T.

C GAZOSMANPAA NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS

BLMSEL ARATIRMA YNTEM VE TEKNKLER KONULU SUNUM

DERS SORUMLUSU: YRD. DO. DR. D.AL ARSLAN HAZIRLAYAN: YUNUS EMRE SANLI NO: 200470020 SUNUM TARH: 31/ 03/ 2005

TOKAT 2005 YNTEM VE TEKNK

A. Yntem ve Tekniin Tanm - Karlatrlmas Bilimsel bir aratrmann safhalarndan biride yntem ve tekniklerin seilmesi ve uygulanmasdr. Burada yntemden anlalmas gereken husus daha ziyade bilimsel bir aratrmann eitli safhalarnda uygulanabilecek teknikleri sistematik bir biimde dzenlemektir. Bu nedenle yntem ve teknik kavramlarn titizlikle birbirinden ayrmak gerekir. Teknik szc, aratrmaclarn mantk ve istatistik ynlerden bir dzene sokmak iin kullandklar zel yollar ifade etmektedir. Bu bakmdan teknik, aratrmann belli aamasnda snrl bir ekilde kullanlan bir takm pratik elemanlar kapsar. Oysa yntem, daha ziyade, aratrmann tamam ile ilgili zihinsel bir sretir. Ayn ekilde, bir dier aratrmac da buna yle deiniyor: Aratrma yntemi, aratrmann amacn gerekletirmek iin kulland genel yaklamdr. Aratrma teknii ise, aratrma ynteminin gerekletirilmesi iin kullanlan bilgi toplama aracdr. Bir yntem erevesinde bir ya da daha ok veri toplama teknii kullanlabilir. ( Armaan, s:12) Bilimsel yntem kavramnn iki anlam vardr; zihinsel bir etkinlik olan bilimsel dnce ve eylemsel bir etkinlik olan bilimsel aratrma. Bilimsel dnce yntemi, bilim adamlarnn evreni anlamak amacyla olgular betimlemek ve aklamak iin giritikleri zihinsel etkinliktir. Bilimsel aratrma yntemi ise, bilimsel dnce ynteminin nda olgular betimlemek ve aklamak iin giriilen pratik bir etkinliktir. Bu iki sre bir btnn iki esini oluturmaktadr. Hem zihinsel bir sre hem de pratik bir inceleme sreci olan bilimsel yntem betimleme ve aklama niteliklerine sahiptir. Betimleme, olgular ve olgular arasndaki ilikileri saptama, snflandrma ve kaydetme ilemidir. Betimleme arac olarak deney, gzlem ve lme gibi ilemler kullanlr. Aklama, betimlenmi olgular ve bu olgularn ilikilerini yanstan ampirik sonular baz kurumsal kavram ve genellemeler ba vurarak anlalr biimde ifade etmektir. (Armaan; s:26) En geni anlamda yntem, bizi geree gtren yoldur. Zihinsel bir sretir. Ancak bilimsel dn anlayna gre gereklere ulamann en gvenilir, en verimli ve baarl yolu olumlu ve bilisel yntemle mmkn olabilir. Bazen sadece saduyu ve mantklar ile, bazen seziiyle, bazen de byk ustalarn dncelerini ileri srmekle belirli zm tarzlarna ulamaya aba gsterirler. Aslnda saduyunun, srf mantk ve seziin bilimsel yntem iinde yerleri olmakla beraber, bunlar da tek bana sorun zmlemede yeterli deildirler veya bizi snrl lde ve rastlant olarak gereklere ulatrabilirler. (Payaslolu; s:4) Az nce deindiimiz gibi, bilimsel yntemin gvenirlii ancak ve ancak kullanlacak veya seilecek tekniklerin uygunluu ile mmkndr. Bu nedenle yntem veya zihinsel sre ile kullanlan teknik arasnda bire bir, bir uygunluk olmaldr. Bilimsel ve olumlu yntem dzenli dnmeyi, bilgi edinmede belirli kural ve yollardan yine dzenli bir ekilde yararlanmay ve bunu daha gvenilir ve verimli klmak iin gerekli alet ve teknikleri bulup kullanmay ve gelitirmeyi ifade eder. Bilim dilinde gzlem ve deney yolu ile dorudan doruya olaylarn incelenmesini ama edinen aratrma yoluna olumlu yntem denilir.

Yntemin zihinsel ynn kapsayan ve bilimsel dnce kavram ile belirlenen bu ynne yetimek, eitim ve formasyon bakmndan byk bir pedogojik nem ifade eder. Byle bir zihniyetin gelitirilmesi bireysel olgunlua eritiren balca yollardan biridir. Grlecei gibi, bilimsel geree ulamamz salayan yntem ve teknik sorunu birbirinden farkl iki zellii ortaya koymaktadr. Bylece, teknik veya teknikler, bilim adamnn, inceleme srasnda bilgi toplamak iin kulland zel aralar ifade etmektedir. Yntem ise, kltrel incelemeler, bunlarla ilgili problemler, kuram (teori) ve veriler karsndaki belli bal kavramsal ve mantki ynelilerle ilgilidir. Teknikler, yntembilimsel (metodolojik) ynelileri kapsamakta ve yntembilim de ou zaman zel tekniklere bavurmay gerektirmektedir. (Bennett; s:4) Bir incelemede, tekniklerin seilmesi ve kullanlmas, genellikle zerinde inceleme yaplacak toplumun seilmesi ve sorunlarn belirlenmesinden sonra gelmektedir. rnein; sosyal hayata katlarak yaplan gzlem, tek bana bir teknik deildir. Birok tekniklerden meydana gelen bir btndr. nk, sosyal bilimci, iinde yaad ve bulunduu grubun mmkn olduu kadar normal bir yesi olmaya gayret gsterir. Sanki bir yerli imi gibi aile, alma, oyun ve dinle ilgili faaliyetlere katlarak deerli veriler elde edebilir. Bilim adam, aralarna katlmakla, yerlilerin bak asn ok daha kolaylkla grebilir; deerler ve tutumlarla ilgili olarak elde edecei veriler de ok daha tam olur. Grlyor ki katlarak yaplan gzlem aslnda tek bana bir teknik olmakla beraber birok tekniklerin btnlemesini gerektirmektedir. Baz antropologlar, zellikle Polto, hem teknik ve yntem arasnda ayrm yapmamakta, hem de dokuz tekniin kullanlmasn nermektedir. Antropolojik yap aratrmalarn kapsayan bu tekniklerin birkan bir arada kullanmak bu alanda etkin sonular verebilir. (Yurt; s:40) Bilimsel gerein elde edilmesinde yntem bilim iin hayati nemi olan nokta vardr. Bunlar: 1) ncelemede zlmesi gereken sorunlar nelerdir? 2) Bu sorunlar, incelemeden nce mi belirlenmelidirler? Yoksa inceleme ilerledike mi gelitirilmelidirler? 3) Ne gibi mantki ilkeler, kuramlar (teori) ve genel kavramlar kullanlacaktr? Btn bunlar yntem bilimin tartma alanlarn olutururlar. Sosyal bilimlerde sorunlarla ilgili birbirinin zdd iki gr vardr. Birincisine gre, sorunlar, daima incelenmeye balanmadan nce seilmelidir. Dier gre gre, sorunlarn nceden belirlenmeleri gerekmez. nceleme ilerledike gelitirilebilirler. Bunun iin, toplumun seilmesinde zel bir lye ihtiya yoktur. Aslnda, her iki ele al deiik olmaktadr. Buraya kadar sylenenleri zetleyecek olursak, aratrma konusunun seilmesi, varsaym veya kuramn saptanmas, yntem ve tekniklerin uygunluu aratrmacy bilimsel sonuca gtrmekte nemli aamalar olutururlar. yi bir aratrmann gc bu temel sorunlara eilmesiyle mmkn olur. Ancak varsaym, kuram, yntem ve teknikleri her toplumsal koul ve olgu iin kesinlikle geerli deildir. nk, bunlarn grubu ile deneme gruplarn kapsayan rneklerlere dndmz taktirde ortaya kan sorunlar daha ok nem kazanacaktr. yle ki, hem sosyolog hem de agronomist sonular lmeli ve tarafszl bozan sorunlarn stesinden gelmelidir. nk rnekleme katlan kimseler gelirlerini bilmeyebilir veya istenilen gvenilir olanaklar salansa, bile, anketiye gereken bilgiyi temi etmeyebilir. Ayn tarzda, agronomist de sorunlar lme durumundadr.

B. Bilim Ynteminde Aamalar Bilimsel bilgi elde etmede belirli aamalar vardr. Fakat bu aamalar muhakkak ki geri dn olmayan bir sra halinde deildir. Bunlar arasnda ileri ve geri geiler her zaman mmkn ve ou kez de zorunlu olabilir. Bilim ynteminin balca aamalar unlardr: sorunu belirleme, gzlem, hipotez, hipotezin test edilmesi. imdi ksaca bu aamalar inceleyelim. B.1 Sorunu Belirleme Bilimsel aratrmann temelinde cevaplanmaya allan bir sorun yatmaktadr. Bu sorun doal ve toplumsal evreyi renme isteinden domu olabilecei gibi, kiiyi rahatsz eden bir gln giderilmesi amacyla da ilgili olabilir. B.2 Gzlem Sorunu aka belirledikten sonra bu konudaki olaylar gzlenmeye ve deliller toplanmaya balanr. Olaylarn eitli ynleri, birbirleriyle karlkl ballklar, deime ve elikileri gerek nitelikleriyle anlalmaya allr. almann niteliine gre aratrmac, dorudan doruya olaylara inerek gzlemi kendisi yapabilecei gibi, o konuda istatistik toplamak, bakalar tarafndan yazlan ve sylenenleri deerlendirmek yoluna da gidebilir B. 3Hipotez Hipotez aamas aratrmann kavramlatrlmasyla ilgilidir. Burada, yaplan gzlemler ve edinilen izlenimlere dayanarak olaylar arasnda, akl yrtme yoluyla ilikiler kurulur ve geici zm yollar nerilir. Hipotez, aratrlan sorunla ilgili olarak ele alnan veya ne srlen, doruluk veya yanll henz test edilmemi, fakat doruluuna nceden gven duyulan bir zmlemedir. Bu zmleme, aratrmann ileriki aamalarnda tekrar olaylara dnlerek test edilecek, eer gerekler tarafndan dorulanyorsa bilimsel bir bilgi niteliini kazanacak, aksi halde deitirilecek veya terk edilecektir. O nedenle hipotez aratrmay sonuca gtren ok nemli bir yol gstericidir. Hipotezsiz bir alma dank ve dzensiz olup, byle bir almann baarya ulama ans ok dktr. Hipotez kurmak tmevarmc bir yntemdir. nk olaylarn gzlemlenmesi ve izlenmesi yoluyla genel bir sonuca ulalmaya allmaktadr. Baka bir ifadeyle, paradan btne, zelden genele doru bir gei sz konusudur. Hipotezler pratik olaylara dayanarak kurulabilecei gibi, soyut fikirlerden de kaynaklanm olabilirler. Birok aratrma, teorik bir dzeyde yrtlr. Bu tr almalarda ama, yeni bir teori gelitirmek, mevcut teorilerdeki boluklar doldurmak ya da bu teorilerin doruluunu kantlamaktr. Burada hipotez de teorik bir neri olmaktadr. Teoriyi test etmeye ynelik almalarda hipotezin teoriden kartlmas ve gzlem veya dier kantlarla dorulanabilecek bir nitelikte olmas gerekir. Teori bir bakma hipotezle ayndr. Teoriler de zihinsel bir aba sonucu elde edilmekte ve olaylar aklama amacna hizmet etmektedir. Fakat teorilerin

hipotezlere gre kapsam daha geni ve doruluk derecesi daha yksektir. Teoriler birok olay ve gerei ierirler. Ayrca, bir teoride birok hipotez bulunabilir. Olaylar arasnda kefedilen ilikiler, tek tek inceleme konusu yapld srece byk bir yarar salamaz. Bilimsel yntemde asl nemli olan sistemler gelitirebilmektedir. Baka bir deyile, ortaya kartlan bilgi veya ilikiler genel bir soyut model iinde birletirilmedike bilim yaplm saylmaz. Bu grev ise teoriler araclyla yerine getirilir. Teori, soyut bir genellemeler sistemidir. Bilinen ilikileri aklar, bilinmeyenler hakknda da ngrde bulunmaya yarar. B.4Hipotez Testi Hipotez, doruluu snanmak iin ne atlan geici bir neridir. Hipotez testi yeniden olaylara dnlerek yaplr. Aratrmac hipotezini kurduktan sonra olay ve olgular gzleyip deliller toplayarak nerisinin doruluunu belirlemeye alr. Bu ilem sonucunda hangi hipotezlerin olaylara uyutuu ve soruna doru zmler getirdii, buna karn hangilerinin desteklenmedii anlalm olur. Kukusuz, geree ters dt saptanan bir hipotez ya terk edilecek, ya da geree uyacak biimde deitirilecektir. Hipotez testi, tmdengelim yntemine dayanan bir ilemdir. nk genel bir neri veri olarak alndktan sonra tek tek olaylara inilmekte ve olaylarn bu neriyi ne lde desteklendii saptanmaya allmaktadr. Kurulan hipotezin test edilmesi iin bir kez daha olaylara dnlerek gzlemler yaplmas, bilimsel yntemde aamalar arasndaki ileri ve geri geilerin ne derece gerekli olduunun bir kantdr. Olaylar tarafndan desteklenen hipotezler bilimsel bilgi niteliini kazanrlar. Fakat bu gibi bilgilerin bilimin amac dorultusunda geliebilmesi iin daha genel ve soyut modeller iinde toplanmalar gerekir. Bu ise teoriler yardmyla yaplmaktadr. Sosyal bilimler, insan davranlarn ve toplumsal olaylar eitli ynlerden incelemeyi konu edinmilerdir. Doa bilimlerinin tersine, sosyal bilimlerde kanunlar kesinlik ifade etmezler. Yani belirli koullar altnda, belirli sonularn ortaya kmas kesin deildir. Sosyal bilimlerde kanunlar, daha ok genel bir eilim niteliindedir. Baka bir deyile, belirli koullar altnda belirli davranlarn ortaya kmas kesin deil, istatistiksel anlamda yksek bir olaslktr. (Seyidolu; ss:3, 6) C. Bilimsel Yntemin Amac, Aamalar, lkeleri ve zellikleri Bilimsel yntem, bilim retmenin yolu, kantlanm bilgi elde etmek iin izlenen yol, uygulandnda bilime katk getirmi ve getireceine gvenilen sreler, problemi zmek zere izlenen yol v,b tanmlanmaktadr. (Kaptan; s:13) Bilimsel yntem Aristodan bu yana gelen tmdengelim yntemi ile F. Bacon un gelitirdii tmevarm yntemlerini bir araya getiren, olgular ve olgular arasndaki ilikileri anlamay ve aklamay ve gvenilir bilgiye ulamay amalayan ilke ve teknikleri bir arada bulunduran sreler toplamdr. Bilimsel yntem birok sreten (aamadan) oluur. Bunlar eitli biimlerde aklanmaktadr. Bu aklamalardan birini John Dewey yapmtr. John Dewey e gre u aamalar sz konusudur;

1. 2. 3. 4. 5. 6.

Gln sezilmesi Problemin tanmlanmas zmn kestirilmesi ( zm kolaylatran sorularn ya da hipotezlerin kurulmas) Gzlenebilir dorulayclarn belirlenmesi Deneme ve deerlendirme yaplmas Sonularn yazlmas/ raporlatrma

Bu basamaklar ana basamaa indirebilir. Bunlar: 1. 2. 3. Tanlama Dorulama Raporlatrmadr. ( Kaptan; ss:13, 14) C.1 Bilimsel yntemin zellikleri a.) Ak, seik b.) Denetlenebilir c.) Yansz .) Eletirici d.) Dzeltici e.) Denemeci f.) Seici g.) Ussal .) Duyarll yksek h.) En gvenilir problem zme yntemi Bilimsel yntem doaldr ki tm bilimler iin ortak bir anlay gerekli klar. Bununla birlikte toplumsal bilimler iin baz ilkeler ileri srmektedir. (Kaptan; s:36) 1. Somutluluk lkesi Toplumsal bilimler yer ve zaman belli somut olgular kendisine konu edinir 2. Nesnellik lkesi Aratrmacnn deer yarglarndan bamsz olarak olgular hakknda yargda bulunmaldr. 3. Bilmediini Varsaymak lkesi Bilimsel yntemle elde edilmemi bilgilerin yok saylmas, nsel bilgilere kuku ile baklmas. 4. Kavramlarn Ak ve Seik Tanmlanmas lkesi Aratrma konusuna ilikin kavramlarn aklanmas aratrmann herkes tarafndan ayn biimde alglanmasn salar. 5. Konunun Snrlandrlmas lkesi Aratrma konusunun snrlarnn izilmesi onun gerekletirilmesinin n artdr. 6. Toplumsal Olaylarn Btnl lkesi Toplumsal olaylarda karlkl etkileim vardr.

7.Toplumsal Olaylarn Deiebilirlii lkesi Deimenim kanlmazl toplumsal olaylar iin de geerlidir. D. Bilimsel nceleme Yntemleri ( Bacanl; ss:26-36) Bilimlerin gelimilik dzeyleri ile ilevleri arasnda bir paralellikten bahsedilebilir. Daha gelimi olan bilimler daha ok kontrol ilevini yerine getirebilen bilimlerdir. Daha az gelimi olan bilimler ise daha az kontrol olana olan bilimlerdir. rnek: Matematik, saylar kontrol altnda tutabilmekte, istediiniz ekilde ve yolda 2 salayabilmektedir. Bu yzden en gelimi bilim saylmaktadr. Fen bilimleri sralamada ona yakn bir yerde bulunmaktadrlar. Ardndan biyoloji, sonra sosyal bilimler gelmektedir. Biyolojide yordama, psikiolojide aklama ilevi arlktadr. Antropoloji gibi bilim dallar ise daha ok anlamaya yneliktir. Bu fonksiyonlar dikkate alnarak bilimsel inceleme yntemleri e ayrlabilir: 1. Betimsel yntemler (anlama ilevi arlkl) 2. statistiksel yntemler (aklama ve yordama ilevi arlkl) 3. Deneysel yntemler (kontrol ilevi arlkl) Buradaki yntem- ilev karlkll tabii ki kabaca bir ayrmdr, yoksa bire bir snrlama ifade etmez. Sk skya bal kalnmas gereken bir balant olarak grlmemelidir. Ancak, buradan, bilimlerin gelimilikleri lsnde deneysel yntemleri daha ok kullandklar gibi bir takm karsamalarda bulunmak mmkndr. D.1 Betimsel Yntemler Betimsel yntemler, temelde var olan durumu betimlemeye, tasvir etmeye ynelik olan yntemlerdir. Zaman zaman (sistematik gzlemde olduu gibi) olayn ortaya kmasna yol asalar bile, olaya ve srece mdahale etmezler. Betimsel yntemler e ayrlabilir: 1.) Gzlem 2.) Klinik 3.) Testler D.1.1 Gzlem Gzlem, var olan durumun gzlenerek olduu gibi rapor edilmesidir. Gzlem, eitli alardan farkl ekillerde snflandrlabilir ise de (i gzlem- d gzlem; katlml gzlemkatlmsz gzlem; dorudan gzlem; dorudan gzlem- dolayl gzlem, v.b), yaplan ilemlere dayanlarak, burada iki gzlem trnden sz edilecektir, doal gzlem ve sistematik gzlem. Doal gzlem, dardan bir etki yapmadan normal koullar altnda yaplan gzlemdir. Aratrmac her hangi bir mdahalede bulunma. Sadece olanlar kaydeder. Folklorik almalar bu yntemin en gzel bir rneini oluturur. Sistematik gzlem, belirli snrlar ve kategoriler kullanlarak yaplan gzlemdir. Standart soru ve kategoriler yerine aratrmacnn zel olarak setii veya gelitirdii kategoriler kullanlmas asndan testlerden ayrlr. Sistematik gzlem doal gzlemle yle karlatrlabilir: Doal gzlem uzun ve zaman alc iken, sistematik gzlem deyim yerindeyse baltay istediiniz yere vurmaya benzer. Oysa doal gzlemde nereye vuracanz balangta belli deildir, ne karsa gibi bir dnceye dayanlr.

D.1.2 Klinik Yntem Klinik yntem, klinik terimi zerinde durularak daha iyi anlalabilir. Klinik, bilindii zere doktorlarn hastalarla karlatklar yerdir. Klinik yntem de daha ok doktorlarn kullandklarna benzer bir yntemdir. Tanmlamak gerekirse, klinik yntem bir olay enine boyuna incelemek, gemiini aratrmak eklinde tanmlanabilir. zellikle nadir karlalan durum ve rahatszlklarda bir takm zelliklerin ortaya konmasnda kullanlmaktadr. Sosyoloji ve ynetim gibi alanlarda kullanlan rnek olay ve vak a incelemesi de bu balamda deerlendirilebilir. D.1.3 Testler Gndelik dilde test denilince zellikle rencilerin aklna oktan semeli testler gelir. Oysa test terimi sadece oktan semeli testler iin kullanlan bir terim deildir. Hatta tpta kan testi ve idrar testi gibi testler dikkate alndnda test teriminin yeniden tanmlanma gerei ortaya kar. Test, eitli kiilere standart artlar altnda standart sorularn sorulmasdr. Tpta yaplan testler de eitli rneklere ayn ltlerin uygulanmasdr. Bu anlamda kullanldnda, doru/ yanl testleri, eletirme testler, ksa cevapl testler vb. den bahsedilebilir. Eitim ve psikolojideki anlam budur. Test ynteminin dier yntemlerden fark, karlatrma yapmaya imkan vermesidir. D.2 Deneysel Yntemler Deneysel yntem, bilimin kontrol fonksiyonunu karlayabilmek iin olduka sk kullanlan bir yntemdir. Genellikle laboratuarda gerekletirilse de, alan deneyi gibi laboratuar dnda kullanlan ve gerekletirilen trleri de vardr. Deneysel yntemi kavrayabilmek iin de deiken kavram zerinde durmak gerekir. D.2.1 Deiken Deiken kiiye, ortama ve zamana gre farkl deerler alabilen bir zelliktir. Boy uzunluu kiiye gre, hava scakl ortama gre, k da zamana gre deien deiken olarak ele alnabilir Deikenler, aratrmadaki fonksiyonuna gre e ayrlr. (Baka bir adan deiken snflamas ara deiken denilen drdnc bir deiken tr ortaya koyabilir.) 1. Bamsz deiken: Etki deikenidir. Neden- sonu ilikisi iinde, neden olan, bamsz deikendir. 2. Baml deiken: Bamsz deikenin, zerinde etki yapt deiken baml deikendir. 3. Kontrol deikeni: Baml deiken zerinde etkide bulunmas beklenen, ancak aratrmada ele alnmad iin kontrol altnda tutulmas gereken deikenlerdir. D.3 statistiksel Yntemler statistik, saylardan sonu karma ilemidir. statistik, veriler zerinde yaplan matematiksel ilemlerdir. Bu yolla, sayma veya lme yoluyla elde edilmi olan verilerin ne anlam ifade ettikleri anlalmaya allr. statistiksel yntemleri gruba ayrmak mmkndr;

Normal Dalm 2 . Farklarn nem derecesi 3. liki (korelasyon) 4. Test gelitirme D.3.1 Normal Dalm Normal dalm erisi bilimin en byk bulularndan biridir. Normal dalm erisi, tabiatta zelliklerin normal bir ekilde daldn varsayan bir eridir. Eer bu erinin bir takm genel zelliklerini bilebilirsek, tabiattaki durum hakknda olduka gvenilir (en azndan ne kadar gvenilir olduunu tahmin edebildiimiz) ve doruya yakn yordamalarda bulunabiliriz. Bu durumun nemi. Bilimin genel kurallara ulamaya almasna karlk, bilimsel aratrmalarn rnek gruplar veya vak alar (bireyler) zerinde yapld gereini dnnce anlalr hale gelir: Bilimsel aratrmalar yordamalarda bulunmaya almaktadrlar. Baka bir deyile, dnyadaki herkesi bulup sigara iip imediklerini inceleyemeyiz, ama uygun koullarda seilmi kiiler zerindeki incelemelere dayanarak, dnyadaki insanlarn sigara ime oran hakknda bir takm yordamalarda bulunabiliriz. Normal dalm erisi 1 birimdir. ki uta alt izgiye demeyen bir eridir. Ortasnda aritmetik ortalama bulunur. Normal dalm erisinin ls aritmetik ortalamann 3 standart sapma (ss) olarak belirlenmitir. Aritmetik ortalamaya gre standart sapma alanlarnn kapsad miktar belirlidir. rnek iin, 1 ss arasnda kalan alan %68 civarndadr; 2 ss arasndaki alan %95 civarndadr; 3 ss arasndaki alan da % 99 civarndadr. Bu alanlara dayanlarak normal dalm erisi zerinde eitli hesaplamalar (aritmetik ortalama ve ss bilindii taktirde) yaplabilmektedir. D.3.2 Kullanm Alanlar Normal dalm erisinin iki trl kullanm zerinde durulmak gerekir. Bunlardan birincisi, aritmetik ortalama ve standart sapmasn bildiimiz bir dalmda alnabilecek bir puann elde edilme ihtimalidir. Normal dalm erisinin dier kullanm ekli de bir puann anlamn bulmaktr. Normal dalm erisi aritmetik ortalamasn ve standart sapmasn bildiimiz her zellik iin ne gibi bir bilgiye sahip olabileceimiz ve bu bilgiye ne kadar gvenebileceimizi bilmemize yardmc olur. statistikte baka dalmlar bulunmakla beraber, genellikle aratrmalarda normal dalm erisine dayal istatistiksel yntemlere bavurulur. D.3.3 Farklarn nem Derecesi Farklarn nem derecesi, aratrmada elde edilen iki saysal deer arasndaki farkn gerekten nemli olup olmadn belirlemek iin kullanlan baz istatistiksel teknikleri ifade eder ( t testi, f testi, vb.). rnein, 20 kiiden elde edilen 13 ile 8 arasndaki 5 kiilik fark eitli zamanlarda yaplabilecek aratrmalarda yzde ka ihtimalle tekrar elde edilebilecek bir sonutur? Sorusunun cevabn istatistiksel baz yntemler kullanarak vermek mmkndr.

1.

10

D.3.4 liki( Korelasyon) ki deiken arasndaki ilikiyi gsteren bir katsaydr. Korelasyon iin iki deikene ilikin birer veri grubunun bulunmas ve bu iki veri grubunun da ayn aratrma grubundan elde edilmi olmas gerekmektedir. rnein, snftaki rencilerin boylar ile ayakkab numaralarn gsteren iki stunlu bir liste. Byle bir durumda iki deiken arasndaki iliki, bir takm hesaplamalarla belirlenebilir. Korelasyon katsays r ile gsterilir ve iki basamakl ondalk saylar ifade edilir: .35 gibi. Katsay pozitif (+) veya negatif (-) ynde olabilir. Genellikle ondaln nndeki 0 (sfr) yazlmaz. Okunurken de nokta otuz be gibi okunur. Kural olarak -1 den kk, +1 den byk olamaz. (+1 r -1). Bu durumda, r = +1.00 pozitif ynde tam bir ilikiyi; r =0.00 ilikisizlik durumunu gsterir. Ama genel olarak korelasyon katsays .18, .87, gibi bir say eklinde elde edilir. nk tabiatta tam iliki bulmak olduka zordur. Korelasyon katsaysn matematikteki orantya benzetmek mmkndr. Pozitif korelasyon doru orantya benzetilebilir; deikenlerden biri artarken dierinin de artmasn ifade eder. Negatif korelasyon da ters orantya benzetilebilir; deikenlerden biri artarken, dierinin azalmasn ifade eder. Korelasyon katsays 1 e doru yaklatka gc artar. Dolaysyla .90 korelasyon, .15 korelasyondan daha byk bir ilikiyi ifade eder. Hatta -96 her ikisinden de daha byk bir ilikiyi ifade eder, her ne kadar negatif ynde ise de. D.4 Test Gelitirme Testler betimsek yntemlerdir, aslnda onlarn gelitirilmesi bir takm istatistiksel tekniklerle olur. yi bir testin sahip olabilecei zellik vardr: 1. Geerlilik 2. Gvenirlik 3. Kullanllk imdi bu zellikleri ksaca tanyalm: Geerlilik, testin gerekten lmek istedii eyi lyor olmasdr. rnek olarak, bir takm matematiksel ilemler gerektiren bir fizik testi, matematik bilmedii iin rencinin baarsz olmasna yol ayorsa, sadece fizik testi olarak grlmemelidir. nk o ayn zamanda matematiksel bilgi ve becerileri de lmektedir. Gvenirlik, bir testin kararl ve eitli zamanlarda ve zeminlerde ayn sonucu veren bir test olmasdr. Bir test ayn kiiye eitli zamanlarda uygulandnda eitli ve tutarsz sonular veriyorsa o test gvenilir deildir. Gvenilir bir test eitli zamanlarda tutarl ve istikrarl sonular vermelidir. Kullanllk, kullanl olmas testin hem ekonomik olmasn, hem de kolay uygulanabilmesini ve cevaplandrlabilmesini ifade eder. Ayn zamanda testin uzunluu da kullanlk kapsamnda deerlendirilebilir. Bu zellikler, istatistiksel bir takm ilemler yaplarak tespit edilebilirler. rnek iin, bir uyum testi gelitirildiini dnelim. Uyum testinin geerli olduu yle bir yntem izlenerek tespit edilebilir: Uyumlu olduu kabul edilen bir grup belirlenir, bir de uyumsuz olduu kabul edilen bir grup belirlenir. Eer lekten bu iki grubun aldklar puanlarn ortalamalar birbirlerinden farkl ise (farkn manidarl), lein geerli olduu, yani lmek istedii zellik olan uyumu lt kabul edilir. Testin gvenilir olduunu belirlemek iin de, lek sradan bir gruba (szgelimi, niversite rencileri) belli bir sreyle iki kez uygulanr. Bu iki uygulamada bireylerin benzer puan almalar beklenir. Grubun byk bir ksm her iki uygulamada da benzer puanlar alyorsa (iki uygulama arasnda yksek bir iliki varsa), denilebilir ki bu lek gvenilirdir; yani lekten elde edilen puanlara gvenilebilir.

11

E. Bilimsel Yntemin nemi Saduyu dnyada en iyi paylalm eydir; zira her insan kendi payn o kadar iyi olduunu sanmaktadr ki, baka her eyde en g memnun edilenler bile, kendilerinde bulunan saduyudan fazlasn arzu etmezler. (Descartes; s:3) Diye muhteem eserine balayan Descartes bile, daha sonraki satrlarnda sadece saduyunun yeterli olmadn, bir metoda kesinlikle ama kesinlikle ihtiya duyulduunu, lakin deneyimler sonucu bulduu kimi yntemler yardmyla ilerleyebildiini yazar. Aslnda bilim ve yntem kavramlarn birbirinden ayr dnmek de olanakszdr: Bilim bir kurum; bir yntem; geleneksel bir bilgi birikimi, retimin devam ve gelimesinde nemli bir etken, evrene ve insana dair inan ve tutumlar biimlendiren en gl etki unsurlarndan biri olarak ele alnabilir. (Bernal; s:34) Bir st yap kurumu olarak bilim, ait olduu retim biiminin egemen snfnn ihtiyalarna cevap verir. Bu durumun nemi dolaysyla yaplan aratrmalarn salkl ve yararl sonulara ulamas iin, aratrmalarda kullanlan bilimsel yntemin ok byk nemi vardr. Kanmzca bilimsel yntem tektir ve evrenseldir. (Grses; s:35) Kkeninde, Biri yaam gvenilir ve rahat klma, dieri dnyay anlama gibi iki temel ihtiyacn (Yldrm; s:10) olduu bilimsel dn ve bulma abas, kukusuz ki her eyden nce bir yntem sorunudur, nsanlar olup biten eitli olaylar anlamak, bilmek ve kavramak iin birok dnce biimi gelitirmilerdir. nsanln zaman ve mekan boyutu iinde gelitirdii dnce biimleri arasnda din, mitoloji, sanat-edebiyat, metafizik, ortak duyu nemli yer tutarlar. Bilimsel yntem de bir dnce biimidir. Fakat bilgi edinmede kullanlan en geerli ve en salam bir yntemdir. Bilimsel yntem, insan dncesinin; insan, doay ve toplumu bilmek, kavramak bakmndan gelitirdii en nemli bir dnce yntemidir. Yntemi genel olarak belli bir amaca ulamak ii dnlm bir aratrma plan olarak tanmlayabiliriz. Yntem, nasl? Sorusuna cevap arayan bir sretir. Yntem, bir aratrma ve incelemede kullanlan ilemlerin meydana getirdii bir btndr. Bu ilerin eylemsel yn de, zihinsel yn de vardr. Gzlem, deney, lme gibi ilemler eylemseldir. Hipotez, teori kurma, bunlardan gzlenebilir sonular kartma ve bu sonulardan tekrar olgulara dnerek test etme gibi ilemler de zihinsel, yani kavramsaldr. Bilim, bilgi yn deil, dnce yntemidir. Bilimsel almann birinci yn eylemsel, ikinci yn kavramsal, nc yn ise gereklemedir. (Beiki; ss:7, 22) Bilimin gelimesinde yeri olan ilk dnce u: Biz insanlar stn yapan ey, gittike daha ok ispatl gereklere varmak iin akln yeni yeni bululara atldr. () Bilimsel abann ikinci lks birliktir. nc ilke ise, dnce zgrldr. Bu bilimlerin yanna bir de toplumbilimi koyarsak, bir drdnc ilke kar ortaya: Hogr. Ksaca yeni bululara atlan akln okusu, birlik zlem, zgrlk tutkusu: te bilisel aratrmada yer alan ilkeler, bu aratrmay yaratan, yneten ve yaatan lk. (Gnyol; ss:44, 85)

12

KAYNAKA Armaan, brahim. Sosyal Bilimlerde Yntem. s:12. stanbul. 1973 Armay, Ural. Bilimsel Aratrma ve Teknikleri El Kitab. Der Yaynlar. stanbul. 1981 Bacanl, Hasan. Geliim renme. ss: 26- 36. Nobel Datm. Ankara. 2004 Balc, Ali. Sosyal Bilimlerde Aratrma Yntem Teknik ve lkeler. Pegem A Yaynclk. Ankara. 2001 Bayet, Albert. Bilim Ahlak. eviren: Vedat Gnyol. ss:44, 85. am yaynlar. stanbul. 1963 Bennett, W. John. Kltrlerin incelenmesi: Saha alma, Teknik ve Metodoloji zerine Bir nceleme. s: 4. stanbul. 1968 Bernal, S. Materyalist Bilimler Tarihi. s: 34. Sosyal Yaynlar. stanbul. 1976 Beiki, smail. Bilim Yntemi. ss: 7, 22. Komal Yaynlar. stanbul.1990 Daverger, M. Sosyal Bilimlere Giri. s: 90. stanbul 1974 Descartes. Metod zerine Bir Konuma. eviren: M. Karasan. ss: 3,5. MEB Yaynevi. stanbul. 1968 Grses, Fulya. Grses, Hasan. Dnyada ve Trkiye de Genlik. ss: 35, 36. der Yaynevi. stanbul. 1979 Kaptan, Saim. Bilimsel Aratrma ve Teknikleri. ss: 13, 36. stanbul. 1973 Paulme, Young. Bilimsel Sosyal ncelemeler ve Aratrmalar. ss: 47, 49. stanbul. 1968 Payaslolu, Arif. Sosyal Bilimler Metodolojisi. oaltma. stanbul. Tarihsiz Seyidolu, Halil. Bilimsel Aratrma ve Yazma El Kitab. ss:3, 6. Olga Matbaas. Ankara. 1979 Trkdoan, Orhan. Bilimsel Deerlendirme ve Aratrma Metodolojisi. stanbul. 1995 Yldrm, Cemal. Bilim Tarihi. s:10. Gerek Yaynlar. stanbul. 1974 Yurt, brahim. DPT nin Trkiye nin Aratrma Potansiyeli ve Sorunlar. S:40. SPD Yaynlar. stanbul. 1999

13

TOKAT KRED YURTLAR KURUMU MDRLNE; TOKAT

Ben, 200470020 renci numarasyla GAZOSMANPAA niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Sosyal Bilgiler Ana Bilim Dalnda yksek lisans rencisiyim. niversiteye her 15 (onbe) gnde bir; gelmekteyim. Mdrlnze bal Atatrk Erkek renci yurdunda her 15 (onbe) gnde bir; 2 (iki) gece misafir renci statsnde kalmak istiyorum. Gereinin yaplmasn arz ederim.

14/ 04/ 2005 Yunus Emre SANLI

14

NDEKLER
YNTEM VE TEKNK A.Yntem ve Tekniin Tanm- Karlatrlmas . 1 B. Bilim Ynteminde Aamalar .3 B.1 Sorunu Belirleme .3 B.2 Gzlem .3 B.3 Hipotez .3 B.4 Hipotez Testi C.Bilimsel Yntemin Amac, Aamalar, lkeleri ve zellikleri 4 C.1 Bilimsel yntemin zellikleri 5 D. Bilimsel nceleme Yntemleri 6 D.1 Betimsel Yntemler ...6 D.1.1 Gzlem 6 D.1.2 Klinik Yntem . D.1.3 Testler ... D.2 Deneysel Yntemler .. D.2.1 Deiken D.3 statistiksel Yntemler . D.3.1 Normal Dalm .. D.3.2 Kullanm Alanlar .. D.3.3 Farklarn nem Derecesi . D.3.4 liki( Korelasyon) D.4 Test Gelitirme E. Bilimsel Yntemin nemi

15