8

Farmakoloji tarihine Ksa bir Bak

Prof. Dr. Cihat Kkhseyin

Giri
Farmakoloji, kimyasal maddelerin yaayan sistemlerin fonksiyonu zerine etkileri ile uraan ve dogmadan ok deney prensiplerine dayanan biyomedikal bir bilimdir. lk defa 19. yzyln ortalarndan sonra bamsz bir bilim olarak ortaya kmtr. Birok hastalk ve bunlara iyi gelen birok doal aktif maddenin insanlardan nce var olduu dnlrse, farmakoloji ve tp tarihinin ne kadar eski olduu grlr. Tarihi sre iinde farmakoloji ve tp birlikte gelierek gnmze kadar gelmitir. Ar ve zdrap insanlar tarafndan ilk alglanan alarm reaksiyonlar olmutur. Bylece dikkatler bu nde gelen semptomlarla nasl mcadele edilecei zerinde younlamtr. lk olarak, baz bitkilerin analjezik glerinin olduu tesadfen deneme yanlma yolu ile kefedilmidir. Farmakoloji ve tp tarihini, birbirinin iine girse de, deney-ncesi dnem ve deneysel dnem olarak ikiye ayrmak mmkndr.

Deney-ncesi Dnem
Bu dnemin, bilimin bynn, dinin ve geleneklerin tekelinden kurtulduu, aklclk ve sorgulayc positivist yaklamlarn egemenliini ilan ettii 1789 Fransz devrimine kadar srd sylenebilir. Ne yazktr ki, modern deneysel dnemde de, bu akld dnemi yaatmaya alanlar olmutur ve olmaya devam edecee benzemektedir. Deneme-yanlma, yani deneyime ncelik verilen bu dnemde, tbbi gelimeler ve yaklamlar gelenek-grenek, by ve dini inanlarn kat basks altnda kalmtr. Tesadfen de olsa renilen farmakolojik etkiler sorgulanmam ve deneyle dorulama yoluna gidilmemitir. Bu dnem boyunca hastalklarn kt ruhlardan ileri geldiine ve kt ruhlarn da by ya da geleneksel-dini seremonilerle bedenden kovulacana ve bylece hastaln iyileeceine kr krne inanlmtr. te bunun iindir ki, hekimlerin ilk ncleri bycler, dini liderler ya da berberler olmutur. Opium, Belladonnae, Rauwolphia, Digitalis, Curare v.s. etkileri deneyimle tesadfen bulunmu ve ampirik olarak kullanlmtr. lalar hakkndaki ilk sistematik bilgiler M.. 1550 ylnda Msrda yazlm Ebers papirslerinden karlmtr. Ancak, Smer ve Msr dnemlerinden kalma tablet ve yaztlarda da opium ve dier ifal bitkiler hakknda bilgiler bulunmaktadr. M.S. I. Yzylda Dioscorides o gne kadar bilinen ilalar bir kitapta toplayarak ilk farmakope (Materia Medica) saylabilecek kitab hazrlamtr. M.S. II. Yzylda Claudius Galen (129-200) yle demitir:bulunanlarn hepsi ksmen deneyim, ksmen de teoridir. Tek bana ne deneyim ne de teori her eyi kefetmeye yetmez. Bu Yunanl hekim bitkilerden ila ekillerinin nasl hazrlanacan tarif etmi ve bunlara galenik preparatlar denilmitir. Orta ada polifarmasiye ynelinmi ve iinde 100den fazla aktif madde bulunan theriaca byk hret kazanmtr. Bu dnemde yine de, ve zellikle Rnesans aydnlanmasnn etkisi altnda, deneysellik, aklclk ve sorgulayc pozitivist dce ynnde byk gelimeler olmutur. Orta a karanl iinde kimyadaki gelimeler, Robert Boyle tarafndan bilimsel kimyann temelinin atlmas ve bylece yeni aktif maddelerin sentezi tedavi olanaklarn artrmtr. Aureolus Theophrastus Bombastus (1493-1541) bata bni Sina olmak zere skenderiye ktphanesinde bulunan Arapa tp kitaplarn Latinceye evirmi, demir ve arsenii tedaviye sokmu, orta an aklc olmayan ilalarn reddetmi ve kimyasal olarak iyi bilinen maddelerin reetesini yazmtr. JR Glauber (1604-1688) Na-slfat tedaviye sokmutur. JJ Wepfer (1620-1695) ilk kez hayvan deneyleri ile ilalarn farmakolojik ve toksik etkilerini ortaya koymutur.

Deneysel Dnem
Bu dnem, deney-ncesi dnemdeki akl d dinsel ve geleneksel basklar arasnda yeermeye balamtr. 1789 Fransz devriminden sonra ise, zincirlerden kurtulurcasna, inanlmaz bir gelime hzna ulamtr. Bu dnemde by ve dinin tp zerine olumsuz etkileri yerle bir edilmi ve deneysellik ve aklclk nc yaklamlar haline gelmitir. 19. yzyl sonlarna kadar, normal ve hastalkl vcut fonksiyonlar hakkndaki bilgiler, ila etkilerini anlamak iin temel olamayacak kadar yetersizdir. Hastalk ve lmn, bilimsel doktrinlerden ok, otorite tarafndan deerlendirilen yar-kutsal eyler olduu sanlmaktadr. Klinik pratik, genellikle otoriteye sadk kalm ve gerekler grmezden gelinmitir. rnein, kna-kna kabuklarnn stmann spesifik ve en etkili tedavisi olduu fark edilmi ve 1765 de Lind, kullanm iin uygun bir protokol hazrlamtr. Buna karlk, 1804 de Johnson bunun ate geene kadar gvenilir olmadn ileri srm ve yerine erken dnemde yksek doz kalomel nermitir. Ne yazk ki, bu canice tavsiyeye izleyen 40 yl boyunca kr krne uyulmutur. Byk bir hekim olan Holmesin 1860 da syledikleri ok ilgintir:Kesin inanyorum ki, imdi kullanlan tm materia medika denizin dibine batabilse, insanlar iin her zaman iyi fakat balklar iin kt olurdu. Farmakolojiye ynelim bizzat klinikten gelmitir. Hekimlerin klinik tan ve gzlemde baarl olmalarna karn, tedavide yetersiz kalmalar ve buna bal olarak tedavi sonularn iyiletirmeye ihtiya duymalar, farmakolojiye ynelimi krklemitir. nceleri farmakolojiyi ayakta tutacak bacaklar hi olmamtr. Byle bir ortamda, 1847 de kendi evinde ilk farmakoloji enstitsn kuran Estonyal Rudolf Buchheimn bu yrekli giriimini alklamamak elde deildir. Farmakoloji balangta, sentetik organik bileiklerin gelitirilmesinden de nce, doal maddeleri zellikle de bitkisel ekstreleri anlamaya almtr. Henz sentetik organik bileiklerin says ok azdr. Bunlar arasnda, 16. yzylda tadlandrc olarak hazrlanan dietileter ve 1799 da H Davy tarafndan hazrlanan azot protoksit (gldrc gaz) nemlidir. Balangta partileri neelendirmek iin kullanlan gldrc gaz ancak 19. yzylda anestetik ajan olarak klinie girebilmitir. Amilnitrit 1859 da yaplm, ilk aklc teraptik olduu ileri srlm ve antianginal etkisinin olduu fizyolojik etkilerine dayanlarak tahmin edilmitir. Tpta en yaygn olarak kullanlan aspirin 1853 de sentez edilmise de klinikte kendisine uzun sre yer bulamamtr. Bayer la Firmas 1897 de aspirini yeniden kefetmi ve 1899 da piyasaya kararak bir servet kazanmtr. Baz farmakoloji ncleri kariyerlerini endstride yapmtr. Bunlar arasnda kimyasal ileti ve otonom sinir sistemine ilikin bilgilerin temelini atan Sir Henry Dale, antimetabolit prensibini tanmlayan ve ilk etkili antikanser ilalarn bulan George Hitching ve Gertrude Elion, ve ilk beta-reseptr ve H2-reseptr antagonistlerini bulan James Black saylabilir. Kimyadaki gelimeler bitkilerdeki aktif maddelerin saflatrlmasna hz kazandrmtr. 1805 de Sertrner opiumdan morfini izole etmi ve bunu dierleri izlemitir. Bylece, saflatrlan bu bileiklerin by ya da yaam gleri olmad, fakat bitki ekstrelerinin yaayan organizmalar zerindeki etkilerinden asl sorumlu maddeler olduu anlalmtr. Balangtaki farmakologlarn ounun dikkatleri kinin, dijital, atropin, efedrin, striknin v.s. gibi bu tr bitkisel kkenli ilalar zerinde younlamtr. 20. yzyln balarnda, sentetik kimyann taze rzgarlar farmastik endstri ve farmakolojiyi hareketlendirmeye yetmi ve sentetik ilalar sahnede grlmeye balamtr. Emil Fisher tarafndan barbital sentez edilmitir. 1909 da Paul Ehrlichin sifilize etkili ilk sentetik arsenik bileiklerini bulmas ile antimikrobik kemoterapinin n almtr. 1935 de Gerhard Domagh ilk sistemik antibakteriyel ila olan slfanamidleri kefetmi ve bunu II. Dnya sava srasnda, A. Flemingin n almalarna dayanarak Fleming, Chain ve Floreyin penisilini bulmas izlemitir. Her yeni kan ila farmakologlara yeni bir ura alan olmu ve bylece farmakoloji, biyomedikal bilimler arasnda kendisine hak ettii kimlii kazanmtr. Kimyann gdmnde ok sayda teraptik molekln bulunmasna paralel olarak, fizyolojide kimyasal araclar alannda hzl ilerlemeler olmutur. Bu dnemde birok

10 hormon, nrotransmitter ve iltihap araclar kefedilmitir. Kimyasal ilikilenmenin anlalmas, vcuttaki hemen her dzenleyici mekanizmada merkezi bir rol oynar duruma gelmitir. Oswald Schmiedeberg (1838-1921) yap-aktivite ilikileri, ila reseptrleri ve selektif toksikoloji zerinde durmu, atropin ve ergot alkaloidlerinin etkileri ile ilgili aratrmalar yapm ve ilk farmakoloji dergisini karmtr. lk deneysel farmakolojiyi kuran da odur. Daha sonra rencilerinden John Abel ABD de Journal of Pharmacology and Experimental Therapy dergisinin temelini atmtr. Yine rencilerinden Frazer (skoya), Langley (ngiltere), Ehrlich (Almanya) ve Clark (ngiltere) ile birlikte ilk kez reseptr teorilerini ortaya atm ve kitle etkisi kanununu ila reseptr etkilemesine uyarlamtr. Kimyasal araclar iin gerek anlamda reseptr kavram ilk defa 1905 de Langley tarafndan ortaya atlmtr. Bu konular zellikle Clark, Gaddum, Schild ve dier pek ok farmakolog tarafndan hzla benimsenmi ve gnmz farmakolojisinin deimez yap talar haline gelmitir. Otto Loewy ve Gaddum biyolojik test (assay) yntemleri ve karlatrmal farmakolojiyi gelitirmitir. 1846 da aslnda bir fizyolog olan Rudolph Buchheim ilk kez Dorpat Tp Fakltesie farmakoloji hocas olarak atanmtr. Ayrca, biyokimyann ayr bir bilim olarak ortaya kmas, enzimlerin kefi ve biyokimyasal yollarn bulunmas, ila etkilerini anlamak iin bir baka ereve oluturmutur. Modern tp, en fazla uygulama alan olan teraptik ajanlara, yani ilaca dayanr. Oysa, bilimsel yaklamlar gelimeden nce, bir teraptikler sistemi oluturmak iin youn giriimler olmutur ve bunlarn ou saf ampirizmden daha kt sonular dourmutur. Bunlardan birisi James Gregory (1735- 1821) tarafndan ortaya atlan allopatidir. Burada, hastaln ana semptomlar geene kadar nerilen gzde devalar arasnda kan alma, emetikler ve prgatifler vardr. Bu yzden birok hasta hayatn kaybetmitir. Bir dieri ise 19. yzylda Hahnemannn getirdii homeopati dir. Burada, benzerin benzeri tedavi etmesi ve aktivitenin seyreltilme ile artmas temel kuraldr. Bunlardan gelen birok dogmatik prensipler bilimi ilerletmekten ok ona kstek olmutur. Son zamanlarda, bilimsel alan dnda kalan ve kendine alternatif tp ad altnda yer bulmaya alan teraptik sistemler tremeye balamtr. Bunlar ou kez bilimsellii n planda tutan objektif tp modelini reddeder ve yerine hastalkla ilikili ya da olmayan subjektif hastalk haline odaklanr. Oysa, hastal tarif etme ve lmede tarafszl gz ard etmek, bilimsel prensiplerden ayrlmaktan baka bir ey deildir. Tarihi sre iinde farmakolojinin gelimesi, aada da grld gibi, eski bilimncesi terapotiklerden domutur. Teraptikler (M > 3000)
Mucize posyonlar Bitkisel devalar

Ticaret(1600)
Eczaclar

Kimya(1800)
Doal rnler Kimyasal Yap Sentetik Kimya

Biyomedikal Bilimler
Patoloji Farmakoloji(1850) Fizyoloji Farmastik Endstri

Biyokimya(1900) Molekler Biyoloji

Sentetik lalar

Biyofarmastik

Farmakoloji (2000)

11

Trkiyede Farmakolojinin Tarihesi

Bu blm Ankara Tp Fakltesinden farmakoloji hocam sayn Prof. Dr. kr Kaymakalan (1922-1984)n A. . Tp Fakltesi Mecmuas 1965 vol. XVIII, 2. saysnda yaynlanan Trkiyede Farmakolojinin Tarihesi adl yazsnn bir zeti olacaktr. Osmanl mparatorluu ve ondan nceki dnemlerde farmakolojiye ait bilgiler aadaki kaynaklara dayanmaktadr: Dioscridesin Materia Medica kitabnn evirisi olan Kitab al Haayi Galinosun eserlerinin evirileri Ebubekir Razi (Rhazes, 854-932), Ebul Kasm Zehravi (Abulcass, 936-1013), Ebu Reyhan Biruni (Al-Biruni, 937-1048), bni Sina (Avicenna, 980-1037), bni Vefid (Ibn Wafid, bni Zhr (Avenzoar, 1094-1162), bni Rd (Averroes, 1126-1198) ve bni Baytar (Elbeithar, 1197-1248) gibi tannm slam hekimlerinin eserleri. slam hekimlerinin farmakolojiye nemli katklar olmutur. rnein, Razi maymunlar zerinde yapt deneylerle, daha nce Galinosun bir zerresi dahi lme neden olur dedii cvann o kadar zehirli olmadn ispatlamtr. Cva merheminin ilk formln yapan da odur. Onun polifarmasiye kar olmas, gnmz modern tedavi prensipleri ile rtmektedir. Raziin mfred bir deva ile mualeceye muktedir olduun mddete mrekkep deva kullanma; yani, tek bir ilala tedavi edebildiin srece karma ila kullanma bu bakmdan ok nemlidir. Gazneli Mahmut dneminde yaam Ebu Reyhan Biruninin Kitab al Saydala(ispenyari) adl eserinde o devirde tannan 200 e yakn tbbi bitkiden sz edilmektedir. tp ve farmakolojiye katks olan byk hekimler yetimitir. Bunlarn en nemlileri aada kronolojik olarak verilmitir: Bahaddin Umur Paa (Aydn Oullarndan): 14. yzylda bni Baytarn Camiul-Mfredatl Edviye ve Adiye eserini Trkeye evirtmitir. Bu eviri ilk Trke tp eseri olarak kabul edilmektedir. Kitapta farmakolojiye ait bilgiler vardr. shak bin Murad (Geredeli): 1389 da yazd Havassl Edviye adl kitabnda btn ilalarn Trke isimleri alfabetik sralanarak ve hangi hastala iyi geldii belirtilerek verilmitir. Ahmedi (hekim ve air): Msrda eitimini aldktan sonra Ktahyada yaamtr. XV. Yzylda Yldrm Beyazdn oullarndan Sleyman elebi iin manzum olarak yazd Tervihl Ervah adl eserinde farmakolojiye geni yer ayrm ve ayr ayr her hastaln tedavisi zerinde durmutur. Kitap aslnda bni Sinann Kanun kitabnn bir zetidir. erafettin Sabuncuolu (Amasyal): Fatih Sultan Mehmet dneminde yaamtr. 1469da yazd Mcerrebname, materia medica ve pratik tedavi elkitab niteliindedir. eriinde unlar vardr: tiryak (therica), merhemler, haplar, lavmanlar, gz ilalar ve burun kanamas, di ars, kulak ars, souk algnl, barsak solucanlar, uyuz, nikris v.s. tedavisinde kullanlan ilalar, o zamana kadar her trl zehirlenmelere kar kullanlan tiryakn bileimi ve hazrlan ekilleri. Tiryakn ylan zehirine kar koruyucu etkisini gstermek iin yapt deneylerden dolay, Trkiyede deneysel farmakolojinin ilk ncs saylabilir. Bu deneylerinden birinde, horoza tiryak yutturduktan sonra onu ylana srttrm ve horozun lmediini bildirmitir. Hatta bir keresinde, tiryak aldktan sonra kendi parman ylana srtm ve bu sayede ar duymadn ve parmann imediini yazmtr. Ayrca, Endlsl hekim Ebl Kasm Zehraviin iinde farmakolojiye ait blmler bulunan Et-tasrif adl cerrahi kitabn Kitab-

Osmanl dneminde

12 Cerrahiye-i Haniye ismi ile Trkeye evirmitir. Zahirei Harzemahiden evirdii Akrabadin adndaki kitab o dnemde farmakope gibi kullanlmtr. Kaysunizadeler (Kanuni Sultan Sleyman dneminde nl bir hekimler ailesi): Kahve hakknda yazdklar monografta kahvenin mekezi sinir sistemi, kardiyovaskler sistem, solunum sistemi, gastrointestinal sistem ve genital sistem zerine etkileri ayr ayr ele alnmtr. aban ifai (Ayal, 1116-1704) : Eserlerinde Laudanum de Sydenhamdan sz etmitir. Ali Muni (hekim, Bursal): 18. yzylda birok tbbi eseri dilimize evirmi, knakna ve Ipakakuanha hakknda monograflar yazmtr. mer ifai (Sinoplu): Paracelsusun Tbbi Kimya adl kitabn Arapadan Trkeye evirmitir. anizade Mehmet Ataullah (hekim, 1771-1826): 19. yzylda ilalarla ilgili eserler vermitir. Mizan-l Edviye adl kitabnn Eczay Tbbiye ve Mrekkebat- Eczay Tbbiye blmlerinde digitalis bitkisinin geni tanm, kullanl, indikasyonlar ve kontraindikasyonlar hakknda bilgi verilmitir. Tabip Albay Ahmet: 1871 de yaynlad Tp Mfredat adl kitabndan, o tarihlerde lkemizde eter narkozunun bilindii anlalmaktadr. Cemil Topuzlu: 1890 da Fransadan dndkten sonra kloroform anestezisini yaylmasna nclk etmitir. Dr. Rieder (Alman): lkemizde ilk kez 1898 de eter anestezisini uygulam ve Operatr Orhan Abdi 1905 den itibaren eter anestezisinin yaylmasna katkda bulunmutur. Ancak, eter anestezisinin gerek anlamda kloroformun yerini almas cumhuriyetin ilk kurulu yllarna rastlamaktadr. Akil Muhtar zden (1877-1949): Trkiyede modern farmakolojinin douuna nclk etmi gerek bir nder ve lkemiz farmakologlarnn gerek hocasdr. 1902 de Cenevre Tp Fakltesinden mezun olduktan sonra, svire ve Fransada o dnemin en tannm tp otoritelerinin derslerine ve kliniklerine devam etmi ve mezun olduu tp fakltesinin tedavi hocas Mayorun yannda farmakodinami asistanl yapmtr. Mayor Vulpiann, o da Calaude Bernardn talebesidir. 1906 da farmakodinami doenti olduktan sonra 19071908 yllar arasnda farmakoloji ve tp mfredat derslerini vermitir. Merutiyet ilan edildikten sonra 1908 de Trkiyeye davet edilmitir. nce 14 Kasm 1908 de alan Ord. Prof. Dr. Akil Muhtar zden (1877-1949) Darlfnun Tp Fakltesinde hijyen hocal yapm ve 1910 da Haydarpaadaki Tp Fakltesinde Tecrbi Tedavi Kliniinin bana getirilmitir. 1933 niversite reformundan sonra dersler tp mfredat, farmakodinami ve tedavi adyla okutulmu ve ilk bakanlna Ord. Prof. Dr. Akil Muhtar zden getirilmitir. 1937 de Paris Tp Akademisi yeliine atanan hoca 1943 den lmne kadar stanbul Tp Fakltesi Tedavi Klinii ve Farmakoloji Enstitsnn direktrln yapmtr. Tbba ve farmakolojiye orijinal katklar aadaki ekilde zetlenebilir: 1. Kobay srt derisi refleksi (Muhtar refleksi): Yerel anesteziklerin biyolojik etkilerini deerlendirmek iin kullanlr. alma Paris Biyoloji Cemiyetiin dergisinde 1908 de yaynlanmtr.

13 2. Kloralozun etkileri: Maddenin beyin yannda medulla spinalise de etki ettiini ve kloraloz anestezisi srasnda baz refleksler artarken karotis sins ve oklo-kardiyak reflekslerin azaldn gstermitir. 3. Uskoff aleti (sifinkmotonografi) ile nabz kayd: Dijital glikozidlerin nabz amplitdn artrdn ve 0.5mg digitoksinin oral etkilerinin, iddia edildii gibi 24 saat dolaynda deil, 3-5 saat iinde grldn ortaya koymutur. 4. Santonin testi: Tp literatrne geen bir karacier fonksiyon testidir. Normalde santonin karacierde sar renkli oksisantonine dnmekte ve bu da alkalen idrarda krmz renk vermektedir. Renk absorbansndaki deiikliklere gre karacierin fonksiyonel durumu deerlendirilmekte ve sonular karacier patolojilerinin tansna k tutmaktadr. Cemal Demir (1889-1959) 5. Dierleri: Kalbde tonus deiiklikleri, 1920-1959: Akil Muhtarn teknisyeni kurbaa kalbi elektrokardiyogram, menejitler, kolera, nekatoriazis zerine yaynlar ve farmakodinami ders kitab.

Osmanllar dneminde ilalarn hazrlanmas ve kullanmnda iki kitap n plana kmtr: 1) Edviye-i Mfrede: Tek bana ila olarak kullanlan maddeleri anlatr. 2) Akrabadin: Anlam Arapada risale, Yunancada graphion, baz otrlerce formler ve gnmzde farmakope karl olabilecei bildirilmitir. Karma ilalar, hazrlama yntemleri, eitli farmastik ekiller, indikasyonlar ve dozlarndan sz eder. Akrabadinlerin en tannmn bni Sina hazrlamtr ve bu Kanun adl kitabnn 5. cildini oluturmaktadr; 800 dolaynda ila hakknda bilgi verilmektedir. Fatih dneminde erafettin Sabuncuolu Zahirei Harzemahn eserini akrabadin olarak Trkeye evirmitir. Dier akrabadin yazarlar unlardr: Hekimba Nuh, Salih bin Nasrullah, Vesim Abbas, mer ifai, Bursal Ali Muni, ve Bursal Sleyman. anizadenin yazd Hamse adl eserin Miyar-l Etibba bn-i Sina (Avicenna) denen 3. kitabnn sonuna konulan 319 reeteden oluan (980-1037) formler iin akrabadin kelimesi kullanlmtr. Dr. H. C. Bernard (1808-1844) tarafndan 1844 yazlan ve 165 sayfa olan Pharmacopea Militaire Ottamane, ya da Pharmacopea Castrensis Otomana Osmanl mparatorluunda karlan ilk resmi farmakope durumundadr. Burada maddelerin bana Franszca ve Latince isimleri yannda Trke isimler eklenmi, tbbi bitkiler alfabetik olarak verilmi, basit ve karma ilalarn yapm yntemlerinden sz edilmi, fakat reaktifler ve kontrol yntemlerine deinilmemitir; en geni yeri ise macunlar almaktadr. kinci farmakope 1866 Fransz kodeksinin (farmakope) evirisidir ve Mektebi Tbbiye-i dadiyede Fenni speniyari ders hocas binba Hseyin Sabri tarafndan 1874 de Dstr-l Edviye ad ile Trkeye evrilmitir. Cumhuriyet dneminde 3 Mart 1926 tarih ve 767 sayl kodeks kanunu sayesinde, zel bir komisyon tarafndan hazrlanan ilk kodeks 1930 Trk Kodeksidir. Bu kodeks 605 sayfa olup 659 madde iermektedir ve hazrlannda Alman Farmakopesi esas alnmtr; maddelerin Trke isimleri yannda Latince ve Franszca isimleri de verilmitir. Bunu eitli deiikliklerle 1940, 1948 ve 1974 Trk kodeksleri izlemitir.

14

Darlfnundan Modern Farmakolojiye Gei

14 Mart 1827 tarihinde II. Mahmut tarafndan kurulan stanbul Darlfnunda, Materia Medika ad altnda, ilalarn etki tarz hakknda bilgi vermeyen ve sadece ampirik olarak varlan sonular anlatan dersler okutulmutur. 1839 da alan ve dili Franszca olan Mekteb-i Tbbiye-i Adliye-i ahanenein bana Avusturyadan getirtilen ve henz 31 yanda gen bir hekim olan Dr. C. A. Bernard muallim-i evvel olarak atanmtr. 1839-1844 arasnda mfredat- tp ve materia medika dersleri onun tarafndan verilmitir. Tbbiyenin batdaki tp faklteleri dzeyine kmasna nclk eden ve bir anlamda tbbiyenin kurucusu olan Dr. Bernard gen yana ramen nemli eserler brakmtr: 1) Akcier ve kalp muayene usulleri kitab 2) Bursa banyolar ile ilgili Kaplca Risalesi 3) 1843 de yazd Tbbi dersler kitab 4) 1844 de yazd Osmanl Askeri Farmakopesi 1867 de stanbulda bir sivil mektep olan Mekteb-i Tbbiye-i Mlkiye-i ahane kurularak ilk defa Trke tp eitimine balam ve 1908 de ad Darlfnun-u Osman Tp Fakltesi olmutur. Bu fakltede farmakoloji Mfredat- tp ad altnda Dr. Ahmet Ali Paa (1835-1888), Dr. Nuri Kenan Paa, Dr. Adriyadis ve Dr. Server Hilmi (1868-1930) tarafndan verilmitir.1908-1933 seneleri arasnda ise farmakoloji dersleri Prof. Dr. Akil Muhtar zden tarafndan Fenni Tedavi ve Tesirat Edviye Dersleri ismi altnda okutulmutur. 1933 ylnda gerekletirilen niversite reformu ile stanbul niversitesi bnyesinde Tp Fakltesi kurulmutur. Dersler Tp Mfredatnda Farmakodinami ve Tedavi bal altnda okutulmaya balanlmtr. Kurulan enstitnn ve tedavi kliniinin ordinarys Akil Muhtar Bey ve yannda yetien dier hocalar tarafndan farmakolojinin Trkiyede eitim, retim ve bilimsel aratrma bakmndan dnya standartlar lsnde gelimesi salanmtr. 1933 sonras dnemin bir zellii de farmakolojinin klinikle bir arada olmas, baka bir deyile deneysel farmakoloji stanbul niversitesi girii,Beyazt yannda klinik farmakolojiye de nem verilmesidir. Dersler Prof. Dr. Akil Muhtar zden, Prof. Dr. Necmettin Rfat Yarar, Prof. Dr. Nabi Kastarlak ve Prof. Dr. Reat Garan tarafndan mterek verilmitir. 1940 senesinde Haseki Hastanesinde yeni bir bina yaplm ve Tedavi Klinii ve Farmakoloji Enstits bu yeni binaya tanmtr. 1943 senesinde Prof. Dr. Akil Muhtar zden emekliye ayrlm ve yerine direktr olarak Prof. Dr. Sedat Tavat atanmtr. 1943 senesinden sonra Farmakoloji ve Tedavi dersleri Prof. Dr. Sedat Tavat, Prof. Dr. Reat Garan, Prof. Dr. Nabi Kastarlak ve daha sonra da Prof. Dr. Suphi Artunkal, Prof. Dr. Alaeddin Akcasu, Prof. Dr. Hikmet Koyuncuolu, Prof. Dr. Gltekin Sunam, Prof. Dr. Celal ker, Prof. Dr. Kemal nen, Prof. Dr. efik Kayahan, Prof. Dr. rfan Urgancolu, Prof. Dr. Fakret .. Rektlk n, Beyazt Biyal tarafndan verilmeye balanmtr.

15

Cerrahpaa Tp Fakltesi Farmakoloji Anabilim Daln douu

1967 ylnda stanbul Tp Fakltesi ikiye blnerek, Cerrahpaa Tp Fakltesi ve stanbul Tp Fakltesi domutur. Farmakoloji Tatbiki Tedavi Krss ksa bir sre Cerrahpaa Tp Fakltesinde kalm ve 1972 ylnda farmakoloji tedavi kliniinden ayrlarak Farmakoloji Krs Direktrlne Prof. Dr. Alaeddin Akcasu getirilmitir. Bu krsden yetien Prof. Dr. Hikmet Koyuncuolu ise, 1967 de stanbul Tp Fakltesinde alan farmakoloji krsnn direktrlne atanmtr. Prof. Dr. Alaeddin Akcasunun zellikle opium alkaloidleri, veratrum alkaloidleri, biyojen aminler ve lokal anestetiklerin etki mekanizmas zerine orijinal aratrmalar vardr. Prof Dr Alaaddin Akcasu 1988 ylnda ya haddinden emekli olduktan sonra krs bakanlna Prof. Dr. Zeki zner seilmi ve bu grevi 1997 ylnda emekli olana kadar srdrmtr. Daha sonra krs bakanlna seilen Prof. Dr. Esat Ekazan 10 Mart 2003te ya haddinden emekli olana kadar bu grevde kalmtr. Anabilim bakanlna bu tarihte Prof. Dr. Cihat Kkhseyin seilmitir ve halen bu grevi srdrmektedir. 1987 de Cerrahpaa Tp Fakltesinde ngilizce tp eitimi balam ve faklte tek dekanlk altnda Trke Tp ve ngilizce Tp olarak ikiye ayrlmtr. 1987-1988 eitimretim ylnda ngilizce Tp farmakoloji dersleri ilk 3 ay boyunca Do. Dr. Cihat Kkhseyin tarafndan verilmitir; daha sonra Yard. Do. Dr. Aydn Barlas, 1997 den sonra Do. Dr. ner Szer ve 2000 den itibaren de Prof. Dr. Zeliha Yazc kadroya dahil olmutur. 2004 itibariyle ngilizce Tp farmakoloji dersleri u hocalar tarafndan verilmektedir: Prof. Dr. Cihat Kkhseyin, Prof. Dr. Aydn Barlas, Prof. Dr. ner Szer ve Prof. Dr. Zeliha Yazc Farmakoloji Krss tarafndan, Cerrahpaa Tp Fakltesinin Trke ve ngilizce programlar yannda, Hemirelik Yksek Okulu, Ebelik Yksek Okulu ve ayn kampus iinde bulunan Tbbi Biyoloji Fakltesi ve Radyoloji Teknisyenlii Yksek Okuluna da farmakoloji dersleri verilmektedir. Halen akademik kadromuzda 6 retim yesi, 1 baasistan, 5 uzmanlk rencisi ve 2 doktora rencisi bulunmaktadr. retim yeleri: 1) Prof. Dr. Cihat Kkhseyin (bakan) 2) Prof. Dr. Aydn Barlas (dekan yardmcs) 3) Prof. Dr. Gkhan Akkan (Dahili Tp Bilimleri bakan yardmcs, Tp eitim komisyonu yesi) 4) Prof. Dr. Zeliha Yazc 5) Prof. Dr. Dndar Okan Yllar 6) Prof. Dr. ner Szer (Trk Farmakoloji Dernei Ynetim Kurulu yesi) Ba asistan: Uzm. Dr. Ecz. Sibel zyazgan

Yararlanlan kaynaklar
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. Robinson V. The story of medicine. Philadelphia 1944 Unat E.K., Samast M. Dr. Mektb-i Tbbiye-i Mlkiye (Sivil Mektebler, 1867-1909). . . Cerrahpaa Tp Fakltesi yayn, stanbul 1990 Kaymakalan . Trkiyede farmakolojinin tarihesi. Tp Fakltesi Mecmuas, 18: 387, 1965 Dramur R. Dr. 50 Trk hekimi bibliyografyas. stanbul 2003 Unat E.K., Akcasu A., nen K., Atabek E.lmnn Krknc Ylnda Ord. Prof. Dr. Akil Muhtar zden (1877-1949). Mustafa Nevzat Eczaclk, Tp ve Kltr Evi Yaynlar, stanbul 1989 Rang H.P., Dale, J.M. Ritter, P.K.Moore. Pharmakology:What is pharmacology?. Pages 2-6, Chirchill-Livingstone, London 2003 Drews J. In quest of tomorrows medicine.Springer-Verlag, New York 1998 Porter R. The greatest benefit to menkind. Harper-Collins, London 1997 zner Z. Farmakoloji. Tp dallarndaki ilerlemelerin tarihi. Editr: E.K. Unat, stanbul 1988 M. En. Mikrop avclar. Paul de Kruiften eviri A.A. Advar. Tarih boyunca ilim ve din. Remzi Kitabevi, stanbul 1944 E. Segre. X nlarndan kuarklara. evir: . Tuncay,Sarmal Yaynevi, stanbul 1995 ehsuvarolu B.N. Anadoluda dokuz asrlk Trk tp tarihi. smail Akgn Matbas, stanbul 1957 Uzluk F.N. Genel tp tarihi. Gzel stanbul Matbas, Ankara1958 nver S. Osmanl Trklerinde hekimlik ve eczaclk. Farmakolog, 21:365-372 ve 410-422, 1951 nver S. ve Szen H. Trk farmakoloji tarihi. Gne Matbas, stanbul 1960 Salk hizmetlerinde 50 yl. Salk ve Sosyal Yardm Bakanl yan 1973, yayn No 422