MAK 351 - mal Usulleri Kaynak ve Birletirme Teknolojisi

Do.Dr. Murat VURAL vuralmu@itu.edu.tr Ders Kitab: Materials and Processes in Manufacturing Degarmo, Black, Kohser, 9.Edition 2003, Wiley Blm 35: Blm 36: Blm 37: Blm 38: Blm 39: Blm 40: Blm 16: Birletirmenin esaslar Gaz alevi Kullanlan Yntemler Ark yntemleri Diren kayna ve dier kaynak yntemleri Sert ve yumuak lehimleme Yaptrma Toz metalurjisi

Birletirmenin Esaslar
Kaynak, ou kez metal olan iki malzemenin, scaklk, basn ve metalurjik koullarn uygun bir bileimi sayesinde kalc ekilde birletirilmesidir. Bu deikenler, basn olmadan sadece yksek scaklk scaklk olmadan sadece basn arasnda deerler alabilir. Yksek kaliteli bir kaynakl birleim oluturmak iin: Yeterli s ve/veya basn menba Metalin korunma veya temizlenmesi iin bir ortam ve Zararl metalurjik etkilerden kanmak gerekir.
1 2

Kaynak Yntemlerinin ki Temel Kategorisi

Eritme kayna birletirme, birletirilecek iki parann, bazen balantya ilave metal ekleyerek eritilmesiyle gerekletirilir
Metal yzeyinin gerek durumu
Kat hal kaynanda kirli yzeyler kaynaktan nce uzaklatrlr veya kalntlarn kaynak dna kmas iin arayzey boyunca yeterli metal ak salanr. Bir erimi metal banyosunun olutuu eritme kaynanda kirlilikler, deiik kimyasal maddelerin kullanmyla uzaklatrlr. Kaynak bir vakum ortamnda yapldnda, kirlilikler ok daha kolay uzaklatrlr ve birleme ok daha rahat salanr.
3

rnekler: ark kayna, diren nokta kayna, oksi-yanc gaz kayna

Kat hal kayna birletirmeyi oluturmak iin s ve/veya basn kullanlr; ancak esas metallerde erime olmaz ve ilave metal kullanlmaz
rnekler: dvme (demirci) kayna, difzyon kayna, srtnme kayna

Kaynak Yntemlerinin Snflandrlmas

Kesme Yntemlerinin Snflandrlmas

ekil 35-2. Isl kesme yntemlerinin snflandrlmas

ekil 35-1. Kaynak yntemlerinin snflandrlmas

Kaynan Temelleri ve Genel Koullar

Kaynak Hatalar

Kaynak hatalarndan kanmak iin: Yapnn uygun tasarm Kaynak ynteminin seimi Istma, eritme ve souma srasnda ilave ve esas metaldeki olaylar gz nnde bulundurulmaldr.
7

atlaklar

Gzenek

Yetersiz erime

Kaynak Hatalar - devam

Eritme Kaynak Diki Trleri

Drt temel eritme kaynak diki tr mevcuttur.

Kaynak profil hatalar

Doldurma (yzey) kayna

Kt aln kayna

ke (dolgu) kayna

Tapa (delik) kayna

Is etkisiyle oluan distorsiyonlar

9

ekil 35-3. Drt temel eritme kaynak tr

10

Kt Aln Kaynak Dikileri iin Kaynak Azlar

Kt aln dikilerini oluturmak iin deiik ekillerde kaynak azlar alabilir

Kk Kayna iin nsertler

Kaynak aznn kk blgesinin dzgn kaynak yaplabilmesi iin zel oluturulmu insertler kullanlabilir.

nsertin yerletirilmesi

Puntalanmas

Eritilmesi ekil 35-4. Bir eritme kaynann oluturulmasnda, eriyen altlk insertin kullanm
11

Tamamlanm kaynak

12

Kaynak Az Hazrl
Az trnn seimi: Para kalnlna Kullanlacak kaynak yntemine Parann kaynak pozisyonuna baldr Mmknse tek pasolu (tek geili) kaynak tercih edilir; ancak malzemenin kalnlna ve kaynak yntemine gre ok paso gerekebilir.

ke Dikileri
ke kaynak dikileri, T, bindirme ve ke birletirmelerde kullanlr. ke dikiinin boyutu, kaynak dikiinin enkesiti iine izilebilen en byk 45lik dik genin kenar uzunluu ile llr.
Ar kaynak metali Tercih edilen Boyut Boyut Boyut Ar kaynak metali

Eritme kaynanda kaynak az ile ilgili temel kavramlar

ekil 35-5. ke kaynaklarnn boyutunun lm yntemi ve tercih edilen diki formlar

13 14

Temel Kaynak Birleim Trleri

ekil 35.6da be temel birleim tr gsterilmitir. ekil 35.7de bu birleim trlerinin oluturulmasnda kullanlabilecek deiik yntemler verilmitir.

Tapa ve Delik Kayna Diren Kayna

Tek pasolu I-aln kayna

ift pasolu I-aln kayna

ift yarm V- T kayna

Tek yarm V d ke kayna

Tek V-aln kayna ift ike T kayna ift ke kayna

ift V-aln kayna

ekil 35-6. Be temel birleim tr

ekil 35-7. Deiik kaynak prosedrleri 15

16

Tasarm Koullar
Kaynakl paralar monolitiktir. ki para kaynakla birletirildiinde birinde balayan atlak dierinin zerinden ilerleyebilir. Kk paralar ile byk paralarn davran ayn deildir.
Byk yap Enerji

Kaynak Metalurjisi
Eritme kaynanda ilave metalle birlikte esas metalin de eriyip katlamas, deiik metalurjik olaylara neden olur Esas metal ile ilave metalin zelliklerinin farkl oluu, kaynak metalinin zelliklerini de etkiler Eritme kayna, metal kalba dkm olarak dnlr

ekil 35-8. Belirli bir eliin gei scakl ve enerji yutma kabiliyetine boyutun etkisi

Charpy numunesi

ekil 35-9. A ve B levhalarnn, C altl ve D elektrodu ile kaynak yaplmasnn ematik grn.
17 18

Scaklk

Eritme Kaynann Yaps

ekil 35-10, bir eritme kaynann tipik yapsn gstermektedir.

ITAB Isnn Tesiri Altndaki Blgenin Yaps ve zellikleri

ekil 35-10. Bir eritme kaynanda tane yaps ve deiik blgeler

19

20

Eritme Kaynanda Seyrelme

lave metalin zellikleri, kaynak metalinin zelliklerini etkiler. ekil 35-11, kt aln ve V-aln kaynaklarnda, kaynak banyosunun esas metalle seyrelme oranlarn karlatrmaktadr.
ekil 35-11. ki kt aln kaynak tasarmnn karlatrlmas; stte kaynak banyosunun byk yzdesi esas metalden olumaktadr; altta ise kaynak banyosu byk oranda ilave metalden olumaktadr.
21

Yaygn Kaynak Yntemlerinin Is Girdisi Hzna Gre Snflandrlmas

Tablo 35-1
Dk Is Girdisi Hz Oksi-asetilen kayna Elektrocuruf kayna Yakma aln kayna Orta Is Girdisi Hz Elektrik ark kayna zl telle ark kayna MIG/MAG kayna Tozalt ark kayna TIG kayna Yksek Is Girdisi Hz Plazma ark kayna Elektron n kayna Laser n kayna Nokta ve diren kayna Perksyon kayna

22

Souma Hz ve n ve Son Tavlama

n tavlama, para scakln ykselterek hzl soumay ve istenmeyen sertlemeleri engeller; ayrca hidrojenin yapdan kn kolaylatrr Kaynak yaplan eliin karbon edeeri % 0,3ten yksekse, n tavlama uygulamak gerekir. Mn Ce = C + + 6 5 Cr+Mo+V + 15 Ni+Cu

Isnn Neden Olduu Artk Gerilmeler

Kaynakta en ok, maksimum snn olutuu eritme kaynanda artk gerilmeler oluur Artk kaynak gerilmeleri, kaynak yaplan paralardaki sl genleme ve bzlmenin snrlanmasyla oluur

Genellikle n tavlama scaklklar 100C-200C arasndadr. Bu scakln tespiti iin deiik yntemler mevcuttur elik dndaki metallerde de s etkisiyle yapsal dnmler meydana gelir.
23

ekil 35-13. Bir eritme kaynakl kt aln dikiinde boylamasna artk gerilmelerin ematik grn

24

Kaynak Artk Gerilmeleri

Artk gerilmeler, kaynak hattna hem paralel hem de dik ynde oluur.

Isl Gerilmelerin Etkileri

Kaynan neden olduu sl gerilmelerin en yaygn sonucu parann distorsiyonudur. Distorsiyonlarn en dk seviyede tutulmas iin:
Kaynak ilemi en az syla yaplmaldr Kaynaklar, birleimi oluturacak en az miktarda olmaldr Kaynak srasnda paso says dk tutulmaldr Kaynak ilemi, snrlanm blgelerden serbest blgelere doru yaplmaldr Ters distorsiyon uygulanmaldr Kaynaktan hemen sonra ekileme uygulanmaldr Kaynak dikileri simetrik dzenlenmelidir

ekil 35-14. Malzemenin etkiyen gerilmelere cevap vermesi srasnda, tipik bir kt kaynan (a) enine ve (b) boylamasna bzlmeleri. Snrlanan enine hareket, tm dikite enine gerilmeye neden olur.
25

26

Distorsiyon Trleri

Artk Gerilmelerin ve Distorsiyonlarn Etkileri

Artk gerilmeler ve distorsiyonlar, kaynakl parann performansn olumsuz etkiler. zellikle entikli blgelerde krlmalar grlebilir. Gzenek ve ar yzey girintileri gibi kaynak hatalar da entik etkisi yapar. Artk gerilmeler ve distorsiyonlarn olumsuz etkilerinden, uygun kaynak prosedrleri, kaliteli iilik ve sk denetim ile kanlabilir Yksek hidrojen seviyeleri de krlganl arttrr Dikiin boyutlar gerekli deerlerde olmaldr

ekil 35-15. Distorsiyonlar kaynak ileminin sonucu olarak oluabilir: (a) Kapak blgesi kk blgesine gre daha ok bzlen V-kt aln dikii; (b) Tek tarafl ike dikii; (c) Bir dikey webte ift tarafl ike dikileri

Ters ynde n arplma vererek veya ift taraftan kaynak yaparak distorsiyonun nlenmesi
27

28

Kaynak Kabiliyeti
ounlukla bir malzemenin kaynaa uygunluunu ifade eder. Ancak para ekli, kalnl, kaynak pozisyonu ve kullanlan kaynak yntemi de kaynak kabiliyetine etki yapar

Oksi-Yanc Gaz Kayna

Oksijenle kartrlm deiik yanc gazlar yakan eritme kaynak yntemleri Oksi-yanc gaz kayna, bu grubun yeleri arasnda temel fark oluturan deiik gaz trlerini kullanr Oksi-yanc gaz, ayrca metal levhalar ve dier paralar kesmek ve ayrmak iin alevle kesme ileminde de kullanlr En nemli oksi-yanc gaz kaynak yntemi oksiasetilen kaynadr

29

30

Oksi-Asetilen Kayna
Asetilen ve oksijenin yanmasyla elde edilen yksek scaklkta bir alevle yaplan eritme kayna Alev bir fle ile ynlendirilir Bazen ilave metal kullanlr
Bileimi esas metale benzemelidir lave ubuk, yzeyleri temizlemek ve oksitlenmeyi nlemek iin ounlukla dekapanla kapldr

Oksi-Asetilen Kaynak Ekipman

1. Oksijen tp; 2. Asetilen tp; 3. Geri tepme emniyet valfi; 4. Oksijen hortumu; 5. Asetilen hortumu; 6. fle; 7. Kaynak teli; 8. Bek; 9. Para; 10. Kaynak alevi
31 32

Oksi-Asetilen fleci (Emme tipi)

Asetilen (C2H2)
Oksi-yanc gaz kaynak grubu iinde, dierlerine oranla en yksek scaklklar oluturma kapasitesi nedeniyle en yaygn yanc gaz - 3480Cye kadar Asetilen ve oksijenin iki kademeli kimyasal reaksiyonu:
Birinci kademe reaksiyonu (i alev konisi):
C2H2 + O2 --> 2CO + H2 + Is

Karm blgesi

kinci kademe reaksiyonu (d zarf):

2CO + H2 + 1.5O2 --> 2CO2 + H2O + Is

ekil 36-1. Oksi-asetilen kaynak fleci ve kesiti

33 34

Oksi-Yanc Gaz Kayna iin Alternatif Gazlar

Metilasetilen-Propadien (MAPP) Hidrojen Propilen Propan Doal Gaz

Oksi-Asetilen Alevi

35

Oksi-asetilen alevinin yanma kademeleri ekil 36-2. Oksi-asetilen alevi ve scaklk dalm

36

C2H2+O2 karm LERLEME YN

Maksimum scakla, i koninin ucunda ulalr D zarf para yzeyine yaylr ve kaynak blgesini, evreleyen atmosferden korumak zere rter
D zarf, 1260C

lave ubuk

Kaynak flecinin ucu (bek) Alev

Esas metal

Katlam kaynak metali Erimi kaynak metali

Asetilen ty, 2090C koni, 3480C

Tipik bir oksi-asetilen kaynak ilemi

Ulalan scaklklar gsteren, bir oksi-asetilen flecinden ntr alev

37

38

Alev Ayar

Oksi-Asetilen Kaynak Teknii

Oksi-asetilen kaynanda iki kaynak teknii vardr: Sola Kaynak ve Saa Kaynak teknikleri

Sola kaynak teknii

Oksi-asetilen alevinin kimyasal karakterleri Oksi-asetilen alevinin gc
39

Saa kaynak teknii

40

Oksi-Asetilen Kaynann Uygulamalar

Paralar arasnda aralk olduundan, genellikle ilave ubuk (kaynak ubuu) kullanlr. Ba oluumunu desteklemek iin bazen dekapan kullanlr. Tm pozisyonlarda kullanlabilir Isl gc dk olduundan geni bir alann stlmas gerekir ve dolaysyla OksiKaynak fleci yanc distorsiyon fazladr gaz
Eriyen kaynak ubuu karm Alev

Oksi-Asetilen Kaynanda Gvenlik Konular

Karm halindeyken asetilen ve oksijen yksek derecede yancdr C2H2 renksiz ve kokusuzdur
Bu nedenle karakteristik bir sarmsak kokusu katlr

C2H2,1 atmnin zerindeki basnlarda fiziksel olarak kararszdr

Depolama tpleri, aseton (CH3COCH3) emdirilmi (asbest gibi) gzenekli maddeyle doludur Aseton, asetilenin kendi hacminin 25 katn zer

ekil 36-3. Eriyen kaynak ubuu ile birlikte, oksi-asetilen kaynann ematik grn

C2H2 ve O2 tpleri ve hortumlar zerinde, hatal gaz balantlarndan kanmak iin farkl ynlerde kapanan diler bulunur
41

Asetilen tp

Oksijen tp
42

Oksi-Asetilen Kaynann Yapl

Gaz Basn Kayna

Gaz basn kayna, oksi yanc gaz ilemleriyle benzer ekipman kullanan ve ubuk, boru veya ray gibi paralar u uca birletiren bir kaynak yntemidir.

Ntr alev, parlak bir kaynak banyosu ve hi veya ok az kvlcm oluturur.

Asetileni fazla (karbrleyici) alev, daha karml bir banyo oluturur.

fle

Oksijeni fazla (oksitleyici) alev, erimi kaynak banyosunun zerinde bir kpk oluturur ve daha fazla kvlcm karr.

Kaynan balangcnda, metal eriyene kadar stlr.

43

Gaz basn kaynann bir uygulamas: (a) iki parann stlmas; ve (b) kayna oluturmak zere basncn uygulanmas
44

Alevle Kesme (Yakarak Kesme)

En yaygn kesme yntemidir Demirin oksijenle yaklmas esasna dayanr ncelikle eliin tutuma scaklna kadar tavlanmas gerekir. Bu blge saf oksijenle temas ettiinde yanmaya balar (alevle yakarak kesme) Tutuma scaklna ulaan elik ile oksijen arasnda, aadaki reaksiyonlardan biri veya birka meydana gelir:
Fe + O 3Fe + 2O2 4Fe + 3O2 FeO + s Fe3O4 + s 2Fe2O3 + s

Alevle Kesmenin Esaslar

Kesme oksijeni

Tavlama alevi

Para Para kenar Srklenme izgileri Kesme curufu Kesme fleci

ekil 36-4te gsterildii gibi, bir yark veya kanal meydana gelir
45

Srklenme

46

Alevle Kesme Tekniinde Kullanlan Gazlar

En nemli ve en yaygn kullanlan yanc gaz Asetilen (C2H2)dir. Asetilenin dnda doalgaz (CH4) ve propan kullanlmaktadr. Belirli uygulamalarda Hidrojen de kullanlabilir. Kesmede kullanlacak yakc gaz olan Oksijen gaznn saflen az % 99,5 olmaldr. Saflk % 98,5e derse, kesme hz % 15 azalr; oksijen tketimi ise % 25 artar; kesme kalitesi ise bozulur.

Alevle Kesme flecinin Yaps

47

ekil 36-5. Oksi-asetilen kesme flelerinin kesitleri (stte makinayla altta ise elle kesme fleci)

48

Kesme Yzeyinin Kalitesi

Alevle Kesme Uygulamalar

fle yardmyla X kaynak aznn almas

Kesme yn
49

Makinayla kesim

Elle kesim

50

Alevle Kesme Yntemleri

Metal tozuyla kesme ve kimyasal tozlarla kesme yntemleri, alevin iine egzotermik reaksiyon oluturacak kimyasal tozlarn katlmas ile yaplr. Ancak bu yntemler son yllarda plazma ark kesme yntemiyle yer deitirmitir. Sualtnda alevle kesme ileminde zel fleler kullanlr

Alevle Dorultma
Alevle dorultma, distorsiyona uram levhalarn dorultulmas iin, yerel olarak ve kontroll yma ilemidir (ekil 36-7). lem srasnda faz dnmlerine dikkat edilmelidir
Dz parada s etkisi Parann Is etkisinden sonraki formu

ekil 36-6. Sualt kesme fleci. Sktrlm havann akn salamak ve bunu kontrol etmek iin ilave valfli flecin nozulunda havann kaca ilave kanal bulunur. 51

Distorsiyona uram parada s etkisi

ekil 36-7. Alevle dorultmann ematik gsterimi

52

Ark Kayna
Metallerin birletirilmesinin, bir elektrod ile para arasndaki elektrik arknn ss ile oluturulduu bir eritme kaynak yntemi Arkn rettii elektrik enerjisi, herhangi bir metali eritmeye yeterli scaklklar oluturur: ~ 5500 C ou ark kaynak yntemlerinde kaynakl balantnn hacmini ve dayanmn arttrmak iin dolgu (ilave) metal eklenir Baz temel yntemler, arkla kesmede de kullanlmaktadr

Elektrik Ark Nedir?

Elektrik ark = bir devredeki aralktan geen elektrik akm dearj Akmn akt bir iyonize gaz demeti (plazma) tarafndan srdrlr

Ark kaynanda ark balatmak iin, elektrod para ile temas haline getirilir ve hemen ayrlarak ksa bir mesafede tutulur
53 54

Kutuplamann Etkileri
DAEP: Doru Akm Elektrod Pozitif (Ters Kutuplama)

Ark Kayna
Elektrod ucunun yaknnda bir erimi metal banyosu oluturulur Elektrod balant boyunca ilerlerken, erimi metal kendi kanalnda katlar
Elektrod pensi Elektrod lave metal (bazen) Katlam kaynak banyosu Elektrod kablosu Kaynak makinas

DAEN: Doru Akm Elektrod Negatif (Dz kutuplama)

LERLEME YN Ark Para Erimi kaynak banyosu

Ark boyu

AC veya DC akm reteci

Para kskac

Para kablosu

ekil 37-1. Bir ark kaynak ynteminin temel konfigrasyonu ve elektrik devresi
55 56

Elle Ark Kayna ve Ark Sresi

Elle kaynakta problemler:
Kaynak balant kalitesi retkenlik

Ark Kaynak Elektrodlarnn ki Temel Tr

Eriyen kaynak srasnda tketilen
Ark kaynanda ilave metalin menba

Erimeyen kaynak ilemi srasnda tketilmeyen

Herhangi bir ilave metalin ayrca eklenmesi gerekir

Ark Etki Sresi = (Ark sresi)nin (alma saati)ne oran

Dier ad ark-on time Tipik deerler:
Elle kaynak ark sresi = % 20 Makinayla kaynakta arttrlm ark sresi ~ % 50

57

58

Eriyen Elektrodlar
Eriyen elektrodlarn biimi
(rtl elektrod olarak da bilinen) Kaynak ubuklar, 22,5 mmden 45 mmye kadar uzunlukta ve 9,5 mm veya daha kk apldr ve periyodik olarak deitirilmeleri gerekir Kaynak telleri, sk sk kesintilerden kanmak zere, uzun tel boylarna sahip makaralardan srekli olarak beslenebilir

Arkta Metal Transferi

Hem tel hem de ubuk formundaki elektrod, ark iinde tketilir ve ilave metal olarak kaynaa eklenir

ekil 37-2. Eriyen elektrodla ark kaynanda metal transfer modu 59

Ksa devre ark

Kresel ark

Darbeli ark

Sprey ark
60

Erimeyen Elektrodlar
Erimeye direnli Tungstenden yaplr Kaynak srasnda yava yava tkenir (buharlama temel mekanizmadr) Ayrca tel eklindeki bir ilave metalin, kaynak banyosuna srekli olarak beslenmesi gerekir

Arkn Korunmas
Ark kaynandaki yksek scaklklarda, metaller havadaki oksijen, azot ve hidrojene kar kimyasal olarak reaktiftir Balantnn mekanik zellikleri, bu tr reaksiyonlar sonucu ciddi ekilde bozulabilir lemi korumak iin, tm ark kaynak yntemlerinde arkn evresindeki havadan korunmas gerekir
Argon, Helyum ve CO2 gibi koruyucu gazlar Dekapan

Tungsten elektrodlar, alam durumuna gre deiik renklerde kodlanmlardr

61 62

Dekapan (rt veya Toz)

Kaynak srasnda oksitlerin ve dier kirliliklerin oluumunu engelleyen veya bunlar zerek uzaklatran bir madde Kaynak iin koruyucu atmosfer oluturur Ark kararl hale getirir Sramay azaltr

Deiik Dekapan Uygulama Yntemleri

Toz halindeki dekapann kaynak ilemine beslenmesi Kaynak srasnda ilem blgesini rtmek zere eriyen dekapan maddesiyle kaplanm ubuk elektrodlar (rtl ubuk elektrodlar) Dekapann z halinde iine doldurulduu ve elektrod erirken aa kan tp eklindeki elektrodlar (zl elektrodlar)

63

64

Eriyen Elektrodlar Kullanan Ark Kaynak Yntemleri

Elektrik ark kayna zl telle ark kayna Eriyen elektrodla gazalt ark kayna (MIG/MAG kayna) Tozalt ark kayna Saplama ark kayna

Elektrik Ark Kayna

Dekapan ve koruma salayan kimyasallarla kapl bir ilave metal ubuktan oluan bir eriyen elektrod kullanr Bazen rtl ubuk elektrod kayna olarak da adlandrlr G reteci, balant kablolar ve elektrod pensi birka bin YTLye elde edilebilir

65

66

Elektrik Ark Kayna

Elektrik ark kayna, yksek bir kaynak becerisi gerektirir Elektrodun plak ucu Kaynaklar zel kurslara Elektrod rts devam eder ve snav sonucunda sertifika alrlar Kaynak Para Pek ok kaynakl imalatta pensi sertifikal kaynaklarn altrlmalar gerekir Sertifika snavlar elik kaynaklar iin TS 6868-1 Kaynak makinasna kablo balants EN 287-1e gre yaplr
67

Eriyen elektrod LERLEME YN Elektrod rtsnden koruyucu gaz

Elektrod rts (dekapan) Curuf

Elektrod pensi Kaynak makinasna kablo balants Para

Katlam kaynak metali Esas metal Erimi kaynak metali

Elektrik ark kayna

ekil 37-4. Elektrik ark kayna

68

Elektrik Ark Kaynanda ubuk Elektrod

lave metalin bileimi genellikle esas metale yakndr rt, bir silikat balaycyla bir arada tutulan, oksit, karbonat ve dier katklarla kartrlm toz halindeki sellozdan oluur. Kaynak ubuu, akm retecine bal elektrod pensi tarafndan sktrlr rtl ubuk elektrodla kaynan zayflklar:
ubuklarn periyodik olarak deitirilmesi gerekir Yksek akm seviyeleri, rtnn erken erimesine neden olabilir

TS 563-EN 499a gre rtl Elektrodlar

69

70

ANSI-AWS A5.1e Gre rtl Elektrodlar

rtl ubuk Elektrod Seimi

71

72

Kaynak Parametrelerinin Etkileri

Ark kaynanda kaynak blgesine s girdisi: U.I Q= v Q: Is girdisi U: Ark gerilimi I : Kaynak akm v : Kaynak hz : Verim

Elektrik Ark Kaynann Uygulamalar

elikler, paslanmaz elikler, dkme demirler ve baz belirli demird alamlarda kullanlr Alminyum ve alamlarnda, bakr alamlarnda ve titanyumda hi kullanlmaz veya nadiren kullanlr.

73

74

zl Telle Ark Kayna (TAK)

ubuk elektrodun snrlamalarnn stesinden gelmek iin rtl ubuk elektrodla ark kaynann gelitirilmi hali Elektrod, znde dekapan ve dier katk maddeleri (rn. Deoksidanlar ve alam elementleri) ieren srekli bir eriyen tptr ki tr:
Kendinden gaz korumal TAK z, koruyucu gaz ieren bileenleri de barndrr lave gaz korumal TAK D bir koruyucu gaz uygulanr (1)

zl Telle Ark Kaynak Yntemleri

(2)

75

zl telle ark kayna. Dardan salanan koruyucu gazn varl veya yokluu, iki tr oluturur: (1) koruyucu gaz bileenleri salad kendinden gaz korumal, ve (2) d koruyucu gazlarn kullanld ilave gaz korumal

76

Eriyen Elektrodla Gazalt Ark Kayna (MIG/MAG=Metal Inert Gaz / Metal Aktif Gaz Kayna)
Elektrod olarak plak bir eriyen metal tel kullanr ve ark, d bir koruyucu gazla korunur Tel, bir makaradan kaynak tabancasna (torch) srekli ve otomatik olarak beslenir Koruyucu gazlar, alminyum iin Argon ve Helyum gibi soy gazlardan (MIG), elik kayna iin CO2 gibi aktif gazlardan (MAG) oluur Koruyucu gaz ve plak tel elektrod, kaynak banyosu zerindeki curuf rtsnn olumamasn salar curufun elle talanmasna veya temizlenmesine ihtiya duyulmaz
77

MIG/MAG Kaynak Donanm

Tel makaras (elik tellerin d bakr kapldr) Tel besleme motoru Hortum paketi Tor Tel Elektrod Ark

Koruyucu gaz

Akm reteci

asi kablosu

Para

78

Makaradan besleme Koruyucu gaz Tel elektrod LERLEME YN

MIG/MAG Kaynann Elektrik Ark Kaynana Gre stnlkleri

Srekli tel elektrod sayesinde daha iyi ark sresi
Elektrik ark kaynanda (EAK) ubuk elektrodlarn periyodik olarak deitirilmesi gerekir

Nozul Koruyucu gaz Katlam kaynak metali Esas metal Erimi kaynak metali

EAKna gre ilave tel elektrodun daha iyi kullanm

EAKnda ubuk elektrodun koan ksm kullanlamaz

Yksek yma hzlar Curuf uzaklatrma problemi ortadan kalkar Kolayca otomatikletirilebilir

Eriyen elektrodla gazalt ark kayna (MIG/MAG kayna) MIG/MAG kaynann robotla uygulamas

79

80

Tozalt Ark Kayna

Kaynak tozu (dekapan)

Srekli tel elektrod

Ark koruyan toz halindeki bir dekapan ile srekli, eriyen plak tel elektrod kullanr Tel elektrod, bir makaradan otomatik olarak beslenir Bir huniden yerekimi etkisiyle arkn nne yavaa beslenen toz dekapan, sramalar, kvlcmlar ve radyasyonu nleyecek ekilde ark tamamen rter

Kaynak akm reteci Erimeyen toz dekapan emi hortumu Kontak boru

Para Altlk

Tel elektrodun beslenmesi

Tozalt ark kaynann ematik grnm

81 82

Tozalt Ark Kaynann Uygulamalar

Yapsal elik profillerin imalat (rn. I-profiller) Byk apl borularn, depolama tanklarnn ve basnl kaplarn dikileri Ar makine imalat iin kaynakl paralar ou elikler (Yksek C-elikleri hari) Demird metallere uygun deildir

Tozalt Ark Kaynann Uygulama rnekleri

Ke kayna Kaln levhalarn yatay pozisyonda kt aln kayna

Fikstr yardmyla byk apl boru kayna

83

Band elektrodla tozalt ark kaplama

84

Saplama Ark Kayna

Saplama Kaynanda lem Admlar

Saplama Seramik halka

Erimi kaynak metali

Katlam kaynak metali

Saplama ark kayna: (a) saplama yerletirilir; (b) akm tabancadan akar ve saplama, ark ve erimi banyo oluturmak zere ekilir; (c) saplama erimi banyo iine daldrlr, ve (d) katlama tamamlandktan sonra seramik halka uzaklatrlr
85

ekil 37-10. (Solda) Saplama kaynanda kullanlan saplama trleri; (ortada) Saplama ve seramik halka; (sada) Kaynaktan sonra saplama ve kesiti
86

Erimeyen Elektrod Kullanlan Ark Kaynak Yntemleri

Tungsten Inert Gaz (TIG) Kayna Plazma Ark Kayna Karbon Ark Kayna

Tungsten Inert Gaz (TIG) Kayna

Erimeyen bir Tungsten elektrod ve arkn korunmas iin bir soy (inert) gaz kullanr Tungstenin erime scakl = 3410C
Avrupada, "WIG (Wolfram Inert Gas) kayna" olarak da adlandrlr

Bir ilave metal de kullanlabilir

Kullanldnda, ilave metal ubuk veya tel halinde kaynak banyosuna ayrca beslenir

Uygulamalar: alminyum ve paslanmaz elik en yaygndr

87

88

TIG Kaynak Torcunun Yaps

Tungsten elektrod (erimeyen) LERLEME YN

Koruyucu gaz Gaz nozulu

Koruyucu gaz

Elektrodun ucu

Katlam kaynak metali Esas metal Erimi kaynak metali

Tungsten Inert Gaz (TIG) kayna

89

1. Gaz nozulu; 2. Tungsten elektrod; 3. Gergi borusu; 4. D koruyucu; 5. Koruyucu gaz; 6. Tor tetii; 7. Koruyucu gaz girii; 8. Soutma suyu girii; 9. Akm kablosu; 10. Soutma suyu k
90

TIG Kaynann Uygulanmas

Deiik TIG Kaynaklarnda Kaynak Verimleri

lave bir diren devresiyle stlan dolgu teli kullanarak birim zamanda ylan kaynak metali miktar arttrlabilir
Salnml scak tel

Yma hz (lb/saat)

Scak tel

Souk tel

Ark enerjisi (KW)

Elektrodun tutuluunun nden ve yandan grn

Kaynan yapl srasnda torcun tutuluu

91

ekil 37-13. Souk, scak ve salnml scak telli TIG kaynanda metal yma oranlarnn karlatrlmas

92

TIG Nokta Kayna

nce bir sacn kaln bir levhaya birletirilmesinde, birleim blgesine tek taraftan ulalmas durumunda TIG kaynann nokta kaynaklar oluturmak iin kullanlan eklidir Modifiye bir TIG kaynak torcu kullanlr
Sktrma kuvveti

TIG Kaynann Uygulamasna rnek

Tungsten elektrod Gaz k delii nert gaz Tabanca nozul st para

Alt para

ekil 37-14. TIG nokta kaynann ematik grn

ekil 37-15. TIG nokta kaynann uygulan 93

Uzay mekiinin kaynakla imal edilen d yakt tanklar. 2219 alminyum alamndan oluturulan bu tanklarn imalinde hem TIG hem de plazma ark kayna kullanlmaktadr.

94

TIG Kaynann stnlkleri ve Eksiklikleri

stnlkleri:
Uygun uygulamalar iin yksek kaliteli kaynaklar lave metal ark oluturmadndan srama olumaz Curuf olmadndan kaynaktan sonra temizleme gerekmez veya ok az gerekir

Plazma Ark Kayna (PAK)

Snrlanm bir plazma arknn kaynak blgesine ynlendirildii, TIG kaynann zel bir ekli Tungsten elektrod, yksek hzl bir inert gaz (Argon) demetinin, youn scak bir ark demeti oluturmak zere ark blgesine odakland bir nozul iinde kullanlr PAK iindeki scaklklar, kk apl ve yksek enerji younluuna sahip bir plazma jetinin oluturduu snrlanm ark sayesinde 28000Cye ular

Eksiklikleri:
Eriyen elektrod kullanan ark kaynaklarna gre genellikle daha yava ve daha pahaldr

95

96

Tungsten elektrod

Plazma gaz Koruyucu gaz

Plazma Ark Kaynak Torlarnn Trleri

ou plazma ark kaynak torcunda, tor iindeki plazma gazn stan ve iyonize eden kk bir indirekt ark (pilot ark) kullanlr. yonize olan gaz, esas direkt ark iin iyi bir iletken yol oluturur. Bu tr ark, ok daha kararldr
Tungsten elektrod Plazma gaz Plazma kaynak torcu lave tel Koruyucu gaz

LERLEME YN Koruyucu gaz Plazma demeti (ark) Esas metal Katlam kaynak metali Erimi kaynak metali Plazma gaz tp

Plazma ark kayna

Koruyucu gaz tp Kaynak makinas (Akm reteci)

Plazma ark

Esas metal

ekil 37-16. ki plazma ark tor tr. (Solda) direkt ark (Sada) indirekt ark
97 98

Plazma ark kaynak donanm

TIG Ark ile Plazma Arknn Karlatrlmas

Plazma torcu d nozulu

TIG Kayna ile Plazma Ark Kaynann Karlatrlmas

TIG kayna

Tor gvdesi Elektrod Koruyucu gaz

Elektrod Plazma gaz Koruyucu gaz Ark Tor gvdesi Ark

Sktrlmam ark (TIG kayna)

Sktrlm ark (Plazma ark kayna)

(C)

Plazma ark kayna

ekil 37-17. Sktrlmam TIG kaynak ark ile sktrlm plazma arknn karlatrlmas.
99 100

Plazma Ark Kaynann stnlkleri ve Eksiklikleri

stnlkleri:
yi ark kararll Ark kaynana gre daha iyi nfuziyet kontrolu Yksek ilerleme (kaynak) hzlar Mkemmel diki kalitesi Hemen tm metallerin kaynanda kullanlabilir

Ark Kaynandaki Akm reteleri

Ark kayna, 100 ila 1000 Alik bir aralkta elektrik akmna ihtiya duyar. Gerilim ise 20-50 V arasndadr. Bu zelliklere sahip akm retelerine ihtiya duyulur

Eksiklikleri:
Yksek ekipman maliyeti Dier ark kaynak yntemlerine gre daha byk tor boyutu baz balant konfigrasyonlarna ulamay zorlatrma eilimi tar
Volt Volt Kaynak akm (Amper)

Kaynak akm (Amper)

101

ekil 37-18. Tipik ark kayna akm retelerinin den gerilim karakteristikleri

102

Ark Kaynandaki Akm reteleri-devam

Doru akm (DC) veya Alternatif akm (AC)
AC makinalar satn alma ve iletme bakmndan daha ucuzdur ancak genellikle demir esasl metallerle snrldr DC ekipman tm metallerde kullanlabilir ve genel olarak ark kontrol iin daha avantajldr

Jigler ve Fikstrler
Jig ve fikstrler (pozisyoner olarak da adlandrlrlar) imalat srasnda paray en uygun ve en kolay kaynak pozisyonunda tutmak veya dndrmek iin kullanlrlar

Transformatr (AC)

Redresr (DC)

Jeneratr (DC)
103

niversal bir kaynak pozisyoneri

104

Elektrik Ark ile Kesme

Teorik olarak elektrik ark ile tm metaller kesilebilir. Bu yntemlerin tmnde malzeme, arkn youn ss ile eritilir ve kesme yarndan veya kanalndan atlr. Balca arkla kesme yntemleri:
Karbon ark ve elektrik ark kesme yntemi Haval karbon ark kesme (Arcair) Oksijen ark kesme MAG kesme TIG kesme Plazma ark kesme

Haval Karbon Ark Kesme

Ark, karbon elektrod ile para arasnda tututurulur; yksek hzl hava jeti, elektrod pensindeki delikten kesme kanalna flenir Elektrod pensi
Karbon (grafit) elektrod

Hava jeti Ark

ekil 37-20. Haval karbon ark kesme ynteminde kullanlan tabanca. Elektrodu evreleyen hava kanalndan hava flenir
105

Para

106

Plazma Ark Kesme

Plazma ark kesmede indirekt ark tr torlar tercih edilir. Scaklk 16.500 C civarndadr. Her trl metal ve alam eriterek kesilebilir Dier kesme yntemlerine gre daha ekonomiktir. Mekanikletirilebilir veya robotla uygulanabilir
Plazma gaz Tungsten elektrod

Sualtnda Plazma Ark Kesme

zel tor kullanmyla, plazma ark kesme ilemi sualtnda da uygulanabilir Grlt, arktaki malar, tozlar ve parada s birikmesi nlenebilir

Soutma suyu Ark Kesme torcu

Plazma ark kesme

Plazma demeti
107 108

Diren Kayna
Birletirmeyi oluturmak iin s ve basnc birlikte kullanan bir eritme kaynak yntem grubu Is, kaynak yaplacak balantda elektrik akmnn geiine gsterilen direnle retilir Temel diren kaynak yntemi = diren nokta kayna

Diren Kaynanda Elektriksel Diren ve Scaklk Dalm

Bakr esasl elektrod

elik salar

Elektriksel diren dalm

Scaklk dalm

Bakr esasl elektrod

ekil 38-1. Elektrik diren kaynann temel devresi

109

ekil 38-2. Diren kaynanda elektrodlar ve paralar boyunca istenen scaklk dalm
110

Diren Kaynanda Parametreler

Basn: Diren kaynandaki basncn bir dvme etkisi oluturmas nedeniyle, dier yntemlerde oluturulanlara gre daha dk scaklklarda kaynak yaplabilir
Eer ar basn uygulanrsa, erimi ve yumuam metal, arayzeyden fkrabilir

Diren Kaynanda Parametreler - devam

Akm reteci: Kaynak devresinin genel direnci dk olduundan, bir diren kayna oluturmak iin yksek akmlara gerek duyulur. G transformatrleri kaynak iin gerekli yksek akmlar (100 KAe kadar) salar
Akm veya basn Akm Basn Kaynak akm Dvme basnc

Akm ve Akm Kontrol: Yzey koullar ve basn nemli parametrelerse de, diren kayna esas olarak akmn bykl ve gei sresi tarafndan oluturulur
Yksek akmlar ve ksa kaynak sreleri sayesinde bitiik metale dalan s miktar dk seviyede tutulabilir ve istenen scaklklara klabilir
111

Sktrma basnc

Kaynaktan sonraki tavlama akm Zaman

ekil 38-3. Diren kaynanda tipik akm ve basn evrimi.

evrimde dvme ve kaynaktan sonraki tavlama ilemleri de dahil edilmitir.
112

Diren Kaynann stnlkleri ve Eksiklikleri

stnlkleri:
lave metal gerekmez Yksek retim hzlarna eriilebilir Mekanizasyonu ve otomasyonu kolaydr Operatr beceri seviyesi, ark kaynana oranla daha dktr yi tekrarlanabilirlik ve gvenilirlik

Eksiklikleri:
Diren nokta kaynanda kaynak akmnn balantnn ekmemakaslama dayanmna etkisi Yksek ilk ekipman maliyeti ou diren kayna iin bindirme balantlarla snrl

113

114

Diren Nokta Kayna

Bir bindirme balantda temas eden yzeylerin eritildii diren kaynak yntemi, karlkl elektrodlarn yerletirilmesiyle salanr Bir seri nokta kayna kullanarak sa metallerin birletirilmesinde kullanlr Sa metalden imal edilen otomobil, ev aletleri ve dier rnlerin seri imalatnda yaygn ekilde kullanlr Tipik bir ara gvdesinde ~ 5,000 nokta kayna vardr
Tm dnyada yllk otomobil retiminde on milyonlarca nokta kayna yaplmaktadr

Bir Otomobil Gvdesindeki Nokta Kaynaklar

115

116

Diren Nokta Kaynandaki Bileenler

Kaynak yaplacak paralar (genellikle sa metal) Karlkl iki elektrod Paralar elektrodlar arasnda sktrmak iin basn uygulama aparatlar Belirli bir sre iin kontroll bir akm uygulayabilen g reteci
Kuvvet Akm

Elektrod Kaynak ekirdei Sa metal paralar

Elektrod

Kuvvet

ekil 38-4. Diren kayna grubunun en yaygn uygulamas olan nokta kaynandaki bileenler

(a) Nokta kaynak evrimi, (b) Sktrma kuvveti ve evrimdeki akmn grafii (1) elektrodlar arasna yerletirilen paralar, (2) elektrodlarn kapatlmas, kuvvetin uygulanmas, (3) akmn ak, (4) akmn durdurulmas, (5) elektrodlarn almas, kaynakl parann karlmas
117 118

Diren Nokta Kaynann Kesiti

Diren Nokta Kaynanda Isl Denge

ekil 38-5. 1,3 mmlik iki alminyum alam sa arasndaki bir nokta kaynak ekirdei. st elektrodun ap alttakinden daha byk olduundan, ekirdek simetrik deildir
119 120

Diren Nokta Kaynann Muayenesi

ekil 38-5teki gibi tatminkar bir nokta kayna, arayzeyde bulunan bir ekirdekten oluur. Elektrodlarn malzeme yzeyine ok az girmesi gerekir. ekil 38-6da gsterildii gibi kaynan dayanm, bir ekme veya syrma testi uygulandnda, arayzeyden deil ekirdei evreleyen ITABdan ayrlma ile ispat edilir.

Nokta Kayna Ekipman

st kol

Elektrodlar Mafsal kolunu harekete geirmek iin pnmatik silindir

Alt kol

Operatr ayak pedal

Atlyeden salanan basnl hava

Mafsal kollu nokta kaynak makinas ekil 38-6. Tatminkar bir nokta kaynann syrma testi. Hasar, kaynan dnda meydana gelmitir Tanabilir diren kaynak tabancalar
121 122

Nokta Kaynak Elektrodlar

Diren Nokta Kaynak Kabiliyeti

Nokta kaynak elektrod rnekleri

Diren nokta kaynanda elektrod mrn etkileyen faktrler

Diren nokta kaynana uygunluu etkileyen faktrler

123 124

Diren Kaynanda Kaynak Hatalar

Diren Nokta Kaynak Hatalar

Arayzeyde fkrma

Kenara kaynak

Yetersiz nokta ap

a) nt (kaak) akm; b) Sa kalnlnn deimesi; c) Salarn aralk kalmas; d) Elektrodlarn anmas; e) Sa kenarnda kaynak
125

Souk yapma (erimeme)

Gzenek
126

Diren Diki Kayna

Bir bindirme balant boyunca bir seri stste binmi nokta kaynaklar retmek zere dnen disk elektrodlar kullanr Diren diki kayna, szdrmaz balantlar retebilir Uygulamalar:
Yakt depolar Egzoz susturucular Dier deiik sa metal kaplar

ekil 38-9. Diren diki kaynann ematik grn

127

Diren diki kaynann prensip emas

ekil 35-9. Farkl aralklarla stste binmi nokta kaynaklaryla oluturulmu diki kaynaklar
128

Diren Diki Kaynann Uygulamalar Otomobil yakt deposu

Disk elektrodlar

Disk elektrod tarafndan retilen farkl diki trleri: (a) stste binmi noktalardan oluan, geleneksel diren diki kayna (b) disk elektrodla nokta kayna; (c) srekli diren dikii

129

130

Kuvvet

Diren Kabart (Projeksiyon) Kayna

Elektrod

Birlemenin, paralar zerindeki bir veya birka kk temas noktasnda olutuu bir diren kaynak yntemi Birletirilecek paralarn tasarmyla belirlenen temas noktalar, kabartlardan, kntlardan veya paralarn yerel arakesitlerinden oluabilir

Sa-metal paralar Kabart (Projeksiyon) Kaynak ekirdei

Diren kabart kayna: (1) ilemin balangcnda, paralar arasndaki temas kabartlardadr; ve (2) akm uygulandnda, kabartlarda, nokta kaynandakine benzer kaynak ekirdekleri oluur
131 132

apraz-tel Kayna
stten grn

Kabart kaynaklar

Cvata

Kabart kaynaklar Teller Kaynak ekirdei

Somun

A-A Kesiti

(b) apraz-tel kayna

apraz teller

Kabart kaynana ait rnekler

133 134

Yakma Aln Kayna

Normal olarak aln balantlar iin kullanlan bir yntem. Birletirilecek iki yzey, temas veya yakn hale getirilir ve yzeyleri erime scaklna karacak sy retmek iin elektrik akm uygulanr; daha sonra kayna oluturmak zere yzeyler birbirine bastrlr.
Ark

Yksek Frekans Diren Kayna

Yksek frekansl bir alternatif akmn, stma iin kullanld ve hemen ardndan birletirmeyi salamak iin bir yma kuvvetinin uyguland bir diren kaynak yntemi

Kontaklar

Yksek frekans sarglar

Akm Sktrma rulolar

Akm Sktrma rulolar

Borunun ilerleyii

Yakma aln kayna: (a) elektrik direnciyle stma; ve (b) yma paralarn birbirine bastrlmas.

135

ekil 31.20 Dikili borularn kayna (a) yksek frekans diren kayna; ve (b) yksek frekans indksiyon kayna

136

Dier Kaynak ve Kaynakla lgili Yntemler

Ark, diren veya oksi-yanc gaz kayna olarak snflandrlamayan eritme kaynak yntemleri Eritme iin sy retecek farkl teknolojiler kullanr Uygulamalar da tipik olarak farkldr Yntemler arasnda:
Kat hal kaynak yntemleri Dier kaynak ve kesme yntemleri Plastik malzemelerin kayna Yzey kaplama ve metal pskrtme

Kat Hal Kaynak Yntemleri

Dvme (demirci) kayna Souk kaynak (souk basn kayna) Haddeleme kayna Srtnme kayna Ultrasonik kaynak Difzyon kayna Patlamal kaynak

137

138

Kat Hal Kayna

Para yzeylerinin birletirilmesi iin:
Sadece basn, veya Is ve basn Eer hem s hem de basn kullanlyorsa, tek bana s para yzeylerini eritmeye yeterli deildir Baz kat hal kaynak yntemleri iin, zaman da bir faktrdr

Kat Hal Kaynak Yntemlerinin Eritme Kaynak Yntemlerine gre stnlkleri

Eer erime olmazsa, ITAB da olumaz; bylece balant evresindeki metal balangtaki zelliklerini srdrr ou kat hal kaynak yntemi, ayr noktalar veya dikiler eklinde deil, temas eden arayzeyin tamamn birletiren kaynakl balantlar oluturur Bazlar, izafi erime scaklklarn ve eritme kaynanda ortaya kan dier problemleri gz nne almadan farkl metalleri birletirmek iin kullanlr

lave metal kullanlmaz Her bir kat hal kaynak yntemi, temas yzeylerinde ba oluturmak iin kendi zgn yntemine sahiptir Baarl bir kat hal kayna iin temel faktrler, iki yzeyin
ok temiz Atomsal baa izin verecek derecede ok yakn fiziksel temas halinde olmas gerekir
139

140

Dvme Kayna
Birletirilecek ksmlarnn scak dvme ilem scaklna kadar stld ve daha sonra eki veya benzer aletlerle birlikte dvld kaynak yntemi malat teknolojisinin geliiminde tarihsel neme sahip
lemin gemii, demircilerin iki metal paray kaynak yapmay rendii M.. 1000e kadar dayanr

Gnmzde baz trleri hari ticari nemi yoktur

141

Dvme (demirci) kaynann uygulamalar

142

Souk Kaynak
Temiz temas yzeyleri arasna oda scaklnda yksek basn uygulayarak yaplan kat hal kaynak yntemi Temizleme, birletirmeden hemen nce genellikle ya giderme veya fralama ile yaplr Is uygulanmaz; ancak deformasyon, para scakln ykseltir Metallerin en azndan biri, tercihen de ikisi birden ok snek olmaldr
Yumuak alminyum ve bakr, souk kaynaa uygundur

Haddeleme Kayna
Birlemeye yeterli basncn, d s ile veya olmadan, merdaneler araclyla uyguland kat hal kaynak yntemi Paralarn ilemden nce stlp stlmadna bal olarak, dvme veya souk kaynan zel bir hali
Eer d s yoksa, souk haddeleme kayna Eer s uygulanyorsa, scak haddeleme kayna
Merdane

Uygulamalar: elektriksel balantlarn yapm

Diki Kaynak yaplacak paralar Kaynakl paralar

ekil 38-12. Souk kaynakla birletirilmi kk paralar

143

Haddeleme Kayna

144

Srtnme Kayna Haddeleme Kaynann Uygulamalar

Korozyon direnci iin paslanmaz eliin alamsz veya dk alaml elik zerine giydirilmesi Scaklk lm iin Bimetalik eritler "Sandvi" metal paralar Birlemenin, basnla birlikte srtnme ssyla oluturulduu kat hal kaynak yntemi Uygun yapldnda, temas yzeylerinde erime olumaz. Normal olarak ilave metal, dekapan veya koruyucu gaz kullanlmaz lem dar bir ITAB oluturur Farkl metallerin birletirilmesinde kullanlabilir Ticari ilemlerde geni apta kullanlr; otomasyona ve seri retime uygundur
Basn pistonu

ekil 38-13. Haddeleme kaynayla birletirilmi buzdolab dondurucu evaporatr. Dar taan kanallar haddeleme kaynayla birletirilmitir.

Sabit paray sktran ene Hareketli paray sktran ene

145

ekil 38-15. Srtnme kaynak ekipman

146

Dnen kavrama

Dnmeyen kavrama Eksenel hareket edebilir Srtnme oluturmak zere paralar temas ettirilir

Srtnme Kaynann ki Tr
1. Srekli tahrikli srtnme kayna
Paralardan biri, sabit paraya doru, ara yzeyde srtnme ss oluturmak zere sabit dev/dakda dndrlr Uygun sl ilem scaklnda dnme durdurulur ve paralar birbirine bastrlr Dnen para, nceden saptanm bir hzda dnen bir volana baldr Volan tahrik sisteminden ayrlr ve paralar birbirine bastrlr ekil 38-16. Atalet srtnme kaynann deiik aamalarnn ematik grnleri
147 148

Kuvvet uygulanrken dnme durdurulur Oluan diki

Eksenel kuvvet uygulanr

2. Atalet srtnme kayna

Srtnme kayna: (1) dnen para, temas yok; (2) srtnme ss retmek zere paralar temas haline getirilir; (3) dnme durdurulur ve eksenel basn uygulanr; ve (4) kaynak oluturulur

Srtnme Kaynann Uygulamalar ve Snrlar

Uygulamalar:
aft ve borusal paralar Endstriler: otomotiv, uak, ziraat makinalar, petrol ve doal gaz

Srtnme Kartrma Kayna

Dk scaklkta eriyen metalleri ve termoplastikleri birletirmede kullanlan yeni bir yntem (1991) Srtnme ss, paralarn temas yzeyleri arasnda dnen erimeyen bir prob ile oluturulur. Prob dndke plastikleen ve yumuayan malzemeler dndrme etkisiyle birbirinin iine karr

Snrlar:
Paralardan en az biri dnel olmaldr Yma apa genellikle uzaklatrlr Yma, para boylarn ksaltr (tasarm aamasnda dikkate alnmas gerekir)

ekil 38-17. Baz srtnme kaynakl paralar

149

ekil 38-18. Srtnme kartrma kayna. Dnen prob, srtnme ss retirken omuz ksm ise ilave srtnme ss oluturur ve yumuayan malzemenin evreye dalmasn engelleyerek eklini korur

Omuz
150

Ultrasonik Kaynak
ki parann birarada tutulduu ve birletirmek zere arayzeye ultrasonik frekansta titreimsel kayma gerilmeleri uyguland kat hal kaynak yntemi Titreim hareketi, temas salamak zere yzeylerde mevcut tabakalar krar ve metalurjik ba oluturur Yzeyler snmasna ramen scaklklar Tmnin ok altndadr lave metal, dekapan veya koruyucu gaz kullanlmaz Genellikle alminyum ve bakr gibi yumuak metallerin bindirme tipi balantsyla snrldr
Ktle Ultrasonik transdser Sonotrod ucu Kaynak yaplacak paralar rs rs Aaya doru kuvvet Sonotrod ucu Titreim hareketi

ekil 38-19. Ultrasonik kaynak : (a) Bir bindirme balant iin genel ekipman; ve (b) kaynak blgesinin yakndan grn
151 152

Ultrasonik Kaynan Uygulamalar

Elektrik ve elektronik endstrisi iin tel terminalleri ve balantlar (lehimlemeye ihtiyac ortadan kaldrr) Alminyum sa metal panellerin birletirilmesi Gne panellerinde borularn salara kayna Otomotiv endstrisinde kk paralarn birletirilmesi

Difzyon Kayna
Genellikle kontroll bir atmosferde, difzyon ve birleimin olumasna yeterli sre s ve basn kullanan kat hal kaynak yntemi Scaklklar 0.5 Tm Yzeylerdeki plastik deformasyon minimumdur Birincil birleme mekanizmas kat hal difzyonudur Snrlamalar: difzyon iin gereken sre, birka saniyeden birka saate kadar uzayabilir
Balangta sadece przler temas eder Uygulanan basn metal temasn arttrr

ki farkl metalin difzyon kayna

153

Difzyon kaynann aamalar

Difzyon blgesi boyunca malzeme yaynr (temas blgesi byr) Gzenekler gitgide klr ve hemen hemen yok olur.

154

Difzyon Kaynann Uygulamalar

Uzay ve nkleer endstrilerde yksek dayanml ve refrakter metallerin birletirilmesi Benzer ve farkl metallerin birletirilmesinde kullanlabilir Farkl metallerin birletirilmesi iin, esas metallere difzyonu arttrmak iin, aralarna farkl bir metalden dolgu tabakas yerletirilebilir

Patlamal Kaynak
Yksek hzl patlamann iki metal yzeyi hzla birletirilmesini salad kat hal kaynak yntemi lave metal kullanlmaz; D s uygulanmaz; Difzyon olumaz zaman ok ksadr Metaller arasndaki ba, dalgal bir arayzeyle sonulanan mekanik kilitlenmeyle beraber metalurjiktir ou kez iki farkl metalin birletirilmesinde, zellikle de byk yzeyler halinde bir metalin dierinin zerine kaplanmasnda kullanlr
Ateleyici Aralk Patlayc Tampon Kaplanan tabaka Altlk rs Diki

Patlama

Kaplanan tabaka Alt tabaka Yzey filmlerinin fkrmas

155

ekil 38-20. Patlamal kaynak: (1) paralel konfigrasyon halinde yerletirme, ve (2) patlaycnn patlamas srasndaki durum

156

Termit Kayna (Alminotermik Kaynak)

Birleme iin gerekli snn, termitin kimyasal reaksiyonundan salanan ar sm erimi metalle retildii eritme kaynak yntemi Termit = Tututurulduunda egzotermik bir reaksiyon oluturan, Al ve ince Fe3O4 tozlarnn karm Yangn bombalarnda da kullanlmaktadr lave metal, sv metalden elde edilir Yntem birletirme iin kullanlr; ancak kaynaa gre dkm ileminde daha yaygndr
Yzeyin makro grn

Patlamal kaynak ynteminde ilem sras

157 158

Termit Kaynann Uygulamalar

Termit reaksiyonundan ar scak elik

Curuf Pota Tapa aparat Kalp

Curuf
Kaynak

Demiryolu raylarnn birletirilmesi Byk elik dkm ve dvme paralardaki atlaklarn tamiri Diki yzeyi, sonradan ilemeyi gerektirmeyecek derecede przszdr

Termit kayna: (1) Termitin tututurulmas; 2) potann dklmesi, ar snm metal kalba akar; (3) metal, kaynakl balanty oluturmak zere katlar Termit kayna uygulamas: Ray kayna
159 160

Elektrocuruf Kayna
Tel elektrod besleme

Elektron In Kayna
Kaynak iin gerekli snn, para yzeyine yksek hassasiyette odaklanm ve ynlenmi yksek younlukta elektron demeti ile saland eritme kaynak yntemi Elektron n tabancalarnn iletimi:
Elektronlar ivmelendirmek iin yksek gerilim (rn., tipik olarak 10 ila 150 kV tipik) In akmlar dktr (miliamper olarak llr)

Hareketli kaynak kafas (yukar)

Hareketli pabu (her iki tarafta) Soutucu su girii

Esas para

Erimi curuf Erimi kaynak metali Katlam kaynak metali

Su k

Elektron n kaynanda g deil g younluu fazladr

Elektrocuruf kayna: (a) grn basitletirmek iin kalplama pabucu izilmemi nden grn, ve (b) Her iki tarafta kalplama pabular gsterilen yan grn
161 162

Elektron In Kaynak Donanm

Elektron In Kayna Vakum Kamaras

lk gelitirildiinde, elektron nnn hava molekllerince saptrlmasn en aza indirmek iin vakum ortamnda oluturulmas gerekmekteydi retimde ciddi uygunsuzluklar Vakum ilemi 1 saate kadar srebilir

Elektron n Kontrol nitesi Gzlem penceresi Yksek gerilim nitesi Para Vakum kamaras

Vakum pompas
163

ekil 38-23. Elektron n kaynakl iki para; (Solda) 19 mmlik Alminyum; (Sada) 102 mmlik kaln paslanmaz elik

164

Elektron In Kaynanda Vakum Seviyesi

Yksek-vakum kayna kaynak, nn retildii ayn vakum kamarasnda yaplr
En yksek kalitede kaynak, en yksek derinlik/genilik oran

Elektron In Kaynann stnlkleri ve Eksiklikleri

stnlkleri:
Yksek kalitede dikiler, derin ve/veya dar profiller Snrl ITAB, dk sl distorsiyon Yksek kaynak hzlar Dekapan veya koruyucu gaz gerekmez Yksek ekipman maliyeti Hassas az hazrl ve hizalama gerekir Vakum kamaras gerekir Gvenlik konusu: EBW x-nlar retir

Orta-vakum kayna kaynak, ksmi vakumlu ayr bir kamarada yaplr

Vakum ilem sresi ksaltlmtr

Eksiklikleri:

Vakumsuz kaynak Para elektron n jeneratrne yakn konumlandrlarak, kaynak ilemi atmosferik basnta veya yakn deerde yaplr
Paray n jeneratrnden ayrmak iin Vakum Blcs gerekir

165

166

Deiik Kaynak Yntemlerinde G Younluklarnn Karlatrlmas

Lazer In Kayna
Birletirmenin, balant zerine odaklanm, yksek younlukta ve koheran k n ile saland eritme kaynak yntemi Laser = Light amplification by stimulated emission of radiation" Lazer n kayna normal olarak, oksitlenmeyi nlemek iin koruyucu gaz altnda yaplr Genellikle ilave metal kullanlmaz Kk alanda yksek g younluu sayesinde genellikle kk paralara uygulanr

ekil 38-24. Deiik kaynak yntemlerinde izafi g younluklarnn karlatrlmas; Elektron ve lazer n kaynaklarndaki yksek g younluu, yksek kaynak hzlarnda, dar ITABa sahip derin ve dar kaynak dikileri oluturabilir.

167

168

Lazer In Kaynak Donanm

Karlatrma: Lazer ve Elektron In Kaynaklar

Yanstc ayna

Rezonatr

Odaklayc mercek Koruyucu gaz tp

Lazer n Para

Lazer n kayna iin vakum kamaras gerekmez Lazer n kaynanda x-nlar yaynmaz Lazer nlar, optik mercek ve aynalarla odaklanabilir ve ynlendirilebilir Lazer n kayna, Elektron n kaynann derin kaynaklarn ve yksek derinlik/genilik oranlarn oluturamaz
Maksimum Lazer n kayna derinlii = ~ 19 mm, oysa Elektron n kayna derinlii = 50 mm

169

170

Lazer Inyla Kesme

Farkl malzemelerde kk deliklerin, dar aralklarn ve yakn yerletirilmi modellerin kesilmesi endstriyel lazer nlarnn dier bir uygulamasdr Lazer nyla kesme, malzemede bir delik oluturulmasyla balar ve n, programlanm bir yol zerinde ilerler Lazerin youn ss, malzemeyi kesmek zere eritir/buharlatrr

Yakma Aln Kayna

ki para, nce akm tayan enelere sktrlr ve hafife temas ettirilir Birleim blgesinden akan bir elektrik akm, paralara n tavlama uygular; ardndan paralar hafife ekilir. Paralar arasnda youn bir ark oluturulur. Ark ss malzeme yzeylerini eritirken paralar skca bastrlr ve yksek akm uygulanr. Ark sner. Ark ssnn erittii yzeyler, geen akma kar gsterdikleri diren nedeniyle daha ok eriyerek basn altnda birleirler

Lazer nyla kesme

171

172

Plastiklerin Kayna
Is etkisiyle yumuadklarndan, sadece termoplastikler kaynak yaplabilir Termoplastiklere uygulanan kaynak yntemleri:
ekil 38-28. Yakma aln kaynann ematik grn; (a) ekipman ve kaynak dzenei; (b) tamamlanm kaynak
173 174

Ultrasonik kaynak Vibrasyon kayna Srtnme kayna Scak eleman kayna Scak gaz kayna Ekstrzyon kayna Elektrofzyon (implant) kayna

Plastiklere Uygulanan Kaynak Yntemleri

Polietilen Borularn Elektrofzyon Kayna

Scak eleman kayna

175 176

Termoplastiklerin Scak Gaz Kayna

Scak gaz kayna, metallerin oksi-asetilen kaynana benzer V-az alm uygulamas, en yaygn olandr Bir gaz (sktrlm hava, azot, hidrojen, oksijen veya CO2) bir elektrik sarm iinde stlr ve bir kaynak tabancasndan beslenir nce bir plastik ubuk, parayla birlikte stlr ve kaynak azna bastrlr

Kaynakla lgili lemler Sert Dolgu

Sert dolgu, bir parann yzeyine, farkl zellikte bir malzemeyi bir kaynak tabakas eklinde uygulamaktr Parann tamamn pahal malzemeden oluturmak yerine, yzeyini anmaya, korozyona veya kiyasal etkilere kar daha dayankl bir malzemeyle kaplamak daha ekonomik bir zmdr Sert dolgu malzemeleri
Karbon ve alaml elikler; - Bakr esasl alamlar Yksek alaml elikler; - Paslanmaz elikler Kobalt esasl alamlar; - Seramik ve refrakter karbrler Monel, Hastelloy gibi Nikel esasl alamlar;

ekil 38-29. Plastiklerin scak gaz kayna

177

178

imento Sanayiinden Sert Dolgu Uygulamalar

Kaynakla lgili lemler Termik Pskrtme

Esas metal yzeyini metal, alam, seramik, sermet, karbr ve hatta plastik kaplamak iin toz veya tel halindeki malzemeyi alev, ark veya plazma demeti iinde nceden hazrlanm para yzeyine pskrterek bir tabaka oluturma ilemidir Sert dolgudan farkl olarak termik pskrtmede esas metal yzeyi erimez. Birleme, mekanik kilitlenme ile oluur. Bu nedenle yzeyin temiz ve przl olmas gerekir Przlendirme ilemi en ok andrc elik kumu pskrterek yaplr 2,5 7,7 mlik bir yzey przll yeterlidir

Vidal mil

Fan baklar

Konveyr zinciri

179

180

Alevle Metal Pskrtme

Min 100 mm Max 250 mm Pskrtlm metal Sktrlm hava Oksiasetilen veya Oksipropan gaz Tel Tel ve gaz nozulu Hava kanal Yanan gazlar Hava zarf Atomize sprey Normal oksiasetilen alevinin karakteristik parlak konisi Eriyen tel

Plazma Arkyla Metal Pskrtme

Tayc gaz iinde asl pskrtme tozu Dolaan soutucu Plazma gaz Dolaan soutucu Plazma demeti Pskrtlen malzeme

Ark Tungsten elektrod

Nozul Hazrlanm esas metal

Hazrlanm esas metal

ekil 38-30. Oksiasetilen metal pskrtme tabancasnn ematik diyagram

181

ekil 38-31. Plazma ark pskrtme tabancasnn ematik diyagram

182

Sert ve Yumuak Lehimleme

Her ikisi de metal paralar kalc olarak birletirmek iin ilave metaller kullanr, ancak esas metaller erimez Eritme kayna yerine sert veya yumuak lehimleme kullanlmas iin:
Metallerin kaynak kabiliyeti ktdr Farkl metaller birletirilmektedir Youn kaynak ss, birletirilen paralara zarar verebilecektir Balantnn geometrisi kaynaa izin vermemektedir Yksek dayanm gerekli deildir

Kaynaa Kyasla Sert Lehimlemenin stnlkleri

Farkl metaller dahil, herhangi bir metal birletirilebilir Yksek imalat hzlarna izin veren, abuk ve ayn zelliklere sahip ekilde gerekletirilebilir oklu balantlar ayn anda sert lehimlenebilir Genel olarak eritme kaynana gre daha dk s ve g gerekir Balantya bitiik esas metaldeki ITABdaki problemler daha azdr Kapiler etki erimi metali balantnn iine ektiinden, ou kaynak yntemiyle ulalamayan balant blgeleri sert lehimlenebilir.

lave metalin erime scakl 450C : Yumuak lehimleme lave metalin erime scakl > 450C : Sert lehimleme

183

184

Sert Lehimleme
Bir ilave metalin eritildii ve birletirilecek paralarn temas eden yzeyleri arasnda kapiler etkiyle dald birletirme yntemi Esas metaller erimez
Sadece dolgu metalleri erir

Paralar Arasndaki Aklk

Esas paralarn birleecek yzeyleri arasndaki akln, erimi dolgu metalinin akmasn engellemeyecek derecede geni, ancak kapiler etkinin zayflamasna neden olmayacak derecede de dar olmas gerekir Dayanmn en yksek deere ulat bir aklk deeri vardr. Bu aklk, esas metale, ilave metale, balant ekline ve ilem koullarna baldr Tipik sert lehimleme aklklar 0,001 0,010 mm arasndadr

Dolgu metalinin Tm si 450Cden yksek ancak birletirilecek esas metal(ler)in Tm sinden dktr

185

186

Kapiler Etki
Su dolu bir kaba yerletirilmi i ie iki bakr borudaki suyun seviyesi, boru aplar yeterince bykse bileik kaplar prensibine uyar Dtaki boru ap kldke kapiler etki ortaya kar ve iki boru arasndaki suyun seviyesi kaptaki seviyenin zerine kar Yeterince kk bir aralkta kapiler etki en st seviyesine karak iki boru arasndaki boluu doldurur
187

Araln Kapilariteye Etkisi

Lehim alam

Aralk 0,2 - 0,5 mm kapiler etki iyi

Aralk 0,7 mm kapiler etki yeterli deil

Aralk 1, 0 mm kapiler etki yok

188

Sert Lehimlenmi Balantnn Dayanm

Eer balant uygun ekilde tasarlanm ve sert lehimleme ilemi uygun ekilde uygulanmsa, katlam balant, oluturulduu ilave metalin dayanmndan daha dayankl olacaktr Neden?
Sert lehimlemede kullanlan kk para aralklar Esas ve ilave metaller arasnda oluan metalurjik ba Esas metal tarafndan balantya getirilen geometrik snrlamalar

Sert Lehim Balantlarnn Dayanm

Sert lehimlenmi kt aln paslanmaz elik-paslanmaz elik birleiminin dayanmnn aralkla deiimi ekme dayanm (MPa) 965 827 689 551 414 ,075 ,15 ,22 ,30 ,38 ,46 ,53 ,60

Balant aral (mm) ekil 39-1. Bir kt aln sert lehim balantnn ekme dayanmnn farkl aralklarla tipik deiimi
189 190

Farkl Metallerin Sert Lehimlenmesinde Araln nemi

Sert Lehimlemenin Zayflklar ve Snrlamalar

Balant dayanm, kaynakl balantdan genellikle daha dktr Balant dayanm, esas metalinkinden daha dk olma eilimindedir Yksek servis scaklklar, bir sert lehimli balanty zayflatabilir Muhtemel bir estetik zayflk olarak, sert lehimli metalin rengi, esas metal paralarn rengiyle uyumlu olmayabilir

ekil 39-2. Farkl metallerin sert lehimlenmesinde balangtaki aralk, farkl sl genlemelere gre ayarlanmaldr. Uygun sert lehim aral, lehim alamnn akt scaklkta mevcut olmaldr.

191

192

Sert Lehimleme Uygulamalar

Otomotiv (rn., borularn ve tesisatlarn birletirilmesi) Elektrik ekipmanlar (rn., tel ve kablolarn birletirilmesi) Kesici takmlar (rn., semente karbr insert ve kesici ularn sert lehimlenmesi) Mcevher yapm Kimyasal ilem endstrisi, boru tesisatlar ve stma ilemi yapanlar, metal boru ve tesisatlar sert lehimleme ile birletirirler Tamir ve bakm ileri

193

194

Sert Lehimli Balantlarn Tasarm

Aln ve bindirme balantlar yaygndr, ancak geometri genellikle sert lehimlemeye uydurulur Paralar arasnda geni arayzey saladndan, bindirme balantlar en yaygn kullanlanlardr Sert lehimlenmi bir balantda ilave metal, esas metale sadece ulardan deil tm yzey boyunca birleir
ekil 39-3. En yaygn iki sert lehim balant tr, kt aln ve bindirme birleimdir. Kt aln birleim, balant boyunca niform kalnlk salar ancak bindirme birleimde ba yzeyi daha byktr ve dayanm daha yksektir

Kt Aln Tipi Birleim

Sert lehimlenmi balant

Sert lehimlenmi balant

ekil 39-4. (a) Konvansiyonel kt aln birleim, ve aln birleimin sert lehimlemeye uydurulmas: (b) eik yzeyli birleim, (c) kademeli aln birleim, (d) parann birleim blgesindeki kesiti arttrlm
195 196

Bindirme Tipi Birleim

Baz Yaygn Sert Lehim Balant Trleri

Sert lehimlenmi balant

Klf

Sert lehimlenmi balant

ekil 39-4. (a) Geleneksel bindirme balant, ve bindirme balantnn sert lehimlemeye uydurulmas: (b) silindirik paralar, (c) sandvi paralar, ve (d) aln balanty bindirme balantya dntrmek iin klf kullanm

ekil 39-5. Sert lehimlemeyle birletirilecek baz yaygn balant tasarmlar

197

198

Sert Lehimleme iin Baz lave Metaller (Sert Lehim Alamlar)

Esas metal(ler) Alminyum Nikel-bakr alamlar Bakr elik, dkme demir Paslanmaz elik lave metal(ler) Tipik sert lehim scakl (C) Alminyum ve silisyum 565 - 620 Bakr 925 - 1125 Bakr ve fosfor 700 - 925 Bakr ve inko 700 - 750 Altn ve gm 620 1000

Sert Lehim Alamndan Beklenen zellikler

Erime scakl esas metalden olduka dk olmaldr yi slatabilirlik iin sv fazdayken yzey gerilimi dk olmaldr Arayzeye iyi nfuziyet iin yksek akclk Sert lehimli balantnn uygulamada kullanma yeterli dayanma sahip bir balant oluturma kapasitesi Esas metalle kimyasal veya fiziksel etkileim gstermemesi (rn., galvanik reaksiyon)

199

200

lave ubuk fle Aralk Sert lehimlenmi balant lave metal folyosu

Sert lehimlenmi para

Birletirilecek paralar Birletirilecek paralar (1) (c) (2)

Birletirilecek paralar

Halka eklinde lave ubuk

Sert lehimlenmi para

Aralk

Sert lehimlemede ilave metalin deiik uygulanma teknikleri: (a) fle ve ilave ubuk. Sra: (1) nce, ve (2) sonra; (b) aralk giriinde ilave metal halkas; Sra: (1) nce, ve (2) sonra
201

Sert lehimlemede ilave metalin deiik uygulanma teknikleri : (c) dz para yzeyleri arasnda ilave metal folyosu Sra: (1) nce, ve (2) sonra; (b) aralk giriinde ilave metal halkas Sra: (1) nce, ve (2) sonra
202

Sert Lehim Dekapanlar

Kaynaktakine benzer ama; znrler ve uzaklatrlmadklarnda sert lehimleme ilemini engelleyen oksitlerle ve istenmeyen dier yan rnlerle birleirler yi bir dekapann karakteristikleri:
Dk erime scakl lave metalle yer deitirebilmesi iin dk viskozite Islatmay arttrr lave metal katlancaya kadar balanty korur

Dekapann Davran
Lehim alam yzeyi slatr ve dekapan uzaklatrr

Dekapan srlr

Hava

Dekapan oksitleri zer

Tavlamadan nce Dekapann etki scaklnda Scakln art

203 204

Sert lehimin alma scaklnda

Istma Menbalarna Gre Sert Lehimleme Yntemlerinin Snflandrlmas

flele (alevle) Sert Lehimleme fle alevi balantnn yaknndaki paraya doru ynlendirir Frnda sert lehimleme frn, sert lehimleme iin gerekli sy salar ndksiyonla Sert Lehimleme parada indklenen yksek frekansl akma kar elektrik direnciyle stma Direnle Sert Lehimleme paralardan geen elektrik akmna kar direnle stma Daldrmayla Sert Lehimleme ya erimi tuz ya da metal banyosu Infrared Sert Lehimleme yksek younluklu infrared lambalar kullanlr
205

Frnda Sert Lehimleme rnekleri

Halka eklinde sert lehim alam

Sert lehimlemeden nce

Sert lehimelemeden sonra

ekil 39-6. Tipik frnda sert lehimleme rnekleri

206

Sert Lehim Kayna

Bu yntem, uygulanacak birletirme tr ynnden dier sert lehimleme yntemlerinden ayrlr. Sert lehim kayna, bir V aznn doldurulmas gibi, geleneksel kaynakla birletirmeye daha ok benzer
Lehim alam Kaynak fleci

Yumuak Lehimleme
Tm 450C bir ilave metalin eritildii ve birletirilecek paralarn temas yzeyleri arasna kapiler etkiyle dald birletirme yntemi Esas metaller erimez, ancak ilave metal, metalurjik ba oluturmak zere esas metali slatr ve birleir Yumuak lehimlemenin detaylar sert lehimleme ile ayndr ve ayn stma yntemlerinin ou kullanlr lave metal yumuak lehim olarak adlandrlr ou elektrik ve elektronik ilemlerle yakndan ilgilidir (tellerin yumuak lehimlenmesi)

Esas metal

ekil 39-7. Sert lehim kayna. Balant, sert lehim dolgu metali ierir; balantda esas metal erimez. Yzey genellikle nce ince bir kalay tabakasyla kalaylanr.

207

208

Yumuak Lehimlemenin stnlkleri ve Zayflklar

stnlkleri:
Sert lehimleme veya eritme kaynana gre daha dk enerji girdisi Deiik stma yntemleri mevcuttur Balantda iyi elektrik ve sl iletkenlik Tamiri ve yeniden yaplmas kolay

Yumuak Lehim Alamlar

Genel olarak kalay (Sn) ve kurun (Pb) alamlardr. Her ikisi de dk Tmye sahiptir Kurun zehirleyicidir ve ou yumuak lehim alamndaki yzdesi en aza indirilmitir Kalay yumuak lehimleme scaklklarnda kimyasal olarak aktiftir ve baarl bir balant iin slatmay destekler Bakrn yumuak lehimlenmesinde, bakr ve kalay, balanty glendiren metalleraras bileikler oluturur Gm ve antimon da bazen yumuak lehim alam olarak kullanlmaktadr

Zayflklar:
Mekanik yntemlerle takviye edilmedike dk balant dayanm Yksek scaklklarda balantnn muhtemel zayflamas veya erimesi

209

210

Yumuak lehim balants

Kapl tam delik

(a)

Yumuak lehimlenmi balant Yumuak lehimlenmi balant

PC kart (b)
entik

Tel

PC kart

Tel

Terminal

Tel

zolasyon

Yumuak lehim balants

Yumuak lehim balants (c) (d)

ekil 39-8. Yumuak lehimlemede dayanm arttrmak iin mekanik kilitleme: (a) dz kilit diki; (b) cvatal veya perinli balant; (c) bakr boru birletirme silindirik bindirme balant; ve (d) silindirik bindirme balantnn entiklenmesi (ekillendirilmesi)
211

Elektronik balantlarda yumuak lehimlemeden nce mekanik aralarla balanty salamlatrma teknikleri: (a) PC kart zerinde kvrlm kurun tel; (b) yumuak lehimin temas yzeyini geniletmek iin PC kart zerinde kapl tam delik; (c) dz terminal zerinde kanca eklinde tel; ve (d) dndrlm teller
212

Yumuak Lehim Dekapanlar levleri

Yumuak lehimleme scaklnda erir Oksit filmlerini sker ve esas para yzeylerinden uzaklatrr Istma srasnda oksitlenmeyi engeller Temas eden yzeylerdeki slatmay destekler lem srasnda erimi yumuak lehim alamyla kolayca yer deitirir Korozif ve iletken olmayan artklar brakr

Yumuak Lehimleme Yntemleri

Daha az s ve daha dk scaklk gerekmesi hari, ou yumuak lehim yntemi sert lehimleme ile ayndr lave yntemler:
Elle yumuak lehimleme elle sevkedilen yumuak lehim tabancas Dalgal yumuak lehimleme bask devresi kartlarnda oklu kurun tellerin yumuak lehimlenmesi Geri akl yumuak lehimleme bask devre kartlar zerindeki yzey az bileenlerinde kullanlr

213

214

Bileenler

Yaptrma
ki (ya da daha fazla) yakn yerletirilmi paray yzey birletiricisi ile bir arada tutmak iin bir ilave malzemenin kullanld birletirme yntemi Metal, plastik, seramik, ahap, kat ve mukavva gibi ayn veya farkl malzemeleri birletirmek iin geni bir birletirme veya szdrmazlk uygulamalarnda kullanlr Artan uygulamalar iin frsatlar nedeniyle byk bir alana yaylabilir

PC kart Erimi yumuak lehim alam

Kurun tellerin bask devresi kart zerine birletirilmesi iin erimi yumuak lehim alamnn dar bir kanaldan kartn alt yzeyine beslendii dalgal yumuak lehimleme

215

216

Yaptrmada Sertleme
Yaptrcnn fiziksel zelliklerinin, paralarn yzeylerini birletirmek iin genellikle kimyasal reaksiyonla svdan katya dnme ilemi Sertleme, genellikle s ve/veya bir katalizr ile gerekletirilir
Eer s kullanlmsa, scaklklar greceli olarak dktr

Yaptrc Trleri
Doal yaptrclar reine, niasta, eker, soya tuzu, kola gibi doal kaynaklardan elde edilirler
Dk-gerilmeli uygulamalar: mukavva kartonlar, deme, kitap ciltleri; veya geni yzeyler: kontrplak

norganik esas olarak sodyum silikat ve magnezyum oksiklorre dayanr

Dk maliyetli, dk dayanml

Sertleme zaman alr - imalatta bir zayflk Yapma ilemini gerekletirmek iin bazen paralar arasnda basn uygulanr

Sentetik (yapay) yaptrclar deiik termoplastik ve termoset polimerler

217

218

Sentetik (Yapay) Yaptrclar

malatta en nemli kategori Sentetik yaptrclar, deiik mekanizmalarla sertleirler:
Uygulamadan nce polimeri katalizr ve reaktif katklarla kartrma Kimyasal reaksiyonu balatmak iin stma Ultraviyole k gibi, radyasyonla sertletirme Sv veya pastadan suyu buharlatrarak sertletirme Yapanlardan birinin yzeyine film veya basnca duyarl kaplama olarak uygulama

Yzey Hazrlama
Yaptrma ileminin baarl olmas iin, yzeyler son derece temiz olmaldr Yapma dayanm, yaptrc ile yapan arasndaki adhezyonun derecesine, bu ise yzeyin temizliine baldr Metallerde, temizleme iin genellikle zcyle silme ve kum pskrterek yzeyin andrlmas adhezyonu arttrr Metal d paralarda, genellikle baz tr zcler kullanlr ve yzeyler, przll arttrmak iin talanr veya kimyasal olarak dalanr

219

220

Balantnn Dayanm
Aadakilerin dayanmna baldr:
Yaptrc Yaptrc ile yapanlar arasndaki balant

Balant Tasarm
Yaptrma balantlar, kaynakl, sert veya yumuak lehimli balantlar kadar gl deildir Balant temas alan en byk deerine karlmaldr Yaptrma balantlar en ok kayma ve ekmede gldr.
Balantlar, uygulanan gerilmelerin bu tr olaca ekilde tasarlanmaldr

Balantnn dayanm birka mekanizma ierir:

Kimyasal ba oluumu yaptrc ve yapan, sertlemeden sonra bir primer kimyasal ba oluturur Fiziksel etkileimler karlkl yzeylerin atomlar arasnda sekonder kuvvetler Mekanik kilitlenme Yapann przll, sertleen yaptrcnn, mikroskopik yzey przlerinde skmasna ve kilitlenmesine neden olur

Yaptrma balantlar, en ok ayrlma ve syrlmaya kar zayftr.

Balantlar, bu tr gerilmelerden kanacak ekilde tasarlanmaldr

221

222

ekil 40-3.- Yaptrma balantlarnda gerilme trleri:

223

ekil 40-4. Yaptrma iin baz balant tasarmlar ve servisteki performans oranlar
224

Nokta kaynak ekirdei Yaptrc

Perin

Yaptrmann, dier birletirme yntemleriyle kombinasyonu: (a) kaynak-yaptrma nokta kaynakl ve yaptrlm balant; (b) perinli (veya cvatal) ve yaptrlm balant; (c) ekillendirilmi ve yaptrlm balant

ekil 40-5. Yaptrma balantl ke ve al birleim tasarmlar

225 226

Yaptrma Balantlarnda Hasar

Yaptrclarn Uygulamalar
Otomotiv, uak, yap rnleri, gemi yapm Paketleme endstrisi Ayakkab Deme Kitap ciltleme Elektrik ve elektronik

(a) Yaptrc hasar

(b) Yaptrc iinde kohezif hasar

(c) Esas malzeme iinde kohezif hasar

ekil 40-6. Yaptrma balantlarnda hasar modlar

227

228

Uygulama Yntemleri
Elle fralama veya rulolama pek kaplama Elle altrlan datc kullanarak yzdrme Pskrtme Otomatik aplikatrler Rulo kaplama

Rulo Kaplama

Kat, kuma veya esnek polimer gibi ince ve esnek bir malzemenin zerine yaptrcnn rulo ile kaplanmas
229 230

Yaptrmann stnlkleri
ok geni malzeme trne uygulanabilir Yapma, balantnn tm yzeyinde oluur Dk scaklktaki sertleme, birletirilen paralarda hasardan kanmay salar Hem yaptrma hem de szdrmazlk salama Balant tasarm genellikle basitletirilir, rn. ki dz yzey, cvata delikleri gibi zel para zelliklerine gerek olmadan birletirilebilir

Yaptrmann Snrlamalar
Balantlar genellikle dier birletirme yntemleri kadar gl deildir Yaptrc, birletirilen malzemelere uygun olmaldr Servis scaklklar snrldr Yaptrcnn uygulanmasndan nce temizlik ve yzey hazrl nemlidir Sertleme sreleri, retim hzn snrlayabilir Yaptrlm balantlarn muayenesi zordur

231

232