İktisada Giriş Unite01

TC.
ANADOLU NVERSTES YAYINI NO: 1472

AIKRETM FAKLTES YAYINI NO: 785
KTSADA GR
Yazarlar
Prof.Dr. Erdoan ALKN (nite 11-20)
Prof.Dr. Kemal YILDIRIM (nite 2-6, 10)
Do.Dr. Mustafa ZER (nite 1, 7-9)
Editr
Prof.Dr. lyas IKLAR
ANADOLU NVERSTES
Bu kitabn basm, yaym ve sat haklar Anadolu niversitesine aittir.

Uzaktan retim tekniine uygun olarak hazrlanan bu kitabn btn haklar sakldr.
lgili kurulutan izin almadan kitabn tm ya da blmleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayt
veya baka ekillerde oaltlamaz, baslamaz ve datlamaz.
Copyright 2003 by Anadolu University
All rights reserved
No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted
in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic, tape or otherwise, without
permission in writing from the University.
UZAKTAN RETM TASARIM BRM

Genel Koordinatr
Prof.Dr. Levend Kl
Genel Koordinatr Yardmcs
Yard.Do.Dr. Mjgan Bozkaya
retim Tasarmcs
Yard.Do.Dr. Cengiz Hakan Aydn
Grafik Tasarm Ynetmenleri
Prof. T. Fikret Uar
r.Gr. Cemalettin Yldz
Televizyon Programlar Yneticisi
Prof.Dr. Naci Ghan
Dil ve Yazm Danmanlar
Yard.Do.Dr. Hlya Pilanc
Okt. Gnl Yksel
Okt. Serap Cavkaytar
lme Deerlendirme Sorumlular
lkay ner Badurlar
Kitap Koordinasyon Birimi
Yard.Do.Dr. Feyyaz Bodur
Uzm. Nermin zgr
Kapak Dzeni
Prof. T. Fikret Uar
Dizgi
Akretim Fakltesi Dizgi Ekibi
ktisada Giri
ISBN
975 - 06 - 0204 - 8
2. Bask
Bu kitap ANADOLU NVERSTES Web-Ofset Tesislerinde 180.000 adet baslmtr.
ESKEHR, Austos 2004
iii
indekiler
indekiler
Sunu ............................................................................................................
Kullanm Klavuzu .......................................................................................
xi
xii
ktisadn Tanm ve Temel Kavramlar .................................
KTSADIN TANIMI ......................................................................................

KTSADIN YNTEM ...................................................................................
KTSAD DNCE TARZI..........................................................................
Rasyonel Davran..........................................................................................
Karar Alma ....................................................................................................
Marjinal Analiz................................................................................................
ktisadi Dnme Tarznda Yaplan Hatalar ...............................................
KTSADIN BLMLER ...............................................................................
Mikro ktisat ve Makro ktisat .....................................................................
Pozitif ve Normatif ktisat ............................................................................
TEMEL KTSAD KAVRAMLAR ...................................................................
Ekonomik Birimler .......................................................................................
htiyalar ve zellikleri ................................................................................
Mal ve Hizmetler ..........................................................................................
zet ..............................................................................................................
Kendimizi Snayalm .....................................................................................
Yaamn iinden ...........................................................................................
Bavurabileceimiz Kaynaklar .....................................................................
Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................
Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................
EKLER ............................................................................................................
3
5
7
7
8
9
9
11
11
11
12
12
13
14
17
18
19
19
19
20
21
Ktlk, Tercih ve Fayda ............................................................ 33

KITLIK VE TERCH .......................................................................................
Tercih ve Frsat Maliyeti ...............................................................................
Frsat Maliyeti ve Parasal Maliyet ................................................................
RETM MKANLARI ERS .......................................................................
Artan Frsat Maliyeti .....................................................................................
retim mkanlar Erisinde Kaymalar: Ekonomik Byme .......................
ALTERNATF KTSAD SSTEMLER ............................................................
Kumanda Ekonomileri Sistemi .....................................................................
Karma Ekonomi Sistemi ...............................................................................
TERCH VE FAYDA ......................................................................................
Toplam ve Marjinal Fayda ............................................................................
Tketici Dengesi: Fayda Maksimizasyonu ..................................................
zet ...............................................................................................................
Yaamn inden ...........................................................................................
NTE 2
35
36
37
38
39
40
43
45
45
46
46
48
52
53
55
56
56
56
Arz ve Talep ............................................................................ 59

TALEP VE TALEP MKTARI .........................................................................
Talep Tablosu ...............................................................................................
Talep Erisi ...................................................................................................
Piyasa Talep Erisi .......................................................................................
NTE 1
61
62
62
63
NTE 3
iv
indekiler
Talep Erisi Boyunca Hareketlenme ...........................................................

Talepteki Kaymalar .......................................................................................
ARZ VE ARZ MKTARI .................................................................................
Arz Tablosu ...................................................................................................
Arz Erisi .......................................................................................................
Piyasa Arz Erisi ...........................................................................................
Arzdaki Boyunca Hareketlenme ..................................................................
Arzdaki Kaymalar .........................................................................................
PYASA DENGES .........................................................................................
Arz ve Talep Tablolarnn Bir Araya Getirilmesi ........................................
DENGEDEK DEMELER ..........................................................................
Talepteki Kaymalar .......................................................................................
Arz Erisindeki Kaymalar .............................................................................
Arz ve Talep Erilerindeki E Anl Kaymalar .............................................
zet ...............................................................................................................
Yaamn inden ...........................................................................................
Sra Sizde Yant Anahtar ..............................................................................
NTE 4
Esneklik ..................................................................................... 87
TALEBN FYAT ESNEKL ........................................................................
Fiyat Esnekliinin lm ...........................................................................
Esneklik Terminolojisi ..................................................................................
Doru eklindeki Bir Talep Erisi Boyunca Esneklik ................................
Yay (Ark) Esneklii veya Orta Nokta Formlyle Esneklik
Hesaplamas ..................................................................................................
Fiyat Esneklii ve Toplam Haslat ...............................................................
Talebin Fiyat Esnekliini Etkileyen Faktrler .............................................
TALEPTEK KAYMALARA LKN ESNEKLKLER ......................................
Talebin Gelir Esneklii .................................................................................
apraz Talep Esneklii .................................................................................
ARZ ESNEKL ............................................................................................
Arz Esnekliinin Tanm ve Hesaplanmas .................................................
Arz Esnekliini Etkileyen Faktrler .............................................................
zet ...............................................................................................................
Yaamn inden ...........................................................................................
NTE 5
64
65
67
68
69
70
70
71
74
74
76
76
77
78
82
83
84
84
84
84
89
91
93
95
96
97
99
101
101
103
104
104
106
107
108
109
109
109
110
Arz-Talep Uygulamalar ......................................................... 113

DEVLETN FYATLARA MDAHALES VE DENGE
OLUUMUNA ETKLER................................................................................
Taban ve Tavan Fiyat Uygulamalar ............................................................
Asgari cret Politikas ..................................................................................
Tarmsal Destekleme Fiyatlar ......................................................................
Kira Kontrolleri .............................................................................................
MKTAR KONTROLLER VE DENGE OLUUMUNA ETKS ......................
retim Kotalar ..............................................................................................
thalat Kotalar ...............................................................................................
VERG UYGULAMALARI ..............................................................................
115
115
117
118
119
121
121
122
123
indekiler
TKETC VE RETC RANTI .....................................................................

Tketici Rant ................................................................................................
retici Rant ..................................................................................................
Tketici ve retici Rantndaki Deimeler .................................................
zet ...............................................................................................................
Yaamn inden ...........................................................................................
128
128
130
131
133
134
135
136
136
136
retim ve Maliyetler ............................................................... 139

RETM .........................................................................................................
KISA DNEMDE RETM ............................................................................
Toplam, Ortalama ve Marjinal Fiziki retim ...............................................
Toplam, Ortalama ve Marjinal Fiziki rn Erileri ....................................
UZUN DNEMDE RETM .........................................................................
Faktr Bileiminin Seimi .............................................................................
MALYETLER .................................................................................................
Ak ve rtk Maliyetler ..............................................................................
Ekonomik Kr ...............................................................................................
KISA DNEM MALYETLER .........................................................................
Deiken, Sabit ve Toplam Maliyet .............................................................
Toplam Fiziki rn ve Toplam Maliyet Arasndaki liki ..........................
Ortalama Toplam Maliyet, Ortalama Deiken Maliyet ve Marjinal Maliyet
UZUN DNEM MALYETLER ......................................................................
Maliyet Erilerindeki Kaymalar ....................................................................
zet ...............................................................................................................
Yaamn inden ...........................................................................................
141
142
142
143
146
146
148
148
149
150
151
151
153
157
158
160
161
162
162
162
162
Tam Rekabet Piyasas ............................................................. 165

TAM REKABET PYASASI: TANIM VE ZELLKLER ..................................
Tam Rekabet Piyasasnda Firmann Piyasada Karlat Talep Erisi .....
TAM REKABET PYASASINDA KISA DNEMDE KR
MAKSMZASYONU ......................................................................................
Tam Rekabet Piyasasnda Firma Gelirleri ve Gelir Erileri ........................
Ksa Dnemde Kr Maksimizasyonu ..........................................................
Tam Rekabeti Bir Firmann Ksa Dnem Arz Erisi .................................
TAM REKABET PYASASINDA UZUN DNEMDE KR
MAKSMZASYONU ......................................................................................
zet ...............................................................................................................
Yaamn inden ...........................................................................................
NTE 6
NTE 7
167
168
169
169
171
176
178
181
182
184
185
185
185
Eksik Rekabet Piyasalar ......................................................... 189

TEKEL (MONOPOL) PYASASI .................................................................... 191
Tekel Piyasasnn Varsaymlar .................................................................... 191
NTE 8
vi
indekiler
Tekelci Fiyatlar ve retim Miktar ...............................................................

Tekel Piyasasnda Uzun Dnemde Denge .................................................
Tekelde Fiyat Farkllatrmas .......................................................................
Tekel Piyasas ile Tam Rekabet Piyasasnn Karlatrlmas ....................
TEKELC REKABET .......................................................................................
Tekelci Rekabet Piyasasnn Genel zellikleri ...........................................
Tekelci Rekabet Piyasasnda Ksa Dnem Dengesi ...................................
Tekelci Rekabet Piyasasnda Uzun Dnem Dengesi .................................
Tam Rekabet Piyasas le Tekelci Rekabet Piyasasnn Karlatrlmas ...
OLGOPOL ...................................................................................................
Oligopoln Tanm ve Varsaymlar ............................................................
Oligopollerin Snflandrlmas .....................................................................
Oligopolde Piyasa Dengesi ..........................................................................
zet ...............................................................................................................
Yaamn inden ...........................................................................................
NTE 9
Faktr Piyasalar ve Faktr Gelirleri .................................... 211

FAKTR PYASALARI ..................................................................................
Faktr Talebi ................................................................................................
Faktr stihdam Kararnn Oluturulmas ....................................................
Faktr Piyasa Talebi .....................................................................................
Faktr Talep Esneklii ..................................................................................
Faktr Arz ....................................................................................................
Faktr Fiyatnn Belirlenmesi .......................................................................
FAKTR GELRLER .....................................................................................
cret ..............................................................................................................
Faiz ................................................................................................................
Rant ................................................................................................................
zet ...............................................................................................................
Yaamn inden ...........................................................................................
NTE 10
192
196
196
198
199
199
200
201
202
203
203
204
205
206
207
208
208
208
209
213
213
214
216
217
217
218
219
220
221
222
224
225
226
227
227
227
Kamusal Mallar ve Dsallklar ............................................... 229

KAMUSAL MALLAR ......................................................................................
Bedavaclk Sorunu .......................................................................................
Kamusal Mallarda retim Miktarnn Belirlenmesi .....................................
DISALLIKLAR ..............................................................................................
Dsallklarn zellikleri ...............................................................................
Negatif Dsallklar ........................................................................................
Pozitif Dsallklar .........................................................................................
Dsallklarn selletirilmesi .......................................................................
Dzenleyici Vergiler .....................................................................................
Sbvansiyonlar ..............................................................................................
zet ...............................................................................................................
Yaamn inden ...........................................................................................
231
232
234
235
236
236
238
239
240
241
243
244
245
246
vii
indekiler
Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 246

Sra Sizde Yant Anahtar ............................................................................. 246
Mikro ktisattan Makro ktisata Gei ...................................... 247

MAKRO KTSADIN KKENLER ................................................................
MAKRO KTSADIN LG ALANI .................................................................
sizlik ve stihdam Dzeyi .........................................................................
Enflasyon ......................................................................................................
retim Art Oran ........................................................................................
DEVLET VE MAKRO EKONOM .................................................................
Maliye Politikas ...........................................................................................
Para Politikas ...............................................................................................
Arz Ynl Politikalar ....................................................................................
MAKRO EKONOMNN BLEENLER ........................................................
zet ...............................................................................................................
Yaamn inden ...........................................................................................
Milli Gelir Muhasebesi ............................................................. 261

MLL GELR HESAPLARI .............................................................................
GSMHNIN HESAPLANMASI ........................................................................
GSMH LE LGL DER KAVRAMLAR ......................................................
FYAT DEMELER VE GSMH ..................................................................
GSMHNIN KULLANIMINDAK SINIRLAR ...................................................
zet ...............................................................................................................
Yaamn inden ...........................................................................................
NTE 12
263
266
269
271
273
275
276
277
277
277
277
Milli Haslann Belirlenmesi .................................................... 279

TKETM VE TASARRUF..............................................................................
Tketim ve Tasarruf Fonksiyonlar...............................................................
Marjinal Tketim ve Tasarruf Eilimleri.......................................................
Ortalama Tketim ve Tasarruf Eilimleri.....................................................
Tketimi Belirleyen Faktrler ......................................................................
YATIRIMLAR...................................................................................................
Otonom Yatrmlar.........................................................................................
Yatrmlar Belirleyen Faktrler.....................................................................
KAMU HARCAMALARI..................................................................................
NET HRACAT................................................................................................
hracat.............................................................................................................
thalat..............................................................................................................
Net hracat Fonksiyonu ................................................................................
TOPLAM HARCAMA FONKSYONU ...........................................................
zet ...............................................................................................................
Yaamn inden ...........................................................................................
NTE 11
249
250
250
251
252
253
253
254
254
254
256
257
258
259
259
260
281
281
283
285
286
288
289
289
291
291
292
292
292
293
296
297
299
299
NTE 13
viii
indekiler
Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 299

Sra Sizde Yant Anahtar ............................................................................. 299
NTE 14
Makro Ekonomik Denge ........................................................ 301

SZLKLE LGL KLASK GR .............................................................
Klasik Yaklamn Temelleri ........................................................................
Klasik Grn Eletirisi ..............................................................................
DENGE GELR VE HARCAMA DZEY ....................................................
Harcamalar ve Gelir .....................................................................................
Szntlar ve Enjeksiyonlar ............................................................................
Tasarruf Paradoksu ......................................................................................
DENGE GELR VE HARCAMA DZEYNDEK DEMELER ..................
Harcama arpan ..........................................................................................
Harcama arpan ve Denge ........................................................................
Tam stihdam Gelir Dzeyi ve Harcama arpan ......................................
zet ...............................................................................................................
Yaamn inden ...........................................................................................
Bavurabileceimiz Kaynaklar ....................................................................
EKLER ...........................................................................................................
NTE 15
Maliye Politikas ve Toplam Harcamalar.............................. 331

EKONOMDE DEVLET..................................................................................
Kamu Harcamalar, Vergiler ve Kullanlabilir Gelir.....................................
MALYE POLTKASI TEORS......................................................................
Kamu Harcamalarndaki Deime................................................................
Vergilerdeki Deime....................................................................................
Kamu Harcamalar ve Vergilerin Birlikte Deimesi...................................
MALYE POLTKASININ YAPISI..................................................................
DEVLET BTE AIKLARI VE BORLANMA.............................................
Ekonomik Durumun Bte A zerindeki Etkisi....................................
Otomatik stikrar Salayclar........................................................................
Alternatif Bte Politikalar...........................................................................
zet ...............................................................................................................
Yaamn inden ...........................................................................................
Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ...........................................................
EKLER.............................................................................................................
NTE 16
303
303
304
305
305
308
311
312
312
315
317
319
320
323
.323
324
324
326
333
333
336
337
337
339
341
343
345
346
346
349
350
352
352
353
353
356
Para ve Bankaclk.................................................................... 357

PARA NEDR?.................................................................................................
PARANIN FONKSYONLARI.........................................................................
Deiim Arac Olma......................................................................................
Hesap Birimi Olma........................................................................................
Deer Muhafaza Arac Olma .......................................................................
PARANIN EVRM..........................................................................................
Parann eitleri.............................................................................................
Para Benzerleri...............................................................................................
Resmi Para Stoku Tanmlar..........................................................................
BANKACILIK SSTEM VE BANKALARIN PARA YARATMA SREC.........
359
360
360
361
361
362
363
364
365
367
ix
indekiler
Bir Bankann Bilanosu.................................................................................

Ksmi Rezerv Bankacl ve Zorunlu Rezervler .........................................
Bankalarn Para Yaratmas ...........................................................................
zet ...............................................................................................................
Yaamn inden ...........................................................................................
Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ...........................................................
367
369
370
374
375
377
377
378
378
Para Teorisi ve Politikas ........................................................ 381

PARA VE EKONOM: DOLAYLI KANAL .....................................................
Para Talebi ....................................................................................................
Para Talebi Fonksiyonu ...............................................................................
Faiz Oran ...............................................................................................
Nominal Gelir .........................................................................................
Para Arz ........................................................................................................
Para Piyasas Dengesi ...................................................................................
Para ve Denge Gelir Dzeyi ........................................................................
PARA VE EKONOM: DREKT KANAL .......................................................
Deiim Denklemi ........................................................................................
Miktar Teorisi ................................................................................................
MERKEZ BANKACILII VE MERKEZ BANKASININ FONKSYONLARI ....
Para Piyasalarnda stikrarn Salanmas .....................................................
Bankalarn Bankas ve Likitidenin Son Kayna Olma ..............................
Devletin Bankacln Yapma .....................................................................
PARA POLTKASININ YRTLMES VE PARA
POLTKASI ARALARI ................................................................................
Zorunlu Rezerv Oranlar ..............................................................................
Reeskont Oran .............................................................................................
Ak Piyasa lemleri ....................................................................................
zet ...............................................................................................................
Yaamn inden ...........................................................................................
395
396
397
397
399
400
402
403
403
403
Toplam Talep-Toplam Arz Analizi ve Enflasyon ................ 405

TOPLAM TALEP VE TOPLAM TALEP ERS .............................................
Toplam Talep Erisinin Elde Edilmesi ........................................................
Toplam Harcamalar ve Toplam Talep ........................................................
Toplam Talep Erisinin Yer Deitirmesi ...................................................
TOPLAM ARZ VE TOPLAM ARZ ERS ....................................................
Ksa Dnem Toplam Arz Erisi ...................................................................
Ksa Dnemde Toplam Arz Erisinin Yer Deitirmesi .............................
DENGE FYAT DZEY ...............................................................................
AS-AD ANALZ VE PARA-MALYE POLTKALARI ...................................
ENFLASYON VE NEDENLER ......................................................................
Talep Enflasyonu ..........................................................................................
Maliyet Enflasyonu .......................................................................................
Para Arz ve Enflasyon .................................................................................
zet ...............................................................................................................
NTE 17
383
383
384
385
385
386
387
388
390
390
391
393
394
394
395
407
407
410
410
412
413
416
418
419
420
421
421
422
424
425
NTE 18
indekiler
Yaamn inden ...........................................................................................

NTE 19
Uluslararas Ticaret ve Finansman ........................................ 431

DI TCARET VE UZMANLAMA ................................................................
Mutlak stnlk ............................................................................................
Karlatrmal stnlk ...............................................................................
Artan Maliyetler ve Uzmanlama .................................................................
DI TCARETN YARAR VE SAKINCALARI .................................................
Tketicilerin Elde Ettii Yarar ......................................................................
reticilerin ve alanlarn Elde Ettii Yarar ...............................................
thalata Rakip Mallar reten Firmalar ve ilerin Kayplar ......................
Uluslararas Mal Fiyatlar ..............................................................................
DI TCARETN KISITLANMASI ...................................................................
Tarifeler .........................................................................................................
Kotalar ...........................................................................................................
Tarife D Engeller .......................................................................................
hracat Ambargosu ........................................................................................
D Ticaretin Kstlanmas Gerekir mi? ........................................................
THALAT HARCAMALARININ DENMES ..................................................
Dviz Piyasas ...............................................................................................
Dviz Kuru ....................................................................................................
Dviz Kurundaki Dalgalanmalarn Nedenleri .............................................
zet ...............................................................................................................
Yaamn inden ...........................................................................................
NTE 20
427
427
427
428
433
433
434
435
436
437
439
439
440
441
441
442
442
443
443
445
446
446
447
449
450
452
453
453
453
Ekonomik Byme ve Kalknma ........................................... 455

EKONOMK BYME VE BYMEY BELRLEYEN FAKTRLER ..........
Byme ve Reel GSMH ................................................................................
Kii Bana Reel GSMH ................................................................................
Ekonomik Bymenin Tanmlanmasndaki Sorunlar .................................
Bymeyi Belirleyen Faktrler ....................................................................
Verimlilik .......................................................................................................
EKONOMK KALKINMA ...............................................................................
Temel htiyalar ve Yaam Kalitesi .............................................................
Kalknmann nndeki Engeller .................................................................
KALKINMA STRATEJLER ............................................................................
e Dnk Stratejiler .....................................................................................
Da Dnk Stratejiler ..................................................................................
Kalknma Stratejilerinin Karlatrlmas ......................................................
zet ...............................................................................................................
Yaamn inden ...........................................................................................
457
457
459
459
461
463
465
466
468
473
473
474
474
477
478
480
481
481
481
Yararlanlan Kaynaklar........................................................ 483

Szlk ................................................................................... 484
Dizin ...................................................................................... 493
Sunu
Sunu
ktisadn son derece ilgi ekici ve ou zaman heyecan verici dnyasna ho
geldiniz! Gemii milyonlarca yl ncesine dayanan; ancak, tarihi birka yzyl ncesine kadar giden iktisat bilimi ile ilk kez karlaacaksnz. Bu kitapta iktisadi
dnme tarz adn verebileceimiz yntemle, uygarlklarn milyonlarca yldan
beri "kt kaynak snrsz istek" olarak zetlenen sorunla kar karya olduklarn anlayacak; bu sorgulama tekniini rendike ve uyguladka yaadmz dnyann iktisadi sorunlarla evrelendiini ve bu sorunlarn anlalmasnn saduyudan daha gl aralar gerektirdiini greceksiniz. Elinizde bulunan kitap bu
aralarla ilgili gerekli altyapy sizlere aktarmay amalamaktadr.
Bir bilim dal olarak iktisat birka yzyl ncesine kadar gitmesine karn, her
geen gn yenilenmektedir. Yaanan her yeni gn, gelien iktisat bilimini yeniden
ekillendirecek veya destekleyecek kantlar da beraberinde getirmektedir. Bylesine dinamik yapya sahip bilim dalna giri nitelii tayan bir kitabn da tecrbeye dayandrlmas gerekmektedir. Kitabnzn yazarlar uzun yllarn bilimsel birikimini ve eitim tecrbesini sizlere aktarmakta, yukarda szn ettiimiz iktisadi dnme tarznn kapsn amaktadrlar.
Kitabnz uzaktan renim ve rgn renim koullarnda kullanlabilecek ekilde dzenlenmitir. Her nitenin balangcnda yer alan Yaamn inden blmlerinde, nite iinde ele alacamz konuya hazrlk yapmak amacyla gnlk yaamda kar karya kaldmz, yazl ve grsel basnda karmza kan rnek
olaylar verilmekte ve konu hakknda fikir jimnastii yapmanz nerilmektedir. Yaamn iinden blmnde size yneltilen soru ve nitenin giriinde belirlenen
Amalar dorudan birbiriyle ilikilidir. te yandan, metin ierisindeki Sra Sizde
blmlerinde, nitenin amalaryla dorudan ilgili, gnlk yaamdan alnm dier rnek olaylar erevesinde oluturulan sorularla karlaacaksnz. Bu sorular,
ama erevesinde rendiklerinizi, gnlk yaamda karlaacanz sorunlara
uygulayabilme ve iktisadi sorunlar analiz edebilme becerinizi gelitirmeyi amalamaktadr. Gerek yaamn iinden, gerekse sra sizde blmlerinde yneltilen sorulara ilikin cevaplar her nitenin bitiminde ayr bir blm olarak verilmektedir.
nite sonlarnda yer alan Kendimizi Snayalm blmleri ise nite ierisinde rendiklerinizi snamaya dnk test sorularndan olumaktadr.
Son olarak, iktisat renmeye balayanlar, deyim yerindeyse, rkten bir konu zerinde durmak isteriz: Grafikler. ktisat bilimi grafik gsterim tekniini youn olarak kullanan bir bilim daldr ve yeni iktisat rencilerinin, renme srecinde karlatklar nemli bir sorun grafiklerle alma alkanlnn olmamasdr. Bu alkanl kazandka, iktisatta grafiklerin ne kadar yararl olduunun ayrdna varacak ve grafik kullanarak anlatmn son derece kolay olduunu greceksiniz. Bu konuda karlaacanz sorunlarn zm iin kitabnzda zel bir ek
hazrlanmtr: ktisatta Grafiklerle alma. Size nerimiz Birinci niteyi altktan
sonra, sz edilen eki mutlaka gzden geirmeniz ve gerekli notlar almanzdr.
Bu alma yntemi kitabnzn dier blmlerini ok daha net anlamanza olanak
tanyacak ve iinizi kolaylatracaktr.
ktisada Giri kitabnz geni bir ekibin, uzun sren almalar sonucu ortaya
kan bir rndr. Bu srete deerli yazarlarmza gsterdikleri ilgi ve anlay
iin kranlarmz sunarz. Bu ekibin oluturulmasnda ve almasnda gerekli
zemini hazrlayan Sayn rektrmz Prof.Dr. Engin ATAa teekkr ederiz. Ekibin
koordinatrln stlenen Prof.Dr. Levend KILIn ahsnda tm ekip elemanlarna, grafik tasarmlar konusundaki katklar iin Prof. T. Fikret UARa, r.Grv.
Cemalettin Yldza ve tm huysuzluklarmza kar sonsuz bir sabr ve hogr
gsteren retim tasarmcs Yard.Do.Dr. Hakan Aydn arkadamza teekkr
ediyoruz.
Prof.Dr. lyas IKLAR
xi
xii
Kullanm Klavuzu
313
endi kendine renme

ilkelerine gre
hazrlanm olan bu kitabn
ilevlerini renmek iin
hazrlanan Kullanm
Klavuzu, konular
anlamanzda ve snavlara
hazrlanmanzda sizlere
fayda salayacaktr.
18
Toplam Talep Toplam Arz

Analizi
ve Enflasyon
niteyi almaya balamadan nce

her nitenin n kapanda yer alan
gnlk yaammzda karlaabileceimiz durumlar, o nite ile ilgili ierii daha iyi kavramanza yardmc olmak iin zihinsel hazrlk yapmanza
yardm eder.
Yukardaki izgi film kahramanlarn tanmayannz yoktur herhalde. Ta Devri

dizisinin kahramanlar, zaman zaman, artan fiyatlarn ve parann deersizlemesinden bahsederek, gnmzn en nemli ekonomik sorunlarndan bir tanesi olan enflasyona gnderme yaparlar.
Trk insan, uzun soluklu enflasyonla ilk kez 1950lerin ortalarnda tant. Ancak enflasyonun gnlk yaantmza esas girii 1970lerin bandan itibaren gerekleti. O tarihten bu yana da, yani yaklak eyrek yzyldr, enflasyonla birlikte yayoruz. Bugn enflasyon canavar adn verdiimiz bu ekonomik olgunun
gemiinin nerelere uzandn hi dndnz m?
Amalarmz blmnde sralanan

1
yeterliklerin nite
iindeki ilgili yerini gsterir.
AMA
Balarken: nitede hangi konularn

ileneceine ilikin ksa bilgiler verir.
Dikkat: Hatrlatmak,
baz noktalara dikkatinizi ekmek, farkl
bir niteye, kaynaa ya da nite
iindeki baka bir konu balna ynlendirmek iin gerekli
uyarlar ierir.
Anahtar Kavramlar: nitede

aklanan temel kavramlardr. nitedeki nemli noktalara ilikin ipular verir.
Amalarmz:
niteyi tamamladnzda kazanacanz bilgi
ve becerilerdir.
Sra Sizde: lenen konular

kavrayp kavramadnz
kendi kendinize lmenize
yardmc olmaya amalayan,
dnmeye ve uygulamaya
ynlendiren sorulardr.
Yana kma: Metin iinde yer

alan nemli kavram ve ifadelere ilikin tanm ya da aklamalardr. nemsemeniz gereken noktalar gsterir. Metin iinde yaplan aklamalarn bir tr ok ksa zeti gibi
dnlebilir.
letme Kavram
334
Kendimizi Snayalm
zet
Kendimizi Snayalm
zet
1. Fiyatlar ve retim miktar arasnda negatif bir iliki

ortaya kmasna neden olan faktr aadakilerden
hangisidir?
a. Para arz
b. Faiz oran
c. sizlik dzeyi
d. Sermaye stoku
e. Kapasite kullanm oran
2. Aadaki ekilde yer alan AD0 erisinin AD1 konumuna gelmesine nedeni aadakilerden hangisidir?
P
4. 17 Austos 1999 depremi sonrasnda Trkiyede GSMH

yaklak yzde 6.5 orannda azalmtr. Bu sonu veri
iken, aadakilerden hangisi depremin ekonomik etkilerini deerlendirmek iin kullanlabilir?
a. P
AS0
Toplam talep kavramn renerek, toplam talep

erisinin ne ifade ettiini kavramak ve analitik
biimde kullanmak
Bir ekonomide retilen mal ve hizmetlere olan talebin toplamn ifade etmek zere kullanlan toplam talep kavram, retim miktar ile fiyatlar genel
dzeyi arasnda ters ynl bir ilikinin varln gsteren toplam talep erisi ile zetlenebilir.
Fiyatlar genel dzeyi ykseldii zaman retim miktarnn dmesine neden olan faktr faiz orandr.
Bu nedenle, toplam talep erisi zerindeki her noktada reel sektr ve parasal sektr dengededir.
Toplam talep erisi, kamu harcamalar ve para arz
arttnda, vergiler azaldnda, toplam talebin arttn ifade etmek zere saa doru kayar. Toplam
talep erisinin sola doru kaymas ise kamu harcamalar ve para arznn azalmas, vergilerin artmas
durumunda sz konusu olur.
Toplam arz kavramn tanmlayarak, toplam arz eAMA
2
risinin ne ifade ettiini aklamak ve analitik biimde
kullanmak
Bir ekonomideki toplam mal ve hizmet arzn ifade
eden toplam arz, ekonomideki tm firmalar tarafndan arz edilen toplam miktar ile fiyatlar arasndaki
ilikiyi gsteren toplam arz erisi ile zetlenebilir.
Toplam arz erisi dk retim dzeylerinde yatk,
yksek retim dzeylerinde ise dik bir ekil alr.
Ancak birok iktisat toplam arz erisinin, en azndan ksa dnemde, pozitif bir eime sahip olduunu savunmaktadr.
Bir firmann retim kararn etkileyen her faktr
toplam arz erisinin yer deitirmesine neden olur.
Bu faktrler arasnda maliyet oklar, ekonomik byme, yatrm a ve doal afetler yer almaktadr.
Bir ekonomide fiyatlar genel dzeyinin ve retim
AMA
3
miktarnn nasl belirlendiini ve neden deitiini
aklamak
Bir ekonomide denge fiyat dzeyi, toplam talebin
toplam arza eitlendii noktada, yani toplam arz ve
toplam talep erilerinin kesitii noktada belirlenir.
Toplam arz ve toplam talep erilerinin kesime noktas reel sektr, parasal sektr ve firmalarn retim/fiyatlama karar arasndaki ok ynl bir dengeye iaret eder.
AMA
AS1
b. P
AS1
AS0
AD0
AD1
c. P
a. Kamu harcamalarndaki art

b. Vergilerdeki azalma
c. Para arzndaki azalma
d. Fiyatlardaki artma
e. sizlikteki azalma
3. Bir ekonomideki ortalama kapasite kullanm orann
gsteren aadaki grafie gre, ekonominin iinde bulunduu durum ile toplam arz erisi arasnda nasl bir iliki
kurulabilir?
AS1
AS0
d. P
AS1
e. P
AS1
AS0
Y
AS0
0,85
0,75
0,65
0,55
Y
Kap.Kul.Oran
0,45
aralk
eyll
ekim
kasm
austos
temmuz
nisan
mays
haziran
ocak
mart
ubat
0,35
a. Ekonomi toplam arz erisinin dik blgesinde

bulunmaktadr
b. Toplam arz erisi saa doru kaymtr
c. Toplam arz erisinin dik blgesinin balangc
aaya kaymtr
d. Ekonomi toplam arz erisi zerinde aaya doru
kaymaktadr
e. Ekonomi toplam arz erisi zerinde yukarya doru kaymaktadr
5. I. Reel sektr dengesi

II. Reel cret dengesi
III. Parasal sektr dengesi
IV. Firmalarn retim ve fiyatlama karar
Toplam arzn toplam talebe eitlendii noktada yukarda
sralanan denge unsurlarndan hangileri bir arada gereklemi olur?
a. II-III-IV
b. I-II-III
c. I-II-III-IV
d. I-II-IV
e. I-III-IV
Kendimizi Snayalm: nitede ilenen

konular renip renmediinizi kendi
kendinize lmenizi salayacak, bir tr
snava hazrlk testidir. Snavlarda
kabilecek trde sorular ierir.
Kendimizi Snayalm Yant Anahtar
duu, rnein 1550 ylnda Avrupada 10 bin ton olan
tedir. Yaanan nc dalgada ise, 1730larda balayan fiyat
1978
1982
1985
1988
1991
1994
4. c
5. e
6. a
7. b
8. c
9. d
10. a
337
gm arznn, 1660 ylnda 34 bin tona ulat bilinmekartlar Fransz Devrimi ve Napolyon Savalar srasnda
Enflasyon 150
120
M1 90
dorua ulamtr. Bu dnemde tarmdaki fiyat artlarnn

kimi zaman yzde 200lere ktna ilikin kantlar bulun-
maktadr. 1920lerde balayan ve Alman Hiperenflasyonu

ile arpc bir boyut kazanan drdnc enflasyon dalgas
Daha fazla bilgi iin Toplam Talep ve Toplam

Talep Erisi baln inceleyiniz.
Daha fazla bilgi iin Toplam Talep Erisinin
Yer Deitirmesi baln inceleyiniz.
Daha fazla bilgi iin Toplam Arz ve Toplam
Arz Erisi baln inceleyiniz.
Daha fazla bilgi iin Ksa Dnem Toplam Arz
Erisinin Yer Deitirmesi baln inceleyiniz.
Daha fazla bilgi iin Denge Fiyat Dzeyi
baln inceleyiniz.
Daha fazla bilgi iin Denge Fiyat Dzeyi
baln inceleyiniz.
Daha fazla bilgi iin AS-AD Analizi ve ParaMaliye Politikalar baln inceleyiniz.
Daha fazla bilgi iin AS-AD Analizi ve ParaMaliye Politikalar baln inceleyiniz.
Daha fazla bilgi iin Talep Enflasyonu baln
inceleyiniz.
Daha fazla bilgi iin Para Arz ve Enflasyon
baln inceleyiniz.
1997
gnmze kadar devam eden bir dnemdir. Bu dnem
Uygulanan Kavramlar:
Enflasyon, hiperenflasyon
3. d
180
30
2. c
zet: nitede ayrntl ilenen

konularn nemli noktalar
tekrar vurgulanr.
tarndaki hzl artn da enflasyona ciddi katkda bulun-
60
1. b
Toplam arz toplam talep analizini kullanarak, para ve maliye politikalarnn ekonomide fiyatlar ve
retim zerindeki etkilerini aklamak
zlenecek para ve maliye politikalarnn etkilerini
deerlendirebilmek iin en nemli nokta, ekonominin toplam arz erisinin hangi blgesinde bulunduudur.
Ekonomi toplam arz erisinin yatay blmnde bulunuyorsa, genilemeci politikalarn arlkl etkisi
retim zerinde iken fiyatlar arttrc etkisi snrl
kalmaktadr.
Ekonomide faaliyet gsteren firmalarn ounluu
retim kapasitelerinin tamamn kullanyorlarsa, ekonomi toplam arz erisinin dik blmnde yer alaca iin, genilemeci para ve maliye politikalarnn
arlkl etkisi fiyatlar arttrmak eklinde olacak, retim zerinde olumlu bir etki yaratmayacaktr.
Enflasyon olgusunun zelliklerini ve trlerini akAMA
5
layarak enflasyonun nedenlerini tartmak
Ekonomideki srekli fiyat artlar ile bir kerelik fiyat artlarn birbirinden ayrmak gerekir. Toplam
talep erisini saa, toplam arz erisini sola doru
kaydran her faktr bir kerelik fiyat artna neden
olur. Srekli artan fiyatlarn arkasnda srekli artan para arznn bulunduu genel kabul gren bir
tespittir.
Toplam talep artnn neden olduu enflasyon olgusu talep enflasyonu olarak adlandrlrken, maliyet
artlar nedeniyle ortaya kan enflasyon maliyet
enflasyonu olarak bilinir.
Merkez bankasnn faiz orann sabit tutmak gibi bir
kaygyla, genilemeci maliye politikalarna uyum
gstererek genilemeci bir para politikas izlemesi
srekli enflasyonun ardnda yatan temel faktrdr.
AMA
Yaamn inden - Bavurabileceimiz Kaynaklar - Sra Sizde Yant Anahtar
Yaamn inden
% Para Arz
Yllar 1975
333
Bavurabileceimiz Kaynaklar: nitelerde altnz konularla ilgili bavurabileceiniz dier kaynaklar bu

blmde yer almaktadr.
339
aktarlmtr. Ele alnan 27 yllk srete, Trkiyede fiyatlar ylda ortalama yzde 49 orannda artarken, para arz
art hz ise ylda ortalama yzde 45 civarndadr.
9
8
7
6
5
4
3
2
1
0
xiii
Kullanm Klavuzu
ierisindeki en yksek enflasyon, 1990l yllarn banda

yaanan i sava dneminde % 286, 125, 293, 792ye kan
ktisat tarihilerinin yapt aratrmalara gre, enflas-
Yugoslav hiperenflasyonudur.
yonun tarihi Milattan nceki dneme kadar uzanmakta

ve enflasyonun 4000 yanda olduu tahmin edilmektedir.
Yaplan aratrmalar sonucunda Asya, Hindistan, Roma,
Yunan, Msr ve Mezopotamya uygarlklarnda iddetli
enflasyonlar yaandna dair bulgular mevcuttur. Arkeologlarn yapt kazlarda, Mezopotamyann beii
Babil kentinde, M.. 1790-1750 dnemine ait fiyat veri-
Bavurabileceimiz Kaynaklar
lerinin ilendii kil tabletler bulunmutur. Gnmzde

zellikle gelimekte olan lkeleri srekli tehdidi altnda
tutan enflasyon, M.. de insanln en byk sorunlarndan biriydi. M.. 1894-1595 yllar arasn inceleyen uzmanlar, Mezopotamyada 1750-1684 yllar arasnda ok
yksek bir enflasyon orannn yaandn tespit etmektedirler. Antik Yunan uygarlnn ise M.. 4nc yzylda
enflasyonist bir ortamla karlat, bu dnemde zeytinya fiyatlarnn 100 kat arttna ilikin kantlar mevcuttur. Roma mparatorluu ise M.. 2nci yzylda enflasyon dalgasyla kar karya kalm ve yzyllk bir sre
iinde tahl fiyatlar 50 kat artmtr.
Enflasyonun gemii ile ilgili bugne kadar yaplm en
kapsaml tarihi aratrma niteliindeki Great Wawe
Byk Dalga isimli kitapta, fiyat artlarnn drt byk
Sra Sizde Yant Anahtar

Sra Sizde 1: Enflasyonun faiz oranlarn, faiz oranlarnn
da enflasyonu besledii ksr dng sreci, bu nitede
grdmz analiz teknikleri ile rahata aklanabilir.
Herhangi bir nedenle toplam talepte meydana gelen saa
doru kayma, ayn gelir dzeyinde daha yksek bir fiyat
dzeyi gerektirmektedir. Fiyatlarda ortaya kan art da
para talebini arttraca iin para talebi erisi saa doru
kayacak ve faiz oran ykselecektir. Faiz orannn artmas,
ayn gelir dzeyinin srdrlebilmesi iin AD erisinin
yeniden saa doru kaymas ve yeniden fiyatlarn ykselmesi anlamna gelmektedir. Para veya maliye politikas
aralar ile ekonomiye mdahale edilmedii srece bu
ksr dng devam eder.
dalga halinde geldii belirlenmektedir. Bu dalgalardan ilki, orta a dnemine ait ve 12nci yzyl sonlarnda balayp 14nc yzyln ortalarna kadar devam eden bir
dnem. rnein, 1315 ylnda ngilterede yaanan kt
hava koullar ve veba salgn sonucunda buday fiyatnn
8 kat artt biliniyor. 16nc yzyln ortalarndan balayp
17nci yzylda sona eren ikinci dalgada ise, tam 180 yl
sre ile kimi zaman lml, kimi zaman da olduka yksek
fiyat artlar yaanyor. Bu dnemde yaanan enflasyonun

ardnda ise genellikle hzl nfus artnn bulunduu kabul
Sra Sizde 2: 1980li yllar olarak adlandrlan 1980-1989

dneminde, sanayi sektrnde ortalama yllk kapasite
kullanm oran yaklak yzde 79 dzeyindedir. Nitekim
bu dnemdeki ortalama yllk retim art hz da yaklak
yzde 5 civarndadr. Tm dnyada ve lkemizde krizler
dnemi olarak bilinen 90l yllar ise ekonomik faaliyet
hacminin ciddi dalgalanmalar gsterdii bir dnemdir.
rnein bu dnemde Trkiye ekonomisi 1994 ylnda
yzde 6.1, 1999 ylnda ise yzde 6.4 orannda klmtr. Nitekim bu dalgalanmalar sonucunda 1990-1999
dneminde Trkiyede ortalama yllk retim art hz an-
Kendimizi Snayalm Yant

Anahtar: Kendinizi Snayalm blmndeki sorularn
cevaplarn ve ilgili olduklar
konular ierir. Yanl cevapladnz sorularla ilgili konular tekrar etmeniz snavdaki
baaranz artrabilir.
Parasz, . (1999). ktisada Giri. Bursa: Ezgi, 239-253.

Paya, M. (1997). Makro ktisat. stanbul: Filiz, 237-244,
376-391.
Tunca, Z. (1997). Makro ktisat. stanbul: Filiz, 101-111,
241-251.
edilmektedir. Bu dnemde artan talep yannda, para mik-
Yaamn inden: nitenin

banda verilen gerek hayattan alnm rnee ilikin ayrntl aklamalar nite sonunda yer almaktadr.
Sra Sizde Yant Anahtar:

Sra sizdelerde verilen sorularn yantlar nite sonunda yer almaktadr.
ktisadn Tanm
ve Temel Kavramlar
1
1
BLACK
320 C
Evlilik. Bir ok insan iin uygun bir e bulmak kolay deilken, uygun e bulunduunda ise gnmz koullarnda evlilik olduka pahalya ml olmaktadr. Bu nedenle evlenme saysnda bir gerileme veya en azndan bir duraklama beklenirken
istatistikler bunun tam tersini, yani evlenme saysnn arttn sylyor. Bu da
biroumuzun eninde sonunda bir e seimi karar vereceimizi gsteriyor. Bu
karar verirken bata ak olmak zere ok sayda faktrn gz nne alndn
biliyoruz. Karlkl sevginin olduu bir evlilik tercihinde acaba iktisadi bir gereke de olabilir mi?
ktisadn Tanm ve Temel Kavramlar
Balarken
Ekonomi ile ilgili konular, hemen hemen btn lkelerde youn ilgi grmesine
ramen birok kii iin ekonomi, ocuklarnn eitim giderlerini karlama ve u
anda altklar ilerini kaybetme korkusundan ileriye gitmeyebilir. Bir baka deyile ekonomi, gnlk yaamda nemli olmasna ramen, bir bilim dal olarak
iktisat hakknda ok az ey bilinmektedir. Bununla birlikte gnmzde artk birok insan, gnlk ekonomik yaamlarnn ve alverileri karlnda dedikleri
parann; isizlik, fiyatlar genel dzeyi ve ekonomik byme gibi makro byklklerle yakndan ilikili olduunun daha ok farkna varmaktadrlar.
Ekonomik konulara youn ilgi ve eitli ekonomik gstergeler konusundaki artan kayglara ramen, ok az kii gerekte ekonominin nasl altn alglayabilir. Ancak, bundan dolay insanlar sulamak da olduka zordur. zellikle, ekonomik olaylarn ve ekonomi biliminin lkemizde ve btn dnyada ulat boyut
ve karmaklk, ekonominin herkes tarafndan anlalmasn gletirmektedir.
oumuzun bir milyar TLyi bir arada grmedii bir ortamda, Trkiyenin milli
geliri katrilyonlarla llmektedir. Bu trden byk rakamlar alglamak ve bunlar yorumlamak biroumuz iin olduka zordur. nk aylk ev kirasn nasl
deyeceinin yollarn bulmaya alan bir insan iin, milli gelirde ortaya kan,
rnein iki katrilyonluk deiimi anlamak hayli gtr.
ktisat bilimi, toplumdaki bireylerin bir ou iin soyut kavramlar gibi grnse
de, gnlk yaammzn bir paras olma zelliini devam ettirmektedir. Yaammzn byk blmn, fabrikalarda veya farkl iyerlerinde mal ve hizmet retmek; bir blmn mal ve hizmetleri tketmek ve kalan ksmn da ne retip ne tketeceimize karar vermekle geiririz. Kitap okumann, okula gitmenin, snavlara
girmenin ve hatta yataa uzanp dinlenmenin bile bir ekonomik yn vardr.
Ekonomide ortaya kan ve bizi etkileyen eitli olaylar, iktisat renmeye olan
ilgiyi artrmaktadr. rnein, bir kiinin iini kaybetmesi isizliin nedenlerini,
okul ve kitap paralarnn artmas enflasyonun nedenlerini, yksek ev kiralar konut arz ile talebi arasndaki ilikiyi dnmemize neden olur.
te, deinilen btn bu konular ve daha niceleri iktisat biliminin ilgi alanna
girer. ktisat renimi gren renciler, gnlk olaylar ve birbirleriyle ilikisini anlayacak, ekonomik dnme biiminin ne kadar deerli olduunu kavrayacaklardr. ktisat rencileri, iktisat bilimiyle bu ilk tanmalarndan sonra, iktisadi terimleri ve gstergeleri anlamak ve yorumlamakta bir lde yol alm olacaklardr.
Anahtar Kavramlar
Ktlk
ktisat
Mikro iktisat
Makro iktisat
Hanehalk
Firma
Devlet
htiya
Mal ve hizmet
Amalarmz
Bu niteyi tamamladnzda...
1. Bir bilim dal olarak iktisadn tanmn ve ilgi alann,
2. ktisatlar tarafndan gerekletirilen analizlerde uygulanan yntemleri,
3. ktisatnn evremizdeki gnlk olaylara baknda kulland ilkeleri ve bu
konuda dlen hatalar,
4. Youn ierii nedeniyle iktisadn nasl blmlendirilebileceini,
5. Gnlk yaamda farkl anlamlarda kullandmz kavramlara iktisatlarn
verdikleri anlamlar
... aklayabilmek iin gerekli bilgi ve becerilere sahip olacaksnz.
ktisadn Tanm
KTSADIN TANIMI

AMA
Bir bilim dal olarak iktisadn tanmn ve ilgi alann aklayabilmek
Tm insanlarn, btn isteklerinin annda ve tamamyla karland bir dnyay

hayal etmek bile olduka zordur. nk toplumu oluturan birey ve kurumlarn,
insanlara haz ve tatmin veren farkl mal ve hizmetleri kullanma ve elde etme istekleri snrszdr. Buna karlk insanlarn isteklerini karlamaya yarayan mal ve hizmetlerin retiminde kullanlabilecek kaynaklar ise snrldr. Dolaysyla her toplum belirli derecelerde ktlk sorunu ile kar karyadr. te her toplumun deiik
derecelerde kar karya kald bu ktlk sorunu iktisadn ura konusudur.
Hemen hemen btn bilimler, baz temel gerekler ve kavramlar zerine kurulup ekillenir. rnein, hareket ve g kavramlar olmakszn bir fizik bilimini, yaayan canllar olmakszn bir biyoloji bilimini dnmek olanakszdr. Benzer ekilde ktlk, yani insan ihtiyalarnn sonsuz ancak bu ihtiyalar karlayacak kaynaklarn snrl olmas, kavram olmakszn da bir iktisat biliminin olmas dnlemez. zetle, iktisat bilimi ktlk gereine dayanr. Bu adan baktmzda iktisat ktlk bilimidir biiminde tanmlanabilir.
Bilindii gibi doada var olan eitli kaynaklarn tm, doada bulunduu biimde insanlarn ihtiyalarnn tatmininde kullanlamazlar. Bu kaynaklarn ounluunun, belirli bir retim sreci sonunda insanlarn kullanmna sunulmalar gerekir. Ayrca, bu mal ve kaynaklara sahip insanlarn, btn ihtiyalarn bu mal ve
kaynaklarla karlamalar olanakl deildir. Yani, baz durumlarda insanlarn sahip
olduklar kaynaklar, hem miktar, hem de eit olarak ihtiyalarn karlamaya yetmezken; baz durumlarda da, insanlar ihtiyalarndan fazla mal ve kaynak sahibi
olabilirler. Bir taraftan insanlarn ihtiya duyduklar kadar mal ve kaynaklara sahip olmamalar, dier taraftan baz insanlarn ihtiyalarndan daha fazla kaynak ve
mal sahibi olmalar; bu mal ve kaynaklarn takas edilmesi zorunluluunu gndeme getirir. Bu ynyle iktisad, insan ihtiyalarnn karlanabilmesi iin mallarn retim ve deiimini ieren faaliyetlerin incelenmesi olarak da tanmlamak
mmkndr.
nsan ihtiyalarnn sonsuz olmas ve bu ihtiyalar karlayacak kaynaklarn ihtiyalara oranla snrl olmas nedeniyle; insanlar eitli alternatifler arasnda bir tercih yapmak zorunda kalrlar. Bu nedenle iktisat, bir tercih bilimidir denilebilir.
Dnyada var olan toplumlarn tm, ktlk sorunu ile urarlar. nsanlar, ihtiyalarn karlamak iin lke ierisinde nasl birbirleriyle mal ve hizmet deiiminde bulunuyorlarsa, ayn ekilde uluslararasnda da mal ve hizmet deiimi olabilir.
nk, dnyada baz lkelerin sahip olduklar kaynaklara, retim teknolojisine,
bilgi ve beceriye dier lkeler sahip olmayabilir. Ayrca, baz mallarn retiminde
baz lkeler ok daha uzmanlamken, dierleri de baka baz mallarn retiminde benzer stnlklere sahip olabilirler. Btn bu nedenler, lkeler aras ticaretin,
tm lkelere deiik llerde yarar salayacan gsterir. Bu tr faaliyetler de iktisadn konusudur ve bu anlamda iktisad, ulusal ve uluslararas bazda ticaretin
incelenmesi olarak da tanmlamak mmkndr.
Gnmz ekonomilerinin en nemli zelliklerinden birisi, para ekonomileri olmalardr. Yani, ekonomide parann deiim arac olarak kullanlmasdr. Para ekonomilerinde, zellikle bankaclk kesimi nem kazanr. nk gnmzn gelimi ekonomilerinde, parann en fazla ilikilendirildii kesimlerin banda, banka-
Ktlk: nsan ihtiyalarnn

sonsuz, ancak bu ihtiyalar
karlayacak kaynaklarn
snrl olmas olgusudur
ktisat: Bireyler ve
toplumlarn sahip olduklar
snrl kaynaklar, snrsz
olan ihtiyalarn karlamak
iin nasl dattklarnn
incelenmesidir.
ktisadn Tanm
clk kesimi gelmektedir. Ayrca bankaclk kesimi, ekonomide kullanlan parann

belirli bir ksmn yaratt iin ekonomiye byk etkisi vardr. Genelde bir ekonominin gelimilik dzeyi, hem ekonomideki eitli sektrlerin gelimiliine, hem
de ekonomide var olan sermaye ve servet miktarna baldr. Dolaysyla ekonomilerin daha iyi anlalabilmesi, bu nemli konularn incelenmesini zorunlu hale getirir. Bu adan iktisad, para, bankaclk, sermaye ve servetin incelenmesi olarak
tanmlamak mmkndr.
Yukardaki tanmlarn says arttrlabilir. Tanmlarda deinilen ou kavramlar gz nnde tutarak; ktisat, bireyler ve toplumlarn snrl kaynaklarn, snrsz ihtiyalarn karlamak iin nasl dattklarnn incelenmesidir, biiminde
genel bir tanm yapabiliriz. Bu ok genel tanmdan iktisadn u temel zellikleri
karlabilir:
ktisat bir sosyal bilimdir: ktisat, toplumla balantl olarak, insanlarn ve insan gruplarnn davranlarn inceler. ktisat, dier sosyal bilimlerde olduu gibi
doal bilimlerden farkldr. Doal bilimlerin en nemli zellii, laboratuar ortamnda ve koullar kontrol edilerek yaplan deneylerle bilimsel yasalar kantlayabilmesidir. Buna karn iktisat biliminin ve iktisatnn laboratuar btn toplumdur. stelik herkese bilindii gibi toplumsal olaylarda hibir ey kesin deildir ve kontrol edilemez. ktisat ortaya koyduu ilkelerini, insanlar ve insanlarn yaratt kurumlar hakkndaki gzlemlerine dayandrr, deneylerle kantlayamaz. rnein iktisat, insanlarn para harcama ve tasarruf eilimlerini gzler veya zel mlkiyet,
merkezi planlama gibi kurumlar inceler. Fakat elde ettii genel kurallar kontroll
deneylerle kantlayamaz. Sonu olarak, her ne kadar olduka teknik yntemler de
kullansa, iktisat bir sosyal bilimdir.
ktisat analitiktir: ktisat, isizlik ve enflasyon gibi eitli iktisadi sorunlar
deiik ynleri ile anlamak ve bu sorunlara zmler nermek iin iktisat ilkelerini kullanr ve bunlara ilikin verileri analiz eder. Bunu yaparken, tek bir zm yolu nerip ve onu tek zm yolu olarak gstermek yerine, alternatif zm yollar nerir ve her bir zmn de olumlu ve olumsuz ynlerini ak olarak ortaya
koyar.
ktisat, insan davrannn sadece iktisadi ynn seip inceler: ktisat,
ahlk, politika, sosyoloji, psikoloji ve antropoloji gibi eitli sosyal bilimlerle yakndan ilikili olmasna ramen, insan davranlarnn sadece iktisadi ynnde younlaarak, bu bilim dallarndan ayrlr. ktisat, snrl kaynaklarla insanlara maksimum
tatmini salayacak olan alternatifi semeye alr. Bunun yaparken iktisat, bugn ne retilip ne tketildiini gsteren rakamlar inceler ve gelecekte bu rakamlarn nasl deieceini kestirmeye alr. Ancak burada unutulmamas gereken
nokta, iktisadn sadece rakamlarla uramaddr.
ktisat, mallarn tketimi ile olduu kadar retimi ve datmyla da ilgilidir: ktisat, temelde insanlarn gereksinimlerinin nasl karlanaca sorunu ile ilgilendii iin, genelde bu gereksinimleri karlayacak mallarn retim sorunuyla da
ilgilenir. Bunun yannda, retilen mallarn toplumun farkl bireyleri arasnda nasl
datlaca sorununun incelenmesi de iktisatnn temel ilgi alanlarndan birini
oluturur.
ktisadn Yntemi
Yoksulluk ve ktlk (yoksunluk)

sizce ayn anlama gelen kavramlar olarak deerlendirilebilir
mi? Uygulanan son derece baarl bir yoksullukla mcadele
program sonucunda, lkemizden yoksulluun tamamyla yok
edildiini kabul edersek, ktlk
sorunu da tamamen ortadan
kalkmtr diyebilir miyiz ?
SIRA SZDE
KTSADIN YNTEM

AMA
ktisatlar tarafndan gerekletirilen analizlerde uygulanan

yntemleri aklayabilmek
Bir sosyal bilim olmasna ramen, iktisadn kulland yntemler hayli matematikseldir. ktisadn nermeleri, mantk ve gereklere dayanr. ktisat aratrmalarnda, ekonomik sistemin alma ekli hakknda genel ilkeler bulmaya alr. Bu ilkelerin bulunmasnda iktisat belirli bir aratrma srecini izler ve dier bilimlerin
yntemlerini de kullanr. ktisatlarca kullanlan aratrma yntemini;
gerekleri toplama,
teori oluturma ve test etme,
iktisat politikalar oluturma
biiminde formle edebiliriz.
ktisat ilk olarak, belli bir ekonomik sorunla ilgili btn gerekleri aratrp
toplar. ktisatnn yapt iin bu ynne betimleyici iktisat denir. Toplanan gerekler daha sonra sistematik bir ekilde tasnif edilir, yorumlanr ve bu gerekler
belli ilkeler eklinde genelletirilir. Bir baka deyile, iktisat veriye dayanarak
ekonomik davran hakknda genel bir teori oluturur ve daha sonra oluturduu
bu teoriyi test eder. te, gereklerden ilkeler veya teoriler tretme iine ekonomik
teori veya ekonomik analiz denir. Gereklerden yola klarak yaplacak bu genellemeler, ekonomik davran aklamakta faydal olduklar gibi, gelecekte ortaya kacak olaylarn tahmin edilmesinde ve bu nedenle kontrol edilmesinde de
faydal olurlar.
Bir teoriyi oluturmada ve oluturulan bu teoriyi test etmede, eitli aamalardan oluan bilimsel bir sre vardr. lk bata, incelenecek ekonomik olay seilir.
ncelenecek ekonomik olay belirlendikten sonra, bu olayda nemli olan deikenler belirlenir. rnein, firmalarn krn nasl en yksek dzeye karabileceklerini
aratran bir iktisat, aratrmasn maliyet deikeni temelinde gelitirebilir ve maliyetleri en dk dzeye indirerek kr en yksek dzeye karmann yollarn
aratrabilir.
ktisat jargonunda bir ama deikenin deerinin en yksek dzeye karlmas maksimizasyon (veya enoklama), en dk dzeye indirilmesi ise minimizasyon (veya enazlama)
olarak adlandrlr.
Betimleyici iktisat: Belirli

bir ekonomik sorunla ilgili
tm gereklerin aratrlp
toplanmasdr.
Ekonomik analiz:
Gereklerden ilkeler veya
teoriler tretme ilemidir.
DKKAT
Hipotez: ki deikenin
birbirleriyle nasl ilikili
olduunu belirleyen koullu
nermedir.
ktisat politikas: Belirli

ekonomik sorunlarn
zmne veya bu
sorunlarn ortaya kmasn
nlemeye dnk politikalarn
oluturulmas srecidir.
Tmevarm: Gzlenen
gereklerden hareketle
teorinin oluturulmas, yani
zelden genele gidilmesidir.
ktisadn Yntemi
Bundan sonra, modelin balang varsaymlar ve hipotezleri ifade edilir. Varsaym, bir teorinin en nemli parasdr. Varsaym, dier bilim dallarnda olduu
gibi, iktisat teorisinin de n nemli parasdr. Zira, varsaymlar dnyay anlamamz kolaylatrmaktadr. Bilimsel dnme aslnda hangi varsaymlarn
yaplacana karar verilmesidir. ktisatlar da (fizikiler, biyologlar ve dier bilim
dallarnda yapld gibi) farkl sorular cevaplandrmak iin farkl varsaymlar
yaparlar. Varsaymlarn yaplmasnda iktisatlarn en byk yardmcs betimleyici
iktisattr. ktisat, yaplan varsaymlar aracl ile basitletirilen modeli hipotezler
oluturarak test eder. Hipotez ise iki deikenin birbirleriyle nasl ilikili olduunu belirleyen koullu bir nermedir. Hipotez, bir ey deitiinde dier bir eyin
nasl deiecei konusundaki ilikiyi gsterir. Konuyu bir rnek yardmyla aklayalm. Bir maln piyasadaki fiyatnn nasl olutuunu aklamaya altmz varsayalm. nce konu ile ilgili balang varsaymlarmz;
Alclar ile satclar ve alclar ile satclarn kendi aralarnda fiyat konusunda
youn bir rekabet vardr.
Fiyat dtke talep artar
Fiyat artka arz artar
eklinde ifade ederiz. Arz ve talep, fiyattaki deiime karlk farkl ynlerde deitii iin arz ve talebin eit olduu yerde denge fiyatnn oluacan ve bu fiyat dnda hibir fiyatn denge fiyat olamayacan iddia ederiz. Ayrca, fiyat eer denge fiyatnn altnda veya stnde ise piyasada ne tr olaylarn gelieceini belirleriz ve bu ekilde piyasa denge fiyatnn oluumu teorisini gelitiririz.
Teori oluturulduktan sonra, sra teorinin ngrlerinin gerek yaamdaki olaylarla karlatrlmasna gelir. rnein teori, Antalyada ar bir don olayn izleyen
bir ay ierisinde portakal fiyatlarnn artacan ngrsn. Eer gerekte de byle
olursa, teorinin gerek yaamdaki olaylarla kantlandn syleriz ve aratrmay
daha ileriye gtrmeyip sadece teoriyi yakndan izlemekle yetiniriz. Ama eer gerekle teorinin ngrs gereklemezse, yani portakal fiyatlar artmazsa, yaplacak
ey ya yeni bir teori oluturmak ya da eski teoriyi yeniden dzenlemektir. Bu durumda, modelin varsaymlar gelitirilerek, model gerek yaama daha uygun hale
getirilebilir.
Teori oluturulduktan ve test edildikten sonra sra, iktisat politikalarnn oluturulmasna gelir. Bu aamada, belirli ekonomik sorunlarn zmne ynelik politikalar oluturulabilecei gibi, belirli ekonomik sorunlarn ortaya kmasn nleyecek politikalar da oluturulmaya allr. ktisadn bu ynne de uygulamal iktisat
veya iktisat politikas ad verilir.
ktisat, ekonomik sorunlarn zmne ynelik veya daha genel anlamda olmak zere ekonomik sistemin ileyi biimi hakknda baz genel ilkeler tretirken,
balca iki yntem kullanr. Bunlar tmevarm ve tmdengelim yntemleridir.
Tmevarm ynteminde iktisat, nce gerekleri toplayarak aratrmasna balar. Yani, iktisat nce gerekleri gzler, bu gzlenen gerekleri sistematik bir ekilde snflar ve gzlenen gerekler arasnda herhangi bir nedensel iliki olup olmadn belirlemeye, yani bir ilke veya genelleme tretmeye alr. Ksacas, gereklerden hareket ederek teoriye ulalmaya allr. Bir baka deyile, zelden genele doru gider. rnein, iktisat ilkbaharda yumurta fiyatlarnn dt ynnde
bir gzleme sahip olabilir. Yumurta fiyatlarnda gzledii bu dn, bu dnemde artan yumurta retim miktar ile ilgili olduunu dnebilir. Bu iki gzlemden
hareketle yumurta fiyatlarn etkileyen dier eyler sabitken, yumurta miktarndaki
artn, yumurta fiyatlarn drd sonucuna varabilir.
ktisadi Dnce Tarz
Tmdengelim ynteminde ise iktisat analizine aratrma srecinin teori oluturma aamasnda balar Yani, teoriden gereklere veya genelden zele doru bir
yaklam sergiler. ktisat, ekonomik olayla ilgili olduunu dnd baz deikenleri seip, dierlerini sabit varsayarak deikenlerdeki deiimin olas etkilerini
belirlemeye alr. Bazen de daha ileriye giderek sadece bir deikenin deitiini ve dier deikenlerin ise sabit olduunu varsayarak, sadece o deikenin deerindeki deimelerin etkilerini analiz eder. rnein, tketicilerin bir maln fiyat
dtnde o maldan daha fazla satn alacaklarn ifade eden bir nermenin geerliliini, maln fiyat dnda satn alnan miktar etkileyen dier faktrleri sabit
varsayarak aratrr. Bylece, sonutan hareket ederek, nedenleri bulmaya gayret
eder.
ktisatlar ou zaman sylediiniz teoride doru ama, gerek yaamda iler yle yrmyor trnde eletirilere
(kimi zaman kmsemelere) konu olurlar. Bu trden sylemlerin
k nedeni iktisatlarn oluturduklar modeller aracl ile ekonomik sorunlar analiz etmeleridir. Birok kiinin gzden kard nemli bir gerek ise modellerle
allan tek bilim dalnn iktisat olmaddr. rnein, yandaki fotorafta bir benzeri grlen bina maketi ile iktisatlarn gelitirdikleri modeller arasnda nasl bir balant kurabilirsiniz?
Tmdengelim: Teoriden
hareket ederek gereklerin
incelenmesi, yani genelden
zele gidilmesidir.
SIRA SZDE
KTSAD DNCE TARZI

AMA
ktisatnn evremizdeki gnlk olaylara baknda kulland ilkeleri ve bu konuda dlen hatalar aklayabilmek
nceleme gerei duyduklar konular farkl olmasna karn iktisatlarn sorunlara

yaklam belirli ilkelere dayanan ortak bir yaklamdr. Bu yaklama iktisadi dnme tarz adn vermekteyiz. Sz edilen bu ilkelerden ilki tercihlerin ktlk koullarnda yaplmasdr. Dier ilke karar alclarn davran biimleri ve tercihlerin
yaplma srecine ilikin ilkedir. Son olarak incelenmesi gereken ilke, iktisadi dnme tarznn mevcut durumla analize balamas ve ortaya kacak deiimin sonularn incelemesidir. Sz edilen bu ilkeleri, yani iktisadi dnme tarznn temel prensiplerini anladmz zaman iktisatlarn hipotezlerini kavramak ve iktisat
konusunda uzmanlamak daha kolay olacaktr.
Rasyonel Davran
ktisadi dnme tarznn temel ilkesi karar alclarn rasyonel davrandklar ilkesidir. Bir dier deyile, karar alclar kendilerine belirli bir ama veya hedef belirler ve tercihlerini bu amaca ulamak yolunda yaparlar. Dolaysyla kendi karlarna gre hareket ederler. rnein, tketiciler asndan ele alndnda varsaylan ama elde edilen mutluluu veya refah maksimize etmek, en yksek dzeye
kartmaktr. Burada rasyonel davran, tketicinin elde etmeyi bekledii fayday
Rasyonel davran: Tercih

yapmak veya karar almak
durumunda olan bir iktisadi
birimin kendi hedefine
uygun biimde hareket
etmesidir.
ktisadi Dnce Tarz
en yksek dzeye kartacak tercihleri yapmasdr. rnein, bir tketici X markasn Y markasna tercih ediyor ve her iki marka da ayn fiyata satlyorsa tercihini
her ortamda X maln semek eklinde kullanmaldr.
Rasyonel davran, tketicilerin asla yanl karar vermeyecekleri anlamna gelmemektedir. Tketici yeni piyasaya srlm veya kalitesi iyiletirilmi Y markasn deneyebilir ve sonuta yanl bir tercihte bulunduunu anlayabilir. Bu trden
denemeler tketicinin rasyonel olmayan bir tercih yapt anlamna gelmez. Ancak
X markasnn Y markasna gre daha stn olduunu belirledikten sonra Y markasn satn almaya devam etmek rasyonel olmayan (irrasyonel) bir tercihtir.
reticiler de tpk tketiciler gibi kendi karlar dorultusunda tercih yaparlar.
ktisatlar her reticinin elde ettii kr maksimize etmek amacna sahip olduunu varsayarlar. Burada kr bir rnn satndan elde edilen kazan ile bunu retmek iin katlanlan maliyet arasndaki olumlu farktr. rnein bir ifti 4 milyar liraya ml olan mahsuln 6 milyar liraya satarsa 2 milyar lira kr elde eder. Kr
maksimizasyonu amacnn bir sonucu reticinin, retimi gerekletirmek iin mmkn olan en az kayna kullanma eilimine sahip olaca eklinde ifade edilebilir.
Gerekli olandan daha fazla kaynak kullanmak retimin maliyetini arttracak ve sonuta kr azalacaktr. Bu da rasyonel olmayan bir davrantr.
Karar Alma
ktisadi dnme tarz, kararlarn nasl alndna ilikin baz varsaymlar da ierir.
ktisatlar karar alnrken bir eylemin olas yarar ve maliyetlerinin gz nne alndn kabul ederler. rnein, otomobilde arka koltukta otururken emniyet kemerinin balanmas konusunda tketiciler, olas yararlar (kaza annda yaralanma riskini azaltmas gibi) ile maliyetleri (vakit kaybna neden olmas, elbiselerin burumasna neden olmas, sknt vermesi gibi) karlatrrlar. Eer emniyet kemeri
balamann yararlar maliyetlerini ayorsa tketici emniyet kemerini balayacaktr. Aksine maliyetler yararlardan daha byk olarak deerlendiriliyor ise emniyet
kemeri kullanlmaz.
Maliyetler ve yararlar kiiden kiiye farkllk gsterdii iin kararlar da farkllk
gsterebilir. rnein, mvekkili ile bir grme yapmak zere baka bir kentin ehirleraras otobs terminaline gelen bir avukat dnelim. Bu avukat bir taksiye
binerek abucak kent merkezine ulaabilir veya bir toplu tam aracna binerek ayn yere daha uzun srede ulaabilir. Kiinin bunlardan hangisini seecei elde edilen yarar (tasarruf edilen zaman) ile katlanlan maliyete (denen daha yksek bedel) bal olarak belirlenecektir. Byle bir durumda herkesin ayn sonuca ulamas sz konusu deildir. rnein, ayn otobs terminaline ailesini ziyaret etmekten
dnen bir rencinin kald yurda eriebilmek iin toplu tam aracn tercih edeceini syleyebiliriz. nk rneimizdeki avukatn katland yksek maliyeti
mvekkiline yanstma olana mevcutken, rencinin byle bir imkn yoktur. Dolaysyla rencinin tercihleri ile karlatrldnda, avukatn taksiyi tercih etmesi
daha byk bir olaslktr.
Karar alma srecinin bu zellii belirli iken, elde edilen yararlarda veya katlanlan maliyetlerde meydana gelecek bir deime, tercihleri etkileyecektir. rnein,
taksi tama cretlerinde ciddi bir d yaanrken alternatiflerin fiyatnda bir deiiklik olmazsa daha ok ekonomik birimin taksiyi tercih edeceini sylemek
mmkndr. Benzer ekilde, eer kamu otoritesi emniyet kemeri takmamann maliyetini (rnein cezalar) arttrrsa daha fazla sayda kiinin emniyet kemeri kullanma eiliminde olacan syleyebiliriz. Grld gibi ekonomik birimlerin olas
ktisadi Dnce Tarz
davranlarn ngrebilmek mmkn olmaktadr. Bu durum, insan davranlarn

incelemede ve maliyetlerle elde edilen yarar deitiren gelimelerin sonularn
belirlemede iktisatlara nemli bir g vermektedir.
Marjinal Analiz
ktisadi dnme tarz, marjinal analiz adn verdiimiz bir analiz yntemini de
kapsar. Marjinal analiz, mevcut artlar deitiinde ortaya kacak durumun incelenmesidir. rnein, bir renci iktisat almak iin haftada 5 saat yerine 6 saat ayrmaya karar verdiinde marjinal analize gre hareket ediyor demektir. Hemen anlayacanz gibi, iktisat almaya ilave bir saat ayrlmasnn salayaca yarar (iinde yaadmz dnyay daha iyi alglayabilme ve muhtemelen snavlarda
daha yksek bir not alma) bunun getirecei maliyeti (dinlenmeye daha az zaman
ayrma, daha az uyuma gibi) amaktadr. Eer bir baka renci farkl sonuca ulayorsa iktisat almak iin ilave bir saatlik sre ayrlmayacaktr.
Sadece tketiciler deil, reticiler de karar alrken marjinal analize bal kalarak hareket ederler. rnein, bir ifti daha ok gbre kullandnda buday retiminin ne kadar artacana bakar. Bu srete ifti daha ok gbre kullandnda
retim maliyetlerinin ne kadar artaca ve dolaysyla krnn ne kadar artaca veya azalaca ile ilgilenir. Dikkat edilirse ifti, mevcut durumda meydana gelecek
deimelerin sonularn gz nne alarak karar vermektedir. Karar verme sreci
ounlukla deimelerle ilgili olduu iin marjinal analiz iktisadi dnme tarznda nemli bir rol stlenmektedir.
Marjinal analiz: Mevcut

koullar deitii zaman ne
olacann incelenmesidir.
ktisadi Dnme Tarznda Yaplan Hatalar

ktisat teorisi bize iktisadi konularda analiz yapma ve ekonomik birimlerin davranlarn belirlemede yardmc olur. Etrafmz evreleyen olaylarn daha iyi anlalmasn salayarak karar alclarn, maliyeti yksek hatalardan kanmalarna da olanak tanr. Ancak dier analiz aralarnda olduu gibi iktisat teorisi de dikkatle kullanlmas gereken bir aratr. ktisadi dnme tarznn temellerini oluturmaya altmz bu blmde genellikle dlen hatadan sz edecek ve bunlardan kanmann yollarn tartacaz. Sz edilen bu hata dier artlar sabitken, birlikte deiim-nedensellik ve tmleme yanlgs balklar altnda incelenebilir.
Dier artlar Sabitken: ktisada giri erevesinde ele alacamz teorik yaklamlar ounlukla dier artlar sabittir varsaym kullanlarak gelitirilir. Bu varsayma gre, bir iktisadi olgu incelenirken, bu olguyu etkileyen deikenlerden
belirli bir tanesinin deitiini, dier deikenlerin ise sabit kaldn kabul ederiz.
Bu varsaym analizleri basitletirmenin temel aralarndan bir tanesidir. rnein,
pop mzik konserleri dzenleyen bir organizatrn konser biletlerinin fiyatn drd zaman daha fazla kiiye bilet satabilecei ynnde bir teori gelitirdiini ve ilk dzenlenen konserde bilet fiyatlarn yar yarya drdn kabul edelim. Fiyatn drlmesine ramen organizatrn beklentisinin gereklemediini
ve sonuta daha az bilet satldn varsayalm. Sizce bu sonu organizatrmzn
gelitirdii teorinin yanl olduunu mu gstermektedir? Bu soruya cevap vermeden nce dikkatlice dnmenizi ve kullandmz analiz yntemini hatrlamanz
neririz. Zira satlacak bilet says, bilet fiyatnn dnda ok sayda faktrden etkilenebilir. rnein, konserin zamanlamas, yani dzenlendii tarih ve saat, hava
koullar gibi faktrler konsere gitme (ve doal olarak bilet satn alma) karar zerinde etkili olacaktr. Dolaysyla teori, rnein, tketicilerin zevk ve tercihlerini
gz nne almakszn, bilet fiyatlarn drnce daha fazla bilet satlacan sy-
Dier artlar sabittir

varsaym: Bir iktisadi
olguyu etkileyen ok sayda
faktrden sadece bir
tanesinin deitii, dier
faktrlerin ise deimedii
varsaym.
10
ktisadi Dnce Tarz
lememektedir. Aksine teori, bilet satlarn etkileyen dier faktrler deimezken

dk bilet fiyatnn satlar arttracan ifade etmektedir. Bu nedenle sabit kabul
edilen faktrlerden birisi deiirse artk dier koullar sabitken varsaym geerli
deildir ve teorinin dayandrld nemli bir varsaym ihlal edilmi demektir. Varsaymlar yerine getirilmedii srece bir teorinin test edilmesi de mmkn deildir.
Bu nedenle, rnein hava koullarnn deitii bir ortamda, dk bilet fiyatlarna ramen daha fazla bilet satlamamas konser organizatr tarafndan gelitirilen
teorinin yanl olduunu gstermez.
DKKAT
Baz iktisat kitaplarnda dier artlar sabitken varsaym Latince karl olan Ceteris Paribus deyimi kullanlarak ifade edilir.
Birlikte Deiim Nedensellik: ktisadi dnme tarz srecinde yaplan bir yanllk iki deikeninin sergiledii birlikte deiim ilikisi ile iki deiken arasndaki
nedensellik ilikisinin birbirine kartrlmasdr. Birbiri ile ilikisi olmayan iki deikenin ayn anda tesadfi olarak birlikte deiiyor olmas birinin dierinin nedeni veya sonucu olduunu gstermez. rnein, yaplan bir aratrmada leyleklerin
g mevsimi olan baharn balangcnda yeni doan bebek saysnn da artt belirlenmitir. Bir dier deyile blgeye gelen leylek says ile yeni doan bebek says ayn ynde deimektedir. Bu birlikte deiim ilikisine bakarak bebeklerin
leylekler tarafndan getirildii sonucuna ulaamayz. Bu iki deiken arasnda bir
nedensellik ba bulunmamakta, iliki tamamen tesadfi olarak ortaya kmaktadr. Bu da birlikte deiim ilikisi ile nedensellik ilikisinin ayn anlama gelmediini gstermektedir.
DKKAT
Tmleme yanlgs: Birey

iin doru olann grup iin
de doru olaca eklinde
hatal bir sonuca
ulalmasdr.
Birlikte deiim ilikisi istatistik literatrnde korelasyon olarak adlandrlr. Bu nedenle

korelasyon ile nedensellik kavramlarnn birbirinden farkl olduunu sylemek ile birlikte deiim ile nedensellik ilikisinin birbirinden farkl olduunu sylemek ayn anlama
gelmektedir.
Tmleme Yanlgs: Bir grup bireylerden olutuuna gre, birey iin doru
olann grup iin de doru olduu sonucuna ulaabilirsiniz. Eer byle dnyorsanz balkta szn ettiimiz tmleme yanlgsna dyorsunuz demektir. Bir birey olarak davrandnzda, bararak konumanz karnzdakilerin sizi
daha iyi anlamasna olanak tanyabilir. Acaba bu durum bir odadaki herkesin bararak konumas durumunda herkesin birbirini daha iyi anlayaca anlamna
gelir mi? Tabi ki hayr! Aksine, brakn herkesin birbirini daha iyi anlamasn, tam
bir karmaa yaanacak, grlt kirlilii ortaya kacaktr. Bireysel olarak davrandnzda sizin iin doru olan, gruptaki herkesin ayn eyi yapmas durumunda
doru olmaktan kabilir. ktisadi dnme tarz bu yanlgdan uzak durmamz
sylemektedir.
ktisadn Blmleri
11
Yandaki grafik bize Trkiyede enflasyon orannn 1959-2002 dneminde izledii seyri gsteriyor. Grafikte grlen taral alanlar ise Fe80
nerbahenin ampiyon olduu futbol sezonla60
rn ifade ediyor. Grafie gre, Fenerbahenin
40
ligde iyi performans gsterdii dnemlerde
20
enflasyon
0
oran d65
70
75
80
85
90
95 2000
60
yor,
kt performans gsterdii dnemlerde ise, genellikle, enflasyon ykselme eilimine giriyor. Sizce
birka sezon st ste Fenerbaheyi daha sezon banda ampiyon ilan ederek Trkiye ekonomisini
enflasyon sorunundan kurtarmamz mmkn m?
SIRA SZDE
120
100
KTSADIN BLMLER

AMA
Youn ierii nedeniyle iktisadn nasl blmlendirilebileceini

aklayabilmek
ktisat, iktisatnn yant bulmaya alt sorunlara gre eitli blmlere ayrlr.
ktisadn en yaygn kabul gren blmleri, makro ve mikro iktisat ile pozitif ve
normatif iktisattr.
Mikro ktisat ve Makro ktisat

Mikro iktisat, iktisadn, mevcut durumu inceleyerek insan davran ve insanlarn
piyasa, endstri, firma ve birey gibi nispeten kk birimlerle ilikili tercihlerini inceleyen blmdr. Mikro iktisadn analiz aralar mikroskoba benzer. Mikro iktisadn temel konular arasnda, bireysel ekonomik kararlarn oluturulmas, kaynak
dalm, fiyatlar, retim ve gelir dalmnn belirlenmesi yer alr.
Makro iktisat ise iktisadn, bir btn olarak ekonomiyi ve toplulatrlm ekonomik davran inceleyen blmdr. Makro iktisat, milli gelir, para, bankaclk,
enflasyon, ekonomik byme gibi makro konular inceler. Makro iktisadn analiz
arac, mikro iktisadn mikroskobuna karlk teleskoptur. Mikro iktisatta iktisatlar
tek bir fiyat zerinde incelemede bulunurlarken, makro iktisatta genel fiyat dzeyi zerinde dururlar. rnein, mikro iktisat belirli bir mal veya hizmetin talebi ile
ilgilenirken, makro iktisat mal ve hizmetlerin toplam talebi ile ilgilenir.
Mikro iktisat: ktisadn,

mevcut durumu inceleyerek
insan davran ve
insanlarn piyasa, endstri,
firma ve birey gibi nispeten
kk birimlerle ilikili
tercihlerini inceleyen
blmdr.
Makro iktisat: ktisadn, bir
btn olarak ekonomiyi ve
toplulatrlm ekonomik
davran inceleyen
blmdr.
Pozitif ve Normatif ktisat

Pozitif iktisat, iktisadn, mevcut durumu inceleyerek ne olduunu belirlemeye
alan ve deer yargs iermeyen blmdr. Buna karlk normatif iktisat ise
toplumsal refahn en st dzeyde salanabilmesi iin ne olmas gerektiini inceler.
Pozitif iktisat esas olarak, gerek yaamdan birtakm verilerle test edilebilecek neden-sonu ilikisini inceler. Normatif iktisat ise deer yarglarn ve sosyal adalet,
en st dzeydeki refaha ulalmas gibi test edilemeyen konularla ilgilenir.
Pozitif iktisat: ktisadn,

mevcut durumu inceleyerek
ne olduunu belirlemeye
alan ve deer yargs
iermeyen blmdr.
Normatif iktisat: Toplumsal
refahn en st dzeyde
salanabilmesi iin ne
olmas gerektiini inceler.
12
Temel ktisadi Kavramlar
ktisatta birok konu, hem pozitif hem de normatif iktisat ierisinde tartlr.
rnein, asgari cret uygulamasnda iktisat, asgari cret uygulamasnn gen alma nfusu zerindeki etkilerini pozitif iktisadn kapsam ierisinde belirlemeye
alr. Eer iktisat asgari cretin olup olmamas gibi konular irdelerse, bu kez
normatif iktisadn kapsamnda inceleme yapyor demektir.
DKKAT
Bu kitapta, ounlukla pozitif iktisadn kapsamna giren konular bulabilirsiniz. zellikle iktisadn refah ekonomisi gibi konular, daha ok normatif iktisadn kapsamna girer.
SIRA SZDE
Aada belirtilen konularn her birinin mikro iktisat veya makro iktisat kapsamndan
hangisine gireceini tartnz:
a. Bir ailenin gelirinin ne kadarlk ksmn tasarruf edeceine ilikin karar
b. Otomobillerin evreye yayd duman iin devlet tarafndan getirilen standardn etkileri
c. lkedeki tasarruf miktarnn ekonominin retim kapasitesi zerindeki etkisi
d. Bir firmann ka ii altracana ilikin karar
e. Para miktarndaki deimeler ile fiyatlardaki deimeler arasndaki iliki
Aadaki ifadelerin her birini pozitif veya normatif olarak snflandrarak gerekenizi
aklaynz:
f. Toplum ksa dnemde enflasyon ile isizlik arasnda ters ynl bir iliki bulunduu gerei ile yz yzedir.
g. Bir ekonomide parasal genileme orannn azaltlmas enflasyonu drecektir.
h. Merkez bankas parasal genileme orann azaltmaldr.
i. Asgari cret uygulamas genler arasnda isizliin artmasna neden olmaktadr.
j. Dk vergi oranlar alma ve tasarruf yapma arzusunu glendirir.
TEMEL KTSAD KAVRAMLAR

AMA
Gnlk yaamda farkl anlamlarda kullandmz kavramlara iktisatlarn verdikleri anlamlar aklayabilmek
Ekonomik Birimler
Hanehalk: Ayn at altnda

yaayan ve ortak finansal
kararlar alan tm
insanlardr.
ktisatlar, ekonomik birimleri gruba ayrrlar. Bunlar hanehalk, firmalar ve

devlettir. Her ekonomik birim, insann yaamdaki rolnden ok, insann ekonomik fonksiyonlarn tanmlar. Bu nedenle, bir insan gn boyunca, bu ekonomik
fonksiyonlarn birden fazlasn gerekletirebilir.
Hanehalk, ayn at altnda yaayan ve ortak finansal kararlar alan tm insanlar olarak tanmlanabilir. Hanehalklar tek kiiden oluabilecei gibi birden fazla
kiiden de oluur. Ayrca hanehalkn oluturan kiilerin akraba olmalar gerekmez. rnein, ayn evde kalan renciler gibi. Hanehalklar, retilen mal ve hizmetlerin tketicisi ve retici kaynaklarn sahibi veya arz edicisidir. Tketiciler olarak hanehalk, firmalar tarafndan retilen mal ve hizmetleri satn alr. Tketicilerin
satn aldklar mal ve hizmetlerin miktar tketicilerin snrl gelirleri, mal ve hizmet
fiyatlarnca kstlanr. Tketici, belli bir satn alma gc ile, harcad her liradan
mmkn olduu kadar fazla doyum elde etmeye alr. Faktr sahibi olarak hanehalklar, sahip olduklar faktrleri veya kaynaklar firmalara satarlar ve bu ekilde gelirlerini maksimize etmeye alrlar.
Firmalar, retici kaynaklar kullanan ve ne retileceini kararlatran ahs irketinden devlete kadar btn retici birimlerdir. Firmalar, dier firmalara, hanehalklarna veya merkezi otoritelere (devlete) satt mallar retmek iin retim
faktrleri kullanan birimlerdir. Firmalarn ekonomide oynadklar balca iki rol vardr. Bunlar, retim faktrlerini satn alma ve rettikleri mallar satmaktr.
Devlet, firmalar tarafndan retilen mallarn bir ksmn satn alr. Hanehalklarnn gelirlerinin bir ksmn vergi olarak toplar. Devlet, ayrca eitli mal ve hizmetleri bizzat retebilir. Bunlarn yannda devlet, mlkiyet haklarn dzenler ve zellikle firmalarn faaliyette bulunduklar piyasalar ile ilgili dzenlemeleri yaparak; firmalar, tketiciler ve kaynak sahipleri ile ilgili tm dzenlemeleri hayata geirir.
13
Firmalar: retici kaynaklar
kullanan ve ne retileceini
kararlatran ahs
irketinden devlete kadar
btn retici birimlerdir
Devlet: Ekonomide gerekli

dzenlemeleri yapan,
piyasalara retici ve tketici
olarak katlabilen ve de
vergi toplama ayrclna
sahip oluum.
htiyalar ve zellikleri
ktisat renimi insan ihtiyalarnn anlalmas ile balar. nk insanlarn tm
ekonomik faaliyetleri, susama, ackma gibi eitli ihtiyalarn tatmine yneliktir.
nsanlar, yaamlarn srdrebilmek ve mutlu bir yaam srebilmek iin eitli ihtiyalarn gidermek zorundadrlar. Bu nedenle ihtiya, tatmin edildiinde haz ve
doyum, tatmin edilmedii zaman ise ac ve znt veren bir duygudur.
htiyalar iddetlerine gre, zorunlu ihtiyalar ve zorunlu olmayan ihtiyalar
olarak iki gruba ayrlabilir. Zorunlu ihtiyalar, insann yaamn devam ettirebilmesi iin gerekli olan hava, gda ve su gibi karlanmas zorunlu olan gereksinimlerdir. te yandan karlanmalar yaamsal olmayan, ancak tatmin edildike insanlara haz veren elenme, seyahat etme ve mzik dinleme gibi ihtiyalar ise zorunlu olmayan ihtiyalardr.
Zorunlu ve zorunlu olmayan ihtiyalar birbirinden kesin olarak ayrmak mmkn deildir. nk ihtiyalarn derecesi ve ekli, insanlarn yaad toplumun yapsna, yaa, cinsiyete ve sosyal snflar ve mesleklere gre deiiklikler gsterebilmektedir. rnein, souk iklimlerde yaayan insanlar scak iklimlerde yaayan insanlara gre daha fazla snmaya ihtiya gsterirler. Ayn ekilde gelimemi bir
toplumda otomobil zorunlu bir ihtiya durumunda deilken; gelimi ekonomilerde, yaam otomobile baml olarak organize edildiinden, zorunlu bir ihtiyatr.
Bu ekonomilerde otomobille alverie gitmek, i takip etmek, ie gidip gelmek
daha ekonomik olabilmektedir.
htiyalarn eitli zelliklerinden sz edilebilir. Her eyden nce insan ihtiyalar sonsuzdur. Yani insanlarn tatmin etmek istedikleri ok sayda ihtiyalar vardr. Ayrca, bu ihtiyalarn bir blm periyodiktir. Yani, tekrar tekrar giderilmeleri gerekir. Ackma gibi. Toplumlarn gelimesi, teknolojik ilerlemeler ve insanlarn
zevk ve tercihlerinin zamanla gelimesi sonucu, insan ihtiyalar da bir art gstermitir. Yllar nce lks saylan bir ihtiya, bugn zorunlu bir ihtiya haline gelmitir. rnein, 1950li yllarn banda lks saylan bir buzdolab, bugn artk zorunlu ihtiya olmutur.
htiyalar, iddet bakmndan farkllk gsterir. nsanlarn baz ihtiyalarnn
iddeti dier ihtiyalarna oranla daha fazla olabilir. Genel olarak zorunlu ihtiyalar zorunlu olmayan ihtiyalarla karlatrldklarnda, zorunlu ihtiyalarn daha
iddetli olduu grlr. nsanlarn ihtiyalarnn iddet bakmndan farkllk gstermesi, insanlarn daha rasyonel davranmalarn zorunlu hale getirir. Bu sayede insanlar, ihtiyalarn tatmin etmek amac ile bir sralama ve tercih yapmak durumunda kalrlar.
Tatmin edildike, ihtiyacn iddeti azalr. htiyalarn tatminine ara vermeden
devam edildike, belirli bir aamadan sonra, bu ihtiyac gideren eylerin tketimi
htiya: Tatmin edildiinde

haz ve doyum, tatmin
edilmediinde ise ac ve
znt veren duygudur.
Zorunlu ihtiyalar: nsann
yaamn devam
ettirebilmesi iin gerekli
olan ve karlanmas
zorunlu olan
gereksinimlerdir.
Zorunlu olmayan ihtiyalar:
Karlanmalar yaamsal
olmayan, ancak tatmin
edildike insanlara haz
veren ihtiyalardr.
14
insana haz vermek yerine zdrap ve ac verebilir. zellikle yeme, ime gibi biyolojik ihtiyalar buna rnek olutururlar.
Baz ihtiyalarn, tatmin edildike iddetleri artar. Balangta zorunlu olmayan bir ihtiya dzenli olarak tatmin edildike, o ihtiyacn iddeti artabilir. nk bu dzenli tatmin sresince, ihtiya alkanlk haline gelebilir. Sigara tiryakilii
veya alkol bamll, ihtiyalarn tatmin edildike iddetlerinin artmasna rnek
olarak gsterilebilir.
htiyalar veya ihtiyalar tatmine yarayan aralar ikame edilebilirler. htiyalarn bir blmnn tatmin edilmesiyle dier bir blmnn tatmininden vazgeilebilir. rnein, insan mzik dinlemek yerine sinemaya giderek bo zamann
deerlendirebilir. Ayrca insanlar, ayn ihtiyac belirli bir mal yerine baka bir malla tatmin yoluna da gidebilirler. Bunun nedeni de ayn ihtiyac tatmin edecek benzer mal ve hizmetlerin olmasdr. rnein, meyve yeme ihtiyacmz, eitli meyvelerle giderebiliriz.
Mal ve Hizmetler
Mal: htiyalar tatmin etme
zellii tayan fiziksel
varlklardr.
Hizmet: htiyalar tatmin
etmesine karn maddi
zellii olmayan eylerdir.
DKKAT
htiyalar tatmin etme zellii tayan fiziksel varlklara mal denir. Susama, ackma gibi ihtiyalarmz, su ve yiyecek gibi mallarla gideririz. htiyalar tatmin etmesine ramen maddi zellii olmayan eylere de hizmet denir. rnein, tra olma ihtiyac olan bir insann berbere gitmesi halinde, berber bu insana maddi bir
ey vermez. Aksine, san veya sakaln keser. Ancak birey bu hizmet sonucu
daha gzel bir sa ve yze sahip olacandan tra ihtiyacn gidermi olur. Hizmet,
insanlar veya retici varlklar tarafndan yaratlr ve hizmetleri sunan kii veya varlklardan bamsz olarak dnlemez. Hizmetler insan ihtiyalarn tatmin eder,
ancak maddi zellii yoktur.
Hizmetleri iki alt gruba ayrmak mmkndr. Berberler, hizmetiler, diiler ve
operatr doktorlarn sunduklar hizmetler kiisel hizmetlerdir. te yandan kiisel
olmayan ancak retim organizasyonu oluturan bir hizmet snf vardr ki bunlara
da ticari hizmetler ad verilir. Bankaclk, ulam, ticaret, sigorta ve iletiim en
nemli ticari hizmetler arasnda yer alr.
ktisatta mal deyimi, genel olarak mal ve hizmetleri tmyle temsil etmek zere de
kullanlr.
Maln zellikleri: nsanlar mal ve hizmetlerin tketilmesi yoluyla belirli bir
doyum elde ederler. Burada sz edilen mallar, bireylerin fayda veya tatmin elde
edebilecekleri her eydir. rnek olarak yiyecek, giyecek, mobilya, kitap, televizyon ve otomobil maldr. Mallarn baz genel zellikleri vardr. Bu zellikler incelendiinde, mal kavramn daha iyi anlayabiliriz.
Mal, insan ihtiyalarn gidererek, fayda salar. Fayda bu anlamda greceli ve
sbjektiftir. rnein, Trkiyede yaayan insanlar iin faydal olduuna inanlan bir
mal, dnyann baka blgelerinde yaayan insanlar iin faydal grlmeyebilir.
Fayda kavramn aadaki blmlerde daha ayrntl olarak inceleyeceiz.
Ekonomik mallarn bir deeri vardr. Ancak bir maln deeri farkl biimlerde
tanmlanabilir. rnein bazlar maln deerini retim maliyetleri cinsinden belirlerken, bazlar maln salad fayda ile belirlerler. Ekonomik mallarn bir deeri
vardr ve elde edilmesi karlnda belirli bir bedeli demeyi gerektirirler. Deer
ve fiyat kavramn da aadaki blmlerde daha ayrntl olarak inceleyeceiz.
Mal Trleri: Mallar eitli zelliklerine gre serbest-ekonomik mal, tketimretim mallar, dayankl-dayanksz mallar eklinde snflamak mmkndr.
Serbest mal - ekonomik mal: Ekonomik mal, elde edebilmek iin mutlaka belli bir aba harcanmas veya bir bedel denmesi gereken maldr. Bunun nedeni de
her istediimizde bu mallar doadan serbeste salamann mmkn olmamasdr.
Baka bir ifade ile kt kaynaklar kullanan ve bu yzden dier mallar cinsinden
belirli bir sosyal maliyeti olan mallara ekonomik mal denmektedir. Ekmek, benzin,
eker gibi.
Serbest mallar, doada her istendiinde bulunabilen ve aba sarf etmeden elde edilebilen mallardr. Havay her solumak istediimizde bilinsizce soluruz ve
bunun iin ek bir aba veya bir ekonomik zveride bulunmayz. Pnar kenarndayken, su da serbest maldr. Serbest mallarn mevcut miktarlar, hi bir bedel demeyi gerektirmeseler bile insanlarn istediklerinden fazladr. Serbest maln bir
maliyeti yoktur. Kt kaynaklar kullanmaz. stelik bir serbest maln tketimini arttrmakla baka mallarn tketiminden vazgemek gerekmez.
Serbest mallar paylatrlmalar konusunda da bir probleme neden olmazlar.
Ekonomik problem, yani kt kaynaklarn alternatif kullanmlar iin datm, serbest mallar sz konusu olduunda ortaya kmaz. Serbest mallar kt olmadklar
iin herhangi bir amala herhangi bir miktarda kullanlabilirler. Serbest mallarn
daha nce de deindiimiz gibi doadaki miktar, insanlarn ihtiyalarndan daha
fazla olduu iin toplum tarafndan sfr maliyetle elde edilebilirler.
Bir maln serbest veya ekonomik olmas duruma gre deiebilir. Soluduumuz
hava serbest bir mal iken, su altndaki dalglar ve uzayda aratrma yapan astronotlar iin birer kt maldr. Doada var olan iilebilir bir su kayna yaknna
kamp yapldnda su serbest bir mal iken, bir lde kaybolduunuzda olduka kt
bir mal durumuna der. Buna karn doada yetien ve kolayca toplayabileceimiz
meyveler serbest maldr. Dolaysyla belli mallar kesin olarak serbest veya
ekonomik olarak belirlemek mmkn deildir.
Tketici ve retici Mallar: Ekonomik mallar, tketici ve retici mallar olmak
zere ikiye ayrabiliriz. Tketici mallar, tketicinin ihtiyalarn dorudan karlayan mallardr. Bu adan bakldnda bu mallara nihai mal ad da verilir. Bu tr
mallar, er veya ge kullanlma durumundadrlar. Ekonomik mal olma zelliklerini
kaybettikleri anda yok olurlar. Yediimiz yiyecek, giydiimiz elbise bunlara rnektir. retici mallar ise dier retici mallar ya da tketici mallar retiminde kullanlan mallardr. Bir makine, makinenin almasn salayan yakt, onu kullanan
iinin hizmeti, makinenin durduu bina, birer retici mal konumundadrlar. Bu
mallara, sermaye mallar, yar maml mallar, hammaddeler gibi isimler de verilmektedir. Bu tanmlar retim konusunu ilerken ayrntsyla inceleyeceiz.
Bir mal, kullanmna bal olarak retici ya da tketici mal olabilir. rnein, bir
otomobil bir gezinti iin kullanlabilecei gibi, bir sat eleman tarafndan da kullanlabilir. Birinci durumunda bir tketici mal konumunda iken, ikincisinde retici mal durumuna geer.
Dayankl ve Dayanksz Mallar: Tm mallar, faydal olabilecekleri yaam uzunluunu yanstmak zere, dayankl veya dayanksz mallar olabilirler. Dayankl
mallar elde edildikten sonra uzun sre fayda salayan mallardr. Buzdolab, otomobil, radyo gibi. Aslnda bu mallar kullanrken tketmeyiz. Tkettiimiz o maln
bize salad yararlardr. Yiyeceklerimizi salkl biimde saklamak, seyahat etmek, mzik ve haber dinlemek gibi.
15
Ekonomik mal: Elde

edebilmek iin mutlaka belli
bir aba harcanmas veya
bir bedel denmesi gereken
maldr.
Serbest mallar: Doada her

istendiinde bulunabilen ve
aba sarf etmeden elde
edilebilen mallardr.
Tketici mallar: Tketicinin

ihtiyalarn dorudan
karlayan mallardr.
retici mallar: Dier retici

mallar yada tketici mallar
retiminde kullanlan
mallardr.
Dayankl mallar: Elde

edildikten sonra uzun sre
fayda salayan mallardr.
16
Dayanksz mallar: Fayda

saladnda yok olan, biten
mallardr.
Dayanksz mallar ise fayda saladnda yok olan, biten mallardr. Mum, ekmek, eker, benzin gibi. ktisattaki dayanksz mal tanm, gncel dilde kolayca
bozulan dayankl mal kavramyla kartrlmamaldr. Kt yaplm ve kolayca
krlabilen koltua gnlk konuma dilinde dayanksz deriz. Ancak ok dayanmam olsa da bu koltuk iktisat snflamas bakmndan dayankl bir maldr.
SIRA SZDE
Bir maldan ihtiyalarmz karlayacak lde bol

miktarda bulunuyorsa ve buna bir bedel demeden
sahip olabiliyorsak, bu tr mallara serbest mal adn
veriyoruz. ktisada Giri kitaplarnda serbest mallara
verilen rnek genellikle havadr. Acaba hava gerekten serbest bir mal olarak deerlendirilebilir mi?
zet
zet
Bir bilim dal olarak iktisadn tanmn ve ilgi alann aklayabilmek

ktisat, sonsuz olan insan ihtiyalarnn snrl kaynaklarla nasl karlanacan inceleyen bir sosyal
bilimdir. ktisat bir sosyal bilim olma yannda, analitik bir yapya da sahiptir. nsanlarn iktisadi davranlar ile mallarn retim, tketim ve datm faaliyetlerini inceler.
AMA
ktisatlar tarafndan gerekletirilen analizlerde

uygulanan yntemleri aklayabilmek
ktisat, bir sosyal bilim olmasna ramen byk
lde matematiksel yntemler kullanr. ktisat
nce bir konuyla ilgili gerekleri toplar, daha sonra
bu toplad gerekler yardmyla teori oluturur ve
nihayet bu teoriler yardmyla eitli sorunlarn
zmne ynelik iktisat politikalar gelitirir.
AMA
ktisatnn evremizdeki gnlk olaylara

baknda kulland ilkeleri ve bu konuda
dlen hatalar aklayabilmek
ktisadi dnme tarz rasyonel davran, karar alma
srecinde fayda ve maliyetleri esas alma ve deiimi
inceleyen marjinal analiz kavramlarna dayanr.
ktisadi dnme sistematii iinde dier artlarn
sabit kald, korelasyon ve nedensellik ilikisinin
farkl kavramlar olduu ve nihayet, birey iin doru
olann btn iinde doru olaca sonucunun hatal
olduu unutulmamaldr.
AMA
Youn ierii nedeniyle iktisadn nasl blmlendi-
AMA

2
17
rilebileceini aklayabilmek
ktisat, makro iktisat ve mikro iktisat, pozitif ve normatif iktisat olmak zere eitli blmlere ayrlr.
Mikro iktisat, iktisadn daha ok firma, retici ve tketici gibi bireysel karar birimlerinin davranlarn
inceleyen blmdr. Makro iktisat ise iktisadn
daha ok enflasyon, ekonomik byme ve d ticaret gibi makro byklklerini inceleyen blmdr. Pozitif iktisat, daha ok ne olduunu anlamaya alr. Bu nedenle pozitif iktisat deer yarglar
iermez. Normatif iktisat ise daha ok ne olmas gerektii konular zerinde durur ve deer yarglar
ierir.
Gnlk yaamda farkl anlamlarda kullandmz kavramlara iktisatlarn verdikleri anlamlar

aklayabilmek
Ekonomik birimler hanehalklar, firmalar ve devlet
olarak e ayrlr.
htiya, tatmin edildii zaman haz, tatmin edilmedii zaman sknt yaratan duygulardr. htiyalar zorunlu ve zorunlu olmayan ihtiyalar olmak zere
ikiye ayrlr. htiyalar, sonsuz olma zelliini tarlar. Ayrca, ihtiyalar iddet bakmndan farkllklar
gsterirler. htiyalar ve ihtiyalar tatmine yarayan
aralarn, ikame edilebilirlik zellikleri vardr.
nsanlara fayda veya tatmin salayan eylere mal
denilir. Mallar ekonomik ve serbest mallar olmak
zere ikiye ayrlrlar.
AMA
18
Kendimizi Snayalm
Kendimizi Snayalm
1. Aadakilerden hangisi bir bilim dal olarak iktisadn
zellikleri arasnda yer almaz?
a. ktisat bir sosyal bilimdir
b. ktisat analitik bir bilimdir
c. ktisat davransal bir bilimdir
d. ktisat tarihsel bir bilimdir
e. ktisat doal bir bilimdir
2. ktisatnn belli bir ekonomik sorunla ilgili btn
gerekleri aratrp toplamas aadakilerden hangisi ile
adlandrlr?
a. ktisadi analiz
b. Betimleyici iktisat
c. ktisat politikas
d. Normatif iktisat
e. statistiksel iktisat
3. Bir maln fiyat arttnda satn alnmak istenen miktar
azalr ifadesi aadakilerden hangisine rnek olarak verilebilir?
a. Hipotez
b. nerme
c. Varsaym
d. Teori
e. karsama
4. ktisat nce bir olayla ilgili gerekleri toplayp, bu
gereklerden hareketle baz genellemeler yapyorsa, aadaki yntemlerden hangisini kullanyor demektir?
a. Tmevarm
b. Soyutlama
c. Mantksal deerleme
d. Tmdengelim
e. Yanlsama
5. Bir firmann retim miktarnn belirlenmesi aadaki
iktisat blmlerinden hangisine girer?
a. Makro iktisat
b. Mikro iktisat
c. Saysal iktisat
d. Normatif iktisat
e. Politik iktisat
6. Aadakilerden hangisi serbest mal yada hizmet kategorisinde deerlendirilebilir?

a. Adalet hizmetleri
b. Hava
c. me suyu
d. Ulusal gvenlik hizmetleri
e. Ramazan aynda yoksullar iin dzenlenen iftar yemekleri
7. Ekmek retimi srecinde kullanlan aadaki mal ve
hizmetlerden hangisi tketici mal kategorisinde yer alr?
a. Hamur mayas
b. Su
c. Un
d. Hamur karma makinesini kullanan iinin emei
e. Ekmek
8. Aadakilerden hangisi bir ekonomide yer alan temel
ekonomik birimler arasnda yer almaz?
a. Ev hanmlar
b. ocuklar
c. retim tesisleri
d. Emekli iiler
e. Yabanclar
9. sizlikle ilgili aadaki aratrma balklarndan hangisi normatif iktisat kapsamna girer?
a. "sizliin retim Hacmi zerindeki Etkileri
b. Enflasyon ve sizlik Arasndaki likiler
c. sizlikle Mcadele Yollar
d. sizlikle Mcadele Edilmeli midir?
e. sizliin Maliyeti
10. Aadakilerden hangisi dayanksz mal olarak kabul
edilmelidir?
a. retim hatas nedeniyle alnd gn bozulan cep
telefonu
b. Otomobil retiminde kullanlan elik
c. Nakliye srasnda tp krlan televizyon
d. Cep telefonunuzda kullanlan kontr
e. Elinizde bulunan iktisada giri kitab
Yaamn inden - Bavrulabileceimiz Kaynaklar - Kendimizi Snayalm Yant Anahtar
Yaamn inden
19
Bavurabileceimiz Kaynaklar
stnel, B.(1988). Ekonominin Temelleri. Ankara:
Toygar, s. 8-22.
Trkay, O. (2000). Mikro ktisat Teorisi. Ankara: maj, s.
1-5.
nsal, M.E.(2001). Mikro ktisat. Ankara: maj, s. 3-8.

1. e
2. b
3. a
Uygulanan Kavramlar:
ktisat, rasyonellik, fayda, maliyet.
4. a
5. b
Uygun bir e bulma olgusu sosyolojik, psikolojik ve antropolojik bak asndan incelenebilecek bir olgudur. An-
6. b
cak Nobel ktisat dl kazanan iktisat Garry Becker

flrt etme, ak, evlilik ve tabii ki boanma gibi olgularn,
bu nitede rendiiniz bir kavram olan iktisadi rasyonellik varsaym ile daha iyi anlalabileceini savunmaktadr.
Rasyonellik varsaymna gre bireyler kendileri iin kt
olacan bildikleri faaliyetlere katlmazlar. Bu nedenle e
seiminde doal olarak bireylerin uzun sre birlikte yaa-
7. e
8. c
9. d
10. d
m paylaabilecekleri kiileri tercih edeceklerini syleyebiliriz. Bu da ayn deerlere sahip kar cinslerin evlenme
eiliminde olacaklarn gsterir. Flrt etme eylemi her iki
tarafn sahip olduu deerleri belirleyebilmek iin giriilen bir kaynak kullanm faaliyeti olarak deerlendirilmelidir. Evlilikten elde edilmesi beklenen yarar ne kadar bykse, uygun ein bulunabilmesi iin katlanlacak maliyet
de o kadar yksek olacaktr. Dolaysyla uygun ein bulunmas sreci ne kadar uzun srerse, flrt etmeye bal
olarak katlanlan maliyet artar. Bu da bize doru ei bulmak iin katlanlmas gereken maliyetin yksek olacan
gsterir.
Ayrntl bilgi iin ktisadn Tanm konusuna

baknz.
Ayrntl bilgi iin ktisadn Yntemi konusuna
baknz.
baknz.
baknz.
Ayrntl bilgi iin ktisadn Blmleri konusuna
baknz.
Ayrntl bilgi iin Mal ve Hizmetler konusuna
baknz.
baknz.
Ayrntl bilgi iin Ekonomik Birimler konusuna
baknz.
Ayrntl bilgi iin ktisadn Blmleri konusuna
baknz.
baknz.
20

Sra Sizde 1
Yoksulluk ve ktlk e anlaml olarak kullanlabilecek kavramlar deildir. Ekonomik birimlerin her trl isteini gidermeye ve tatmin etmeye yetecek lde kaynak bulunmad iin ktlk sorunu ortaya kar. Yoksulluk ise yaam standartlar ile ilgili bir kavramdr. Yoksulluu tamamen ortadan kaldrmak mmkn olsa bile ktlk sorunu
varln korumaya devam edecektir. Toplumdaki herkese
genel kabul gren, minimum bir yaam standard salasak
bile, arzu edilen her eyin retilebilmesi iin yeterli kaynak asla bulunamayacaktr.
Sra Sizde 2
Bir binann maketi gerek binann kltlm ve basitletirilmi halidir. Tpk bir bina maketi gibi, bir ekonomik
model de ekonominin btnnn veya bir ksmnn zetlenmi ve basitletirilmi tanmlamasdr. Oysa ekonomi
bir binadan veya dier fiziki kavramlardan ok daha karmaktr. Bu nedenle ekonomik modeller, fen bilimlerinde ve mhendislikte kullanlan modellere gre gerek yaamn ok daha basitletirilmi ve zetlenmi hali olarak
kabul edilirler. ktisatta veya dier alanlarda basitletirme
yaplmakszn oluturulan modeller kullanm asndan
yararl olmayacaktr.
Sra Sizde 3
Fenerbahenin ampiyon olduu yllarda enflasyon orannn bir nceki yla gre d gstermesi, bu iki deiken arasnda bir nedensellik balants olduunu gstermemektedir. Bu sadece tesadfi bir birlikte deiim ilikisinin yaanmasndan baka bir ekilde aklanamaz. Nedensellik ilikisinin ortaya kabilmesi iin iki deikenden bir tanesinde meydana gelecek bir deiimin dierini
nasl etkileyebileceine ilikin teorik bir gerekemizin olmas gerekir. Sorumuzda verilen rnekte bu trden bir teorik aklama yapabilmek mmkn deildir.
Sra Sizde 4
a. Bir ailenin gelirinin ne kadarlk ksmn tasarruf edeceine ilikin karar mikro iktisadn konular arasnda yer
alr.
b. Devletin getirdii bu dzenlemenin etkilerinin incelenmesi mikro iktisadn konular arasnda yer alr.
c. lkedeki tasarruf miktarnn retim kapasitesi zerinde
yarataca etkiler makro iktisadn konular arasnda yer
alr.
d. Firmann ka ii altracana ilikin karar mikro iktisadn konular arasnda yer alr.
e. Para miktarndaki deimeler ile fiyatlardaki deimeler
arasndaki ilikilerin aratrlmas makro iktisadn konular arasnda yer alr.
f. Ksa dnemde enflasyon ile isizlik arasnda ters ynl
bir ilikinin varln ifade etmek pozitif bir ifadedir.
g. Para arz art hznn yavalatlmasnn enflasyonu drecei ifadesi pozitif bir ifadedir.
h. Merkez bankasnn para arz art orann drmesi gerektii ifadesi normatif bir ifadedir.
i. Asgari cret uygulamasnn genler arasnda isizlii
arttrd ifadesi pozitif bir ifadedir.
j. Dk vergi oranlarnn alma ve tasarruf yapma arzusunu glendirdii ifadesi pozitif bir ifadedir.
Sra Sizde 5
Serbest mallara rnek bulabilmek olduka zordur. Gemite hava genellikle serbest mala rnek olarak gsterilirdi. Ancak gnmzde solunan havann kalitesinin ykseltilmesini salamak amacyla kullanlan kirlilik nleyici
filtreler, kirlilik lm cihazlar gibi maliyetli faaliyetler
nedeniyle, en azndan, temiz hava artk serbest bir mal olmaktan kmtr. Nitekim Wall Street Journal gazetesinden (8 Mays 1992, sayfa A1) zetlenen aadaki haberde
bu durumu grmek mmkndr. Habere gre dnyann
en kalabalk kentlerinden birisi olan Mexico Cityde yeni
ve krl bir giriimcilik balamtr: Temiz ve solunabilir
hava ticareti. Yaklak 20 milyon insann yaad bu kentte 3.5 milyona varan ara says, toz, kurun ve dier kimyasal maddeler nedeniyle yln 300 gn hava kirliliinin
insan saln tehdit eder boyutlarda olmas ile gemektedir. zel giriimciler parklarda ve alveri merkezlerinde kurduklar oksijen adrlarnda dakikas yaklak 1.6
dolardan temiz hava ticareti yapmaya balamlardr. te
yandan, ABDnin Los Angeles kentinde yaplan aratrmalara gre, devletin koyduu temiz hava standartlarnn
salanabilmesinin maliyeti, bu kentte yaayan her bir kii
iin yaklak ylda 1200 dolara ulamtr. Bu iki rnek
gstermektedir ki, dnyann pek ok lkesinde, en azndan, temiz hava serbest bir olmaktan kmtr.
EK
21
EK: KTSATTA GRAFKLERN KULLANIMI

Bu kitapta ve daha sonraki snflarda okuyacanz iktisat kitaplarnda yer alan iktisat teorilerini rahatlkla anlayp, renebilmeniz iin en nemli nkoullardan birisi, grafiklerin nasl oluturulduklarnn bilinmesi ve yorumlanmasdr. Ayrca birounuz, gelecekte de, belki de sklkla grafiklerle ilgilenmek durumunda kalacaksnz. nk, grafikler sadece ders kitaplarnda deil, gazetelerde yer almakta;
doktorlar hastalarndaki gelimeyi bu grafikler sayesinde izleyebilmektedir. TC hkmeti, yabanclara ne kadar borcumuz olduunu ve borcun zaman ierisinde nasl gelitiini bu grafikler sayesinde grebilmektedir. letmeler, kr ve sat performanslarn bu grafikler sayesinde kontrol etmektedirler. Sosyal olaylara ilgi duyan
bireyler ise, rnein, Eskiehirdeki su oranlarnda art gibi eitli konulardaki
genel eilimleri yine grafikler sayesinde inceleyebilmektedir.
Bu rneklerden de anlalaca gibi grafikler, ok sayda gzlemden oluan verilerin gsterilmesinde, bunlarn analiz edilmesinde ve yorumlanmasnda bize ok
byk katklar salamaktadr. Grafikler sayesinde, saylarda gizlenmi olan ak istatistiki ilikileri rahatlkla grme olana kazanmaktayz. Bununla birlikte, kt bir
biimde oluturulan grafiklerin ne derece kafa kartrc olabilecei ve yanl sonulara bizi gtrecei de unutulmamaldr. Bu ekte, nce, bir grafii anlayabilmek iin gerekli bilgileri verecek, daha sonra iktisadi modellerde kullanlan grafikleri alayacaz ve nihayet eimi tanmladktan sonra bir doru ve erinin eiminin nasl llebileceini ele alacaz.
K DEKENL GRAFKLER
nite ierisinde de deindiimiz gibi gnmz iktisad olduka niceliksel bir disiplindir. Yaplan iktisadi analizlerin ounluu, deikenler arasnda iktisadi ilikilerin incelenmesinden olumaktadr. te deikenler arasndaki niceliksel ilikinin grsel olarak gsterimi bir grafii ifade eder.
Bu kitap boyunca iktisadi analizlerde kullanacamz grafik tr iki deikenligrafik olacaktr. Dolaysyla imdi nce iki deikenli-grafiin nasl oluturulduunu anlamaya alalm.
Grafik: Deikenler
arasndaki niceliksel
ilikinin grsel olarak ifade
edilmesidir.
ki Deikenli-Grafiin Oluturulmas
Adndan da anlalaca gibi iki deikenli-grafik, iki deiken arasndaki niceliksel ilikiyi ifade eder. Genellikle iki deikeni ieren ilikilerde, baml deiken veya aklanan deiken denilen deiken, bamsz deiken veya aklayc deiken denilen deikendeki deimelerden dolay veya ona tepki olarak
hareket eder.
Bir grafiin yatay ekseni x-ekseni; dikey ekseni ise y-eksenidir. Hem x hem de
y-eksenleri birer say dorusunu ifade eder. Bu say dorular ile ilgili olarak iki
hususu grafikleri iyi anlayabilmek ve analiz edebilmek iin unutmamamz gerekir.
Bunlar:
Eksenler zerindeki her nokta eksenleri eit paraya bler.
Eksenler zerindeki her noktayla ilikili saylar soldan saa doru gidildike artar veya sadan sola gidildike azalr.
ekil Ek-1de grld gibi x-ekseni zerinde soldan saa doru gidildike
saylar aratmaktadr.
Baml deiken: Genellikle

Y ile gsterilen ve deeri, bir
veya birden fazla bamsz
deikendeki deimelere
gre belirlenen deikendir.
Bamsz deiken:
Genellikle X ile gsterilen ve
deeri incelenen eitlik
dnda veya eitlikten
bamsz olarak belirlenen
ve baml deikenin
deerindeki deimelere
neden olan deikendir.
22
EK
ekil Ek 1
Kartezyen Grafik
40
30
II
X Negatif
Y Pozitif
I
X Pozitif
Y Pozitif
20
10
0
-4
-3
-2
-1
-10
III
-20
X Negatif
Y Negatif -30
IV
X Pozitif
Y Negatif
-40
Bir grafikte x ve y-eksenlerinin kesim noktas ise orijindir. Baz durumlarda, eksenlerde krlmalar sz konusu olabilir. Bu krlmalar, orijin (deikenlerin sfr deeri ald nokta) ile eldeki ilk gzlem arasnda byk fark varsa sz konusu olur.
Byle durumlarda krlma yaratarak, iki deiken arasndaki ilikiyi gzleme olana salanmakta ve bu sayede daha salkl deerlendirmeler yaplabilmektedir. Krlmalar eksenler zerinde ve iaretleri konularak yaratlr. ekil Ek-2 de yer alan
ilk grafikte eksenlerde bir krlma yokken, ikinci ekilde sz konusu olmaktadr.
Orijin: Bir grafikte x ve

y-eksenlerinin kesitii
noktadr. Bu noktada hem X
hem de Y deikeninin
deeri sfra eittir.
ekil Ek 2
Y
Eksenlerde
Krlmalar
0
X
DKKAT
Matematikte, bamsz deiken yatay eksende (x-ekseninde), baml deiken ise dikey
eksende (y-ekseninde) yer alr. Ancak iktisatta bu durum bazen gz ard edilebilmektedir.
ktisatlarn eksenleri bu ekilde dndrmelerinden ama kafalar kartrmak deil,
gsterim ve yorumlama kolayl salamaktr.
ekil Ek-1 yardmyla X ve Y deikenleri arasndaki ilikiyi gstermek amacyla bir kartezyen grafiin nasl kullanabileceini kurgulayabiliriz. ekilden de anlalaca gibi, eksenler deikenlerin iaretlerine gre toplam yzeyi drt paraya
blmektedir. X ve Y, I nolu blgede pozitif; III nolu blgede ise negatif deerler
almaktadr. II nolu blgede X ve IV nolu blgede ise Y negatif deer almaktadr.
ktisat ounlukla deikenlerin pozitif deerleri ile ilgilendii iin kullanlan grafikler sadece I nolu blge ile snrl kalmaktadr.
ktisatta iki deikenli bir grafiin nasl oluturulduunu gstermek iin gelir
tketim ilikisini gsteren Tablo Ek-1de yer alan verileri kullanalm.
23
EK
Tablo Ek 1
Gelir (X)
0
100
200
300
400
500
Tketim (Y)
60
120
180
240
300
360
Eri zerindeki nokta

A
B
C
D
E
F
Gelir Tketim
likisi
Tablo Ek-1deki verinin ilk iki stununa baktmzda rahatlkla grlebilecei

gibi, gelir dzeyi arttka, tketim de artmaktadr. Gelir ile tketim arasndaki ilikiyi grafik zerinde gstermek istediimizi varsayalm. ekil Ek-3de olduu gibi,
geliri yatay eksene ve tketimi de dikey eksene koyuyoruz. Tabloda yer alan A
noktas, 0 gelir ve 60 birim tketimi; B noktas 100 birim gelir ve 120 birim tketimi temsil etmektedir. te bu noktalarn temsil ettii gelir ve tketim bileimlerini
grafie yerletirip bu noktalar birletirirsek ekil Ek-3de yer alan doru biimindeki tketim fonksiyonunu elde etmi oluruz. Tketim dorusu zerindeki A noktas, dorunun y-eksenini kesim noktasn vermektedir.
ekil Ek 3
Tketim Dorusu
400
F
Tketim
300
E
D
200
C
100
0
B
A
Gelir
100
200
300
400
500
600
Daha nce de vurguladmz gibi, bazen iktisatta baml ve bamsz deikenler iin eksenler deiebilmektedir. Bunun en ak rnei nite 3de greceiniz, dier artlar sabitken (ceteris paribus), bir maln fiyat ile talep edilen miktar
arasndaki ilikiyi ifade eden talep erisidir. Talep erisinde talep edilen miktar,
maln kendi fiyatnn bir fonksiyonudur. Oysa ekil Ek-4de grlen talep erisi
grafiinde dikey eksende gsterilen fiyat bamsz deiken konumundadr. Talep
edilen miktar yatay eksende yer almtr. Maln kendi fiyatndaki deimeler, talep
edilen miktarda deimelere neden olmaktadr.
Tablo Ek 2
A mal talep edilen miktar
40
36
32
28
24
A mal fiyat
100
120
140
160
180
A Mal Talep
Tablosu
24
EK
ekil Ek 4
Fiyat
A Mal Talep Erisi
Miktar
Baz durumlarda ise ortaya konulmaya allan ilikinin biimi belli olmayabilir. Yani hangi deikenin baml, hangi deikenin bamsz olduu aka belli
olmayabilir. Bu durumda grafik, hangi deikenin hangi deikende deimeye
neden olduunu ima etmeksizin, iki deiken arasndaki ilikiyi gsterebilir. rnein, enflasyon bir lke parasnda deer kaybna neden olabilecei gibi, lke parasnn deer kaybetmesi de enflasyona neden olabilir.
Buraya kadar yaptmz aklamalar, verdiimiz rneklerden anlalaca gibi,
iktisatta iki deikenli diyagramlar dier eyler sabitken varsaym altnda oluturulmaktadr. rnein, ekil Ek-3de yer alan tketim dorusu, gelir yannda tketimi etkileyen tm dier etkenler sabit varsaylarak oluturulmutur. Oysa hepinizin gnlk yaamnda da alglayabileceiniz gibi, bir kiinin tketim harcamalar
sadece kiinin gelirine deil, ayn zamanda beklentiler, alkanlklar, bireylerin
servetleri ve faiz oranlar gibi deikenlere de baldr. te sabit olduu varsaylan bu etkenlerden herhangi birinin deimesi durumunda gelir ile tketim arasndaki iliki tmden deiir ve doru ya aaya yada yukarya doru kayar. likide deime (kayma) adn verdiimiz bu olayda yeni bir doru ile kar karya
kalrz (ekil Ek-5 (a) ksmnda I nolu dorunun II nolu konuma gelmesi). Bunun
yannda, belli bir iliki boyunca harekette sz konusu olabilir (ekil Ek-5 (b) ksm). Yani grafiimizdeki ilikiye gre tketim dorusu zerinde bir noktadan dierine hareket sz konusu olabilir (rnein A noktasndan B noktasna hareket).
Ayn eri zerinde hareketin kaynan ise bamsz deikenin deerindeki deime oluturur.
ekil Ek 5
Fiyat
Fiyat
likideki Deime ile

liki Boyunca Hareket
I
B
II
A
Miktar
0
(a)
Miktar
0
(b)
GRAFK TRLER
Daha nce de vurguladmz gibi, iktisatlar analizlerinde grafikleri youn bir biimde kullanmakta ve iktisat ders kitaplar da bu grafiklerin eitli rnekleri ile dolup tamaktadr. ktisatlarn analizlerinde kullandklar tip grafikten sz edile-
25
EK
bilir. Bunlar, serpilme diyagramlar, zaman serisi grafikleri ve kesit veri grafikleridir. imdi srasyla bunlar hakknda bilgi sahibi olalm.
Serpilme Diyagramlar
Ayr ayr say noktalarndan oluan serpilme diyagram, belli bir zaman aral iin,
bir deikenin deerinin (dikey eksende yer alan), bir baka deikenin deerine
(yatay eksende yer alan) kar izilmesinde kullanlr. Serpilme diyagram, bu iki
deiken arasnda ne tr bir iliki olduunu belirlemekte kullanlr. Yani, iki deiken arasnda pozitif veya negatif iliki olup olmadn belirlemek iin serpilme diyagram kullanlr. ekil Ek-6 tketim harcamalar ile gelir dzeyi arasndaki serpilme diyagramn gstermektedir. e
Tketim
ekil Ek 6
Serpilme Diyagram
400
350
300
250
200
150
100
50
0
Gelir
100
200
300
400
500
600
Daha nce ele aldmz Tablo Ek-1deki verilerden yararlanarak izilen bu ekilden de grld gibi, bu serpilme diyagram bize gelir dzeyi ile tketim harcamalar arasnda tam bir dorusal iliki olduunu gstermektedir.
Serpilme diyagram iki deiken arasndaki ilikiyi tanmlamamza yardmc olmaktadr. Ancak, eer biz rnekte olduu gibi gelir ile tketim arasndaki ilikiyi
incelemek yerine, rnein gelir veya tketimin zaman ierisinde nasl deitii konusunda bilgi sahibi olmak istersek, bu tr bilgiyi serpilme diyagramndan elde etmemiz mmkn deildir. Bu tr bilgileri elde etmek istediimiz zaman bir baka
grafik tr olan zaman serisi grafiklerine bavurmamz gerekir.
Zaman Serisi Grafikleri

Zaman serisi grafii, basite zaman ierisinde bir deikenin nasl deitiini gsterir. Zaman birimi, rnein aylar veya yllar, yatay eksende, ilgilenilen deiken
ise dikey eksende yer alr. ekil Ek-7 Trkiyede 1987 ylnn birinci ay ile
2002 ylnn 4. ay arasnda zel nihai tketim harcamalarnn nasl deitiini
gstermektedir.
26
EK
ekil Ek 7
90
1987den Beri Trkiyede

Tketim Harcamalar
80
70
60
50
40
1987 1989
1991
1993
1995
1997
1999 2001
Zaman serisi grafikleri bize ok yararl bilgiler verebilir. Onlar sayesinde inceleme dneminde ilgilendiimiz deikenin sistematik bir biimde deiip deimediini grme olana elde ederiz. Ayrca belli dnem ve tarihlerde, rnein 1994
veya 2000 yl krizlerinde tketim harcamalarna ne olduu konusunda bu grafikler sayesinde bilgi sahibi olabiliriz.
Zaman serisi grafiklerini kullanarak, bir deikenin zaman ierisinde nasl deitii konusunda bilgi sahibi olabileceimiz gibi, iki deikenin de zaman ierisinde deiimlerini birlikte inceleyip karlatrabiliriz. ekli Ek-8de Trkiyede
1987 ylnn birinci ay ile 2002 ylnn drdnc ay arasnda Trkiyede zel
nihai tketim harcamalar ile geliri lmek amacyla kullanabileceimiz bir kavram
olan gayrisafi milli haslann (GSMH) nasl deitii grlebilmektedir.
ekil Ek 8
140
Tketim Harcamalar
ve Gayrisafi Milli Hasla
Katrilyon TL
120
100
80
Tketim
60
GSMH
Yllar
40
1987 1989
1991
1993
1995
1997
1999 2001
ekilden de grlecei gibi inceleme dneminde tketim harcamalar ile GSMH

arasnda yakn bir iliki vardr. Yani GSMH artarken tketim harcamalar da artmakta, azalrken azalmaktadr.
Kesit Veri Grafikleri

ktisatlarn nispi ilikileri elde etmekte kullandklar grsel aralardan birisi de
kesit veri grafikleridir. ubuk (bar) grafii ad verilen kesit verisi grafii zamann
herhangi bir annda, rnein 2002 ylnda, hanehalk, firmalar ve lkeler gibi farkl ekonomik birimlere ait deerleri gsterir. rnein Ekonomik birlii ve Kalkn-
27
EK
ma rgt (OECD) yesi lkelerde 2002 yl enflasyon oranlarn gstermek istediimizi varsayalm. Kesit veri (ubuk) grafii 2002 ylnda her ye lkede enflasyon orann gstermekle kalmaz ayn zamanda farkl lkelere ait enflasyon oranlarnn nispi olarak farkllklarn da ortaya koyar. ekil Ek-9da OECD yesi lkelerde 2002 yl enflasyon oranlar gsterilmektedir.
ekil Ek 9
Trkiye
svire
Almanya
Norve
talya
ek Cum
Kore
Japonya
ABD
Meksika
Kanada
-5
eilmi OECD
yesi lkelerde
Enflasyon
Oranlar
10
15
20
25
30
35
GRAFKLERN AVANTAJLARI VE TUZAKLARI

ncelikle uygun kullanlmalar durumunda grafiklerin bilgi elde etmede etkin bir
ara olduunu sylemek hi de yanl olmayacaktr. Bu balamda grafiklerin, zellikle tablo halinde bilgilere oranla, iki nemli avantajndan sz etmek mmkndr.
Bunlardan ilki, grafikler yardmyla iki deiken arasndaki ilikiyi grmek, tabloya oranla daha kolaydr. kincisi de, grafik ile ok sayda gzlemden oluan verileri etkin bir biimde temsil etmek mmkndr.
Bu avantajlarna ramen, grafikler gerekleri arptmak ve bazen de yanl bilgi vermek amalaryla da kullanlabilir. Bu nedenle grafiklerin kullanmnda ortaya kabilecek gizli tuzaklar iyi ayrt etmekte yarar vardr. Bu tuzaklardan ilki, grafii oluturan kiinin eksenlerin birimlerini deitirmelerinde gizlidir. Bu nedenle,
bir grafiksel ilikinin dikliinin artmas veya azalmas iki deiken arasndaki ilikinin gllnn gvenilir bir gstergesi olmayabilir. kincisi, deikenlerin uygun olarak llmemesidir (burada uygun olarak llmemesi ile kastedilen, yanl saylmas gibi bir olgu deildir). Bir lkenin nfusu, o lkede enflasyon oran
(bizim lkemizde olduu gibi), lkenin retiminin toplam deerinin ls olan
GSMH zaman ierisinde hep artmaktadr. rnein, lkemizde yksek oranl enflasyon nedeniyle, daha fazla otomobil, daha fazla gmlek retmesek bile GSMHmz
artmaktadr. te bu gibi durumlarda, bu deikenlerin zaman serisi grafiklerini
olutururken, bu deerleri fiyat artlarnn etkisinden arndrlm biimleri olan reel halleri ile kullanmak gerekir. Ayrca, baz deikenleri kii bana ifade edip (kii bana ifade ederken ilgili byklk lke nfusuna oranlanr), kii bana deerlerin zaman ierisindeki deiimlerini incelemek yararl olur. ncs ise, grafikte gsterilen ilikinin seilen zaman dilimine bal olmasdr. Bunu iin ise verilerin balama ve biti tarihlerinin hibir arptmaya yer vermeyecek biimde belirlenmesi gerekir.
28
EK
KTSAD MODELLERDE KULLANILAN K

DEKENL GRAFKLER
Bu kitapta ve okuyacanz dier iktisat kitaplarnda greceiniz gibi, iktisatta kullanlan grafiklerin mutlaka gerek yaamdan elde edilen verilere dayanmas gerekmez. Aksine kullanlan grafikler, herhangi bir iktisadi modeldeki iktisadi deikenler arasndaki ilikiyi ifade etmek amacyla izilirler. Bu amala oluturulan grafikler deikenler arasnda ya pozitif veya negatif ilikiler, ya iliki sz konusu olmamakta ya da iliki ya bir maksimuma veya minimuma sahip olmaktadr.
ki Deikenli Grafiklerde Pozitif veya Negatif ilikiler

ktisadi ilikiler doalar gerei ya pozitif (direk veya doru ynl) ya da negatiftir (ters ynl). ki deiken (tketim ve gelir gibi) ayn ynde deiiyorsa, yani bir
deikenin (tketim) deerindeki art, bir baka deikenin (gelir) deerindeki artla ilikili ise, o iki deiken arasnda pozitif (direk veya doru ynl) iliki vardr (ekil Ek-3 de olduu gibi). te yandan, iki deiken (maln kendi fiyat ile talep edilen miktar - ekil Ek-4de olduu gibi) farkl ynde deiiyorsa, yani bir deikenin deerindeki art (talep edilen miktardaki art), bir baka deikenin deerindeki azalmayla (maln fiyatndaki azalmayla) ilikiliyse, o iki deiken arasnda negatif (ters ynl) iliki vardr.
ki Deikenli Grafiklerde likisiz Deikenler

imdiye kadar yaptmz aklamalarda deikenler ya doru yada ters ynl ilikili idi. Oysa deikenler, birbirinden bamsz da olabilir. Eer, deikenlerden
biri deiirken, dieri deimeyip sabit kalyorsa bu durum sz konusu olur. ekil
Ek-10da bu tr ilikiler yer almaktadr.
ekil Ek 10
Y
Y
ki Deiken Arasnda
Bamszl Gsteren
Grafikler
ekil Ek-10un a blmnde, X deikeni artka, Y deikeni deimemekte,

ayn kalmaktadr. Aka grld gibi X ve Y birbirinden bamszdr. eklin b
blmnde ise, Y deitike, X sabit kalmaktadr.
ki Deikenli Grafiklerde Bir Maksimum veya Minimuma

Sahip likiler
Kitabnzn sonraki nitelerinde (nite 6 ve 7) ilk rneklerini greceiniz gibi, iktisadi modellerde ele alnan birok iliki yaps gerei bir maksimum veya minimuma sahip olmaktadr. rnein, ekil Ek-11 de yer alan retim miktar ile firmann ortalama maliyetleri arasndaki ilikiyi ifade eden ortalama maliyet (AC) erisi, belli bir retim dzeyine kadar azalmakta ve minimuma ulatktan sonra artmaya balamaktadr.
29
EK
ekil Ek 11
AC (Ortalama Maliyet)
Minimuma Sahip liki

AC
Q (retim Miktar)
Buna karlk, ekil Ek-12de yer alan igc ile igcnn ortalama fiziki rn
(APP) arasndaki ilikiyi ifade eden ortalama fiziki rn (APP) erisi belli ii saysna kadar artmakta ve bir maksimum yaptktan sonra azalmaya balamaktadr.
ekil Ek 12
APP (Ortalama Fiziki rn)
Maksimuma Sahip liki
APP
Q (gc Miktar)
0
EMN TANIMI VE HESAPLANMASI

imdiye kadar yaptmz aklamalardan anlalaca gibi, grafikler ya doru biiminde ya da eri eklinde olmaktadr. Grafikte gsterilen bu eri ya da dorularn
en nemli zellii eimleridir. ster doru, isterse eri olsun, eim bize ilikinin yaps hakknda nemli niceliksel bilgi verir. Eim, deikenlerin birindeki bir birimlik deimeye karlk, dier deikenin ne kadar deieceini gsterir. Eim, dikey eksende yer alan deikendeki deiimin, yatay eksende yer alan deikendeki deiime orandr. Daha ncede olduu gibi, Y dikey eksende, X yatay eksende yer alrsa eim,
Eim = DY = Y2 - Y1
DX X2 - X1
olur.Yukardaki eitlikte yer alan, D ilgili deikendeki mutlak deiimi gsterir.

Bu ekilde eimi tanmladktan sonra imdi srasyla bir dorunun ve erinin eimi nasl hesaplanr bunlar aklamaya alalm.
Bir Dorunun Eimi

ekil Ek-13de drt farkl doru yer almaktadr. imdi her dorunun eimini nasl
hesapladmz gsterelim.
30
EK
ekil Ek 13
Eimin
Hesaplanmas
50
50
A
40
40
D
30
30
C
20
20
B
D
10
10
A
10
20
30
40
50
10
15
20
25
20
30
40
50
50
50
40
40
30
20
20
10
10
30
A
0
0
10
20
30
40
50
X
10
ekil Ek-13den de grld gibi, ilk ekil negatif bir dorusal ilikiyi gstermektedir. ekil zerinde A noktasndan B noktasna hareket edildiinde Ydeki deiim -10 dur (30 - 40). Buna karlk X deki deiim +10dur (20 - 10). Dolaysyla dorunun eimi -1e eit olacaktr. Burada doru zerindeki herhangi bir noktadan dierine eim hesapladnzda bulacanz eim deeri ayn olacaktr. nk
bir dorunun eimi sabittir. kinci ekilde yine A noktasndan B noktasna hareket
edildiinde eim 2ye eit olacaktr. nk bu durumda Ydeki deiim 10 ve Xdeki deiim 5 olmaktadr. nc ekilde ise eim sfra eittir. nk X deitike
Y deimemekte, sabit kalmaktadr. rnein, A noktasndan B noktasna hareket
sz konusu olduunda, Ydeki deiim 0, Xdeki deiim ise 10 olmaktadr ve
O/10=0 olacaktr. Son ekilde ise eim sonsuza eittir. nk bu durumda Xdeki
deiim sfra eit olmaktadr.Ydeki deiim ne olursa olsun, onun sfra oran sonsuz olacaktr.
Btn bu dorular yannda iktisatlar bazen 45lik doru da kullanmaktadrlar. Bu doru iki ekseni iki eit paraya bler. Bu dorunun en nemli zellii,
doru zerindeki herhangi bir noktann, hem dikey hem de yatay eksene eit
uzaklkta olmasdr. ekil Ek-14te A noktas, 40 birim Y ve 40 birim X deerlerini
gstermektedir.
31
EK
ekil Ek 14
Y
45lik Doru
40
45
X
40
Bir Erinin Eimi

Bir dorunun aksine, bir erinin eimi sabit deildir ve eri zerindeki bir noktadan dierine deiir. Bir erinin eiminin hesaplanmas iki aamada gerekleir.
nce, eriye belli bir noktada teet olan bir doru izilir. Daha sonra, bu teet
doru zerinde iki nokta belirlenir ve eim hesaplanr. imdi bu sylediklerimizi
ekil Ek-15 yardmyla gsterelim.
ekil Ek 15
Y
Bir Erinin Eimi
30
A
10
20
B
30
0
10
40
ekil Ek-15de A noktasnda erinin eimini bulmak iin, eriye bu noktada teet olan dorunun eimini bulmamz yeterli olur. Bunun iin B ve C noktalar arasnda teetin eimi,
Eim = DY = 30 - 10 = + 0.67
DX 40 - 10
olacaktr.
ekil Ek-16da ise drt farkl eri ve bunlarn eimleri ile ilgili bilgiler yer
almaktadr.
K DEKENL GRAFKLER NCELENRKEN DKKAT

EDLMES GEREKEN HUSUSLAR
Grafiklerin oluturulmas kadar grafiklerde yer alan bilgilerin doru bir biimde alglanmas ve aktarlmas da nemlidir. Bunun iin bir grafikle karlald zaman
aadaki konularda zen gsterilmesinde yarar vardr. Bunlar:
32
Yapmanz gereken ilk i hemen eksenlerde yer alan deikenlere bakmaktr. Ayrca grafikte gsterilen ilikinin negatif mi, yoksa pozitif mi ve dorusal veya dorusal olmayan bir iliki olup olmadn anlamaya alnz.
Grafikte gsterilen ilikideki nedenselliin ynn anlamaya alnz. Yani, X
mi Yye, Y mi Xe neden olmakta veya hem X, Yye hem de Y, Xe mi neden
olmaktadr? Bunun dnda X ile Y arasnda bir nedensel iliki yok mudur? Bu
hususlarn grafikten anlalmas analizi kavramanz kolaylatracaktr.
Grafikteki eri veya dorunun eimi hakknda dnce sahibi olmaya alnz ve zellikle eimin iktisadi anlamn yorumlamaya alnz.
Grafiin ne ifade ettiini szcklerle ifade ediniz.
Daha ncede belirttiimiz gibi, iki deikenli grafikler, dier eyler sabittir
varsaym ile izilmekte idi. Grafikte gsterilen eri veya doruda bir deimeye (kaymaya) yol aacak baka deikenler biliyor musunuz? Belirlemeye
alnz.
ekil Ek 16
Erilerin
Eimleri
Negatif Eim
Pozitif Eim
0
X
Maksimum
noktada eim
sfr
Y
Negatif
Eim
Pozitif
Eim
Pozitif
Eim
Negatif
Eim
0
X
Minimum
noktada eim
sfr

İktisada Giriş Unite01

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

İktisada Giriş Unite01

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

TC.

ANADOLU NVERSTES YAYINI NO: 1472

Bu kitabn basm, yaym ve sat haklar Anadolu niversitesine aittir.

UZAKTAN RETM TASARIM BRM

ktisadn Tanm ve Temel Kavramlar .................................

KTSADIN TANIMI ......................................................................................

Ktlk, Tercih ve Fayda ............................................................ 33

Arz ve Talep ............................................................................ 59

Talep Erisi Boyunca Hareketlenme ...........................................................

Arz-Talep Uygulamalar ......................................................... 113

TKETC VE RETC RANTI .....................................................................

retim ve Maliyetler ............................................................... 139

Tam Rekabet Piyasas ............................................................. 165

Eksik Rekabet Piyasalar ......................................................... 189

Tekelci Fiyatlar ve retim Miktar ...............................................................

Faktr Piyasalar ve Faktr Gelirleri .................................... 211

Kamusal Mallar ve Dsallklar ............................................... 229

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 246

Mikro ktisattan Makro ktisata Gei ...................................... 247

Milli Gelir Muhasebesi ............................................................. 261

Milli Haslann Belirlenmesi .................................................... 279

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 299

Makro Ekonomik Denge ........................................................ 301

Maliye Politikas ve Toplam Harcamalar.............................. 331

Para ve Bankaclk.................................................................... 357

Bir Bankann Bilanosu.................................................................................

Para Teorisi ve Politikas ........................................................ 381

Toplam Talep-Toplam Arz Analizi ve Enflasyon ................ 405

Yaamn inden ...........................................................................................

Uluslararas Ticaret ve Finansman ........................................ 431

Ekonomik Byme ve Kalknma ........................................... 455

Yararlanlan Kaynaklar........................................................ 483

endi kendine renme

Toplam Talep Toplam Arz

niteyi almaya balamadan nce

Yukardaki izgi film kahramanlarn tanmayannz yoktur herhalde. Ta Devri

Amalarmz blmnde sralanan

Balarken: nitede hangi konularn

Anahtar Kavramlar: nitede

Sra Sizde: lenen konular

Yana kma: Metin iinde yer

1. Fiyatlar ve retim miktar arasnda negatif bir iliki

4. 17 Austos 1999 depremi sonrasnda Trkiyede GSMH

Toplam talep kavramn renerek, toplam talep

a. Kamu harcamalarndaki art

a. Ekonomi toplam arz erisinin dik blgesinde

5. I. Reel sektr dengesi

Kendimizi Snayalm: nitede ilenen

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar

duu, rnein 1550 ylnda Avrupada 10 bin ton olan

tedir. Yaanan nc dalgada ise, 1730larda balayan fiyat

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar

dorua ulamtr. Bu dnemde tarmdaki fiyat artlarnn

maktadr. 1920lerde balayan ve Alman Hiperenflasyonu

Daha fazla bilgi iin Toplam Talep ve Toplam

gnmze kadar devam eden bir dnemdir. Bu dnem

zet: nitede ayrntl ilenen

tarndaki hzl artn da enflasyona ciddi katkda bulun-

Yaamn inden - Bavurabileceimiz Kaynaklar - Sra Sizde Yant Anahtar

Bavurabileceimiz Kaynaklar: nitelerde altnz konularla ilgili bavurabileceiniz dier kaynaklar bu

ierisindeki en yksek enflasyon, 1990l yllarn banda

ktisat tarihilerinin yapt aratrmalara gre, enflas-

yonun tarihi Milattan nceki dneme kadar uzanmakta