Usak Rapor-Kuzey Irak

U.S.A.K.
KUZEY IRAK OPERASYONU RAPORU
Ankara 13 Haziran 2007
1 Uluslararas Stratejik Aratrmalar Kurumu
RAPOR HAKKINDA
Uluslararas Stratejik Aratrmalar Kurumu (U.S.A.K.) bu konudaki ilk raporunu 2006 ylnda yaynlamt. artlardaki deiimi de gz nnde bulundurarak rapor gzden geirilmi ve geniletilmitir. Ancak aradan geen bir yllk srede raporun ngrleri ve tespitlerinde kaydadeer bir hata olmamas raporun baarsn teyit etmitir. Elinizdeki rapor yaklak 2,5 ylda, 100den fazla gvenlik ve blge uzmannn grleri alnarak hazrlanmtr. Raporun hazrlanmasnda U.S.A.K. tarafndan bir yl akn bir sredir yrtlen Terrle Mcadele Projesi adl proje de nemli bir altyap sunmutur. Bu erevede Gvenlik, Hukuk, Uluslararas likiler ve Siyaset Bilimi disiplinlerinden onlarca akademisyen ve alandan ok sayda uzman ve grevli ile altaylar, alma toplantlar ve konferanslar dzenlenmitir. Elinizdeki rapor sz konusu toplant ve almalarn en azndan snr tesi operasyon konusunda damtlm bir halidir denebilir. Ayrca en son gelimeleri gz nnde bulunduran USAK uzmanlar son aylarda hummal bir alma ile raporu son haline getirmeye almlardr. siyaset ile d-savunma politikalarnn i ie getii u gnlerde byle bir raporu yaynlamann risklerinin farkndayz. Yanl veya eksik anlalmak, farkl dnenler ya da farkl ncelikleri olan baz gruplarca etiketlenmek bu risklerden yalnzca birka tanesi. Buna ramen U.S.A.K. olarak bylesine hayati konularda bilgi, analiz ve vizyon retmenin en nemli grevimiz olduunu dnyoruz. almann daha gvenli bir Trkiyeye hizmet etmesi, Trk karar alclarn almalarn kolaylatrmas dileiyle. Sayglarmzla. Do. Dr. Sedat LA NER U.S.A.K. Bakan
RAPORUN ZET
Yaplmal m? Nasl Yaplmal? Snr tesi operasyon ncesinde tm zm yollar denenmemitir. zellikle diplomasi alannda Trkiyenin atabilecei admlar bulunmaktadr. Bu admlarn gecikmeden atlmas gerekir. zellikle ABDnin ibirliine ikna edilmesi, Irak merkezi ynetiminin ve Kuzey Irak yerel ynetiminin desteinin alnmas konusunda hala mit vardr ve bu tr destekler snr tesi operasyonu gereksiz de klabilir. Bu tr destekler hangi dzeyde alnrsa alnsn, isterse operasyonu gereksiz klmasn, en azndan olas bir operasyonu kolaylatrabilir. Snr tesi operasyona ihtiya duyulduu en st dzey askeri makamlarca belirtilmitir. Fakat konunun tek boyutu askeri boyut deildir. Snr tesi operasyon birka yz terristin ldrlmesi ile sonulanabilir. Fakat daha fazla kiinin terrist olmasna, Kuzey Irakta yeni terr odaklarnn olumasna, Kuzey Irakta ve dier blgelerde Krtln glenmesine de neden olabilir. Byle bir operasyona karar verecek olan tek birim doal olarak askeri birimler deildir. Sadece askeri hedefleri gz nnde bulundurmak hayati ok sayda kara zarar verebilir. Ayrca orta ve uzun vadede askeri hedeflere de zarar verebilir. ok baarl bir snr tesi operasyon dahi Trkiyenin PKK terr sorununu zemez. nk sorunun kayna Kuzey Irak deildir. Terristle mcadele ile terrle mcadele ayn deildir. Snrtesi operasyon tartmalarnda iki olgu kartrlmaktadr. Snr tesi operasyonun hedefleri iyi tarif edilmemektedir. Hedefin PKK kamplar dna tat izlenimi edinilmektedir. Blgede Trkiyenin PKKy aan ok daha hayati karlar da vardr. Ksa vadeli karlar iin daha nemli ve hayati karlar zedeleme riski bulunmaktadr. Snr tesi operasyon yaplacak ise bunun n hazrl siyasi, diplomatik, ekonomik ve askeri alardan iyi yaplmamtr. Snr tesi operasyon ve terrle mcadelede i aktrler arasndaki gvensizlik ve iletiim eksiklii byk bir sorundur ve operasyonun baarsn azaltabilir. Normal artlarda seim dnemlerinde riski byk operasyonlardan kanlr. Eer zaruri ise bu tr operasyonlar i siyasette istismar edilmemeye allr. Bu tr operasyonlarn baarsnda ieride birlik iinde olunmasnn hayati bir nemi vardr. Eer teknik olarak da mmknse bu tr operasyonlar seimden sonra yapmakta byk yarar bulunmaktadr. Snr tesi operasyon yaplacak ise bunun asker-youn bir yaklamla deil, teknoloji ve uzmanlk-youn bir yaklamla olmas gerekir. 30-40 terristin peine 5.000-10.000 asker ile dlr ise hem kayplar artacaktr, hem de sonu alnamayacaktr. Operasyon daha ziyade terr uzman zel timler ile yaplmal, daha az tecrbeli ve daha az eitimli birlikler daha gvenli geri yerlerde konulanmaldr.
PKK Amerikan karlarna, Barzani ve Talabaninin gelecee dnk planlarna zarar vermedike Trkiye PKK ile mcadelesinde yalnz kalacaktr. Bu nedenle PKK ile bu aktrlerin arasnn almas iin gerekli artlar salanmaldr. PKKnn Trkiyedeki saldrlar Kuzey Iraka tanmaldr. Bylece PKK terr bir Kuzey Irak gerei haline gelecektir. u ana kadar terr rgt eylemlerini Irakta deil, Trkiyede yapmaya zel bir nem vermektedir. Snr blgesinde tampon blge kurma abas yararl olabilir. Ancak bu konuda Irak ve ABDnin yardmn almak ileri kolaylatrr. Bu lkeler operasyonun sadece bu ksmnda Trkiyeye destek olsalar dahi yeterli olacaktr. Bu nedenle ABD ile basn nnde geri alnmas olanaksz szlerle ilikilerin gerilmesi baz sorunlara yol aabilir. Ksa zamanl ve ani saylabilecek bir operasyonda d destein nemi az olabilir. Ancak aylarca, hatta belki de yllarca srmesi olasl olan bir operasyonda Trkiyenin daha fazla dosta ihtiyac olacaktr. Trkiyenin snr tesi operasyon ile ilgili olarak blgesel koordinasyon asndan yapmas gerekenler bulunmaktadr. rnein Kandil ve evresi ile ilgili olarak ran ve Trkiyenin egdml hareket etmesi bu dadaki kamplara byk zararlar verebilir. ki lke uaklarnn ayn anda yapacaklar hava saldrlar, top atlar ve blgeye yaplacak nokta operasyonlar sayesinde hem PKK kamplar nemli lde zarara uram olur, hem de Barzani-Talabani ikilisine ok hayati bir mesaj verilmi olur. Snr tesi operasyon uzun sredir tartlmakta, fakat bir trl gereklememektedir. Bu tartmalar PKKca kullanlmakta ve rehavete, ylgnla kaplm terristlerini canl tutmada bir ara olarak kullanlmaktadr. Bu nedenle tartmalarn basn nnde yaplmas ve konunun baz boyutlarnn gereksiz yere gndemde kalmas son derece sakncaldr. Trkiye karsndaki cepheyi geniletmemelidir. PKK terr ile bir ekilde ilikisi olan her lkeyi bylesine hassas ve riskli bir dnemde karsna alarak Trkiye sadece operasyonun maliyetini arttrabilir. Son dnemdeki baz sulamalar Trkiyenin karsndaki cepheyi geniletir trdendir. Operasyonun kalclamas riski bulunmaktadr. zellikle tampon blge uygulamas yllarca da srebilir. Trkiye dzenli olarak Kuzey Irakta operasyonlar yapmak zorunda kalabilir. Bu da Trkiye ile Irak arasndaki ilikilerin sava grnmn almasna ve PKKy ok aan bir boyuta gemesine yol aabilir. Ksacas operasyonun snrlar iyi izilmez ve birok hedefin ucu ak braklr ise Trkiye blgede istemedii noktalara srklenebilir ve kendisini istemedii yerlerde bulabilir. Operasyon Trkiyeyi ekonomik ve d-i siyasi hedeflerinden geri dnlmez bir ekilde uzaklatrabilir. Scak atmalar baladktan sonra geri dn daha da zorlaabilir. srailin Lbnandaki ve Filistindeki uygulamalarna benzer bir yola giren bir Trkiyenin Ortadoudan bir daha kmas olanaksz bir hal alabilir. Bu durumda srailin aksine ABDnin koulsuz desteine sahip olmayan Trkiyenin Iraklamas da mmkndr. Krt Sorunu istenmeyen bir yne ve hzla kayabilir. u anda Kuzey Irakta belli llerde izole olan sorun Kuzey Irak ve Gneydounun Trk gvenlik glerince birletirilmesi sonucunda tek bir blge haline gelebilir. Bu durumda 5 Uluslararas Stratejik Aratrmalar Kurumu
PKK veya baka bir Krt grup pan-Krdist hedeflerine daha kolay ulaabilir. Operasyonun bymesi ve blgesel ekonomiye darbe vurmas halinde Gneydou Anadolu Blgesi ile Kuzey Irak arasndaki benzerlikler olumsuz noktalarda aratabilir ve lke btnl asndan riskler derinleebilir. Trkiyenin snrlar uluslar aras aktrlerce sklkla sorgulanmaya balanabilir. Operasyonun baarsz olmas halinde terr rgt daha ok militan ve sempatizan bulabilir. rgt yeniden ykselie geebilir. Trkiyenin tm gc ile yapaca saldr PKKya ar bir darbe vuramaz ise glendirir. Trkiyenin Kuzey Irakta Barzani kylerini madur etmesi Barzani merkezli Krtl glendirebilir. Operasyon PKKya propaganda malzemeleri salayabilir ve bu sayede taraftar kitlelerini arttrmasna yol aabilir. Operasyonun ilere doru kaymas halinde dier Irakl aktrler ile kar karya gelinebilir. ii-Snni Sava Trkiyeyi de hedef alabilir. zellikle Kerkk ve Trkmenler sorununda Trkiye yalnz kalabilir. Barzani ve Talabani halihazrda baz ii gruplarn desteine sahiptir. Eer operasyon geniler ve igal grnmn kazanrsa baz Snni ve dier ii gruplar da Irak koruma refleksi ile hareket edebilir. Trkiye ile bu gruplar arasnda atmalarn balamas halinde ise Trkiye-Irak ve Trkiye-Arap dnyas ilikileri farkl dengelere oturabilir. Trkiyenin operasyon esnasnda yapaca hatalar Trkler ve Krtler arasnda kalc hasarlara yol aabilir. Terr rgt operasyon haberleri ile birlikte daha hareketli bir hale gelmitir. Ayrca ok sayda terrist de sivil hayatta kamufle olmutur. Hata ile bombalanacak bir ky, ya da yaanacak bir trajedi Trkiyenin operasyona devam etmesini olanakszlatrabilir ya da operasyonun her trl maliyetini katlanlamaz lde arttrabilir. PKK imdiden sivil kalkanlar kullanmay deerlendirmektedir. u ana kadar somut destein alnabilecei lkeler olarak ran ve Suriye n plana kmaktadr. Suriyenin operasyon esnasnda sessiz kalmas ve kendi snrna gelecek terristleri yakalamas yeterli grnmektedir. ran ise Kandil Da zerinde top atlar ve hava saldrlar ile Trkiyeye destek verebilir. Ancak unutmamak gerekir ki ran u ana kadar PKK konusunda ok da gvenilir bir mttefik olmamtr. PEJAK saldrlar iki lkeyi yaknlatrdysa da, PKKnn son dakika pazarlklar iinde ran hedef almaktan vazgemesi halinde dengeler yeniden deiebilir. nk PKK hem ran, hem de Trkiyeyi uzun sre hedef alamayacaktr. Bu durumda PKKnn Trkiyeye odaklanmas randaki faaliyetlerini azaltmasna yol aabilir ve Tahrann duruu artc bir ekilde deiebilir. Operasyonun farkl mecralara kaymas ve Badat ile Ankara arasndaki sorunlarn derinlemesi halinde devreye uluslar aras kurumlar ve devletler girebilir ve bylece sorun her adan Trkiyenin kontrolnden kabilir. Trkiyenin ieride ve darda kamuoylarn hazrlamak iin byk vakit kaybettiini sylemitik. Ancak hibir nlem ve ara iin tamamen ge kalnm deildir. Darda zellikle Terrle Mcadele zel Temsilcisine byk grevler 6 Uluslararas Stratejik Aratrmalar Kurumu
dmektedir. Hzla Badat-Washington-Erbil-Ankara ve hatta buna Brkseli de katarak youn grmelere balanmaldr. Trkiyenin pozisyonuna dier lkelerin destekleyici aklamalar ile destek salanmaldr. Temsilci ve ekibi 3. bir kol olarak dnya kamuoyunu olas bir operasyona ve Trkiyenin dier olas giriimlerine hazrlamaldr. eride ise asker-sivil uyumsuzluu izlenimi giderilmelidir. ehit cenazelerinde balayan kutuplama son derece tehlikeli bir srece iaret etmektedir. ehitlerinin cenazelerinde dahi birlik olamayan bir lkenin snr tesi operasyona girimesi zorluklar arttracaktr. Trkiyenin Kuzey Irakta ok fazla sayda ve i ie gemi boyutlar bulunan ulusal karlar vardr. Bu karlar tek boyutlu bir yaklam ile koruyabilmek olanakszdr. Siyaset, diplomasi, ekonomi ve askeri birimler uyum iinde almad srece bu alanlarn hibirinde kalc baar salayabilmek olana bulunmamaktadr. Sorunlarn birbiri ile balants olduu muhakkaktr. Ancak sorunlar zlrken bu balar azaltlmaya allr. Sorunlar kademeli olarak, kk paralar halinde zlmeye allr. Tm sorunlar bir operasyon ile zebilmek olana yoktur. Bu nedenle zellikle askeri operasyonlarn hedeflerinin ok iyi tespit edilmesi gerekir ve gerekletirilmesi g gizli ajandalardan kanmak arttr. Kuzey Irakta PKK terr, Barzani-Talabani oluumu ve Kerkk sorunu birbiriyle ilgisi bulunan, ancak birbirinden ok byk farklar da ieren konulardr ve ayr ayr ele alnarak zlmeye almalar gerekir. Hepinse dnk toptanc bir yaklam sorunlar derinletirebilecei gibi Trkiyenin hakl olduu konularda meruiyet zeminini zedeleyebilir. Tm bu sorunlarn her biri benzeri ara ve yntemlere gere duyabilecei gibi, birbiri ile ilgisi son derece az olan farkl ara ve yntemler de gerektirmektedir. Habur Snr Kapsnn kapatlmas, Kuzey Iraktaki Trk yatrmlarn geri ekmek gibi nlemler tepkisel nlemlerdir. Ayrca bu nlemler ancak bir kez uygulanabilir. Eer bundan sonra da sorunlar devam eder ise Trkiyenin elinde blgeyi etkilemede kullanabilecei kartlar yok denecek bir dzeye inecektir. Sanlann aksine Trkiye zaten blgedeki ekonomik ve lojistik katklarn siyasi alanda kullanmaktadr ve Krt Ynetimi Trkiyeye olan bamllnn farkndadr. Snr kapsndaki geilerde zaman zaman gzlenen yavalama ve hzlanmalar Trkiyenin bu aralar kullanma ekillerinden sadece biridir. Irak Trkmenleri ile bu rapor iin gerekletirilen grmelerde sorunlarn zmnn Kuzey Irakn Trkiyeye ekonomik ve dier alardan daha fazla balanmasndan getii zenle belirtilmitir. Askeri alanda ok sert tepkiler ve ekonomik alanda ilikilerin bitirilmesi orta ve uzun vadede snrn hemen tesinde Trkiyeye dman bir oluuma yol aar. Oysa Trkiyenin uzun vadeli hedefi burada Trkiyeye dost ve Trkiye ile entegre olmu bir yapdan gemektedir. Bu konuda srail rnei iyi tahlil edilmek zorundadr. Trkiyenin srail ile kyaslandnda daha zayf uluslar aras balantlar olduu dnldnde yanbanda bir Filistin ya da Lbnan benzeri yaplar oluturmas halinde karlaaca riskler daha iyi grlebilir. Unutmamak gerekir ki Kuzey Irakta terr besleyen ortam zenginlik ya da istikrar deil, tam tersine fakirlik ve 7 Uluslararas Stratejik Aratrmalar Kurumu
kontrol salayamayan zayf idarelerdir. Kuzey Irak halk ne kadar fakir olursa ve ynetimi ne kadar gsz kalrsa PKK ve/veya yeni terr rgtleri o kadar kolay faaliyetlerini srdrebilirler. Trkiyenin ncelii Kuzey Irak ve Trkiyenin Gneydousunda terristlerin istismarna yol aana dokuyu tamir etmektir. - Riskler Olas bir operasyonun baarsn olumsuz etkileyebilecek nedenlerin banda daha nce anlatld zere hazrlksz olmak geliyor. Ne i, ne de d kamuoyu yeterince hazrlanamad. Kar cephe ok geniletildi ve genilemeye de devam ediyor. Daha nceki 20den fazla operasyonun tecrbeleri yeterince dikkate alnmad. Kayplarn ok yksek olmasna neden olabilecek ok sayda unsur var. Daha nceki operasyonlardan ok farkl bir operasyon ile kar karyayz. Kamuoyundaki beklentiler gereksiz yere arttrld. Operasyonun hedefinin iyi tanmlanmam olmas baarsn etkileyecektir. Hedef sadece PKK kamplar mdr? Barzani gleri ne kadar hedeftir? Oluturulmas dnlen tampon blgeden terristleri yok etmek ok zor olabilir ve burada aylarca, hatta yllarca kalmak gerekebilir. Bu da Trkiyeyi Irakta igalci lke konumuna sokabilir ve kalc olarak birok lke ile sorunlu hale gelinmesine yol aabilir. Trkiyenin snrda oluturaca tampon blge Trkiyenin terrden etkilenen blgeleri ile birleerek terristlere stratejik bir derinlik kazandrabilir. Halihazrda Trkiyenin Dou ve Gneydou Anadolu blgelerinde saldrlarn srdren terristler glerin Irakn kuzeyine de yaylmasyla birlikte manevra alanlarn geniletebilirler. Trkiyenin Kuzey Irakta dar bir eride yerlemesine Barzani glerinin direnmesi g grnmektedir. Ayrca ABDnin de belli oranlarda bu giriimi durdurmaya almayaca izlenimi edinilmektedir. Ancak Trkiyenin bu ynde ataca admlar bir oldu-bitti olarak grlr ve baz lkelerce tehdit olarak alglanrsa PKKya dnk d destek genileyebilir ve terr rgt Trkiyeyi belli ynlere itebilmek iin ara olarak kullanlabilir. Trkiyenin Kuzey Irakta ilerleyecei her km iin Irakn i dengelerinde daha fazla dost bulmas gerekmektedir. Bata iiler olmak zere Irakl direniiler ile kar karya gelecek bir Trkiye Irak Sava iinde zarar grebilir. PKK, Trk ordusunun daha da ilere gelmesine aba sarfedecektir. Bunun iin baz provakasyonlara da gidecektir. Bu konuda tepkisel deil, planl ve hazrlkl hareket etmek gerekir. Trkiye, Kuzey Irakta ilerledike alaca riskler de byyecektir. Trkiyenin, dier operasyonlardan farkl olarak bu operasyonda baarsz olma lks yoktur. Eer baar salanamadan geri dnlr ise ABD ve Iraktaki yetkililer Trkiyenin PKK kamplarn ortadan kaldrn arlarn hibir 8 Uluslararas Stratejik Aratrmalar Kurumu
ekilde ciddiye almayacaklar ve sen de bunu baaramyorsun. Bu durumda dier lkelerden talepte bulunmanda gereki deildir diyebileceklerdir. Bylece terr kamplar sorunu zmszle srklenebilecektir. Trkiyenin Irakta gerekletirecei saldrlarda sivil hedefleri vurmamas hayati bir nem tamaktadr. Blge tm dnyann gz nndedir ve PKKnn Kuzey Irakta etkili bir grntleme a bulunmaktadr. Burada yaanacak hatal saldrlar annda dnya medyasnda yer bulacaktr. Yanllkla ldrlm ocuklar, kadnlar ya da yallar, hava saldrsnda isabet alm hastane veya okullar PKK propaganda makinesince ve Batdaki destekilerince Trkiyeye kar kullanlacaktr. Blgedeki terrist dalm Trk gvenlik glerinin hatal vurularna ok uygun bir durumdadr. Terristler daha ok yerleim yerlerine gml ekilde yaamaktadrlar. Birok kyde ok sayda terrist sivil hayatn iindedir. Ayrca mobil terrist gruplar sk sk yer deitirerek zaman zaman sivil birimleri de hedef haline getirmektedirler. PKKya sempatisi olan baz kyleri terristlerden ayrmak ok zordur. Buna karn kyleri tamamen ortadan kaldrmak da dnlemez bir hedef olur. Terristlerin sivil hayata eklemlenmi yaamlar ani ve arkadan saldrlara da yol aabilir. Geri gvenlii salanmam bir derinlere operasyonda beklenmedik noktalardan saldrlar gelebilir. Bu seferki operasyonda istihbarat toplamak daha zor olacaktr. Ayrca yanltc istihbarat da nemli bir risktir. Trk askeri ile Barzani gleri arasnda yaanacak her trl scak temas Krt hareketlerce istismar edilecektir. zellikle tm Krtlerin liderliine oynayan ve Kuzey Irakta gerek bir Krt milleti kurmaya alan Barzani iin Trk askerlerinin varl yararl grlebilir. nk dmansz bir milliyetilik olamaz. Bu balamda Trkiye terristleri ldrrken farkna varmadan gerekte henz olumam olan bir ulus-devletin meruiyet zeminini de oluturmu olabilir. Elbette en byk risk ok byk kayplar vermektir. Eer Trkiye ok ksa bir zamanda byk kayplar verirse bir yandan askerin moral dzeyi der, dier taraftan PKK gleri motice olarak daha diri saldrlarda bulunabilirler. Son dnemde PKKnn en byk sorunu silahl militanlarn motive etmekti. Ciddi bir ylgnlk hali sz konusuydu. Sz konusu operasyon haberleri bu ylgnl krmaya ve PKK iinde hareketlenmelere yol at. Eer PKK operasyona direnebilir ve kendince ksmi baarlar salayabilirse dalmann eiine gelmi olan terr rgt daha fazla yeni terrist de kazanabilir. u sralar yeni adam devirmede sorunlar yaayan PKK 15-16 yandaki kz ocuklarn dahi bnyesine katmaya hazrken, sava ortam olarak lanse ettii operasyon sayesinde bu sorunlarndan kurtula da bilir. Muhtemelen operasyon esnasnda PKKnn Trkiye iindeki saldrlar katlanarak artacaktr. PKKnn amac 1980lerin sonundaki atma ortamnda Trkiyede yeniden retmektir. Bir dier hedef de Trkiyedeki atmalarn bir aznln ayaklanmas olarak lanse edebilmektir. Eer Trkiye Kuzey Irakta bariz hatalar yapar ve bunu uluslar aras alanda yalnzlaarak gerekletirirse Trkiye iindeki 9 Uluslararas Stratejik Aratrmalar Kurumu
atmalar dnya kamuoyunda Trkiyeyi kskaca alacak bir ara haline gelebilir. zellikle Avrupa kurumlarnda Trkiye eski konumuna dnebilir. Dier bir risk de operasyonun istenmeyen lde bymesi ve bir tr sava halini almasdr. Bu durumda Trkiyenin karsnda PKKdan daha fazla gcn olumas, hatta baz yeni terr rgtlerinin ve/veya gayrinizam glerin olumasdr. Operasyonun ekonomiye yk henz hesaplanm deildir. Ayrca borsa ve yabanc sermaye girileri zerindeki yk de tahmin edilmesi g zararlardr. Operasyonun aylarca srmesi ve kalc bir hal almas halinde zararlar katlanarak byyecektir. Operasyonun kalc hale gelmesi halinde Gneydou Anadolu Blgesi ekonomisi de bundan olumsuz ynde etkilenecektir. Operasyonun snrl hedefleri amas halinde Trkiyenin Kuzey Irak ile olan ticaretinin ve buradaki yatrmlarnn etkilenmesi de olasdr. Trkiyenin ekonomik ve siyasi alanlarda Kuzey Irakta yabanc bir g haline gelmesi sonucunda, blge daha fazla blge d glerin kontrolne geebilir. Bylece Trkiye uzun yllar giderilmesi olanaksz bir zararla karlalabilir. Trkiyenin operasyon esnasnda yapaca hatalar Trkler ve Krtler arasnda kalc hasarlara yol aabilir. Bu nedenle operasyonun ok dar ve iyi tespit edilmi hedeflerinin olmas gerekmektedir. Bu hedeflerin ncelikle istihbaratla tespit edilmi olmas ve bunun zerine askeri ve siyasi hedeflerin ina edilmesi arttr. stihbarat da sadece askeri adan deil, sosyal doku, ekonomik durum ve dier boyutlar gz nnde tutularak toplanmal ve analiz edilmelidir. D politikada Trkiyenin Irakn kuzeyinde sreklileen ve zamanla igal grnts alan varl Trkiyeyi Avrupa Birlii hedeflerinden koparabilir ve Ortadoululatrabilir. Avrupa Birlii lkelerindeki en son gelimeler de bu sreci pekitirebilir. Fransada Sarkozy, Almanyada ise Merkel ynetimleri Trkiyenin AB yeliini kesin bir ekilde engellemek istemektedirler. Trkiyenin Irak iine daha fazla girmesi bu konuda ABnin yklenmek zorunda kalaca ykleri de Trkiyenin srtna ykacaktr. Irakta askeri macera daha da derinleir ve kontrolden kar ise Avrupal Trkiyeden Ortadoulu Trkiyeye gei geri dndrlemeyecek bir ekilde hz kazanabilir. Dnya kamuoyunda askeri Trkiye ynetimindeki rol abartl bir ekilde alglanarak Trkiyenin bir tr askeri diktatrlk olduu propagandas etkili olabilir. Bu tr malzemeleri kullanmaya hazr Ermeni, Yunan, Kbrs Rumu ve PKKl gl bir lobinin Batda hazr bekledi unutulmamaldr. Bu tr propagandalar Trkiyenin dardaki siyasi ve askeri karlarn zedelemekle kalmaz, ayn zamanda ticari karlarn da baltalayabilir. rnein ihracat yavalayabilir, turizm gelirleri azalabilir. Trkiyenin militarist grnm g kazanrken Ermeni Sorunu ve Kbrs Meselesi bata olmak zere ulusal dava saylabilecek konularda Trkiyenin meruiyet zemini kayabilir. Trkiyenin aleyhine dnecek bir rzgrda Ermeni ve Kbrs sorunlarnda son derece olumsuz kararlar alnabilir ve bu kararlardan geri dnmek zordur. 10 Uluslararas Stratejik Aratrmalar Kurumu
U.S.A.K. KUZEY IRAK OPERASYONU RAPORU
I. KUZEY IRAK, PKK TERR AISINDAN NEDEN NEML ? DEOLOJ K NEDEN: PKK, Krtle oynayan bir terr rgtdr. PanKrt hedefleri bulunmaktadr. Bunlar gerekletirecek yetenekte olmasa da tm dier Krt hareketler gibi Pan-Krt bir sylem kullanmakta ve snr tesi gelimelerden beslenmektedir. Bu nedenle Irak, Suriye ve randaki Krt gruplarn siyasi ve iktisadi sorunlar belli bir istikrar iinde zlmedii srece blgede PKK benzeri Krt hareketler de ideolojik zemin bulabileceklerdir. PKKnn ve dier Krt hareketlerin sylemi dnyann en byk devletsiz halk Krtlerdir eklindedir. Bu balamda sz konusu lkelerde bamsz, zerk veya federal kurulacak ve Trkiyeyi tehdit etmeyecek bir Krt oluumu veya demokratik bir sistem iinde kendisini ifade edebilecek bir Krt siyasi hareketi veya Krtlerin sz konusu lkelerde erimesi olmad srece Trkiyedeki ayrlk hareketler de istismar edebilecekleri bir ideolojik zemin bulduklarn dneceklerdir. Buna ek olarak neredeyse eyrek asrdr sren atmalar sonucunda Irakta Trkiyeden g etmi ve PKKya yakn kiilerin oluturduu bir topluluk bulunmaktadr. Bu kiilerin maduriyeti ideolojik nedeni katlatrmaktadr. 2. BARZAN -TALABAN UNSURU: deolojik nedenin dier tarafnda ise Kuzey Irakta gelien irredentist hayaller bulunmaktadr. Henz kalc bir siyasi oluum olduu dahi tartmal olmasna karn zellikle Barzani Grubu dier lkelerdeki Krt ve Krt hareketleri kendisine yaknlatrmak istemektedir. Bunun bir nedeni gereki olmayan siyasi hayallerse de, bir dier nedeni de gereki nlemlerdir. Barzani ve Talabani Irakn kuzeyinde bir Krt devleti kurmalar halinde bunun komu Trkiye, Suriye, ran ve Iraktaki Araplar tarafndan boulmasndan endie etmektedirler. zellikle Trkiyenin olas bir devletin yaamasnda son derece belirleyici olacan sanmaktadrlar. Ancak Trkiye zerinde kullanabilecekleri ok az ara bulunmaktadr. Bu aralar a) ABD, b) PKK ve c) halelerdir. ABD kartnn ok da gvenilmez olduu kanaati yaygndr. Uzun vadede ABDnin Trkiye yerine kendilerini desteklemeyecei endiesi her an terk edilme korkusuna neden olmaktadr. Kuzeyde ihaleleri Trk irketlerine veren Krt Ynetimi bu sayede Trk hkmeti ve kamuoyu nezdinde bir bamllk oluturmak da istemektedir. Ancak Trkiyeyi blgede bir eylere ikna etmenin en iyi yolunun PKK olduu u ana kadar kantlanmtr ve BarzaniTalabani ikilisi de bunu pekiyi anlamlardr. Bu balamda PKK bir tr koz olarak kullanlmakta, Trkiyeyi oyalayan etkili bir kart olarak grlmektedir. 1. Barzaninin zaman zaman kulland Trkiye kart sert sylemin ve PKKy savunur tarz klarnn bir nedeni ise gerekte olmayan bir Krt hareketi adeta yaratabilmektir. Sanlann aksine Barzani Hareketi gl bir milliyetilik kurabilecek olanaklardan uzaktr. Blgede airetilik hala yaygndr ve Krtler byk lde blnml durumdadrlar. Birlemeyi ve ulusal bilinci ise yapay bir dman salayabilir. Bu dmann hem ok gl ve byk grnmesi gerekmektedir, hem de Krt hareketi bomamas. Kontroll olarak Trkiyede sinirlerin gerilmesi ve bir sre sonra ortamn yumuatlmasnn nemli 12 Uluslararas Stratejik Aratrmalar Kurumu
bir nedeni budur. Yani Trkiyeden Krt ulusunu oluturabilmek iin teki olarak yararlanlmak istenmektedir. 3. IRAK KRTLER : Iraktaki Krtlerin sorunlu bir halde yayor olmas ister istemez Trkiyeyi de etkilemektedir. zellikle Trkiyenin hem Irak Krtleri ile sorunlu olmas, hem de Trkiyede kendilerini Krt siyasetinin temsilcileri olarak yanstan gruplarla ilikilerinin sorunlu olmas terrle mcadelede zaaflara yol amaktadr. Terr rgtleri bu durumu istismar ederek Trkiyenin tm Krtler ile arasnn bozuk olduu imajn yerletiriyorlar. Trkiye ile Kuzey Irak Krtleri arasndaki bir yaknlama bu balamda PKKya ideolojik bir darbe vuracak ve sorunun etnik deil terr sorunu olduunu gsterecektir. Eer Trkiye Irak Krtleri de dahil tm Krt gruplar ile kar karya gelir ise bu durumda PKK ile mcadelesinde dnya kamuoyunu kaybetme tehlikesi ile kar karya kalr. Trkiyenin Irak, ran, Suriye ve diaspora Krtleri ile ilikilerinde karsnda tek bir blok oluturmamaya gayret etmesi gerekmektedir. Bu balamda Irak deneyimi hayati bir nem kazanmaktadr. 4. LOJ ST K NEDEN: u ana kadar eitli zamanlarda kn eiine gelen PKK terr rgt her seferinde Irakn kuzeyinde tekrar toparlanma frsat bulmutur. Kuzey Irak, Trkiye- ran-Irak ve Suriye lkelerinin kesiim noktasdr ve bu hassas blgede dost bir g olmad srece Trkiyeye en nemli tehlikeler buradan gelmeye devam edecektir. Bugn PKK terr olmasna karn, ABDnin Irak politikas blgeyi hzla dinci terrn de merkezi haline getirmektedir. Irakn yeni bir Lbnan veya Afganistan haline gelii sonucunda Iraktan Trkiyeye gei kaps olan Kuzey Irak Trkiyedeki tm terristlerin silah temin ettii, eitim ald, saldrlar planlad bir yere dnebilir. Terrn en nemli gelir kaynaklar olan uyuturucu ve dier yasad iler iin de Kuzey Irak hayati bir lojistik sunabilmektedir. Ksacas blge Trkiyeye kar terre lojistik destek verecek en nemli yerdir. Eer Irakn kuzeyinde Trkiyeye yakn bir g olmaz ise Trkiyenin uzaktan bu b lgenin terre verecei lojistii kesebilme olanaklar olduka snrldr. 5. KARA NOKTA: Blgede ne Irakn, ne ABDnin, ne de yerel Krt gruplarn yeterince otorite kuramam olmas sadece PKKya deil, dier lke istihbaratlarna ve Trkiyedeki etelere ve yasad oluumlara da saklanacak gzden rak ve nispeten gvenli bir yer sunmaktadr. u anda blge Trkiyeden ve dardan resmi veya gayri resmi gruplarn pazarlk ve ibirlii alanna dnmtr. Bu balamda blgede suikastlar planlanmakta, terr rgtlerine malzeme sevkyatlar yaplabilmekte, terr rgt mensuplar ile grmeler yaplabilmekte vs.dir. Ksacas Kuzey Irakta istikrar ve otorite tesis edilmedii srece bu blge karanlk ibirliklerinin yapld bir yer olmaya devam edecektir. Bu da bata PKK olmak zere Trkiyeye dnk tehditlerin bymesi ve hatta uluslararaslamas demektir. 6. EN YAKIN DI BALANTININ KOPARILMASI VE TERRDE DER NL N ORTADAN KALDIRILMASI: zellikle etnik farklar istismar eden terr hareketlerinde komu lkelerden bir veya birka terristlere destek olur veya onlar grmezden gelir. IRA ve ETA terr bunun saysz rnekleri ile 13 Uluslararas Stratejik Aratrmalar Kurumu
doludur. IRAya 20. yzyln ilk yarsnda Alman destei, bandan neredeyse sonuna kadar da rlanda destei ngilterenin mcadelesini zorlatrmtr. ngiltere IRAy silahszlandrrken ilk nce yakn destei, yani rlanda desteini ortadan kaldrmtr. rlanda destei ortadan kalknca terrn derinlii de azalm ve mcadele kolaylamtr. Ayn ekilde spanyada da ETA rgt Fransadan resmi ve gayriresmi yollardan ald destei kaybedene kadar spanyann terrle mcadelesi ok kanl olmutur. Fransa destei ekince ise terrn derinlii neredeyse kaybolmutur. PKK rneinde terre derinlik veren nemli bir unsur istikrarsz ve zaman zaman g boluuna den Kuzey Iraktr. Bu blgenin istikrar kazanmas ve Trkiyeye dost glerin denetiminde olmas terrn derinliini nemli lde bitirecektir. Irak Savandan sonra Suriye ve Trkiyenin de PKK terrne kar ok sert nlemler ald dnlecek olursa, Kuzey Irak terristlerin tek k-giri kaps gibi durmaktadr. 7. GNEYDOUNUN EKONOM K KALKINMASI: Terrle mcadelenin en nemli ayan ekonomik ve sosyal kalknma oluturmaktadr. Bu ise tama yatrmlardan ok yakn evre ile entegrasyondan gemektedir. Terre maruz kalan blgenin yakn evresiyle, zellikle de yakn komu lkeler ile ticaretinin artmas terrn zeminini nemli lde krar. Bu balamda Gneydou ve Dou Anadolunun terrer maruz kalan kesimleri iin yakn evre lkeler Suriye, Irak ev randr. Suriye ile ciddi bir yol alnmtr ve etkileri zellikle Gaziantep zerinde grlmektedir. Ancak yatrmlarda ve d ticarette en zayf blge saylabilecek olan Hakkari, rnak ve Batman iin en nemli Pazar Iraktr. Irakta yaanan sava tm olumsuzluklarna ramen ciddi avantajlar da sunmaktadr. Bilindii zere sava ve atma blgelerinde kar marjlar ykselir ve gvenlik risklerini stlenen firmalar pazara daha kolay girer. Irakta da Trkiyenin bu blgesi iin ok nemli frsatlar bulunmaktadr. Kltrel adan bu blge ile yakn olan Trkiye insan, gvenlik risklerine de ad geen illerde olduka yatkndr. Bu durumda zellikle bu 3 il iin Kuzey Irak ve Irakn tamam byk bir pazardr. ki pazar arasndaki hareketlilik ise terrn en azndan ekonomik ve sosyal altyapsn zayflatacak, devlet yatrmlarnn ziyan olmasn da bir lde engelleyecektir. Bu seenein aksi de Trkiyedeki PKK terrn arttrma etkisine sahip olacaktr. Irakn bir cazibe merkezi haline gelmesi, buna karn Trkiyenn snr blgelerinin zayf kalmas ters ge neden olabilir ve son derece hassas olan bu blgede sorunlarn Trkiyenin inisiyatifindne kmasna yol aabilir. 8. D ER LKELERE TRK YE ZER NDE OPERASYON YAPMA OLANAI BIRAKILMAMASI: Terrn en nemli yan etkisi dier lke ve glerin operasyonlarna maruz kalmaktr. Trkiye de PKK terrnn neden olduu ortam nedeniyle bir ok ak ve gizli zayflatma ve istikrarszlatrma operasyonu ile kar karya kalmtr. Bu tr operasyonlarn en nmeli merkezi ise Kuzey Irak olmutur. ABD, srail, ngiltere, Rusya ve AB lkelerinden ok sayda istihbarat elemannn ve yine bu lkelerden yasad oluumlarn Kuzey Iraktaki ve Iraktaki varl aikardr. Bu da Trkiye iin her an bir tehlikeye dnebilir. 14 Uluslararas Stratejik Aratrmalar Kurumu
9.
SRA L VE NEO-CON FAKTR: 1990 ylna kadar Batnn nispeten daha fazla nemsedii gerginlik Ortadouda Suriye Lbnan- srail-Msr ekseninde olmutur. Bu dar blgede younlaan gerginlik ise zellikle srail ve Amerikan politikalar zerinde gerilim oluturmutur. Krfez Sava ve Irak Sava ise blgedeki gerilimi douya doru kaydrmaktadr. Yeni atma alan olarak Suriye, Irak, ran ekseni ekillenmektedir. Bu da Trkiye iin ok byk tehlikelerin habercisidir. Dikkat edilirse sz konusu hat Trkiyenin snrlarnn mhim bir ksmdr. Bu krlgan blgedeki en hassa yer ise Kuzey Iraktr. srail zerindeki yk kaldrabilmek iin Mslman bir srail oluturma fikrinin gereklemesine ok yaklalmtr. srail ve Bat ile dost, ancak Trkiye kadar gl ve bamsz olamayacak bir Krt devleti veya hareketi bu ilevi grecek ve gerilim alannn sraile kaymasn azaltacaktr. Baka bir deyile iddet ve gerilim snrlarmza, zellikle de Kuzey Iraka tanmak istenmektedir. Byle bir ortamda terristlerin en uygun istikrarszlatrma arac olarak grlp desteklenmesi kolaylaacaktr.
TRK YE
SUR YE
RAN
RDN
SUUD ARAB STAN
KUVEYT
Irakn dari Yaps
II. TRK YE KUZEY IRAKTA TERR KONUSUNDA NE YAPTI? (TRK YEN N KUZEY IRAK STRATEJ S ) Irak Savana Kadar Olan Dnem Trkiyenin Irak snr daha bandan itibaren tehdit alglanan bir sorun oldu. ngilizler ile sorunlu anlama ve eyh Sait syannn bunda nemli bir pay vardr. Snrdan gelebilecek tehdi,tler bu nedenle 5 Haziran 1926 tarihli snr anlamasna da yansm ve snrn her iki tarafnda her iki lkeye kar olabilecek sulularn ve gruplarn yakalanarak iade edilmesi nemli maddelerden biri olmutur. Trkiyenin Kuzey Iraka ve Iraka bak as bu blgeden tehlike gelmedii srece ilgilenmemek ynnde olmutur. Souk Sava dneminde gelien az saydaki olayda da Souk Sava rekabeti etkili olmutur. Krfez Savana kadar blgeye Trk baknda temelde gvenlik ve PKK terr baskn olarak yer almtr. Kaaklk ve terr saldrlar sorun olmad srece blgede ciddi bir hareket yaanmamtr. Turgut zal dneimde Irakla ticareti arttrmak nemli bir ncelik halini aldysa da bu politika Trkiye-Irak ilikilerindkei yapsal alglamalar deitirmek iin yeterli olamamtr. Sz konusu dar yaklamn Irak Savana kadar srd de sylenebilir. Blgenin sosyal, ekonomik, kltrel, etnik vd. boyutlar ne yazk ki grmezden gelinmitir. Blgedeki Trkmenler ile dahi yeterince ilgilenilmedi. Saddam Hseyin dneminde ilikiler iki bakent ilikisiydi ve halklar aras iliki eitli nedenlerle kurulamad. Gvenlik boyutunda ise nleyici bir yaklamdan ok tepkisel bir yaklamdan bahsedilebilir. PKK terr Irak topraklarn kullanarak Trkiyeyi tehdit edene kadar d gvenlik ve istihbarat anlamnda Trkiyenin Iraktaki varl yok denecek bir dzeyde kalmtr. Trkiye blgede Krt kartn neredeyse hi kullanmamtr. Blge lkeleri ise bu konuda ok istekli davranmlardr. ran ve Irak bibirlerine kar muhalif Krtleri desteklemilerdir. srail ve ABD ran ah araclyla Irak Krt ayrlk hareketlerine ciddi bir destek salamtr. SSCB rana kar randaki Krt hareketlere destek vermitir. Yine Irakta Barzani hareketinin Marksist balantlar olduka kuvvetli olmutur. Suriye ve Yunanistan da Trkiyeye kar PKKya destek vermitir. Trkiyenin blgedeki Krt siyasetine ilgi duymamas onu dier lkelerin politikalarndan koruyamamtr. Aksine savunmasz bir konuma getirmitir. ran veya Suriyenin yapt gibi Trkiyenin ayrlk Krt hareketleri desteklememesi, komularnn istikrarna zarar vermemesi takdire ayandr. Ancak Krt siyaseti, dier lkelerdeki Krtlerin durumu ve beklentileri konusunda bu kadar ilgisiz ve bir o kadar da bilgi birikiminden yoksun oluu anlalabilir bir durum deildir. 17 Uluslararas Stratejik Aratrmalar Kurumu
PKK terristleri snr aarak eylemde bulununca Trkiye Irak ile ikili mutabakatn da bir sonucu olarak snr aan operasyonlarda bulundu. Hatta baz dnemlerde mutabakat da aarak, Badat Ynetiminin protestolarna aldrmakszn terristleri takip etti ve yok etmeye alt. Ancak bu operasyonlarda baar salandn syleyebilmek zordur. Kuzey Iraka ilk askeri snr aan operasyon 1987 lkbaharnda gerekletirilmitir. zaln babakanl dnemindeki bu operasyon havadan PKK hedeflerinin bombalanmas eklinde olmu, Saddam Hseyin Ynetimi sert bir dille operasyonu protesto etmitir. 1990lar boyunca ok sayda snr tesi operasyon yaplm, bunlarn bir ksm onbinlerce askerin aktld, hava ve zrhl ara destekli kapsaml operasyonlar olmutur. Bu operasyonlarda PKKnn kayplar olduysa da operasyon sresince kk gruplara blnen PKK militanlar arzaiye ve dier lkelere dalm, operasyon biterken de yine ayn blgelere dnmtr. Hatta operasyonun etkisiyle kendisine yeni katlmlar da salayabilmitir. PKK dnda Trkiye Krfez Savandan sonra oluan boluun dolmasna gayret gstermitir. Bu balamda zellikle Barzani ve Talabaninin blgede istikrar unsuru haline gelmesi iin destek verilmitir. Bu sayede PKKnn blgede barnamayaca hesap edilmitir. Bu nedenle tpk ran gibi Trkiye de Barzani ve Talabaninin bibirlerini yok etmelerine izin vermemitir. kilinin mcadelesi iddetlenince Trkiye araya girmitir. Trkiye bu durumlarda ikilinin zayflamasnn PKKya yarayacan dnmtr. Garip bir ekilde ikili fazlaca birbirine yaklatnda Trkiye uyarlarda bulunmutur. Bundan maksat ise iki Krt grubunun birleerek ayr bir devlet kurma yoluna gitmemeleridir. Ksacas Trkiye zellikle 1990lar boyunca birbiriyle elien iki ayr siyaset izlemitir. Byle bir siyasetin baarl olabilmesi ise neredeyse olanakszdr. Sonu olarak Irakn kuzeyinde bir Krt siyasi oluumu iin gerekli tm destek Trkiye tarafndan verilmi, ancak PKKnn barnmasn engelleyecek dzeyde bir siyasi otorite olumas mmkn olmamtr. Krfez Sava ve Irak Sava arasnda geen srede Trkiye Irak Krt siyasetine girmeye almsa da bunu daha ok gvenlik glerine havale etmitir. Askeri ve istihbari birimler blgede baz almalar yapmakla kalmam, ayn zamanda zellikle snr blgesine yerlemilerdir. Irak Sava ncesinde yaklak 10 yldr snrda bulunan Trk askerine ek olarak Kuzey Irakn i kesimlerinde de farkl grnmler altnda Trk gvenlik grevlileri bulunuyordu. zellikle Trkmen blgelerinde Trkmen siyasetini ekillendirmeyi de amalayan bu birimler yllardr bu blgededir. Trkiye daha ok askeri birimleri ile Kuzey Irakta olmasna karn Irak Savana kadar sivil Trkiye devletini blgede grmek olduka zor olmutur. Blge Trkiyeyi niformal veya niformasz gvenlik grevlileri ile tanmtr. Blgede yardm amal bulunanan Kzlayn mensuplarna dahi asker veya istihbarat gzyle baklm, hatta baz grevlilerin lin edilmesi vb. hadiseler yaanmtr. Bu da Iraktaki Krtler arasnda Trkiyeye olan gvensizlii arttrmtr. 18 Uluslararas Stratejik Aratrmalar Kurumu
Mevcut tabloya karn Trkiye kaybedilen yllarda blgede ok gl bir nfuz sahas oluturabilirdi. Dnemin Cumhurbakan Turgut zaln hayali olan Trkiyeye entegre edilmi bir Kuzey Irak gerekleemedii iin Kuzey Irakn Trkiyeyi istikrarszlatrma potansiyeli glenerek devam etmitir. Bu dnemde Trkiyenin devlet olarak blgedeki eksiklikleri u ekilde saylabilir: o Blge sadece gvenlik glerine adeta terk edilmitir. o Gvenlik glerinin blgedeki faaliyetleri yeterince denetlenmemitir. o Blgeye dnk bir strateji veya yaklam belirlenememitir. o Konunun sorumluluuna brakld kurumlar blgeye belli ve kalc bir strateji erevesinde yaklamamtr. o Ulusal, istikrarl ve kar taraflara doru mesajlar veren uygulamalardan ok kiilere bal faaliyetler gzlenmitir. o Baz durumlarda Trkiye adna hareket etme yetkisi olan veya yle olduu izlenimini evresine veren baz marjinal kiiler yerel Trkmen siyaseti ile birleerek blgede kiisel veya ideolojik karlar dorultusunda hareket etmi, bu da Trkiyenin ulusal gvenilirliine zarar vermitir. o Kendisinde olandan daha fazla yetki gren bir nceki maddede tanmlanan kiilerden bazlar dier lke temsilcileri ile de karanlk faaliyetler iine girebilmilerdir. o Trkmen siyasetine fazlasyla giren baz Trkiyeden yetkililer Trkmen siyasetinde de blnmelere yol amlardr. Onlarn yanl ynlendirmeleri ve hatalar sonucunda geni kitlelerin Trkiye hakkndaki mitleri krlm, Trkmen partileri blnm ve Krt ya da Arap partilere ynelim artmtr. o Trkiye adna blgede konuan kiiler ile Ankaradaki hkmetler arasnda salkl bir ba olmad iin Ankara Hkmetleri ile blge arasndaki ba da kopmutur. o lkenin resmi temsilcisi olan Bykelilik Irakda fazlaca etkili olamam, Badat ve evresinde ou kez s bir gndem iine hapsolmutur. zellikle Irakn kuzeyinde Trkiyeden gnderilmi baz gruplar kendilerini ya Bykelilie bal grmemilerdir, ya da bu ban sadece formalite olduunu dnmlerdir. Ne yazk ki elilikler de bu n kabul dorular bir alglama iinde olmulardr. o Bykeliliin Iraktaki Trk grevliler ile bu ilikisinin bir nedeni alt yap eksiklii olmutur. Elilik bir ka kii ile almalarn srdrmtr. Yeterli konsolosluklar alamamtr. ou kez diplomatlarn dil ve blge bilgisi, gelmeden nceki hazrlklar olmas gerektii dzeyde olmamtr. Dier Batl lke diplomatlar gelmeden neredeyse 1 yl nce bu lkelere hazrlanrken, Trkiyeden giden diplomatlar ou kez Arapa veya Krte bilmemektedirler. Diplomatlar blge konularna da gelmeden ancak bir ka gn nce balamaktadrlar. o Eliliin ve konsolosluun u anki haliyle etkili bir politika yrtebilmek olduka gtr. o Trkiye blgede etkin alan bir enformasyon ofisine ihtiya duyduu halde bu da baarlamamtr. Kuzey Irakta, Badatta ve Basrada bu tr 19 Uluslararas Stratejik Aratrmalar Kurumu
o o
ilev grecek birer ofis olabilirdi. Bu tr ofisler iadamlarndan, yerel medyaya kadar blge ile Trkiye arasnda dorudan iletiim kurabilirdi. Trkiye Irakta 2,5 milyon kadar Trkmenin yaadn iddia etmektedir. Eer bu rakam doru ise sadece Trkmenler ile ilgili siyaseti yrtmek iin dahi bir ka kiilik diplomat kadrosu yeterli olamaz. Bu rakama Irakta faaliyet gsteren Trk iadamlar, iileri vs. eklendiinde, rutin diplomasi de ilave edildiinde Trk diplomasisinin altyaps zayfl kendiliinden gzler nne serilmi olacaktr. Blgede Krte yaynclk tamamen Trkiye dndaki glerin eline gemitir. 1990larn banda en avantajl konumdaki lke Trkiye olmasna, blge halknn anlamamasna ramen Trke kanallar ilgiyle izlemesine ramen Trkiyenin Krte yaynclk konusunda ok gerilerde kalmas sonucunda blgede bata KDP, KYP ve PKK olmak zere Trkiye dndaki ok sayda lke ve grup Krte yayncla hakim olmulardr. Halen ABD, ngiltere ve ran da dahil bir ok lke Irakta Krte radyo ve televizyon yayn yapmaktadr. Trkiye sadece Krte alannda deil Arapa yaynclkta da yoktur. Iraktaki dergi ve gazetelerin haber ve yorumlarnn etkilenmesi iin ABD, srail, ngiltere, dier AB lkeleri, Rusya, ran ve dier lkeler youn bir aba sarfetmektedir. Ne var ki Trkiyenin bu tr faaliyetlerde de bulunmad grlmektedir. Yazl ve grsel medyada yer alamayan bir lkenin o blgedeki politikalarda etkili olabilmesi mmkn deildir. Trkiye ile blge arasndaki iletiimsizlik Trkiyeye ciddi lde itibar ve g kaybettirmektedir.
Irak Sava ve Sonrasndaki Politikalar ve Yanllar Trkiye, Kuzey Irak ile ilgili olarak dost ve dman lke ve gruplara kar anlalr bir iletiim dili gelitirememitir Da kar, Trkiyenin Irak ve Krtler konusunda kendi iinde dahi mutabakat olmad izlenimi verilmitir 20 Uluslararas Stratejik Aratrmalar Kurumu
Kuzey Irak konusunda ok sayda birim ve kii konumu, ancak bunlarn ok az seilmi, meru ve konumas gereken isimler olmutur Trkiyenin krmz izgilerinden bahsedilmi, son derece iddial aklamalar yaplm, hatta tehditlerde bulunulmutur. Ancak bunlarn pek az yerine getirilmitir. i doldurulmayan tehdit ve vaadler Trkiyenin gc konusunda Iraktaki unsurlara, Trk halkna ve tm dnyaya ok yanl mesajlar vermitir, Hkmetin baz aklamalar medyada geen bu vaat, tehdit ve krmz izgilerin Hkmete ait olmad izlenimi vermektedir. Bu durumda Trkiyenin Kuzey Irak ve Irak politikalar yetkisiz kiilerce rehin alnmaktadr. Trkiye ilk bata Irakn blnmesine kar olduunu aklam, Krt devletini ise kesin bir ekilde kabul etmeyeceini sylemitir. yle ki zerk veya federal bir Krt yaplanmas dahi tehdit olarak ilan edilmitir. Bu yaklamda bir alternatif belirlenmedii, Trkiyenin bir B Plannn olmad anlalmaktadr. Dier bir deyile Trkiye izdii kat izgiler ile kendisinin manevra alann daraltmtr. Geen dnem iinde Irak Krt siyasetinde en etkisiz lkenin Trkiye olduu sylenebilir. Bunun birok nedeni olmakla birlikte en nemli nedeni Trkiyenin yapt gereksiz ve ou kez iini dolduramayaca aklamalarla kendisini balamas ve Krtler ile iletiimi ciddi anlamda koparmasdr. Trkiyenin Irak politikasn zellikle ilk yllarda neredeyse sadece Krt Sorunu ve Trkmenler oluturmutur. Bunun sonucu olarak Trkiyenin Irak genelindeki etki ve pazarlk gc olumamtr. Trkmenler konusunda Trkiye bizzat kendi i unsurlar tarafndan yanltlmtr. Trkmenlerin 2, hatta 3 milyon nfusa sahip homojen bir topluluk olduu iddia edilmitir. Trkiyede belli evrelerce pompalanan bu iddia doru deildir. Trkmen bilincine sahip Trkmenlerin says yukarda geen rakamlarn ok altndadr. nemli bir ksm Krtlemi ya da Araplamtr. Bir ksm da Krtlemi veya Araplam gibi davranmaktadr. nk bugnk Irakta Trkmen olmann hibir yarar grlmemektedir. Ayrca youn Krt ve Arap nfus iinde doal erime srecinden geenler de az deildir. Gl Trkmen kimliine sahip olanlarn ise baka kimlikleri de vardr. rnein iilik gibi. Bu durumda Irakta nfusu 3 milyona yaklaan ve tek bir blok halinde hareket eden gl bir Trkmen aznln olduu varsaymndan hareket etmek en byk yanl olmutur ve Iraktaki tm seim ve referandumlar bu konuda Trkiye devletinin ne kadar yanldn kantlamtr. Trkiyenin Trkmen siyasetini baz gvenlik glerine ve istihbarat birimlerine terk etmi olmas ok sayda hatay beraberinde getirmi ve Trkmenler arasndaki blnmeleri arttrmtr. Seimlerde srf kiisel veya grupsal honutsuzluklar nedeniyle baka partilere oy veren veya seimlere katlmayan Trkmenler vardr. Trkmen siyasetine dorudan mdahil olan ve ar milliyeti bir izgi izen bu kiiler lml gruplar dlamlardr. Trkiyenin verdii maddi ve manevi destein dar bir snr iinde kalmasna yol amlardr. Trkiyenin Trkmenler ile balants tm Trkmenlere yaylamamtr. Trkiyeden blgeye giden gvenlik gleri balantl temsilciler demokratik ve katlmc bir yntem izlememilerdir. Ast-st ilikisi iinde Trkmen siyasetine girmiler, bu da gereksiz tepkilere ve blnmelere yol amtr. 21 Uluslararas Stratejik Aratrmalar Kurumu
Trkmen siyasetine yanl ve gereksiz mdahaleler sonucunda Irak Trkmen siyaseti doal olmaktan kp yapay ve gsz bir hal almtr. Trkmenler blgede kendi haklarn koruyacak ufak apl organizasyonlar dahi yapamaz hale gelmiler, her hareketleri Trkiyenin hareketi olarak alglanmaya balanmtr. Trkiyenin Trkmen siyaseti daha nce de belirtildii zere neredeyse sadece gvenlik glerine braklmtr. Oysa d siyaset lkenin sivil yneticileri tarafndan belirlenir ve sivil-askeri gerekli kurumlar o siyasetin ilgili ksmlarn doldurur. Hkmetin ba ekmedii, sadece bir veya birka kurumun tek bana harekete ttii alnalarda en nemli sorun koordinasyon ve hedefsizliktir. Trkiyenin Irak Trkmen siyasetindeki en nemli sorunu bu olmutur. Trkmen siyasetinde grev alan Trk yetkililer ynlendiricisiz ve koordinasyonsuz almaktadrlar. Bu ortamda yaplan bir ka olumlu almann da boa gitmesi kanlmazdr.
Irak Trkmen siyasetinde d karlarn korumada zayf kalan Trkiye bir baka ciddi tehlike ile de kar karya kalmtr. Bu blgedeki Trk gvenlik gleri d savunmadan ve Trkmenleri Irak siyasetinde etkili olacak ekilde yeniden yaplandrmadan daha ok, Trk i siyasetine odaklanmlardr. Bu gelime kurumsal tercihlerden ziyade bu kurumlarda yer alan bireylerin abalarnn bir sonucu olmutur ve bu durumdan Trkiyedeki ve dardaki baz gruplar yararlanmlardr. Bunda PKK sorununun da byk etkisi olmutur. Sonuta Kuzey Irak Trkiyedeki eteleme iinde nemli bir kesime yeri halini de almtr. Trk ordusu ve istihbarat iindeki baz disiplinsiz ve baka gruplar ile temas olan kiiler yasad eylem ve planlarn Trkiyedeki gzlerden ve kontrolden uzak bir ekilde gerekletirebilmektedirler. Irakta silah ticareti ve para hareketleri neredeyse kontrolsz gereklemektedir. Irakta 15 yldr bulunan Trk askeri varl ile birletiinde art niyetli kiilerin etelemeleri iin gerekli bir ortam olumu olmaktadr. Sonuta K.K.T.C. ve Kuzey Irak Trkiyedeki etelemelerin yeerdii ve glendii bir yer halini almtr. En son Atabeyler etesinde Kuzey Iraktaki yerleim yerlerinin mhrlerinin bulunmas, suikast krokilerinin bir Trkmen derneinin ajandas zerinde hazrlanmas bu konudaki ipularndan sadece ikisidir. Trkiyede bir ok suikast tertipinin ve saldrnn Kuzey Irak balants ciddi bir almada kolayca ortaya kacaktr. 22 Uluslararas Stratejik Aratrmalar Kurumu
III. SINIRTES OPERASYON VE SICAK TAK P HAKKI: HUKUKSAL EREVE Her eyden nce snr tesi operasyon ve scak takip haklar Trk medyasnda doal ve hukuki bir hak olarak sunulmaktadr. Oysaki uluslar aras hukukun otomatik olarak tand byle bir hak yoktur. Devletler bu tr olanaklar dier lkelere anlamalar ya da yasal dzenlemeler yoluyla tanmazlarsa dier bir lkede yaplacak askeri operasyonlar o lkenin topraklarnn ve ulusal haklarnn igali anlamna gelecektir. Scak takip hakk daha ok deniz hukukundan kaynaklanmtr. Ancak baz zel durumlarda karada da bu hakkn olduu savunulmutur. Deniz hukukunda scak takip ya da izleme eylemi o lkenin ulusal sularnda ve uluslar aras sularda, o devlete kar su ilemi kii ya da kiilere kar yaplabilir. Ancak hedef baka bir lkenin ulusal alanna girdiinde bu hak da biter. Dier bir deyile dier lkelerin ulusal sularnda scak takip kendiliinden bir hak deildir. Bundan sonras ikili ve uluslar aras anlamalara baldr. Karada ise scak takip ok daha snrldr. lenen su ne kadar ar olursa olsun, o lkenin gvenlik gleri ulusal kara snrlarna geldiklerinde durmak zorundadrlar. Bu durumu popler bir rnekler aklamak gerekirse eski Amerikan filmlerinde sulularn ilk hedefi Meksika snrn amak olmutur. Snr aldktan sonra sulu ile aradaki mesafe birka yz metre de olsa Amerikal gvenlik glerinin yetki sahas bitmi demektir. kili anlamalar ile bu snrlandrmalar alabilirse de, ulus-devletlerin en kskan olduklar konulardan biri kaytsz artsz ulusal egemenlikleridir. Bu nedenle kendi topraklarnda yabanc bir gc hibir devlet istemez. Geici sreli dahi olsa baka lke silahl glerinin kendi lkesinde birilerini kovalamas hibir devletin houna gitmez. Bu nedenle lkelerinde askeri s bulunduran lkeler dahi, bu slerdeki yabanclarn lkelerindeki faaliyetlerine snrlamalar getirir. Bu yabanclarn lke iinde silah kullanmas ise zellikle yasaklanr. Snr tesi operasyon kavramna gelince, bu eylem baka bir lkede balamaktadr. Yani scak takip gibi eylem bir lkede balayp dierinde devam etmemekte, tamamen ikinci lkede cereyan etmektedir. Dolaysyla snr tesi operasyon, scak takipten ok daha zor ve karmak boyutlar olan bir eylemdir. Birlemi Milletler hukuk dzeninin en ok nem verdii hususun snrlara ve dier lkelerin ulusal egemenliine sayg duyulmas ve savan belli artlar hari yasaklanmas olduu sylenebilir. Bu nedenle BM sistemi scak takip ya da snr tesi operasyon gibi askeri eylemleri kolaylatrmak bir yana zorlatrc hkm ve mekanizmalar getirmitir. BM sisteminde bir lkeye askeri mdahalenin iki adet meru yolu bulunmaktadr: Birincisi meru mdafaadr. kincisi ise BM Gvenlik Konseyinin alaca karardr. Trkiyenin Irakn kuzeyi iin Gvenlik Konseyi karar aldrabilmesi olduka g grnmektedir. Hatrlanacak olur ise 2003 Irak Sava ncesinde ABD dahi, bir dier Gvenlik Konseyi yesi ngilterenin desteine ramen, byle bir karar aldramamt. ABDnin Irak Savandaki bir merulatrma abas ise Iraktan tehdit algladn iddia etmesi olmutur. Amerikan Ynetimi tehdit alglad iin n-vuru (pre-emptive) saldr 23 Uluslararas Stratejik Aratrmalar Kurumu
yaptn, bylece kendisini koruduunu iddia etmektedir. Amerikallar bu grlerinin hukuki olduunu savunsa da genelde Amerikan saldrs hukukun ihlali olarak grlmtr. Benzeri bir ekilde Trkiye de Kuzey Iraka operasyon hakkn meru mdafaaya dayandrmaya almaktadr. Grld zere uluslar aras hukukta Trkiyenin snr tesi operasyon yapmasn destekleyecek gl maddeler bulunmamaktadr. ABDnin Irak, srailin Lbnan mdahaleleri ise bu eylemlerin uluslararas hukuka uygunluundan ok, uluslar aras hukukun zaaflarn gzler nne sermektedir. Bu artlar altnda eer kar lkenin iznini alamyorsa, snr tesi operasyon yapacak bir lkenin siyasi ve askeri adan ok gl olmas, ulusal ve uluslararas kamuoylarn ok iyi hazrlamas, girdii yerde gerekten sulu/tehdit olduunu kantlayabilecei kiileri etkisiz hale getirmesi, operasyon esnasnda hem kendi can kayplarnn, hem de kar taraf can kayplarnn kabul edilebilir dzeyde olmas, operasyon ile ilgili en nemli aktrlerin rzasn alamasa da en azndan onlarn tarafszln temin etmesi gerekmektedir. Bu durumda operasyon tartmasz hale yine de gelmemektedir. Fakat o lke operasyonu en az zararla kapatm olmaktadr. Grlecei zere bu tr operasyonlarda uluslar aras kamuoyunun hazrlanmas ve dier lkelerin destek ya da tarafszlnn salanmas belki de en nemli hususlarn banda gelmektedir. kili Anlamalar: Konunun hukuki boyutunda Trkiyeyi rahatlatabilecek en nemli ara ikili antlamalar olabilirdi. Ancak bu sahada da Trkiyenin hukuksal dayanaklar salam durmamaktadr: Trkiye ile Irak arasnda, snr tesi operasyon ya da scak takibi ilgilendirebilecek 3 temel anlamadan bahsedilebilir. Bunlar: 1) 5 Haziran 1926 tarihli snr anlamas. Anlama Trkiye, ngiltere ve Irak arasnda Ankarada akdedilmitir. Anlamann 9. maddesi dorudan snr blgesinde cinayet veya crm ileyip dier tarafa kaan kiilerin anlamaya taraf olanlarca tutuklanp iade edilmesini iermektedir. 9. maddede belirtilen snr blgesinden kast 10. maddede snrn tamamnda ieri doru 75er kmlik blge olarak belirtilmitir. Dikkat edilirse kar tarafa son derece nemli garantiler veriyor grnmesine ramen burada da yine snr tesi bir operasyona izin verilmemektedir. Anlamann 12. maddesine gre de taraflar kar taraf aleyhine kendi blgelerinde hibir faaliyete izin vermeyeceklerini taahht etmektedirler. 2) Dostluk ve yi Komuluk Antlamas (29 Mart 1946) 6 Nolu Ek Protokol: Sz konusu protokol 1926 Anlamasnn ikinci blmnn yerini almtr. 1946 dzenlemesi da taraflara izinsiz bir scak takip ya da snr tesi operasyon hakk vermemekte, sadece kendi snrlar iinde kar taraf aleyhine faaliyetleri/sular engellemek iin gerekli nlemleri almalar ve bu faaliyetleri kar tarafa bildirme ykmlln getirmektedir. 3) Gvenlik Protokol (15 Ekim 1984): Sz konusu protokol Trk askerlerine n izin olmakszn Irak snrndan 5 km ieri girme izni vermitir. Bu balamda ayn hak Irak silahl glerine de verilmitir. Ancak Irak kendi lkesindeki Krtlere 24 Uluslararas Stratejik Aratrmalar Kurumu
kar kimyasal silahlar kullanmaya balayp, buradan Trkiye ve rana kalar balaynca Trkiye benzeri bir hakk Iraka kullandrmam, bu da soruna neden olmutur. Drt yl iin yaplan anlama bylece uzatlamam, Trkiye de uzatma konusunda bir sre isteksiz durmutur. Ancak dnemin Babakan Yldrm Akbulut 5-7 Nisan 1990 Badat gezisi esnasnda uzatma talebinde bulunmutur. Ancak Badat bu talebe Suriyeye daha fazla su braklmas gibi bir istekle karlk vermi, yani uzatma istemediini belli etmitir. Anlamann sresi dolduktan sonra Trkiye daha fazla meru mdafaa tezine sarlmtr. Bir dnem de Trkiyenin yaam hakk sylemi duyulmutur. Grld zere ikili anlamalar da Trkiyenin hukuki duruunu fazlaca glendirmemektedir. Bu noktada 1991 Krfez Sava ve savan neden olduu fiili durumun ok nemli olduunu hatrlatmak gerekir. Sava sonrasnda Irak blgeyi fiilen ynetemez hale gelmitir ve Kuzey Irak bir tr devletsiz alan haline gelmitir. Fakat bu da hukuki deil, fiili bir durumdur. Dahas bu dnemde Irakl Krtler Trk askerini bir tehdit olarak grmemi, aksine PKKya daha fazla phe ile yaklamtr. Birlemi Milletler Gvenlik Konseyinin ald kararla Irakn 36. paralelinden kuzeyinde Gvenli Blge kurulmas ve Irak uaklarna ve askerlerine bu blgenin yasaklanmas Trkiyenin askeri operasyonlarn kolaylatrmtr. Trkiye bir yandan gvenli blge oluturulmasna katkda bulunmu, dier taraftan da ihtiya duyduu operasyonlar yapabilmitir. Bu dnemde uluslararas gcn (eki G) kal srelerinin uzatld yer de Trkiye olmutur. Trkiye bu blgenin (Gvenli Blge) ileride olas bir Krt devletine zemin oluturabileceini bile bile snr aan operasyonlarn srdrebilmek iin eki Ge evet demitir. zellikle Krfez Savandan sonra snr tesi operasyonlarn hukuki zemini ok zayftr ve daha ok fiili duruma dayanmaktadr. Sz konusu dnemde Trkiye operasyonlarn ABD ve Irakl Krt gruplarn onay ve hatta destei ile gereklemitir. Baz operasyonlarda Barzani gleri Trk ordusu ile birlikte arpm, ABD de bir operasyonda uydu grntleri ve dier baz istihbarat bilgilerini Trk subaylarna vermitir. Bylece, Kuzey Irakta uluslararas destei arkasna alarak operasyonlar yapan Trk gvenlik glerinin ieride ve darda hukukilii fazlaca tartma konusu olmamtr.
IV. DAHA NCEK SINIR TES OPERASYONLAR Snr tesi operasyon Trkiyenin 1990lar boyunca ska bavurduu bir yntem olmutur ve genel olarak baarl olduunu syleyebilmek zordur. Ksmi baarlarn, karlalan maddi ve manevi kayplar karlad da sylenemez. u ana kadar Trkiyenin blgeye yapt belli bal snr tesi operasyonlarn says 24 bulmutur. lk operasyon 1983de yapld. Ankara ile Badat arasnda Snr Gvenlii ve birlii Anlamas imzalanrken, anlama ile Badat TSK'ne scak takip yetkisi verdi. Bu sayede 10 km ieriye kadar takip hakk kazanlm oldu. 25 Mays 1983 tarihli takipte 5.000-7.000 kadar asker snr 5 km kadar geti. Bu operasyon esnasnda Irak ordusu da baz nlemler ald. Operasyonlarda Barzani kamplar da zarar grd ve PKK ile Barzani arasnda yaknlama balad, hatta ibirlii iin anlama dahi imzaland. 1984 Ekim aynda 2. operasyon yapld. 12 Austos 1986 operasyonu ukurca Karakoluna yaplan saldr ve 14 askerin ehit olmasyla balad. Bunun zerine Trk Hava Kuvvetleri baz kamplar vurdu. Barzani kaynaklarna gre bu saldrlarda 165 pemerge ld. 4 Mart 1987 tarihli hava saldrsnda da Era, Srat ve Alam evresine konulanm PKK kamplar hedef alnd. Bu saldrlar Barzani ile PKK arasnda gerginlii balad saldrlar oldu. 1988-1991 arasnda Irakn izin vermemesinin de etkisiyle snr tesi operasyonlar kesilmi oldu. Nisan 1991de Trk askeri komando birlii ile snr at. 5-21 Austosta da hava gc desteinde PKKllarn olduu tahmin edilen 24 noktaya vuru yapld. Sprge Operasyonunda Durji blgesinde yakn temas saland. 1991 yl boyunca eitli defalar snr almak zorunda kalnd. Ekimdeki operasyonlarda yerel Krt gruplarn da destei saland. Dohuk, Erbil, Zaho, Selahaddin ehirlerine Trk gvenlik gleri ve istihbarat kalc olarak yerletirildi. 1992 Bahar aylarnda PKK kamplarna havadan bombalar brakld. Kara harekat bunu takip etti. Martta ve Mays aylarnda operasyonlar yapld. Bu operasyonlara paralel olarak randaki kamplara da basknlar yapld. Ekim 1992de ise 15.000 kadar asker hava ve tank destei altnda snr geti. Bu atmalarda 450 civarnda PKKl ldrlrken, PKK bu iddialar yalanlad. 1994 boyunca irili ufakl geiler oldu. 2.000 civarnda olduu belirtilen PKKl etkisiz hale getirilmek istendi. Ancak baars tartmal oldu. Ocak 1994 hava saldrlar olduka geni kapsamlyd ve Zeli kamp hedef alnd. Bu kamp PKKllara mhimmat salyordu. Saldrlarda 200den fazla PKKl ld. Ancak PKK bunu da yalanlad. Nisan 1994de de 5.000 asker ile bir kez daha snr 15 km kadar geildi. Mart 1995 operasyonunda ok sayda general de grev ald. 35.000i akn asker snr at. 60 kmden fazla ieriye girildi (elik Operasyonu). 12 PKK kamp 26 Uluslararas Stratejik Aratrmalar Kurumu
hedeflenirken yine binlerce PKK militannn etkisiz hale getirilecei dnlyordu. Fakat istenen sonucun alnd sylenemez. 1995de tampon blge kurulmas hedeflendi. Temmuz 1995de snr alrken operasyonlar birbuuk ay srd. Operasyonlarda 500den fazla PKKl ldrld. Rakam PKKca yalanland. Operasyon zellikle Avrupa Birliince sert bir dille eletirildi. Ayn dndemde PKK ile KDP arasndaki gerginlik yer yer atma eklinde sryordu. Ayn yl yer yer snr tesi kk apl takipler oldu. 1996 baharnda da snr tesi operasyon vard. Havadan Zap, Haftanin ve Kumri da ve evresi bombaland. Temmuz aynda bir kez daha belli hedefler bombaland. Barzani saldrlarda sivillerin de ldrldn iddia etti ve Trkiyeyi sulad (Atmaca Tokat Operasyonu). Yazn Sinat, Aresindi Boaz, Birkiavda, Haftanin ve Gelere civarndaki kamplar hedefteydi. Ayn yln sonunda PKK bir karakola havan topu ile saldrnca bir tugay ile takip yapld. 1997 Mays aynda ise Balyoz Operasyonu yapld. Hava destei altnda 35.000 asker operasyona katld. Yaz boyunca Irakn kuzeyinde kalnd. Operasyonun devamnda 10.000den fazla takviye asker de katld. Eyllde tekrar Iraka girildi. Eylldeki operasyon tank deste.i altnda yaklak 10.000 askerle yapld. Ekimin ikinci haftasnda geri dnld. Dnte 1.000 kadar asker snr boyunda konulandrld. Bu operasyonlarda TSK 2 helikopterini kaybetti. Aralk 1997de Hakurke blgesine girildi (eki Operasyonu). Operasyona 20.000 civarnda asker katld. KDP de Trk askerine destek verdi. 1998 bahar yine snr tesi operasyon mevsimiydi. 15.000 kadar askerle dzenlenen Murat Operasyonu da istenen sonucu veremedi. 1999 Sandvi Operasyonunda havadan bombalama ve karadan operasyonlar dzenlendi. Lolan ve Hakurkeye havadan bombalama yapld. zellikle 1999-2003 yllar arasnda blgeye dnk kapsaml bir operasyona girilmemitir. Baz hava saldrlarndan da sonu alnamamtr. Oysa bu dnemde Irakta ciddi bir ynetim boluu vard ve ABD ya da herhangi bir engel yoktu. Trkiye bu yllarda daha kapsaml nlemler almayarak mnemli bir frsat karmtr.
Yukardaki tabloya bakldnda Trkiyenin yerel baz Krt gruplarn desteini alm olmasna, Gneydou Anadoluda Olaanst Hal uygulmasna ve blgede Barzani ve Talabaninin henz son derece zayf olmasna ramen yeterince baarl olmad gzlenmitir. Operasyonlar son derece pahal olmu ve ok sayda ehit verilmitir. PKKnn verdii kayplar ise tam olarak bilinememektedir. ld iddia edildii kadar PKKl cesedi Trkiyeye gelmemitir. Bu da ceset saylarnn bazen tahminlerden olutuunu gstermektedir. Operasyonlar belli dnemlerde yaplm ve PKK da buna gre hazrlk yapmtr. Dzenli birlikler karsnda daha esnek olan PKK terrist gruplar tm bu operasyonlara ramen glerini korumay baarmlardr. Birok operasyondan nce ve sonra o operasyonun son olaca belirtilmi, ancak bu baarlamamtr. Bu artlar altnda Trkiyenin gemie nazaran daha iyi koullara sahip olmad sylenebilir. 27 Uluslararas Stratejik Aratrmalar Kurumu
V. F L DURUM VE KUZEY IRAKTA SON DURUM Hukuki durum bir yana fiiliyatta Trk askerleri 1992 ylndan bu yana Irak snrnn iindedir. zellikle Zaho, Haftanin, Duhok, Amediye drtgeni arasnda youn bir Trk askeri gc mevcut. Trk askeri zaman zaman birka kmden 60 kmye kadar derinlie kadar operasyonlar yapyor. Bunlar daha ok scak takip tarz operasyonlar. Alnan istihbarata gre de operasyon yapld oluyor. Eer belli blgelerde terristlerin topland haberi gelir ise o blgelere dnk saldrlar dzenlenebiliyor. Snrn her yerinde Pemergeler bulunmuyor. u ana kadar grnen manzara Trk askerinin Pemerge ile ya da Amerikan askerleri ile karlamamaya zel bir nem vermesi. Ayn ekilde Pemergeler ve Amerikallar da byk lde Trkleri grmezden geliyorlar. PKK terristlerine de Amerikallarn ve Pemergelerin gzmze gzkmeyin, yoksa aramzda atma kar uyarsnda bulunduu belirtiliyor. Kuzey Irakta gvenlik en son deiiklikle Pemergelere geti. Buna ramen Amerikan sleri varln srdryor. Fakat bu sler snrdan olduka ieride yer alyor. Erbil-Kerkk arasndaki s ile Fellucedeki s snra en yakn Amerikan sleri olarak grnyor. Fakat Amerikallar zellikle Trk askeri ile atmak istemez ise bu askerlerin olas PKK operasyonlar blgesinde olmadklar sylenebilir. Kuzey Iraktaki PKK terristlerinin says 3.000den 5.000e kadar deiiyor. Snr boyunda aktif PKKl says 2.000 olarak tahmin ediliyor. Bu terristler iinde nispeten daha iyi yetimi olanlarn says ise 1.000 civarnda. Bunlarn dnda kalanlar daha ok yeni katlm olanlar. PKK, calann yakalanmasndan sonra ciddi oranda kan kaybetti ve u anki kadrolar daha ok yeni isimlerden oluuyor. Terristlerin iinde ok sayda ocuk-terrist de bulunuyor. Bu durum bir adan direnci azaltabilir. Akllca yaplm basknlara terristler yeterli karl veremeyebilirler. Ancak ocuk yataki terristlerin saysndaki art, militanlar arasnda kadnlarn saysndaki art Trkiye asndan baz handikaplar da getirebilir. Terristler arasnda ya oran dnce intihar saldrs ihtimali de artmaktadr. PKKnn intihar saldrlarnda daha ok bayanlar kullanmas da bu yntemin sklkla kullanlabilme olasln ortaya karmaktadr. Ayrca PKK son dnemde bombal saldr timleri oluturmaya almaktadr. ehirlerde gvenlik glerinin operasyonlar bu giriimleri nemli lde engellemitir. Ancak Kuzey Irak dalarn Trk askerine gre daha iyi tanyan terristlerin bu tr saldrlara bavurmas olasl da yksektir. Trkiye topraklar iindeki PKKl terrist says ise 1.500 civarnda tahmin ediliyor. u aamada yaplabilecek bir snr tesi operasyonu incelediimizde ise yle bir tablo ile karlarz: zellikle 2003 sonrasnda Kuzey Irakta 10dan fazla nispeten byk apl silahl PKK kamp kurulmutur. Toplam kamp says 20den fazla olarak deerlendirilmektedir. Bunlarda silah ve ideolojik eitimler de verilmektedir. Yani bu kamplar sanlandan daha geni bir alana kuruludur. Bunlar daha ok 28 Uluslararas Stratejik Aratrmalar Kurumu
Kandil Da n plan kmaktadr. Bu da Kuzey Irakn kuzey dou kesimindedir. Kamplara son dnemde gazetecilerin yapt ziyaretler militanlarn yakn bir zaman kadar son derece rahat olduklarn ve kendilerini gvende hissettiklerini gstermektedir. Bu rehavette Trkiyenin bugnlere kadar hibir eylemde bulunmam olmasnn byk rol vardr. Ancak son bir aydr hareketlenen ortamda kamplardaki rehavet de ortadan kalkmtr. Baz kamplarda ise boalma gzlenmekte, mobil terr gruplarnn says artmaktadr. PKK kamplar kalc, yeri deimez kamplar olarak deerlendirilmemelidir. Saldr olaslna kar birok kamp her an mobil hale gelebilecek tarzdadr. Operasyon tartmalarnn ardndan PKK Trk ordusunu Kuzey Irakta karlama pozisyonuna gemektedir. Bu stratejinin nemli bir aya ise ierilere ekilmek ve dalmaktr. Arazide iyi dalan terristler toplu olarak baskna yaklmaktan da kurtulmu olacaktr. kinci olarak bir grup vur-ka saldrlar iin zel olarak grevlendirilmitir. Trk ordusu ile PKK terristlerini karlatrmamak, bunun yerine moral bozucu saldrlarda bulunmak hedefi gzlenmektedir. Asl saldr sahas olarak ise Trkiyenin ileri hedeflenmektedir. Hareketli terr gruplarna ek olarak bir de kylerde ve daha byk yerleim birimleri iinde yuvalanm hcreler bulunmaktadr. Bunlarn tespiti ve etkisiz hale getirilebilmesi biraz daha zor olabilir. Kandil ve evresi: Kandil Da ve evresi son derece dalk bir blgedir ve Trkiye-Irak- ran snrlarnn kesiim blgesinde kalr. Kandil Da kubak Trkiye snrndan 90 km kadar bir uzaklktadr. Yollar izlendiinde elbette bu mesafe 100 kmyi ayor. Blgenin bir ksm da ran snrnda kalmaktadr. Bu nedenle dan olas bir operasyon ncesinde ran tarafndan dzenli ve youn bir saldr altnda tutulmasnda yarar bulunmaktadr. Da Trkiye snrndan uaklarla 5 dakika mesafede. Buna karn etkili bir hava desteinin ancak 456 km teden verilebilecei belirtiliyor. Bu da Trkiyenin handikap. Trkiye-Irak- ran snr kavana daha yakn bir hava ssnn bu kadar sre iinde yaplmam olmas Trkiyenin blgedeki askeri atmalar ve yaylma olaslklarn yeterince takip etmediini ve snr tesi bir operasyona yeterince hazrlanmadna yorulabilir. Kandil Da, Trkiye snrnn hemen yanbanda deil. Kuuuu mesafe ile en yakn noktas yaklak 80-89 km. Karayoluyla gidildiinde mesafe 100 kmyi ayor. Terr kamplar dikkate alndnda kara yoluyla mesafenin 150 kmyi at grlyor. Da ran-Irak snr zerinde ve blge aslnda tek bir dadan olumuyor. evrede ykseklik ve zorlu arazi geni bir alan kapsyor. Trk uaklarnn buraya ulamas snrdan dakikalar alr, ancak hemen snrda havaalan olmamas nedeniyle mesafe daha da uzuyor. En yakn hava destei Diyarbakr veya Malatyadan gelecek. Yani hava desteinin operasyon blgesine uzakl 456 km kadar. Dan tamamen kuatlmas ok zor. Byle bir giriimde kuatmann 235 kmden 317 kmye kadar uzamas gerekiyor, bu durumda kontrol gereken alan 3.000 km kareyi ayor. Geni kara birlikleri ile daa saldrldnda askerin gvenlii ve terristin kann engellenebilmesi iin arazi kontrol nemli bir unsur. Bu noktada hava desteinin istenildii kadar youn olamamas olasl da var. Bu durumda yerde arazinin ok sayda asker ile 29 Uluslararas Stratejik Aratrmalar Kurumu
kapatlmas gerekiyor. PKKnn slendii vadi yerden 1.300-1.500 metre ykseklikte. Vadinin evresindeki dalar ise 2.900 metre civarnda. Dan zirve noktas ise 3.500 metre. Yani PKK bir anlamda doal bir kalenin iinde yer bulmu. Bu alann bykl 13,4 x 4.6 km olarak tahmin ediliyor. Daa k da zig zaglar izen geitlerden geiyor. Geitlerin birou pusu kurulmasna son derece msait. Bu geitler hava saldrlarn da etkisizletirebilecek nitelikte. Dan eitli yerlerinde snaklara ek olarak ka iin tneller de bulunuyor. Hava saldrlarnn etkisini azaltan bir dier unsur da aalk alanlar. Kandil Da ve evresindeki terrist saysnn snrtesi operasyon tartmalar zerine azald tahmin ediliyor. Yine de birka yz terristin bu dada iyi hazrlanm snaklarda konuland da biliniyor. Baz uzmanlara gre say 600 civarnda. Da daha ok eitim amal kullanlyor. Yeni terristler buraya getiriliyor ve bomba, saldr vs. eitiminden geiriliyor. Mahsum Korkmaz Askeri Akademisi ve Haki Karer deolojik Eitim Akademisi bu dada yer alyor. Kandil Da klmas g saylabilecek bir dadr. Dadaki nemli noktalara klarda dar geiler pusu kurulmasn kolaylatracak trdendir. Daa doru vadiye varana kadar 1 kmyi aan tuzaklarla dolu bir yoldan klabilmektedir. Da ve evresinde ykseklik yer yer 3.500 metreye kadar ulaabilmektedir. eitli tepelerde PKKnn gzc ve koruma kamplar ve silah yuvalar bulunmaktadr. Burada uaksavarlarn da olduu belirtiliyor. Bu da byle bir operasyondan nce da ile ilgili iyi bir istihbaratn toplanmasn gerekli klmaktadr. u ana kadar gvenlik glerinin elinde makineli yuvalar ve roket atar mevzileri hakknda haritalarn olduunu varsayyoruz. Dan neresinde PKKnn ne yapt eer bilinmiyor ise, daa ilk defa klacak ise bu durumda ok vahim tablolar ile karlalabilir. Tabii ki bugne kadar bu kadar byk bir ihmal yapldn dnmek dahi zordur. Uzun yllar sren almalar sonucunda dan evresinde uaksavar da dhil olmak zere ok sayda savunmaya dnk nlem alnd, hassas noktalarn maynland biliniyor. Dan evresinde Doka Uaksavarlar dnda son dnemde elde edilmi baz fzeler de bulunuyor. Uaksavar saysnn 10dan fazla olduu sanlyor. nemli noktalara ar makineli silahlar yerletirilmi durumda. Komu bir lkenin gemite verdii destek ile dan birok blgesinde ok iyi korunakl tneller hazrlanm durumda. PKKnn buradaki snaklarn dardan yok edebilmek olanaksza yakn zorlukta. Snaklar yok edebilecek harici silahlar ABDnin elinde ve Amerikallarn bu silahlar vermeyecei tahmin edilebilir. Bu silahlarn bazlar srail tarafndan Lbnanda Hizbullaha kar kullanlmt. Ancak bu savata srailin baarl olamad konusunda uzmanlar arasnda bir mutabakat vardr. Ayn ekilde ABDnin her trl yasal-yasad silah kulland halde Tora Bora Dalarnda El Kaide ve Talibana kar baar salayamad, snaklar ortadan kaldramad bilinen bir gerektir. Bu durumda dan iine girmek ve dorudan terristleri daha ok da konvansiyonel yntemlerle etkisiz hale getirmek gerekiyor ki, bu da riskleri arttryor. Da PKKnn cephanelii gibi de alyor. 10.000den fazla el bombasnn, 3.000den fazla kalanikof silahn, yzlerce roketatarn burada sakland tahmin ediliyor. 30 Uluslararas Stratejik Aratrmalar Kurumu
Baz Stringer fzelerinin de olduu sanlyor. Ancak bu rakamlar her iki yne de deiken rakamlardr. Kandil ve evresinde sadece silahl kamplar bulunmuyor. 30 civarnda ky de dan evresinde yer alyor. PKK terristleri bu kyllerle ili dl. Buralarda baz silahl militanlar da sivil hayata kamufle olmu halde yayorlar. Bu tr kylerde PKK kendi eitim mfredatn uygulad okullar ve dier sivil hizmet birimleri de kurmaya alyor. Bir de mtevaz koullara sahip hastaneleri var. Bu hastanede Trkiye dnda Bat Avrupadan gelen baz salklar alyor. alan says 7 kii kadar. Dier salk birimi ile birlikte alan says 15i ayor. Silahl kamplarn etrafnda da baz tarm alanlar bulunuyor. Tiyatro vs. dzenlenerek hayat normalletirilmeye allyor. Ta ve amurdan yaplm evler dnda prefabrik evler de yaplm. PKK buraya ylesine yerlemi ki meyvelikleri ve mezarl dahi var. Elektrik jeneratrleri ile salanyor. PKK kamplarnda 100den fazla jeneratr olduu sanlyor. Fakat tketim ok fazla deil. Kandil civarnda iki adet kk apl elektrik reten santralleri var. Bu elektrik retim yeri bir baraj ve elaleden faydalanyor ve buradan sorumlu 7-8 PKKl var. Suyun alnd derelere PKK, ehit Ayhan ve ehit Harun adn vermi. Yakndaki iki ky de buradan elektrik alyor. Yiyecek daha ok yaknlardaki Raniyadan geliyor. sse dzenli olarak servis var. rgt baz ulamlarn elindeki baz 4x4 Nissan arazi aralar ile salyor. Baz noktalarda gvenlik amal olarak kpekler de tutulmu. PKK da bir silahl sten ok bir komn-lke gibi ynetmeye alyor. Kampta kalanlara PKKnn idaresinde bir lkede olduklar izlenimi verilmeye allyor. Bu nedenle ideolojik eitim gnn her annda faaliyetlerin iinde veriliyor. Dada ve Iraktaki dier PKK kamplarnda 6 tr PKKl var: Trkiyeden gelenler, Suriye Krtleri, Irak Krtleri, ran Krtleri, Avrupadan gelenler ve Ermeniler. ranllar daha ok PEJAK ad altnda rana dnk saldrlarda bulunuyorlar. ranl Krtler, Suriyeden gelenlere gre daha ehirli, daha eitimli ve daha gen grnyor. rana dnk saldr yapan PKK kolunun Iraktaki says 500-1.000 kii olarak tahmin ediliyor. Ermeniler ise rgtte daha st grevlerde yer edinmi durumdalar. Son dnemde Suriye Ermenilerinin ve Krtlerinin rgt iinde daha aktif hale geldii belirtiliyor. Trkiyeden adam bulmakta zorluk yaand belirtiliyor. Belki de bu nedenle Trkiyeden gelenlerin ya ortalamas olduka dk. lerinde ocuk yata olanlarn says az deil. Trkiyeden gelenler daha ok eitimsiz ve isiz/kalifiye olmayan kiiler. lgin bir ekilde son dnemde rgte katlan gen kzlarn saysnda bir art var. rgte katlanlar daha ok aile ve evre basksndan kayorlar ve hareketli bir hayat aray iindeler. PKK kamplarna daha ok Trkiye ve randan gelen bu kzlar ilk geldiklerinde siyasi bir durua sahip deiller. Kamplarda uygulanan propaganda sonucunda adeta beyinleri ykanyor ve birok eylemde en kolay ikna edilenler arasnda yer alyorlar. Birok gen kz ise kamp iinde veya dnda urad tacizler sonucunda bunalma giriyor ve rgtten kamaya alyor. Bu tr olaylarda maynlara basarak sakat kalan ok sayda gen kz var. rgtten 31 Uluslararas Stratejik Aratrmalar Kurumu
kaanlarn sadece Iraktaki genel toplamnn ise 3.500den az olmad belirtiliyor.
Kandil Dann Trkiye asndan nemli bir dezavantaj buraya onbinlerce asker ile yaplacak bir operasyonun ksa srede PKKllarca renilecek olmasdr. Mesafenin uzunluu ve yolun zorluu PKKya yeterli ka ve/veya kar saldr hazrlk sresini verecektir. Kandil Dann Trkiye asndan olumlu yn ise rann da Kandili hedef alyor olmas. E zamanl ve e gdml bir operasyonda baz dezavantajlar giderilebilir. ran bildik geitleri tutabilir, da ve evresini top atlarna tutar, hatta hava destei salar ise olas bir operasyon daha verimli olabilir. Ayrca Kandil Da blgesinin ran kanadnda yer alan Mahabad, Neede gibi blgelerde de rans ilahl glerinin Trk askeri operasyonuna paralel operasyonlar balatmas halinde PKK ran snrnn arkasnda destek alamaz, rana gemek isteyenler de lojistik ve dier desteklerden mahrum kalrlar. Tm bu artlar dikkate alndnda Kandil Dana operasyonun ncelikler arasnda olmad dnlyor. Zaten u ana kadar Trk silahl gleri snrdan en fazla 60 km kadar ieri girmi grnyor. Kandil Dana yaplacak byk kapsaml bir operasyonun aylarca srme olasl vardr ve bu kadar derin bir sahada bu kadar uzun sre kalabilmenin maliyeti her adan ok yksektir. Bu nedenlerle olas bir operasyonda ncelik Kandilde deil, dier kamplarda ve gei noktalarnda olacaktr. o Kandil Dandan eitli Yerleim Yerlerine Kubak Uzakl: Malatya: 626 km Tunceli: 571 km. Elaz: 565 km. Diyarbakr: 450 km Mardin: 370 km. rnak: 242 km. Siirt: 287. Hakkari: 120 km. 32 Uluslararas Stratejik Aratrmalar Kurumu
Kandil D Kamplar: Kandil dnda en nemli PKK kamplarnn Sleymaniye, Amedi, Zaho, Behdinan ve Hakurk yaknlarnda olduu belirtiliyor. PKKllar Pemergeye ve Amerikan askerlerine fazlaca grnmemeye, onlarla rekabete girmemeye zel bir nem gsteriyor. zellikle sivil hayatn iine gmlerek silahl adamlarn saklamak da izledii stratejilerden bir tanesi. Kuzey Iraka yerletirdii baz aileler ve hakim olduu kyler sayesinde kendi grlerine gre yetien bir nesil oluturmaya alyor. Blgede PKKya bal okullarn duvarlarnda calan fotoraflar var ve ocuklara hayali bir Krdistanda yaadklar gl bir propaganda ile veriliyor. Bu abalar Roj TVnin ve PKK radyosunun yaynlaryla da destekleniyor. PKKnn bu kamplardaki ve kylerdeki en nemli sorunu Barzani ile yaad ideolojik rekabet. Barzani, Irakta yasal ve fiiliyatta bir devletin yetkilerine sahip. Ayrca ekonomik gc de PKK ile kyaslanamayacak dzeyde. Bu nedenle PKKl birok terrist ya da sempatizann normal hayata gemek iin Barzani glerine katld ya da Irakta normal yaama gemeye alt grlyor. Barzani ve Talabani glerinin PKK terristlerine gz yumduu doru. Ancak buna ramen PKK hala her iki liderin de sevdii bir rgt deil ve uzun vadede Kuzey Irak iinde eriyip gitmesi umut ediliyor. Hakurk ve evresinde de 500-800 civarnda terristin slendii tahmin ediliyor. Genelkurmayn raporlarna da yansyan verilere gre PKK kamplarnn dalm u ekildedir: o Harun Kamp Blgesi: Bir siyasi eitim okulu ve ariv brosu, mhimmat, yakt ve gda depolar, 3 adet 14,5 mmlik Doka uaksavar, 3 adet 82 mmlik havan topu, muhabere santral. Bu kamp ok yakn bir sre nce boaltlarak bilinmeyen bir blgeye tand. o Tang-i Shiwadiza: Siyasi eitim yeri, gda ve yakt depolar ile birlikte 4 adet Doka uaksavar, 3 adet 82 mmlik havan topu bulunuyor. o Kenicenge Kamp: Sadece siyasi eitim okulu olarak kullanlyor. o Bokrisan Blgesi: 30-40 militan bulunuyor. Askeri eitim alnyor bir nevi nc birlik saylyor. 7 evde kalyorlar. o Levje Ky: 30dan fazla ev bulunuyor. Ky Abdurrahman Erdalan adnda terristin sorumluluunda. Burann asli grevi haber ve istihbarat salamak. o Enze Ky: 60a yakn ev var. Irakta seime giren PKKnn partisi Krdistan Demokratik zm Partisinin ofisi konumunda. o Sar- Sule Da: Dr. Viyan kod adl terristin sorumluluunda bir hastane bulunuyor. Kamp korumak iin 3 adet uaksavar ve havan topu bulunuyor. o Grnako ve Pitean Blgeleri: lk bata terr rgt mensuplar yoktu. Ancak son dnemlerde buraya uradklar belirtiliyor. o Zargali Ky: rgtn asayi sorumlusu Hakk kod adl terrist bulunuyor. Asayii salamakla ykml 30 terrist bulunuyor. 33 Uluslararas Stratejik Aratrmalar Kurumu
o Kurtak Ky: Kandil Da asayiine bal yol kontrol ekibi bulunuyor. Saylar 15 ila 20 arasnda deien terristler grev yapyor. Bunlarn grevi en ufak pheli durumu veya kiiyi merkeze telsizle bildirmek.1 Sz konusu kamplardaki PKK militanlar son derece bkkn bir haldeler. zellikle uzun bekleme dnemlerinde terristler arasndaki karamsarlk ve ylgnlk daha bir artyor. Bu ylgnl datan temel unsur ise Trkiyeden gelen sert aklamalar ve snr tesi operasyon olaslnn canlanmas oluyor. Snr tesi operasyon ne zaman gndeme gelse PKK kamplarndaki terristlerin ruh hali deiiyor ve PKKnn ii kolaylayor. PKK sadece Kandil Danda veya silahl kamplarda yuvalanm deildir. Iraktaki PKKya bal sivil toplum kuruluu veya medya organ grnml yaplanmalar silahl kamplardan daha etkili bir ekilde almaktadrlar. Bu nedenle snr tesi operasyon dendiinde sadece dadaki kamplarn alglanp, yalnzca bunlara odaklanlmas gerek hedeften sapmaya yol aabilir. PKKl militanlarn nemli bir ksm Pemerge klndadr. Bazlarnn Pemerge iinde grev ald iddias da vardr. Bu durumda PKKy dadaki kamplarn datarak bitirmekte baka zorluklar olduu anlalmaktadr.
Sz konusu liste fikir vermesi iin sunulmutur. PKKnn bunlarn dnda da etki salad baz kyler bulunmaktadr. Ayrca terristler son dnemde daha ziyade hareketli bir hale gelmitir.
VI. TRK YEN N OPERASYON NCES YAPTII HATALAR VE EKS KLER Trkiye her eyden nce bylesine byk ve riskli bir operasyonu yapmadan sorunlar zmek iin elinden geleni yapmad. siyasetteki gerilim, ABD ve Barzaniye dnk sulamalar ile geen zaman iinde diplomasi silah iyi kullanlamad. Oysa ki sorunun zmnde en nemli aktr olan ABDnin Trkiyenin istekleri dorultusunda ikna edilebilmesi iin Trkiyenin elinde ok nemli kartlar bulunuyordu. Trkiye, ABDye kar ncelikle Afganistan kozunu kullanabilirdi. u ana kadar Afganistanda yerel halktan en ok destei alan ve Mslman olmas nedeniyle ABDnin Afganistan operasyonlarnn merulatrlmasnda nemli bir rol oynayan Trk askerlerinin durumu Kuzey Iraktaki gelimelere balanabilirdi. ABD iin Trkiyenin Afganistandaki desteinin hayati olduu hatrlanacak olur ise bu alandaki en ufak bir giriim dahi Washington tarafndan ciddiye alnrd. Trkiye sadece askerlerini ekerek deil, ABDyi Afganistan konusunda eletirerek de Irakta g kazanabilirdi. Trkiyenin elindeki dier bir kart ise El Kaide terrne kar ABD ve srail ile yrtt yakn ibirliidir. Aslnda El Kaide dorudan Trkiyeyi hedef almamaktadr. Hatta Trkiyede eylem yapabilmek iin yeterli kiileri dahi bulmakta zorlanmaktadr. stanbul bombalamalar da Trkiyenin ABD, srail ve ngiltere ile olan yakn ilikilerine kar gerekletirilmitir. Dier bir deyile Trkiye El Kaidenin zerine haddinden fazla giderek dorudan hedef lke haline gelmektedir. Dier bir deyile PKKya kar ABD ve baz Avrupa Birlii lkelerinin izledii taktii izlememektedir. Trk polisinin gerekletirdii baz operasyonlar vardr ki bunlarda Trkiye ABD ve srailin karlarn korumada onlardan daha fazla katkda bulunmutur. Elbette Trkiye terr ile nerede karlarsa mcadele etmeye devam etmelidir. Ancak bakasnn terristi iin yaplan mcadelelerin karl da o lkelerden talep edilmelidir. stihbarat ve terrle mcadele alannda ABD ile ibirliinde yaanan baz yavalamalar da ABDye Irak mesajlar verebilirdi. Bu tr operasyonlarda ncelikle dier mttefikler bulunmaya allr. ABD dnyann sper gc olmasna karn en hoyrat davrand zamanlarda dahi dier lkelerin desteini aramtr. En yalnz olduu Irak Savanda dahi yeri geldiinde milyarlarca dolar harcayarak 40dan fazla devletin desteini almaya almtr. Afganistanda ve dier operasyon alanlarnda da dier lkelerin desteine byk nem verilmektedir. Trkiyenin, ABDnin sahip olduu askeri gce sahip olmad hatrlanacak olur ise dier lke ve aktrlerin desteine daha fazla ihtiya duyaca aikrdr. Buna ramen Trkiye bir yandan operasyon ihtiyacndan bahsederken, dier taraftan karsndaki cepheyi olabildiince geniletmitir. Terrn baz Avrupa Birlii (AB) lkelerince desteklendiinin bu kadar net ve bu kadar st dzey azlardan dile getirilmesi AB lkelerinde olumsuz bir havaya neden olmutur. Bu tr aklamalardan pratik bir sonu alnmas mmkn gzkmemektedir. Altyaps hazrlanmadan, AB lkelerini 35 Uluslararas Stratejik Aratrmalar Kurumu
tehdit eder tarzda aklamalarn zamanlamas ABnin bu konuda Trkiyeye olan desteinde sorunlara yol amtr. Oysa ki ABde PKK terrnn mali kaynaklarnn gl olduu, propaganda kanallarnn da canl olduu ABD tarafndan da sklkla ama slubunca dile getiriliyordu. Trkiye bu konuda ABD ile birlikte hareket ederek baz sonular alabilirdi. Gerekten AB lkelerinin PKK terrn destekledii dnlyorsa bu tepkiler farkl ama daha etkili kanallardan basna ve kamuoyuna aktarlabilirdi. Trkiye ise bu alanda en son syleyeceini en bata syleyerek ciddi anlamda kendi stratejilerine zarar vermitir. Kar cephenin genilemesinde dier bir ayak da ABD olmutur. En st dzey azlardan ABDnin PKK terrne destek verdii ima edilmitir. Hatta bununla kalmayp Genelkurmay Bakan azndan Barzani ve Talabaninin ardnda ABDnin olduu, bunlarn da ABDye gvenerek Trkiyeyi tehdit etmeye kalkt ifade edilmitir. 30 Mays 2007 tarihli aklamada ise Orada Barzani de var; ABD de var. Onlarla da m savaacaz ifadeleri Amerikan askerleri ile savama olasln gndeme tamtr. Oysa ki bu tr ifadeleri tekrarlamaya gerek yoktur. Bu bilgiler kamuoyunun bilgisi dhilindedir ve ilikileri germek dnda hibir amaca hizmet etmemektedir. ABD ya da ABnin tehdit veya imalarla Kuzey Iraktaki faaliyetlere destek vermeyecei de aktr. Bu nedenle ilk bata belirttiimiz zere ABD ile medyadan gizli diplomatik grmelerin yaplmas ve pazarlk iinde olunmas gerekirdi. nc olarak Trkiye, Badat ile de ilikilerini gelitiremedi. Irak Araplarnn desteini almada Barzani-Talabani ikilisi Trkiyeden daha aktif ve etkili oldular. Sistemin iinde olmalar bir avantajd elbette. Ancak Trkiyeden medya araclyla yaplan aklamalarn da destek alnamamasnda nemli bir rol vard. zellikle Terrle Mcadele Koordinatrl messesesinin altrlamamas ve askeri konularda Irak ile ikili temaslara geilmemesi iletiimsizlie ve derin yanl anlamalara yol at. Badatta baz evrelerde Trkiyenin Irak igal etmek istedii, hatta Kerkk ve Musulu petrol nedeniyle almak istedii dedikodular hzla yayld. Trkiye snr tesi operasyon adn farkllatrarak ve Arap dnyas zerinde youn bir aba ile buradaki almalarnda Arap dnyasnn desteini, en azndan tarafszln temin edebilirdi. Hatta Kuzey Iraka Arap dnyasndan bir gvenlik gcnn yerletirilmesi gibi neriler ile gndeme yn verebilir, haklln tm dnyaya farkl kanallardan da anlatabilirdi. Trkiye slam Konferans rgtndeki zel balantlarn kullanarak PKK terr konusun da bu rgtten ve yelerinden destek aklamalar alarak dnya kamuoyunu hazrlayabilirdi. rgtn bakannn Trk olmas ayr bir kolaylk getirirdi. Elbette en nemli destek Kuzey Iraktaki yerel unsurlardan gelmeliydi. Sadece Barzani ve Talabani deil, dier yerel unsurlarn da destei aranmalyd. Barzaninin sert aklamalarna odaklanarak onunla iletiimi tamamen koparmak snr tesi operasyonun risklerini ve maliyetlerini arttrmtr. Trkiyede baz nemli kiilerin meseleyi gurur meselesi yapmas, hatta kendi ideolojik durular ile devlet ilerine yaklamalar doru olmamtr. Barzani ve dier gruplar ile grmelerin en st kademede olmas gerekmezdi ve bu grmeleri yapmas 36 Uluslararas Stratejik Aratrmalar Kurumu
gereken kiilerin banda Koordinatr olan kii geliyordu. Bylece ne Babakann, ne de askeri bir st dzey yetkilinin grmesi gerekmezdi. Barzani bu grmelerde bazen sopa, bazense havu gsterilerek baz hususlara ikna edilebilirdi. Ancak taraflar arasnda inisiyatif hibir zaman Trkiyeye gemi grnmedi. Gelimelere yn verenler daha ok Trkiye dndaki aktrler oldu, Trkiye ise srklendi. Destek abalarnn merkezinde Terrle Mcadele zel Koordinatrl olmalyd. Koordinatr, bata ABD, Badat ve Kuzey Irak olmak zere darda dnya kamuoyunu olas bir Trk operasyonuna hazrlamalyd. Ancak bu ans byk lde kamtr ve koordinatrln yeterince almamas nedeniyle Trkiye blgede byk bir bedel demektedir. Trkiye kendi iinde kavgal bir grnt vermemeliydi. Cumhurbakan, Babakan, Genelkurmay, Koordinatr vb. aktrler birbirini tam anlamyla destekler aklamalar yapmamlardr. Dier lkeler ile medya kanalyla grme hastal ne yazk ki terrle ilgili i birimler arasnda da devam etmitir. Bu da kar cepheye cesaret vermi, olas bir operasyonun meruiyetini zedelemitir. Avrupa Birlii lkelerinde ve Kuzey Irakta bu operasyonun aslnda askerlerce istendii, Trkiyede askerin normal bir siyasi sisteme gre daha fazla arlnn olduu, bu nedenlerle Babakann askerlere direnemedi yaygn bir ekilde konuulmutur. Oysa ki bu tr operasyonlarda ulusal bir kenetlenme grnts verilmesi hayatidir. Yetkililer operasyon ile ilgili i kamuoyunda ar bir beklenti oluturmulardr. Kamuoyunda operasyonun terr bitirecei, PKKya son verecei gibi gerekten uzak beklentiler olumutur. Oysa byle bir beklenti gereki deildir. Yetkililer, terrn sadece Kuzey Iraktan kaynakland alglamasna neden olmular, ieride saldrlar artnca kamuoyu saldrlara hazrlksz yakalanmtr. Yetkililer snr tesi operasyon ve terr tartmalarnn i siyaset arac haline gelmesine izin vermilerdir. Hatta baz gruplar birbirlerini terre destek vermekle sulamlardr ki, zaman zaman sulananlar arasna hkmet dahi girmitir. En nemlisi olas bir snr tesi operasyon ve terr konusunda inisiyatif Trkiyeden km ve dier, d aktrlere gemitir. u anda inisiyatif daha ok ABD, Irakl Krtler ve PKKda grnmektedir. nisiyatifin yeniden kazanlamad bir ortamda hibir politika baarl olamaz. Trk silahl glerinin Irakn kuzeyinde belli bir serbestsi hlihazrda bulunmaktadr. Trk gleri snrn tesinde belli snrl operasyonlar zaten yapabilmektedir. Trk irtibat subaylarnn Barzani gleri ile ilikisi baz durumlarda ibirlii dzeyine de ulamaktadr. Birok olayda Trk irtibat subaylarnn tespiti ve talebini takiben Barzani blgesindeki baz PKKllarn ele geirilmesi daha kolay olmutur. Bu gerekler dikkate alndnda Trkiyenin Irak ve ABD ile ilikilerinde ok sert bir tutum taknmas ve daha kts sorunlar manevra alan olmayan medyaya tamas mevcut baz avantajlarn da kaybedilmesine yol aabilir. Trkiyenin snrn her iki yanndaki askeri giriimlerinin baars bu operasyonlarn ne kadar gizli kald ile yakndan ilgilidir. Bir yandan kamuoyu hazrlanrken, dier taraftan operasyonlar 37 Uluslararas Stratejik Aratrmalar Kurumu
olabildiince gizli tutulmaya allmaldr. Oysa Trkiye sylenmemesi gerekenleri syleyen, ama sylenmesi gerekenleri sylemekte yava kalan bir tablo izmektedir. Trk tarafnda anlalmas g bir tepkisellik ve duygusallk hkimdir. Yetkililer kamuoyunda oluan duygu-fke birikimini belli bir amaca yneltmek istiyor olabilir. Ancak belli bir seviyeden sonra kitlesel tepkileri kontrol etmek olanakszlaabilir. u ana kadar toplumda oluan tepki ise snr tesi operasyon veya terrle mcadele hedeflerine hizmet eder bir seviyeyi oktan amtr. Bundan sonra kamuoyunu daha fazla tepki vermeye armann yarar olmad gibi byk zararlar da olabilir. Bundan sonraki tepkiler iddete dnebilir ve lke iinde n alnamayacak blnmelere yol aabilir. Trk halk terre kar askeri ve polisine u ana kadar tam destek vermitir. Bu destek sadece maddi veya manevi deil, kendi cann verecek dzeydedir. Bu durumda halktan daha fazla destek istemek ilerin iinden klmaz bir hal almasna yol aacaktr. En kts ise lke iinde farkl etnik kkenden gelen insanlar ile farkl siyasi grten olanlar arasnda kabilecek atmalardr. Terrle mcadelede baar ieride birlik olmaktan geer. Bu nedenle halktan beklenen destek konusunda yetkililer ll olmaldrlar. Yetkililer kamuoyunun bu kadar youn bir ekilde gelimelere dhil olmasna izin vermeye devam edecek olurlar ise, yabanc aktrler de dhil olmak zere birok aktr terrle mcadeleyi Trkiyeyi istikrarszlatrmak ya da baka amalar iin kullanabilir. Trkiyenin karsndaki cepheyi kontrolsz bir ekilde geniletmesinin bir dier olumsuz etkisi de baz aktrlerin Trkiye ile olan sorunlarn PKK zerinden zmeye almas olabilir. ABD, srail, baz AB lkeleri ve hatta baz Avrasya lkeleri Trkiye ile olan sorunlarn dikkate alarak, Trkiyeyi belli hedeflerinden uzaklatrabilmek vs. iin PKKya Kuzey Irakta kabilecek olas atmalarda beklenmedik bir destek verebilir. rnein sadece belli lkelerin sahip olduu uydu grntleri, casus uaklarn elde ettii bilgiler PKK terristlerinin eline geer ise Trk askeri ani basknlar ve byk kayplar ile kar karya kalabilir. Ayn ekilde PKK terristlerinin eline geebilecek ileri teknoloji rn silahlar da Trkiyenin kayplarn arttrabilir. Trkiye Barzani ve Talabani gruplarnn zerine daha fazla gidecek olur ise bu gruplar da PKKya rtl destek vererek atmay daha fazla Trkiyenin iine itebilirler. Her iki grubun da bunu yapma ihtimali vardr. PKK, Kuzey Irakta silahl atmalardan zenle kanmaktadr. Bunun yerine saldrlarn Trkiye topraklarnda gerekletirmektedir. Srekli olarak Irakta silahl bir eylem amacnda olmadn, Trkiyeyi de Irak zerinden vurmadn tekrarlamaktadr. Bylece Irak ierisinde meru ve yasal bir hareket halini almak istemektedir. Dikkat edilirse PKK eylemlerinin tamamna yakn Trkiye topraklarndadr. PKK bu stratejisini uluslar aras basn nezdinde de ok iyi kullanmtr. Buna karn Trkiye Kuzey Irakta son derece hrn bir grnt izmektedir. Denebilir ki terr maduru bir lkenin hrnl maruz grlmelidir. Ancak bu bir sinir harbidir, silahlar harbi deil. Trkiyenin Kuzey Irakta daha sakin grnmesi, yapaca eylemleri daha sessiz yapmas gerekmektedir. 38 Uluslararas Stratejik Aratrmalar Kurumu
PKKnn stratejisinin doru okunmas ve belki de PKKnn Kuzey Irakta daha saldrgan grnmesi iin zemin oluturulmas gerekmektedir. Bu da zenle hazrlanm, ok dikkatli planlanm rtl snr tesi operasyonlarla yaplabilir. Eer atmalar Trkiye dna tanabilirse bu durumda Barzaninin de tam destei salanabilir. PKK, Irak iin de ABD politikalar iin de bir engel olmaya baladka sre Trkiyenin lehine ilemeye balar. Trkiye, Kuzey Irak ile ilgili ok sert eletiriler getirmesine karn kendi snrlar iindeki saldrlar aklamakta zorluk ekmektedir. PKK terristleri sadece snrn hemen yanbanda deil, yzlerce kilometre ieride eylemler yapmaktadr. En son Plmr olaynda ok bariz gvenlik zaaflar olduu ortaya kmtr. Blgedeki birok karakola giri klarda yeterli gvenlik nlemlerinin alnmad grlmektedir. Askerin eitim a, gvenlik glerinin terrle mcadele uzmanlarnca beslenmedii vs. tr aksaklklar Trkiyeyi Irakta da zor durumda brakmaktadr. Trkiyede terr olaylar srd srece Trkiyenin Iraktaki PKK kamplar konusunda ABD ve Iraktan talepleri zayflamaktadr. Konunun en nemli boyutlarndan biri de snr gvenliidir. Trkiye-Irak snr birok uzmana gre kolay geilebilir bir vaziyettedir. Snrn dalk ve zorlu corafi koullara sahip olmas mevcut durumu izah etmeye yetmemektedir ve ne yazk ki sorunun nemli bir ksm dzenli birlikler ile snr koruma alkanlndan kaynaklanmaktadr. Silahl kuvvetler PKK terristlerinin esnekliine yetimekte zorlanmaktadr. Hal byle olunca Trkiyenin Kuzey Iraktaki kamplara dnk eletirileri zayflamaktadr. nk ABD ve Barzaniden PKK ile mcadele etmesini isteyen Trkiye darya kendi snrlarn koruyamayan, lkesinde hemen her gn terr olaylar olan ama bunu engelleyemeyen bir lke konumuna dmektedir. Trkiye sk sk Kuzey Irak ynetiminin bandaki Barzaniyi ve Irakn Krt kkenli Cumhurbakan Talabaniyi kmser, hatta aalar tarzda aklamalar yapmaktadr. Eer Trkiyenin karlar Krtleri tamamen karya almay gerekli klyorsa bu aklamalarn stratejik bir anlam olabilir. Ancak bu tr aklamalar belli bir sistem ve psikolojik kampanya erevesinde yaplmaktan ok belli bir duygu ve sinir patlamasna iaret etmektedir. Oysa devletin yetkili isimlerinin toplumda veya kendilerinde oluan duygu patlamalaryla konumalar doru deildir. nk sylenen szlere hem kitleler, hem de emirleri altndaki kolluk gleri ve brokrasi de inanmaktadr. Barzani ve Talabani saylar 100.000i bulan, adna Pemerge denen ve fiiliyatta ordu gibi yaplanm bir silahl gce sahiptirler. Irakn kuzeyinin gvenlii tamamen kendilerine teslim edilmitir. Birok noktada Irakn temsilcisi yetkisine sahiptirler. Daha da nemlisi PKK ile kyaslanamayacak kadar silahl ve mali gce sahiptirler. Bu nedenle ii doldurulamayacak tehditler, aalamalar vs. Trkiyeye yarar yerine zarar getirir. zellikle bahsi geen snr tesi operasyonun yaplaca alanda hkim olan glere kar yaplacak olan tehditlerin gereki, onlara kar kullanlacak dilin de dikkatli olmas gerekir. Terrle mcadele duygularn tatmin edilecei bir alan deildir. Trkiye kanadndaki duygusallk ve tepkisellik sadece PKK tarafndan deil, Barzani ve Talabani tarafndan da iyi ynetilmektedir. Barzani kendisini nedensiz 39 Uluslararas Stratejik Aratrmalar Kurumu
yere Trk ordusu tarafndan tehdit edilen kii olarak takdim etmektedir. Trkiyeye dnk eletirilerini zaman zaman ykselterek, baz durumlarda alaltarak elde etmek istediklerini almaktadr. Trkiye bu souk savata kendisini zor durumda brakacak aklamalar brakmaldr. Barzani ve Talabaniye mesaj vermenin tek yolu uzaktan konumak deildir. Trkiye terrle mcadelede ABD ve Irakl gruplardan destek beklerken son derece naif dabranarak salt ilkelerden hareketle terre kar destein geleceini dnmtr. Dier bir deyile ABDnin de Barzani-Talabani ikilisinin de PKK terr rgt olduu iin bu rgtle savamasn beklemitir. Oysa gnmz dnyasnda hibir lke ya da grup bir baka lkenin karlar iin askerlerinin hayatn tehlikeye atmamaktadr. ABD gibi kresel bir g dahi Iraka, ya da Afganistana mdahale edecei zaman sadece ilkeler baznda destek arayna kmamaktadr. Amerika birok askeri operasyonu ncesinde destek istedii lkeler ile sorunlarn zmeye alm, sorun yaamadklarna ise maddi veya baka alanlarda yardm etmitir. Yani ABD dahi operasyonlarnda dier lke desteini satn alma yoluna gitmektedir. Elbette yeri geldiinde ak veya ima yoluyla tehdit yolu da denenmektedir. Ancak dier lkelerin destei alnrken en iyi yntemin dengeli bir dllendirme olduu grlmektedir. Bu erevede bakldnda Trkiyenin destek istedii ABD, Barzani, Talabani ve Badata sadece eletiri getirmemesi, bunun yan sra terrle mcadelede onlarn ne gibi kazanc olacan da gstermesi gerekmektedir. ABD iin bu kazancn Afganistan, dinci terrle mcadele vb. alanlarda Trkiyenin destei olacan yukarda belirtmitir. Barzani ve Talabani iin de benzeri karlarn olmas gerekir. Aksi taktirde Barzani-Talabani ikilisinden Trkiye iin adamlarnn hayatlarn tehlikeye atmasn beklemek gereki olmayacaktr. Ksacas Trkiyenin Barzani-Talabani ikilisinin PKK ile mcadelede destek vermeleri karlnda sadece tehditte bulunmamas, bunun yan sra veya bunun yerine bu mcadeleden onlarn ne kazanacan da anlatmas gerekir. Eer Barzani ve Talabani Trkiyenin PKK ile mcadelesini bitirdikten sonra kendisine yneleceini ve zarar vereceini dnr ise gerek bir destek alabilmek olanakszlar. Yetki Sorunu: Konunun yazl veya szl yetki meselesi haline gelmesi son derece yanl olmu, Trkiyenin terrle mcadeledeki birlikteliini darya yanl yanstmtr. Oysa ki Trkiye Cumhuriyeti terrle mcadelede en tecrbeli devletlerden biridir ve snr tesi operasyon da dhil olmak zere devlette arklarn nasl ileyecei bellidir. En azndan daha nce yaplan operasyonlardaki teaml dikkate alnmalyd. Aktrlerin ortada sorun olsa bile bu sorunlar medya araclyla zmeye almalar hem yararsz hem de zararl bir davran olmutur. Daha nceki operasyonlarda konu ncelikle MGKya tanmtr. Ayrca devletin zirvesindeki ikili haftalk, aylk vs. grmeler de gr alverii iin kullanlmtr. Tm bu grmelerde Genelkurmay kanad talepte bulunmu, devletin zirvesinde (Cumhurbakannda, babakanda, hkmette vs.) belli bir irade uyumu olumu ve ardndan da gerekli yazl belgeler MGK Genel Sekreterlii ve Genelkurmay tarafndan hazrlanarak Babakan ve dier ilgili yetkililerin imzasna sunulmutur. Devlette iler ilk bakta yukardan aa doru 40 Uluslararas Stratejik Aratrmalar Kurumu
belli bir hiyerari iinde ilerliyor grnmektedir. Oysa fiiliyatta talepler aadan yukarya doru gider ve yukardaki makamlarn yazl emirleri dahi ou kez alt kademelerin yazp hazrlayp st makamn imzasna sunmas eklinde kar. u ana kadar da terrle mcadele eden kolluk glerinin snr tesi operasyon gibi hibir nemli talebi st makamlarca reddedilmi deildir. Bugn de Hkmetin, Cumhurbakannn ya da TBMMnin bu tr talepleri reddedeceine dair bir iaret grnmemektedir. Buna karn normal artlarda sorun olmayacak ifadeler medya kanalyla kullanldnda yanl anlamalar artmakta, kelimeler kullanldklar anlamlardan kmakta ve gereksiz krizler ortaya kmaktadr. Trkiyenin PKK terr ile mcadele stratejisinde byk sorunlar bulunmaktadr. Kayplarnn byk bir ksm da buradan kaynaklanmaktadr. Uzmanlama ve eitim eksiklii had safhadadr. Terrle mcadele konusunda zel eitim almam, askerlik tecrbeleri birka ayla snrl kiiler ile terrle mcadelede ar kayplar verilmesi kanlmazdr. Baz blgelerde 30-40 terriste kar 5-10.000 kiilik askeri birliklerle mcadele verilmektedir. Bylesine esnek ve dinamik bir gruba kar dzenli birlikleri kullanmak verimli olamayacak ve kayplar arttracaktr. zel vurucu timlerin kurulmas, mevcutlarn glendirilmesi en ideal yoldur. Terr konvansiyonel bir saldr ekli deildir ve her saldr benzeri bir mcadeleyi gerektirir. Trkiyenin El Kaide ile mcadelesi bu konuda iyi bir rnek tekil etmektedir. Dnyann en tehlikeli rgtlerinden olmasna karn u ana kadar 181 El Kaide militan gl istihbarat ve rgtn anlayaca tarzdan bir mcadele yntemi ile yakalanmtr. Aksi taktirde dnemsel gelimeler sonucunda PKK ar darbeler alsa da yeniden terr sahnesine dnecektir. Ayrca PKKya vurulan her darbe blgede baka yan etkilere de neden olacaktr.
VII. TRK YE NE PLANLIYOR? Trkiye u ana kadar her frsatta snrn arkasna sarkmaya alt. Zamanla snrn Irak tarafnda birka kmlik girmeler oldu. Halen de Trk askerleri belli blgelerde snrn dier tarafna yerleik durumda. Zrhl birlikler de dhil Trk silahl gleri Irak tarafndan szmalar nlemeye alyor ve scak takip operasyonlar dzenliyor. Asl ama ise snr boyunca en az 10-15 kmlik bir eritte uzun sre kalc olabilmek. Bu eridin baz blgelerde daha da kalnlamas gerekebilir. 2007 yl itibariyle temel hedef iki lke arasnda kalc bir erit oluturmak olarak grlyor. Benzeri bir giriim snrl da olsa ran tarafnda da gzleniyor. ran gleri zaman zaman Kandil blgesinde 10 kmye kadar derine inip baz operasyonlar yapyorlar. Ayrca top atlar da gerekletiriyorlar. Trkiye ayrca hkim olduu blgelerden hava ve top saldrlar ile terristleri vurmaya alyor. Hilal Operasyonu buna rnek gsterilebilir. Bu kapsamda zel Kuvvetlere bal bordo berelilerin keiflerinin ardndan Ameri ve Zahodaki terrist kamplar vurulmutu. Geliye, Psaxa, Pirbela, edara, eran ve Elan noktalar gece karanlnda iki saat sreyle bombaland. TSK kaynaklar PKK kamplarnn yerle bir edildiini ileri srd. Ancak PKKya ne kadar kayp verdirilebildii net deil. Hava saldrlarna rnek olarak ise yaklak 16 F-16 ile 2006 Austosunda yaplan ve Hakkari ukurcadan yaklak 5 km ieride olan Kanimasiyi hedef alan saldr bulunmaktadr. Saldrdan nce sz konusu alan Andatepe yaknlarna konulanan topularca dvlmt. Bu saldrnn da ne kadar baarl olduunu bilemiyoruz. 2006da hedef alnan yerler arasnda Barmeni, Batofa, Krebia, Baroukhy, Kery, Mansur ve Siriya blgeleri de vard. Uzaktan havan topu atlar ve havadan saldr dnda bir dier yntem de vur-ka saldrlar. TSK u ana kadar bu ynteme pek bavurmad. Dzenli birliklerin doas buna fazlaca msaade etmiyor. Ancak 2006dan bu yana vur-ka ynteminin de uyguland belirtiliyor. Snrdan 15 km ieride olan Amediyedeki baz operasyonlar bu ynteme iaret ediyor. Trkiye sadece Irak tarafnda deil, Trkiye tarafnda da bir tampon blge oluturma abasnda. Snr boyunca belli bir derinlii d unsurlara kapamay dnyor. 6 Haziran 2007de ilan edilen Gvenli Blgeler de koordinatlar dikkate alndnda tampon blge oluturmaya dnk olarak ilan edilmi grnyor. Muhtemelen bu abalar nmzdeki gnlerde artarak devam edecektir. u ana kadarki tablo incelendiinde Trk askerinin ok geni apl, yzlerce kilometreye yaylm ve yzlerce kilometre derinlii olan bir snr tesi operasyona scak bakt sylenemez. Kk apl operasyonlar ise son dnemde zaten yaplmaya balanmtr. Snr tesi operasyon iin talep edilen iznin hangi lde bir operasyon iin olduu ise belli deildir. Tarih itibariyle snr tesi byk bir operasyon iin gerekli hazrlklar tam olmad anlalmaktadr. Dou ve Gneydou Anadolu blgelerinde 250.000i akn asker konulanm vaziyettedir. Ancak sadece asker ymakla operasyona hazrlklar 42 Uluslararas Stratejik Aratrmalar Kurumu
tamamlanm olmamaktadr. Daha ncekli operasyonlarda hazrlklar aylarca srmtr. Haziran 2007 itibariyle hazrlklara balanmas halinde en erken Eyll aynda ok byk apl bir operasyon balayabilir ki bu tarihten sonra hava koullar baz blgelerde zorlamaktadr. Askerin izin gelmeden baz hazrlklar yapt varsaylsa dahi u ana kadar grebildiimiz eksiklerin olduka fazla olduu ynndedir. En nemlisi i ve d kamuoyunun hazrlanmasnda ciddi sorunlar vardr. Buna ramen byk apl bir snrtesi operasyon karar verilir ise bu kararn birden ok ve snrl operasyonlar eklinde uygulanmas olasl daha yksektir. Dier bir deyile Trk askerinin snrn Irak tarafndaki alann (tampon blge) kademeli olarak geniletmesi ve buralardan dar ve iyi seilmi hedeflere vur-ka tr eylemler de dhil zamanl-dar hedefli saldrlar yapmas beklenebilir. Bu hedef iin ise Trk gvenlik glerinin gvenli koridorlara ihtiyac olacaktr. Bu koridorlarn ne kadar ilere uzanabilecei ise u an iin muammadr. PKKnn Trk ordusunu ilere ekme abas gz nnde tutulduunda operasyonun kalclama olasl da vardr.
VIII. R SKLER Olas bir operasyonun baarsn olumsuz etkileyebilecek nedenlerin banda daha nce anlatld zere hazrlksz olmak geliyor. Ne i, ne de d kamuoyu yeterince hazrlanamad. Kar cephe ok geniletildi ve genilemeye de devam ediyor. Daha nceki 20den fazla operasyonun tecrbeleri yeterince dikkate alnmad. Kayplarn ok yksek olmasna neden olabilecek ok sayda unsur var. Daha nceki operasyonlardan ok farkl bir operasyon ile kar karyayz. Kamuoyundaki beklentiler gereksiz yere arttrld. Operasyonun hedefinin iyi tanmlanmam olmas baarsn etkileyecektir. Hedef sadece PKK kamplar mdr? Barzani gleri ne kadar hedeftir? Oluturulmas dnlen tampon blgeden terristleri yok etmek ok zor olabilir ve burada aylarca, hatta yllarca kalmak gerekebilir. Bu da Trkiyeyi Irakta igalci lke konumuna sokabilir ve kalc olarak birok lke ile sorunlu hale gelinmesine yol aabilir. Trkiyenin snrda oluturaca tampon blge Trkiyenin terrden etkilenen blgeleri ile birleerek terristlere stratejik bir derinlik kazandrabilir. Halihazrda Trkiyenin Dou ve Gneydou Anadolu blgelerinde saldrlarn srdren terristler glerin Irakn kuzeyine de yaylmasyla birlikte manevra alanlarn geniletebilirler. Trkiyenin Kuzey Irakta dar bir eride yerlemesine Barzani glerinin direnmesi g grnmektedir. Ayrca ABDnin de belli oranlarda bu giriimi durdurmaya almayaca izlenimi edinilmektedir. Ancak Trkiyenin bu ynde ataca admlar bir oldu-bitti olarak grlr ve baz lkelerce tehdit olarak alglanrsa PKKya dnk d destek genileyebilir ve terr rgt Trkiyeyi belli ynlere itebilmek iin ara olarak kullanlabilir. Trkiyenin Kuzey Irakta ilerleyecei her km iin Irakn i dengelerinde daha fazla dost bulmas gerekmektedir. Bata iiler olmak zere Irakl direniiler ile kar karya gelecek bir Trkiye Irak Sava iinde zarar grebilir. PKK Trk ordusunun daha da ilere gelmesine aba sarfedecektir. Bunun iin baz provakasyonlara da gidecektir. Bu konuda tepkisel deil, planl ve hazrlkl hareket etmek gerekir. Trkiye Kuzey Irakta ilerledike alaca riskler de byyecektir. Trkiyenin, dier operasyonlardan farkl olarak bu operasyonda baarsz olma lks yoktur. Eer baar salanamadan geri dnlr ise ABD ve Iraktaki yetkililer Trkiyenin PKK kamplarn ortadan kaldrn arlarn hibir ekilde ciddiye almayacaklar ve sen de bunu baaramyorsun. Bu durumda dier lkelerden talepte bulunmanda gereki deildir diyebileceklerdir. Bylece terr kamplar sorunu zmszle srklenebilecektir. Trkiyenin Irakta gerekletirecei saldrlarda sivil hedefleri vurmamas hayati bir nem tamaktadr. Blge tm dnyann gz nndedir ve PKKnn Kuzey 44 Uluslararas Stratejik Aratrmalar Kurumu
Irakta etkili bir grntleme a bulunmaktadr. Burada yaanacak hatal saldrlar annda dnya medyasnda yer bulacaktr. Yanllkla ldrlm ocuklar, kadnlar ya da yallar, hava saldrsnda isabet alm hastane veya okullar PKK propaganda makinesince ve Batdaki destekilerince Trkiyeye kar kullanlacaktr. Blgedeki terrist dalm Trk gvenlik glerinin hatal vurularna ok uygun bir durumdadr. Terristler daha ok yerleim yerlerine gml ekilde yaamaktadrlar. Birok kyde ok sayda terrist sivil hayatn iindedir. Ayrca mobil terrist gruplar sk sk yer deitirerek zaman zaman sivil birimleri de hedef haline getirmektedirler. PKKya sempatisi olan baz kyleri terristlerden ayrmak ok zordur. Buna karn kyleri tamamen ortadan kaldrmak da dnlemez bir hedef olur. Terristlerin sivil hayata eklemlenmi yaamlar ani ve arkadan saldrlara da yol aabilir. Geri gvenlii salanmam bir derinlere operasyonda beklenmedik noktalardan saldrlar gelebilir. Bu seferki operasyonda istihbarat toplamak daha zor olacaktr. Ayrca yanltc istihbarat da nemli bir risktir. Trk askeri ile Barzani gleri arasnda yaanacak her trl scak temas Krt hareketlerce istismar edilecektir. zellikle tm Krtlerin liderliine oynayan ve Kuzey Irakta gerek bir Krt milleti kurmaya alan Barzani iin Trk askerlerinin varl yararl grlebilir. nk dmansz bir milliyetilik olamaz. Bu balamda Trkiye terristleri ldrrken farkna varmadan gerekte henz olumam olan bir ulus-devletin meruiyet zeminini de oluturmu olabilir. Elbette en byk risk ok byk kayplar vermektir. Eer Trkiye ok ksa bir zamanda byk kayplar verirse bir yandan askerin moral dzeyi der, dier taraftan PKK gleri motice olarak daha diri saldrlarda bulunabilirler. Son dnemde PKKnn en byk sorunu silahl militanlarn motive etmekti. Ciddi bir ylgnlk hali sz konusuydu. Sz konusu operasyon haberleri bu ylgnl krmaya ve PKK iinde hareketlenmelere yol at. Eer PKK operasyona direnebilir ve kendince ksmi baarlar salayabilirse dalmann eiine gelmi olan terr rgt daha fazla yeni terrist de kazanabilir. u sralar yeni adam devirmede sorunlar yaayan PKK 15-16 yandaki kz ocuklarn dahi bnyesine katmaya hazrken, sava ortam olarak lanse ettii operasyon sayesinde bu sorunlarndan kurtula da bilir. Muhtemelen operasyon esnasnda PKKnn Trkiye iindeki saldrlar katlanarak artacaktr. PKKnn amac 1980lerin sonundaki atma ortamnda Trkiyede yeniden retmektir. Bir dier hedef de Trkiyedeki atmalarn bir aznln ayaklanmas olarak lanse edebilmektir. Eer Trkiye Kuzey Irakta bariz hatalar yapar ve bunu uluslar aras alanda yalnzlaarak gerekletirirse Trkiye iindeki atmalar dnya kamuoyunda Trkiyeyi kskaca alacak bir ara haline gelebilir. zellikle Avrupa kurumlarnda Trkiye eski konumuna dnebilir. Dier bir risk de operasyonun istenmeyen lde bymesi ve bir tr sava halini almasdr. Bu durumda Trkiyenin karsnda PKKdan daha fazla gcn olumas, hatta baz yeni terr rgtlerinin ve/veya gayrinizam glerin olumasdr. 45 Uluslararas Stratejik Aratrmalar Kurumu
Operasyonun ekonomiye yk henz hesaplanm deildir. Ayrca borsa ve yabanc sermaye girileri zerindeki yk de tahmin edilmesi g zararlardr. Operasyonun aylarca srmesi ve kalc bir hal almas halinde zararlar katlanarak byyecektir. Operasyonun kalc hale gelmesi halinde Gneydou Anadolu Blgesi ekonomisi de bundan olumsuz ynde etkilenecektir. Operasyonun snrl hedefleri amas halinde Trkiyenin Kuzey Irak ile olan ticaretinin ve buradaki yatrmlarnn etkilenmesi de olasdr. Trkiyenin ekonomik ve siyasi alanlarda Kuzey Irakta yabanc bir g haline gelmesi sonucunda, blge daha fazla blge d glerin kontrolne geebilir. Bylece Trkiye uzun yllar giderilmesi olanaksz bir zararla karlalabilir. Trkiyenin operasyon esnasnda yapaca hatalar Trkler ve Krtler arasnda kalc hasarlara yol aabilir. Bu nedenle operasyonun ok dar ve iyi tespit edilmi hedeflerinin olmas gerekmektedir. Bu hedeflerin ncelikle istihbaratla tespit edilmi olmas ve bunun zerine askeri ve siyasi hedeflerin ina edilmesi arttr. stihbarat da sadece askeri adan deil, sosyal doku, ekonomik durum ve dier boyutlar gz nnde tutularak toplanmal ve analiz edilmelidir. D politikada Trkiyenin Irakn kuzeyinde sreklileen ve zamanla igal grnts alan varl Trkiyeyi Avrupa Birlii hedeflerinden koparabilir ve Ortadoululatrabilir. Avrupa Birlii lkelerindeki en son gelimeler de bu sreci pekitirebilir. Fransada Sarkozy, Almanyada ise Merkel ynetimleri Trkiyenin AB yeliini kesin bir ekilde engellemek istemektedirler. Trkiyenin Irak iine daha fazla girmesi bu konuda ABnin yklenmek zorunda kalaca ykleri de Trkiyenin srtna ykacaktr. Irakta askeri macera daha da derinleir ve kontrolden kar ise Avrupal Trkiyeden Ortadoulu Trkiyeye gei geri dndrlemeyecek bir ekilde hz kazanabilir. Dnya kamuoyunda Ordunun, Trkiye ynetimindeki rol abartl bir ekilde alglanarak Trkiyenin bir tr askeri diktatrlk olduu propagandas etkili olabilir. Bu tr malzemeleri kullanmaya hazr Ermeni, Yunan, Kbrs Rumu ve PKKl gl bir lobinin Batda hazr bekledii unutulmamaldr. Bu tr propagandalar Trkiyenin dardaki siyasi ve askeri karlarn zedelemekle kalmaz, ayn zamanda ticari karlarn da baltalayabilir. rnein ihracat yavalayabilir, turizm gelirleri azalabilir. Trkiye askeri konular da dahil olmak zere yalnzla itilebilir. Trkiyenin militarist grnm Batda g kazanrken Ermeni Sorunu ve Kbrs Meselesi bata olmak zere ulusal dava saylabilecek konularda Trkiyenin meruiyet zemini kayabilir. Trkiyenin aleyhine dnecek bir rzgrda Ermeni ve Kbrs sorunlarnda son derece olumsuz kararlar alnabilir ve bu kararlardan geri dnmek zordur.
IX. BLGEDEK AKTRLER N OPERASYONLAR KARISINDAK OLASI TUTUMLARI IX.1. PKKNIN OLASI TUTUMU zellikle ilk zamanlarda Irak iindeki terristlerini i blgelere hareketlendirecektir. Hedef olabilecek blgelerde sabit hedef brakmak istemeyecektir. Dayanabildii kadar bir sre Irak iinde Trk askeri ile atmaya girmemeye alacak, bunun yerine Trkiye iinde saldrlarn srdrecektir. Iraktaki terristlerin bir ksmn Trkiye tarafna geirmek isteyecektir. Iraka asker kaydrmalaryla birlikte Trkiye iindeki gvenlikte zaaflar olumasn mit ederek hareket edecektir. Bu nedenle Trkiyeye dier gei noktalar olabilecek ran ve Suriye snrlarnda da nlemler alnmak zorundadr. Atekes, bildiri vs. tarzndan klar ile zellikle Bat kamuoyunu etkilemeye alacaktr. Nitekim 12 Haziran 2007 tarihli PKK ile ilikili Frat Haber Ajansnn Brkselde duyurduu ve APnin tm dnyaya yayd atekes haberi byle bir manevradr. Terr rgtnn derdi kendisini barl gstermek ve Trkiyenin, PKK atekes ilan ettii halde militarist bir tutum sergilediini vurgulayabilmektir. PKK zellikle baz Avrupa bakentlerinde Trkiyenin saldrgan bir tutum iinde olduunu vurgulayan gsteriler dzenleyecektir. PKK st kademesinden, Avrupa bakentlerinde ok edici tarzda klar ve aklamalar gelebilecektir. Bunlar zaman ayarl siyasi destek giriimleri olacaktr. Trkiyenin PKKnn propaganda ve kamuoyu oluturma abalarna zel nem vermesi ve zellikle Avrupa bakentlerinde PKKnn gerek yzn ortaya karc faaliyetlere hz vermesi gerekir. u gnlerde PKKnn uyuturucu, kara para ve insan kaaklndaki ak roln gsterir belge ve bilgilerin Avrupal yetkililere daha ok ulamas ve medyada bu balantlarn daha iyi anlatlmas gerekir. Avrupa lkelerinin terre destek verdikleri iddialarnn zellikle st kademeler azndan medya nnde tekrarlanmamas, bunun yerine daha stratejik bir duru sergilenmesi gerekir. Sanlann aksine Trkiye Avrupada aktif giriimlerde bulunduka ve AB lkeleri ile ilikileri gelitike PKK bu blgede hareket kabiliyetini byk lde kaybetmitir. Avrupa bakentlerindeki eylemlere paralel olarak Trkiye ehirlerinde kalkmay andrr baz gsteriler dzenleyebilir. zellikle seim srecini bu maksatla kullanmak isteyebilir. rgt Trkiyede bir aznln ok zor durumda olduu izlenimini verebilmek iin her trl grnty vermeye alacaktr. Bu anlamda rgt, bu tr eylemlerde gvenlik glerini tahrik etmeye alacaktr. PKK, Trkiye bykehirlerinde sansasyonel bombalamalara giriebilir. Bunlarn bir ksmn stlenmeyedebilir de. Marmaris ve Ulus bombalamalarnda olduu gibi.
Olas bir operasyon ya da tampon blge oluturulmasyla birlikte PKK iin aktif operasyon alan daha da genilemi olacaktr. Bu nedenle terr rgt sahaya yaylmn farkllatracaktr. PKK, tampon blge oluturulduktan sonra buradan Irakn ilerine doru oluturulmak istenebilecek gvenli koridorlarn ilememesi iin elinden geleni yapacaktr. Terr rgt Trkiyenin karsndaki cephenin genilemesi iin provakasyonlara gidecektir. atmalar Barzani, Talabani ve Trkiye arasndaki ilikilere de tamak isteyecektir. Hatta Trkiyeyi dier Irakl gruplar ile de arptrmak ve olas bir operasyona sava grnts vermek isteyecektir. Bunun iin PKK terristleri baka gruplarn kyafetini giymek gibi yanltmalara da gidebilirler. Irakta Trkmen hedeflere saldrarak sorunu daha byk bir boyuta tayabilirler. Operasyonu bahane ederek Trk-Krt dmanln oluturmaya alacaktr. Kuzey Irakta kalc bir Trkiye korkusu oluturmaya alacaktr. Operasyonu kullanarak yeni katlmlar salama gayretinde olacaktr. Operasyonu kullanarak yayn organlarnda, dier lkelerdeki temsilciliklerinde ve blgede maduriyet grnts verecektir. lk aamalarda deil ama operasyonun hzlanmas ve terr rgtne byk zararlar vermeye balamas halinde Trkiyenin turizm blgelerinde ve yabanclarn younlukla gittii blgelerde terr saldrlar artabilir. Trk askerinin blgede sivil hedefleri vurmas iin tuzaklar kurmak isteyeceklerdir. Blgede sivil hedeflerin vurulduuna dair grntleri dzenli olarak Batl uzantlarna gndererek bir propaganda makinesi oluturacaklardr.
IX.2. IRAKLI KRTLER N VE PEMERGEN N OLASI TUTUMU u anda Kuzey Irak Krt Ynetimi blgesinde gvenlii salama grevi Pemergelerin elinde. Saylar 90-100.000 arasnda. Bu deiiklik Trkiyede operasyon tartmalarnn younlat bir zamanda gerekleti. Bir adan Trk askerinin Amerikan askerleri ile scak temas olasl azald, dier taraftan ise blgede Krt silahl varl yasal deiiklikle merulatrld. Pemergeler u sralar dzenli ordu haline getirilmeye allyor. Pemergeler ngilizler ve Amerikallarca eitildiler. Hatta srail de bu eitimlere destek verdi. Baz ar silahlara da sahipler ve silahlanmalar devam ediyor. Ancak dzenli savata tecrbeleri son derece az. Saddam dneminde Iraka ve birbirlerine kar savatlar. Fakat u anki Pemerge iinde gemi tecrbeleri zerinde tayanlarn says az. Ayrca gemiteki atmalar ile bugnk gvenlik gerekleri ayn deil. Bu nedenle Trkiye-Pemerge arasnda kabilecek scak temasta Pemergelerin atma olmakszn hzla geri ekilmeleri, hatta Krt birliklerin dalmas olasl da bulunmaktadr. Ancak denge Pemerge ile Trk Ordusu arasnda deildir. Eer Barzani baz yerlerden bekledii destei alabilirse Trkiye karsnda daha uzlamaz 48 Uluslararas Stratejik Aratrmalar Kurumu
olabilecektir. Bu konuda istedii netlikte bir destek gelmemesi halinde ise olabildiince atmadan kanlacak, sadece aradaki gerginlik nedeniyle baz istisnai silahl temas olabilecektir. Barzani ve Talabaninin Trkiyenin askeri operasyonlarn bir tr igal olarak gsterip bunun zerinden zayf kalm olan Krt milliyetiliini canlandrmaya almas olasl bulunmaktadr. Bu nedenle Trkiye askeri operasyonlar ile askeri hedeflerine ularken Krt hareketleri glendirme olasl da bulunmaktadr. Barzani ve Talabani Irak iindeki konumlarn kullanarak dier Irakl gleri kendi yanlarna ekmek iin zel bir aba iindedirler ve bu abalarn srdreceklerdir. Ayrca Bat bakentlerinde de topraklar igal edilen madur ve garip bir halk olduklar vurgusunu ileyeceklerdir. Avrupa kurumlarndan Trkiye aleyhine aklamalarn gelmesinde etkili olabilirler. Trkmen sorununu kuzeydeki sorunlarn dengelemek iin istismar etmek isteyebilirler Trkiyenin askeri hedeflerinin son noktas konusunda pheler bulunmaktadr. yle ki baz kiiler Genelkurmayn asl hedefinin Barzani gleri olduunu ve snrtesi operasyondan asl gayenin Kuzey Irakta bir Krt devleti kurdurmamak olduunu iddia ediyorlar. Resmi makamlardan henz teyit gelmemise de bylesine byk bir hedef var ise bu durumda tablo ok daha farkl olacaktr. Trk askerlerinin Pemerge ile temaslarnda nasl bir direnile karlaacaklar net deildir. nk son dnemde Pemergelere yaplan yatrmlar henz test edilmi deildir. Ancak Trk askerinin ok baarl olaca ve Pemergelerin dalaca ve Trkiyenin birdenbire kendisini Erbil nlerinde bulaca biran iin varsaylsa dahi bu sonu bir zaferden ok denklemin daha fazla iinde klmaz bir hal almas anlamna gelecektir.
IX.3. ABDN N OLASI TAVRI Amerika bu operasyona kar olduunu her frsatta dile getirdi. 2006 ylndaki bir operasyon giriimini de son anda verdii vaatler ve dier giriimleri ile engelledi. u anda da ABD tek tarafl ve sadece askeri aralara dayanan bir operasyona kar. Buna ramen Trkiyenin kk apl operasyonlarna kar gelemeyeceini, kendisinin bu tr giriimleri engelleyemeyeceini aka ifade etti. ABD baz kk apl operasyonlar engelleyemeyeceini, hatta bunlar grmezden gelebileceini gemite de ima etmiti. Ancak ABD son dnemde terr kendisinin de destekledii ynndeki aklamalardan rahatsz. Amerikan askerleri ile atma olaslnn st dzey yetkililerce tartmaya almas da rahatszlk konular arasnda. Ancak ABDnin Trk askeri ile scak temasa girmek istemeyecei tahmin ediliyor. Eer ABD, Trk askerinin ilerlemesini durdurmak konusunda kararl ise bunun tek yolu iki lke askerleri arasnda scak atma deildir: ABD yerel glerin direncini silah, bilgi vs. takviyesi ile arttrabilir, uluslararas dzeyde baz kurumlar ve mekanizmalar Trkiyenin aleyhine 49 Uluslararas Stratejik Aratrmalar Kurumu
harekete geirebilir, Badatta alnacak kararlar ile Trkiyeyi igalci lke konumuna sokturabilir, Trkiye zerinde ekonomik aralarn kullanabilir vd. 1 Mart Tezkeresinin gememesi ve uval Olay iki lke ilikilerinde kalc hasarlara yol at. Eer Kuzey Iraktaki gerilim de giderilemez ve iki mttefik lke ilikilerine zarar verir bir hal alrsa Trkiye-ABD ilikilerinin nc bir travmay kaldrmas ok zordur.
IX.4. AVRUPA B RL N N OLASI TAVRI Avrupa Birlii de snrtesi operasyona kar olduunu aka ilan etmitir. Trkiyede son dnemde baz st dzey yetkililerin terrn arkasnda baz AB lkelerinin ve hatta bizzat ABnin olduunu ima etmesi rahatszla yol amtr. Gizli diplomasinin konular medya kanalyla Trkiyenin AB karsndaki pek ok kartn kaybetmesine yol amtr. Sanlann aksine AB lkeleri terr rgtne kar hibir nlem almyor deildir. PKK AB lkelerinin terr listelerinde yer almaktadr. Ayrca son dnemde PKKnn faaliyet alanlarnda ciddi daralmalar vardr. Trkiye AB srecinde ilerledike PKK faaliyetlerine vurulan darbeler artmaktadr. Buna ramen durum ideal bir dzeyde deildir ve alnacak daha ok fazla nlem vardr. Ancak bu nlemler Trkiyenin ABye meydan okumalar veya ilikilerin gerilmesi ile alnamaz. Baz AB lkelerinde PKK balantl rgtler faaliyettedir ve bu konuda Trkiyenin elinde nemli kantlar da bulunmaktadr. Sorun ilikilerin daha ok devletten devlete ilemesindedir. Bu konularda ABDnin de Trkiyeye paralel dnd grlmektedir. ABD ve Trkiyenin AB nezdindeki giriimlerini arttrmas sonu alnmasn kolaylatrabilir. Olas byk apl bir snr tesi operasyon yukarda saylan abalar baltalayacaktr. PKKnn nispeten daha rahat hareket ettii lkelerde bunun nedeni Trkiyenin ABnin bir paras olmamas ve baz evrelerde hala normal bir devlet saylmamasdr. Normalleme srecinin Kuzey Irak gelimeleri ile tersine dnmesi sreci daha olumsuz bir yne itebilir. AB ierisindeki Trkiye kart lobi ok fazla maliyet yklenmeden Trkiyenin AB ile olan ilikilerini durdurabilir, hatta Trkiyenin tam yelii dosyasn bir daha almas g olacak ekilde kapattrabilir. AB, Ermeni meselesi ve Kbrsta Kuzey Irakn neden olduu Trkiye kart havann da etkisiyle Trkiye kart radikal baz kararlar alabilir.
IX.5. Irakl Dier Gruplarn Olas Tutumu Badat Ynetimi operasyona aka kar kacak ve topraklarnn hukuka aykr olarak ihlal edildiini ne srecektir. Badat Ynetiminin tutumunu iki faktr sertletirecek ya da yumuatacaktr: Bu faktrler Irakl Krtlerin yapacaklar lobi ve ABDnin alaca tavrdr. Irakl gruplar Krtler ile ilikilerine gre tavr belirleyecektir. 50 Uluslararas Stratejik Aratrmalar Kurumu
Mukteda El Sadr grubu Trkiye ile ilikileri en iyi olan gruplardan biri olarak tutumunu belli bir aamaya kadar sertletirmeyecektir. Sadrn en son aklamas ilkeleri erevesinde tutarldr. Ancak Sadr u an iin Trkiyeye kar deildir ve aklamalar daha ok gstermeliktir. Ancak operasyonun gerek bir igale dnmesi halinde sadr da dahil dier gruplar da Trkiyeyi igalci olarak deerlendirebilir. El Kaide, operasyona kar olduunu aklad. El Kaide de Trkiyeye kar maniple edilebilecek bir rgttr. El Hekim grubu Krt gruplarla pazarlklar erevesinde Trkiyeye kar sert bir tutum iine girebilir. zellikle Snni gruplar ile yakn bir temas salanmaz ise burada dahi sorunlar yaanabilir. nk Irakta hemen her siyasi grup ayn zamanda silahl da bir grup ve bir ynyle terre yakn yntemler kullanyorlar. Bu tr yaplar ise ynlendirme ve kkrtmalara ok aktrlar.
X. SINIR TES OPERASYON YAPILMALI MI? YAPILACAKSA NASIL? Snr tesi operasyon ncesinde tm zm yollar denenmemitir. zellikle diplomasi alannda Trkiyenin atabilecei admlar bulunmaktadr. Bu admlarn gecikmeden atlmas gerekir. zellikle ABDnin ibirliine ikna edilmesi, Irak merkezi ynetiminin ve Kuzey Irak yerel ynetiminin desteinin alnmas konusunda hala mit vardr ve bu tr destekler snr tesi operasyonu gereksiz de klabilir. Bu tr destekler hangi dzeyde alnrsa alnsn, isterse operasyonu gereksiz klmasn, en azndan olas bir operasyonu kolaylatrabilir. Snr tesi operasyona ihtiya duyulduu en st dzey askeri makamlarca belirtilmitir. Fakat konunun tek boyutu askeri boyut deildir. Snr tesi operasyon birka yz terristin ldrlmesi ile sonulanabilir. Fakat daha fazla kiinin terrist olmasna, Kuzey Irakta yeni terr odaklarnn olumasna, Kuzey Irakta ve dier blgelerde Krtln glenmesine de neden olabilir. Byle bir operasyona karar verecek olan tek birim doal olarak askeri birimler deildir. Sadece askeri hedefleri gz nnde bulundurmak hayati ok sayda kara zarar verebilir. Ayrca orta ve uzun vadede askeri hedeflere de zarar verebilir. ok baarl bir snr tesi operasyon dahi Trkiyenin PKK terr sorununu zemez. nk sorunun kayna Kuzey Irak deildir. Terristle mcadele ile terrle mcadele ayn deildir. Snrtesi operasyon tartmalarnda iki olgu kartrlmaktadr. Snr tesi operasyonun hedefleri iyi tarif edilmemektedir. Hedefin PKK kamplar dna tat izlenimi edinilmektedir. Blgede Trkiyenin PKKy aan ok daha hayati karlar da vardr. Ksa vadeli karlar iin daha nemli ve hayati karlar zedeleme riski bulunmaktadr. Snr tesi operasyon yaplacak ise bunun n hazrl siyasi, diplomatik, ekonomik ve askeri alardan iyi yaplmamtr. Snr tesi operasyon ve terrle mcadelede i aktrler arasndaki gvensizlik ve iletiim eksiklii byk bir sorundur ve operasyonun baarsn azaltabilir. Normal artlarda seim dnemlerinde riski byk operasyonlardan kanlr. Eer zaruri ise bu tr operasyonlar i siyasette istismar edilmemeye allr. Bu tr operasyonlarn baarsnda ieride birlik iinde olunmasnn hayati bir nemi vardr. Eer teknik olarak da mmknse bu tr operasyonlar seimden sonra yapmakta byk yarar bulunmaktadr. Snr tesi operasyon yaplacak ise bunun asker-youn bir yaklamla deil, teknoloji ve uzmanlk-youn bir yaklamla olmas gerekir. 30-40 terristin peine 5.000-10.000 asker ile dlr ise hem kayplar artacaktr, hem de sonu alnamayacaktr. Operasyon daha ziyade terr uzman zel timler ile yaplmal, daha az tecrbeli ve daha az eitimli birlikler daha gvenli geri yerlerde konulanmaldr.
PKK Amerikan karlarna, Barzani ve Talabaninin gelecee dnk planlarna zarar vermedike Trkiye PKK ile mcadelesinde yalnz kalacaktr. Bu nedenle PKK ile bu aktrlerin arasnn almas iin gerekli artlar salanmaldr. PKKnn Trkiyedeki saldrlar Kuzey Iraka tanmaldr. Bylece PKK terr bir Kuzey Irak gerei haline gelecektir. u ana kadar terr rgt eylemlerini Irakta deil, Trkiyede yapmaya zel bir nem vermektedir. Snr blgesinde tampon blge kurma abas yararl olabilir. Ancak bu konuda Irak ve ABDnin yardmn almak ileri kolaylatrr. Bu lkeler operasyonun sadece bu ksmnda Trkiyeye destek olsalar dahi yeterli olacaktr. Bu nedenle ABD ile basn nnde geri alnmas olanaksz szlerle ilikilerin gerilmesi baz sorunlara yol aabilir. Ksa zamanl ve ani saylabilecek bir operasyonda d destein nemi az olabilir. Ancak aylarca, hatta belki de yllarca srmesi olasl olan bir operasyonda Trkiyenin daha fazla dosta ihtiyac olacaktr. Trkiyenin snr tesi operasyon ile ilgili olarak blgesel koordinasyon asndan yapmas gerekenler bulunmaktadr. rnein Kandil ve evresi ile ilgili olarak ran ve Trkiyenin egdml hareket etmesi bu dadaki kamplara byk zararlar verebilir. ki lke uaklarnn ayn anda yapacaklar hava saldrlar, top atlar ve blgeye yaplacak nokta operasyonlar sayesinde hem PKK kamplar nemli lde zarara uram olur, hem de Barzani-Talabani ikilisine ok hayati bir mesaj verilmi olur. Snr tesi operasyon uzun sredir tartlmakta, fakat bir trl gereklememektedir. Bu tartmalar PKKca kullanlmakta ve rehavete, ylgnla kaplm terristlerini canl tutmada bir ara olarak kullanlmaktadr. Bu nedenle tartmalarn basn nnde yaplmas ve konunun baz boyutlarnn gereksiz yere gndemde kalmas son derece sakncaldr. Trkiye karsndaki cepheyi geniletmemelidir. PKK terr ile bir ekilde ilikisi olan her lkeyi bylesine hassas ve riskli bir dnemde karsna alarak Trkiye sadece operasyonun maliyetini arttrabilir. Son dnemdeki baz sulamalar Trkiyenin karsndaki cepheyi geniletir trdendir. Operasyonun kalclamas riski bulunmaktadr. zellikle tampon blge uygulamas yllarca da srebilir. Trkiye dzenli olarak Kuzey Irakta operasyonlar yapmak zorunda kalabilir. Bu da Trkiye ile Irak arasndaki ilikilerin sava grnmn almasna ve PKKy ok aan bir boyuta gemesine yol aabilir. Ksacas operasyonun snrlar iyi izilmez ve birok hedefin ucu ak braklr ise Trkiye blgede istemedii noktalara srklenebilir ve kendisini istemedii yerlerde bulabilir. Operasyon Trkiyeyi ekonomik ve d-i siyasi hedeflerinden geri dnlmez bir ekilde uzaklatrabilir. Scak atmalar baladktan sonra geri dn daha da zorlaabilir. srailin Lbnandaki ve Filistindeki uygulamalarna benzer bir yola giren bir Trkiyenin Ortadoudan bir daha kmas olanaksz bir hal alabilir. Bu durumda srailin aksine ABDnin koulsuz desteine sahip olmayan Trkiyenin Iraklamas da mmkndr. Krt Sorunu istenmeyen bir yne ve hzla kayabilir. u anda Kuzey Irakta belli llerde izole olan sorun Kuzey Irak ve Gneydounun Trk gvenlik glerince birletirilmesi sonucunda tek bir blge haline gelebilir. Bu durumda 53 Uluslararas Stratejik Aratrmalar Kurumu
PKK veya baka bir Krt grup pan-Krdist hedeflerine daha kolay ulaabilir. Operasyonun bymesi ve blgesel ekonomiye darbe vurmas halinde Gneydou Anadolu Blgesi ile Kuzey Irak arasndaki benzerlikler olumsuz noktalarda aratabilir ve lke btnl asndan riskler derinleebilir. Trkiyenin snrlar uluslar aras aktrlerce sklkla sorgulanmaya balanabilir. Operasyonun baarsz olmas halinde terr rgt daha ok militan ve sempatizan bulabilir. rgt yeniden ykselie geebilir. Trkiyenin tm gc ile yapaca saldr PKKya ar bir darbe vuramaz ise glendirir. Trkiyenin Kuzey Irakta Barzani kylerini madur etmesi Barzani merkezli Krtl glendirebilir. Operasyon PKKya propaganda malzemeleri salayabilir ve bu sayede taraftar kitlelerini arttrmasna yol aabilir. Operasyonun ilere doru kaymas halinde dier Irakl aktrler ile kar karya gelinebilir. ii-Snni Sava Trkiyeyi de hedef alabilir. zellikle Kerkk ve Trkmenler sorununda Trkiye yalnz kalabilir. Barzani ve Talabani halihazrda baz ii gruplarn desteine sahiptir. Eer operasyon geniler ve igal grnmn kazanrsa baz Snni ve dier ii gruplar da Irak koruma refleksi ile hareket edebilir. Trkiye ile bu gruplar arasnda atmalarn balamas halinde ise Trkiye-Irak ve Trkiye-Arap dnyas ilikileri farkl dengelere oturabilir. Trkiyenin operasyon esnasnda yapaca hatalar Trkler ve Krtler arasnda kalc hasarlara yol aabilir. Terr rgt operasyon haberleri ile birlikte daha hareketli bir hale gelmitir. Ayrca ok sayda terrist de sivil hayatta kamufle olmutur. Hata ile bombalanacak bir ky, ya da yaanacak bir trajedi Trkiyenin operasyona devam etmesini olanakszlatrabilir ya da operasyonun her trl maliyetini katlanlamaz lde arttrabilir. PKK imdiden sivil kalkanlar kullanmay deerlendirmektedir. u ana kadar somut destein alnabilecei lkeler olarak ran ve Suriye n plana kmaktadr. Suriyenin operasyon esnasnda sessiz kalmas ve kendi snrna gelecek terristleri yakalamas yeterli grnmektedir. ran ise Kandil Da zerinde top atlar ve hava saldrlar ile Trkiyeye destek verebilir. Ancak unutmamak gerekir ki ran u ana kadar PKK konusunda ok da gvenilir bir mttefik olmamtr. PEJAK saldrlar iki lkeyi yaknlatrdysa da, PKKnn son dakika pazarlklar iinde ran hedef almaktan vazgemesi halinde dengeler yeniden deiebilir. nk PKK hem ran, hem de Trkiyeyi uzun sre hedef alamayacaktr. Bu durumda PKKnn Trkiyeye odaklanmas randaki faaliyetlerini azaltmasna yol aabilir ve Tahrann duruu artc bir ekilde deiebilir. Operasyonun farkl mecralara kaymas ve Badat ile Ankara arasndaki sorunlarn derinlemesi halinde devreye uluslar aras kurumlar ve devletler girebilir ve bylece sorun her adan Trkiyenin kontrolnden kabilir. Trkiyenin ieride ve darda kamuoylarn hazrlamak iin byk vakit kaybettiini sylemitik. Ancak hibir nlem ve ara iin tamamen ge kalnm deildir. Darda zellikle Terrle Mcadele zel Temsilcisine byk grevler 54 Uluslararas Stratejik Aratrmalar Kurumu
dmektedir. Hzla Badat-Washington-Erbil-Ankara ve hatta buna Brkseli de katarak youn grmelere balanmaldr. Trkiyenin pozisyonuna dier lkelerin destekleyici aklamalar ile destek salanmaldr. Temsilci ve ekibi 3. bir kol olarak dnya kamuoyunu olas bir operasyona ve Trkiyenin dier olas giriimlerine hazrlamaldr. eride ise asker-sivil uyumsuzluu izlenimi giderilmelidir. ehit cenazelerinde balayan kutuplama son derece tehlikeli bir srece iaret etmektedir. ehitlerinin cenazelerinde dahi birlik olamayan bir lkenin snr tesi operasyona girimesi zorluklar arttracaktr. Trkiyenin Kuzey Irakta ok fazla sayda ve i ie gemi boyutlar bulunan ulusal karlar vardr. Bu karlar tek boyutlu bir yaklam ile koruyabilmek olanakszdr. Siyaset, diplomasi, ekonomi ve askeri birimler uyum iinde almad srece bu alanlarn hibirinde kalc baar salayabilmek olana bulunmamaktadr. Sorunlarn birbiri ile balants olduu muhakkaktr. Ancak sorunlar zlrken bu balar azaltlmaya allr. Sorunlar kademeli olarak, kk paralar halinde zlmeye allr. Tm sorunlar bir operasyon ile zebilmek olana yoktur. Bu nedenle zellikle askeri operasyonlarn hedeflerinin ok iyi tespit edilmesi gerekir ve gerekletirilmesi g gizli ajandalardan kanmak arttr. Kuzey Irakta PKK terr, Barzani-Talabani oluumu ve Kerkk sorunu birbiriyle ilgisi bulunan, ancak birbirinden ok byk farklar da ieren konulardr ve ayr ayr ele alnarak zlmeye almalar gerekir. Hepinse dnk toptanc bir yaklam sorunlar derinletirebilecei gibi Trkiyenin hakl olduu konularda meruiyet zeminini zedeleyebilir. Tm bu sorunlarn her biri benzeri ara ve yntemlere gere duyabilecei gibi, birbiri ile ilgisi son derece az olan farkl ara ve yntemler de gerektirmektedir. Habur Snr Kapsnn kapatlmas, Kuzey Iraktaki Trk yatrmlarn geri ekmek gibi nlemler tepkisel nlemlerdir. Ayrca bu nlemler ancak bir kez uygulanabilir. Eer bundan sonra da sorunlar devam eder ise Trkiyenin elinde blgeyi etkilemede kullanabilecei kartlar yok denecek bir dzeye inecektir. Sanlann aksine Trkiye zaten blgedeki ekonomik ve lojistik katklarn siyasi alanda kullanmaktadr ve Krt Ynetimi Trkiyeye olan bamllnn farkndadr. Snr kapsndaki geilerde zaman zaman gzlenen yavalama ve hzlanmalar Trkiyenin bu aralar kullanma ekillerinden sadece biridir. Irak Trkmenleri ile bu rapor iin gerekletirilen grmelerde sorunlarn zmnn Kuzey Irakn Trkiyeye ekonomik ve dier alardan daha fazla balanmasndan getii zenle belirtilmitir. Askeri alanda ok sert tepkiler ve ekonomik alanda ilikilerin bitirilmesi orta ve uzun vadede snrn hemen tesinde Trkiyeye dman bir oluuma yol aar. Oysa Trkiyenin uzun vadeli hedefi burada Trkiyeye dost ve Trkiye ile entegre olmu bir yapdan gemektedir. Bu konuda srail rnei iyi tahlil edilmek zorundadr. Trkiyenin srail ile kyaslandnda daha zayf uluslar aras balantlar olduu dnldnde yanbanda bir Filistin ya da Lbnan benzeri yaplar oluturmas halinde karlaaca riskler daha iyi grlebilir. Unutmamak gerekir ki Kuzey Irakta terr besleyen ortam zenginlik ya da istikrar deil, tam tersine fakirlik ve 55 Uluslararas Stratejik Aratrmalar Kurumu
kontrol salayamayan zayf idarelerdir. Kuzey Irak halk ne kadar fakir olursa ve ynetimi ne kadar gsz kalrsa PKK ve/veya yeni terr rgtleri o kadar kolay faaliyetlerini srdrebilirler. Trkiyenin ncelii Kuzey Irak ve Trkiyenin Gneydousunda terristlerin istismarna yol aana dokuyu tamir etmektir.
XI. ORTA VE UZUN VADEL NER LER XI.1. Kuzey Irakta Krt Liderler ve Krt Halk Irakta Krt liderler Barzani ve Talabani, ABD ve Batya verdikleri destek ve Bat medyasnn maniplasyonlarnn da etkisiyle gerek birer halk hareketi lideri ve demokratisinin sembolleri olarak yanstlmlardr. Oysa ki yeri geldiinde her iki lider de Saddam Hseyin benzeri bir duru sergileyebilmektedirler. Dier bir deyile Krt hareketlerin sesi ok kmasna ve herkes bir Krt halkndan bahsediyor olmasna karn Irakta Krtlerin modern anlamda bir ulus olabildiklerini syleyebilmek zordur. Irakl Krtler halk olarak grlerini zgrce dile getiremektedirler. oulculuk bizzat Barzani ve Talabani tarafndan bastrlmaktadr. in aslna baklacak olur ise ortada homojen bir halktan ziyade aralarnda byk farklar bulunan, henz bir millet olmann bilincine ulaamam gruplar bulunmaktadr. Barzaninin zaman zaman sertleen syleminin bir nedeni de budur. Barzani olmayan bir milleti Trkiyeden gelecek sert tepkilerin de katks ile olur hale getirmeye almaktadr. Trkiye, Krtle sert tepki gsterdiini sanarak aslnda Krt hareketlerin en byk destekisi konumuna da debilir. Bu nedenle kontrolsz sert yantlar vermek doru deildir. zellikle Barzani-Trkiye ekimesi tenis oyununa benzememelidir. Barzani kanadndan gelen her aklamaya yant verilmemelidir. Bu bir iletiimden ziyade maniplasyondur. Trkiye, Irakl Krt liderler ile Irakl Krtler arasndaki farklar tespit etmeli ve buna gre hareket etmelidir. Mevcut Krt yneticiler zerinde daha fazla demokrasi ve liberalleme basks yaplmaldr. Demokratikleen ve liberalleen Irak Krtlerin ksa vadede Trkiyenin aleyhine olaca ve Trkiyedeki Krtle destek olaca savunulabilir. Oysa ki u haliyle Krtler d glerin her an kullanabilecei bir kart durumundadrlar ve bunu kracak en nemli ara blgenin Trkiye benzeri bir yapya kavumasdr. Krt demokratiklemesi terrn de Krt sorunun da nemli bir panzehiri olabilir. Irak Krtleri zerinde liderleri aan iletiim kanallarnn kurulmas gerekir. u anki durum Trkiyenin lehine grlmese de orta ve uzun vadede Krtleri Trkiyenin yanna ekebilecek projeler bugnden devreye sokulmaldr. Krt liderler zerinde Krt halknn talepleri ciddi bir bask oluturmaldr. Bu sayede Krt liderler daha pragmatist ve Trkiye ile ilikilerde daha fazla destek aray iinde olacaklardr. Trkiyeye yakn yeni Krt isimler ve alternatif muhalifler ile iletiim kurulmaldr. Krtlemi ya da Krtler zerinde etkili Trkmenler ile iletiim glendirilmeli, Krtlere yaklaan Trkmenlere hain gzyle bakmaktan vazgeilmelidir.
XI.2. Krte ve Arapa Yaynclk 57 Uluslararas Stratejik Aratrmalar Kurumu
Trkiye, daha nce de belirtildii zere, Ortadouda ve Irakta yaynclk ve kamuoyu oluturma konusunda son derece geride kalmtr. rnein Rusya ve ngiltere 24 saat yayn yapacak bir Arapa kanal iin almalarn balatm durumdadrlar. Dier lkeler de Arapa ve Krtede yaynlar yapmaktadrlar. ABD bata olmak zere bir ok lke de Iraktaki tv, radyo ve gazeteler zerinde etki sahibidir. Trkiye ise Trkmeneli TVye verdii destek bir yana ciddi bir faaliyet iinde olamamtr. Trkmenelinin ksmen Arapa sren yaynlar ise blge yaynclnda ciddi bir boyutta deildir. Trkiyede zellikle Krte yaynclk daha ok i tartmalar erevesinde alnm ve uluslararas boyutu gzden karlmtr. Trkiyenin vakit kaybetmeksizin Iraka dnk Arapa ve Krte yayn yapan bir kanala ihtiyac vardr. Hatta bu kanal diasporay da dnerek Avrupaya ve tm Ortadouya da yayn yapabilir. Daha ok haber kanal trnden olacak bu kanal sayesinde Trkiye BBC, CNN tr kanallarn haberlerini de dengelemi olur. Arapa, Krte yayn yapacak bu kanalda Trke dil retimi programlar da olabilir. Trk filmleri de bu kanalda ve/veya dier Trk kanallarnda Arapa ve Krte altyazlar ile verilebilir. Trkiye devlet olarak Trk filmlerinin ve dier yapmlarnn Krte ve Arapaya evrilmesine Kltr Bakanl eliyle destek vermelidir. Irakta ve dier blge lkelerinde bu tr yaynlarn izlenebilmesi iin sponsorluklar stlenmelidir. Arapa ve Krte dillerinde kltr, haber ve elence programlar hazrlanmal ve yerel kanallarda bu programlarn izlenmesi salanmaldr. Bunun iin zel sektre destek verilir ise Trkiye yaklamn yanstan bu tr yapmlar hzla sz konusu lkelerde ekranlara kmaya balar. Ermeni Sorunu, Kbrs, PKK terr gibi Trkiye iin byk nem tayan milli meselelerde hazrlanacak Arapa ve Krte yaynlar blgenin desteini Trkiyeden yana ekecektir. u anda Trkiye daha ok PKK sorununa odaklanm olmasna karn dier milli sorunlarda da komu lkelerin Trkiye aleyhine ynlendirildii grlmektedir. rnein blgede youn bir Ermeni faaliyeti gze arpmaktadr. zellikle haritalar ve eitim materyallerinde Trkiye Krte ve Arapa hazrlad aralar ile devreye girmelidir.
XI.3. Eitim-Burs Trkiyenin Kuzey Irakta kullanabilecei en nemli aralardan biri de eitimdir. u ana kadar ok kymetli yllar kaybetmi olan Trkiye eitim yatrmlar sayesinde nmzdeki 40-50 yl kurtarabilir. ncelikle Iraka dnk bir burs program gelitirilmelidir. Iraktan Araplara 3.000, Krtlere 3.000, Trkmenlere 2000 ve dier gruplara 1000 kiilik bir niversite burs program oluturulabilir. Elbette bu rakamlar Trkiyenin imkanlarna ve ihtiyaca gre deitirilebilir. 58 Uluslararas Stratejik Aratrmalar Kurumu
Blgede Trk okullar alabilir Blgeye yaplacak Trke, Krte ve Arapa yaynlarda Ak retim benzeri programlar olabilir Irakl Krt, Arap ve dier bilim adamlar iin gezi, aratrma ve dier burslar oluturulabilir Burslar iin bir vakf oluturulmas ve burslarn kurumsallamas ok yararl olacaktr.
XI.3. Ticari likiler Kuzey Irak, Irak Savandan sonra Trk iadamlar iin nemli bir yatrm alan haline gelmitir. Bunun bir ka nedeni vardr: 1) lk olarak Talabani ve Barzani daha ok Trk irketlerini tercih ediyor. Bu sayede Trkiyenin tepkisinin azaltlabileceklerini dnyorlar, 2) Dier lke irketleri belirlenen rakamlara blgeye gelmek istemiyorlar. Gvenlik endieleri Trklerin bir ok rakibini ortadan kaldryor, 3) Corafi yaknlk Trk irketlerinin masraflarn azaltyor, 4) Kltrel yaknlk anlamay kolaylatryor, 5) Psikolojik stnlk. Trkiye hala Kuzey Irakta ok nem verilen ve gl bilinen bir lke, 6) Dil ve dier kolaylklar. zellikle Trk irketlerinin Trkiyeli Krt iileri tercih ediyor olmas bata dil olmak zere bir ok zorluu ortadan kaldryor. Trkiyede baz kiiler Kuzey Irak Krt blgesinin Trkiyeden daha zengin olmas halinde Trkiyede Krt akmlarn kendilerine bu blgeyi rnek alacaklarn ve burann Trkiye Krtleri iin de cazibe merkezi olacan iddia etmektedirler. Bu tr iddialar gereki deildir. Cazibe merkezi olmann tek kriteri zengin olmak deildir. Nitekim Suudi Arabistan, Kuveyt veya ran petrol gelirlerine ramen blgede cazibe merkezi olamamlardr. nk cazibe merkezi olmann birden fazla unsuru vardr. Gelirin nispeten adil dalm, mlkiyetin kutsall, liberal ekonomi ve demokrasi bunlardans adece birkadr. Bu tr zelliklerin bir ksmna ise ancak uzun ve yorucu tecrbelerden sonra ulalabilmektedir. Barzani ve Talabani idareleri ile blgenin dier ynetim anlaylar arasnda byk paralellikler vardr ve Trkiyenin yannda Kuzey Irakn cazibe merkezi olmas zordur. Bu nedenle blgenin ekonomik kalknmas Trkiyeyi korkutmamaldr. Trkiyeyi endielendirmesi gereken bu gelimelerin tamamen onun kontrol dnda olmas olmaldr. Kald ki ekonomik adan da Kuzey Irak hala bir cazibe merkezi deildir ve yakn bir zaman kadar da gelime Trkiye ortalamasnn altnda kalacaktr. u anda Kuzey Irak ehirlerine birka saat elektrik verilebilmekte, ime suyu dahi yeterince salanamamaktadr. Altyap yok denecek bir dzeydedir. Erbilin gelimilii hala Diyarbakrn olduka gerisindedir. Trkiye Irakn kuzeyinin zenginlemesinden ok dier Arap lkelerine benzer bir yapda ilerlemesinden ekinmelidir. Dier bir deyile, Kuzey Irakn, kaynaklarn sadece birka kii veya ailenin elinde topland, geni kitlelerin sadece bir figran olarak grld toplumsal rneklere doru ilerlememesinin yolu ekonomik kalknmadan gemektedir ve Trkiye blgede liberal ekonominin yerlemesi iin aba sarfetmelidir. Irakta Krtlerin toplu kalknmas ve 59 Uluslararas Stratejik Aratrmalar Kurumu
aydnlanmasndan ok, ekonomik ve siyasi gcn dar bir kadroya gemesi byk bir tehlike oluturur. Kuzey Irak ekonomisinde yasa d oluumlarn nne geilmelidir. Terr rgtleri sadece uyuturucu ve insan kaakl deil, kaak mazot ve mal karma gibi ilerden de beslenmektedir. Her trl yasad faaliyet terr rgtlerinin iline yaramaktadr. nk bu tr kar marj yksek ilerin korumasn silahl gruplar yapabilmektedir. Bu erevede Talabani, Barzani ve Badat Ynetiminin yasad organize sular ile baedebilecek gleri, bilinleri ve tecrbeleri bulunmamaktadr. Bu nedenle bata ileri Bakanl ve bal birimleri olmak zere Trk kurumlarnn Irakta organize sularla mcadele konusunda ibirlii gelitirmesi gerekmektedir. Bunun iin AB, ABD ve uluslararas kurumlardan da finansal destek salanabilir. Irak Krtlerinden gmrklerde ve kaaklk ile mcadele eden dier birimlerde grevli olanlar eitilebilir, ortak operasyonlar gerekletirilebilir vs. Bu tr ortaklklar yanl anlamalar da azaltr ve Trkiyenin gerek niyetlerinin blgede daha salkl anlalabilmesini salar. Trkiyenin Kuzey Irakta milyarlarca dolarlk bir i hacmi olumaktadr. Ne varki bu hacim Trkiyenin devlet desteinden yeterince yararlanamamaktadr. Trkiye hzla blgede destek ofisleri ve konsolosluklar amaldr. adamlar ve iilerine sahip kmal, onlar yerel uygulamalarn insafna brakmamaldr. Trkiyede baz kesimler bu tr bir siyasetin Irakta Krt devletini de facto olarak tanmak anlamna geleceini iddia etmektedirler. Oysa ki bir devletin ulusla btnln ve gcn yanstan en nemli gsterge onun vatandalarna ne kadar sahip ktdr. Bir devletin karlar, vatandalarnn karlarnn toplamdr. Eer Irakn kuzeyinde binlerce Trk ii ve iadam olarak alyor ve milyarlarca dolarlk bir kara sahip iseler Trkiye Cumhuriyeti devleti de orada olmak zorundadr. Bu Trkiyenin gcn ieriye ve darya en iyi gsterecek yaklamdr. Kuzey Irak ile ilgili olarak blgede yatrm olan iadamlaryla dzenli olarak grmeler yaplmaldr. Gvenlik konularnda dahi bu kiilerin grlerinin dzenli olarak alnmasnn byk yararlar olacaktr. Terr asndan bakldnda fakir ve istikrarsz bir Kuzey Irakn Trkiye iin hem kendisi bir tehdit olabilecektir, hem de PKK benzeri terr rgtlerine uygun bir ortam salayacaktr. Bu nedenle Trkiyenin ana hedefi Kuzey Irakta istikrar ve ekonomik gelime olamldr. Blgedeki ekonomik canlanma Trkiyenin Gneydousunda da ekonomik canlanmaya, dolaysyla terre zemin hazrlayan ortamn ortadan kaldrlmasna yol aabilir. Ancak herkesin kabul edecei zere Gneydou ile Kuzey Irak arasndaki her trl iliki hassas ve riskli ilikilerdir. Bu alandaki gelimeler iyi planlanmaz ve kontroll gidilmezse sre hzla tersine de dnebilir. Ekonomi alannda Trkiye tarafndan n hazrlklarn iyi yaplmas gerekir. ncelikle bu ilikinin ykn ekecek bir lokomatif gerekmektedir. Bu da u an iin Gaziantep olarak grlmektedir. Bu ile verilecek zel destekler sayesinde Gaziantep ksa srede yanna dier illeri de alacaktr. Akdeniz sahillerinden Kuzey Irakn ilerine kadar karayolu ve tren yolunun glendirilmesi 60 Uluslararas Stratejik Aratrmalar Kurumu
gerekmektedir. Yol gvenlii ve gvenililirlii salanabilirse sadece Irakn kuzeyi deil, tm Irak Trkiyeye bir lde baml hale gelecektir. Blgenin Trkiyeye balanmasnda bir baka ara ise dnya ile balantsnn Trkiye zerinden salanmasdr. Karayollarna ek olarak gl bir demiryolu a kurulmaldr. Karayolu ile ticaret ve tamaclk snr kontrollerini gletirmekte ve ticari ilikilere de zarar vermektedir. Oysa demiryolu sayesinde hem gvenlik kontrolleri rahatlayacaktr, hem maliyetler azalacaktr, hem de hzl ve gvenli bir ticaret salanacaktr. stanbuldan Erbil, Zaho ve Sleymaniyeye kadar demiryolu ile gitmek ksa srede mmkn olmaldr. Bunun iin hattn Nusaybinden Trkiye-Irak snrna ve buradan da Irakn kuzeyine girmesi gerekiyor. u anda hatlar Suriye zerinden Badata ulamakta, hem dorudan bir ulam olmamakta, hem de Krt blgelerine demir yollaryla balant kurulamamaktadr. Eer hat Trkiye ierisinde uzatlr ve Kuzey Iraka dorudan giri yapabilirse bu sayede stanbul-Kerkk hatt da kurulmu olacaktr. nk Erbil ile Kerkk ve aa blgeler arasnda demiryolu balants bulunmaktadr. Trkiye ve Kuzey Irak arasnda ulam ebekesini glendirmede bir dier katky ise snra yakn bir havaalan oluturacaktr. Snrn Trkiye tarafndan kurulacak ve sivil uulara ak bir havaalan sayesinde Kuzey Irakn snr blgesi de bir havaalanna kavumu olur. zellikle Zahodaki son dnemdeki byme sayesinde bu havaalan verimli olabilecektir. Trkiye havaclk alannda Grcistan ile uygulad ibirliini bu blge ile de kurabilir. Bu sayede hem ekonomik kalknma ve entegrasyon hzlanacaktr, hem de Kuzey Iraka geiler Trkiye zerinden olduu iin blgenin gvenlik kontrolleri daha kolay olacaktr.
XVI.4. Gvenlik likileri Trkiye taraflar ikna ederek ve aamal olarak snr gvenliinde daha etkili bir hale gelmek zorundadr. u anda Trkiyenin snr tesi operasyon ve scak takip haklarnn yasal dayanaklar yok denecek bir dzeydedir. Oysa Saddam Hseyin dnemindeki anlama geniletilerek ve sresi geni tutularak yeniden gndeme alnabilir. zellikle yeniden yaplanma dnemindeki Irak ile bir frsat bulunarak yasal dzenlemelere gidilmelidir. Snrn Irak tarafnda da Trk askerine baz ayrcalklar tannmaldr. Ortak operasyon, scak takip, Irak tarafnda baz sler elde edilmesi gereken hedefler olmaldr. Irak snrnda gl istihbarat slerine ihtiya vardr. zellikle Kuzey Irakta polis ve askerin eitimi kademeli olarak Trkiyeye gemelidir. Trkiyenin Kuzey Irakta bir tehdit olarak alglanmas engellenmelidir. Bunu kademeli olarak tersine evirecek halkla ilikiler kampanyalarna biran nce geilmelidir. Blgenin gvenlik kurumlar ile grmeler sklatrlmaldr. Orta ve uzun vadede blgede terre kar mcadelenin nemli bir unsuru da Irakl Krtler olmaldr. 61 Uluslararas Stratejik Aratrmalar Kurumu
Kuzey Iraktaki ekonomik, siyasi ve sosyal doku terr retmeye ve mevcut terr rgtlerinin istismarna aktr. Bu blgede zellikle yasad gelir kaplarnn kapanmas gerekmektedir. Bu erevede Badat ve Kuzey Irak gvenlik birimlerine yasad organize sularla mcadelede destek verilmesi gerekmektedir. Gerekirse buradaki grevliler Ankarada veya yerinde Trk gvenlik glerinin eitiminden geirilmelidir.
RAPORU YAYINA HAZIRLAYAN KURUM HAKKINDA Uluslararas Stratejik Aratrmalar Kurumu (U.S.A.K.) sivil toplum kuruluu (STK) statsnde bir dnce-aratrma merkezidir (think tank). almalarn ye balar, kurucu iadam yelerinin katklar ve hazrlam olduu proje ve raporlardan elde ettii gelir ile yrtmektedir. Kurum 2004 ylnda Ankarada kurulmutur. Gnll alanlar ile birlikte USAK almalarna katk veren uzman ve bilim adam says 50 kiiyi amaktadr. Kurum bnyesinde eitli aratrma merkezleri yer almaktadr (Avrupa Birlii Aratrmalar Merkezi ABAM; Ortadou ve Afrika Aratrmalar Merkezi ODAM; Uluslararas Gvenlik, Terr ve Etnik almalar Merkezi UTEM gibi). Kurum kitap yaynlar dnda Journal of Turkish Weekly (www.turkishweekly.net) ve USAK Stratejik Gndem (www.usakgundem.com) adl iki internet yayn da yapmaktadr. Kurumun ok sayda uluslararas bilimsel indeksler tarafndan taranan iki adet uluslararas bilimsel ve hakemli dergisi de yayndadr: Uluslararas Hukuk ve Politika (UHP) ve Orta Asya ve Kafkasya Aratrmalar Dergisi (OAKA). Kurum hakknda daha fazla bilgi resmi sitesinden www.usak.org.tr edinilebilir. Ayrca rapor ve kurum hakknda sormak istediiniz sorularnz iin aadaki numaralar arayabilirsiniz: Uluslararas Stratejik Aratrmalar Kurumu International Strategic Research Organization Adres: Ssl Sokak, No. 2, Mebusevleri, Tandoan, Ankara, Trkiye Tel: 0090 - 312 212 28 86 0312 - 212 28 87 0312 - 212 28 52 0312 - 212 28 75 0312 - 533 486 09 74 Fax: 0090 - 312 212 25 84 E-mail: info@usak.org.tr web: http://www.usak.org.tr, http://www.isro.org.uk, http://www.turkishweekly.net, http://www.usakgundem.com

Usak Rapor-Kuzey Irak

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Usak Rapor-Kuzey Irak

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

U.S.A.K.

KUZEY IRAK OPERASYONU RAPORU

Ankara 13 Haziran 2007

1 Uluslararas Stratejik Aratrmalar Kurumu

2 Uluslararas Stratejik Aratrmalar Kurumu

3 Uluslararas Stratejik Aratrmalar Kurumu

4 Uluslararas Stratejik Aratrmalar Kurumu

U.S.A.K. KUZEY IRAK OPERASYONU RAPORU

11 Uluslararas Stratejik Aratrmalar Kurumu

15 Uluslararas Stratejik Aratrmalar Kurumu

SUUD ARAB STAN

Irakn dari Yaps

16 Uluslararas Stratejik Aratrmalar Kurumu

25 Uluslararas Stratejik Aratrmalar Kurumu

kaanlarn sadece Iraktaki genel toplamnn ise 3.500den az olmad belirtiliyor.

34 Uluslararas Stratejik Aratrmalar Kurumu

41 Uluslararas Stratejik Aratrmalar Kurumu

43 Uluslararas Stratejik Aratrmalar Kurumu

46 Uluslararas Stratejik Aratrmalar Kurumu

47 Uluslararas Stratejik Aratrmalar Kurumu

51 Uluslararas Stratejik Aratrmalar Kurumu

52 Uluslararas Stratejik Aratrmalar Kurumu

56 Uluslararas Stratejik Aratrmalar Kurumu

XI.2. Krte ve Arapa Yaynclk 57 Uluslararas Stratejik Aratrmalar Kurumu

62 Uluslararas Stratejik Aratrmalar Kurumu

63 Uluslararas Stratejik Aratrmalar Kurumu

You might also like