara baklr, bunlar eer zm getirmiyorsa bunlarn zm getirmesi imknsz ama o zaman da istiare yaplr ve karar verilir. a)Dinler aras diyalog ve medeniyetler atmas kavramlar hakknda ne dnyorsun? Mmm u anda deimeyen tek din slam. k Hristiyanlk olsun,

Yahudilik olsun bunlarn kitaplar deitii iin bu hale geldiler. Mesela biz ncile de Zebura da Tevrata da inanyoruz Ama deitikleri iin artk bunlara inanmyoruz uanda deimeden gelen tek kitap Kuran olduu iin Kuana inanyoruz. b)Dnyadaki politikayla ilgileniyor musun? u an dnyadaki problemler, hangi politik grle zlebilir? Hayr, siyasetle pek fazla ilgilenmiyorum. NANCIN GELM ZERNE MLAKAT (NERGS 18) Hayat ekillendiren motifler Hayatn tekrar gzden geirilmesi

129

1-Hayatnz gz nne alarak hayatnzn en nemli ana blmlerini belirleyiniz. zellikle hangi nemli olaylar bu dnemde sizin iin belirleyici bir dnm noktas olmutur? Mmm ncelikle babamn vefat etmesi ve zorla imam hatibe gnderilmem. Ondan sonra hayata bakm deiti. mam- Hatibe istemeyerek geldim tabi u an ok seviyorum o ayr bir ey. Yani buradan bir yerlere varamayacam dndm. Ama u an son snftaym ve nmdeki nimetleri gryorum. Yani buradan da bir eyler olabileceime inanyorum. 2-ahs olarak kiiliinizin geliiminde etkili olan herhangi bir iliki sz konusu mu? Hayat tecrbeleriniz ierisinde kiiliiniz ve dnme biiminiz zerinde etkili olan bir deiim hatrlyor musunuz? Mmm buraya geldikten sonra, bata istemeyerek ilk senemi kt geirdim arkadalarm sa olsun onlarn sayesinde bak am deiti. u an burada olmayan baz arkadalarm gerekten dostum diyebileceim kiiler sayesinde bak am deiti bu sayede ben buraya sndm. Benim kiiliimi bu ekilde deitirdi ok agresif bir insandm ama u an bir ey kalmad. a) Din eitimini nerden aldn? sence yeterli mi? Cuma ve vakit namazlarnda camiye gider misin ? Mmm ilkokul yllarmda her ebeveyn yapt gibi camiye gnderildim tabi severek gittim zaten. Daha sonra liseye mam- Hatip Lisesine gittim u an renciyim orda..Yani mam -Hatip lisesinde aldm. u an mmm bir din eitimi bence drt ylla yeterli olamaz. Byle byk bir din, drt yla sdrlamaz. Vakit namazlarnda camiye gitmem. b)Bilim ve din neden vardr? Birbirleriyle atrlar m? rnein renim hayatnzda derslerde bilimsel eyler inanlarnzla kimi zaman atyorlar m?

130

Bilim olmadan din olmaz. atmaz bence. Bilginin gerektirdii baz eyler vardr. Din aray iindeysen bilgiye mutlaka ihtiyacn olmas gerekiyor. Yani ikisine ayr taraftan bakamayz. Mmm yani ben mmm bu ikisini pek ayr gremiyorum bir btn gibi geliyor. u Hatrlamyorum. 3-Allah tasavvurunuz ve Allah ile ilikileriniz, hayatnzn bu belirgin dnemleri boyunca nasl bir deiime urad? u anda Allah sizin iin kimdir veya nedir? Allah bir varlk deildir yani yaayan bir insan, etten bir kiilik deildir. Mmm bir din inancm var ve ben bu balamda bir btnm ben ve din inanlarm. Allah dncem bir elikiye dahi uramad. Her zaman inancm vard, inancm salamd. Hibir zaman bu konuda sorgulamadm kendimi neden vard ya da neden yaratldk yani mutlak bir nedendi olmasayd ki yaratlmazdk zaten mmm Allah sonuta bir kuluz hepimiz nasl yaratldysak bir gn bizde leceiz bu konuda pek fazla bir ey syleyeceimi sanmyorum. 4-Hayatnzn anlamna ilikin alglaynz deitiren ya da bu anlaynz pekitiren youn manevi ve ruhsal deneyiminiz oldu mu? u an baz eyler zele girer ama olmutur. Hayatn anlam bu dnyaya kstlanamaz ben de yani bazen ok psikolojik sorunlar yaadm. Mmm her insann olduu gibi baz ruhsal bozukluklara dayal lmek isteme gibi eylerde bulunduk ama tabi bu ynde hibir etki gstermedim. Yani o kadar mmm dier insanlar gibi deil belki ama ok abartl bir eyler olmad. u an anmsayamadm eyler olmutur belki ama daha 18 yandayz sonuta. Yani belki bundan daha bykleri yaanacak ilerde ama u ana kadar youn duygular aile iinde olmutur ama olmad yani. 5-Hayatnzda bunalma girdiinizde ya da ac ektiiniz derin bir yanlgya dmlk hissi ya da hayatnzn anlamsz olduunu dndnz anlar oldu mu? ana kadar rendiim eylerle inancmn att olmad.

131

Oldu mmm dediim gibi babam vefat ettiinde ben on bir yandaydm. Babamdan mmm yaklak 57 gn sonra halam vefat etti trafik kazasnda halamdan da drt ay sonra dedem vefat etti. Yani 6 ay ierisinde 3 l verdik ve bu sre ierisinde 11 yanda bir renciyim acayip derecede bunalmda oldum ve kendimi tanyamadm zamanlar oldu. Mmm Allahn gcne gitmesin isyan ettim mmm hl da zlyorum ama hayatn gerekelerinden olduunu dndm iin vakti geldi ve ld diye dnyorum. O yzden fazla takmyorum. Takmyorum derken tabiki zlyorum ama; artk abartya veya kendimi bu yzden bunalma sokmann gerektiini sanmyorum. Sonuta bir gn ben de leceim. likiler 1-u anki durumunuzu dikkate alarak anne ve babanzla ilikilerinizi tarif eder misiniz? Yllar ierisin de onlar alglamada herhangi bir deiiklik oldu mu? ayet olduysa bu deiiklie ne sebep oldu? imdi benim annem de yok annemle babam ben doduumda ayrlmlar ben babaannemle yayorum. O yzden ben babaannemle ilikimi anlataym. Babaannemle ilikim iyidir. Ama fikir atmas var. Malum yal insanlarla anlamak zordur. Buraya da beni zorlayp gndermelerinin nedeni de babaannemdir. O yzden aramzda ok sorunlar oluyor, tartmalar yaanyor. Ben de biraz agresif ve sinirli bir insan olduum iin tahamml edemiyorum. Bir de hakszla gelemem. Bu yzden ok sorun yayorum ailemle. Hele bu dnemde niversite snav var ve buna hazrlandm dnemlerde bu durum biraz daha fazla oluyor daha ok etkileniyorum ve kendimi dier insanlardan daha kt gryorum ve hep benim kadar kts yok gibi dncelere kaplyorum. O yzden ilikilerim biraz kt diyebilirim. Yine biraz fazla karamsar bakyorum ama yani imdilik kt. 2-Sizin iin nemli olup devam etmekte olan bir iliki sz konusu mu? Bu ilikiler, hayatta olan ve lm kiilerle ilgili olabilir? Mmm bir nceki soruda babaannemle sorun yayordum demitim ama benim iin u an hayatta en nemli insan yine babaannemdir. Onunla olduum vakitleri mmm ok seviyorum ve ilerde gerekten arayacam dnyorum. Ya ne

132

kadar tartsam da o benim bir tanemdir. Onun iin arkadalarm bile olsa kesinlikle onu syleyeceimdir yani. Benim iin en nemli insan odur u an hayatta. Ama pek fazla dert orta deildir yani. 3-Hangi gruplar ,kurumlar ve unsurlar kendinizle ilikilendiriyorsunuz? Bunlarn sizin iin neden nemli olduunu dnyorsunuz? Doal olarak gen kesimi. Yal kesime fazla gidemiyoruz tamam ok bilgililer ama; fikirlerimiz uyumuyor. Ama kendi arkadalarmz , kendi evremiz kendi yatlarmz ve kendi dncelerimizi zgrce syleyebildiimiz gruplar. Yani benim tercihim sayg ,grdm kurum her szm anlayp, dinleyecek kurum yani umursayacaklar ki beni ben o grubun iinde yer alaym.Yani ben o grupta kle alnmyorsam ben o grubun iinde kalmam zaten. Yani benim hem ya grubuma uygun olacak, ayn fikirlere bal kalacaz mmm birbirlerimizi zgrce dinleyip mmm onaylayabileceimiz gruplar. a)Toplum ierisinde kendinize kar olumlu bir kiilik algsna sahip olduunuzu syleyebilir misiniz? Kendini ie yaramaz bir varlk olarak grdn zamanlar oldu mu? Bu durumda size yardmc kii gurup ve inanlar var m? Mmm kendim asla byle dnmem sonuta ben de bir insanm benim de dnme zgrlm var. Mmm bu hayat yayorsam, okuyorsam ve renciysem ve okumak isteyip gelecek kurmak istiyorsam ben nemsiz bir insan deilim. nk mmm herkes birbirinden faydalanr tpk bir parazit gibi yani ben sizden faydalanaym ki siz de benden faydalana bilin. Kendi kiiliimi gerekten iyi buluyorum. Yani yatlarma gre olgun buluyorum biraz kendini beenmi gibi olacak ama kendimi gerektiinden fazla olgun gryorum. Yani ie yarar bir insanm(glyor). b)Futbol, cami, kltrel derneklerle ilgin var m? Faaliyetler konusunda dncelerin neler? Mmm fazla futbol seyretmem ama voleybol basketbol hayranym mmm camileri ziyarete giderim mmm byle bir ayrm yapmam kilise bile olsa ziyaret amacyla gezmeyi ok severim. Pek sosyal faaliyetlerde bulunmay sevmem. Camilerle

133

ilgili sosyal faaliyetlerin neler olduunu bilmiyorum ama eer bir yardm olacaksa bir ey yaplacaksa tabiki bir futbol yerine bir camiye yardm etmeyi tercih ederim. c) Komularnla ilikilerin nasl? Onlar hemehrileriniz mi ? Nasl insanlar? Pek fazla yzlerini grmyorum ahsen, genelde eitimle uratm iin mmm evden erken kyorum eve ge varyorum. Pek fazla grmyorum tabi mahallede seviliyorum. Sonuta mahallenin okuyan bir insanym mahallede fazla okuyan kimse yok. ou ocuklarn ilkokuldan sonra ya evlendiriyor ya da Kuran Kursuna falan veriyor ama mahallede seviliyorum en azndan onu biliyorum. Ama tabi insanlarn iini bilemeyiz. Onlarn nasl insanlar olduunu fazla ili dl olmadm iin fazla yorum yapamayacam d) TV, gazete, dergi gibi yaynlar takip ediyor musun? En ok hangi programlar seviyorsun? Din programlar sizi etkiliyor mu? Televizyon fazla seyretmem haberleri izlerim. Gazete takip ederim mmm dergi pek fazla bakmyorum. Televizyon izlediim zamanlarda da siyasi ierikli programlar seviyorum. Din sohbetler olduu zaman seyrederim ama din filimlerin biraz fazla abartya katn dnyorum. Bir ara abartl diziler vard onlar izlemezdim. Sahip Olduumuz Deer ve Vazifeler 1-Hayatnzn bir anlam olduunu dnyor musunuz? Hayat size anlaml klan nedir? Her insann olduu gibi benim de ideallerim var mmm bu ideallere ulama cabas benim iin hayatn anlam bence.Yani ulamak deil ulama abasnda olmak en azndan bir eyi hedeflemek bile baarmann yarsdr.Hayatn anlam bence bir eyleri baarmaya almaktr. nk uramadn srece bir ey olmaz uratktan sonra ve olmuyorsa zaten olmaz.

134

2-Kendinizde ve hayatnzda deitirebileceiniz bir ey olsayd en ok neyi deitirmek isterdiniz? Belki eitim dzeyimin daha da iyi bir seviyede olmasn isterdim. Yani imam hatip iyi bir eitim vermiyor gibisinden deil benim alttan( heceleme) balar bu ilkokul veya ortaokul eitim dzeyimin daha iyi olmasn isterdim ki lisede daha da baarl olabileyim nk mmm kendime inanyorum ki bizi ilkokulda yeteri derecede eitemediklerini dnyorum. O yzden seviyem her ne kadar iyi bile olsa daha da iyi olmasn isterdim. 3-u anda hayatnz da sizin iin nemli olan herhangi bir inan, deer ya da ykmllk var m? Evet, slam dinini elimden geldii kadar bilmeyenlere tebli etmek ve hayatm kazanabilmek. 4-En ok kendinizi ne zaman ve nerede Allaha yakn ve kinatla uyum ierisinde buluyorsunuz? Odamda, odamda rahat ve ba baa hissediyorum. Mmmm u an deil de namaz klarken. 5-Olgunlam bir iman modeliniz nedir? Ben aslnda kimseyi rnek almyorum neysem oyum diyorum. Zaten bakasn rnek alamyorum. 6-nemli bir karar vermek istediinizde bunu genelde nasl yaparsnz? Bu konuda bana bir rnek verebilir misiniz? Mmm kesin bir karar vereceksem bunu ncelikle evremdekilere sylerim. Benim kararm kesindir derim. Tabi bu karar almadan nce zorluklarn, yapmak iin elimden geleni yaparm. gerekli koullarn aratrmadan da lamam kesinlikle. Ama bir kararda kesinsem o karar

135

7-Sizce yaplan eylemler doru ya da yanl olarak ayrt edilebilir mi? ayet ayr edilebilirse size gre bir davran doru klan ey nedir? Ayrt edilebilir nk ;her yaplan eyin, her sylenen szn doru olacak diye bir kural yok. ncelikle bir insann davran yapsyla bir olmas gerekir. Bir syledii sz bile kendi karakterine uymas gerekir. nsann grnnden syledii szlerden ve yapt hareketlerden bir uyum olmas gerekir. Sylediiyle yaptnn birbiriyle uymas gerekir ki doru veya yanl olsun. 8-Her koulda ve zamanda doru olarak kabul edilebilecek davran kalplar var m? Sizce herkesin zerinde mutabk olmas gereken belirli ahlaki deerler var mdr? Tabiki olmaz m zellikle peygamberimizin veda hutbesinde

yaplmayacak drt ey vardr. Zina edilmeyecek, hrszlk yaplmayacak,Allaha ortak koulmayacak ve Allahn haksz kld can alnmayacak..Bu dinimizi de gerektirdii eylerdir. Bence bu drt eyin zerinde durmak o dini daha byk ve iyi gsterir. Din 1-nsan hayatnn bir anlam olduunu dnyor musunuz?

Dnyorsanz bu gaye nedir? Mmm olmas gerekir nk bu hayattan sonraki hayata hazrlar biraz da kendini ahiri hayat dediimiz hayata hazrlamaktr. Yani orann nasl bir yer olduunu bilmiyoruz sonuta mmm bize gnderilen kitapta baz kurallar vardr. Biz kendimizi nasl buraya hazrlyorsak biraz da oraya hazrlamamz gerekir. Hayatnz iin bir plan var m ? ncelikle gzel bir niversite kazanp gerektirdii gibi okumak daha sonra mmm okuduum ve bitirdiim yer zerine yksek lisans yapabilmek, i kurmak, ev kurmak tek ve yalnz yaamay ok seven bir insanm, yalnz yaamak, ailemin

136

yapamaz dediini yaptm gstermek tabi her insann istedii gibi zaman gelince evlenmek (glyor) 2-lm size ne ifade eder? ldmzde bizlere ne olur? lm bana.. sonu olmayan balang gibi bir ey. Bu hayatn zaten bir sonu var ama ldkten sonra bitmeyecek bir balang.Yani asl hayata gei gibi bir ey, gerek hayat. Kklmzden beri retilen ey: cennet ve cehennem. Aklama biraz ayrntya girer ama br dnyada ne olur, lr, ykanr, kefenlenir ve mezara konur. ldkten sonra da yaptklarndan sorguya ekilir. Sonuta her insann bir eylerin hesabn bir gn vermesi gerekir. Bunun da yaplaca yer bence kabirdir. a) Ahiret ve kyamet denince sende ne gibi arm yapyor? rperti. nk mam Hatip rencisi bile olsam korkuyorum; yani gerekten nk benim de yaptm baz yanllklar vardr. Gnah dediimiz, olmasn istemediimiz eyler vardr. Yapmak istemediim ama yaptm eyler vardr. Yani ahiret mmm kyamet insan acayip duygulara sokuyor hem kt oluyorsun hem korkuyorsun hem Allaha yakn olmak istiyorsun. Gerekten bu szleri duyduum zaman rperiyorum. b)Cennet ve cehennemle ilgili neler syleyebilirsin? Cennet ve cehennem kimler iindir? Cehennemden korkuyor musun? Valla en iyi dediimiz, en dindar dediimiz bir kii bile cehenneme girebilir. Bizim duyumlarmz kadaryla cennet 8 kaps olan, iinde akla hayale gelmeyecek bir sr gzellikler olan bir yerdir yani. Mmm cehennem ise 7 kaps olan ve mmm istenmeyecek kadar sanki ikence gibi bir ey yle geliyor dnce bakmndan ama gidip grmediim iin bilemem(glyor). Allah da gstermesin tabi. Mmm ayrt etmek isimlerinden de belli ama kimlerin gidecei bence bana dmez. nk belli olmaz ben o kadar iyi bir insan deilim belki ama benim de kukularm var. Tabi u gider u gidemez pek diyemeyeceim ama mmm dinini gerektii gibi yaayan, bu uurda len

137

insanlarn mmm bence cennetlik olduu kesindir ama ben cehennemlikler iin bir ey diyemeyeceim. Evet, cehennemden korkuyorum. 3-Kendinizi dindar biri olarak gryor musunuz? Bu durum size ne ifade ediyor? Ya dinime balym, elhamdlillah Mslmanm. Dinimin gerektirdii baz eyleri yaparm. orucumu tutarm, psikolojim bozulmayana kadar be vakit namazm klyordum. Ama tekrar balayacam nk namaz klmann ne kadar rahatlatc bir ey olduunu biliyorum. Allah iin olduunu mmm ona hizmet gibi bir ey oluyor ve ben bundan ok haz duyuyorum. Mmm bu konu da evet ama grdnz gibi am bu yzden biraz skntlar yayorum. Mmm dardaki insan pek beni dini bakmdan bal grmese de dinime inanyorum ,gzelliklerini biliyorum. Mmm yolda ya da ne bilim baz eylerde sapm bir insan dinime evirmek iin urarm yani bir kiiyi kaybetmek deil kazanmak iin uraan bir insanm, inallah ben de kapanrm ( glyor). 4-nceden veya imdi sisin iin anlaml olan herhangi bir din fikir, sembol ya da ibadet var mdr? Varsa bunlar nelerdir ve niin nemlidir? badet etmenin bir koulu kendimi rahat hissetmek iin namaz klarm. a) slamn be artndan biri olan hac ibadeti hakknda neler biliyorsun ? Mslmanlar niin hacca giderler. hram, tavaf, eytan talama ve kurban kesme ibadetlerini kadn erkek kark niin birlikte yaparlar? Mmm hayatmda en ok istediim eyden bir tanesi de gerekten hacca gitmektir. Benim ailemden bir kii gitti. Yani hac yapmay ben de istiyorum ama u anki durumumdan dolay orann kurallarnn gerektirdii gibi devam edemeyeceimi, bir hacnn yapmas gerekenleri yapamayacam ,pek hac olmayacam dnyorum. Ama gerekten gezip grmeyi o kutsal topraklara gitmeyi ok istiyorum. Mmm Arap arkadalarm da var zaten. Kutsal bir mekn. Ve her Mslmanm diyen birinin mrnde bir kere gitmesi gerektiini dndm ve gerekten grlmeye deer

138

bir yer. Yani her yere gidebiliyorsak yurt dna kabiliyorsak oraya da gidip grmemiz gerek diye dnyorum. Hac bir nevi mmm Allahla ba baa olduun bir eydir. Hani maher meydannda erkek kadn ayr grlmeyecekse ayn sorgulanacaksa oras da yle insanlar birbirlerini gzetlemek iin deil Allah a daha yakn olmak iin oraya gidiyorlar bu yzden eytan talyorlar bu yzden tavaf yapyorlar bu yzden beraberler. Birbirlerini gerekten fark etmeden eziyorlar srf Allaha daha yakn olmak iin yani insan orda kendi kendinin derdinde deil sadece Allaha yakn olmak iin orada. b) Oru tutar msn ve orucun anlam nedir? Tutarm, tutarm tama aylar tutmuyorum belki ama ramazan orucunun mutlaka tutarm. Anlam nefsi terbiye etmektir bence. Mmm herkesin yapamad bir ey. nk oru tutamayan, tutmayan arkadalarm var benim. Tutmayanlar da bence bunun iin tutmuyordur. Umarm faydal oluyordur. c)Namaz klar msn ve neler hissedersin? te dediim gibi nazmm klyordum be vakit nazmm ama u dnme iinde mmm niversite hazrl, aile psikolojisi falan baya bir ruhsal bozuklua neden oldu bu yzden her eyi biraz terk ettim. Tabi Allahtan hi uzak olmadm her zaman Kuranm okudum. Namaz klmay ok istiyorum nk kendimi huzurlu buluyorum. Tekrar balayacam inallah en ksa zamanda. Yani namaz klmak ayn Esmal Hsnay okumak gibi. Mmm ok rahatlatc ve huzur verici bir ey. Allaha daha yakn buluyorum kendimi. 5-badet ve dua ediyor musunuz ya da herhangi bir ruhsal disiplini uyguluyor musunuz? Evet, namaz klarm, oru tutarm. 6-Sizce gnah nedir?

139

Bence gnah, Allahn yaplmamas yapyorsan ite o gnahtr bence.

dedii eyleri insanlarn bile bile

yapmas. Sonuta bilmiyorsan, Allah bilmediin iin yine affeder ama bile bile

7-Dnyada var olan ktl nasl aklarsnz? Bilginin iindeki cehalete bence. Bilgiliyiz ,kltrl olmaya alyoruz ama bir yandan da cahiliye devrine dnyoruz gibi. Bence bu bir cehalettir ya da dier dinlerin etkisi altnda kalmaktr. 8-ayet insanlar din konularda ihtilafa derlerse bylesi ihtilaflar nasl zmlenmeli? Mmm bir kere iki kii bir konuda tartmaya girmise, anlamazla dmse bu iki kiinin dnda nc kii olmas gerekir. nk ikisi de kendi fikirlerinin doru olduunu kabul eder ve daha iyi bilen bir insana danmalar gerekir. Ya byle ya da sahih bir kaynaktan yararlanmalar gerekir. a) Dinler aras diyalog ve medeniyetler atmas kavramlar hakknda ne dnyorsun? Pek dinler arasndaki diyaloglara bakmyorum ama dier dinleri

aratryorum. Dier dinlerin bizim dinimize bak as biraz farkl. Tabi onlara gre bizim dinimiz farkl bize gre onlarn dini. Tabi herkesin inanc kendine. b)Dnyadaki politikayla ilgileniyor musun? uan dnyadaki problemleri hangi politik grle zlebilir? Dnyadaki siyasetle pek fazla ilgilenmiyorum ama bizim Trkiyedeki siyasetle ilgilenmeye alyorum. Yine ben sorunuzu Trkiyeye gre cevaplayaym. imdi birok parti mmm meclisteki vekiller herkes kendi fikrini dnyor. Kimisi Atatrkl savunuyor kimisi kendi ve halktan gelen grlerini savunuyor ama biraz gereki olmalar gerekir yani gemiten tabiki baz balantlar olacaktr ama biraz da mantken yani neyin yararl olabileceini dnp anlap konumalar ,yani karlkl

140

atmak yerine neyin daha yararl olabileceini, neyin halka daha faydal halkn nasl istediini anlayacak ekilde olmas gerekir bence. NANCIN GELM ZERNE MLAKAT (LOKMAN 18) Hayat ekillendiren motifler Hayatn tekrar gzden geirilmesi 1-Hayatnz gz nne alarak hayatnzn en nemli ana blmlerini belirleyiniz. zellikle hangi nemli olaylar bu dnemde sizin iin belirleyici bir dnm noktas olmutur? Var aslnda. Mesela ben OKS snavna girdim kazanamadm. Mmm yani yine krettim hayrls neyse dedim. Sonra okuldaki hocalarm eve geldiler. Seni stanbula gndermek istiyoruz sebebini sylediler ite cemaate falan gittim imdi daha mutluyum yani onun iin ok nemli benim iin. nk benim baz kt huylarm vard ailemin de rahatsz olduu. u an ailem benden ok memnun yani. Ailem benden memnun ben de kendimden memnunum. Yani hayatmdaki yn belli oldu. Allahn izniyle hem bu dnyay hem teki dnyay kurtarmaya alyoruz. 2-ahs olarak kiiliinizin geliiminde etkili olan herhangi bir iliki sz konusu mu? Hayat tecrbeleriniz ierisinde kiiliiniz ve dnme biiminiz zerinde etkili olan bir deiim hatrlyor musunuz? Ben cemaate geldim burada bize bakan aabeylerimizin hepsi niversiteli, her blmden var tabi bunlar hep bamzda imamlar olur. mamlar bize yn verir, en bata davranlaryla rnek olmaya alrlar. Biz yani onlardan birini rnek alp gideriz, doru bulduumuz davranlarn yaparz yani. a) Din eitimini nerden aldn? Sence yeterli mi? Cuma ve vakit namazlarnda camiye gider misin ? Din eitim yle diyebilirim; temel olarak lisede balad diyebilirim ok kitap okudum ilk geldiimde hatta klliyat var stadn onu okudum yani okuya okuya baya bir rendim. lk okulda yle byle ama lisede ok farkl oldu yani nk ben

141

aldm ayn zamanda veriyordum da. Yani rencilere anlatyordum daha ok mutlu oluyordum. Yeterli deil. nk dinimiz baya bir ey yani mmm daha bilmediimiz bir sr ey var. Bir de slm dininde daha tartlan bir sr konu var yani. dareden izin alp gidiyorum mdr de bana daha nce byle senin gibi izin isteyen olmad iin bana gvenip izin veriyor. b) Bilim ve din neden vardr? Birbirleriyle atrlar m? rnein renim hayatnz da derslerde bilimsel eyler inanlarnzla kimi zaman atyorlar m? Bilimle din, birbirine zt deiller. Ama gstermeye alyorlar ou konularda zellikle bizim dinimizde anlalmayan konular arptryorlar. Dinimiz bilimi tevik etmekte zaten dinimizin ilk emri de oku emri buradan tevik ettiini anlayabiliriz. Okul hayatmda hi atmaya rastlamadm 3-Allah tasavvurunuz ve Allah ile ilikileriniz, hayatnzn bu belirgin dnemleri boyunca nasl bir deiime urad? u anda Allah sizin iin kimdir veya nedir? Ya sekizinci snfa kadar Allah sadece kelime olarak Allah, yani yle biliyordum. Gkte falan ite namazm babam falan syledii iin klyordum. Ama buraya geldim hayatm tamamen deiti yani. Nerden geldim nereye gidiyorumun cevabn renmeye altm ve renmeye altm kadar da rendim. Yani Allahla mnasebetimde ihls yakalamaya altm. 4-Hayatnzn anlamna ilikin alglaynz deitiren ya da bu anlaynz pekitiren youn manevi ve ruhsal deneyiminiz oldu mu? Mutlaka olmutur. te nemli gnler var mevlit kandili olsun vs olsun bunlar baya bir ey yapyor bende. nsan ne bileyim baz eylere bakar, lm hatrlar, biraz eki dzen verir kendine veya hatalarn az yapmaya alr.

142

Mesela biz haftann bir gn istiare yaparz, byk abi gelir sohbet yapar. Bilmediim bir konu oldu mu onu renirim ok da sevinirim ve onu kendi programma koyarm. 5-Haytanzda bunalma girdiinizde ya da ac ektiinizde derin bir yanlgya dmlk hissi ya da hayatnzn anlamsz olduunu dndnz anlar oldu mu? Mutlaka yani. OKS yi kazanmadm gerekten kt oldum yani. Dershaneye falan gitmedim hakkmla altm olmad yani. likiler 1-u anki durumunuzu dikkate alarak anne ve babanzla ilikilerinizi tarif eder misiniz? Yllar ierisin de onlar alglamada herhangi bir deiiklik oldu mu? ayet olduysa bu deiiklie ne sebep oldu? u an anne ve babamla ilikim daha iyi nk ben mmm Urfadayken mesela dar ktmda nereye gittiimi bilmiyorlard, yani gvenmeleri azd gerekten. Ama burada en azndan gveniyorlar nk burada herhangi bir sorun ksa beni rapor ediyorlar yani. Annem babam bana gveniyorlar ben bunu ispatladm gerek notlarmla olsun gerek baka eylerle. imdi anne ve babamn deerini bilmiyordum nceden ama ayrlnca daha ok deerlerini anladm. Haftada en az iki, defa aryorum onlar. Onlar biraz da nemsemeye baladm. 2-Sizin iin nemli olup devam etmekte olan bir iliki sz konusu mu? Bu ilikiler hayatta olan ve lm kiilerle ilgili olabilir? En bata bir mmin iin ilk nce Allahla kendisi arasndaki ilikidir. Yani mutlaka zaten bunu her namazda dile getiriyor. Ondan sonra peygamber efendimiz, ondan sonra burada annem babam olmad iin mesela ben . hocamla ok samimiyim onunla konuuyorum.

143

3-Hangi gruplar ,kurumlar ve unsurlar kendinizle ilikilendiriyorsunuz? Bunlarn sizin iin neden nemli olduunu dnyorsunuz? Abilerin bizim byklerin gsterdii kesimleri ben de genelde kabul ediyorum ite . gazetesidir falan filan. Abilerim dedii iin bir de Allah akl vermi bakyorum bir ey yok ben de kabul ediyorum yani. a)Toplum ierisinde kendinize kar olumlu bir kiilik algsna sahip olduunuzu syleyebilir misiniz? var m? Hedefim olduu iin kendime gvenim mutlak olacaktr. nk hem maddi olarak hem de manevi olarak. Maddi olarak kazanp bir yer alp aileme bakmak manevi olarak da Allah rzas iin tebli grevini yapmak istiyorum. Bana verilen vazifeyi en iyi ekilde yapmaya alrm. Mutlak ou zaman oluyor. Mesela bir namazm kardm zaman hayvandan daha aa kendimi hissediyorum zellikle Namaz klmadmda. b)Futbol, cami, kltrel derneklerle ilgin var m? Faaliyetler konusunda dncelerin neler? Futbolla var ,evet.Haftada bir kez gidip aabeylerle yapyoruz..Aabeyler bizi baya kltrel faaliyetlere ynlendiriyor ite mesela gideceiz. Faaliyetlerin iyi olduunu dnyorum nk grevimiz gerekten zor ayn zamanda bir retmenlik grevi yapyoruz stajyerlik yapyoruz, ite her cumartesi, pazar renciyi dershaneden alp bakyoruz ite bunalmamamz lazm. Geri bunalmay dnmyoruz da. geziye anakkaleye Kendini ie yaramaz bir varlk olarak grdn zamanlar oldu mu? Bu durumda size yardmc kii gurup ve inanlar

144

c- Komularnla ilikilerin nasl? Onlar hemehrileriniz mi ? Nasl insanlar? Komum u an renci olduum iin yok. Urfadaki komularm soruyorsanz, Urfadaki ile stanbuldaki komuluk ok farkl yani. Mesela burada, bir altn bile tanmyorsun yani ya da yandakini ama orda btn mahalle sizi tanyor ya da siz btn mahalleyi tanyorsunuz bu ok gzel bir ey yani bayramda herkes birbirinin evini tek tek ziyaret eder ama burada yle bir ey yok. d) TV, gazete dergi gibi yaynlar takip ediyor musun? En ok hangi programlar seviyorsun? Din programlar sizi etkiliyor mu? Televizyon izlemiyorum da gazete olarak . gazetesine yeyim dergi olarak da . geliyor. imdi izlemiyorum televizyon ama ncekine gre konuursak dini program olarak Srlar Dnyas falan izliyordum. Aslnda ou konuda lm hatrlatt iin gzeldiler ama baz konular biraz abartlyordu rnein orda bir kiinin hesaba ekmesi falan oras gzel deildi. Sahip Olduunuz Deer ve Vazifeler 1-Hayatnzn bir anlam olduunu dnyor musunuz? Hayat size anlaml klan nedir? Mutlaka yani. Niin var olduumu biliyorum yani bu var edene kar, bize verdii nimetlere kar Ona borcumuzu deyeceiz. Gerekten lise 1e kadar ite niversiteyi okuyup eve gidip evlenmekti falan ama ben artk burada evlenmeyi falan dnmyorum. Gerekten kendimi slam yoluna adamay dnyorum ve yle aabeylerimiz var sohbetlere falan geliyorlar ok mutlular hayatlarndan ben onlar rnek alyorum. 2-Kendinizde ve hayatnzda deitirebileceiniz bir ey olsayd en ok neyi deitirmek isterdiniz? Benim gerekten birka kt davranm vardr. Allaha her zaman dua ediyorum. Mesela nefsimle bir dakika bile ba baa kalmak istemiyorum.

145

3-u anda hayatnz da sizin iin nemli olan herhangi bir inan, deer ya da ykmllk var m? Evet, mutlaka var. Yani bizi Yaratan Allah en bata. Peygamberimiz, dier peygamberler , dinimiz, peygamberimizin getirdii din ve slam dini yani. Hayatta temel gayem peygamber efendimizin nam- cemilini yaymak. 4-En ok kendinizi ne zaman ve nerede Allaha yakn ve kinatla uyum ierisinde buluyorsunuz? Secdede ya . Bir de ortam karanlk oldu mu daha gzel oluyor. Teheccd namaznda ortam yalnz ve karanlk ok gzel oluyor. 5-Olgunlam bir iman modeliniz nedir? Var. Evde, aabeylerin mspet davranlarn rnek almaya alrm. En bata Hoca Efendi var. Onun sohbetlerini dinlerim. 6-nemli bir karar vermek istediinizde bunu genelde nasl yaparsnz? Bu konuda bana bir rnek verebilir misiniz? stiare yaparm, danrm etrafmdakilere nk hadisler yle gsteriyor. Mesela bizim ev renci evi bir ey alnacaksa ya da bir konuda karar verilecekse hepimiz veririz yani gerekirse tartrz. Birbirimize kzsak bile herkes kararn bildirir en son hangisinde karar klarsak. 7-Sizce yaplan eylemler doru ya da yanl olarak ayrt edilebilir mi? ayet ayrt edilebilirse size gre bir davran doru klan ey nedir? Aslnda hem edilir hem edilmez. Ben diyorum ki ameller niyetlere gredir, edilemez gerekten. nsan srekli hsn- zan etmeli iyi taraflarn dnmeli. Mesela ak grd bayan eletirmemeli nk o bayan belki namaz da klyordur. Mesela bir bayan kapal olsa tamam gzel dinimiz bunu emrediyor ona olumlu bakarm ama bir baya ak giyinirse ona da ters bakmam yani. nk onun kafasn okumadm iin ters bakmam.

146

8-Her koulda ve zamanda doru olarak kabul edilebilecek davran kalplar var m? Sizce herkesin zerinde mutabk olmas gereken belirli ahlaki deerler var mdr? Var en bata talebelerim. Ben kendimi gelitiririm,onlar da beni rnek alr Ben nasl byklerimi alyorsam onlar da beni alyorlar. En bata namaz kldrrken hl ve hareketlerime bakarlar yani. Gerekten slm dini bir sr engele ramen yine birlikte. Mesela slm dini paralanm durumda u an. Mesela bir sr cemaat var bir sr mezhep var. Bunlarn hepsi Kuran nda birleseler daha iyi olur.

Din 1-nsan hayatnn bir anlam olduunu dnyor musunuz?

Dnyorsanz bu gaye nedir? Hayatnz iin bir plan var m ya da gcnzn tesinde bir g ya da glerden etkileniyor musunuz? Mutlak olmal yani. Bir geminin rotas belli deilse gidecei yeri bilmiyorsa o gemi batar ya da bir yere arpar. nsan bu dnyay da yaamal ama snr gememeli ama sonsuz olan snra da temel kurmal. 2-lm size ne ifade eder? ldmzde bizlere ne olur? lm balang ya ,balangc ifade ediyor. Mesela ou kii son der hayat bitti der bir daha bu dnyaya gelmeyeceiz der ama bunlar kesinlikle hata bir de bunun dnda isyana bile girer bir yandan da dinden kabilir. ldmzde Allah nasl bizi yaratmsa br dnyada yine dirileceiz. Artk hesap falan filan olacak. a) Ahiret ve kyamet denince sende ne gibi arm yapyor?

147

ster istemez biraz korkuyorum. nk ok gnah iliyoruz her saniyede bile gnah iliyoruz. Yani cennete mi cehenneme mi mmm sonra peygamber efendimiz bize efaat edecek mi diye ok ey aklma geliyor. b)Cennet ve cehennemle ilgili neler syleyebilirsin? Cennet ve cehennem kimler iindir? Cehennemden korkuyor musun? Ya imdi Allah ahireti yaratm bu dnyada insan ne ekerse ahirette onu bier. yiyse cennete ,ktyse cehenneme gider. Cehennem, Kurann dediine gre ok kt bir yer, azap ekilen yer, ceza yeri. Cennet ise sonsuz gzellikleri olan bir yer, sonsuz bir hayat. Mutlaka. Korkuyorum ama yle bir ey syleyebilirim. Milletin iman iin yani fedakr olabilirim. Ne bilim bizim stadmzn yle bir sz var Milletin selametini grrsem cehennem ateinde yanmaya razym, vcudum yanarken gnlm gl glistan olur. Yine Hz. Ebubekirin de bir sz var Allahm benim vcudumu yle byt ki kimse girmesin cehenneme. O yzden o kadar da korkmuyorum. 3-Kendinizi dindar biri olarak gryor musunuz? Bu durum size ne ifade ediyor? Yok ya, o enaniyet olur normal gryorum, daha ok eksiim var. Ya imdi mmm darda namaz klyorum, oru tutuyorum sylemedii zaman nk niyete bal ya belki gsteri yapyordur. Yani Allahla ihls yakalad m dindar olmu demektir. 4-nceden veya imdi sizin iin anlaml olan herhangi bir dini fikir, sembol ya da ibadet var mdr? Varsa bunlar nelerdir ve niin nemlidir? Var yani slmn temel olarak emrettii emirler ,yasaklar benim iin nemli. te slmn artlar ,imann artlar sonra slm yaants. Ksacas hayatmz dine gre ayarlamalyz. nk sonsuz hayatn balangc oradan gidiyor. a) slamn be artndan biri olan hac ibadeti hakknda neler biliyorsun? Mslmanlar niin hacca giderler? hram, tavaf, eytan talama ve kurban kesme ibadetlerini kadn erkek kark niin birlikte yaparlar?

148

Hac Allahn emrettii bir emirdir. te hacla insan mmm gidip istifar (tvbe) eder bir daha gnah ilemek iin yani admlarna biraz daha dikkat eder hacdan geldikten sonra. Bir de gnmzde hac gsteri olmu sadece o unvan almak iin ou kii hacca gidip geliyor. ya slm dini eitlik dini ama aslnda bana biraz yanl geliyor yoksa orda kimsenin niyeti bozuk deildir ama namazda da kimsenin niyeti bozuk deil ama yine de kadn erkek birlikte klmyor. b) Oru tutar msn ve orucun anlam nedir? Oru tutarm orucun anlam Kuran- Kerimde ve hadislerde baya gzel aklanm. Oru, nefsimizi terbiye etmemizi retiyor sonra insan aken ben ahsen bunu kendimde denedim yani kt eyler dnmyor affedersiniz ehveti dnmyor. nsann aklna hi gelmiyor sadece yemek geliyor bir yandan iyi hani. nsan nefsini cezalandryor. c)Namaz klar msn ve neler hissedersin? Namaz klarm namaz kldmda mmm ou zaman baka dncelere dalarm. Ama dediim gibi teheccd namaznda dikkatim hi dalmaz, hi bir ey aklma gelmez ve tane tane okurum ve namazn zevkini orda alrm. Dier namazlarda mutlak bir iim aklma gelir ,okulda bir ey olmutur o aklma gelir. 5-badet ve dua ediyor musunuz ya da herhangi bir ruhsal disiplini uyguluyor musunuz? Evet, mutlaka yani hayatmn byk bir ounluu bunlarla geiyor. Hayatmn en gzel en nemli eyleri onlar yani. badet yani namazdr, orutur. Btn ibadetleri biliyorum Kuranda zaten geiyor. Bunlar srf babam syledii iin deil Allaha borlu olduum iin yapyorum. Zaten dua mmm Allah diyor ki benden istemezseniz ben size nasl vereyim yani. stemek lazm. Dua iletiimde en gl silah yani.

149

6-Sizce gnah nedir? Gnah ,Allahn yasaklad eyleri yapmaktr. Nefse hkim olmamaktr. 7-Dnyada var olan ktl nasl aklarsnz? Ktl mmm uan gnmzde zgrle diyebilirim yani ailelerin ocuklarna kar sorumsuz davranmalar. Zaten bir toplumun en temel birimi aile olduu iin aile diyebilirim. ok zgr brakmalar toplumu bozar ,o da bir lkeyi. 8-ayet insanlar din konularda ihtilafa derlerse bylesi ihtilaflar nasl zmlenmeli? Ya Kuran nda zmlenmeli, sonra hadisler var bunlar nda. Zaten kimse kendi bir ey syleyemez yani yorum yapar da kesin olarak bir ey syleyemez. nk dinimizde kesinler ve yasaklar belli. a)Dinler aras diyalog ve medeniyetler atmas kavramlar hakknda ne dnyorsun? Bir yandan iyi mesela bizim zengin byklerimiz yurt dnda okul ayorlar. Bizim burada retmen aabeylerimiz, ablalarmz gidiyorlar yurt dnda retmenlik yapyorlar. Aabeyler orada kolej ayor onlar da slm kltrnde eitim veriyor mesela her yl uluslar aras Trke yarmas var. Daha sonra ocuklarn hangi din doru ya da yanl konusunda belirlemesinde katks oluyor. Bu yoldan gidilmeli dinler aras diyaloga. Mesela eskiden Allahn adn yaymak iin sava edilirdi ama imdi eitimle, eitim seferberlii yaplmal fakir lkelere, zengin lkeler de olabilir. O lkelerde kolejler almal, okullar almal niversiteler yani orda orann kklerine eitim verilmeli slm kltrnde. b)Dnyadaki politikayla ilgileniyor musun? uan dnyadaki problemleri hangi politik grle zlebilir? Evet merak ediyorum, takip ediyorum yaniya bu Avrupa Birlii adil gerekten ne bilim Birlemi Milletler var bunlara danlabilir.Yoksa her lke kendi

150

kar iin alr,byle zlemez .Geri Birlemi Milletler de byk devletlerin yannda olur genelde ama burada herkes kendi olduu yerde ter ama o yzden biraz zor. NANCIN GELM ZERNE MLAKAT (CAVT 16) Hayat ekillendiren motifler Hayatn tekrar gzden geirilmesi 1-Hayatnz gz nne alarak hayatnzn en nemli ana blmlerini belirleyiniz. zellikle hangi nemli olaylar bu dnemde sizin iin belirleyici bir dnm noktas olmutur? Unutamadm,biz 8.snfta kavga etmitik. Snf hocamz vard ve bize ok yaknd. te o bir konuma yapmt. Ben size bu kadar emek verdim sizi dzeltmeye alyorum sizin yaptnz terbiyesizlik, bir daha yaparsnz konumayz size yaktrmadm tarznda. 2-ahs olarak kiiliinizin geliiminde etkili olan herhangi bir iliki sz konusu mu? Hayat tecrbeleriniz ierisinde kiiliiniz ve dnme biiminiz zerinde etkili olan bir deiim hatrlyor musunuz? Var, bir arkadam var Muhammed. Annem onu pek sevmez ama 1.snftan beri arkadamdr. Her adan benim iyiliimi ister. Ben de onun iyiliini isterim. Bam skt zaman snf hocama gitmem. Ona giderim, devim olduu zaman ona giderim hocalarmn anlatt anlamadm konularda ona giderim. Bir kavga olay falan oldu mu okulda ikimiz beraber gideriz, notlarmz beraber deerlendiririz. a) Din eitimini nerden aldn? namazlarnda camiye gider misin? Din eitimimi okulda 4. snftan itibaren ve arkadam Muhammedle sohbetlere gideriz. evremden, yani bilmediim eyleri sorduumda arkadalarm yardmc olur bana. Sence yeterli mi? Cuma ve vakit

151

Aldm din eitimi yeterli deil tabi iyi bir Mslmann Kuran mesela cz bitirmi olmas lazm, dualar bilmesi lazm. Bu yabanc lkelerde randa falan ocuklara 6 yanda kuran retmiler ocuk 7 yanda hatim veriyordu camide o olay dikkatimi ekmiti. Gitmek isterim ama okul saatine denk geliyor. Cuma namazna da

yetiebilirsem okul saatine denk geldii iin gidemiyoruz. Gittiimiz vakit de yok yazlyoruz, uyar kad geliyor. Ve 20 gn devamszlk yapld zaman okuldan atlma olduu iin gidemiyoruz. b)Bilim ve din neden vardr? Birbirleriyle atrlar m? rnein renim hayatnz da derslerde bilimsel eyler inanlarnzla kimi zaman atyorlar m? Bilim ve din insanlara yanl deil de doruyu yapmalar iin vardr. nsanlarn kendilerini dzeltmeleri iin ,modern hayata ayak uydurmalar iin, doru yoldan ayrlmamalar iin, cahil deil de bilgin bir kii olmalar iin vardr. Bilim ve din atrlar mesela bilim adamlar bir alet yapmlar abdest almak iin. te kolunu sokunca kolunu ykyor, ayan sokuyorsun ayan ykyor adamlar onu bulmular ama hocalar yle abdest olmaz abdesti kendin alacaksn diyorlar. Hocalarma inandm iin byle bir atma olmaz yanl syleme ihtimalleri yok en doru olarak hocalarma inanyorum. O yzden byle atma benim hayatmda olmaz. 3-Allah tasavvurunuz ve Allah ile ilikileriniz, hayatnzn bu belirgin dnemleri boyunca nasl bir deiime urad? u anda Allah sizin iin kimdir veya nedir? Allah, okula gitmeden ufakken nce uzun boylu altn renginde dev bir insan eklinde bir eydi. imdi ise yle deil deiti mesela Allahn manevi bir g olduunu, dnyaya hkmettiini, Allah ne isterse o olduunu anlamaya baladm. O aklmdaki ekil silindi yerine Kuran geldi, peygamberimiz geldi.

152

4-Hayatnzn anlamna ilikin alglaynz deitiren ya da bu anlaynz pekitiren youn manevi ve ruhsal deneyiminiz oldu mu? Liseye balarken oldu yani 8.snfa giderken okul umrumda deildi almadan snava girerdim zaten sorular zor deildi. Liseye gelince tm gerekler ortaya kyor burada yanl diye bir ey yok yani kopya falan olmaz yani artk alyorum derslerime yani almadan olmayacan anlamaya baladm, kendimi eitmeye baladm. 5-Haytanzda bunalma girdiinizde ya da ac ektiinizde derin bir yanlgya dmlk hissi ya da hayatnzn anlamsz olduunu dndnz anlar oldu mu? Olmaz yani ufak tarzda eyler olur, onlar da arkadalarmla paylatm m geer yani kafama taklan bir ey olmamtr. Bunalm diye bir ey yok. Bir de kydeyken bir kertenkele ldrmtm o aklma geldi o zaman alamtm Allah br tarafta beni yakacak diye. Alamtm o zaman ben niye ldrdm keke ldrmeseydim diye. likiler 1-u anki durumunuzu dikkate alarak anne ve babanzla ilikilerinizi tarif eder misiniz? Yllar ierisinde onlar alglamada herhangi bir deiiklik oldu mu? ayet olduysa bu deiiklie ne sebep oldu? Annem ve babam her zaman benim iyiliimi dnrler; ama yani onlar da haksz deiller bunca sene zor artlar altnda beni bytmler, eitmiler ben de onlar asndan u an kendim iin deil de onlar iin okuyorum. Ailemi kurtarmak, daha iyi evlerde oturtmak, annem biraz hasta onu hastaneye gtrmek iin. Ailem her konuda bana yardmc olur. ster maddi ister, manevi bir eksiim olmaz yani En iyi ayakkaby da giyerim en iyi st de yani. Bakm deimez yani onlar her zaman benim iyilii ister. Annem sever, babam sever, kardeim sever beni. Elinden gelenin en iyisini yaparlar.

153

2-Sizin iin nemli olup devam etmekte olan bir iliki sz konusu mu? Bu ilikiler, hayata olan ve lm kiilerle ilgili olabilir? Bir snf ortamnda var bir de az nce bahsettiim Muhammed arkadam var. Bir nev akl hocas gibi bir ey yani. Onlar bana yardmc olurlar. Sokakta kavga ettiim zaman giderim onun yanna sorunu zmeye alr gidip yani hesap sorma tarz eyler yapar. Snf ortamnda ise 8 senelik arkadalarm var; bu seneyle 9 sene olacak. Bam dahi arsa onlara giderim. 3-Hangi gruplar kurumlar ve unsurlar kendinizle ilikilendiriyorsunuz? Bunlarn sizin iin neden nemli olduunu dnyorsunuz? Toplum evresinde falan bana yakn yoktur; ama mesela din evre asndan sohbetlere falan gittiimde kendime yakn buluyorum; ama teki trl komnist falan, kavgac serseri tipli ynnden kesinlikle yoktur. Onlar yakn bulmuyorum kendime. tekilerle ilikim olmaz; nk maddi, manevi adan kt evre olur ilerde mesela alrsn eroine falan kendine zarar vermek iin. a) Toplum ierisinde kendinize kar olumlu bir kiilik algsna sahip olduunuzu syleyebilir misiniz? Kendini ie yaramaz bir varlk olarak grdn zamanlar oldu mu? Bu durumda size yardmc kii gurup ve inanlar var m? Syleyebilirim, yani her zaman arkadalarma yardmc olmaya alrm ve buna devam edeceim kendimi asla ie yaramaz bir varlk olarak grmedim, grmek de istemem. Bunun iin de her zaman alrm. Allah hepimizi bir ie yaramamz iin yaratmtr. b) Futbol, cami, kltrel derneklerle ilgin var m? Faaliyetler konusunda dncelerin neler? Futbol hayatmn bir paras, olmazsa olmazmdr. Her zaman oynarm yani ayakkabm olsun olmasn yani camiye de olabildiince gitmeye alyorum. Ara sra dersler bo olur cuma namazna gitmeye alyorum, din adan kendimi yetitirmeye alyorum dualar ezberlerim mesela aklmda kalsn diye.

154

Kltrel dernek olarak bir haftadr .. Vakf var oraya gidiyorum. te sohbet falan haftaya anakkaleye gtryorlar, arada bir yzme faaliyetleri futbol faaliyetleri var tenis masas var mesela sohbetlerden sonra istersen oynayabilirsin. Kitap veriyorlar okuyacaksn. Dn ye oldum. Okuldaki bir arkadam syledi bana ben de ye oldum. Faaliyetler sadece din konusunda oldu mu arkadalarmdan, evremden biliyorum sklyorlar bunun bo ey olduunu dnyorlar ama etkinlikler faaliyetler olduu zaman gelmeye alyorlar. Mesela bu gn ma var diye, sohbete gidelim oradan da maa gideriz diye, yzmeye gideriz diye. Mesela ben geen gn sohbete gelin dedim kimse gelmemiti; ama haftaya anakkale etkinlii var oraya gideceiz deyince herkes geldi, geldiler yani. c- Komularnla ilikilerin nasl? Onlar hemehrileriniz mi? Nasl insanlar? Komularmla ilikilerim nasldr valla hi iyi deildir hep mahallede top oynadmz iin hi sevmezler bizi nk ka defa cam falan krmtk ama ;teki trl iyi yani bazlaryla iyi, bazlaryla kt. Mesela bizim alttaki komumuz vard durumlar iyi deildi mesela anneme siz et yiyorsunuz biz yiyemiyoruz hava souk olduunda yoruz diye biz de onlara elimizden geldiince yardm etmeye alyorduk. Sonra almaya balaynca ite para insan deitirir diye bir sz vardr deitiler, bir havalara girdiler ite siz kimsiniz ki bize ne zaman yardm ettiniz ki havalanmalar balad. Kendini bir ey sanmalar falan ite dnn unutmu gibi. Dnn unuttu, dn neydi imdi biz de kendi haline braktk konumuyoruz, balanty kestik. d-TV, gazete, dergi gibi yaynlar takip ediyor musun? En ok hangi programlar seviyorsun? Din programlar sizi etkiliyor mu? Televizyonu takip ederim gazeteyi fazla takip etmem. Televizyonda dizileri izlerim, haberleri izlerim Kurtlar Vadisini, Tek Trkiye bazen de televizyonda yabanc fillimler falan olur onlar izlerim.

155

Fazla izlemem bazen Kadir Gecesi oldu mu o zaman aarz hoca Kuran okur mesela o zaman aarz ev bereketlensin diye. ster istemez etkileniyorsun mesela evreyi kirlettin mi hoca orda sylyor arkadalarnzla kavga etmeyin, birbirinize sahip kn, mmin mminin arkadadr diye ister istemez yanl yolda olduumuzu anlayp kendimizi dzeltiyoruz. Sahip Olduumuz Deer ve Vazifeler 1-Hayatnzn bir anlam olduunu dnyor musunuz? Hayat size anlaml klan nedir? Hayatn anlam vardr tabi ki Allah bizi bouna yaratmamtr. te gezip grmemizi, elenmemizi bunun karlnda da dinine ite arkadalarna, evresine saygl iyi bir insan olmamz sylemitir.Bunu. Kuranla desteklemitir ,inanmayanlar iin. Yani hayatn bo olduuna inanmam. Yani Allahn bir hikmeti vardr ki ,bir bildii vardr ki bizi yaratm yani bou bouna yaratmam. Hayat anlaml klan ailemdir, evremdir, arkadalarmdr, yaadm hayattr hani onlarn bana yapt iyiliklerdir..ailemin bana yapt iyiliklerdir, sevgidir. Aka annemi, babam severim, arkadalarm severim, evremi severim, lkemi severim. 2-Kendinizde ve hayatnzda deitirebileceiniz bir ey olsayd en ok neyi deitirmek isterdiniz? Valla ilk art lkede snavlar vardr. Mesela yabanc lkelerde falan snavlar yok, yazl yoklamalar yok. Onlarda ilk onlar kaldrrdm. Niye diyeceksiniz nk; o kadar akll aabeylerimiz var, tandklarmz var, snavlar yznden SS yznden girememi; ama dershaneler de retmendi.. Bir bildii var ki retiyor; ama mesela snavlar yznden kalyor onun asndan kt onca sene emek vermi snav geemedii iin retmen saylmyor. Btn emekler boa gidiyor. Onca sene emek vermi emeinin karln alamam mesela. nsanlar bilinlendirirdim mesela ne bilim etkinliklerle almalarla falan.

156

Hangi konularda? evreye p atmayn, arpk yerleim var mesela yani geen gn hoca bir rnek verdi bir deprem olduunu dnsek kaacak yer yok her taraf bina. nsanlar bilinlensin mesela Ayasofyaya gitsin, anakkaleye gitsin. Din adan sohbetler yapardm ,kaynamalar asndan bunlar yani. 3-u anda hayatnz da sizin iin nemli olan herhangi bir inan, deer ya da ykmllk var m? Bir defa annene, babana asla kar kmaman lazm, dinine kitabna inanman lazm arkada evren iyi olsun; ne bileyim dinime inanmay mecburi klarm. Mesela bunca insan inanyor da bizim inanmamz bo ey mi? Yani Allah Kuran- Kerim yollam. Ona inanmamz lazm. Dier dinler de Allahn gnderdii dinlerdir ama onu sonradan deitirme yapmlar, oynama yapmlar yani Mslman olma gerei duyarm elhamdlillah Mslmanm zaten. Bunlar yani. 4-En ok kendinizi ne zaman ve nerde Allaha yakn ve kinatla uyum ierisinde buluyorsunuz? Daha ok camilerde, sohbetlerde o zaman mesela bama bir kt olay geldii zaman Allahm o zaman aklma gelir. Allahm ite bana yardm et gibisinden. Baka da mesela ben arkadalarmla kavga etim. Allahm ben onun kalbini krdm keke yapmasaydm diye o zaman aklma gelir. 5-Olgunlam bir iman modeliniz nedir? Bir .. hocam vardr 8.snfta. O hocam mesela ilk bata ok sinirliydi bir asabi tipti, sonradan deiti ok iyi bir insan oldu vurma diye bir ey kalmad onda. nceden ok sinirliydi soru sormaya korkardk din kltr retmenimdi. Ama 8.snfn 2.dnemi olunca bizde ardk o sinirli insan gitmi yerine sakin bir insan gelmi hatta kendi parasyla bizi gezilere gtrd, aramz ok iyiydi. Derslerini seve seve dinleriz. Bir de sohbetlere falan gittiimizde aabeylerimiz olur ite dinine, arkadalarna saygl grd zaman selam veren hi tanmad insanlara grd zaman selam veren ite naslsn diye sorduklar zaman onlar rnek alrm.

157

6-nemli bir karar vermek istediinizde bunu genelde nasl yaparsnz? Bu konuda bana bir rnek verebilir misiniz? nemli bir karar verdiimde, ilk nce ie kendimi deitirmekten balarm. Mesela bir konuyu bilmiyorsam alrm, ite kendimi bu konuda yeterli bulmuyorsam anlama asndan hocalarmdan ,etrafmdaki arkadalarmdan yardm almak isterim mesela. 7-Sizce yaplan eylemler doru ya da yanl olarak ayrt edilebilir mi? ayet ayrt edilebilirse size gre bir davran doru klan ey nedir? Ayrt edilebilir mesela imdi Krt, Trk ortaya attlar. lkeyi resmen blmek amacyla. Atalarmz savarken Krt, Trk diye bir ey yoktu herkes savayordu bir lkenin vatanda olan herkes Trk saylrd ite yabancs PKK falan ite bunlar lkeyi blmeye alyorlar. Doru davranlar ne bileyim karndaki insana zarar vermeyen, kesinlikle iyiliini isteyen, dinimize uygun olmas asnda olmas lazm ve karsndakine zarar vermedii srece, zgrlklerini kstlamad srece doru derim. 8-Her koulda ve zamanda doru olarak kabul edilebilecek davran kalplar var m? Sizce herkesin zerinde mutabk olmas gereken belirli ahlak deerler var mdr? Vardr, mesela ok sadmdr ok iyi sr tutarm, birok arkadamn srr vardr bende yani kimseye sylemem yani mesela baz arkadalarm vardr ben onlara gizli bir srrm sylerim onlar baktm sabah herkese yaymlar onlarla konumam yani zaten yle birisini sevmem kim olursa olsun annem olsun babam olsun sevmem yani. Bir de bana bir olay geldi mi elimden geldiince zmeye alrm zmeden de brakmam, devi varsa kapnn nnde bile yaparm. Mesela o gn mahalleden Recep vard ufak bir ocuk o gn gelmitik size devi iin yani elimden geldiince yardmc olmaya alrm.

158

Ahlaki kurallar mesela el alemin tanmad kzlarna laf atarlar mesela; ama onlar da serseridir, niye arafl ya da kapal bir kza atmyorlar da ksa etekli kza laf atyorlar onlarn dzelmesi lazm .Ksa etek giyeceine normal dz bir etek giysin, ban kapatsn yani peygamberimizin hanm da yapmt yani o da kapatmt. Bazlar diyor ki ben kapatmam niye kapatmyorsun ki zarar m var yani. Din 1-nsan hayatnn bir anlam olduunu dnyor musunuz?

Dnyorsanz bu gaye nedir? Hayatnz iin bir plan var m ya da gcnzn tesinde bir g ya da glerden etkileniyor musunuz? Amac olduunu kesinlikle dnyorum insan ne ister peygamberine, vatanna, dinine imanna, evresine faydal bir insan olmak ister br dnyada maher gnnde cennete gitmek ister. Bunun iin abalar, etrafna yardm eder fakir bir insan varsa yani srekli iyi olmak ister; ama olmaz bu yanllarn dzeltmek ister bunun iin Allahtan frsat ister, dua eder hacca gider tarznda. Planm var okuma. Dediim gibi ben kesinlikle ailem iin okurum. lerde ya bir polis olurum ya da retmen ama ;byk ounlukla aklmdan polis geiyor polis olmak isterim. Evimiz yok, ev almak isterim babam altrmam yalanm olurlar o zamana kadar. 2-lm size ne ifade eder? ldmzde bizlere ne olur? lm bana ne ifade ediyor lm bana yanl yapmamay ifade ediyor. Mesela bir ktlk yaptn zaman, insann aklna lm geldii zaman br dnyada maher gnnde ben bunun hesabn nasl veririm bir caydrma ifadesi var yani. ldmzde ne olur iyi insanlar cennete gider, ktlkleri tartlr mesela. Srat Kprsnden cennetlikler geni bir yol gibi, otobanda geer gibi, ama gnahkrlar jiletin zerinden geerler gibi ac ekerek cehenneme giderler. a) Ahiret ve kyamet denince sende ne gibi arm yapyor?

159

En banda yanl yapmama doru yapma, gnah yapmama kyor. Kendini affettirmek iin aba gsterme, yanllarmz affettirmek iin dua ederiz, namaz klarz gibisinden. Mesela bir adam ldrmsek kalkp da onu diriltemezsin onun telafisi yoktur onlar gelir aklmza, znt gelir aklma. b) Cennet ve cehennemle ilgili neler syleyebilirsin? Cennet ve cehennem kimler iindir? Cehennemden korkuyor musun? Kitabmzn anlattna gre cennet cehennem var insanlar gnah ve sevaplarna gre buralara gidecekler. Bir de cehennemin katmanlar var 1.derecede 2. derecede, ok kt olan insanlar en fazla 6. dereceden olur kimse eytan kadar kt olmaz. Kesinlikle bu gn mesela elimize bir ine battnda nasl ac ekiyorsak orda o kadar ate ki scakl azaltlm derecede bir kibrit elimize dedii zaman canmz yanyor kesinlikle insan korkar. 3-Kendinizi dindar biri olarak gryor musunuz? Bu durum size ne ifade ediyor? Baz alardan grrm bazen grrm ,bazen grmem. Ne bileyim, mesela bizim hoca der birilerinin kalbini krmayn diye ama ;biz kryoruz mesela der evrenizle yardmlan, arkadalarnzn bir derdi bir sorunu olduu zaman onlara yardm edin, fakirse yardm edin o adan geen yl biz kurban kesmitik fakir olan arkadalarma gtrrdm etleri fazla fazla koyardm. 4-nceden veya imdi sizin iin anlaml olan herhangi bir dini fikir, sembol ya da ibadet var mdr? Varsa bunlar nelerdir ve niin nemlidir? Bir hac vardr mesela hem kendim gitmek isterim hem de ailemi gndermek isterim. Namaz klmak isterim ama, okul saatlerinde ders iinde kalkp da klamazsn. Zekt vardr mesel ftr sadakas vardr oru tutmadn m bir fakirin karnn doyuracak kadar para verirsin. Oru vardr mesela hasta olanlarn dnda her insann tutmas gerekir mecburidir.

160

a) slamn be artndan biri olan hac ibadeti hakknda neler biliyorsun? Mslmanlar niin hacca giderler. hram, Tavaf, eytan talama ve kurban Kesme ibadetlerini kadn erkek kark niin birlikte yaparlar? Hacc peygamberimiz de yapmtr. Biliyorsunuz ki peygamberimiz yanl bir ey yapmaz. Her yapt dorudur rnein birini ldrdyse onun da bir bildii vardr ki ldrmtr. Bouna gitmez, Kuran- Kerimde de geer hacca gidilmesi zerine, slamn art betir orada da vardr yani bou bouna konmamtr her insann gidip gezmesi lazm. Oras Allahn evi olduu iin yal insanlar mesela der ki genliimizde ilediimiz gnahlar af olsun diye giderler. Kendilerini orda yenilendirme aamasna koyalar, kendilerine yani bir kiilik koyarlar daha drst birisi olur. Mesela zengin ise Ftr Sadakasn verir, fakirlere yetimlere sahip kar. Hac ibadeti genel bir ibadettir, herkes yapar bir zarar yok ki..Namaz

klarken bayanlar eilir ne bilim histir bu kt bir amala bakabilir. Ama burada kt bir ama yoktur odak noktas vardr. Odak noktas Allahtr, peygamberdir, kimsenin aklna ktlk gelmez yani eytan talarken insann aklna baka bir ey gelmez kim bilir nerelerden kalkp gelmilerdir eytan talamak iin. b) Oru tutar msn ve Orucun anlam nedir? Oru tutarm. Son 2 yldr oru tutuyorum Oru tutmak demek nefsine sahip olmak demektir. Mesela bir gnah ileyeceimiz vakit ilemek bu da bir orutur ne bilim fakir fukaraya yardm etmek bunlar da orutur sabrdr nk. Mesela arkadalarna yardm etmek, iyi bir insan iin pazar parandan kstlamak ona yardm etmek o da bir orutur, gnah yapmamak da bir orutur nefsini kontrol yani. c)Namaz klar msn ve neler hissedersin? Namaz klmaya pek frsatm olmaz ama; bu aralar oluyor hafta sonlar ok erken olduu iin sabah namazna kalkamyorum bir defa kakmtm klp klmadm hatrlamyorum. Sabah namazna kalkmam, yatsy klarm akam klarm leyi de camide abucak klarm. Kldmda kendimi Allaha daha yakn hissederim. Allah

161

korkusu olur iimde her zaman vard klnca daha ok oluyor. Din ynden, sevgi asndan iyilik asndan kendimi bir motive olmu hissederim. 5-badet ve dua ediyor musunuz ya da herhangi bir ruhsal disiplini uyguluyor musunuz? badet yapabildiim zamanlar ederim, dua her akam yatmadan evvel ederim. Allahm bizi doru yoldan ayrmamas iin arkadalarmzla bizlere dar gnde yardm etmesi iin. 6-Sizce gnah nedir? Gnah Allahn takdir etmedii davranlar yapmak yani Kurana uymayan Allaha uymayan kardaki insann hak ve zgrllklerini snrlayan mesela ldrmek en byk gnahlardan birisidir, kul hakk yemek fakir fukarann hakkn yemek. Mesela zenginlerin paralarn kaybedince kafay yiyecek duruma gelmeleri, dnya hayatna dalmalar kalbinde Allah korkular kalmamalar da gnahtr. Yani Allaha isyan ite param gitti tarznda demesi nk, verdii zaman bir ey demiyorlar ald zaman bir ey diyorlar. 7-Dnyada var olan ktl nasl aklarsnz? Ktlk cehaletten, insanlar bilgilendirilmedii iin rnein douda kan davas denen olay vardr bir birlerini ldrrler, airet vardr bunlar ok kt ve gnahtr. Okula giden bir insan kolay kolay ktlk yapmaz, bilgilidir, gnah olduunu bilir, yapmamaya alr. 8-ayet insanlar din konularda ihtilafa derlerse bylesi ihtilaflar nasl zmlenmeli? Oylama yaplmal ounluk hangi eyi en doru buluyorsa ona gre olmal. Mesela oy verirken btn partilere oy veririz; ama iinden en ok oy alan mesela birinci olur.

162

a)Dinler aras diyalog ve medeniyetler atmas kavramlar hakknda ne dnyorsun? Dinler aras diyalog ben Mslmanlk asndan baka dinlere ey duymam. Hi kararlar doru deildir. ncilde mi baka kitapta m mesela kpekler sizin esirinizdir, onlara her eyi yaptrabilirsiniz..hlbuki yle bir ey yoktur. nsanlar onlar deitirmiler kendi menfaatleri iin yani yanltr biz kendi kitabmz olan Kurana inanrz Allah ne demise bir bir o da dorudur deitirme diye bir ey yoktur. b)Dnyadaki politikayla ilgileniyor musun? uan dnyadaki problemleri hangi politik grle zlebilir? Politikayla fazla ilgilenmem ama diyorlard . en iyisidir, . yi setiler ama; . ekmee,suya ,elektrie, kiraya zam getirince ondan sonra biz niye .ye verdik deyince de ben onlara kzarm nk ;nceden akln yok muydu. nceden menfaatlerin atmadan nce iyiydi de imdi mi kt oldu. nsanlara kzarm nk kendileri semiledir adamlar kalkp kendi kendine gelmemilerdir. Dnyadaki problemler bar asndan, sevgi asndan zmlenmeli. Yaplan maddeler kimseye zarar vermemeli, herkesin yaralanabilecei bir ey olmaldr.

163

EK 2: KRTERLER 1. Boyut: Mantk Formu 2. Basamak: 1. Somut ilemlerin ortaya kmas olarak nitelendirilebilir bu basamak. Bu kriterde bir takm eyler aada listelenecek. Bu ilemlerin her hangi birisi ikinci basaman zellikleridir. 2. Bu basamaktaki kii ,gruplar ve snflar oluturabilir benzeyen ve benzemeyen eyleri kyaslayabilir. 3. Bu basamaktaki kii etki tepki ilikilendirmesini anlayabilir ve olaylar da byle aklayabilir. 4. Tersine dnme (4+ 3 =7, 7-3= 4) mantksal dnmn anlayabilir. 5. Bu basamakta kii ,zaman ve mekn kavramlaryla dnebilir, nesne ve olaylar bir sralama dhilinde gzlemleyip ifadelendirebilir. 6. Kendini alglandklarndan ayrt etme sz konusudur. Dnya tam olarak bana grndg gibi deil ama, kendine gre bir dzeni var. Bu basamakta ciddi manada hakikatle kiinin alglamasn birbirinden ayrma eilimi vardr. 7. Bununla birlikte eyler deiebilir ya da farkl zamanlarda farkl ekillerde ortaya kabilir hissi vardr. Bunu ayrt edebilir. 8. Bu basamakta birinci basamaa gre dil daha kaliteli bir ekilde kullanlr. Bu basamakta dil etkileimin ve iletiimin merkezi durumundadr, dil nemlidir. Setii kelimelere dikkat eder. Ses tonu falan nemlidir. Bu basamakta kii szl etkileim ve iletiim ile meguldr. Birinci basaman monologlarn aksine ikinci basamakta karsndaki muhatabn nemser. 9. Bu basamakta sebeplendirme somuttur. Formal sebeplendirme ve indirgemeci (tmden gelim) belirtiler nc basamakta deerlendirilmelidir. 2.

164

basamakta

somut

durumlardan

genellemeler

karlabilir.

(tmevarmclk

szkonusudur). 3. Basamak 1. Bu basamakta kii deneyler yapabilir ve gzlemlenebilir sonulardan karmlar yapabilir. (tmden gelim). Ama bir ngryle (yani istedii gibi) deikenleri manple ve kontrol edecek durumda deildir. Bu demektirki 3. basamakta kii bir tek deikeni manple edip dierlerinden ayrmak suretiyle, basit bir deneyden somut sonular alabilir. Fakat bir birleim sonucunda birok ilgili deikeni izole edemez. Yani dierlerinden ayrt edemez. 2. 3. basamak btn dier faktrlerin eit olduu fikrini alglayamaz. Yanllayabilecei test edebilecei sistemler gelitiremiyor. ok sert eletirilere dayanabilecek sistemlere sahip deiller. Bu tr sistematik dnceleri ieren nermeler drtte deerlendirilmeli. 3. Bu basamakta ou dnme yntemi ak deil st kapal grnt

iindedir. Ayrntl sistemleri formlize edemez, ifadelendiremez. Sebep sonu ilikilerine dayalandran bir mantkla sorular cevaplandrabilir. Fakat bu dnme srecini isimlendiremez. 4. Bir ve ikinci basamaa gre daha iyi olmakla birlikte drdnc basamaa kyasla daha rastgele ve mulk dncelere sahiptir. 5. 1. basamaktada gzlemlediimiz gibi bu fantazi ile realite karm bir dnce hkimdir. Bu iki basamak fantazinin kalitesine gre birbirinden ayrt edilebilir. Bu basaman fantazileri daha zengin ve dilsel olarak daha kalitelidir. Genellikle sosyal bir idealizim zelliklerini ierir ve kendisini sosyal deiimin bir ajan rolnde tasavvurlara dntrr. Ayrca da uuk fantazileri vardr. Kendisini kansere kar bir ila gelitiren ya da bakan aday, babakan aday gibi roller ki bu roller erikinlikle ilgili rollerdir.

165

6. kinci snflama refleksiyonunu kullanamaz. Dncenin kendisinde ilemler ieremez. Hayatla ilgili deneyimlerle ilgili dnceleri yanstrken felsefi manada bir dnce retimi yoktur. ayet varsa drde gecebilirsin. 7. Bu basamain dnme ekli (gurup ve dierleriyle ilgili olarak) durumu soyut olarak alglayabilir ,dnceler retebilir. Ortak noktalan kurgusu soyutlama demek olduu mddete bu ikinci basaman snrl mantndan niteliksel olarak bir farkllk demektir. Bu basamakta ama; bu kurgularla ilgili kendiliinden farkndalk ok azdr. Kii bunun farknda ok deildir. Soyutla ilgili da vurum varsa bu drdn kriterleriyle deerlendirilmelidir. 8. Bu basaman mant, manalarn kendisi ve dahil olduu mana gruplar arasnda bir ayrm gzetmez. Benlik kurgusu edinilmi bir kurgudur ve bamsz deildir. (Darnn sana telkin ettiiyle sen kendini biliyorsun). 9. Daha sistematik dnemez ve kritik yapamaz. Basmakalp ve tek taraflla eilim vardr . 4. Basamak 1. lemleri formal ve ayrntldr.. ekilli ve ayrntl dnr. Yanstcdr. Dnme ilemlerini ierir. Anlamdaki ayrnt ve mulk arasndaki fark drt ve arasndaki fark belirler. 2. Bu basamak birincil olarak sistemin snrlaryla, tanmlamalaryla ve fark ortaya koymalaryla ilgilenir. Farkllk ortaya koyarken sk sk ya kullananlr. 3. Mantk zincirinde sebebi ortaya koyarken dorusal bir mantk yani dz mantk kullanlr, tme varm ve bir boyutluluk eilimi vardr. Aka ima etmek ya da nihai sonucu ya da en genel en kapsaml dnceye ulama abas, ya da ok boyutlu yaklam 5. basamakta 4 ve 5 kodlamada gzlemlenmelidir. (transitional, geiken) da ayrm

166

4. 4. Basamakta, 5. basamaktaki gibi bu farkllklar youn bir ekilde ortaya koyma yoktur. Tansiyonu gidermek iin daha ok bu farkllklar kertme eilimi vardr. 5. Bu basamak mant tarihsel bir ynlendirme ve ayrntl bir sre ihtiva etmez. 2. Boyut: Perspektif edinimi: Kriterler 2. Basamak: 1. Bu basamakta bulunan kii dierlerinin kendisinden farkl oldugunun farkna vard bir perspektive sahip olur. Ve bylecede dier kiinin bak asn yakalayabilir. 2. Bu basamakta perspektiv sahibi olmak somut bir olaydr fakat; rportajn derecelendirilmesi kiinin isel durumunu tam olarak ifade etmez. 3. 2. Basamaktaki perspektifin karakteristik zellii fantazi ile realite arasndaki fark ortaya koymaktr. Dierlerinin hayal dncelerinin isel yapsn basamak 1 ve 2 deki kriterlere gre deerlendirmek gerekir. 4. Bu basamakta dierleri benim isteim ve benim ihtiyacma olan tepkilerine gre reddedilir. Bu sosyal ilikilerin nceden tahmin ve kontrol edilmesi almasnn denemesidir. Birinci basamaktan fark ayrt edilmelidir, kar tarafn kendisine olan direk etkisi konusudur. 5. Kendisiyle dieri arasndaki fark gzeterek karsndakini karakterize ederken ok sert yargsal dnebilir. 6. Perspektiv edinimi her zaman tamamen iki tarafl deildir. Genellikle kendisinin kar taraftan nasl grndyle ilgili tasavvur denemesi yapmaz. Byle bir dnceye girmez. Karmdaki beni acaba nasl gryor. Yanstma mekanzmas

167

yoktur. ki tarafl perspektiv sahibi olmayla ilgili durum 3. basamaktaki kriterlere gre kontrol edilmeli. 3. basamak: 1. Bu basamakta perspektif edinimi karlkl ve iseldir. Kii bu basamakta karsndakinin isel durumunu anlamaya alr.. zellikle karsndakinin his ve duygularn ve genellikle de bunun sadece snrl kopyalama yntemiyle yapar. (dz mantikla yapar). 2. Bu basamakta kii sosyal ilikilerinde artk kendine ait bir yer

oluturmutur. Burada dierleri zellikle de sosyal bask yapan dierleri yani kamuoyu, ben olan deitirme gcne sahiptir. Toplum kiiyi deitirebilir. 3. Etkin olan dierleri genellikle bu basamakta kiinin kendi tercihi deildir. Daha ok iinde bulunulan sosyal ortam kimin gl ya da etkili olacan seme insiyatifine sahiptir. Bu yani kiinin deil toplumun yani sosyal evrenin gcdr. Otorite odur. 4. Bu basamakta perspektiv sahibi olmak genellikle kritie dayal ya da sistematik deildir. Sabit ve tutucudur. 3 .basamak soyutlamann mmkn olduu ve soyutlamay temsil eden bir basamak olsa da bu zelligi 4. basamain ayrntl ve kritik karlatrmalar yapan zelliiyle kyaslandnda ok snrl yapmakszn kabul eder. 5. 3. basamak mlakat ifadeleri karsndanki kiilerin grnt ve niyetini anlama yeteneini gsterir. 6. Bu basamakta ekilcilik hem kendisi hemde kars iin yorumlamann merkezindedir. Ve ekiller benim dierlerine kim olduumla ilgili onay verir. inde bulunduu topluma sosyal kabul grebilme iin byle mesajsal grntler sunmaktadr. 7. Bu basamakta perkspektif belirleme genellikle karsndakilerin kalacaktr. Bu basamaktaki kii karsndakilerin fikirlerini ok fazla bilinli yorum ve fikir retme

beklentilerine cevap vermeye meyilli bir grnt sergiler. Konu komu ne der o bu nasl

168

dnr. Ve onlarn isteklerine gre cevap verir. Bu basamak genellikle ciddi oranda aman bakalar ne der, ne dnr kaygs tasyan bir bilinlilik durumu ierir. 8. Burada dierleriyle kendi kendini kyasalama ve farkllklar isel elikilere yervermeyi de ierir. Bu basamakta karsndaki kiiler kendiyle ibirliinde deildir. Hatta ok net bir ekilde kendisiyle iliki iinde de deildir. linti ve alakal deildirler. Bu basamakta kii dierlerinin bir parasdr. Grup psikolojisi dahas 3. basamak bir elikiyi ve de dier kii ve guruplarn isteklerindeki elikiyi deneyimler ve bunu kendi kiisel, isel arzularnn elikisini deneyimlemez. Yani kuramlarla yaplanlar arasndaki elikileri gzlemler ama ;kendi i dynasnda bu elikileri grmez. Kendisini bu elikilere dahil etmez. 9. Bu mlakat ifadeleri 3. basamaktaki isel perspektiv edinmeyle ilgili u ipularn verir. Kapal toplum ilikilerinin kurallar veya teorisi tarafindan belirlendiini ynlendirildii ve ynetildii ipularn verir. Basitce bu konudaki 4. basamaktaki bu mevzuyla karslatrlmal. 10. 3. basamak perspektifi dierlerinin perspektifini almay kiisel ve somut bir ekilde karsndakinin ayakkablarn giymeden anlayamazsn mantyla alr.. Kar taraf genellikle ilikinin soyut bir paras olarak yer almaz. Bu konuyla ilgili sistematik perspektiv edinimi konusunda 4. kriterlerine baknz. Bakasnn perspektifi konusunda empati yaparak bireysel ve somut bir

perspektif edinimi yoluna giriilir. 4. basamak: 1. 4. basamakta derecelendirilen mlakat ifadeleri perspektif edinmeye sistematik bir yaklam sunar. Dierleri kavram dnyaya bak alar hikayeleri gemileri ve fikirleriyle dnlr. Yine dierleri burada daha byk ve genellenmi iliki sistemleri olarak grlr. Dierleri olan onlar kiinin kendi seimi olan dnya gr ya da dnce sistemi szgecinden geirilir, deerlendirmeden geirilir ve kabul edilir.

169

2. Bu basamakta kii, genellikle kendi bak asn kurmak suretiyle fakat ska savunmac bir tarzda dierlerinin bak alarn deerlendirir ve analiz edebilme yeteneine sahiptir. 3. Bu basamak kendi ve dierlerini ilikinin yasalar kurallar ve prensiplerine gre tanmlar ve oluturur. Burada kii insanlanlarn birbirleriyle balantsyla ilgili bir teoriye sahiptir. nsanlarn birbiriyle ilikileri balantlar nasl olmas gerektiine dair kendi dncesi vardr. 4. 4 basamak perspektif edinimi iliki formlar ve kurumsal deerler zerine younlamtr.3. basaman isel harmonik deerleri ve tutuculuundan ziyade. 5. Bu basamakta kii dierlerinin tam olarak iselletirdii eyleri kurgulayamaz. Buna ramen kendisinin dierleri hakkndaki gr genelde snrldr. Dierlerinin dnme yntemleri ve fikirlerinin yeniden kurgulanmasyla snrldr. O yle yle yapmtr ve onun bunu yapmas normaldr.. Onun dnce sistemini anlamakla alakal Onu anlamaya alp yeniden onu yorumluyor kendi bak asndandan. 4. basamak kiiyi fikirlere ve dnya grlerine ynlendirir; dier otonomiyi kendinden akord etmeye msait deildir. Burada dielerinin dieri olduuna bir sayg szkonusu olamaz. Allah hidayet versin tarznda deil de direkt eletirme szkonusudur. 6. Bu bahsettiimiz arzulanan yarglama ekli beinci basamakta karmza kacaktr. 3. Boyut: Ahlak yargnn formu: 2. Basamak. 1. kinci basamakta ahlaki yarglamalar kar ilikilerine dayaldr. Genellikle de ok somut sonular ierir. 2. Cezalandrmann tesine gider. Dier kiinin farkndadr ve dierlerinin ne yapabileceini hesaba katar.

170

3. Ahlaki yarglar genellikle basit ve somut kar ve kayplara dayaldr. Dier ocuklara vurmak yanltr nk ;onlar da sana vurabilirler. 4. 2. basaman yoluna giderler. 5. O ocua vurman yanl; nk onunla arkada olmak istiyorsan tarzndaki sebep sonu ilikileri ieren mantklarla ilgili mlakat ifadeleri nc basamakta bulunacaktr. 3. Basamak 1. Bu basaman ahlaki yarglamalar genellikle kiisel ilikiler, gurup iinde tutunma, drstlk, entegration, ballk gibi deerleri ierir. 2. kinci basamaktaki birebir kar ilikisinin yerini kiisel sonular alr. Ksasa ksas deil daha gelimi toplum manzaras var. Yaptnn sonucunda kiisel kayba uruyorsun. rnein guruptan dlanmak gibi. 3. Bu basamaktaki moral yarglar, davranlarn doruluu ve yanll konusunda kiinin duygu ve dncelerini ynlendirmede etkilidir. 4. Basit ahlaki grecelik zellikle 3. basamakta daha gelimi karmak eletiri sistemi gelimemitir. Daha ok duygusal ve kiisel yarglama vardr . 5. Kanun ve dzen ile ilgili ifadeler 3 ve 4. basamakta olabilir. Aradaki fark sadece bu ifadelerin kullanmnda ortaya kar. Eer bu tr bir hkm grup ya da toplumunun devam iin gerekli bir deerin savunulmas eklinde ise 3. basamakta snflandrlr.. Eer bu ifadeler toplum iin ncelikli bir bak asndandan esaslar ortaya koymakla ilgiliyse rnein bu topluluun temelinin dayanmas gereken prensipleri ifade eder bir bak as ise o zaman 4 veya 5 in kriterlerine gre kontrol edilmelidir. ahlaki yarglarn temeli birinin ihtiyalarnn tatminine

dayanr. Ikinci basamaktakiler ihtiyalarn al glm ver glm yntemiyle tatmin

171

6. 3. basamak 4. basmaa gre topluluun inanlar ve ahlaki deerler btnnn kurulma temellerine gre farkllk gsterir. Eer bu ifadeler topluluun ilikilerden bamsz bir sistem olarak algland bir bilin eklinde ve kendine has g ve bagmszlk ifade eder bir ekilde ise 4. basamaa gre deerlendirilmelidir. Yukarda 5. madde olduu gibi, ahlaki yarg ifadelerini irdelerken bunu sosyal perspektif edinimi ve sosyal bilincin snrll kriterleri ile kontrol edilmesi daha iyidir. 7. 3. basamaktaki ahlaki yarglamalar genellikle kiisel uyuma, uzlaya deer vermeye dayanr.. 4. Basamak 1. bu basamakta ahlaki yarglar, kanunlar haklar ve grevleri, sosyal sistemi ve dzeni saglamaktaki fonksiyonu itibaryla vurgular. 2. Bu basamakta, ahlaki yarglar iin, bireyin kendi tercih etmi olduu gurup veya snftaki geleneksel pozisyonunu yanstan bir eilim szkonusudur. Kii tam olarak, ideal sosyal dzenin kurallarna dayal grup iin ncelikli perspektifini almaz. 3. 4. basamakta ahlaki yarglamalar ayrntl ve rasyonel olarak savunulur. 4. 4. basamain ahlaki yarglamalar bireyelerin hak ve ihtiyalarnn zerinde kurum ya da sosyal dzenin varlnn korunmas zerine deerleri yanstr. 5. Grup iin ncelikli perspektifini gsteren ifadeler-sosyal dzenin zerine kurulabilecei prensipler ve kurallarn ahlaki yarglarn iaret eden- 5. basamak kriterleriyle kontrol edilir. 4. Boyut: Sosyal bilinliliin snrlar 2. basamak 1. sosyal bilincin snrlarnn 2. basamaktaki en nemli zellii halen onun ekirdek bir gurup ya da aile ile snrl ise de bu grubun tanyabilecek yetenektedir.

172

2. kinci basamak dierlerini kabul edebilir belirtiler gsterir, dierlerini ayrr bizim gibiler ve bizim gibi olmayanlar diye iki gruba ayrr. 3. basamak 1. grup bilinciyle ilgili olarak bir kiinin sosyal grubunun perspektifini ieren veyahutta o grubun fikrini aklar nitelikteki ifadeler 3. basamakta aranmaldr. 2. yukardaki sosyal grubun snrlarn kontrol ediniz. Eer bu snrlar dar bir ereveden olumusa veya mevcut aile ya da sadece geleneksel topluluk otoritesinin temsilcileriyle snrlysa, eletirilmeksizin uygunluk ieriyorsa bu tepkiyi 2. basaman kriterine gre kontrol edin ve sosyal perspektif almayla ilgili boyuta aln. 3. Grubun hedeflerini merkez alan deerleme modunu veya kiinin ye olduu gruptaki pozisyonunu ve ye olunan grubun deerlerini dier gruplara yaylmn da ifade eden aklamalar 3. basamakta kodlanr. 4. Basamak 1. 4. basamak ideolojik kurgu iine kimin dahil olduu ve kimin yabanc olduunu yarglar. 2. 4. basamak dier bireyleri kendi bireyselliklerinden ok bir grubun sisteminin paras olarak alglamaya eilimlidir. 3. Bu basamak ok geni yelpazedeki bak alarn deerlendirebilir; ama bunu kendi perspektivini korumak iin yapar. 4. Ayrmcla eilimlidir. Kii ve gruplar ideolojik olarak uyumlu ya da uyumsuz olarak gruplara ayrr. 5. oulculuk ayet ayrmclk sisteminin parasysa drdnc basamaktaki birinin bu husustaki davranlarn da yanstabilir. 5. Boyut: Otoritenin yeri 2. basamak

173

1. 2. basamaktakiler otoriteyi sorgulayabilir ve izin ya da istek iin sebepler sorabilir bu 1. basaman baml iliki tipinin tesine geme manasna gelir. 2. 2. basamakta otorite olarak ilev grebilecek kiilerin snr o toplumun yatrm yapt geleneksel otorite rollerini de iine alacak ekilde geniler. 3. kinci basamakta otoritenin yeri haricidir. Bu basamakta aile otorite kaynann en nemli yerini oluturur. Kendi arkada evresine bir kay olduunda 3. basamaa gei balam demektir. 4. Geleneksel otorite sembol ve simgeler 2. basamaktaki kii iin ok nemli olabilir. 5. Otorite sahibi kiiyle olan ilikiler ikinci basaman deimez bir parasn gsterir. Kiisel ilikilendirme otorite figrnn nemini ykseltir. 6. ekilcilik ve kat kuralclk 2. basamakta otoritenin beklenti ve isteklerini yerine getirmenin kriterleridir. 7. 2. basamak otoritenin beklenti ve isteklerini yerine getirmekte verilen sosyal rol iin neyin doru olduunu irdeler. 3. Basamak 1. Sosyal olarak onaylanm figr ve kurumlara gveni ieren ifadeler 3. basamakta deerlendirilmeli ki bu basamakta bu hususlarda sistemli bir dnmenin belirtileri yoktur. 2. Genellikle 3. basamak otorite figrlerini kiisel karizma temelinde seer. 3. Otoriteyi semede duygular d grn ve ekilcilie temayln olduu ifadeler genellikle 3. basamak ifadeleri olarak gruplandrlr. 4. Geleneksel otorite formlarnn tespitinde ayrntl olarak sorgulanmam aklcl yaklamlarla deerlendirilmemi yaklamlar genelde 3 ya da daha aa bir basaman gstergesidir.

174

5. Otorite figrnn seiminde, grup uyumunun temellerine dayanan veya etkin dierlerinin, yani kamuoyu kolu komunun, onaylad grntsne dayanan ifadeler bu basamaktadr. 6. Kiisel seim yada rasyonel prensiplere dayal otorite seimiyle ilgili ifadeler daha ok 4 ve 5. basamak kriterlerinde deerlendirilir. 7. Kiilik zellikleriyle ilgili otorite seiimi ynelimi ( o akll , drst, erzurumlu, lise mezunu gibi zellikleri) bu basamaktadr. Rportaj esnasnda bu ifadeler ok dikkatli irdelenmelidir. Eer mlakat yaptn birey daha kritik ve rasyonel eyler sergiliyorsa 4 ve 5 ile deerlendirmek daha doru olur. 4. Basamak 1. Otorite burada dsaldr. Otorite burada sadece bir kii olmayabilir. Kanunlar, gelenekler ve tabular otorite olarak karmza ikabilir. ok deiik forma brnr otorite figr bu basamakta. 2. Otoritenin isteklerini yerine getirmek genellikle kavramsal olarak gerekletirilir. Bu basamakta. Genellikle uyum kiisel olarak seilmi bir grup ideolojik ve ilikisel prensipler olarak ortaya kar. 3. Bu basamakta daha nce basamaklarda ortaya kan tutucu karmak ilikiden daha ok rasyonel ve seici ayrntl bir otorite ilikisi ortaya kar. 4. Bu basamak otoriteyi kiilerden ok kurum sistem ya da fikirler olarak alglama eilimindedir. ayet burada bir otorite figryle kimliklendirme mevcutsa bu seilen kii bir sistemi kurumu ya da bir grup fikri temsil ettiinden dolay seilmitir. 5. Bu basamaktaki kiilerin otorite ile olan ilikilere direnmesi veya uzak durmas mmkndr. Bu iliki bir dnya grs veya ideolojisi bak asndan da irdeyebilirler. 6. Bu basamaktaki otorite isel olarak yerlemi, kendi kendine dzenlenmi ideolojik bir bak asdr.

175

6. Boyut: Dnya iliskisinin ekli 2. Basamak: 1. Olaylar hikayelendirme, zaman ve mekan asndan mantkl zincirlerle balama bu basamaktaki kiinin nermelerinde grlen eylerdir. 2. Somut dnyaya odaklanm bir bilin seviyesindedir. Amprik dnmeye eilimlidir. Olaylarla cisimler arasindaki mantksal balanty aratrmak iin somut olaylar kullanabilir. 3. Gzlemledii olaylar sebeplere dayanr. 4. Dnyayla ilikisi asndan baktmzda ikinci basaman retir. 5. 2. basamaktaki kii zihinsel olark kurgulam olduu hikayelerle nermeleri

genellikle, olaylarla, objelerle, onlar nceden tahmin ve kontrol etme ilgili fikirler

btnlemitir. Onlardan vazgemek ya da geri durmak hissi yoktur. Ve hikayenin aslnda gerek deil bir kurgu oldugu hissi de yoktur. Bunun aksi gstergeleri dier basamakta ele almak gerekir. 3. Basamak: 1. Bu basaman nermeleri, gerekle ilgili kritik edilerek uyarlanm fikir sistemlerinden ok, geleneksel deer ve davran sentezlerini temsil eder. 2. Bu basamak bak asn rasyonel tepkileriyle deil. 3. Burada kavramlar ve inanlar ima yollu deerler bildirir. Teori olarak karmza kmazlar. Tanmlanmam deerler vardr. Hissedilebilir eylerdir bunlar. 4. Bu deer ynelimleri genellikle ilikisel merkezlidir. liki deerleriyle ilgili mana ykleme ieren nermeler genelde 3. basamaktadr. Fakat kurgu ile ierik arasndaki farka dikkat etmek gerek. Ettii lafn farkndaysa ve irdeleyebiliyorsa dsal otorite ve duygularyla onaylar kendi

176

rnein drst olacak undan undan dolay drst olacak diyorsa. Bu nermelerin kaynann nerden ve neden geldiine dikkat etmek gerek. Mmknse bu sorularla kiiyi kontrol etmelisiniz. 5. ma yoluyla yklenmi deerler ve inanlar ieren nermeler genelde bu basamaktadr Gizli anlamalar (dilin kullanm gibi.) o nedenle konumadan irad etmek daha iyidir. Mlakat srasnda ima yollu bir inan sistemimi yoksa daha tanmlanm bir inan sistemine sahip olduunun ayrmn yapabilirsiniz. Kendi sistemiyle ilgili argmanlar retiyor mu yoksa hep genel geer eylerden mi bahsediyor. 6. Karar mekanizmas dssal otoritelere verilir. Dnyann alglanmasyla ilgili bak alar ieren nermeleri ya da yarglar kabul etmede dsal otoritelere teslimiyet var. Byklerin szn dinlemek gibi. Hi sorgulamadan. ayet daha asadaki bir seviyede deilse bu basamakta deerlendirilir. 7. Kendisine ters gelen bak alarn dlama eilimleri bu basamaktadr. Onlar hiyerarik bir dzene sokarak kucaklama drdnc basamaktadr. 8. Konsesss bak asyla alan veya konsenss gerein birincil kriteri olarak kabul eden nermeler bu basamaktadr. Bu ancak dier sebep sonu ilikilerinin gzlemlenmedii kiiler iin geerlidir. 9. Basit ve kritize edilmemi oulculuk dnya ilikisinin formlar asndasndan 3. basamak olarak deerlendirilir. 10. Kendisini dnyada kahraman ve romantik grme bak as daha ok bu basaman zelliidir. 11. Dnyayla ilgili soyutlamalara dair ifadeler bu basamakta ok az yer bulur. 4. Basamak: 1. Rasyonel olarak edinilmi ve savunulmu ak bir sistem dnya ilikisinin drdnc basamaktaki karakteristik zelliidir.

177

2. Bu sistemin snrlar ve tanmlaryla ilgilenme yine bu adan drdnc basaman zelliklerindedir. 3. Kendi dnce sistemiyle dnya kamaoyu arasndaki farkllklara nem verme ve bunlar net bir ekilde ayrma eilimleri yine bu basaman zellikerindendir. 4. Genel kurallar, kanun ve normlarla ilgilenme bu basamain ayrt edici zelliklerindendir. 5. Kiinin dnyaya bak asyla ilgili en marjinal noktaya ulamas sk sk indirgemeci bak as dnebilecei eylerdir. 6. Bu basaman nermeleri sk sk sistem yada ideolojiye uyum elde etmek iin bir ynde paradokslar ve hassasiyetlerin kmesi ile ilgili iaretler ierir. Bunalml bir sre. 7. Boyut: Sembol fonksiyonu 2. Basamak 1. Bu basamaktaki fantazi ve gerek arasndaki fark ortaya koyar. Sembol ile sembolize edileni birbirinden ayrt edebilir. 2. Semboller genellikle lafzi olarak yorumlanr. Fakat tek boyutlu adan alglanr. 3.Bu sembol ve olaylar guruplayp bunlardan bir hikaye oluturabilir. 4. Buradaki semboller artrc bir g iermez. Bu nc basaman bir zelliidir. bu basaman zelliidir. Benim fikirlerim herkesin

178

3. Basamak 1. kinci basaman tek boyutlu lafziliinin tesine geer ve bir nebze de olsa ok boyutlu sembolik anlama ak bir eilim vardr. 2. Bu basamakta genellikle sembollerin kritik analizi yoktur hatta bu tr analizleri de reddedebilir. 3. Bu basamak sembollerin gcn duygular coturucu bir yne ynlendirir. Duygu ve hisleri harekete geiricidir. Fikir ve kavramlar temsille ilgilenmez. 4. Gurubun ya da gurupsal normlarn belirledii otorite tarafndan gl bir ekilde etkilenmi sembol yorumlarna bu basamakta rastlanr. 5. Yazl tercme olarak ortaya kmasa bile kiisel nitelikleri ynlendiren din sombollerin geleneksel yorumlar baka kriterler olmakszn bakldnda 3. basamakta kendini gsterir. 4. Basamak 1. Bu basamak sembolleri fikir ve kavram olarak tercme etme aktarma eilimindedir. 2. Bu basamakta sembollerin yorumlanmas ve uyarlanmay tmdengelimci ve birletirici yani teke indirici bir zellik ihtiva eder. Ve genellikle kendi seimi olan ideoloji ya da dnya grnn gereklik kriterine indirger. 3. Sembolleri sistematik bir taslak ya da dnya grnn yerine kullanmak eiilimi ieren ifadeler genellikle 4. basaman sembol ilevinin belirleyicisidir. 4. Bilinli bir menkbelerden arndrma sreci ieren ifadeler bu basamakta. ayet destanlatrma kriteri yoksa. 5. Sembolleri ve menkbeleri, onlarn sosyal sistem ve gruplara olan etkileri itibaryla gzlemler ieren ifadeler genellikle bu basamaktadr.
EK 3: ETELE RNE

179

Interview ID#
Themes / Interview Questions Breakthrough -atlm Crises-Krizler Changes in self Kendindeki deiikler Decisions-Karalar -

Rater (ID)
Scoring Criteria 1

0 0 0 0 0 0 frequency of stage assignm.

Stages 2 3 4 5 6

A/Form of logicMantk biimi B/Perspective C/Form of Moral taking (perspektif Judgment-Ahlaki Yarg edinimi)

Current relationships-Su anki ilikiler Parents-Ebeveynler Right eylemler Sin-Gnah Evil-ktlk Religious atmalar conflicts-Dini action-Doru

F/Form of World E/Locus of authority- D/Social awarenessCoherence-Dnya Otorite Oda Sosyal farkndalk Ahengi G/Symbolic Function Simgesel ilev

M arker events-Damgabelirte Changes in relationshipsilikilerdeki deiikler Groups-Gruplar Your life meaningHayatnzn anlam Beliefs-inanlar Always right-Daima doru

M ature faith-Kamil inan Purpose of human lifensan hayatnn maksad Death-lm Religious Person-Dindar kii Image of God-Tanr imaj Harmony-Uyum Symbols, RitualsSemboller,Dinsel tren Spiritual discipline-M anevi reti

Summary Stage Average

Frequency of S tage Assignemnt
Total Numbe r of C odings

0
0 0 0 0 0 0

180

EK -4. GRME FADELERNN YAZIYA GERLMES KURALI

Grme fadelerinin yazya Geirilmesinde Kullanlan Yazm Kurallar Fowler, grme ifadelerinin yazya geirilmesi konusunda baz baz kurallar koymutur. Bunlardan bir ka yledir. 1.(,):Kelimeyi kesme. 2.(..): Ksa duru. 3.():Uzun duru. 4.(-) :Birden durmak, birden balamak. 5.(*):Ses tonunu alaltma. 6. ():Ses tonunu arttrma. 7.(Mmm):Katlmcnn dndne iaret etme. 8.(Vurgu):Siyah puntolarla gsterilir. Vurguya iaret eder. 9.(Heceleme):Katlmcnn kelimeleri hecelemesine iaret eder. Ve italik olarak yazlr. 10.(Hayr - hayr):Kelimeyi hzl ve ard arda syleme. 11.(Hayr):Kelimeyi uzatarak syleme. 12.(Glme, Glyor): Genel katlmcnn konumadan ses tonuna bal olarak kullanlr. rnein birey, glyorsa, glyor olarak yazlr. Eer alyorsa,alyor olarak yazlr. 13.(Ciddi ve Dnceli):Bu da katlmcnn ciddi ve dnceli tutumunu ortaya koyar. 14.():Anlalamayan. 15.(Tahmin Etme?): Tam olarak anlalamayan, ancak tahmin edilen cmlelerde kullanlr.

181

EK -5. MLAKAT SORULARI (ORJNAL) Hayat ekillendiren motifler Hayatn tekrar gzden geirilmesi 1-Hayatnz gz nne alarak hayatnzn en nemli ana blmlerini belirleyiniz. zellikle hangi nemli olaylar bu dnemde sizin iin belirleyici bir dnm noktas olmutur? 2-ahs olarak kiiliinizin geliiminde etkili olan herhangi bir iliki sz konusu mu.Hayat tecrbeleriniz ierisinde kiiliiniz ve dnme biiminiz zerinde etkili olan bir deiim hatrlyor musunuz? 3-Allah tasavvurunuz ve Allah ile ilikileriniz, hayatnzn bu belirgin dnemleri boyunca nasl bir deiime urad? u anda Allah sizin iin kimdir veya nedir? 4-Hayatnzn anlamna ilikin alglaynz deitiren ya da bu anlaynz pekitiren youn manevi ve ruhsal deneyiminiz oldu mu? 5-Hayatnzda bunalma girdiiniz ya da ac ektiiniz derin bir yanlgya dmlk hissi ya da hayatnzn anlamsz olduunu dndnz anlar oldu mu? likiler 1-u anki durumunuzu dikkate alarak anne ve babanzla ilikilerinizi tarif eder misiniz? Yllar ierisin de onlar alglamada herhangi bir deiiklik oldu mu? ayet olduysa bu deiiklie ne sebep oldu? 2-Sizin iin nemli olup devam etmekte olan bir iliki sz konusu mu?Bu ilikiler ,hayatta olan ve lm kiilerle ilgili olabilir? 3-Hangi gruplar, kurumlar ve unsurlar kendinizle ilikilendiriyorsunuz? Bunlarn sizin iin neden nemli olduunu dnyorsunuz?

182

Sahip Olduumuz Deer ve Vazifeler 1-Hayatnzn bir anlam olduunu dnyor musunuz? Hayat size anlaml klan nedir? 2-Kendinizde ve hayatnzda deitirebileceiniz bir ey olsayd en ok neyi deitirmek isterdiniz? 3-u anda hayatnz da sizin iin nemli olan herhangi bir inan, deer ya da ykmllk var m? 4-En ok kendinizi ne zaman ve nerde Allaha yakn ve kinatla uyum ierisinde buluyorsunuz? 5-Olgunlam bir iman modeliniz nedir?(Kii veya dnce olarak) 6-nemli bir karar vermek istediinizde bunu genelde nasl yaparsnz? Bu konuda bana bir rnek verebilir misiniz? 7-Sizce yaplan eylemler doru ya da yanl olarak ayrt edilebilir mi? ayet ayr edilebilirse size gre bir davran doru klan ey nedir? 8-Her koulda ve zamanda doru olarak kabul edilebilecek davran kalplar var m? Sizce herkesin zerinde mutabk olmas gereken belirli ahlki deerler var mdr? Din 1-nsan hayatnn bir anlam olduunu dnyor musunuz? Dnyorsanz bu gaye nedir? Hayatnz iin bir plan var m ya da gcnzn tesinde bir g ya da glerden etkileniyor musunuz? 2-lm size ne ifade eder? ldmzde bizlere ne olur? 3-Kendinizi dindar biri olarak gryor musuz? Bu durum size ne ifade ediyor?

183

4-nceden veya imdi sizin iin anlaml olan herhangi bir dini fikir, sembol ya da ibadet var mdr? Varsa bunlar nelerdir ve niin nemlidir? 5-badet ve dua ediyor musunuz ya da herhangi bir ruhsal disiplini uyguluyor musunuz? 6-Sizce gnah nedir? 7-Dnyada var olan ktl nasl aklarsnz? 8-ayet insanlar dini konularda ihtilafa derlerse bylesi ihtilaflar nasl zmlenmeli? EK-6. MLAKATA EKLENEN SORULAR 1-Din eitimini nereden aldn? Sence yeterli mi? Cuma ve vakit namazlarnda camiye gider misin? 2-Bilim ve din neden vardr? Birbirleriyle atrlar m? rnein renim hayatnzda derslerde bilimsel eyler inanlarnzla kimi zaman atyorlar m? 3-Toplum ierisinde kendinize kar olumlu bir kiilik algsna sahip olduunuzu syleyebilir misiniz? Kendini ie yaramaz bir varlk olarak grdn zamanlar oldu mu? Bu durumda size yardmc kii gurup ve inanlar var m? 4-Futbol, cami, kltrel derneklerle ilgin var m? Faaliyetler konusunda dncelerin neler? 5-Komularnla ilikilerin nasl? Onlar hemehrileriniz mi? Nasl insanlar? 6-TV, gazete dergi gibi yaynlar takip ediyor musun? En ok hangi programlar seviyorsun? Dini programlar sizi etkiliyor mu? 7-Ahiret ve kyamet denince sende ne gibi arm yapyor? 8-Cennet ve cehennemle ilgili neler syleyebilirsin? Cennet ve cehennem kimler iindir? Cehennemden korkuyor musun?

184

9-slamn be artndan biri olan hac ibadeti hakknda neler biliyorsun? Mslmanlar niin hacca giderler. hram, tavaf, eytan talama ve kurban kesme ibadetlerini kadn erkek kark niin birlikte yaparlar? 10-Oru tutar msn ve orucun anlam nedir? 11-Namaz klar msn ve neler hissedersin? 12-Dinler aras diyalog ve medeniyetler atmas kavramlar hakknda ne dnyorsun? 13-Dnyadaki politikayla ilgileniyor musun? uan dnyadaki problemler hangi politik grle zlebilir?

185

186