SANSRLENEN TOLSTOY

Tolstoyun Din Ele tirisi ve Trkiyede Karanlgn Gc s

Acar Burak Bengi Rusa belgeleri ev. Mazlum Beyhan

zgr yazlm LYX ile hazrlanmtr. s Ticari ama dnda ve hibir de iiklik yapmakszn zgrce kullanlabilir. s gs acarbura@gmail.com

Yoku Yaynlar, Istanbul, 2007 s

indekiler I
nsz 4

I. BLM
Giris Tolstoyun Cevab

6
7 10

Abes Komplo Teorisi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 Tekelci ve Babadan Ogula Geen Din . . . . . . . . . . . . . . . 21 arptlan Din greti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23 Mslman Tolstoy Iddiasna Malzeme Yaplan Mektup . . . 26 Mslman Tolstoy Iddiasna Malzeme Yaplan Anekdot . . . 31 Dinlerin Yozla trlmas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34 s Reform . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40 Dinlerin z . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50 Mslman Tolstoy Iddiasna Malzeme Yaplan Risale . . . . 53 Mslman Tolstoy Iddiasna Malzeme Yaplan Diger Anekdot 57 Trkiyede Tolstoy Yaynclg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60 Suratn Kahvehanesi Uyarlayan L. N. Tolstoy 63

 Iindekiler Muhammedin Kurana Girmemis Hikmetleri Derleyen L. N. Tolstoy 71 Muhammed Kimdi? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71 Hintli Hazrlaycnn nsznden . . . . . . . . . . . . . . . . . 73 Muhammedin Kurana Girmemi Hikmetleri . . . . . . . . . . 74 s

II. BLM
Bu Gnlkler Tolstoy Degil Trke Gvenilmemesi Gereken Bir Dildir

89
90 93

Sansrlenen Karamazov Kardeler . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94 s Sansrcler Diskaliye Edilmelidir . . . . . . . . . . . . . . . . . 97 Tolstoy Tahrifat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98 Sansr Vahim Bir Bilin Yozla masdr . . . . . . . . . . . . . . . 101 s Katl Sansrn Ekstrem Biimidir 117

eviribilim Facias . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130 Kaynaklar Dizin 166 170

nsz
Bu kitabn I. Blm, daha nce Tolstoyun Cevab (Tm Dinlere ve Ms lman Tolstoy Iddialarna) adyla yaynlandgnda [1], geni bir kitleye s zerkedilen Mslman Tolstoy yalann, daha nce Trkede bulunmayan belge, eser, gnlk ve mektuplarla te hir ediyor ve bunun yansra s Tolstoyun, Mslmanlg da ieren din ele tirisini aktaryordu. Ama s geen zaman iinde Tolstoyun cevab, yani hakikat, hakim klnmad ve o yalan ok daha geni bir kitleye zerkedilip, karanlgn gcyle yalann s hakimiyeti saglamla trld. Birka kk revizyon gren ve elinizdeki s kitabn I. Blmn olu turan Cevap, simdi hem o yalan tekrar te hir s s eden, hem de hakikati tekrar belgeleyen {ve bu ayralar iine alnm } s baz ilaveler ieriyor. II. Blm ise, yalan ve karanlgn nasl glendigine dikkat eken, sansrleri ve 301 zihniyetini te hir edip, bu te hirin de her kesimce s s rtbas edildigini gsteren, (ilk ikisi daha nce yaynlanm ) birbirine s bagl makaleden olu uyor: Bu Gnlkler Tolstoy Degil / Trke s Gvenilmemesi Gereken Bir Dildir / Katl Sansrn Ekstrem Biimidir. Hzr gibi yetismeleri dolaysyla: Hibir ricam geri evirmeyip Rusa blmleri eviren Mazlum Beyhana; asla yardmlarn esirgemeyen ve kapak fotograf da dahil, belge temin s etmekten usanmayan, Yasnaya Polyana mzesi Uluslararas Ili kiler yetkilisi Elena Petrovaya; ve yine belge temininde e siz bir al ma s s yrten Slavic Reference Servicea mte ekkirim. (Belgelerin orijinallerini s

nsz http://yokus.yolasite.com/ adresinden indirebilirsiniz.) Acar Burak Bengi 13 Mart 2007

I. BLM

Giris
Hristiyanlg hakikatten fazla severek yola kan, Hristiyanlktan fazla kendi mezhep veya kilisesini severek yol alr ve sonunda hepsinden fazla kendini sevmeye varr. Coleridge

Tolstoy, 1901de Kilisenin aforoz fetvasn bu epigraa ba layarak ces vaplar, ama sadece Hristiyanlar degil, herhangi bir dine veya ideolojiye mensup herkes tabii Mslmanlar da bu szler ve Tolstoyun 30 yl boyunca dile getirdigi ciltler dolusu ele tirilerin muhatabdr. Ve belki s de herkes muhatap oldugunu anladg iin, Tolstoyun din, toplum ve devlete ili kin nl eserleriyle gnlk ve mektuplar hl Trkeye s evrilmedi. Devrimciler ve entelekteller Tolstoy dinci olmu ; stelik s devrimcileri de ele tiriyor; bize gelmez dedikleri iin; milliyetiler ve s sagclar Tolstoy milliyetiligin, hatta vatanseverligin bile d man, zel s mlkiyeti lanetleyen bir komnist dedikleri iin; hazclar ve liberaller Tolstoy anar ist, her eyi ykmak istiyor; simdi rahatmz karmann s s ne alemi var? dedikleri iin; Mslmanlar Tolstoy din d man, res formcu; ele tirileri dosdogru bizi de hedef alyor dedikleri iin; ve s devlet diger gerekelere ilaveten Tolstoy devletin, iktidarn d man, s tehlikeli bir devrimci, anar ist dedigi iin, Tolstoyun son 30 yln adas yp hayat ugra olarak niteledigi eserleri Trkeye evrilmiyor herhalde. s Bu eserler 125 yl nce arlk Rusyasnda yasaklanm t, ama orada ve s o zaman bile yaynlanmas engellenememi ti; Trkiyede bugn hl s yaynlanmyor. Belki de bu tuhagn daha basit, ama yine tuhaf ba ka bir aklamas s

Giri s vardr; en nazik ifadesiyle, belli ba l yaynevleri zamannda yaynlamas dg iin Tolstoy yaynlamamak bir teaml haline geldi herhalde. Ama sonunda, bu tuhaf teaml ba ka bir geli meye yol at. Bu dus s rumu frsat bilen ve Mslmanlg hakikatten fazla sevdigi anla lan bir s yaync (Karakutu Yaynlar), Tolstoyun ele tirisini muhatap alacagna, s Tolstoyu 180 derece arptp kendileri gibi Mslman ilan ederek onun da Mslmanlg hakikatten fazla sevdigini ileri srd. Yani, Tolstoy Trkiyede yaynlanmadgyla kalmyor, 30 yl boyunca sava tg zihni s yetin militan olmaya da zorlanyor artk hakikati sadece son 30 ylnda degil, daima, ilk 30 ylnda da her eyden ok seven, 27 ya ndayken s s Maysta Sivastopolu su cmleyle bitiren Tolstoy:
Hikayemin tm benligimle sevip tm gzelligiyle izmeye al tgm, s dn, bugn ve yarn hep gzel olan kahraman Hakikattir.1 [2]

Tolstoyun mcadelesi hakikati sevenle sevmeyen zihniyetlerin mca delesi bugn de ya anyor. Izleyen sayfalar hem bu mcadelenin bir s belgesi, hem de Tolstoyun inanc ile din ele tirisinin Mslmanlg s hakikatten fazla sevenlere cevap erevesinde bir zetidir. Ne bu kitap, ne de bizzat Tolstoy Tolstoydan te yol olamaz demiyor. Yeraltna inen yollara sapmaz Tolstoy. Her eyi yer stne kars maya, hatta dini mistisizmden kurtarmaya al r. Onun evreninde gizli s anlamlara yer yoktur. Bu bakmdan, din metinler ile olaganst, akl d hikayelerin ve inanlarn anlaml alegoriler ve srlar da barndrabis lecegi yolundaki yakla mlar Tolstoyun incelemelerine konu olmam tr. s s Kendini bir metazik labirentin dehlizlerinde peynir kokusuna ko an s fare gibi hissedemez, Tanry arayan Konttur, bu nvan reddetse bile. Maddeden ibaret bir evrende korkun bir hilik grdg iin ve bu hilige aykr bir bilinten aldg umutla Tanry arar Tolstoy. Ara mayanlar belki de, Tolstoydan daha iyi grp daha gereki olduklar iin degil, gremedikleri ve umutsuz olduklar iin aramyorlardr. Bul
1 Kitap

boyunca bana ait olmayan evirileri metin iinde gsterdim, diger tm eviriler bana aittir ve Ingilizceden yaplm tr. s

Giri s duklarn syleyenler de, merdiven altndan gememek benzeri batl inanlarla, byclkten bozma ritellerle kendilerini kandrmaya abalyor, sadece tapnma ihtiyalarn kr krne gidermeye ugra yor veya s Mslmanlg hakikatten fazla seviyor olabilirler. Ve byle bir kav akta s Tolstoy kocaman bir uyar levhasdr. Acar Burak Bengi 24 Temmuz 2005

Tolstoyun Cevab
Tm Dinlere ve Mslman Tolstoy ddialarna I

Meger Tolstoy, yani, Rusyadaki btn sansrlere, basklara ragmen yazdg her eyi resm din kurumu ile iktidarn her e idi hakkndaki s s ciltler dolusu en agr ele tirilerini ve dinlere yakla m ile inan anlay s s sn tm insanlga duyurabilen adam, meger lene kadar ne ar ne de Kilisenin susturamadg, ldkten sonra da Sovyet ynetimini 90 ciltlik klliyat2 basmaya memur eden bu adam, bir komploya kurban gitmi s ve Mslman oldugunu duyuramam ; stelik bir risalesi de gizlenmi . s s Karakutu Yaynlar simdi bu gizlenen risale ile Tolstoyun Mslman lgna delalet eden diger gizli bilgi ve belgeleri yaynlad [3]. Risaleyi Muhammedin3 hadislerinden derlemi Tolstoy. Diger bilgi ve belges ler ise sunlar: risalenin 1990 tarihli yeni Rusa basksndan elde edilen olduka kk fotograar; 4 sayfalk hadis kaynakas; yaz malar s diye duyurup iki mektup gibi sunduklar tek bir mektup; bu mektubun
2

. Polnoe Sobranie Sochinenii (PSS), 1928-58. Tolstoyun yardmcs, Tolstoydan ok Tolstoycu ertkov editrlgnde baslan bu klliyat, Tols toyun yazdg ne varsa ve bunlarn ne kadarna ula lm sa, hepsini ierir, romanlarn s s msveddelerini dahi. Uluslararas Tolstoy uzmanlarnn itibar ettikleri bu kaynag, Rus Bilimler Akademisi yeni ele geen malzemeleri de ekleyerek tekrar basmaya hazrlanyor. 3 Hz. demeyi im, Muhammede hakaret etmek istememden degil, hem Hazret kes limesi ve trevlerini hakir bulmamdan, hem de Hz. Muhammed hassasiyetini Muhammede tapma ve tapndrma abas seklinde nitelememden kaynaklanyor, ki bu zaten Muhammedin vazettigi Islam dinine gre de en byk gnahlardan biridir, sirk tir. nlerine Hz. koymadgmzda, Adem ve Nuha nasl hakaret etmi olmuyorsak, s Muhammedin nne koymadgmzda da ayn sekilde hakaret etmi olmuyoruz. s

10

Tolstoyun Cevab Rusa asl degil de Azerice basksnn katiyen okunur hale getirileme yecek kadar kk ve soluk fotograar; biri asla kaale alnamayacak, 2 sayfalk iki anekdot; (herhalde kitab etlendirmek iin) Tolstoyun Itis s s raarndan yolunmu ve uydurma ara ba lklarla atlm bir 25 sayfa; 3 sayfalk Tolstoy biyograsi; toplam 11 sayfalk nsz; ve btn bunlardan yaplan alntlar ile birka sayfalk dolgu malzemesi daha. Bu derlemeden olu an 109 sayfalk tm kitap adn, olduka aralkl s dizilmi 17 sayfalk risaleden alyor: Hz. Muhammed. Bu ba lk ve yazar s s ad d ndaki tantm ise, Muhammed veya Tolstoy gibi isimleri degil s de, Metal Frtna veya Da Vinci Sifresi gibi kitaplar hatrlatan iddialarla yaplm : Gizlenen Kitap; nl Rus Yazarn Islam Peygamberi Ile s Ilgili Yaymlanmayan Risalesi. Kapaktaki bu iddialara ragmen, risalenin 1909 ve 1990da Rusa ba sldg ieride syleniyor (ki ilk basks, Tolstoyun kurdugu Posrednik [Arac] adl yaynevi tarafndan yaplm tr), ama sz edilmeyen bir s ba ka Rusa bask daha var; 1928-58 aras yaynlanan 90 ciltlik klliyas tn 40. cildinde yer alyor risale. (Mazlum Beyhann Rusa orijinalden yaptg eviri, Muhammedin Kurana Girmemi Hikmetleri ileride. 71) s Yaync Rasih Ylmazn gizemli bir eser olarak niteledigi bu risa leyi, Tolstoy Abdullah El-Shreverdi tarafndan hazrlanan Hazret-i Muhammedin Hadisleri kitabndan derlemi . Kaynag ve dayanag s olmayan bu iddiann, neden (biri arka kapakta) be kez vurgulandg s da belli degil. Bir kez sylenseydi, nemsemesek bile malumat olarak alabilirdik, ama srekli tekrarlandgna gre, herhalde syle dememiz gerekiyor: Yaaa! Bak grdn m? Shreverdiden alm ! Ama zaten s birinden almak zorunda degil miydi? Neden, mesela Bnyaminden al sayd sa rmamz gerekmeyecekti de, Shreverdiden alnca sa rmamz s s gerekiyor? Nedeni yok galiba; sadece sa rmamz istemi olmal Rasih s s Ylmaz ve diger Karakutu ekibi. Risalenin 1910 tarihli orijinal Posrednik basksna nsznde, S. D. Ni-

11

Tolstoyun Cevab kolayevadan grendigimize gre: Tolstoy gerekten de, Shreverdinin toplayp 1905te Sayings of Muhammed (Muhammedin Deyileri) adyla s Ingilizceye evirdigi 451 hadisten derlemi kitapg; Rusa eviriyi de S. s D. Nikolayeva yapm . Ayrca, Tolstoyun doktoru Du an Makovitskinin s s anlarndan [4] ve Tolstoyun 22 Kasm 1907de Shreverdiye cevaben yazdg su mektuptan anlyoruz ki, Shreverdi kitabn Tolstoya gn dermi .4 s
Muhterem Beyefendi, Mektubunuz ile kitabnz Sayings of Muhammed henz elime geti. Her ikisi iin de can gnlden te ekkr ederim. Kitab gzden s geirdim; Peygamberinizin derin ve din pek ok szne yer verdigim Her Gn Iin5 adl kitabmn ikinci basksnda kullanacagm onu. Kitaplarmdan bazlarn evirmek istiyorsanz, Hristiyan gretisi veya Hayat zerine6 veya Tanrnn Egemenligi Iinizdedir [7] adl
4 {Karakutunun

evirmeni Arif Arslan, Tolstoyun Cevabnn eski basksndan [1] sonra kendisiyle yaplan bir syle ide mevcut aldatmacay hl srdrmek yannda, daha s acayip ba ka seyler de diyor; dipnotlarda, yer yer en traji-komik olanlarna deginecegim. s Mesela, yukarda verdigim kantlara ragmen ve Tolstoy Hindistana hi gitmedigi halde, syle diyor Arif Arslan: Tolstoy Hindistana gidip Abdullah El-Shreverdi ile bulu uyor. Shreverdi de ona bir Hadis kitab hediye ediyor.[5, s. 20-21]} s 5 Bu al mann Arierin D nceleri, Her Gn Iin Okuma ark, Okuma ark, Bilgelik s s Takvimi gibi e itli adlar altnda birok basksn yapar Tolstoy. Bu konuda daha s ayrntl bilgiyi ileride bulacaksnz. 6 Bu kitap 1914de Ahmet Midhat Rfatof tarafndan Osmanlcaya evrilmi ve bu eviri s de Murat iftkaya tarafndan Hayat zerine Dnceler ba lgyla Trkeye aktarlm , s s s ama ba lk dahil yanl larla dolu. Ayrca baz blmler eklenmi , bazlarysa karlm . s s s s Mesela, Giri blmndeki (Kakns, 1999; s. 15) su cmle ne demek istiyor? [Hayat s kelimesinin] byle ak ve net olmas, diger kelimeler ile ak ve net bir sekilde tanmlanabilmesinden degil, belki diger farklarn kendisinden kaynaklandg bir farka esas te kil etmesindendir. Tolstoy ise sunu sylyor: [Hayat] kelimesinin anlam, s diger kelime ve kavramlarla ok dogru bir sekilde tanmlandg iin degil, tersine, hepsini olmasa da diger birok kavram treten temel bir kavray ifade ettigi iin, s herkese malumdur. (... the meaning of the word is clear to everyone not because it has been very accurately dened by other words and concepts, but on the contrary because it expresses a fundamental conception from which many others, if not all others, are deduced. [6, s. 6] Mesela, 34. sayfadaki su cmle eklenmi : Ancak bu s dinlerin ilk bak ta bahse deger olanlar, Budizm, Brahmanizm, Konyslk, Islam s ve Hristiyanlk dinleridir. Ayn blmde ba ka baz seyler de karlm . Bu ekleme, s s karma i lemleri ve yanl eviriler kitabn ba ka yerlerinde de var. En istikrarl hata s s s

12

Tolstoyun Cevab
kitaplarm nerebilirim. Her halde, benimle ilgili biyograk malzeme edinmenizin en iyi yolu, sanrm, tm eserlerimin ngilizcedeki editr I olan dostum V. ertkova (Christchurch, ngiltere) ba vurmaktr. Size I s elinden gelen her yardm yapacagndan eminim. Fotografm bu mektuba ili tiriyorum.7 s tenlikle sizin, Leo Tolstoy I Bugn dostum ertkova yazp, dilediginiz her eyi size gnders mesini isteyecegim. [Tolstoyun Shreverdiye mektubunun orijinali Ingilizce ve 90 ciltlik klliyatta yer alyor.] [9, c. 77, s. 241]

Abdullah Shreverdinin karde i Hasan Shreverdi ise (Hassan Suhs rawardy seklinde yaznca internetteki birok sayfada bulunabilecegi zere) Sayings of Muhammedin 1941 tarihli yeni basksna8 nsznde sunlar sylyor:
[Sayings of Muhammed] ortodoks slam saarna ok uzak zihniyette I ki ilerin dikkatini ekti. Birok kitap ve dergi ondan alnt yapt ve s baz blmleri e itli Avrupa dillerine evrildi. Ba arsnn ilgin bir s s gstergesi de, yaynlanmas ardndan merhum kar de im ile Leo Tolss toy arasnda ba layp Kontun lmne dek sren [A. B. Benginin, s yukardaki d nda ula amadg] mektupla malardr. [Tolstoy ] bu s s s kitap sayesinde Peygamberin ki iligini takdir etmi ti; ve Rusyada s s Tolstoyun kzlarndan biriyle kar la an ve onun teyidiyle konu an yes s s genime gre, bir zamanlar ift srdg tarlalarda lmek zere o son yry ne kmadan nce [Tolstoyun] sarndg byk paltonun s cebinde bulunmu bu kitap. s
ise, bilin diye evrilmesi gereken kelimenin srekli vicdan diye evrilmesi. fotograf, bu kitabn kapagndaki fotograf olmal, nk, imzalamas iin kendi sine gnderilen fotograarn yerine bu fotograf imzalayp geri gnderirmi Tolstoy; s bir keresinde bu fotografa bakarak Ah, Tolstoy hep buradaki gibi olsayd ke ke ve s bir ba ka zaman da Bu portrede kendimi, aynada gryor gibiyim . . . tabii iyi bir s anmda demi . [8] s 8 Hasan Shreverdi yeni baskda, karde inin Ingilizce evirisini Arapa asllaryla kar la s s s trp 150 deyi i Ingilizceye yeniden evirmi ve Arapa asln bulamadg 35 deyi iyse s s s atm . s

7 Ekledigi

13

Tolstoyun Cevab s I te, Tolstoyun Mslman oldugunun (ek) kant, yle mi? Degil. Bizzat anekdotun kaynag bile byle bir imada bulunmuyor. Hasan Shreverdi, bu anekdotu kullanp Tolstoyun Mslman oldugunu iddia etmiyor; tam tersine, karde i tarafndan hazrlanan kitabn ortodoks Islam saas rna ok uzak ki ilerce begenildigini sylyor. Ama Karakutu Yaynlar s ayn anekdottan haberdar olsayd, onu da hemen Mslman Tolstoy propagandasna malzeme yapard.9 Nitekim, yaync Rasih Ylmaza gre:
Tolstoy gibi bir dahinin seme hadisleri derledigi srada hangi d snce ve duygu ile bunu yaptgn hayal etmek ve onu anlamaya al mak bile insann ufkunun geni lemesinde ciddi yardmlarda s s bulunabilirdi. Ama [bulunmamalyd;] her seyden nemlisi Tolstoy gibi bir dhinin, [atyorum,] Mslman olma ihtimali ve slama duyI dugu hayranlgn bir ifadesi olarak, kk de olsa byle bir derlemeyi hazrlayp insanlarla payla mak arzusunda olmas ve bu kitapg s bastrmasyd. [3, s. 8]

Tolstoyun 28 Aralk 1908de Fridun Han Badalbekova yazdg su satrlar ise, onun Islama degil, Bahailige veya Babilige duydugu hayranlg ifade ediyor:
9 {Haberdar

degildi, ama ne gam; Arif Arslan, kimsenin haberdar olmadg Tolstoyun Cevabndan tabii haberdar oldu ve bylelikle de bu mektuplardan; ve iki kere ikiyi ettirme cesaretiyle, onlar, yine Mslman Tolstoy propagandasna malzeme yapmaya al maktan geri durmad syle isinde: Tolstoyun Cevab adl kitap, bizim s s kitabmza kar olarak yazlm fakat, Tolstoyun Mslmanlgn daha net bir biimde s s ortaya karyor. [Tpk Newtonn yeritimini daha net bir biimde ortaya kard gibi.] g Bu arkada , bizim internette rastladgmz [rastlad mza inanmayan internete sorabilir] s g fakat [srf Tolstoyun Mslmanl daha net biimde ortaya kmasn diye] yaynlamakta g tereddt ettigimiz mektuplar da yaynlam . O [aslnda internette bulunmayan, rastla s mamz imkansz olan ve biraz aa da okuyaca nz] mektupta Tolstoy Ltfen beni bir s g g Mslman olarak kabul edin [de kurtulaym Hristiyanlktaki Karakutu zihniyetinden], ok yoruldum, artk huzura kavu mak istiyorum diyor. Tolstoyun, agda olan Abdullah s s El-Shreverdinin karde ine yazdg ve kendi cebinde bulunan mektubu da yayns lam lar [deyince, Tolstoyu Mslman yapmaktan baka bir seyle hi ilgilenmedi imiz, o s s g arkadan kitabnda anlattklarn do ru hatrlayacak kadar bile ilgilenmedi imiz iin, epey s g g uydurmu oluyoruz, nk Tolstoy kardeine de il, Shreverdiye mektup yazm ve yukarda s s g s bu yaynlanm; ve Tolstoyun cebinde de mektup de il, risalenin bulundu u sylenmi]. O s g g s [yukardaki] mektupta da Tolstoy Islamiyeti vyor [yle mi?].}

14

Tolstoyun Cevab
slam hakkndaki d ncelerimin yerli yerine oturmasnda, Londrada I s yaynlanan Muhammedin Deyi leri (The Sayings of Muhammed, s edited by Abdullah Al-Mamun Al Suhrawardy) adl kk kitabn ok yarar oldu. Muhammedilikten dogan ve daha sonra Bahaullahn Bahailigine dn en Babilik gretisi son derece yce ve tertemiz s bir din greti. [9, c. 78, s. 306] [Rusa orijinalden eviren Mazlum Beyhan.]

Abes Komplo Teorisi Risaleyi ve (ba ka bir ibare olmadgna gre, herhalde Itiraar hari) tm s kitab Rusadan Azericeye eviren Prof. Dr. Telman Hur idoglu Aliyev s ve Vakf Tehmezoglu Halilov da, 2005 tarihli nszlerinde, Islama b yk ragbeti ve saygs olan Tolstoyun bu al may Hz. Muhammede s ve Islam dinine duydugu hayranlk sonucu derledigini sylyorlar [3, s. 9, 10]. Ve syle devam ediyorlar:
Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birligi dneminde L. N. Tolstoyun eserleri [arasndan sadece bazlar] tekrar tekrar basldka Muhammedin Kuran- Kerime Girmeyen Hadisleri derlemesi nedense hi yaymlanmam tr. [Yalan, 90 ciltlik klliyatn 40. cildinde yaynlans m tr ve derlemenin ad da yle degildir; ba ka konularda da byle s s derlemeleri vardr.] SSCBnin ilk yllarnda [yani Tolstoyun lmn den en az yedi yl sonra!!] insanlara, Ateistlik kimligi zorla kabul ettirilmi tir. Bu kimligi kabul etmedigi iin 1938 ylnda Repressiya s kurbanlar olarak anlan bir ok insan da idam edilmi tir. Byle bir s dnemde dogal olarak L. Tolstoya da istisna gsterilmesi d nles mez [tabiyatyla, hem de hi mi hi d nlemez, nk Tolstoy en s az yedi yldr zaten ldr ]. Bu sansrc yakla ma [hangisine?] bir rnek vermek gerekirse; s 1978 ylnda (kitapgn yaynndan 70 yl sonra) Azerbaycan Cumhuriyetinin en byk dergisi olan Azerbaycanda bu risalenin giri s blmne ek olarak bir Trk asll Generalin e i olan Y. Vekilovann s

15

Tolstoyun Cevab
L. N. Tolstoya yazdg mektubu Azeri Trkesine evrilerek ve yaynlatlmak istenir. Bak sansr kurulu yayna izin vermez. Sebep ise Tolstoy gibi bir dahi Rus yazarn slam dini ve Hz. Muhammed iin I yksek ve olumlu kirler dile getirmesidir. Redaktr bu yaz yznden derginin yaynn uzun sre geciktirir ve izin iin bu kez Moskovaya ba vurulur. Oradan evet, yaynlanabilir cevabnn gelmesiyle risale s ve mektuplar okurla bulu ur. [3, s. 10] s

Gya sansrc yakla ma bir rnek olacakt bu. Anlattklar sey, bask s rejimlerinin ayrlmaz bir paras olarak bildigimiz kenmi brokrasi s arkna i aret ediyor sadece; sonuta yayn izni km . Sansrc yaks s la ma bir rnek diye sansr olmadgn gsteriyorlar. Yoksa, zorba s ve sansrc olarak bildigimiz Sovyet ynetimi sansrc degil miydi? Bence bilgilerimiz dogru, Sovyet ynetimi zorba ve sansrcyd, ama Mslman Tolstoy propagandasn sansrlemek bir yana, abesle i tigal s olacagn bilmese, te vik bile ederdi. Atatrk Hristiyan seriatndan ya s nayd seklindeki bir propagandann abesle i tigal olacag, ama olmasa s Islam seriatlarna yarayacag gibi, Mslman Tolstoy propagandas da abesle i tigal olur, ama olmasa Sovyet ynetimine yarard, nk s Ortodoks Hristiyan bellege sahip bir halka sunu yutturma sans ya kalard: Hani resm, kurumsal dinler, en ba ta atalarnzn Ortodoks s Hristiyanlg kmaz yoldu, ama btn dinlerin z diye bir sey vard ve en iyi ifadesini Hristiyanlkta buluyordu? Tolstoy bulabilmi mi szn s ettigi bu z, nerede bulmu ? Meger Tolstoy kendi evindeki kurumsal, s resm dini ele tirip, sonunda d mannkine kaplanm ; dinlerin z s s s lan da palavraym . Hep dedigimiz gibi, saf din, tanr lan gibi seyler s yok, tek yol parti yolu. Ayn sekilde, arlk Rusyas da, byle bir propagandaya halkn ina nacagn d nseydi, sansrlemek bir yana, onu ba tac ederdi, nk s s Ortodoks Hristiyan bir halka sunu yutturma sans yakaladgna gve nirdi: Ya grdnz m? Su eli kiye, su komediye bakn. Yllar ve ciltler s boyunca, kilisenin Hristiyanlg arpttgn ve asl kendisinin Hristiyan

16

Tolstoyun Cevab oldugunu syleyen, Hristiyanlk hakknda ahkam kesen Tolstoyunuz meger gizli Mslman bir karmi . Biz bo una aforoz etmedik o Hristi s s yanlk d mann. Evet, byle bir propaganda hem sansrc ve zorba s ar ynetiminin, hem de sansrc ve zorba Sovyet ynetiminin i ine s gelirdi, ama her iki taraf da bu propagandaya kimsenin inanmayacagn bilirdi. Azeri evirmenler (ve tabii genel olarak Karakutu Yaynlar) ise bu abes komplo teorisinden vazgemiyorlar, hatta su iddialar arka kapaga da koymu lar: s
Rus halk, zellikle Rus aydnlar ve bilginleri, L. N. Tolstoyu ilahi bir kuvvete sahip birisi gibi seviyorlard ve onun [yani kendi Hristiyanlk anlay n ciltlerle vazeden Tolstoyun mu?] slam kabul etmesi Rus s I toplumu iinde slama gl bir akm ba latabilirdi. Bu yzden de I s Tolstoyun slam kabul etme ihtimalini dahi gizli tutmaya al yorI s lard [en iyi ve en ok al an da kendi Hristiyanlk anlay n ciltlerle s s vazeden Tolstoydu!]. Rus Devleti, [ve bizzat Tolstoyun kendisi!] Tolstoy gibi bir dahinin slama saygsn ve Mslman olmasn, topluma I duyurulmasna izin veremezdi. Bu yzden Tolstoyun Hz. Muham medin hadislerini derledigi risalesi (kitapg) uzun sre insanlardan gizlendi.

Tam tersine, yukarda da syledigim gibi, risale Sovyet dneminde yaynlanan 90 ciltlik klliyatn 40. cildine kondu. Bu arada, zellikle arlk Rusyasnda, Tolstoydan nefret eden insanlar da vard. Tolstoy, Kilisenin aforoz fetvasna yazdg cevapta, fetvann bagnaz insanlar tahrik ettigini ve lm tehditleriyle, hakaretlerle dolu mektuplar aldgn yazar.
[Fetvann yaynlanmasndan sonra,] bu tr fke belirtilerine, kar la s s tgm baz insanlarda da rastladm. Fetvann halka duyuruldugu o gn (25 Subat) bir meydandan geerken su szleri duydum: Bak! ste seytan insan klgnda gidiyor; ve kalabalgn kompozisyonu I ba ka trl olsayd, birka yl nce Panteleymon Sapelinde bir adas mn ba na geldigi gibi, dve dve ldrlmem i ten bile degildi. s s [1901de Kilisenin aforoz fetvasna verdigi cevaptan.] [6, s. 216]

17

Tolstoyun Cevab A partisini ve oylarn eritecek saldr nasl ki B partili birinden degil de, yine A partili birinden geldiginde en byk etkiyi yaratrsa ve A partililer nasl ki kendilerine saldran bir B partiliye degil de, aynsn yapan bir A partiliye hn, fke ve nefret duyup onu ihra ederlerse, ayn sekilde Tolstoy da Mslman, yani B partili olsayd, Kilise ve bagnaz insanlar iin, yani A partisi iin, yukardaki tepkileri gerektirecek bir tehdit olu turmazd ve aforoz edilmesine, yani partiden ihracna gerek s kalmazd. Nitekim, saray erkanndan Kontes Aleksandra Andreyevna Tolstayaya10 (tahminen) 1884te sunlar yazar Tolstoy:
Yazlarmla tm yaptgm, kendi inancm, kendi sahsi inancm ifade etmek; ve benim inancm d nda kurtulu bulunmadgn sylemes s digim gibi, samimiyseler ve bizi sevgide kusur etmeden birle tiris yorlarsa, her inancn iyi oldugunu da kabulleniyorum. Ben sadece neye inanp neye inanmadgm ve neden inanmadgm sylyorum. nan anlay mn yarattg rahatszlk ogu zaman beni hayrete d I s sryor. Neden Protestanlk, Unitarianizm ya da Muhammedlik ayn rahatszlg yaratmyor? Seninle ayn inanc payla sak ok memnun olurdum; ama farkl s bir inanca sahipsen, nasl olup da farkl bir inanca sahip oldugunu anlyorum, farkllgmz beni rahatsz edemiyor. Ama benden rahatsz olmak zellikle zalimlik. Hayatma syle bir bak. Hayatmn nceki tm zevkleri hepsinden mahrum oldum. Hayatn tm konforu servet, seref, shret btn bunlardan yoksunum. Dostlarm, hatta ailem bana srt eviriyor. Baz insanlar liberaller ve estetler Gogol gibi zihnen zayf ya da deli oldugumu d nyor; digerleri devrimciler s ve radikaller bir mistik ya da laf ebesi oldugumu d nyor; hks mettekiler tehlikeli bir devrimci oldugumu d nyor; Ortodokslar s tiraf etmem gerekirse, bu beni yara seytan oldugumu d nyor. I s lyor, ama incitmesinden degil; yaralayan sey, hayattaki asl gaye ve mutlulugumun sevecen insan ili kilerinin yok edilmesi; herkes s
10 Babasnn

kuzeni (kadn soyadlar bu sekilde farklla yor). Kendisinden 9 ya byk s s Aleksandrin ile Tolstoyun ili kileri hep iyi olmu tur, hatta Tolstoya gnlgnde s s Ke ke 10 ya gen olsayd dedirtecek kadar. s s

18

Tolstoyun Cevab
garez ve knamayla sana srtn dndgnde daha da agr geliyor. Ve bu yzden beni iyi bir Muhammed olarak gr ltfen, o zaman her ey hallolur.11 [10, c. 2, s. 376-7] s

Kitab Azericeden Trkeye eviren Arif Arslan Bismark, Goethe ve benzerleri ile yine bir Rus olan A. Pu kin ve digerlerinin de Mslman s oldugunu sylyor [3, s. 13]. Bismarck, Goethe ve Pu kin????? Bir de s benzerleri ve digerleri var; yani isim vermiyor ama, siz anlayn artk: Schiller, Beethoven, Dostoyevski, Shakespeare, Dante vs.; btn bunlar, hatta Sokrates lan da Mslman olmal. Ne gzel. Bu gzel inciler syle devam ediyor:
Kim bilir [bizimkine benzer karaku i yaynlarn zoruyla] kimler nerede s gizli veya ak, Tolstoy gibi slama girip Mslman oluyorlard da I haberimiz yoktu. Tolstoy, [mezarnda yedi yl rdkten sonra] Mslmanlg Ko mnizmin en st seviyede temsil edildigi ve kir olarak en kuvvetli oldugu bir zamanda dile getirmi ti. O zaman byle bir i e giri mek s s s iin belki de i kence ve idam gze almak gerekiyordu [ama zaten s yedi yldr l oldugu iin bu hi de zor degildi]. . . . Zaten temelden yanl oldugu belli olan komnizm veya komnizmin alt yapsn olu s s turan sosyalizm12 onu hi sarmam ve tam zirvede olsa bile onun s nimetlerinden faydalanmak yerine ayrlp Mslman gibi ya amay s tercih etmi ti. [3, s. 15] s
11 {Bu

mektup internette lan yok, ama onu Tolstoyun Cevabnn eski basksnda gren Arif Arslan syle isinde, Tolstoyun Cevabnn, Tolstoyun Mslmanlgn daha net biimde s ortaya kar"dgn belirttikten sonra, iki kere ikiyi ettirmeye syle devam ediyor: Bu arkada , bizim internette rastladgmz fakat yaynlamakta tereddt ettigimiz s mektuplar da yaynlam . O mektupta Tolstoy Ltfen beni bir Mslman olarak s kabul edin, ok yoruldum, artk huzura kavu mak istiyorum diyor. Yani, bu mektup, s Tolstoyun Mslmanlgn kantlyor} 12 Karakutunun bu sekilde, Tolstoyu illa komnizm veya sosyalizm ile kar kar ya s s getirme abas, kendi evirilerine kaynak olan 1990 tarihli Rusa basknn hangi yaynevinden ktg gznne alnnca, komik duruyor. Kullandklar bu Rusa basknn kk fotograarn kitaba eklemi ler, ama yaynevini belirtmiyorlar. Fotograar b s ytnce, Mazlum Beyhan su enteresan knye bilgilerini de ifre etti: Azerbaycan s Komnist Partisi Merkez Komitesinin Komnist Yaynevinde, 16.11.1990 tarihinde, gazete kagdna, ofset teknigiyle 50 bin adet olarak baslm tr. Fiyat: 2 ruble. s

19

Tolstoyun Cevab Yine sa rtmak istiyor Karakutu Yaynlar. Tolstoy neyin nimetlerinden s faydalanacakt? Ekim Devriminden ve tabiyatyla, devrim ideolojisinin iktidar olmasndan 7 yl nce lm t. Yani, o nimetlerden faydalanmas s mmkn degildi. Tam tersine, Kont Tolstoy mensup oldugu aristokrasi nin nimetlerinden faydalanabilirdi, ama bunun yerine, Kont nvann da terk edip o snfn degerleriyle sava may semi ti. Tolstoyun korkmas s s gereken taraf, i kence ve idam eden iktidar, ar ynetimiydi; srekli s Kilise ve devleti en agr sekilde ele tiriyordu. Devrimcileri de ele tiri s s yordu, nk siddetin her trlsne kar yd ve siddete dayal devrim s lerle zulmn ortadan kalkmayp sadece el degi tirdigini grm t tarih s s boyunca. Ama henz bu el degi tirme gerekle memi ti, devrimciler s s s iktidar degildi, onlardan korkmak iin daha ok erkendi, tabii onlarn da Tolstoydan korkmas iin; hatta ayn d mana kar ydlar. Yalnz, s s umarm buradan hareketle kimse Tolstoyu rehabilite etmeye kalkmaz: sadece d manlar ortakt kendileri degil; Tolstoy devrimcilerle ittifak s halinde olmad. Ona gre tek yol, kilise rtbas etmeye al sa da, Isann s gtleri dogrultusunda siddete ve ktlge cebirle kar koymamak s ve beyin ykayan, sagr eden tm ugultuya ragmen akl ile vicdanna, yani iimizdeki iyiye ynelme bilincine, yani Tanr iradesine uygun yasamakt. Bu irade Tolstoya, her seyden nce (tekrar etmekte fayda var ki) her ne olursa olsun siddeti yasaklyordu, siddet kullananlara ve en ba ta devletin hibir e idine itaat etmemesini, mmkn oldugunca az s s tketip rzkn kendi beden emegiyle elde etmesini ve zel mlkiyeti reddetmesini emrediyordu.13 Tolstoy akl ve vicdanna uyan bu emirlere gre ya amaya al t ve her ktlgn temeli olarak grdg, her trl s s
13 {Bu

anlay , dnya alemin bildigi zere, tamamyla kendi Hristiyanlk yorumuna s ve Isann tokat atana br yanagn dn, ktlge cebirle direnme seklindeki dsturlarna dayanyordu. Bunlar ciltlerle vazetmi ti; ikisi Trkede de var [7, 11]. Ama s Tolstoyun ciltler boyunca ne syledigini hi umursamayan Arif Arslan, syle isinde s hl su samalg ileri sryor: eyh, [yani Vaysov adnda biri,] Tolstoyun devlete ve S kurumsal yaplara ili kin sorgulayc tavrna da katkda bulunmu olabilir. Tolstoyun s s inzivaya ekilmesinde, Seyhin ve sulerin etkisi oldugu syleniyor. Inanmayanlar, syleniyora sorsunlar; Tolstoy mu bilecek, syleniyor mu?}

20

Tolstoyun Cevab zulm me rula trmak iin kullanlan, resm din ve tanrs ile devleti ve s s (milliyetilik bir yana) vatanseverligi lanetledi. Arif Arslan Mslman gibi ya amay tercih etmi ti derken bunlar s s kastediyorsa, evet, Tolstoy tm varlgyla tam bir Mslman gibi ya a s may tercih etmi tir. Ama kastettigi seyler; namaz, oru, kurban, hacca s gitmek, hatim indirmek, mucizelerle olagand hikayelere inanmak, s kitaplara tapmak vb. gibilerse, Tolstoy Mslman gibi ya amak bir yana, s a agda sadece birka rnegini grecegimiz zere, 30 yl boyunca bu tip s Mslmanlgn muadili olan bir Hristiyanlkla sava m tr. s s

Tekelci ve Babadan Ogula Geen Din Arif Arslann bir ba ka iddias ise arka kapaga da konmu : s s
Tolstoy, seip kitapla trdg bu hadislerle, gerek adalet ve e itligin, s s slam oldugu, hatta insana gerek karde lik ve fedakrlgn yerinin I s sayg ve sevginin ve daha tesinin de yerinin slam oldugunu vurguI lamak istemi ti. s

Bu da nereden kt? Byle bir seyi vurgulamak isteseydi vurgulard. Din ve toplum meseleleri zerine ciltler yazan Tolstoyun, Sava ve Bar s s yazarnn, bu dahi yazarn istedigi halde vurgulayamadg hibir sey olamaz. Tam tersini vurgulam tr Tolstoy; Mslmanlga ve diger resm, s kurumsal dinlere inanabilmesinin nndeki asl engel, hakikati sadece kendi tekelinde gren bu anlay tr: s
[Diger insanlar da neden ya adklarna dair bir kir sahibi degillerdi s ve bu] eksikligi hayat karga as iinde grmezden gelmeye al yors s lard; bazlar, telkinleri ocuklukta ba layan e itli dinlere inandklar s s yolunda, hem kendi kendilerini hem de ba kalarn temin ediyorlard s ama onlarn inandg seye inanmak imkanszd, ok ahmakayd. Evet, birogu, bana yle geliyordu ki, inanyormu gibi yapp, rus hunun derinliklerinde inanmyordu. [. . . ] nceledike yargm daha I

21

Tolstoyun Cevab
da gleniyordu, hakikat orada bulunamazd sadece insanlar al datanlarn riyakarlg ve karclg ile aldatlanlarn kafaszlg, dar kafallg ve korkular bulunabilirdi orada. Bu gretinin i eli kileri insanlar ebedi azaplarla cezalandran s bir Tanry tanmann bayaglg ve zalimligi bir yana; ona inanmamn nndeki asl engel, hakikati sadece kendi tekelinde gsteren bu Ortodoks Hristiyan greti d nda, bir ba ka greti daha oldugunu s s bilmemdi: Katolik greti; bir ncs Lutherciydi; bir drdnc, Reform Kilisesi; ve her biri hakikatin sadece kendi tekelinde oldu gunu beyan ederken, hepsinin Hristiyan gretisi farklyd. Dahas, bu Hristiyan gretilere ilaveten, Hristiyanlk d nda ba ka din gretiler s s bulundugunu da biliyordum tamamen ayn sekilde, sadece kendi lerini dogru ve diger btn gretileri vehim olarak gren Budizm, Brahmanizm, Muhammedlik, Konyslk ve digerleri. ocukluk inancma dnemezdim, ne de diger milletlerin dinlerinden birine inanabilirdim, nk hepsinde ayn eli kiler, abukluklar, s mucizeler, btn teki inanlarn reddi ve her eyden nce gretiles rine gz kapal gvenmeyi talep eden hilekarlk vard. [Hristiyan gretisine nszden, 1898] [6, s. 210-1]

Yeri gelmi ken: Gz kapal gven yoluyla inan meselesine, ba ka s s birok yerde, mesela Itiraarn birka sayfalk birinci blmnde de deginir Tolstoy ve Itiraardan 25 sayfa yolan Karakutu Yaynlar ile diger Trke eviriler (ki biri d nda kaynak metin belirten yok) Tolstoyun s d ncesini arptm tr. arptm tr diyorum, nk Rusa asl s s s (Mazlum Beyhann dedigine gre) son derece ak, Ingilizce eviriler de Rusa aslndan farksz, birbirinin ayn, son derece ak ve Tolstoyun tm syledikleri ile tm d ncesine de uygun; Trke evirilerse hem s Rusa aslna ve dolaysyla Ingilizce evirilere, hem de Tolstoyun tm sylediklerine ve d ncesine aykr. Ingilizce evirilerde (ve Mazlum s Beyhann onayladg zere Rusa orijinalde14 ) Tolstoyun syledigi su:
14

, , , , , ,

22

Tolstoyun Cevab
yle ki, nceden oldugu gibi simdi de, gven yoluyla benimsenen ve d baskyla ayakta tutulan din greti, ona ters d en hayat tecrbesi s s ve bilgilerin etkisiyle tedricen eriyip gidiyor, . . . [1879]15

Aka grldg ve kendisinden beklendigi zere, Tolstoy gven yo luyla benimsenen din gretiyi hakir grp yeriyor. Karakutu Yaynlar (ve diger Trke eviriler 98) ise bunu sansrlyor (arptlan blm italik yaptm):
nan bugn ya da eski devirlerde olsun hep d basklarla ayakta I s tutulmaya al lm tr ve insanlar ona sonsuz bir gven duyarak, s s ya amlarnda inanca btnyle yer verememi lerdir. nan, bugn s s I artk bilimlerin ve inan esaslaryla ters d en hayat deneyimlerinin s etkisi altnda erimektedir ve erimi tir. [3, s. 66] s

arptlan Din greti Arif Arslann yukardaki iddiasna dnersek: Tolstoy, e itlik, karde lik, s s fedakarlk gibi degerlerin Muhammed gretisine mahsus olduklarn degil, btn dinlerin znde bulundugunu vurgular srekli. Ama (az nce yaptgm ve ileride yapacagm alntlardan anla lacag zere) Mu s hammed gretisi de diger dinler gibi arptlp yozla trlm ve bu temel s s degerlerden uzakla trlm tr Tolstoya gre: s s
Bugn herkes iin ortak olan dinin hakikatleri yle basit, anla lr ve s tm insanlarn gnlne yle yakndr ki; ebeveynlerin, yneticilerin ve gretmenlerin ocuklarla yeti kinlere Teslisler, bakire analar, s sann lm sayesinde] bag lanmalar, ndralar, Trimurti ve gge s [I I uan Muhammedler ile Budalar hakknda (ogunlukla kendilerinin de inanmadklar) kadk ve abuk doktrinler yerine Tanr ruhunun insan
, , , . [12, par. 8] 15 Jane Kentish [13, s. 20] ve Leo Wiener [14, c. 13, s. 5] evirilerinde de farkl olmayan bu cmleyi Aylmer Maudedan aktaryorum: So that, now as formerly, religious doctrine, accepted on trust and supported by external pressure, thaws away gradually under the inuence of knowledge and experience of life which conict with it, . . . [15, s. 5]

23

Tolstoyun Cevab
mesken tuttugu seklinde bir metazik ze ve kendine yaplmasn is tedigini ba kalarna yapmak seklinde bir pratik kurala dayanan, ak s s ve basit hakikatleri telkin etmesi, insanlgn tm hayatn degi tirmeye yeterdi. Ke ke Ademin gnah iin Tanrnn oglunu gnderdigi ve s itaat edilsin diye kilisesini kurdugu, ayrca bu inanlardan szlp, ne s zaman ve nerede dua edilecegini ve bag yaplacagn, sunu bunu yemekten ne zaman kanlacagn ve hangi gnler i ten uzak durus lacagn belirleyen kurallar nasl ocuklara telkin edilip byklerde teyit edildiyse ke ke Tanrnn, tecellisi iimizde bulunan, gcn s hayatlarmzla arttrabilecegimiz bir ruh oldugu telkin ve teyit edil seydi, ke ke bu ve bunun dogal uzantlar telkin edilseydi, imkansz s olaylarn tamamen faydasz hikayeleriyle bu hikayelerden karlan anlamsz merasim kurallarnn su an telkin edildigi sekilde o zaman, beyhude didi me ve eki meler yerine, (diplomatlarn, uluslararas s s hukukun, bar kongrelerinin, politik iktisatlarn ve her e it alt grus s buyla Sosyalistlerin yardm olmakszn) pek yaknda, yegane dinin gsterdigi yoldan, bar iinde, bir arada ve mutlu bir hayat ya arken s s grrdk insanlg. [Din Nedir?den, 1902] [6, s. 273-4]

Resm, kurumsal Hristiyan ilahiyatnda Tolstoyun en ok ele tirdigi s kavramlardan biri teslis, Tanrnn ayn anda hem tekil, hem ogul olu sudur: baba (Tanr), ogul (Tanrnn Isa seklinde tezahr) ve kutsal ruh. Buna bagl olarak Tanrnn bakire bir anadan dogmas ve putperestlik diye niteledigi Hristiyan inanlarn da ele tirir Tolstoy. Ve dogal olarak, s Mslmanlktaki tek Tanr kavramn bunlara yegler; Mslmanlg da i te bu nedenle resm, kurumsal Hristiyanlktan, kilise Hristiyanlgndan s stn tutar.
Ya ayan her ey gibi din de; dogma, byme, ya lanma, lm ve yenis s s den dogma ncekilerden hep daha mkemmel biimlerde yeniden dogma zelliklerine sahiptir. Ykselen bir geli me sreci pe inden, s s din daima alalma ve lm srecine girer ki, bunu da genellikle ncekinden daha rasyonel ve berrak bir din gretisinin lizlenip sekil lenmesi izler. Bu byme, lm ve yeniden dogma sreleri btn dinlerde hep gerekle mi tir. Yce Brahmanizm dini ya lanp oris s s

24

Tolstoyun Cevab
jinal anlamndan sapan kat, kaba biimlerde fosille meye ba lar s s s ba lamaz, bir yanda Brahmanizmin yeniden dogu u ya and, diger s s yandaysa, sonsuzla ili kisini kavray asndan insanlg ilerleten s s yce Budizm gretisi ortaya kt. Ayn trden gerileme dibe vurdu gunda Hristiyanlgn ortaya kmasyla Grek ve Roma dinlerinde de ya and. Ayns, yozla p putperestlik ve oktanrclga indirgenen s s Bizanstaki Kilise Hristiyanlgnda da oldu. Bu bozulmaya kar , bir s yanda Paulcler, diger yanda, Teslis ile Bakire Ana dogmalarna zt ve temel gretisi tek Tanr kavram olan, kat Muhammedlik ortaya kt. Ayns Orta aglarda Papalkta ya and ve Reform hareketles rine yol at. [. . . ] Tm insanlar e it grmek, btn dinlerin gerekli ve s temel bir niteligidir. Bu e itlik aslen, hibir yer ve zamanda, katiyen s varolmadgna ve varolmayacagna gre, olan sudur, (her zamanki gibi btn insanlarn e itliginden sz eden) yeni bir greti ortaya s kar kmaz, e itsizlikten menfaat saglayanlar derhal bu temel nitelis gin zerini rtmeye al m lar ve dolaysyla asl gretiyi de yanl s s s yaplandrm lardr. Ne zaman yeni bir din greti ortaya ksa, daima s ve her yerde olmu tur bu. [13, s. 90-91] s

Evet, tarihsel sreler olarak ele aldgnda Tolstoy Mslmanlg kilise Hristiyanlgndan stn tutar, ama bu ne Mslmanlg btnyle kabul ettigi veya kendi Hristiyanlk yorumundan stn tuttugu, ne de dinlere ili kin ele tirilerini sadece teslis vs. ile snrladg anlamna gelir. Msls s manlk Tolstoy iin dinleri tarihsel birer vaka olarak ele aldgnda en az yozla m dindir, z itibariyle en mkemmeli veya btn dinlerdeki s s ortak z en iyi ifade edeni degil:
Ben [. . . ] Ruh olarak, Sevgi olarak, her eyin Kkeni olarak anlas dgm Tanrya inanyorum. Onun bende olduguna, benim de onda olduguma inanyorum. Tanr iradesinin en ak ve anla lr ifadesini, s (Tanr diye kendisine yakar en byk kfr saydgm) sa adnda s I bir adamn gretisinde bulduguna inanyorum. nancmn tm zamanlar iin tart masz yegane hakikat olduguna I s inanyor degilim, ama daha basit, daha ak veya aklmn ve kalbimin btn taleplerine daha iyi cevap veren bir ba kasn grmyorum; s

25

Tolstoyun Cevab
byle birini bulsam hemen kabul ederim, zira Tanrnn hakikatten ba ka bir talebi yok. [1901de Kilisenin aforoz fetvasna verdigi ces vaptan.] [6, s. 223]

13 Ocak 1889 tarihli gnlk giri inden: s

Muhammedde ve Paulde uydurmaca var. Mesihte yok. Ona hile karlkla bula trlm . Dirili uydurmacas olmasayd, [Isa] bir dine s s s dn trlm olmayacakt; ve uydurmaclarn ba da Pauldr. [16, s s s c. 1, s. 237]16

Mslman Tolstoy ddiasna Malzeme Yaplan Mektup I Nihayet, Tolstoyun 1909da, (bir Mslmanla evli olan ve ogullar Ms lmanlga gemek iin izin isteyince Tolstoya akl dan an) Yelena Ye s movna Vekilovaya yazdg Karakutu Yaynlarnn ise belirsizle tirme, s arptma ve sansr yntemleri kullanarak evirdigi, bu eviriden bile arpk bir de zetini kardg mektup daha net anla labilir. s Karakutu Yaynlar, mektubun 1978 ylnda ilk defa olarak Azerbaycan basnnda Azeri Trkesinde ve Rus dilinde yaynlandgn sylyor [3, s. 10]. Bu yalan. Mektubun a agdaki Mazlum Beyhan evis risi, 2001 tarihli on drt ciltlik bir Rusa toplu baskdan yapld [17, c. 14, s. 248-9] ve bu bask da mektubu, 1928 ile 1958 arasnda yaynlanan 90 ciltlik Sovyet klliyatnn 79. cildinden aldgn belirtiyor. Yani mektup ilk kez 1978de degil, en ge 1958de Rusa baslm . s Mektubun tamamn Mazlum Beyhann Rusa orijinalden yaptg eviriyle veriyorum. Karakutu Yaynlarnn arptmalarn bazan k eli s parantezler iinde, ogu zamansa dipnotlarda gsterdim:

16 Bu

Ingilizce derlemenin, ksaltlm , bozuk ve sansrl bir Trke evirisi yapld. s Yukarda evirdigim blm, sadece Pavlusta uydurma var seklinde sansrlenmi . s 90

26

Tolstoyun Cevab
13-16 Mart 1909, Yasnaya Polyana Yelena Yemovna, Ogullarnzn, Tatar halknn aydnlanmasna katkda bulunma ar zularn onaylamamam mmkn degil. Bu i iin Muhammed dinine s gemelerinin ne denli gerekli oldugu zerine ise herhangi bir deger lendirmede bulunmayacagm.17 Size genel olarak syleyecegim sey sudur: insann hangi dini benimsedigi konusunda hangi makama olursa olsun resm bir aklamada bulunmasn gereksiz sayarm.18 Bu nedenle de Ortodoksluga yeg tutarak Muhammed dinine ge mek istiyorlarsa, ogullarnzn bu konuda, yani bir dini brakp bir ba ka dine gemeleri konusunda, kimseye herhangi bir aklamada s bulunmalar gerekmez. Bilmiyorum, belki de byle bir zorunluluk vardr, ama ben bu konuda bir degerlendirmede bulunamam; bu nedenle de ogullarnz hkmet organlarna bir aklamada bulunup bulunmamaya kendileri karar verecekler. Muhammed dininin Hristiyanlga yeglenmesi ve zellikle de ogul larnzn ne srdkleri gerekelerin soyluluguna ili kin olaraksa, s bu (dinden dine) gei i tm kalbimle onayladgm syleyebilirim. s Hristiyan ideallerini ve gerek anlamyla Hristiyan gretisini her sey den stn tutan benim gibi birinin sylemesi ok tuhaf grnse de, harici biim bakmndan Muhammedligin kilise Hristiyanlgna gre kar la trlamayacak lde stn durduguna hi ku kum yok. Bir s s s insandan kilise Hristiyanlg ve Muhammedlik arasnda bir tercihte bulunmas istense, her akl ba nda insann, bir Tanr ve onun yes gane peygamberi seklinde tek bir dogmas olan Muhammedligi; leme, gnah karma, Tanrnn annesi, ermi ler, onlarn tasvirleri s ve karma k tapnma ritelleriyle anla lmaz, iinden klmaz bir s s ilahiyat olan kilise Hristiyanlgna yegleyecegi konusunda hi ku ku s
17 Bu

cmle Karakutu evirisinde tamamen arptlm : Byle oldugu halde Muhams medin dinini kabul etmenin de ne derece lazm oldugunu da anlatamam. 18 Bu cmle Karakutu evirisinde, italik yaparak i aret ettigim zere, tam ters bir anlama s brnm : Genellikle size demeliyim ki, hkmete itiraf etmeden, insann hangi s dine mensup olmas hakknda kime olursa olsun artk kendimin bilgi vermesini gerekli sayyorum. arptmalarn yansra, kullandklar Trke de rezaletin son perdesi tabii.

27

Tolstoyun Cevab
yok.19 Mslmanlgn, kilise Hristiyanlgna girmi ve gretinin zn s glgelemi pek ok batl inantan ari olmasn da bir yana brakalm, s bu dinin Hristiyanlktan 600 yl sonra ortaya kmas yalnzca bu neden bile tercihin byle olacagna hi ku ku brakmyor. s Dnyada her sey geli ir, mkemmelle ir; tek tek her insan nasl s s geli ip mkemmelle iyorsa, tm insanlk ve insanlarn hayatnn tes s melini olu turan din bilinci de yle geli ip mkemmelle ir. Ve dinin s s s mkemmelle mesi demek, onun yalnla mas, daha ak, anla lr s s s olmas ve kendisini rten, gizleyen her seyden kurtulmas demektir. Din hakikati, zerini rten seylerden zgrle tirip aga karanlar, s en eski aglardan bu yana, hepsi de byk dinlere kuruculuk yapm , s byk d nrler olmu tur. Bildigimiz btn dinler iinde, bylesi s s yeni ve yce bir din anlay na ilk Hindistann Veda kitaplarnda, s daha sonra Musa, Buda, Konys, Lao-Tzu, sa ve Muhammed I gretilerinde rastlyoruz. Dini o eski kaba erevesinden karp daha yaln, daha derin ve daha akla uygun bir ereveye oturtan btn bu din ulular, yeni din kurucular ku kusuz yce insanlard, ama insand s tm de, o bakmdan da hakikati, gemi in bulandrmalarndan arns drp btn aklg, derinligi ve tertemizligiyle dile getiremediler. Bu insanlarn hi yanlmam olduklarn, syledikleri her seyin saf gers egi dile getirdigini kabul etsek bile, onlarn grencileri ki onlardan ok daha alt dzeyde ki ilerdi hakikati btn derinligiyle kavrayamas m olduklar iin dogaldr ki, o din hakikati sslemek, onu herkes s iin bir zorunluluk [Karakutu: uygun ] haline getirmek amacyla,
19 Karakutunun

evirisinde bu ve bir nceki cmle anlam bakmndan farkl degil, ama kendi evirilerinden yaptklar ve arka kapak ile iki nsze aktardklar zette Tolstoya sunlar syletiyorlar (d arda braklan ve arptlan blmleri italikle ve k eli s s parantezler iinde gsterdim): [Hristiyan ideallerini ve gerek anlamyla Hristiyan g retisini her seyden stn tutan benim gibi birinin sylemesi ok tuhaf grnse de,] Bunu sylemek ne kadar tuhaf olsa da benim iin [harici biim bakmndan] Muhammedlik, Haa tapmaktan (Hristiyanlktan) [kilise Hristiyanl ndan] mukayese edilemeyecek g kadar yksekte duruyor. Eger insan, [kilise Hristiyanl ve Muhammedlik arasnda] seme g hakkna sahip [zorunda] olsayd, akl ba nda olan her bir insan, sphe ve tereddt s etmeden Muhammedligi; [leme, gnah karma, Tanrnn annesi, ermiler ve onlarn s tasvirleri ve karmak tapnma ritelleriyle anlalmaz, iinden klmaz bir ilahiyat olan kilise s s Hristiyanl na kar] tek Allahn ve onun Peygamberini kabul ederdi. g s

28

Tolstoyun Cevab
ona zellikle de mucizelerle ilgili pek ok gereksiz sey katm lar, s bylelikle de geni halk kesimlerinin o din hakikati olanca derinligi, s nemi ve anlamyla kavrayabilmesine engel olmu lardr. Hakikati bu s trden tahrifata ugrattklarn dinler ne kadar ok itiraf etmi lerse, din s ulularnn bulup ortaya kardklar hakikat de o kadar ok glgeler iinde kalm tr.20 O bakmdan, geregin mucizeler ve her trden s batl inan la gizleni ine, en eski dinlerde, Brahmanizmde, ondan s s biraz daha az Yahudilikte, ondan da biraz daha az Buda, Konys, Tao inan larnda ve bunlardan daha az Hristiyanlkta ve nihayet en s az, byk dinlerin en sonuncusu olan Muhammed inancnda tank oluruz. Bu adan bakldgnda, Muhammed dini en elveri li durumdadr. s Yani kendisine sonradan ve haricen kondurulan gayri tabii her eyi s silkeleyip atsa ve temeline, Muhammedin din, ahlaki umdelerini yerle tirse, dogaldr ki, btn byk dinlerin, zellikle de o ulu gers egi kabul eden Hristiyanlk gretisinin ana damarlaryla bulu up, s kayna r.21 s Size byle uzun uzun yazmamn nedeni, d ncelerimi ogullars nza iletmeniz ve bu d ncelerimin o gzel niyetlerini hayata geirs melerinde kendilerine yardmc olmasdr. Dinlerin, zlerini olu turan s yce hakikatleri bulandran karartlardan temizlenmelerine yardm etmek, bir insann hayatta seebilecegi en hayrl i lerden biridir. s Ogullarnz bylesi bir etkinligi ya amlarnn amac olarak grseler, s dolu dolu ve pek hayrl bir hayat srm olurlard. s Muhammed dininde tam da bu syledigim amac, yani dinin yce hakikatlerini, onlar gizleyen bulandrmalardan ve batl ina n lardan s temizlemeyi kendine hedef bilen iki gretinin var oldugunu bilmem,

20 Tahrifat

itiraf etmekle artk biz tahrif etmiyoruz mesaj verilerek yeni tahrifatn gizlendigini sylyor olmal Tolstoy. 21 Karukutu burada koydugu su dipnotla, yine Tolstoya tam ters bir sey atfediyor: Tols toyun dedigi gibi, dinler bozulmam olsayd hepsi Islamn esaslar ile birle ecekti. s s Tolstoyun imdiye kadar gsterdigim ve gstermeye devam edecegim zere srekli s yazp savundugu ve bizzat mektupta da vurguladg sey bunun tam tersidir.

29

Tolstoyun Cevab
siz ve ogullarnz da biliyor musunuz?22 Bu abalarndan dolay her iki greti de tenkil ve tepelemeye ugram tr ve halen de bu i srs s mektedir.23 Bu gretilerden ilki, randa dogup daha sonra Trkiyede I yaylan ve burada da dogdugu yerde oldugu gibi kovusturulup tepelenen [vurguladgm blm Karakutu orada yerle meye as l an seklinde sansrlemi ] ve su anda Akkada Bahaullahn oglu s s evresinde toparlanmaya al an Bahailik hareketidir. Bahailik gs retisi, Tanrya tapnmayla ilgili olarak hibir d sal, biimsel riteli s kabul etmemekte; btn insanlar karde bilmekte, tm insanlk iin s ortak tek bir sevgi dinini savunmaktadr.24 kinci greti Kazanda I s dogmu tur. Bunlar kendilerini Tanrnn Alaylar ya da kurucularnn adndan hareketle Vaysovcular diye adlandryorlar. Bunlar da dinin zn sevgide gryor, bu nedenle de sevgiye aykr olan her eys den, rnegin ktlk iin, askerlik iin kullanlan vergi vermek gibi seylere katlmaktan [Karakutu vurguladgm blm sansrle mi ] kanyorlar. Bu tarikat halen kovu turulmaktadr ve getigimiz s s gnlerde de yneticileri yakalanp hapse atlm tr. s Su gtlerim herhangi bir sekilde bir i e yararlarsa ve siz ya da s ogullarnz alacagnz kararlara ya da giri eceginiz sonraki ey lemlere s ili kin bana bilgi iletirseniz ok mutlu olurum. s L. Tolstoy

evirisinde bu cmle belirsizle tiriliyor; ayrca sansrlenen ba lang ve (zels s likle hedef bilen yerine, italikle belirginle tirdigim, iddia eden arptmasndaki) s anlam kaydrmalarna dikkat: Bilmiyorum, Mslmanlkta benim bildigim, yksek esasl hakikatleri gizleyen yanl kirlerden ve mevhumlardan kurtarlmasna hizmet s ettiklerini iddia eden iki greti sizce ve sizin evlatlarnzca biliniyor mu bilinmiyor mu? 23 Karakutu bu cmleyi syle arptm : Buna gre sz konusu her iki grup, ara trlm s s s ve hala da ara trlmaktadr. s 24 Karakutu evirisi bu cmlede Tolstoyun vdg seyi, yerdigi bir seymi gibi veriyor: s Ancak btn insanlk iin bir olan sevgi dinini kabul eden bu dini mezhep, ibadetin hibir seklini kabul etmiyor. Karakutu, buraya koydugu yarm sayfalk dipnotta, Tols toyun da yanl ve batl bir inan olarak nitelendirip dikkat edilmesini istedigi Bahai s Dini diyerek, yine Tolstoya tam ters bir anlam atfediyor. Dipnotun geri kalanysa Bahailigin tarihesine ayrlm . s

22 Karakutu

30

Tolstoyun Cevab Mslman Tolstoy ddiasna Malzeme Yaplan Anekdot I Tolstoyun doktoru Makovitski, 1904-10 aras tuttugu notlardan olu an s drt ciltlik anlarnda Vekilovayla ilgili baz konu malar aktaryor ve s bu da Karakutunun, risale ve Vekilovaya mektup yannda, Mslman Tolstoy iddias iin kant olarak ne srdg nc belge. Mazlum Beyhann Rusa orijinalden yaptg eviriyle veriyorum:
13 Mart 1909 ki oglu olan bir kadndan mektup aldgn syledi daha sonra L. N. I [Lev Nikolayevi Tolstoy ]; ocuklarn babalar Mslman, analar Hristiyanm ; biri grenci, biri subay olan ocuklar da Mslmanlga s gemek istiyorlarm . s Sofya Andreyevna [Tolstoyun e i; Karakutu Tolstoyun arkada s s yapm ]: ok kadnla evlenmek iindir. . . Buna izin var ya Msls manlkta. . . L. N.: ok kadnla evlenmek iinmi ! [Karakutu: Ne olur ki. . . ] s Sanki bizde ok e lilik yok? s Sofya Andreyevna bir seyler daha syledi. L. N.: Aslnda onlardaki kural tek e lilik zerinedir. Bir erkegin s tek bir kadnla birlikte olmas en iyi durumdur; ok e lilik denge s saglamak iindir. [Bu paragraf eksik Karakutuda.] L. N. daha sonra, bu mektup zerinde d ndke kafasnda pek s ok seyin daha bir aklk kazandgn anlatt: Muhammed her za man Incilden [Karakutu, ncil yerine, Evangelizm (Hristiyanlar) I diyor ] stn bir konumda.25 Bir defa say [Karakutu: insan ] Tanr I saymyor, kendini de Tanrym gibi gstermiyor. Muhammedler iin s Tanrdan ba ka Tanr yoktur ve Muhammed onun peygamberidir. s Ne dogma [Karakutu: muamma ], ne giz bulunur bunlarda.26 Hangisi daha iyidir: Hristiyanlk m, Muhammedlik mi? diye sorulacak
25 {Arif

Arslan syle isinde, bu sefer de Muhammed her konuda Hristiyanlardan stn s dedirtmi Tolstoya.} s 26 {Arif Arslan syle isinde, ne giz bulunur bunlarda yerine, bu sefer de Tolstoya Tam s da olmas gerektigi gibi dedirtmi .} s

31

Tolstoyun Cevab
olsa, yantm gayet aktr. Muhammedlik daha iyidir. Bir sre sustu, sonra szlerini syle srdrd: Muhammedlik, mukayese kabul etmez biimde stndr Hristiyanlktan. Bana ok yardm olmu tur s Muhammedligin. Mihail Vasilyevi: Zaporejyeliler de (Nekrasovcular) Muhammed lige gemi ler. . . s L. N.: nsan nasl geli iyorsa, dinin esaslar da yle geli ir. VedaI s s lar, Taoizm, Budizm, Hristiyanlk, Muhammedlik [Muhammedlik Karakutuda yok ]. . . tmnn din esaslar ayndr. Zaman, bunlarn hepsini yalnla maya ve birle meye dogru ynlendiriyor. [Karakutu: s s Zaman getike bu da birlige ve sadelige getirip ula tryor. . . ] s

Peki, Tolstoyun Vekilovaya mektubu ve Makovitskinin bu mektuba ili s kin anlar, Tolstoyun Mslmanlgna m delalet ediyor? Hayr; sadece Mslmanlgn z olarak grdg seyi Incile yegledigini (ki nitekim Tolstoy kilise tarafndan arptldgn srekli savunup kendi Incilini [15] yazm tr27 ) ve Mslmanlg sadece resm, kurumsal Hristiyanlga s yegledigini gsteriyor, aynen, mzisyen arkada Goldenweizera da s 1903te syledigi gibi:
Rousseaunun su gr tamamen dogru: Yahudi dini bir tek seyin s gemi in; Hristiyan dini iki seyin gemi ile bugnn; ve Muhams s medinki seyin gemi , bugn ve gelecegin vahyolundugunu s kabullendi. Tarihsel olarak, sphesiz, ilerleyen bir devinim. Hristiyan lk, artk ya amayan, tamamen gemi e ili kin Yahudilikten stn; ve s s s Muhammedlik de Hristiyanlktan stn: batl inanlar, putperestligi yok. Sahsen bana gre, Hristiyanlk kesinlikle btn dinlerden s tndr, ama en stn din ahlak gretisi olarak degil, tarihi bir olgu olarak sz ediyorum Hristiyanlktan. Ve zt kutuplarda daima ok ortak taraf bulundugu zere, burada da ayn sekilde, hem Yahudilik hem de Muhammedlik tektanrclktan taviz vermez ve ikisinde de
27 F.

A. Flowers III, Wittgensteinn onu ezbere bildigini, dara d en herkese nerdigini s sylyor ve hayatn kurtardg yolundaki szlerini aktaryor. Wittgenstein devraldg byk miras dagtp lene kadar Tolstoy ideallerine gre ya amaya al m . [18, s s s nsz]

32

Tolstoyun Cevab
bulanklk yoktur; ama kiliselerin tarihi Hristiyanlgnda, her trden aymazlk ve zalimlik yannda, oktanrclk var. Her ey me ru grlr, s s hatta te vik edilir. [19, s. 133-4] s

Arif Arslann syledigi [3, s. 15] gibi, Tolstoy gerekten de Islam di ninin, diger dinlerin d tg duruma d mekten kurtarldgn m s s sylyor mektupta? Hayr; hakikatin mucizeler ve her trl batl inan la gizleni ine . . . en az Muhammed inancnda rastlandgn, ama s s rastlandgn sylyor; bunlardan arndrlsa (diger dinlerin z yannda) kendi Hristiyanlk anlay nn da ana damaryla bulu acagna dikkat s s ekiyor ve hatta bunun iin ibadet ritellerini reddedip tm insanlg 28 Arif Arslann karde bilen bir Bahailigi panzehir olarak i aret ediyor. s s syledigi gibi, sadece diger dinlerdeki batl inanlara ve hurafelere mi dikkat ekiyor? Hayr; Mslmanlk da dahil hepsine, ama dogal olarak bu mektupta ve yazdg her eyde en ok Hristiyanlga bula trlan batl s s inan ve hurafelere, Hristiyanlgn arptlmasna dikkat ekiyor, nk:
Bir uva putuna ek i krem srdg veya vurdugunda, onun inans s cn a aglamaktan kanabilir, istimi bozmayp bunu grmezden s gelebilirim, nk bunlar bana yabanc olan kendi batl inanc geregi yapmakta ve benim iin kutsal olan seye mdahale etmemektedir. Ama (ne kadar kalabalk, batl inanlar ne kadar kadim ve ne kadar gl olursa olsun) insanlar barbar batl inanlaryla, bana can veren Tanr ve bana hayat veren, btn insanlara da vermeye muktedir olan sa gretisi adna dpedz byclk vazettiklerinde, buna sesimi I karmadan katlanamam. [1901de Kilisenin aforoz fetvasna verdigi cevaptan.] [6, s. 222]

Daima en ok ve en agr sekilde Hristiyanlgn yozla trlmasna dik s kat eker Tolstoy, nk kendi evindeki sorunlarla sava mak yerine s ba kalarnn evindekilerle sava mak abestir. Ve nk: s s
28 Tolstoyun,

mektupta tanmladg sekliyle, Bahailigi vdg gzden karlmasn; aksi halde Mslman Tolstoy iddiasna benzer bir Bahai Tolstoy slogan yaratm s oluruz. Tolstoyun, Bahailigi hem en geli mi din olarak vdg yolunda, hem de, eski s s hurafeler yerine yenilerini getirdigi iin, yerdigi yolunda anekdotlar var.

33

Tolstoyun Cevab
Hristiyanlk da, btn diger dinler gibi, ayn sekilde saptrlm tr, ama s su farkla, btn insanlarn e itligi seklindeki temel gretisini ylesine s aka ifade etmi tir ki, gretiyi arptmak ve temel sartn gizlemek s iin zel bir aba gerekmi tir. Bir kilise kavram sayesinde diger btn s dinlerde oldugundan daha byk boyutlarda gerekle tirilmi tir bu s s arptma. [1902]29

Dinlerin Yozlastrlmas Ama en ok ve en agr sekilde Hristiyanlgn yozla trlmasna dikkat s ekse bile, zaman zaman, dikkat ektigi yozla malarn (srekli grdg s mz zere) diger dinlerde ve Mslmanlkta da bulundugunu vurgular Tolstoy:
Din, hayata verilen anlam, hayata g ve yn veren seydir. Ya ayan s her insan byle bir anlam bulup, onun sayesinde ya ar. Hayatta bir s anlam bulmazsa lr. Bu aray ta insanlgn nceki abalaryla elde s ettigi her eyden yararlanr insan. nsanlgn tm bu kazanmna vahiy s I denir. Vahiy insann hayat anlamasna yardmc olan seydir. nsann I dinle olan bag da budur.
29 L.

Tolstoy, A Confession and Other Religious Writings , What is Religion and of What does its Essence Consist? (blm VI), s. 95; ev. Jane Kentish, Penguin. Bu kitabn, A Confession d ndaki blmleri Murat iftkaya tarafndan Trkeye evrilmi tir s s (Furkan). Yukardaki eviri bana ait. Detayl incelememekle beraber, iftkaya evirisinde kasti ideolojik saptrmaya rastlamadm, tabii meram anlatmak yerine ideoloji pazarlamaya veya etiket edinmeye yarayan, rk, fakir ve suni ztrkeciligin tersi, ama ayn zelliklere sahip l bir dil kullanmn saymazsak: ocuklara, saglkl bir zihnin kabul edemeyecegi teslis dogmas, Allahn insan nevinin necat iin yery zne nazil olu u, ha ri ve Semaya ykseli i gretiliyor (blm 13, 50-1). Ayrca eviri s s s hatalar da var; mesela, altnc blmn ba nda iftkayann . . . Hz. Isa tarafndan s gsterilmi gibi mucize tasvirleri mevcutsa da. . . diye evirdigi blm, Isa tarafndan s gerekle tirilmi gibi sunulan mucize tasvirleri mevcutsa da. . . olmalyd. (If... there s s are descriptions of miracles presented as if performed by Jesus. . . ) Veya, sekizinci blmn sonlarnda Tabiat fethetmek, demiryollar, buharl gemiler, mzeler vs. in a s etmek, insanlarn canlarna kymadgnz takdirde kolaydr degil, kydgnz takdirde kolaydr olacakt (It is easy to conquer nature and to construct railways, steamships, museums and so forth if you do not spare human lives.) Bu arada, iftkayann srekli yaptg zere, pagan putperest diye evirmek de yanl tabii. s

34

Tolstoyun Cevab
Ne tuhaf! Vahyin su seklini degil de bu seklini ba kalarna kabul s ettirmek ugrunda adeta akllar ba larndan giden insanlar var. Dis gerleri, vahyin ba ka bir seklini degil de kendi inandklar seklini s kabullenene kadar rahata ermez bu insanlar. Ellerinden geldigince ok sayda muhali aforoz eder, tarumar eder ve ldrrler. Bira raya gelen diger gruplar da aynsn yaparlar onlar da ellerinden geldigince ok sayda muhalif inanl insan aforoz eder, tarumar eder ve ldrrler. Ve daha ba ka gruplar da yine aynsn yapar. s Sonuta, hepsi de herkesin kendileri gibi inanmas iin aforoz ediyor, tarumar ediyor ve ldryor. [. . . ] [Bu manzaraya d ardan baktgmda, gnmzn yaygn anlays sna hak verip, ben de] ister istemez, tm dinin insan elinden kma bir yalan oldugu sonucuna vardm. Ama bu sonutan da vazgemek zorunda kaldm; madem ki yalan bylesine abuk ve barizken tm insanlk yine de ona kendini kaptryordu, yleyse temelde yalan olmayan bir seyler bulunmalyd. Aksi halde, bu kadar ahmaka bir seyin bizi aldatmasna izin veriyor olamazdk. Gerekten insan gibi ya ayan herkesin bu yalana kaplmas, zerine yalan in a edilen s s olgunun nemini kabullenmeye zorlad beni. Ve bu anlay geregi, s tm Hristiyan alemi asndan bu yalann temelini olu turan Hristiyan s gretisini zmlemeye giri tim. s [. . . ] Gerekten de, ba ka birini sadece kendi dinine mensup etmekle s degil, bunun yannda o dini kendisiyle ayn sekilde uygular hale s getirmekle neden ugra sn insan, nasl oluyor da byle bir sey olu yor? nsan madem ya yor, yleyse neden ya adgn da biliyordur. I s s Tanryla ili kisini kurmu tur. . . s s [. . . ] Ne siddet, ne hile ne de yalanla (sahte mucizelerle) bir insan s dinini degi tirmeye zorlayamam. Dini onun hayatdr. Dinini alp ona nasl ba ka bir din verebilirim? s Kalbini alp yerine ba ka bir kalp koymaya benzer bu. Hem onun s dini hem de benimki hayat veren asli bir sey degil de, sadece lakr

35

Tolstoyun Cevab
dysa yapabilirim ancak bunu bir kalp degil de bir sigilse. O zaman, byle bir sey de imkansz, nk kimse aldatma veya zorlamayla bir digerini inanmadg bir seye inandramaz; nk bir insan Tanryla ili kisini dzenlediyse ve dini insann Tanr kar sndaki konumunu s s belirleyen ili ki olarak biliyorsa, zor veya yalan kullanarak bir digeris nin Tanryla ili kisini belirleme hevesi duyamaz. Bu imkansz; ama s yine de her yerde ve daima yaplyor ve yapld. Yani, bu gerekten yaplamaz nk tanm geregi imkansz; ama ona ok benzeyen bir sey yapld ve yaplyor. Yaplan ve yaplmakta olan sey, baz insanlarn digerlerine sahte bir din dayatmas ve digerlerinin de bu sahte dini, dzmece dini kabullenmesi. [. . . ] Ve bu din yalan, insan hayatnn uzun zaman nce tesis edilmi bir ko ulu. s s Bu yalan nelerden olu uyor ve ne zerine temellendiriliyor? Ds zenbazlar onu retmeye iten ve kandrlanlara onu makul gsteren sey ne? Brahmanizm, Budizm, Konyslk ve Muhammedlikteki ayn olguyu tart mayacagm, ki bu dinler zerine okuyan herkes s Hristiyanlktaki durumun aynen onlarda da bulundugunu grebilir... [Kilise ve Devletten, 1904] [6, s. 331-3]

Tolstoy makalenin devamnda dinin nasl iktidar ve smr arac haline dn trldgn anlatr. Hristiyanlkta kiliseyle gerekle tirilmi tir bu, s s s ama srf Hristiyanlktaki sekliyle bir ruhban snf yok diye, Mslmanlg ve diger resm dinleri farkl grmez Tolstoy.
ogunlugun geregine inanarak bir ya da daha fazla insana, yani ok kk bir aznlga kendi rzasyla uslu uslu boyun egdigi aile, kabile ve ulus gibi zel gruplar halinde ya am tr [daima insanoglu]. s s . . . Ama hayatn grnrdeki bu sekli yzyllardr ve halen varlgn srdrmekteyken, olduka erken bir dnemde zamanmzdan binlerce yl nce baskya dayal bu hayatn ortasnda, farkl milletler iinden hep su ayn d nce km tr: her bireyde, varolan her eye s s s hayat veren bir ruhani unsur tecelli etmektedir, bu ruhani unsur benzer tabiatta ne varsa hepsiyle birle me azmindedir ve bunu sevgi s sayesinde gerekle tirir. Bu d nce, farkl zamanlarda ve yerlerde, s s

36

Tolstoyun Cevab
farkl btnlk ve berraklk dzeyleriyle, ok e itli sekillerde ortaya s km tr. Brahmanizm, Musevilik, Mazdaizm (Zerd t gretisi), Bus s dizm, Taoizm, Konyslk ve Grek ve Romal arierin yazlarnda ve ayn zamanda Hristiyanlk ile Muhammedlikte ifade bulmu tur. s Bu d ncenin, farkl uluslar ve farkl zamanlarda f krp tomurs s cuklanmas tek ba na, insan tabiatna ikin oldugunu ve hakikati s barndrdgn gsteriyor. Ama bu hakikatin bildirildigi insanlar, ancak bazlar digerlerini zaptettike toplulugun birarada tutulabilecegine inanmaktadrlar ve onu mevcut toplum dzeniyle katiyen uyu maz s grm lerdir. Dahas, ba langta sadece blk prk ve yle belli s s belirsiz ifade edilmi tir ki, insanlar kuramsal dogrulugunu teslim ets mekle beraber, insan davran larna rehberlik etmesi bakmndan, s onu tamamyla kabullenememi lerdir. O zaman da, baskya dayal bir s toplumda hakikatin yaylmas hep ayn sekilde engellenmi tir; iktidar s elinde tutanlar, bu hakikatin tannmas sonucu mevkilerini kaybetmekten korkup, bilinli bir sekilde veya bazan bilinalt sezgiyle, tamamen aykr aklama ve eklemeler yaparak onu saptrm lar, hatta ona s aleni siddetle kar koymu lardr. Bylelikle hakikat insan hayatn, s s bu hayatn temelini yapan, kendini sevgi olarak belli eden ve insana s son derece tabii gelen ruhani unsurun ynlendirmesi gerektigi i te bu hakikat, insan bilincine ula acak bir yol amak iin, sadece ifade s edili indeki belirsizlikle ve ku atldg kastl ve kastsz arptmalarla s s degil; ayn zamanda bask ve ceza kullanarak ynetenlerin resm ama hakikate ters din kurallarn dayatan taammden siddetle de mcadele etmek zorunda braklm tr. Henz tam bir aklga kavus samam bulunan hakikatin bu sekilde engellenmesi ve yanl temsili s s her yerde olmu tur: Konyslkte ve Taoizmde, Budizmde ve s Hristiyanlkta, Muhammedlikte ve sizin Brahmanizminizde. [1908de bir Hintliye yazdg mektuptan.] [20, s. 418-20]

Bu mektubun tek muhatab sadece Hintliler olmadg gibi, diger dinlere gnderme yapmadg ele tirilerinin tek muhatab da sadece Hristiyanlar s degildir. 1902de din adamlarna seslendigi bir ba ka makalesinde akla, s ahlaka ve agda bilgiye aykr olan din dogmalar insanlara kabul s

37

Tolstoyun Cevab ettirmek iin nceden siddet kullanldgn, ama artk cahil yeti kinler ve s ocuklar gibi, telkinler kar sndaki savunmasz kimseleri sartlandrma s yoluna gidildigini syler.
[Bu sartlandrma] ezeli ve ebediyen ya amakta olan Tanrnn nasl s gg ve dnyay alt bin yl nce yoktan varettigine; pe inden nasl s hayvanlar, balklar, bitkileri ve nihayet insan, Ademi ve Ademin bir kaburga kemiginden yaplan Havvay yarattgna ili kin tasvirlerle s ba lar. Sonra Tanrnn, bilgi veren sihirli zellige sahip bir elmay s yemelerinden korktugu iin, adam ile karsn o elmay yemekten nasl menettigini; ilk insanlarn nasl bu yasaga ragmen elmay yeyip Cennetten kovulduklarn ve dolaysyla onlarn soyundan gelenler yannda dnyann da nasl lanetlendigini ve o zamandan beri ze rinde yabani otlar bittigini anlatr. Sonra Ademin soyundan gelenlerin hayat anlatlr: Ademogullar o kadar sapknla m tr ki, Tanr, sas s dece Nuh ile ailesi ve gemiye aldg hayvanlar sag brakp, kalanlar yannda diger btn hayvanlar da bogar. Sonra Tanrnn nasl btn insanlar arasndan sadece brahimi seip onunla bir anla ma I s yaptgn; anla maya gre brahimin Tanry Tanr bilmesi gerektis I gini ve bunun bir i areti olarak snnet edilecegini anlatr. Tanr da, s kendi payna d eni yapp, brahime kalabalk bir zrriyet vermi s I s ve brahim ile torunlarn himayesi altna alm tr. Sonra brahim ve I s I zrriyetini himaye eden Tanrnn nasl onlar adna, mucizeler denen en tuhaf eylemleri ve en korkun zalimlikleri gerekle tirdigi anlatlr. s [. . . ] Kutsal hakikatler diye; dnyann 6000 yl nce yoktan varedildigi, tufan, Nuhun btn hayvanlar barndran gemisi, Teslis, Ademin s I gnah, gnahsz dogu , sann mucizeleri ve insanlar kurtarmak iin lerek kurban olmas gibi inan larn telkini altnda braklan s biri iin, akln talepleri artk sart degildir; ve byle bir adam hibir hakikatten emin olamaz. [. . . ] Byle bir adam, inanlarna deger veriyorsa, ister istemez hayat boyunca, ya onu aydnlatabilecek ve batl inanlarn yok edebilecek her eye kar (zararl bir seymi esine) gardn alm olacak; ya da s s s s

38

Tolstoyun Cevab
(kilise gretisi vaizlerinin daima cesaretlendirecegi zere) hatann akldan kaynaklandgn sarslmaz bir sekilde kabul ederek, insana hayat yolunu bulabilmesi iin verilen tek g inkar edecektir; veya, s en korkuncu, kurnaz mantk oyunlaryla mantksz olan mantkl gstermeye al acak; ve, en kts de, telkin edilen batl inanlar s yannda genel olarak bir inan ihtiyacna ili kin tm bilinci skp s atacaktr. Bu durumdan hangisi olursa olsun, ocukken, din hakikatler diye, anlamsz ve eli kili beyanlara maruz braklan bir adam bs yk gayret ve zdraplarla kendini bunlardan kurtarmadka zihnen hasta bir adamdr. Byle bir adam, etrafnda srekli devinen ve degisen hayat gereklerini grdke, bu devinimin kendi hayat anlay n s ykmasna umutsuzluga d meden seyirci kalamaz; ve bu mantkl s ilerlemenin katlmclarna (ak ya da gizli) bir husumet duymaktan kendini alamaz. Ne de alacakaranlgn gnll bir militan olup k s ve hakikate kfretmekten kendini alkoyabilir. [. . . ] Kilise gretisine maruz brakldgnda insan zihnine bylesi bir ktlk yaplyor i te. Ama bundan ok daha kts, bu maruziyetin s insan ruhunda yarattg ahlaki sapknlktr. Her insan; esrarengiz, mutlak kudrette ve kendisine hayat veren bir Kkene bagml ol dugu bilinciyle, btn insanlarla e it oldugu, btn insanlarn e it s s oldugu bilinciyle, sevme sevilme arzusu bilinciyle ve mkemmele ula ma ihtiyacnn bilinciyle gelir dnyaya. Ama siz ona ne telkin s ediyorsunuz? Peresti le andg esrarengiz Kken yerine, insanlar infaz ve tarus mar eden kzgn, gayr adil bir Tanrdan sz ediyorsunuz ona. ocuklarn ve sradan insanlarn tm varlklaryla tandklar, btn insanlarn e itligi yerine, sadece insanlarn degil milletlerin de e it s s olmadklarn, bazlarnn Tanr tarafndan sevildigini bazlarnn sevil medigini, baz insanlarn Tanr tarafndan hkmetmeye, bazlarnn biat etmeye atandgn sylyorsunuz onlara. Yoldan karlmam her insann ruhundaki en gl arzu olan s o sevme ve sevilme zlemi yerine, insanlar arasndaki ili kinin sas

39

Tolstoyun Cevab
dece siddete, tehdide, infaza dayal olabilecegini ve hukuki ve askeri cinayetlerin, sadece Tanr izniyle degil, dahas Tanr emriyle i lens digini sylyorsunuz onlara. [1902de ruhban snfa seslendigi bir makalesinden.] [6, s. 285-6, 288-92]

Srf Mslmanlga gnderme yapmyor diye, yukardaki ele tirilerin s Mslmanlga hitap etmedigi sylenebilir mi? Veya a agdakilerin hem s Mslmanlga hem de Trkiyedeki uygulamaya hitap etmedigi ileri srlebilir mi?
talyanca bir kitap geti elime. Okulda Hristiyanlk egitimi zerine. Din I egitiminin sada sz geen, ocuklara ynelik su yozla trmann I s bask oldugu seklindeki d nce mkemmel. Ne hakkmz var, ins sanlgn devasa ogunluguyla ihtilaf konusu olan bir seyi gretmeye? Teslisi, Budann, Muhammedin, sann mucizelerini? VerebilecegiI miz ve vermemiz gereken tek sey ahlaki egitim. [12 Ekim 1895 tarihli gnlk giri inden] [16, c. 2, s. 418] s

Reform Tolstoy hayatnn son 30 ylnda dini srekli mucizelerden, akl d ve s sekl yanndan, ritellerden temizlemeye al m , bunlar hem halkn s s istismarna, dinin bir iktidar ve zulm arac, bir smr arac haline getirilmesine, hem de gnah, ktlg me rula trmaya yarayan batl s s inanlar olarak grm tr. 30 yl srekli bunlar vurgulam , kurumsal s s dini btn ktlklerin kaynag ve hakiki dinin, inancn d man olarak s nitelemi , kiliseyi aforoz etmi ve pe inden kendisi aforoz edilmi tir. Srf s s s s kendi toplumundaki kurumsal dinle, Ortodoks Kiliseyle sava t diye, s stelik ele tirilerine (zaman zaman isim vererek) diger dinleri de dahil s etmi ken, Tolstoyu Islamiyet veya resm, kurumsal, ortodoks ba ka s s bir din ya da tarikate mensup gstermek, lm birinin arkasndan s geregi arptp halk kandrmaktr ve Karakutu Yaynlar Mslman lktan bunu anlamaktadr. Tolstoyun Mslmanlkta onayladg ise ok

40

Tolstoyun Cevab farkl, Tanrnn birligi ile derledigi hadislerdir; ve hadislerde neyi onay ladg da Karakutu Yaynlarnn evirisinde degil, Mazlum Beyhann evirisinde bulunabilir. Tolstoy 30 yl sadece Hristiyanlkta degil, ateizm dini de dahil, tm dinler ve inan sistemlerinde, hatta insanlgn bilincinde ve vicdannda reform yaratmak istemi tir. Byclkten kalma riteller ve hurafelerle s insanlg istismar eden dinler yerine, herkesin iinde bulunan vahye ina np insanlar da bu vahye, bu vahyin dinine geri dndrmeye al m tr. s s Somutla trrsak: hacca, camiye, namaza gitmek, hatim indirmek, s mevlit okutmak, kurban kesmek ve daha da tesinde bir sr teferruat, Muhammedin gge kmas, hurili glmanl bir cennet ve azap diyar bir cehennem vs. (daha nceki alntlardan da anla ldg zere) Tolstoyun s inanacag, hayranlk duyacag seyler degil, 30 yl boyunca sava tg sey s lerdir. 30 yl boyunca bunlarn Hristiyanlktaki muadilleriyle sava m tr s s Tolstoy.
Mezar tesi hayattan anla lmas gereken, kinci Geli , ebedi azaps I s larla dolu bir cehennem, iblisler ve sonu gelmez bir mutluluklar cen netiyse, byle bir mezar tesi hayat tanmadgm tamamen dogru; ama burada ve her yerde, simdi ve daima ebedi hayat ile cezay veya dl yle tanyorum ki, bu bedenin lmn yani, yeni bir s hayata dogu u arzulamaktan kendimi alkoymam iin ogunlukla gayret sarfetmem gerekiyor; ve her iyi davran n gerek ebedi hayas tm hayrna, her kt davran n ise zararna katkda bulunduguna s inanyorum. [1901de Kilisenin aforoz fetvasna verdigi cevaptan.] [6, s. 218-9]

1910da Bakl bir i iye, Pyotr Melnikova mektubundan: s

Tanrnn dnyay nasl yarattgna, insanlarla nasl bir ili ki iinde s bulunduguna, onlar cennetle dllendirip cehennemle cezalandrd gna dair Mukaddes Kitapta ok sey yazlm tr. Btn bunlar akl s d dr, bunlar tamamen unutup oldugu gibi aklndan karman lazm. s Tanr her eyin ba langcdr, onsuz hibir sey olmazd, onun kk s s bir parasn hayatmz diye bilip iimizde hissediyoruz ve bu bizde

41

Tolstoyun Cevab
sevgi olarak tecelli ediyor (Tanrnn sevgi oldugunu sylememiz srf bu yzden). Ama dnya ile insan nasl yarattgna ve insanlar nasl cezalandrp dllendirecegine dair tezleri, tekrar ediyorum, bizzat kendi hayatnn anlamn kavramak iin unutmaya al malsn. [10, s c. 2, s. 695]

Bu mektubun tek muhatab bir Hristiyan mdr? Veya 1908de bir Hintliye yazdg su mektubunki?
nsanlar; her tr Ormuzlar, Brahmalar, Sabaothlar ile onlarn Kri naI s lar ve Mesihler seklindeki tezahrlerine inanmaktan, Cennetler ile Ce hennemlere inanmaktan, reenkarnasyonlar ile dirili lere inanmaktan, s evrenin harici meselelerinde Tanrlarn mdahalesine inanmaktan ve en ba ta btn o Vedalar, Mukaddes Kitaplar, nciller, Tripitakalar, s I Kuranlar vb. gibilere inanmaktan kendilerini kurtarabilseydi [. . . uzun uzadya bilimleri de ekliyor listeye . . . ] insan iin dogal olan, herke sin ula abilecegi, btn sorular ve tereddtleri gideren basit sevgi s yasas kendiliginden ak ve zorunlu hale gelirdi. [20, s. 430]

1910da (J. Shikuneve) yazdg bir mektupta da, Mukaddes Kitapn vahyolundugu yolundaki kilise dogmalarna inanmamak gerektigini ve Kitaptaki mucizevi hikayelerin uydurma oldugunu syler Tolstoy:
Sadece akln alabilecegi ve sagduyunun onaylayacag seyler ile, en ba ta, ruha faydal olanlar ve iyi bir hayat srmemize yardm edenler s seilmeli [Kitaptan]. Geri kalan her ey, hakikate aykr oldugu iin s reddedilmeli. Sunu da bil ki, tek bilge insan Mesih degildi. Farkl yzyllarda, farkl rklardan, birok aydnlanm gretmenimiz oldu Hindistanda s Buda ile Kri na, inde Konys ile Lao-Tzu; Perslerin ise Zerd ts s leri vard ve Araplarn Muhammedi. Bu bilge ve yce gretmenlerin gretisi, her defasnda, Hristiyanlkla ayn kaderi payla t. En nemli s blmler yozla trlp yokedildi ve gerisi akla hayale gelen her trden s samalkla derdest edildi. [21, s. 286-7]

15 Haziran 1910 tarihli gnlk giri inde zgn ve kzgndr, nk tm s insanlgn ortak temel kavramlarn ve bunlarn gerektirdigi kurallar

42

Tolstoyun Cevab greten bir din egitim yerine,

eskimi , arptlm ve diger doktrinlerle uyumsuz olan ve bizzat s s gretenlerin de inanmadg bir din doktrini ocuklara nak ediyorlar, s basbayag nak ediyorlar. Bu, btn byk din doktrinler iin geerli: s Brahmanizm, Yahudilik, Budizm, Taoizm, Hristiyanlk, Muhammedlik. Ne feci bir su! [22, s. 116]

Ama her eye ragmen Trke evirmen Arif Arslan syle bir iddiada s bulunabiliyor:
Tolstoyun derledigi hadislerden birogunun kaynagn tespit ettik. Tespit edemediklerimiz belki de Ktb- Sittenin d ndaki hadislers den olmas ve Tolstoyun da mektubunda temas ettigi az da olsa akla mantga yatmayan ve geregi glgeleyen seylerin yani hura felerin bula tgn syledigi, anla lmayan hususlar da bu hadislere s s bakarak sylenmi szlerdir. Yoksa eger Tolstoy, tek ba na Kuran- s s Kerimi okuyup inceleme sansna ve bilgisine sahip olsa veya onun yorumlardan grenmeseydi, bu sz slam iin sarf etmezdi.30 [3, s. I 16]

Bundan anla ldgna gre: Tolstoy Mslmanlkta ve Kuranda degil s de, hadislerde arptma oldugunu sylyormu . Bu yalan; Tolstoy, Kara s kutunun aktardg belgelerden sadece birinde, Vekilovaya mektupta, arptma konusuna giriyor ve arptmann da (kendi setigi) hadislerde degil, bizzat Mslmanlkta oldugunu sylyor. Azeri evirmenler de, Tolstoyun Kuran okumadg seklindeki ayn sama iddiay, risaleye verdigi ad degi tirmelerinin bahanesi olarak s kullanyorlar:
Tolstoy [. . . ] eserine isim seerken metodolojik bir yanl a yol am s s tr. Bize gre slam, Rus mparatorlugu dneminde aka yasakI I
30 {Arif

Arslan, syle isinde de hl su komediyi sergiliyor: O, sanrm, Kurann Cebrail s tarafndan indirilmesinden sonra, Peygamberimizin onlar kendi kelimeleriyle kayda geirdigini sanyordu. Tolstoyun, Kitap indiren bir Cebraile, indirilen bir Kitapa vb. inandgn ima etmek, yani Arif Arslann sanrm diyerek masumla trmaya ve s gizlemeye al tg abas, Newtonn yeritimine inandgn ima etmek, yani sanmak s kadar masumdur ancak.}

43

Tolstoyun Cevab
lanmasa da Rusyada grenilmesi mmkn olmayan bir dindi. Bu yzden Tolstoyda risalesine isim seerken metod olarak bir yanl s yapm t. [3, s. 10] s

Aka yasaklanmam da kapal m yasaklanm Islam? Naslm bu s s s kapal yasaklama, belli degil. Niye grenilemezmi Islam, belli degil. s Aldatclkla sulanmamak iin yasaklandgn aka syleyemiyorlar, ama ima ediyorlar, ki bu da aldatclgn en kurnazcas, dolaysyla da en tehlikelisidir. Ayrca, Ingilizce, Franszca, Almanca bilen ve btn dinleri inceleyen Tolstoyun Mslmanlg bilmedigini sylemek akla aykr. Syle devam ediyor Karakutucular:
Biz bu kitab evirirken ise yaplan isim yanl lgn slami terminolojiyi s I baz alarak teknik bir hata olarak kabul edip dzeltmek zorunda kal dk. Tolstoyun yaymladg srada risalenin ad: Hz. Muhammedin Kurana Girmemi Hadisleri [Tolstoy, ne Hz., ne de Hadis diyor ] s idi. Bizce bu isim yanl t. nk Kuran, Allah kelamdr. Hadis ise s Hz. Muhammedin szleridir. [3, s. 11]

Sizce byledir, ama Tolstoy Islami terminolojiyi baz almyordu. Kuran, Tolstoya gre Allah kelam degil, Muhammed gretisinin arptlm s kitabyd. Ve Isa gretisinin arptlm kitabn nasl yeniden yazdysa, s ayn seyi Muhammed ve diger din veya d nce adamlar iin de yap s mak, hepsindeki ortak zn, hakikatin altn izmek istiyordu. Tolstoyun Kuran okuyup incelemedigi, Mslmanlg bilmedigi yo lundaki bu iddialar akl ve gerekle eli tigi kadar, Karakutunun kendi s kitabyla da eli iyor, nk Itiraardan bizzat Karakutunun yoldugu s blmde de aksini sylyor Tolstoy: Budizmi ve Islamiyeti kutsal kitaplarna mracaat ederek incelemeye ba ladm [3, s. 81]. Karakutunun s Tolstoyu Mslmanla trmak iin ba vurdugu bir kaynaga, yani Tolss s toyun doktoru Makovitskiye gre de, 30 Ocak 1909da Shreverdinin hadis derlemesine atfen syle der Tolstoy (Mazlum Beyhann Rusa orijinalden yaptg eviriyle):
Aslnda hepsi ok gzel. O kitapgn tmn evirmek gerek. Kuran birka kez okudum, byk bir dikkatle okudum, ama bu kitaptaki

44

Tolstoyun Cevab
hikmetlerin manevi derinligine ula an bir sey gremedim. [4, c. 3, s. s 314.]

Bu szlerden bir hafta nceyse, Shreverdinin bir ba ka makalesine s atfen sunlar sylemi tir (Mazlum Beyhann Rusa orijinalden yaptg s eviriyle):
Pek ilgin bir sey degil o. Mslman bir Hintli . . . ama ngiliz kltrn I benimsemi . . . ve ierdigi tm batl inanlaryla birlikte Kuran s savunuyor. [4, c. 3, s. 308]

Kitapn veya Peygamberin hakikat d seyler barndrabilecegini kas tiyen hesaba katmayan bir inan, Tanrya degil de Tanrnn birligi seklindeki en temel gretisiyle eli ip Kitapa veya Peygambere tapyor s degil midir? Sonuta Peygamber veya Kitapa sadece Tanry yanstan ve dolaysyla yanlabilecek bir ayna olarak bakmak yerine, bu yansmaya tapmak degil midir yaplan? Kitap ve Peygamber putla trlm , s s kilise haline getirilmi degil midir? Kitap ve Peygamber lokomotine s taklan dinciler, kktendinciler, Karakutu zihniyeti vb. gibiler ruhban snf degil midir? Ve Tolstoyun srekli bu zihniyetle mcadele ettigi apak degil midir? {Nitekim, 11 Kasm 1902de Asfendiyar Zayneddino vi Voynova su mektubu [9, c. 73, s. 320-1] yazar (Mazlum Beyhann Rusa orijinalden yaptg eviriyle veriyorum):
uva olalm ve iki uva dinleyelim: peygamber degil, insan uva s s s bunlar (peygamber diye bir sey yoktur). Bir tanesi syle diyor: Ken dinde bedeninden ba ka bir sey hissediyor musun? Her uva n s s buna yant, ruhsal, d nen, seven bir seyler hissediyorum, seklins dedir. O zaman biz de ona sunu soruyoruz: Kendinde hissettigin bu ruhsal varlk, kadiri mutlak m? uva n yant su: Hayr, hissettigim s varlk, snrl bir varlk. Diyoruz ki: inde hissettigin bu varlk madem I snrl, o zaman snrsz bir varlk da olmal. Tanr i te bu snrsz s varlktr. Ki sen onun zn iinde snrl olarak hissediyorsun ve o snrsz bir varlk olarak seni ylesine sarp sarmalyor ki, sen onun iinde yer alyorsun.

45

Tolstoyun Cevab
lki byle diyecektir: iinden kendisinin peygamber oldugunu, bu I nun ona Tanrdan geldigini onaylamakszn; ama bunu herkesin bildigini ve kendinde gzlemleyebilecegini onaylayarak. br, Muhammed, syle ba layacaktr szlerine: Bana inann, s peygamberim ben ve size syleyecegim her sey, benim Kuranmda yazl olan her sey, bunlarn hepsi bizzat Tanrnn bana atg saf gereklerdir. Ve btn gretisini aklamaya giri ecektir. Ama uva , s s tabii eger kendisi bir ahmak degilse (ki ne ok akll vardr aralarnda) diyecektir ki: Her sey Tanrdandr, diyorsunuz, neden inanaym ki? Tanrnn size geregini ilettigini ben gzmle grmedim; ve sizin peygamber oldugunuza ili kin hibir kanta sahip degilim; bu da bir s yana, ben biliyorum ki, bana sylediler ki, Taocular var, Budaclar var, Brahmanlar, Sintocular, Mormonlar var ve bunlarn da tpk sizin gibi peygamberleri var ve bunlar da kendileri iin tpk sizin sylediginiz seyleri sylyorlar. Kendiniz iin syledikleriniz, peygamber olmanz, sylediginiz her seyin ve Kuranda yazan her seyin geregin ta kendisi olduguna beni hibir sekilde inandramaz. Yedi kat gklerde umanz bana hi inandrc gelmiyor, nk ben bunu gzmle grmedim; Kuranda yazl olanlar da, keza o kadar ak degil, ogu kez kar k, dolas sk, laf kalabalg, key, hatta tarihsel olarak yanl ; byle duydum s insanlardan ben. Beni inandracak tek sey kendiligimden bilincine varacagm ve akl yrterek ve i deneyimlerle snayabilecegim sey dir. Akll uva , ikincinin szlerine bu yant verecektir ve ok da s dogru yapacaktr. ste sevgili karde im Muhammedlik zerine d ndklerim bunlar. I s s Muhammedlik ancak Muhammede ve Kurana krinan duymay bir yana brakr ve Kurandan tm insanlarn akl ve vicdanlarna uyan yanlar alrsa ok iyi bir greti olur ve tm gerek dindar insanlarn s s gretileriyle bagda r. Szlerim sizi incittiyse bag layn. Hakikatin birazcg sylenmez; ya hepsini syleyeceksiniz, ya da hibir sey sylemeyeceksiniz. Lev Tolstoy

46

Tolstoyun Cevab 1907-1909 arasnda Tolstoyun sekreterligini yapan ve Tolstoy zerine ciltlerce kayt d en N. N. Gusev, L. N. Tolstoyla Iki Yl adl kitabnda [23, s s. 247-8] su anekdotu aktaryor (Mazlum Beyhann Rusa orijinalden yaptg eviriyle veriyorum):
13 Subat 1909 ki gn nce Kazandaki Tanrnn Alaylaradl Muhammed mezheI bin yneticisi Vaysov geldi. Bugn, hareketinden nce L(ev) N(ikolayevi) kendisiyle inan zerine sohbet etti. Konu ma benim yanmda s geti; yazmaya yeti ebildigim kadarn buraya aktaryorum. s L. N. Size hi degilse bir noktay, Kuranda yazlan her seyi benimseyemedigimi sylemek zorundaym. Vaysov Kuran yorumlar yanl , ayrca eviri de kt. Kuran s eviren, oradaki geregi ortaya karmak iin sevgiyle yakla mas m ona; kalbinde ba ka bir duygu varm . Pek ok anla lmazlgn s s s s nedeni bu . . . bizim her i imiz Kurana dayaldr. s nsanoglunda Kurandan daha yce bir seyler oldugunu L. N. I d nyorum ben. nsann iinde Tanr var ve ona neyin iyi nes I yin kt oldugunu gsteriyor. Kuran ise insan elinin rn. Kuran dinleyecek olursam, o benimle Tanrnn arasnda duruyor; bunun ye rine Tanrnn sesini dinleyecek olursam, o ba ka yerde degil benim s iimde oldugundan, dogrudan Tanryla konu mu oluyorum. Kuran s s insan elinin rndr, tpk bizim Incil gibi. Her ikisi de insanlarn elinden kt bunlarn; ve malum: insan, yanlr. evirilerden sz ettiniz, tabii, evirilerde de yanl lar olabilir. Kurana, oradaki her sz s gerekmi ve Tanrdanm gibi yakla mak dogru degil. Tanrya inas s s nan biri, Tanrnn bir kitapta dile gelebilecegini ne sremez. Tanr kitaba sgmaz. Vaysov da katld bu gr e, yine de syle dedi: Kuran insann s yol gstericisidir. L. N. Tpk benim, Muhammedin kirlerini okuyup, kendim iin yararl pek ok sey bulmam gibi, biliyorsunuz, siz de Incilde pek ok (yararl) sey buldunuz. Bugn bir Hint kitab okudum: onda da insan ruhu iin yararl pek ok sey vard. Seen kimdir? Seen, benim.

47

Tolstoyun Cevab
Eninde sonunda ben semek zorundaym. Bizim hibir sey seme memiz gerektigini, ne emrediliyorsa ona inanmamz sylyorlar bize. Ama byle bir sey olamaz. Kazan Muhammediler bir seye inan yor, siz kendinizce bir ba ka seye. Neden? nk siz (byle) karar s verdiniz; demek oluyor ki, karar veren kitap degil, sizsiniz. L. N. daha sonra szn ettigi o Hint kitabndan (Ramakri na) s yksek sesle blmler okuyarak, bunlar ngilizceden Rusaya eI virdi. Bunlardan yazabildiklerim sunlar: 1. Kayk suda durabilir, ama su kaykta durmamaldr. Manevi hayat isteyen dnyada ya ayabilir, ama dnya onda ya ama s s maldr. s 2. Bilgi, huzura, Tanrya giden yolun d kapsndan girer; sevgiyse bu yolun en i kaplarndan. 3. Kitap okudum diye sadece buna dayanarak Tanry yorum lamann, resminden grdgn Benares kentini bir ba kasna s anlatmaktan fark yoktur. . . 4. D ncelerine ihanet etme, iten ol onlara kar , tutarl davran, s s herhalde kazanan olursun. . . 5. Kendi benimden nasl kurtulacagm. . . Bir trl beceremiyor san eger kurtulmay, beninin klen olmasn sagla. I L. N. daha sonra, deyi lerinin toplandg ngilizce bir kitaptan Muhams mede ait iki sz okudu: 1. Cennet analarn ayaklar altndadr. I 2. Bilir misiniz, slamn temellerini kemiren, onu ykan ne dir? Bilginlerin yollarn sa rmalar ykyor onu ve ikiyzllerin tar s t malar ve gerek yoldan ayrlm egemenlerin buyruklar. s s Bunlar okuduktan sonra L. N. Ne gzel! dedi.

Tatar Krmbayeve yazdg, 14-16 Mart 1909 tarihli mektubunda da [9, c. 79, s. 120-1] syle diyor (Mazlum Beyhann Rusa orijinalden yaptg eviriyle veriyorum):

48

Tolstoyun Cevab
Btn dinlerin temeli ayndr: Tanrya, yani en yksek mkemmeliyete, en yaknna duyulan sevgi. Ama btn dinler iin gemi te s de, bugn de sz konusu olan bir durum var ki, bu da, btn dinler iin ortak olan dinsel gerekligin temeline, o dinin srdrclerinin gretilerinden karsanan sahte yorumlarn eklenmesi olgusudur. Bu, Muhammedlik iin de geerlidir. Bu bakmdan da btn dinlerde oldugu gibi Muhammedlikte de insanlg bekleyen su anki grev, dini elinin tersiyle bir yana itip onun yerine su bilimsel denen dar, esas sz, bayag gr leri koymak degil, dinsel gretinin zn, esasn s kavrayabilmek iin, gretinin temelindeki dinsel gerekligi, onu rten, gizleyen seylerden kurtarmaktr. Bu btn dinler gibi Muhammedlik iin de sz konusudur. Srdrcs Bahaullah, Trk hkmetince, oglunun ya adg Akkaya srlen Bahailik, rnegin, ok yce bir dins sel gretiye dayanyor. Bunlar dinde hibir d sal, biimsel seyi kabul s etmeyen insanlar. Bunlara gre dinin temeli herkes iin bir ve ayndr ve bu temel iyi hayata dayanr, yani yaknn sevmeye, hkmetlerin yapp eyledigi kt i lere kar mamaya dayanr. Muhammedligin s s bir ba ka mezhebini de Kazandan biliyorum. Bu mezhebin yeleri, s kendilerini, Allahn Alaylar ya da kurucularnn adna izafeten Vaysovcular diye adlandryorlar. Bu mezheplerin her ikisi de dini l, d sal sekilcilikten kurtarmada Muhammedlikten daha ileri harekets ler olarak ne kyorlar, ki dogrusunu sylemek gerekirse bu l, d sal sekilcilikler son din olmas hasebiyle teki byk dinlere gre s Muhammedlikte en azdr. O bakmdan da, insanlga onun ilerle mesine hizmet etmek isteyen herkes, bence, iine dogdugu, iinde egitildigi dini (ki bu sizin iin Muhammedliktir) toptan yadsmak ye rine, her dinin ve tabi Muhammedligin de temelini olu turan derin s z kavramal ve onu, zerini kaplayarak grnmez eden urlarndan temizlemelidir. Kuranda pek ok dogru, derinlikli sey bulunabilir. Hindistanda, I iinde Muhammedden derinlikli, zl szlerin toplandg ngilizce kk bir kitapk yaynland. Bu kitaptan semeler yaknda Posred-

49

Tolstoyun Cevab
nik31 yaynlar arasndan kacak. Lev Tolstoy}

Dinlerin z Tolstoy kitaplara tapmaz ve nitekim mucizelerden, ritellerden ve akl d olandan ayklayp 1881de kendi Incilini yazm tr [15] Hristiyans s gretisinin zn. Ve bu ze gre Hristiyan oldugunu hep lgn, Isa sylemi tir. Dinlerin yozla tgn, halbuki zlerinde ayn oldugunu, ama s s bu z en iyi yine Isann dile getirdigini de sylemi tir hep. s Sekreteri Bulgakov, hayatnn son ylnda, Hristiyanlk ile Budizm arasndaki temel fark sorulunca Tolstoyun syle cevap verdigini yazyor:
Hakiki Hristiyanlk ile mi? Evet. Hi. Birinde neyse tekinde de ayn, bir sevgi tanrs nerilir, sahsi tanr inkar edilir. [24, s. 114]

Din ve Ahlakta Budizmi negatif paganizm olarak niteledigi hatrlatlr. Ama bu resm Budizme atfen sylenmi tir. s
Su ya da bu dinin degil, tm insanlg kucaklayan dinin; su ya da bu sa veya Muhammedin otokurucunun Buda, Konys, Lao-Tzu, I ritesine dayandrlan dinin degil hakikatin kati dogasna, tm byk dnya d nrlerinin vazettigi ve sahte, sapkn gretilerle sa kna s s dnmemi herkesin bugn kalbinde hissedip aklyla benimsedigi s hakikatin kati dogasna dayanan dinin ebedi hakikatleri . . . dnyann tm byk arierince Vedalarn yazarlar, Konys, Lao-Tzu, Buda, sa ve Muhammed yannda Marcus Aurelius, Sokrates ve I Epiktetus gibi Grek ve Romal arierce ifade edilen greti suna gelir dayanr: insan hayatnn z beden degil, zaman ve mekan boyutlarnda bedenlerimizi mesken tutmu olan kavrayamasak bile netlikle s
31 Posrednik

yaynlarndan rnek en son sayfada.

50

Tolstoyun Cevab
s farkettigimiz ve bagl bulundugu beden srekli degi ip lmde da s glsa bile zaman ve mekandan bagmsz, dolaysyla da degi meden kalan ruhani unsurdur. yleyse hayat, bu ruhani unsurun kapal bulundugu ziki ko ullara kar srekli daha fazla zgrlk kazans s masndan ve iimizdeki bu ruhani unsurun, sevgi sayesinde, diger varlklardaki ruhani unsurla ve Tanr denen ruhani unsurun bizzat kendisiyle, giderek daha fazla tekvcut olmasndan ba ka bir sey s degildir. Btn insanlar kucaklayan gerek din gretiyi, sanrm, bu olu turuyor. [1910da bir Japona yazdg mektuptan.] [20, s. 440-1] s

Bir gn insanlarn tek din altnda toplanacag hayaliyle kendi Incilini, Isann zn yazdg gibi, diger dinlerin de zn, hatta kendince tm insanlk tarihinin bilgeligini ortaya koymak istemi tir Tolstoy: s
Ah, biri inan gretilerini, asl, temel gretileri, 3n veya 6sn ortaya koysa ne iyi olurdu. [Sekreteri Biryukov a 7 Temmuz 1887de yazdg mektuptan.] [25]

Hatta 1886da byle bir i e giri mi , ama taslak halinde brakm tr s s s s Tolstoy [25, PSS, c. 26, s. 572-7]. Bu plandan kars Sofya Andreyevna da haberdardr [25, s. 785]. Kz Aleksandra ise Babam 1909da ziyaretine gelen Vayson adndaki bir Bahainin tek din d ncesini ilgin buldu s deyip sunlar syler:
[Dolaysyla] mrnn son yllarnda, insan hayat iin temel klavuz lar olarak grdg d nce ve dsturlar biraraya getirme abas s olduka ak bir gerekeye dayanyor: Arierin D nceleri de, Her s in Okuma ark gibi, ayn gaileden dogdu. Tm dinlere ve en Gn I bilge ki ilerin d ncelerine temel olan seyleri seerken, sphesiz s s tek dinin temelini atmaya abalyordu. [26, s. 472]

Tolstoyu sahsen tanyan, Oxford niversitesi Yaynlarna iki cilt Tolstoy biyograsi yazp 19 cilt Tolstoy eviren ve hem biyograsi32 hem de
32 Amerikal

Prof. E. J. Simmonsn [27] ve Rus formalisti V. Sklovskinin [28] biyogra lerinden de vgyle sz edilir. Bu Biryukovun be ciltlik Rusa biyograsini s saymazsak (muhtemelen tm dillerde) Tolstoy uzmanlarnn en fazla itibar ettigi biyogralerdir. Henry Troyatnnki, kimilerine gre (ki Tolstoyun kzlarndan biri de ayn seyi savunur) hatalar ieren, ksmen romanla trlm bir alternatifdir. s s

51

Tolstoyun Cevab Tolstoyun onayladg Ingilizce evirileri33 standart kabul edilen Aylmer Maude ise bu konuda sunlar sylyor:
Kilise ve tarikatler kurallar ve batl inanlar yznden ayr d se de, s din temellerin tm zamanlar ve lkelerde bulunabilecegini gster mek iin tm zamanlarn azizler ve arierinden pasajlarla dzenledigi (e itli isimler altnda baslan) Okuma ark son yllarnda Tolstoyun s s asli ugra yd. [30, s. 350, n. 1]

Aleksandra ile Aylmer Maudeun szn ettigi kitaplar, hemen btn Tolstoy biyograleri ve anlarnda zikredilir. Hayatnn son 15 yl, diger ugra lar yannda, Tolstoy e itli ki ilerin begendigi szlerini toplar ve s s s 1904ten ba layarak 1910da lene kadar, bu derlemeleri, halka ok ucuza s iyi kitap sunmak iin ertkov ve Biryukovla birlikte kurdugu Posrednik adl yaynevinden, hem mnferit risaleler hem de hepsi birarada kitaplar halinde karr. Her yeni bask iin kitaplarn ba lklar ve ierikleri s d nda, editoryal yakla mn da degi tirir; kimi zaman konulara, kimi s s s zaman yln gnlerine, kimi zaman ise ki ilere gre dzenleme yapar. s
Gittike daha da gl bir sekilde grand monde34 iin, sadece onun iin yazma ihtiyac duyuyorum. van vanovi [Biryukov ] kk risaleI I leriyle hevesimi iyice krkledi. Btn gn Kri na efsanesini okudum. s Ve bizim grubu gznne aldgmda reddettigim seyin ta kendisi halk iin harikulade: Hristiyanlgnkine benzeyen bir efsane, ama farkl, yabanc insanlar arasnda geiyor. Kararmz verdik: (1) Hindistann genel bir tasviri, tarihi ve su anki durumu, (2) Kri na efsanesi ve (3) s
33 Tolstoy

Centenary Edition. Oxford University Press, 21 ciltlik bu toplu eserleri, ucuz cep kitaplar (The Worlds Classics) serisinde de yaynlad. Romanlarn ve kimi hikayelerin sayg gren alternatif yeni evirileri de var, ama din, toplum vs. zerine yazdg kitap ve makalelerin (birka d nda) alternatif Ingilizce evirisi yok. Maude evirilerinde, s birka makaleye ek olarak, Tolstoyun pedagojik al malar ve Dogmatik Ilahiyatn s Eletirisi bulunmuyor; ikincisi Leo Wienern, evirileri pek itibar grmeyen, 24 ciltlik s Amerikan toplu eserler basksnda var [14]. 90 ciltlik Rusa klliyatn [9] 13 cildini olu turan gnlkler ile 32 cildini olu turan mektuplar ise, iki er cilt halinde R. F. s s s Christian tarafndan derlenip Ingilizceye evrilmi tir [16, 10]. Yakla k Sava ve s s s Bar uzunlugundaki gnlklerin (3 ciltlik) Franszca evirisi [29] ise eksiksizdir. s 34 Tolstoyun emeki kesim iin (ki bundan kylleri kastediyor) kullandg bir kalp (Ingilizce derlemenin editr R. F. Christiann notu).

52

Tolstoyun Cevab
s Kri nann deyi leri. Sonra belki: (4) agda lardan Ramakri na ile s s s Vivekanandadan deyi ler. Sonra (5) in ile dinin genel bir inces lemesi (6) Budizm, (7) Konyslk, (8) Taoizm, (9) Muhammedin deyi leri, (10) Babilik.35 [20 Mart 1909 tarihli gnlk giri inden] [16, s s c. 2, s. 607]

Mslman Tolstoy ddiasna Malzeme Yaplan Risale I Grldg zere, gya sansrlenen, gizlenen ve Tolstoyun Mslman lgna delalet eden Muhammedin Kurana Girmemi Hikmetleri 71 adl s risale de, aile yeleri ve yaknlarnn katldg 15 yllk bu devasa ve karma k editoryal al ma iinde, Pascal, Buda, Marcus Aurelius, vb. s s gibileri konu alan risalelerden biridir yalnzca. Ve dogal olarak, bu ri saleler degil, btn al mann kitap halindeki srmleri n plandadr, s baskdadr, ki bunlardan biri Bilgelik Takvimi ba lgyla Trkeye de evs rilmi tir (Kakns Yaynlar); asl ad Hayat Yolu olan son basks ise, s yakla k drtte atlp Osmanlcaya evrilmi ve buradan ocuk Gibi s s Olun ba lgyla Trkeye sadele tirilmi tir (Ay g Kitaplar). s s s s Arierin Dnceleri, Okuma ark, Hergn Iin Okuma ark, Hergn s Iin36 vb. ba lklar altndaki bu kitaplara yazdg nsz, sekreteri Buls
35 Bahailigin

temeli. Karakutu Yaynlarnn, Tolstoyu bu inanca muhalif gstermeye al tgn hatrlatrm. s 36 {Yalnz, Tolstoyun Cevabnn eski basksndan sonra, kendisiyle yaplan syle ide Arif s Arslann dedigi gibi, Her Gn Iin Bir Hadis diye bir kitap yok tabii. Syle ide, s bu hayal kitap ile Muhammedin Kurana Girmemi Hikmetleri adl risaleyi birbirine s kar trmak trnden samalklar da var. Bu samalklardan biriyse, ok mhim, bis rinci dereceden bir Tolstoy kaynagna dayanyor, Almanyadan bir okura! Syle diyor Arif Arslan: Almanyadan bir okur, bana Tolstoyun, mzede yer alan ve kendi yorumlarnn da bulundugu bir hadis derlemesi oldugunu haber verdi. Kitap, bizim yaynladgmzdan daha hacimliymi . Her Gne Bir Hadis kitab olmas muhtemel s yani [yani, mesela]. Arif Arslan, Tolstoyun Mslmanlg konusunda ayrca, onun Mslmanlarla yaz m olmas (evet sadece yaz m olmas) gibi katiyen rtles s s s meyecek bir kant da dillendiriyor. Tolstoya dnyann her yerinden, her kesimden ve tabii dinle ugra an insanlardan sryle mektup geldigini ve Tolstoyun da bunlar s cevaplamaya al tgn zaten biliyoruz; peki de, bu yaz malarda ne demi Tolstoy? s s s Bu yok; bunun yerine Arif Arslan syle diyor: Tataristanl Trkolog Prof. Dr. El

53

Tolstoyun Cevab gakovun dedigine gre, yz defadan fazla degi tirmi tir Tolstoy. Bun s s lardan birini bendeki Ingilizce baskya konan nszden daha uzun oldugu iin Alper Akerin (Kakns) Ingilizceden yaptg eviriyle (tabii ki aynen) aktaryorum:
Burada biraraya getirilmi olan d nceleri ok sayda eser ve koleks s siyondan aldm. Her birinin sahibini altnda belirttim. Ancak alnty yaptgm kaynak, kitap veya eser adna yer vermedim. Kimi durum larda, orjinal kaynaktan dogrudan evirmek yerine, sz konusu kirlerle ilk kez tan tgm dile yaplm tercmelerden rusaya evirdim. s s Bu nedenle, bazen yaptgm eviriler orijinallerinin tpks olmam s talyan d nrlerden kirler tercme olabilir. Alman, Fransz veya I s ettigimde, orjinale tam olarak sadk kalmayp, genellikle sz ksalttm ve anlamas daha kolay bir hale getirdim, baz kelimeleri ise, bilerek ihmal ettim. Su halde, okuyucular, okuduklar herhangi bir alntnn Pascal veya Rousseaunun olmadgn syleyebilirler, ama bana kalrsa, bu ki ilerin d ncelerini farkl bir sekilde aktarmada s s herhangi bir yanl yoktur. Bu yzden, eger biri kar da, bu kitab s ba ka bir dile evirmeyi arzu ederse, ona, ngiliz sair Coleridge ya da s I Alman lozof Kant veya Fransz yazar Rousseaunun, ve tm diger ki ilerin szlerini, orijinallerine bakmadan, dogrudan benim yazdgm s metinden tercme etmesini neririm. Bu kirlerin zaman zaman orijinallerinden farkl olabilmesinin bir ba ka nedeni de, bir kri bazen s uzun ve karma k syleyi lerin iinden alm olmam, dolaysyla da, s s s anlam sarihligini ve btnlg korumak ugruna baz kelimeleri ve s cmleleri degi tirmek zorunda kalmaklgmdr. Hatta, kimi durum larda, d nceyi tamamyle kendi szcklerimle ifade ettigim oldu. s
ne Sibgatullina, bana Tolstoyun Istanbullu Mslman alimlere yazdklarnn birer zetini iletti. Tolstoy, Istanbuldaki alimlere syle diyor: Sizleri ok takdir ediyorum. Sizlerle tan mak, konu mak, dertle mek isterim. Ayrca bu yaz malardan byk bir s s s s memnuniyet ve gurur duyuyorum. . . Ben de zetini iletti deyince, bu zete niye inanalm diye soracaktm, ama gerek kalmad, zet zaten bir sey iletmiyor. Arif Arslan, Tolstoyun bu Mslmanlardan birine, mektupla birlikte, su Her Gn Iin Bir Hadis adl varolmayan kitab gnderdigini de sylyor; bir sey gndermi se, Muhammedin s Kurana Girmemi Hikmetlerini veya Her Gn Iin ba lg veya ba ka ba lklar altnda s s s s topladg vecizeler kitabn gndermi tir.} s

54

Tolstoyun Cevab
Bunu yapmamn nedeni, bu kitaptan amalanann, ba ka yazarlara s ait d ncelerin eksiksiz bir evirisini sunmak degil, ama farkl yazars larn braktg byk ve mnbit entellektel miras geni bir okuyucu s kitlesine tantmak, ve her zaman ellerinin altnda duracak olan bu eseri, kendi ilerinde en olumlu d nce ve hisleri uyandrmas olas s gnlk okumalar seklinde sunmak olmasdr. [1908]

s I te bu yzden bu derlemelerin Ingilizce evirilerinde, katiyen alntlarn asllarna ba vurulmaz, Tolstoyun Rusas kullanlr. Aksini yapmak, s Tolstoyun yazdg Incili evirirken, orijinal Incili kullanmak kadar abestir. Peki Karakutu Yaynlar ne yapyor? Abes olan. Allah Teala, Raslallah, Evet, buyurdu (yani Evet diye buyurmu ), Hz. Mus hammedden sordular gibi kelime ve ifadelerin yazar, yani bu slubun yarattg duygu ve d nce, maneviyat ve zihniyet ikliminin yazar Lev s Nikolayevi Tolstoy degil, olsa olsa Lev Molla-yevi37 Tolstoy olabilir. Karakutu Yaynlar, Tolstoyun hadisleri nasl derleyip evirdigini, yorumladgn, ksaca Tolstoyun hadislerden ne anladgn aktarmak yerine, Tolstoyun baz almadg Islami terminolojiyi baz alarak Tols toy imzas ta yan bir hadisler kitab yazmaya soyunmu . Mesela, 28. s s sayfann ba nda Tolstoy imzasyla su hadisi naklediyorlar: s
Allah Teala baz seyleri farz kld, onlar ihmal etmeyin. Baz gnah lara yakla lmamas iin snrlar koydu, o snrlar a mayn. Baz s s seyleri haram kld, o haramlar ignemeyin. Baz seyleri de unuttugu iin degil size olan merhameti sebebiyle dile getirmedi, onlar da ara trp kurcalamayn. s

Islam terminolojisine gre, namaz, kurban, hac vb. gibileri anlatan farz kavram Tolstoyun asla altna imza atmayacag, 30 yl boyunca Hristiyan lktaki muadilleriyle sava tg bir kavramdr. Nitekim Mazlum Beyhan s
37 Bu

ek Rusada oglu anlamna geliyor; mesela Nikolayevi, Nikolayoglu demek. {Bu benzetmem abartl sanlmasn; Arif Arslan, Tolstoyun Cevabnn ilk basksndan sonra kendisiyle yaplan syle ide sunlar da syledi: Kazan niversitesinde okudugu s yllarda, 1844-1848 yllar, Kadiri ve Nak ibendi gruplaryla gr yor Tolstoy. Onlarla s s ili d l oluyor. Hatt sark ve cppe de giyiyor. Inanmayan sark ve cppeye sorabilir s tabii.}

55

Tolstoyun Cevab evirisi geregin tamamen farkl oldugunu ortaya karyor:

Me ru olanlar bellidir; olmayanlar da bellidir; bu ikisinin arasnda bir s de spheli olanlar, her iki anlama gelenler vardr. Onlarla ilgili eline bir frsat geti mi, uzak dur onlardan, hibir sey yapma.

Ayn sayfann sonunda Karakutunun, Tolstoy imzasyla kalbindeki Allah korkusu diye naklettigi blm, Mazlum Beyhan evirisinde her inanann yregindeki Tanrdr; ama bu snni, ortodoks Mslmanlga degil, sulige yakn oldugu iin Karakutunun i ine gelmiyor olmal. s Karakutu: Siz, kendi dininize sahip kmadka Allahn saltanatna varis olamayacaksnz. [3, s. 30] Mazlum Beyhan evirisi: Inan sahibi olmadka, Tanrnn krallgna giremeyeceksiniz; ve birbirinizi sevmedike inancnz uygulayamayacaksnz. Karakutu: Bir saat al mak, bir yl keyif ekmekten iyidir. [3, s. 32] s Mazlum Beyhan evirisi: Bir saat kendi i alemine dalmak, bir yl peresti etmekten iyidir. s Karakutunun 36. sayfadaki hadisiyse tamamen farkl: Mslman, diger Mslmanlarn elinden ve dilinden zarar grmedigi kimsedir. Mmin de, halkn, can ve mallarn kendisine kar emniyette bildikleri s kimsedir. Mazlum Beyhan evirisi: Kimin temiz bir kalbi yoksa, ve bo szler s etmekten geri duran bir dili, kendini inanl sayamaz. Karakutu, sadakalar arasnda, Namaza giderken attgn her adma bir sadaka sevab vardr demekle [3, s. 38], katiyen altna imza atmayacag, 30 yl boyunca Hristiyanlktaki muadilleriyle sava tg bir seyi ekliyor s Tolstoya ve nitekim Mazlum Beyhan evirisinde byle bir sey yok. Bir sonraki hadisteyse sunlar eklemi ler Tolstoya: s
Allah Teala syle buyurdu: Her kim (ihlas ile bana kulluk eden) bir dostuma d manlk ederse, ben de ona kar sava ilan ede s s s rim. Kulum kendisine farz kldgm seylerden, bence daha sevimli herhangi bir seyle bana yaknlk kazanamaz.

56

Tolstoyun Cevab
Kulum bana (farzlara ilaveten i ledigi) nale ibadetlerle dur madan s yakla r, nihayet ben onu severim. s

Ba ka seyler de eklemi Tolstoya Karakutu, ama ilerinden bir tanesi var s s ki, Tolstoyu bir kenara brakalm, byle tanmlanan bir Allaha kendileri nasl inanyor, tapyor anlamak zor, nk Allahn kt bir sey oldugu syleniyor:
Allah Teala ilmi insanlarn hafzalarndan silip unutturmak suretiyle degil, fakat alimleri ldrp ortadan kaldrmak suretiyle alr. Neticede ortada hibir alim brakmaz. nsanlar bir ksm cahilleri kendilerine I lider edinirler. Onlara birtakm meseleler sorulur; onlar da bilmedikleri halde fetva verirler. Neticede hem kendileri sapklga d er, hem de s insanlar saptrrlar. [3, s. 33]

Byle bir Tanr tanm Tolstoya degil, onu aforoz eden, seslendigi su zihniyete ve bunun Mslmanlktaki muadiline ait olabilir ancak:
[Yoldan karlmam her insann ruhunda] peresti le andg esrarens s giz Kken yerine, insanlar infaz ve tarumar eden kzgn, gayradil bir Tanrdan sz ediyorsunuz ona. [Daha nce uzunca alntladgm bir blmden.]

Karakutu Yaynlar Mslmanlgn iini i te byle bir Allah kavramyla s ve (artk iyice anla ldg zere) aldatmacayla dolduruyor. Peki, Rasih Yls mazn Yaync Notundaki su ifadeleri geregi mi, yoksa su mahaline geri dnen bir sulu psikolojisini mi yanstmaktadr?
Amacmz olmayan bir olguyu, d nceyi veya yazn varm gibi s s sunarak bilin altlarn aldatmaya ynelik bir giri imde bulunmak s kesinlikle degil.

Mslman Tolstoy ddiasna Malzeme Yaplan Diger Anekdot I Aldatmacann ayaklarndan biri de risale, Vekilovaya mektup ve Makovitskiden yaptklar alntya ek olarak Karakutu Yaynlarnn Mslman Tolstoy iddiasn desteklemek zere ne srdg su rivayet:

57

Tolstoyun Cevab
[Mslmanlga geen] Bayan Porohova, L. N. Tolstoyun mrnn son zamanlarnda slam kabul ettigini ve bir Mslman gibi topraga I verilmesini vasiyet ettigini, Sovyet medyasnda dile getirmi tir. Sovs yet hkmeti, uzun yllar bu geregi gizlemeye al m tr. Bayan s s Porohova, bu nemli belgeyi byk cesaretle aklayp yaynlanma sn saglam t. Bayan Porohovann aklamalarna gre, Tolstoy, s slam kurallar ile defnedilmi ti. Onun mezarnn stnde Hristiyan I s sembol olan Han olmamas da bunun ak delili olarak gsterilmi tir. s

Yukarda, e itli (ve birogu lmne yakn) tarihlerden yaptgm alns tlarda Tolstoy hep ayn seyleri sylyor; bunlar mrnn son zaman larnda Mslman olmu birinin szleri mi? Mslman gibi topraga s verildigi yolundaki iddia daha da komik bir aldatmaca. Yoksa, bir imam gelip Fatiha lan m okumu ? Tolstoy, dnyann her yanndan gelen s ok kalabalk bir insan toplulugu nnde topraga verildi. Dolaysyla Mslman gibi verilseydi, gizlenmesi hi ama hi mmkn olmazd. Mezarnda ha bulunmay da, yaptgm bunca alntdan anla ldg zere, s s Tolstoyun tm hayat boyunca kiliseye, ritellere, putlara, dinin sekl yanna kar srdrdg sava n ve inanlarnn en dogal bir geregidir, s s Mslman olmasnn delili degil. Tolstoyun vasiyetine gelince. . . Karakutu bu konuda da ayn derecede komik bir aldatmacaya ba vuruyor. Tolstoyun vasiyeti gizlenmi lan s s degildir; tam tersine, Tolstoy biyograleri ve ocuklarnn anlarnda da verilen, Mslmanlkla lan zerre kadar ilgisi bulunmayan ve ok i lenmi bir konudur. Tolstoy, zel mlkiyeti lanetleyen inanc geregi, s s sahip oldugu her eyi kyllere dagtmak istemi ve kars Sofya Andre s s yevnann gazabna ugram tr. Mal varlgn kars ve ocuklar arasnda s payla trr (ki bu, inancnn samimi olmadg yolunda birok ele tiri s s almasna yol am tr). 1891deki bir beyanyla, 1881den sonra yazdg s her eyi telif haklarndan muaf tutmas karsyla arasnda sonu gelmez s tart malara ve g gibi byyen bir gerginlige yol aar. Sonunda bu s

58

Tolstoyun Cevab gerginlik aile ii kampla malar yannda ertkov gibi aile d sahslarn s s da mdahil oldugu tam bir sava a dn r ve karsnn sinir kriz s s leri, kendisinin ise evden kamas38 ve lmyle noktalanr. Gerginligi doruga trmandran sey de Tolstoyun vasiyetidir. Vasiyet sadece, telif haklarnn kk kz Aleksandraya ve o lrse byk kz Tatyanaya devrinden sz eder. Amac, yazdg her eyi her isteyenin, hi kimseye s telif demeden yaynlamasna imkan tanmaktr, ki bu istegini karsnn yerine getirmeyecegine inanmaktadr Tolstoy. Bayan Porohova bu nemli belgeyi mi aklam , bu belge mi gizs lenmi ? Bayan Porohovann ba ka nemli ve gizlenen belgeleri veya s s aklamalar da var mym ? Bayan Valeriya Porohova diye birinin var s oldugunu bile bilmiyoruz daha. Varsa ve byle iddialar dile getirmi se s bile, Tolstoyun tm hayatyla ve eseriyle ve vasiyetiyle eli tigine gre, s
38 {Arif

Arslan, kendisiyle yaplan syle ide hl syle diyor: Benim de kabul ettigim s gr e gre, Istanbula, buradan da Mekkeye gidecek, Hacc vazifesini yerine getires cekti. Bu bir gr falan degil, dpedz, rlplak, gln bir yalan ve bunu kabul s eden biri varsa, rlplak, gln bir yalan kabul ediyordur. Ama Arif Arslann ok saglam, birinci dereceden bir Tolstoy kaynag var: Yeni ihtida etmi Rus bir Msl s mandan, Tolstoyun Bulgaristan, Sofyaya gitmedigini, Istanbula, Eyp Sultana gelip, buradan Hicaza gitmek zere yola ktgn ne sren bir mektup aldm [inanmayan, bu kiiye sorabilir; o mu daha iyi bilecek, yoksa Tolstoy, ocuklar, yaknlar, uzmanlar ve tm s bir dnya m?]. Bu arkada , Tolstoyun ya am yksnn ok saptrldgn belirtiyordu s s [ite bunda ok hakl; hem de nasl!]. Ara trmalarma gre, [yani hibir sey renemedi i, s s g g hatta kars Sofya Andreyevnay, stelik Tolstoyun Cevabnn ilk basksndan sonra bile, hl arkada diye tantan ve hereyi arptan aratrmalarna gre,] Tolstoyun pek de iyi s s s geinemedigi, ilk yllardan itibaren kavgalar ettigi e inin bu saptrmalarda pay byk. s D nelim, [yani uyduralm] Tolstoy niye Bulgaristana gitsin? Orada ne bulacakt? s Hi. Tolstoy, huzur bulmak iin evden, karsndan kaar, biyogralerde ve zellikle kz Aleksandrann anlarnda anlatldg zere, me hur Optina Pustin manastrna s gidip, Samardino manastrndaki kz karde ini ziyaret eder; kilise kurallarna uymak s gerekmese, manastrda kalabilecegini dahi belirtir; yaknlarda bir kyl kulbesi ki ralamak ister, ama bu mmkn degildir; ve karsnn kendisini bulacag korkusuyla tekrar yola koyulmaya karar verir; kendisine e lik eden kz Aleksandra ve doktoru Mas kovitskinin, Bulgaristana veya Tolstoycu bir toplulugun ya adg Kafkasyaya gitme s nerileri gndeme gelir, ama Tolstoy daima simdiki zamanda ya ama prensibini s hatrlayarak, plan yapmaktan vazgeer; gerekte gittigi bir yer yoktur, sadece katg bir yer vardr. . . Syle isinin bir yerinde, Arif Arslana Kantlarnz bunlar m? diye s de bir anak tutuluyor ve su cevap alnyor Inann bana, yzlercesi var. Inanalm da; nasl? Yzlerce kant varken, srekli sahteleriyle ugra mamz fevkalade hayret verici.} s

59

Tolstoyun Cevab kocaman, rlplak bir yalan sylemi ve bu yalan Sovyet medyasnda s syledigine gre, Tolstoyun arkasndan sylemi . s Brakn Porohova gibi ne idg ve ne dedigi belirsiz birini, bizzat Tolstoy Mslman oldugunu sylese bile, bundan anla lacak sey, ay s nsn Karakutu sylediginde anla lan seyden ok farkldr. Aslolan s isimlendirme degil, ismin sz ve eylemle nasl dolduruldugudur. Kara kutu, Mslmanlg ve Tolstoyu, Tostoyun hayat boyunca kar oldugu, s sava tg seylerle dolduruyor. s Tolstoyun dinler arasndaki temel ayrm anla ldg zere Mss lmanlk, Hristiyanlk, Yahudilik vs. seklinde degildir. Temel olarak ikiye ayrr Tolstoy dinleri; hepsini yanyana koyup, bir bak darbesiyle hepsini birden ikiye blerek.
Bana ynelttigin sorular aka gsteriyor ki, sen din derken, benim gerek din greti olarak addettigim seyi degil, onun tahrif edilmi s biimini, insann hata ve zdraplarndaki temel etkeni kastediyorsun. Ve tuhaf da grnse, dinin insan gerek refaha kavu turan o ses yin tahrif edilmi biimindeyken, insan zdraplarnn temel kaynag s olduguna kaniyim ben. [1910da bir Japona yazdg mek tuptan.] [20, s. 440-1]

Trkiyede Tolstoy Yaynclg Yukardaki ayrma gre, kendi onayladg Mslmanlk ile Karakutu Yaynlarnn ona atfettigi Mslmanlg nasl snandrm tr acaba s Tolstoy? Tolstoyun kendi agzndan buna cevap vermi oldugumu sanyorum. s Ama aslnda cevap vermek zorunda kalmamalydm. Tolstoyun din ve toplum konularnda yazdg nl eserleri, gnlk ve mektuplar g venilir evirilerle Trkeye oktan kazandrlm olmalyd. Trkiyede s simdiye kadar ve halen bir Tolstoy yaynclg olmadg iin, Karakutu

60

Tolstoyun Cevab gibi karaku i yaynlara kalyor meydan. Ve Tolstoy zerine ciddi, sas mimi, drst ve di e dokunan kr al malar yerine, hl yalanla ugs s ra mak dzeyinde rpnyoruz. Trkeden ba ka dil bilmeyen insanlar, s s Tolstoyun eserlerinden habersiz kalmak yannda, kapsaml bir Tolstoy biyograsinden de hl mahrumlar; Romain Rollandn minik biyograsine mahkum ediliyorlar. Bu koca aklar kapatmaya kimsenin neden yana madgn anlamak zor. Anlamak zor nk: s Her eyden nce, Tolstoy gibi dnya kltr mirasnn en n sralarnda s yer alan birinin, sadece Rusyada degil tm dnyada vicdann sesi olmu s birinin 30 yl boyunca neyle sava p ne zerine yazdg ve 82 yl boyunca s nasl ya adg, ba ka hibir gerekeye ihtiya duymakszn tek ba na s s s nemlidir. Bu adamn edebi eserleri, Trkiyede kurulan neredeyse her yaynevi tarafndan baslr ve satlrken, son 30 yln adadg hayat ugra nn ve hikayesinin yaynlanmas ayn zamanda ticari adan da s prestijli ve krl bir yatrmdr, ki buna ragmen yaynlanmay akla s komplo teorileri getiriyor: yoksa Tolstoy sansrleniyor mu Trkiyede? Ayrca, Tolstoyun son 30 yln adadg mcadele ve eserleri halen nemini ve degerini korumaktadr. Ba tan beri anlatlanlar d nda, Tols s s toydan, mesela, sunlar dinlemeye gnmzde artk ihtiya yok mudur: Birileri haberdar olup alk lamayacaksa vatan iin kimsenin seve seve s kendini feda etmeyecegini ve bu sahte duyguya vatanseverlik dendigini? Emri veya grevi kim verirse versin eylemlerimizden bizzat sorumlu oldugumuzu ve bu sorumluluktan meslek etigi veya emir kullugu bahanesiyle kurtulamayacagmz? Mmkn oldugunca az tketmek yerine, hibir lksten vazgemeyip, sonra da bu lks talebini smrmek iin (mesela) Iraka giren katillere veryansn etmenin eli kisini? Insans larn kendi kendilerinde bir bilin ve vicdan reformu yapmak yerine toplum mhendisligine soyunmalarnn ogu zaman felaket veya karga sayla sonulandgn?. . . Tolstoydan bunlar ve benzerlerini dinlemeye gnmzde artk ihtiya yok mudur? Hele Trkiyede? Vardr.

61

Tolstoyun Cevab Umarm, bu minik kitap, hem drt ba mamur bir Tolstoy yayns clgnn ba lamasna, hem de inandgmz veya inanmadgmz seyle s yzle memize katkda bulunur. Yani, dindarlgmzla veya ateizmimizle s yzle memize. Ksaca, kendimizle yzle memize. Aynen Tolstoyun s s yzle tigi gibi. s

62

Suratn Kahvehanesi
Tolstoyun Bernardin de Saint-Pierreden uyarlamas [31]

Hindistanda, Surat kasabasnda, dnyann her k esinden gelen gezs ginler ve yabanclarn kar la p sohbet ettigi bir kahvehane vard. s s Bir gn, ok okumu Iranl bir ilahiyat bu kahvehaneye ugrad. Has yatn, Yce Varlkn dogas zerine al mak ve kitap okuyup yazmakla s geirmi bir adamd. Tanr zerine o kadar ok d nm , okumu s s s s ve yazm t ki, sonunda akln kaybedip tamamen iinden klmaz bir s duruma d t ve bir Tanrnn var olduguna bile inanmay brakt. Sah, s bunu duyunca, onun Irana girmesini yasaklam t. s Btn hayat boyunca Ilk Sebep zerine sz syledikten sonra, bu talihsiz ilahiyatnn vardg nokta sa knlktan ba ka bir sey olmam t; s s s ve kendi akln kaybettigini kavramak yerine, evreni kontrol eden stn bir Akln var olmadgn d nmeye ba lad. s s Bu adamn, nereye gitse yan sra gelen Afrikal bir klesi vard. Ilahiyat kahvehaneye girdiginde kle d arda kald, kapya yakn, yakc s gne in altnda bir ta zerine oturmu , evresinde vzldayan sinekleri s s s kovuyordu. Kahvehanede bir divana yerle en Iranl, bir ncan afyon s sipari etti. Afyonu iip beyni daha hzl i lemeye ba ladgnda, ak s s s kapdan klesine seslendi: Syle bakalm, sel kle dedi, sence bir Tanr var m, yok mu? Tabii ki var dedi kle; ve ku agnn altndan hemen kk ah ap s s bir put kard.

63

Suratn Kahvehanesi

Uyarlayan L. N. Tolstoy

s I te dedi, dogdugum gnden beri beni koruyan Tanr bu. Bizim memleketimizde herkes, ah abndan Tanr yaplan, kutsal agaca tapar. s Ilahiyat ile klesi arasndaki bu konu maya kahvehanenin diger s misarleri de sa knlkla kulak misari oldular. Efendinin sorusuna s sa rm , klenin cevab kar sndaysa hepten hayrete d m lerdi. s s s s s Biri, bir Brahmin, klenin szleri zerine ona dnerek syle dedi: Zavall aptal! Tanr bir adamn ku ag altnda ta nabilsin, buna gers s ekten inanyor musun? Bir tek Tanr varBrahma; ve btn dnyadan daha byk, zira dnyay o yaratt. Brahma Tek, yce Tanrdr; ve Onun onuruna in a ediliyor Ganj kylarnda bulunan, gerek rahipleri, s Brahminlerin ona tapndklar tapnaklar. Gerek Tanry onlar, sadece onlar bilir. Devrim zerine devrimle geen binlerce yldan sonra bile bu rahipler hakimiyetlerini srdrdler, nk Brahma, tek gerek Tanr onlar korudu. Brahmin herkesi ikna ettigi inancyla bunlar syledi; ama orada bulunan bir Yahudi simsar ona su kar lg verdi: s Hayr! Gerek Tanrnn tapnag Hindistanda degil. Ne de Tanr Brahmin kastn koruyor. Gerek Tanr Brahminlerin Tanrs degil, Ibra him, Izak ve Yakupunkidir. O, seilmi halkndan, Israillilerden ba ka s s kimseyi korumaz. Dnya kurulal beri bizim milletimize, sadece bizimkine muhabbet duymu tur O. Su an dnyann her bir yanna daglm s s durumda olsak bile, bu sadece bizi snamak iindir; nk Tanr bir gn halkn Kudste biraraya getirecegine sz verdi. O zaman, antik dnya nn harikas Kuds Tapnagna ihti amnn iade edilmesiyle, Israilin s btn milletler zerindeki hkmranlg da tesis edilecek. Yahudi bunlar syleyip hkrga boguldu. Daha da konu mak isti s yordu, ama oradaki bir Italyan misyoner szn kesti. Syledigin dogru degil dedi Yahudiye. Tanrya adaletsizlik atfedi yorsun. Sizin milletinizi geri kalann hepsinden ok seviyor olamaz. Asla ve hatta, eskiden Israillilere kar ltufkar oldugu dogru da olsa, bundan s

64

Suratn Kahvehanesi

Uyarlayan L. N. Tolstoy

19 yzyl nce Onu kzdrdlar ve milletlerini yerle bir edip dnyann her yanna dagtmasna yol atlar, nitekim artk onlarn inancna katlan yok ve inanlar sadece kyda k ede ya ayabiliyor. Tanr hibir mils s lete ncelik tanmaz, fakat kurtarlmak isteyen herkesi, snrlar d nda s kurtulu bulunmayan Roma Katolik Kilisesinin kollarna agrr. s Italyan byle konu tu. Ama oradaki, beti benzi atm bir Protestan s s rahip Katolik misyonere dnp k t: s Kurtulu u nasl oluyor da dininize ait bir sey gibi gsterebiliyorsun? s Bizzat Isann szlerinde emredildigi zere, z ve asl itibariyle, Incil uyarnca Tanrya hizmette bulunanlar kurtarlacak sadece. O zaman, Surat gmrgndeki bir amir, kahvehanede oturup pipo ien bir Trk, her iki Hristiyana da yukardan bakan bir edayla dnd. Roma dininize inancnz bo , dedi. On iki yzyl nce yerini gers ek inanca brakt, Muhammedinkine! Gerek Muhammed inancnn hem Avrupa hem de Asyada ve hatta aydnlanm in lkesinde bile s yaylmaya devam ettigini grmyor olamazsnz. Tanrnn Yahudileri reddettigini kendiniz sylyorsunuz ve kant olarak, Yahudilerin ha kir grlp dinlerinin yaylmadg geregine i aret ediyorsunuz. y s leyse Muhammedligin hakikatini itiraf edin, zira o muzafferdir ve drt bir yana yaylmaktadr. Tanrnn son peygamberi Muhammed izinden gidenler d nda kimse kurtarlmayacak; ve bunlar iinde de sadece s merin izinden gidenler, Alinin degil, nk onlar inanca terstir. Buna, Alinin mezhebinden olan Iranl ilahiyat kar lk vermek istedi; s ama artk, orada bulunan farkl inan ve mezheplere mensup btn yabanclar arasnda byk bir tart ma ba lam t. Habe Hristiyanlar, s s s s Tibet Lamalar, Ismaililer ve Ate e tapanlar vard. Hepsi de Tanrnn s nasl bir sey oldugu ve Ona nasl taplmas gerektigi zerine tez ileri sryordu. Her biri, gerek Tanry tanma ve Ona dogru sekilde tap mann sadece kendi lkelerinde bulundugunu iddia ediyordu. Kahvehanenin bir k esinde tart maya kar madan sessizce oturan s s s

65

Suratn Kahvehanesi

Uyarlayan L. N. Tolstoy

Konys grencisi bir inli d nda herkes tart p bagryordu. ay s s iip digerlerinin sylediklerini dinleyerek, ama kendi konu madan otur s maktayd inli. Trk orada oturdugunu farketti ve ona seslendi: Sen sylediklerimi dogrulayabilirsin, aziz inli dostum. Sknetini bozmuyorsun, ama konu san krimi destekleyecegini biliyorum. Senin s lkenden, yardm iin bana gelen tacirler, ine birok din sokuldugu halde, siz inlilerin Muhammedlige en iyisi gzyle baktgn ve onu seve seve benimsedigini sylyorlar bana. yleyse szlerimi onayla ve gerek Tanr ile Onun peygamberi hakkndaki d nceni syle bize. s Evet, evet, dedi geri kalanlar inliye dnerek, konu zerine ne d ndgn duyalm. s inli, Konys grencisi, gzlerini kapayp bir sre d nd. Sonra s tekrar at ve kollarn bol elbisesinden d ar karp ggsnde kavu tus s rarak sakin ve usul bir sesle a agdakileri anlatt. s Beyfendiler, bana yle geliyor ki inan meselelerinde insanlarn birbiriyle anla mas nndeki temel engel, gururdur. Beni dinlemeye hevess liyseniz, konuyu bir rnekle aklayacak bir hikaye anlatacagm size. inden buraya, dnyay dola m bir Ingiliz gemisiyle geldim. Taze s s su iin durduk ve Sumatra Adasnn dogu sahilinde demirledik. Gn ortasyd ve bazlarmz karaya kp, bir yerli kyn ok uzagnda olmayan, deniz kenarndaki Hindistan cevizi agalarnn glgesinde oturduk. Farkl milletten insanlarn olu turdugu bir gruptuk. s Biz orada otururken kr bir adam bize yakla t. Sonradan grendigis mize gre, gna nfuz etmek iin, ne oldugunu anlamaya al rken, s s ok uzun sre ve ok srarla gne e bakmaktan kr olmu tu. s s Uzun zaman, srekli gne e bakarak, bunun stesinden gelmeye abas lam ; ama tek sonu parltnn gzlerini yaralamas ve kr olmasym . s s O zaman kendi kendine syle demi : s

66

Suratn Kahvehanesi

Uyarlayan L. N. Tolstoy

Gne g bir sv degil, nk sv olsayd onu kaptan kaba bos s saltmak mmkn olurdu ve su gibi, rzgarla hareket ettirilirdi. Ate de s degil, nk ate olsayd, su onu yok ederdi. I k bir ruh da degil, nk s s gzle grlyor; ne de madde, nk hareket ettirilemiyor. yleyse, gne g ne sv, ne ate , ne ruh, ne de maddeyse hibir sey degildir! s s s Byle akl yrtm ; ve daima gne e bakp daima onun zerine s s d nmenin bir sonucu olarak hem gzn hem de akln kaybetmi . s s Hepten krle tiginde de gne in var olmadgna tamamen kani olmu . s s s Bu kr adamla bir kle gelmi ti; efendisini bir Hindistan cevizi agas cnn glgesine yerle tirdikten sonra yerden bir Hindistan cevizi alp s ondan gece lambas yapmaya koyuldu. Hindistan cevizi lini bkerek til yapt ve meyvasndan kabuga yag damtp tili iine batrd. Kle oturdugu yerde bunu yaparken, kr adam i geirip ona syle dedi: Peki kle, sana gne olmadgn sylerken hakl degil miydim? Nasl s da karanlk oldugunu grmyor musun? Insanlar hl gne oldugunu s sylyorlar. . . Madem yle, o zaman gne ne? s Gne in ne oldugunu bilmiyorum, dedi kle. Oras beni ilgilendirs s mez. Ama gn ne oldugunu biliyorum. I te bir gece lambas yaptm, s onun sayesinde sana hizmet edip istedigim her eyi bulabiliyorum kul s bede. Ve kle Hindistan cevizi kabugunu alp Bu benim gne im dedi. s Yaknda oturan, koltuk degnekli topal bir adam bu szleri duyup gld: Belli ki tm hayatn boyunca krdn sen, dedi kr adama, gne in s ne oldugunu bilmedigine gre. Sana ne oldugunu syleyeyim. Gne , s her sabah denizden dogup her ak am da bizim adann daglar arasnda s batan bir ate topudur. Biz hepimiz bunu grdk; ve gzlerin grseydi s sen de grm olacaktn. s Sohbeti dinleyen bir balk da syle konu tu: s

67

Suratn Kahvehanesi

Uyarlayan L. N. Tolstoy

Anla lan adanzn tesinde hi bulunmam sn. Topal olmasaydn s s ve benim gibi balk teknesiyle alm olsaydn, sizin adann daglar s arasnda batmak yerine, gne in her sabah okyanustan nasl doguyorsa s ak am da yine ayn sekilde denize battgn bilirdin. Sana sylediklerim s dogru, nk her gn kendi gzlerimle gryorum. Bu srada bizim gruptan bir Hintli su szlerle onun konu masn kesti: s Mantkl bir adamn bylesine samalamas beni hayrete d rd. s Bir ate topunun suya dalp da erimemesi nasl mmkn olabilir? Gne s s hi de yle bir ate topu degildir, sava arabas iinde altn dag Meru s s evresini ebediyen dnen Deva adndaki Yce Varlktr. Bazan melun ylanlar, Ragu ile Ketu, saldrp Devay yutarlar ve ardndan dnya kararr. Ama rahiplerimiz Yce Varlk braklsn diye yakarrlar ve o da serbest braklr. Sadece senin gibi, kendi adas d na hi kmam , s s cahil insanlar gne in srf kendi lkesi iin parladgn hayal edebilir. s Pe inden, orada bulunan, Msrl bir kaptana geldi konu ma sras. s s Hayr, dedi, sen de hatalsn. Gne bir Yce Varlk degildir ve sas dece Hindistan ile onun altn dag evresinde dnmez. Ben Arap kylar boyunca ve Karadenize ok yelken atm, Madagaskar ile Filipinlerde bulundum. Bir dag evresinde daire izmez gne , Japon Adalarnn s tesinde, epey doguda ykselip ok ok batda, Ingiliz adalarnn te sinde batar. Japonlar bu yzden lkelerine Nippon, yani gne in s dogu u derler. Bunu iyi biliyorum, nk ben sahsen ok grdm ve s daha fazlasn da denizin sonuna yelken aan dedemden duydum. Devam edecekti, ama bizim gemiden bir Ingiliz denizci szn kesti. Hibir lke yoktur ki, dedi, insanlar gne in hareketleri zerine s Ingilteredeki kadar ok bilgi sahibi olsun. Gne , Ingilterede herkesin s bildigi zere, hibir yerden dogup hibir yerden batmaz. Hep dnyann evresinde dnmektedir. Bundan emin olabiliriz, nk biz daha yeni dnyay dola tk ve hibir yerde gne e toslamadk. Nereye gittiysek s s gne sabah grnp gece sakland, aynen burada oldugu gibi. s

68

Suratn Kahvehanesi

Uyarlayan L. N. Tolstoy

Ve Ingiliz bir degnek alp kumda daireler izerek gne in nasl gkte s hareket ettigini ve dnya evresinde dndgn aklamaya al t. Ama s net bir sekilde aklayamad ve gemi kaptann i aret ederek; s Bu adam bu konuda benden daha ok sey biliyor. O dogru dzgn aklayabilir dedi. Zeki bir adam olan kaptan, konu mas istenene kadar sessizce dinles mi ti sohbeti. Simdi herkes ona dnm t: s s Siz hepiniz birbirinizi yanltyorsunuz ve kendiniz de yanlg iindesiniz. Gne dnya evresinde degil, dnya gne evresinde dner, s s dnerken kendi ekseninde de evrilir; ve her yirmi drt saatte bir sadece Japonya, Filipinler ve su an bizim bulundugumuz Sumatray degil, Afrika, Avrupa, Amerika ve daha ba ka birok yeri de gne e dogru s s evirir. Gne belli bir dag veya bir ada veya bir deniz veya hatta bir s dnya iin degil, dnyamz iin oldugu kadar diger gezegenler iin de parlar. Kendi ayaklarnzn altndaki topraga bakmak yerine gge bir baksaydnz, bunu hepiniz anlayabilirdiniz ve artk gne in sadece s kendiniz veya kendi lkeniz iin parladgn sanmazdnz. Byle konu tu, dnya zerinde epeyce dola p yukardaki gge diks s katle epeyce bakm olan bilge kaptan. s Ayn sekilde inan meselelerinde de, diye devam etti inli, Kon ys grencisi, insanlar arasnda uyumsuzluga ve hataya neden olan sey gururdur. Gne le naslsa Tanryla da yle. Her insan kendi zel s Tanrsn ya da en azndan kendi anavatan iin zel bir Tanr istiyor. Her millet, dnyaya sgmayan Tanry kendi tapnaklaryla snrlamay arzuluyor. Hibir tapnak, bizzat Tanrnn tm insanlar tek inan ve tek dinde biraraya getirmek iin kurduguyla kyaslanabilir mi? Tm insan tapnaklar, Tanrnn kendi dnyas olan bu tapnak modelinde in a edilir. Her tapnagn kendi kurnalar, kubbeli tavan, s

69

Suratn Kahvehanesi

Uyarlayan L. N. Tolstoy

lambalar, resim veya heykelleri, yaztlar, seriat kitaplar, sunaklar, sunak ta lar ve rahipleri var. Ama hangi tapnakta bylesi, okyanus gibi s bir kurna; ggnki gibi bir kubbe; gne , ay ve yldzlar gibi lambalar; s veya ya ayan, seven, birbirine yardm eden insanlarla kyaslanacak s grler var? Tanr iyiliginin, insan mutlulugu iin dagttg ltuar kadar kolay anla lr kaytlar nerede var? Her insan iin, kalbinde yazl olan s kadar ak seriat kitab nerede var? Hangi kurbanlar, seven adam ve kadnlarn birbirleri iin kendilerinden vazgemelerine e degerdir? Ve s hangi sunak ta , Tanrnn bizzat zerinde kurban kabul ettigi iyi bir s insan kalbiyle kyaslanabilir? Bir insann Tanr kavram ne kadar yksekse onu o kadar iyi tanyacaktr. Ve Tanry daha iyi tandka, Onun iyiligini, Onun merhametini ve Onun insan sevgisini taklit ederek, Ona o kadar yaknla acaktr. s yleyse, dnyay dolduran tm gne gn gren ki i, brakn, s s s kendi putunda ayn gn bir hzmesini gren batl inanl insan ks namaktan ya da hor tutmaktan kansn. Brakn, kr olup gne i hi s gremeyeni bile hor tutmasn. Byle konu tu inli, Konys grencisi; kahvehanede bulunan hers kes sessizdi; kimin inancnn en iyi oldugu zerine daha fazla tart ma s dlar.

70

Muhammedin Kurana Girmemis Hikmetleri

Derleyen L. N. Tolstoy

39

Onlar eyerek Tanrnn gn sndrmek isterler. Ama inanmayans larn ragmna, Tanr gn daha da mkemmelle tirir. s s

Muhammed Kimdi? Muhammed, bugn dnyada 200 milyon insann inandg Islam dininin kurucusuydu. Muhammed, Arabistanda, Miladi takvime gre 570 ylnda dogdu. Varlkl saylamayacak bir ailenin ogluydu. Genliginde obanlk yapt. Gen ya larndan itibaren ssz yerlere ekilip Tanr zerine, Tanrya s nasl hizmet edebilecegi zerine d nrd. O dnemde Araplar ok s tanrya inanrlar ve tanrlarn ho nut edebilmek iin baz ayinler yapars lar, tanrlarna kurbanlar sunarlard; insanlar da kurban ettikleri olurdu. Ya ilerledike Muhammed bunun yanl , sahte bir inan oldugunu s s grd. Tek bir gerek Tanr vard ve O tm insanlarn Tanrsyd. Muhammed buna yle sarslmaz bir inan besliyor ve bu inancn yurtta larna da iletmeyi yle istiyordu ki, aklna kendisinin Tanr elisi s oldugu, kendisine Tanr tarafndan sahte dini ykma ve gerek dini
39 Rusadan

Trkeye eviren Mazlum Beyhan.

71

Muhammedin Kurana Girmemi Hikmetleri s

Derleyen L. N. Tolstoy

yayma grevinin verildigi d ncesi geldi. Ve bu yeni dini, kafasnda s olu an sekliyle yaymaya ba lad. s s z suydu bu dinin: Tanr tektir, o nedenle de ok tanrya tapnmak gereksizdir; Tanr merhametli ve adildir ve her insann yazgs yine o insann kendisine bagldr: insan eger Tanrnn yasalarna uyarsa, dllendirilir; uymazsa, cezalandrlr. Bu dine gre dnyevi olan her sey geicidir, yiter gider, yalnzca Tanr sonsuza dek varolacaktr ve Tanrya inanmadan ve onun emirlerine uyulmadan gerek bir hayat olamaz; Tanr insanlardan Tanry ve kendi yaknlarn sevmelerini ister. Insann Tanry sevmesi dualarla olur; yaknlarn sevmesi ise merhamet etmek, yardm etmek ve affetmekle olur. Muhammed ayrca insanlara, gerek Tanry tandktan sonra kendilerinde tutku denen seyin geli mesine katkda bulunabilecek her seyden s uzakla maya al malar gerektigini gretti. Bedenlerinin degil, ruhlars s nn hizmetinde olmalyd insanlar. Yemek konusunda, perhiz yapmal, alkoll iki, i tah ac iecek kullanmamal ve hayatlarn al arak s s geirmeliydiler vb. Muhammed, bir tek kendini Tanr peygamberi olarak grmyordu. Musa ve Isay da kendisi gibi peygamber sayyordu. Hristiyanlarla Yahudilerin dinlerini degi tirmelerine gerek yoktur, peygamberlerinin s kendilerine grettiklerini yerine getirsinler, yeter, diyordu. Her yeni gretinin yaycsyla ilgili olarak grldg gibi, Muhammed de kendi dinini yayarken ba langta eski din yanda larnn acmasz s s kovu turmalarna katlanmak zorunda kald. Ancak btn bunlar onu s durduramad, dinini yaymay srdrd. Yeni dini kabul edenler, alak gnlllkleri, daima neslerine hakim olup hep perhiz yapmalar, al kanlklar ve refah, bolluk iinde ya as s malar, skntya d en karde lerine yardm etmeleriyle br Araplardan s s hemen ayrlyorlard. Yeni topluluk ok gemeden evrenin saygsn kazanmaya ba lad, bylece de gitgide daha ok insan yeni dini benimsedi. s

72

Muhammedin Kurana Girmemi Hikmetleri s

Derleyen L. N. Tolstoy

Ne var ki, evrelerinde yaylan puta taparlktan, ahlakszlktan, sefahatten inale kaplan kimi ate li Muhammed yanda lar, peygamberlerini, s s insanlar kendi dinlerine ekmek iin zor kullanmaya k krttlar. Tops lumsal ve maddi i lerde sava ve zor kullanmay yadsyan bu insanlar, s s din konusunda, insanlar ikna ederek, inandrarak degil de zorla Allah yoluna sokmann Tanr nezdinde daha makbul olacagn d nyorlard. s Muhammed gretisinin yumu ak ba l, uysal Budistlerle Hristiyan s s lar tarafndan byk bir direnle kar lanmasnda, bu g kullanarak s yaygnla ma politikasnn etken oldugu sylenebilir. Muhammedler, s inanlarnn a r katlg ve ya amlarnn temizligiyle evrelerinde ilgi s s ve sayg uyandrmalarna kar n, bu greti, yumu ak ba llk, uysallk, s s s merhamet ve insanlarn ya amlarnn da lmlerinin de tek egemeninin s Tanr oldugunu gtleyen br gretiler kadar yaygnlk kazanamad. N.G. (L.N. Tolstoyun redaksiyonuyla)

Hintli Hazrlaycnn nsznden Hepimiz Tanrdan geldik, hepimiz ona dogru gidiyoruz. Hepimiz Tanrnn ocuklaryz ve ya ammz srekli ona dogru gitmekten ibarets tir. Bizim dinimiz herkes iin kurtulu umudunu ngrr. Kadiri Muts lak bilen, hakikati arayan, adaletten ayrlmayan her can, ebedi hayata kavu acaktr. s

73

Muhammedin Kurana Girmemi Hikmetleri s Muhammedin Kurana Girmemis Hikmetleri L. N. Tolstoy tarafndan derlenmistir

Derleyen L. N. Tolstoy

Muhammed palmiye agac altnda uyuyordu. Uyannca birden elindeki klc havaya kaldrm d man Dturu grd kar snda. s s s Syle bakalm, Muhammed, dedi Dtur, imdi seni lmden kim s kurtaracak? Tanr, diye kar lk verdi Muhammed. s Dtur klcn indirdi. Klc d mannn elinden alan Muhammed s sordu bu kez: imdi de sen syle bakalm Dtur: seni kim kurtaracak lmden? S Hi kimse! diye kar lk verdi Dtur. s Muhammed, klcn Dtura geri uzatrken: Bilesin, seni de ayn Tanr kurtaracak, dedi. Ve Dtur, peygamberin en sadk dostlarndan biri oldu. Tanrm! Sana sevgi duymay bag la bana; sevdiklerinin sevgisini ba s g la; senin sevgine layk i ler yapmam sagla; senin sevgini kendimden, s s ailemden ve btn servetimden daha degerli bilmemi sagla. Insanlar iin ne kadar ac, ne kadar tatsz olursa olsun, yalnzca geregi syleyin. Zalim mi, mazlum mu olduguna bakmadan, Mslman karde ine s ama, zalimse ona nasl yardm edebiyardm et, dedi Muhammed. Iyi liriz? diye sordular peygambere. O, su kar lg verdi: Zalime yardm, s onu zulmnden alkor.

74

Muhammedin Kurana Girmemi Hikmetleri s

Derleyen L. N. Tolstoy

Kim iyilik yaparsa, onu yaptg iyiligin on katyla dllendiririm; kim bir ktlk yaparsa, eger kendisini bag lamazsam, ayn sekilde kar lk s s veririm; kim bana bir kar yakla rsa, ben ona bir endaze yakla rm; s s s kim bana bir endaze yakla rsa, ben ona on iki endaze yakla rm; kim s s bana dogru yrrse, ben ona dogru ko arm; kim gnah da i lemi olsa, s s s bana inanarak kar ma gelirse, ben de onun kar sna onu bag lama s s s arzusuyla dolu olarak karm. Tanrm, ya amm boyunca beni yoksul tut ve yoksul olarak lmeme izin s ver. Her kim ki kendi emegiyle elde ettigi azck bir seyden ba kalarna s yardmda bulunur, Tanrnn tevecchn kazanmak iin en iyi seyi yapm olur. s Hi kimse, fkesini Tanr adna yutmaktan daha gzel bir iki imemi tir. s Kendisi iin arzu ettigi seyi karde i iin de istemeyen insan gerek bir s inanan olamaz. Cehennem, hazlarn ardnda, cennet ise al p abalamann ve yoksuns luklarn ardnda gizlidir.

75

Muhammedin Kurana Girmemi Hikmetleri s

Derleyen L. N. Tolstoy

Tanr diyor ki: Ey insanoglu! Yalnz benim yasalarm izle, o zaman benim gibi olursun; yle olsun dersin, yle olur. S Gereksiz yeme imeyle kalbinizi helak etmeyin. Melekler dediler ki: Ey Tanrm! Yarattklarn arasnda kayadan daha saglam olan bir sey var mdr? Tanr dedi ki: Kayadan daha saglam de mir vardr, nk o kayalar krabilir. Melekler dediler ki: Ey Tanrm! Yarattklarn arasnda ate ten daha saglam olan var mdr? Tanr dedi s ki: Su vardr, nk su ate i durdurur ve sndrr. O zaman melekler s dediler ki: Peki Tanrm, yarattklarn arasnda sudan daha gl olan var mdr? Tanr dedi ki: Var. Rzgar sudan gldr: onu dalgalandrr ve srer gtrr. Ey Tanrm! dedi melekler Yarattklarn arasnda rzgardan daha gl olan var mdr? Tanr dedi ki: Var. Sadaka veren Ademoglunu yarattm; sag eliyle verdigi sadakay sol eliyle gizleyen insan her seyin stesinden gelir. Tanr diyor ki: Kimsenin bilmedigi bir hazineydim. Bilinmek istedim. Ve insan bylece yarattm. Kimseyi eki tirme, kem sz etme. Biri senin hakknda kem sz eder ve s ayplarn aga vurursa, sen onun ayplarn aga vurma. Me ru olanlar bellidir; olmayanlar da bellidir; bu ikisinin arasnda bir s de spheli olanlar, her iki anlama gelenler vardr. Onlarla ilgili eline bir frsat geti mi, uzak dur onlardan, hibir sey yapma.

76

Muhammedin Kurana Girmemi Hikmetleri s

Derleyen L. N. Tolstoy

Kim Tanrnn yarattklarn esirgerse, Tanr da onu esirger; iyi olana da, kt olana da iyilik yap; ktye iyilik yap ki, bylece onu ktlk yapmaktan alkoyasn. En yce inan nedir diye soruldugunda Muhammed syle cevap verdi: Herkese size yaplmasn istediginiz seyi yapn ve hi kimseye size yaplmasn istemediginiz seyi yapmayn. Inanan her Mslmann itenligi, gcnn yetmedigi seylere kar ilgisiz s kalmasyla snanr. Iki yan duvarlarla evrili dmdz bir yol yapm tr Tanr; ve bu duvars larda, nlerinde perdeler asl kaplar am tr. Yolun ba nda duran bir s s ynetici: Hibir yana sapmadan dosdogru gidin, diyor herkese. Daha yukarda duran bir ba ka ynetici ise, Bu kaplardan sakn girmeyin, s yoksa d ersiniz diyor. Bu yol, hayatn kendisidir; ak kaplar, Tanrnn s yasakladg i lerdir; kaplar rten perdeler, Tanrnn koydugu snrlar s dr; ilk ynetici, Tanr szdr; ikinci ynetici, her inanann yregindeki Tanrdr. Sadaka her inanann grevidir. Sadaka verecek imkan olmayan ki i, iyi s i ler yapsn, ktlkten uzak dursun; bunlar da onun sadakas olacaktr. s

77

Muhammedin Kurana Girmemi Hikmetleri s

Derleyen L. N. Tolstoy

Sehvetli bak , zinadr; bir kadnn erkeklerden olu an bir topluluk iine s s kendini gstermek amacyla kokular srnp gitmesi ve gzlerinde sehvetli bak lar olmas zinadr. s Muhammed bir gn Vabisaya sordu: Iyiligin ne, ktlgn ne oldu gunu sormaya geldin bana, degil mi? Evet, diye kar lk verdi beriki. s Tam da onun iin geldim. Bunun zerine Muhammed esans yagna batrdg parmaklarn Vabisann ggsne dogru uzatt, kalbini gstere rek: Kalbinin sesini dinle dedi. Bunu kez yineledi, sonra: Iyilik, dedi, kalbini berkiten, ona huzur veren seydir; ktlk ise, (ba kalar s istedigi kadar seni onaylasn, aklasn), seni ku kulara salan seydir. s Inan sahibi olmadka, Tanrnn krallgna giremeyeceksiniz; ve birbiri nizi sevmedike inancnz uygulayamayacaksnz. Yumu ak ba llk ve boyun egme, gerek inancn, bo szler ve sslemes s s lerse ikiyzllgn lizidir. Ktlerle birlikte olmaktansa, tek ba na olmak daha iyidir; ama iyi s insanlarla birlikte olmak da, tek ba na olmaktan daha iyidir. Bilgi s arayana aradg seyi sylemek, susmaktan daha iyidir; ama bo seyler s sylemektense, susmak daha iyidir. fkesini aga vuracak yerde onu iinde boganlara Tanrdan byk dl vardr.

78

Muhammedin Kurana Girmemi Hikmetleri s Eylemler niyete gre degerlendirilecektir.

Derleyen L. N. Tolstoy

Tanr, rzkn kendi abasyla elde edenleri sever. Her kim ki skntlara katlanr ve kendisini kranlar unutur, o geregin yolundadr. Itenlikli alak gnlllk, tm erdemlerin kaynagdr. Tevazu ve sayet olmadan, inan olmaz. Iyilikleri payla mada srarc olun. s Ben ga dogru atldm, kta da ya yorum. s s s Kutlu ki i odur ki, iyilik grdgnde Tanrya skreder; ktlge ugras dgnda ise sabrla katlanr; Tanr daima dllendirir bylesini. Dogru yolu bulmu insanlar aralarnda tart masalard, bu yoldan sa s s s mazlard.

79

Muhammedin Kurana Girmemi Hikmetleri s

Derleyen L. N. Tolstoy

Tanrnn en byk d manlar, kendilerini inanan olarak adlandrdklar s halde, hakszlk yapan ve gzn krpmadan insan kan dken ki ilerdir. s Mezar, sonsuzlugun ilk basamagdr. En kutsal sava , insann kendini yendigi sava tr. s s Bir saat kendi i alemine dalmak, bir yl peresti etmekten iyidir. s Dua, ruhu ycelen mminin Tanr ile bulu masdr. s lm, dostlar bulu turan bir kprdr. s Yoksullugumdan vn duyarm. Inanan, Tanrnn iradesine bagl kalarak ve onun rahmetini umarak lr. Gzn zinas ba kasnn karsna arzuyla bakmak, dilin zinas Tanr s iradesine ters seyler sylemektir.

80

Muhammedin Kurana Girmemi Hikmetleri s

Derleyen L. N. Tolstoy

Kadnlarn ve erkeklerin, Tanrya dua edecek yerde birbirleriyle zina yapmalar Tanrnn en sevmedigi seydir. Tanr, rzkn dilenerek degil, al arak saglayanlara kar ltufkardr. s s Mutsuzluk ne kadar bykse, dl de o kadar byk olur; ba a gelen s belalar ne kadar bykse, dl de o kadar byk olur. Gerekten, Tanr kimi severse, onu mutsuz eder. Dininin geregini yerine getirdikten sonra Muhammed ogu kez syle derdi: Tanrm, bana saglam bir iman verdigin iin dua ediyorum sana; beni dogru yoldan gitmeye hazr kldgn iin dua ediyorum; senin yardmnla merhametine mazhar oldugum ve gerektigi biimde sana sayg duydugum iin dua ediyorum; ve bana ayplardan alkoyan temiz bir kalp, dogrular syleyen bir dil verdigin iin dua ediyorum; ve yine, bana erdem diye kabul ettigin seyleri verdigin, ayp diye niteledigin seylerden beni uzak tuttugun, i ledigim ve senin de bildigin gnahlarm s bag ladgn iin dua ediyorum sana. s Dinimizin temelini bozup onu d ren nedir bilir misin? Yorumcularn s yanl lar, ikiyzllerin sz tretmeleri ve yoldan km hkmdarlarn s s buyruklardr. Kadn, erkegin br yarsdr.

81

Muhammedin Kurana Girmemi Hikmetleri s

Derleyen L. N. Tolstoy

Bilim, eger unutulursa bundan zarar grr; ama liyakatsizlerin eline d erse bsbtn yiter gider. s Gerek bilgin kimdir? Bildigi seyi hayata geirendir. Ksa bir sre sonra, dinimizden geriye, adndan ba ka bir sey kalmayas cak; Kurandan, grntsnden ba ka bir sey kalmayacak; camilerde s ne bilim ne Tanrya ibadet olacak; bilim insanlar yeryznde ya ayan s insanlarn en ktleri olacak; tart ma ve agz kavgalar onlardan kacak s ve onlara dnecek. Inanan herkese bilime dogru atlmay buyurmu tur Tanr; ama buna s degmeyen ki iye bilim gretmek, domuzlarn boyunlarna inciler, degerli s ta lar, altnlar takmak demektir. s grenme trdr: biri, gerekligi hi ku ku gtrmeyen seyler: bunla s rn ardndan git; yoldan karan seyler: bunlardan uzak dur; ak seik olmayan seyler: bunlarn aklamasn Tanrnn indinde ara. Inananlar lmez; onlar yalnzca fani dnyadan ebedi aleme gerler. Gerek inanan iyi gnleri iin Tanrya skreder, felakete ugradgnda Tanrya sgnr.

82

Muhammedin Kurana Girmemi Hikmetleri s

Derleyen L. N. Tolstoy

Tanrya gven, ama yine de deveni skca bagla. Dnya degerlidir; zerindeki her sey de yle; ama btn bu degerli seyler iinde en degerlisi, erdemli kadndr. Hibir ozan Lebidin su sznden daha dogrusunu syleyememi tir: s Bilirim ki, her sey nale, her sey beyhude; Tanrdan ba ka! s Hakikatle bulu un, sahteden uzakla n. s s Insanlarn onuruyla oynamak, lanet okumak, insanlar eki tirmek ve s bo szler etmek bir inanana yak maz. s s Insanlarn eksiklerini yzlerine vurmaktan kann, zellikle de bu eksiklerden siz de azade degilseniz. Daha fazla susmak ve iyi bir haleti ruhiye iinde ylece kalmaktan daha gzel ne olabilir? Alt konuda dikkatli, duyarl olun: konu tugunuzda dogruyu syleyin; s bir sz verdiginizde yerine getirin; borcunuzu deyin; hem i te, hem s d ncede saf, tertemiz olun; elinizi zorbalktan, kaba kuvvetten uzak s tutun ve her trl ktlkten geri durun.

83

Muhammedin Kurana Girmemi Hikmetleri s

Derleyen L. N. Tolstoy

Tanr bize uysal, sayg duyan ki iler olmamz, gururdan kanmamz s gtlyor ki, hibir insan bir ba kasn ezmesin. s Birilerine zulmetmek iin yardmmz isteyen, bizden degildir; halkn gereklerden uzakta brakanlar bizden degildir; halkna zorbalk edenler bizden degildir. A knz sizi sagr ve kr yapar. s Kendisi iin istedigini karde i iin istemeyenin inanc tam degildir. s Kimin temiz bir kalbi yoksa ve bo szler etmekten geri duran bir dili, s kendini mminden sayamaz. Insanlar inciten zehirli dilin gnahlarn hibir ibadet tela edemez. Orutan, zekattan ve namazdan daha gzel olan nedir, syleyeyim mi? Dargn iki dostu bar trmak, nk kin ve d manlk insan Tanrdan s s gelecek her dlden yoksun klar. Tanr akldan daha iyi, daha mkemmel ve daha gzel bir sey yarat mam tr; insanogluna her ne verdiyse onun ugruna vermi tir; Tanry s s kavramak da zaten ancak onun sayesinde olur.

84

Muhammedin Kurana Girmemi Hikmetleri s

Derleyen L. N. Tolstoy

Tanrnn kendisi yumu ak, halimdir. O sert, ha in olanlara vermedigini s s halimlere verir. Insanlar yere alan degil, fkesine hakim olan ki idir gl olan. s Zenginlik, dnya malna oka sahip olmaktan degil, ruhsal enginlikten, ruhsal doygunluktan dogar. Muhammed bir gn bir hasr stnde uyumu tu; kalktgnda zerinde s hasrn izleri vard. Biri kendine syle dedi: Ey, Tanrnn elisi! Emir buyursaydn, altna yumu ack bir d ek sererdim. Muhammed syle s s kar lk verdi: Benim bu dnya ile ilgim ne kadar ki? Bir yolcuyum ben s bu dnyada, bir agacn glgesi altna giren, ok ksa bir sre sonra da oradan kp giden bir yolcu. Zenginlik ve gzellik olarak sizden daha stn birini grdgnzde, bu konuda sizden daha bahtsz olanlar d nn. s Kendinizden a agda olanlara bakn: sahip oldugunuz Tanr nimetlerini s kk grmekten korur bu sizi.

85

Muhammedin Kurana Girmemi Hikmetleri s

Derleyen L. N. Tolstoy

Adamn biri gelip Muhammede syle dedi: Ben, gerekten seviyorum seni. Muhammedin buna cevab su oldu: Bak, agzndan kan ku lagn duysun. Bunun zerine adam syle dedi: Yemin olsun ki, seni seviyorum. Ve bu sz kez yineledi. Muhammedin buna cevab su oldu: Eger bu sznde itensen, o zaman yoksulluga hazr ol; nk beni sevene yoksulluk, deli gibi akan selden daha hzl gelir. Iki ki i arasnda e itliki bir yargda bulunmak, sadakadr; birinin hayvas s nna binmesine yardmc olmak, sonra da kaldrp ona uvaln vermek, sadakadr; insanlara minnettarlk duyacaklar gzel bir sz sylemek ve soru ynelttiklerinde yumu ack bir yant vermek, sadakadr; insans lara rahatszlk veren yoldaki bir ta ya da aly oradan uzakla trmak s s sadakadr. Tanr diyor ki: Her kimi seversem, onun duyan kulag, gren gz, tutan eli, yryen ayag olurum. Topraga srtnme demiri nasl temizlerse, Tanry anma da insan yre gini yle temizler. Her gzel i , iyilikiligin, ltufkarlgn sonucudur; karde ini gler yzle s s kar laman ve kendi su tulumundan onun testisine su aktarman da s gzel i tir. s

86

Muhammedin Kurana Girmemi Hikmetleri s

Derleyen L. N. Tolstoy

Muhammed sordu: Ne dersiniz, bir kadn bebegini ate e atabilir mi? s s Hayr! dediler ona. Bunun zerine Muhammed: I te, dedi, Tanr, yarattklarna kar , bu kadnn bebegine oldugundan ok daha acycs dr. Herkesin yararlanmas gereken bir seye el koyan kimse suludur, yasay ignemi tir. s s I inin cretini, alnnn teri kurumadan ver. Insanlara kar sevecen ol, kaba olma, gler yzl ol, onlar kk grme. s Sana cennetin anahtarn soran Yahudi, ya da Hristiyanla kar la tgnda s s onlara cennetin anahtar, Tanr nn gerekligine tanklk etmekte ve iyi i ler yapmaktadr, de. s Karde ine aydnlk bir glmseme sadakadr; bir insann iyi, yararl bir s i yapmasn saglaman ve kt, yasa d bir i yapmasna engel olman, s s s sadakadr; yollarn yitirmi insanlara yollarn gstermen, sadakadr; ve s kre yardm etmen sadakadr. Sizi yaratan seviyor musunuz? Evet, diyorsanz eger, her seyden nce birbirinizi (br insanlar) sevin. Bilge szleri dinlemek ve birine hakikat sevgisini a lamak, yasalarda s yazlanlar yerine getirmekten daha iyidir.

87

Muhammedin Kurana Girmemi Hikmetleri s

Derleyen L. N. Tolstoy

Kendisini a aglayan bag layann Tanr nezdinde itibar en byktr. s s

88

II. BLM

 Bu Gnlkler Tolstoy Degil

Gnlkler benim. Tolstoy gnlklerini bu ksack cmleyle tanmlyor, ama tanm bu kadar ksayken gnlkler Sava ve Bar sayfalarn defa s s dolduracak uzunluktadr ve 90 ciltlik Rusa Tolstoy klliyatnn 13 cildini olu turur. Bu 13 cildin tamamn okumak istiyorsanz Rusa bilmek s zorunda degilsiniz, harika cilde sk trlm eksiksiz bir Franszca s s eviri var [29]. Franszca da bilmiyorsanz veya bu uzunlukta bir sey gznz korkutuyorsa, R. F. Christiann Ingilizce derlemesini [16] edinmelisiniz. Peki, Ingilizce de bilmeyenler ne yapacak? Nihayet Anka Yaynlar Ibrahim Kapaklkaya evirisiyle bu soruya cevap verdi [32]. Ibrahim Kapaklkayann Gnlkleri, R. F. Christian tarafndan hazrlanan Ingilizce derlemenin (dizin hari tm editoryal malzemesini de ieren) ksaltlm bir evirisi, ama Anka Yaynlar knye s sayfasnda bu bilgileri vermek yerine, Christiann imzasn Takdim blmne koymakla yetinmi . Gelelim Gnlkler benim diyen Tolss toyun nasl takdim edildigine. Tolstoy 13 Ocak 1889da gnlgne su notu d m : Muhammedde s s ve Paulde uydurmaca var (Theres fabrication in Mohammed and Paul) [16, s. 237]. Anka Yaynlarnn evirisinde bu blm sansrlenmi ; Ibrahim Kapaklkaya sadece Pavlusta uydurma var dedirtiyor s Tolstoya. [32, s. 319] Ibrahim Kapaklkayann ayrca masum eviri hatalar da var. Ayn blmde Dirili uydurmacas olmasayd, [Isa] bir dine dn trlm s s s olmayacakt (He would not have been turned into a religion had it

90

Bu Gnlkler Tolstoy De il g not been for the fabrication of the resurrection) seklindeki ifadeyi su hale getirmi Ibrahim Kapaklkaya: Eger yeniden dirili uydurmas s s olmasayd, o dine girmeyecekti. 17 Mart 1847 tarihli ilk gnlk giri inden: Yalnzlk; toplumdan uzak s duran insan kadar, toplumda sosyal ili kiler kurarak ya ayan insan iin s s de yararl [32, s. 23]. Halbuki Tolstoy syle diyor: Sosyal ili ki toplum s d nda ya ayan birinin ne kadar hayrnaysa, yalnzlk da toplum iinde s s ya ayan birinin o kadar hayrnadr (Solitude is just as good for a man s who lives in society, as social intercourse is for a man who doesnt.). [16, s. 4] 21 Ekim 1910 tarihli son gnlk giri inde de Tolstoya sunlar syles tiyor Ibrahim Kapaklkaya: Ke ke gnah i lemeden durabilsem! Ama s s ktlge dayanamyorum. Su anda dayanamyorum [32, s. 749]. Hal buki Tolstoy syle diyor: Ke ke gnah i lemesem. Ve kin duymasam. s s Su an duymuyorum (If only I dont sin. And dont bear malice. I dont at present.). [16, s. 687] Kitabn ortasndan (3 Agustos 1898 tarihli gnlk giri inden) bir rnek s daha vermekle yetinecegim; bu eviri hatasnn masum oldugundan da epey ku kuluyum: Ke ke hkmetin ilen halkn iradesini dile s s getirdigi byle bir sistem; gce ihtiyac olmayan bir hkmet olsayd ve bir otorite duygusu iinde bir hkmete ihtiya olmasayd [32, s. 522]. Halbuki Tolstoy Hay Allah! Ke ke otorite baglamnda bir hkmete s ihtiya olmasayd, ama ne yazk ki var anlamna gelen bir sey syle miyor: Ke ke hkmetin gerekten de halk iradesini temsil ettigi bir s sistem olsayd, ne byle bir hkmet zora ihtiya duyard, ne de otorite baglamnda bir hkmete ihtiya duyulurdu (If only there were such a system whereby the government actually did express the will of the people, such a governmet would have no need of force, nor would there be any need for a government in the sense of an authority.). [16, s. 461] Anka Yaynlar da Tolstoyun Gnlkler benim seklindeki szlerini

91

Bu Gnlkler Tolstoy De il g tantm iin (arka kapaga) alntlam , ama farkl bir imlayla, Gnlkler s benim diye. Bu imla Tolstoyun gnlklerini degil de, Ibrahim Kapakl kaya evirisini tanmlamak bakmndan daha dogru, nk bu Gnlkler Tolstoyun degil, Ibrahim Kapaklkayann. Bu Gnlkler Tolstoy degil. {Bu yaz, 4 Kasm 2005 tarihli Radikal Kitapta, Iindekiler sayfasnda dahi duyurulmadan, Bu gnlkler Tolstoyun mu? bal yla ve su spotla yas g ynland: Tolstoyun Gnlkleri, Ibrahim Kapaklkaya evirisiyle Trkede. Ancak kitapta bazlar spheli, masum eviri hatalar var. Byle bir konu nun byle dezenformatif ve umursamaz biimde yaynlanmas zerine, Tolstoyun Cevabnn da ilk basksnn yapld o gnlerde, aa daki yazy g s g kaleme aldm.}

92

Trke Gvenilmemesi Gereken Bir Dildir

A agdaki yazy aynen basmas sartyla, ama gerekiyorsa birazck s ksaltmaya al abilecegimi belirterek 23 Kasmda, nce Radikale s (ve Kitap ekine) nerdim, ama Radikal yazy yar yarya ksaltmam s gerektigini ve ba lk ile spotlar da degi tirebileceklerini syledi. Ras dikalin bu kararn grenmem be gnm ald. Pe inden yazy, s s yine aynen koymas sartyla, Cumhuriyet Kitapa gnderdim. Birka saat sonra Turhan Gnay arayarak yazy alp almadgn sordum. Aldgn ama dergiyi baglamak ile ok me gul oldugu iin henz s okuyamadgn, bir veya iki gn sonra okuyabilecegini syledi. Yani, Dostoyevski ile Tolstoyun sansrlendigini duyuran bir yazy okumak iin 10 dakika bile ayramam . Bu tuhaf grnse de, n yargl s davranmamak lazm belki, ama yazy gnderdigim e-postada, kendisinden ayn gn iinde cevap alamazsam, bunu red cevab olarak kabul edecegimi yazm tm. Dolaysyla, en azndan e-postama yas rm dakikasn alacak bir notla cevap verip, ayn gn bakamayacagn, ama yazy henz reddetmedigini belirtebilirdi. Belli ki, o da umursamam bu yazy. Yazy son olarak Birgnn Kitap ekine gnderdim. s Ve oradan da grendim ki, mer Trke yazy te birine ksalts mam gerektigini sylemi . Bu gazetenin neyi reddettigini merak s ediyorsanz, reddetme gerekelerinin hakl olup olmadgn anlamak istiyorsanz ve Tolstoy ile Dostoyevskinin sansrlenmesini nemsi yorsanz, dahas yaznn sonunda szn ettigim bilin yozla mas snn bu gazetede sergilendigi zere her yere sirayet ettigini

93

Trke Gvenilmemesi Gereken Bir Dildir

anlamak, yani Trkeye neden gvenilmemesi gerektigini anlamak istiyorsanz a agdaki yazy okuyun. Bunlar halk da okusa hi fena s olmaz diyen biri karsa, buyursun gazetesinde, dergisinde yaynlasn, ama aynen yaynlasn. Hatta, bu st-notla birlikte yaynlasn, nk halkn, a agdaki yazy o gazetenin reddettigini bilmesi de s hi fena olmaz. Bu gazetelerin a agdaki yazy reddetmeleri kendi s ba na haberdir ve yaznn konusuyla da dogrudan ili kilidir. [A ags s s daki yaz ki sz konusu Kitap eklerinin iki sayfasna sgdrlabilecek uzunluktadr 23 Kasmda yazlm ve bu notla beraber ama sos nuna ekledigim notlar haricinde 1 Aralk 2005te, medya gzlemcisi olarak faaliyet gsteren medyatava.net tarafndan internette sadece bir gnlgne yaynlanabilmi tir.40 ] s

Trke Gvenilmemesi Gereken Bir Dildir Bir dilde Tolstoy veya Dostoyevski sansrlenip tahrif ediliyorsa ve okunamyorsa, o dilin itibar ciddi sekilde zedelenir Ba lktaki yarg, Trkenin dogas zerine benim ileri srdgm bir s tez degil, baktgm Trke evirilerin dayattg, tecrbeyle sabit, bir gerek. Gnlk ve deneme yazar Tolstoyun ve Karamazov Kardeler s yazar Dostoyevskinin nasl evrildigine baknca grdgm bir gerek.

Sansrlenen Karamazov Kardesler Byk ogunlugumuz Karamazov Kardeleri, tekrar tekrar baslan eski s evirilerden okuduk ve evirmenin yetenegi lsnde, Dostoyevskiyle ba ba a kaldgmz sanyorduk, ama aldatlm z. Okudugumuz eviris s s ler sansrlym . s
40 O

gnlerde bulamami tim, ama bugn (Temmuz 2010) hala yayinda. s

94

Trke Gvenilmemesi Gereken Bir Dildir Bu geregi, bir al ma nedeniyle Karde ler Tan yor, Isyan ve s s s Byk Engizitr blmlerini Constance Garnettn Ingilizce evirisinden okurken, tesadfen farkettim. Garnettn yansra baktgm farkl Ingilizce eviride de [33] Ivan Karamazov ayn seyleri sylyor (onlardan yaptgm kombine eviriyle aktaryorum):
Bu arada, geenlerde Moskovada kar la tgm bir Bulgar, genel s s bir Slav ayaklanmasndan korkan Trklerin ve Kafkasyallarn tm Bulgaristan boyunca yaptklar zalimlikleri anlatt. Kyleri yakyor, ldryor, kadn ve ocuklara tecavz ediyor, esirlerini kulaklarndan siper kazklarna iviliyor, sabaha kadar ylece brakp sonra da asyorlar akl almaz her trl zalimlik. nsanlar bazan insan I vah etini hayvani diye tarif eder, ama bu hayvanlara kar byk bir s s hakszlk ve hakaret; bir hayvan asla bir insan kadar vah i olamaz, s o kadar maharetle, o kadar sanatkarane bir sekilde vah i olamaz. s Kaplan sadece srp paralar, btn yapabilecegi budur. nsanlar I kulaklarndan ivilemek, yapabilseydi bile, asla aklna d mezdi. Bu s Trkler ise ocuklara zulmetmekten zevk alyorlar ana rahmindeki bebekleri hanerle kesip almaktan, kundaktaki bebekleri havaya atp annelerinin gz nnde sng ucuyla yakalamaya kadar her eyi s yapyorlar. Bunu annelerinin gz nnde yapmak asl zevk aldklar sey. Ama Bulgarn bana anlattklar arasnda su sahne zellikle il gimi ekti. Kollarnda bebegiyle, Trkler arasnda embere alnm , s titreyen bir anneyi gznn nne getir. Trkler eglenceli bir oyun icad ediyorlar; bebegi ok uyor, glsn diye kendileri glyorlar. Sos nunda istedikleri oluyor ve bebek glyor. Tam o anda Trklerden biri silahn bebege dogrultup, yznden on santim mesafede tutuyor. Bebek sevinle kkrdayp parlayan silah minik elleriyle yakalamaya al yor ve sanatkar aniden silah dosdogru bebegin yzne skp s minik ba n parampara ediyor. Sanatkarane, degil mi? Bu arada, s Trklerin tatl seyleri ok sevdiklerini sylerler.

Isyan veya Ba kaldr ba lkl bu blm Trkeye nasl aktarlm s s s acaba? On Trke eviriden sadece ikisinde tamamen sansrsz ak-

95

Trke Gvenilmemesi Gereken Bir Dildir tarlm . Ingilizce evirilerde srekli Trkler denirken, Ergin Altay s s (Ileti im, enteresandr, editr Orhan Pamuk; ve daha nce Can) evirisinde Trk veya Trklerin yansra, son cmle ile tecavz temas da sansrlenmi . Leyla Soykut (Sosyal; ve daha nce Cem) evirisinde s sadece Bulgaristandaki yneticiler denmi . Zbeyde Erol (Morpa) s evirisinde sadece insanlar denmi ve paragrafn ilk yars da oldugu s gibi sansrlenmi . Nihal Yalaza Taluy (MEB), Metin Ilkin (Oda), Recep s Skr Gngr (Tima ve Antik) ve Mustafa Bahar (Iskele) evirilerinde s paragraf oldugu gibi sansrlenmi . Nesrin Altnova (Engin) kadn ve s ocuklara tecavz yerine kadn ve ocuklar bogazlyorlarm demek s d nda sansrlememi . Ay e Hachasanoglu (teki, 1999) ile Koray s s s Karasulu (Alfa, 2005) ise hi sansrlememi ler. s Bu sel manzaray grp stmaya raz olmayacaksak, Ay e Hachasas noglu evirisinin birinci blm ba ndaki su cmleyi de Kt Trke s diye ele tirmek smarklk saylamaz: Bu byk iftlik sahibinden [. . . ] s hemen birka sz edecegim [s. 11]. Stma izleyen sayfada agrla m : s s Bu gen kz, istedigi zaman rahatlkla evlenebilecegi bir beyefendiye olan birka yllk anla lmaz bir a ktan sonra lm t. s s s Koray Karasulu da stmaya yakalanm ; evirisinin ba nda, Fyodor s s Pavlovi Karamazov iin kt veya sehvet d kn olmayan demi . s s Halbuki Trke ve Ingilizce evirilerin tmne gre ve roman boyunca da sylendigi gibi baba Karamazov kt ve sehvet d kndr. s Koray Karasulu ile telefonda gr tm ve Dostoyevskinin Yazars dan ba lkl birka sayfalk giri ini atlam olduguna dikkatini ektim. s s s nce sa rd ve pe inden o giri i Alfa Yaynlarnn atladgn anlad. s s s Demek ki, yayncy kontrol etmek gerekiyor. Dostoyevskinin giri ini s gereksiz bulan ve kendinde Dostoyevskiyi budama yetkisi gren Alfa Yaynlarnn, hangi evirilerde ba ka ne gibi tasarruarda bulundugunu s ve bulunabilecegini bilemeyecegimize gre, Koray Karasulu gibi evir menler, kendilerine gvenilmesini istiyorlarsa, ok daha dikkatli olmak

96

Trke Gvenilmemesi Gereken Bir Dildir zorundalar. Gr memizde, Koray Karasulu dipnotlarnn ogunu Rusa orijinalin s editrnden alp internet ara trmasyla detaylandrdgn, dolaysyla s byle bir emek gerektirmi olsa bile, kendisine aitmi gibi gstermemesi s s gerektigini de teslim etti. Dikkatli olmak yolunda olumlu bir adm. Dikkat demi ken: Kendi al mam iin Ingilizce eviriden okudus s gum bir yerin daha Trkeye nasl evrildigine bakm tm, sansrden s sphelendigim iin degil de, dogru evrildiginden sphelendigim iin. s s s Karamazov Kardelerin Karde ler Tan yor ba lkl blmnde Ins gilizce eviriler [33, s. 216; s. 282; s. 295; s. 235] tam olarak syle diyor (Trkesini aktaryorum): . . . bizzat Tanr olan . . . Sze de [veya daha iyisi Kelama da] inanyorum. Bu Ingilizce evirilerle benim Trke evirimin dogrulugunu, bizzat Koray Karasulu da Dostoyevskinin burada Yuhanna Incili 1. Blm, 1-2. bapa gnderme yaptgn belir terek d tg dipnotla onaylyor. nk o baplar syle diyor: Ba s s langta Kelam vard, ve Kelam Tanrylayd, ve Kelam Tanryd. O ba langta Tanrylayd. s Burada Kelam kavramyla kastedilen sey lakrd degil, Isada vcut bulan Logostur ve o ifadede i aret edilen sey de Logos-Isa-Tanr s zde ligidir. s Ayn blm, Koray Karasulu s. 256da (Tanrya atfen) . . . onu temsil eden szlere . . . de inanyorum diye ve Ay e Hachasanoglu da cilt 1, s s. 344te . . . bizzat Tanrnn kendisi olan ulu szlere . . . inanyorum diye evirmi ler. Sansrl Leyla Soykut evirisiyse (Sosyal; ve daha nce s Cem), benim Ingilizceden aktardgmla ayn.

Sansrcler Diskaliye Edilmelidir Ama tabii, sansrl eviriler kaale alnmay hak etmiyorlar ve diskaliye edilmelidir. Bu evirmenlerin ne zaman neyi arptp sansrleyeceklerini

97

Trke Gvenilmemesi Gereken Bir Dildir bilemeyiz. Yaync onlara haber vermeden sansrlemi olabilir diye de s masum bulunamaz bu evirmenler, nk evirdikleri seyde nerelerin sansrlenebilecegini tahmin edip kolayca kontrol edebilirlerdi, aynen benim sphelenip kontrol ettigim gibi. Diger yandan, yaynclarn da sorumlu oldugu ak. Bilmiyorduk deyip temize karamazlar kendilerini, nk onlarn grevi yaynladklar seyi bilmektir ve bilmemek madem sansre yol aabiliyor, yleyse bilmemek de bilerek sansrlemek gibi sutur. Bilmemeyi masum bulacaksak, ehliyetsiz veya alkoll trage kp can alanlar da, kutlama iin havaya kur un skp can alanlar da, rk ev yapp can alanlar da s ve bunlar kontrol etmeyip can alanlar da masum bulmamz gerekir. (Ayn rnekler, kasti olmasa bile, yetersizlik yznden yazar sk sk yanl aktaran masum eviri hatalarnn da masum saylamayacagn s gsterir tabii; bu evirmenler ve yaynclar da ehliyetsiz veya alkoll sokaga km lardr.) s Sansrc eviriler diskaliye edilmelidir, nk Dostoyevski gibi bir yazarn Karamazov Kardeler gibi bir romannda Trklerin zulmnden s bahsetmesi (ki aslnda roman kahraman rivayet etmektedir bunlar), yaras olmayana gocunmamay, olanaysa tedaviyi gtleyebilecekken; kendini ba kasnn gzleriyle grmeyi gretebilecekken; kendini aidis yetleriyle tanmlamaya, hatta bu aidiyetleri sadece san seref dolu bir tarihle yceltmeye meyilli okurlarn ufkunu aabilecek ve onlara ki is lik kazanmak yerine aslnda srye katldklarn hatrlatabilecekken, sansr btn bunlar engellemi tir. s

Tolstoy Tahrifat Din ve milliyet gibi aidiyetlerin hr iradeyle, bilinli olarak seilmedigini, iine dogmak nedeniyle bu aidiyetlere maruz kalndgn, dolaysyla on lar en dogru, tek dogru, hatasz, kusursuz, yce, kutsal grmenin ilkel

98

Trke Gvenilmemesi Gereken Bir Dildir drtlerden kaynaklandgn ve dayan maya dayal bireyler toplulugu s yerine, gdlmeye hazr srler yarattgn, Dostoyevskinin sansrle nen blm akllara getirebilir ve byle bir bilin ikliminin ye ermesine s katk yapabilirdi. O bilin iklimini, Dostoyevski gibi gayrihtiyari degil, dosdogru ve ok daha iyi krkleyecek asl ki i ise Tolstoydur, tabii eser s leri evrilir ve sansrlenmeden, tahrif edilmeden yaynlanrsa. Mesela, Itiraarn birka sayfalk birinci blmndeki su szler tahrif edilmeden yaynlanrsa:
yle ki, nceden oldugu gibi simdi de, gven yoluyla benimsenen ve d baskyla ayakta tutulan din greti, ona ters d en hayat tecrbesi s s ve bilgilerin etkisiyle tedricen eriyip gidiyor, . . .

Tolstoyun tm d ncesiyle eserine eldiven gibi uyan ve Mazlum Beys hann onayladg zere Rusa orijinali 22 aynen kar layan bu szleri s Ingilizce evirilerden 23 aktardm. Aka grldg ve kendisinden beklendigi zere, Tolstoy gven yoluyla benimsenen din gretiyi hakir grp yeriyor. Itiraarn yedi tane Trke evirisi var ve hepsinde de tahrifat var. Biri d nda, bu evirilerin kaynaklar da belirtilmiyor. Dr. Orhan Yetkin s (Kakns), Prof. Dr. Kemal Ayta (Furkan, kaynag Lwenfeldin Almanca evirisi) ve Elanur Bahar (Kum Saati) Gven duyularak devralnmak yerine deyip taban tabana zt bir sey syletiyorlar Tolstoya; hakir grp yerdigi seyi, vyormu gibi gsteriyorlar. Fatih Kaynakn hazrladg s (Antik) bir ba ka eviride Gvenle davranmak yerine denmi . Ihsan s s zdemir (Tima ) ise kabul edildigi varsaylan diyerek belirsizle tirmi . s s s Ahmet zpnar da (Aden) syle sansrlemi : s
nan bugn ya da eski devirlerde olsun hep d basklarla ayakta I s tutulmaya al lm tr ve insanlar ona sonsuz bir gven duyarak, s s ya amlarnda inanca btnyle yer verememi lerdir. nan, bugn s s I artk bilimlerin ve inan esaslaryla ters d en hayat deneyimlerinin s etkisi altnda erimektedir ve erimi tir. s

Yedinci eviri, Karakutu Yaynlarnn Tolstoy imzasyla yaynladg Hz. Muhammed ba lkl kitabnda yer alyor. Kaynag ve kimin evirdigi s

99

Trke Gvenilmemesi Gereken Bir Dildir belli olmayan bir 25 sayfa yolmu lar Itiraardan, ama evirileri hemen s yukardaki sansrl eviriyle ayn. Karakutu Yaynlar Tolstoy tahrifatn, Tolstoyu Mslman ilan etmeye kadar vardrd ve bunu temizleyip geregi ortaya karabilmem iin bana bir kitap yazdrd. [1] Tolstoy tahrifatnn en taze rnegiyse Ibrahim Kapaklkayaya ait, Tolstoyun Gnlkleri. R. F. Christiann Ingilizce derlemesinden [16] ksaltlarak evrilmi . 4 Kasm 2005 tarihli Radikal Kitapta bu evirinin s hem hatalarna rnekler verdim hem de sansrl oldugunu gster dim 90. Muhammedde ve Paulde uydurmaca var diyen Tolstoya, sadece Pavlusta uydurma var dedirtiyor Ibrahim Kapaklkaya. Bu sansr de, kitab didikleyerek bulmu degilim; ayn blm Tolstoyun s Cevabnda kullanmak amacyla ksa bir sre nce kendim evirmi s oldugumdan, Gnlkleri alr almaz oraya baktm. Ama 4 Kasm tarihli Radikal Kitapn okurlar, alr almaz oraya bakamadlar, nk Tolstoyun sansrlendigini duyuran bir yaz Radikal Kitapn Iindekiler sayfasnda yer bulamad ve DIKKAT SANSR! gibi bir spot yerine bazlar spheli, masum eviri hatalar var seklinde bir spotla yaynland. Byle bir dezenformasyonla, Radikal Kitap, evrakta sahtecilikten hi fark bulunmayan bir sahteciligi, yani sansr, stelik Tolstoya uygulanan sansr, yani adamn kpegi srmas kadar sansas yonel ama ok daha vahim bir hadiseyi, kpegin adam srmas kadar sradan, nemsiz bir sey gibi grp gstermi oldu. Okurlarda Hey! s Bakn, sunu grdnz m? Tolstoyu sansrlemi ler! Pes dogrusu! sek s linde bir tepki yaratacak yerde, Hmm. . . bugn yag m varm . . . s s seklinde bir tepkisizlik yaratm oldu: Hmm. . . Tolstoy mu sansr s lenmi . . . neyse. . . Tabii, yaznn sadece spotuna bakanlar sansrden s hi haberdar olmadlar bile. Byle bir dezenformasyonla, Radikal Kitap, bilin kirliligini temizleyecek sekilde degil, arttracak sekilde, vahim bir yolsuzlugu me rula trmaya yarayacak sekilde editoryal faaliyet gster s s mi oldu. (Sanki nlerine gelen bir habere ba lk atyormu casna, benim s s s

100

Trke Gvenilmemesi Gereken Bir Dildir ba lgm stelik alelade hale getirerek degi tirmesi de cabas.) s s

Sansr Vahim Bir Bilin Yozlasmasdr Halbuki sansr vahim bir yolsuzluktur. Sansrc evirmenler ve yaynevleri bu uygulamalaryla kendilerini lekelemi lerdir, nk evirs dikleri veya yaynladklar yazarlara (hem de Tolstoy ve Dostoyevski gibi yazarlara) ifade zgrlg tanmam lar, hatta bazan tam ters sey s ler syletmi lerdir ve bylelikle okurlar da aldatm lardr. Ihanetleri s s sadece evirdikleri veya yaynladklar yazarlar ve okurlarla da snrl degildir, Trkeye de ihanet etmi lerdir. Trkenin gvenilecek bir dil, s gvenli bir kltr ta ycs olmadg sonucunu dogurmu lardr, nk s s bir dilde Tolstoy veya Dostoyevski okunamyorsa, o dilin itibar ciddi sekilde zedelenir. Bunu nlemek, Trkeyi temizlemek iin, o evirileri tavizsiz bir sekilde mahkum etmek gerekiyor. Yeni evirilerdeki sansr veya tahrifatn nlenmesi ve Trkiyedeki tm eviri faaliyetine gvenin tesisi iin bu sarttr, aksi halde akla su sphe d er: Madem Trkiye, s degi ik kesimlerin Tolstoy ile Dostoyevskiyi sansrleyebildigi bir yer s ve Trke de byle bir dil, yleyse btn evirilerde sansr olabilir. Nitekim, Radikal Kitap da Tolstoyun sansrlenmesini sradan bir seymi s gibi verdi. Sansr de, bilin yozla masnn diger tezahrleri gibi, genel bilin s yozla masyla etkile im iinde olan ve dolaysyla temizlenmesi gereken s s bir lekedir. Susurluk, depremde bizi tarumar edecek olan arpk yapla ma, tre cinayetleri, ocuklara vah et uygulanmas vb. gibilerle sansr s s ayn yoz bilincin tezahrleridir. Dostoyevskinin rivayet ettigi zulm sansrleyen bilin, milli karlar veya milli suuru veya milli deger leri veya milli kimligi korumaz, bunlar zedeler ve o rivayetleri hakl karmaya hizmet edebilir ancak. Sansrc bilin zalim bilince yabanc degildir, akrabadr. Eger milli karlar veya milli suur veya milli

101

Trke Gvenilmemesi Gereken Bir Dildir degerler veya milli kimlik Dostoyevskiyi ve mukaddes degerler de Tolstoyu sansrlemeyi gerektiriyorsa, o degerlerde, o kimlikte, o suurda, o karlarda ciddi bir yozla ma var demektir. O milli ve mukaddes eys s lerin geregi diye tahrifat me ru grenler ve grev ba nda uyuyakalp s s buna izin verenler ile o milli ve mukaddes eylerin geregi diye zulm s gerekli grenler ve buna izin verenler, ayn bilin yozla masna hizmet s etmektedirler kendilerini nasl tanmlarlarsa tanmlasnlar, solcu veya sagc; dinci veya ateist; fa ist veya komnist; milliyeti/ulusalc (Nas s yonal Sosyalist?) veya liberal; Atatrke tapnp taptrmaya al an veya s Muhammede tapnp taptrmaya al an; aydn veya cahil vs. s Milli ve mukaddes eylerin klesi oluyorsak, vay halimize, nk s milli ve mukaddes eyler irrasyonel ve zalim olan lkle tirip, mes s sela, ocuklarn depremden veya zulmden kurtarmay ise gereksiz grebiliyor. Ayn tehlike, sagduyu ve vicdann rehin verildigi, bireyi srnn paras yapan her trl ideoloji, inan vs. iin de ayn sekilde geerlidir tabii. Somutla trrsak, kendini Islamc, Mslman, solcu, s Marksist, komnist, sagc, milliyeti, ulusalc (Nasyonal Sosyalist?) Trk, Fenerbaheli, Atatrk, hatta Tolstoycu vs. seklinde tanmlamak, hem sansrc, yalanc, gaddar, karc vs. olmamann garantisi degildir ama olmay me rula trmaya pekala yarayabilir, hem de mesafeli ve s s samimi bir inanc veya kr al may degil, inan veya kr al ma s s grnts altnda esaret tehlikesini i aret eder. Ksaca, bilin yozla mas, s s en ideal grnen ideolojinin veya devrimin veya d mdahalenin bile s yozla masna yol aar. Dolaysyla, yaplacak sey bilin yozla masyla s s mcadele etmektir, kraln plak oldugunu gstermektir. Aksi halde bir bilin reformu gerekle mez ve bilin reformu gerekle meyince de, s s Susurluklardan, depremden, tre cinayetlerinden, ocuklara i kenceden s vs. kurtulamayz. Bu, drt ucu suya batm yekpare bir kilim; zerins deki o sorunlarla somut olarak, gerekten mcadele etmek zahmet ve kahramanlk gerektirebilir, ama kilimin sansr ucuyla mcadele etmek

102

Trke Gvenilmemesi Gereken Bir Dildir kahramanlk gerektirmiyor ve (nispeten) kolay. Sansr gibi ular sudan karabildigimiz lde, kilimin tamamn karmay da kolayla trm , s s kilimi kurtarmaya hizmet etmi oluruz. Aksi halde boguluyoruz. Ve aksi s halde, bir sey okuyacaksanz, Trke okumayn. En garantilisi bu. Ben sylemiyorum. Yukardaki eviriler sylyor. Ba langta Kelam yerine Sansr m vard yoksa? s 23 Kasm 2005 Ek 1 Yukarda degindigim, Karakutu Yaynlarnn Mslman Tolstoy al datmacasn belge ve detaylaryla te hir edip Tolstoyun (Islam dahil) s tm dinlere ili kin ele tirilerini ve inancn ortaya koyan kitabm da, s s bu yaz gibi, bir yaync bulmakta olduka zorland. Eyll aynda yine medyatava.nette akladgm zere: Birok yaynevi hi ilgilenmedi; kimi (Okuyanus) cevap vermedi; kimi (ivi Yazlar) oyalama taktigini ter cih etti; kimi (itlembik) satmayacag iddiasyla reddetti; kimi (Payel) ardarda bask yaparak btn Trkiyeye zerkedilen bu aldatmacay ve ona verilen cevab kendi okur kitlesinin nemsemeyecegi gerekesiyle reddetti; kimi (Evrensel) Sovyet ynetimini baskc ve zorba olmakla niteledigim iin reddetti; ve kimi de (Ozan) fazla radikal buldugu iin reddetti. Kitap, nihayet, E Yaynlar tarafndan Kasm ay ortasnda yaynland. Yukardaki yaz, nne koydugum notla beraber 1 Aralk 2005te medyatava.nette yaynlanmadan nce, Co kun Bktelin kitabmla ilgili s bir yaz yazdgn ve Radikal Kitapn da o yazy yaynlayacagn biliyor dum. Ama yukardaki yaznn yaynlandg 1 Aralk tarihinde grendim ki, Radikal Kitap srf bana kzdg iin Co kun Bktelin kitabmla ilgili s yazsn, yani Mslman Tolstoy aldatmacasna kar halk uyarp s hakikati ortaya koyacak bir kitap hakkndaki duyuruyu, yaynlamaktan da vazgemi . Tabii, bu da bekledigim bir seydi, ama yine de bylesi s

103

Trke Gvenilmemesi Gereken Bir Dildir bir zavalllga ve (Tolstoy, Dostoyevski ve halka yaplan) hainlige sa r s yorum. Aynen, Tolstoy ve Dostoyevski tahrifatyla sansr konu alan bir yazy Radikal, Birgn ve Cumhuriyetin reddetmesine sa rdgm gibi. s Bir kitap dergisi veya sanat sayfas iin bunlardan daha nemli konular d nemiyorum. Bu konular, mesela, Mslman Tolstoy iddialarn s 17 Eyllde man et yapan Akam gazetesinin i lemesini bekleyemezdik s s s tabii, ama ya digerleri?. . . Ne yapyor bunlar? Sonuta, bir tarafta dinciler vs., yani ktler var, ama diger ta rafta bek halinde iyiler yok; aslnda her tarafta bek halinde politik, ekonomik veya ideolojik kar gruplar ogunlukta. Islamclar, fa istler, s milliyetiler, ulusalclar (Nasyonal Sosyalistler?), Atatrkler, solcular, Marksistler, komnistler, liberaller, enteller, Fenerbaheliler, Galatasarayllar, sadece para ve mevki pe inde ko anlar vs. rgtlenes s biliyorlar, ama hakikat rgtlenemiyor. Belki de dogas msait degil; rgtlenince hakikat olmaktan kyor, din oluyor. Nitekim, yayn dnyas da tekkeler agna dnm durumda. Bura s larda al an ki iler para, mevki veya tekkelerine yeni yeler kazanyors s lar, ama m terileri Tolstoy ve Dostoyevski ile bizzat kendi ba larna s s gelenlerden haberdar edilmiyor. Trkiyede sadece dinci vs. ktler Tolstoy veya Dostoyevskiyi tahrif etmiyor; diger kesimler, szde iyiler de ayn seyi yapyor veya ayn seyin yaplmasna gz gre gre izin veri yorlar. Trkiyede Tolstoy veya Dostoyevski sadece tahrif edilmiyor, bu tahrifat duyurmak da fevkalade zor. Onun iin, Trke gvenilmemesi gereken bir dildir. 6 Aralk 2005 Ek 2 Buraya kadar okudugunuz tm yazy, Virgl, ok begendigi halde, ancak ksa bir haber olarak yaynlayabilecegi ve (son not d ndaki s

104

Trke Gvenilmemesi Gereken Bir Dildir ksmnn) daha nce sanal ortamda yaynlanmas nedenleriyle; Birikim hibir aklama yapmadan, Sanat ve Hayat da son not d ndaki ksmnn s daha nce sanal ortamda sadece bir gnlgne yaynlanmas nedeniyle reddettiler. Insancl kabul etti, ama onu da ben reddettim. Memleket ok enteresan oldugu iin, bu yaz da hem ierigi, hem de ieriginin zorunlu kldg bu kalp, yani yaznn biimi bakmlarndan giderek daha enteresanla yor. Ben yazy ksa tutmaya al yorum, ama yayns s clarn tutumlar buna izin vermiyor. Neredeyse her yeni geli me, ana s metnimdeki kadar vahim ve onunla ili kili bir meseleyi ortaya karyor. s Yine Sanat ve Hayat ile Virgle ba vururken yaptgm gibi, sagdan s soldan duydugum, falanca dergi basabilir bu yazy seklindeki sz lere uyarak, yazm Insancla gnderdim ve Insancln yneticisi Cengiz Gndogdu yazy yaynlayacagn syledi. Syledi, ama hemen pe in s den yaz iindeki itibar kelimelerini saygnlk ile degi tirecegini s de teblig etti. Yazarn bilinli tercihine ynelik byle bir tecavze (pek tabii ki) izin vermedigimde de, bu seferlik kabul ettigini, ama (rk bir esinden aldg rahatlkla) itibar kelimesinin Trke olmadgn ve (sanki sormu um gibi) bir daha itibarl yazlarm yaynlamayacagn s buyurdu. Bu marazi-komik tutum kar snda, pek tabii ki, yazy geri s ektim. Gnderdigim yaz kar lgnda, yani bir emek rn kar lgnda s s bana borluyken ve ben hibir sey beklemedigime gre mte ekkir kal s mas gerekirken, Cengiz Gndogdu ltufta bulunuyormu gibi, benden s alacaklym gibi bylesine marazi-komik bir tutum sergiliyordu. Bu s marazi-komik durum, degi en dozlaryla, farkl zamanlarda ve farkl s vesilelerle kar la tgm milli bir bilin garabeti olsa da; yazm geri s s ekip bagc dvecegime, yaynlatp zm yedirmem gerektigi, madem yaz baslyor, yleyse halk bu yazdan mahrum etmemek ugruna, bu marazi-komiklige sadece glp gemem gerektigi ileri srlebilir. Ama benim okura yedirmek istedigim zm, sadece yazyla snrl degil, byle bir yazya ve yazarna bagclarn neler yaptklarn da kapsyor;

105

Trke Gvenilmemesi Gereken Bir Dildir yani yaynclarn ne olduklarn da gstermek istiyorum burada. Ayrca, yaz yaynlamak ugruna yaynclarn her marazi-komikligine gz yumar sak, okurlar uyandrp yaynclar slah edemeyecegimiz ve dolaysyla bilin reformu yapamayacagmz gibi, zm yedirebilme kabiliyetimizi kaybedip incir ekirdegini doldurmayan bir komedyene de dn rz. s Ksaca: Bilin reformu yapacagm derken bilin garabetine gz yummak, sansr lanetleyecegim derken sansre gz yummak, zm yiyecegim derken ayvay yemektir. Buraya kadar okudugunuz tm yazy, yine, noktas ve virglne ka dar aynen yaynlamas kaydyla Evrensel Kltre gnderdim. Evrensel Kltrden Eylem Yldzer de nndeki ve sonundaki notlar yznden yazy reddetti. Eylem Yldzer, gnderdigi e-postada, bu notlarn ya zyla ilgisi olmadgn belirtiyor. Daha da tuhaf, notlarn haber degeri ta dgn syleyerek, bu zelligi de, reddetmenin bir gerekesi olarak, s bir defoymu gibi sunuyor sanki haber degeri degersiz bir seymi s s gibi. Yaznn ana metni de zaten haber degeri ta yor ve bu yzden s nemli. Yazdgm yazda, Tolstoy ve Dostoyevskinin sansrlendigini ve bu sansr besleyen bilin garabetini haber veriyorum; pe inden sansr s ile arkasndaki bilin garabetini gsteren yazmn da yaynclar tarafndan ayn bilin garabetiyle sansrlendigini ekliyorum ve Evrensel Kltr byle bir yazy su gerekelerle reddediyor: Bu eklentiniz haber degeri ta yor, konuyla ilgisiz. Eklentimde listeledigim yaynclarn, mesela, s Tolstoy ve Dostoyevski zerine tezgahlanan dnya apnda bir sansr komplosuna hizmet ettiklerini belgelesem, Evrensel Kltr bu sefer de su gerekeyle reddedecek herhalde beni: Bu eklentiniz daha da fazla, ultra-haber degeri ta yor, konuyla hepten ilgisiz. Bir yaznn, haber s degeri ta dg gerekesiyle bu gerekeyi hi ekinmeden dillendirerek s s reddedildigi ba ka ka tane lke vardr acaba? I te bizzat bu durum da s haber degeri ta yor, ana metnin ta dg kadar nemli bir haberi degeri. s s

106

Trke Gvenilmemesi Gereken Bir Dildir Ama i in etrel yan su ki, bu haber dogrudan haber vermesi gereken s organlarla ili kili oldugu iin ksa devre yapyor. Orijinal yaz, simdiki s halinin yars uzunlugundayd, ama g gibi byyor; turnusol kagd gibi bilin garabetini ortaya karyor. Kitaplk dergisinden Murat Yalnla, yazy gndermeden, yaptgm te lefon gr mesinde yaznn ierigini anlattm ve Murat Yaln yazy s gndermemi istedi, ama yaynlanp yaynlanmayacagna ili kin kararn s bir ayda kabilecegini belirtti; ben de (pek tabii ki) yazy gnderme dim. Atatrkn Nutukunun sansrlendigini belgelesem de herhalde Kitaplkn politikas degi meyecekti: Yaynlayp yaynlamayacagmza s karar vermemiz bir ay srebilir. Be dakikada okunacak bir yaznn, s byle bir yaznn, yaynlanp yaynlanmayacagna karar vermesi bir ay alyorsa, Kitaplk olduka kararsz, daha dogrusu kararsz olmaya kararl bir dergi demektir ve bu da onun i yapmaya niyetli olmadgn gsterir. s Devlet dairelerinde bile bir i bu kadar uzun srmez. s Buraya kadar okudugunuz tm yazy, Varlktan Enver Ercana gnder dim ve Enver Ercan emek verilmi bir al ma oldugunu sylemekle s s beraber, yazy uzun buldu. Fakat asl sorun, dilinizin fazla hrn olmas imi . Halbuki, asl sorun o degil, su: Yazarn slubunu, dilindeki s hrnlg (hele anlattg vahim gerekleri umursamadan) terbiye etme, yasaklama hevesindeki birinin, sirkte aslan terbiyecisi olacagna, bir der gide editr olmas. Daha serinkanl, polemige dnk olmak yerine, uyarc, aydnlatc slubu tercih ediyorlarm . Polemigi benim degil, s yaynclarn ba latmas bir yana, hrn bir dil veya polemigin kategorik s olarak neden gnah, hatta red gerekesi sayldgn anlamyorum. Bir ya znn red veya kabul edilecegini belirlemesi gereken sey, bu gibi etiketler degil, hakl olup olmadgdr. Hepsi bir yana, Tolstoy ve Dostoyevskinin sansrlendigini ve bu sansr haberinin halktan gizlendigini duyuran

107

Trke Gvenilmemesi Gereken Bir Dildir bir yaz, nasl olup da, uyarc ve aydnlatc olmuyor? Nasl olup da, fazla hrn ve polemige dnk seklindeki etiketler byle bir yaznn reddine bahane edilebiliyor? Nasl olup da, slubun fazla hrn ve polemige dnk, bu yzden gsterdigin vahim gerekleri halktan gizlemek zorundayz seklinde bir mantk ileri srlebiliyor stelik o slup o gerekleri vurgulamaya hizmet etmi ken? Atatrkn ldrls dgn belgeleyen bir yaz yazsam ve yaynclarn bu yazy halktan gizledigini if a etsem, Enver Ercan herhalde yine Diliniz ok hrn; s uyarc ve aydnlatc degil, polemige ynelik oldugu iin bu geregi halktan gizlemek zorundayz; yaznz reddediyoruz diyecekti. Buraya kadar okudugunuz tm yazy, Gsteriden Hami agda a gn s derdim ve yaz, hibir aklama yaplmadan reddedildi. Radikal ile ayn medya grubuna ait oldugu gz nne alnnca, sa rtc bir geli me de s s gil tabii. Ayn sonucu verecegi besbelli oldugundan, Milliyet Sanata da gndermeye gerek grmyorum, zira Radikal Kitap ile Milliyet Sanatn yayn ynetmeni ayn, Tugrul Erylmaz. 28 Aralk 2005 {Buraya kadar okudu unuz tm yaz, Edebiyat ve Ele tiride (say 85, Ocakg s Subat, 2006) baz dizgi, mizanpaj ve dipnot yanllaryla yaynlanmtr. Ve s s orada da, kapaktan duyurulan su balklar arasnda yer almamtr: Ciddi s s bir edebiyat dnyamz oldu u kansnda de ilim!.. (Turgut zakman); Bir g g Bab- ad Vakas!.. (Muzaffer Ilhan Erdost); Orhan Pamuka Acil Yantlamas Dile iyle Birka Soru (Ahmet Yldz); Li-Po ve Behet Necatigil g (Laurent Mignon); Jacques Derridayla Edebiyat zerine (Derek Attridge); Yaln Byk Orhan Yamuka Niin Saldrd!; Elif Afak Byk Konutu!; s Yeni Yla Kim Nerede Kiminle Girdi?}

108

Trke Gvenilmemesi Gereken Bir Dildir Ek 3 Radikal Kitaptan sz etmi ken ve yaz bu kadar uzam ken, daha nce s s ksa tutmak iin deginmedigim (ve dergi yayna girdigi iin Edebiyat ve Eletiride yer almas mmkn olmayan) bir seye daha degineyim. s 1 Aralk 2005te, yukardaki yaz, nne koydugum notla birlikte (so nuna eklediklerim haricinde) medyatava.nette yaynlannca, Radikal Kitap Sorumlu Yayn Koordinatr Cem Erciyesten medyatava.nete (cevap vermeyen) bir geldi geldi, ama benim Cem Erciyese cevabm yaynlanmad. Radikale kar saldrgan bir tavr sergiledigimden ve en haf s deyimiyle hakszlk ettigimden sikayeti olan Cem Erciyes Tolstoyun Gnlklerinin sansrl ve hatal evrildigini duyuran ve Radikal Kitap tarafndan dezenformatif biimde yaynlanmasn yukarda ele tirdigim s bir nceki yazm noktasna dokunmadan yaymladklarn belirtiyordu. Zaten byle yapmalar gerekirdi, ama cevap olarak buna i aret s etmesi enteresan, nk ben noktasna dokunduklarn sylemedim ki, ba lgna dokunduklarn syledim. Ama Radikal Kitapn bundan ok s daha vahim olan, yukardaki yazda asl i aret ettigim ve Cem Erciyesin s de asl cevaplamas gereken kusuruysa, Tolstoyun sansrlendigini (ve arpk evrildigini) duyuran bir yazya Iindekiler sayfasnda bile yer vermemi ve kitapta bazlar spheli, masum eviri hatalar var s seklinde bir spot koymu olmasyd. Cem Erciyesin bunlara cevab s syle: O begenmeyip ele tirdigi spottaki ifadeler de kendi yazsnda s kullandg ifadeler. Bu da dogru degil. Ben masum eviri hatalar var dememi , ma s sum eviri hatalar da var demi tim o yazda. Ama mesele bundan da s vahim; spota benim ifadelerimi karp karmamalar degil nemli olan; szn ettigi benim o ifademi arptmadan koymu olsalard bile dogru s bir i yapm olmayacaklard. Ben, Tolstoyun gnlkleri klliyatnn 13 s s cildini olu turur gibi bir ifade de kullanm tm o yazda. Peki, neden s s Radikal Kitap, srf ben kullandm diye, bu ifademi spota karmam ? s

109

Trke Gvenilmemesi Gereken Bir Dildir karmam , nk benim bu ifadem yazda birincil neme sahip degildi. s Ama Radikal Kitapn spota kardg ifadem de birincil neme sahip degildi. Sansr, hele Tolstoya uygulanm sansr gsteren bir yaznn s spotunda masum eviri hatalarndan sz edilmez, masum olmayandan, sansrden sz edilir. Aksi halde yaplan dezenformasyondur ve Radikal s s Kitap, yukardaki yazda da ele tirdigim zere, bunu yapm tr. Okurlarda Hey! Bakn, sunu grdnz m? Tolstoyu sansrlemi ler! Pes s dogrusu! seklinde bir tepki yaratacak yerde, Hmm. . . bugn yag s m varm . . . seklinde bir tepkisizlik yaratm tr: Hmm. . . Tolstoy s s mu sansrlenmi . . . neyse. . . Bu ifadelerle, okurlarn bilinaltnda o s dezenformatif spotun brakacag izi aktarmaya al yorum, ama Radi s kal Kitapn internet sayfasnda o yazma iki ki iden gelen su yorumlar, s durumun daha da vahim olabilecegini kantlyor: Gnlkler insanlgn: Hepimiz gnlk tutmu uzdur. Ama hi biri s miz sanyorum ki Amin Mauoloufun Yznc Ad adl yaptndaki gibi becerememi izdir bu i i. Bu baglamda TOLSTOYda tam bir s s ncdr. (Yazan : Murat Blk) Gizli Kalm Metinler: lmlerinin zerinden bunca zaman getiks ten sonra bile hala yeni yazlarnn ortaya kp yaynlanyor olmas onlarn edebiyat alannn en byk statlar olduklarnn ba ka bir s kant. Tolstoy gibi dnyann en nde gelen yazarlarndan birinin yazdg al veri listesinin bile kitapla masnda sa racak bir sey s s s s yok elbet. Ancak bylesi metinlerle yllar sonra kar la nca; insan s s hem yerli hem de yabanc edebiyat statlarnn daha nice aga k mam metninin olabilecegi endi esi ve hznnden kurtulamyor. s s (Yazan : Volkan ilingiroglu) Tolstoyun sansrlenmesi, hatal evrilmesi zerine bir sa knlk sezi s lebiliyor mu bu yorumlarda? Sansrl ve hatal Gnlkler evirisine ili kin o yazm hakknda, daha dogrusu o yazm sunu politikalar haks s

110

Trke Gvenilmemesi Gereken Bir Dildir knda, Cem Erciyesin cevap vermesi gereken meseleler bunlardr, yoksa spotta benim ifadelerimi kullanp kullanmadklar veya noktama dokunup dokunmadklar degil, nk bunlar benim i aret ettigim meseleler s degildir. Cem Erciyes, o yazm dezenformatif bir sunu la yaynlamalar zes rine tatmin edici hibir aklama yapmadktan sonra, yukardaki yazmn neden reddedildigine deginiyor: hibir gazete ilavesinin yaymlayama yacag kadar uzun oldugu iin reddedildi. Yukardaki yazmn, nne ve sonuna notlar eklemeden nceki hali, yani Radikal Kitap tarafndan reddedilen ilk hali (bo luklarla birlikte) 18 bin vuru tu. Dezenformatif s s bir sekilde (ve asl ba lg olan Bu Gnlkler Tolstoy Degil yerine, m s nasebetsizce yavanla trlm Bu gnlkler Tolstoyun mu? ba lg s s s altnda) yaynladklar Gnlklerle ilgili ele tirim ise 4 bin vuru tu ve s s Radikal Kitapn yarm sayfasn i gal etmi ti. Bu yarm sayfalk i galde s s s de, ba lk ve spotun azmsanmayacak bir pay vard. Ba lk ve spotuyla s s 4 bin vuru luk bir yaz yarm sayfay i gal ediyorsa, ba lk ve spotlaryla s s s toplam 16 bin vuru luk 4 adet yaz iki tam sayfay i gal ederdi. Ama s s benim yazm, bir tek ba lg bulunan tek bir yaz olduguna gre, 18 s bin vuru da olsa iki tam sayfaya sgabilirdi. Belki azck ta abilirdi, s s ki bu mizanpajla oynayarak, puntoyu klterek veya fotograf koyma yarak halledilebilirdi. Bu da istenmiyorsa, benden ok az bir ksaltma istenebilirdi, ki bunu yapmaya al abilecegimi zaten belirtmi tim. Bir s s ba ka alternatif de, Radikal gazetesinin sanat sayfasnda yaynlamak veya s birka gn tefrika etmekti. Ayrca, bir yaz, stelik Tolstoy ile Dostoyevski tahrifatn ve sansr ele alan bir yaz reddedilecekse, bu mezurayla lerek degil, ierigine ba karak yaplmaldr. Ierigin haketmedigi bir uzunluk, yani fuzuli bir sey varsa, o yaznn uzunlugu bir red gerekesi saylmaldr. Ierigine bakar sanz, sayfalar dolusu bir yaznn tam kararnda, eksiksiz oldugu, ama iki paragraftan ibaret bir yaznn ise hak etmedigi bir uzunlukta oldugu

111

Trke Gvenilmemesi Gereken Bir Dildir ortaya kabilir. Tabii, hak edilmeyen, fuzuli uzunluk paragraarla degil de, sayfalarla tanmlanacak boyuttaysa, durum daha da vahim. Buna arpc bir rnegi, benim yazm uzun buldugu bahanesiyle reddeden Radikal Kitapn 16 Aralk 2005 tarihli saysndan vereyim. Yaznn ba lg s Sava ve Bar patlamas, yazar Celal ster. Benim yazm, uzun s s buldugu bahanesiyle reddeden Radikal Kitap, bu yazya (bol fotogra) ilk iki sayfasn ayrm . s Iki sayfalk Radikal Kitap yazsnn spotunda, Sava ve Bar 19. yzyl s s ba larndan bugne degin kt evirilere de direndi, kt okurlara da. . . s Su anda piyasada tam on drt tane Sava ve Bar var deniyor. Biz s s de bu yaz sayesinde, kt Sava ve Bar evirilerinden kurtulacagmz, s s iyilerin layk olduklar itibar kazanacagn, sapla samann birbirinden ayrlacagn sanyoruz. Ve iki sayfalk yaznn sonuna yakn, Radikal Kitapta su satrlar okuyoruz:
Yirmiye yakn Sava ve Bar evirisi iinde, en azndan Leyla Soykut s s ve Mete Ergin evirilerinin asllarndan yaplm gvenilir eviriler s oldugunu syleyebiliriz.

Ama, Radikal Kitapn iki sayfalk yazs, yaynevi adlarn verdigi diger e viriler hakknda hibir sey syleyemiyor; sadece onlardan sphelendigi s anla lyor. Bu arada, Leyla Soykuta ve onu yaynlayan Ileti ime byle s gz kapal gvenmeyi telkin etmesi de dogru degil tabii (yukarda onlarn sansrl oldugunu gstermi tim). Meger, spotunda sapla sa s man ayracag izlenimi veren iki sayfalk Radikal Kitap yazs bir phe s zerine kuruluymu ve sapla saman birbirinden ayracagna, sadece s ayrlmas gerektigini hatrlatyor:
Bence konunun uzmanlar (rnegin, bir Rus Dili ve Edebiyat uzman) bu evirilerin tmn incelemeli, sapla saman birbirinden ayrmal.

Peki, bu hatrlatma bir cmleyle yaplabildigine gre, Radikal Kitapn iki sayfas, yani Tolstoy ile Dostoyevski tahrifatn belgelemi bir yazya s ayrlmayan iki sayfas, neyle doldurulmu ? s Ilk paragrafta, bir sohbetten ve genel bir mesele olarak, evirinin

112

Trke Gvenilmemesi Gereken Bir Dildir eskimesi diye bir durumdan sz ediliyor. Sonraki paragrafta, asllarndan ve eksiksiz yapldklar iin, Roza Hakmetin Don Quijote ile Kayp Zaman Izinde ve Rekin Teksoyun Ilahi Komedya evirileri anlyor ve hibir mesnet gsterilmeksizin ustalkl eviriler olarak nitelendiriliyor. Konu d alanlarda gezinen bu paragraardan sonra, Sava ve Barn s s s farkl Ingilizce evirileri bulundugundan sz ediliyor ve izleyen parag rafta da, Huntington Smithin bir asr kadar nce yaptg bir Ingilizce Sava ve Bar evirisine deginiliyor. Smithin, roman ksaltp ikiye bls s dg ve Sava n Fizyolojisi adyla Franszcadan evirdigi anlatlyor. s Yabanc kaynakalarda bile asla ciddiye alnmayan, Tolstoy yayncl gnda yeri bulunmayan bu Ingilizce eviriye olsa olsa biraz eglenmek iin deginiliyor. Evet, deginilebilir tabii, ama sapla saman birbirinden ayrmayacak mydk? Tolstoyun (ve Dostoyevskinin) sansrlendigini belgelemi bir yazya yer ayrlmazken, byle bir eglenceye yer ayrlmas s abes degil mi? Sonraki drt paragrafta, Smithi, roman ikiye blmeye iten nedenler zerinde durularak, Sava ve Bar hakknda tantc bir iki sz syleniyor s s ve pe inden, Ingilizce kaynakalarda bile ad anlmayan, kimsenin kaale s almadg, kemikleri mezarnda oktan rm olan Smithle dalga s geiliyor. Trk okurlar, Smithin berbat Ingilizce evirisini okumaktan kurtarlyor; geri Amerikallar bile ne byle bir eviriden haberdardrlar, ne de onu bulabilirler, ama olsun, hibir sey sansa braklmyor. Var m yle, Sava ve Bar budayp, adn degi tirip, Franszcadan Ingilizceye s s s evirmek! Radikal Kitap iki sayfalk bir yaz yaynlar ve bu i i yapann s canna okur bu i i yapan her ne kadar ba ka bir lkede ya ayp ba ka s s s s bir dilde yazan, kendi dilinde bile zaten hibir nem ta mayan ve oktan s lm biri olsa da. Eh Trkiyede ve Trkede olup bitenleri de (mesela s Tolstoy ile Dostoyevskinin sansrlendigini) Amerikallar kendi halkna anlatsn artk. Nitekim, Radikal Kitapn bir sonraki paragrafnda, aniden alayclk terkediliyor:
Bizde de bir vakitler, kimi evirmenler evirdikleri kitabn Trk oku-

113

Trke Gvenilmemesi Gereken Bir Dildir

runu ilgilendirmedigini d ndkleri yerlerini es geerler, evirmezs lerdi.

Kim bu evirmenler? Herhalde, bu evirmenler rnek alnyor ve Huntington Smithden sz edilerek, Trk okurunu ilgilendirmeyen yerler es geiliyor. Biz Huntington Smithten korunalm yeter; Amerikallar da kt Trke evirileri bulup, halkn onlardan korusun. Pe inden syle s deniyor Radikal Kitapn iki sayfalk yazsnda:
Ara trlsa, kimbilir byle ka roman evirisi, ka politik eviri bulus nur?

Ara trp buldum da ne oldu?. . . Ara trmayla doldurulabilecek iki sayfa, s s habire ara trmak gerektigi szleriyle dolduruluyor; ne gzel. Sonraki s paragrafta da, Neyse, konudan ok fazla uzakla madan Sava ve Bas s r n Ingilizcedeki yeni evirisine dnelim deniyor. Yani, konu Trke s eviriler degil de, Ingilizce eviriler. Bylece, bir alt paragraf yeni bir Ingilizce eviri zerine yabanc basnda yaplan bir polemige ayrlyor ve Nabokov, ehov ve Joyceun bu polemikte alntlanan szleri aktarlyor. Izleyen iki paragrafta, yazarn bir hapishane ansna dayanlarak, Sava s ve Barn kt bir okuru rnek gsteriliyor ve yaznn sonundaysa syle s deniyor:
Grdnz m? Sava ve Bar n ngilterede Penguin Classicsten s s I kan yeni evirisinden kalktk, nereye geldik!

Bir de, yaz iine gmlen bir kutuda, eviri konusunda ok az yazldg, oysa yazlp, tart lacak ok sey bulundugu, okuyucuya iyi eviri bilincis nin verilmesi gerektigi ve bunun da daha ok eviri ele tirisiyle mmkn s olacag syleniyor. Enteresan; yine ayn sey: Bir takm gereklilikleri ye rine getirmek iin kullanlabilecek iki sayfa, o gereklilikleri hatrlatmaya feda ediliyor o iki sayfa yukardaki yazya (yani o gerekliliklerden daha acil olanlar yerine getirip Tolstoy ve Dostoyevski evirilerindeki sansr te hir eden bir yazya) kapatlm ken. Yani, Radikal Kitap, o iki sayfay s s benim yazma ayrmyor da, benim yazm gibi yazlarn gerekliligini (lzumsuz bir uzatmayla) hatrlatmaya al an bir yazya feda ediyor. Ve s

114

Trke Gvenilmemesi Gereken Bir Dildir Radikal Kitap Sorumlu Yayn Koordinatr Cem Erciyes de, syle bir espri yapabiliyor:
Biz ne bir yazar ne bir yazy sansrledik. Tam tersine Tolstoy ve Dostoyevskinin sansrlenmesine, evirilerin yalan yanl yaplmas sna kar yz. Bunu da Acar Burak Bengiye sayfalarmz aarak s gsterdik.

Evet, nce yarm sayfa gsterip bir gzel dezenformatif bir sekilde yaynladlar ve pe inden bu uygulamalarn da ele tirdigim yukardaki s s yazya sra geldiginde, P sgk! yaptlar. Cem Erciyes cevap notunu s syle bitiriyor:
Ama sayn Benginin, kendisini Tolstoy ve Dostoyevskinin nne kararak ok ama ok nemsemesini ise hi ama hi nemsemiyoruz.

Aferin. . . Srf Tolstoy ile Dostoyevskinin tahrif edildigini duyurmaya abaladgm iin, kendimi bu yazarlarn nne karm oluyorum ben. s Hem de, byle seyleri duyuranlarn degil, duyurmayanlarn ne ktk lar, yayn ynetmenleri veya Radikal Kitap Sorumlu Yayn Koordinatr olduklar bir lkede. Radikal Kitapn yaynladg o iki sayfalk yazda yapldg gibi, Tolstoy evirilerinde sapla saman birbirinden ayracagm deyip, ba ka mevzulardan sz etseydim ve iki sayfay i gal etseydim, s s ancak bunlar yapsaydm, kendimi Tolstoy ile Dostoyevskinin nne karmam olacaktm herhalde veya daha dogrusu, Radikal Kitap ele s s tirmeseydim, hatta kimseyi ele tirmeseydim belki. s Benim kendimi ok ama ok nemseyi imi hi ama hi nemsemedigi s iin mi, Tolstoy ile Dostoyevskinin tahrif edildigini okurlardan gizliyor Cem Erciyes? Tolstoy ile Dostoyevskinin tahrif edildigini okurlardan gizleyen Cem Erciyes mi, kendini bu yazarlarn gerisinde tutuyor? Tolstoy tahrifatn, Tolstoyu Mslman ilan etmeye kadar vardrp en az 100 bin satan bir kitaba kar , bu aldatmacay detaylar ve belgeleriyle te hir s s eden kitabm zerine Co kun Bktelin yazdg yazy, srf yukardaki s ele tirilerime fkelendigi iin yaynlamaktan vazgeen Radikal Kitap m, s

115

Trke Gvenilmemesi Gereken Bir Dildir kendini Tolstoy ile Dostoyevskinin nne karyor; yoksa, Co kun Bks telin kitabmla ilgili yazsn sansrleyebilecegini ngrdgm halde, Radikali ele tiren ben mi? s Ben kendimi (pek tabii ki) nemsiyorum ve evirmenlerle yaynclarn Tolstoy, Dostoyevski ve okura neler yaptklarn te hir ettigim iin Radis kal tarafndan aforoz ediliyorum; Cem Erciyes ise kendini nemsemiyor ve Tolstoy, Dostoyevski ve bizzat okura neler yapldgn okurdan gizle yecek kadar kendini ne karabiliyor. Ke ke Cem Erciyes de kendini s nemseyebilse; nk kendisine nemli bir grev ve yetki verilmi , ama s Cem Erciyes bunlar ktye kullanyor. Hem Tolstoy ile Dostoyevski tahrifatn ve sansr konu alan bir yazy, hem de Mslman Tolstoy aldatmacasna kar halk uyandracak bir kitab konu alan bir ba ka s s yazy halktan gizliyor. Bir kitap dergisi iin bunlardan nemli konular d nemiyorum. Cem Erciyes ve ba tan beri listeledigim meslekta lar s s s neyi nemsiyor? 4 Ocak 2006

116

Katl Sansrn Ekstrem Biimidir

Bu sz Bernard Shawa ait [35] ve bu yaznn ba lg oldugu kadar, s Trkiyede sahnelenen traji-farsn da ba lg. Trkiyede, sz syleyeni s 301leyerek, mahkemelerde srndrerek, hapse atarak, bunlarla da yetinmeyip tehdit ederek, lin ederek ve ldrerek susturan, tm bu silsileyle ifadeyi ve nihayet ya amay yasaklayan, sansrc bir katl bilinci s hakim. Bu bilin garabeti, yukardaki yazlarn yazlmas (ama mahkum edilmesi) ardndan geen bir ylda, ugursuz hakimiyetini saglamla trd s ve Hrant Dink adnda bir insan katletti, hepimizi de mahvediyor. Ama sansrc katl bilinci, bu kitabn ortaya koydugu zere, sadece dinciler ve milliyetilerce (ulusalclarca) degil, nispeten d k dozlarda olsa bile, s ok daha geni bir kesimce uygulanyor. s Hrant Dink beni a agladn denerek katledildi; Dostoyevski de ayn s bilin garabetiyle sansrlenmi ti ve bu sansrleri te hir edip, medyay s s ele tiren yukardaki yazlar da, bana veya bize saldrdn diyen ayn s zihniyetle, 301ci, katil sansr garabetiyle mahkum edildi 301e kar s olan ve bir yl sonra, getigimiz gnlerde, Hepimiz Hrantz diyen ve demeyen medya tarafndan. Bugn, Hepimiz Hrantz diyenlerin inaline ve samimiyetine inanyorum, ama bunun yeterli olmadg, bu samimiyetin (bu haliyle) yeteri kadar samimi olmadg, herkesin kendi 301ciligiyle yzle ip, onu gidermesi gerektigi ve 301ci, sansrc s katl teamlnn yklarak, hakikat teamlnn yerle tirilmesi gerektigi s

117

Katl Sansrn Ekstrem Biimidir hatrlanmal. Hrant Dink cinayetinin, fa ist bir sansr cinayeti, halk fa izmi ve s s sansrclgnn cinayeti, yani bir teaml cinayeti oldugu hatrlanmal. Trkiyeyi kr farkllklardan ziyade, ahlaki erozyonun, yazl yasalardan nce, yazl olmayan yasalardaki, teamllerdeki erozyonun tarumar ettigi de hatrlanmal. Birogumuz bir tanr olup olmadgn bilmiyoruz veya olduguna inan myoruz veya inanyoruz veya kr krne inanyoruz, ama ogumuz gnahn varoldugunu biliyoruz (Raskolnikov aksini kantlamaya al s m , ama becerememi ti); baz seylerin iyi, bazlarnn kt oldugunu s s biliyoruz; mesela, kedilere tekme atmann veya yere d en bir ihtiyar s igneyip gemenin kt, ona yardm etmenin iyi oldugunu biliyoruz. Ayn bilgi, sansrc katl bilincinin melanet oldugunu de syler. Bu bilgi zedelendike yklyoruz, arkadan kur unluyor ve kur unlanyoruz. Trs s kiyede bu bilgide zedelenmeler var ve bununla yzle memek iin de s binbir tane bahane, put, sahte gnah, alavere dalavere. O bilgide mutabk degilsek, ki bu mutabakat epey bozulmu durumda, s o zaman, konu mak, anla mak, ya amak, iyile mek mmkn degil, tpk s s s s iki kere ikinin drt etmesinde mutabk olmayan, ama problem zmeye veya bina dikmeye debelenen insanlarn ba na gelecegi gibi. s Tolstoy ve Dostoyevskinin arptlmas, sansrlenmesi o bilgiyi zedelemi ti; sonra bunlarn te hirinin mahkum edilmesiyle de zedelendi o s s bilgi. Oysa tersi yaplp, o bilgi geri agrlmal, hatrlanmal, hatrlatlma lyd. 301ci, sansrc katl garabeti, 21. yzylda, dnya kltr mirasnn bir devini, hepimizin, tm insanlgn bir atasn da, Dostoyevskiyi de sansrlemek, katletmek anlamna geliyor ve 301le etrafndaki bilin garabeti, bu acayipligin te hiri zerinden de ele tirilmeliydi. Hrant Dink s s cinayetiyle iine uyandgmz kabusu kovmak iin bu gl dayanak ziyan edilmemeliydi. Yukardaki yazlarda ele tirdigim insanlar tanmyorum ve cani ols

118

Katl Sansrn Ekstrem Biimidir duklarn da d nmyorum, byk ogunlugunun kt insanlar s olduklarn, mesela bir kediye tekme atacaklarn lan sanmyorum, ama zaten, Hrant Dinkin ldrlmesiyle sonulanan k krtmalarn failleri s de, 301ciler vb. de kediye tekme atmyorlardr, hatta katil bile kediye tekme atmyor olabilir. Fakat, su byle i leniyor i te ve suu i leten s s s bilin garabeti byle hakimiyet kazanyor: bir sr iyi insann, bir sr masum gnah i lemesiyle, sonra daha az masumlarn i lemesiyle s s ve ba ka bazlarnn da na-masumlar i lemesiyle. Ve asla masum s s olmayan sansr gnahnn e itli sekillerde i lenmesi ve beraat ettirils s mesiyle. Sansr mahkum etmeyip beraat ettirmekle, sansr degil, onu te hir edip knayan mahkum etmekle, hakikatin ve o bilginin degil, s yalann, kfrn hakimiyetine ve Hrant Dinki ldrmekle sonulanan toplumsal bilin garabetine hizmet edilmi oluyor. Halbuki tam tersinin s yaplmas sart; aksi halde baz temel degerleri, hakikati, o bilgiyi nasl teaml haline getirecegiz? Ve o bilgiyi teaml haline getiremedigimiz iin mahvoldugumuz (mesela Kurtlar Vadisi gibi bir garabetin m teri s ve yapmc bulabildigi) ak degil mi? 301ci, sansrc katl teamln yerle tirmek yerine, beni a agladn, s s beni ele tirdin deyip gadreden bir teaml yerle tirmek yerine, Radikal s s (ve tabii digerleri), kendisini veya ahbaplarn ele tirdim diye stelik s hakl olarak ele tirmi ken ve stelik hayat bir meseleyi gndeme getirs s mi ken beni 301lememeli ve bylece hakikat teamln yerle tirmeye s s hizmet etmeli, takdir kazanmal ve rnek olmalyd. Bunun yaplmas ve yukardaki yaznn hakettigi sekilde yaynlanp tart lmas, tek ba na Hrant Dinki ve Trkiyeyi kurtarmaya yetmezdi, s s ama bu ynde bir teaml olu turmaya yarayabilirdi. Bu yaplmad, ama s yukardaki yaznn reddedilmesinden bir ay kadar sonra gazetelerde su sansr haberi yer ald: Tolkienin Noel Babadan Mektuplar adl ocuk kitabnda geen 1453 Gulyabani saldrs, Istanbulun fethine gnderme yapyor diye, on alt ya nda bir ocuk evirmen (Leyla Roksan aglar) s

119

Katl Sansrn Ekstrem Biimidir eliyle ve de nsznde belirtilerek sansrlenmi . s Bu haber, 28 Ocak 2006 tarihli Radikal gazetesinde i lendi (haberi yas gzel, tebrikler. . . ama bu haberi i leyen Radikal, pan Efnan Atmaca). Iyi, s hem bundan ok daha vahim sansrleri, hem de sansr hastalgnn kendisini ok daha etkili biimde te hir eden yukardaki yazy neden s yaynlamad? Dostoyevski ve Tolstoyun sansrlenip arptlmasna, Tolstoyun Mslman yaplmasna ve Trkiyeyi mahveden dinci/milliyeti sansr/katl bilincini de ifre edip knayan bir al maya, neden yer vers s medi? Bu yazlar reddeden dergi ve gazetelerin kimileri (ve diger bazlar), eviri meselesi etrafnda ba ka haber, yaz ve dosyalar da yaynlad, ama s en temel meseleye, 301ci, sansrc katl garabetine veya Tolstoyun Mslman yaplmasna bulamad. Tanr yerine, Cenab Hak ve Allah s gibi szler, Pinokyo ve Victor Hugonun Mslmanlgn ima ediyor diye, kimi eviriler man etlere kt; mesela, 25 Agustos 2006 tarihli Radis kalin man etine syle yansd: Victor Hugoyu da hidayete erdirdiler. s stba lk da syle: Dinci yaynevleri kitap tahribatnda snr tanms yor. Altba lksa su: Seller kitabnda Victor Hugonun Mslman s oldugu ima ediliyor, Heidide Peterin ailesi orijinalde olmadg halde dua ediyor, Pinokyo Yarabbim diyor. Ama Tolstoyun Mslman oldugu, uyduruk bir kitapla, gazeteler ve dergilerin man et ve sayfa sayfa haberleriyle, degil ima edilmek, ilan s edildi ve bu yalan yz binlerce ki iye zerkedildi. Bu yalan apak belges leyen Tolstoyun Cevab, yani hakikat ise, degil man etlere kmak, bir tek s yaz d nda, arkada m Co kun Bktelin, 15 Aralk 2005 tarihli Cumhus s s riyet Kitaptaki Panzehir Kitap yazs d nda hi duyurulmad. Ama s Co kun Bktelin duyuru yazs da, yani bir kitabn tantm yazs, Cums huriyet Kitapn su acayip editoryal mdahalesiyle, su spotuyla verildi: Son aylarda nl Rus Yazar Lev Tolstoyun Mslman oldugu yolunda tuhaf bir iddia tart ld lkemizde. Co kun Bktelin a agdaki yazs s s s

120

Katl Sansrn Ekstrem Biimidir bu iddialar bir daha almamak zere kapatan bir yaz. Yani, kitap degil de, o kitap zerine yazlan, kitab ven, duyuran yaz kapatyor o iddialar; kitab (Tolstoyun Cevabn) bo verin, onun zerine yazlm s s bu ksa yazy okuyun, yeter, mesele bitmi tir. Bylesine bir acayiplik, s hem mantk ve hem de hakkaniyet d bir sey, nerede grlm tr? s s Bizzat o yaz, o iddialar bir daha almamak zere kapatan seyin, Tols toyun Cevab oldugunu sylyor; o yaz zaten, Tolstoyun Cevabndan kimi bilgileri zetleyip haber veriyor. Ayrca, ksack bir yazda o iddialar nasl kapatlabilir? Kapatlabilse, onca sayfa sey yazacagma, belge toplayacagma, evirecegime, evirtecegime, didinecegime, palavralar yumag zmek gibi can skc bir i e bula acagma, o iddialar ksack bir s s yazda ben kapatr ve asl Tolstoy al malarma hemen geri dnerdim. s O ksack yaz hibir seyi kapatmyor, kapatamaz, sadece yapabilecegi ve yapmas gereken seyi yapp, benim smsk kapattgm duyuruyor. Bir duyuru bir iddiay nasl kapatr? Ayrca, bu duyurunun hakl oldugunu Cumhuriyet Kitap nereden biliyor, okur nereden bilecek vs? Hangi inceleme, hangi kitap, kendisini duyuran, ven bir yaznn spotunda, kendisi degil de, kendisi zerine yazlan bu yaz duyurularak, konusunun bu duyuru yazsyla kapatldg, kendisine gerek kalmadg belirtilerek ta ntlm tr? Ve peki kapanan bir sey var m? Internete ve kitaplara bir s bakn; Tolstoyun Mslmanlg palavras alm yrm , bask ardna s s (bugn itibaryla 4. elli bin) bask yapm , ama Tolstoyun Cevabndan s insanlarn haberi bile yok. Halbuki, haberdar edilmeleri gerekirdi. Tolstoyu Mslman yapan yalann mahkum ve te hir edilmesi gerekirdi, s hakikatin korunmas gerekirdi. Ayrca, Tolstoyun Cevab, Co kun Bks telin Cumhuriyet Kitaptaki yazsnda da belirttigi gibi, sadece bir yalan ortaya karmyor, Tolstoyun bilinmeyen bir yann, kendi szleriyle din ele tirisini (Trkiye iin elzem olan) ele tirisini de ilk kez naklediyordu. s s Man etler nerede? Kitap ekleri, dergiler nerede? Trkiyeyi Yarabbim s dedirtilen bir Pinokyodan koruyanlar, sark ve cppe kar t Tolstoya s

121

Katl Sansrn Ekstrem Biimidir sark ve cppe giydirilirken nerede? Trke Gvenilmemesi Gereken Bir Dildiri yaynlayan Edebiyat ve Eletiri bile bin sayfalk 2006 Edebiyat Yll nda Tolstoyun Mslmanls g gn ilan eden kitaba ve yalanlarna yer verdi, ama hakikate, Tolstoyun Cevabna yer vermedi; bir gazetede bu konuda gr lerine ba vurulan s s ve bir sey bilmediklerini syleyen insanlarn (Ahmet Oktay, Enis Batur, Ilber Ortayl ve Zekeriya Beyazn) szlerini aktarmakla yetindi [34, s. 222-3]. Derginin ve yllgn editr Ahmet Yldz, yaynladg yazmn so nundaki ekleri kaldrrsam, yazy yllga koyacagn sylemi ti ve bunu s kabul etmedigim iin yazy yllga koymadg gibi, Tolstoyun Cevabn da koymad daha nce (kendiliginden) koyacagn sylemi oldugu s halde. Akl almaz grnyor, degil mi? te yandan da, yukardaki yazlarn ortaya koydugu zere, sansr ve arptmalarla yazarlar katledilir, okurlar aldatlrken, e itli yerlerde s srekli intihal konusuna srand; yani, ok nemli olmakla birlikte, sansrn yannda ikincil degil, ncl neme sahip bulunan (srf evir men haklarn ilgilendiren) eviri kapkayla ugra ld. Karamazovun sz s konusu blmn sansrlememi iki evirmenden biri (Koray Karasulu) s dahi, 14 Kasm 2006 tarihli Birgn Kitaptaki Kom u bizi dava ederse s ba lkl yazsnda, sansr (yani yazarn syledigini aktaryorum dis yerek, okurun parasn alp, sonra da yazara ba ka bir sey syletmeyi s veya yasak koymay) atafatl bir konu sayabildi ve kom u bizi dava s s edecekse, asl sansrden dava edecegi halde ve sansr marifetiyle yazar katledildigi, okur da aldatldg halde, metinlerdeki sansr gibi satafatl bir konuya girmeden, intihal konusuna srayabildi. Sonunda sadece, Trke Gvenilmemesi Gereken Bir Dildir ba lkl s yazmn Karamazov sansrlerine ili kin blm, 23 Aralk 2006 tarihli s Vatan gazetesinin Bizim Kahve ekine haber yapld; ve haberde gr s alnan ele tirmen Zeki Co kun sunlar syledi: s s
Trkiyede iki tr sansr uygulanyor. Ticari ve ideolojik sansr. Ki-

122

Katl Sansrn Ekstrem Biimidir

taplar daha ucuza getirmek iin baz blmler kartlyor. deolojik I sansrde ise yaync ya da editr ba mza bir i gelir kaygsyla s s s tasarruarda bulunabiliyor. fade degi tiriyor ya da yasakl kelimeI leri kullanmyorlar. ogu klasigin orasn burasn mncklayp takla attryorlar. Kitapta Trkler denmesi ok nemli degil. Eserin bize sunmu oldugu dnya beni ilgilendiriyor. s

Zeki Co kun sansrn istisna degil kural haline geldiginden sz ediyor, s peki neden bunlar te hir etmemi , etmiyor? Ayrca, sansr knamays s sna ve son iki cmlesinin belirsizligine baknca, Trkler denmesi ok nemli degil sz, sansrlenmesi ok nemli degilmi gibi anla lyor s s ki, byleyse durum hepten vahim. Herhangi birinin neyi nemli buldugu degil, Dostoyevskinin ne yazdgdr nemli olan. Zeki Co kunun s veya ba ka birinin nemli bulmadg seyler sansrlenebilir mi yani? s Ayn haberde gr alnan (ve yukardaki yazmn eksiz halini te s bire indirmemi isteyerek onu reddetmi olan) ele tirmen mer Trke s s s de benzer seyler sylyor:
Bunlar her zaman yaplan seyler. Daha nce de sansrle baz sey leri kurtarmaya al tlar. Yz yl nceki meseleyi sansrleseniz ne s olacak? Dostoyevskinin Trk dostu olmadgn bilen biliyor. Benim iin ok nemli bir mesele degil.

Yine sansrn yaygnlg ve (anla ldgna gre) bir ele tirmen tarafndan s s kanksandg ortaya kyor. Demek, Dostoyevskinin ele tirmenlerimizce s nemli bulunmayan yerleri sansrlenebilir; yani, iki kere iki eder; yalan, sansr nemli bir mesele degildir. . . Bunlar m savunuyor, gr s alnan bu ele tirmenler, yoksa kendilerini iyi ifade mi edemediler veya s ifadeleri mi dzgn aktarlmad? evirmen ve yayncnn sorumlulugu, neyin nemli olup olmadgna karar vererek, sansrlemek degil, Dos toyevskiyi aynen nakletmektir. Ve bunu tart mak, iki kere ikinin drt s ettigini tart maktan daha sama ve ok daha ugursuzdur. s sim Y. G. Mdr Nihat Tunaya greyse: Gr alnan Ileti s

123

Katl Sansrn Ekstrem Biimidir

Bu tamamen evirmenden kaynaklanan bir yanl lk. Bir arkada mz s s e-posta atp bu konuda uyarnca [yani benim Birikime gnderdigim yaz, kendisine iletilince ve N. Tuna bana gnderdigi e-postayla teyit alnca] biz de kitab eviren arkada mz [Ergin Altay] aradk. s Kitab ngilizceden degil, Rusadan evirmi ti [yani Rusasndan I s sansrlemi ti]. Rusa basksn kontrol etti. O zaman (50li 55li s yllar) politik durum msait olmadg iin byle evirdigini syledi. [Ergin Altay ise, 50 veya 55lerde degil, 70lerde evirdigini sylyor.] s Gerekli degi ikligi [yeni basknn hibir yerinde belirtmeden] yaptk. Su anda kitap aslna uygun [degil hl]. kinci [heralde yeni demek I istiyor ] baskdaki eksikliklere gelince, [sansrc oldugumuz iin] her satrda Trk demek zorunda degiliz. [Hani aslna uygundu? Madem, byle zorunluluklarnz yok, bunu kapakta duyurun okura.] Paragraf okudugunuzda anlatlmak istenen gayet net bir sekilde anla lyor. s

Tabii, nemli olan, Dostoyevskinin ne dedigi degil, Ileti imin ne anla s dg; yleyse kapaga da Karamazov Karde ler meali, hatta tefsiri s yazsnlar. Dostoyevskinin sylediklerini aktaryorum diye okurdan para alp, sonra da Dostoyevskiye ba ka bir sey dedirterek, onu 301leyes rek susturmakta, okuru da aldatmakta, yani sansrde, hibir saknca yok. Bu yzden, gizli gizli yaptklar dzeltmeleri bile dzgn degil; yeni basklarnda, kadnlar, ocuklar ldryorlar ifadesi (ki dogrusu ka dn ve ocuklara tecavz ediyor olacak) ve Gzel bir sahne degil mi? ifadesi (ki dogrusu Trklerin tatl seyleri ok sevdiklerini sylerler olacak), bu iki ifade hl sansrl [s. 268, 10. bask]. Ve bu, Trkiyenin en saygn yaynevlerinden biri degil mi? Bir ba ka enteresanlk da su ki, s bu garabete setikleri editr, Orhan Pamuk, Dostoyevskiyi sansrleyen ve (kendisi gibi, grev ba nda uyuyarak veya bilerek) buna seyirci kalan s ayn bilin garabeti yznden Trkiyeyi terketmek zorunda kald. s Vatann haberinde gr alnanlardan, Karamazov Kardeler (Ileti im) s s evirmeni Ergin Altay ise syle diyor:
Kitabn orijinalinde Trkler deniyor. Ama ben onu 70lerde evirirken

124

Katl Sansrn Ekstrem Biimidir

Trkler demek iimden gelmedi. Zaten askerdim. Orduda Rusa gretmenligi yapyordum. Skynetim oldugu dnemlerdi. Ya o bs lm anlatacak ya da ismimi degi tirecektim. Yaynevine sormadan Trkler kelimesini kullanmadm. Yazara ihanet ettigimi [onu sansr ledigim halde] d nmyorum. nk Dostoyevski orada Trkleri s degil, insanlar ktlemek istiyor. Ha Trkler demi im, ha erkezler. s Ha tecavz demi im, ha akl almaz i kenceler. . . s s

s O zaman, ha Karamazov Karde ler demi im, ha Ileti im Karde s s s ler, ha Dostoyevski demi im, ha Bilmemne-yevski, ha evirmi im, s s ha meal yazm m, hatta ha evirmi im, ha evirmemi im... Dostos s s yevskinin orada Trkleri degil, insanlar ktlemek isteyip istemedigi, tabii, konu d ; evirmenin grevi niyet okuyup, meal yazmak degil; s ve neyi ktlemek istedigine ve ktledigini de sadece Dostoyevskiyle okurlar karar verir. Ergin Altayn eviriyi hangi ko ullarda yaptgn bilmiyorum, kos sullar belki zordu, ama en azndan evirmeyebilirdi veya sonradan dzeltebilirdi veya hi degilse, sansr ortaya ktgnda hatasn kabul edebilirdi, ama bunu da yapmadg gibi, hl sansr savunuyor. Ergin Altayn vatansever vb. hissiyatlar, ke ke, Trkiyeyi Karamazovun s sansrlendigi bir yer ve bu kltr, Trkleri de sansrc yapmamak yolunda, byle bir ahlak, teaml yerle tirmek yolunda gl olabils seydi, ama vatansever vb. hissiyatlar asla byle, hakikat yolunda gl ve hayrl olamyor ve bylelikle de daima hayrsz oluyor. Dostoyevskinin szn ettigi hunharlklar her toplumda, her kltrde ve bunlarn tari hinde ba ka halklara ve kendi halkna kar i lenmi tir. Yaplacak sey, s s s s eger o hunharlklar gerekse, bunu telaffuz etmeyi Dostoyevskiye veya ba ka birine brakmadan, bizzat yapmak ve hunharlklar mahkum edip s d layarak temizlenmektir, yoksa Dostoyevskiyi sansrleyerek, gnah s rtbas ederek ve sansrle yeni ve gncel bir gnah i leyerek onlara sahip s kmak degil. Yok eger, o hunharlklar gerek d veya abartlysa, o s

125

Katl Sansrn Ekstrem Biimidir zaman da bu, bir dipnot veya nszde belirtilir. Tm bunlar, Trke Gvenilmemesi Gereken Bir Dildir seklindeki szm, sandgmn tesinde hakl karyor. Ama ayrca, Tolstoyun vatanseverlik kar t yazlarna [36] nsz yazarken baktgm Trke s Anna Kareninalar, 13 adet evirinin hepsi sansrl oldugu iin de, gve nilmemesi gereken bir dildir Trke. Anna Kareninann son blmnde de, Trklerin Slavlara zulm meselesi gndeme gelir ve karakterlerden biri (Kozni ev), Rusa orijinalde, faillerin Mslmanlgna atfen, kar s Hacerler der. Hacer, Mslman soyunun kaynag saylan Ismailin annesi oldugu, yani Mslmanlar kastettigi iin, kar Hacerler ifa desi su evirilerin hepsinde sansrlenmi : Ergin Altay [37, s. 795] ve s Mustafa Bahar [38, c. 2, s. 470] dinsiz Bedeviler diyerek, sadece sansrlemiyorlar, dahas itham Bedeviler zerine ykyorlar, stelik daha nce Trklerden sz edildigini belirtmi olduklar halde. Diger evirmenlerse s ya sadece dinsizler diyor ya da hibir sey demiyor. [39] Ayrca, yine Tolstoyun vatanseverlik kar t yazlarn evirirken rasts ladgm bir kavramn, (Almanca Kanonenfutterden gelen) Ingilizcede cannon-fodder denen ve Trkede top-yemiyle mkemmelen kar slanabilen kavramn tanm, drt Ingilizce-Trke szlgn ikisinde sansrlendigi iin de, Trkeye gvenilmez. Bu kavram, yani cannon fodder, elimdeki Ingiliz szlkleri (The Concise Oxford Dict., en kapsaml ikinci szlk olan Shorter Oxford Eng. Dict. ve Chamberss Twentieth Century Dict.) syle tanmlyor: sava ta harcanacak malzeme derekesinde s grlen insanlar (men regarded merely as material to be consumed in war). Amerikan Websters da ayn tanm veriyor (soldiers, as the material used up in war). Oxfordun, Fahir Iz ve H. C. Hony tarafndan hazrlanan (An English-Turkish Dict., 1954) szlgnde de bunlara yakn bir tanm veriliyor: harbde malzeme gibi harcanan adam. Longman-Metro Byk Ingilizce-Trke-Trke Szlk (1. bask, 1993), yanyana gelen iki kelimenin anlamn da vererek, daha aklayc bir tanm yapyor: kur-

126

Katl Sansrn Ekstrem Biimidir banlk askerler; sava ta d man toplarnn (cannon) nne yem gibi s s srlen, hayatlarna aldr edilmeksizin asker bir malzeme imi gibi s s kullanlan askerler. Ama Hamit Atalay tarafndan hazrlanp, Prof. Dr. Hamza Zlkar tarafndan incelenen ve Trk Dil Kurumu tarafndan baslan iki ciltlik Ingilizce-Trke Szlk ise, bu kavrama su sansrl, ters tanm uyduruyor: fedai : sava ta top ate ine maruz ve lmle kar s s s kar ya gelen askerler. Ve yllarca en kapsaml Ingilizce-Trke szlk s olarak kabul edilen Redhouse da su sansrl ve abuk tanm yamyor: (lmek ihtimali ile) sava a giden askerler. Bu iki arptlm , sahte s s tanmlama, gerekte askerlik ve militarizmi aka yeren bir kavram, ya abukla trm veya (TDK rneginde) onlar ycelten bir kavram haline s s getirmi . Ve bu aldatmacann, pespayeligin faillerinden biri de, Trk s Dil Kurumu. Trk dilini, Trkeyi korumas gereken (ve herkes gibi hakikati, drstlg korumas da gereken) Trk Dil Kurumu, stelik aldatma yntemiyle, militarizmi koruyor. Ne hazin ve igren bir fars ve ne kadar a ikar: bu cografyada, kltrde, s bilin ikliminde hakikat, drstlk vs. hakim olamyor, kurumsalla as myor; yalan, sahtekarlk, sansr, katl degi ik kesimlerin actmadan s kelle kesen seriatlaryla kiliseleri hakim oluyor; ve stelik bu reza letler ve ihanetler, hep koruma adna yaplyor, sanki hakikat ve o bilgi korunmadgnda, kelle kesen seriatlarla kiliselerinden ba ka bir sey s korunabilirmi gibi. Vatan, millet vb. soyutlamalar, putlar korunarak, s ama gerekte sadece seriatlarla kiliseler iin kelle kesilerek; bu zehirli vaziyet, sanki zehir mnferitken zehirlemiyormu gibi, stelik ogu s zaman mnferitten de te, epey yaygn degilmi gibi, bu mnferit; s genele te mil etmeyin diye savunularak; zehir ve zehirlenme degil s de, bunlarn te hisi ypratrm gibi, kurumlarmz ypratmayn diye s s daha da fazla ypranp zehirlenerek; ve tm bunlar te his ve te hir s s edip temizlenmenin de, kanunla, sansrle, k krtmayla, cinayetle nne s geilerek; vatan da, millet de, kltr de telef ediliyor.

127

Katl Sansrn Ekstrem Biimidir Vatan gazetesinin Karamazov sansrlerine ili kin haberinde gr s s alnan Murat Belgeyse, telefatn sadece kanuni ksmna dikkat ekmi : s
Kitaplarn sansrlenmesi dogru degil. Dostoyevskinin Trk dostu olmas gerekmez. Syledikleri dogru da olabilir, yanl da. . . Olan s olmam gibi gsterilemez. Tam olarak bilmiyorum ama kanunlar s yznden byle bir sey ya anm olabilir. Bazen kanunlara aykr s s oldugu iin de sansr yapmak zorunda kalnyor. Ben de bir kitabn s ismini degi tirmek zorunda kalm tm uzun yllar nce. s

Kanunlarn suu sabit ve bunu belirtmek de mantkl ve hakl, ama Murat Belgenin, suu sadece kanunlara atmas hakl ve mantkl degil. Hem bazenki durumlarda, hem de bu somut durumda, kanun sansr dayatyorsa, o zaman tketiciye (okura) defolu, sahte mal satmay yasaklayan diger kanuna da uyulur ve maln sansrl oldugu belirti lir, hatta hangi kanunun bunu dayattg, nerenin sansrlendigi, uygar toplumlarda byle bir samalgn bulunmadg ve sansr knamak dogrultularnda birka lakrd edilerek, hem sansr silah sansrcye geri evrilir, hem de sansr garabeti te hir edilir. Kald ki, bu somut s durumda iki eviri sansrsz yaplabilmi tir. Bu somut durumdaki sans srler kanunlardan nce, yukarda da grldg zere, sansrc bir bilin garabetinden kaynaklanyor. s s Vatan gazetesinin bu haberinden sonra e itli internet sitelerinde ba ka bir geli me haber yapld; yapanlardan biri de Karamazov sansrlerini s ieren yazmn bir redcisi, Evrensel. Haberin ba lg Murat Belgenin s yorumuna uyuyor, ama gerege tam olarak uymuyor: Baskc yasalarn sonucu: Karamazov Karde ler yllarca sansrlendi! s
e itli evirmen ve tercman dernekleri temsilcileri, yaptklar evis riler nedeniyle yarglanmalarna tepki gstererek, buna zemin has zrlayan Basn Yasasnn 2. maddesinin degi tirilmesini istediler. Trkiye Gazeteciler Cemiyeti (TGC) Lokalinde dzenlenen basn toplantsnda, Birle ik Konferans Tercmanlar Dernegi, Kitap evirs

128

Katl Sansrn Ekstrem Biimidir

menleri Meslek Birligi (EVBR), eviri Dernegi, Edebiyat ve lim I I SAM), Trkiye PEN, Yaynclar Eserleri Sahipleri Meslek Birligi (EDI Meslek Birligi (YAY-BR), Trkiye Yaynclar Birligi ve Trkiye YaynI clar Sendikas tarafndan imzalanan ortak basn bildirisi okundu. EVBR Ba kan Tuncay Birkan tarafndan okunan ortak bildiI s ride, bir evirmenin srf i ini yaptg, kitap ya da konu ma evirdigi s s iin hapse atlmasn dogru bulmann mmkn olmadg belirtildi. Bildiride, ifade zgrlgnn snrlarnn daha da geni letilmesi ns grlrken, 3 evirmen ve 2 editrn, sadece kitap evirip yayna hazrladklar iin hapis cezas istemiyle yarglandg, nk Basn Yasasnn, yazar yurt d ndaysa kitabn ieriginden eser sahibi s sfatyla evirmeni sorumlu tuttugu ve cezai sorumluluk ykledigi kaydedildi. evirmenin, ierigi ve gr lerine tamamen kar olsa bile kendi s s d ncelerini brakp o iletiyi aslna sadk olarak evirmekle grevli s oldugu vurgulanan bildiride, Dolaysyla, bildiride imzas bulunan meslek kurulu lar olarak biz, Basn Yasasnn 2. maddesinin en s s ksa srede degi tirilmesinin ve bu yolla da yarglanan tm meslekta larmza ynelik i lemlerin derhal durdurulmasn talep ediyoruz s s denildi. Karamazov Kardesler Birkan, dernegi adna yaptg konu mada da Baba ve Pi kitab s hakknda alan davaya ba langcnda evirmeninin de dahil edils digini, Aram Yaynlarndan kan iki kitabn evirmenlerine 1-7 yl arasnda hapis cezas istenen davalar aldgn, daha sonra bu davalarn d tgn syledi. Yasann tamamen evirmenlere ve yas ynevlerine otosansr uygulamak amacn ta dgn savunan Birkan, s Dostoyevskinin Karamazov Karde lerinin e itli yaynevlerinden s s yaplan evirilerinde Trkler ile ilgili blmlerin yllarca sansr edil digi anla ld. Bunun nedeni korkuydu. Bu yasalarn amac tam da s

129

Katl Sansrn Ekstrem Biimidir

bu korkuyu saglamaktr dedi. Birkan, nmzdeki gnlerde yasas nn degi tirilmesi iin Ankaraya giderek ilgili hkmet temsilcileriyle gr eceklerini de anlatt. s Birle ik Konferans Tercmanlar Dernegi Ba kan Yigit Bener de s s evirmenlerin yarglanmasnn ve mesleklerini yapamamasnn bir lkenin insanlarnn kendi dilleri d nda retilmi eserlere ula masn s s s engellemek anlamna geldigini belirterek, Bu, ayrca btn dnya yazarlarnn ifade zgrlklerinin engellenmesi demektir dedi.

Evet, bu giri imler ok gzel, ama benim gsterdigim sansrler, sadece s kanun mazeretiyle aklanamyor. evirmenler ve yaynclara da nfuz etmi sansr garabetiyle yzle ilmesi gerekir, bunlarn te hir edilip, s s s knanmas gerekir, herkesin kendi 301ciligiyle veya ahpabnnkiyle yz le mesi gerekir. Ayrca Evrensel, madem bu mhim geli meyi, haberinin s s ba lgnda (ve ksmen ieriginde de) Karamazov sansrlerinin te hirine s s baglyor, yleyse ayn haberi bir yl kadar nce kendisine gnderdigimde neden yaynlamad? Edebiyat ve Eletiride yaynlandktan sonra neden s haber yapmad? Radikal ve digerleri neden yapmad? Benim sansr ve arptmalar belgeleyen al malarm neden sansrlendi, rtbas edildi, s mahkum edildi? Tm bu manzara, sansrn, zellikle benim ortaya koydugum somut sansr ve arptmalarn, kanunlarla birlikte bilinlere de hakim olan bir garabete dayandgn gsteriyor.

eviribilim Facias s Radikalin, yukarda degindigim Tolkien (1453) sansrne ili kin haberi de ayn garabeti teyit ediyor. Zira, teslim etmeliyim ki, o haber sayesinde ayrca, epey vahim, akl almaz bir seye daha tank olduk; bir niversi tenin (Bogazii niversitesinin) bir eviribilim Blm Ba kan (Suat s Karantay) agzndan, 1453 sansrne ili kin su lakrdlar duyduk: s

130

Katl Sansrn Ekstrem Biimidir

Yeni kuramlara gre evirmenin mdahalesi bazen mbah, bazen yanl kar lanyor. rnegin Hindistanda ezilen toplumlarn sesini s s duyurmak gerekesiyle birtakm kelime oyunlaryla evirmen metine mdahale ediyor. Dolaysyla mdahalenin ideolojik boyutu gn mzde ok nem kazand. Bu rnege baktgnzda da evirmenin syledigi makul bir gereke olarak grlebilir. nk evirmen de bir yaratc olarak kabul ediliyor.

Ne gzel! Zaten yalan, sansr, sahtekarlk iyi ve mbah, drstlk ise kt ve yanl tr; iki kere iki de drt degil, eder. Bir eviribilimci, s blm ba kan, basbayag sansr, arptmay, sahtekarlg mbah sas yp savunabiliyor. Yukardaki szler gerekten Suat Karantaya aitse ve haberde dzgn aktarlm sa, o blmn adn sansrbilim diye s degi tirse iyi eder Bogazii niversitesi. evirmen mdahalesini mbah s gren, byle sama sapan bir sarlatanlk ve sahtekarlk kuram m var? Varsa bile, d ardan byle bir garabeti ithal etmek zorunda myz? Ds sardan sadece garabetleri mi ithal etmek zorundayz? Hindistandan aktardg rnek de hibir sey anlatmyor, aklamyor ve zaten eger sarlatanlkla sahtekarlg mbah sayyorsa, aktarmaya degmez. Sahte karlk sahtekarlktr, drstlk de drstlk. Bu hakikati, yerli yabanc, byk kk, hibir kuramc, hibir ssl veya sslenmi isim, hibir s mistikasyon ve safsata degi tiremez. s evirmen de bir yaratc olarak kabul ediliyormu . Demek okurs lar, evirmenin yaratcl n, yani tahrifatn okuyacaklar, ama Tolkien g veya Tolstoy veya Dostoyevskinin szlerini ve yaratclgn grdklerini, tecrbe ettiklerini sanacaklar, yani evirmen, yazarlarn yaratclgn ve sylediklerini aktaracag vaadiyle okurlarn parasn alp, sonra o yazarlara ba ka seyler syletecek ya da yazarlarn sylediklerini aktarmas yacak; ve bu sarlatanlk ve sahtekarlk, evirmenin yaratcl seklinde, g evirmen de bir yaratc olarak kabul ediliyor seklinde bir me ruiyet, s hatta paye kazanacak? Hem de bir eviribilim blm ba kan agzndan? s

131

Katl Sansrn Ekstrem Biimidir Byle bir sarlatanlk ve sahtekarlg savunan evirmenler, yaratc biimde evirdikleri, yani maskaraya evirdikleri veya sansrleyip arpttklar kitaplarn n kapagna, eviri degil, hatta meal de degil, tefsir ibaresi koysunlar. Geri bu nerimle iyi mi ediyorum, kt m, bundan da pek emin degilim, nk i in bir ba ka fena yan su ki, brakalm s s dillenmesini, akln ucundan bile gememesi gereken bu yaratc evir men (yani arptmen) samalg, bir bakarsnz, garabetleri kanksamaya yatkn geni halk kesimlerince kanksanvermi ve artk Dostoyevski s s okumak degil de, yaratc evirmen, yani arptmen okumak me ru hale s gelmi . Mmkndr. Ayrca, herkesin sanatlk, yaratclk vb. payes lere bylesine d kn, ama iliyatta yeteneksiz oldugu bir toplum, bu s kanksamay daha da kolayla trr. s evirmenin yaratclg, metne hibir sekilde mdahale etmeyerek, hibir kelimeyi arptmayarak, sansrlemeyerek, ben de yaratcym zprlgna, hrsna ve kompleksine d meyerek, kendini gstermeye a s l mayp, metinle okur arasnda saydam bir arac olmaya al arak, metni s s tam bir sadakatle aktarabilme drstlg ve yetenegidir, sahtekarlk ve sarlatanlk degil. Bu nasl bir kltr? Tolstoylar, Dostoyevskiler ve hatta Tolkienler bile varedemedigi gibi, varolanlar da arptarak ithal etmeye kalkyor. Byle bir yaratclk hrs ve hevesi olanlar, hakiki yazarlarn eserlerini bu sekilde alp, arptarak sahiplenmeyi, onlar zerinden nemalanmay, para ve paye kazanmay ve okuru da aldatmay braksnlar ve kendileri oturup yazsnlar. Bu garabet, memlekette kendilerine, okura, yazara ve yaptklar i e sayg duyamayan yeteneksiz ve vngen s insanlarn srekli sanat ve yaratc olma hrsndan kaynaklanp, sanat ve sanaty katletmeleriyle sonulanan, (sansr d ndaki) bir ba ka akl s s almaz mnasebetsizligin eseri. Bu mnasebetsizlik, Co kun Bktelin s yazlar ve kitaplarnda te hir ettigi zere, kendini en belirgin biimde s tiyatroda gstermi ti seyirciye yazarn/sanatnn (mesela Ibsenin) s ne dedigini degil de, (uyduruk bir sahne metni isimlendirmesi al

132

Katl Sansrn Ekstrem Biimidir tnda, eseri maskaraya eviren) ynetmenin yazara ne dedirttigini (ne samalattgn) gsteren, ayrca tiyatroyu koreograk bir soytarlga in dirgeyen ve sonuta en nemli sanat dallarndan birini, tiyatro oyununu ve seyircisini Trkiyede yok eden, sanat ve sanaty tiyatrodan kovan ynetmen tiyatrosu sarlatanlgyla gstermi ti. Ayn sarlatanlk simdi, s stelik daha da beterini, ilave bir sahtekarlg, sansr ve arptmay da me rula tracak sekilde, bir eviribilim blm ba kan tarafndan s s s makul bulundu ve benim Trke Gvenilmemesi Gereken Bir Dildir seklindeki szm de sandgmn tesinde dogruland, evirmen de bir yaratc olarak kabul ediliyor denip, arptma ve sansr savunularak. Enteresan olan su ki, ayn dogrulama ve savunma i i daha nce bir s ba ka eviribilimci tarafndan da yaplm t. Bu bilim, yani eviribilim, s s Einstein gibi degil de, Dr. Frankeinstein gibi bilim adamlar imal edi yor olmal. Zira, Trke Gvenilmemesi Gereken Bir Dildir ba lkl s yazma sadece bir ki i, (kendisinin de Rusadan eviri yaptgn, hatta s eviribilimci oldugunu grendigim) Sabri Grses bulat, ama sosyolojik s bir ara trmay, daha dogrusu karantinay gerektirecek biimde bula t: s s nedense bana fena halde kzp 301ci, katil sansr alenen savundu ve ayn tavr daha sonra da srdrd. Benim aka kantlayp gsterdigim ve inkar mmkn olmayan sansrleri reddedemeyip, mecburen kabullendigi halde, ipe sapa gelmez lakrdlarla, garezle ve yalanla hakikati ve beni bogmaya abalayarak, benim Rusa bilmeyi imi veya bana ya s mamak iin rpndg kendi savlarn, sansrn olmadgnn kant diye yutturmaya al arak, benim sansr iddialar ve sylentileri yaydgm s uydurarak ve sansr kelimesinin kendisini de sansrleyerek, sansr evirmen karar adyla me rula trmaya, yceltmeye ve savunmaya s s kalkt tpk korumakla ykml oldugu ki iyi ldren bir gvenlik s grevlisinin bu cinayetini grp, cinayet degil, gvenlik karar diye savunmaya kalkan bir ba ka gvenlik grevlisi gibi. s

133

Katl Sansrn Ekstrem Biimidir Sabri Grses yazlarnn ilkini, nce bianette ve pe inden kendi sites sinde yaynlad; sonra da (benim yukardaki yazm reddeden) Varlkn Haziran 2006 tarihli saysnda, (sansr degil) eviri konusu etrafnda, 35 sayfalk bir laf kalabalg dosyas hazrlayabildi; daha sonra (yukardaki yazlarmda Karamazov sansrlerine ili kin blmn Vatan gazetesince s haber yaplmas zerine) tekrar bu meseleye dnp, kendi sitesinde 301ci, sansrc katl garabetinin bayraktarlgn (ayn sekilde) srdrd. Sabri Grses vakas, yani eviribilimci bir evirmenin alenen sansr savunmas, yani kediye tekme atmay savunmas, iki kere ikiyi ettirmesi, tm bunlar yaparken tevessl ettigi hile ve maskaralklar ve bu pespayeligi alternatif haber portal diye bildigim bianette yaynlaya bilmesi, son derece vahim ve hazin bir sosyolojik vaziyeti i aret ediyor, s sansrc katl zihniyeti ve ahlaknn nerelere nfuz edip toplumu ele geirdigini, okurlar, toplumu nasl zehirledigini, niversitelerce katil sansr savunan eviribilimciler yeti tirildigini ve Trkenin gvenils memesi gereken bir dil oldugunu, evirilere katiyen gvenilmemesi gerektigini arpc biimde belgeliyor. Sabri Grses, bianette (ve kendi sitesinde ba ka ba lkla) yaynlas s dg, 31 Aralk 2005 tarihli ve Soguk Sava ba lkl yazsnda Rusa s s evirmenlerinin, hatta Rusya zerine yazanlarn sayca az olmasnn ba lca nedeni, Trkiyenin yakn kom ularna kar nyargl olmasdr. s s s Trkiyede bu nyarglar ve bunlarn yol atg dar gr llk hakim s olabildigi iin Rusadan eviri yapmak da bazen tehlikeli bir i , bazen s fedakarlk olmu tur. dedikten sonra, o dar gr llk dedigi seyle s s hi alakas bulunmadg halde, syle devam ediyor:
Bu sonu gelmez dar gr llgn bir rnegi geen gnlerde ya and. s s Acar Burak Bengi adnda biri, kt, Rusadan eviri yapanlarn Dostoyevski ve Tolstoy gibi Rus yazarlarna sansr uyguladgn ne srd.

O dar gr llkle bunun ne alakas var? Zerre kadar alakas yok, ama s eviribilimci evirmenimiz beni karalamak istiyor ya, artk her yol m-

134

Katl Sansrn Ekstrem Biimidir bah. ne srd demesi de, tabii, mkemmelen maskaralk; ben ne falan srmedim, Dostoyevski ve Tolstoyun sansrlenip arptldgn, nerelerde, nasl, kimler tarafndan sansrlenip arptld n, kraln rlpg lak ortalkta gezindigini, apak biimde, somut ve noktasal olarak gsterip kantladm. eviribilimci, Rusa evirmeni Sabri Grses de, eline kalem alp, ne srd diyerek bir kar yazya koyuluyorsa, gya ne s srdgm seyin yanl oldugunu gstermek, kantlamak zorundayd; s bunu yapamadg halde (ki tabii yapmas mmkn degildi), ne srd demek, o sansrlerden a ag kalmayan bir dzenbazlktr. s
Bengi, ngilizce evirilerle kar la trnca bu kadarn saptayabildigini, I s s ama daha ok sansr de olabilecegini sylyordu. Herhalde buradaki ima evirmenlerin bunu gizlice yaptklaryd.

eviribilimcimiz, bu cmleyi Trkeye evirebilse iyi olurdu, nk ne demek istedigi belli degil. Sansr ve arptmalar somut olarak gster mi im, neyin imasndan, gizliliginden sz ediyor? s
Nasl yani? Bu ki i Rusa bilmedigini sylyor. Bu ki i mevcut Doss s toyevski ve Tolstoy evirilerinin hangi dillerden yaplm oldugunu s ngilizce, Franszca, hatta Almancadan evrilmi Rus belirtmiyor (I s edebiyat metinleri vardr). Dahas bu ki i, eviriyi bir eviriyle kars sla trarak Trke evirinin aslna sadk olmadg kararna varyor. s lgin. I

Sahiden. . . Madem yle, Rusa evirmeni Sabri Grses, bo una nefes s tketecegine, samalklarla havay bulandrmaya al acagna, o sansr s lerin, arptmalarn olmadgn, mesela oralarda Trkler denmedigini neden gsteremiyor? Yok, bunu yapamyor Rusa evirmeni eviribilimcimiz. Bu ki i Rusa bilmedigini sylyormu . Bu ki i kt, s s s eviribilimci Sabri Grses gibi Rusa evirmenlerinin yapmadg, ya pamadg i i, Rusa bilmeden yapp, bu rezaletleri ortaya kard. Ve s Sabri Grses tevazu ve mahubiyetle bu ki iye minnet duyacag yerde, s tam tersine, sansr savunuyor ve mesele sanki sansrler degil de, bu ki inin Rusa bilip bilmedigiymi veya sansrl evirilerin hangi s s

135

Katl Sansrn Ekstrem Biimidir dillerden yapldgym gibi, konuyu saptrmaya abalyor. Sansrl e s virilerin hangi dillerden yapldgn belirtmiyormu um. Hangi dillerden s yaplrsa yaplsn, bana ne? Bunun sansrle ne alakas var? Nereden evrilmi tir, intihal midir, degil midir, tm bunlar ayr konu; ben su s kadar eviri bulundugunu ve bunun su kadarnn sansrl oldugunu gsteriyorum, nereden evrilirse evrilsin. Tabii, eviriyi bir eviriyle kar la trarak Trke evirinin aslna s s sadk olmadg kararna varyor demesi de yine rlplak bir yalan. Ben sansrl evirileri 1 eviriyle kar la trmadm, 4 tane Ingilizce (ki s s bunlara geenlerde elime geen bir ba kas [40, s. 311-2] daha eklendi) s ve 2 tane de Trke eviriyle kar la trdm. Ama zaten benim neyi neyle s s kar la trdgmn ne nemi var? Rusa evirmeni olarak, Sabri Grs s ses gstersin, kantladgm seylerin yanl lgn, sansr ve arptmalar s bulunmadgn. Yani evet, sahiden ilgin, hem de ne kadar! Ama ilginlik bitmiyor Sabri Grses vakasnda. Ben her kesimi, tm bir medyay ele tirmi ken, bile bile, yazmn ve kitabmn (ve sahsmn) s s aforoz edilmesini gze alm ken, kitabmla ilgili bir yaznn yaynns dan vazgeilecegini bilerek 301ci sansr garabetini te hir etmi ken, bu s s yazm yaynlatacak yer bulamam ken ve te yandaysa, Sabri Grses s gibiler her k eyi tutmu ken, tutmak iin sansr garabetini rtbas eder, s s te hirini sessizlik suikastyla bogarken ve hatta sansr gibi bir katl garas betinin hakim oldugu yerde, alenen bu garabeti savunurken ve te hir s edene saldrrken, sonra da 35 sayfalk laf kalabalgn bilim diye yuttu rabilirken, en ufak bir mahubiyet duymakszn, kendi saiklerini bana yamamaya al yor eviribilimci Sabri Grses: s
Bugnlerde bu tr haller pek yaygn, skandal yaratmak moda ve be dakikalk nlerin en keyii yolu. Bengi de bu yoldan ilerliyor ve s iddialarn dudak uuklatc bir yere vardryor: Eger baz evirileri eksik ya da arptlm sa, sansrlenmi se, Trke gvenilmez bir s s dildir.

136

Katl Sansrn Ekstrem Biimidir Yani Tolstoy ile Dostoyevskinin sansrlenmesi, arptlmas skandal degil de, Benginin bu skandallar te hir etmesi skandal; Bengi, aman s sonra nl olurum diyerek, sansrleri, arptmalar te hir etmemeliydi; s tabii bu arada, nl olmak bir yana, aforoz edilmeyi hi umursamayarak bunu yapm t ki, Benginin en byk, asl namussuzlugu da bu s heralde. Ayrca, Sabri Grsesin, baglamndan kopararak, yavanla tr s dg ve trnak iinde verdigi ifade de (Eger baz evirileri eksik ya da arptlm sa, sansrlenmi se, Trke gvenilmez bir dildir.) bana ait s s degil; ama evet, Trke Gvenilmemesi Gereken Bir Dildir ba lkl s yazmda gsterdigim zere, bir dilde Karamazov Kardelerin 10 adet e s virisinden 8i (ki biraz a agda oran 9/11a kacak), Itiraarn 7 adet s evirisinin tamam ve Tolstoyun Gnlklerinin tek evirisi sansrlyse, bu arada Tolstoy trl sansrler ve arptmalarla Mslman yaplyorsa ve tm bunlar te hir eden ki i ve al malar rtbas ediliyorsa, bs s s tn bu rezalete kimse ses karmyorsa, hatta en acayibi, bir blm ba kan eviribilimci sansr mbah gryorsa, Rusa evirmeni bir s ba ka eviribilimci (Sabri Grses) de tm bu rezaletleri alenen savunus yor ve rezaleti te hir edeni her tr sarlatanlk ve yalana tevessl ederek s susturmaya abalyorsa, dahas, sansr dedektr olmadgm halde, neredeyse baktgm her yerde sansr gryorsam, Anna Kareninann 13 evirisinin tamam ve Trk Dil Kurumunca hazrlanan en kapsaml Ingilizce-Trke szlk sansrlyse ve dahas, Trke, mahkemelerde srndrerek, k krp k krtarak, tehdit, gadr ve katlederek susturulus s yorsa, k krtmann, tehdidin, gadrin ve katlin dili haline getiriliyorsa, s tm dnyay d man ve Trkleri melek, tarihini de melekler tarihi diye s yutturmann dili, tek tara ve nefret saan bir dil yaplyorsa, ksaca, rlplak bir kral meydanda bylesine gezebiliyorsa, evet, Trke kesinlikle gvenilmemesi gereken bir dildir. Tabii, on ya nda bir ocugun s bile bilecegi zere, gvenilmez demek, her eyin sansrl veya arpk s oldugu anlamna gelmez ve gvenilmez diyebilmek iin de byle

137

Katl Sansrn Ekstrem Biimidir sama bir ko ul gerekmez. O sama ko ulun hakim oldugu gn, zaten s s bu yazlar da tamamen sama hale gelir ve yazlmaz, nk Trke oktan ve tamamen lm , sadece ve sadece yalann, nefretin, k krtmann, s s sansrn, katlin dili olmu , bir zombi dil olmu demektir ki, istidat ve s s hakimiyet bu istikamette grnyor. Evet, hem yukardaki yazlarda, hem burada grnen ve eviribilimci Sabri Grsesin de seree yer alp savundugu manzara, Trkeye gvenilmemesi gerektigini gsteriyor ve eviribilimcimizin svamaya al tg gibi, benim iddialarm, dudak uuklatc bir yere vardryor s oldugumu degil, dudak uuklatc o yere oktan varlm oldugunu bel s geliyor. Sabri Grses, szlerimi baglamndan koparp, bazan arptarak, bazan da yavanla trmaya al arak, bu manzaray svama abasn syle s s srdryor (kaldgmz yerden devam ediyoruz):
s Ayrca zellikle evrilmeyen, degi tirilen ksmlar Trklere ili kin ks smlarsa, demek ki Trkler sululuk duyuyorlar.

Gayet mmkn tabii, ama benim (Hrant Dink cinayetinden bir yl nce) syledigim sey tam olarak su:
Sansrc eviriler diskaliye edilmelidir, nk Dostoyevski gibi bir yazarn Karamazov Karde ler gibi bir romannda Trklerin zulmns den bahsetmesi (ki aslnda roman kahraman rivayet etmektedir bunlar), yaras olmayana gocunmamay, olanaysa tedaviyi gtleye bilecekken; kendini ba kasnn gzleriyle grmeyi gretebilecekken; s kendini aidiyetleriyle tanmlamaya, hatta bu aidiyetleri sadece san seref dolu bir tarihle yceltmeye meyilli okurlarn ufkunu aabilecek ve onlara ki ilik kazanmak yerine aslnda srye katldklarn hatrs latabilecekken, sansr btn bunlar engellemi tir. s [. . . ] Din ve milliyet gibi aidiyetlerin hr iradeyle, bilinli olarak seil medigini, iine dogmak nedeniyle bu aidiyetlere maruz kalndgn, dolaysyla onlar en dogru, tek dogru, hatasz, kusursuz, yce, kutsal grmenin ilkel drtlerden kaynaklandgn ve dayan maya dayal s bireyler toplulugu yerine, gdlmeye hazr srler yarattgn, Dosto-

138

Katl Sansrn Ekstrem Biimidir

yevskinin sansrlenen blm akllara getirebilir ve byle bir bilin ikliminin ye ermesine katk yapabilirdi. s

Sabri Grses syle devam ediyor:

Bengi yazdka co uyor belli ki, eksik [yani sansrl] evirenleri s Susurluk sorumlularyla, depremde yklan eksik malzemeli ev yapanlarla kyaslyor. Gerekten ilgin.

Bakalm, Shawa Katl sansrn ekstrem biimidir dedirten mesele zerine (ve Hrant Dink cinayetinden bir yl nce) nasl co mu um ben: s s
Sansr de, bilin yozla masnn diger tezahrleri gibi, genel bilin s yozla masyla etkile im iinde olan ve dolaysyla temizlenmesi geres s ken bir lekedir. Susurluk, depremde bizi tarumar edecek olan arpk yapla ma, tre cinayetleri, ocuklara vah et uygulanmas vb. gibis s lerle sansr ayn yoz bilincin tezahrleridir. Dostoyevskinin rivayet ettigi zulm sansrleyen bilin, milli karlar veya milli suuru veya milli degerleri veya milli kimligi korumaz, bunlar zedeler ve o rivayetleri hakl karmaya hizmet edebilir ancak. Sansrc bilin zalim bilince yabanc degildir, akrabadr. Eger milli karlar veya milli suur veya milli degerler veya milli kimlik Dostoyevskiyi ve mukaddes degerler de Tolstoyu sansrlemeyi gerektiriyorsa, o de gerlerde, o kimlikte, o suurda, o karlarda ciddi bir yozla ma var s demektir. O milli ve mukaddes eylerin geregi diye tahrifat me ru s s grenler ve grev ba nda uyuyakalp buna izin verenler ile o milli ve s mukaddes eylerin geregi diye zulm gerekli grenler ve buna izin s verenler, ayn bilin yozla masna hizmet etmektedirler kendilerini s nasl tanmlarlarsa tanmlasnlar, solcu veya sagc; dinci veya ateist; fa ist veya komnist; milliyeti/ulusalc (Nasyonal Sosyalist?) s veya liberal; Atatrke tapnp taptrmaya al an veya Muhammede s tapnp taptrmaya al an; aydn veya cahil vs. s Milli ve mukaddes eylerin klesi oluyorsak, vay halimize, nk s milli ve mukaddes eyler irrasyonel ve zalim olan lkle tirip, mes s sela, ocuklarn depremden veya zulmden kurtarmay ise gereksiz grebiliyor. Ayn tehlike, sagduyu ve vicdann rehin verildigi, bireyi

139

Katl Sansrn Ekstrem Biimidir

srnn paras yapan her trl ideoloji, inan vs. iin de ayn se slamc, Mslman, kilde geerlidir tabii. Somutla trrsak, kendini I s solcu, Marksist, komnist, sagc, milliyeti, ulusalc (Nasyonal Sosyalist?) Trk, Fenerbaheli, Atatrk, hatta Tolstoycu vs. seklinde tanmlamak, hem sansrc, yalanc, gaddar, karc vs. olmamann garantisi degildir ama olmay me rula trmaya pekala yarayabilir, s s hem de mesafeli ve samimi bir inanc veya kr al may degil, inan s veya kr al ma grnts altnda esaret tehlikesini i aret eder. s s Ksaca, bilin yozla mas, en ideal grnen ideolojinin veya devris min veya d mdahalenin bile yozla masna yol aar. Dolaysyla, s s yaplacak sey bilin yozla masyla mcadele etmektir, kraln plak s oldugunu gstermektir. Aksi halde bir bilin reformu gerekle mez s ve bilin reformu gerekle meyince de, Susurluklardan, deprems den, tre cinayetlerinden, ocuklara i kenceden vs. kurtulamayz. s Bu, drt ucu suya batm yekpare bir kilim; zerindeki o sorunlarla s somut olarak, gerekten mcadele etmek zahmet ve kahramanlk gerektirebilir, ama kilimin sansr ucuyla mcadele etmek kahramanlk gerektirmiyor ve (nispeten) kolay. Sansr gibi ular sudan karabil digimiz lde, kilimin tamamn karmay da kolayla trm , kilimi s s kurtarmaya hizmet etmi oluruz. Aksi halde boguluyoruz. Ve aksi s halde, bir sey okuyacaksanz, Trke okumayn. En garantilisi bu. Ben sylemiyorum. Yukardaki eviriler sylyor. Ba langta Kelam yerine Sansr m vard yoksa? s

Ke ke herkes byle co sayd, ama eviribilimci Rusa evirmeni Sabri s s Grses syle co abiliyor: s
Bu tuhaklar tek tek konu etmenin bir anlam yok, sadece rnek olsun diye dile getirdim.

O tuhaklar tek tek konu etmenin bir anlam tabii yok, nk eviribilimci yazarmzn o hakikatlere kar diyebilecegi tek bir sz bile yok s ve bu yzden, hibir eyi baglamnda ve somut biimde ele almakszn, s co mu lan gibi ifade yetersizlikleriyle, sahtele tirerek hlasa etmeye, s s s gei tirmeye, arptmaya, arkadan vurmaya al yor; yle ya, benim s s

140

Katl Sansrn Ekstrem Biimidir yazm okumayanlar veya akln elebilecegi zavalllar bulunabilir.
Skandal merakllar [yani sansrcler ] olduka skandallar [ortaya] karlacaktr, zc olan bu merakllarn [sansrclerin] gitgide kalabalkla mas [ortaya karanlarnsa aforoz edilmesi]. Ama zlmeyi s bir yana brakp iddialara temel olu turan olgular ele almak gerekli, s biz onu yapalm.

Hadi yapalm. Ke ke simdiye kadar bi ba layabilseydik; neyse, grelim s s bakalm, sansrler ve arptmalar var m, yok mu? Veya Sabri Grses Evet, sansr vardr, olmaldr m diyor? Syle diyor Sabri Grses:
Birincisi, Rusadan Trkeye yaplm evirilerde de ba ka dilden s s evirilerde oldugu gibi atlanm , eksik braklm blmler olabilir. s s [Normalde olmaz yle samalk ya, bakalm ne diyecek?] Bu konuda ho bir rnek verilebilirim: Hasan Ali Ediz, Pu kinden evirdigi Dubs s rovskide (1937), romanda yer alan uzunca bir mahkeme kararn sadece Ruslar tarafndan anla labilecek oldugu, onlar ilgilendirecek s ayrntlarla dolu oldugu iin ksaltarak evirir ve bu yaptgn bir dipnotla okura aklar. O dnemin okurlar bu konuda ne d nm tr, s s bilemiyoruz.

Bu birincisi olmad; nk o rnek ho degil, bo . H. A. Ediz s s rneginin, beceriksizlik veya tembellik vb. gibi katiyen kabul edileme yecek zaaardan m kaynaklandgn, yoksa istisnai, inandrc bir teknik imkanszlktan m kaynaklandgn bilmiyorum (ki byle bir durum kendisinin de yaptg gibi dipnotta aklanr, ancak neyin kimi ilgilen direcegine karar veriyorsa, Edizinki zaaftan kaynaklanyordur), ama bu ho rnekin konumuz sansrle hi alakas bulunmadgn, aslnda s ho degil, bo , hem de bombo oldugunu kabak gibi gryorum. Bes s s nim rneklerim, sadece Ruslar tarafndan anla labilecek oldugu iin s evrilemeyen seyler lan degil, sadece, Trkler tarafndan anla lmasn s diye evrilmeyen, yani basbayag, dpedz, apak sansrlenen seyler. Kendi rnegimiz varken, alakasz rneklere niye kayor Sabri Grses? Ben u katiller, su baklarla, su maktlleri, su yerlerde, su zamanS larda baklad diyorum, katillerin avukat Sabri Grses ise ba ka bir s

141

Katl Sansrn Ekstrem Biimidir vakadan bahsederek Falanca da, bir ba ka yer ve zamanda, tkezleyip s lancaya arpt; dolaysyla szn ettigin vakada su yok diyor. Hani zlmeyi bir yana brakp iddialara temel olu turan olgular ele almak s gerekli idi ve biz de bunu yapacaktk? Bunu yapmayp, laf dolandrarak, sansr masum bir kisve altnda me rula trma yoluna gitti Sabri s s Grses. Peki, ikincisine bakalm:
kincisi, eviri ne yazk ki (ya da neyse ki) vahiy degildir. [Yani san I srl olabilir, yle mi?] Szgelimi Anna Kareninann nl ilk cmlesinin e itli dillerden yaplm , hepsi birbirinden farkl birok evirisi s s vardr.

Elimdeki Ingilizce Karenina evirilerinde o cmle birbirinin kopyas degilse de, ayndr, ama zaten farkl evirilerin, konuyla, sansrle, ar ptmayla ne ilgisi var? Zaten ben de, sansrl, arptlm yerlerin birok s farkl evirisi oldugunu syledim, ama Trke d nda, hibirinde sansr s yok; mesele de bu zaten. eviri farkllklarndan bahsetmiyoruz, sansr ve arptmalardan bahsediyoruz; brakalm Kareninann ilk cmlesini de, sansrlenen, arptlan yerlere gelelim, mmknse? Mmkn degil:
Her eviri metne ayr bir anlam verebilir, eviri bir zgn metin gibi okunamaz [hl laf dolandrmaca]; yle olsayd yerli edebiyatlara gerek kalmazd, Edebiwood kitaplar hazrlard ve biz sadece eviri okurduk [bunlar ne demekse?]. Bu yzden, [hangi yzden?] Dos toyevskinin Rus Oryantalizmi erevesinde Trk dedigi seyi biz Osmanl olarak evirebilir, gerekiyorsa zel bir evirmen karar vererek dzeltebiliriz.

Hah i te, nihayet. Yani sahtekarlkla, kasaplkla metni sansrleyip arps tabilirsiniz, kendi yorumunuzu dipnotta gsterip Dostoyevskiyle okur arasndan ekilmek yerine, Dostoyevskinin syledigini aktaryorum deyip, ona ba ka bir sey syletir, bylece Dostoyevskiyi Samastlamak s yannda, okuru da kandrabilir, gerekiyorsa bir Samast karar vererek dzeltebilirsiniz. Aferin size!. . . Siz kimsiniz? evirmen mi, kasap m? eviribilimci mi, sansr-, arptma-, budama-, katl- ve sahtekarlk-bilimci mi?

142

Katl Sansrn Ekstrem Biimidir Dzeltebilirlermi . Size mi kald dzeltmek? Dzeltmenizi kim istedi? s Dzeltmenize kim izin verdi? zel bir evirmen kararym . Byle s zel kararlar evirmenler tarafndan verildiginde, o kararlara SAN SR, faillerine de SANSRC deniyor; ayn zel kararlar, kalem yerine silahla verildiginde, o kararlara KATL, faillerine de KATIL deniyor; o ayn zel kararlar ba ka bazlarnca verildiginde, o kararlara s SAHTEKARLIK veya DOLANDIRICILIK veya YALANCILIK vs. deniyor. s I te nihayet, beceriksizce bu kadar didinerek me rula trmaya al tg, s s s trl numaralarla ka n gzn yararak yutturmaya al tg, amur s s iinde rpnarak savunmaya al tg baklay agzndan kard Sabri s Grses. eviribilimci Rusa evirmenimiz madem sansrden ve arptmadan yana, yleyse bunu en ba ta aka sylemekten niye utanyor? s Benim sansr iddialarma neden fkeleniyor? Tek kabahatim, sansr ve arptmaya sansr ve arptma deyi im ve bu kepazelikleri s evirmen karar (!!!) gibi trajikomik, sahte bir adlandrmayla svamaya yana may m, beraat ettirmeyi im mi?!! Evet, bu. Kald ki, benim s s s te hirlerimde Osmanl da denmiyor. s Bu eviribilimci evirmenin su ifadesini, ibret iin, karantinaya muhta oldugumuzu gstermek iin, 301ci, sansrc katl bilincinin hakimiyetini te his ve te hir etmek iin, tekrarlamakta fayda var: s s
Dostoyevskinin Rus Oryantalizmi erevesinde Trk dedigi seyi biz Osmanl olarak evirebilir, gerekiyorsa zel bir evirmen karar vererek dzeltebiliriz.

Tabii, iyi ve kt diye bildigimiz seylere, dogru ve yanl diye s bildigimiz seylere yer degi tirtebilirsiniz, iki kere ikiyi de ettirebilirsi s niz, kedilere tekme atmann, ihtiyarlar ignemenin de dogru oldugunu kabul edip ettirebilirsiniz. . . Bunlar syleyen ki i, arlk Rusyasnn veya Sovyet-Rusyann sans src ba s degil, Hitlerin propaganda bakan Goebbels de degil, ama s

143

Katl Sansrn Ekstrem Biimidir ayn zihniyetin, Shawun Katl sansrn ekstrem biimidir szyle i as ret ettigi zihniyetin, katilleri k krtarak azmettirmeye, insan ldrmeye, s arkadan kur unlamaya ve Fa izme kadar uzanan zihniyetin Trkiyedeki s s bir temsilcisi; ve byle binbir dolapla sansr alenen savunan, gerekiyorsa zel bir evirmen karar vererek dzeltebiliriz diyen bu temsilci, Trke eviriler ve 35 sayfalk eviri dosyalar yapp yaynlayan bir eviribilimci. Ama daha bitmedi. eviribilimcimiz Bu durumu bir rnek zerinden konu mak en dogrusu diyerek, Karamazovun, benim haberdar olmas dgm ve bakmadgm, 1940 tarihli ilk evirisine, Hakk Sha Gezgin evirisine de deginiyor. Benim te hir ettigim sansrl evirilerde Trk s ler hi denmiyordu ve kimilerinde paragraf veya baz yerleri tamamen atlm t; H. S. Gezginin daha eski evirisiyse, (kadn ve ocuklara s tecavz temas d nda sansrsz olan Nesrin Altnovannkini saymazs sak) benim te hir ettiklerimden daha az sansrl, ama yine de (stelik s Sabri Grsesin gsterecegi zere) sansrl (Gezginden alntlayan Sabri Grses):
Bir Bulgar, bana Trklerle erkeslerin yurtta larna yaptklar zulms leri anlatm t. s Umum bir slav isyanndan korktuklar iin ldryorlar, soyuyorlar, I yakp ykyorlarm . Kadnlara, kzlara sata yorlar, ocuklara fenalk s s ediyorlarm [aslnda kadn ve ocuklara tecavz ediyorlar ]. Mahpuss lar kulaklarndan duvarlara mhladktan sonra ertesi gn asarlarm . s Bazen insanlarn merhametsizliklerini, vah i hayvanlara benzetirler. s Bu te bih ile hayvanlara iftira ediyorlar. Onlar, hibir zaman yabanis likte insanlarn derecesine ykselmezler. Kaplan, avn paralar yer. ste o kadar. Yapmak elinden gelseydi bile asla insanlar kulaklarnI dan duvarlara ivilemezlerdi. ocuklara i kence eden, dogmam s s yavrular analarnn karnn de erek d ar ugratan, havaya atarak s s snglerle kar layan biziz [biz degil, Trkler ]. Ana kucagnda bir s ocugu ok ar glmseriz. Sonra ona tabancamz uzatrz. ocuk s onu oyuncak sanr, emzik sanr, agzna alr. Tetige basar o gzel

144

Katl Sansrn Ekstrem Biimidir

ba paralarz. Trklerin tatly ok sevdikleri sylenir. . . (185) s

H. S. Gezginin Ana kucagndan . . . diye ba ladg yer ve devam s da, eviri degil, meal. Sabri Grses, H. S. Gezgin evirisi altna kendi evirisini koymu ve i in pek komik yan su ki, Trke Gvenilmes s mesi Gereken Bir Dildirin ba ndaki benim evirimle kar la trnca s s s grlecegi zere, Rusa bilen Sabri Grsesin a agdaki, kendi evirisi s de, (eviri farkllklar bir yana) sansrlerin evirisi bakmndan tpatp benimkine uyuyor, yani Rusa bilmeyip sansr iddialar ortaya atmakla suladg Burak Bengi evirisine ve tabii Rusa bilen 5 Ingiliz ve 2 Trk evirmenin evirilerine; tek bir kelimeyle bunlardan ayrlyor ve hl sansrl: kadn ve ocuklara zorbalk degil, tecavz demesi gerekirdi. Sabri Grsesin evirisi syle:
ste, bana bir sre nce Moskovadaki bir Bulgar anlatt, diye srI drd van Fedorovi, karde ini duymam gibi, Trklerle erkesler I s s orada, Bulgaryadayken genel bir slav isyanndan kayg duyarak hep birlikte zulm yapyormu yani kadn ve ocuklara zorbalk yapyor, s tutukladklarn kulaklarndan duvara iviliyor ve sabaha dek ylece brakyor, sabah da asyorlarm ve benzeri., akla hayale gelmes yecek bir sr sey. Yani, bazen insann hayvani acmaszlgndan bahsederler, ama bu hayvanlar iin ok haksz ve gvendirici bir sey: hayvan hibir zaman insan kadar acmasz, artistik, yapay bir acmaszlga sahip olamaz. Kaplan sadece paralar, yer ve sadece bunu yapabilir. Bunu yapabilecek olsayd bile, aklna insanlar kulaklarndan ivilemek gelmezdi. Bu Trklerse tutkuyla ocuklara bile i kence etmi , annelerinin rahminden bakla kartmaktan ocuks s lar havaya atp annelerinin gz nnde onlara sng saplamaya dek bir sr sey yapm . En tatl mutlulugu ya atan annelerin gz s s nnde. Ama bak benim asl su manzara ilgimi ekti. D n bir: s kundaktaki bebe titreyen annenin elinde, evresinde Trkler. Ne eli s bir saka yapacaklar: bebegi ok uyorlar, onu gldrmek iin glyor, s sonunda oluyor ocuk glyor. Hemen o zaman Trk suratnn bir kar tesine pistol dayyor. ocuk mutlulukla kahkaha atyor, kk s ellerini uzatyor, pistol yakalamaya al yor, ve birden sanat nams

145

Katl Sansrn Ekstrem Biimidir

luyu onun yzne dogrultuyor ve ba n paralyor Sanatsal, degil s mi? Bu arada, Trklerin, tatl seyleri pek sevdigi sylenir.

Sabri Grses, benimkine ve diger sansrsz evirelere bizzat kendi evirisiyle uyarak, hem benim te hir ettigim (hi Trkler demeyen, s paragraf tamamen veya ksmen atan) evirilerin sansrlerini, hem de kendi alntladg H. S. Gezgin evirisinin sansrlerini kabullenmi du s rumda, ama enteresandr, kabullendigini kabul etmiyor, nk tabii bunlar sansr degil, evirmen karar. Sabri Grsesin neye sansr dedigini, hangi evirmen kararlarna sansr dedigini grmek en teresan olurdu; ona kalsa, heralde bir leksikograf karar alp, bizzat sansr kelimesinin kendisini de tm dnya dillerinden, szlklerinden siler, sansrlerdi. Sabri Grses, kendi evirisini, H. S. Gezgininki altna koyduktan sonra syle diyor:
Simdi, bu iki alntnn yzeysel degerlendirmesi, Trklerin zalimliginin Sha Gezgin evirisinde silinmi oldugunu d ndrr. [Hayr ds s sndrmez, Trkleri paragraf ba ndan atmam , kimden szettigi s s belli.] Oysa tam tersine, ba ka bir sey [baz yerlerin yine de sans srlenmesi] sz konusudur. Dostoyevski, vann bu konu masyla I s yeryzndeki insan zulmnn karabasan gibi agrlgn mkemmel bir sekilde aktarmaktadr. van, e itli yerlerden bu tr olaylar, haber I s leri derledigini syledikten sonra Trkleri tekrar anar: [alntlayarak rnek veriyor ].

Sabri Grses, bo yere, pasajn anakrini silmedigi, Dostoyevskinin s Btn insanlgn vah iligini dile getirdigi, H. S. Gezginin evirirken s bunlar ve alakasz ba ka seyleri farkettigi gerekeleriyle, sanki konumuz s sansr degil de, anakirmi veya kimin neyi farkettigiymi gibi veya s s eviriden degil de, meal, hatta tefsirden sz ediyormu uz gibi, sansrleri s me rula trmaya al yor. s s s H. S. Gezginin kendi szlerinden, budanm oldugunu da grendigis miz bu ilk eviri iin, eviribilimci Rusa evirmeni Sabri Grses, Gzel,

146

Katl Sansrn Ekstrem Biimidir zenli bir eviridir. diyor ve H. S. Gezginin su budama gerekesini alntlyor: Burada roman hi alkadar etmiyen alt buuk sayfalk bir paray atladm. Helal olsun! Dostoyevskiyi byle baltayla susturmak, yontmak, gzelle tirmek, rehabilite etmek sart zaten; hem var m yle s Dostoyevski okumak? Kasap nasl mnasip grrse onu okuyacak okurlar. Sabri Grses, H. S. Gezginin bu budama gerekesini syle takdim ediyor: evirmen burada tamamyla Ortodoks dinine has motierle ykl olan, Dostoyevskinin kendine has dindarlgnn bir rn olan uzun konu maya yer vermemi tir. s s Ve stelik Sabri Grsesin bu sekilde takdim ettigi ve H. S. Gezginin Burada roman hi alkadar etmiyen alt buuk sayfalk bir paray atla dm dedigi yer neresidir biliyor musunuz? Suras: Ivan Karamazovun Byk Engizitr ba lkl hikayesi, yani romann ve Dostoyevskinin s en nl, en nemli, en mthi blm, Dostoyevskinin yazdka cotu u s s g blm; ama eviribilimcimizin co kun blmlere garezi malum. Dahas s atlan da alt buuk sayfa lan degil, yirmi sayfa civarnda bir yer. Bu en mthi yirmi sayfa yerine, H. S. Gezgin sadece Ivan bu sze sayfalar s sren bir nutukla cevap verdi deyip, yukardaki dipnotu koymu . I te, s s sansr yannda, bylesi garabetler de barndran bu rezaleti, Gzel, zenli bir eviridir. diye dllendiriyor eviribilimci Rusa evirmeni Sabri Grses. Aferin! Ve bir komedi daha: konuyla hi alakas yokken, beni Rusa bilmemekle sulamaya abalayan Rusa evirmeni, Gzel, zenli bir eviridir. dedigi bu evirinin, biraz a agda, Rusadan degil Franszcadan, s hem de birbirine gre eksik eviriden yapldgn anlatyor. Yani, Gzel, zenli bir eviridir. dedigi garabet, tane Frank-en tayndan s elde edilen ve daha da korkun olan bir Trk-en tayn imi Sabri Grses s s de byle bir eviribilimin Einstein:
Bu nokta nemlidir: 1940 ylnda Franszcada mevcut eviri birbirinden farkl ve birbirine gre eksiktir. Bu adan Dostoyevskinin Avrupa uygarlgna ve milliyetiligine dair ele tirilerinin bu evirilerde s

147

Katl Sansrn Ekstrem Biimidir

nasl yer aldg incelemeye deger.

Avrupada milliyetiligin geli imi gibi bir konuyu i ledigimizde deger, s s ama su an, konumuz Trke evirilerdeki sansrken hi degmez.
Peki, Sha Gezgin ne yapm tr? s

Ne yapacak? Gryoruz i te, basbayag sansrlemi tir. s s

Trklerin zulmne ynelik gndermeyi korumu , sngyle ilgili sahs neyi de btn sava lara ve btn zalimlere zg bir sahneye evirs mi tir. s

eviribilimci Rusa evirmenimizin evirmekten anladg sey, evirip evirmek. Onun evirmi tir diye tarif ettigi il, tarih boyunca ve s insanlgn geri kalannca sansr diye tanmlanagelmi tir, ama biz, bir s Samast karar vermi tir de diyebiliriz tabii. s
vann konu mas ve metnin insan zulmne ynelik ele tirisi bagla I s s mnda bu tutarszlk ta maz; hatta gln bir sekilde, metin Trke s ve okur Trk olduguna gre, buradaki insan, biz Dostoyevskinin gndermesini en dogru sekilde evirmek saylabilir.

Sahiden epey gln oldu: yani Dostoyevskinin Trkleri kastettigi daha dogru sekilde anla lsn diye, Trkler sansrlenmi . Ve yine s s gnderme dalaveresi. Dostoyevski gndermeleri zerine yorumlarnz varsa, kimsenin akl edemedigi bu e siz yorumlarnz bir incelemede s yazarsnz, merak eden de okur. Ama eviri yapyorsanz, brakn gndermeleri de, Dostoyevskinin kendisini, szlerini dogru drst evirin; yok eger gndermeleri evirmek gibi bir samalk yapacaksanz, o zaman da, kitabn kapagna Karamazov Karde lerde Dostoyevski Gndermeleri s evirisi yazn, Karamazov Kardeler degil. Evet, ok gln gerekten; s okurlar Sabri Grses veya ba ka birinin neyi tutarl buldugunu okumak s iin para veriyormu gibi, Dostoyevski de kafasna esen tarafndan bus danp tutarl hale getirilmek iin yazm gibi, konumuz sansr degil s de neyin tutarl olduguymu gibi, nce tutarszlk konusuna sradk. s Pe inden daha da gln bir sekilde sansr, en dogru sekilde es virmek sayld, stelik de, Dostoyevskiye biz dedirtince, Trklerden

148

Katl Sansrn Ekstrem Biimidir ba ka herkesin kastedilecegi gayet akken. Sabri Grses, madem gln s olmay bu kadar seviyor, o zaman, daha da dogru evirmek zere, yani evirip evirmek zere, kalemi eline alsn ve bir Karamazov da kendisi yazsn ve biz de Dostoyevskiyi (gndermeleriyle lan) syle en dogru sekilde katla katla bir anlayabilelim; bu hepten gln olur ki, Sabri Grses iin ocuk oyunu:
Sha Gezgin, Dostoyevskinin metnini [sansrleyerek ], bence asl vurgusuna kavu turmu , bir rk yesi olarak degil, insan olarak utan s s duymamz saglam tr [Grsesinkini saglayamam ]. stelik bunu s s yaptg tarih zerinde dikkatle d nmek gerek: 1940. Btn dns yada rklgn grledigi bir yl.

Dikkatle d ndm; ama sansr hi kmldamad ve eviribilimcimizin s bu garabeti savunmas da hl anormalligini koruyor. Bu arada, rk yeligi lan da enteresan tabii.
Dahas, Sha Gezgin ayn izahn iinde buradaki eviri kararn [yani insanlgn geri kalannca sansr diye bilinen seyi] syle aklamak tadr: Birka sahifeyi de bilerek ve istiyerek atladm. Kendi kale mimle milletime svdrmek elimden gelmezdi.

Aynen Ogn Samast gibi. Ayrca, o kalem sizin degil, Dostoyevskinindi ve sizin elinizde de kalem degil, balta vard. Ve asl hazin olan, sv drtmem diyerek, o milllete hainlik etmeniz, sansr me rula trmanz, s s hatta yceltmeniz, Trkiyeyi Karamazov Kardelerin ve Dostoyevskinin s sansrlendigi bir yer haline getirmeniz, byle bir garabeti gidermek yerine, bu garabetin hl kapanmayan, mahkeme kaplarnda srnmeye, tehditler ve saldrganlkla gadredilmeye ve ldrlmeye uzanan yoluna ta d eyenlerden biri olmanz. Bu millete asl ktlg yapan, s s Dostoyevskinin veya ba ka birinin svmesi degil, ki zaten olamaz, H. s S. Gezgin gibiler ve ayn zihniyetin Sabri Grses gibi savunuculardr; bakn, H. S. Gezginin bu laf ardndan ne diyor (Gezgini tekrarlayarak veriyorum):

149

Katl Sansrn Ekstrem Biimidir

Birka sahifeyi de bilerek ve istiyerek atladm. Kendi kalemimle milletime svdrmek elimden gelmezdi. Bu nokta zerinde de ciddiyetle durmak gerekir. evirmen byle bir karar veremez mi? evirmen bir otomat mdr?

Tabii, iki kere ikiyi ettirme karar verilemez mi? Kediye tekme atma, yere d en bir ihtiyar igneme karar verilemez mi? Yalan, sansr, sahs tekarlk, budama, katl karar verilemez mi? Insanlar ldrme karar verilemez mi? Tabii, evirmen otomat degil de, yazar otomattr, evir menin otomat; okur da e ektir. evirmen ne karar verecek? evirmeye s soyundugu yazarn yerine geip Ona ne dedirtsem, ne dedirtmesem, onun agzndan ne sylesem diye karar verecek, sansr karar, sah tekarlk karar, katl karar verecek, yle mi? Byle kararlar verenler sahtekarlar ve katillerdir, evirmen degil. evirmen, ancak evirmeme veya dipnot koyma veya nsz yazp meseleye deginme karar verebilir. Ve evet, evirmen otomattr tabii; kendisine, yaptg i e saygs ve s onuru da otomatlgyla dosdogru orantldr. Bu otomat samalg, evi ribilim blm ba kan Suat Karantayn evirmen de bir yaratc olarak s kabul ediliyor derken syledigi seyin ayns. Bu garabete yukarda degindigim iin tekrar girmeyip, Sabri Grsesin Ingilizceden yaptg bir evirinin ilk cmlesine de yansyan ayn garabeti ve bu garabetin ilham ettigi bir eviri tahrifatn rneklemekle yetinecegim, yani otomat myz? garabetiyle arptma garabetinin ak p, bir araya geldigi bir rnekle. s Ama o rnege, yani sz konusu kitabn birinci cmlesine gelmeden nce ba lgna bir gzatalm. Sabri Grses, Joseph Campbelln The Hero s With A Thousand Faces adl kitabn, ba lgn Kahramann Sonsuz Yolcus lu u diye degi tirerek, Ingilizceden Trkeye evirmi (Kabalc, Eyll g s s 2000). Campbelln kitabna koydugu adn tam Trke kar lg Bin Yzl s Kahramandr. Simdi, bu tam Trke kar lk, biraz sakil bulundugu ge s rekesiyle, otomat eviri diye ele tirilirse (ki sakil oldugundan da emin s degilim, d nmek lazm), yani otomat eviri ele tirisi, bylesi bir sakil s s ligi veya daha fazlasn, Trkele ememi bir eviri sakilligini temsilen s s kullanlrsa, hakl grlebilir; ve onun yerine Binbir Yzl Kahraman veya

150

Katl Sansrn Ekstrem Biimidir Kahramann Bin Yz veya Kahramann Binbir Yz gibi otomat olmayan bir ba lk tercih edilebilir. Veya daha fazla d np belki daha iyisi s s bulunabilir (ki evirmenin yaratclg da zaten bundan ba ka bir sey s degildir). Ama eger, Trke kar lg olan bir ifade, dahas yazarn kita s bna setigi ad, ben de yaratcym veya ben yazarn otomat degilim, o benim otomatm denerek degi tirilirse, byle bir yaratclk ve oto s mat mym? anlay , en nazik ifadesiyle zprlk ve mnasebetsizlikten s ba ka bir sey degildir ki, bu tip terennmler de aslnda hep bu mnas sebetsizligi ele verir. Gelelim asl, kitabn ilk cmlesindeki rnegimize; konumuzu ilgilendiren ifadeleri italik yaptm ve sphe kalmasn diye, baglam da, yani tm cmleyi veriyorum (Sabri Grsesin evirisiyle):
ster Kongolu, gzleri kan anag bir byc-hekimin d benzeri I s samalklarn mesafeli bir keyie dinleyelim, ister mistik Lao-Tzunun sonelerinin dz evirilerini geli mi bir co kuyla okuyalm; Aquinasn s s s argmanlarndan birinin sert kabugunu birdenbire kralm ya da anszn rktc bir Eskimo peri masalnn grkemli anlamn yaka layalm: buldugumuz sey, her zaman, bilinen ya da anlatlandan daha fazlasnn kaldgna dair k krtc, srarl bir hisle birlikte, sekil s s degi tiren fakat olaganst biimde ayn olan bir ykdr.

Burada Sabri Grsesin, otomat olmadan, yaratc biimde dz eviriler diye arpttg ifadenin Ingilizce orijinali thin translationstr ve thin, biraz Ingilizce bilen herkesin malumu oldugu zere, hibir sekilde dz anlamna gelmez, Trkedeki zayf veya clz kelimelerinin dosdogru kar lgdr, yes nasl evetin dostogru kar lgysa. Yani s s Campbell, dz eviriler dememi tir (ki Sabri Grsesin abuk eviri s ideolojisi ve jargonuna girmesi de zaten d nlemezdi), zayf veya s clz eviriler demi tir. Neticede, Sabri Grses, zprlg ve sahtekarlg s ycelten bir eviri, yani arptma ve sansr anlay yla, bir garabetle, s nemli bir yazar evirmeye oturmu , bu anlay uygulamaya geirerek s s o yazar arptm ve stelik yaptg bu arptma i ini, bu garabeti de, s s bizzat o yazara savundurtarak kotarm tr. Bu sarlatanlg yapm tr, s s

151

Katl Sansrn Ekstrem Biimidir nk o bir otomat degildir, evirdigi, zerinden para ve paye kazandg yazar otomattr, Sabri Grsesin otomat; okur da e ektir tabii. Ama bu s arada, Sabri Grses mesela hi durup da sunu d nmemi : Ingilizce s s orijinaldeki read with cultivated rapture ifadesini, hi ugra madan, s otomata, yani sakil biimde, geli mi bir co kuyla okuyalm diye s s s evirince yazarn ne dedigi pek anla lmyor . . . en iyisi geli mi veya s s s incelmi bir zevkle okuyalm digim de, sonra tekrar ugra rm. Sabri s s Grses bunu d nmemi , sppadanak ve otomata evirmi , ama thin s s s gibi ok basit bir kelimeyi kendi emeline uygun biimde, nl bir yazara savundurtmak iin, azck d nm . I te otomat degilim, yaratcym s s s teraneleriyle kastedilen sey budur: birincisi, yazar senin otomatndr, okur da e egin; ikincisi, hi d np ugra madan, zorlanmadan sps s s padanak yaratacak, yani uyduruvereceksin; ncs, yazara sen ne istiyorsan onu syletecek, istemedigini syletmeyeceksin; ve drdn cs, bunun tersini yapp, ugra p didinerek, yazar en iyi biimde s aktarmaya al ma anlay n, bir kelime iin bazan iki gn d nme s s s ugra n otomatlk sayacaksn. Sabri Grses, kendi ba na zaten ayr s s bir garabet olan bu eviri, yani arptma anlay n, bu garabeti, bir de s sansrleri me rula trmak iin kullanmaya yelteniyor. s s S. Gezginin, Kendi kalemimle milletime svdrmek elimden gelmezdi. diyerek sansr me rula trma abasna, ne demi ti Sabri Grs s s ses? Sunu:
Bu nokta zerinde de ciddiyetle durmak gerekir. evirmen byle bir karar veremez mi? evirmen bir otomat mdr?

Evet, zaten hep o nokta zerinde duruyoruz, hep o nokta zerindeyiz. Ogn Samast da o nokta zerinde durmu tu, Hrant Dink de o s nokta zerinde durduruldu; hepimiz hep o nokta zerine mhlanyoruz, mhlanm durumdayz, hibir yere kmldayamyoruz. s Ve evet, gerekten de, bu nokta zerinde ciddiyetle durmak gerekir ki, zaten bu yzden, bunca sayfadr, bu kadar dalavereyle dolu, bu kadar ipe sapa gelmez lakrdlar zerinde duruyorum, srekli bu lakrdlarn

152

Katl Sansrn Ekstrem Biimidir savundugu 301ci, sansrc katl garabetiyle arkadan vuruldugumuz iin, bu bilin garabeti sadece sokakta adam ldrenlere degil, eviri bilimcilere ve evirmenlere de hakim oldugu iin ve buradan da tekrar dola ma girip, milleti koruyan yozla trarak, k krtarak, tehdit ederek, s s s gadrederek, arkadan kur unlayarak koruyan Trk-en taynlar yarattg s s iin ve bu Trk-en taynlk hakimiyetini saglamla trp, hepimizi srekli s s helak ettigi iin.
evirmenin byle bir karar [yani sansr karar] veremeyecegini sy leyen anlay , bu meslege ve bu sanata kar kmseyici, basits s le tirici, kr bir anlay benimsemi olmay, benimsemeye yatkn s s s olmay ifade eder. Meslege kar kmsemeyi ifade eder, nk bir s kitabn ardnda yatan temel geregi, onun bir i letmeyle bir serbest s al an arasndaki zel bir szle menin rn oldugunu, iki tara s s bir mesleki rn oldugunu gz ard eder.

Bu paragrafn, nkye kadarki ksmyla, nkden sonraki ksm arasnda bir gdm nedensellik bag yok; ve tam tersine, o meslegi k mseyen, basitle tiren kr anlay , sansr karar veren, verebilecegini s s syleyen, otomat myz? diyen anlay tr, sayg duyansa, veremeyeces gini syleyen anlay tr. s Sabri Grses, devamnda suu yayncya atmak, evirmenin zgrt lgyle szlanmak gibi beyhude konulara geiyor ve sonunda syle diyor:
Skandallar ve rezaletler [sansrcler iin] kolay seyler, sevilen seyler ve bir insan mesleginden edebilirler [dolaysyla sansrlememek, sansr savunmamak gerekir ]. Genel olarak [sansrc] evirmenlere, zel olarak [sansrc] Rusa evirmenlerine ynelik skandallar ilk degil, son da olmayacak, fakat artk kimsenin kimseyi [sansrc lerle yanda larnn, kendilerini te hir edenleri] sevmez hale geldigi s s bu lkede, sunu hatrlamak gerek: Bu insanlar gvencesiz durumda lar ve sayca azlar [onun iin sansrlyorlar ]. Bu insanlara [aferin, sansrleyip iyi yapm sn diyerek ] zenle, insanca yakla mak gerek. s s Mesleki [sansr ] haklarn tanmak ve [sansr ] emeklerine, [sansr ]

153

Katl Sansrn Ekstrem Biimidir

sanatlarna sayg duymak gerek. Gln bir rnek vereyim: stanI bulda evlerin byk ksm ad san bilinmeyen ykleniciler tarafndan, szle mesiz in aat ustalarna yaptrlm tr, depremde yklacagns s s dan korksalar bile bu evlerde oturanlar evlerin kusurlar iin bu ustalar bulup onlara bir sey syleyemezler. Buna kar n, evirmenler s szle meyle al maktadr ve her eserlerine isim koymaktadr, bu s s bile zenli olmaya yeter [ama olmuyorlar ]. Dedigim gibi, ok degil on be yl ncesine dek Rusa konu s s mak bir yana, Rusyayla ilgili bir sey okumak tedirginlik yaratyordu. s Sonra Soguk Sava sona erdi ve her sey degi ti.. Yani yle sandk. s Anla lan bu sava [hangi sava ?] yeniden ba lam ve Rusadan s s s s s [sansrl] eviri yapanlar sorgulanmaya alnm [yani te hir edilmi ]. s s s Ama bu ylesine tuhaf, ylesine anla lmaz bir sey ki! Yani kimse s farknda m bilmem ama, byk diyalog d nr Mihayl Bahtin s bile kap kom umuz Moskovann dilinden degil, Londrann dilinden s evriliyor Trkeye. Moskovann dili [sansrcler ve savunucular sayesinde] yasak herhalde hl. Sonu olarak: Gzel Trkemiz evirmenleri [yani sansrcleri], hele Rusa evirmenlerini [yani sansrclerini] zerek, ezerek, otomatla trarak [yani te hir ederek ] gvenilir olacaksa [ve sansr, s s yalan, katl gibi kepazelikler yerine, hakikat hakim olacaksa], vay halimize!

Evet, o zaman, gerekten de, vay halinize! nk o zaman, ancak tarihte ve orada da ancak bir musibet olarak yer alabileceksiniz. Sabri Grsesin, sansrleri te hir etmemden kaynaklanan ente resan s inali ve dalavereye tevessl sadece bu yazyla da dinmedi. Vatan gazetesi, 23 Aralk 2006da, Karamazov sansrlerine ili kin, yukarda s tart tgm haberi yapnca, Sabri Grses de 25 Aralk 2006da kendi sites sine (ceviribilim.coma) eviri Terr ve Yapayalnz evirmen ba lkl s bir yaz daha yazp, ayn sizoid tutumu tekrar sergiledi; sansr kendi evirisiyle de teyit ettigi ve alenen savundugu halde, teyit edip savun dugu sansr te hir etmemi, hl ve tekrar, sansr var sylentileri s

154

Katl Sansrn Ekstrem Biimidir yaydgm, Rusa bilmedigim, Ingilizce evirilere tereddtsz gvendi gim seklindeki sama sapan lakrdlaryla rtbas etmeye al t. Bu deli s samalarnn yansra, ba ka divaneliklere ve yalanlara da tevessl etti, s mesela: sansrn de sadece ve sadece Osmanl-Bulgar at malaryla s ilgili ksmda oldugunu ne srm t. Yine rlplak ve sa kn bir ya s s lan; asla sansrn sadece orada veya burada oldugunu ne srmedim, ayrca byle sama bir seye neden yelteneyim ki?!! Ben sansrleri te hir s ediyorum, savunup svamaya al myorum. Ben sadece kendi al mas s larm nedeniyle baktgm ve tespit ettigim sansrleri belgeledim; sansr savunucusu Sabri Grses simdi de beni ba ka sansrleri gizlemekle mi s suluyor?!! Ne gnlere kaldk!!
Anla lan bu ki i iin Dostoyevski sadece basit bir oryantalist, oryans s talist gelenegin klasik bir imgesi olan barbar Trk imgesini budalaca kullanan vasat yazarlardan biriydi.

Yine rlplak yalan; ben byle bir sey demedim, ima etmedim, sa dece Dostoyevskinin sansrlendigini gsterdim; dahas, Dostoyevskiyi barbar Trk imgesini budalaca kullanan vasat yazarlardan biri diye niteleyenler de ancak onu sansrleyenler ve onun sansrlenmesini savunanlar olabilir, sansrlenmesini knayanlar degil. Bu arada Dostoyevski oryantalist midir, degil midir, bilmem ama, Bir Yazarn Gnl [41], g Sabri Grsesin barbar Trk imgesini budalaca kullanan vasat yazarlk diye niteledigi seyle doludur. Fakat tm bu samalklarn konumuz sansrlerle ne alakas var?
Bu savlar ieren temelsiz yazsn neyse ki baz yerlerde yaynlatamam ve ne yazk ki baz yerlerde yaynlatm t. s s

Yine rlplak yalan; o savlar, hemen yukarda belirttigim zere, bana ait degil, Sabri Grsese ait ve yazm da Sabri Grsesin temelsiz ve sahte savlarna degil, kant ve belgelere dayanyor. Bu arada, yazmn, yani hakikatin kenarda k ede yaynlanmasna bile tahamml edemiyor s Sabri Grses, hakikatin hibir yerde sylenememesini zlyor. Sansrc katl bilincinin nerelere nfuz ettigine dikkat ekerken, mbalaga sanat yapmadgm artk iyice anla lm tr heralde. s s

155

Katl Sansrn Ekstrem Biimidir

sin tuhaf yan, kimse bu ki iye Rusa biliyor musun, bilmeden nasl I s eviri ele tirisi yapyorsun? diye sormam t. s s

Yine rlplak yalan; ben Rusa bilmeden eviri ele tirisi yapmadm, s sansrleri belgeledim ve Rusa evirmeni Sabri Grses de aksini kantlayamayp, teyit etmek zorunda kald. Nasl bir zihin yaps bu?! Srekli Bu ki i Rusa bilmedigi iin sansrler yok demeye getiriyor. s Rusa bilen ve kimi Rus olan evirmenler ve editrlerin yaptg drt tane (yeni eklenen McDuffnkiyle be tane) Ingilizce eviri ve Rusa bilen s Koray Karasuluyla Ay e Hachasanoglu evirileri, yani 5 Ingilizce ve 2 s Trke eviri Sansrler var diyorlar. Btn bunlar Trk d man ve s yalanc, yle mi?!! E peki, Sabri Grses Rusa biliyor, hadi olmadgn gstersin. Gsteriyor. Ne gsteriyor? Kendisi de sansrlerin oldugunu gsteriyor, ama taklm plak gibi yine, habire: Bu ki i Rusa bilmedigi s s iin sansrler yok. Gln olmay sahiden ok seviyor Sabri Grses. Insanlardan bu abuk dalavereye inanacak kadar ahmak olmalarn bekliyor. Degil Rusa bilmek, ben hi varolmasam bile, sansrler varolmaya, yerli yerinde durmaya devam edecekler, hi kprdamayacaklar, yani mevcudiyetlerini, benim Rusa bilmeme veya benim mevcudiyetime borlu degiller, sansrclerin ve Sabri Grses gibi sansr savunucula rnn Rusa bilmelerine ve onlarn mevcudiyetlerine borlular sadece. Ve Dostoyevskinin szn ettigi hunharlklar da, eger gerekseler (ki dnyann her yerinde gerekle mi lerdir), yine Sabri Grses bilinciyle s s k kran ve beslenenler tarafndan, o bilinci daha da ileri gtrenler s tarafndan, o bilince karde olanlar tarafndan, iki kere ikiyi ettirenler, s yalan ve sahtekarlg me ru grenler tarafndan, susturmay i edinen s s ler tarafndan gerekle tirilmi lerdir aynen Shawun Katl sansrn s s ekstrem biimidir derken i aret ettigi gibi. s Bu arada, sansr konusuyla alakaszlgn ve benim eviri ele tirisi s yapmam , inkar edilemeyecek sekilde sansrleri belgelemi oldugumu s s bir yana brakarak, Rusa bilmeden eviri ele tirisi yapmak konusuna s

156

Katl Sansrn Ekstrem Biimidir da bir parantez aaym: Rusa bilmeden eviri ele tirisi pek tabii ki s yaplabilir; mesela, Tolstoy srekli iimizdeki iyilik bilgisinin aklla kavranamayacagn, akl tesi bir sey oldugunu anlatyorsa ve evirmen Ergin Altay, tm bu ifadelerden sonra, Tolstoya bunlarn tersini (Mantgn aga kavu turdugu bir bilgidir bu.) dedirtirse [37, s. 786], ama s Ingilizce eviriler Tolstoyun yle eli kili bir sey sylemedigini, bu bilgi s aklla aklanamaz dedigini belirtiyorsa, ben de pekala, Tolstoyun sa malamadgn, Ergin Altayn yanl evirdigini syleyebilir, yani eviri s ele tirisi yapabilirim. Ayrca, Ergin Altay, ayn sayfada Tolstoya His bir zaman ku kulanmadm bundan. Edemem de. dedirten bir Trke s kullanrsa, yine eviri ele tirisi yapp, Ingilizce evirilerin yardmyla bu s sakil ifadeyi hayatmda bundan asla sphe etmedim, edemezdim de seklinde dzeltebilirim. Yine ayrca, Tolstoyun, ruhumuzla Tanr arasn daki zde lik vb. gibi, Sulik benzeri kir ve inanlarn ve bunlarn da s Anna Kareninada (Levin agzndan) dillenmeye ba ladgn bildigim iin, s Levine Nasl ruh iin ya ar? dedirterek, bu bilgileri teyit eden Ingis lizce evirileri, gz kapal degil, bu bilgileri teyit ettigi iin gvenilir ve dogru sayarm, ama Ergin Altayn teki dnya iin nasl ya yor? [37, s s. 785] seklindeki evirisiniyse, o bilgilere uymadg, Tolstoyun Tanr anlay n sradan bir cami imamnnkine indirgedigi iin ele tirir ve s s yanl , hatta arpk bulurum. Ve tm bunlar barndran bir Anna Kas reninay okuyanlarn gerekte Tolstoy okumu olmadklarn sylerim. s Nitekim syledim de, ama Sabri Grsesin cevap yazmaya kalk tg s yukardaki yazda ve sansr baglamnda degil, bu kitapla birlikte ilk kez yaynlanan ve Tolstoyun vatanseverlik kar t yazlarn ieren Vas tanseverlige Kar [36] adl kitabn nsznde. nszde Ingilizce Anna s Kareninalardan kimi blmleri evirip alntlarken, Ergin Altay evirisinde grdgm bu yanl lar dipnotlarda belirtip, gayet hakl bir eviri s ele tirisi yaptm. Ayrca, sansrler ve yanl eviriler bir yana, Ingilizce s s Tolstoy evirilerinde, dnyann en byk yazarlarndan birine ve onun gr ve hissiyatna, ruhuna yara r bir dil grrsem, ama Trke evis s rilerde Trkele tirme yerine Trkle tirerek veya cmleleri paralayp s s budayarak Ali topu tut. Ay e okula git benzeri yavanla trmalar bus s

157

Katl Sansrn Ekstrem Biimidir lursam, o zaman da, Trke evirilerin dogru ve dolaysyla Tolstoyun yavan olduguna degil, tersine, Trke evirilerin yavan, Tolstoyunsa Ingilizce evirilerdeki gibi dogru ve soylu olduguna hkmederim ve bu baglamda da, Rusa bilmeden eviri ele tirisi yapabilirim. Tm bunlarda s Ingilizce evirilere gz kapal gveniyor degilim; Ingilizce eviriler, kendi bilgilerime ve gerege uyuyor ve Rolls Royce veya Jaguar veya Range Rover nasl yerli arabalardan gvenliyse, ayn sekilde Ingilizce eviriler de Trkelerden gvenli oldugunu kantlam oluyor. Demek s ki neymi ? Rusa bilmeden evirisi ele tirisi de yaplabilirmi , hem de s s s gayet hakl biimde. eviri ele tirisi, Rusa bilip bu hatalar i leyen ve s s dahas sansrleyen veya sansr savunan ki ilerce degil, Rusa bilmeyen s bir Burak Bengi tarafndan yaplabilirmi demek ki. Demek ki, Rusa s bilmeyen bir Burak Benginin eviri ele tirisinden daha iyisi, ancak, s Rusa bilen bir Burak Bengiymi , Rusay veya Trkeyi yarm yamas lak bilen ve sansr uygulayp sansr savunan bir eviribilimci veya evirmen degil. Tm bunlarn ortaya koydugu zere ve ayn sekilde, Rusay Ingilizce evirilerden eviren bir Burak Benginin daha iyisi de, yine ancak Rusay Rusadan eviren bir Burak Bengiymi . Ama, Sabri s Grsesin laf dolandrmak amacyla girdigi bu meselelerin konumuz sansrle hi alakas yok ve artk bu geni parantezi kapatp, konuya ve s Sabri Grsesin lakrdlarna geri dnyoruz.
Ayrca edebiyata magazin gazeteciligi gzyle bakmasnn [yani sansrleri ortaya karmasnn] da nne geilememi ti. Ben, kendi s payma, eviriye ynelik terr saan bu ideolojik yakla mn geles cekte daha da byk bir sorun halini alacagn d ndgm iin s Soguk Sava adyla bir yaz yazm tm [deyip, ilk yazsnn linklerini s s veriyor ].

Yine konuyla hi alakas olmayan samalklar. . . Hangi ideolojik yakla m? Hangi terr?. . . Sansr knamak, yalan, sahtekarlg, katli ks namak ideolojik yakla m degil, drst ve insani yakla mdr, ancak s s sansrlemek ve sansr savunmak ideolojik yakla mdr, hem de s en pespayesinden. Ayrca, bu samalklarn sansrle ne alakas var? eviriye ynelik terr saanm . . . eviriye ynelik terr saan, sans

158

Katl Sansrn Ekstrem Biimidir srcler ve Sabri Grses gibi savunuculardr, bunlar belgeleyen ben degil. Bir insan eviribilimci, evirmen lan olmasn bir yana braka lm sradan bir insan, stelik durup dururken, bu kadar yalana dolana, apak ve akl almaz dalaverelere nasl tevessl edebiliyor, bu hale nasl gelebiliyor? Sa lacak sey. Syle devam ediyor Sabri Grses: s
Bu ki inin temelsiz sav ve yakla mlar [yalan; kendisinin itiraf etmek s s zorunda kaldg belgeli sansr te hirleri ve bunlara dayanan temelli s yakla mlar] bir gazetede yeniden konu olmu (23 Aralk 2006, Vas s tan). Yeni bir sav yok, ayn ki i bu kez hazrladg bir Tolstoy kitabnn s tantmn yaparken eski savlar yineliyor. [yalan; haberi yapan ben degilim, gazete ve gazete de eski yazmdan haber yaptg iin, eski kantlar d nda, tabii yeni bir sav olmayacak.] Fakat zgn metnin s dilini bilmeyen birinin nasl olup da eviri ele tirisi yaptg [yalan; s eviri ele tiri yapmadm, sansrleri belgeledim ve Sabri Grses de s tm dalaveresine ragmen kabullenmek zorunda kald], ortaya attg sulamann basitligi [yani Grsesce de kabullenilen gerekligi] hl dikkat ekmiyor.

Sabri Grses sansrl evirilerden de yine syle sz etmeyi srdryor:

Bunlarn hangisi zgn dilden eviri, bazlar intihal mi, M.E.B. hl kitap m yaymlyor? Rusa evirmeni olmann, eseri zgn dilden evirmenin saygnlg yok. O zaman eserin saygnlgn, evirinin as lna sadk olmas gerektigini hangi zeminde savunuyorsunuz? [Tm bunlarn sansr meselesiyle ne ilgisi var?] evirmenin eviri [yani sansr ] karar vermeye de hakk yok, [sansr ] karar verdi mi sansr yapm oluyor [tabiyatiynen]. nk bu yakla ma gre, evirmen bir s s otomat, hi olmasa, dgmesine basldgnda fotokopi ekse daha iyi. [Hayr hayr, bylelerine fotokopi olarak da gvenemeyiz, en iyisi hi olmasn.] Hayatta olsayd Rusa evirmenleri olan Nihal Yalaza Taluy ve Leyla Soykut hanmlarn ne tr igliklerle kar la acagn hayal etmek s s istemiyorum. [Ayn tr, Sabri Grsesin dalkavuk igligiyle kar las sacaklard yine.] Ergin Altayn klasikle mi [sansrl] evirisinin bu s s

159

Katl Sansrn Ekstrem Biimidir

tr eviri magazini konusu oldugunu grmek beni zyor. [zmesin, yle pek kimsenin grdg yok; ma allah bask stne bask yapt.] s Trkiyede Rus edebiyatnn Rusadan tannmasna yardmc olmu s [sansrl] klasik eviriler ve evirmenleri saygn ve terbiyeli [yani dalkavuk ve sahtekar ] eviri ele tirilerine layk, bu karalamalara [yani s sansrlerinin belgelenmesine] degil. Byle bakldgnda, [sansr ve arptmalar belgeleme creti gsteren] bu cretkar ki inin en azns dan Tolstoy evirileri ele tirileri [yani sansr ve arptmalarn belges lemek ] iin bir Rusa evirmeni olan Mazlum Beyhann yardmn almas, kendisi iin tam bir yce gnlllk rnegi [estagfurullah!]. nsan sa ryor [hem ne nasl!]. Fakat sadece iki evirinin sansrI s sz oldugunu ne srmesi [yalan; baktklar iinde sadece ikisinin sansrsz oldugunu BELGELEMESI ]; bunlardan (Rus klasiklerinin bir ksmn ngilizceden bir ksmn Rusadan evirilerle yaynlayan) I teki Yaynevine ait olan evirinin Ay e Hachasanoglunun Rusas dan evirisi olmas; Rusadan Nazmla Yedi Yl (2006) ve Dnden Bugne Krtler (2004) gibi evirileri yaynlanm olan Hachasas noglunun, gemi te, 1974 ylnda Sovyet Gzyle Jn Trkler adl s bir eviriyi Mazlum Beyhanla birlikte yapm olmas yanyana gelince s insan yorumlamakta glk ekiyor.

Acaba insan, bu kadar igrenlige tevessl etmekte hi glk ekmiyor mu? Sabri Grses yorumlamakta glk ekiyor, nk yorumlanacak hibir sey yok; ve yorumlanacak hibir sey olmadg iin de arkadan kur unlama bataklgna ynelip, ima ediyor, ama neyi ima ettigi de belli s degil, nk ima edilecek hibir sey de yok, yine de ben her halukarda amur ataym, bir sey ima ediyormu um gibi yapaym, hi degilse izi s kalr belki diyerek, ima ediyor. Nazmla Yedi Yl veya Dnden Bugne Krtler veya Sovyet Gzyle Jn Trkler adl kitaplar nedir, neyi anlatr, bunlar bilmem ve zaten bir nemi de yok, ama Mazlum Beyhan tanyor olu umun arkasndaki s hain komplo su: Birka yl nce, Tolstoy evirilerini de kapsayan bir ya yn projesi iin Rusa evirmeni ararken, belli ba l mevcut evirilere s

160

Katl Sansrn Ekstrem Biimidir syle bir baktgmda, Mazlum Beyhan her bakmdan en iyisi olarak grnm t. Ve bunun zerine telefonunu bulup kendisiyle konu mu s s s ve tan m tm, ama Istanbul d nda ya adg iin hi yzyze bile s s s s gelmedik. O proje gerekle medi, ama daha sonra Tolstoyun Msls manlgn ilan eden kitap knca, bu yalan belgeleyip hakikati ortaya karmak zere i e koyuldum ve bu kez bu konuyla ilgili Rusa belgeleri s evirmesi iin tekrar Mazlum Beyhan arayp ricada bulundum. Ricam geri evirmedi ve yardmlarn asla esirgemedi. Konu malarmzdan s birinde, Istanbulda ya ayan Ay e Hachasanogluyla da al abilecegimi, s s s benim iin kolaylk olacagn sylemi ti ve Ay e Hachasanoglunun s s varlgndan da ancak byle haberdar oldum, ama Karamazov evirilerine bakmaya karar verince nasl olsa haberdar olacaktm. Ay e Hachasas nogluyla da ne gr m lgm, ne tan m lgm var? Bu arada, diger s s s s sansrsz evirmen Koray Karasuluyla ilgili hain komplomu da pe inen s syleyeyim: onun varlgndan da, okulunun kendisini bana telefonda nermesi zerine haberdar olmu ve onunla da ayn proje iin, gereks le meyen proje iin tan m tm. Evet, Sabri Grsesin yorumlamakta s s s glk ektigi komplo bu i te. Tm bunlarn sansrlerle ne alakas var? s Hi. Sabri Grsesin yorumlamakta glk ekecegi bir hain komplomu da pe inen itiraf edeyim bari, sonra o bulursa fena olurum; i te itiraf s s ediyorum: ben bir de, stne stlk, kahverengi gzlym. Artk Sabri Grses, ta lar yerine oturtarak, tm komployu de ifre eder. Yazsnysa s s syle bitiriyor:
Ve btn bunlarn arasnda evirmenin yalnzlg ne korkun. Yaync Bu tamamen evirmenden kaynaklanan bir yanl lk diyor; nl ve s deneyimli bir yazar Bu tr durumlarda ba sorumlu evirmendir. Tabii s editrn de satr satr denetlemesi gerekir diyor. Su sabitlenmi , s evirmen karar almaktan [yani sansrlemek ve arptmaktan] aciz bir ki i olarak yarglanyor; robotun bir paras bozulmu . s s Dilerim, birileri, kurumlar, ki iler kar, Dostoyevskiyi basit bir ors yantalist, evirmeni de kendi [sansr ve arptma] kararlarn alma a amasna gelmemi bir robot gibi gstererek edebiyat da, eviri s s sanatn da degersizle tiren bu ideolojik magazini a p tesine geer s s

161

Katl Sansrn Ekstrem Biimidir

ve evirmenin mesleki [sansr ve arptma] haklarn elinden alan, evirmeni zgrlkten yoksun ve eviri terr kar snda aresiz s klan bu saldrlar [yani te hirler ] kar snda yalnz kalmaktan kurtarr. s s

Sabri Grses, ortaya dktg btn bu kepazelikle de yetinmeyip, yo rumlamakta epey glk ekilecek bir dilekte de bulunuyor. Yani, hakikate sahip kan biri mi var, onu yok etsinler. Birileri kim? Kurumlar kim? Ki iler kim? Ne yapmalarn, nasl yapmalarn istiyor Sabri Grs ses? Sabri Grses yazdka co uyor, ama bir trl tatmin olamyor. Vatan s gazetesinin haberi zerine yazdg bu yazdan sonra, 26 Aralk 2006da (nc) bir ksa yaz daha yazd: Dostoyevskiyi Kim Sansrlyor? Komedi bu sefer syle bir kagtla ba lyor: s
Tek bir cmlenin iki farkl evirisi: Hayvan, hibir zaman insan kadar zalim, bu i lerde usta olamaz. / Vah i hayvanlar hibir zaman s s insanlar kadar korkun, neredeyse sanatsal vah ilikler yapmazlar. s Hangi eviri sansrlenmi ? s

Sansrn bu ifadede oldugunu kim sylemi ? Ben sansrn bu ifadede s oldugunu mu syledim? Hayr. Bu ifade, benim evirimde de bu sekilde zaten. Komediye devam:
Dostoyevskinin sansr edildigini d nenler Dostoyevskiyi gereks ten okumu olabilir mi? s

Ben, degil Dostoyevskiyi okumak, hayatta hibir sey okumam olsam s dahi, sansrler yerinden kmldamaz, ama merak ediliyorsa, bu yersiz sorunun cevabn vereyim: Karamazov Kardeleri lisedeyken okumu tum, s s yani Sabri Grses ksa pantolonla gezerken. Ama henz okumadgm bir sr ba ka kitap var ve eger bunlar sansrlerin mevcudiyetini ortadan s kaldracaksa, uzun bir liste yapabilirim.
Karamazov Karde lerin drdnc blmnn uluslar a an ve insas s nn btn dogaya ve hayata kar i ledigi sulara kar glk atan s s s ieriginin herhangi bir ulusal oynamayla arptlabilecegine inanyor olabilirler mi?

162

Katl Sansrn Ekstrem Biimidir Ieriginin arptlmas ba ka bir konu; biz Dostoyevskinin szlerinin s sansrlenmesinden ve arptlmasndan bahsediyoruz. Karamazov Kar deler evirisi olarak degil de, Karamazovun Ierigi ba lkl bir meal s s kitab yaynlarsanz, lzum grenler bu kitab alp ierik tart mas yapas bilirler. Siz ekin elinizi Karamazov Kardelerden, onu ulusal oynamayla s arptmayn?
Rusa aslndan eviri yapan, gerek bir Dostoyevski evirmeninin [sansrleyerek ] evirdigi eserin ierigiyle hibir bag kurmam oldus guna inanyor olabilirler mi? Mesleki kimlige hakaret olmas bir yana, bu insan olarak evirmene ynelik bir hakaret saylmaz m?

Meslege de, okura da, Dostoyevskiye de ve akla, mantga, vicdana da hakaret eden, sansrler ve sansr savunucularyla su ipe sapa gelmez lakrdlardr:
Ya sansr yaplm , Dostoyevski katliamdan bahsediyor, bu evs rilmiyor diyenler, bamba ka bir sansr yapm , ba ka katliamlar, s s s evirmen katliamn sansrlemi , hatta Dostoyevskinin eserini teles vizyonun basit bir ak am bltenine indirgeyerek o eseri sansrlemi s s oluyorlarsa?

Ne komedi? A ki isi, B ki isini herkesin gz nnde ldryor; C ki isi s s s de bunu sylyor. Ve bu hakikat Sabri Grses diyarnda, C ki isinin A s ki isini ldrmesi olarak tanmlanyor. s
A agda Karamazov Karde lerin konu edilen drdnc blmnn s s iki evirisi yan yana yer alyor: Ergin Altayn evirisiyle Koray Karasulunun evirisi. eviriler arasndaki fark yaratan sey ne tr eviri van Karamazovun belagati [yani sansr ] kararlarna dayanyor, I etnik hakaret mi ieriyor, okur kendisi karar versin.

Yine, ayn kagt. Ivann belagatinin etnik hakaret ierdigini syleyen olmad; Ivann (Dostoyevskinin) sansrlendigi te hir edildi. Ayrca, s madem Ivann belagati etnik hakaret iermiyor, yleyse ne diye sansrlyorsunuz, etnik hakaret iermedigi anla lmasn diye mi? ekin elinizi, s

163

Katl Sansrn Ekstrem Biimidir sansrlemeyin de, her eye okur kendisi karar versin. Yukardaki satrs lardan sonra, Koray Karasulu evirisiyle Ergin Altay evirilerini uzun iki blm halinde veriyor; benim yaptgm gibi sansrlere i aret etmeyince, s sansrlerin kaynayacagn umuyor heralde, ama kaybolmuyorlar. 27 Aralk 2006ta Sabri Grsesin sitesinde (drdnc) kk bir not daha yaynland; kimin yazdg belirtilmemi , ama kendi elinden ktg s anla lyor. Hangisi oldugunu bilmedigim bir ba ka gazete haberi ve s s haberdeki resim zerine sunlar yazyor Sabri Grses:
Bu resim Trkiyede evirmenlige ynelik yakla mn olaganst bir s rnegi. Bir gazete evirmenlerin eser sahipligi ve ifade zgrlg ko nusunda yaptg ortak aklamay haber yapyor. Bu haberi yaparken bir asparagastan yararlanmay uygun buluyor: Karamazov sansr. Bu szde sansr asparagasn daha nce hazrlayan ki i, Rusa s ngilizce evirilerle Trke evirileri kar la tbilmiyordu, sansr I s s rarak ne srm t. [Ve Rusa bilen Sabri Grses de kabullenmek s zorunda kalm , ama evirmen karar diye svayp savunmaya as balam t ve halen asparagas yalanyla aynsn yapyor.] s Simdi bu gazete, haberi iin bir resim kullanyor. Resimde Dosto yevsky, The Brothers Karamazov yazyor. Demek ki: Dostoyevskinin ngilizce yaplan evirisi Trkeye evrilirken sansrlenmi . Bir kltr I s ancak bu kadar delirebilir.

Evet, gerekten, bir kltr ancak bu kadar delirebilir: sradan bir insann (k akta sokaga kmak misali) fsldamaktan bile ekinecegi, ipe sapa gelmez kepazelikleri, yalan ve madrabazlklar, ahmaklklar, o kltrn eviribilimci bir evirmeni durup dururken ve doymak bilmez bir garezle, barbar bagrarak dillendirebiliyor stelik de Bir kltr ancak bu kadar delirebilir diyerek, yani aynayla konu urcasna, aksisedayla. s Ve su delilige bakn ki, sergileyip savundugu ayn bilin garabetiyle, ksa bir sre sonra, bir insan (Hrant Dink) ldrlnceyse, kusursuz bir sizoid vaka ortaya koyacak sekilde, sergileyip savundugu o sansrc, 301ci katl bilincine kar bir inal duyarak, 24 Ocak 2007de Hepimiz s

164

Katl Sansrn Ekstrem Biimidir Ermeniyiz, Yani Hepimiz Insanz, rkegiz ba lg altnda bu inalini s ifade ediyor. Sabri Grsesin (ve benzerlerinin), sansrlere ve bana kar s sergiledigi Mr. Hyde yanyla yzle mesini, o yannn hakikat degil kfr s oldugunu grmesini ve o kfr temizleyip, (her eyine katlmasam da, s inalini payla tgm) yazsnda grnen yanna sahip kmasn temenni s ediyorum. 12 Nisan 2007

165

Kaynaklar
[1] Acar Burak Bengi, (Rusa eviriler Mazlum Beyhan), Tolstoyun Cevab (Tm Dinlere ve Mslman Tolstoy Iddialarna), E Yaynlar, 2005. 4, 12, 100 [2] L. Tolstoy, Tales of Army Life, Louise ve Aylmer Maude, OUP, (The Worlds Classics), 1963. 8 [3] Tolstoy, Hz. Muhammed, Rusadan Azericeye eviri Prof. Dr. Telman Hur idoglu Aliyev ve Vakf Tehmezoglu Halilov, Azericeden s Trkeye eviri Arif Arslan, Karakutu Yaynlar, 2005. [Imla kendilerinin.] 10, 14, 15, 16, 19, 23, 26, 33, 43, 44, 56, 57 [4] . . 19041910: . .: , 1979. 4 cilt. 12, 45

[5] Gerek Hayat, say 285, 7 Nisan 2006. 12 [6] L. Tolstoy, On Life and Essays on Religion, ev. Aylmer Maude, OUP, (The Worlds Classics), 1959. 12, 17, 22, 24, 26, 33, 36, 40, 41 g g [7] L. Tolstoy, Tanrnn Egemenli i Iinizdedir (Mistik bir din de il, yeni bir yaam anlay olarak Hristiyanlk), ev. Dominik Pamir, Kaos s s Yaynlar, 2005. 12, 20 [8] Tolstoy in Life (Leo Tolstoy in Photographs by His Wife Soa Tolstaya and Vladimir G. Chertkov) Rusa/Ingilizce fotograf albm, 2 cilt, Prioksko Yaynevi, 1988. 13

166

Kaynaklar [9] . Polnoe Sobranie Sochinenii (PSS), 90 cilt, 1928-58. 13, 15, 45, 48, 52 [10] Tolstoys Letters, ed. ve ev. R. F. Christian, 2 cilt, Athlone Press, 1978. 19, 42, 52 [11] L. Tolstoy, Inancm Neden Ibarettir?, ev. Dominik Pamir, Eko Kitaplg, 2006. 20 [12] http://az.lib.ru/t/tolstoj_lew_nikolaewich/text_0440.shtml 23 [13] L. Tolstoy, A Confession and Other Religious Writings , ev. Jane Kentish, Penguin, 1987. 23, 25 [14] Lev N. Tolstoy, My Confession, Critique of Dogmatic Theology, ev. Leo Wiener, (The Complete Works of Count Tolstoy, 24 cilt), Dent, 1907. Aslnda tm eserleri degil tabii. 23, 52 [15] L. Tolstoy, A Confession, The Gospel in Brief and What I Believe, ev. Aylmer Maude, OUP, (The Worlds Classics), 1961. 23, 32, 50 [16] Tolstoys Diaries, ed. ve ev. R. F. Christian, 2 cilt, Athlone Press, 1985. 26, 40, 52, 53, 90, 91, 100 [17] , 1996. Vladimir Moroz tarafndan ve doksan ciltlik toplu eserlerden (PSS) derlenmi tir. Fikir yazlarndan olu an s s A4 ebatlarnda 14 cilt. 26 [18] L. Tolstoy, The Gospel in Brief, ev. Isabel Hapgood, ed. Francis A. Flowers III, University of Nebraska Press, 1997. ok eski bir eviri ve ba ka basklar da var. 32 s [19] Talks with Tolstoy, A. B. Goldenweizer, ev. S. S. Koteliansky ve Virginia Woolf, Horizon Press, 1969. 33

167

Kaynaklar [20] L. Tolstoy, Recollections and Essays, ev. Aylmer Maude, OUP, (Tolstoy Centenary Edition), 1937. 37, 42, 51, 60 [21] New Light On Tolstoy; Literary Fragments, Letters and Reminiscences not Previously Published, ed. Rene Flp-Miller, ev. Paul England, Georg G. Harrap & Co., 1931. 42 [22] L. Tolstoy, Last Diaries, ev. Leon Stilman, Capricorn Books, 1960. 43 [23] , . ., . . , , , 1912. 47 [24] The Last Year of Leo Tolstoy, Valentin F. Bulgakov, ev. Ann Dunnigan, The Dial Press, 1971. 50 [25] PSS, cilt 64, s. 56. Alntnn yapldg kitap: The Diaries of Soa Tolstoy, ev. Cathy Porter, Jonathan Cape, 1985, s. 987, n. 4. 51 [26] Alexandra Tolstoy, Tolstoy, A Life of My Father, ev. Elizabeth Reynolds Hapgood, Harper & Brothers, 1953. 51 [27] E. J. Simmons, Leo Tolstoy, Vintage, 1960. 51 [28] V. Shklovsky, Lev Tolstoy, ev. Olga Shartse, Progress Publishers, Moscow, 1978. 51 [29] Tolsto : Journaux et carnets, ev. Gustave Aucouturier, 3 cilt, Gallimard, 1985. 52, 90 [30] The Final Struggle, ev. Aylmer Maude, OUP, 1936. 52 [31] L. Tolstoy, Twenty-Three Tales, ev. Aylmer Maude, OUP (The Worlds Classics), 1971. 63 [32] L. Tolstoy, Gnlkler, ev. Ibrahim Kapaklkaya, Anka Yaynlar, 2005. 90, 91

168

Kaynaklar [33] F. Dostoevsky, The Brothers Karamazov: ev. Constance Garnett, ed. Ralph E. Matlaw, Norton & Company, 1976, s. 219-20. ev. Andrew R. MacAndrew, Bantam Classics, 2003, s. 316-7. ev. Ignat Avsey, Oxford University Press, 1998, s. 298-9. ev. Richard Pevear ve Larissa Volokhonsky, Farrar, Straus and Giroux, 2002, s. 238-9. 95, 97 [34] 2006 Edebiyat Yll , haz. Ahmet Yldz, Kritik Kitaplar. 122 g [35] G. B. Shaw, The Rejected Statement, Part I, Shewing-Up of Blanco Posnet (1911) Limits to Toleration. 117 g s [36] L. Tolstoy, Vatanseverli e Kar, der. ve ev. Acar Burak Bengi, Yoku Yaynlar, 2007. Su ardesten cretsiz indirebilirsiniz: s http://yokus.yolasite.com/ 126, 157 s [37] L. Tolstoy, Anna Karenina, ev. Ergin Altay, Ileti im, ed. Orhan Pamuk, 7. bask, 2006. 126, 157 [38] L. Tolstoy, Anna Karenina, ev. Mustafa Bahar, Iskele, 2005. 126 [39] L. Tolstoy, Anna Karenina: Bahadr Dlger, Remzi, 1949, c. 2, s. 412; Hasan Ali Ediz, Cem, 1980, c. 4, s. 589; Murat Ayta Erginz, Sosyal, 2001, s. 1086; Nesrin Altnova, Engin, 1991, c. 2, s. 504; Rasin Tnaz, Hayat, 1970?, s. 626; Nuriye Yigitler, Alfa, 2002, s. 738; Saniye Gven, Bordo Siyah, 2005, c. 3, s. 452; Celal ner, Oda, 2002, s. 837; Selahattin Karaduman, Karnca, 2004, c. 2, s. 374; Blent Bora, Morpa, 2002 s. 836; A. Bekir Stk, Ak Kitabevi, 1960, s. 600. 126 [40] L. Tolstoy, The Brothers Karamazov, David McDuff, Penguin, 2003. 136 [41] F. M. Dostoyevski, Bir Yazarn Gnl , ev. Kayhan Ykseler, YKY, g 2001. 155

169

Dizin
2006 Edebiyat Yll , 123 g Aden Yaynclk, 100 Aker, Aker, 55 Ak Kitabevi, 170 Akam gazetesi, 105 s Alfa Yaynlar, 97 Aliyev, Telman Hur idoglu, 16 s Altay, Ergin, 97, 125127, 158, 161, 164, 165 Altnova, Nesrin, 97, 145 Anka Yaynlar, 91, 92 Antik Yaynlar, 97, 100 Arslan, Arif, 13, 15, 20-22, 24, 32, 34, 44, 54-56, 60 Atalay, Hamit, 128 Atmaca, Efnan, 121 Aurelius, Marcus, 51, 54 Ay g Kitaplar, 54 s Ayta, Kemal, 100 Azerbaycan Komnist Partisi, Komnist Yaynevi, 20 Babilik/Bahailik, 15, 16, 31, 34, 50, 52, 54 Badalbekov, Fridun Han, 15 Bahar, Elanur, 100

170

Dizin Bahar, Mustafa, 97, 127 Bahaullah, 16, 31, 50 Basn Yasas, 129, 130 Belge, Murat, 129 Bener, Yigit, 131 Bernardin de Saint-Pierre, 64 Beyhan, Mazlum, 12, 16, 20, 23, 27, 32, 42, 45, 46, 48, 50, 57, 72, 100, 161, 162 Bianet, 135 Birgn Kitap, 94, 105, 123 Birikim, 106, 125 Birkan, Tuncay, 130 Birle ik Konferans Tercmanlar Dernegi, 129 s Biryukov, P. (Tolstoyun sekreteri), 52, 53 Bismarck, 20 Bogazii niversitesi, 131, 132 Bora, Blent, 170 Bordo Siyah Yaynlar, 170 Brahmanizm, 13, 23, 26, 30, 37, 38 Budizm/Buda, 29, 30, 43 Bulgakov (Tolstoyun sekreteri), 51, 55 Bktel, Co kun, 104, 116, 121, 122, 133 s Campbell, Joseph, Kahramann Sonsuz Yolculu u, 151-153 g Can Yaynlar, 97 Cem Yaynevi, 97, 98, 170 Christian, R. F., 53, 91, 101 Coleridge, 8 Co kun, Zeki, 123 s

171

Dizin Cumhuriyet Kitap, 94, 105, 121, 122 agda , Hami, 109 s aglar, Leyla Roksan, 120 ertkov, V., 11, 14, 53, 60 EVBIR, 130 iftkaya, Murat, 13, 35 itlembik Yaynlar, 104 ivi Yazlar Yaynevi, 104 Dink, Hrant, 118120, 139, 140, 153 Dostoyevski, F., Bir Yazarn Gnl , 156 g Karamazov Kardeler sansr, 95-97 s Dlger, Bahadr, 170 Edebiyat ve Eletiri, 109, 110, 123, 131 s EDISAM, 130 Ediz, Hasan Ali, 142, 170 Engin Yaynclk, 97, 170 Epiktetus, 52 Ercan, Enver, 108, 109 Erciyes, Cem, 110, 111, 115117 Erginz, Murat Ayta, 170 Erylmaz, Tugrul, 109 Evrensel Basn Yayn, 104 Evrensel Kltr, 107, 129, 131 Furkan Yaynevi, 35, 100

172

Dizin Garnett, Constance, 96 Gerek Hayat, 167 Gezgin, Hakk Sha, 145150 Goethe, 20 Gogol, 19 Goldenweizer, 33 Gsteri, 109 Gusev, N. N. (Tolstoyun sekreteri), 48 Gnay, Turhan, 94 Gndogdu, Cengiz, 106 Gngr, Recep Skr, 97 Grses, Sabri, 134165 Gven, Saniye, 170 Hacerler, 127 Hachasanoglu, Ay e, 97, 98, 157, 161, 162 s Hakmet, Roza, 114 Halilov, Vakf Tehmezoglu, 16 Hayat Neriyat, 170 s Hristiyanlk, 11-59 s Ileti im Yaynlar, 97, 113, 124, 125, 170 Ilkin, Metin, 97 Incil, 32, 33, 43, 48, 98 Insancl, 106 Isa, 21, 2527, 29, 32, 34, 39, 41, 45, 51, 73 Iskele Yaynclk, 97, 170 Iz, Fahir, 127 Kabalc Yaynevi, 151

173

Dizin Kakns Yaynlar, 13, 54, 55, 100 Kaos Yaynlar, 167 Kapaklkaya, Ibrahim, 9193 Karaduman, Selahattin, 170 Karakutu Yaynlar, 9-61 Karantay, Suat, 131, 132, 151 Karasulu, Koray, 97, 98, 123, 157, 162 Karnca Kitap, 170 Kaynak, Fatih, 100 Kentish, Jane, 24, 35 Kitaplk, 108 Konys(lk), 13, 23, 29, 30, 37, 38, 43, 54 Krmbayev, 50 Kum Saati Yaynlar, 100 Kuran, 4348, 51 Lao-Tzu, 29, 43 Makovitski, D. (Tolstoyun doktoru), 13, 32, 33, 45 Maude, Aylmer, 24, 53 Mazdaizm, 38 MEB, 97 Medyatava, 95, 104, 110 Melnikov, P. 42 Milliyet Sanat, 109 Morpa Kltr Yaynlar, 97, 170 Muhammed()/Mslmanlk, 9-61 Musa, 29, 73 Musevilik/Yahudilik, 30, 33, 38

174

Dizin Oda Yaynlar, 97, 170 Okuyanus, 104 Optina Pustin, 60 Ozan Yaynclk, 104 ner, Celal, 170 teki Yaynevi, 97 zdemir, Ihsan, 100 zpnar, Ahmet, 100 Pamir, Dominik, 167 Pamuk, Orhan, 97, 125 Pascal, 54 Paul, 27 Payel Yaynevi, 104 Petrova, Elena, 5 Pinokyo, 121, 122 Porohova, 59, 61 Posrednik (Tolstoyun kurdugu yaynevi), 12, 13, 51, 53 Pu kin, 20 s Ramakri na, 49, 54 s Radikal (Kitap), 93, 94, 101, 102, 104, 105, 109116 Redhouse, 128 Remzi Kitabevi, 170 Rfatof, Ahmet Midhat, 13 Rolland, Romain, 62 Rousseau, 33 Rus Bilimler Akademisi, 11

175

Dizin Sanat ve Hayat, 106 Sayings of Muhammed, 13, 14, 16 Shaw, G. B., 118 Shikunev, 43 Stk, A. Bekir, 170 Simmons, E. J., 52 Slavic Reference Service, 5 Smith, Huntington, 114 Sokrates, 51 Sosyal Yaynlar, 97, 98, 170 Soykut, Leyla, 97, 98, 113, 160 Sukhotina-Tolstaya, Tatyana (byk kz), 60 Shreverdi, Abdullah, 12, 13, 15, 45, 46 Shreverdi, Hasan, 14, 15 Sklovski, V., 52 Taluy, Nihal Yalaza, 97, 160 Tao(izm), 30, 38, 54 Teslis, 25, 26, 35, 39, 41 Tnaz, Rasin, 170 Tima Yaynlar, 97, 100 s Tolkien, J. R. R. Noel Babadan Mektuplar, 120 Tolstoy, L. N., Bir Hintliye Mektup, 38, 43 Bir Japona Mektup, 52, 61 Hristiyan gretisine nsz, 23 aforoz fetvasna cevab, 8, 18, 27, 34, 42 Anna Karenina, 127, 138, 158

176

Dizin Arierin Dnceleri, 13, 52, 54 s Bilgelik Takvimi, 13, 54 Biryukova mektup, 52 ocuk Gibi Olun, 54 Din Nedir?, 25 Din ve Ahlak, 51 Dogmatik Ilahiyatn Eletirisi, 53 s Fridun Han Badalbekova, mektup, 16 Gnlkler, 9193 Hayat zerine, 13 Hayat Yolu, 54 Her Gn Iin Okuma ark, 13, 52 Hergn Iin, 54 Okuma ark, 54 Hergn Iin Hristiyan retisi, 13 g Inancm Neden Ibarettir?, 168 Incili, 51, 52 Itiraar, 12, 23, 24, 45, 100, 138 Kilise ve Devlet, 37 Krmbayeve mektup, 50 Melnikova mektup, 42 Muhammedin Kurana Girmemi Hikmetleri, 12, 54, 72, 75 s Okuma ark, 13, 53, 54 ruhban snfa, 41 Shikuneve mektup, 43 Tanrnn Egemenli i Iinizdedir, 13 g Vatanseverli e Kar, 158 g s Vekilovaya mektup, 2733, 44 Voynova mektubu, 46 Tolstaya, Aleksandra (kk kz), 52, 53, 60

177

Dizin Tolstaya, Aleksandra Andreyevna (babasnn kuzeni), 19 Tolstaya, Sofya Andreveyna (e i), 32, 52, 59 s Tripitaka, 43 Troyat, Henry, 53 Tuna, Nihat, 124 Trk Dil Kurumu, 128 Trke , mer, 94, 124 s Trkiye PEN, 130 Trkiye Yaynclar Birligi, 130 Trkiye Yaynclar Sendikas, 130 ster, Celal, 113 Varlk, 108, 135 Vatan (Bizim Kahve), 123, 125, 129, 135 Vayson, 52 Vaysov(cular), 21, 48 Veda, 29, 43 Vekilova, Y. Y., 27, 32, 33, 44, 59 Virgl, 105, 106 Vivekananda, 54 Voynov, 46 Wiener, Leo, 24, 53 Wittgenstein, 33 Woolf, Virginia, 168 Yaln, Murat, 108 YAY-BIR, 130 Yetkin, Orhan, 100

178

Dizin Yldz, Ahmet, 123 Yldzer, Eylem, 107 Ylmaz, Rasih, 12, 15, 58 Yigitler, Nuriye, 170 Zerd t, 38, 43 s Zlkar, Hamza, 128

179