Gilles DELEUZE

KAPTALZM VE ZOFREN Gilles DELEUZE

Nedir bir toplumun bedeni zerinde olup biten? Flksler1, daima flksler, ve kii de bir flks kuprdr her zaman. Bir kii bir flks retimi iin bir k noktasdr daima, bir flks alm iin bir var noktasdr, herhangi bir trden bir flks; ya da birok flks iin bir kesme, bir engellemedir. Bir kiinin salar varsa, bu salar bir ok aama geirebilir: bir gen kzn sa ekli evli bir kadnnkine benzemez, dul bir kadnn sa tarama ekline benzemez: tam bir sa ekli kodu vardr. Kii, bu salar tad ekliyle, kendisini geen ve kendi durumunu aan sa flkslerine gre kendisini tipik olarak bir engel eklinde gsterir, ve bu sa flklerinin kendileri de kodlanmlardr, ok farkl kodlara gre: dul kadnn kodu, gen kzn kodu, evli kadnn kodu, vs.
1

Ak, akm, ak, akma. (ev.) 1

KAPTALZM VE ZOFREN

Kodlamann ve territoryalletirmenin1 temel ara olarak flksleri her zaman kendisiyle kodlamak olan temel sorunu budur finalde: kiileri damgalamak, iaretlemek, (nk kiiler flksleri engellemekte ve kesmektedirler, flkslerin kesme noktalarnda yer almaktadrlar). Fakat, kiileri damgalamaktan ok kiileri damgalamak grnrdeki yntemdir-, kodlamann daha derin bir fonksiyonu vardr, yani: bir toplum sadece bir eyden korkar: tufandan; bireylerin eksik olmasndan korkmaz, yokluktan, ktlktan korkmaz. Onun zerinden, onun sosyal bedeni zerinden bireyler akar, ama biz bunu bilmeyiz, kod, kural olmayan ve hatta o topluma gre kodlanamaz gibi grnen bireyler akar. Akp o toplumu bir tr deterritoryalletirmeye2 srkleyecek olan, toplumun zerine yerletii topra datacak olan birey: bu bir felakettir o halde. Yklan, yok olup giden bireyle karlayoruz ama bunun ne olduunu bilmiyoruz, hibir koda uymuyor, kodlarn altndan kap gidiyor; ve bu, uzun zamandan beridir, her zaman kod-benzeleri bulduuna inanan kapitalizm iin de dorudur bu adan, buradaki, kapitalizmdeki nl telafi gc dediimiz eydir kapatmak, telafi etmek dendiinde kastedilen udur: bir eyin kapitalizmden kayor grnd, bu kod-benzerlerinin altndan geip gidiyor gibi grnd her seferde, kapitalizm tm bunlar tekrar damgalar, stelik bir aksiyom ekler ve mekanizma yeniden hareket etmeye balar; 19. yzyldaki kapitalizmi dnn: bir flks merkezinin ortaya ktn grr kapitalizm, bu tam tabiriyle bir iiler flksdr, proletarya flksdr: peki, nedir byle ortaya kan ey, byle korkutucu bir ekilde akp giden ve dnyamz srkleyen, nereye gidiyoruz? 19. yzyln dnrlerinin, zellikle fransz tarih ekolnn ilgin bir tepkisi olmutur: 19.
1 2

Yerliyurtlulatrma, yer edindirme, alan kazandrma. (ev.) Yersizyurtsuzlatrma, alanszlatrma, yerinden etme. (ev.) 2

Gilles DELEUZE

yzyl ilk kez snf terimleriyle dnlr, teorik snf kavramn icat eden ve bunu ak bir ekilde kapitalist kodun temel bir paras olarak ortaya karan onlardr yani: kapitalizmin meruiyeti urdan gelir: aristokrasiye kar bir snf olarak burjuvazinin zaferi. Saint Simon, A. Thierry ve E. Quinetde ortaya kan sistem, radikal bir biimde burjuvazinin snf olarak alglanmasdr, ve bunlar btn bir tarihi bir snflar savam olarak yorumlarlar. Tarihin bir snflar savam olarak alglanmasn kefeden Marx deildir, 19. yzyln burjuva tarih ekoldr: 1789, evet, bu bir snf savadr, toplumsal yapnn mevcut yzeyinde tanmadklar u tuhaf flksn ortaya ktn grdklerinde kr olmulardr adeta: proletarya flks. Bunun bir snf olduu dncesi mmkn deildir, bir snf deildir bu o anda: kapitalizmin proletaryann bir snf olduunu artk inkar edemedii gn, kapitalizmin kendi kafasnda tm bunlar yeniden kodlama ann bulduu ana rastlar. Kapitalizmin telafi etme gc dediimiz ey nedir? Aksiyomatik bir tr dizge barndrd anlamna gelmektedir bu, ve tanmad yeni bir eyi bnyesinde bulundurduunda, herbir aksiyomatik dizge iin olduu gibi, bu, doymak bilmez snrlar olan aksiyomatik bir dizgedir: kapitalizm yeniden ileyii salamak iin art bir aksiyom eklemeye hazrdr her zaman. Kapitalizm 19. yzyldaki ii mcadelelerinin etkisiyle ve devrimin etkisiyle proletaryann bir snf olduunu artk yadsyamad zaman, sonunda bir tr snf ift kutupluluunu tand zaman, bu an son derece belirsiz, anlalmas g bir an olur, zira bu devrimci mcadele ierisinde nemli bir andr, ancak bu kapitalist telafi iin de temel bir andr: ite sana bir
3

KAPTALZM VE ZOFREN

aksiyom daha, ii snf iin ve onu temsil eden sendikal g iin aksiyomlar yaratyorum sana, ama kapitalist mekanizma, kapitalist makina yeniden harekete geiyor gcrdaya gcrdaya, gedii doldurdu bu makina. Bir dier ifadeyle, bir toplumun btn yaplar iin zn olutururlar: kodlayamayaca ve bir yer veremeyecei flkslerin kendisinin zerinden, kendi bedeninin zerinden akp gitmesine engel olmak. Bireylerin eksik olmas, yokluk, ktlk, bir toplum bunu kodlayabilir, toplumun kodlayamayaca ey, bu eyin ortaya kt andr, ya da kendi kendine: u herifler de kim yle orda! dedii andr. O zaman, ilk anda, zor aygt harekete geer, eer bu kodlanamazsa, yok edilmeye allacaktr. kinci bir anda, iyi kt bir ekilde yeniden kodlamaya olanak verecek olan yeni aksiyomlar bulmaya allr. Sosyal bir yap u ekilde tanmlanr elbette ki: srekli olarak, ard ardna gelen eyler, flksler stten akar, bir kutuptan dierine akar, ve bunlar devaml olarak kodlanmtr, ama kodlardan kaan flksler vardr, ve tehlikeli flkslere yer amak amacyla, tm bunu telafi etmek iin, aksiyomlatrmak iin, kodu yeniden biraz elden geirmek iin harcanan toplumsal aba vardr: aniden, koda uymayan gen insanlar kar: nceden ngrlmemi olan bir sa flks edinmeye balarlar, ne yapacaz bu durumda? Bunu kodlanmaya alacaz, yeni bir aksiyom ekleyeceiz, telafi etmeye alacaz, yoksa ierde kodlanmamakta direnmeye devam eden bireyler olacak, peki o zaman ne olacak? Bir baka deyile, toplumun temel hareketidir bu: flksleri kodlamak ve ona gre kendisini kodlanamaz olarak sunan eylere dman gibi davranmak, nk bir kez daha
4

Gilles DELEUZE

btn bir dnyay, o toplumun btn yapsn sz konusu yapmaktadr bu. Her toplum iin ayn eyi syleyeceim, bizimkisi dnda belki de, yani kapitalizm, az nce kapitalizmden -tm dier topluluklar gibi- flksleri kodluyormu ve baka sorunu yokmu gibi sz etmeme ramen, ama belki de fazla hzl gidiyordum. Kapitalizmin sosyal oluum gibi temel bir paradoksu vardr: eer tm dier sosyal oluumlarn korkusunun deifre edilmi flksler olduu doru ise, kapitalizmin kendisi de inanlmaz birey zerine kurulmutur tarihsel olarak, yani: dier topluluklarn btn korkusunu, terrn yaratan da budur: deifre edilmi flkslerin varl ve gereklii ve kapitalizmin bundan kendi iini yapmas. Eer bu doru olsayd, bu, kapitalizmin ok kesin bir anlamda her toplumun evrensel formu oluunu aklard: negatif bir anlamda, kapitalizm tm toplumlarn her eyden ok korktuklar ey olurdu, ve yle sanyoruz ki tarihsel olarak kapitalizm ... her sosyal oluumun srekli bandan savmaya, kanmaya alt eydir bir bakma, neden? nk tm dier sosyal oluumlarn ykm demekti bu. Ve kapitalizmin paradoksu, sosyal bir oluumun tm dier oluumlarn negatifi olan eyin temeli zerinden olumu olmasdr. Bu demektir ki kapitalizm, her trden kodu zlm flksler arasnda bir birlemeyle, bir karlamayla meydana gelebildi sadece. Tm sosyal oluumlarn en ok korktuu ey, tm dierlerini yutacak olan bir sosyal oluumun temeliydi: tm oluumlarn negatifi olan ey bizim oluumumuzun da pozitiflii haline gelmi olsun, korkun birey bu.

KAPTALZM VE ZOFREN

Kapitalizm deifre edilmi flkslerin birlemesi zerine hangi ynde kuruldu: her trden dekodaj1 srecinin sonunda, feodalitenin sona ermesiyle meydana gelmi olaanst arpmalar, olaanst karlamalar gerekiyordu. Bu her trden dekodajlar, byk zel mlkiyetlerin oluumu ekli altnda toprak flkslerinin dekodajna, ticari varlklarn gelimesi ekli altnda parasal flkslerin dekodajna ve istimlak ekli altnda, serflerin ve kk kyllerin toprakszlatrlmalar ekli altnda bir iiler flksnn dekodajna dayanyordu. Fakat bu yetmiyor, zira eer Roma rneini alrsak, kmekte olan Romadaki dekodaj tam grnyor: byk zel mlkiyetler ekli altnda mlk flkslerinin dekodaj, byk zel mal varlklar ekli altnda parasal flkslerin dekodaj, kentsel alt-proletaryann oluumuyla iilerin dekodaj: hereyi bulabilirsiniz burada, hemen hemen her eyi. Kapitalizmin unsurlar burada bir arada bulunuyorlar, yalnz arpma, karlama yoktur. Sermayenin ya da parann deifre edilmi flksleriyle iilerin deifre edilmi flkslerinin karlamasnn gerekleebilmesi iin, domakta olan sermaye flks ile yerini yitirmi olan el emei flks arasndaki karlamann, szcn tam anlamyla deifre edilmi para flks ile toprandan edilmi iiler flks arasndaki karlamann gerekleebilmesi iin ne gerekiyordu? Gerekte, parann para sermaye haline gelmek iin deifre olma ekli ile iinin sadece kendi i gcnn sahibi haline gelmek iin topraktan koparlma ekli: bunlar birbirinden tamamen bamsz iki sretirler, ikisinin arasnda bir karlama, bir arpma olmas gerekiyor. Aslnda, ticari sermayenin ve banka sermayesinin embriyo formlar boyunca -alma flks, sadece alma
1

Kod zmleme, deifre etme. (ev.) 6

Gilles DELEUZE

gcnn zgr sahibi- gerekleen sermayeyi oluturmak iin parann deifre olma sreci ap ayr bir izgi boyunca gerekleir, bu feodalitenin sonunda iinin toprakszlatrlmas izgisidir, ve bir karlama olmayabilir pekala. Deifre edilmi ve yerinden edilmi flkslerin birlemesi, kapitalizmin temeli budur. Kapitalizm nceden varolan tm sosyal territoriyalitelerin ve kodlarn iflas zerine kurulmutur. Eer bunu kabul edersek, neyi gsterir bu: kapitalist mekanizmay, tam bir samalk, lgnlk bu. Deifre edilmi ve yerinden edilmi flksler temelinde ileyen sosyal bir mekanizma; bir kez daha, topluluklarn bununla ilgili bir fikirlerinin olmamas deildir bunun nedeni; panik eklinde sahiplerdi bunun dncesine, sz konusu olan bunu engellemekti bu, o ana kadar bilinen btn sosyal kodlarn alt st olmas, kmesiydi-, peki, nceden varolan btn topluluklarn negatifi zerine kurulan bir topluluk, byle birey nasl ileyebilir? z btn flksleri deifre etmek ve yerinden etmek olan bir topluluk: retim flks, tketim flks, nasl ileyebilir bu, hangi ekilde: belki de kapitalizmin ilemek iin, almak iin kodlamadan baka yntemleri vardr, belki de bu tamamen farkldr. imdiye kadar yapmaya altm ey, KAPTALZM-ZOFREN ilikisi sorununu belli bir dzeyde yeniden ortaya koymakt ve byle bir bantnn temeli kapitalizmle izofreni arasndaki ortak bireyde bulunur: bunlarn tamamiyle ortak olarak sahip olduklar ey -ki bu belki de asla gereklemeyecek olan, somut bir grnts olmayan bir ortaklktr- yine soyut olan bir ilkenin ortakldr, yani her ikisi de deifre edilmi ve territoriyal zellii ortadan kaldrlm flksleri geirmeye, iletmeye, tutmaya ve bir noktada toplamaya devam eder.
7

KAPTALZM VE ZOFREN

Bunlardaki derin benzerlik budur, ama kapitalizm bizleri yaam tarz dzeyinde izofren hale getirmez, ekonomik sre dzeyinde izofren yapar bizleri: tm bunlar sadece bir ba sistemiyle yrr, szcmz syleyelim o halde, bu szcn kodlarla gerek bir yap farkll ierdiini kabul etmek artyla. Aksiyomatik bir dizge gibi, deifre edilmi flkslerin aksiyomatik bir dizgesi gibi ileyen ey kapitalizmdir. Tm dier sosyal oluumlar flkslerin kodlanmas ve territoryal hale getirilmesi temeli zerinde ilemilerdir, ve bu ekilde deifre edilmi ya da bu ekilde territoryal zellikleri ortadan kaldrlm flkslerin aksiyomatik bir dizgesini oluturan kapitalist mekanizma ile dier sosyal oluumlar arasnda, kapitalizmi dier topluluklarn negatifi yapan bir yap farkll vardr gerekten. Oysa izofren, kendi tarzyla, kendine zg sendeleyen yryyle, ayn eyi yapyor. Ve bir anlamda kapitalistten daha kapitalisttir, prolodan1 daha prolodur: flksleri deifre eder, territoryal zelliklerini ortadan kaldrr, ve o zaman, kapitalizmin ve izofrenin yapsal zdelik tr olumu olur. izofreni kapitalist oluumun negatifidir. Bir anlamda izofreni daha da ileri gider, kapitalizm deifre edilmi flksler ba zerinden iliyordu, bir artla, yle ki, para flkslerini, alma flkslerini, vs.yi srekli olarak deifre ederken onlar iine alyor, yeni bir mekanizma tipi oluturuyordu, ayn anda, daha sonra deil, bu mekanizma bir kodlama mekanizma deildi, aksiyomatik bir mekanizmayd. Bu ekilde kapitalizm tutarl bir sistem kurabiliyordu sonunda, deifre edilmi flkslerin aksiyomatik dizgesinin ve
1

Proleter (?) (ev.) 8

Gilles DELEUZE

flkslerin kodlanmasnn hangi noktada derin bir ekilde ayrldklarn sylememiz kouluyla. Oysa izofren bundan fazlasn yapyor, aksiyomlatrlmasna da izin vermiyor artk, kodlanmasna izin vermekten ziyade -yer, alan falan da yok-, territoryalletirilmesine izin vermekten ziyade, deifre edilmi flkslerle hep daha ileri gidiyor, gerektiinde flksler olmadan da. Hangi iliki zerinden birlikteler bunlar? Sorun burada balyor. Kapitalizm-izofreni ilikisini daha yakndan incelemek gerekiyor, una ok dikkat ederek: bu doru mu ve hangi anlamda doru, kapitalizmi deifre edilmi flksler temelinde, territoryal zelliklerinden arndrlm flksler temelinde ileyen bir mekanizma, bir makina olarak tanmlayabilir miyiz? Hangi anlamda tm sosyal oluumlarn negatifidir, ve yine buradan karak, izofreni hangi anlamda kapitalizmin negatifidir, dekodajda ve territoryalliin ortadan kaldrlmasnda daha da ileri gittii doru mu, ve nereye kadar gidiyor, nereye srklyor bu? Yeni bir dnyaya doru mu, hibir yere mi, ya da tufana doru mu? Eer psikanaliz problemleriyle balamaya alyorsam, hangi ynde ve ne ekilde bu bir balang sadece-, yle sanyorum ki, sosyal yap olarak kapitalizm ile sre olarak izofreni arasnda ortak bireyler var. izofrenin kapitalizmin negatifi olarak meydana geldiini gsteren ortak bireyler (kapitalizmin kendisi de geriye kalan hereyin negatifi), ve bu iliki, bunu u ifadeleri dikkate alarak anlayabiliriz imdi: flkslerin kodlanmas, deifre edilmi ve territoryallii ortadan kaldrlm flksler, deifre edilmi flklserin aksiyomatik dizgesi, vs.
9

KAPTALZM VE ZOFREN

Psikanalitik ve psikiyatrik problemin bizleri hangi noktada megul etmeye devam ettiini bulmak kalyor geriye. Marxn metnini yeniden okumak gerekiyor: birinci kitapta: art-deerin retimi, son kitapta eilimde gerileme zerine olan blm, ve nihayet Gruendisse de otomasyon zerine olan blm. Richard Zrehen: Kapitalizm ile izofreni arasndaki benzerlikle ilgili olarak sylediklerini anlamadm, kapitalizmin dier topluluklarn negatifi olduunu ve izofrenin kapitalizmin negatifi olduunu sylediinde, ben, izofren kapitalizm iin neyse kapitalizm de dier topluluklar iin odur diye anlardm, tersine, bu kartl kurmayacan dnrdm. u kartl dnebilirdim: kapitalizm / dier topluluklar ve izofreni / baka birey, ifadeli bir benzerlik yerine, bundan drt ifadeli bir benzerlik karmay dnrdm. Cyril: Richard, kapitalizm /[ve] dier topluluklar ile izofrenler ve rnein nevrozlar arasndaki kartlk demek istiyor. Deleuze: Haaa, evet, evet, evet. Flksleri Ekonomi Politikte tanmlayacaz, bunun imdiki ekonomistler iin nemi beni hakl karyor. imdi, flks bir toplulukta bir kutuptan dierine akan ve bir kiiyle geen bireydir, sadece kiiler engelleyici, tutucu olduklar lde. /Adamn tuhaf bir aksanla araya girii. Deleuze: Bir rnek alalm, bana diyorsunuz ki bir toplumda deifre etme bitmez, bu kesin deil: bir topluluun
10

Gilles DELEUZE

sona erdii noktaya gelince, bir topluluun lmne gelince, bir toplulukta iki ey olduuna inanyorum: birlikte varolan iki an vardr her zaman: her lm, belli bir ekilde, ierden gelir byk Thanatos prensibidir bu-, ve her lm dardan gelir; demek istediim, her toplulukta bir i tehdit vardr, bu tehdit deifre olan flksler tehlikesiyle kendisini gsterdii iin, bunda hemfikiriz. Hibir zaman flks yoktur ilkin, sonra ste kan bir kod olur. Bu ikisi ayn anda varolurlar. Peki sorun ne, eer Levi-Straussun evlilik zerine olan oktan eskimi almalarn yeniden ele almam gerekirse: bize yle diyor: bir toplumda temel nokta dolamdr, ve dei-tokutur. Evlilik, evlenme, bu dei tokutur, ve nemli olan bunun dolam halinde olmas ve dei toku edilmesidir. Bir kadnlar flks vardr o halde bireyi flks katsayya ykseltmek sosyal bir ilemdir gibi geliyor bana, sosyal flks ilemi; toplum dzeyinde kadn yoktur, bir koda gnderme yapan, ya, klan, kabile gibi eylerin koduna gnderme yapan bir kadnlar flks vardr, ama hibir zaman bir kadnlar flks olmaz, ve ikinci olarak da bir kod: kod ve flks kesinlikle kar karya olumulardr. lkel denen bir toplumda evlilik dzeyindeki sorun nedir o halde: yle ki, kadn flkslerine gre, kod gereince, gemek durumunda olan bireyler vardr. Ama bir tr sistem oluturmaktr, bu hi de Levi-Straussun salk verdii gibi deildir, mantksal bir kombinatuvar deildir hi de, fakat territoryaliteleri olan fiziksel bir sistemdir: bireyler giriyor, bireyler kyor, o halde ok iyi gryoruz ki, fiziksel evlilik sisteminyle ilikiye sokulduklarnda, kadnlar kendilerini bir flks biiminde gsterirler, bu flksle ilgili olarak, sosyal kod/kural unu demektedir: byle bir flkse gre, flksten bireyler gemeli, yani kmal; ve bireyler de gememeli, ve nc olarak da her trden kodun temel ifadesini oluturacaktr bu-, bireyler gemeyi salamal ya da engellemeli, bloke etmeli tersine: rnein, anasoylu sistemlerde,
11

KAPTALZM VE ZOFREN

herkes ayn anneden olan amcann nemini bilir, neden? Kadnlar flksnde geen ey msadeli ve hatta zorunlu evliliktir. Bir izofren, byle bir toplulukta, yoktur byle birey, bu tam olarak bize ait olan bireydir, oradaysa baka eydir bu. Orada farkldr bu: P. Clastresn inceledii ok gzel bir olay var; bilmeyen bir tip var, kiminle evlenmesi gerektiini bilmiyor, ok uzak bir yerdeki bycy grmek iin deterritoriyalizasyon yolculuunu dener. Ad Leach olan byk bir ngiliz etnolog var, btn tezi undan ibaret: Levi-Straussun dedii gibi olmuyor bu asla, Levi-Straussun sistemine inanmyor: kimse kiminle evleneceini bilemez; Leach temel bir keif yapmaktadr, yerel gruplar dedii ey yani, soy zinciri gruplarndan ayryor bunu. Yerel gruplar, evlilikleri, evlenmeleri dzenleyen kk gruplardrlar, ve bunlar soy zincirlerinden karmazlar: evlenme, birleme politik verilere cevap veren bir tr stratejidir. Yerel gruplar, harfi harfine, her kast iin geen eyleri, geemeyecek olan eyleri, engellenmesi, bloke edilmesi gereken eyi ve kna izin verilen eyi belirleyen bir gruptur (sapkn eilimli, kodlama uzman). Anasoylu bir sistemde engellenen ey nedir? Her sistemde engellenen ey, ensesti yasaklayan kurallarn dahiline giren eydir. Burada, kadnlar flksnde bireyler bloke edilir; yani kimi kiiler dier falanca kiilere gre evlenilebilir kadnlar flksnden elenirler. Buna karn, geen [geerli] eyin ilk msadeli ensestler olduunu syleyebiliriz: tercihli evlilik eklindeki ilk yasal ensestler; fakat herkes bilir ki ilk msadeli ensestler asla hayata geirilemezler gerekte, bu da engellenen eye fazlasyla yakndr yine. Gryorsunuz ki flks burada durmutur, kesintiye uramtr, flkste bireyler bloke edilmitir, bireyler gemektedir, ve burada evlilikleri dzenleyen, ekip eviren, bloke eden ya da geer hale getiren byk sapknlar vardr. Ayn anneden olan amcann
12

Gilles DELEUZE

hikayesinde, yenge yasaklanm ensestin imgesi olarak bloke edilmitir, akadan akraba eklinde, yeenin yengesiyle elenceli bir ilikisi vardr, amcasyla ise bir hrszlk ilikisi ierisindedir, ama hrszlk, hakszlk, hakaret, bunlar kodlanmlardr, Malinowskiye baknz. Soru: Bu yerel gruplarn sihirli gleri mi var? Deleuze: Ak bir ekilde politik bir gleri vardr, bycle bavururlar bazen, fakat bunlar byc gruplar deillerdir, bunlar bir kyn bir dier kye gre, ve bir klann bir dier klana gre stratejisini belirleyen politik gruplardr. Her kod, bir flkse gre, o flksten bireyin geiinin engellenmesini ierir. Bloke edilecektir bireyler, ve bireylerin gemesine izin verilecektir: engelleyici olarak anahtar bir konuma sahip insanlar olacaktr, yani gemeyi engelleyen kii olarak, ya da tam tersine gemeyi salayan kii olarak, ve bunun ardndan bu ahslarn, koda gre, baz ykmllkleri olduunu farkettiimizde btn bir sistemin nasl yrdn daha iyi anlarz. Tm topluluklarda sorun flksleri kodlamak ve kama eiliminde olanlar yeniden kodlamak olmutur her zaman ilkel denen topluluklarda kodlar ne zaman kararszlk gsterir: temel olarak koloniletirme annda, kod orada kapitalizmin basksndan kat anda: kurall/kodlu bir toplulukta parann giriinin neyi gsterdiine baknz: btn flks devrelerini havaya uurur bu. Bu anlamda, temel olarak tip flks ortaya koyuyorlar: tketilecek retim flksleri, prestij flksleri, prestij nesneleri ve kadn flksleri. Para bunun ierisine girdiinde, felaket olur (Jaulinin etnosid olarak analiz ettii eye bakn: para, Oedipe kompleksi). Paray kurallarna balamaya alyorlar, bylelikle bir prestij eyasndan baka birey olamayacaktr bu, bu bir retim
13

KAPTALZM VE ZOFREN

ya da tketim eyas deildir, bu bir kadn deildir, fakat parayla birlikte, kabilenin yallara gre daha abuk anlayan genleri, tketim mallar devresini ele geirmek iin bundan yararlanrlar, geleneksel olarak kimi kabilelerde kadnlarn elinde olan tketim devresi. te gen adamlar parayla byle ele geirirler tketim devresini. Artk kodlanamayan parayla, dar bir erevede, parayla balarz ve parayla bitiririz. A-M-A, bunu kodlamann kesinlikle bir yolu yoktur artk, nk nitelikli flkslerin yerini, z A-M-A biiminde sonsuz bir yeniden\retim olan soyut bir nicelik flks almtr. Hibir kod sonsuz retimi kaldramaz. lkel denen topluluklarda artc olan ey borcun varolma eklidir, ama snrl bir blok halinde vardr, bor snrldr. Demek ki bu alamda flksler zamanlarn kamakla geirirler, bu kodlarn bantl olmalarn ve flksleri kodlamalarn engellemez: phesiz, her taraftan kamaktadr bu, kodlanmasna izin vermeyen ey ise, onu da syleyeceiz: bu ey bir delidir, kodlayacaz onu: ky delisi, kodun kodunu yapacaz. Kapitalizmin zgnl, onun artk hibir koda gvenmemesidir, kod kalntlar vardr, ama artk kimse buna inanmaz: artk hibir eye inanmyoruz: kapitalizmin retmesini bildii son kod faizm olmutur: ekonomik dzeyde bile, faist ekonomide pazarn ileyii dzeyinde bile yeniden kodlamak iin ve yeniden territoryalletirmek iin verilen bir abadr bu, burada, kapitalizmin kodu olarak ileyecek bir tr kodun yeniden yaratlmas iin ok byk bir aba gryoruz, harfi harfine, daha nce srd ekilde devam edebilirdi bu, kapitalizme gelince, sosyal alan bir btn olarak kk paralara ayracak bir kod yaratmaktan acizdir, nk sorunlar artk kod ifadeleriyle koymuyor kendi ortaya, sorunu bu ekilde
14

Gilles DELEUZE

deifre edilmi flkslerin bir mekanizmasn yaratmaktr, o halde ben sadece bu anlamda kapitalizmi bilinen tm dier sosyal oluumlar iin bir sosyal formasyon gibi farzediyorum. Pre-kapitalist oluumlara denk den bir flks kodajyla deifre edilmi aksiyomatik bir dizge arasnda yapsal bir farkllk olduunu syleyebilir miyiz yoksa bu sadece bir varyasyon mudur: radikal bir yapsal farkllk vardr! Kapitalizm hibir kod yaratamaz. Bir sisteme kar mcadelenin o sistemin karakterize edilme eklinden tamamen bamsz olduunu syleyemeyiz: sosyalizmin 19. yzylda kapitalizme kar olan mcadelesinin art-deer teorisinden -bu teori kapitalizmin karakteristiini gsterdii lde- bamsz olduunu dnmek ok zor. Kapitalizmin kodlar darda brakan ve deifre edilmi flkleri aksiyomatik bir dizge ierisinde tutarak ileyiini salayan ekonomik bir mekanizma olarak tanmlanabileceini farzedelim, kapitalist konumu izofrenik konuma yaklatrmamza zaten izin veriyor bu. Pratik bir etkisi olan analiz dzeyinde bile, parasal mekanizmalarn analizi dzeyinde (neo-kapitalist ekonomistler, izofreni bu), sadece teorinin deil fakat kapitalizmin parasal pratiinin, onun izoid karakterinin somut dzeyde nasl ilediini grdmzde bunun devrimci pratik iin tamamiyle farksz olduunu, nemsiz olduunu syleyebilir misiniz? Psikanaliz ve psikiyatri asndan yaptmz tm eyler dnp dolap neye varyordu? stek, ya da bilinalt, pek nemli deil: hayali ya da sembolik deil, mekanik sadece, ve istein mekanizmasnn alanna ulaamadnz srece, hayali olanda, yapsal veya sembolik olanda kaldnz srece, bilinaltnn zerinde gerek bir etki yaratamazsnz. Bunlar
15

KAPTALZM VE ZOFREN

btn mekanizmalar gibi kendilerini fonksiyonlaryla dorulayan mekanizmalardr. Dorulamalar: makinal ocuklar aklndan karamayan ressam Lindner: n planda ellerinde tuhaf kk bir makina tutan korkun kk ocuklar, bir tr kk uurtma, ve onun arkasnda, kamuya ait byk, teknik bir makina ve ocuun kk makinas byne balanm, arka planda. Bu benim geen yl yetim altbilin demeye altm ey, gerek altbilin, ana-babadan deil, byk, lgn makinalardan geen altbilin, zira bu makinalar byk sosyal mekanizmalarla verili bir iliki iindeler. kinci dorulama: Bir ngiliz, Niderland, Schreberin babasn tanyordu. Benim Feudun yazsnda kar ktm ey psikanalizin adamn en derinlikli karakterini, yani sosyo-tarihsel karakterini ezen gerek bir deirmenmi gibi gsterilmesiydi. Schreberi okuduumuzda, byk Moolu, Arleri, yahudileri vs., ve Freudu okuduumuzda, btn bunlarla ilgili bir tek kelime bulamazsnz, sanki bu bilinen bireymi gibi ve gizli kalan ierii bulup karmak gerekiyormu gibi -Oedipein ebedi ana-babasn. Btn politik ierii, politiko-seksel ve politiko-libidinal1 ierii, nk sonuta, Schreber baba kendini Alsas bir Fransz subayna kar savunan kk bir Alsasl kz gibi hayal ettiinde, politik libido var burada. Ayn anda hem cinsel hem politiktir bu, i ie gemi; rendiimize gre Schreber baba bir eitim sistemi bulduu iin ok nl biriymi: Schreber baheleri. Evrensel bir pedagoji sistemi yaratmt Schreber baba. izo-analiz psikanalizin tersini yapard herhalde, aslnda, ne zaman hasta Oedipele ya da kastrasyonla2 uzaktan yakndan ilgili birey anlatsa, muayene edilen izofren yeter derdi. Onun nemli grecei ey u: Schreber baba evrensel deerde bir pedagojik sistem kefediyor, onun kk ocuunu pek ilgilendirmiyor bu ama
1 2

Sevgesel. (ev.) Hadmlk karmaas. (ev.) 16

Gilles DELEUZE

dnya apnda: PAN gymnasticon. Eer ocuun delirinden1 baba pedagojisi sisteminin politiko-mondial boyutunu karrsak, artk hibirey anlayamayz. Baba yapsal bir fonksiyon deil politik bir sistem getiriyor: ben diyorum ki libido buradan geiyor, babadan ve anneden deil, politik sistemden: PAN gymnasticonda mekanizmalar vardr: mekanizmasz sistem yoktur, bir sistem gerektiinde yapsal bir mekanizmalar birliidir, yle ki mekanizmalara kadar gidebilmek iin sistemi amak gerekiyor. Peki nedir Schreberin mekanizmalar: bunlar SADKO-PARANOYAK mekanizmalardr, bir tr byk, lgn makinalar. Bunlar u anlamda sadiko-paranoyaktrlar ki, ocuklara, ve tercihen de kk kzlara tatbik edilirler. Bu mekanizmalarla ocuklar sakinleiyor, bu delirde evrensel pedagojik boyut ak bir ekilde kendini gstermektedir: olu ile ilgili bir delir deildir bu, daha iyi bir rkn oluumu ile ilgili olarak yaratt bir delirdir. Schreber baba olu zerinde etki gsteriyor, baba olarak deil fakat sosyal alandaki snrsz bir yatrmnn libidinal ncs olarak. Delirle ilgili bireylerin gemesini salamak iin babann burada olmas artk babalk fonksiyonuyla ilgili birey deildir, bu kesin, fakat baba burada, aile alan olmayan fakat politik ve tarihsel olan alana gre, bir iletim etkeni olarak hareket ediyor sadece, bir kez daha tarih adlar, baba ad deil, yok. Comtesse: sinekler sirkeyle yakalanmaz, makinayla da. Gille Deleuze: Schreber babann sisteminin dnya apnda bir geliimi olmutur (iyi tutum iin kemerler). Byk bir sosyal mekanizmayd bu, ve ayn zamanda sosyal mekanizmann iine serpitirilmi kk, lgn sadikoparanoyak mekanizmalarla doluydu. O halde, oulun delirindeki ey babadr elbette ki, peki ama ne olarak iin iine giriyor? Belli bir sosyal formasyon tipinin libidinal
1

Esriklik, taknlk, okunluk, sayklama. (ev.) 17

KAPTALZM VE ZOFREN

yatrmndaki iletim etkeni olarak araya giriyor. Buna karlk, psikanalizin dram, libidoyu ve onunla birlikte btn seksaliteyi aile mekanizmasna balamaya dayanan sonsuz evcilletirmedir, ve bunlar biimlendirmemiz bouna olurdu, hibireyi deitirmeyecektir bu, u dar erevede kalrdk biz: sembolik kastrasyon, ailevi biimleme ilevi, ebeveyn karakterler, ve bunun dnda kalan hereyi ezmeye devam ederdik. Blanchot: daryla yeni bir iliki tr diyor, oysa -ki bu kritik bir noktadr-, psikanaliz kendisinin ve daryla kendisinin analiz edilmesi iin gelen hastann btn ilikilerini ortadan kaldrma eilimindedir. Psikanaliz tek bana bizleri yeniden territoryalletirdiini iddia ediyor, territoryalite zerinde ya da en vasatndan, en bayasndan bir alan zerinde, Oedipe territoryalitesi, ya da en kts, bir divan, bir sedir zerinde. Burada psikanalizin ve kapitalizmin ilikisini ok iyi gryoruz: kapitalizmde flkslerin devaml olarak deifre edildikleri, territoryal zelliklerini yitirdikleri, yani kapitalizmin tpk para rettii gibi izofren rettii doruysa eer, btn kapitalist giriim yeniden yapay territoryaliteler icat etmekten ibarettir, insanlar orada kayt altnda tutmak iin, onlar kapal bir biimde yeniden balamak iin: herhangi birey icat ediyoruz: HLM[kiralk konut], ev, ve ardndan ailenin yeniden territoryalletirilmesi geliyor, aile, sosyal hcredir bu her eye ramen, o zaman, safadam ailede yeniden territoryal hale getireceiz (topluluk psikiyatrisi): btn territoryalitelerin su stnde yzd yerde insanlar yeniden territoryalletiririz, yapay, kalntsal, hayali yeniden territoryalletirmeyle balarz. Ve psikanaliz klasik psikanaliz- ailevi territoryalletirmeler gerekletirir, zellikle de delirde efektif olarak varolan hereyi, delirde agresif olan hereyi havaya uurarak, yani yle ki, delir bir politiko-sosyal yatrmlar sistemidir, herhangi bir trde deil ama: politiko-sosyal kararlara sarlan ey libidodur: Schreber annesiyle ak yaparken hi de hayal grmyor, kk bir
18

Gilles DELEUZE

Alsasl kz gibi bir Fransz subay tarafndan kendisine tecavz edilirken hayal gryor: Oedipeten ok daha derin bireylere bal bu, yani libidonun sosyal oluumlar yatrma dntrme ekli, istek yoluyla iki tr sosyal yatrm olayn ayrdetmek gerektii noktada: - n-bilinli trden olan, gerektiinde snflarla geen sosyal kar yatrmlar, - Ve bunun altnda, bunlarla uyumlu olmak zorunda olmayan, bilinsiz yatrmlar, libidinal istek yatrmlar. Geleneksel psikanaliz libidinal istek yatrmlarn aile geni ierisine hapsetti, ve strktralizm, Oedipein her taraftan lm lklar att anda Oedipi kurtarmak iin yaplan son giriimdir. izo-analizin grevi, ebeveynlerin bilinaltnda sadece engelleyici etken olarak hareket ettiini, bir istek flksleri sisteminde, istek mekanizmalar flks sisteminde iletim etkeni olarak hareket ettiini, ve nemli olann benim istek mekanizmalarmla olan bilinsiz ilikim olduunu bulmaktr. Nedir benim istek mekanizmalarm, ve bunlar zerinden bu istek mekanizmalarnn byk sosyal mekanizmalarla olan bilinsiz ilikisi, ki bularla... ve bu durumda, psikanalizi bizi yeniden territoryalletirme teebbsnde tutmann hibir mant yok. Leclairein son kitabndaki rnei alalm: artk yrmeyen bireyler var: psikanalizin tarihindeki en temel i, gnderge olarak ebeveynlerin odasndan analitik hcreye gemeye dayanan bir merkez deitirme olmutur, bir zaman oldu Oedipee inandk, sonra cezbetme, batan karma gereine, zaten fazla ileri gitmiyordu bu, nk btn bilinalt evcilletirilmiti, libidonun ana-baba-ben zerindeki ezicilii: psikanalizin btn geliimi u ynde oldu: dn, fantezinin gerek batan karmann yerine, ve kastrasyonun Oedipein yerine gemesi. Leclaire: dorusunu sylemek gerekirse, Oedipe konjonktrnn canl zeinin aile
19

KAPTALZM VE ZOFREN

sahnesinden psikanaliz sahnesine gemesi, aile kurumu dzeyinde nedenini psikanalitik olarak saptayabileceimiz sosyolojik bir deiimle sk skya ilikilidir, sayfa 30. Aile ypranmtr; bilinalt kar kar ve kendisini gene katmak iin almaz artk, neyse ki analist var aray kapatmak iin. Aile artk tam-gl bir gerein korunmasn ve gizli tutulmasn salamaz. Hele kr! deriz kendi kendimize, nihayet ailest bir gerekle bir iliki kurduk, ha! Hayr! diyor Leclaire, zira ailenin yerini alan ey, ve de koruyucu haline gelen ey, tam-gl gerein anlayc gizleyicisi olan ey analistin odasdr. Artk kendini ailende genin bir paras yapmyorsun, oedipletirmiyorsun, artk olmuyor, gelip divann stnde kendini gene sokuyorsun, oedipletiriyorsun, ve aslnda, diye ekliyor Leclaire: eer psikanalitik divan gerekle yzletirmenin gerekletii yer haline gelmise. Gerekle yzleme territoryalletirme hareketinde -yeniden territoryalletirme hareketinde-, deterritoryalletirme alannda gereklemez, analistin divan olan u rk yerde gerekleir. Oedipi sahnenin kabinenin dna gndergesinin olmamasnn, kastrasyonun analistin kabinesinin dnda bir gndergesinin olmamasnn hibir nemi yok, psikanalizin kapitalizm gibi, istein deifre edilmi flksleri karsnda, dekodajn ve deterritoryalletirmenin izofrenik olgusu karsnda, kendisi iin kk bir aksiyomatik dizge yaratmay etii anlamna gelmektedir bu. Divan, bugnn Avrupa insannn en son yeri, onun kk yeri. Psikanalizin bu durumu, btn referanslar darda brakan, ne olursa olsun daryla btn ilikileri dlayan aksiyomatik bir dizgeyi ortaya koyma eilimindedir, ve istein gerek yatrmlarn anlamaya gelince felaketi andran bir i hareketi gibi grnmektedir. Aileyi gnderge olarak aldmz anda, barbat bir hale gelmiti (son yer, buna deecek olan ve
20

Gilles DELEUZE

kendini kendisiyle hakl karacak olan divan). Daha bandan anlalmt bu, istein ikili boyutla olan ban kestiimiz andan itibaren istein libidinal ikili boyutu diyorum: ve bunun bir taraftan sembolik ya da yapsal herhangi bir boyutta fonksiyonel istek mekanizmalarna indirgenemez olan istek mekanizmalaryla olan ilikisi, ve izo-analizin sorunuysa, bu istek mekanizmalarnn nasl altn renmek ve onlarn birilerinin bilinaltnda ilemeye balad dzeye ulamaktr, ki bu Oedipei, kastrasyonu, vs., havaya uurmu olmamz gerektiriyor. Dier taraftan, sosyo-politik-kozmik yatrmlarla, ki burada psikanalizin aklamalarnn ok az da olsa seksellikten uzaklatrldn sylemeye gerek bile yok, zira ben diyorum ki istek, temel cinsel formu altnda, sadece cinsel yatrmlarnda anlalabilir, ana-babaya deil de -ki bu ikincil bireydir- bir taraftan istekli mekanizmalara dayand lde anlalabilir sadece -nk libido istekli mekanizmalarn serbest enerjisidir-, ve dier taraftan bizim seksel, homoseksel ve heteroseksel aklarmz zerinden anlalabilir. Yatrm haline gelen ey, tarihsel bir sosyal alann boyutlarnn kuprleridir her zaman, ve elbette ki, baba ile anne bunun iinde bir rol oynuyor, bunlar istek mekanizmalarnn iletiim etkenleridirler, bir taraftan birbirleriyle, ve dier taraftan istek mekanizmalar byk istek mekanizmalaryla. izo-analiz ilem yapmak demektir: Ykc bir i: Oedipi ve kastrasyon yaratc yaplar havaya uurmak, bilinaltnn kastrasyonun, vs. olmad bir alanna varmak iin, nk istekli mekanizmalar bunu bilmezler. Olumlu bir i: Fonksiyonel olarak izleme ve analiz etme ii, yorum yaplacak birey yok. Bir mekanizmay yorumlamayz, ileyiini ya da arzalarn kavramaya alrz, arzalarnn
21

KAPTALZM VE ZOFREN

nedenini: oedipi zincirdir bu, istek mekanizmalarnn iinde arzalar karan divann psikanalitik zincir. nc grev: stek mekanizmalar sadece sosyal mekanizma yatrmlar yaptklar srece alrlar. Peki bu libidinal yatrm tipleri nelerdir, n-bilinli kar yatrmlarndan farkl olan, u cinsel yatrmlar sevdiimiz btn varlklar zerinden, btn aklarmz bir deterritoriyalletirme ve yeniden territoryalletirme kompleksidir, sevdiimiz ey melez bireydir daima, bir deterritoryalletirme ve yeniden territoryalletirme hareketidir, divann zayf ve isterik territoryalitesi deildir bu, ve sevdiimiz her varlk zerinden yatrm yaptmz ey sosyal bir alandr, o sosyal alann boyutlardr, ve ebeveynlerse sosyal alanda iletim etkenleridirler. -Jacksonun mektubuna bakn; oluna, aylakl brak da da iyi bir evlilik yap, para kazan, diyen zenci klasik bir anne. Buradaki klasik anne, anne olarak ve oedipi istein nesnesi olarak m hareket ediyor, yoksa sosyal alann belli bir tip libidinal yatrmn aktard kadaryla m hareket ediyor, yani iyi bir evlilik yapan tip, kendisiyle ak yapt ey, buradaki, deyimin en dar anlamnda, bilinsiz olarak kars zerinden olur, ekonomik, politik ve sosyal bir takm srelerle birlikte, ki ak daima libidonun kendisi araclyla sevilen kiiden baka bir eye ulat ey olmutur, yani, sosyo-tarihsel alann btn olarak blgelere ayrlmas, ve finalde bizler daima tarih isimleriyle ak yaparz. Bir baka anne (Jacksonun annesi) tfeini al diyen anne, bu ikisinin belli bir sosyo-tarihsel yatrm trnde iletim etkeni olarak davranmalar, birinden dierine bu yatrm kutbunun hayli deimesi kendiliinden olur, ve bir ihtimal olarak bunlarn faist bir snrda olan gerici yatrmlar olduunu, bir dier ihtimal olarak, bunun libidinal devrimci bir yatrm olduunu syleyebilirdik. Bizim aklarmz, yine ailevi yapda
22

Gilles DELEUZE

olmayan fakat tarihsel-politik yapda olan bu yatrmlarn kanallar ve yollar gibidirler, ve izo-analizin finaldeki sorunu sadece istek mekanizmalarnn pozitif olarak incelenmesi deil, istek mekanizmalarnn sosyal mekanizmalarn yatrmlarn gerekletirme eklinin pozitif olarak incelenmesidir, ister devrimci trden libido yatrmlar yaratarak olsun, ister gerici trden libidinal yatrmlar yaratarak olsun. izo-analizin alan bu anda politika alanndan ayrlr, u anlamda ki, n-bilinli politik yatrmlar, kimi inceleme biimleriyle belirlenebilir olan fakat dier yatrm tr hakknda, yani tam olarak libidinal olan yatrmlar hakknda ya da stek yatrmlar hakknda- bizlere henz birey syleyemeyen snf kar yatrmlardrlar. yle ki n-bilinli devrimci trden bir yatrmn yerini faist trden libidinal bir yatrm alabilir; delirin bir kutbundan delirin dier kutbuna olan yer deitirmelerin nasl gerekletiini, bir delirin temel olarak nasl iki kutbu olduunu aklayan ey budur Artaudnun ok gzel bir ekilde syledii ey: hereyin gizi anarist Heliogabaldir, nk bunlar iki kutupturlar bu bir eliki deildir sadece, temel insanlk elikisidir bu, yani faist trden bilinsiz yatrm kutbu ve devrimci trden bilinsiz yatrm. Bir delirde beni byleyen ey, ana-babann radikal yokluudur, iletim etkenleri olmalar dnda, bir role sahip olduklar engelleme etkenleri olmalar dnda, fakat buna karlk izo-analizin grevi bir delirde faist yatrmn ve devrimci yatrmn bilinsiz ynlerini bulup karmaktr, falan noktada kayp gider bu, ve falan noktada salnr, kararsz kalr, libidonun esas alanyla ilgilidir bu. ok gerici, ok folklorik bir territoryalitede devrimci bir tohum ortaya kabilir (bunu hi bilemeyiz), izofrenik bireyler, delilik gibi bireyler, bir deterritoryalletirme: Bask sorunu: faizme ok ey verdi onlar, baka artlarda olsa bu ayn aznlklar ortaya karlabilir, bu tesadfen olur demiyorum, devrimci bir rol oynayabilir bu aznlklar. Son
23

KAPTALZM VE ZOFREN

derece karmak, anlalmaz bireydir bu: politk analiz dzeyinde yle deildir, bilinaltnn analizi dzeyinde yledir: nasl oluyor bu [comment a tourne]. (Mannoni: mahkemenin Schreber ile ilgili karar konusunda antipsikiyatri tamamiyle faist bir delir). Eer antipsikiyatrinin bir anlam varsa, eer izo-analizin bir anlam varsa, bilinaltnn analizi dzeyindendir bu, deliri her zaman mevcut bulunan kutbundan, belli bir tr libidinal yatrm ieren faist gerici kutbundan dier kutba doru frlatmak, devrimci kutba doru, at ve yava olsa da. Richard: Neden sadece iki kutup? Deleuze: Bir ok kutup yaratabiliriz, ama temel olarak tabii ki iki byk yatrm tr vardr, iki kutup vardr. Libidinal yatrmlarn referans ana-babadr, bunlar territoryaliteler ve deterritoryalletirmelerdir, bilinaltnda bulmamz gereken ey budur, zellikle de bilinaltndaki aklar dzeyinde. Doallk d: ar rkn d, sarka hareketi, ve dier taraftan devrimci deterritoryalletirme d. Analistin divannda neler olup bittiini sorarsanz, yine flkslerdir, anlatk o halde, fakat burada ortaya koyduum sorun u olurdu: kapnn altndan geen flks trleri var, psikanalistlerin libidonun akkanl dedikleri ey, kendisinin psikanalizin koduna yakalanmasna izin vermeyen ok sapkn bir libido, o halde evet, burada deterritoryalletirme var, fakat psikanalist yle diyor: kontr-endikasyon. Lacan asndan psikanalizde benim canm skan ey kastrasyon inancdr. Aile bir iletim sistemidir, bir nesilden dierine sosyal yatrmlardr, fakat ben bunun sosyal yatrmlar iin zorunlu bir e olduunu hi sanmyorum, nk her ekilde, kendi balarna byk sosyal mekanizmalarn libidinal
24

Gilles DELEUZE

sosyal yatrmlarn oluturan istek mekanizmalar vardr. Eer deli kendi istek mekanizmalaryla yetinen ve sosyal yatrmlara girimeyen kiidir derseniz, ben size uymam: her delilikte, tarihsel, politik ve sosyal alann zgn bir trde youn bir yatrmn gryorum ben, hatta donuklatrlm kiilerde bile. ocuk iin olduu kadar yetikin iin de ayn derecede geerlidir bu, daha kk ocukluktan itibarendir ki istek mekanizmalar sosyal alana girerler. Kendi iinde, btn territoryaliteler deterritoryalletirme hareketine oranla birbirlerine edeerdirler, ama territoryalitelerin, tiplerinin ve fonksiyonlarnn bir tr izo-analizi vardr, ve fonksiyondan ben unu anlyorum: eer istek mekanizmalar byk deterritoryalletirmenin tarafnda iseler, yani territoryalitelerin tesinde istein yolunda iseler, eer istemek kendini territoryallikten arndrmaksa, diyebiliriz ki her territoryalite tipinin u veya bu trden bir mekanizmal gstergeyi kaldrma yetenei vardr: mekanizmal gsterge bir territoryalitede o territoryalitenin bir deterritoryalletirme ynnde gitmesini salama yetenei olan eydir. O zaman d rneini alyorum, mekanizmalarn roln aklamaya almam asndan ok nemlidir bu, psikanalizin bak asndan farkldr: bir uak getiinde ya da bir diki makinas d bir tr kk hayali territoryalitedir, uyku ya da kabus deterritoryalletirmedirlerdeterritoryalletirmelerin ve yeniden territoryalletirmelerin sadece birbirlerine gre varolduklarn syleyebiliriz, fakat siz, u veya bu territoryalite zerindeki gstergelerden muhtemel bir deterritoryalletirme gcn tahmin edebilirsiniz, yani o gcn destekledii kaan flksleri kamak ve kaarken de karmak, bakalarn deil de sistemden bireyleri, bir para. Bir territoryalitedeki mekanizmal gsterge, o territoryalitede flkslerin kamasn salarken o territoryaliteden kama gcn len eydir, bu adan btn territoryaliteler edeer deildirler. Yapay territoryaliteler
25

KAPTALZM VE ZOFREN

vardr, ne denli kaarsa ve kaarken ne denli karabilirse o denli territoryallikten syrlr bu. Aklarmz, bize oranla bizleri deterritoryalletiren ya da yeniden terriyoryalletiren bir territoryalite zerine kuruludurlar daima. Bu adan, yanl anlalmalar var, ve izo-analizin sorununu tekil eden btn bir yatrm oyunu: gnderge olarak aileyi almak yerine, deterritoryalletirme ve yeniden territoryalletirme hareketleri gnderge olarak alnyor. Zehren: Demek istediim, kod ifadesini ilkel denen topluluklar iin kullandn sen, oysa ki ben bunlar kod terimleriyle dnmenin mmkn olmadn dnyorum, nk nemli bir hedef var, dei-toku gerektiriyor bu, nk dei-toku edilmesi zorunlu olan bir bor var. Onlarn toplumundan bizim topluma geen ey borcun kaybolmasdr, o yzden izofrenin kapitalizmin negatifi olduunu ve kapitalizmin de ilkel topluluklarn negatifi olduunu sylediinde sen, ok iyi grlyor ki kaybolan ey kastrasyondur. Bu temel hedefle, kapitalizmin kastrasyonun stn izerek yapt eye geliyorsun. Kapitalizmde darda kalan ey balangtaki bu hedeftir, ve Marxn yapmaya alt ey, bor kavramn yeniden iine sokmaktr. Bana gerici bir yatrm kutbu ve devrimci bir kutup nerdiinde, ben diyorum ki, devrimci ve gerici kavramlarn, senin demek istediin eyi kabul etmeye izin vermeyen bir alanda ortaya konulmu olduklar gibi alyorsun sen zaten. Kupr kullanyorsun, Oedipein ve kastrasyonun geride kaldn kabul etmek istiyorum elbette, ama kapitalizm ...

26