Bedizzaman Said Nurs

1
Tenbih
rtl-cz tefsiri, eski Harb-i Umumnin birinci
senesinde, cephe-i harpte, mehazsiz ve kitap mevcut
olmad halde telif edilmitir. Harp zamannn
zaruretinden baka, drt sebebe binaen gayet muhtasar ve
cazl bir tarzda yazlm; Fatiha ve nsf- evvel, daha
mcmel, daha muhtasar kalmtr.
Evvel: O zaman, izaha msaade etmiyordu. Eski Said,
cazl ve ksa tabiratla ifade-i meram ediyordu.
Saniyen: Gayet zek olan kendi talebelerinin derece-i
fehimlerini dnyordu, bakalarn anlamalarn
dnmyordu.
Salisen: Eski Said, en dakik ve en ince olan nazm-
Kurndaki cazl olan icz beyan ettii iin, ksa ve ince
dmtr. Fakat imdi ise, Yeni Said nazaryla mtala
ettim: Elhak, Eski Saidin btn hatiatyla beraber, u
tefsirdeki tetkikat- liyesi, onun bir aheseridir. Yazld
vakit daima ehid olmaya hazrland iin, hlis bir niyetle
ve belgatn kanunlarna ve ulm-u Arabiyenin
dsturlarna tatbik ederek yazd iin, hibirini cerh
edemedim. Belki Cenb- Hak, bu eseri ona kefaret-i znub
yapacak ve bu tefsiri de tam anlayacak adamlar
yetitirecek inaallah.
Eer Birinci Harb-i Umum gibi mniler olmasayd,
tefsirin u birinci cildi, icz vchundan olan icz-
nazmyi beyan ettii gibi, dier czler ve mektuplar da
mteferrik hakaik-i tefsiriyeyi iine alsayd, Kurn-
Mucizl-Beyana gzel bir tefsir-i cmi olurdu. Belki
inallah, u cz- tefsir ve altm alt adet, belki yz otuz
adet Szler ve Mektubat risaleleriyle beraber mehaz
olursa, ileride bahtiyar bir heyet yle bir tefsir-i Kurn
yazsn, inallah.
1. Rahmn ve Rahm olan Allahn adyla balar ve ancak Ondan yardm
dileriz.
Said Nurs
Hiye: Bu harika tefsirde, mnafklar hakknda olan on
iki yet ile muannid krler iin olan iki yetin izahat ve
tafsiltnn iinde baz ok mnasebt- belgati oklar
anlamayacak ve istifade etmeyecek ehemmiyetsiz
nktelerinin zikredilmesinin srr ve dier yetlerdeki
tahkike ve izaha muhalif olarak mahiyet-i kfriyenin
tafsiltna ve ehl-i nifakn temessk ettikleri phelerine
pek az temas edilmesinin hikmeti ve yalnz elfaz-
Kurniyenin ince ince irt ve delletlerinin ehemmiyetle
beyan edilmesinin sebebi nktedir.
Birinci Nkte: Bidayet-i zuhur-u slmiyette muannid
ve kitapsz krlerin ve nifaka giren eski dinlerin
mnafklar gibi, aynen bu zaman- hirde bir nazresi
kacan ders-i Kurnden gelen bir snuhat ile Eski Said
hissetmi. Mnafklar hakkndaki yetleri izah ile en ince
nkteleri beyan etmi; fakat mtalaclarn zihnini
bulandrmamak iin mahiyet-i mesleklerini ve istinat
noktalarn mcmel brakm, izah etmemi. Zaten Risale-i
Nurun meslei odur ki, zihinlerde bir iz brakmamak iin,
sair ulemaya muhalif olarak, muarzlarn phelerini
zikretmeden yle bir cevap verir ki, daha vehim ve
vesveseye yer kalmaz. Eski Said, bu tefsirde, Risale-i Nur
gibi, zihinleri bulandrmamak iin yalnz belgat
noktasnda lfzn delletine ve irtna ehemmiyet
vermi.
kinci Nkte: Madem Kurn- Hakmin her harnin
okunmasyla yle bir kymeti olur ki, bir harf, on, yz, bin
ve binler sevab ve bki meyve-i uhrevyi verecek
mahiyettedir. Elbette Eski Saidin bu tefsirinde bir sa gibi,
bir zerre gibi, Kurnn kelimatna temas eden nkteleri
izah etmesi israf deil, ehemmiyetsiz deil; belki gz
kapaklarnn kirpikleri ve belki gzbebeinin zerreleri gibi
kymetli olduunu hissetmi ki, o dehetli harp iinde bu
incecik sa gibi mnasebetleri yazmaktan ve
dnmekten, avc hattnda dman glleleri onu
artmam, ondan vazgeirmemi.
HAYE-1
nc Nkte: Trkeye tercmesi, Arapadaki
cezalet, belgat ve harika kymetini muhafaza edememi,
bazan da muhtasar gitmi. naallah Arab tefsir, bu
tercmenin hirinde bir mni olmazsa neredilecek;
tercmedeki noksanlarn izale edecek. Fakat Arab tefsirde
tevafukun envandan ok harikalar vardr; beer ihtiyar
karmamtr. Onun iin, o matbuun ayn tarznda
imkn varsammkn olduu kadar almak lzmdr
ki, almet-i makbuliyet olan o harikalar kaybolmasn.
Said Nurs
Haiye-1 Acaba byle bir adam, hi mmkn mdr ki; dini, siyasete, dnyaya
alet etsin? Bu itham yapanlarn ne derece adaletten hari bir zulm ettikleri
anlalr.
(Nur talebelerinden: Zbeyir, Bayram)

1
Krk sene evvel, Harb-i Umumde, cephede, avc
hattnda, bazan at stnde telif edilen bu ratl-cz
tefsirinin bir ksmn stadmzdan ders aldk. lm-i
belgati ve kavid-i Arabiyeyi bilmediimiz halde,
aldmz ders ile bundaki bir srr- azmi fehmettik ki, bu
rtl-cz tefsiri, hakikaten harikadr. Bu tefsir,
Kurnn vcuh-u iczndan yalnz nazmndaki icz
harika bir tarzda gstermesi mnasebetiyle drt noktay
beyan ediyoruz.
Birincisi: Madem Kurn kelmullahtr; umum asrlar
zerinde ve arkasnda oturan muhtelif tabaka tabaka
olarak dizilmi btn nev-i beere hitap ediyor, ders
veriyor. Hem bu kinat Hlk- Zlcellinin kelm olarak
rububiyetin en yksek mertebesinden kp, bu binler
muhtelif tabaka muhataplarla konuuyor, umumunun
btn suallerine ve ihtiyalarna cevap veriyor. Elbette
mnlar kll ve umumdir. Beer kelm gibi mahsus bir
zamana, muayyen bir taifeye ve cz bir mnya inhisar
etmiyor. Btn cin ve insin binler muhtelif tabakada olan
efkr ve ukul ve kulb ve ervahnn herbirisine lyk
gdalar veriyor, datyor.
kincisi: Kelm- ezelden gelen ve btn asrlar ve
btn tavaif-i nev-i beeri muhatap ittihaz eden Kurn-
Hakmin gayet kll mnlarnn cevherlerinin sade
hkmnde olan lfz- Kurn, elbette klldir. Yalnz
kraatinde herbir harnin on, yz, bin ve binler ve eyyam-
mbarekede otuz bine kadar sevab- uhrev ve meyve-i
Cennet veren huruf-u Kurniyenin herbirinde mevcudiyeti
kat olan iczn bir ksmn bu tefsirde grdk.
ncs: Bireyin hsn ve cemli, o eyin
mecmuunda grnr. Czlere ayrld vakit, mecmuunda
grnen hsn ve ceml, paralarnda grnmez. O eyin
umumunda tezahr eden nak ve gzellik, herbir ksmnda
aranmaz. Grnmedii vakit, grnmemesi, onun sebeb-i
kusuru tevehhm edilmez. Byle olmasna ramen,
Kurn- Hakmin sre ve yetlerinde grnen mucize-i
nazm, heyt ve keyyat itibariyle tahlil edildii vakit,
baka bir tarzda yine kendini ehl-i tetkike gsteriyor. te
bu rtl-cz Arab tefsiri, icz- Kurnn yedi
menbandan bir menba olan nazmndaki cezaleti, en ince
esrarna kadar beyan ve izhar ediyor. Kurn- Hakmin on,
yz, bin ve binler ve eyyam- mbarekede otuz bine kadar
semere-i uhrev veren hurufatnn herbirine ait, rtl-
czn zam ihtimamla onlardaki icz gstermeye
almas, elbette israf deil, ayn- hakikattir.
Drdncs: Kurn- Hakmin kelm- ezelden
gelmesi ve btn asrlardaki btn tabakat- beere hitap
etmesi hasebiyle, mnasnda bir cmiiyet ve klliyet-i
harika vardr. nsandaki akl ve lisan gibi, bir anda yalnz
bir meseleyi dnmek ve yalnz bir lfz sylemek gibi
cz deil, gz misill muht bir nazara sahip olmak gibi,
kelm- ezel dahi btn zaman ve btn tife-i insaniyeyi
nazara alan bir klliyette bir kelm- lhdir. Elbette Onun
mns, beer kelm gibi cz bir mnya ve hususi bir
maksada mnhasr deildir. Bu sebepten btn tefsirlerde
grnen ve sarahat, iaret, remiz, ma, telvih, telmih gibi
tabakalarla mfessirnin beyan ettikleri mnlar, kavaid-i
Arabiyeye ve usul- nahve ve usul- dine muhalif
olmamak artyla, o mnlar, o kelmdan bizzat muraddr,
maksuddur.
Thir, Zbeyir, Sungur, Ziya, Ceyln, Bayram
1. Her trl noksan sfatlardan yce olan Allahn adyla.
fadetl-Meram
Kurn- Azman, btn zamanlarda gelip geen nev-i
beerin tabakalarna, milletlerine ve fertlerine hitaben
Ar- ldan irad edilen lh ve mull bir nutuk ve
umum, Rabban bir hitabe olduu gibi; bilinmesi, bir
ferdin veya kk bir cemaatin iktidarndan hari olan ve
bilhassa bu zamanda, dnya maddiyatna ait pek ok
fenleri ve ilimleri camidir. Bu itibarla, zamanca, meknca,
ihtisasca dire-i ihatas pek dar olan bir ferdin fehminden
ve karihasndan kan bir tefsir, bihakkn Kurn-
Azmana tefsir olamaz. nk, Kurnn hitabna
muhatap olan milletlerin, insanlarn ahval-i ruhiyelerine ve
maddiyatlarna, cami bulunduu ince fenlere, ilimlere bir
fert, vkf ve sahib-i ihtisas olamaz ki, ona gre bir tefsir
yapabilsin. Hem bir ferdin meslei ve merebi taassuptan
hli olamaz ki, hakaik-i Kurniyeyi grsn, btarafane
beyan etsin. Hem bir ferdin fehminden kan bir dv,
kendisine has olup, bakas o dvnn kabulne dvet
edilemezmeer ki bir nevi icman tasdikine mazhar ola.
Binaenaleyh, Kurnn ince mnlarnn ve tefsirlerde
dank bir surette bulunan mehasininin ve zamann
tecrbesiyle fennin ke sayesinde tecell eden
hakikatlerinin tesbitiyle, herbiri birka fende mtehasss
olmak zere muhakkkn- ulemadan yksek bir heyetin
tetkikatyla, tahkikatyla bir tefsirin yaplmas lzmdr.
Nitekim, kanun hkmlerin tanzim ve ttrad, bir ferdin
krinden deil, yksek bir heyetin nazar- dikkat ve
tetkikatndan gemesi lzmdr ki umum bir emniyeti ve
cumhur-u nsn itimadn kazanmak zere millete kar bir
kefalet-i zmniye husule gelsin ve icma- millet, hcceti
elde edebilsin.
Evet, Kurn- Azmann mfessiri, yksek bir deha
sahibi ve nz bir itihada malik ve bir velyet-i kmileyi
haiz bir zt olmaldr. Bilhassa bu zamanlarda, bu artlar
ancak yksek ve azm bir heyetin tesandyle ve o heyetin
telhuk-u efkrndan ve ruhlarnn tenasbyle birbirine
yardm etmesinden ve hrriyet-i kirlerinden ve
taassuplarndan zde olarak tam ihlslarndan doan dhi
bir ahs- mnevde bulunur. te, Kurn ancak byle bir
ahs- mnev tefsir edebilir.
nk Czde bulunmayan, kllde bulunur kaidesine
binaen, her fertte bulunmayan bu gibi artlar, heyette
bulunur. Byle bir heyetin zuhurunu oktan beri
bekliyorken, hiss-i kablelvuku kabilinden olarak,
memleketi ykp yakacak byk bir zelzelenin arefesinde
bulunduumuz zihne geldi.
HAYE-1
Haiye-1 Evet, Vanda Horhor medresemizin damnda esn-y derste byk
bir zelzelenin gelmekte olduunu syledi. Hakikaten syledii gibi, az bir
zaman sonra Harb-i Umum balad.
(Hamza, Mehmed ek, Mehmed Mihri).
Birey tamamyla elde edilemedii takdirde o eyi
tamamyla terketmek caiz deildir kaidesine binaen, acz
ve kusurumla beraber, Kurnn baz hakikatleriyle,
nazmndaki iczna dair baz iaretleri tek bama
kaydetmeye baladm. Fakat, Birinci Harb-i Umumnin
patlamasyla Erzurumun, Pasinlerin da ve derelerine
dtk. O kyametlerde, o da ve tepelerde frsat bulduka,
kalbime gelenleri, birbirine uymayan ibarelerle, o dehetli
ve muhtelif hallerde yazyordum. O zamanlarda, o gibi
yerlerde mracaat edilecek tefsirlerin, kitaplarn bulunmas
mmkn olmadndan, yazdklarm, yalnz snuhat-
kalbiyemden ibaret kald. u snuhatm eer tefsirlere
muvafk ise, nurun al nur; ayet muhalif cihetleri varsa,
benim kusurlarma atfedilebilir.
Evet, tashihe muhta yerleri vardr; fakat hatt- harpte,
byk bir ihlsla, ehidler arasnda yazlp giydirilen o
yrtk ibarelerin tebdiline (ehidlerin kan ve elbiselerinin
tebdiline cevaz verilmedii gibi) cevaz veremedim ve
kalbim raz olmad. imdi de raz deildir; nk o
zamandaki ihls ve hulsu imdi bulamyorum.
HAYE-1
Maahz, kaleme aldm u rtl-cz adl eserimi,
hakik bir tefsir niyetiyle yapmadm. Ancak ulema-i
slmdan ehl-i tahkikin takdirlerine mazhar olduu
takdirde, uzak bir istikbalde yaplacak yksek bir tefsire bir
rnek ve bir mehaz olmak zere, o zamanlarn insanlarna
bir yadigr maksadyla yaptm.
Haiye-1 Yeni Said, Risale-i Nurdaki hakik ihlsla yine o ihls buldu. Yeni
Said, ayn ihlsla bakt, tashih yerini bulamad. Demek snuhat- Kurniye
olduundan, icz- Kurniye, onu yanllardan himaye etmi.
(Nur talebeleri)
Kurn Nedir, Tari
Nasldr?
Kurn;
u kitab- kebir-i kinatn bir tercme-i ezeliyesi,
ve yt- tekviniyeyi okuyan mtenevvi dillerinin
tercman- ebedsi,
ve u lem-i gayb ve ehadet kitabnn mfessiri,
ve zeminde ve gkte gizli esm-i lhiyenin mnev
hazinelerinin kef,
ve sutr-u hdistn altnda muzmer hakaikn miftah,
ve lem-i ehadette lem-i gaybn lisan,
ve u lem-i ehadet perdesi arkasnda olan ve lem-i
gayb cihetinden gelen iltiftt- ebediye-i Rahmniye ve
hitbt- ezeliye-i Sbhaniyenin hazinesi,
ve u slmiyet lem-i mnevsinin gnei, temeli,
hendesesi,
ve avlim-i uhreviyenin mukaddes haritas,
ve zat ve sft ve esm ve un-u lhiyenin kavl-i rihi,
tefsir-i vzh, brhan- kt, tercman- st,
ve u lem-i insaniyetin mrebbsi ve insaniyet-i kbra
olan slmiyetin m ve ziys,
ve nev-i beerin hikmet-i hakikiyesi,
ve insaniyeti saadete sevk eden hakik mridi ve
hdsi,
ve insanlara
hem bir kitab- eriat,
hem bir kitab- dua,
hem bir kitab- hikmet,
hem bir kitab- ubudiyet,
hem bir kitab- emir ve dvet,
hem bir kitab- zikir,
hem bir kitab- kir,
hem insann btn hct- mneviyesine merci olacak
ok kitaplar tazammun eden tek, cmi bir kitb-
mukaddes,
hem btn evliya ve sddknin ve urefa ve
muhakkknin muhtelif mereplerine ve ayr ayr
mesleklerine, herbirindeki merebin mezkna lyk ve o
merebi tenvir edecek ve herbir meslein meskna
muvafk ve onu tasvir edecek birer risale ibraz eden
mukaddes bir ktphane hkmnde bir kitb- semavdir.
Kurn, Ar- zamdan, sm-i zamdan, her ismin
mertebe-i zamndan geldii iin, On kinci Szde beyan
ve ispat edildii gibi, Kurn, btn lemlerin Rabbi
itibaryla Allahn kelmdr.
Hem btn mevcudatn lh nvanyla Allahn
fermandr.
Hem btn semavt ve arzn Hlk namna bir hitaptr.
Hem rububiyet-i mutlaka cihetinde bir mklemedir.
Hem saltanat- mme-i Sbhaniye hesabna bir hutbe-i
ezeliyedir.
Hem rahmet-i vsia-i muhta nokta-i nazarnda bir
defter-i iltiftt- Rahmniyedir.
Hem ulhiyetin azamet-i hameti haysiyetiyle,
balarnda bazan ifre bulunan bir muhabere mecmuasdr.
Hem sm-i zamn muhtinden nzul ile Ar- zamn
btn muhtna bakan ve tefti eden hikmet-fean bir
kitab- mukaddestir.
Ve u srdandr ki, Kelmullah nvan, keml-i liyakatle
Kurna verilmi ve daima da veriliyor.
Kurndan sonra, sair enbiyann ktp ve suhuar
derecesi gelir. Sair nihayetsiz kelimt- lhiyenin ise, bir
ksm dahi, has bir itibarla, cz bir nvan ile, husus bir
tecell ile, cz bir isimle ve has bir rububiyetle ve mahsus
bir saltanatla ve husus bir rahmetle zahir olan ilhamat
suretinde bir mklemedir. Melek ve beer ve hayvanatn
ilhamlar, klliyet ve hususiyet itibaryla ok muhteliftir.
Kurn, asrlar muhtelif btn enbiyann kitaplarn ve
merepleri muhtelif btn evliyann risalelerini ve
meslekleri muhtelif btn asyann eserlerini icmalen
tazammun eden ve ciht- sittesi parlak ve evham ve
behatn zulmatndan musaff; ve nokta-i istinad,
bilyakn vahy-i semav ve kelm- ezel; ve hede ve gayesi
bilmahede saadet-i ebediye; ii bilbedahe hlis hidayet;
st bizzarure envar- iman; alt biilmelyakn delil ve
burhan; sa bittecrbe teslim-i kalb ve vicdan; solu
biaynelyakn teshir-i akl ve izan; meyvesi bihakkalyakn
rahmet-i Rahmn ve dr- cinn; makam ve revac,
bil-hadsis-sadk makbul- melek ve ins ve cn bir kitab-
semavdir.
Said Nurs
.
1




2
1. Rahmn ve Rahm olan Allahn adyla. O Rahmn ki Kurn retti.
nsanyaratt. Ona anlamay ve anlatmay retti. Rahmn Sresi, 55:1-4.
2. Biz dahi, kinat hakaikine dair rumuz ve irtyla cmi ve aradan
geenasrlara ramen kyamete kadar bki kalacak mucize-i kbrs
olanKurn ile lemlere rahmet olarak gnderdii Muhammede ve btn l
veashabna salt ve selm ederek o Rahmna hamd ederiz.
Fatiha Sresi
Evvel: u rtl-cz adl eserden maksadmz,
Kurnn nazmna, lfzna ve ibaresine ait icz iaretlerini
ve remizlerini beyan etmektir. nk, iczn mhim bir
vechi, nazmndan tecelli eder ve en parlak icz Kurnn
nazmndaki naklardan ibarettir.
Saniyen: Kurndaki ansr- esasiye ve Kurnn takip
ettii maksatlar tevhid, nbvvet, hair, adalet ile ibadet
olmak zere drttr. Bu drt unsuru beyan edeceiz.
Sual: Kurnn, u drt hedefe doru yrd neden
malmdur?
Cevap: Evet, ben dem, byk bir kervan ve azm bir
kale gibi mzinin derelerinden gelip, vcut ve hayat
sahrsnda misar olup, istikbalin yksek dalarna ve
mzeyyen balarna mteveccihen kale kale
mteselsilen yrmekte iken, kinatn nazar- dikkatini
celb etti. u garip ve acip mahlklar kimlerdir? Nereden
geliyorlar? Nereye gidiyorlar? diye ahvallerini anlamak
zere hilkat hkmeti, fenn-i hikmeti karlarna kard ve
aralarnda yle bir muhavere balad:
Hikmet: Nereden geliyorsunuz? Nereye gidiyorsunuz?
Bu dnyada iiniz nedir? Reisiniz kimdir?
Bu suale, ben dem namna, emsali olan byk
peygamberler gibi, Muhammed-i Arab Aleyhissalt
Vesselm, nev-i beere vekleten karsna karak yle
cevapta bulundu:
Ey hikmet!
1
Bu grdn insanlar, Sultan- Ezelnin
kudretiyle, yokluk karanlklarndan, ziyadar varlk lemine
karlan mahlklardr. Sultan- Ezel, btn mevcudat
iinde biz insanlar semi ve emanet-i kbry bize
vermitir. Biz, hair yoluyla saadet-i ebediyeye
mteveccihen hareket etmekteyiz. Dnyadaki iimiz de, o
saadet-i ebediye yollarn temin etmekle resl-malmz
olan istidatlarmz nemalandrmaktr. Ve u azm insan
kervanna, bundan sonra Sultan- Ezelden risalet
vazifesiyle gelip riyaset eden benim. te o Sultan-
Ezelnin risalet berat olarak bana verdii Kurn-
Azmn elimdedir. phen varsa al, oku!
1. Buradaki Ey hikmet tabiri, Ey hikmet diye isimlendirilen fen eklinde
takdir olunabilir. Veya dier birifadeyle, Ey, varlklarn hakikatlerini varlk
lemindekikeyyetlerine gre aratran ilim. Zira, fen, her ilim iin kullanlan
bir tabirdir. Hikmet ise, eyann hakikatlerini varlk lemindeki keyyetlerine
gre aratran nazar ilme denir (Seyyid erif Crcn, Tarifat).
Muhammed-i Arab Aleyhissalt Vesselmn verdii u
cevaplar, Kurndan muktebes ve Kurn lisanyla
sylenildiinden, Kurnn ansr- esasiyesinin u drt
maksatta temerkz ettii anlalyor.
S - u makasd- erbaa, Kurnn hangi yetlerinde
bulunuyor?
C - O ansr- erbaa, Kurnn heyet-i mecmuasnda
bulunduu gibi, Kurnn srelerinde, yetlerinde,
kelmlarnda, hatt kelimelerinde bile sarahaten veya
iareten veya remzen bulunmaktadr. nk, Kurnn
kll, czlerinde grnd gibi, czleri de, Kurnn
kllne yinedir. Bunun iindir ki Kurn, mahhas
olduu halde, efrad sahibi olan kll gibi tarif edilir.
S -
1
ve
2
gibi yetlerde makasd-
erbaaya iaretler var mdr?
C - Evet, kelimesi, Kurnn ok yerlerinde mezkr
veya mukadderdir. Bu mezkr ve mukadder olan
kelimelerine esas olmak zere tan evvel
kelimesi mukadderdir. Yani, Ya Muhammed! Bu
cmleyi insanlara syle ve tlim et. Demek besmelede
lh ve zmn bir emir var. Binaenaleyh, u mukadder olan
emri, risalet ve nbvvete iarettir. nk resul
olmasayd, tebli ve tlime memur olmazd. Kezalik, hasr
ifade eden cr ve mecrrun takdimi, tevhide madr.
Ve keza,
3
nizam ve adlete,
4
de hare
dellet eder.
Ve keza taki ihtisas ifade ettiinden
tevhide iarettir.

5
adaletle nbvvete remizdir. nk
terbiye, resuller vastasyla olur.
6
zaten
sarahaten hair ve kyamete dellet eder.
Ve keza
1
sade de, o makasd-
erbaa cevherlerini tazammun etmitir.
1. Allahn adyla.
2. Ezelden ebede her trl hamd ve vg Allaha mahsustur. Fatiha Sresi,
1:2.
3. Kullarna kar ok merhametli olan ve efkat eserleri btn varlk lemini
kuatan Allah. Fatiha Sresi, 1:3.
4. Rahmeti hereyi kuatmakla birlikte, diledii varlklara ok zel ihsan
vehusus rahmet tecelsi olan Allah. Fatiha Sresi, 1:3.
5. Btn lemlerin Rabbi; Her bir varla yaratl gayelerine ulamalar
iinmuhta olduu eyleri veren, onlar terbiye eden; tedbir, tasarruf
veegemenlii altnda bulunduran Allah. Fatiha Sresi, 1:2.
6. Hesap gnnn yegane sahibi, yneticisi ve hakimi olan Allah. Fatiha
Sresi, 1:4.

2
: Bu kelm, gne gibidir. Yani, gne
bakalarn gsterdii gibi, kendini de gsterir, baka bir
gnee ihtiya brakmaz. bakalarna yapt
vazifeyi, kendisine de yapyor; ikinci bir daha
lzm deildir.
Evet yle mstakil bir nurdur ki, bu nur, hibir
eye bal deildir. Hatt bu nurun cr ve mecrru bile
hibir eye muhta deildir. Ancak harnden mstefad
olan
3
veya rfen malm olan veyahut
mukadder olan
4
n istilzam ettii
5
illerinden
birine mtealliktir.
htar: taki cr ve mecrra mteallik olarak
mezkr olan iller, besmeleden sonra takdir edilir ki, hasr
ifade etmekle ihls ve tevhidi tazammun etsin. sim,
Cenb- Hakkn zt isimleri olduu gibi, il isimleri de
vardr. Bu il isimlerin, Gaffar ve Rezzak, Muhy ve Mmt
gibi pek ok nevileri vardr.
1. (Y Muhammed) Biz sana kevseri verdik. Kevser Sresi, 108:1.
2. Allahn adyla.
3. Yardm diliyorum.
4. De ki.
5. Oku.
S - Bu il isimlerinin kesretle tenevv neden meydana
geliyor?
C - Kudret-i ezeliyenin, kinattaki mevcudatn
nevilerine, fertlerine olan nispet ve taallkundan husule
gelir. Bu itibarla,
1
kudret-i Ezeliyenin taallk ve
tesirini celb eder. Ve o taallk, abdin kesbine ve iine
yardm edici bir ruh gibi olur. yleyse, hi kimse, hibir
iini besmelesiz brakmasn!
Lfza-i celli, btn sft- kemliyeyi tazammun
eden bir sadeftir. nk Lfza-i Cell, Zt- Akdese dellet
eder; Zt- Akdes de, btn sft- kemaliyeyi istilzam eder.
yleyse, o lfza-i mukaddese, dellet-i iltizamiye ile, btn
sft- kemliyeye dellet eder.
htar: Baka ism-i haslarda bu dellet yoktur. nk,
baka zatlarda sft- kemliyeyi istilzam etmek yoktur.

2
Bu iki sfatn Lfza-i Cellden sonra
zikirlerini icap eden mnasebetlerden birisi udur ki:
1. Allahn adyla.
2. Kullarna kar snrsz rahmet sahibi olan ve rahmetinin eserleri dnya ve
hireti dolduran Allah. Fatiha Sresi, 1:3.
Lfza-i Cellden, cell silsilesi tecell ettii gibi, bu iki
sfattan dahi cemal silsilesi tecell ediyor.
Evet, herbir lemde emir ve nehiy, sevap ve azap; terib
ve terhib, tesbih ve tahmid, havf ve reca gibi pek ok
fruat, cell ve cemlin tecellsiyle teselsl
edegelmektedir.
kincisi: Cenb- Hakkn ismi, Zt- Akdesine ayn olduu
cihetle, Lfza-i Cell, sft- ayniyeye iarettir.
1
de,
il olan sft- gayriyeye madr.
2
dahi, ne ayn ne
gayr olan sft- sebaya remizdir. Zira Rahmn, Rezzak
mnasnadr. Rzk, bekaya sebeptir. Beka, tekerrr-
vcuttan ibarettir. Vcut ise, birincisi mmeyyize, ikincisi
muhasssa, ncs messire olmak zere, ilim, irade,
kudret sfatlarn istilzam eder. Beka dahi, semere-i rzk
mahsul olduu iin, basar, sem, kelm sfatlarn iktiza
eder ki, merzuk, istedii zaman ihtiyacn grsn, istedii
zaman iitsin, aralarndavasta bulunduu takdirde o vasta
ile konusun. Bu alt sfat,phesiz, birinci sfat olan
hayat istilzam ederler.
1. Rahmeti hereyi kuatmakla birlikte, diledii varlklara ok zel ihsan
vehusus rahmet tecelsi olan Allah. Fatiha Sresi, 1:3.
2. Kullarna kar ok merhametli olan ve efkat eserleri btn varlk lemini
kuatan Allah. Fatiha Sresi, 1:3.
S - Rahmn byk nimetlere, Rahm kk nimetlere
dellet ettikleri cihetle, Rahmin, Rahmndan sonra zikri,
yukardan aaya inmek mnsna olan sanatt-tedell
kaidesine dahildir. Bu ise, belgata makbul deildir.
C - Evet, kalar gze, gem ata mtemmim olduklar ve
onlarn noksanlarn ikmal ettikleri gibi, kk nmetler de
byk nimetlere mtemmimdirler. Bu itibarla, mtemmim
olan, haddizatnda kk de olsa, faideyi ikmal ettiinden,
bykten daha byk olmas icap eder.
Ve keza, bykten beklenilen menfaat ke
mtevakkf ise, o kk, byk srasna geer; o byk
dahi kk hkmnde kalr; kilit ile anahtar, lisan ile ruh
gibi.
Ve keza, bu makam, nimetlerin tdd veya nimetlerle
imtinan makam deildir. Ancak, insanlar, gizli ve kk
nimetlere tenbih ve ikaz etmek makamdr. Evvelki
makamlardaki tedell u tenbih makamnda terakki
saylr. nk, gizli ve kk nimetleri insanlara gstermek
ve insanlar onlarn vcuduna ikaz etmek, daha lyk ve
daha lzmdr. Bu itibarla, u meselemizde tedell deil,
terakki vardr.
S - Mebde ve mehaz itibaryla rikkatl-kalb mnsn
ifade eden bu iki sfatn Cenb- Hak hakknda kullanlmas
caiz deildir. Eer mn-y hakikatlerinin lzm ve neticesi
olan inam ve ihsan kastedilirse, mecazda ne hikmet
vardr?
C - Bu iki sfatyed gibimna-y hakikileriyle
Cenb- Hak hakknda kullanlmas muhal olan
mteabihattandr. Mteabihatta, mn-y mecaznin,
mn-y hakiknin lfzyla, slbuyla gsterilmesindeki
hikmet, insanlarn melf ve malmlar olmayan mnlar
ve hakikatleri zihinlerine yaknlatrp kabul ettirmekten
ibarettir. Mesel yedin mn-y mecazsi insanlara
menus olmadndan, mn-y hakiknin ekliyle, lfzyla
gsterilmesi zarureti vardr.

1
Evvel: Bu kelimeyi mkabline balattran
cihet-i mnasebet, Rahmn ve Rahmin dellet ettikleri
nimetlerin hamd ve krle karlanmas lzumundan
ibarettir.
1. Ezelden ebede her trl hamd ve vg Allaha mahsustur. Fatiha Sresi,
1:2.
Saniyen: u
1
cmlesi, herbiri niam-
esasiyeden birine iaret olmak zere, Kurnn drt
sresinde
2
tekerrr etmitir. O nimetler de, nee-i l ile
nee-i lda beka, nee-i uhr ile nee-i uhrda beka
nimetlerinden ibarettir.
Salisen: Bu cmlenin Kurnn balangc olan Ftiha
Sresine ftiha, yani balang yaplmas neye binaendir?
C - Kinatn ve dolaysyla insanlarn hilkatindeki
hikmet ve gaye,

3
ferman- cellince, ibadettir. Hamd ise, ibadetin icml
bir sureti ve kk bir nshasdr. n bu
makamda zikri, hilkatin gayesini tasavvur etmeye iarettir.
1. Ezelden ebede her trl hamd ve vg Allaha mahsustur. Fatiha Sresi,
1:2.
2. Bu drt sre Enam, Kehf, Fatr ve Sebe sreleridir.
3. Cinleri ve insanlar ancak Bana man ve ibadet etsinler diye yarattm.
Zriyat Sresi, 51:56.
Rabian: Hamdin en mehur mns, sft- kemliyeyi
izhar etmektir. yle ki:
Cenb- Hak, insan, kinata cmi bir nsha ve on sekiz
bin lemi hvi u byk lemin kitabna bir hrist olarak
yaratmtr. Ve Esm-i Hsndan herbirisinin tecellgh
olan herbir lemden bir rnek, bir nmune, insann
cevherinde veda brakmtr.
Eer insan, madd ve mnev herbir uzvunu Allahn
emrettii yere sarf etmekle hamdin ubelerinden olan
kr- rfyi fa ve eriate imtisal ederse, insann
cevherinde veda braklan o rneklerin herbirisi, kendi
lemine bir pencere olur.nsan, o pencereden, o leme
bakar ve o leme tecell eden sfatla olemden tezahr
eden isme bir mirat ve bir yine olur. O vakit insan,
ruhuyla, cismiyle lem-i ehadet ve lem-i gayba bir
hlsa olur ve her iki leme tecell eden, insana da tecell
eder. te bu cihetle, insan, sft- kemliye-i lhiyeye hem
mazhar olur, hem muzhir olur. Nitekim Muhyiddin-i Arab,

1
hads-i erinin beyannda, Mahlkat yarattm ki, Bana
bir yine olsun ve o yinede cemlimi greyim demitir.
:
2
burada ihtisas iindir. Hamdin Zt- Akdese has
ve mnhasr olduunu ifade eder. Bu n mtealliki olan
ihtisas hazf olduktan sonra ona intikal etmitir ki, ihls ve
tevhidi ifade etsin.
htar: Mahhas olan bireyin umum bir mefhumla
mlhaza edildiine binaen, Zt- Akdes de mahhas
olduu halde, Vcibl-Vcud mefhumuyla tasavvur
edilebilir.

3
Yani, herbir cz bir lem mesabesinde bulunan
u lemi btn eczasyla terbiye ve yldzlar hkmnde
olan o czlerin zerratn keml-i intizamla tahrik eder.
1. Syti, ed-Drerl-Mntesire,s. 125; Ali el-Kr, el-Esrrl-Merfa, s. 273.
2. Allah'a has olan.
3. Her bir varla yaratl gayelerine ulamalar iin muhta olduu
eyleriveren, onlar terbiye eden; tedbir, tasarruf ve egemenlii
altndabulunduran Allah.
Evet, Cenb- Hak, herey iin bir nokta-i kemal tayin
etmitir ve o noktay elde etmek iin o eye bir meyil
vermitir. Herey, o nokta-i kemale doru hareket etmek
zere, sanki mnev bir emir alm gibi muntazaman o
noktaya mteveccihen hareket etmektedir. Esna-y
harekette onlara yardm eden ve mnilerini def eden,
phesiz, Cenb- Hakkn terbiyesidir.
Evet, kinata dikkatle bakld zaman, insanlarn taife
ve kabileleri gibi, kinatn zerrat, mnferiden ve
mtemian Hlklarnn kanununa imtisalen, muayyen
olan vazifelerine komakta olduklar hissedilir. (Yalnz
bedbaht insanlar mstesna!)

1
Bu kelimenin sonundaki yalnz irab
almetidir,
2
gibi. Veya cem almetidir;
nk, lemin ihtiva ettii czlerin herbirisi bir lemdir.
Veyahut, yalnz manzume-i emsiyeye mnhasr deildir.
Cenb- Hakkn, u gayr- mtenahi fezada ok lemleri
vardr.
Evet,


3
Ve
4
de olduu gibi, burada da
ukalya mahsus cem sgasyla gayr- ukal
cemlendirilmitir. Bu ise, kavaide muhaliftir?
1. lemler, varlk lemleri.
2. Yirmi, otuz.
3. Hamd olsun Allaha ki Onun tayin ettii nice yrngeler vardr ki, yldzlar,
gne ve ay o yrngelerde akp gider.
4. Bana secde ettiklerini grdm. Ysuf Sresi, 12:4.
Evet, lemin ihtiva ettii uzuvlarn birer kl, birer
mtekellim suretinde tasavvur edilmesi, belgatin en
makbul bir prensibidir. Zira, kinatn lem ile tesmiyesi,
kinatn Sniine olan delleti, ehadeti, iareti iindir.
Binaenaleyh, kinatn uzuvlar da Sanie olan delletleri,
ehadetleri iin birer lem olmalar icap eder. yleyse,
Sniin o uzuvlar terbiyesinden ve o uzuvlarn da Snii
ilm etmelerinden anlalr ki, o uzuvlar; birer hayy, birer
kl, birer mtekellim suretinde tasavvur edilmitir.
Binaenaleyh, bu cemde kavaide muhalefet yoktur.

1
Mkabliyle bu iki sfatn nazmn icap
eden yle bir mnasebet vardr ki:
Biri menfaatleri celp, dieri mazarratlar def etmek
zere terbiyenin iki esas vardr. Rezzak mnsna olan

2
birinci esasa, Gaffar mnsn ifade eden

3
de ikinci esasa iaretleri iin birbiriyle
balanmtr.

4
Mkabliyle u sfatn nazmn iktiza
eden sebep udur ki:
1. Kullarna kar snrsz rahmet sahibi olan ve rahmetinin eserleri dnya ve
hireti dolduran Allah. Fatiha Sresi, 1:3.
2. Kullarna kar ok merhametli olan ve efkat eserleri btn varlk lemini
kuatan Allah. Fatiha Sresi, 1:3.
3. Rahmeti hereyi kuatmakla birlikte, diledii varlklara ok zel ihsan ve
husus rahmet tecelsi olan Allah. Fatiha Sresi, 1:3.
4. Hesap gnnn yegane sahibi, yneticisi ve hakimi olan Allah. Fatiha
Sresi, 1:4.
u sfat, rahmeti ifade eden mkabline neticedir. Zira,
kyametle saadet-i ebediyenin geleceine en byk delil,
rahmettir. Evet, rahmetin rahmet olmas ve nimetin nimet
olmas, ancak ve ancak hair ve saadet-i ebediyeye
baldr. Evet, saadet-i ebediye olmasa, en byk
nimetlerden saylan akln, insann kafasnda ylan vazifesini
grmekten baka bir ii kalmaz. Kezalik, en ltif
nimetlerden saylan efkat ve muhabbet, ebed bir ayrlk
dncesiyle, en byk elemler srasna geerler.
S - Cenb- Hakkn hereye mlik olduu bir hakikat
iken, burada hair ve ceza gnnn tahsisi neye binaendir?
C - u lemin, insanlarca, hakir ve hasis saylan baz
eylerine kudret-i Ezeliyenin bizzat mbaereti azamet-i
lhiyeye mnasip grlmediinden, vaz edilen esbab-
zahiriyenin o gn ref iyle; hereyin effaf, parlak iyzyle
tecell edip Sniini, Hlkn vastasz greceine iarettir.

1
tbiri ise, harin vukuunu gsteren emarelerden
birine iarettir. yle ki:
1. Gn.
Saniye, dakika, saat ve gnleri gsteren haftalk bir
saatin millerinden birisi devrini tamam ettii zaman,
behemehal tekiler de devirlerini ikmal edeceklerine
kanaat hasl olur. Kezalik, yevm, sene, mr- beer ve
mr- dnya iinde tayin edilen mnev millerden birisi
devrini tamam ettiinde,tekilerin develev uzun bir
zamandan sonra olsundevirlerini ikmaledeceklerine
hkmedilir.
Ve keza, bir gn veya bir sene zarfnda vukua gelen
kk kk kyametleri, hairleri gren bir adam, saadet-i
ebediyenin, (harin tul-u fecriyle, ahs bir nev hkmnde
olan) insanlara ihsan edileceine phe edemez.
kelimesinden maksat ya cezadr, nk o gn hayr
ve erlere ceza verilecek bir gndr; veya hakaik-i
diniyedir, nk hakaik-i diniye o gn tam mnsyla
meydana kar. Ve daire-i itikadn, daire-i esbaba galebe
edecei bir gndr.
Evet, Cenb- Hak, msebbebat esbaba balamakla,
intizam temin eden bir nizam kinatta vaz etmi. Ve
hereyi, o nizama mraat etmeye ve o nizamla kalmaya
tevcih etmitir. Ve bilhassa insan da, o daire-i esbaba
mraat ve merbutiyet etmeye mkellef klmtr. Her ne
kadar dnyada, daire-i esbab daire-i itikada galip ise de,
hirette hakaik-i itikadiye tamamen tecell etmekle, daire-i
esbaba galebe edecektir. Buna binaen, bu dairelerin
herbirisi iin ayr ayr makamlar, ayr ayr hkmlervardr.
Ve her makamn iktiza ettii hkme gre hareket lzmdr.
Aksitakdirde, daire-i esbabda iken tabiatyla, vehmiyle,
hayaliyle daire-i itikada bakan Mutezile olur ki, tesiri
esbaba verir. Ve keza, daire-i itikadda iken, ruhuyla,
imaniyle daire-i esbaba bakan da, esbaba kymet
vermeyerek Cebriye mezhebi gibi tembelcesine bir
tevekklle nizm- leme muhalefet eder.
:
1
zamirinde iki nkte vardr.
Birincisi: Mkablinde zikredilen sft- kemliyenin
zamirinde mstetir ve mutazammn olduuna iarettir.
nk, o sfatlarn birer birer tdadndan hasl olan byk
bir evkle, gaybdan hitaba, yani ism-i zhirden u
zamirine iltifat
2
ve intikal olmutur. Demek zamirinin
mercii, geen sft- kemaliye ile mevsuf olan Zattr.
kincisi: Elfaz okunurken mnlarn dnmek, belgat
mezhebinde vcip olduuna iarettir. nk, mnlar
dnlrse, nzil olduu gibi okunur. Ve o okuyu,
tabiatyla, zevkiyle hitaba incirar eder. Hatt yu
okuyan adam, sanki
3
cmlesindeki
emre imtisalen okuyor gibi olur.
Cem sgasyla zikredilen
4
deki zamir, taifeye
iarettir.
1. Yalnzca Sana ibadet ederiz. Fatiha Sresi, 1:5.
2. ltifat: Szn nc ahstan ikinci ahsa veya tekellme (yani o
zamirinden sen zamirine) veya ikinci ahstan nc ahsa intikal etmesi,
gei yapmasdr (Tarifat). Bu gei sanat, bir szde dinleyicinin zihnini canl
tutma, dikkatiniekme veya onu ikaz etme gibi inceliklere binaen uygulanr
(bk. b-l-).
3. Rabbine, sanki Onu gryormu gibi ibadet et. Hadis-i bilmndr. Buhari,
Tefsru Sre 31:2, mn: 37; Mslim,mn: 1,5,7; Ebu Dvud, Snne: 16; Tirmiz,
mn: 4; bni Mce, Mukaddime: 9; Nese, mn: 5, 6; Msned, 1:27, 51, 53, 319,
2:107, 462, 4:129, 164.
4. badet ederiz. Fatiha Sresi, 1:5.
Birincisi, insann vcudundaki btn z ve zerrta
rcidir ki, bu itibarla kr- rfyi eda etmi olur.
kincisi, btn ehl-i tevhidin cemaatlerine aittir; bu
cihetle eriata itaat etmi olur.
ncs, kinatn ihtiva ettii mevcudata iarettir. Bu
itibarla, eriat- ftriye-i kbrya tbi olarak hayret ve
muhabbetle kudret ve azametin ar altnda scid ve bid
olmu olur.
Bu cmlenin mkabliyle vech-i nazm,
1
nun

2
ye tefsir ve beyan olmakla
3
de
bir netice ve bir lzm olmasdr.
htar:
4
nin takdimi, ihls vikaye etmek iindir. Ve
zamir-i hitap da, ibadetin sebep ve illetine iarettir. nk,
hitaba incirar eden, geen sfatla muttasf olan Zt, elbette
ibadete mstehaktr.
:
5
de mstetir zamir, nun
fili gibi, o cemaatten herbirine rcidir. Yani, Bizim
vcudumuzun zerrat veya ehl-i tevhid cemaat veyahut
kinat mevcudat, btn hcat ve maksatlarmza, bilhassa
en ehem olan ibadetimize, Senden iane ve tevk istiyoruz.
1. badet ederiz. Fatiha Sresi, 1:5.
2. Hamd, vg.
3. Hesap gnnn yegane sahibi, yneticisi ve hakimi olan Allah. Fatiha
Sresi, 1:4.
4. (Yalnzca) Sana. Fatiha Sresi, 1:4.
5. Ve yalnzca senden yardm dileriz. Fatiha Sresi, 1:5.
kelimesinin tekrarlanmasndaki hikmetin,
Birincisi, hitap ve huzurdaki lezzetin arttrlmasna;
kincisi, ayn makamnn burhan makamndan daha
yksek olduuna;
ncs, huzurda sdk olup kizbin ihtimali olmadna;
Drdncs, ibadetle istianenin ayr ve mstakil
maksatlar olduklarna iarettir.
Bu iki ili birbiriyle balayan mnasebet, cretle hizmet
arasndaki mnasebettir. Zira ibadet, abdin Allaha kar
bir hizmetidir. ane de, o hizmete kar bir cret gibidir.
Veya mukaddeme ile maksud arasndaki alkadr. nk
iane ve tevk, ibadete mukaddemedir.

1
kelimesinin takdiminden doan hasr, abdin,
Cenb- Hakka kar yapt ibadet ve hizmetle, vesait ve
esbaba olan tezelllden kurtuluuna, iarettir. Lkin,
esbab tamamen ihmal ve terk etmek iyi deildir. nk, o
zaman Cenb- Hakkn hikmet ve meietiyle kinatta vaz
edilen nizama kar bir temerrd kar.
Evet, daire-i esbabda iken tevekkl etmek, bir nevi
tembellik ve atalettir.

2
Hidayeti talep etmekle ianeyi istemek arasnda
ne mnasebet vardr?
Evet, biri sual, dieri cevap olduklarndan birbiriyle
balanlmtr. yle ki:

3
ile iane talep edilirken makam iktizasyla Ne
istiyorsun? diye varid olan mukadder sual,
4
ile
cevaplandrlmtr. ile istenilen eylerin ayr ayr ve
mteaddit olmas mnsnn da ayr ayr ve
mteaddit olmasn icap eder. Sanki drt masdardan
mtakdr. Mesel, bir mmin hidayeti isterse, sebat
ve devam mnsn ifade eder. Zengin olan isterse, ziyade
mnsn, fakir olan isterse it mnsn, zayf olan isterse
iane ve tevk mnasn ifade eder.
1. (Sadece) sana. Fatiha Sresi, 1:4.
2. Bizi hidayete ulatr. Fatiha Sresi, 1:6.
3. Yardm dileriz. Fatiha Sresi, 1:4.
4. Bizi hidayete ulatr. Fatiha Sresi, 1:6.
Ve keza, Her eyi halk ve hidayet etmitir. mnsnda
bulunan
1
hkmnce, zhir ve
btn duygular, fk ve hric deliller, enfs ve dahil
burhanlar, peygamberlerin irsaliyle, kitaplarn inzali gibi
vastalar itibaryla da hidayetin mns taaddt eder.
htar: En byk hidayet, hicabn kaldrlmasyla hakk
hak, btl btl gstermektir.


2

3
Srat- mstakim ecaat, iffet,
hikmetin mezcinden ve hlsasndan hasl olan adl ve
adalete iarettir. yle ki:
1. Her eyi yaratt ve ona doru yolu gsterdi.
2. Allahm bize hakk hak olarak gsterip onun ittibyla, btl da batl olarak
gsterip onun itinabyla rzklandr.
3. En doru ve istikametli yol. Fatiha Sresi, 1:6.
Tagayyr, inklp ve felketlere mruz ve muhta u
insan bedeninde iskn edilen ruhun yaayabilmesi iin
kuvvet ihdas edilmitir. Bu kuvvetlerin,
Birincisi, menfaatleri celp ve cezb iin kuvve-i
eheviye-i behimiye,
kincisi, zararl eyleri def iin kuvve-i sebuiye-i
gadabiye,
ncs, nef ve zarar, iyi ve kty birbirinden
temyiz iin kuvve-i akliye-i melekiyedir.
Lkin, insandaki bu kuvvetlere, eriata bir had ve bir
nihayet tayin edilmise de, ftraten tayin edilmemi
olduundan, bu kuvvetlerin herbirisi, tefrit, vasat, ifrat
namyla mertebeye ayrlrlar.
Mesel,kuvve-i eheviyenin tefrit mertebesi humuddur
ki, ne helle ve ne de harama ehveti, itihas yoktur. frat
mertebesi fcurdur ki, namuslar ve rzlar pyimal etmek
itihasnda olur. Vasat mertebesi ise iffettir ki, helline
ehveti var, harama yoktur.
htar: Kuvve-i eheviyenin yemek, imek, uyumak ve
konumak gibi fruatnda da bu mertebe mevcuttur.
Ve keza, kuvve-i gadabiyenin tefrit mertebesi, cebanettir
ki korkulmayan eylerden bile korkar. frat mertebesi
tehevvrdr ki, ne madd ve ne mnev hibir eyden
korkmaz. Btn istibdadlar, tahakkmler, zulmler bu
mertebenin mahsuldr. Vasat mertebesi ise ecaattir ki,
hukuk-u diniye ve dnyeviyesi iin cann feda eder, meru
olmayan eylere karmaz.
htar: Bu kuvve-i gadabiyenin fruatnda da u
mertebenin yeri vardr.
Ve keza, kuvve-i akliyenin tefrit mertebesi gabvettir ki,
hibir eyden haberi olmaz. frat mertebesi cerbezedir ki,
hakk btl, btl hak suretinde gsterecek kadar aldatc
bir zekya malik olur. Vasat mertebesi ise hikmettir ki,
hakk hak bilir, imtisal eder; btl btl bilir, itinap eder.

1
htar: Bu kuvvetin u mertebeye inksam gibi, fruat
da o mertebeyi hvidir. Mesel, halk- ef al meselesinde
Cebr mezhebi ifrattr ki, btn btn insan mahrum eder.
tizal mezhebi de tefrittir ki, tesiri insana verir. Ehl-i Snnet
mezhebi vasattr. nk bu mezhep, beyne-beynedir ki, o
illerin bidayetini irade-i cziyeye, nihayetini irade-i
klliyeye veriyor.
Ve keza, itikadda da tatil ifrattr, tebih tefrittir, tevhid
vasattr.
Hlsa: u dokuz mertebenin alts zulmdr, adl ve
adalettir. Srat- mstakimden murad, u mertebedir.

2
Kurnn inci gibi
lfzlarnn dizilmesi bir hayta, bir eide, bir naka
mnhasr deildir. Belki, zuhurca, hafca, yaknlka,
uzaklka mtefavit ok tenasplerden hasl olan pek ok
naklar zerine dizilmilerdir, nazmedilmilerdir. Zaten
iczn esas, ihtisardan sonra ancak byle naklardadr.
Evet, ile mkablindeki
herbir kelime arasnda bir mnasebet vardr.
Mesel,
3
ile mnasebeti vardr; nk nimet,
hamde delil ve karinedir.
4
ile
mnasebettardr. nk, terbiyenin kemli, nimetlerin
tevli ve tekubu ile olur.
5
ile alkadardr;
nk
6
den irade edilen enbiya, heda, suleha,
ulema rahmettirler.
7
ile alkas vardr;
nk, nimet-i kmile, ancak dindir.
8
ile alkas var;
nk ibadette imamlar bunlardr.
9
ile var; nk,
tevke ve ianeye mazhar bunlardr.
10
ile var; nk
hidayette muktedbih onlardr.
1. Kime hikmet verilmise ite ona pek ok hayr verilmitir. Bakara Sresi,
2:269.
2. Nimet ve ltfuna mazhar ettiklerinin yoluna Fatiha Sresi, 1:7..
3. Ezelden ebede her trl hamd ve vg Allaha mahsustur. Fatiha Sresi,
1:2.
4. Btn lemlerin Rabbi; Her bir varla yaratl gayelerine ulamalar
iinmuhta olduu eyleri veren, onlar terbiye eden; tedbir, tasarruf
veegemenlii altnda bulunduran Allah. Fatiha Sresi, 1:2.
5. Kullarna kar snrsz rahmet sahibi olan ve rahmetinin eserleri dnya ve
hireti dolduran Allah. Fatiha Sresi, 1:3.
6. O kimseler ki (bk. n--v: sm-i mevsl).
7. Hesap gnnn yegane sahibi, yneticisi ve hakimi olan Allah. Fatiha
Sresi, 1:4.
8. badet ederiz. Fatiha Sresi, 1:5.
9. Yardm dileriz. Fatiha Sresi, 1:5.
10. Bizi hidayet yoluna ulatr. Fatiha Sresi, 1:6.

1
ile vardr; nk doru yol ancak
onlarn mesleidir.

2
veya
3
kelimelerine
4
kelimesinin
tercihi, mesleklerinin etraf mahdut ve ilek bir cadde
olduuna ve o caddeye girenlerin bir daha kmamalarna
iarettir.
Mahut ve malm olan eylerde kullanlmas usul ittihaz
edilen esm-i mevsleden tabiri, onlarn zulmat-
beeriye iinde elmas gibi parladklarna iarettir ki, onlar
taharr ve talep etmeye ve aramaya lzum yoktur. Onlar,
herkesin gz nnde hazr olduklarn temin eden bir
ulvv- na maliktirler.
Cem sgasyla nin zikri, onlara iktida ve tbi
olmak imknnn mevcudiyetine ve onlarn mesleklerinde
butlan olmadna iarettir. nk, ferd olmayan bir
meslekte tevatr vardr; tevatrde butlan yoktur.
1. En doru ve istikametli yol.
2. Yol.
3. Geni yol.
4. Snrlar izilmi ve belirlenmi yol.
Mzi sgasyla
1
nin zikri, tekrar nimeti talep
etmeye bir vesile olduuna ve Allaha rci olan zamiri de
bir yardmc ve bir efaati vazifesini grdne iarettir.
Yani, Ey Rabbim! Madem ki inam senin ilindir ve
evvelce de inm yapmsn; istihkakm olmad halde
inm tekrarlamak, Senin enindir.

2
deki
3
enbiyaya ykletilen risalet ve teklif
yknn pek ar olduuna ve sahralar faidelendirmek
iin yamur, kar ve frtnalarn edaidine mruz kalan
yksek dalar gibi, peygamberlerin de mmetlerini
feyizlendirmek iin risalet zahmetlerine mruz kaldklarna
iarettir.
htar: Baka bir surede zikredilen


4
olan yet-i kerime, buradaki
5
yet-i celilesini beyan eder. Zaten Kurnn bir ksm, bir
ksmn tefsir eder.
1. Nimet verdin. Fatiha Sresi, 1:7.
2. Onlarn zerine.
3. zerine (bk. n--v: Cer hareri).
4. te onlar, Allahn kendilerine pek byk nimetler baladpeygamberler,
sddklar, ehidler ve salih kimselerle beraberdirler.Nis Sresi, 4:69.
5. Nimet ve ltfuna mazhar ettiin kimseler... Fatiha Sresi, 1:7.
S - Peygamberlerin meslekleri birbirine uymad gibi,
ibadetleri de birbirine muhaliftir. Bunun esbab nedir?
C - tikad ve amelde, usl ve ahkm- esasiyede
peygamberlerin hepsi daimdirler, sabittirler, mttehittirler.
htilf ve tefavtleri, ancak fruattadr. Zaten zamanlarn
tebeddlyle fruatn da tebeddl ve tegayyr tabi
bireydir.
Evet, mevsim-i erbaada tedavi ve telebbs gibi ok
eyler tebeddle urar. Mesel, kn giyilen kaln elbise
yazn tebeddle urar veya kn gzel tesiri olan bir ilcn
yazn fena tesiri olur, kullanlmaz. Kezalik, kalb ve ruhlarn
gdas olan ahkm- diniyenin fruat da, mr- beerin
devreleri itibariyle tebeddle urar.

1
Havf ve rar makam olan u
sfatn mkablindeki makamlarla mnasebat ise, bu
makamn hayret ve dehet nazaryla cell ve ceml ile
muttasf olan makam- rububiyete baktrmas; ve iltica ve
dehalet nazaryla
2
deki makam- ubudiyete
baktrmas ve acz nazaryla
3
deki tevekkl
makamna baktrmas; ve tesell nazaryla rek- daimsi
olan makam- recya baktrmasdr. nk, korkun bireyi
gren adam, korku ve hayret iinde kalr, sonra rar
etmeye meyleder. ciz olduu takdirde tevekkl eder,
sonra tesell yollarn arar.
1. Gazaba uramlarn yoluna deil. Fatiha Sresi, 1:7.
2. badet ederiz. Fatiha Sresi, 1:5.
3. Yardm dileriz. Fatiha Sresi, 1:5.
S - Cenb- Hak Ganiyy-i Mutlaktr. lemde bu kadar
dalletlerin ve pek irkin fena eylerin yaratlnda ne
hikmet vardr?
C - Kinatta maksud-u bizzat ve kll ve mull olarak
yaratlan, ancak kemaller, hayrlar, hsnlerdir. erler,
kubuhlar, noksanlar ise hsnlerin, hayrlarn, kemallerin
arasnda grlmeyecek kadar dank ve cziyet
kabilinden tebe olarak yaratlmlardr ki, hayrlarn,
hsnlerin, kemallerin mertebelerini, nevilerini, ksmlarn
gstermeye vesile olsunlar ve hakaik-i nisbiyenin
vcuduna veya zuhuruna bir mukaddeme ve bir vahid-i
kyas olsunlar.
S - Hakaik-i nisbiyenin ne kymeti var ki, onun iin
erler istihsan edilecek?
C - Hakaik-i nisbiye denilen eyler, kinatn eczas
arasnda bulunan rabtalardr. Ve kinattaki nizam, ancak
hakaik-i nisbiyeden domutur. Ve hakaik-i nisbiyeden
kinatn envana bir vcud-u vhid iniks etmitir.
Hakaik-i nisbiye, byk bir lde hakaik-i hakikiyeden
oktur. Hatta bir zatn hakaik-i hakikiyesi yedi ise, hakaik-i
nisbiyesi yedi yzdr. Binaenaleyh, kubuh ve erde er
varsa da kalildir. Malmdur ki, err-i kalil iin hayr- kesir
terk edilmez. Terk edilirse, err-i kesir olur; zekt ve
cihadda olduu gibi.
Evet,
1
mehur
kaziyeden maksat, bireyin zdd, o eyin hakaik-i
nisbiyesinin vcut veya zuhuruna sebeptir. Mesel kubuh
olmasayd ve hsnlerin arasna girmeseydi, hsnn gayr-
mtenahi olan mertebeleri tezahr etmezdi.
S
2
il,
3
ism-i mef ul,
4
ism-i fail
olarak zikirlerinde ve keza, nc frkann sfatn ve
ikinci frkann sfatna terettp eden kbetini ve birinci
frkann nvan- sfatn aynen zikretmekte ne gibi bir
hikmet vardr?
1. Her ey ztlaryla bilinir.
2. Nimet verdin.
3. Gazaba ve fkeye maruz kalanlar.
4. Hak yoldan sapanlar.
C - Nimet nvan, nefsin daima meylettii bir lezzet
olduundan ihtiyar edilmitir. Fiil-i mzi olarak zikrindeki
sebep, evvelce beyan edilmitir.
kinci frka ise, kuvve-i gadabiyenin galebe ve
tecavzyle tecavz ederek ahkmn terkiyle zulm ve
fska dmlerdir: Yahudilerin temerrd gibi.
Zulm ve fskta hasis ve hayrsz bir lezzet
grldnden, onlardan nes teneffr etmez. Kurn-
Kerim, o zulmn kbeti olan gadab- lhyi zikretmitir ki,
nesleri o zulm ve fsktan tenr ettirsin.
stimrar ve devam eninde olan isimlerden ism-i mef ul
olarak zikredilmesi ise, er ve isyanlarn devam edip, tevbe
ve af ile inkta etmedikleri takdirde katleeceine ve
silinmez bir damga ekline geeceine iarettir.

1
nc frka ise, vehim ve hev-y nefsin
akl ve vicdanlarna galebesiyle, btl bir itikada tbi olarak
nifaka den bir ksm Nasrdr. Dallet, nesleri tenr ve
ruhlar inciten bir elem olduundan, Kurn- Kerim, o
frkay ayn o sfatla zikretmitir.
1. Ve sapmlarn yoluna deil. Fatiha Sresi, 1:7.
Ve ism-i fil olarak zikrindeki sebep ise, dalletin
dallet olmas, devam etmesine mtevakkf olup, inktaa
urad zaman affa dahil olacana iarettir.
Ey arkada! Btn lezzetler imanda olduu gibi, btn
elemler de dallettedir. Bunun izah ise:
Bir ahs, kudret-i Ezeliye tarafndan, adem
zulmatndan u korkun dnya sahrasna atlrken gzn
aar, bakar. Bir ltuf bekledii zaman, birden bire,
dmanlar gibi, hastalklar, elemler, bellar hcum etmeye
balarlar. Bir medet, bir yardm iin msterhimne tabiata
ve ansra bakt vakit, kasavet-i kalble, merhametsizikle
karlar. Ecram- semaviyeden istimdat etmek zere
ban havaya kaldrr. O ecram, atom bombalar gibi
dehetli ve heybetli halleriyle gzne grnr.Hemen
gzn yumar, ban eer, dnmeye balar. Bakar ki,
hayat hcetleri barp armaya balarlar. Btn btn
tevahhu ederek hemen kulaklarn tkar, vicdanna iltica
eder.
Bakar ki, vicdan, binler ml (emeller) ve eman ile
dolu grltlerinden cinnet getirecek bir hale gelir. Acaba,
hibir cihetten hibir tesell aresini bulamayan o zavall
ahs, mebde ile med, Sni ile hari itikad etmezse, onun
o vaziyetinden Cehennem daha serin olmaz m?
Evet, o bare, havf ve heybetten, acz ve raetten,
vahet ve gnl darlndan, yetimlikle meyusiyetten
mrekkep bir vaziyet iinde olup, kudretine bakar; kudreti
ciz ve nks. Hcetlerine bakar; def edilecek bir durumda
deildir. arp yardm istese,yardmna gelen yok. Her
eyi dman, her eyi garip grr. Dnyayageldiine bin
defa nedamet eder, lnet okur.
Fakat o ahsn, srat- mstakime girmekle kalbi ve ruhu
nur-u imanla klanrsa, o zulmetli evvelki vaziyeti nuran
bir hlete inklp eder. yle ki:
O ahs, hcum eden bellar, musibetleri grd
zaman, Cenb- Hakka istinad eder, msterih olur.
Yine o ahs, ebede kadar uzanp giden emellerini,
istidatlarn dnd zaman, saadet-i ebediyeyi tasavvur
eder. O saadet-i ebediyenin ml-hayatndan bir yudum
ier, kalbindeki emellerini teskin eder.
Yine o ahs, ban kaldrp semaya ve etrafa bakar,
hereyle nsiyet peyda eder.
Yine o ahs, semadaki ecrama bakar; hareketlerinden
dehet deil, nsiyet ve emniyet peyda eder ve onlarn o
hareketlerini ibret ve hayretle tefekkr eder.
Yine o ahs, ecram- ulviye ile yle bir kesb-i muarefe
eder ki, hangi bir cirme bakarsa baksn, o cirmlerden Ey
arkada, bizden tevahhu etme. Hareketlerimizden
korkma. Hepimiz bir Hlkn memurlaryz diye, menus
ve emniyet verici sesleri kalben iitmeye balar.
Hlsa: O ahs, evvelki vaziyetinde, vicdanndaki o
dehetli ve vahetli ve korkun lm- edideden
kurtulmak iin, teselllerle hissini iptal ve sarholukla o
halleri unutmak ister. kinci hletinde ise, ruhunda yksek
lezzetleri ve saadetleri hisseder; kalbini ikaz, vicdann
tahrik edip ruhunu ihsas ettike o saadetler ziyadeleir ve
ona mnev cennetlerin kaplar alr.

.
1
1. Allahm, bizi bu srenin hrmetine srt- mstakim ehlinden eyle. min.
Bakara Sresi
Sual: cz ile icz sfatlarn hvi Kurn- Azmanda,

1
ve

2
ve
3
gibi pek ok yetler tekerrr
etmektedir. Halbuki bu tekrarlar, belgate mnadir, usan
veriyor.
1. Rahmn ve Rahmolan Allah'n adyla.
2. Rabbinizin nimetlerinden hangi birini inkr edersiniz. Rahmn Sresi,
55:13.
3. O gn yalanlayanlarn (peygamberi ve hireti) vay haline! Mrselt Sresi,
77:15.
Cevap: Ey arkada! Her parlayan ey, yakc ate
deildir. Evet, tekrar ve tekerrr bazan usan veriyor, fakat
umum deildir. Her yere, her kelma ve her kitaba mil
deildir. Usan verici addedilen pek ok zhir tekrarlar,
belgate istihsan ve takdir edilmektedir.
Evet, insann yedii yemekler, biri gda, dieri tefekkh
(meyve) olmak zere iki ksmdr.
Birinci ksm, tekerrr ettike memnuniyet verir, kuvvet
verir, kat kat teekkrlere sebep olur.
kinci ksmn tekerrrnde usan, tecedddnde lezzet
vardr.
Kezalik, kelmlar da iki ksmdr.
Bir ksm ruhlara kut, kirlere kuvvet verici hakikatlerdir
ki, tekerrr ettike gnein ziyas gibi, ruhlara, kirlere
hayat verir. Meyve kabilinden itihay aan ksmda
tekerrr makbul deildir, istihsan edilmez.
Buna binaen Kurn, heyet-i mecmuasyla kalblere kut
ve kuvvet olup, tekrar usan deil, halvet ve lezzet
verdii gibi, Kurnn yetlerinde de yle bir ksm vardr
ki, o kuvvetin ruhu hkmnde olup tekerrr ettike daha
ziyade parlar, hak ve hakikat nurlarn saar.

1
Ezcmle:
2
gibi yetlerde
bulunan ukde-i hayatiye ve nuran esaslar, tekerrr ettike
itihalar aar; misk gibi, kartrldka kokar. Demek
tekerrr zannedilen, hakikatte tekerrr deildir. Ancak
3
kabilinden, o ayr ayr hikmetleri,
nkteleri, gayeleri ifade eden tekrarl kelmlar, yalnz
ibarece, lfzca birbirine benzedikleri iin tekrar zannedilir.
Hatt kssa-i Ms, ok meziyetleri ve hikmetleri
mtemildir. Her makamda o makama mnasip bir vecihle
zikredilmesi, ayn- belgattir.
1. O misk gibidir, kartrldka kokususu yaylr.
2. Rahmn ve Rahm olan Allah'n adyla.
3. (Cennet ehline) Rzklar birbirine benzer ekilde kendilerine sunulur.
Bakara Sresi, 2:25.
Evet, Kurn- Azman, o kssa-i mehureyi, gm
iken, yed-i beyzsna alarak altn ekline ifrayla yle bir
nak- belgate mazhar etmitir ki, btn ehl-i belgat,
onun belgatine hayran olmular, secdeye varmlardr.
Ve keza, teyemmn, teberrk ve istiane gibi ok
vecihleri hvi; ve tevhid, tenzih, sen, cell ve cemal ve
ihsan gibi ok makamlar tazammun; ve tevhid ve
nbvvet, hair ve adalet gibi makasd- erbaaya iaret
eden besmele, zikredilen yerlerin herbirisinde bu
vecihlerden, bu makamlardan biri itibaryla zikredilmi ve
edilmektedir. Maahza, hangi srede tekerrr varsa, o
srenin ruhuyla mnasip olan bir vecih bizzat
kasdedilmekle teki vecihlerin istitrad ve tebe zikirleri,
belgate mna deildir.
1. yetin tefsiri
Srelerin balarnda bulunan hurf-u mukattaaya ait
izahat drt mebhasta zikredeceiz.
BRNC MEBHAS: ile, srelerin evvellerinde
bulunan hurf-u mukattaadan teneffs eden icz
hakkndadr. cz, inci gibi incecik letaif-i belgatn
parltlarnn imtiza ve itimandan tecell eden bir nurdur.
Bu mebhasta, bu nuru, birka letaif zmnnda izah etmekle
parlatacaz. Fakat herbir ltife ince ve ziyas az ise de,
letain heyet-i mecmuasndan hasl olan tam bir ziya ile
fecr-i sadk kacaktr.
1. Hece harerinin adedielif-i skine hari kalmak
artylayirmi sekiz harftir. Kurn- Azman, srelerin
banda bu harerin yarsn zikretmi, yarsn da terk
etmitir.
2. Kurnn alm olduu nsf, terk ettii nsftan daha
ziyade kesrl-istimaldir.
3. Kurn, srelerin banda zikrettii ksm iinde lisan
zerine daha suhuletli olan elif, lm ok tekrar etmitir.
4. Kurn, ald hareri, hece harerinin adedince
srelere tevzi etmitir.
1
5. Hece harerinin mehmse, mechre, edde, rahve,
mstaliye,mnhafza, mutbika, mnfetiha gibi iftli
cinslerinin herbirisinden yine nsf almtr.
2
6. ifti, yani ei olmayan (evtar) ksmnda sakilden az,
haften ou almtr: Kalkale, zellka gibi.
7. Kurn- Azmann, srelerin bandaki hurf-u
mukattaann zikredilen minval zerine tansieri hakknda
ihtiyar ettii tark, 504 ihtimalden intihap edilmitir. Ve
intihap edilen u tarikten baka hibir ihtimalle mezkr
tansif mmkn deildir. nk, taksimler pek ok birbirine
girmi ve ok mtefavittir.
1. Yani, mukattaat hareri, hece harerinin says olan yirmi dokuz srenin
banda gemektedir.
2. Bk. Kavramlar Szl h-r-f / kk: Harerin Baz Sfatlar.
Bu gibi icz lemalarndan hisse alamayan, zevkine
levm ve itab etsin!
KNC MEBHAS: Bu mebhasta da birka letaif vardr:
1. ile emsalinde gze arpan garabet, bu harerin
pek garip ve acip bireyin mukaddemesi ve keif kollar
olduklarna iarettir.
2. Bu srelerin balarndaki takt-i huruf ile isimleri
hecelemek, msemmnn mehazine ve neden neet
ettiine iarettir.
3. Bu harerin taktii, msemmnn vahid-i itibar olup,
terkib-i mezc olmadna iarettir.
4. Bu harerin takti ile tdad, sanatn madde ve
mehazini muhataba gstermekle muarazaya talip olanlara
kar meydan okuyarak, te, icz- sanat, u grdnz
harerin nazm ve naklarndan yaptm. Buyurunuz
meydana! diye, onlarn tahkirane tebkitlerine
(tekdirlerine) iarettir.
5. Mndan soyulmu u hece harerinin zikri,
muarzlar hccetsiz brakmaya iarettir.
Evet, Kurn- Mucizl-Beyan, u mnsz harerin
lisan- hliyle iln ediyor ki: Ben sizden beli mnlar,
hkmleri, hakikatleri ifade eden yksek hutbeleri ve
nutuklar istemiyorum. Yalnz u tdd ettiim harerden
bir nazre yapnzvelev iftira ve hikyelerden ibaret bile
olursa olsun!
6. Hareri tdd ile hecelemek, yeni kraate ve kitabete
balayan mptedilere mahsustur. Bundan anlalyor ki,
Kurn, mm bir kavme ve mptedi bir muhite muallimlik
yapyor.
7. gibi hareri, mesel, elif, lm, dalgibi isimleriyle
tabir ve zikretmek ehl-i kraat ve erbab- kitabetin ittihaz
ettikleri bir usuldr. Bundan anlalyor ki, hem syleyen,
hem dinleyen mm olduklarna nazaran, bu tabirler,
syleyenden domuyor ve onun mal deildir; ancak, baka
bir yerden ona geliyor.
Ey arkada! Bu letain ince iplerinden dokunan yksek
nak- belgati gremeyen adam, belgat ehlinden deildir.
Erbab- belgate mracaat etsin.
NC MEBHAS: czn esaslarndan, czn en
yksek ve en ince derecesine bir misaldir. Bunda da birka
letaif vardr.
1. haryle hkme iarettir. yle ki: Elif,
1

hkmne ve kaziyesine; lm,
2

hkmne ve kaziyesine; mim,
3
hkmne ve kaziyesine
remzen ve imaen iarettir.
1. Bu Ezel olan, Allahn kelmdr.
2. Onu Cebril (a.s.) indirmitir.
3. Muhammede (a.s.m.).
Evet, nasl ki Kurnn hkmleriuzun bir srede, uzun
bir sre ksa bir srede, ksa bir sre bir yette, bir yet bir
cmlede, bir cmle bir kelimede, o kelime de sin, lm, mim
gibi hurf-u mukattaada irtisam eder, grnr. Kezalik,
in herbir harnde mezkr hkmlerden biri temessl
etmi grnyor.
2. Srelerin balarndaki hurf-u mukattaa, lh bir
ifredir. Beer kri ona yetiemiyor. Anahtar, ancak
Hazret-i Muhammed Aleyhissalt Vesselmdadr.
3. ifrevari u hurf-u mukattaann zikri, Hazret-i
Muhammed Aleyhissalt Vesselmn fevkalde bir
zekya malik olduuna iarettir ki, Muhammed
Aleyhissalt Vesselm, remizleri, malar ve en gizli
eyleri sarih gibi telkki eder, anlar.
4. u harerin takti, harf ve lfzlarn hvi olduklar
kymet, yalnz ifade ettikleri mnlara gre olmayp, ilm-i
esrarl-hurufta beyan edildii gibi, adet ve saylar misillu
harerin arasnda ftr mnasebetlerin bulunduuna
iarettir.
HAYE-1
Haiye-1 Krk sene sonra Risale-i Nur, bu lem'a-i i'cz krlere dahi
gstermitir.
5. taktiyle, btn harerin esas mahreleri olan
halk, vasat, efe mahrelerine iarettir. Ve zihinlerin
nazar- dikkatini u mahrelere eviriyor ki, zihinler, gerek
bu mahrete, gerek bunlara bal kk kk
mahrelerde lfzlarn ve harerin nasl vcuda geldiklerini
hayret ve ibretle mtala etsinler.
Ey zihnini belgatin boyasyla boyayan arkada! Bu
letai skacak olursan,
1
iinden kacaktr.
DRDNC MEBHAS: emsaliyle beraber, terkip
eklinden takti suretinde zikirleri, bu eklin mstakil olup
hibir imama tbi olmadna ve hi kimseyi taklit etmi
olmadna ve slplar acip, eitleri garip yeni saha-i
vcuda gelen bir beda olduuna iarettir. Bu mebhasta da
birka letif vardr.
1. Hatip ve belilerin detindendir ki, mesleklerinde
daima bir misale tbi oluyorlar ve bir rnek zerine nak
dokuyorlar ve ilenmi bir yolda yryorlar. Halbuki, bu
harerden anlaldna nazaran, Kurn hibir misale tbi
olmamtr
2
ve hibir nak- belgat rnei zerine nak
yapmamtr ve ilenmemi bir yolda yrmtr.
1. Bu Allahn kelmdr.
2. Bk. Rahman Sresi, 55:74.
2. Kurn, batan aaya kadar, nzil olduu heyet
zerine bkidir. Bu kadar Kurn taklit etmeye mtak
olan dostlar ve mtehcim dmanlara ramen, imdiye
kadar Kurnn ne taklidi yaplm ve ne de bir misali
gsterilmitir.
Evet, Kurn, milyonlarca Arab kitaplarla mukayese
edilirse, benzeri bulunamaz. O halde, Kurn, ya hepsinin
altndadr; bu ise muhaldir. yle ise hepsinin fevkindedir;
yle ise Allahn kelmdr.
3. Beerin sanat olan birey, bidayette irkin ve gayr-
muntazam olur, sonra yava yava intizama sokulur. Kurn
ise, ilk zuhurunda gsterdii halveti, gzellii, genlii
imdi de ylece muhafaza etmektedir.
Ey belgat letafetinin kokusunu koklayan arkada!
Zihnini u mebhis-i erbaaya gnder ki, bal ars,
1

baln karsn!
1. Bunun Allah'n kelm olduuna ehadet ederim.
2. yetin tefsiri

1
Arkada! Kelmlarn hsnn artran ve gzelliini
fazlaca parlatan belgatn esaslarndan biri deudur ki: Bir
havuzu doldurmak iin etrafndan szlen sular gibi, beli
kelmlarda da zikredilen kelimelerin, kaytlarn, heyetlerin
tamamen o kelmn takip ettii esas maksada nzr
olmakla onun takviyesine hizmet etmeleri, belgat
mezhebinde lzmdr.
Birinci misal:
2
olan
yet-i kerime nazar- dikkate alnrsa grlr ki, bu
kelmdaki maksat ve esas, pek az bir azapla fazla
korkutmaktr. Ve bu kelmda olan mezkr kelimeler ve
kaytlar, tamamen o maksad takviye iin alyorlar.
Ezcmle, ek ve ihtimali ifade eden artiye olup,
azabn azlna ve ehemmiyetsizliine iarettir.
Ve keza
3
sgasiyle ve tenviniyle azabn
ehemmiyetsizliine madr.
1. u yce kitap ki, onda asla phe yoktur. O, Allahn emir ve
yasaklarnakar gelmekten saknanlar iin bir yol gstericidir. Bakara
Sresi,2:2.
2. Rabbinin azbndan kk bir esinti onlara hafe dokunacak olsa...
Enbiy Sresi, 21:46.
3. Kk bir esinti.
Ve keza
1
kelimesi, azabn edit olmadna
iarettir.
Ve keza, tebzi ifade eden ve iddeti gsteren
2
kelimesine bedel, hiffeti ma eden
3
kelimesi ve

4
kelimesinden ma edilen efkat, hepsi de azabn kllet
ve ehemmiyetsizliine iaret etmekle u iiri, lisan-
hlleriyle temessl ediyorlar.

Yani, barelerimiz ayr ayr ise de, hsnn birdir. Hepsi
de o hsne iaret ediyorlar.
kinci misal:

5
olan yet-i kerimedir. Bu yette maksad- esas,
Kurnn yksekliini gstermektir. Ve bu maksad takviye
eden
6

7

8

9
kaytlardr. Evet, bu
kaytlar, istinad ettikleri pek ince ve gizli delillerine iaret
etmekle beraber, o maksadn takviyesine kouyorlar.
1. Hafe dokunma, temas etme.
2. Ar azap, ar ceza.
3. Azap.
4. Her bir varla yaratl gayelerine ulamalar iin muhta olduu
eyleriveren, onlar terbiye eden; tedbir, tasarruf ve egemenlii
altndabulunduran Allah.
5. Elif, Lm, Mm. te bu kitapta hi pheye yer yoktur; takv sahipleri
iinbir hidyet kaynadr. Bakara Sresi, 2:1,2.
6. Elif, Lm, Mm. Bakara Sresi, 2:1.
7. Bu (kitap). Bakara Sresi, 2:2.
8. (Bu kitap) Kur'n- Kerim. Bakara Sresi, 2:2.
9. Onda hi pheye yer yoktur. Bakara Sresi, 2:2.
Ezcmle,kasem olduu cihetle, Kurnn azametine
ve altnda mstetir, gizli o mezkr letaif cihetiyle de
dvnn ispatna iaret eder.
Ve keza, zat ile sfat gsteren bir iaret olmas
itibaryla hem Kurnn azametine, hem azameti ispat
eden sft- kemliyeye iaret eder.
Ve keza, iaret-i hissiyeye mahsus iken, iaret-i
akliyede kullanlmas, tzim ve ehemmiyeti ifade ettii
gibi, mkul olan Kurn, mahsus suretinde gstermesi,
Kurn, ezhan ve enzrn nazar- dikkatine arz etmekle
tesettr icap eden hile, zayet ve sair irkin eylerden
mnezzeh olduunu izhar ve itiraf ettirmektir.
Ve keza nin vastasyla ifade ettii bud, Kurnn
kemline dellet eden ulvv- rtbesine iarettir.
Ve keza
1
daki hasr- rfyi ifade ettiinden,
Kurnn azametine ve baka kitaplarn mehasinini cem
etmekle onlarn fevkinde olduuna iarettir.
Ve keza tabiri ehl-i kraat ve kitabetten olmayan
bir mmnin mahsul olmadna iarettir.
Ve keza
2
zamirinin her iki ihtimaline binaen
Kurnn kemlini ispat veya tekit eder.
1. Kitap. Bakara Sresi, 2:2.
2. Onda hi pheye yer yoktur. Bakara Sresi, 2:2.
Ve keza, istirk ifade eden Kurnn her kesinde
rekz ve her yerinde zikredilen deliller, burhanlar, hcuma
gelen ek ve pheleri def ile, Kurnn o gibi lekelerden
mnezzeh olduunu iln eder. Ve lisan- haliyle u iiri
okutur:

1
Yani, Kurnda tayip edilecek hibir nokta yoktur.
Kurn gibi sahih kavilleri tayip etmek, ancak fehimlerin
sekametinden ileri geliyor.
Ve keza, zaryeti ifade eden tbiri, Kurnn sathna
ve zhirine konan ek ve phe varsa, ierisindeki hakaik
ile def edilebileceine iarettir.
Arkada! Tahlil vastasyla terkibin kymetini ve kll ile
czler arasndaki fark idrak edebildiysen, bu misallerdeki
kuyud ve heyta dikkat et. Ve o kelimelerden nebean eden
zll-i belgati ve kevser-i fesahati doyuncaya kadar i,
Elhamdlillh de.
S -
2
yet-i kerimesinin cmleleri, atf ile birbiriyle balanmam
olmas neye binaendir?
C - O cmleler arasndaki iddet-i ittisal, ballk ve
sarlmaktan bir ayrlk yoktur ki, birbiriyle
balanmayalzum olsun. Zira, o cmlelerin herbirisi,
arkadalarna hem babadr,hem oul; yani, hem delildir,
hem neticedir.
1. El-Mtenebb, Dvan, 4:246.
2. "Elif, Lm, Mm. te bu kitapta hi pheye yer yoktur; takv sahipleri
iinbir hidyet kaynadr." Bakara Sresi, 2:1,2.
Evet, lisan- haliyle hem muarazaya meydan okur,
hem muciz olduunu iln eder.
1
hem btn
kitaplara fik olduunu tasrih eder, hem mstesna ve
mmtaz olduunu izhar eder.
2
hem Kurnn
ek ve phe yeri olmadn tasrih eder, hem mstesna ve
mmtaz olduunu izhar eder.
3
hem tarik-i
mstakimi ire etmekle muvazzaf olduunu gsterir, hem
mcessem bir nur-u hidayet olduunu iln eder.
1. Bu kitap (Kur'n- Kerim). Bakara Sresi, 2:2.
2. Onda hi pheye yer yoktur. Bakara Sresi, 2:2.
3. Takv sahipleri iin bir hidyet kaynadr. Bakara Sresi, 2:2.
te bu cmlelerden herbirisi, ifade ettii birinci
mnsyla arkadalarnadelil olduu gibi, ikinci mnsyla
da onlara neticedir.
Sonra bu yetin u cmleleri arasnda icza menba,
belgate medar olan on iki mnasebet, alka ve ballk
vardr. Bunlardan misal olarak taneyi zikir, tekileri de
sana havale ederim.
1. btn muarzlar, muarazaya dvet eder. yle ise,
en yksek bir kitaptr. yleyse, bir yakn sadedir. Zira
kitabn kemli, yakn iledir. yle ise, nev-i beer iin
mcessem bir hidayettir.
2.
1
Yani, emsaline tefevvuk etmitir. yle
ise, mstesnadr. nk ek ve phe yeri deildir. nk
mttaklere doru yolu gsterir. yle ise mucizedir.
1. Bu kitap (Kur'n- Kerim). Bakara Sresi, 2:2.
3. Yani, tarik-i mstakime irad eder.
yle ise yakniyattandr. yle ise mmtazdr. yle ise
mucizdir.
Ey arkada, u cmlesindeki nur-u
belgat ve hsn- kelm, drt noktadan tezahr etmitir.
1. Bu cmlede mbteda mahzuftur. Bu hazf, cmleyi
tekil eden mbteda ile haber arasndaki ittihad yle
bir dereceye varm ki, sanki mbteda hazf olmayp
haberin ierisine girmi. Haricen ikisi mttehid olduklar
gibi, zihnen de mttehid olduklarna iarettir.
2.
1
yerinde
2
yani, ism-i fil mevkiinde
masdarn kullanlmas, tecessm eden nur-u hidayetten
cevher-i Kurnn husule geldiine iarettir.
3. deki tenvin-i tenkirden anlalyor ki, hidayet-i
Kurn yle ince bir dereceye varmtr ki, hakikat idrak
edilemez ve yle geni bir sahay igal etmitir ki, ihatas
ilmen kabil deildir. nk, marifenin zdd olan
nekre, ya iddet-i hafdan olur veya kesret-i zuhurdan
neet eder. Buna binaendir ki, Tenkir bazan tahkiri, bazan
tzimi ifade eder denilmitir.
4. Mteaddit kelimelere bedel ism-i fil sigasyla ihtiyar
edilen
3
kelimesiyle yaplan caz, hidayetin
semeresine ve tesirine iaret olduu gibi, hidayetin
vcuduna da bir delil-i inndir.
1. Hidyet veren; doru yolu gsteren. Bakara Sresi, 2:2.
2. Hidayet. Bakara Sresi, 2:2.
3. Takv sahipleri. Bakara Sresi, 2:2.
S - Gayet mahdut, az birka noktadan beerin
takatinden hari denilen iczn domas ihtimali var
mdr?
C - Madd ve mnev her eyde yardmn ve itiman
byk kuvvet ve tesiri vardr. Evet, iniks srryla, eyin
hsn itima ederse, be olur. Be itima ederse on olur.
On itima ederse krk olur. nk hereyde bir nevi iniks
ve bir nevi temessl vardr. Nasl ki, birbirine mukabil
tutulan iki yinede ok yineler grnyor; kezalik, iki
nkte veya iki hsn itima ettikleri zaman pek ok
nkteler, pek ok hsnler tevellt eder. Bu srra binaendir
ki, her hsn sahibinin ve herbir sahib-i kemlin emsaliyle
itima etmeye ftr bir meyli vardr ki, itimalar zamannda
hsnleri, kemalleri bir iken iki olur. Hatt bir ta,
talyla beraber, kubbeli binalarda ustann elinden kar
kmaz ban eer, arkadayla birlemeye meyleder ki,
sukut tehlikesinden kurtulsunlar. Maalesef, insanlar teavn
srrn idrak edememiler. Hi olmazsa talar arasndaki
yardm vaziyetinden ders alsnlar!
S - Belgat ve hidayetten maksat, hakikati vzh bir
ekilde gsterip kirleri ve zihinleri ihtilardan kurtarmak
iken, mfessirlerin bu gibi yetlerde yaptklar ihtilfat,
gsterdikleri ihtimaller, beyan ettikleri ayr ayr, birbirine
uymayan vecihler altnda hak ve hakikat ne suretle
grlebilir?
C - Malmdur ki, Kurn- Aziman, yalnz bir asra
deil, btn asrlara nzil olmutur. Hem bir tabaka
insanlara mahsus deil, btn tabakat- beere mul
vardr. Hem bir snf insanlara ait deil, btn beerin
snarna rcidir. Binaenaleyh, herkes, her tabaka, her
zaman, fehmine, istidadna gre Kurnn hakaikinden
hisse alabilir ve hissedardr. Halbuki nev-i beer derece
itibaryla muhtelif ve zevk cihetiyle mtefavit; ve keza
meyil, istihsan, lezzet, tabiat itibariyle birbirine uymuyor.
Mesel bir taifenin istihsan ettii birey, teki taifenin
zevkine muhaliftir. Bir kavmin meylettii bireyden teki
kavim nefret ediyor. Bu srra binaendir ki, Kurn- Kerim,
gnahlarn cezas veya hayrlarn mkfat hakknda
zikrettii yetlerde tahsisat yapmam, mm bir ekilde
brakmtr ki, herkes zevkine gre fehmetsin.
Hlsa, Kurn- Mucizl-Beyan, yetlerini, cmlelerini
yle bir ekilde nazmetmi ve vaz etmitir ki, her cihetten
ihtimal yollar bulunsun ki, muhtelif fehimler ve istidatlar,
zevklerine gre hisselerini alabilsinler. Binaenaleyh,
ulm-u Arabiyenin kaidelerine muvafk ve belgatn
prensiplerine uygun ve ilm-i usule mutabk olmak artyla,
mfessirlerin birbirine muhalif olan beyanat ve
ihtimalleri, zamanlara, tabakalara ve fehimlere gre murad
ve cizdir diye hkmedilebilir. Bu nkteden anlald ki,
Kurnn icz vecihlerinden biri odur ki, nazm yle bir
slptadr ki, btn asrlara, tabakalara intibak edebilir.
3. yetin tefsiri

1
Bu cmlenin evvelki cmle ile nazmn icap ettiren
mnasebet vecihleri ise:
Bu cmle mminleri medheder, evvelki cmle de
Kurn medheder. u her iki medih arasnda bir insibab
(dklmek) vardr ki, o onu ister, o onu ister. nk ikinci
medih, birinci medhin neticesidir ve birinci medhe bir
brhan- inndir ve hidayetin semeresi ve ahididir. Ve ayn
zamanda hidayete bir yardmc vazifesi gryor. nk
mminleri medhetmekte imana gelmek iin bir tevik
vardr. Tevik ise bir nevi hidayettir.
2
ile
3
arasndaki mnasebete gelince:
1. Onlar ki gayba inanrlar. Bakara Sresi, 2:3.
2. Onlar ki (bk. n--v: sm-i mevsl).
3. Takv sahipleri Bakara Sresi, 2:2.
Bunlarn biri tahliye dieri tahliye dir.
Tahliye, tathir etmek ve temizlemektir.
Tahliye ise, tezyin etmek ve sslendirmek
mnsnadr. Bunlar birbiriyle arkada olup, buradaolduu
gibi, daima birbirini takip ediyorlar. Onun iin kalb, takv
ile seyyiattan temizlenir temizlenmez, hemen onun
ardnda imanla tezyin edilmi ve sslendirilmitir.
Kurn- Kerim, takvy mertebesiyle zikretmitir:
Birincisi, irki terk,
kincisi, masiyi terk,
ncs, msivullah terk etmektir.
Tahliye ise, hasenat ile olur. Hasenat da, ya kalble
olur veya kalp ve bedenle olur veyahut mal ile olur.
Aml-i kalbnin emsi, imandr.
Aml-i bedeniyenin hristesi, namazdr.
Aml-i mliyenin kutbu, zekttr.
S -
1
hal iktizasna gre caz ise
de, ayn mny ifade eden kelimesine nazaran
itnabdr (uzundur). Evet, har,
2
ile
3
kelimesi
4
iliyle tebdil edilmitir. Bu itnabn, cza
tercih sebebi nedir?
1. Onlar ki gayba inanrlar. Bakara Sresi, 2:3.
2. Onlar ki (bk. n--v: sm-i mevsl).
3. M'minler, Allah'a inananlar.
4. nanrlar.
C - esm-i mphemeden olduundan, onu tayin
ve temyiz eden yalnz slasdr. Demek btn kymet,
slasna aittir; baka sfatlarnda hi kymet yoktur. Bu ise,
burada slas olan imana byk bir azamet vermekle
insanlar iman etmeye tevik eder.
Amma kelimesine bedel il sigasyla
nin tercihi, iman ilini hayal nazarna gsterip
keyyetin tasvir edilmesine, dahil ve haric delillerin
tecellsiyle imann istimrar ve devam ile teceddt etmesine
iarettir. Evet, delilin zuhuru nisbetinde iman ziyadeleir,
teceddt eder.
1
yani, nifaksz, ihls- kalble iman
ediyorlar. Veya iman edilen eyler gayb olmakla beraber
iman ediyorlar. Veyahut gaibe veya lem-i gayba iman
ediyorlar.
1. Gayba; Bilinmez hller ve grnmez eylere.
man, Resul-i Ekrem Aleyhissalt Vesselmn tebli ettii
zaruriyat- diniyeyi tafsilen ve zaruriyatn gayrsn icmalen
tasdik etmekten hasl olan bir nurdur.
S - Avm- nstan, hakaik-i diniyeyi tabir eden ancak
yzde birdir.
C - Tabir etmemesi, bilmemesine delil olamaz. Evet,
ok defa lisan, insann tasavvuratndan incelerini tabirden
ciz olduu gibi, kalbindeki ve vicdanndaki inceler de akla
grnmez. Hatt belgat dhilerinden Sekkk gibi bir zt,
mruul-Kays veya baka bir bedevnin ibraz ettii belgat
incelerini kavramamtr. Maahz, imann var olup
olmad sorguyla anlalr. Mesel mi bir adama, btn
cihetleriyle, eczasiyle kudretinde ve tasarrufunda bulunan
Sniin, yaratt bu lemin bir cihette Snii olup olmad
hakknda bir sorgu yapld zaman, Hibir cihette
deildir! Olamaz! dese kdir. nk, ney cihetinin, yani
Snisiz olamayacann onun vicdannda sabit olduuna
dellet eder.
man, Sad- Taftazannin tefsirine gre; Cenb-
Hakkn, istedii kulunun kalbine, cz-i ihtiyarnn sarfndan
sonra ilka ettii bir nurdur denilmitir. yleyse, iman,
ems-i Ezelden vicdan- beere ihsan edilen bir nur ve bir
uadr ki, vicdann iyzn tamamyla klandrr. Ve bu
sayede, btn kinatla bir nsiyet, bir emniyet peyda olur
ve her eyle kesb-i muarefe eder. Ve insann kalbinde yle
bir kuvve-i mneviye husule gelir ki, insan, o kuvvetle her
musibete, her hadiseye kar mukavemet edebilir. Ve yle
bir vsat ve genilik verir ki, insan o vsatle gemi ve
gelecek zamanlar yutabilir.
Ve keza, iman, ems-i Ezelden ihsan edilmi bir nur
olduu gibi, saadet-i ebediyeden de bir parltdr. Ve o
parltyla, vicdannda bulunan btn emel ve istidatlarnn
tohumlar bir ecere-i tb gibi nevnemaya balar, ebed
memleketine doru hareket eder, gider.
1
Bu cmlenin evvelki cmleyle
ball ve mnasebeti gn gibi ikrdr. Lkin beden
ibadet ve taatlerden namazn tahsisi, namazn btn
hasenata hrist ve rnek olduuna iarettir. Evet, nasl ki
Ftiha Kurna, insan kinata hristedir; namaz da
hasenata hristedir. nk namaz; savm, hac, zekt ve sair
hakikatleri hvi olduu gibi, idrakli ve idraksiz mahlkatn
ihtiyar ve ftr ibadetlerinin nmunelerine de mildir.
Mesel secdede, rkda, kyamda olan melikenin
ibadetlerini, hem ta, aa ve hayvanlarn o ibadetlere
benzeyen durumlarn andran bir ibadettir.
S
2
nin il sgasyla zikrinde ne hikmet vardr?
1. Namaz dos doru klarlar. Bakara Sresi, 2:3.
2. Namazlarn klarlar. Bakara Sresi, 2:3.
C - Ruha hayat veren namazn o geni hareketini ve
lem-i slma yaylm olan o intibah- ruhanyi muhataba
ihtar edip gstermektir. Ve o gzel vaziyeti ve o muntazam
haleti hayale gtrp tasvir etmekle smilerin namaza
meylini ikaz edip artrmaktr.
Evet, dank bir vaziyette bulunan efrad byk bir
sevinle itimaa sevk ettiren malm letin sesi gibi, lem
sahrasnda dalm insanlar cemaate dvet eden ezan-
Muhammednin (a.s.m.) o tatl sesiyle, ibadete ve cemaate
bir meyil, bir evk husule gelir.
S
1
kelimesine bedel, itnabl
2
nin zikrinde ne hikmet vardr?
1. Namaz klarlar.
2. Namaz (ikame ederler) dos doru klarlar. Bakara Sresi, 2:3.
C - Namazda lzm olan tdil-i erkn, mdavemet,
muhafaza gibi ikamenin mnlarn mraat etmeye
iarettir.
Arkada! Namaz, kul ile Allah arasnda yksek bir
nispet ve ulv bir mnasebet ve nezih bir hizmettir ki, her
ruhu celb ve cezb etmek namazn enindendir. Namazn
erkn, Ftuhat- Mekkiyenin erh ettii gibi, yle esrar
hvidir ki, her vicdann muhabbetini celb etmek, namazn
enindendir. Namaz, Hlk- Zlcell tarafndan her yirmi
drt saat zarfnda tayin edilen vakitlerde mnev huzuruna
yaplan bir dvettir. Bu dvetin enindendir ki, her kalb,
keml-i evk ve itiyakla icabet etsin ve miracvri olan o
yksek mncta mazhar olsun.
Namaz, kalblerde azamet-i lhiyeyi tesbit ve idame ve
akllar ona tevcih ettirmekle adalet-i lhiyenin kanununa
itaat ve nizam- Rabbnye imtisal ettirmek iin yegne
lh bir vesiledir. Zaten insan, meden olduu cihetle,
ahs ve itima hayatn kurtarmak iin, o kanun-u lhye
muhtatr. O vesileye mraat etmeyen veya tembellikle
namaz terk eden veyahut kymetini bilmeyen, ne kadar
cahil, ne derece hsir, ne kadar zararl olduunu bilhare
anlar, ama i iten geer.
1
Bu kelmn mkabliyle nazmn
cab ettiren mnasebet ise:
Namaz
2
yani dinin direi ve kvam olduu
gibi, zekt da slmn kantaras, yani kprsdr. Demek,
birisi dini, dieri asayii muhafaza eden lh iki esastrlar.
Bunun iin birbiriyle balanmlardr.
Zekt ile sadakann lyk olduklar mevkilerini bulmak
iin birka art vardr:
1. Sadakay vermekte israf olmamas.
2. Bakasndan alp bakasna vermek suretiyle halkn
malndan olmayp kendi malndan olmas.
3. Minnetle inmn bozulmamas.
4. Fakir olmak korkusuyla sadakann terk edilmemesi.
5. Sadakann yalnz mala ve paraya mnhasr olmad
bilinmesiyle, ilim, kir, kuvvet, amel gibi eylerde de
muhta olanlara sadakann verilmesi.
6. Sadakay alan adam, o sadakay sefahette deil,
hct- zaruriyesinde sarf etmesi lzmdr.
Kurn- Kerim bu artlar, bu nkteleri insanlara sadaka
olarak ihsan ve ihsas etmek iin
3
veya
4
veyahut
5
gibi cazl bir ifadeyi terk edip,

6
gibi itnabl bir cmleyi ihtiyar
etmitir.
1. Ve kendilerine rzk olarak verdiklerimizden muhtalarn ihtiyalarn
giderirler. Bakara Sresi, 2:3.
2. (Namaz) Dinin direidir. (Tirmizi, mn: 8; bni Mce, Fiten: 12; Msned,
5:231, 237; el-Hkim, el-Mstedrek, 2:76.)
3. Tezkiye ederler; bir eyi temizlerler.
4. Sadaka verirler.
5. Zekatlarn verirler.
6. Kendilerine rzk olarak verdiklerimizden muhtalarn ihtiyalarn
giderirler. Bakara Sresi, 2:3.
1. Tebzi ifade eden israfn reddine;
2. nn takdimi, sadakann kendi malndan olduuna;
3.
1
minnetin olmamasna (nk veren Allahtr,
kul ise bir vastadr);
4. Rzkn ya olan isnad, fakirlikten korkulmamasna;
5. Rzkn mm ve mutlak olarak zikredilmesi, sadakann
ilim ve kir gibi eylere de mil olmasna;
6.
2
maddesi, alann sefahete deil, hct-
zaruriyesine sarf etmesine iaretlerdir.
Btn muavenet ve yardm nevilerini hvi olan zekt
hakknda, sahih olarak Resul-i Ekrem Aleyhissalt
Vesselmdan
3
hadis-i eri
mervidir. Yani, Mslmanlarn birbirine yardmlar, ancak
zekt kprs zerinden gemekle yaplr. Zira yardm
vastas zekttr. nsanlarn heyet-i itimaiyesinde intizam
ve asayii temin eden kpr, zekttr. lem-i beerde
hayat- itimaiyenin hayat, muavenetten doar. nsanlarn
terakkiyatna engel olan isyanlardan, ihtilllerden,
ihtilardan meydana gelen felketlerin tiryak, ilc,
muavenettir.
1. Rzk olarak verdik.
2. Muhtalara datrlar.
3. Zekt, slmn kprsdr. el-Mnzir, et-Terb vet-Terhb, 1:517.
Evet, zektn vcubu ile ribann hurmetinde byk bir
hikmet, yksek bir maslahat, geni bir rahmet vardr.
Evet, eer tarih bir nazarla sahife-i leme bakacak
olursan ve o sahifeyi lekelendiren beerin mesvisine,
hatlarna dikkat edersen, heyet-i itimaiyede grnen
ihtilller, fesatlar ve btn ahlk- rezilenin iki kelimeden
doduunu grrsn.
Birisi: Ben tok olaym da, bakas alndan lrse
lsn, bana ne!
kincisi: Sen zahmetler iinde boul ki, ben nimetler ve
lezzetler iinde rahat edeyim.
lem-i insaniyeti zelzelelere maruz brakmakla
yklmaya yaklatran birinci kelimeyi sildiren ancak
zekttr.
Nev-i beeri umum felketlere srkleyen ve
boleviklie sevk edip terakkiyat, asayii mahveden ikinci
kelimeyi kknden kesip atan, hurmet-i ribadr.
Arkada! Heyet-i itimaiyenin hayatn koruyan
intizamn en byk art, insanlarn tabakalar arasnda
boluk kalmamasdr. Havas ksm avamdan, zengin ksm
fukaradan hatt- muvasalay kesecek derecede
uzaklamamalar lzmdr. Bu tabakalar arasnda
muvasalay temin eden zekt ve muavenettir. Halbuki
vcub-u zekt ile hurmet-i ribaya mraat etmediklerinden,
tabakalar aras gittike gerginleir, hatt- muvasala kesilir,
sla-i rahim kalmaz. Bu yzdendir ki, aa tabakadan
yukar tabakaya ihtiram, itaat, muhabbet yerine ihtill
sadlar, haset bartlar, kin ve nefret vveyllar ykselir.
Kezalik, yksek tabakadan aa tabakaya merhamet,
ihsan, taltif yerine zulm ateleri, tahakkmler, imek gibi
tahkirler yayor.
Maalesef, tabaka-i havastaki meziyetler, tevazu ve
terahhuma sebep iken, tekebbr ve gurura bis oluyor.
Tabaka-i fukaradaki acz ve fakirlik, ihsan ve merhameti
mucip iken, esaret ve sefaleti inta ediyor. Eer bu
sylediklerime bir ahit istersen lem-i medeniyete bak,
istediin kadar ahitler mevcuttur.
Hlsa, tabakalar arasnda musalhann temini ve
mnasebetin tesisi, ancak ve ancak erkn- slmiyeden
olan zekt ve zektn yavrular olan sadaka ve teberruatn
heyet-i itimaiyece yksek bir dstur ittihaz edilmesiyle
olur.
4. yetin tefsiri


1
Kurn- Kerim, bu yet gibi ok yetlerde terkiplerin,
kelmlarn muhtemel bulunduklar ihtimallerden,
vecihlerden bir ihtimalini veya bir vechini bir emare ile
tayin etmemekle, nazm- kelm, mrsel ve mutlak
brakmtr. Bu da icz inta eden cza mene olarak ltif
bir srdr. yle ki:
Belgat, muktez-y hale mutabakattan ibarettir.
Kurnn muhataplar, muhtelif asrlarda mtefavit
tabakalardr. Bu tabakalara mraten, muhavere ve
mklemeyi o asrlara temil etmek zere, ok yerlerde
tmim iin hazf yapyor, ok yerlerde nazm- kelm
mutlak brakyor ki, ehl-i belgat ve ulm-u Arabiyece
gzel grnen vecihler, ihtimaller oalsn ki, her asrda
her tabaka, fehimlerine gre hissesini alsn.
Bu yeti mkabliyle nazm ve rapteden mnasebet:
Kurn- Kerim, evvelki yetle tmim yaptktan sonra,
bu yetle tahsis yapmtr. Evet, bu yet, ehl-i kitaptan
iman edenleri tahsisle ereerini iln; ve imana
gelmeyenleri imana tevik ediyor. Abdullahibn-i Selm ele
alnarak dierlerinin Abdullah ibn-i Selm gibi olmalar
iin yaplan tevik gibi.
Ve keza, Kurn- Kerimin btn mmetlere ve risalet-i
Muhammediyenin btn milletlere mil olduklarn tasrih
etmek zere, her iki
2
ile
3
nin her iki ksmna
tansis edilmitir.
1. Onlar sana indirilen Kurna da, senden nceki peygamberlere
indirilenkitaplara da inanrlar. Onlar, hirete de kesin olarak iman
etmikimselerdir. Bakara Sresi, 2:4.
2. yle ki (bk. n--v: sm-i mevsl).
3. Allah'tan korkanlar; takv sahipleri.
Ve keza,
1
sadende bulunan imann
rknlerini beyan etmek iin, icmalden sonra tafsile
gemitir. nk bu yet; kitaplara, kyamete sarahaten;
rusl ve melikeye zmnen dellet eder.
Kurn- Aziman burada
2
gibi
cazl ifadeleri terk edip,
3
ile itnab ihtiyar etmitir. u itnab, bu makam yksek
nkte ve letie tezyin etmek iin ihtiyar edilmitir.
1. Esm-i mevsle ve mphemeden bulunan
burada hkmn medr ve maksadn esas, iman
sfat olduuna ve mevsfu ile sir sfatlar iman sfatna
tbi ve altnda grnmez bir durumda olduklarna iarettir.
2. Yalnz bir zamanda sbutu ifade eden
4
kelimesine bedel, il sigasyla
5
tabiri, nzul ve
zuhur tekerrr ettike imann teceddt ettiine iarettir.
1. Gayba inanrlar. Bakara Sresi, 2:3.
2. Kurna iman edenler.
3. Onlar sana indirilen Kurna inanrlar. Bakara Sresi, 2:4.
4. M'minler, Allah'a inananlar.
5. nanrlar.
3. pham ifade eden iman- icmlnin k geldiine
ve imann, hads gibi btn ve Kurn gibi zhir vahiylere
mil olduuna iarettir.
4.
1
maddesi itibaryla, Kurna iman, Kurnn
Allahtan nzulne iman demek olduunu gsteriyor.
Kezalik, Allaha iman, Allahn vcuduna iman; hirete
iman, hiretin gelmesine iman demektir.
5. mziye dellet eden heyeti itibaryla, henz nzil
olmayann nzul, nzil olann nzul kadar muhakkak
olduuna iarettir. Maahaza,
2
deki istikbl,
nin mziliinden neet eden noksan tel eder. Yani
henz nzil olmayan ksm nin umul dahilinde
deilse de, nin umul altndadr. Bu tenzil
meselesi, Kurnn ok yerlerinde vuku bulmutur. Bazan
mzi, istikbale misar gider; bazan de muzari; mzinin
memleketine gelir. Bunda, ok ltif bir belgat vardr. yle
ki:
Bir adam, kendisine gre henz gememi bireyi
mziye dellet eden bir sga ile iittii zaman, zihni
heyecana gelir, aylr. Anlar ki, muhatap yalnz o deildir.
Belki, arkasnda muhtelif mesafelerde pek ok ayr ayr
taifeler, saar bulunmakla, kendisine tevcih edilen
hitaplar, nidalar, lh hitabeleri, arkasnda bulunan btn
o taifeler iitir gibi zihnine gelir.

3
ye bedel
4
nin zikri, Resul-i Ekremin
(a.s.m.) teklif edilen risalet vazifesini cz-i ihtiyarsiyle
haml ve kabul etmi olduuna ve bu hizmet Cibril
tarafndan grldnden, Resul-i Ekremin (a.s.m.) daha
yksek olduuna iarettir. nk da ihtiyar olmad
gibi, vasta-i nzuln daha yksek olduuna dellet eder.

5
deki zamirin ism-i zhire tercih sebebi, Kurn ve
Kurna ait hususat hususunda Hazret-i Muhammed
(a.s.m.) yalnz muhatap olup, kelm, Allahn kelm
olduuna iarettir. Bu kelmn caz derecesi, u zikredilen
letiften anlald.
1. ndirildi.
2. nanrlar.
3. Senin zerine.
4. Sana.
5. Sana.

2
Bu gibi sfatlarda bir tevik vardr.
Ve o tevikten smileri imtisle sevk eden emirler ve
nehiyler douyor.
2. Senden nce indirilen (kitaplara)... Bakara Sresi, 2:4.
Bu cmlenin mkabliyle nazmna dair drt letaif
vardr.
1. Bu cmlenin mkabline atf, medlln delile olan bir
atfdr. yle ki:
Ey insanlar! Kurna iman ettiiniz gibi, ktb-
sbkaya da iman ediniz. nk Kurn, onlarn sdkna
delil ve ahittir.
2. Yahut o atf, delilin medlle olan atfdr. yle ki:
Ey ehl-i kitap! Gemi olan enbiya ve kitaplara iman
ettiiniz gibi, Hazret-i Muhammed (a.s.m.) ileKurna da
iman ediniz. Zira onlar, Hazret-i Muhammedin
(a.s.m.)gelmesini tebir ettikleri gibi, onlarn ve kitaplarnn
sdkna olan deliller, hakikatiyle, ruhuyla Kurnda ve
Hazret-i Muhammedde (a.s.m.) bulunmutur. yleyse,
Kurn Allahn kelm ve Hazret-i Muhammed (a.s.m.) de
resul olduunu tarik-i evl ile kabul ediniz ve
etmelisiniz.
3. Zaman- Saadette Kurndan neet eden slmiyet,
sanki bir eceredir. Kk Zaman- Saadette sabit olmakla,
damarlar o zamann b- hayat menbalarndan kuvvet ve
hayat alarak her tarafa intiar ettikleri gibi, dal ve
budaklar da istikbal semsna kadar uzanarak lem-i
beere madd ve mnev semereleri yetitiriyor.
Evet, slmiyet, mzi ile istikbali kanatlar altna alm,
glgelendirerek, istirahat-i umumiyeyi temin ediyor.
4. Kurn- Kerim, o cmlede ehl-i kitab imana tevik
etmekle, onlara bir nsiyet, bir shulet gsteriyor. yle ki:
Ey ehl-i kitap! slmiyeti kabul etmekte size bir
meakkat yoktur; size ar gelmesin. Zira, size btn btn
dininizi terk etmenizi emretmiyor. Ancak, itikadatnz
ikmal ve yannzda bulunan esasat- diniye zerine bina
ediniz diye teklifte bulunuyor. Zira Kurn, btn ktb-
slifenin gzelliklerini ve eski eriatlerinin kavaid-i
esasiyelerini cem etmi olduundan usulde muaddil ve
mkemmildir. Yani, tdil ve tekmil edicidir. Yalnz, zaman
ve meknn tagayyr etmesi tesiriyle tahavvl ve
tebeddle maruz olan fruat ksmnda messistir. Bunda
akl ve mantk olmayan bir cihet yoktur. Evet, mevasim-i
erbaada giyecek, yiyecek ve sair illarn tebeddlne
lzum ve ihtiya hasl olduu gibi, bir ahsn yaay
devrelerinde, talim ve terbiye keyyeti tebeddl eder.
Kezalik, hikmet ve maslahatn iktizas zerine, mr-
beerin mertebelerine gre ahkm- feriyede tebeddl
vardr. nk, fer hkmlerden biri, bir zamanda
maslahat iken, dier bir zamana gre mazarrat olur. Veya
bir il, bir ahsa dev iken, ahs- here d olur. Bu
srdandr ki, Kurn, fer hkmlerden bir ksmn
neshetmitir. Yani vakitleri bitti, nbet baka hkmlere
geldi, diye hkmetmitir.

1
: Kurnda hibir kelime bulunmuyor ki,
mevkiiyle mnasebettar olmasn veyahut mevkiinin baka
bir kelimeye mnasebeti daha ok olsun. Evet, Kurnn
herhangi bir yerinde bulunan bir kelime, o mevkiinbanda
bir tc- zerrin gibi grnr. Ve aralarndaki
mnasebetlerden dolay, aralarnda geimsizlik yeri yoktur.
Ezcmle, kelimesine bak. Bu yetin her
tarafndan uup bu kelimenin bana konan leti gr. Zira
bu yet, nbvvet hakkndadr. Nbvvet meselesinde be
maksat vardr. Bu maksatlar, be nkte ve letifden iniks
etmitir. Bu be letif,
2
nin sadendedir.
Maksatlar ise:
1. Senden nce.
2. Senden nce.
1. Hazret-i Muhammed Aleyhissalt Vesselm,
resuldr.
2. Ekmelr-Rusldr.
3. Hteml-Enbiyadr.
4. Risaleti, mmedir.
5. eriati, sir eriatlerin mehsinini cem ile onlarn
nsihidir.
Birinci maksadn den veh-i iniks:
Meslekleri ve yollar bir olan bir cemaat,
kelimesinden maen fehmolunur. Binaenaleyh,
Hazret-i Muhammedin (a.s.m.) deki zamire
merci olmas, o cemaatten mdud olmasn iktiza eder. Ve
onlarn meslekleri olan nbvvetlerine ve kitaplarnn
sdkna olan btn deliller, Hazret-i Muhammed
Aleyhissalt Vesselmn risaletine ve Kurnn Allahtan
nzil olduuna bir hccet-i kata olduu gibi, onlarn
mucizeleri de Hazret-i Muhammedin (a.s.m.) dvsna bir
mucize hkmne geer.
kinci maksadn veh-i iniks, kaideden tezahr
eder.
1. Sultanlar daima halkn, cemaatin, ordunun sonunda
karlar.
2. Nev-i beerde tekemml vardr. Bu tekemml
kanunu, ikinci mrebbnin ve ikinci mkemmilin, evvelki
mrebblerden daha ekmel olmasn iktiza eder.
3. Alelekser, halen mahareti, selenden daha ziyadedir.
te bu kaideden, Hazret-i Muhammedin (a.s.m.)
ekmel-i enbiya olduu tezahr eder.
nc maksadn vech-i iniks: Mehur bir kaidedir ki,
bir vhid oalsa, teselsl eder, gittike gider, bir yerde
durmaz. Fakat oklar ve kesir olanlar ittihad etse,
kuvvetlenir, istikrar peyda eder, yerinde kalr, daha
deimez. Demek, Muhammed Aleyhissalt Vesselm,
hteml-enbiyadr. Mefhum-u muhaliyle imam eder ki,
ondan sonra peygamber gelmez; htemiyetine htem ve
imza basar.
Drdnc maksadn veh-i iniks:

1
kelimesinin ifade ettii gibi, Hazret-i Muhammed
(a.s.m.), onlarn haledir ve onlar, tamamen o hazretin
seleeridir. Binaenaleyh, halen, selefe ait vazifeyi
tamamyla zerine alarak onlarn yerine kaim olmas, o
hazretin btn seleerine nip ve btn mmetlerine resul
olduunu iktiza eder.
1. Senden nce.
Evet, bu kaide, hkmne uygun ftr bir kaidedir. Zira,
Zaman- Saadetten evvel insan leminin ihtiva ettii
mmetler, milletler arasnda maddeten ve mnen,
istidaden ve terbiyeten pek muhtelif ve geni mesafeler
vard. Bunun iindi ki, terbiye-i vhide ve dvet-i
mnferide k gelmiyordu. Vakta ki lem-i insaniyet
Zaman- Saadetin ems-i saadetiyle uyand ve mdavele-i
efkr ile, ananelerinin terkiyle, tebdiliyle ve kavimlerin
birbirine ihtiltlaryla ittihada meyil gsterdi ve aralarnda
mnakale ve muhabere balad; hatt kre-i arz bir
memleket, belki bir vilyet, belki bir ky gibi oldu; bir
dvet ve bir nbvvet umum insanlara k grld.
Beinci maksadn vech-i iniks:
1
deki iptid mnsn ifade eder. ptid ise, bir intihya
bakar. ntih, adem-i ihtiyaca dellet eder. yleyse, o
hazret, Hteml-Enbiyadr ve lem-i insaniyetin baka bir
resule ihtiyac yoktur.
kelimesinin bu be letife mkes ve mazhar
olmasna nazar- belgate dellet eden emare udur ki: Bu
be maksat, bir nehir gibi u yetlerin altnda cereyan
etmekle, yetten yete intikal neticesinde
havuzunda itima etmitir.
Evet, kelimenin sathnda grnen bir tereuh, bir
yalk, kelimenin altnda havuzun bulunduuna dellet ve
ima eder. Maahaza, bu maksatlarn beyanna ayr ayr
yetler tahsis edilmitir.

2
Bu yet, hair meselesine
iarettir. Harin ispat hakknda feyz-i Kurndan
fehmettiim ve baka bir risalede
3
tafsiltyla zikrettiim
on burhann hlsasna burada iaret edeceiz. yle ki:
1. Senden nce.
2. Onlar hirete de kesin olarak inanrlar. Bakara Sresi, 2:4.
Kast ve iradeden doan bir nizam- ekmel vardr. Hilkat ve yaratlta tam bir
hikmet hkmfermdr. lemde abes yok, ftratta israf yok. Bu ahitleri tezkiye
eden, istikr- tamdr ki, her fen, mevzuu bulunduu nevin nizamna bir ahid-i
dildir.
3. Bu burhanlar, Mesnevi-i Nuriyenin Lsiyyemalar blmnde, Yirmi
Dokuzuncu ve Onuncu Szlerde daha geni bir ekilde aklanmtr.
Ve keza, yevm ve sene vesaire gibi her nevide, nev bir
kyamet-i mkerrere vardr.
Ve keza, beerdeki istidat, kyamete bir remizdir.
Ve keza, beerin gayr- mtenahi meyil ve emelleri,
kyameti ister.
Ve keza, Sni-i Hakmin rahmet hazinesinin mahall-i
sarf, ancak kyamet ve hairdir.
Ve keza, sdk ve emanetle maruf Resul-i Ekrem
Aleyhissalt Vesselm, sarahaten iln ediyor.
Ve keza, Kurn- Mucizl-Beyan
1

2
yetleriyle ve bu yetlerin
emsaliyle harin vukuunu katiyetle ispat ediyor.
1. Oysa, sizi trl merhalelerden geirerek O yaratmtr. Nuh Sresi, 71:14.
2. Rabbin, kullara zulmedici deildir. Fussilet Sresi, 41:46.
te, tam 10a bali olan ahitler, saadet-i ebediyenin
anahtar olup, o cennetin kaplarn aarlar.
Birinci burhan: Evet, kinat saadet-i ebediyeyi inta
etmese, akllar hayrette brakan kinatta grnen en briz,
en mkemmel u nizam, aldatc zayf bir suretten ibaret
kalr. Ve btn mneviyat ve alkalar, rabtalar ve nispetler
hep heb olur. yleyse, o nizamn nizam olmas, ancak ve
ancak saadet-i ebediyeyi inta etmekle olur. Yani, o
nizamdaki mneviyat ve nkteler, ancak lem-i hirette
smbllenecektir. Yoksa, btn mneviyat sner, rabtalar
kesilir, nispetler darma dank olur, nizam da berhava olur.
Halbuki o nizamda bulunan kuvvet, btn kuvvetiyle o
nizamn berhava edilmeyeceini iln ediyor.
kinci burhan: Herbir nevide, herbir fertte hikmetlere,
maslahatlara riayet eden ve inayet-i ezeliyenin timsli olan
hikmet-i tmme, saadet-i ebediyenin gelmesini tebir
ediyor. nk, aksi halde, bedahetle ikrar ve tasdik
ettiimiz u hikmetleri ve faideleri inkr etmemiz lzm
gelir. nk, o faidelerin, o hikmetlerin, o maslahatlarn
herbirisi zddna inklp ederler. Bu hal ise safsatadr.
nc burhan: kinci burhan tefsir eder. Fennin de
ehadet ettii gibi, Sni-i Hakm, hereyde en ksa yolu, en
yakn ciheti, en gzel ve en haf sureti ihtiyar etmitir. Bu
ihtiyar, kinatta abesiyetin bulunmadna dellet eder. Bu
ise ciddiyete dellet eder. Ciddiyet ise, saadet-i ebediyenin
gelmesiyle olur; yoksa bu varlk adem saylr ve herey
abesiyete tehavvl eder. Halbuki abes ve israf gibi btldan
pk ve mnezzeh olduunu u
1

kelmiyle ilm ve tlim eden Zt- Zlcell, szne
nasl muhalefet eder?
1. (Rabbimiz) Seni btn noksanlardan tenzih ederiz. Bunu (kinat ve
iindekivarlklar) bouna yaratmadn. l-i mran Sresi, 3:191.
Drdnc burhan: nc burhan izah eder. Btn
fenlerin ehadetiyle, ftratta israf yoktur. Eer insan- ekber
denilen lemdeki hikmetleri idrakten ciz isen, lem-i
asgar denilen insandaki nktelere, hikmetlere dikkat et.
Evet, fenn-i menl-aznn erh ve beyan ettii
vecihle, insann cisminde, herbirisi bir menfaat iin
takriben iki yz ksur kemik vardr. Ve herbirisi bir faide
iin alt bin damar vardr. Ve hceyrata hizmet eden yirmi
drt bin mesame ve pencere vardr. O hceyratta czibe,
da, mmsike, musavvire, mvellide namyla, herbirisi bir
maslahat iin be kuvvet alyor.
lem-i asgar byle olsa, insan- ekber ondan geri kalr
m? Ruha nisbeten ehemmiyetsiz olan ceset bu derece
israftan uzak bulunsa, ne suretle cevher-i ruhla srnda,
emellerinde, efkrnda ve maneviyatnda israf olur. nk,
saadet-i ebediye olmasa, btn maneviyat kurur. O
hakikatler, israf memleketine kaarlar. Acaba dnya kadar
kymetli olan bir cevhere mlik olmakla, hem daima onun
zarfn ve glfn muhafaza ettikten sonra, o cevheri birden
bire yere vurup krmak ihtimali var mdr? Hangi akl kabul
eder?
Hem bir ahsn bnyesindeki kuvvet, zsndaki shhat,
istidadndaki kabiliyet, o ahsn yaayna ve
tekemmlne delil olduu gibi, kinatn ruhuna kadar
nfuz eden hakikat-i sbite ve devam ile yaayn im
eden intizamndaki kuvvet-i kmile ve tekemmlne giden
nizamndaki keml acaba har-i cisman yoluyla saadet-i
ebediyeye delil olmaz m? Zira intizamn ihtillden ve
bozulmaktan kurtaran, saadet-i ebediyedir. Ve tekemmle
vasta olur. Ve o kuvveti inkiaf ettiren odur.
Beinci burhan: Evet, her nevi mahlkatta bir nevi
kyametin ve bir eit harin tekrarla vukua gelmekte
olduu, byk kyametin vukuuna ve geleceine iarettir.
Buna bir misal:
Evet, haftalk saate bak. O saatte saniyeleri, dakikalar,
saatleri, gnlerisayan ibrelerden ve millerden saniyeleri
sayan ibre, dakikalar sayanibrenin hareketini ihbar ediyor.
Dakikalar sayan ibre, saatleri sayanibrenin hareketini iln
ediyor. Saatleri sayan ibre de, gnleri gsteren ibrenin
hareketini husule getiriyor ve ilm ediyor. te, birincinin
hareketinin tamam olmas, ikincisinin de hareketinin
tamam olacana ve ikincinin tamam- hareket etmesi,
ncnn de itmam- hareket edeceine iarettir.
Kezalik, Sni-i Hakmin kinat denilen byk bir saati
vardr. Bu saatin milleri, feleklerin eit eit deveranndan
ibarettir. te bu deveranlar gnleri, seneleri, mr- beeri,
dnyann beka mddetini gsteriyorlar. Binaenaleyh, her
geceden sonra sabahn, her ktan sonra baharn gelmesi
gibi, harin sabah, o byk saatten doacana delil ve
iarettir.
Sual: Kinatta grnen u nev kyametlerde eya
ayniyle iade edilmiyor. Halbuki byk kyamette neden
ecsam ayniyle iade edilir?
Elcevap: nsann bir ferdi, baka mahlkatn bir nevi
gibidir. Zira insandaki o nur-u kir, emellerine, ruhuna yle
bir inkiaf, yle bir inbisat vermitir ki, btn zamanlar
yutsa doymaz. Zira ondaki o yksek kir, insann
mahiyetini ulv, kymetini umum, nazarn kll, kemlini
gayr- mahsur, lezzet ve elemini daim klmtr. Baka
nevilerin fertleri ise byle deildir. Onlarn mahiyetleri
cz, kymetleri ahs, nazarlar mahdut, kemlleri mahsur,
lezzet ve elemleri nidir. Bundan anlalyor ki, insann bir
ferdi, sair mahlkatn bir nevi hkmndedir. Binaenaleyh,
o nevilerde grnen u kyametlerin ve hair ve neirlerin
keyyetleri nasl ise, efrad- insaniye de yledir.
Altnc burhan: Saadet-i ebediyeye iaret eden
burhanlardan biri de, insandaki gayr- mtenahi
istidatlardr.
Evet, Cenb- Hak tarafndan mkerrem klnan insann
cevher-i ruhunda ekilen ve rakamlara smayan istidatlar
var.
Bu istidatlarn altnda, hesaba gelmeyen kabiliyetler var.
Ve bunlardan neet eden, hadde gelmeyen meyiller var.
Ve bunlardan husle gelen gayr- mtenh efkr ve
tasavvurat var.
te bunlarn herbirisi har-i cismannin arkasndaki
saadet-i ebediyeye, ehadet parmaklarn uzatarak
gsteriyorlar.
Yedinci burhan: Evet, Rahmn ve Rahm olan Sni-i
Hakmin rahmeti, rahmetlerin en by olan saadet-i
ebediyenin geleceini tebir ediyor. Zira rahmet, ancak
saadet-i ebediye ile rahmet olur. Ve nimet, ancak o
saadetle nimet olur.
Evet, btn nimetleri nkmetlere eviren ebed
ayrlmaktan doan ve umum mtemlerden ykselen o
bellardan kinat, bilhassa uurlu olan mahlkat kurtaran
ey saadet-i ebediyenin gelmesidir. nk btn
nimetlerin, rahatlarn, lezzetlerin ruhu olan saadet-i
ebediye gelmezse, umum kinatn ehadetiyle sabit olan
ve gne gibi parlayan rahmet ve efkat-i lhiyenin
bedahetine kar mkbere ile inkr lzm gelir.
Ey Habib-i ek ve ey ek-i Habib! Ey Said-i Mecid ve
ey Mecid-i Said! Rahmet-i lhiyenin en lti, en zari, en
lezizi olan muhabbet ve efkatine baknz. O muhabbet ve
efkati, rak- ebed ve hicran- lyezal ile karladnz
takdirde, vicdan, hayal ve ruh ne hale gireceklerdir? O
muhabbet ve o efkat en byk, en tatl bir nimet iken, en
azm bir musibete, bir belya inklb eder.
Acaba gz nnde bilbedahe grnen rahmet-i lhiye,
rak- ebednin muhabbet ve efkat aleyhine hcum
etmesine msaade eder mi? Vallahi hayr!
Ancak o rahmetin enindendir ki, rak- ebedyi
hicran- lyezalye, hicran- lyezalyi rak- ebedye ve
adem-i mutlak da her ikisine musallat eder ki, o raklarn,
o hicranlarn kkleri ortadan kalksn.
Sekizinci burhan: Btn lemce her hususta sdk ve
doruluu malm ve msellem olan Hazret-i Muhammed-i
Arab Aleyhissalt Vesselm, parmayla kameri ak
ettii gibi, lisanyla da saadet-i ebediyenin kaplarn
amtr. Ve btn enbiya-y izmn bu hakikat zerine
icmalar, bir hccet-i katadr.
Dokuzuncu burhan: On asrdan beri yedi vecihle
1
icz tasdik edilen Kurn- Mucizl-Beyann hair
hakkndaki beyanat, saadet-i ebediyenin geleceine k
bir delil deil midir? Baka bir delile ihtiya var mdr?
1. Bu vecihler Yirmi Beinci Szde daha geni aklanmtr.
Onuncu burhan: Bu burhan, binlerce burhanlar
mtemidir. Bu burhanlar, ok yetler tazammun
etmilerdir.
Evet, Kurn- Kerim, ok yetlerinden hare nzr
pencereler amtr.
Ezcmle,
1
yetiyle, saadet-i
ebediyeye yol aan bir kyas- temsilye iaret etmitir.
Kezlik,
2
yet-i kerimesiyle, o
saadeti gsteren bir kyas- adlye iaret etmitir.
1. Oysa, sizi trl merhalelerden geirerek O yaratmtr. Nuh Sresi, 71:14.
2. Rabbin, kullara zulmedici deildir. Fussilet Sresi, 41:46.
Birinci yetle iaret edilen kyas- temsil: Evvel
insann vcuduna bak. Nasl tavrdan tavra, yani nutfeden
alakaya, alakadan mudgaya, mudgadan et ve kemie, et ve
kemikten insan suretine bir kast, bir irade ve bir ihtiyar
altnda mahsus kanunlarla, muayyen nizamlarla,
muntazam hareketlerle intikal ettiini ve kalptan kalba
girip ktn gr.
Sonra insann beksna dikkat et. nsan, bu vcut
libasn her sene deitirir. Bu vcut deimesi, bedendeki
hceyratn yklp yaplmasyla olur. Bu tamirat da, btn
znn erzak mahzeni hkmnde olan Cenb- Hakkn bir
kanun-u mahsusla ihzar ettii o madde-i ltifeden alnan
ecza ile yaplr.
Sonra o madde-i ltifenin ahvaline bak. Nasl znn
ihtiyalarna gre muayyen bir kanunla taksim edilir ve
bedenin her tarafna mahsus bir nizamla muntazaman
datlr.
Yine yn- dikkattir ki, o madde-i ltife, drt matbahta
piirildikten sonra ve drt inklptan getikten sonra ve
drt szgeten tasye edildikten sonra rzk olarak taksim
edilir.
Hem yine yn- dikkattir ki, o madde-i ltife,
yemeklerin ruhu ve hlsasdr. O yemekler lem-i
anasrda dank menbalardan muntazam bir dstur ile,
mahsus bir nizam ile cem ve tahsil edilirler.
te btn bu nizamlar, bu kanunlar, bu intizamlar, hep
bir kast, bir irade, bir hikmetten kyor. Evet, mesel
Habibin gznde yerleen bir zerrenin, unsur-u havadan
veya unsur-u trabdan o garip, acip tavrlarda, inklplarda
yapt muntazam hareketinden anlalr ki, o zerre,
toprakta iken Habibin gzne tayin edilmi ve bir memur
gibi mahall-i memuriyetine muntazaman izam klnmtr
(ykseltilmitir).
Evet, fenn bir nazarla dikkat edilirse anlalr ki, o
zerrenin hareketi, kr krne, tesadf eseri deildir.
nk o zerre, hangi mertebeye girerse, o mertebenin
nizamna tbi olur. Ve hangi bir tavra intikal etmise, onun
muayyen kanunuyla amel etmitir. Ve hangi bir tabakaya
misar gitmise, muntazam bir hareketle sevk edilmitir.
Hlsa, nee-i lya dikkat edenin, nee-i uhr
hakknda tereddd kalmaz. Peygamber Aleyhissalt
Vesselmn emrettii gibi, Nee-i ly gren adam,
nee-i uhry inkr edebilir mi? nk ikinci teekkl,
yani ikinci yapl, birinci teekklden daha kolaydr. Bunu
yapan, onu daha kolay yapar.
Mesel, bir frka askerin ilk teekklnde, efradn
birbiriyle nsiyetleri, muarefeleri olmadndan ve talim ve
terbiye grmemeleri yznden yontulmam talar gibi
olduklarndan, o efrad, o frkann bnyesinde
yerletirilinceye kadar ok zahmetler vardr. Fakat badet-
teekkl terhis edilip de bir daha taht- silha dvet
edildii zaman, pek kolay itima eder ve frkay tekil
ederler. Bu teekkl, evvelki teekklden daha kolay olur.
Kezalik, birbiriyle lfet peyda eden ve herbirisi yerini
tanyan ve bir derece yontulmu talar gibi kesb-i letafet
eden bedenin zerrat, lmle daldktan sonra, hairde,
Hlkn izniyle, sralin borusuyla o zerrat- asliye ve
esasiye itimaa dvet edildikleri zaman, pek kolay itima
ederler ve beden-i insanyi yine eskisi gibi tekil ederler.
Maahz, kudret-i ezeliyeye nisbeten en byk, en kk
gibidir; hibir ey o kudrete ar gelemez.
Arkada! Zhire nazaran, hairde, ecza-y asliye ile
ecza-y zide birlikte iade edilir. Evet, cnp iken
trnaklarn, salarn kesilmesi mekruh ve bedenden ayrlan
herbir czn bir yere gmlmesi snnet
1
olduu, ona
iarettir. Fakat tahkike gre, nebatatn tohumlar gibi
acbz-zeneb tabir edilen bir ksm zerreler, insann
tohumu hkmnde olup, hairde o zerreler zerine beden-i
insan nev nema ile teekkl eder.
2
kinci yetle iaret edilen delil-i adl ise: Evet, gryoruz
ki, alelekser, gaddar, fcir zlimler lezzetler, nimetler iinde
pek rahat yayorlar. Yine gryoruz ki, msum,
mtedeyyin, fakir mazlumlar zahmetler, zilletler, tahkirler,
tahakkmler altnda can veriyorlar. Sonra lm gelir, ikisini
de gtrr. Bu vaziyetten bir zulm kokusu gelir. Halbuki
kinatn ehadetiyle, adalet ve hikmet-i lhiye zulmden
pk ve mnezzehtirler. yleyse, adalet-i lhiyenin tam
mnsyla tecell etmesi iin hare ve mahkeme-i kbraya
lzum vardr ki, biri cezasn, dieri mkfatn grsn.

3
1. Siz, kan, sa ve trnaklarnz topraa gmnz ki, bycler onlarla sihir
yapmasnlar. Msnedl-Firdevs, 1:102; Fethl-Kebr, 2:375; Kenzl-Ummal,
17245; Cemul-Cevmi, no: 885.
2. nsanda bir kemik (kemikte bir hcre) hari, hepsi rr. Bu
rmeyen,acb'z-zeneb denilen kuyruk sokumu kemiidir. Kyamet gn
yenidenyaratl bundan terkip edilecektir. Buhari, Tefsir: 39:3, 78:1; Mslim,
Fiten: 141; Muvatta, Cenaiz: 48; Ebu Davud, Snnet: 24; Nesai, Cenaiz: 117e;
Msned, 2:322, 428, 499, 3:28.
3. Onlar hirete de kesin olarak inanrlar. Bakara Sresi, 2:4.
Bu cmledeki kelimelerin arasnda bulunan nazm ve
nizam:
1. Bu cmlenin mkabliyle balanmasn ifade eden bu
rkn- imaniyenin burada sarahaten zikredilmesi iin,
mm olarak zikredilen evvelki cmleden bu cmlenin
tahsis lzumuna binaen atf yaplmtr.
2. Takdimiyle hasr ifade eden
1
kelimesi, baz
ehl-i kitabn iman ettikleri hiret, hakik bir hiret
olmadna trizdir. nk, onlarn
2

yet-i kerimesinin hikye ettii gibi,
Cehennem atei, bizi daima yakacak deil ya! Ancak
birka gn yakacaktr gibi szleriyle ve bir cihette lezaiz-i
cismaniyeyi ney ve inkr ettiklerinden anlaldna gre,
bildikleri hiret, mecaz bir hiret imi.
3. Malm ve mhut olan eye iaret iin vaz edilen
edat, btn ktb- semviyenin lisanlarnda deveran
eden mhut hirete iarettir. Veyahut mezkr delil-i ftriye
ile akllarn gzleri nnde hazr olan ve hiret ile anlan
hakikate iarettir.
4. Mukadder bulunan neenin sfatna hiret tabiri,
zihinleri nee-i lya evirip, ondan nee-i uhrya
bilintikal, imkn yolunu gstermek iin ihtiyar edilmitir.
5. Yakn ile beraber tasdiki birlikte ifade eden
3
kelimesine bedel
4
tabiri, hair meselesi ek ve
phelere bir maher ve bir mecma olduu iin, tasdikten
fazla kan ve yakn daha ehemmiyetli olduuna iarettir.
Veya ehl-i kitabn iddia ettikleri iman, yaknden hli
olduundan, onlarn iman, iman olmadna iarettir.
1. hirete.
2. Sayl birka gn mstesna ate bize dokunmayacaktr. Bakara Sresi, 2:80.
3. nanrlar.
4. Kesin olarak inanrlar.
5. yetin tefsiri

1
Bu cmledeki nktelere iaret eden mehazlar
unlardr:
1. Evvelki cmle ile bu cmlenin nazm.
2.
2
ile iaret-i hissiye.
3. deki uzaklk.
4.
3
daki ulviyet.
5.
4
deki tenkir.
6.
5
7.
6
deki terbiyeden ibaret yedi mehazdr.
1. te onlar, Rablerinden gelen bir hidayet zeredirler. Bakara Sresi, 2:5.
2. te onlar (bk. n--v: sm-i iaret)
3. zere, zerinde (bk. -r-f: Cerf hareri)
4. Bir hidyet.
5. den (bk. -r-f: Cer hareri)
6. Rableri.
BRNCS: Bu cmleyi mkabliyle balayan
mnasebetlerdir.
Birinci mnasebet: Bu cmle mkablinden neet eden
suale cevaptr.
Birincisi: Hidayetten neet eden o gzel vasar lbis
olarak hidayet taht stnde oturan o ahslar grmek
isteyen sile cevaptr.
kincisi: O adamlarn hidayete istihkak ve ihtisaslar
nedendir? diye sual eden smie cevaptr. Yani illet, sebep,
ile iaret edilen vasardr.
S - Sbkan mezkr vasarn tafsilen zikirlerini
kelimesindeki icmalden daha vzh bir surette
sebebi gsteriyor.
C - cmal, bazan tafsilden daha vzh olur. Bilhassa
matlup, birka eyden mrekkep olduu zaman, smiin
gabaveti veya nisyan dolaysyla, o mrekkebin eczasn
mezc etmekle sebebi karmak mkl olur.
ncs: Hidayetin neticesi, semeresi ve hidayetteki
lezzet ve nimet nedir? diye sual eden sile cevaptr. Yani,
hidayette saadet-i dreyn vardr. Hidayetin neticesi, nefs-i
hidayettir. Hidayetin semeresi, ayn- hidayettir. Zira,
hidayet haddizatnda byk bir nimettir ve vicdan bir
lezzettir ve ruhun cennetidir. Nasl ki dallet ruhun
cehennemidir; yle de
1
hiretin felh ve
saadetini inta eder.
KNC MEHAZ:
2
ile yaplan iaret-i hissiye,
bireyin mteaddit sfatlarn zikretmek, o eyin zihinlerde
tecessm etmesine ve aklda hazr ve hayalde mahsus
olmasna sebep olduuna iarettir. Maahz, sbkan
zikirlerinden bir mhudiyet kar. Bu mhudiyet-i zikriye
mhudiyet-i hariciyelerine kap aar. Haric olan
mhudiyetlerinden, mmtaz ve mstesna insanlar
olduklar tebarz eder ki, nev-i beer iinde gzn ap
bakanlarn gzlerine en evvel onlarn parltlar arpar.
1. Ve hirete
2. te onlar (bk. n--v: ism-i iaret)
NC MEHAZ: Uzakl ifade eden onlarn
lcmle yakn olduklar halde uzak gsterilmeleri, ulvv-
mertebelerine mecaz bir iaret olduuna iarettir. nk,
uzakta bulunanlara bakld zaman, boyca en uzunlar
grnr. Maahz, zaman ve mekn olan bud, hakik
kastedilirse, belgate daha uygun olur. nk btn asrlar
Asr- Saadet gibi, bu yeti zikrediyorlar. yleyse, ile
yaplan iaret, saarn evvellerine iarettir. Ve bu itibarla
bud, hakik olur, mecaz deildir. Binaenaleyh, onlarn
hakikaten zaman ve meknca uzak olduklar halde iaret-i
hissiye ile gsterilmeleri, azametlerine ve ulvv-
mertebelerine iarettir.
DRDNC MEHAZ: Ulviyeti ifade eden
kelimesidir.
Arkada! Eya ve eyler arasnda yle mnasebetler
vardr ki, onlar yine gibiyapyor. Herbirisi, tekisini
gsteriyor. Birisine bakld zaman,tekisi grnr. Mesel
bir para cam byk bir sahray gsterdii gibi, bazan olur
ki, bir kelime, uzun ve hayal bir maceray sana gsterir. Bir
kelime, pek acip bir vukuat senin gznn nne getirir,
temessl ettirir. Yahut bir kelm, zihnini alr; misal lem-i
misallere kadar gtrr, gezdirir.
Mesel,
1
kelimesi muharebe meydann,
2
kelimesi byk bir meyve bahesini insann krine getirir.
Buna binaen, buradaki kelimesi, temsil bir slba
pencere aar, gsterir kastyla zikredilmitir. yle ki: Sanki
hidayet-i lh, bir burak olup mminlere gnderilmitir.
Mminler tarik-i mstakimde ona binerek ar- kemalta
yrrler.
1. Silhl mcadele yapt, savat.
2. Bir meyve.
BENC MEHAZ:
1
deki tenkirdir. Bir nekre,
marife olarak mkerreren zikredilirse, o mrife, o nekrenin
ayn olur. Fakat o nekre, nekre olarak zikredildii takdirde,
alelekser birbirinin ayn olamaz. Bu kaideye gre, nekre
olarak tekerrr eden evvelki nin ayn deildir.
Ancak, evvelki masdardr; ikincisi hsl- bilmasdardr
ve birincisinin semeresi hkmnde mahsus ve sbit bir
sfattr.
1. Bir hidyet.
ALTINCI MEHAZ: Hidayetin Allahtan olduunu ifade
eden kelimesinden burada bir cebir hissedilmekteyse
de, hakikatte cebir deildir. nk, onlarn cz-i
ihtiyarlaryla hsl- bilmasdar olan hidayete yorumlar
zerine, Cenb- Hak, o sfat- sbite olan hidayeti halk ve
ihsan etmitir. Demek ihtida, yani hidayete doru
yrmek, onlarn kesb ve ihtiyarlar dahilindedir; fakat
sfat- sbite olan hidayet, Allahtandr.
YEDNC MEHAZ: Terbiyeyi ifade eden
kelimesidir. Bu kelimenin burada ihtiyar edilmesi;
onlarn rzk ile terbiyeleri, rububiyetin eninden olduu
gibi, hidayetle de tagaddleri rububiyetin eninden
olduuna iarettir.
1
Bu cmledeki nktelerin
mehazlar:
1.ile atf.
2.
2
nin tekrar.
3. Zamirl-fasl olan
4. edat.
5. Felh yollarnn adem-i zikriyle
3
nin mm
ve mutlak braklmas gibi be mehazdan ibarettir.
Birincisi: ile yaplan atf, her iki cmle arasnda
bulunan mnasebete binaen yaplmtr. Zira birinci
saadet-i cile
4
olan hidayet semeresine
iarettir. kinci hidayetin semere-i cilesine
5
iarettir.
1. Dnya ve hirette sadet ve kurtulua erenler de onlardr. Bakara Sresi,
2:5.
2. te onlar (bk. n--v: ism-i iaret).
3. Kurtulua erenler.
4. Aceleyle, derhal gerekleen.
5. Ertelenerek sonradan gerekleen.
Evet, herbir
1
mkabline bir fezleke, bir icmaldir.
Fakat erkn- slmiye mehaz tutulmakla, birinci
nin birinci
2
ye rapt; ikincisinin de mm
mminlere tahsisi ve keza erkn- imaniye ile yakn
mehaz tutulmakla ikinci nin ikinci ye rapt
ve ikisinin de ehl-i kitap mminlere irca daha evldr.
1. te onlar (bk. n--v: ism-i iaret)
2. Ve onlar yle kimseler ki (bk. n--v: sm-i mevsl)
kincisi: nin tekrar, her iki saadetin gerek
hidayete, gerek onlarn medih ve senlarna mstakil ve
ayr ayr gayeler ve sebepler olduklarna iarettir. Fakat
ikinci nin hkmyle beraber, birinci ye iareti
daha evldr.
ncs: Zamrl-fasl olan
1
ehl-i kitaptan olup
Hazret-i Muhammed Aleyhissalt Vesselma iman
etmeyenlere bir triz olmak zere bu cmle ile yaplan
hasr tekit etmekle beraber, gzel bir nkteyi tazammun
etmitir. yle ki:
Mpteda ile haber arasnda bulunan zamiri,
mpteday, ok haberlere mpteda yapar. Ve bu gibi
haberlerin tayinini de hayale havale eder. Yani haberlerin
mahdut ve muayyen olmadn hayale arz etmekle, hayali,
mnasip haberleri taharr etmeye tevik eder.
Nasl ki Zeydi ele almakla Zeyd limdir, Zeyd fzldr,
Zeyd gzeldir gibi Zeydin sfatlarndan ok hkmleri
dizebilirsin. Kezalik den sonra gelen
2
zamiri
hayali harekete getirmekle Onlar ateten kurtulurlar,
Onlar Cennete girerler, Onlar ryete mazhar olurlar ve
daha bu gibi sfatlarna mnasip ok hkmleri ve
cmleleri hayale yaptrr.
1. Onlar (bk. n--v: zamir)
2. Onlar (bk. n--v: zamir).
Drdncs:
1
kelimesindeki hakikati tasvire
iarettir. Sanki lisan- haliyle diyor ki: Eer mihlerin
hakikatini grmek istersen,
2
nin yinesine bak,
sana temessl edecektir. Yahut onlarn tayin ve
temyizlerine iarettir. Sanki diyor: Ehl-i felh olanlar
tanmak istersen, ye bak, iindedirler. Veya
hkmn zhir ve bedih olduuna iarettir.
1. Kurtulua erenler.
2. te onlar.
Beincisi: Felh ve necat yollarn tayin etmeyen
kelimesindeki tlak, tmim iindir. yle ki:
Kurna muhatap olan, matluplar ve istekleri muhtelif
pek ok tabakalardr ki, bir ksm ateten necat istiyorlar,
bir ksm Cennete girmek istiyorlar, bir ksm ryete
mazhar olmak istiyorlar. Ve bunlar gibi o tabakalarn pek
ok dilekleri vardr. Kurn- Kerim, kelimesini
mm ve mutlak brakmtr ki, herkes istediini takip etsin.
6. yetin tefsiri


1
1. nkr edenlere gelince, sen onlar inkrlarnn kbetinden sakndrsan
dabirdir, sakndrmasan da... Bakara Sresi, 2:6.
Bu cmlenin mkabliyle cihet-i nazm:
Arkada! Cenb- Hakkn sft- ezeliye leminde biri
cell, dieri cemal, iki trl tecellsi vardr.
Cell ile cemlin sft- ef al leminde tecellsinden
ltuf ve kahr, hsn ve heybet tezahr eder.
Ef al lemine tecell edince, tahliye ile tahliye
, (tezyin ile tenzih) doar.
sr ve aml leminden lem-i hirete intba edince,
ltuf Cennet ve nur olarak, kahr da Cehennem ve nar
olarak tecell eder.
Sonra lem-i zikre iniks edince, biri hamd, dieri
tesbih olmak zere iki ksma ayrlr.
Sonra lem-i kelmda tecell edince, kelmn emir ve
nehye taksimine sebep olur. Sonra lem-i irada intikal
edince, irad tergib ve terhib, tebir ve inzara taksim eder.
Sonra vicdana tecell edince, reca ve havf husule gelir.
Sonra iradn iktizasndandr ki, havf ile reca arasndaki
mvazene devamla muhafaza edilsin ki, reca ile doru
yollara slk edilsin, havf ile de, eri yollara gidilmesin; ne
Allahn rahmetinden meyus, ne de azabndan emin
olunsun.
te bylece teselsl eden u hikmetten dolay, Kurn-
Kerim, aleddevam, tergibden sonra terhib; ve ebrar
medhettikten sonra fccr zemmetmitir.
S - Bu cmle ile
1

cmlesi arasnda ne gibi bir fark vardr ki, orada
atf var, burada yoktur?
C - Atfn hsn, mnasebetin hsnne bakar. Hsn-
mnasebet, her iki cmleden takip edilen arz ve maksadn
bir olmasna mtevakkftr. Halbuki oradaki maksat,
burada yoktur. Burada birinci cmledeki maksat, Kurnn
medhine incirar eden mminlerin medhidir. kinci
cmleden maksat, yalnz tahvif ve terhib iin krlerin
zemmidir. Bu ise Kurnn medhiyle alkadar deildir.
Sonra bu cmlenin ihtiva ettii eczann nazmnda
tezahr eden letaif cihetine bakalm.
ile
2
mevkilere gre ifade ettikleri nktelerden
maada, belgate kymetli saylan iki nkteyi daha
tazammun etmilerdir ki, Kurn, pek ok yerlerinde ile
yi mkerreren zikretmitir.
1. hlas ile kulluk edenler, nimetlerle dolu Cennet iindedir. Gnaha
dalankrler ise Cehennem ateindedir. ntar Sresi, 82:13-14.
2. O kimseler ki (bk. n--v: sm-i mevsl).
Tahkiki ifade eden deki nkte yle tasvir edilebilir
ki: herhangi bir cmlede bulunursa, o cmlenin damn
deler, hakikate nfuz eder. Ve o dvy veya hkm
aaya indirir. Hakikate yaptrmakla, o hkmn hayal
veya zann veya mevzu veya hurafe hkmlerden
olmadn ve ancak hakaik-i sbiteden olduunu ispat
eder.
Bu cmlede nin husus nktesi: Bu yetin muhatab
olan Hazret-i Muhammede (a.s.m.) ek ve inkr
bulunmad halde ek ve inkr ref etmek eninde olan
ile karlanmas, onlarn iman etmesi iin Peygamberin
(a.s.m.) iddet-i hrsna iarettir.

1
kelimesi ise, gze grnmezden evvel akla
grnen garip ve yeni hakikatlere bir vasta-i iarettir.
Bunun iindir ki, hakikatleri tebdil ve tecdid eden ve
inklplar tasvir iin kullanlan iaret ve vastalardan en
ok kullanlan ve emsalidir.
1. O kimseler ki (bk. n--v: sm-i mevsl).
Kurnn tecellsiyle ok neviler silindi, hakikatler
ykld. Onlara bedel, yeni yeni neviler, hakikatler teekkl
etti. Evet, zaman- cahiliyete bak: O zamanda btn neviler
mill rabtalar zerine teekkl ettii gibi, itima hakikatler
de taassub-u kavm zerine bina edilmiti. Kurnn
tecellsiyle o rabtalar kesildi, o hakikatler tahrip edildi.
Onlara bedel, din rabtalar zerine yeni neviler ve
hakikatler ihdas edildi.
Evet, ems-i Kurnn tulu ile, baz kalbler, onun
ziyasyla tenevvr etti. Ve mminlerin nevini temyiz ve
tayin eden bir hakikat-i nuraniye meydana geldi. Kezalik, o
keskin ziya karsnda, mezbeleye benzeyen baz pis
kalbler de yanp kmr oldular. Ve o krlerin nevini iln
eden zehirli bir hakikat-i kfriye husule geldi. te bu
hakikat-i kfriyeye iaret iin zikredilmitir.
Maahz, her iki arasnda tam bir mnasebet
vardr. nk, herbirisi birbirine zt olan bir hakikate
iarettir.
Ve keza, harf-i tarif olan in ifade ettii be mny
de ifade ediyor. O mnlarn en mehuru, ahiddir.
Yani, gerek den, gerek den, mhut ve malm
birey kasdedilir. Binaenaleyh, Ebu Cehil, Ebu Leheb,
meyye ibni Halefve saire gibi mhut ve mehur byk
krlere
1
ile iaret edilmi olduu ihtimali pek
kavdir. Bu ihtimale binaen, u yet, gaybdan ihbar eden
yetlerden biri olur. nk onlar kfr zerine lmlerdir.
Ve ayn zamanda, icz- mnevnin drt nevinden bir
nevi, u gayb ihbarlardan tezahr eder.
1. O kimseler ki (bk. n--v: sm-i mevsl).
S - Kurn, zaruriyat- diniyedendir. Zaruriyatta ihtilf
olamaz. Halbuki mfessirlerce verilen ayr ayr mnlarn
bir ksm birbirine muhaliftir.
C - Azizim! Kurnn herbir kelm, kaziyeyi
mtemildir.
Birincisi: Bu, Allahn kelmdr.
kincisi: Allahca murad olan mn, haktr.
ncs: Mn-y murad, budur.
Eer Kurnn o kelm, baka bir mnya ihtimali
olmayan muhkemattan olursa veya Kurnn baka bir
yerinde beyan edilmise, birinci ve ikinci kaziyeleri aynen
kabul etmek lzmdr ve inkrlar da kfrdr. ayet
Kurnn o kelm, baka bir mnya ihtimali olan bir nass
veya zhir olursa, nc kaziyeyi kabul etmek lzm
olmad gibi, inkr da kfr deildir. te, mfessirlerin
ihtilar, ancak ve ancak u ksma aittir.
htar: Mtevatir hadsler de, bu hususta, yetler gibidir.
Yalnz birinci kaziye, teemml yeridir. nk ile iaret
edilen hadsin hakikaten hads olup olmadnda tereddt
yeri vardr.
S - Kfr, cehildir. Halbuki krler, Hazret-i
Muhammedi (a.s.m.) evltlar kadar tanyorlard.
C - Kfr iki ksmdr. Bir ksm, bilmedii iin inkr
eder; ikincisi, bildii halde inkr eder. Bu da, birka
ubedir. Birincisi, bilir, lkin kabul etmez. kincisi, yakni
var, lkin itikad yoktur. ncs, tasdiki var, lkin vicdan
izn yoktur.
S - eytann kalbinde marifet var mdr?
C - Yoktur. nk, sanat- ftriyesi iktizasnca, kalbi
daima idll ile telkin iin, kri, daima kfr tasavvur
etmekle megul olduundan, kalbinde veya krinde bo bir
yer marifet iin kalmyor.
S - Kfr, kalbe ait bir sfattr. Kalbde o sfat
bulunmad takdirde, znnar balanmasndan veya ona
kyas edilen apkann giyilmesinden niin kfr hasl
olsun?
C - Gizli olan umura, eriat, emarelere gre hkmeder.
Hatt illet olmayan esbab- zahiryi, illet yerine kabul eder.
Binaenaleyh itmam- rka mni olan bir ksm
znnarlarn balanmas ve secdenin ikmline mni olan
baz apkalarn giyilmesi, ubudiyetten istina ve kfre
teebbh etmeye emarelerdir. Gizli olan o sfat- kfriyenin
yok olduuna katiyetle hkmedilemediinden, bu gibi
emarelere gre hkmedilir.
S - Eer inzar fayda vermeyecekse teklif niin yaplyor?
C - nzar yaplmad takdirde teklif de yaplmazsa,
adem-i tecziyelerine bir hccet olur. Zira, Biz ne yapalm?
Ne tebliat yapld ve ne tekliften haberimiz var diye
mcazattan kurtulularna bir medar olur.
S - Cenb- Hakkn onlarn kfr ve temerrdlerinden
yapt ihbar, onlarn imana gelmelerini imtin derecesine
karyor. Mmteni ve muhal birey teklif edilir mi?
C - Cenb- Hakkn ihbar, ilmi ve iradesi, sebepten kat-
nazarla yalnz kfrlerine taallk etmez. Ancak
ihtiyarlaryla kfrlerine birlikte taallk eder. Bu ise
ihtiyarlarn nefyetmez ki, teklif-i bilmuhal olsun. Bu bahsin
tafsilt gelecektir.
S - man etmeyeceklerini ifade eden
1
ve
emsali yetlere, onlar iman etmeye dvet etmekten,
adem-i imana iman kyor. Bu ise, muhal-i akldir.
C - Onlara teklif edilen iman, icmaldir, tafsil deildir.
Herbiryete, herbir hkme ayr ayr, birer birer iman
ediniz diye teklifyaplmyor ki bu mahzur lzm gelsin.
Sonra, kfrlerini sga-i mzi ile zikretmek, Hakkn izhar
ve ispatndan evvel onlarn, kfr kucaklayp kabul
etmelerine iarettir. Bunun iindir ki, onlara kar inzarn
adem-i inzar gibi faidesiz kaldna,
2
kelimesiyle
iaret yaplmtr.
Sonra, fevkaniyeti ifade eden
3
deki onlarn
yzleri yere yapm gibi, balarn kaldrp mirlerinin
szn dinleyemediklerine iarettir.
Ve keza mnya bir zarar ve bir halel iras etmeyen ve
terkine tercih edilen in zikri, Hazret-i Muhammed
Aleyhissalt Vesselma nazaran, inzarn, adem-i inzar
gibi olmadna iarettir. Zira inzarda ecr sevap vardr.

4
cmlesindeki hemze ile
msavat ifade ettiinden kelimesine tekittir. Yahut
kelimesinden msavatn bir mns, hemze ile den
ikinci mns irade edilir. nk, msavatn medar ya
adem-i faidedir veya mcibin adem-i vcududur.
1. man etmezler.
2. Eittir.
3. Onlar zerinde.
4. O inkar edenleri korkutarak ikaz etsen de, etmesen de... Bakara Sresi, 2:6.
S - stifham ekliyle msavat ifade etmekte ne mn
vardr?
C - Yapm olduu ilinde bir faidesi olmayan
muhatabn ilinin faidesiz olduuna ltif ve muknine bir
vecihle ikaz edilmesi ancak istifham ile olur ki, muhatap,
ilini dndkten sonra, kt neticesini nazara alarak
kalbi mutmain olsun.
S -
1
kelimesi inzar ve adem-i inzardan mecaz ise,
aralarndaki alka nedir?
C - stifhamn msavat tazammun etmesidir. Zira
istifham eden adamn bilgisine gre vcut ile adem
mtesavidir. Maahaza bu gibi istifhamlara verilen cevaplar,
alelekser u msavat- zmniye ile verilir.
S - Mzi sigasyla inzardan yaplan tabir neye iarettir?
C - kinci ve nc inzarlara lzum kalmadna
iarettir. Yani Yaptn inzar faide vermedi, bundan sonra
da faidesiz kalr.
S - nzar etmemekte faidenin bulunmamas zhirdir.

2
kaydnda ne faide vardr?
1. Eittir.
2. Uyarmasan da.
C - Skt etmek, bazan muhatabn insafa gelip matlup
ie muvafakatine sebep olur.
S - Kurn- Kerim, baka makamlarda terhibden sonra
tergib de yapt halde, burada tergibi terketmitir. Esbab
nedir?
C - Kfr makamna, ancak terhib ve tahvif mnasiptir.
Hem de kfr gibi mazarratlar def etmek, Cenneti
kazanmak gibi menfaatlerin celbinden daha evl ve daha
tesirlidir. Maahz, buradaki terhib, tergibi de andryor.
nk, inzar ve adem-i inzar gren hayal, zddiyet
mnasebetiyle, derhal tebir ve adem-i tebire intikal eder.
Azizim! Herbir hkmn baka eylere hizmet eden ok
mnlar olduu ve herbirhkmden takip edilen gizli
maksatlar bulunduu ve bu kelmn daHazret-i
Muhammede (a.s.m.) iaret eden mnlar olduu gibi,
kfr takbih etmek maksadyla byk bir lde tenkiratta
bulunmutur.
Ezcmle, Peygamber Aleyhissalt Vesselmn
grmekte olduu zahmetlerin tahne ve gstermekte
olduu hrs ve iddetin tehvinine medar olmak iin,
mn-y harf kabilinden bazan imalarda bulunmu ve eski
resullerin hallerini nazara alarak, onlara iktida ile tesell
yollarn gstermise de, bu bir kanun-u ftrdir, tahamml
ve inkyad lzmdr diye lisan- hal ile iln etmitir.
Bu yet
1
cmlesine kadar btn
eczasyla kfr takbih, ve tenr ile nehyeder. Ve ehl-i kfr,
tehdit ve tahvie kfrden terhib eder. Ve keza, btn
kelimatyla, kfrn byk bir musibet olmakla beraber,
lezzeti yok, elemi var; nimeti yok, nikmeti var diye iln
eder. Ve keza, btn cmleleriyle kfrn hereyden zararl
olduunu tasrih eder.
Evet, onlar iman etmediklerinden ve cevher-i ruhu ifsad
ve btn elemleri iine alan kfr musibetine maruz
kaldklarndan
2
ya bedel
3
tabiriyle iaret
edilmitir. Ve keza
4
kelimesine bedel

5
tabiriyle, onlarn byk musibete maruz
kaldklar gibi, prlanta gibi cevher-i imanyi de
kaybettiklerine iarettir.
Ve keza,
6
cmlesiyle, kalb ile
vicdan, nur-u iman sayesinde hakaik-i lhiyenin tecellsine
mazhar olmakla menba- kemlt, hayattar ve ziyadar
olduklar halde; kfrn ihtiyar edilmesiyle zulmetli, ssz
haarat- muzrra yuvasna inklp ettikleri iin
mhrlenmi, kilitlenmi ki, o korkun yuvadaki
akreplerden veya ylanlardan itinap edilmesine iaret
edilmitir.
1. Onlar iin ok byk bir azap vardr. Bakara Sresi, 2:7.
2. mn etmediler.
3. Onlar Allah' inkr ettiler.
4. Kfr terk etmezler.
5. man etmezler.
6. Allah onlarn kalpleri zerine mhr vurmutur. Bakara Sresi, 2:7.
Ve keza
1
kelimesiyle, kfr sebebiyle
kulaa ait pek byk bir nimeti kaybettiklerine iaret
edilmitir. Hatt kulaktaki zar, nur-u iman ile kland
zaman, kinattan gelen mnev nidalar iitir. Lisan- hal ile
yaplan zikirleri, tesbihatlar fehmeder. Hatt o nur-u iman
sayesinde rzgrlarn terennmatn, bulutlarn nralarn,
denizlerin dalgalarnn naamatn ve hkez yamur, ku
ve saire gibi her neviden Rabbn kelmlar ve ulv
tesbihat iitir. Sanki kinat, lh bir musik dairesidir.
Trl trl avazlarla, eit eit terennmatla kalblere
hznleri ve Rabbn aklar intiba ettirmekle kalbleri,
ruhlar, nuran lemlere gtrr, pek garip misal levhalar
gstermekle o ruhlar ve kalbleri lezzetlere, zevklere
garkeder.
Fakat o kulak, kfrle tkand zaman, o leziz, mnev,
yksek savtlardan mahrum kalr. Ve o lezzetleri ras eden
avazlar, mtem seslerine inklp eder. Kalbde, o ulv
hznler yerine, ahbabn fkdanyla ebed yetimlikler,
mlikin ademiyle nihayetsiz vahetler ve sonsuz gurbetler
hasl olur.
Bu srra binaendir ki, eriata baz savtlar hell, bazlar
da haram klnmtr. Evet, ulv hznleri, Rabbn aklar
ras eden sesler helldir. Yetimne hznleri, nefsn
ehevt tahrik eden sesler haramdr. eriatn tayin
etmedii ksm ise, senin ruhuna, vicdanna yapt tesire
gre hkm alr.

2
Bu cmle ile ryete, yani gze
ait byk bir nimet-i basariyenin kfrle kaybolduuna
iaret edilmitir. Zira, gzn nuru, nur-u imanla klanrsa
ve kavleirse, btn kinat gl ve reyhanlarla mzeyyen
bir cennet eklinde grnr. Gzn gzbebei de, balars
gibi, btn kinat safhalarnda menku gl ve iek gibi
delillerinden, burhanlarndan alaca ibret, kret, nsiyet
gibi usare ve ralarndan vicdanda o tatl imanl ballar
yapar.
1. Kulaklar zerine de.
2. Gzlerinde de bir eit perde vardr. Bakara Sresi, 2:7.
Eer o gz kfr zulmetiyle kr olursa, dnya,
geniliiyle beraber bir hapishane ekline girer. Btn
hakaik-i kevniye, nazarndan gizlenir. Kinat ondan
tevahhu eder. Kalbi ahzan ve ekdar ile dolar.

1
cmlesiyle, kfr eceresinin hirete ait zakkum
gibi semeresine iaret edilmitir.
2
kelimesi ise,
inzar ile adem-i inzar arasndaki msavata nassederek

3
kelimesine tekittir.
1. Onlar iin byk bir azap vardr. Bakara Sresi, 2:7.
2. man etmezler.
3. Eittir.
7. yetin tefsiri


1
Mukaddeme
1. nkrlarnda srar ettikleri iin Allah onlarn kalblerini de, kulaklarn
damhrlemitir. Gzlerinin zerinde de, hakk grmelerine mni bir
perdevardr. hirette ise onlarn hakk pek byk bir azaptr. BakaraSresi, 2:7.
Bu yetin zerinde durmak icap ediyor. Ehl-i tizal,
Ehl-i Cebir, Ehl-i Snnet vel-Cemaat gibi ehl-i kelmn u
yet-i azimenin altnda yaptklar muharebe-i ilmiyelerini
dinleyelim. Zira, bu gibi kr harpler, ehl-i nazar dikkate
dvet eder. Binaenaleyh, onlarn bu yette takip ettikleri
cihetleri kontrol lzmdr.
Evet, Ehl-i Snnet vel-Cemaatin srat- mstakim
zerine olduunu, tekilerin ya ifrata veya tefrite maruz
kaldklarn ispat iin, baz mnasebetlerin zikri lzmdr.
Birincisi: Tahakkuk etmi hakaiktendir ki, tesir-i hakik,
yalnz ve yalnz Allahndr. yleyse, Ehl-i tizalin abde
verdii tesir-i hakik hilf- hakikattir.
kincisi: Allah Hakmdir; yleyse, sevap ve ikab abes
deildir, ancak istihkaka gredir. yleyse ztrar ve cebir
yoktur.
ncs: Hereyin biri mlk, dieri melekt, yani biri
d, dieri i olmak zere iki ciheti vardr.
Mlk ciheti, baz eylerde gzeldir, baz eylerde de
irkin grnr: yinenin arka yz gibi.
Melekt ciheti ise, hereyde gzeldir ve effaftr:
yinenin d yz gibi. yleyse,irkin grnen eyin
yaratl, irkin deildir, gzeldir. Ve aynzamanda o gibi
irkinlerin yaratl, mehasini ikmal iindir. yleyse,
irkinin de bir nevi gzellii vardr. Binaenaleyh, bu
hususta Ehl-i tizalin irkin eylerin halk Allaha ait
deildir dedikleri safsataya mahal kalmad.
Drdncs: Mesel darp ve katle terettp eden elem
ve lm gibi hsl- bilmasdar ile tabir edilen ey,
mahlk ve sabit olmakla beraber, cmiddir. lm-i sarfta
malmdur ki, cmidlerden ism-i fil gibi sfatlar yaplamaz.
Ancak kisb, nisb, itibar olan mn-y masdarden
yaplabilir. yleyse, lmn halk katl deildir. yleyse,
Ehl-i tizalin hatlarna, hat nazaryla baklmaldr.
Beincisi: nsann katl gibi zahir ve ihtiyar olan illeri,
nefsin meyelnna intiha eder. Cz-i ihtiyar denilen u
nes meyeln zerine mnazaalar deveran eder.
Altncs: detullah zerine, irade-i klliye-i lhiye,
abdin irade-i cziyesine bakar. Yani, bunun bir ile
taallkundan sonra, o taallk eder. yleyse cebir yoktur.
Yedincisi: lim, malma tbidir. Bu kaziyeye gre,
malm, ilme tbi deildir; nk devir lzm gelir. yleyse,
bir insan, amelen yapt bir ilin esbabn kadere havale
etmekle taalll ve bahaneler gsteremez.
Sekizincisi: lm gibi hsl- bilmasdar denilen ey,
kesb gibi bir masdara mtevakkftr. Yani, detullah
zerine, o hsl- bilmasdarn vcuduna art klnmtr.
Kesb denilen masdarda, ekirdek ve ukde-i hayatiye
meyelndr. Bu dmn almasyla, meseledeki dm
de alr.
Dokuzuncusu: Cenb- Hakkn ef alinde tercih edici
bir garaza, bir illete ihtiya yoktur. Ancak tercih edici,
Cenb- Hakkn ihtiyardr.
Onuncusu: Bir emrin, behemehal bir messirin
tesiriyle vcuda gelmesi lzmdr ki, terecch
bil-mreccih lzm gelmesin. Amma itibar emirlerde
tahsis edici birey bulunmasa bile muhal lzm gelmez.
On birincisi: Birey, vcudu vcip olmadka vcuda
gelmez. Evet, irade-i cziyenin taallkuyla irade-i
klliyenin taallku bireyde itima ettikleri zaman, o eyin
vcudu vacip olur ve derhal vcuda gelir.
On ikincisi: Bireyi bilmekle, mahiyetini bilmek lzm
gelmez. Ve bireyi bilmemekle, o eyin adem-i vcudu
lzm gelmez. Binaenaleyh, cz-i ihtiyarnin mahiyetinin
tabir edilememesi, vcudunun katiyetine mna deildir.
Nazar- dikkatinize arz ettiim u esaslar tam
mnsyla anladktan sonra, u maruzatm da dinleyiniz.
Biz Ehl-i Snnet vel-Cemaat, Ehl-i tizale kar diyoruz
ki: Abd, kesb denilen masdardan neet eden, hsl-
bilmasdar olan esere hlk deildir. Abdin elinde ancak ve
ancak kesb vardr. Zira Allahtan baka messir-i hakik
yoktur. Zaten tevhid de yle ister.
Sonra Ehl-i Cebre dner syleriz ki: Abd, bir aa gibi
btn btn ztrar ve cebir altnda deildir. Elinde kk
bir ihtiyar vardr. nk Cenb- Hak hakmdir, cebir gibi
zulmleri inta eden eylerden mnezzehtir.
S - Cz-i ihtiyar denilen ey nedir? Ne kadar etraf
kazlrsa, altndan cebir kyor! Bu nasl bireydir?
C - Birincisi: Ftrat ile vicdan, ihtiyar emirleri, ztrar
emirlerden tefrik eden gizli bireyin vcuduna ehadet
ediyorlar. Tayin ve tabirine olan acz, vcuduna halel
getirmez.
kincisi: Abdin bir ile olan meyeln, Earlerin
mezhebi gibi mevcut bir emir ise de, o meyeln bir ilden
dier bir ille evirmekle yaplan tasarruf, itibar bir emir
olup abdin elindedir.
Eer Mturidlerin mezhebi gibi o meyelnn bizzat bir
emr-i itibar olduuna hkmedilirse, o emr-i itibarnin
sbut ve tayini, kendisinin bir illet-i tmme olduunu
istilzam etmez ki, irade-i klliyeye ihtiya kalmasn. nk
ok defalar meyelnn vukuunda il vaki olmaz.
Hlsa: detullahn cereyan zerine hsl- bilmasdarn
vcudu, masdara mtevakkftr. Masdarn esas ise
meyelndr. Meyeln veya meyelndaki tasarruf
mevcudattan deildir ki, bir messire ihtiyac olsun.
Mdum da deildir ki, hsl- bilmasdar gibi mevcut olan
bireyin vcuduna art klnmasna veya sevap ve ikaba
sebep olmasna cevaz olmasn.
S - lm-i ezelnin veya irade-i ezeliyenin bir ille
taallklar ihtiyara mahal brakmyor.
C - Birincisi: Abdin ihtiyarndan neet eden bir ile ilm-i
ezelnin taallku, o ihtiyara mna ve mni deildir. nk
messir, ilim deildir, kudrettir. lim, malma tbidir.
kincisi: lm-i ezel, muhit olduu iin, msebbebatla
esbab birlikte abluka eder, iine alr. Yoksa ilm-i ezel,
zannedildii gibi uzun bir silsilenin ba deildir ki,
esbabdan tegafl ile, yalnz msebbebat o mebdee isnad
edilsin.
ncs: Malm nasl bir keyyet zerine olursa, ilim
ylece taallk eder. yleyse, malmun mekayisi ve esbab,
kadere isnad edilemez.
Drdncs: Zannedildii gibi, irade-i klliyenin bir
defa msebbebe, bir defa da sebebe ayr ayr taallku
yoktur. Ancak, msebbeple sebebe bir taallku vardr.
Bu mezheplerin nokta-i nazarlarn bir misal ile izah
edelim:
Bir adam, bir letle bir ahs ldrse, sebebin mdum
olduunu farz edersek, msebbebin keyyeti nasl olur?
Ehl-i Cebrin nokta-i nazarlar: lecekti. nk,
onlarca taallk ikidir. Ve sebeple msebbeb arasnda inkta
cizdir.
Ehl-i tizalce: lmeyecekti. nk onlarca muradn
iradeden tahallf cizdir.
Ehl-i Snnet vel-Cemaate, bu misalde skt ve
tevakkuf lzmdr. nk, irade-i klliyenin sebeple
msebbebe bir taallku vardr. Bu itibarla, sebebin ademi
farz edilirse, msebbebin de farz- ademi lzm gelir. nk
taallk birdir. Cebir ve tizal, ifrat ve tefrittir.
kinci Bir Mukaddeme
Ehl-i tabiat, esbaba hakik bir tesir veriyor.
Mecusler, biri erre, dieri hayra olmak zere iki hlka
itikad ediyorlar.
Ehl-i tizal de, Ef l-i ihtiyariyenin hlk abddir diyor.
Bu mezhebin esas, btl bir vehm-i mahz, bir hat ve
huduttan tecavzdr. Bu vehmi izale iin, birka meseleyi
dinlemek lzmdr.
Birincisi: nsann dinlemesi, konumas, dnmesi
cz olduu iin, tekub suretiyle eyaya taallk ettii gibi,
himmeti de czdir; nbetle eya ile megul olabilir.
kincisi: nsann kymetini tayin eden, mahiyetidir.
Mahiyetin deeri ise, himmeti nisbetindedir. Himmeti ise,
hedef ittihaz ettii maksadn derece-i ehemmiyetine bakar.
ncs: nsan hangi bireye tevecch ederse,
onunla balanr ve onda fni olur. Bu srra binaendir ki,
insanlar, hasis ve cz eyleri byk adamlara isnad
etmezler, ancak esbaba ve vesile atfederler. Sanki, hasis
insanlarla itigal onlarn vakarna mnasip olmad gibi,
cz eyler de onlarn azm himmetlerini igal etmeye
lyk deildir!
Drdncs: nsan, bireyin ahvalini muhakeme ettii
zaman, o eyin rabtalarn, esbabn, esaslarn evvel
kendi nefsinde, sonra ebn-y cinsinde, sonra etraftaki
mmkinatta taharr eder. Hatt hibir suretle mmkinata
mabeheti olmayan Cenb- Hakk dnecek olursa,
kuvve-i vhimesi ile bir insann mekayisini, esasatn,
ahvalini mikyas yaparak Cenb- Hakk dnmeye balar.
Halbuki, Cenb- Hakka bu gibi mikyaslarla baklamaz.
Zira, sft inhisar altnda deildir.
Beincisi: Cenb- Hakkn kudret, ilim, iradesi, emsin
ziyas gibi btn mevcudata mm ve mil olup, hibir
eyle muvazene edilemez; Ar- zama taallk ettikleri
gibi, zerrelere de taallk ederler. Cenb- Hak, ems ve
kameri halk ettii gibi, sinein gzn de O halk etmitir.
Cenb- Hak, kinatta vaz ettii yksek nizam gibi,
hurdebn hayvanlarn barsaklarnda da pek ince ve ltif
bir nizam vaz etmitir. Semadaki ecram birbiriyle
rapteden cazibe-i umum kanunu gibi, cevahir-i ferdi de,
yani zerrat da o kanunun bir misliyle nazmetmitir. Sanki
bu zerrat lemi, o semav leme kk bir misaldir.
Hlsa, aczin mdahalesi ile kudret mertebeleri ayrlr.
Aczi mmteni olan kudrete, byk-kk birdir.
Altncs: Kudret-i ezeliye, en evvel eyann melekt,
yani iyzne taallk eder. Bu yz ise, alelumum gzel ve
effaftr. Evet, ems ve kamerin yzleri parlak olduu gibi,
gecenin ve bulutlarn da iyzleri ziyadardr.
Yedincisi: Beerin zihni ve kri, Cenb- Hakkn
azametine bir mikyas, kemltna bir mizan, evsafnn
muhakemesine bir vasta bulmak vsatinde deildir;
ancak cemi masnuatndan ve mecmu-u srndan ve
btn ef linden tahassul ve tecell eden bir vecihle
baklabilir. Evet, zerre mirat olur, fakat mikyas olamaz.
Bu meselelerden tebarz ettii vecihle, Cenb- Hakkn
mmkinata kyas edilmesi ve mmkinatn Onun uunatna
mikyas yaplmas, en byk cehalet ve hamakattir. nk
aralarndaki fark, yerden ge kadardr.
Evet, vcibi mmkine kyas etmekten, pek garip ve
gln eyler kar. Mesel, ehl-i tabiat, o aldatc kyas ile,
tesir-i hakikyi, esbaba; Ehl-i tizal, halk- ef ali, abde;
Mecusler, erri, ikinci bir hlka isnad etmeye mecbur
olmulardr. Gya zuumlarnca Cenb- Hak, azamet-i
kibriya ve tenezzh dolaysyla, bu gibi hasis ve irkin
eylere tenezzl etmez! Demek, akllar vehimlerine esir
olanlar, bu gibi gln eyleri doururlar.
htar: Mminlerden de, vesvese cihetiyle bu vehme
maruz kalanlar vardr; dikkat etmek lzmdr.
Bu yetin kelimeleri arasnda nazm icap eden
mnasebetlere gelelim:

1
nin
2
ile irtibat ve onun arkasnda
zikredilmesi, cezann crme terettb kabilindendir. Yani
onlar vakt ki cz-i ihtiyarlerini ifsad etmekle imana
gelmediler; kalblerinin hatmiyle tecziye edildiler.
1. Mhrledi.
2. man etmezler.
tabiri, onlarn dalletlerini tasvir eden temsl bir
slba iarettir. yle ki:
Kalb gz, sanki cevahire bir hazine olmak zere
Cenb- Hak tarafndan yaplan bir binadr. Vakt ki s-i
ihtiyarlaryla ifsada urad ve cevherlere yaplan yerler,
ylanlar ve akreplerle doldu; kaps hatmedildi ki, o sr
hastalktan bakalar mutazarrr olmasn.
: Zamir-i mtekellimin yerine ism-i zhirin gelmesi,
tekellmden gaybete iltifattr. Ve bu iltifatta ltif bir nkte
vardr. yle ki:
1
den sonra
2
mukadder ve
menv (maksut) olduuna nazaran, sanki nur-u marifet
onlarn kalblerinin kaplarna geldii zaman kalblerini ap
kabul etmediklerinden, Allah da gadaba gelerek kalblerini
hatmetti.
:
3
il-i mteadd olduu halde ile
zikredilmesi, hatmedilen kalbin dnyaya bakan kaps
deil, ancak hirete nzr olan kaps seddedilmi olduuna
iarettir.
1. man etmezler.
2. Allah'a.
3. ..zerine mhr vurdu, mhrledi.
Ve keza hatmin almet-i mnsn ifade eden vesmi
(damga) tazammun ettiine iarettir. Sanki o hatim, o
mhr, kalblerinin stnde sbit bir damgadr ve silinmez
bir almettir ki, dima melikeye grnr.
S - Bu yette kalbin sem ve basara takdimindeki
hikmet nedir?
C - Kalb, imann mahalli olduu gibi, en evvel Snii
arayan ve isteyen ve Sniin vcudunu deliliyle iln eden,
kalb ile vicdandr. Zira kalb, hayat malzemesini
dnrken, en byk bir acze maruz kaldn hisseder
etmez, derhal bir nokta-i istinad; kezalik, emellerinin
tenmiyesi (nemalandrmak) iin bir are ararken, derhal bir
nokta-i istimdad aramaya balar. Bu noktalar ise, iman ile
elde edilebilir. Demek, kalbin sem ve basara hakk-
takaddm vardr.
htar: Kalbden maksat, sanevber (am kozala) gibi bir
et paras deildir. Ancak, bir ltife-i Rabbaniyedir ki,
mazhar- hissiyat vicdan, mkes-i efkr dimadr.
Binaenaleyh, o ltife-i Rabbaniyeyi tazammun eden o et
parasna kalb tabirinden yle bir letafet kyor ki, o
ltife-i Rabbaniyenin insann maneviyatna yapt hizmet,
cism-i sanevbernin cesede yapt hizmet gibidir.
Evet, nasl ki btn aktar- bedene ml-hayat
nereden o cism-i sanevber, bir makine-i hayattr ve
madd hayat onun ilemesiyle kaimdir; sekteye urad
zaman cesed de sukuta urar.
Kezalik, o ltife-i Rabbaniye aml ve ahvl ve
mneviyatn heyet-i mecmuasn hakik bir nur-u hayat ile
canlandrr, klandrr; nur-u imann snmesiyle, mahiyeti,
meyyit-i gayr- mteharrik gibi bir heykelden ibaret kalr.

1
de nn tekrar, kalb ile sema vurulan
hatemlerin herbirisi mstakil bir nevi delile ait olduuna
iarettir.
1. Kulaklar zerine de
Evet, kalbin hatmi, delil-i kalbiye ve vicdaniyeye aittir.
Semin hatmi, delil-i nakliye ve hariciyeye aittir. Ve keza,
her iki hatmin bir cinsten olmadna bir remizdir.
S - Kalb ile basarn cem sgasyla, semin mfred
suretinde zikirlerinde ne gibi bir hikmet vardr?
C - Kalb ile basarn taallk ettikleri eyler mtehalif,
yollar mtebayin, delilleri mtefavit, talim ve telkin
edicileri mtenevvidir. Sem ise, kalb ve basarn hilfna,
masdardr. ittiren ferttir. Cemaatin iittikleri, ferttir. iten
fert, ferd olur. Bunun iin mfred olarak iki cemin arasna
dmtr.
S - Kalbden sonra tercihen semin zikredilmesi neye
binaendir?
C - Melekt ve malmat- kalbiye, alelekser kulak
penceresinden kalbe girerler. Bu itibarla, sem, kalbe
yakndr. Ve ayn zamanda, ciht- sitteden malmat ald
cihetle kalbe benziyor. Zira gz, yalnz n ciheti grr.
Bunlar ise her taraf grrler.

1
de, slbun tayiriyle, cmle-i
iliyeye tercihan cmle-i ismiyenin ihtiyar edilmesi, basar
ile grnen delillerin sabit olduklarna, kalb veya sem ile
alnan deliller ise mteceddit ve gayr- sabit olduklarna
iarettir.
S -
2
ile
3
arasnda ne fark vardr ki,
4
isnad edilmitir. isnadsz braklmtr?
1. Gzlerinde de bir eit perde vardr. Bakara Sresi, 2:7.
2. Mhrledi.
3. Perde.
4. Allah mhrledi.
C - Allah tarafndan onlarn kesblerine bir cezadr.
ise, Allah tarafndan olmayp, onlarn meksubudur.
Ve keza, mebde itibaryla ryette bir ztrar vardr; semada,
tahatturda ihtiyar vardr. Evet, gzn almasyla eyay
grmemek mmkn deildir. Fakat mesmuat dinlemekte
veya htrat tahattur etmekte bu ztrar yoktur.
tbiri, gzn yalnz n cihete hkim ve nzr
olduuna iarettir ki, eer bir perde ile o cihetten alkas
kesilse, btn btn kr kalr.
Tenkiri ifade eden deki tenvin, onlarn gzleri
stndeki perde, malm olmayan bir perde olup, ondan
saknmak onlar iin mmkn olmadna iarettir.
Cr ve mecrrun zerine takdim edilmesi, en
evvel nazar- dikkati onlarn gzlerine evirtmekle,
kalblerindeki srlar gstermek iindir. Zira gz, kalbin
yinesidir.

1
Bu cmlenin mkabliyle cihet-i
mnasebeti udur ki: Evvelki cmledeki kelimat ile, ecere-i
kfriyenin dnyaya ait ac semerelerine iaret edilmitir.
Bu cmle ile, o melun ecerenin hirette verecei
semeresi zakkum-u Cehennemden ibaret olduuna iaret
yaplmtr.
S - slbun mecr-y tabisi
2

cmlesi iken, slbun muktezas olan u cmlenin
terkiyle cmlesi ihtiyar edilmitir.
Halbuki bu cmledeki kelimeler, nimet ve lezzetler
hakknda kullanlan kelimelerdir.
C - u gzel kelimeleri hvi olan u cmlenin onlara
kar zikredilmesi, bir tehekkmdr (istihza), bir tevbihtir,
yzlerine glmektir. Yani, onlarn menfaatleri, lezzetleri ve
byk nimetleri ancak ikabdr.
Menfaat ve faideyi ifade eden
3
deki lisan- hal ile,
Amelinizin faideli olan cretini alnz! diye yzlerine
glyor.
Tatl mnsn tazammun eden
4
lfz, onlarn
kfr ve musibetleriyle istilzaz ettiklerini tezkir ile, sanki
lisan- hal ile, Tatl amelinizin acsn ekin! diye tevbih
ediyor.
Alelekser byk nimetlere sfat olan
5
kelimesi,
Cennette nimet-i azme sahiplerinin hallerini o krlere
tezkir ettirmekle, kaybettikleri o nimet-i azmeye bedel,
elm elemlere dtklerini ihtar ediyor.
1. Onlar iin byk bir azap vardr. Bakara Sresi, 2:7.
2. Ahirette ise onlar iddetli bir ikb kuatacaktr.
3. Onlar iin.
4. Bir azap.
5. ok byk.
Sonra kelimesi, tzimi ifade eden deki
tenvine tekittir.
S - Bir krin msiyet-i kfriyesi, mahduttur, ksa bir
zaman igal ediyor. Ebed ve gayr- mtenahi bir ceza ile
tecziyesi adalet-i lhiyeye uygun olmad gibi, hikmet-i
ezeliyeye de muvfk deildir; merhamet-i lhiye msaade
etmez.
C - O krin cezas gayr- mtenahi olduu teslim
edildii takdirde, ksa bir zamanda irtikp edilen o
msiyet-i kfriyenin, gayr- mtenahi bir cinayet olduu alt
cihetle sabittir:
Birincisi: Kfr zerine len bir kr, ebed bir mrle
yaayacak olursa, o gayr- mtenahi mrn behemehal
kfrle geirecei phesizdir. nk krin cevher-i ruhu
bozulmutur. Bu itibarla, o bozulmu olan kalbin gayr-
mtenahi bir cinayete istidad vardr. Binaenaleyh, ebed
cezas, adalete muhalif deildir.
kincisi: O krin msiyeti mtenahi bir zamanda ise de,
gayr- mtenahi olan umum kinatn, vahdaniyete olan
ehadetlerine gayr- mtenahi bir cinayettir.
ncs: Kfr, gayr- mtenahi nimetlere kfran
olduundan, gayr- mtenahi bir cinayettir.
Drdncs: Kfr, gayr- mtenahi olan zat ve sft-
lhiyeye cinayettir.
Beincisi: nsann vicdan, zhiren mtenahi ise de,
btnen ebede bakyor ve ebedi istiyor. Bu itibarla, gayr-
mtenahi hkmnde olan o vicdan, kfrle mlevves
olarak mahvolur, gider.
Altncs: Zt, zddna munid ise de, ok hususlarda
mmasil olur. Binaenaleyh iman, lezaiz-i ebediyeyi ismar
ettii gibi, kfr de lm- elmeyi ve ebediyeyi hirette
inta etmesi, enindendir.
Bu alt cihetten kan netice ve gayr- mtenahi olan bir
ceza, gayr- mtenahi bir cinayete kar ayn- adalettir.
S - Krin o cezasnn adalete uygun olduunu teslim
ettik. Fakat azaplar inta eden erlerden hikmet-i
ezelyenin gan olduuna ne diyorsun?
C - Kavaid-i esasiyedendir ki, Ara sra vukua gelen
err-i kalil iin hayr- kesir terk edilmez; terkedildii
takdirde err-i kesir olur. Binaenaleyh, hakaik-i nisbiyenin
sbutunu izhar etmek, hikmet-i ezeliyenin iktizasndandr.
Bu gibi hakaikin tezahr, ancak errin vcuduyla olur.
erden, haddi tecavz etmemek iin, terhib ve tahvif
lzmdr. Terhibin vicdan zerine tesiri, terhibi tasdik
etmekle olur. Terhibin tasdiki ise, haric bir azabn
vcuduna mtevakkftr. Zira vicdan, akl ve vehim gibi
haric ve ebed hakikat hkmne gemi bir azaptan
yaplan terhible mteessir olur. yleyse, dnyada olduu
gibi, hirette de atein vcudundan yaplan terhib, tahvif,
ayn- hikmettir.
S - Pekl, o ebed ceza hikmete muvafktr; kabul ettik.
Amma merhamet ve efkat-i lhiyeye ne diyorsun?
C - Azizim! O kr hakknda iki ihtimal var. O kr, ya
ademe gidecektir veya daim bir azap iinde mevcut
kalacaktr. Vcudunvelev Cehennemde olsunademden
daha hayrl olduu vicdan bir hkmdr. Zira adem, err-i
mahz olduu gibi, btn musibet ve msiyetlerin de
merciidir. Vcut ise, velev Cehennem de olsa, hayr-
mahzdr. Maahaza, krin meskeni Cehennemdir ve ebed
olarak orada kalacaktr.
Fakat kr, kendi ameliyle bu duruma kesb-i istihkak
etmise de, amelinin cezasn ektikten sonra, atele bir
nevi lfet peyda eder ve evvelki iddetlerden azade olur. O
krlerin dnyada yaptklar aml-i hayriyelerine
mkfaten, u merhamet-i lhiyeye mazhar olduklarna
dair irt- hadsiye vardr.
Maahaza, cinayetin lekesini izale veya hacaletini tahf,
veyahut icr-y adalete itiyak iin cezay hsn- rza ile
kabul etmek, ruhun ftr olan enidir.
Evet, dnyada, ok namus sahipleri, cinayetlerinin
hicabndan kurtulmak iin, kendilerine cezann tatbikini
istemilerdir; ve isteyenler de vardr.
8. yetin tefsiri


1
1. nsanlardan bir ksm da, mmin olmadklar halde, Allaha ve hiret
gnneinandk derler; fakat onlar inanmamlardr. Bakara Sresi, 2:8.
Bu yetin makabliyle veh-i nazm:
Nasl ki, bir hkmde iki mfredin itiraki veya bir
maksatta iki cmlenin ittihad atf icap ettirir. Kezlik, bir
hede, bir garaz takip eden iki kssann da atar
belgatin iktizasndandr. Binaenaleyh, on iki yetin
hlsasn tazammun eden mnafklarn kssas, krler
hakknda geen iki yetin meline atfedilmitir.
Evet vakta ki, en evvel Kurnn sensyla baland.
Sonra mminlerin medhine intikal etti. Sonra krlerin
zemmine incirar etti. Sonra, insanlarn ksmlarn ikmal
etmek iin, mnafklarn kssas zikredildi.
S - Krlerin zemmi hakknda yalnz iki yetle iktifa
edilmitir. On iki yetin hlsasyla mnafklar hakknda
yaplan itnab neye binaendir?
C - Mnafklar hakknda itnab, yani tatvili icap ettiren
birka nkte vardr:
Birincisi: Dman mehul olduu zaman daha zararl
olur. Kandrc olursa daha habis olur. Aldatc olursa,
fesad daha edit olur. Dahil olursa, zarar daha azm olur.
nk; dahili dman kuvveti datr, cesareti azaltr.
Haric dman ise, bilkis, asabiyeti iddetlendirir, salbeti
arttrr. Nifakn cinayeti, slm zerine pek byktr.
lem-i slm zelzeleye maruz brakan nifaktr. Bunun
iindir ki, Kurn- Azman, ehl-i nifaka fazlaca teniat
ve takbihatta bulunmutur.
kincisi: Mnafk olan, mminlerle ihtilt ede ede, yava
yava nsiyet kesb eder, imanla lfet peyda eder. Gerek
Kurndan, gerek mminlerden nifakn ktl
hakkndaki szleri iite iite pis hletten nefret eder. En
nihayet, lisanndan kelime-i tevhidin kalbine damlamasna
zemin hazrlamak iin itnab yaplmtr.
ncs: stihza, huda, ikiyzllk, hile, kizb, riya gibi
kt ahlklar mnafkta var. Krde o derecede yoktur. Bu
cihetten mnafklar hakknda itnab yaplmtr.
Drdncs: Alelekser mnafklar, ehl-i kitaptan
olduklar iin, eytan bir zek sahipleri olup, daha hilekr,
daha desiseci olurlar. te bu durumdaki mnafklar
hakknda itnab, yani tatvl-i kelm, ayn- belgattr.
Bu yetin kelimeleri arasndaki mnasebetlere gelelim:

1
car ve mecrru, kelimesine haber olduu
takdirde, yle bir sual varid olur ki: Mnafklarn nstan
olduklar bedihdir. Bu hkm, mlmu ilm etmekten
ibaret kalr.
1. insanlardan
Elcevap: Malmdur ki, bir hkm bedih olduu zaman,
o hkmn lzm kastedilir. Burada kastedilen, o hkmn
lzm olan taaccptr. Sanki Kurn- Azman, zmnen
Mnafklarn nstan olduklar acip bireydir diyerek,
halk taaccp etmeye dvet etmitir. Zira insan
mkerremdir. Mkerrem olan insan, nifaka tenezzl etmez.
S - Madem ki haberdir, niin zerine
takaddm etmitir?
C - Madem ki o hkmden taaccp kastedilmitir;
taaccb- inanin eni, kelmn evvelinde bulunmaktr.
Sonra ns tabirinden birka letif kyor.
Birincisi: Kurnn, mnafklarn ahslarn tayin
etmeyerek umum bir sfatla onlara iaret etmesi, Resul-
Ekremin (a.s.m.) siyasetine daha mnasiptir. Zira
mnafklarn ahslarnn tayiniyle kabahatleri yzlerine
vurulsayd, mminler nefsin desisesiyle vesveseye
derlerdi. Halbuki vesvese havfe, havf riyaya, riya nifaka
mncer olur.
Ve keza, eer Kurn onlar tayinle takbih etseydi,
Resul- Ekrem (a.s.m.) mtereddittir, etbna emniyeti
yoktur denilecekti.
Ve keza, bazan ktlk ifa edilmezse tedricen zail
olmas ihtimali vardr. Fakat tehir edildii takdirde,
ktl yapan kimsenin hiddetini tahrik eder, fenal
daha fazla yapmasna bis olur.
Ve keza, ns gibi umm bir sfatn nifaka mna
olmas, husus sfatlarn daha ziyade mna olmasna
dellet eder. Zira, insan mkerremdir. Bu gibi rezaleti
ilemek insaniyetin nndan deildir.
Ve keza, ns tabiri, nifakn bir taife veya bir tabakaya
mahsus olmayp, hangi taife olursa olsun, insan nevinde
bulunmasdr.
Ve keza, ns tabiri, nifak btn insanlarn haysiyet ve
ereerini ihll eden bir rezalet olduundan, enzr-
mmeyi nifakn aleyhine evirtmekle izale ve adem-i
intiarna almalar lzumuna iarettir.
S -
1
ile
2
nn mercileri bir iken, birisinin
mfred, dierinin cem sgasyla zikirlerinde ne hikmet
vardr?
1. Diyor ki.
2. man ettik.
3. man ettik derler.
C - Zarif bir letfete iarettir ki, imann mevsufu cem
ise de telaffuz eden mfreddir.

3
cmlesi, onlarn iman dvlarn hikyedir.
Bu cmlede dvlarnn reddine iki cihetle iaret edildii
gibi, dvlarnn takviyesine de iki vecihle ima edilmitir.
yle ki:

1
kelimesi, madde cihetiyle onlarn iman dvsnn
ayn- itikad olmayp ancak kuru bir szden ibaret olduuna
iarettir. Kezlik, muzari sgasyla zikrinde, onlar
aleddevam yaptklar mdafaaya sevk eden, vicdan bir
sebep deildir, ancak halka kar bir riyakrlk olduuna
iarettir.
Dvlarnn takviyesine yaplan iaretler ise,
2
il-i
maznin heyetinden Biz ehl-i kitap cemaatleri, eskiden
beri mminiz. imdi imandan geri kalmamza imkn
yoktur gibi takviye edici bir delil tereuh ettii gibi,
ceme rci olan zamirinden de Bizler bir fert gibi deiliz,
ancak muhteem bir cemaatiz. Yalana tenezzl etmeyiz
gibi ikinci bir takviye daha kyor.

3
Kurn- Kerim, hikye ettii
eyleri ya aynyla alr veya melinin ahzyla veyahut
ibaresinin telhisiyle bir tasarruf yapar. Birinci ihtimale
gre, onlarn erkn- imaniyeden yalnz bu iki rkn izhar
etmeleri, rknlerin en mhimlerini izhar etmekle
sadakatlerini gstermeye iarettir. Ve ayn zamanda,
onlardan en ziyade kabule ayan, zumlarnca bu iki
rkndr. kinci ihtimale nazaran, Cenb- Hakkn, imann
rknleri iinde kutup saylan bu iki rkn tahsis etmesi,
onlarn kuvvetle iddia ettikleri iman, dine iman olmadna
iarettir. nk bu iki rknn de muktezasna amel ve
itikad etmemilerdir. nin tekrar, her iki rkne olan
imann bir cihetten olmadna iarettir. nk, Allaha
iman, Allahn vcud ve vahdetine imandr. Yevm-i hirete
iman ise, o gnn hak olduuna ve muhakkak geleceine
imandr.
1. Diyor ki.
2. man ettik.
3. Allah'a ve hiret gnne.

1
: S
2
ya mabih olan

3
ya tercihen olarak cmle-i ismiye
ile denilmesinde ne hikmet var?
C - Birincisi: Her iki arasnda grlen zhir
tenakuzdan itinap etmek iindir.
kincisi: ihbar deildir, inadr. na, ney ile tekzip
edilemediinden denilmemitir.
ncs: cmlesinden zmnen istifade edilen
4
cmlesine ney ve tekzibi irc iin
denilmitir.
1. Onlar m'min deiller, inanmadlar. Bakara Sresi, 2:8.
2. man ettik.
3. man etmediler.
4. Biz mminleriz.
Drdncs: Onlarn adem-i imanlarnn devamna
dellet etmek iin cmle-i ismiye ihtiyar edilmitir.
S - Nefyi ifade eden cmlenin evvelinde bulunduu
halde, cmleden istifade edilen devam nefyetmeye dellet
etmediinden hikmet nedir?
C - Ney, kesif bir harn medlldr. Devam ise,
cmle-i ismiyenin heyet-i hafesinden istifade edilen bir
mndr. Binaenaleyh, kesif kesife, yani ney, imna daha
karibdir.
S - deki haber zerine harf-i cer olan
nin duhul neye iarettir?
C - Onlarn zahiren imanlar varsa da, hakikatte imana
ehil ve lyk insanlar olup, mminn snfndan
addedilmediklerine dellet iin nn haberi zerine
dahil olmutur.
9-10. yetlerin tefsiri



1
Bu yet, btn cmleleriyle nifaka hcum ederek,
mnafklar tevbih, takbih, tehdit, tyib etmekle, evvelce

2
dedikleri kavli, ne maksada ve ne illete binaen
sylediklerini ve nifakn en birinci cinayeti olan huda ve
hilelerini beyan etmektedir.
3
Evvelen, nifakn birinci cinayeti olan hudaya ait

4
den
5
ye kadar yedi cmleye terettp
eden mteselsil neticeleri nazara almak lzmdr
Birincisi: Allah kandrmak gibi muhal bir eyin
talebinde bulunduklar iin tahmik edilmilerdir.
kincisi: Menfaat niyetiyle kendilerine zarar
dokundurduklar iin tesh edilmitir.
ncs: Menfaati mazarattan tefrik edemedikleri iin
techil edilmilerdir.
1. Allah ve mminleri gya aldatmaktadrlar. Halbuki onlar yalnz
kendilerinialdatrlar da farknda bile olmazlar. Onlarn kalblerinde nifak
hastal vardr. Ktlk ileyerek hastalklarn tedavi etmeyealtklar iin
Allah da onlarn o hastalklarn arttrmtr.yetlerimizi yalanlayp durmalar
yznden onlara pek ac bir azapvardr. Bakara Sresi, 2:9-10.
2. man ettik.
3. Nifaktan doan cinayetler unlardr: Huda, ifsad, mminleri sehlikle itham
ve onlarla istihza etmek.
4. Aldatrlar.
5. Yalan sylerler.
Drdncs: Tynetleri pis, shhatlerinin madeni hasta,
hayat menbalar lm, vesaire gibi rezaletleriyle terzil
edilmilerdir.
Beincisi: ifann talebiyle marazlarn ziyade ettikleri
iin tezlil edilmilerdir.
Altncs: Elemden maada bireyi inta etmeyen kav bir
azapla tehdit edilmilerdir.
Yedincisi: nsanlarca almetlerin en irkini olan kizb ile
tehir edilmilerdir.
Sonra bu yedi cmlenin arasndaki intizam ve irtibatn,
yle bir tasvirle dinlenmesi lzmdr:
Bir ahs bir ahs, nashatle fena bir eyden men etmek
zere yle tevcih-i kelmda bulunur: Ey kii! Akln varsa
u yapmak istediin ey muhaldir, hem nefsine zarardr.
Hem iyiyi kty tefrik edecek bir hissin yok mudur?
Anlalan, hakikat hurafe, tatly ac gsteren seciyende bir
hastalk vardr. phesiz o hastalktan kurtulup ifayab
olmak istiyorsun. Fakat senin bu halin, o hastal izale
deil, tezyid ediyor. Eer bu halinle bir lezzet, bir zevk
istersen, en edit bir elemi inta eden bir azap eline geer.
En nihayet sarholuktan ayrlp, kt halinden
vazgemediin takdirde, fesadn bakalara gememek
zere hortumun zerine, bir damgann vurulmasyla seni
tehir ve iln etmek lzmdr.
Kezalik, Cenb- Hak, mnafklar nifaktan zecr ve men
iin kt hallerini ylece nakletmekle yzlerine vuruyor:
: Yani, hile ile Allah kandrmak
istiyorlar. Zira Resul- Ekrem (a.s.m.) Allahn elisidir.
Ona yaplan hile Allaha racidir. Allaha yaplan hile ise
muhaldir. Muhali talep etmek hamakattir. Byle
hayvancasna hamakat, taaccb muciptir.
: Yani, onlar ancak neslerine
hile yapyorlar; zira illerinde nef deil, zarar vardr. Bu
zarar da neslerine racidir. Neslerine zarar veren, ancak
sfeha ksmdr.
: Yani, nef ve zarar tefrik edecek bir hisse
malik deillerdir. Bu ise cehaletin en edna ve en aa bir
derekesine dtklerine iarettir.
: Yani, nifak ve hasetten kalblerinde,
ruhlarnda yle bir maraz vardr ki, o maraz, hakk btl,
hakikati hurafe telkki etmeye sebeptir. Zaten fasit bir
kalbden, bozuk bir ruhdan byle rezaletlerin kmas
bedihdir.
: Yani, eer onlar yaptklar fenalkla
gayz ve hasetlerini izale iin bir deva, bir il talebinde
iseler, o zannettikleri il, kalblerini, ruhlarnbozan bir
zehirdir. Zehirle kendi tedavisine alan, elbette zelildir.
Evet, krk ve yaral bir el ile intikamn almak isteyen,
yarasnn artmasna hizmet eden bir miskindir.
: Yani, eer onlar bir zevk, bir lezzet
talebinde iseler, u nifaklarnda pek ok mas olduu gibi,
muvakkat bir lezzet bile yoktur. O nifak, ancak dnyada
edit bir elemi, hirette de en edit bir azab inta edecek
bir dallettir.
: Yani, yaptklar kizbden piman olup,
nedamet etmedikleri takdirde, beynennas yalanclkla
tehir ve bir almetle tevsimleri lzmdr ki, bakalar
onlara itimad edip marazlarna maruz kalmasnlar.
Mezkr cmlelerin eczalar arasnda bulunan irtibat
ve intizamn beyanna gelelim:
Mnafklarn yaptklar hileden takip edilen gayenin
muhal olduuna ve o muhaliyeti gz nne getirip irkin
bir ekilde gsterilmesine tasrih edilmek zere

1
cmlesinde mnafklarn amelinden
(mareket babndan) muzari sgasyla huda nvanyla
tabir edilmitir.
Ve keza, makamn iktizas hilfna
2
ye
bedel ve
3
ye bedel
4
zikredilmitir. nk
5
nin maddesinden nefret
kar. Sgasndan devam ve istimrar kar. Babndan
mareket kar. Mareket ise makeleti, yani
mukabele-i bilmisli icap eder. Makelet ise onlarn
seyyielerine kar seyyie ile mukabele edileceini istilzam
eder. Demek onlarn devam ile yaptklar u kt il,
nesleri titreten bir nefreti inta ettii gibi, takip ettikleri
garazn da akim kaldna dellet eder.
1. Allah ve Ona inananlar aldatmaya alrlar. Bakara Sresi, 2:9.
2. Neb, Hz. Peygamber.
3. Mminler.
4. man edenler ki.
5. Onlar aldatrlar.
kelimesinin tasrihinden de garazlarnn muhal
olduuna dellet vardr. nk Resul- Ekreme (a.s.m.)
yaplan huda Allaha racidir. Allah ile penelemek isteyen
der.
1
: nin iphamn izale etmek iin
sla olarak iman sfatnn ihtiyar edilmesi, onlarn iman
cihetiyle kendilerini sevdirerek mminlerden addetmek
istemi olduklarna iarettir. Ve keza nur-u imanla akllar
mnevver olan mminlerin dirayetinden hilelerinin gizli
kalmamasna bir mdr.

2
: Bu cmledeki hasr, kemal-i
sefahetlerine iarettir. Zira mminlere zarar verdirmek iin
yaptklar muamele mkse olup, onlar baltay neslerine
vurmakla, sanki o huday bizzat neslerine yapmakla
sefahetlerini iln etmilerdir.
3
nin
4
ye
tercihi, yine onlarn sefahetlerine iarettir. nk ashab-
ukl arasnda kasten nefsine zarar veren vardr. Fakat
amden kendisiyle huda eden yoktur, meer ki insan
suretinden km ola...

5
Bu nvan, onlarn pek aziz ve sevgili olan
neslerini memnun etmek zere bir hazz- nefsn
kazanmak niyetiyle yaptklar nifak, aksul-amel kabilinden
bir zakkum-u esmar olduuna iarettir.
1. man edenler ki.
2. Onlar ancak kendilerini aldatrlar. Bakara Sresi, 2:9.
3. Aldatrlar.
4. Zarar verirler.
5. Kendilerine.
S - Bu cmledeki hasrdan anlalr ki, onlarn huda ve
nifaklar slmiyete ve lem-i slma zarar vermemitir.
Halbuki lem-i slmn unsurlar, onlarn ldrc zehir
gibi intiar eden nifak ubelerinden grd zararlar,
hibir eyden grmemitir.
C - lem-i slmda grnen zararlar ancak onlarn
bozulmu tabiatlarndan, tefessh etmi ftratlarndan,
taaffn etmi vicdanlarndan neet ve intiar etmitir.
Yoksa onlarn arzu ve ihtiyarlaryla yaptklar huda ve
hilelerin neticesi deildir. nk onlarn hileleri Cenb-
Hakka, Peygamber-i Ziana (a.s.m.), cemaat- mslimne
yaplan bir muameledir. Allah, o muameleye limdir.
Peygamber-i Zian da (a.s.m.) vahiyle vakftr. Cemaat-i
mslimnce de iman bir iddet-i zek sayesinde, o gibi
hileler tesettr edip, gizli kalamaz. Demek onlarn lem-i
slma vurduklar balta, dnp kendi balarn
paralamtr. nk aldanan, cemaat-i mslimn deildir.
Ancak aldanan, aldatandr.

1
: Yani, onlar yaptklar hilenin neslerine
raci olduunu hissetmiyorlar. Bu fezleke onlarn cehaletini
iln ediyor. nk ukaldan deildirler. nk onlarn bu
ii ukal ii deildir. Ve keza, hayvan snfna da
benzemiyorlar. nk hayvanlar zararl olan eyleri
hissettikleri zaman ekinirler. Demek bunlar, hiss-i
hayvanden de mahrumdurlar. yleyse bunlar, ihtiyarlar
ve uurlar olmayan cemadat nevine dahildirler.

2
: Bu cmlenin, makabliyle veh-i
irtibat: Vakta ki onlar, uur hissini istihdam ederek
muhakeme-i akliye ile amel etmediler; anlald ki,
ruhlarnda bir maraz vardr. Ve lakal onun zararl bir
maraz olduunu bilmeleri lzmdr ki, o marazdan sdr
olan hkmlere itimat etmesinler. nk o maraz,
hakikatleri tayir etmekle acy tatl, irkini gzel
gstermek anndandr.
1. Farkna varmyorlar. Bakara Sresi, 2:9.
2. Onlarn kalplerinde hastalk vardr. Bakara Sresi, 2:10.
Zaryeti ifade eden lfzndan anlalr ki, onlarn
marazlar kalbin sathnda deildir. Ancak kalbin
melektunda, yani iyznde kin bir marazdr. Kalb
nvanndan anlalr ki, kalbin sathnda bulunan bir
hastalk, btn aml-i bedeniyeyi sekteye uratt gibi,
kalbin iyz de nifakla hastaland zaman, ef l-i ruhiye
tamamen istikamet zerine hareket edemez. nk
hayatn mihveri ve makinas ancak kalbdir.

1
kelmnn
2
kelimesi zerine takdimi
iki cihetle hasr ifade eder. Biri: Maraz baka uzuvlarda
deil, ancak kalblerdedir. Dieri: O kalbler de ancak
mnafklarn kalbleri olup, bakalarn kalbleri deildir. Bu
iki hasrdan triz suretiyle anlalr ki, nur-u imann,
insann btn ef al ve srna shhat ve istikameti vermek,
anndandr. Ve yine anlalr ki, fesad kalbdedir. Bireyin
esas, kalbi bozuk olursa teferruatn tamir etmek bir
faideyi tekil etmez. Ve yine anlalr ki, ftrattan hakikat
kar. Ftrat, hakikatlere merci bir masdardr. Fesat ve
harap ise rz bir marazdr. nk eyada asl shhattir.
Maraz ise rzdir. Binaenaleyh, onlar, Nifak ve fesadmz
ftrdir. htiyar olmadndan mcib-i ceza deildir diye
itizarda bulunamazlar. Tenkiri, mehuliyeti ifade eden
tenvin ise, o maraz pek gizli olduundan ne grnmesi ve
ne de tedavisi mmkn olmadna iarettir.
Beinci cmleyi tekil eden
3
nin,
makabliyle vech-i irtibat ile eczas arasndaki cihet-i
intizama gelince: Evet, vakta ki mnafklar yaptklar
amelden bir maraz olduu kanaatiyle itinap etmediler,
bilkis o amellerini istihsan ederek o marazn fazlaca
talebinde bulundular; Cenb- Hak da talepleri zerine
onlarn marazlarn arttrd.
1. Kalplerinde. Bakara Sresi, 2:10.
2. Bir hastalk. Bakara Sresi, 2:10.
3. Allah onlarn hastalklarn artrd. Bakara Sresi, 2:10.
S -
1
deki makablinin mabadine sebep olduunu
ifade eder. Halbuki buradaki marazn vcudu, marazn
ziyadesine sebep deildir.
C - Vakta ki, onlar marazlarn tehis edip tedavisi
talebinde bulunmadlar; sanki, ihmallik
yzndenziyadesini talep etmilerdir. Cenb- Hak da
mminlerin zaferiyleonlarn mitlerini yese evirmitir ve
Mslmanlarn galebesiyle onlarn husumetlerini haset ve
kine kalb etmitir. Sonra da onlarn maruz kaldklar o yeis
ve kinden doan korku, zayet ve zillet emrazlarn onlarn
kalblerine istil ettirmekle marazlarn ziyadeletirdi.
S - Kurn- Kerimin bu cmlede maraz kelimesini
mef ul deil, temyiz eklinde kullanmas neye iarettir?
C - Mnafklarn batn ve kalb olan marazlar, sanki
zahire km ve btn amellerine ve illerine sirayet
etmekle, onlarn vcutlar tamamyla maraz kesilmi
olduunu ifade etmek iin,
2
kelimesi, temyiz olarak
kullanlmtr. Evet, kelimesi mef ul olduu takdirde
bu mny ifade etmez. nk o vakit ziyadelik, yalnz
maraza taallk eder.
Altnc cmleyi tekil eden
3
in vech-i
irtibat ise: Menfaati ifade eden dan anlalr ki,
mnafklarn menfaati ya dnyada elm bir azaptr, veyahut
ahirette edt bir elemdir. Bunlar ise menfaat deildir.
yleyse menfaatleri muhaldir.
1. Artrd.
2. Bir hastalk.
3. Onlar iin ok ac bir azap vardr. Bakara Sresi, 2:10.
S - Elm, mteellim mnsnadr. Mteellim ise ahsn
sfatdr. Binaenaleyh azabn, elm ile vasandrlmasnda
ne hikmet vardr?
C - Azap onlarn vcutlarn yle kaplar ve cesetlerini
yle ihata eder ve batnlarna yle nfuz eder ki, sanki
onlarn vcutlar bir azap klesi kesilir. Onlarn
cesetlerinden, azaptan mada birey grnmez olur. Hatta
o azap klesinden fkran ahlar, zarlar, teellmler, sanki
nefs-i azaptan neet ederler. Yani aran, baran,
mteellim olan, ayn- azap olduu sanlr.
Yedinci cmleyi tekil eden
1
nin
vech-i irtibat:
1. Sylemi olduklar yalanlar sebebiyle.. Bakara Sresi, 2:10.
Mnafklarn azaplarnn, mezkr cinayetleri arasnda
yalnz kizb ile vasandrlmas, kizbin iddet-i kubh ve
irkinliine iarettir. Bu iaret dahi, kizbin ne kadar tesirli
bir zehir olduuna bir ahid-i sadktr. Zira kizb, kfrn
esasdr. Kizb, nifkn birinci almetidir. Kizb, kudret-i
lhiyeye bir iftiradr. Kizb, hikmet-i Rabbaniyeye zttr.
Ahlk- liyeyi tahrip eden, kizbdir. lem-i slm
zehirlendiren, ancak kizbdir. lem-i beerin ahvlini fesada
veren, kizbdir. Nev-i beeri kemalttan geri brakan,
kizbdir. Mseylime-i Kezzab ile emsalini lemde rezil ve
rsvy eden, kizbdir.
te bu sebeplerden dolaydr ki, btn cinayetler iinde
teline, tehdide tahsis edilen, kizbdir.
Bu yet, insanlar, bilhassa Mslmanlar dikkate dvet
eder.
Sual: Bir maslahata binaen kizbin caiz olduu
sylenilmektedir. yle midir?
Cevap: Evet, kat ve zarur bir maslahat iin bir mesa-
er vardr. Fakat hakikate baklrsa, maslahat dedikleri ey
btl bir zrdr. Zira usl-i eriatta takarrur ettii vecihle,
mazbut ve miktar muayyen olmayan birey, hkmlere
illet ve medar olamaz; nk, miktar bir had altna
alnmadndan s-i istimale urar. Maahaza, bireyin
zarar menfaatine galebe ederse, o ey mensuh ve gayr-
muteber olur. Maslahat, o eyi terk etmekte olur.
Evet, lemde grnen bu kadar inklplar ve
karklklar, zararn, zr telkki edilen maslahata galebe
etmesine bir ahittir.
Fakat kinaye veya triz suretiyle, yani gayr- sarih bir
kelimeyle sylenilen yalan, kizbden saylmaz.
Hlsa, yol ikidir: Ya skt etmektir; nk sylenilen
her szn doru olmas lzmdr. Veya sdktr; nk
slmiyetin esas, sdktr. mann hassas, sdktr. Btn
kemalta sal edici, sdktr. Ahlk- liyenin hayat, sdktr.
Terakkiyatn mihveri sdktr. lem-i slmn nizam, sdktr.
Nev-i beeri kbe-i kemalta sal eden sdktr. Ashab-
Kiram btn insanlara tefevvuk ettiren, sdktr.
Muhammed-i Him Aleyhissalt Vesselm meratib-i
beeriyenin en ykseine karan, sdktr.
11-12. yetlerin tefsiri


1
Bu yetin evvelki yetle veh-i irtibat: Vakta ki,
mnafklarn nifakndan neet eden cinayetlerinin
birincisini tekil eden, neslerinezulmetmekle hukukullaha
tecavzleri olan cinayet zikredildikten sonra mezkr
cinayetlerinin ikincisini tekil eden hukuk-u ibda tecavz
etmekle aralarna fesat ilka etmek cinayetleri dahi mevki-i
mnasipte zikredilmitir.
Sonra
2
cmlesi mnafklarn kssasna ve
hikyesine dahil olduu cihetle
3
deki
4
ye baldr, mn ve melce
5
ye
nazrdr. Haddizatnda dahi
6
ye merbuttur.
slbun tayiri ise, yani kaziye-i hamliye yerine kaziye-i
artiyenin ird, ile arasnda birka
cmlenin mukadder olduuna bir emaredir. Takdir-i kelm
yle olsa gerektir: Yalan syledikleri zaman tneyi ika
ediyorlar. Fitneyi ika ettikleri zaman ifsat ediyorlar. Nasihat
edildikleri vakit kabul etmiyorlar. Fesat yapmayn denildii
zaman, Biz ancak slaha alyoruz diyorlar.
1. Onlara Yeryznde fesat karmayn dendii zaman, Biz ancak slah
ediciyiz derler. Dikkat edin, asl bozguncular onlardr; fakat farknda
deildirler. Bakara Sresi, 2:11-12.
2. Denildii zaman.. Bakara Sresi, 2:11.
3. nsanlardan bazlar yle der. Bakara Sresi, 2:8.
4. Der, syler.
5. Aldatrlar.
6. Yalan sylerler.
Bu yetin ihtiva ettii mezkr ve gayr- mezkr
cmleler arasndaki veh-i irtibat bir misalle izah
edilecektir. yle ki:
Bir insan tehlikeli bir yola slk ettii zaman, en evvel
Senin bu yolun seni felkete gtryor, bu yoldan vazge
diye nasihat edilir. O insan vazgemedii takdirde iddetle
zecir ve nehyedilir ve ayn zamanda Umum halkn nefret
ve kahrna urarsn diye tehdit edildii gibi, Ebna-y
cinsine zulmetmi olursun diye efkat-i cinsiyeye de dvet
edilir.
Eer o insan, sarholar gibi inat ve kafasz ise,
kendisine yaplan nasihat ve zecr ve nehiyleri mdafaa
etmekle mukabele eder ve Benim mesleim haktr; ne
senin hakk- itirazn var ve ne de benim senin nasihatlerine
ihtiyacm var diye serkelie balar.
Eer o insan iki yzl ise, bir cihetten nasihat edenleri
kandrr ve ilzama alr. Dier cihetten de Ben slah edici
bir insanm diye mesleini hak gstermeye devam eder.
Ve ayn zamanda Islah benim hakiki bir sfatm olup,
bilhare hasl olmu bir sfat deildir diye dvsn tekit
ve teyid eder.
Bundan sonra eer o insan mesleinde srarla
nasihatlar kabul etmezse anlalr ki, onun slahna hibir
are ve hibir deva yoktur. Yalnz onun fesad halka sirayet
etmemek iin, mesleinin muzr ve fena olduunu iln
etmek lzmdr ki, herkes ondan tahaffuz etsin. Zira o
insan akln altrmyor, uurunu istihdam etmiyor ki,
byle zahir olan bireyi hissedebilsin.
te bu misaldeki cmlelerin arasndaki mnasebetlere
dikkat edilirse, mezkr yetin cmleleri arasnda bulunan
mnasebet halkalar gzelce grnecektir. Evet, aralarnda
yle ftr bir nizam vardr ki, caz ve ihtisarndan, iczn
yksek sesleri iitilir.
Mezkur yetin herbir cmlesinin heyetindeki vech-i intizam:
Evet, katiyeti ifade eden
1
deki kt ve
fena eyleri men ve nehyetmek lzm ve vacip olduuna
iarettir. Failin terkiyle, sga-y mehul ile zikredilen
2
kt bireyi nehyetmek farz- kifye olduuna iarettir.
1. Onlara denildii zaman. Bakara Sresi, 2:11.
2. Denildi.
Menfaat ve ltfu ifade eden
1
deki yaplacak
nehiylerin, tahkir ve tahakkm suretiyle deil, ancak
nasihat tarzyla lzm olduuna iarettir.

2
yle bir kyas- istisnaye iarettir ki: Byle
yapmayn, aksi takdirde karklklar meydana gelir.
nsanlar arasnda itaat rabtas kesilir. Adalet, ihtille
inklp eder. ttifak ve ittihadn ipleri kopar. Fesat domaya
balar. yleyse, byle yapmayn ki fesat olmasn.

3
nehyi tekit, zecri idame ettiriyor. nk
nasihat muvakkat olduu iin inzicarn devam lzmdr. Bu
da vicdann heyecana getirilmesiyle olur. Bu dahi ya
efkat-i cinsiyenin uyandrlmasyla veya nefret-i
umumiyeye maruz kalmak korkusuyla olur. Evet
kelimesi her iki ciheti de temin eder. Zira
4
kelimesi, lisan- haliyle, Sizin bu fesadnz nev-i beere
sirayet eder. Nev-i beerin, bilhassa fakirlerin ve
masumlarn sizlere ktl nedir ki, onlara kar byle
fenalkta bulunuyorsunuz? efkat-i cinsiyeniz yok mudur?
Niin merhamet etmiyorsunuz? Evet, teslim ettik ki, sizin
efkat-i cinsiyeniz yoktur. Hi olmazsa nefret-i
umumiyeden korkunuz diye onlar ikaz ediyor.
1. Onlara.
2. Fesad karmayn.
3. Yeryznde.
4. Yeryz.
S - Onlarn maksatlar umum insanlar deildir. Niin
onlarn fesad btn insanlara sirayet etsin?
C - Evet, siyah bir gzl takan adam hereyi siyah ve
irkin grr. Kezalik, basiret gz de nifakla perdelenirse
ve kalb kfrle peelenirse, btn eya irkin ve kt
grnr. Ve btn insanlara, belki kinata kar bir buz ve
bir advete sebep olur. Hem de kk bir dilinin
krlmasyla byk bir makine mteessir olduu gibi, bir
ahsn nifakyla heyet-i beeriyenin intizam mteessir olur.
Zira adalet, intizam, slmiyet ve itaatle olur. Maalesef
onlarn serptikleri zehirler tabakadan tabakaya intikal ede
ede bu zillet ve sefaleti ismar etmitir.
: Yani, Halk ifsat etmeyin
denildii zaman Bizler ancak slah edici insanlarz
iddiasnda bulundular.
da iki hsiyet var:
Birincisi: Dahil olduu hkmn hakikaten veya iddien
malm olmas lzmdr. Bu hsiyetten, nasihat edenleri
tezyif etmeye ve cehaletlerine olan sebatlarn izhar
etmeye bir remiz vardr. Yani, Bizim slah edici olduumuz
malmdur; binaenaleyh mesleimizde sebat ederiz,
nasihatlere kulak vermeyiz.
kinci hsiyet, hasrdr. Bu hasrdan dahi, onlarn
salhlarna hibir fesadn karmam olduuna bir remiz
vardr ki, bu remizden onlarn salhlarna fesat karyor
diye mminlere bir tariz vardr.
Sebat ve devam ifade eden ism-i fail sigasyla

1
nin
2
ye tercihen zikredilmesi,
salhlarnn sabit ve daim bir sfat olduundan imdiki
halleri de ayn- salh olduuna iarettir. Sonra onlar, bu
kelmlarnda da mnafklk ediyorlar. Zira, batnen
fesatlarn salh addettikleri gibi, zahiren Bu amelimiz
mminlerin salh ve menfaatleri iindir diye mrilik
yapyorlar.

3
: Bu yetin
makabliyle vech-i irtibat:
1. Islah ediciler.
2. Islah ederiz.
3. Kesin olarak biliniz ki, onlar ancak ktlk yayan bozgunculardr. Fakat
farknda deildirler. Bakara Sresi, 2:12.
Evvelki yette mnafklardan hikye edilen baz
mnlar ve iddialar vardr. Mesel mnafklar mesleklerini
tervi ve tevik etmilerdir. Salah kendilerine ispat ve
salhn daim bir sfatlar olduunu iddia etmilerdir. Ve
amellerinin salha mnhasr olduu ve salhlarna hibir
fesadn karmam olduu ve bu hkmn malm
hkmlerden bulunduu iddiasnda bulunmulardr. Ve
mminlere trizde bulunarak mminlerden kendilerine
nasihat edenleri tehil etmilerdir.
Kurn- Kerim dahi mnafklarn u mezkr iddialarn
cerh ve akslerini ispat etmek zere u cmlede baz
hkmler serdetmitir. Ezcmle:
Fesat, mnafklara isnat ve ispat edilmitir. Ve onlarn,
mfsitlerin hakikatiyle ittihat ettiklerine iaret edilmitir.
Ve fesadn mnafklara mnhasr olduuna ve bu hkmn
sabit bir hakikat bulunduuna iaretler yaplmtr. Ve
onlarn muzr olmalaryla halk ikaz edilmitir. Ve onlarn
hisleri nefyedilmekle tehil edilmilerdir.
Evet, fena bireye dmemek iin kullanlmakta olan
ikaz leti denilen ile onlarn dvlar halkn nazarnda
tezyif ve iptal edilmitir. Tahkiki ifade eden ile,
dvlarnda iddia ettikleri hakkaniyet ve malmiyet
reddedilmitir. Hasr ifade eden
1
onlarn ve
2
ile mminlere kar yaptklar trizi cerh edici bir
mukabeledir. Cins ve hakikati ifade eden
3
deki
harf-i tariften anlalr ki, onlar mfsitlerin hakikatyla
ittihat etmilerdir.
uurdan mahrum olduklarn ifade eden

4
cmlesi, onlarn zuumlarnca dvlarnn
malumiyeti dolaysyla nasihate ihtiyalar olmadna ve
nasihat edenleri tezyif ettiklerine kar bir mdafaadr.
1. Onlar (bk. n--v: Zamir).
2. Biz.
3. Bozgunculuk yapanlar.
4. Fakat farknda deildirler. Bakara Sresi, 2:12
13. yetin tefsiri


1
Yani, Halkn imana geldikleri gibi siz de imana geliniz,
diye imana dvet edildikleri zaman, Sfeha takmnn
imana geldii gibi biz de mi imana geleceiz? diye cevapta
bulunurlar. Fakat sfeha takm ancak ve ancak onlardr;
lkin bilmiyorlar.
Bu yeti makabliyle rabt ve nazm eden cihetlere
gelince: Bu iki yet mnafklarn cinayetlerini hikye ettii
gibi, onlara hem nasihat, hem irad vazifesini de gryor.
Binaenaleyh, bu iki yetin arasndaki atf, ya onlarn
mminlere isnat ettikleri sefahet cinayetini kendilerinin
arzda yaptklar ifsat cinayetine atftr, veyahut emr-i
bilmrufu tazammun eden ikinci yet, nehy-i anilmnkeri
ifade eden birinci yete atftr. Demek bu iki yet
arasndaki cihetl-vahdet, ya cinayettir veyahut iraddr.
Bu yetteki cmlelerin arasndaki cihet-i irtibat ise:
Vakta ki
2
cmlesiyle farz- kifye olan nasihat vazifesi ifa edilmek
zere kmil insanlardan ibaret olan cumhur-u nasa
ittibaen, hlis bir imana dvet edildikleri zaman, onlarn
enaniyet-i cahiliyeleri heyecana gelerek

3
deyip gurur ve inatlarnda srar ettiler ve
Dvmz haktr ve bizler hak zereyiz diye btl ve
inatlarn deti gibi btl dvlarn hak ve cehaletlerini
ilim iddia ettiler. nk onlarn nifakla kalpleri fesada
uramtr. phesiz fsit olan bir kalb, gururlu olur ve
ifsadata meyleder. Binaenaleyh, onlar kalblerinin fsid
olmasndan temerrt ve inat ediyorlar. Ve hedef ittihaz
ettikleri ifsat iktizasyla yekdierlerine halk idll etmeyi
tavsiye ediyorlar. Ve gururlarnn hkmyle, diyanet ve
iman sefahet ve sefalet telkki ediyorlar. Ve nifaklarnn
icabyla, bu szlerinde de mnafklk yapyorlar. Zira bu
szlerinin zahirinden Biz divaneler deiliz, nasl sehler
gibi olacaz? diye bir mn kar. Btnndan ise Nasl
eksersi fukara ve nazarmzda seh olan mminler gibi
olacaz? diye dier bir mn kyor.
1. Bakara Sresi, 2:13.
2. Onlara dier insanlar gibi iman edin denildiinde. Bakara Sresi, 2:13.
3. Beyinsizlerin (dindar ve imanl olanlarn) inandklar gibi mi inanalm?
dediler. Bakara Sresi, 2:13.
Sonra, Kurn- Kerim, onlarn mminlere attklar
sefahet tan
1
cmlesiyle onlara iade
etmekle kendilerine yutturmutur. nk inat ve
cehaletleri bu dereceye vsl olann hak ve mstehak,
beynennas tehir edilmekle sefahetin kendisine mnhasr
olduunu iln etmektir.
Sonra
2
cmlesiyle onlarn cehl-i
mrekkeple cahil olduklarna iaret etmitir ki, bu gibi
cahillere nasihat tesir etmediinden, onlardan tamamyla
iraz etmek lzmdr. nk, nasihati dinleyen ancak cehlini
bilenlerdir. Bunlar cehillerini de bilmezler.
Bu yetin ihtiva ettii cmlelerin eczas arasnda
bulunan irtibata gelelim:

3
cmlesindeki
katiyeti ifade ettiinden emr-i mruf ile halk irad
etmek lzumuna iarettir. Siga-y mehul ile zikredilen
nasihatn, al seblil-kifye vacip olduuna iarettir.
Ve
4
gibi, ihls lfzn ihtiva eden bir
cmleye bedel
5
lfznn zikredilmesi, ihls olmayan
imann, imandan addedilmemesine iarettir.
1. Biliniz ki aklsz ve ahmak olanlar, yalnzca kendileridir. Bakara Sresi,
2:13.
2. Fakat bunu bilmezler (veya bilmezlikten gelirler). Bakara Sresi, 2:13.
3. Onlara insanlarn iman ettikleri gibi siz de iman edin denildii vakit.
Bakara Sresi, 2:13.
4. mannzda ihlsl olun.
5. man edin.
Ve
1
lfzyla gzel bir misal, bir nmne,
bir rnek gsterilmitir ki, onlara ittiba ederek ihlsl bir
imana gelsinler.

2
lfznda iki nkte vardr ve o iki nkte, vicdanlar
emr-i mrufa icbar eden millerdendir.
Birincisi: nvan, herkesi cumhur-u nasa tbi
olmaya dvet eder. nk cumhura muhalefet yle bir
hatdr ki, o haty irtikp etmek, kalbin, vicdann
nndan deildir.
kincisi: tabirinden anlalyor ki, iman
olmayann nstan addedilmemesi lzmdr. Ancak ns
tabiri mminlere mahsustur. Bu da, ya imann hsiyetiyle
insaniyetin hakikati mminlere mnhasrdr; veya imansz
olanlar, insaniyetin mertebesinden sukut etmilerdir.
Yani, Bizler nasihatleri
kabul etmiyoruz. u miskinlerin cemaatine nasl gireceiz?
Bizim gibi ashab- ch ve mertebe, onlara kyas edilemez.

3
neslerini tezkiye, mesleklerini tervi, nasihatten
istina, marurane dv eklinde mdafaa etmelerine
iarettir.
nkr bir istifham ifade eden
4
kelimesi, onlarn
cehalette gsterdikleri temerrt ve inada iarettir. Sanki
onlar istifham ile nasihat edene soruyorlar ki: Mesleimizi
terk etmemize senin vicdann raz olup insafn kabul eder
mi?
1. Dier iman eden insanlar gibi.
2. nsanlar.
3. Dediler ki.
4. nanacak myz?
S - Onlar o szlerinde kimleri muhatap etmilerdir?
C - Evvel neslerine, saniyen ebn-y cinslerine,
salisen nasihat edenlere tevcih-i hitap etmilerdir.
Evet, birisine nasihat yapan adam evvel nefsine
mracaat eder, sonra arkadalaryla konuur. Sonra
nasihatettiine dner, yapt mracaatlarn neticesini ona
syler. Buna binaen, vakta ki mnafklar imana dvet
edildiler; onlar fesada uram kalblerine, tefessh etmi
vicdanlarna mracaatta bulundular.nkr cevabn aldklar
iin, kalblerindeki eyi darya verdiler.Sonra ifsat
arkadalarna mracaat ettiler. Yine inkr cevabn
alarak,gizli gizli konumalara baladlar. Sonra, itizar
eklinde nasihat edene dnerek yle bir safsatada
bulunurlar: Yahu, aramzda ok fark vardr. Biz onlara
kyas edilemeyiz. nk biz zenginiz, onlar fakirdirler.
Onlar mecburiyet saikasyla imana gelmilerdir. Onlarn
diyaneti ztrardir. Biz ise ashab- izzet ve servet
insanlarz.
Hlsa, onlar gururlarnn hkmyle mridi insafa
dvet ettiler. Huda ve hileleriyle ikiyzl bir konumada
bulundular. yle ki: Ey mrid! Bizleri sfeha zannetme.
Bizler sfeha gibi olamayz. Ancak halis mminlerin
yaptklar gibi yapyoruz diye mridi kandrmak istediler.
Halbuki, kalblerinde, Bu fakir ve kymetten sukut eden
mminler gibi deiliz gibi baka bir mny izhar
etmilerdir.
Hlasa lfznda onlarn fesadlarna, ifsadlarna,
gururlarna ve nifaklarna gizli birer remiz vardr.

1
: Yani, Kmil zannettiiniz
mminler, nazarmzda zelil ve fakir bir cemaattr. Onlarn
herbirisi bir kavmin sehidirler.
1. Bu beyinsizlerin iman ettikleri gibi mi?
O kmil mminlerin tecvz ettii kyasta birka iaret
vardr:
Birincisi: Mecmal-meskin, melcel-fukara, hakk
himaye, hakikat muhafaza, gururu men, tekebbr def
eden, yegne slmiyettir. Evet, kemal ve eren mikyas
slmiyettir.
kincisi: Nifak inta eden, garaz, gurur, tekebbrdr.
ncs: slmiyet, ehl-i dnya ve ashab- meratip
ellerinde tahakkm ve tagallbe vesile olamaz. Ancak sair
dinlerin hilfna olarak, ehl-i fakr ve hacet elinde ihkak-
hak iin krlmaz elmas bir kltr. Bu hakikate tarih gzel
bir ahittir.

1
: Bilinmesi lzmdr ki, Kurn-
Kerimin, nifakn aleyhine kesretle yapt iddetli tehditler
ve takbihlerin sebebi, ancak ve ancak lem-i slmn nifak
ubelerinden grd darbelerdir.
ikaz leti olup, sefahetlerini tehir ve efkr- mmeyi
sefahetlerine istihad etmek iin zikredilmitir. Hakikati
gstermek iin bir yine ve hakikate dellet iin bir delil
vazifesini gren lisan- haliyle, Hakikate baknz,
onlarn zahir safsatalarnn asl yoktur, aldanmaynz
diyor.
Hasr ifade eden
2
kelimesi, neslerine iddia ettikleri
tezkiyeyi red ve mminlere isnat ettikleri sefaheti def
eder. Yani, bir lezzet-i faniye iin hiretini terk eden sehtir.
Bki bir mlk hevesat- faniyesinin terkiyle satn alan
seh deildir.
1. Biliniz ki aklsz ve ahmak olanlar yalnzca kendileridir. Bakara Sresi,
2:13.
2. Onlar (bk. n--v: zamir).

1
deki elif ve lm, hkmn malmiyetine ve
kemaline iarettir. Yani, onlarn sefaheti malmdur. Ve
sefahetin son sistemi onlardadr.

2
cmlesinde iaret vardr:
1. Sehler, maln ve hayat sermayesini sorumsuzca harcayanlar, beyinsizler.
2. "Ancak onlar bilmezler." Bakara Sresi, 2:12.
Birincisi: Hakk btldan, iman mesleini nifak
mesleinden temyiz etmek, ancak ilim ve nazar ile olur.
Fakat yaptklar tne ve fesatlar zahir olduu iin, edn bir
uuru olan farknda olur. Buna binaen, Kurn- Kerim
birinci yeti ile zeyillendirmitir.
kincisi:
1
gibi, yetlerin sonunda zikredilen

2
gibi cmleleriyle,
slmiyetin akl, hikmet ve mantk zerine messes
olduuna iaret etmitir ki, slmiyeti herbir akl- selimin
kabul etmesi, slmiyetin nndandr.
1. Bilmezler.
1. Akletmezler mi? Dnmezler mi? Akllarn kullanmazlar m?
ncs: Onlardan iraz etmek ve onlara itimat
etmemek lzmdr. nk cehillerini bilmediklerinden,
nasihatin onlara tesiri olmuyor.
14-15. yetin tefsiri



1
1. man edenlere rastladklarnda nandk derler. eytanlam reisleri
vearkadalaryla ba baa kalnca da, Aslnda biz sizinle beraberiz;onlarla
sadece alay ediyoruz derler. Alaylarna karlk Allah onlarmaskaraya evirir.
Ve onlara mhlet verip azgnlklar iinde brakrda, akn akn bocalayp
dururlar. Bakara Sresi, 2:14-15.
stihza ve istihfaf gibi mnafklarn drdnc
cinayetlerini beyan eden u yetin fesat, ifsat, tesh gibi
sebkat eden cinayetlerine atfn iktiza eden ayn-
mnasebetle bu yetin meliyle mkablinin meli arasnda
irtibat ve intizam hasl olmutur.
Bu yetin cmleleri arasndaki vech-i irtibata gelince:
nsann musibet ve elemlere kar nokta-i istinad ve
ihtiya ve emellerini tesviye iin nokta-i istimdad olan
imann hassas vardr.
Birincisi: Nokta-i istinadndan neet eden izzet-i nestir.
zzet-i nefsi olan, bakalarna kendisini zelil gstermeye
tenezzl etmez.
kincisi: efkattir. efkati olan, kimseyi tahkir ve tezlil
etmez.
ncs: Hakikatlere ihtiram etmek ve yksek eylerin
kymetini bilmekle istihfaf etmemektir.
Kezlik, imann zdd olan nifakn da hassas vardr.
Birincisi: Zillettir.
kincisi: fsadata meyletmektir.
ncs: Bakalarn tahkir etmekle gururlanp zevk
almaktr.
Binaenaleyh, iman, izzet-i nefsi inta ettii gibi, nifak da
onun aksine zilleti inta eder. Zilleti olan, herkese kar
kendisini zelil gsterir. Bu ise riyadr. Riya ise
mdahenedir. Mdahene dahi kizbdir. Kurn- Kerim, u
silsileli kizbe ...
1
ile iaret
etmitir. Yani, Mminlere rast geldikleri zaman, biz de
imana geldik diyorlar.
1. Bakara Sresi, 2:14.
Sonra nifak, imann hilfna, kalbleri ifsad eder. Kalbin
fesad ise, yetimlii inta eder. Yani, bozuk olan bir kalb
kendisini sahipsiz, maliksiz, yetim bilir. Bu hletten korku
neet eder. O korku onu kap gizlenmeye icbar eder.
Kurn u hallerine
1
ile iaret etmitir. Yani,
Kap halvetlere gittikleri zaman...
Sonra nifak, imann aksine, akraba ve saireler arasnda
sla-i rahmi kat eder, keser. Bu ise efkati izale eder.
efkatin zevli ise ifsadata sebep olur. fsaddan tne kar.
Fitneden hyanet doar. Hyanet dahi zayeti mciptir.
Zayet de himaye edecek bir zahre, bir arkaya iltica
etmeye icbar eder. Kurn- Kerim buna
ile iaret etmitir. Yani, eytanlarna kap,
eytanlarnn himayelerine giriyorlar.
1. Bakara Sresi, 2:14.
Sonra, imann hilfna, nifakta tereddt vardr. Yani
mnafk olan kimse, kat bir hkm sahibi deildir. Bu ise
sebatszl inta eder. Bu da mesleksizlii. Bu dahi
emniyetsizlii tevlid eder. Bu ise-kanunen maznunlarn
hergn ispat- vcut etmeleri lzumu gibidaima
eytanlarna gidip kfrlerini, ahidlerini tazelemelerini icap
ettirir. Kurn- Kerim bu silsileye ile iaret
etmitir. Yani, Bizler sizinle beraberiz diye ahidlerini
tecdid ediyorlar.
Sonra mminlere gidip geldiklerinden hasl olan
pheyi izale etmek iin, and dilemeye mecbur oldular. Ve
imann hilfna, hakikatlere adem-i hrmet ve istihfafta
bulunarak kymetli eylere ihanet ettiler ki, kendilerine
atfedilen ithamlar defetsinler. te, Kurn- Kerim buna
ile iaret etmitir. Yani, Bizim
mminlerle olan ihtiltmz, onlarla istihza iindir.
Aramzda samimiyet yoktur. Ancak yzlerine glyoruz.
Sonra, mnafklarn u gidi ve syleyilerini dinleyen
smin mminlerin de mukabelede bulunmalarn intizar
etmekte bulunduu, siyak- kelmdan anlald. Bunun iin
Kurn- Kerim de mminlere bedel
diye mukabelede bulunmutur. Yani, Cenb- Hak,
onlarn istihzalar zerine eedd-i ceza ile dnya ve
hirette tecziye eder ve edecektir. Cenb- Hakkn u
mukabelesi, mminlerin erene ve mnafklarn
yaptklar istihzann, Cenb- Hakkn tecziyesine kar
adem hkmnde kaldna ve onlarn hamakatlerine
iarettir.
Sonra Kurn- Kerim
cmlesiyle cezalarn istihza suretiyle tasvir
etmitir. Yani, Onlar dallet ve tuyan inta eden esbaba
su-i ihtiyarlaryla ve arzularyla tevessl ettikleri iin, sanki
lisan- halleriyle dalletin talebinde bulunmulardr;
Cenb- Hak da onlarn talepleri zerine, istediklerine
yardm etmitir.
Bu yetin tazammun ettii cmlelerin heyetleri arasnda
intizam ciheti ise:
Dahil olduu hkmn katiyetini ifade eden

1
deki onlarn mminlere olan
mlkatlarn amden ve kasten cezmettiklerine iarettir.
Alelekser yollarda rast gelmek mnsn ifade eden

2
onlarn, yollarda halk iinde mminlere mlakatlarn
taammd ettiklerine iarettir.

3
kelimesine tercihan
4
kelimesinin
zikri, onlarn mminlerle cihet-i irtibatlar, yalnz iman
sfat hasebiyle olduuna ve btn sfatlar iinde de en
mmtaz ve medar- nazar yalnz iman sfat olduuna
imadr.

5
Bu nvan, onlarn szleriyle kalbleri bir
olmadna ve syledikleri szler mahz riya ve mdahene
perdesi altnda kendilerine yaplan ithamlar def etmek ve
mminlerden celb-i mena ile srlarna vkf olmak
azminde bulunduklarna iarettir.
1. man edenlerle karlatklar zaman. Bakara Sresi, 2:14.
2. Karlatlar.
3. Mminler.
4. man edenler.
5. Dediler.

1
Makamn iktizasyla bu kelimenin tekitlerle
mekked olarak zikredilmesi lzm iken, tekitsiz zikri,
kalblerinde tahrik edici bir evkin ve bir akn
bulunmamasyla, szlerini iddetsiz ve tekitsiz, serseriyne
sylemi olduklarna iarettir. Ve keza onlarn tekitleri
adem hkmnde olup, mminleri inandramadklarna
iarettir.
Ve keza kelimesi ile nifaklarna rttkleri perde pek
zayf olduundan tekit ve tedit edildii takdirde yrtlmas
ihtimali olduuna iarettir. nk tekit ve tedit pheyi
didir. phe ise tahkikate bistir. Tahkikat yapld
takdirde boyalar meydana kar. nn cmle-yi iliye
ile zikri ise imanlarnn sabit ve devaml
olduunamminlere inandrmak imknn bulamadklarna
ve yalnz menfaatleri celb ve esrara muttali olmak
maksadyla mminlere mdahene ve tasannu yapmakla
ihdas- iman ettiklerine iarettir.

2
Evvelki yetle
bu yetin birbirine olan atar, onlarn mesleksiz ve
sebatsz olduklarna iarettir.
nn ifade ettii cezmiyet, itiyad ettikleri fesat ve ifsat
iktizasyla eytanlarna gitmelerini zarur bir vazife
bildiklerine iarettir.

3
tabiri, cinayetlerinden korktuklarndan tesettr ve
gizlenmek istediklerine iarettir. kelimesinin
kelimesiyle daha uygun olan kelimesine tercihan
zikredilmesi, iki ey iindir: Birisi, acz ve zaaar yznden
iltica etmeye mecbur olmalardr. kincisi, tne ve ifsat
iktizasyla mminlerin srlarn krlere sal etmektir. Bu
iki mny
4
ifade edemez.
1. man ettik.
2. eytanlaryla babaa kaldklarnda Biz sizinle beraberiz derler. Bakara
Sresi, 2:14.
3. Babaa kaldlar.
4. inle beraber, birlikte.

1
Bu nvan, reislerinin eytanlar gibi gizlenip
vesveseleri ilka ettiklerine ve eytanlar kadar muzr
olduklarna ve eytanlar gibi erden maada birey tasavvur
etmediklerine iarettir.
Yani, Sizinle beraberiz. Bu cmle ile
neslerinin tezkiyesine, ahidlerinin tecdidine,
mesleklerinde sabit kaldklarna iaret etmilerdir. Yalnz
bu cmlenin muhataplarnda mnafklarn mnkirleri
bulunmad halde cmle tekitletirilmitir.

2
cmlesinin
muhataplar hep mnkir olduklar halde, cmle tekitsiz
braklmtr. Bunun sebebi, birinci cmleyi evksiz, aksz,
ikincicmleyi ise ak ve evkle sylediklerine iarettir.
eytanlarnasyledikleri cmleyi, ismiye eklinde,
mminlere kar sylediklerinicmle-i iliye suretinde
zikretmeleri, maksatlarnn burada ahidlerine sabit ve
devaml kaldklarn ispat ettiklerine, orada ise yalnz
imana geldiklerini ihdas ettiklerine iarettir.
Yani, Bizler mminlere kar,
ancak istihza edici insanlarz. Bu cmlenin evvelki
cmleye atfedilmediinin esbab:
ki kelime veya iki cmle arasnda ya kemal-i ittisal ve
ittihad vardr veya kemal-i inkta ve insal vardr. Bu iki
surette, birbirine atar caiz deildir. Ancak aralarnda orta
derecede bir inkta ve bir ittisal olan yerlerde atar
caizdir. Bu cmle ise
3
cmlesine bir cihetten
tekittir, bir cihetten de bedeldir. Bu iki surette, her iki
cmlenin arasnda kemal-i ittisal vardr. Dier bir cihetten
dahi mukadder bir suale cevaptr. Bu surette de aralarnda
kemal-i inkta vardr. nk alelekser sual ina, cevap
ihbar olur. te bunun iin aralarnda atf yaplmamtr.
1. Onlarn eytanlar.
2. man edenlerle karlatklar zaman, Biz de iman ettik dediler. Bakara
Sresi, 2:14.
3. Sizinle beraberiz.
Sual: Bu cmlenin
1
cmlesine tekit veya bedel
olduunun tevcihi?
Elcevap:
2
cmlesi gerek hak ve
hakikate ve gerek ehl-i hak ve ehl-i hidayete ihanete
dairdir. nk bundan dallet ve ehl-i dallete tzim
kyor. Bu ise cmlesinin melidir. Demek her iki
cmlenin mealleri birdir veya birbirini tekit eder.
Mukadder bir suale cevap olduunun tevcihi ise, sanki
onlarn eytanlar tarafndan yle bir sual varit olmuturki,
Yahu, eer siz bizimle beraber ve bizim mesleimizde
olmuolsaydnz, mminlere muvafakat etmezdiniz. Ya siz
onlarn mezheplerine getiniz veyahut sizin iin muayyen
bir mezhep yoktur. Bu suale kar
diye, Mslmanlardan olmadklarn sarahaten
syledikleri gibi, hasr ifade eden ile, muayyen bir
mezhebi olmayanlardan olmadklarna iaret etmilerdir.
Ve keza, devam ifade eden ism-i fail sigasyla
3
demeleri, mminlere kar yaptklar istihzann daim bir
sfatlar olup, bilhare arz olmu sfatlar olmadna
iarettir.
1. Sizinle beraberiz.
2. phesiz ki biz onlarla alay edicileriz. Bakara Sresi, 2:14.
3. Alay edenler.
Yani, Allah onlar istihza ediyor. Bu
cmlenin evvelki cmlelere atfedilmeyerek atfsz
zikredilmesinin esbab:
Eer atfedilmi olsayd, ya

1
cmlesine atfolurdu; bu ise bu cmlenin de

2
cmlesine tekit olmasn icap eder. Veya
cmlesine atfolurdu; bu dahi bu cmlenin onlarn
szlerinden biri olduunu iktiza eder. Veya
3
ya
atfolacakt; o vakit Allahn onlara olan istihzas halvet
zamanyla mukayyet olacakt. Halbuki Allahn istihzas
daimdir. Veyahut
4
cmlesine atf yaplacakt; bu
ise her iki taraftan, yani mtuf ve mtufun-aleyhten
maksadn, bir olduunu istilzam eder. Halbuki birinci
cmle amellerini beyan eder; ikinci cmle cezalar
hakkndadr. Demek mahzursuz, mnasip bir
mtufun-aleyh bulunmadndan mstenife olarak, yani
mkabliyle bal olmayarak mukadder bir suale cevap
klnmtr.
1. Biz ancak onlarla alay ediyoruz. Bakara Sresi, 2:14.
2. Sizinle beraberiz.
3. Dediler.
4. Karlatklarnda.
Evet, mnafklarn fenal ve ktl yle bir
dereceye bali olmutur ki, hallerine vakf olan her ruh,
Acaba byle fena olanlarn cezas nedir ve cezalar
verilmeyecek mi? diye sormaya mecbur olur. te, Kurn-
Kerim cmlesiyle u mukadder suale
cevap vermitir. Demek bu cmlenin istinaf, atfndan daha
mhimdir.
Sonra, makamn iktizasyla onlarn istihzalarna kar
mminlerin mukabelede bulunmalar icap ederken
Cenb- Hakkn mukabelede bulunmas, mminlerin
tevikine ve terahhumlarna iaret olduu gibi, mnafklar
da istihza etmekten zecir ve men etmek iindir. Zira,
istinatlar Allml-Guyba olanlar, istihza edilemezler.
Sonra, Cenb- Hakkn tenkil ve tzibini istihza ile tbir
etmek en-i ulhiyete yakmadndan, istihzann lzm
olan tahkir irade edilmitir.
Sual: Mnafklarn istihzas, devam ifade eden ism-i fail
sigasyla olduu halde Cenb- Hakkn mukabil istihzas,
teceddd ifade eden il-i muzar sigasyla yapldnda
hikmet nedir?
Elcevap: Tazip ve tahkirler tebeddl ve teceddt ettike
tesirleri oalr. Zira bir tarzda devam eden bir elemin
tesiri gittike azalr; tazelendike tesiri ok olur. Bu mny
ifade eden, ancak il-i muzaridir. sm-i fail ise yalnz
devam ifade eder.
Yani, Dalletin
esbabna tevessl etmeleriyle, dalletin talebinde
bulunmulardr. Allah da onlara dallet vermitir.
Allah tarafndan yardmn yaplmasn ifade eden

1
kelimesi, abdin hlk- ef l olduunu iddia eden tizal
mezhebinin reddine iarettir. Ve onlarn lisan- hal ile
istekleri zerine, Allahn onlara yardm ettiine dellet
eden nn tazammun ettii
2
cmlesi, abdin
elinde birey yok, hep Allahtan olduunu iddia eden
mezheb-i Cebrin reddine iarettir. Zira, onlar su-i
ihtiyarlaryla ve arzularyla dalleti istemilerdir. Allah da
onlarn isteklerini vermitir.

3
kelimesinin
4
zamirine izafesi, tuyan
cinayeti, onlarn ihtiyarlaryla husule gelip, cebr ile
alkadar olmadndan Bizler Allahn cebriyle bu tuyan
yapyoruz diye mazeretlerinin reddine iarettir.
1. Mddet verir.
2. Mddet ister.
3. Azgnlk, isyan.
4. Onlar.

1
nvan ise onlarn zarar, tfan gibi, btn
mehasin ve kemlt tahrip ettiine imadr.

2
Yani, Tuyan ve dalletlerinde mtehayyir ve
mtereddit ahslardr. Onlarn ne meslekleri var ve ne de
muayyen bir maksatlar vardr.
16. yetin tefsiri


3
1. Azgnlk, isyan.
2. Babo dolarlar.
3. Bakara Sresi, 2:16.
Yani: Onlar, hidayeti verip dalleti satn alan birtakm
kafaszlardr ki, ticaretlerinden bir faidegremedikleri gibi
o zarardan kurtulmak iin yol da bulamyorlar.
Bu yetin makabliyle cihet-i irtibatna gelince:
Bu ayet geen tafsillere bir fezleke, bir hlsadr. Ve o
tafsilleri yksek ve messir bir slpla tasvir etmitir.
Lkin muhataplarnn saff- evvelinde ve tabaka-i
lsndakiler kn Yemen cihetine, yazn da am
cihetlerine giderek yaptklar ticaretin kr ve zararn,
lezzet ve elemini grdklerinden, tasvir iin ticaret slbu
intihap edilmitir. yle ki:
Nev-i beerin dnyaya gnderilmesi, daim bir tavattun
iin deildir. Ancak sermayeleri olan istidat ve
kabiliyetlerini tenmiye ve inkiaf ettirmek zere ticaret iin
gelmilerdir. Fakat mnafklar bu ticaretlerinde
sermayelerini batrp leme rezil oldular.
Sonra bu yetin cmleleri arasnda cihet-i nazm ve
intizam ise: Bu yetin cmleleri arasnda ticaret
slplarndaki tertipler gibi gayet ftr, selis ve muntazam
bir tertip vardr. yle ki:
Bir tccara yksek bir sermaye verilir. O da o sermaye
ile zararl ve zehirli eyleri alr, satarsa, o tccar
alveriinin sonunda ne bir faide grr ve ne de bir kr
grr. Bilkis, hasaret iinde boulmakla beraber, kamak
iin yolu da kaybeder. te, mnafklarn yaptklar
muamele de aynen buna benziyor.
Sonra, mezkr yetteki cmlelerin heyetleri ise:

1
kelimesi, uzaklarda bulunan eyleri ihzar ederek
mahsus ve mehud olarak gstermek iin kullanlan bir
iaret aletidir.
1. te onlar (bk. n--v: ism-i iaret).
Sual: Mnafklarn ile ihzarlarnda ne faide vardr?
Elcevap: Onlarn mezkr cinayetlerini iiten smiin
kalbinde hasl olan nefret ve adavet yle bir dereceye bali
olmu ki, onlar gzyle grecei ve yzlerine tkrecei
gelir ki,yzlerine tkrmekle kalbi rahat olsun. te bunun
iin onlar drbnyle ihzar edilmitir ki, smi
yzlerine tkrsn.
Sual: Mnafklarn mahsus ve mehud olmadklar halde
ile mahsus olarak gsterilmeleri ne suretle olur? Ve
ne gibi bir faidesi vardr?
Elcevap: Mnafklarn mezkr cinayetlerle ve acip
sfatlarla ittisaar, onlar yle tecessm ettirmitir ki,
hayalce mahsus ve mehud ve hazr grnmektedirler. Ve
u mahsusiyetlerinden, onlara isnat edilen hkmn illeti de
anlalr. Evet, hidayeti verip dalleti almak gibi bir hkme
elbette bir illet ve bir sebep lzmdr. O illet ise, onlarn
sebkat eden cinayetleri ve sfatlardr. te, Kurn- Kerim,
onlar o sfatlarla muttasf olarak ile ihzar etmitir ki,
bu yette onlara ykletilen hkmn illet ve sebebi smice
malm olsun.
Sual: Uzaklk cihetini de ifade eden ile mnafklar
uzak gstermekten maksat nedir?
Elcevap: Onlarn tarik-i haktan uzaklamalarna ve bir
daha doru yola rcular mmkn olmadna iarettir.
nk gitmek onlarn elinde ise, gelmek onlarn elinde
deildir. Yeni, inikad ve teekkl etmeye balayan
hakikatler hakknda kullanlan
1
nvan, hidayeti
satp dalleti almak gibi u pis muameleninbir nevi
ticaret olmaklazamann insanlar iin esasl bir meslek
olmaya balam olduuna iarettir.

2
nvan ise, mnafklarn Hidayeti terk edip
dalleti aldmz, ftratmzn iktizasdr, ihtiyarmzla
deildir diye yapacaklar mzeretin reddine iarettir. Evet,
sanki Kurn- Kerim onlara diyor ki: Cenb- Hak
reslmal olarak size uzun bir mr vermitir. Ve
ruhlarnzda da kemlt istidadn brakmtr. Ve hidayet-i
ftryenin ekirdeini de vicdannza dikmitir ki, sadeti
alasnz. Halbuki sizler sadete bedel, leziz-i fniye ve
mena-i dnyeviyeyi alyorsunuz. Demek, su-i ihtiyarnzla,
dallet mesleini hidayet mesleine ihtiyar ve tercih
etmekle, hidayet-i ftriyenizi ifsat, reslmalnz da zayi
ettiniz.

3
mnafklarn iki hsrana mruz
kaldklarna iarettir. Birisi, dallet hsrandr. kincisi,
hidayet gibi byk bir nimeti kaybetmektir.
1. yle kimseler ki (bk. n--v: sm-i mevsl).
2. Satn aldlar.
3. Hidayete karlk inkrcl
Yani, Ticaretlerinin kr olmad.
Sual: Mnafklarn bu ticaretlerinde reslmallar da zayi
olduu halde, yalnz krlarnn olmamasndan
bahsedilmesi neye iarettir?
Elcevap: Akll bir tccarn, kr olmayan bir alverie
girimemesi lzm olduuna ve kr olmamasyla beraber,
reslmaln da zayi olmas ihtimali olan ticaretlere
girimemesi elzem ve evl olduuna iarettir.
Sual: Ribh ili, hakikaten mnafklarn ili olduu halde,
bu cmlede ticarete isnat edilmi olduu neye iarettir?
Elcevap: Onlarn ne bu ticaretlerinde, ne eczasnda, ne
ahvalinde ve ne vesaitinde, ne cz ve ne de kll bir faide
bulunmadna iarettir. Evet, baz ticaretlerde matlup kr
olmasa da, ahvalinde veya vesaitinde az ok bir faide
olabilir. Fakat bu ticaret ise err-i mahzdr, faidelerden
tamamen mahrum bir zarardr.
Yani, Reslmallarn zayi etmekle
hsrana maruz kaldklar gibi, yollarn da kaybetmilerdir.
Bu cmlede, srenin bandaki
1
cmlesine
gizli bir remiz vardr ki: Kurn- Kerim hidayeti vermemi
deildir; hidayeti vermi de bunlar kabul etmemilerdir.
1. Takv sahipleri iin bir hidayet kayna.
17-20. yetlerin tefsiri
1


`





1. O mnafklarn hali, karanlk bir gecede ate yakan kimsenin durumu
gibidir ki, atetam onlarn evresini aydnlatmken, Allah birden nurlarn
alpgtrr ve onlar karanlklar iinde brakr; onlar da artk hibir eyi
gremez olurlar. Sar, dilsiz ve krdrler; gece karanlnda bir sesiitmez,
kimseye birey iittiremez, barsalar da yardma gelen olmaz,yollarn
bulamazlar. abaladka batar, o musibetten kurtulup geridnemezler. Yahut
onlarn hali, iddetle boanan karanlkl, gkgrltl ve imekli bir yamura
tutulmu yolcularn misaline benzer.Yldrmdan lme korkusuyla parmaklarn
kulaklarna tkarlar. HalbukiAllah o krleri kudretiyle epe evre kuatmtr.
imein akmasneredeyse gzlerini alr. Etraarn aydnlatnca birka adm
yrrler. Fakat zerlerine karanlk knce olduklar yerde kalrlar. Eer
Allahdileseydi onlara verdii iitme ve grme nimetlerini de
alverirdi.Muhakkak ki Allah hereye hakkyla kdirdir. Bakara Sresi, 2:17-20.
Bu uzun yetle hem mkabli arasnda, hem cmleleri
arasnda, hem cmlelerinin keyyetlerinde bulunan
cihet-i irtibat ve intizam ise:
Kurn- Kerim, evvel mnafklarn hallerini, saniyen
cinayetlerini sarahaten kaydettii gibi, muamelelerinin
ktln akla kabul ettirdikten sonra, hayale, vehme,
hisse de gsterip onlara da kabul ettirilmesini bu temsille
temin etmitir. Evet akl eylerden fazla, temsillerle hayal
eyleri kabule, hayal daha yakndr. Ve keza, akla muhalif
olan ve hem gayr- melf bulunan bireyin menus bir
ekilde gsterilmesiyle hayal abuk kabul eder. Ve keza,
gaip bireyi hazr gstermekle, akl ile his arasnda
mutabakat hasl olur, his de kabul eder.
Hlsa: Mnafklarn ktl u temsille akla tasdik
ettirildii gibi, hayale, vehme, hisse de kabul ettirilmesi
temin edilmitir. Ve eyzan, mnafklarn ayr ayr
cinayetleri ve muhtelif sfatlar arasnda hakik bir irtibatn
bulunmas u temsille gsterilmitir. Ve eyzan,
mnafklarn muamelelerini hayalin gz nne u
temsille getirmekten maksat, lisann syleyemedii ince
cihetleri bizzat hayal bakp, grsn ve alsn ki, bir itiraz
kalmasn.
Sonra bu temsilin cmlelerinin meli, heyet-i
mecmuasyla mnafklarn hikyelerinin meline muvafk
geldii gibi, ayr ayr da hikyelerinin cmlelerine uygun
gelir. Evet, mnafklarn hikyesi byledir: Zhiren imana
gelmilerdir.
Sonra kalben kfr ve inkr etmilerdir. Sonra hayret ve
tereddt iinde kalmlardr. Sonra hakk talep
etmemilerdir. Sonra o dalletten rcua kdir
olmamlardr ki, hakk arasnlar.
Temsilin meli ise: Evvelen ate yakmlardr. Sonra o
atei muhafaza edememilerdir. Sonra ateleri snmtr.
Sonra zulmet iinde kalmlardr. Sonra herey onlara
grnmez olmutur. Gece vakti ses sad olmadndan,
sanki sar olmulardr. Ateleri sndnden, m gibi
olmulardr. Bir muhatap veya bir yardmclar
bulunmadndan, sanki ll olmulardr. Ve o zulmetten
kp rcua kdir olmadklarndan, sanki ruhsuz, heykel
kesilmilerdir. te temsildeki cmlelerle hikyedeki
cmleler arasnda muvafakat tamamen tebaruz etmekle,
aralarnda bir muhalefet kalmad tebeyyn etti.
htar: Temsildeki zulmet, hayret, ate, hikyedeki kfr,
adem-i sebat ve tnelerine iarettir.
Sual: Temsilde nurdan bahsedilmitir. Mnafklarn nuru
nerede?
Elcevap: Kendisinde nur olmayan bir insan, muhitinde
bulunan nurdan istifade eder. Muhitinde bulunmasa
kavminde, kavminde bulunmasa nevinde, nevinde
bulunmasa ftratnda, ftratnda mmkn olmasa dnya
menfaatleri iin lisannda vardr. Bu da olmasa, evvelce
iman edip sonra irtidat edenlerin evvelki nurlarna iarettir.
Bu da olmasa dnyaya ait grdkleri istifadelerine iarettir.
Atein, tnelerine iaret olduu gibi. Bu da olmad
takdirde daire-i imknda olan nurlar, vcut dairesine
indirilmitir.
1
daki hidayet gibi.
Sonra cmlelerin arasndaki cihet-i irtibata gelince:

2
Yani, Onlarn meseli,
ate yakan adamn meseli gibidir. Bu cmlenin mevki ve
makama olan mnasebeti, yle tasvir edilebilir ki:
1. Onlar hidyet karlnda inkrcl satn aldlar. Bakara Sresi, 2:16.
2. Bakara Sresi, 2:17.
yette beyan edildii ekil zerine, ate yakan adamn
hali, Ceziretl Arapta skin Kurnn muhataplarndan
birinci tabakadaki adamlarn hallerine tetabuk ediyor. Zira
o tabakadaki adamlar, bu atei yakan adamn halini ya
bizzat grmler veya iitmilerdir. Ve o halin ne derece
messir ve feci olduunu hissetmilerdir. Zira onlar ok
defa gnein zulmnden gecenin zulmetine kaarak
gecenin serinliinde yollarna devam ettikleri srada,
iddetli yamurlara rast gelerek ok zahmetlere
dmlerdir. Ve keza ok defa yollarn kaybederek muzr
hayvanlarla dolu maaralara girmilerdir. Ve arkadalarn
grp onlarla ferahlanmak ve eyalarn grp, muhafaza
etmek veya muzr hayvanlar grp onlardan tahaffuz
etmek iin ate yakmlardr. Atein ziyasndan istifade
ederlerken, semav bir fetle ateleri sner ve reca ve
mitleri tamamen yese ve hsrana inklp eder. te,
Kurn- Kerim onlarn bu durumuna

1
cmlesiyle iaret etmitir. Yani,
Vakta ki o ate etraf klandrd; birden bire Cenb- Hak,
nurlarn sndrerek ziyalarn zulmete evirdi.

2
da kelmn siyak, kelmn u ekilde olduunu
iktiza ettiine iarettir ki, ziyasndan istifade iin ate
yaktlar. Ate onlar ziyalandrd. Onlar da mutmain ve
mferrah oldular. Sonra bir hsrana urayp yere dtler.
Sonra bu cmle-i artiyenin, art ve ceza denilen her iki
cmlesi arasnda lzumun vcudu lzmken, ize ile nurun
zehab arasnda hibir lzum grnmyor. Binaenaleyh, bu
gizli lzumu darya karp gstermek iin baz mukadder
cmlelere ihtiya vardr. yle ki:
Vakta ki ate onlar klandrd. Onlar da klandlar.
Fakat atee ehemmiyet verip muhafaza etmediler ve o
nimetin kadrini bilip devam ettirmediler, o da snd gitti.
Evet, ziyay muhafaza etmekten gaet, adem-i devamn
istilzam eder. Adem-i devam ise intifasn, yani snmesini
istilzam eder.
Nurlarn snmesiyle uradklar hsrandan sonra

3
cmlesiyle, zulmata dmek gibi
ikinci bir hsrana mruz kaldklarna iaret edilmitir.
1. Bakara Sresi, 2:17.
2. Ne zaman ki.
3. Allah onlar karanlklar iine brakr. Bakara Sresi, 2:17.

1
cmlesi ise nc bir hsranlarna
iarettir. nk insan zulmete dmekle yolunu kaybettii
zaman, arkadalarn ve eyasn grmekle bir derece
mtesell olur. Fakat bunlar da grmedii gibi, onun o
karanlkta durmas ve yrmesi bir musibet ve bir
vahettir.
`
2
Yani, Sar, ll, kr
olup dnemezler.
Bir insan, byle bir belya dt zaman, drt cihetle
mitvar ve mteselli olabilir.
Birincisi: Kyl halkndan veya geen yolculardan bir
ses gelir de, o ses vastasyla yolunu bulup grmek
midinde olur. Halbuki gecesi skit ve skin, sessiz ve
sadsz bir gece olduundan, o adamla bir sarn arasnda
fark kalmaz. Bu cihetten midinin kesik olduuna iaret
eden Kurn- Kerim
3
kelimesini demitir.
kincisi: Eer arp yardm isterse, belki bir iiten olur
da onun kurtulmasnagelir diye bir mit besleyebilir. Fakat
gecesi sar olduu iin, dilli, dilsiz birdir. Bu recasn da
kesmek iin
4
denilmitir.
ncs ise: Gidecei cihetin yolunu tahminen tayin
etmek ve grmek iin bir almet, bir ate, bir yldz arar,
mteselli olur. Halbuki gecesi yle zulmetlidir ki, gzl
gzsz bir olur. O adamn bu emelini sndrmek iin
`
5
denilmitir.
Drdncs: O beldan kurtulup rcu etmek iin var
kuvvetiyle almaktan mada bir are kalmadn grr
grmez, kuvvetine gvenir, mitvar olur. Halbuki zulmet
her taraftan o adam yle ihata etmitir ki, o adam btn
kuvvetiyle alt halde kurtulu imknn bulamaz. Kendi
su-i ihtiyaryla batakla giren ve bir daha kmas
mmkn olmayan bir hayvan gibi, o zulmet iinde kalr.
Evet, ok eyler var ki, insan ihtiyaryla girer, fakat kmas
mmteni olur. nsan onu brakr, fakat o insan brakmaz.
te onlarn u vaziyetlerine kar

6
denilmitir ki, o musibetten kurtulup rcularna
bir are kalmadna ve son mitlerinin de kesildiine
binaen, vahet, yeis ve korkular iinde kaldklarna
iarettir.
1. Grmezler.
2. Bakara Sresi, 2:18.
3. Sarlar.
4. Dilsizler.
5. Krler.
6. Onlar geri dnemezler. Bakara Sresi, 2:18.
Cmlelerin heyetlerine gelince:

1
cmlesi, nktelere bir
dene hkmndedir. yle ki:
Lisanlarda deveran eden ve beynennas garip ve acip
eylerde kullanlan ve hikmetl-avam ve
felsefetl-umum ile anlan
2
kelimesi, mnafklarn
vaziyetleri bir urube ve kssalar bir acube olduuna
iarettir. Bu iaretten, onlarn sfatlar stnde nefretin,
lisanlar stnde lnetin ilelebed darb- mesel gibi deveran
etmek nnda olduuna bir remiz vardr.
1. Onlarn durumu bir ate yakan kii gibidir. Bakara Sresi, 2:17.
2. rnek.
Sual: Tebihi ifade eden her iki mesel arasndaki in
hazf belate daha makbul olduu halde, niin burada
hazfedilmemitir?
Elcevap: Bu makamda edat- tebihin zikri, hazfndan
daha belidir. Zira smi, tebih edatn grr grmez,
tebihle alkadar olur. Mebbehnbihte olan her noktay,
mebbehteki nazirine tatbik eder. Fakat edat- tebihin
mahzufu takdirde, tebihten gaet ederek her iki taraf
birbirine tatbik etmek krine gelmemesi ihtimali vardr.
kinci mesel kelimesi ise, ate yakan o adamn vaziyeti,
efkr- mmece bir darb- mesel hkmne gemi
olduuna iarettir.
Sual: Atei yakanlar bir cemaat iken mfred iareti olan
ile iaret edilmesi neye binaendir?
Elcevap: Ferdin yapaca bir ie cemaatin itirak
etmesiyle ziyadelik veya noksanlk hasl olmad takdirde,
fert veya nevi, cz veya kll bir olur. Maahaza
mfred iareti olmas, onlardan herbir ferdin, deheti
temessl ve kabahati tasvir etmekte mstakil olduuna
iarettir.
1
deki ate yakmalarnn klfetle ve
aratrmakla husule geldiine iarettir. Hem nin
ifrad sigasyla olmas
2
deki cem zamiri, bir cemaat
iin bir ferdin ate yakmas det olduuna iarettir. Hem
lmba vesaire gibi lt- tenviriye arasnda n intihap
edilmesi, teklin pek iddetli bir nur olduuna ve onlarn
izhar ettikleri zahir nur altnda tne ateini yaktklarna
iarettir.
htar: Nekre olarak
3
kelimesinin zikri, onlarn
iddet-i lzumundan dolay herhangi bir ate olursa olsun,
hemen yakmak ihtiyacnda olduklarna iarettir.

4
: Takibi ifade
eden
5
deki onlarn yeisten sonra mit ve reca
zamanlarnn geldiine iarettir.
ise, kyas- istisna ile anlan, dahil olduu
cmlelerden birinci cmlenin tahakkuk ve vcuda
geldiine dellet etmekle, ikinci cmlenin de vcuda
geldiini inta ettiine ve onlarn tesell ve mitlerinin
tamamyla kesilmi olduuna iarettir.

6
kelimesi, onlarn snmaya deil, aydnlanmaya
ihtiyalar olduunaiarettir ki, etrafnda bulunan zararl
eyleri grp onlardan tahaffuzetsinler.
1. Ate yakt.
2. Onlarn nuru, .
3. Ate.
4. Ate evresini aydnlatt zaman Allah onlarn gzlerinin nurunu yok etti.
Bakara Sresi, 2:17.
5. Ne zaman ki.
6. Ik verdi.

1
dehetin her drt taraftan ihata eylediine ve
ziya ile ciht- sitteden hcum eden zararlardan tahaffuz
etmek lzumuna iarettir.

2
Bu kelime ile
3
kelimesi arasndaki lzum
meselesi gemitir; oraya baklsn.

4
Zehabn Allaha isnad, iki cihetten reca ve
mitlerinin kesik olduuna iarettir. Birincisi: fet, semv
olduundan, def i mmkn deildir. kincisi: O fet,
kusurlarnn cezas olduundan Cenb- Haktan merhamet
de reca edilemez. nk iptal-i hak iin alan adam
Haktan yardm ve merhamet talep edemez.

5
deki harf-i cer olan nur ve ziyann bir daha
avdet etmemesine iarettir. nk in
mns, Allah onlarn nurlarn gtrmtr. Malmdur
ki, Allahn ald bireyi kimse reddedemez.
6
nvan
ise, srat stndeki hallerini andrr. htisas ve hasr ifade
eden un
7
zamirine olan izafesi, onlarn iddet-i
teessrlerine iarettir. Zira halkn ateleri yanarken bir
insann atei snse, o insan ok mteessir olur.

8
Harf-i atf olan
onlarn iki zarar cem etmi olduklarn ifade ediyor. Birisi,
ziyalarnn selb edilip sndrlmesidir. kincisi ise,
zulmetin onlara ilbas edilip giydirilmesidir.
1. evresine.
2. Giderdi, ald.
3. Aydnlatt.
4. Allah giderdi, ald.
5. Onlarn nurunu.
6. Bir nur.
7. Onlar.
8. Allah onlar karanlklar iinde, hibir eyi gremez halde brakt. Bakara
Sresi, 2:17.

1
nvan ise, onlar ruhsuz bir ceset, isiz bir kabuk
hkmndeolduklarndan, bu gibilerin hali, onlardan alkay
kesip btn btnterk edilmelerine dellet eder.
edatnn ifade ettii zaryetten anlalr ki, zulmetin
iddetinden, onlarn nazarnda herey ademe gitmi, yalnz
zulmet kalmtr. Onlar da, dehetlerinden, o zulmeti
kendilerine kabir yapmlar ve iine girip gizlenmilerdir.

2
Bu kelimenin cem sigasyla zikri ise, gecenin
karanlyla beraber bulutlarn zulmetinden, onlarn
ruhlarnda yeis ve havfn yerlerinde vahet ve dehet ve
zamanlarnda skn ve sknetiyle hasl olan zulmetler
gibi, trl trl zulmetler vcuda gelmilerdir.
kelimesindeki tenkir ise, o gibi zulmetlerin
emsalini grmediklerinden, kendilerince mehul ve lfet
edilmemi birtakm zulmetler olduuna iarettir.

3
cmlesi, musibetlerin en byn gsterir.
Zira gz grmeyen adam pek ok bellar eker. Gzlerini
kaybedenler, pek gizli musibetlerin elemlerini daima
ekiyorlar.
1. Terk etti, brakt.
2. Karanlklar.
3. Gremezler.
nin siga-i muzari ile zikri, onlarn
vaziyetlerini tasvirle hayalin gz nne getirip ihzar eder
ki, smi hayaliyle dehetlerini grsn, vicdanyla ibret
alsn.
nin mef ulsuz braklmas, tamim iindir.
yle ki: Onlar menfaatlerini grmyorlar ki, celp ve
muhafaza etsinler. Tehlikeleri grmyorlar ki, itinap
etsinler.Arkadalarn grmyorlar ki, bir para
ferahlasnlar. Sanki herbirisitek bayla o zulmet iinde
kalmlardr.
`
1
Yani, Sar, ll, kr
ahslar gibi o zulmetten kp kurtulamazlar. Bu cmlede
bulunan sft- erbaa, mnafklarla ate yakanlar arasnda
mterek olup, her iki taraftan haber verir, vaziyetlerini
bildirir, yine gibi hallerini gsterir.
te, ate yakanlara kar irt yledir: Byle bir
zulmete den bir adam, evvelen kendisini kurtaracak bir
sese kulak verir, etraf dinler. Lkin gecenin sessiz ve ll
olmas, o adamn sarln inta etmitir. Sonra yardmna
gelecek bir adam armak ister. Lkin gecenin sakit ve
sarl, onun ll olmasna sebep olmutur. Sonra yolunu
bulmak midiyle bir almet, bir nian arar. Fakat gecenin
ziyaszl ve krl, onun krln mucip olmutur.
Sonra bu zulmetten kurtulmak iin, evvelki yerine avdet
etmek ister. Fakat kaplar balanm, rcua imkn
kalmamtr. Batakla den adam gibi titredike batar.
Battka zulmette kalr.
Mnafklara nazr ciheti ise: Evet, mnafklar kfr ve
nifak zulmetine dtkleri zaman, onlarn drt cihetle
kurtulmalar mmknd:
Zira, o nifaktan balarn kaldrp hakk dinlemek,
Kurnn iradna kulak vermek ile necatlar mmknd.
Fakat neslerinin eytan olan hevsKurnn sadasn
kulaklarna iittirecek hevy kartrd iinKurnn
kendilerini irad etmesine mani olmutur. Kurn- Kerim,
bu cihetten onlarn mitleri inkta etmi olduuna iareten

2
demitir. Ve bu iaretten, sanki onlarn kulaklar
kesilmi olup, kulaklar kesik hayvanlarn kulaklarn
andran bir remiz vardr.
1. Bakara Sresi, 2:18.
2. Sarlar.
Saniyen: Balarn aaya indirip vicdanlaryla
mavere ederek doru yolu ve hakk sual etmekle necat
cevabn almak imkn varken, kalblerindeki inat,
zebhedilen tavuk gibi, dillerini ieri tarafa ekerek,
konumalarna ve nedametle tevbe etmelerine mani
olmutur. Kurn- Kerim bu kapnn da kapal olduuna
iareten
1
demitir. Ve bu iaretten, dilleri ekilip
atlm bedbaht kimseler olduklarna bir remiz vardr.
Salisen: bret nazaryla bakp, dahil ve haric delilleri
grp hakka rcular mmknken, gaetleri gzlerini
perdelemi, krlk de gzlerinin kapaklarn kapatmakla
yine necattan mahrum kalmlardr. Kurn- Kerim buna
iareten `
2
demitir. Yani, eytanlara bir yuva ina
edilmek zere gzleri rtlm. te mahlklar gibi,
eytanlarn balarn andran bir vaziyeti hayale arz
ediyorlar.
Rabian: Pis ve irkin vaziyetlerine bakp ndim olarak
tevbe etmeleri mmkn olduu halde, neslerinin
hevsna tbi olarak, hem bozuk ftratlarnn iktizasn
destekleyerek, eytanlarnn ivsyla yaptklar o irkin
halleri, gzlerine gzel grndnden terk edemediler.
te Kurn- Kerim buna da
3
demekle,
onlarn son mitlerinin de suya dtne ve kum
deryasna ihtiyarlaryla giren ve bir daha kamayan
bedbaht insanlar olduklarna iaret etmitir.
1. Dilsizler.
2. Krler.
3. Onlar geri dnemezler. Bakara Sresi, 2:18.
1






1. Bakara Sresi, 2:19-20.
Yahut mnafklarn meseli; semadan yaan iddetli,
frtnal yamura tutulan yolcularn meseli gibidir. O
yamurun iddetini arttran zulmetler, grltler, imekler
yamurun iinde vardr. imeklerin akmasyla lmek
korkusundan parmaklarn kulaklarna sokarlar. Cenb-
Hak, kudretiyle krleri ihata etmitir. Krlerden
kfrlerinin cezasndan kurtulan yoktur. akan iddetli
imekler, hemen hemengzleri kr edecek nndandr.
Onlar, imekler akt ve etrafaydnland zaman
yrrler, karanlk kt vakit dururlar. Eer Cenb- Hak
murad etseydi, onlarn kulaklarnn ve gzlerinin nurlarn
gtrrd. Cenb- Hak hereye kdirdir.
Bu yette beyan edilecek nokta vardr.
Birincisi: Bu yetin mkabliyle veh-i irtibat.
kincisi: Cmleleri arasndaki cihet-i intizam.
ncs: Cmlelerin heyetlerinde, eczalarnda,
kelimelerindeki nizamdr.
Evet, bu yetin cmleleri arasndaki nizam ve irtibat,
aynen saniye, dakika, saatleri sayan miller arasndaki
irtibat gibidir.
Evvel, bu yeti evvelki yetle rapteden cihet:
Kurn- Kerim mnafklarn vaziyetlerini tasvir iin
itnab ve tatvil ile, yani uzun ibareleri havi misal ve
temsilleri tekrar etmitir. Bu da mnafklarn vaziyetine
terettp eden dehet ve hayretin iki ksma ayrldndan
ileri gelmitir. Zira, birinci temsilin hlsasna gre,
mnafk olan kimse, kendisini vcut sahrsnda
arkadalarndan ayrlm, tek bana kaldn ve kinat
cemiyetinden tard edilmi sahipsiz kaldn bildii gibi,
hereyi de mdum bilir. Ve vahetle ihata edilmi, skn
ve sknet iinde btn mahlkata ecneb nazaryla bakar.
Mnafkn u bakyla mminin bak arasnda dalar
kadar fark vardr. Zira, mmin olan zat, nur-u iman ile
btn mevcudat kendisine dost ve aina bilir. Ve kinatla,
tevahhu etmek deil, tam bir nsiyeti ve muarefesi vardr.
kinci temsilin hlsasna gre: Mnafk olan adam,
lemi musibetleriyle ldrc, bellaryla boucu, dehetli
hdistyla tehdit edici, edidiyle skc bir ekilde grr.
Btn dnyay, envyla beraber kendisine advet etmekte
ittifak ettiklerini zanneder. te o mnafkn bu zannna
gre, lemde ona menfaat verecek hibir ey yoktur. Btn
eya ve mevcudat onun aleyhindedirler. Halbuki mmin
olan zat nur-u imann iktizasyla, kinatn yapt tesbihleri
ve tebirleri manen iitir, ferahnk olur.
Ve keza, Kurn- Kerimin temsil hususunda yapt
tekrar, mnafklarn iki ksma ayrlm olduklarna iarettir.
Birisi, s ve mi olan tabakadr. Bu tabakann haline
uygun birinci temsildir. kincisi, kibirli, gururlu, gya
yksek tabakadr. Buna mnasip ikinci temsildir. Demek
temsillerin tekrar, ksmlarn taadddne iarettir.
Sual: u ikinci temsilin mnafklarn nazarna gre, bu
makamla mnasebeti nedir?
Elcevap: Kurn- Kerimin muhataplarndan tabaka-i
lda veya saff- evvelde olanlar, daima sahrlarda gezen
l adamlardr. Bunlar, bilumum bu hadiseyi ya grmler
veya ebn-y cinslerinden iitmilerdir. Hem byle ate
yakmak meselesi efkr- amme ile alkadardr. Ve bu
hadise onlara bir darb- mesel kadar tesir eder. Sonra ikinci
temsilin birinci temsille mnasebeti pek aikrdr. Zira, o
ona ikmal edici bir tetimmedir. Hatt ok noktalarda da
ittihadlar vardr.
Sonra, bu ikinci temsilin, mnafklarn haline be
cihetten mnasebeti vardr.
Birincisi: Her iki taraf da yle hayrete dmlerdir ki,
kendilerine kurtulu yollar tamamen kapanm, necat
vesileleri kaybolmutur.
kincisi: Her iki taraf da korku iddetinden, btn
mevcudatn kendilerine dman olduklarn zannederler.
Bir dakika bile lm tehlikesinden emin olmazlar.
ncs: Her iki taraf da dehetin iddetinden
akllarn kaybetmi deliler gibiolurlar. Hatt kllarn
parltsn grp gzlerini yummakla veyatfeklerin
seslerini iitip kulaklarn tkamakla lmden tahaffuz
etmek isteyen veya gnein gurubunu istemediinden
saatin zembereiniksaltan ahmaklar gibi bir vaziyet
gsterirler. Halbuki kulaklarntkamakla veya gzlerini
yummakla gk grltsnden veya imekakmasndan
kurtulamazlar.
Drdncs: Gne, yamur, su, ziya, ieklere isabet
ederse hayat verirler. Nebatata olursa terbiye ve tenmiye
ettirirler. Pis eylere isabet ederlerse kabih kokular ihdas
ederler. Emvat ve llere bakarlarsa ufunet tevlid ederler.
Kezalik, rahmet ve nimet dahi kendilerine lyk olan
mevkilere isabet etmezler de, onlarintizar edip
kymetlerini bilmeyen mevkilere isabet ederlerse
zahmetlere ve nikmetlere inklp ederler.
Beincisi: kinci temsilin meliyle mnafklarn
kssasnn meli arasnda, eczalarna baklmakszn
mnasebet olduu gibi, her iki tarafn eczalar arasnda da
mnasebetler vardr. Ezcmle,
1
nebatata hayat
verdii gibi, slmiyet de ervaha hayat veriyor. imek, gk
grlts, vad, vad, yani hayrl ve zararl, Allahn
emirlerine; zulmat da kfrn phelerine, nifakn
eklerine iarettir.
1. Yamura yakalanan.
Sonra, bu temsilin cmleleri arasndaki
mnasebetler:
Kurn- Kerim cmlesiyle,
Mnafklar ssz, korkun, vahetli bir sahrda, karanlkl
bir gecede herbir katresi bir mermi gibi iddetli bir
yamura tutulan yolcular gibidir dedii zaman, smi
derhal ayld, suale geldi ve dedi: Yamurlar merup ve
matlup bir rahmet iken, niin onlara korkun bir musibete
dnmtr?
Kurn- Kerim, bu suale kar o yamurun dehetini
tasvir etmekle,

1
demitir. Ve
2
n cemiyle,
bulutlarn zulmetine ve yamurun kesafetinden hasl olan
zulmete ve o zulmet ihatal ve kesretli olduundan, sanki
gecedeki bulut gibi, bulutun yadrd siyah siyah
katrelerin zulmetine zarf olduunu bildirmitir.
Sonra, zulmetli, yamurlu geceler alelekser grltl
olurlar. Smi yine suale geldi ve dedi: Acaba onlarn da bu
gecelerinde grlt var mdr?
Kurn- Kerim buna da cevaben
3
diye, vaziyetin
dehet ve korkulu olduuna iaret etmitir. Sanki
mevcudatn bir zahir padiah olan sem, onlar
felketlere ve helketlere sevk etmek iin, zemini sarsan
grltsyle, her taraf dehetlere veren
imeklerininsesleriyle arp baryor. te byle bir
vaziyet karsnda, byle dehetli bir musibete urayan bir
adam, kendi sktu iinde kinatn her tarafndan zararl
hareketlerin, korkun sayhalarn kendisine gelmekte
olduunu tahayyl eder. Maahaza, rad sesini iittii vakit,
onun sayhalarn kendisine kar pek iddetli naralar
olduunu zanneder. Zira korkak ve hin bir adam, her
sayhay aleyhine zanneder.
Sonra, rad ve berk arasnda bir refakat-i zikriye
bulunduundan, birisinden bahsedildii zaman, tekisi de
velev tufeyl bir surette olsun, yani dvetsiz olarak zihne
gelir, ondan da bahsedilir. te bu mnasebetle, Kurn-
Kerim dan sonra
4
demitir. Ve tenkiriyle, berkin
pek garip ve acip olduuna iaret etmitir. Evet, berkin
akmasyla zulmat lemi lr. Her taraf dolduran o
zulmat birden bire ortadan kaldrlr, adem deryasna
atlr. Ve ni olarak berkin lmyle de zulmat lemi
tekrar dirilir, o vsi meydan tekrar kaplar. Sanki berk
snd zaman, lemi tamamen dumanyla dolduran
hakik, mehul bir zulmet atei vcuda gelir ki, gren
adam sath bir nazarla deil, nazar- iman ile dikkat edip
baksn ve kudretin sr- azametini grsn.
1. Onda karanlklar vardr.
2. Karanlklar.
3. Ve gk grlts.
4. Ve imek.
Sonra smi, Mnafklar u musibetin kmaz sokana
girdiklerinde ne gibi bir tedbirde bulundular? diyekendi
kendine dnmeye balarken, Kurn- Kerim dnmeye
ihtiyabrakmadan

1
diye onlara bir melce, bir kurtulu aresi kalmadna
iaret etmitir. Hatt boulan adamdenizin ortasnda bir ot
parasna iltica ettii gibi, bunlar daaknlklarndan
parmaklarnn ucunu deil, parmaklarnn
tamamnkulaklarna sokuyorlar. Sanki onlarn musibetleri
dehet krbacyla kendi ellerine vuruyor, onlar da acsndan
parmaklarn ceplerine deil, aknlklarndan kulaklarna
sokuyorlar. Hlsa, saikann isabetinden kurtulmak
zannyla yaptklar u eblehne hareketlerden, onlarn ne
olduklar anlalr.
Sonra smiin zihnine gelir ki: Acaba bu musibet umum
midir, yoksa onlara m mahsustur? Buna kar Kurn-
Kerim
2
demitir. Yani bu musibet,
onlarn nimetlere kar yaptklar kfrann cezasdr. Allah
onlar bu musibetle tecziye eder. nk onlar cumhur iin
vaz edilen kanun-u lahden huru etmilerdir.
Sonra smi, Radn iddetine mukabil berkin onlara bir
faidesi olmad m? diye nefsiyle konuurken Kurn-
Kerim
3
cmlesiyle, berkin
onlara bir faidesi deil, bilkis yla onlarn gzlerini
hemen kr edecek kadar bir iddet gstermektedir, diye
smie cevap vermitir. det rad kulaklarna, berk de
gzlerine iln- husumet etmilerdir.
1. Yldrmlardan lmek korkusuyla parmaklarn kulaklarna tkarlar. Bakara
Sresi, 2:19.
2. Allah, inkrclar tamamen kuatmtr. Bakara Sresi, 2:19.
3. imek sanki gzlerini karacakm gibi akar. Bakara Sresi, 2:20.
Smi bakt ki, rad ve berk vesaire gibi kinatn eczas
mttekan onlarn aleyhinde olup onlar itlf etmek iin
birbirine yardm ediyorlar; bunlara kar onlarn ne
yapacaklarn dnmeye balad. Kurn- Kerim,

1
cmlesiyle,
onlarn hayret dairesinde tereddt iinde akn bir
vaziyetteyollarn grp, yola devam etmek iin cz bir
frsat beklemekteolduklarna ve berkin ziyasyla yol
grnd zaman devamndan mitsiz, mezbuhane bir
harekete geerek bir iki adm attklarna, fakat zulmet
birden bire istil ettiinde yerlerinde incimad etmi gibi bir
vaziyette kaldklarna iaretle cevap vermitir.
Smi bu vaziyeti grnce, suale geldi ve dedi: Bu kadar
tzipler altnda ezilmektense, birden bire lp gitmeleri
veyahut btn btnsar ve kr olmalar daha iyi deil
midir? diye sordu. Kurn- Kerim

2
cmlesiyle, Onlarn lmle azaptan
ve ztraptan kurtulmaya istihkaklar yoktur, bunun iin
meiet-i lhiye onlarn lmne taallk etmemitir.
Taallk etseydi, gzlerini kr, kulaklarn sar etmeye
taallk ederdi. Buna da taallk etmiyor. nk kanun-u
lhden hari kalan bu gibi bedbahtlarn gzleri, kulaklar
daima sa kalsn ki, azaplar iitmekten ve akrepleri
grmekten zevk alsnlar, yani titresinler diye smie cevap
vermitir.
1. Onlar, her bir aydnlkta orada biraz yrrler. Karanlk zerlerine knce
de olduklar yerde kalrlar. Bakara Sresi, 2:20.
2. Eer Allah dileseydi, onlarn kulaklar sar, gzlerini kr ederdi. Bakara
Sresi, 2:20.
Sonra bu kssann ihtiv ettii azamet ve kudret-i lhiye
ile Cenb- Hakkn umum kinatta tasarruf sahibi olduu
(ve bilhassa sr- kudretinden rad, berk, sehab
mucizelerinin grnmesi ile) smice tahakkuk edince
Kinat, heybetinin bir tecellsi ve bu musibetlerde
gazbnn bir kahr olan Ztn kudreti ne kadar byktr,
Sbhanallah! diye tesbihata balamtr. Kurn- Kerim de
onu tasdiken
1
demitir.
Mezkr yetin ihtiv ettii cmlelerin heyetlerindeki
mnasebetlere gelince:

2
deki s ve gayr- s mnafklarn iki
ksma mnkasm olduklarna iarettir. Ve her iki temsilin
birbirine mnasip olduuna ve mnafklarn haline uygun
bulunduuna remizdir. Ve aralarnda mabehetin
bulunmas, malm ve msellem olduuna imadr. Ve keza,
kelimesi huruf-u atftan terakkiyi ifade eden
kelimesinin mnsn mutazammndr. nk ikinci
temsil, birinci temsilden daha edittir.
1. phesiz ki Allah her eye kdirdir. Bakara Sresi, 2:20.
2. Saanak yaan yamur gibi Bakara Sresi, 2:19.
deki mnafklar yamura tebih etmek
iindir. Halbuki birbirine mabih deildir. Aralarnda
mutabakat yoktur. yleyse mebbehn-bih olacak ey,
mukadderdir. Zikredilmemesi, lfzn caz ve ihtisar iindir.
Lfzndaki caz da mnnn itnb, yani uzatlmas iindir.
Mnnn bu uzatlmas da smiin vsat-i hayaline havale
edilir ki, makama mnasip cmleleri tayin etsin. Mesel,


gibi, mnafklara mebbehn-bih olmaya uygun ve
uzun bir cmleyi takdir edebilir. Yani, Mnafklar hli bir
sahrada, zulmetli bir gecede sefer ederlerken, yamur
musibetine tutulan yolcular gibidir.
htar: Herkesin bildii
1
kelimesine, melf olmayan

2
kelimesinin tercihen zikredilmesi; o yamurun
katreleri gya birer musibet olup, onlarn ruh ve canlarna
mermi gibi kasten atldna iarettir.
Sonra, yamur, plak olan sem cihetinden yad
herkese malm olduu halde
3
kaydyla takyid
edilmesi, tlak iindir. Yani, sem kaydyla yaplan tahsis,
tamim iindir. Evet semnn kaydndan anlalr ki, o
yamur btn semnn ufkunu tutmu, umum bir ekilde
yayor. Hibir yer o yamurdan hli kalmyor. Evet
4


cmlelerinde dahi
5
nin
6
ile,

7
in
8
ilahir ile takyidleri, tlak ve tamim iindir.
Mfessir nvan tayan baz adamlar, yamur vesaire
gibi yaan eylerin semnn cirminden yadna zahip
olmular ve kocaman bir denizin de semda bulunduunu
ilve etmiler. Onlar bu zehaba sevk eden, Kurn-
Kerimin birka yerinde
9
kelimesinin
bulunmasdr. Halbuki, ashab- tahkik ve erbab- belaate
en uygun mn ile
10
arasnda
11
lafznn
takdiriyle, yamurlarn sem cirminden deil, sem
cihetinden nzil olduuna hkmetmektir.
1. Yamur.
2. Sanak yaan yamur.
3. Gkyznden.
4. Yerde hareket eden hibir hayvan, havada kanat rpan hibir ku yoktur
ki... Enm Sresi, 6:38.
5. Yerde hareket eden kk hayvan.
6. Yeryznde.
7. Bir ku.
8. Uuyor.
9. Gkyznden.
10. Gkyz.
11. Bir yn.
Mahaza, sem kelimesinin yukarda bulunan hereye
tlak edilebildiine binaen, buluta da sem denilebilir. Ve
bulut da sem kelimesinin umulne dahildir. Bu makamn
tahkiki yle izah edilebilir:
Eer kudret-i lhiyenin azametine baklrsa, cihetler
hep birdir. Hangi cihetten ve hangi eyden olursa olsun,
yamurun yamas mmkndr. Eer hikmet-i lhiyeye
baklrsa, yamurun nzul, ancak kre-i havaiyede
mnteir ve kre-i havaiyenin onda bir czn tekil eden
buhar- minin teksfnden husule geliyor. Zira, hikmet-i
lahiye, btn eyada en gzel bir nizam tekil etmitir. Bu
nizam eyadaki muvazene-i umumiyenin muhafazasna
hizmet eder. Bu muvazenenin muhafazas da en yakn ve
en kolay ve en ksa yollar tercih etmekle olur.
Yamur yamas hakknda en ksa yol yle tarif
edilebilir:
Tabaka-i havaiyede mnteir buhar- minin zerrelerine
irade-i lhiye emrettii vakit, o zerreler her taraftan
Lebbeyk! diyerek toplanmaya balarlar ve bulut eklini
alp, irade-i lhiyeye emirber olarak hazr dururlar. Yine
irade-i lhiyenin emriyle bir ksm zerreler iddet-i tazyik
ve tekse beraber tebard ederek katrelere inklp
ederler. Sonra kanunlarn mmessilleri ve nizamatn
mkesleri denilen melikelerden, o katrelere mnasip
yaratlan melikeler vastasyla o katreler mzahametsiz,
msademesiz nzul ederler ve yere derler. Lkin cevv-i
havada muvazenenin muhafazas iin, yaan katrelerden
bo kalan yerler, denizlerden ve yerlerden kalkan
buharlarla doldurulur.
htar: Semda byk bir denizin bulunduuna edilen
zehab, mecazn hakikat zannedildiinden ileri gelmitir.
Evet, cevv-i hava, denizin rengini andrr ve kre-i
havaiyede mnteir bahr-i muhitten fazla su vardr.
Binaenaleyh cevv-i havay denize tebih etmek baid
deildir. Fakat mn-y hakik ile baklrsa hatdr.
Sual:
1

yet-i kerimesinin zahirine gre yamurun nzul,
doludan mteekkil semda bulunan dalardandr. Bunun
izah nasldr?
Elcevap: Bir kelmn belaate uygun, akla muvafk,
manta mutabk olmad halde mn-y zahirisne
yapp, zahirinden ayrlmamas, o kelm iin bir
cmudiyet ve bir snklktr. Zira, Cennetin yemek
kaplarnn vasar hakknda
2
cmlesi, bir
istire-i bediiyeyi tazammun ettii gibi

3
cmlesi dahi bir istiare-i bediiyeyi ihtiva etmektedir.
yle ki: Cennetin kaplar ne ieden ve ne de gmten
olmadklarndan, bu cmlenin mn-y zahirsine hamli
caiz deildir. nk o kaplara gmten yaplm ieler
denilemez. Zira, her iki unsur arasnda mutabakat yoktur.
Ancak cmlesinden, mn-y mecaz ile
hem ienin effayeti, hem gmn beyazl
kastedilmitir. Yani O kaplar, ie gibi effaf, gm gibi
beyazdrlar.
1. O, gkten, oradaki da gibi bulutlardan dolu indirir. Nur Sresi, 24:43.
2. Gm beyazlnda, billr berraklnda kaplar... nsan Sresi, 76:16.
3. Oradaki da gibi bulutlardan dolu indirir. Nur Sresi, 24:43.
Kezalik, cmlesi de, iki istireyi
tazammun etmi. Bu istireler smiin airane bir hayaline
messestir; bu hayalde lem-i s ile lem-i ulv arasnda
bir nevi mabehet ve mmaseleti mlhaza etmeye
mebndir. Yani, lem-i s denilen arz, mevasim-i erbaada,
bilhassa bahar mevsiminde nasl trl trl ekillere girer
ve enven ziynetli, nakl elbiseleri giyer, ayr ayr
manzaralar gsterir; lem-i ulv olan semavat dahi,
bilhassa bulutlaryla pek garip ve acip keyyetlere,
suretlere, renklere girer kar, det her iki lem birbirine
rekabet ederler. Bu iki lem arasnda ylece bir
mabehet ve mmaseletin dnlmesi de, aralarnda bir
msabaka ve rekabeti tahayyl etmekten neet eder.
yle ki:
Arz ve sem, gzellik msabakasna girmek iin lzm
gelen ziynetlerini taknp hazrlandklar zaman, arz, k
mevsiminde kardan mamul beyaz elbiselerini giyer, oturur.
Bahar mevsimi gelince o beyaz elbiseyi zerinden karr,
zmrt gibi yeil hallarn sahrlarna serer. Yem yeil
gmleklerini dalarna giydirir. O dalarn ahikalarnn
balarna beyaz sarklarn sarar. Ve bu gzel inklp ve
manzaralaryla kudret-i lhiyenin mucizelerini hikmet-i
lhiyenin nazarna arz eder. Buna kar cevv-i sem dahi
azamet-i lhiyeyi izhar etmek iin koca koca dalar,
tepeleri, dereleri ve pek ok garip ve acipeylerin
ekillerini ve sanki beyaz, siyah, krmz boyalarla
boyanmpamuk ynlarn andran bulut kalelerini ileri
srer, nazar- hikmete takdim eder.
te bu iki lem arasndaki hayal mabehetten dolay,
bilhassa yaz mevsimindeki bulutlar, Araplar tarafndan
dalara, gemilere, bostanlara, derelere, deve kalelerine
yaplan tebihler, slplar, nazar- belaatte pek gzel
grnr. Binaenaleyh, lem-i ulv ile lem-i s arasndaki
ve dolaysyla bulutlarla dalar arasndaki mabehet ve
mnasebete binaen

1
yet-i kerimesinin mn-y belianesi, Dalarn
byklnde, dolunun renginde bulunan semdaki
bulutlardan yamurlar inzal ediyoruz demektir.
1. O, gkten, oradaki da gibi bulutlardan dolu indirir. Nur Sresi, 24:43.
Bu gzel ve belaate makbul, akl ve manta mutabk
mn dururken, yetin zahirine yapp, be yz senelik
mesafeden iki dakikalk bir zaman zarfnda yamuru cirm-i
semdan yeryzne indirmek gibi sakat bir mnya zahip
olmak, kr- akl deildir. Hem hikmet ve iktisat ve adem-i
abesiyet, bu yanl zehab reddeder.
Yolcularn gecesinin korkun olduunu gstermek iin
zikredilen
1
deki
2
nin takdimi, o musibetli
gecenin iddet-i zulmetinden dehet alanlarca, gya ok
gecelerin zulmetleri toplanp, o gecenin zulmetine inzimam
etmi olduklarna iarettir.
Sual: deki zamirin
3
e rci olmasndan,
yamurun zarf, zulmetin mazruf olduu anlalr. Halbuki
kaziye mksedir; yamur zulmetin iindedir.
Elcevap: Yamurun kesretinden dehet alan yolcularn
zannyla gya u boluk yamurla dolu bir havuzdur. Ve o
zulmetin zerreleri de o yamurun katreleri arasna
dalmtr. te byle bir zanna binaen, yamur zarf,
zulmet mazruf olabilir.

4
kelimesinin cem sigasyla zikri ise, bulutlarn
hem karanlklarndan, hem kesafetlerinden, hem karanlk
ve kesafet, amm olduundan, hem yamurun katrelerinin
kesafetlerinden hasl olan mteaddit zulmetlere iarettir.
Tenkiri ve mehuliyeti ifade eden deki tenvin,
yolcularca hakikatleri mehul birtakm zulmetler olduuna
iarettir. Demek o tenvin, yolcularn ilmine perde olarak bir
zulmeti daha ilve etmitir. O halde bu tenvin, yolcularn
gzlerine perde olan zulmata bir tekittir.

5
Yani, gk grltsyle imek, Cenb-
Hakkn azametine ve kudretine dellet eden pek ikr iki
ayettir ki, lem-i gaybdan, bulutlarn idare ve tedvirlerine
mekkel ve nizam ve intizam kanunlarnn mmessilleri ve
memurlar olan meleklerin yed-i salhiyetlerine verilmitir.
1. Onun iinde karanlklar vardr. Bakara Sresi, 2:19.
2. inde.
3. Yamur.
4. Karanlklar.
5. Gkgrlts ve imek.
Sonra msebbebatn esbapla zahirde bal olduuna
binaen, bulutlar, havada mnteir olan buhar- miden izn-i
lh ile teekkl ederler. Bu bulutlarn hikmet-i Rabbaniye
ile bir ksm menf elektrii hmildir, bir ksm da msbet
elektrii hmildir. Bu ksmlar birbirine yaklap, aralarnda
msademe hasl olduunda, irade-i Hlk ile berk tevelld
eder. Bulutlarn bir ksm hcum, bir ksm da rar ettikleri
zaman, aralarnda havasz kalan yerleri doldurmak iin
emr-i Rabban ile tabakat- havaiye hareket ve heyecana
geldiinde rad sads, yani gk grlts meydana gelir.
Fakat bu hallerin cereyan bir nizam ve bir kanun altnda
olur ki, o nizam ve o kanunu temsil eden, rad ve berk
melekleridirler.
Sual: Rad ve berkin zulmat kelimesine atarndan
anlalr ki, bunlarn zarf yamurdur. Halbuki zarar
buluttur, yamur deildir.
Elcevap: Dehetinden baylm olan smice, o yamurun
hereyi ihata etmi olduu zannedildiine gre, rad ve
berk de yamurun iine ald eylere dahildir.
Sual: Zulmatn aksine, rad ve berkin mfred sigasyla
zikirleri neye iarettir?
Elcevap: Yolcularn en ok nazar- hayretlerini celb eden,
semavatn barmasyla mevcudat ni olarak
klandrmasdr. Bunlar ise mn-y masdardir. Mn-y
masdar mfred olur, fert ile ifade edilir. Ve keza rad olsun,
berk olsun, semav ayetlerden efrad pekok birer
nevidirler. Burada onlardan maksat nevileridir, efradlar
deildir. Onun iin mfred olarak zikredilmilerdir.
Sual: Rad ve berkteki tenvin neye iarettir?
Elcevap: Ya mahzuf bir sfata vazdrlar; takdir-i kelm
pek grleyen gz kamatran
demektir. Yahut rad ve berkin nekre ve mehuliyetlerini
ifade iindir. nk yolcular gzlerini yummu, kulaklarn
tkam olduklarndan, rad ve berki olduu gibi grm ve
tamamyla iitmi deillerdir ki, onlar hakkyla bilsinler.

1
Bu cmle mstenifedir. Yani mkabliyle bal deildir.
Ancak mukadder bir suale cevaptr. yle ki:
Vakta ki smi u ikinci kssa-i temsiliyeyi iitti; phesiz,
musibetin keyyetini anlamak iin iddetli bir meyli
uyand. Vakta ki Kurn- Kerimin tasvirinden malmat
ald; musibetzede olan yolcularn da hallerini ve o
musibete kar ne yaptklarn anlamak istedi. Kurn-
Kerim
2
demekle, onlar
kurtaracak bir melce kalmadna ve (necat bulmak
hlyasyla denizde ellerini otlara uzatan boulanlar gibi)
semav top ve mancnklardan kurtulmak iin kulaklarn
tkamaktan mad areleri kalmadna iaret etmitir.
Sual: Makamn iktizas hilfna
3
nin yerine
kullanlmas neye binaendir?
Elcevap: Yolcular necatlarn inta edecek hakik
sebepleri arayp bulmaktan meyus olduktan sonra
kulaklarn tkamak gibi cal ve zann eylere mracaat
etmek mecburiyetinde kaldklarna iarettir.
Sual: Geen vakalar zaman- hale ihzar iin kullanlan
muzri sigasyla nin zikri neye iarettir?
Elcevap: Hayretleri arttran u makamn, smie verdii
dehetten dolay yolcularn hadisesinivelev hayal
olsungrmek arzusunda bulunan smiin arzusunu tatmin
iin siga-y muzri ile geen o vaka, zaman- hale
getirilerek smiin hayaline tasvir edilmitir. Ve keza,
muzri sigas, ikide bir kesilip tazelenmekle beraber
istimrar ve devam iktiza eder. Ve bunun istimrarndan
bulutun grltsnn de devamna ima vardr.
1. Yldrmlarn verdii dehetle, lm korkusundan, parmaklarn kulaklarna
tkarlar. Bakara Sresi, 2:19.
2. Parmaklarn kulaklarna tkarlar. Bakara Sresi, 2:19.
3. Sokuyorlar.

1
Kulaklara sokulabilen ancak parmak ular
iken, burada parmak mnsnda olan
2
in
kullanlmas, onlarn hayret ve dehetlerinden dolay son
derece aknlklarna iarettir.

3
Bu kelm radn sadsndan onlarn
uradklar yle bir iddet-i havfe iarettir ki, eer rad
onlarn kulaklarnn penceresinden ieri girecek olursa
derhal ruhlar azlarnn kapsndan dar kaacaktr. Ve
keza, bu kaytta ok gzel ve ltif bir im vardr ki:
Vakta ki onlar kendilerine edilen nasihatleri ve nid-y
hakk, kulaklarn ap ierisine almadlar; semavat
cihetinden kulaklarnn cephesi rad ve berkin top ve
mancnklarna tutuldu. Onlar o zaman hayr iin
tkadklar kulaklarn imdi de er ve azap iin tkamaya
mecbur oldular.

4
Evet, sirkat elle
yapldndan, el kesilir. Fena szler azla sylendiinden,
aza vurulur. yleler de nedamet iin sa elini azna ve
hacalet iin sol elini gzlerine korlar.

5
Bu makamda rad ve berkin yolculara
zarar vermekte mttehid olduklarna iareten, yalnz
berkin sfat olan saikann zikriyle iktifa edilerek radn
sfat terk edilmitir. Fakat saika iddetli bir savtla yakc
bir ateten ibaret olduu cihetle, radn grltsn de
tazammun etmi bulunuyor. Bu itibarla radn sfat da
zikredilmi demektir.
1. Parmaklarn.
2. Parmaklar.
3. Kulaklarnn iine.
4. Ceza, yaplan iin cinsinden olur.
5. iddetli yldrmlardan dolay.

1
Yani, yolcularn saikalara kar
parmaklaryla yaptklar o gln mdafaalar mal, evlt,
eyavesaire gibi eylerin korkusundan deildir. Ancak
canlarn Cehennemeteslim edecek olan lmn
korkusundandr. nk musibetin ba kemie
dayanmtr. Onlar sevdikleri eylerden hibirisine
kederlenmezler, merak etmezler. Ancak lm ve hfz-
hayat dnrler.

2
Bu cmlede bulunan
kelimelerin birbiriyle mnasebetlerine ve ifade ettikleri
nktelere gelince:
aralarnda mnasebet bulunan iki eyi birbirine
atfeden bir lettir. Burada ise mkabliyle mbadi arasnda
bir mnasebet grnmyor. Fakat birinci temsille ikinci
temsilin arasndaki mnasebete bakarak yle silsileli
birka cmleyi ihtar ediyor: Onlar enlikli olan yerlerden
rar ettiler. ehirlilikten nefret ettiler. Gecenin istirahat
zaman olduuna dair kanuna muhalefet ettiler. Hem
nasihatlere itaat etmeyerek sanki necatlar llerdeymi
gibi sahrlara dtler. En nihayet haybet ve hsrana
urayarak her taraftan Allahn belsna maruz kaldlar.
Bu kelime-i mbareke ise, onlarn son mit ve
recalarnn kesildiine iarettir. nk musibetzede olan
bir adam, evvel ve hir Allahn merhametine iltica
etmekle mtesell olur. Halbuki Allahn kahr ve gadabna
mstehak olann elbette ve elbette necatndan midi ve
recas kesilir.

3
kelimesi, onlar ihata eden musibetlerin, Allahn
asar- azameti olduuna iarettir. Yani, gkler, bulutlar,
yamurlar, geceler, onlara ciht- sitteden hcum ettikleri
gibi, Allahn da gazap ve beliyyt onlar her taraftan ihata
etmitir.
1. lm korkusundan.
2. phesiz ki Allah, krleri epeevre kuatmtr.
3. Kuatan.
Ve keza, Allahn btn kinat ihata eden ilim ve
kudreti ve btn zerrata mil olan emirleri gz nne
getirilirse
1
kelimesinden yle bir ihtar fkrmaya
balar: Ey krler! Semavat ve arzn darsna
kamazsnz. Dahilde ise her nereye kaacak olursanz
olunuz, Allah, ilim ve kudretiyle her yerde hazr ve nzrdr.

2
Bu kelimeyi lafzna balayan harf-i
cerri, Allahn gadabndan kaan krler, yine Allahn
gadabna rast gelip musibet oklarna hedef olduklarna
iarettir.

3
nvan ise iareti tayor.
Birincisi: Temsil ierisinde mmesselleri, yani
mnafklar gstermekle, smiin temsil ile megul olup
mmesselden ve maksattan gal olmamasn temin etmek
iindir.
kincisi: Temsil ile mmessellerin, yani yolcularn
durumuyla mnafklarn durumu arasnda son sistemde
bulunan mabehetin kuvvetinden dolay, birbirinin sfatn
ve yekdierinin lkabn ve soyadn tadklarna iarettir.
ncs: Krlerin kalbleri gibi, mnafklarn da
kalbleri zulmet ve azap iinde bulunduuna iarettir. Zira
yaptklar cinayet ve kusurlarndan dolay, vicdanlar dahi
onlar tazip etmekten geri kalmyor. Evet, bizzat yapt
cinayetin cezasn gren bir adamn vicdan msterih
olmaz.

4
Bu cmledeki
kelimelerin igal ettikleri yerlerle mnasebetleri ve
herbirinin tad iaretleri ise, evvel bu cmle
mstenifedir. Yani mkabliyle bal deildir. stinaf ise
mukadder bir suale cevaptr.
1. Kuatan.
2. Karleri.
3. Karler.
4. Neredeyse imein onlar kr edecek. Bakara Sresi, 2:20.
Sual: Berk, zulmetleri datan ziyadar bir atetir. Onlar
onun ziyasndan istifade etmediler mi?
Elcevap: Bir faide ve bir menfaat grmeleri yle dursun,
berkin zararndan ve belsndan korktular diye Kurn-
Kerim bu cmle ile o mukadder suale cevap vermitir.
Kurbiyeti ve yaknl ifade eden
1
kelimesinin bu
cmlede dellet ettii mn yledir: Gzlerini hatfedecek,
yani kaptracak ve kr edecek esbap mevcut olduuna
ramen, her naslsa bir mniden dolay henz kr
olmamlardr. Kaptrmak mnsn ifade
eden kelimesinde pek gzel ve ltif bir belagat
vardr. yle ki:
Eyann suretlerini alp getirmek iin gzn gnderdii
ziya, esn-y rahta eyaya yetimezden evvel, birden bire
imek akar; o imek kapc bir ku gibi gzdeki o ziyay
alr, gtrr. Veya gzn ua, eyann ekillerini alp
getirirken, gecenin gz hkmnde olan imek kemal-i
sratle hcum ederek gzn elinden o ekilleri alr,
gtrr. Sanki, zulmeti kaldrmakla eyay gsteren
imek, o bedbahtlarn eyay grmelerine raz
olmadndan, onlarn gzlerinin uandan o ekilleri alp
gtryor.

2
kelimesine tercihen zikredilen
3
nvan,
Kurnn beyan ettii kat burhanlara kar krlk
gsteren mnafklarn basiret ve kalblerindeki kt
niyetlerini ve amellerini yad ettirmekle tehir etmek
iindir. Zira, gz kalbin yinesidir. Kalbin muzmerat gzde
grnr.

4
Bu
yeti tekil eden kelimelerin iaretleri:
1. Neredeyse.
2. Gzler.
3. Onlarn gzleri.
4. Onlar, her bir aydnlkta orada biraz yrrler. Karanlk zerlerine knce
de olduklar yerde kalrlar. Bakara Sresi, 2:20.
Evvel, bu cmle yine mstenife olup, mkabliyle
alkadar deildir. Ancak, smiin hatrna gelen u suali
cevaplandryor.
Sual: Onlarn musibeti tebeddl ve taaddd ettike,
acaba her iki hlette halleri nasl oluyor?
Elcevap: imein ziyasyla yollar grnd zaman
yrrler, zulmet kt zaman dururlar diye Kurn-
Kerim u cmle ile samiin o phesini izale etmitir.
Sual: istirak ve istimrar, yani umumiyet ve
devam ifade eden bir edattr. ise ne umumiyeti ve ne
devam ifade etmez. Bu itibarla imein
ziyalandrmasnda nn, zulmetin ktnde nn
kullanlmas neye binaendir?
Elcevap: Onlarn ziyaya fazlaca hrs ve ihtiyalar olduu
iin en az bir ziyay bile frsat bilip karmak
istemediklerine iareten ziya zerinde istimal
edilmitir.
Sebebiyet ve menfaate dellet eden
1
deki
harnden anlalr ki, baylmak zere olan bir
musibetzede nefsine ait eylerden mad hibir eyi
dnmez. Hatt kudret-i lhiyenin binlerle hikmetleri
iin kinatta nerettii ziyann menfaati, tamamen
kendisine ait olduunu ve kendisi iin gnderildiini
zanneder.
Ziyann adem-i devam yznden sratli bir yryle
yollarna devam etmeleri mukteza-y hal ve makam iken,
sratsiz, di bir yry ifade eden
2
tabiri, musibetin
iddetinden neet eden zayet yznden, srat-i seyre
kdir olamadklarna iarettir.
1. Onlar aydnlattnda.
2. Yrdler.
Sual: nsanlar yerde yrdkleri gibi, onlarn da
yrmeleri yerde olmaldr. Halbuki
1
deki zamirin
ziyaya raci olmas cihetiyle, onlarn yrmeleri ziyada
olduu anlalr.
Elcevap: Onlarn ziya haricinde yrmeleri mmkn
olmad iin, sanki mesafeleri ve medr- hareketleri
yalnz ziyaya mnhasrdr.

2
deki yolcularn evvelce grdkleri zulmet
musibetini tazelemek iin ikinci bir zulmet daha atf ve
ilve edildiine iarettir. nn ifade ettii cziyet ve kllet
ise, yolcularn zulmete kar besledikleri nefret ve
gsterdikleri krlk iddetinden, kren zulmeti
dnmediklerine, ancak aleddevam ziya iin bir frsat
beklerlerken, birden bire zulmetin hcumuna mruz
kaldklarna iarettir.

3
nin berke olan isnad, berkin ziyasndan sonra
hcum eden zulmetin, baka zulmetlerden edit olduuna
iarettir. Ve keza, musibetzede olan yolcularn
tahayyllerine gre, gya berkin ziyasndan sonra u
boluu dolduran zulmetler hep berk ateinin
snmesinden meydana gelen dumanlar olduuna da hayal
bir imadr.
Zarar iin kullanlan
4
deki kelimesi, zulmet
musibetinin tesadf olmayp, ancak onlarn ceza-y
amelleri olduuna iarettir. Ve musbetzede olan
yolcularn, u boluu dolduran zulmetler ve btn
insanlar ierisinden onlar kast ve onlara zarar vermek iin
gnderilmi olduklarn tahayyl ettiklerine bir remizdir.
1. Onun iinde.
2. ..d zaman, vakit (bk. -r-f: art edatlar).
3. Karanlk ktnde.
4. zerlerine.
Zulmet kt vakit sknetle durup deprememeleri
icap ederken, ayaa kalktlar mnsn ifade
eden tabiri, musibetin iddetinden ve musibetle ok
uratklarndan, rk vaziyetini andran bellerinde bir
tekavvs peyd olduuna ve zulmetin ni hcumundan
tiksinerek ayaa kalkp kaanlar gibi, bellerini
dorulttuklarna iarettir.

1
Bu
cmledeki kelimelerin iaretlerine gelince:
Evvelki cmlelerde gzlerini kr, kulaklarn sar etmek
nnda olan esbap zikredildikten sonra, bu cmlede
msebbebat, meiet-i lhiye ile balar.
Sonra, evvelki cmlelere atfedenhar, esbabn perdesi
altnda tasarruf eden ve btn esbap ve illetler zerinde
murakebe eden bu kudretin, ancak nazar- hikmet
olduuna iarettir.

2
Bu kelimenin tazammun ettii kyas- istisna yle
tasvir edilebilir: Meiet-i lhiyenin olmamas; zehab- sem
ve basarn olmamasna illettir. Zehab- sem ve basarn
olmamas da meietinin olmadn bildirmeye bir delil ve
bir illettir. Ve keza meiet-i lhiyeden mad btn esbap
tekemml etmi de olsa, ancak meiet-i lhiyenin
taallkuyla gz ve kulaklarnn ii bitmi olacana iarettir.

3
tabiri, msebbebat esbapla balayan, meiet ve
irade-i lhiye olduuna dellet eder. yleyse tesir
kudretindir. Esbab ise, kudretin, nazar- zahirde umur-u
hasise ile mbaereti grnmemesi iin vaz edilmi
perdelerdir.
1. Eer Allah dileseydi, onlarn iitme ve grme zelliklerini giderirdi. Bakara
Sresi, 2:20.
2. ayet (bk. -r-f: art edatlar).
3. Diledi, istedi.
Lfza-i Cellinin sarahatle zikri, halk fazlaca esbaba
ehemmiyet vermekten zecir ve men etmekle, esbabn
perdesi altnda tasarruf eden yed-i Kudreti grmeye
kirleri dvet eder.

1
ilinin bir mef ul ile takyid edilmeyerek mutlak
braklmas, meiet ve irade-i lhiyenin kinatn
ahvlinden mteessir olmadna ve mevcudatn sft-
lhiyeye tesirleri bulunmadna iarettir. Yani, beerin
iradesi ve sair sfatlar, mevcudatn hsn ve kubuh,
byklk ve kklk gibi ahvlinden mteessir olduu
gibi, sft- lhiye mteessir olmaz. Sft- lhiyeye gre
hepsi msavidir.
Gtrmek mnsn ifade eden den anlalyor
ki, esbap msebbebat zere musallat ve mstevl deildir.
Yani, esbabn irtifa zamannda, esbapla bal ve kaim olan
msebbebatn adem deryasna dmesi ihtimali yoktur.
Ancak, esbabn arkasnda hazr bulunan yed-i kudret o
msebbebat hfz eder. Ve hikmet-i lhiye muvazene ve
nizam kanunu mucibince baka mevkilere gnderir, ihmal
etmez. Evet, hararet suyu kaynatmaklasuyun bnyesini
tahrip ettii zaman, o tahrip neticesi vcuda gelenbuhar
ademe gitmez, belki nizamat- havaiye mucibince muayyen
bir mecrya sevkedilir ve muayyen bir mevkie kar, emr-i
lhiyeye intizaren orada durur.
Ve keza,
2
tabirinden anlalr ki, havass- hamse
denilen duygular, sar, kr, cmid tabiattan neet etmi
deildirler. Ancak o duygular, Cenb- Haktan ihsan edilen
hediyelerdir. Yalnz gz, kulak tabirleri adi birer isimdirler.
1. Diledi, istedi.
2. Gtrd.
Ve keza, nin harf-i cer olan ile beraber
gelmesinden anlalyor ki, msebbebat esbaptan ayrld
zaman babo braklmaz, yine bir nizam altna alnr.
nk beraberce gtrmek mnsn ifade
eder. Beraber gtrlen birey sahipsiz, babo
braklmaz.
htar: Semin mfred olarak, basarn cem olarak zikirleri
iitilen bir, grnen ok olduuna iarettir. Evet,sylenilen
szler birer birer kulaa girer, yle iitilir. Fakat okeyler
bir defa bakmakla gze grnr.

1
Bu cmledeki nkteler ve
iaretler:
1. phesiz ki Allah'n her eye gc yeter. Bakara Sresi, 2:20.
Evvel, bu cmle mnafklar ve yolcular istil eden
dehetin hakikat olduuna bir fezleke ve bir hlsadr. Ve
bu hlsadan anlalr ki, yolcularn ahvli, mnafklarn
ahvlini tamamyla temsil ettii ve herbir halleri yolcularn
hallerinde grnd gibi, herbir zerrede ve herbir halde
kudret-i lhiyenin de tasarrufu grnr.
Tahkiki ifade eden dahil olduu hkmn sabit ve
sarslmaz hakkatlerden olduuna dellet ettii gibi,
meselenin azametini ve vsatini ve dikkatini ve nev-i
beerin bu gibi meselelerde aciz, zayf ve ksr olduunu
remzen gsteriyor. nk bu gibi yakin meselelerde
tereddd inta eden, ancak vehimlerdir. Vehimleri tevlit
eden zayet, acz, kusurdur; bunlar ise insann tynetiyle
yorulmu sfatlardr.
Lfza-i Cellinin burada sarahaten zikredilmesi, bu
cmledeki hkm ispat eden delile iarettir. nk btn
mevcudat, taht- tasarrufunda ve daire-i umulnde
bulunan kudret, sair sfatlar gibi Ulhiyetin lzimesidir.
kelimesinden anlalr ki, ademden eyay karan
kudret, o eyay mhmel ve babo brakmaz. Ancak
hikmetin murakabesi ve nezareti altnda terbiye eder ve
ettirir.

1
edatndan anlalr ki, esbabn btn eserleri ve
hsl- bilmasdar denilen ef l-i ihtiyariyeye terettp eden
eserler, tamamen kudrete baldr. Mevcuda ve mevcudata,
ey ve eya denilmesi meiet-i ilhiyenin taallkundan
neet ettiine nazaran
2
tabirinden anlalr ki, eya
vcuda geldikten sonra da Saniden alkas kesilmez.
Vcudun tekerrrnden ibaret olan bekalar iin daima
Sanie muhtatrlar.

3
kelimesine bedel, sbut ve devam ifade eden

4
sigasndan anlalr ki, kudret, makdurat nisbetinde
olmayp, kudretin daire-i tasarrufu pek genitir. Hem
kudret ztiyedir, tagayyr kabul etmez. Hem ayn
zamanda kudret lzimedir, ziyade ve noksan olmaz. Hem
kudret, Rezzak, Gaffar, Muhy, Mmit gibi sft- iliyenin
mercii ve mizandr.
1. Her, hep.
2. ey.
3. Diledii gibi yapmaya gc yeten, dilerse yapan, dilemezse yapmayan,
hibir surette ciz olmayan kudret ve iktidar sahibi Allah.
4. Kudreti snrsz olan, dilediini diledii ekilde yapan Allah.
21-22. yetin tefsiri
1




1. Bakara Sresi, 2:21-22.
Yani, Ey insanlar! Sizi ve sizden evvelkileri yaratan
Rabbinize ibadet ediniz ki, takv mertebesine vsl
olasnz. Ve yine Rabbinize ibadet ediniz ki, arz size dek,
semay binanza dam yapm ve semdan sular indirmi
ki, sizlere rzk olmak zere yerden meyve ve sair gdalar
kartsn. yleyse, Allaha misil ve erik yapmaynz.
Bilirsiniz ki, Allahtan baka mbud ve hlknz yoktur.
Mukaddeme
Akaid ve iman hkmleri kav ve sabit klmakla
meleke haline getiren, ancak ibadettir. Evet, Allahn
emirlerini yapmaktan ve nehiylerinden saknmaktan ibaret
olan ibadetle, vicdan ve akl olan iman hkmler terbiye
ve takviye edilmezse, eserleri ve tesirleri zayf kalr. Bu
hale, lem-i slmn hl-i hazrdaki vaziyeti ahittir.
Ve keza, ibadet, dnya ve hiret saadetlerine vesile
olduu gibi, maa ve made, yani dnya ve hiret ilerini
tanzime sebeptir ve ahs ve nev kemlta vastadr ve
Hlk ile abd arasnda pek yksek bir nisbet ve erei bir
rabtadr.
badetin dnya saadetine vesile olduunu izah eden
cihetler:
Birisi: nsan, btn hayvanlardan mmtaz ve mstesna
olarak, acip ve ltif bir miza ile yaratlmtr. O miza
yznden, insanda eit eit meyiller, arzular meydana
gelmitir. Mesel, insan, en mntehap eyleri ister, en
gzel eylere meyleder, ziynetli eyleri arzu eder,
insaniyete lyk bir maiet ve bir eree yaamak ister.
u meyillerin iktizas zerine, yiyecek, giyecek ve sair
hacetlerini istedii gibi, gzel bir ekilde tedarikinde ok
sanatlara ihtiyac vardr. O sanatlara vukufu
olmadndan, ebn-y cinsiyle terik-i mesai etmeye
mecbur olur ki, herbirisi, semere-i sayiyle arkadana
mbadele suretiyle yardmda bulunsun ve bu sayede
ihtiyalarn tesviye edebilsinler.
Fakat insandaki kuvve-i eheviye, kuvve-i gadabiye,
kuvve-i akliye Sni tarafndan tahdit edilmediinden ve
insann cz- ihtiyarsiyle terakksini temin etmek iin bu
kuvvetler babo brakldndan, muameltta zulm ve
tecavzler vukua gelir. Bu tecavzleri nlemek iin,
cemaat-i insaniye, almalarnn semerelerini mbadele
etmekte adalete muhtatr.
Lkin her ferdin akl, adaleti idrakten ciz olduundan,
kll bir akla ihtiya vardr ki, fertler, o kll akldan istifade
etsinler. yle kll bir akl da ancak kanun eklinde olur.
yle bir kanun, ancak eriattr.
Sonra, o eriatn tesirini, icrasn, tatbikini temin edecek
bir merci, bir sahip lzmdr. O merci ve o sahip de ancak
peygamberdir.
Peygamber olan ztn da, zahiren ve btnen halka olan
hkimiyetini devam ettirmek iin, madd ve manev bir
ulviyete ve bir imtiyaza ihtiyac olduu gibi, Hlk ile olan
derece-i mnasebet ve alkasn gstermek iin de bir
delile ihtiyac vardr. Byle bir delil de ancak mucizelerdir.
Sonra, Cenb- Hakkn emirlerine ve nehiylerine itaat
ve inkyad tesis ve temin etmek iin, Sniin azametini
zihinlerde tesbit etmeye ihtiya vardr. Bu tesbit de, ancak
akaid ile, yani ahkm- imaniyenin tecellsiyle olur. man
hkmlerin takviye ve inkiaf ettirilmesi, ancak tekrar ile
teceddd eden ibadetle olur.
kincisi: badet, kirleri Sni-i Hakme evirttirmek
iindir. Abdin Sni-i Hakme olan tevecch, itaat ve
inkyadn inta eder. taat ve inkyad ise, abdi intizam-
ekmel altna idhal eder. Abdin intizam altna girmesiyle ve
nizama ittib etmesiyle, hikmetin srr tahakkuk eder.
Hikmet ise, kinat sahifelerinde parlayan sanat
naklaryla tebarz eder.
ncs: nsan, santral gibi, btn hilkatn
nizamlarna ve ftratn kanunlarna ve kinattaki nevmis-i
lhiyenin ualarna bir merkezdir. Binaenaleyh, insann, o
kanunlara intisap ve irtibat etmesi ve o namuslarn
eteklerine yapp temessk etmesi lzmdr ki, umum
cereyan temin etsin. Ve tabakat- lemde deveran eden
dolaplarn hareketlerine muhalefetle o dolaplarn arklar
altnda ezilmesin. Bu da, ancak o emir ve nevhden ibaret
olan ibadetle olur.
Drdncs: Emirleri imtisal, nehiylerden itinap
etmek sayesinde, bir fert, heyet-i itimaiyede ok
mertebelerle nisbet peyda eder ve alkadar olur. Bilhassa
ahkm- diniye ve mesalih-i umumiye hususunda, bir fert,
bir nevi hkmne geer. Yani, pek ok hukuklar,
haysiyetler, iradlar, tlimler, slahlar gibi vazifeler, bir
ahsa yklenir. Eer o emri imtisal, nevhden itinap eden
o ahs olmasa, o vazifeler tamamen pyiml olur.
Beincisi: nsan, slmiyet sayesinde, ibadet saikasyla
btn Mslmanlara kar sabit bir mnasebet peyda eder
ve kav bir irtibat ve ballk elde eder. Bunlar ise,
sarslmaz bir uhuvvete, hakik bir muhabbete sebep olur.
Zaten heyet-i itimaiyenin kemline ve terakkisine ilk ve
en birinci basamaklar, uhuvvet ile muhabbettir.
badetin ahs kemlta sebep olduunun izah:
nsan, cismen kk, zayf ve ciz olmakla beraber,
hayvanattan addedildii halde, pek yksek bir ruhu tayor.
Ve pek byk bir istidada mliktir. Ve hasredilmeyecek
derecede meyilleri vardr. Ve gayr- mtenahi emeller
sahibidir ve addedilemez kirleri vardr. Ve gayr- mahdud
eheviye ve gadabiye gibi kuvveleri vardr. Ve yle acaip
bir yaratl vardr ki, sanki btn env ve lemlere hriste
olarak yaratlmtr.
te, byle bir insann o yksek ruhunu inbisat ettiren,
ibadettir. stidatlarn inkiaf ettiren, ibadettir. Meyillerini
temyiz ve tenzih ettiren, ibadettir. Emellerini tahakkuk
ettiren, ibadettir. Fikirlerini tevsi ve intizam altna alan,
ibadettir. eheviye ve gadabiye kuvvelerini had altna alan,
ibadettir. Zahir ve btn uzuvlarn ve duygularn kirleten
tabiat paslarn izale eden, ibadettir. nsan, mukadder olan
kemltna yetitiren, ibadettir. Abd ile Mbud arasnda en
yksek ve en ltif olan nisbet, ancak ibadettir. Evet
kemlt- beeriyenin en yksei, u nisbet ve
mnasebettir.
htar: badetin ruhu, ihlstr. hls ise, yaplan ibadetin
yalnz emredildii iin yaplmasdr. Eer baka bir hikmet
ve bir faide ibadete illet gsterilse, o ibadet btldr.
Faideler, hikmetler yalnz mreccih olabilirler, illet
olamazlar.
Kurn- Kerim vakta ki
1
ilh.
emriyle insanlar ibadete dvet etti; sanki lisan- hal ile
Niin ibadet yapalm? lleti nedir? diye sorulan suali,
Kurn- Kerim
2
cmleleriyle
cevaplandrmak zere Sniin vcud-u vahdetine dair
burhanlar zikretmeye balad.
1. Ey insanlar! Rabbinize ibadet ediniz. Bakara Sresi, 2:21.
2. Sizi yaratan Rabbinize. Bakara Sresi, 2:21.
Mukaddeme
Atein dumana olan delleti gibi, messirden esere
yaplan istidlle burhan- limm denildii gibi; dumann
atee olan delleti gibi eserden messire olan istidlle de
burhan- inn denir. Burhan- inn, phelerden daha
salimdir.
Bu yetin, Sniin vcut ve vahdetine iaret eden
delillerinden biri de, inayet delilidir. Bu delil, kinat ve
kinatn eczasn ve envn ihtillden, ihtilftan,
dalmaktan kurtarp btn hususatn intizam altna
almakla kinata hayat veren nizamdan ibarettir. Btn
maslahatlarn, hikmetlerin, faidelerin, menfaatlerin menei,
bu nizamdr. Menfaatlerden, maslahatlardan bahseden
btn yt- Kurniye, bu nizam zerine yryor ve bu
nizamn tecellsine mazhardr. Binaenaleyh, btn
mesalihin, fevaidin ve menain mercii olan ve kinata
hayat veren bir nizam, elbette ve elbette bir Nzmn
vcuduna dellet ettii gibi, o Nzmn kast ve hikmetine
de dellet etmekle, kr tesadfn vehimlerini nefyeder.
Ey insan! Eer senin krin, nazarn, u yksek nizam
bulmaktan ciz ise ve istikr-i tm ile, yani umum bir
aratrma ile de o nizam elde etmeye kdir deilsen,
insanlarn telhuk-u efkr denilen kirlerinin
birlemesinden doan ve nev-i beerin havass (duygular)
hkmnde olan fnun ile kinata bak ve sahifelerini oku ki,
akllar hayrette brakan o yksek nizam gresin.
Evet, kinatn herbir nevine dair bir fen teekkl etmi
veya etmektedir. Fen ise kavaid-i klliyeden ibarettir.
Kaidenin klliyeti ise, nizamn yksekliine ve gzelliine
dellet eder. Zira nizam olmayann, klliyeti olamaz.
Mesel, Her limin banda beyaz bir amme var.
Klliyetle sylenilen u hkm, ulema nevinde intizamn
bulunmasna bakar. yleyse, umum bir tefti neticesinde
fnun-u kevniyeden herbirisi, kaidelerinin klliyetiyle
kinatta yksek bir nizamn bulunmasna bir delildir. Ve
herbir fen nurlu bir burhan olup, mevcudatn silsilelerinde
salkmlar gibi aslp sallanan maslahat semerelerini ve
ahvalin deimesinde gizli olan faideleri gstermekle
Sniin kast ve hikmetini iln ediyorlar. det vehim
eytanlarn tard etmek iin herbir fen, birer necm-i
skptr. Yani, btl vehimleri delip yakan birer yldzdrlar.
Ey arkada! O nizam bulmak iin umum kinat
aratrmaktansa, u misale dikkat et, matlubun hasl olur.
Gzle grnmeyen bir mikrop, bir hayvanck,
kklyle beraber pek ince ve garip bir makine-i
lhiyeyi hvidir. O makine mmkinattan olduundan,
vcut ve ademi, mtesavidir. lletsiz vcuda gelmesi
muhaldir. O makinenin bir illetten vcuda geldii zarurdir.
O illet ise, esbab- tabiiye deildir. nk o makinedeki
ince nizam, bir ilim ve uurun eseridir. Esbab- tabiiye ise,
ilimsiz, uursuz, camid eylerdir. Akllar hayrette brakan o
ince makinenin esbab- tabiiyeden neet ettiini iddia
eden adam, esbabn herbir zerresine Etunun uurunu,
Calinosun hikmetini it etmekle beraber, o zerrat arasnda
bir muhaberenin de mevcut olmasn itikad etmelidir. Bu
ise, yle bir safsata ve yle bir hurafedir ki, mehur
sofestayi bile utandryor.
Maahaza, esbab- maddiyede esas ittihaz edilen kuvve-i
czibeyle kuvve-i dann inksama kabiliyeti olmayan bir
czde birlikte itimalar iltizam edilmitir.
Halbuki bunlar birbirlerine zt olduklarndan, itimalar
caiz deildir. Fakat, czibe ve da kanunlarndan maksat,
detullah ile tbir edilen kavanin-i lhiye ise ve tabiatla
tesmiye edilen eriat- ftriye ise, cizdir. Lkin,
kanunluktan tabiata, vcud-u zihnden vcud-u haricye,
umur-u itibariyeden umur-u hakikiyeye, let olmaktan
messir olmaya kmamak artyla makbuldr. Aksi
takdirde caiz deildir.
Ey arkada! Misal olarak gsterdiim o kk hurdebin
hayvancn, yani mikrobun byk fabrikasndaki nizam ve
intizam akln ile grdn takdirde ban kaldr, kinata
bak. Emin ol ki, kinatn vuzuh ve zuhuru nisbetinde, o
yksek nizam, kinatn sahifelerinde pek zahir ve okunakl
bir ekilde grp okuyacaksn.
Ey arkada! Kinatn sahifelerinde delill-inye ile
anlan nizama ait yetleri okuyamadysan, sfat- kelmdan
gelen Kurn- Azimann yetlerine bak ki, insanlar
tefekkre dvet eden btn yetleri, u delill-inyeyi
tavsiye ediyorlar. Venimetleri ve faideleri sayan yetler
dahi, delill-inye denilen oyksek nizamn
semerelerinden bahsediyorlar. Ezcmle, bahsinde
bulunduumuz u yet


1
cmleleriyle, o nizamn faidelerini ve nimetlerini
koparp insanlara veriyorlar.
1. O Rabbiniz ki, yeryzn size bir dek, gkyzn bir dam yapt.
Gktende size bir su indirip onunla trl meyvelerden ve mahsullerden
sizerzk kard. Bakara Sresi, 2:22.
Delil-i htir: Mezkr yetin Sniin vcut ve vahdetine
iaret eden delillerinden biri de

1
cmlesiyle iaret ettii delil-i ihtirdir. Delil-i
ihtirnin hlsas yle izah edilebilir:
1. Sizi ve sizden evvelkileri yaratan (Rabbinize). Bakara Sresi, 2:21.
Cenb- Hak, husus eserlerine mene ve kendisine
lyk kemltna mehaz olmak zere her ferde ve her neve
has ve mstakil bir vcut vermitir. Ezel cihetine sonsuz
olarak uzanp giden hibir nevi yoktur. nk btn env,
imkndan vcub dairesine kmamlardr. Ve teselsln
de btl olduu meydandadr. Ve lemde grnen u
tagayyr ve tebeddl ile bir ksm eyann hudsu, yani
yeni vcuda geldii de gzle grnyor. Bir ksmnn da
hudsu, zaruret-i akliye ile sabittir. Demek, hibir eyin
ezeliyeti cihetine gidilemez.
Ve keza ilml-hayvanat ve ilmn-nebatatta ispat
edildii gibi, envn says ikiyzbine blidir. Bu neviler
iin birer dem ve birer evvel-baba lzmdr. Bu evvel-
babalarn ve demlerin daire-i vcubda olmayp ancak
mmkinattan olduklarna nazaran, behemehal vastasz,
kudret-i lhiyeden vcuda geldikleri zarurdir. nk bu
nevilerin teselsl, yani sonsuz uzanp gitmeleri btldr.
Ve baz nevilerin baka nevilerden husule gelmeleri
tevehhm de btldr. nk, iki neviden doan nevi,
alelekser ya akmdir veya nesli inktaa urar, tenasl ile bir
silsilenin ba olamaz.
Hlsa: Beeriyet ve sair hayvanatn tekil ettikleri
silsilelerin mebdei, en bata bir babada kesildii gibi, en
nihayeti de son bir oulda kesilip bitecektir.
Evet, uursuz, ihtiyarsz, camid, basit olan esbab-
tabiiyenin btn akllar hayrette brakan o env
silsilelerinin icadna kabiliyeti olduu, daire-i imkndan
hritir.
Ve keza, kudret mucizelerinden birer nak- garip ve
birer sanat- acip tayan o envn ihtiva ettikleri efradn
da, ihtir ve yaratllarn o esbaba isnad etmek, yalnz bir
muhlin deil, muhaltn en hurafesidir. Binaenaleyh, o
silsileleri tekil eden env ile efrad, huds ve imkn
lisanyla, Hlklarnn vcub-u vcuduna kat bir ehadetle
ehadet ediyorlar.
S - Btn silsilelerin Hlkn vcub-u vcuduna kat
ehadetleri gznnde olduu halde, baz insanlarn
maddeyle, maddenin hareketinin ezeliyeti cihetine zahip
olmakla dallete dtklerinin esbab nedendir?
C - Kast ve dikkatle deil, sath ve dikkatsiz bir nazarla,
muhal ve btla, mmkn nazaryla baklabilir. Mesel, bir
bayram akam, gkte ay ve hilli arayanlar iinde ihtiyar
bir zat da bulunur. Bu zat, gkteki hilli grmek iin btn
kast ve dikkatiyle nazarn ge tevcih edip hilli
aratrmakla megul iken, gznn kirpiklerinden uzanan
ve gznn hadekas zerine eilen beyaz bir kl naslsa
gzne iliir. O zat, derhal Hilli grdm der, te bu
grdm aydr! diye hkmeder.
te, sath ve dikkatsiz nazarlar bu gibi hatlara
dtkleri gibi, yksek bir cevhere ve mkerrem bir
mahiyete mlik olan insan, kast ve dikkatiyle daima hak
ve hakikati ararken, bazan sath ve dikkatsiz bir nazarla
btla bakar. O btl da; ihtiyarsz, talepsiz, dvetsiz krine
gelir. Fikri de ar-nr alr saklar, yava yava kabul ve
tasdikine de mazhar olur. Fakat onun o btl kabul ve
tasdiki, btn hikmetlerin mercii olan nizam- lemden
gaet etmesinden ve madde ile hareketinin ezeliyete zt
olduuna krlk gsterdiinden ileri gelmitir ki, u garip
naklar ve acip sanat eserlerini esbab- camideye isnad
etmek mecburiyetiyle o dalletlere dmlerdir.
Hseyin-i Cisrnin dedii gibi, sr- medeniyetle
mzeyyen ve btn ziynetlere mtemil bir eve giren bir
adam, ev sahibini gremediinden, o ziyneti, o esasat,
tesadfe ve tabiata isnad etmeye mecbur olmutur.
Kezalik, nizam- lemdeki btn hikmetlerin, faidelerin
tam bir ihtiyara ve mil bir ilme ve kmil bir kudrete
yaptklar ehadetten gaet eden galler, sath
nazarlarnca, tesir-i hakikyi esbab- camideye vermeye
mecbur kalmlardr.
Ey arkada! Cenb- Hakkn pek ince sr- sanatndan
ve pek yksek acaib-i kudretinden sarf- nazar ederek
yalnz tabiat denilen u sr ve esbabdan en zahir olan
iniks ve irtisam keyyetine bak. Mesel, bir yineyi
semaya kar tuttuun zaman, semay, irtifayla,
naklaryla, yldzlaryla celb edip yinede iniks ve
irtisam ettiren illet-i messirenin, yinenin yzndeki
hsiyet olduuna kanaat hasl edebilir misin? H!
Veyahut hakikatte bir emr-i vehmden ibaret olan czibe-i
umumyenin, arz ile yldzlar u bolukta muntazam tahrik
ve tedbirine illet-i messire olarak telkki ve kabul edebilir
misin? H! Bunlar ancak art ve sebep olabilirler, illet-i
messire olamazlar.
Hlsa: nsan sath ve gayr- kast bir nazarla btl ve
muhal bireye bakt zaman, hakik illetini bulamad
takdirde, ar-nar shhatine veya inkrna kail olmakla
kabul etmesi ihtimali vardr. Fakat, talip ve mteri
sfatyla kasten ve bizzat dikkatle bakacak olursa, onlarn
hikemiyat dedikleri o btl meselelerden hibirisini de
kabul etmez. Ancak, btn siyaslerin hikmetini ve
hkemann akllarn zerrelerde farz etmekle eblehne
kabul eder.
S - Onlarn daima iftiharla bahsettikleri tabiat, nevmis
ve kuv nedir ki, kendilerini onlarla iknaa alyorlar?
C - Tabiat dedikleri ey, bir matbaadr, tbi deildir.
Tbi, ancak kudrettir. Kanundur, kuvvet deildir. Kuvvet,
ancak kudrettedir. Yahut, nasl ki bildiimiz eriat,
insanlardan sudur eden ef l-i ihtiyariyeyi bir nizam ve bir
intizam altna alp tahdit eden kaidelerin hlsasdr veya
devletin ilerini tanzim eden nizamlarn, dsturlarn,
kanunlarn mecmuasdr. Kezalik, tabiat denilen ey de,
lem-i ehadetin uzuvlarndan ve eczalarndan sudur eden
ef l arasnda bir nizam ve bir intizam ika eden lh bir
eriat- ftriyedir. Binaenaleyh, eriat ile devlet nizam,
mkul ve itibar emirlerden olduklar gibi, tabiat dahi
itibar bir emir olup, hilkatte, yani yaratlta cri olan
detullahtan ibarettir.
Amma tabiatn bir mevcud-u haric olduunu tevehhm
etmek, bir frka askerin, idman ve tlim esnasnda
yaptklar o muntazam hareketlerini gren bir vahinin,
Aralarndaki o nizam idare edip birbiriyle balayan ip gibi
birey mevcuttur diye vahce ettii vehme benzer.
Binaenaleyh, vicdan ve akl vah olan bir adam, sath ve
tebe bir nazar ile devam ve istimrarn muhafaza eden
tabiatn messir bir mevcud-u haric olduuna ihtimal
verebilir.
Hlsa: Tabiat, Allahn sanat ve eriat- ftriyesidir.
Nevmis ise, onun meseleleridir. Kuv dahi, o meselelerin
hkmleridir.
Tevhide geiyoruz:
Kurn- Kerim, Sniin vahdetine dair delillerden hibir
ey terk etmemitir. Bilhassa, Arz ve semda Allahtan
baka ilhlar olmu olsa idiler, u grnen intizam fesada
urard mnsnda olan
1

yetinin tazammun ettii burhant-temn
Sniin vhid ve mstakil olduuna k bir delildir. Ve
istiklliyet, ulhiyetin zat bir hassas ve zarur bir lzm
olduuna nurlu bir burhandr.
1. Eer gklerde ve yerde Allahtan baka ilhlar olsayd, ikisi de harap olup
giderdi. Enbiy Sresi, 21:22.
Ey arkada! Bahsinde bulunduumuz yetin evvelinde
bulunan
1
emri, bn-i Abbsn tefsirine nazaran,
insanlar tevhide dvet eden bir emirdir. Ve ayn zamanda
bu yet, heyet-i mecmuasyla tevhide iaret eden pek ltif
ve gzel bir burhan tazammun etmitir. yle ki:
Nev-i beer ile sair hayvanatn medr- maietleri olan
semeratn tevlidi iin, arz ile sem arasndaki muavenet ve
mnasebetleri ve sr- lemin birbirine mabehetleri ve
etraf- lemin birbiriyle kucaklamalar ve birbirinin elini
tutup ihtiyalarn temin etmeleri ve yekdierinin sualine
cevap verip yardmna komalar ve tamamyla bir nokta-i
vhideye bakmalar ve bir Nazzm- Vhidin mhr
stnde hareket etmeleri gibi halleri hvi olan byle garip
bir makine, sahip ve Sniinin bir olduunu kat bir
ehadetle iln etmekle, Herbir eyde, Sniin vahdetine
dellet eden bir yet ve bir almet vardr mnsnda olan
u beyitle tanin-endaz oluyorlar:

2
1. badet ediniz.
2. Herbir eyde, Onun bir olduuna dellet eden bir belge (delil) vardr.
bnl-Mutezin bir iirinden alnmtr. bn-i Kesr, Tefsrl-Kurnil-Azm, 1:24.
Ey arkada! Sni-i Zlcell, Vhid ve Vcibl-Vcud
olduu gibi, btn sft- kemliye ile de muttasftr. Zira
lemde ve masnuatta bulunan kemlt tamamyla Sniin
kemlinden tecell eden glgeden muktebestir. yleyse,
Snide bulunan ceml, keml, hsn, umum kinatta
bulunan umum cemallerden, kemallerden, hsnlerden
gayr- mtenhi derecelerle yksektir. Zira ihsan, inm
edenin servetinden doar ve servetine delildir. cad, icad
edenin vcuduna dellet eder. cab, mcibin vcuduna
burhandr. Verilen hsn, verenin hsnne delildir.
Ve keza, Sni-i Zlcell, btn nevakstan pk ve
mnezzehtir. nk noksaniyet, maddiyatn
mahiyetlerindeki istidadn klletinden ileri gelir. Halbuki
Cenb- Hak, maddiyattan deildir.
Ve keza, Sni-i Kadm-i Ezel, kinatn ihtiva ettii
eyann cismiyet, cihetiyet, tagayyr, temekkn gibi
istilzam ettikleri levazm ve evsaftan ber ve mnezzehtir.
Kurn- Kerim, u iki hakikate Allaha misil yapmayn
mnsna olan
1
yetiyle iaret
etmitir.
Delil-i imkn: Bu yetin, Sniin vcuduna iaret eden
delillerden birisi de delil-i imkndir ki,
2

yetiyle iaret edilmitir.
1. Sakn Allaha e ve ortaklar komaynz. Bakara Sresi, 2:22.
2. Allah hibir eye muhta olmayan gandir; siz ise muhtasnz.
Muhammed Sresi, 47:38.
Bu delilin hlsas: Kinatn ihtiv ettii zerrelerden
herbirisinin gerek ztnda, gerek sftnda, gerek ahvlinde
ve gerek vcudunda gayr- mtenhi imknlar, ihtimaller,
mkiltlar, yollar, kanunlar varken, birden bire o zerre,
gayr- mtenhi yollardan muayyen bir yola slk eder. Ve
gayr- mahdud hallerden, bir vaziyete girer. Ve gayr-
mdud sfatlardan bir sfatla vasanr. Ve doru bir kanun
zerine mukadder bir maksada harekete balar. Ve vazife
olarak uhdesine verilen herhangi bir hikmet ve bir
maslahat derhal inta eder ki, o hikmet ve o maslahatn
husule gelmesi, ancak o zerrenin o eit hareketiyle
olabilir. Acaba o kadar yollar ve ihtimaller arasnda o
zerrenin maceras, lisan- haliyle, Sniin kast ve hikmetine
dellet etmez mi?
te herbir zerre, mstakillen, kendi bayla Sniin
vcuduna dellet ettii gibi, kk-byk herhangi bir
teekkle girerse veya hangi bir mrekkebe cz olursa,
girdii ve cz olduu o makamlarda kazand nisbete gre
Sniine olan delletini muhafaza eder.
Bu yetin mkabliyle cihet-i irtibatna gelince:
Vakta ki Kurn- Kerim, birincisi mttak mminler,
ikincisi inatl krler, ncs ikiyzl mnafklar olmak
zere insanlar ksma ayrd ve aralarnda taksimat ve
tekilt yapt ve herbir ksmn sfatn ve kbetini beyan
etti. Sonra
1
yetiyle her ksma
tevcih-i hitap ederek onlar ibadete emir ve dvet etti.
Demek, bu yetin evvelki yetlere terettb ve onlar takip
etmesi, hne ve binann, mhendisin krokisine; amelin
ilme; kazann kadere terettb ve birbirini takip etmeleri
gibidir. Evet, evvelki yetlerde yaplan tekilt ve taksimat,
kroki ve plndan sonra bu yette ibadet binasnn
yaplmasna emredilmitir ve o yetlerde verilen bilgi ve
malmattan sonra, bu yette, amel ve ibadete
emredilmitir. Ve onlarda yazlan sfat ve istihkaklara gre,
burada, emir ve nehiylerle hkmler verilmitir. Ve keza,
evvelki yetlerde insanlarn taksimat, ahvl ve sft
zikredildikten sonra, makamn iktizasyla, bu yet onlar
takip etmitir.
1. Ey insanlar, ibadet ediniz. Bakara Sresi, 2:21.
Vakta ki Kurn- Kerim, insanlarn her frkasndan
bahsetti ve herbir frkann sfatn ve kbetini syledi;
smiin arzusu ve makamn iktizas zerine, Kurn- Kerim
gaybdan hitaba intikal ederek onlara kar u hitapta
bulundu. Evet, baz adamlar hakknda gaibane
konuanlarn bilhare konumalarn hitaba evirmelerinde
ylece bir nkte-i umumiye vardr:
Mesel, bir ahsn iyiliinden veya fenalndan
bahsedilirken, gerek konuanda, gerek dinleyende, ya
tahsin veya telin iin bir meyil uyanr. Sonra git gide o
meyil yle kesb-i iddet eder ki, sahibini o ahsla
grtrp ifahen konumaya kuvvetli bir arzu uyandrr.
Burada smilerin o meyillerini tatmin etmekle makamn
iktizas zerine Kurn- Kerim, onlar smilerin huzuruna
gtrp kendilerine hitap ile tevcih-i kelm etmitir.
Bu yette, gaybdan, hitaba edilen iltifat ve intikalde
husus bir nkte de vardr ki, ibadetle yaplan tekliften hasl
olan meakkat, hitab- lhiyeden neet eden zevk ve
lezzetle karlanr ve insanlara ar gelmez.
Ve keza hitap suretiyle ibadeti teklif etmek, abd ile
Hlk arasnda vasta olmadna iarettir.
Ey arkada! Bu yetin cmlelerini birbiriyle
nazmeden mnasebetler ise:

1
cmlesinde emir ve hitap, geen
her frkay tekil eden mmin, kr ve mnafklarn
mzi, hal ve istikbalde vcuda gelmi veya gelecek btn
efradn ihtiva eden tabakalara hitaptr. Binaenaleyh

2
vavnn merciinde dahil olan kmil mminlere
gre ibadete devam ve sebat etmeye emirdir. Orta
derecedeki mminlere nazaran, ibadetin arttrlmasna
emirdir. Krlere gre, ibadetin art olan iman ve tevhid
ile ibadetin yaplmasna emirdir. Mnafklara nazaran,
ihlsa emirdir. Binaenaleyh,
3
nun ifade ettii ibadet
kelimesi mkellefne gre mterek-i mnev
hkmndedir.
1. Ey insanlar, ibadet ediniz. Bakara Sresi, 2:21.
2. badet ediniz.
3. badet ediniz.
Yani: Sizi terbiye eden ve byten Odur. Ve sizin
mrebbniz Odur. yleyse, siz de Ona ibadet etmekle abd
olunuz!
Ey arkada! Vakta ki Kurn- Kerim ibadeti emretti.
badet ise eyden sonra olabilir.
Birincisi: Mbudun mevcut olmasdr.
kincisi: Mbudun vhid olmasdr.
ncs: Mbudun ibadete istihkak bulunmasdr.
Kurn- Kerim, o mukadder suale iaret etmekle
beraber, artlarnn delillerini de zikrederken, Mbudun
vcuduna dair olan delilleri iki ksma ayrmtr.
Birisi: Hariten alnan delillerdir ki, buna fk denilir.
kincisi: nsanlarn neslerinden alnan burhanlardr.
Buna, enfs tesmiye edilir. Enfs olan ksmn da, biri
nefs, dieri usul olmak zere iki ksma taksim etmitir.
Demek, Mbudun vcuduna trl delil vardr: fak,
nefs, usul.
Evvel, en zahir ve en yakn olan nefs delile

1
cmlesiyle, usul delile de
2
cmlesiyle iaret etmitir. Sonra, ibadet insanlarn hilkat ve
yaratlna tlik edilmitir.
1. Sizi, (O) yaratt. Bakara Sresi, 2:21.
2. Sizden nceki insanlar da. Bakara Sresi, 2:21.
badetin hilkat- beere terettb iki eyden ileri geliyor:
Ya insanlar ilk yaratlnda ibadete istidatl ve takvaya
kabiliyetli olarak yaratlmlardr. Ve o istidad ve o
kabiliyeti onlarda gren, onlarn ibadet ve takv
vazifelerini greceklerini kaviyyen mit eder. Veyahut,
insanlarn hilkatinden ve memur olduklar vazifeden ve
tevecch ettikleri kemalden maksat, ibadetin kemli olan
takvdr.

1
u cmle, her iki noktaya da tatbik
edilebilir. Yani, stidad ve kabiliyetinizde ekilen veya
vazife ve hilkatinizden kastedilen takvnn kuvveden ile
karlmas lzmdr.
Sonra, Kurn- Kerimde Mbudun vcuduna ait fk
delillerin en karibine
2
cmlesiyle
iaret edilmitir. Ve bu iaretten arzn bu ekle
getirilmesiyle nev-i beere ve sir hayvanata kabil-i skn
olarak hazr bulundurulmas, ancak Allahn caliyle
(yapmasyla) olup tabiatn ve esbabn tesiriyle olmadna
bir remiz vardr. nk tesir-i hakiknin esbaba verilmesi
bir nevi irktir.

3
cmlesiyle, Sniin vcuduna olan fk
delillerden en basit ve en ykseine iaret edilmitir.
Sonra, mrekkebat ve mevlidin vcud-u Snie veh-i
delletlerine
4
il hir cmlesiyle
iaret edilmitir.
1. Umulur ki, korunmu olursunuz, takvaya ularsnz. Bakara Sresi, 2:21.
2. Yeryzn sizin iin bir dek yapt. Bakara Sresi, 2:22.
3. Gkyzn sizin iin dam yapt. Bakara Sresi, 2:22.
4. Gkten size su (yamur) indirdi. Bakara Sresi, 2:22.
Sonra, geen delillerin herbirisi alelinrad, yani birer
birer Sniin vcuduna dellet ettii gibi, heyet-i mecmuas
da Sniin vahdetine iarettir.
Sonra, nimetlerin menei ve menba olan lemin
nizamna iaret eden o cmlelerin suret-i tertibi
n delletiyle beraber, Mbudun ibadete mstehak
olduuna dellet eder. nk ibadet, krdr. kr,
Mnime edilir; yani nimetleri veren Zta kretmek
vaciptir.
Sonra
1
cmlesinden, arz ve arzdan kan
mevalid, yani arzn semereleri insanlara hdim olduklar
gibi, insanlar da onlarn Saniine hdim olmalar lzm
olduuna bir remiz vardr.

2
cmlesi ise, geen cmlelerin
herbirisiyle alkadardr. Yani, Rabbinize ibadet
yaptnzda erik yapmaynz. Zira Rabbiniz, ancak
Allahtr. Sizi, nevinizle beraber halk eden Odur. Ve Arz
size mesken olarak hazrlayan Odur. Semy sizin binanza
dam olarak yaratan Odur. Ve sizin rzk maietinizi tedarik
iin sular gnderen Odur. Hlsa, btn nimetler
Onundur; yle ise btn krler ve ibadetler de ancak
Onadr.
1. Sizin iin rzk yapt. Bakara Sresi, 2:22.
2. Sakn Allaha e ve ortaklar komaynz. Bakara Sresi, 2:22.
Arkada! Bu yetin tazammun ettii cmlelerin
keyyet ve nktelerine gelelim.
Evvel: Kurn- Kerimde kesretle zikredilen ile
edilen hitap ve nida, vecihle ve edatla tekit
edilmitir. Birisi, ikaz ifade eden ve ikaz iin kullanlan
hardir. kincisi, almetleri aramakla bireyi bulmak iin
kullanlan kelimesidir ki, Trkede hangi kelimesiyle
tercme edilir. ncs, gaetten ayltmak iin kullanlan
hardir. Bu tekitlerden anlalr ki, burada u tarzla
yaplan nida ve hitap, ok faidelere ve nktelere iarettir.
Ezcmle:
Birincisi: nsanlara ibadetlerin teklinden hsl olan
meakkatin, hitab- lhiye mazhariyetten neet eden zevk
ve lezzetle tahf edilmesidir.
kincisi: nsann gaibane olan aa mertebesinden,
huzurun yksek makamna kmas ancak ibadet
vastasyla olduuna iarettir.
ncs: Muhatabn cihetten ibadete mkellef
olduuna iarettir. Kalbiyle teslim ve inkyada, aklyla
iman ve tevhide, kalbyla amel ve ibadete mkelleftir.
Drdncs: Muhatabn mmin, kr, mnafk olmak
zere ksma ayrlm olduuna iarettir.
Beincisi: nsanlarn yksek, orta, avam tabakalarna
hitaben mil olduuna iarettir.
Altncs: nsanlar arasnda yaplan nid ve hitaplarda
det edinmi olan eylere iarettir ki, insan, evvel
grd adam arr ve durdurur, sonra kim olduunu
anlamak iin almetlerine dikkat eder, sonra maksadn
anlatr.
Hlsa: Mezkr hitap, geen cihetten tekit edilmi u
nktelere iarettir.-
ile nida edilen insanlar gal, gaip, hazr, cahil, megul,
dost, dman gibi ok muhtelif tabakalara mildir. Bu
muhtelif tabakalara gre nn ifadesi deiir.
Mesel, gale kar tenbihi ifade eder; gaibe ihzar,
cahile tri, dosta teviki, dmana tevbih ve takrii gibi
her tabakaya mnasip bir ifadesi vardr.
Sonra, makam- kurbu iktiza ettii halde, uzaklara
mahsus olan edatnn kullanlmas birka nkteye
iarettir.
1. Teklif edilen emanet ve ibadetin pek byk bir yk
olduuna,
2. Derece-i ubudiyetin mertebe-i ulhiyetten pek uzak
olduuna,
3. Mkelleerin, zaman ve meknca hitabn vakit ve
mahallinden rak bulunduuna,
4. nsanlarn derece-i gaetlerine iarettir.
Muzafun ileyhsiz zikredildiinden, umum bir
tevessm ifade eden kelimesi, hitabn umum kinata
mil olup, yalnz farz- kifaye suretiyle haml-i emanete ve
ibadete insanlarn tahsis edilmi olduklarna iarettir. yle
ise ibadette insanlarn kusurlar umum kinata tecavzdr.
Sonra, kelimesinde bir icmal ve bir ipham vardr;
nk izafesiz zikredilmitir. Onun o ipham ve icmli,

1
kelimesiyle izale ve tafsil edildiinden, aralarnda bir
icmal ve tafsil cezaleti meydana gelmitir.
1. nsanlar.
: nn muzafun ileyhine vaz olmakla beraber,
edatiyle arlanlar tenbih iindir.
aslnda nisyandan alnm bir ism-i fildir;
vasyet-i asliyesi mlhazasyla insanlara bir itba iarettir.
Yani, Ey insanlar! Niin misak- ezelyi unuttunuz?
Fakat bir cihetten de insanlara bir mzeret yolunu
gsteriyor. Yani, Sizin o misk terk etmeniz, amden deil;
belki sehiv ve nisyandan ileri gelmitir.

1
nidaya cevaptr. Mmin, kr, mnafk olan
geen tabakalar nida ile arldklarndan,
2
emri
devam, itaat, ihls, tevhid gibi, her tabakaya mnasip bir
mny ifade eder.
1. badet ediniz.
2. badet ediniz.

1
Rab nvan ile teklif edilen ibadete bir illet
ve bir sebebe iarettir. Yani, Sizin terbiyeniz Rabbinizin
elinde olduundan, daima Ona muhtasnz. Ve terbiyenize
lzm olan btn levazmat veren Odur. Onun, o
nimetlerine kr lzmdr. kr ise ancak ibadettir.

2
esm-i mphemeden olduu iin, merci
ve medll ancak sla denilen dahil olduu cmle ile
malm olur. Mesel;
3
denildii zaman, gelen
adamn yalnz sana gelmekle malmiyeti var, baka
cihetten malmiyeti yoktur. Binaenaleyh, burada
kelimesinin ile vasandrlmas Cenb- Hakkn
marifeti, hakikatiyle olmayp ancak ef l ve sryla
olduuna iarettir.
cad, ina veya baka bir kelimeye tercihan yaratln
gzel eklini ifade eden
4
tbiri, insanlardaki istidadn
sedad ve istikamete ibadete elverili olduuna iarettir.
Ve keza ibadet, yaratln creti ve neticesidir. Bu itibarla
sevap, ibadetin creti olmayp, ancak Cenb- Hakkn
kereminden olduuna iarettir.

5
Merci ve medllnn adem-i
malmiyetine dellet eden evvelki insanlarn lmle
mahvolup gittiklerine ve onlarn ahvlini bildirecek bir
bilgi olmadna ve yalnz sizin gibi bir ksmmahlklar
onlarn yerlerine gelmekle, o mahvolan insanlarn
tarierimmkn olduuna iarettir.
1. Rabbiniz.
2. Sizi yaratan.
3. Size gelen.
4. Yaratt.
5. Sizden ncekileri de.

1
:
2
kelimesi, mit ve recay ifade
ediyor. Fakat bu mn, hakikatiyle Cenb- Hak hakknda
istimal edilemez. Binaenaleyh, ya mecazen istimal
edilecektir veya muhataplara veyahut smi ve mahitlere
isnad edilecektir.
Mn-y mecazyla Cenb- Hak hakknda isnad
edilmesi yle tasvir edilir:
1. Umulur ki (bk. -r-f: Dier edatlar).
2. Umulur ki, korunmu olur, takvaya eriirsiniz. Bakara Sresi, 2:21.
Nasl ki bir insan, bir i iin bir adam tehiz ettii
zaman, o iin o adamdan yaplmasn mit eder. Kezalik
bil-tebihCenb- Hak, insanlara, kemal iin bir
istidat, teklif iin bir kabiliyet ve bir ihtiyar vermitir. Bu
itibarla, Cenb- Hak, insanlardan o ilerin yaplmasn
intizar etmektedir denilebilir. Bu tebih ve istiarede, hilkat-i
beerdeki hikmetin takv olduuna ve ibadetin de neticesi
takv olduuna ve takvnn da en byk mertebe
olduuna iaret vardr.
Reca mnsnn muhataplara atfedilmesi yle izah
edilir:
Ey muhatap olan insanlar! Havf ve reca ortasnda
bulunmakla, takvy reca ederek Rabbinize ibadet ediniz.
Bu itibarla insan, ibadetine itimad etmemelidir ve daima
ibadetinin artmasna almaldr.
Reca mns, smi ve mahitlere gre olursa yle
tevil edilecektir:
Ey mahitler! Arslann penesini gren adam, o
penenin iktizas olan paralamay arslandan mit ve reca
ettii gibi, siz de, insanlar ibadet tehizatyla mcehhez
olduklarn grdnzden, onlardan takvy reca ve
intizar edebilirsiniz. Ve keza, ibadetin ftr bir iktiza neticesi
olduuna iarettir.

1
Takv, tabakat- mezkrenin ibadetlerine
terettp ettiinden, takvnn btn ksmlarna,
mertebelerine de mildir. Mesel, irkten takv;
kebairden, msivaullahtan kalbini hfzetmekle takv;
ikabdan itinap etmekle takv; gazabtan tahaffuz etmekle
takv. Demek kelimesi bu gibi mertebeleri
tazammun eder.
Ve keza, ibadetin ancak ihls ile ibadet olduuna ve
ibadetin mahzan vesile olmayp maksud-u bizzat olduuna
ve ibadetin sevap ve ikab iin yaplmamas lzumuna
iarettir.

2
Kurn-
Kerim, bu cmle ile beyan ettii kudret-i lhiyenin
azametiyle insanlar ibadete tevik edip heyecana getiriyor.
yle ki:
1. Takvya ularsnz.
2. Rabbiniz sizin iin yeryzn bir dek, gkyzn de dam yapt. Bakara
Sresi, 2:22.
Ey insanlar! Arz ve semay sizlere muti ve hizmetkr
yapan Zt, yapt u iyilie kar ibadete mstehaktr;
ibadetini ediniz!
Ve keza, insanlarn faziletine ve yksek bir kymete
mlik olduuna ve indallah mkerrem bulunduuna bir
imadr. Sanki beere emrediyor:
Ey beer! Yksek ve alak btn ecram sizin
istifadenize tahsis etmekle sizlere bu kadar zaz ve
ikramlarda bulunan Cenb- Hakka ibadet ediniz ve sizlere
yapt keramete kar liyakatinizi izhar ediniz!
Ve keza esbap ve tabiata tesirin verilmesini reddediyor.
yle ki:
Ey insan! u grdnz yerler, gkler, sfatlaryla
beraber, bir Hlkn halkyla, kastyla, tahsisiyle ve bir
Nzmn nazmyla husule gelip bu intizam bulmulardr.
Kr tabiatn bu kadar byk eylerde yeri olmad gibi
en kk eylerde de yeri yoktur.
Ve keza, sfatlar da mmkinattan olduklar cihetle, Snie
dellet ettiklerine iarettir. Zira cisimleri tekil eden
zerreler, byklk-kklk, irkinlik-gzellik gibi gayr-
mtenhi ahval ve keyyetleri kabul etmekte msavidirler.
Yani bir zerrenin, bin keyyeti kabul etmeye kabiliyeti
vardr ve bir hlet, binlerce zerrelere hal olabilir.
Binaenaleyh, gzellik gibi bir sfat, binlerce zerrelere ve
dolaysyla cisimlere sfat olabildii halde, o kadar imknat
ve ihtimaller iinde muayyen bir cisme tayin edildii
zaman, herhalde bir kast ile, bir hikmet altnda, bir ztn
irade ve tahsisiyle, binlerce cisimler arasnda o cisim, o
sfata mevsuf klnmtr.

1
Bu ihtisas iin deildir, ancak sebebiyeti ifade
ediyor. Yani arzn tefriine sebep, yani vesile, insandr. Bu
misarhanedeki ziyafet onun namna verildi. Fakat istifade,
insanlara mahsus ve mnhasr deildir. yleyse insanlarn
ihtiyacndan, istifadesinden fazla kalana abes denilemez.

2
Bu tbir, garip bir nkte-i belgate iarettir.
nk, arzn skletinden dolay suya batp kaybolmas
tabiatnn icabatndan olduu halde, Cenb- Hak,
merhametiyle bir ksmn darda brakarak, insanlar iin
bir mesken ve nimetlerine bir mide, yani bir sofra olmak
zere tefri etmitir.
1. Size, sizin iin.
2. Dek.
Ve keza tbirinden anlalyor ki, arz, bir hanenin
taban gibi insan ve hayvanlara fer ve bast edilmitir.
yleyse arzdaki nebatat ve hayvanat, hanedeki efrad- aile
ile erzak vesaire gibi levazm- beytiye hkmndedir.
Ve keza tbirinden anlalyor ki, arz, ta gibi kat
ve sert deildir ki kabil-i skn olmasn; ve su gibi myi de
deildir ki, ziraat ve istifadeye kbil olmasn. Belki orta bir
vaziyette yaplmtr ki, hem mesken, hem mezraa olsun.
Bu iki faidenin taht- temine alnmas, elbette ve elbette bir
maksat, bir hikmet ve bir nizam ile olabilir.

1
Semann, insanlara bir sakf, bir dam gibi
yaplmas, yldzlarn o damda asl kandiller gibi
olmalarn istilzam eder ki, tebih tamam olsun. yleyse
gayr- mtenhi u bolukta dank bir ekilde yldzlarn
bulunmas, akllar hayrette brakan nizam ve intizaml
vaziyetleri kr tesadfe isnad edilemez.
1. Gkyzn kubbe yapt.
S - nsan, arza nisbeten bir zerredir. Arz da kinata
nazaran bir zerredir. Ve keza, insann bir ferdi, nevine
nisbeten bir zerredir; nevi de, sir ortaklar bulunan env
iinde bir zerre gibidir. Ve keza, akln dnebildii
gayeler, faideler hikmet-i ezeliye ve ilm-i lhdeki faidelere
nisbeten bir zerreden daha aadr. Binaenaleyh, byle bir
lemin insann istifadesi iin yaratlm olduu akla
giremez.
C - Evet, zahire baklrsa insan bir zerre hkmndedir.
Fakat insann tad ruha, kafasna takt akla, kalbinde
besledii istidatlara nazaran bu lem-i ehadet dardr,
istiab edemez. Ancak o ruhun arzularn ve o akln
kirlerini ve o istidatlarn meyillerini tatmin ve temin
edecek lem-i hirettir.
Ve keza, istifade hususunda mzahame, mmanaa ve
tecezz yoktur; bir kll ile cziyat gibidir. Nasl ki bir kll,
btn cziyatnda mevcut olduu halde, ne o kllde
tecezz ve inksam olur ve ne de cziyatnda mzahame ve
mdafaa olur. Kre-i arzdan da binlerce msted olsa, ne
aralarnda bir mzahame olur ve ne kre-i arzda bir
noksaniyet peyda olur. Yalnz insann indallah kerameti
olduu iin, lem-i ehadetin yaratlnda insan, ille-i
gaiye menzilesinde gsterilmitir. Ve insann hatr iin,
btn enva bir umum ziyafet verilmitir. Bu ise, btn
lemin faideleri insana mnhasr olup bakalara hibir
faidesi yoktur demek deildir.


1
nzlin Cenb- Hakka olan isnadndan anlalyor ki,
yamurun katreleri babo deildir; ancak bir hikmet
altnda ve bir mizan- kast ile inerler. nk, o mesafe-i
badeden gelmekle beraber, rzgr ve hava da
msademelerine yardmc olduu halde, katrelerin
aralarnda msademe olmuyor. yleyse o katreler babo
olmayp, gemleri, onlar temsil eden meleklerin elindedir.

2
Sema kelimesinin zikri getiine nazaran,
makam, zamirin yeri olduu halde ism-i zahir ile
zikredilmesi, yamurlarn sema cirminden deil. Sema
cihetinden geldiine iarettir. nk, sebkat eden sema
kelimesinden maksat, cirm deil, cihettir.
Semadan gelen karlar, dolular, sular olduu halde
yalnz sularn zikredilmesi, en byk istifadeyi temin eden,
su olduuna iarettir. kelimesinde tenkiri ifade eden
tenvin ise, yamur suyunun acip bir su olup, nizam garip,
imtizct- kimyeviyesi size mehul olduuna iarettir.

3
deki mddet ve mhlet olmakszn takibini
ifade eder. Buna binaen, semeratn ihrac, yamurun inzali
akabinde bir mddet ara vermeden husule gelmesi
lzmdr. Halbuki ihra ile inzal arasnda hayli bir zaman
vardr.
1. Gkten de size bir su indirdi ve onunla trl meyveler ve mahsullerden
size rzk kard. Bakara Sresi, 2:22.
2. Semadan, gkyznden.
3. Onunla (suyla) kard, yerden bitirdi.
yleyse
1
, ye atf deildir. Ancak, inzali takip
eden illerin silsilesi ortadan kaldrlarak o illerin neticesi
hkmnde olan , ye atfedilmitir. Takdir-i kelm
yle olsa gerekir:


2
Bu itibarla, inzali takip eden
3
ilidir. nin de
asl mevkii, dir.
deki har, sebebiyetle kark ilsak mnsnadr.
Yani, su, semeratn husulne sebep olduu gibi, semerata
mlsak, kark, yapk olduundan da, semeratn taravet
ve tazeliini muhafazaya vesiledir.

4
deki beyan ile kark ibtiday ifade
eder. Bu itibarla
5
ye mef ul olamaz, ancak smiin
fehmine gre tayin edilen mef ul- mukadderdir.
ise, o mef ule beyandr.
Takdir-i kelm
6
) (
eklindedir.
Nekre olarak
7
nn zikredilmesi, bu rzkn nereden
ve neyle husule geldii size mehul olduuna iarettir.
1. ndirdi, kard.
2. Semadan bir su indirdi, yeryz harekete gelip kabard, yeillendi, bitkiler
verdi, o suyla meyveler kard.
3. Titredi, hareketlendi.
4. Meyvelerden.
5. kard.
6. O suyla eit eit meyvelerden (rzk) kard. Bakara Sresi, 2:22.
7. Rzk olarak.

1
deki ecliyet ve sebebiyet iindir. Yani, Siz, rzkn
gelmesine sebepsiniz, amma istifadesi size mahsus ve
mnhasr deildir ve bakalar da tebean istifadeye
eriktirler.
Ve keza, Cenb- Hak, sizlere nimetlerini tahsis ettii
gibi, sizin de krnz Ona tahsis etmeniz lzm geldiine
iarettir.

2
Bata bulunan geen drt
fkraya bakyor. Yani: Odur Mbud, erik yapmaynz.
Odur Kadr-i Mutlak, erikini itikad etmeyiniz. Odur
Mnim, krnde erik yapmaynz. Odur Hlk, baka bir
hlk tahayyl etmeyiniz.

3
Bu tabirin,
4
tabirine tercihi, onlarn,
Allaha isnad ettikleri eriklerin ve misillerin asl ve
hakikati olmad iin o uydurma eriklerin itikad edilecek
eyler olmadna, ancak uydurma, cal eyler olduklarna
iarettir.
Lfza-i Cellin
5
zerine takdimi, Allahn
daima hzr olduunu dnmek lzumuna ve nehyin
menei, erikin Allah iin yapl olduuna iarettir.
1. Sizin iin.
2. Sakn Allaha e ve ortaklar komaynz. Bakara Sresi, 2:22.
3. Yapmaynz, uydurmaynz. (Kelimenin banda olumsuzluk mns veren
gizli Lm edat vardr.)
4. nanmaynz, itikat etmeyiniz. (Kelimenin banda olumsuzluk mns veren
gizli Lm edat vardr.)
5. Eler, ortaklar.
Endad, n cemidir. ise, misil mnsnadr.
Halbuki, Cenb- Hakka yaplan misil, onun zdd olur.
Birey, hem zt, hem misil olamaz; ve bireyin zdd, ona
misil olamaz. yleyse mislin bulunmas, mislin
muhaliyetini istilzam eder.
in sga-i cem ile zikri, mriklerin cehaletine
iarettir. Yani: Hibir cihetten bir benzeri olmayan Cenb-
Hakka nasl bir sr misil ve zt yapyorsunuz?
Ve keza, btn enva- irkin reddine iarettir. Yani, Ne
ztnda ve ne sftnda ve ne ef linde eriki, ebihi
yoktur.
Ve keza, vesen, sbi, ehl-i teslis, ehl-i tabiat gibi rak-
dllenin tevehhm ettikleri eriklerin tabakalarna iarettir.
htar: Vesen mezhebinin menei, yldzlar ilh itikad
etmek, hull tahayyl etmek, cismiyeti tevehhm etmek
gibi gln eylerdir.

1
Bu cmle ile yetlerin sonunda
zikredilen emsal cmleler, slmiyetin menei ilim, esas,
akl olduuna iaret eder. Binaenaleyh, slmiyetin,
hakikati kabul ve safsatal evham reddetmek, nndandr.

2
ye bir mef uln terki, ok mef ullerin takdirine
sebep olmutur. Demek, caz ve ihtisar yapmakla itnab ve
uzatmaktan kaarken, daha ziyade itnaba, tatvle sebep
olmutur. Yani, Allahtan baka mbudunuz olmadn,
halknzn bulunmadn baka bir kadr-i mutlak
olmadn ve mniminizin bulunmadn bilirsiniz. Keza
bilirsiniz ki, onlarn uydurduklar lihe ve esnm, bir eye
kdir olmayp, onlar da mahlk ve mecl eylerdir.
1. Ve siz bilirsiniz (ki, Allahtan baka mbud ve yaratcnz yoktur.)
2. Bilirsiniz.
23-24. yetlerin tefsiri
Nbvvet hakknda




1
1. Bakara Sresi, 2:23-24.
Mukaddeme
Gayet ksa bir meli: Yani, Abdimiz zerine inzal
ettiimiz Kurnda bir pheniz varsa, Kurnnmislinden
bir sre yapnz. Hem de, Allahtan baka,
ilerinizdekendilerine mracaat ettiiniz heda ve
muinlerinizi de arnz, yardm etsinler. Eer sznzde
sdk iseniz hepiniz beraber alnz, Kurnn mislinden
bir sre getiriniz. Eer bir misil getiremediiniz takdirde
zaten getiremezsiniz yayle bir ateten saknnz ki,
odunu, insanlar ile talardr.
Kitabn evvelinde beyan edildii gibi Kurn- Kerimin
takip ettii esas maksat drttr. Birinci maksad olan
tevhid, evvelki yetle beyan edilmitir. Bu yetle de,
ikinci maksat olan nbvvet beyan ve izah edilmitir.
Yalnz birey var ki, bu yet, nbvvet-i Muhammediyenin
(a.s.m.) ispat hakkndadr; nbvvet-i mutlaka hakknda
deildir. Halbuki maksat, mutlak nbvvettir. Fakat kll,
czde dahildir. Cznin ispatyla kll de ispat edilmi
olur. Bu yet, Hazret-i Muhammed Aleyhissalt
Vesselmn nbvvetini, en byk mucizesi olan icz-
Kurndan bahisle ispat ediyor.
O Ztn (a.s.m.) nbvvetine dir delil baka
risalelerimizde beyan edilmitir. Burada, yalnz bir ksmn
hlsaten alt mesele zmnnda beyan edeceiz.
BRNC MESELE
Enbiya-i slifnde nbvvete medar ve esas tutulan
noktalar ve onlarn mmetleriyle olan muameleleri
hakkndayalnz zaman ve meknn tesiriyle baz hususat
mstesna olmak artylayaplacak tam bir tefti ve
kontrol neticesinde, Hazret-i Muhammed Aleyhissalt
Vesselmda daha ekmel, daha yksei bulunmakta olduu
tahakkuk eder. Binaenaleyh, nbvvet mertebesine nail
olanlarn heyet-i mecmuas, mucizeleriyle ve sair
ahvalleriyle, lisan- hal ve kal ile, nev-i beerin sinni,
kemale geldiinde stadl-Beer nvann tayan
Hazret-i Muhammed Aleyhissalt Vesselmn sdk-
nbvvetine iln- ehadet etmilerdir. O Hazret de
(a.s.m.), btn mucizeleriyle Sniin vcut ve vahdetini,
nurlu bir burhan olarak leme iln etmitir.
KNC MESELE
O ztn (a.s.m.) evvel ve hir btn ahvl ve harekt
nazar- dikkatten geirilirse, herbir hareketi, herbir hali
harikulde deilse de onun sdkna dellet eder. Ezcmle:
ar meselesinde, Ebu Bekris-Sddk ile beraber hals ve
kurtulu midi tamamyla kesildii bir anda
Korkma, Allah bizimle beraberdir diye Ebu
Bekris-Sddka verdii tesell ve tavk- beerin fevkinde bir
ciddiyetle, bir metanetle, bir ecaatle, havfsz, tereddtsz
gsterdii vaziyet, elbette sdkna ve nokta-i istinad olan
Hlkna itimad ettiine gne gibi bir burhandr.
Kezalik, saadet-i dareyn iin tesis ettii esaslarda isabet
etmi olduu ve izhar ettii kavaidin, hakikatle muttasl ve
hakkaniyetle yapk olduu, btn lemce mazhar- kabul
ve tasdik olmu ve olmaktadr.
htar: O ztn (a.s.m.) ahval ve harekt birer birer, yani
tek tek onun sdk ve hakkaniyetini gsterirse, heyet-i
mecmuas onun sdk- nbvvetine yle bir delil olur ki,
eytanlar bile tasdike mecbur eder.
NC MESELE
O ztn (a.s.m.) sdk- nbvvetini yazp tasdik eden
birka sahife vardr. imdi o sahifeleri okuyacaz.
Birinci sahife: O Hazretin ztdr. Fakat bu sahifeyi
mtaladan evvel, drt nkteye dikkat lzmdr.
Birinci nkte: Yani, ftr
karagzllk, sun (yapma) karagzllk gibi deildir.
Yani, yapma ve sun olan birey ne kadar gzel ve ne
kadar kmil olursa olsun, ftr ve tabi olan eylerin
mertebesine yetiemez ve onun yerine kaim olamaz.
Herhalde sunliin yanllklar, onun ahvalinden,
etvrndan belli olacaktr.
kinci nkte: Ahlk- liyeyi ve yksek huylar hakikate
yaptran ve o ahlk daima yaattran, ciddiyet ile sdktr.
Eer sdk kalkp araya kizb girerse, rzgrlara oyuncak
olan yapraklar gibi, o adam da insanlara oyuncak olur.
nc nkte: Mtensip olan eya arasnda meyil ve
cezbe vardr. Yani, birbirine temayl ederler ve yekdierini
celb ederler, aralarnda ittihad olur. Fakat birbirine zt olan
eyann aralarnda nefret vardr, ekememezlik olur.
Drdnc nkte: Cemaatte olan kuvvet fertte yoktur.
Mesel, ok iplerin heyet-i mecmuasnn tekil ettii
urgandaki kuvvet, ipler birbirinden ayr olduu zaman
bulunmaz.
Bu nkteler gz nne getirilmekle o Hazretin sahifesi
okunmaldr. Evet, o Ztn btn sr, sretleri, tarihe-i
hayat ve sair ahvli, onun pek byk, azm ve ahlk sahibi
olduuna ehadet ediyorlar. Hatt dmanlar bile onun
ahlka pek yksekliinden dolay kendisini
Muhammedl-Emn ile lkaplandrmlardr.
Malmdur ki, bir zatta itima eden ahlk- liyenin
imtizacndan izzet-i nes, haysiyet, eref, vakar gibi, hasis,
alak eylere tenezzl etmeye msaade etmeyen yksek
haller husule gelir. Evet, melike, ulvv- anlarndan,
eytanlar reddeder, kabul etmezler.
Kezalik, bir zatta itima eden ahlk- liye kizb, hile gibi
alak halleri reddeder. Evet, yalnz ecaatle itihar eden bir
zt, kolay kolay yalana tenezzl etmez. Btn ahlk-
liyeyi cem eden bir zt, nasl yalana ve hileye tenezzl
eder; imkn var mdr?
Hlsa: Hazret-i Muhammed Aleyhissalt Vesselm
kendi kendine gne gibi bir burhandr.
Ve keza, o Ztn (a.s.m.) drt yandan krk yana kadar
geirmi olduu genlik devresinde bir hilesi, bir hyaneti
grlmemi ve bir yalan iitilmemitir. Eer o Ztn
yaratlnda, tabiatnda bir fenalk, bir ktlk hissi ve
meyli olmu olsayd, behemehal genlik saikasyla darya
verecekti. Halbuki btn yan, mrn kemal-i
istikametle, metanetle, iffetle, bir ttrad ve intizam zerine
geirmi, dmanlar bile hileye iaret eden bir halini
grmemilerdir.
Ve keza, ya krka bali olduunda, iyi olsun, kt olsun
ve nasl bir ahlk olursa olsun, rsuh peyda eder, meleke
haline gelir, daha terki mmkn olmaz. Bu Ztn tam krk
yann banda iken yapt o inklb- azmi leme kabul
ve tasdik ettiren ve lemi celp ve cezb ettiren, o Ztn
(a.s.m.) evvel ve hir herkese malm olan sdk ve
emaneti idi. Demek o Ztn (a.s.m.) sdk ve emaneti,
dv-y nbvvetine en byk bir burhan olmutur.
DRDNC MESELE
kinci sahifeyi okuyacaz. Bu sahife, mzi, yani Zaman-
Saadetten evvelki zamandr. u sahifenin hvi olduu
enbiya-i slifnin ahval ve kssalar, o Ztn sdk-
nbvvetine birer burhandr. Yalnz drt nkteye dikkat
lzmdr.
Birinci nkte: nsan, bir fennin esaslarn ve o fennin
hayatna taallk eden noktalar bilmekle, yerli yerince
kullanmasnavakf olduktan sonra dvsn o esaslara bina
etmesi, o fende mhir ve mtehasss olduuna delildir.
kinci nkte: Ftrat- beeriyenin iktizasndandr ki, di
bir insan da olsa, hatt ocuk da olsa, hatt kk bir
kavim iinde de bulunsa, pek kymetsiz bir dv
hususunda cumhura muhalefet edip yalan sylemeye
cesaret edemez. Acaba, pek byk bir haysiyet sahibi,
lem-mul bir dvda, pek inatl ve kesretli bir kavim
iinde, mm, yani okur-yazar snfndan olmad halde,
akln tek bana idrakten ciz olduu baz eylerden
bahsedip kemal-i ciddiyetle leme neir ve iln etmesi
onun sdkna delil olduu gibi, o meselenin Allahtan
olduuna da bir burhan olmaz m?
nc nkte: Malmdur ki, meden insanlarca malm
ve melf pek ok ilimler, sfatlar, iller vardr ki,
bedevlerce mehul olur ve o gibi eylerden haberleri
yoktur. Binaenaleyh, bilhassa gemi zamanlardaki
bedevlerin ahvlinden bahsetmek isteyen bir adam,
hayalen o zamanlara, o llere gidip onlarla grmelidir.
Zira onlarn ahvlini ezberden, onlar grmeden
muhakeme etmekle istedii malmat elde edemez.
Drdnc nkte: mm bir adam, bir fennin ulemasyla
mnakaaya girierek, beynel-ulema ittifakl olan
meseleleri tasdik ve ihtil olanlar da tashih ederse, o
adamn bu harika olan hali, onun pek yksekliine ve onun
ilminin de vehb olduuna dellet etmez mi?
Bu drt nkteyi gz nne getir, Muhammed-i Arab
Aleyhissalt Vesselma bak ki, o zt, herkese msellem
mmliiyle beraber, gemi enbiya ile kavimlerinin
ahvallerini grm ve mahede etmi gibi, Kurnn
lisanyla sylemitir. Ve onlarn ahvlini, srlarn beyan
ederek leme neir ve iln etmitir. Bilhassa naklettii
onlarn kssalar, btn zeklerin nazar- dikkatini celb eden
dv-y nbvvetini ispat iindir. Ve naklettii esaslar,
beynel-enbiya ittifakl olan ksm tasdik, ihtil olan da
tashih edip dvsna mukaddeme yapmtr. Sanki o Zt,
vahy-i lhnin mkesi olan masum ruhuyla zaman ve
mekn tayyederek o zamann en derin derelerine girmi
ve grd gibi sylemitir. Binaenaleyh, o Ztn bu hali,
onun bir mucizesi olup nbvvetine delil olduu gibi,
evvelki enbiyann da nbvvet delilleri manev bir delil
hkmnde olup, o Ztn nbvvetini ispat eder.
BENC MESELE
Asr- Saadete ve bilhassa Ceziretl-Arab meselesine
dairdir. Bunda da drt nkte vardr.
Birinci nkte: lemce malmdur ki, az bir kavmin
detlerinden, hakr, ehemmiyetsiz bir deti kaldrmak veya
zelil, miskin bir taifenin cz zayf huylarn ref etmek,
byk bir hkmdara, uzun bir zamanda bile ok
zahmetlere baldr. Acaba, hkim olmamakla beraber, az
bir zamanda, nihayet derecede detlerine mutaassp, inat
ve kesretli bir kavimde rsuh ve kuvvet peyda etmi olan
detleri ref ve kalblerde istikrar peyda eden ve zamanlarca
devam ve istimrareden ahlklarn terk ettiren, hem
yerlerine gayet yksek detleri, gzel ahlklar tesis eden
bir zt harikulde olmaz m?
kinci nkte: Yine lemce malmdur ki, devlet bir ahs-
manevdir. ocuk gibi, teekkl, bymesi tedricdir.
Ve keza, yeni teekkl eden bir devletin, bir milletin
ruhuna kadar nfuz eden eski bir devlete galebe etmesi,
yine tedricdir, zamana mtevakkftr. Acaba, Muhammed-i
Arab Aleyhissalt Vesselmn btn esasat- liyeyi hvi
olan ve madd-mnev btn terakkiyat ve medeniyet-i
slmiyenin kapsn aan, ksa bir zamanda def aten tekil
ettii bir devletle dnyann btn devletlerine galebe edip
madd-mnev hkimiyetini muhafaza ve ibka ettiren,
harikuldelii deil midir?
nc nkte: Evet, kahr ve cebirle zahir bir hkimiyet,
sath bir tahakkm, ksa bir zamanda ibka edilebilir. Fakat
btn kalblere, kirlere, ruhlara icr-y tesir ederek,
zahiren ve btnen beendirmek artyla vicdanlar zerine
hkimiyetini muhafaza ve ibka etmek, en byk harika
olmakla, ancak nbvvetin hassalarndan olabilir.
Drdnc nkte: Evet, tehditlerle, korkularla, hilelerle
efkr- mmeyi baka bir mecrya evirtmek mmkn
olur. Fakat tesiri czdir, sathdir, muvakkat olur.
Muhakeme-i akliyeyi az bir zamanda kapatabilir.
Amma iradyla kalblerin derinliklerine kadar nfuz
etmek, hissiyatn en incelerini heyecana getirmek,
istidatlarn inkiafna yol amak, ahlk- liyeyi tesis ve
alak huylar imha ve izale etmek, cevher-i insaniyetten
perdeyi kaldrp hakikati tehir etmek, hrriyet-i kelma
serbest vermek, ancak ua- hakikatten muktebes
harikulde bir mucizedir.
Evet, Asr- Saadetten evvelki zamanlarda kalb katl ve
merhametsizlik yle bir hadde bali olmutu ki, kocaya
vermekten r ederek kzlarn diri diri topraa gmerlerdi!
Asr- Saadette slmiyetin dourduu merhamet, efkat,
insaniyet sayesinde, evvelce kzlarn gmerlerken
mteessir olmayanlar, slmiyet dairesine girdikten sonra
karncaya bile ayak basmaz oldular. Acaba byle ruh,
kalb, vicdan bir inklp hibir kanuna tatbik edilebilir mi?
Bu nkteleri ceyb-i kalbine soktuktan sonra, bu noktalara
da dikkat et:
1. Tarih-i lemin ehadetiyle sabittir ki, parmakla
gsterilen en byk bir dhi, ancak umum bir istidad ihya
ve umum bir hasleti ikaz ve umum bir hissi inkiaf
ettirebilir. Eer byle bir hissi de ikaz edememi ise sayi
hep heb olur.
2. Tarih bize gsteriyor ki, en byk bir insan, hamiyet-i
milliye, hiss-i uhuvvet, hiss-i muhabbet, hiss-i hrriyet gibi
hissiyat- umumiyeden bir veya iki veyahut hissi ikaz
etmeye muvaffak olur. Acaba evvelki zamanlarn cehalet,
ekavet, zulm zulmetleri altnda gizli kalan binlerce
hissiyat- liyeyi, Ceziretl-Arab memleketinde, bedev ve
dank bir kavim iinde inkiaf ettirmek hrikulde deil
midir? Evet, ems-i hakikatin ziyasndandr.
Bu noktalar aklna sokamayann, Ceziretl-Arab biz
gzne sokarz. Ey muannid! Ceziretl-Araba git, en byk
feylesoardan yz taneyi de intihap et, beraber gtr.
Onlar da orada ahlkn ve mneviyatn inkiaf hususunda
alsnlar. Muhammed-i Arabnin (a.s.m.) o vahetler
zamannda o vah bedevlere verdii cily, senin o
feylesoarn, u medeniyet ve terakkiyat devrinde yzde
bir nisbetinde verebilirler mi? nk o Ztn yapt o cil
lh, sabit, lyetegayyer bir cildr ve onun byk
mucizelerinden biridir.
Ve keza, bir ite muvaffakiyet isteyen adam, Allahn
detlerine kar safvet ve muvafakatini muhafaza etsin ve
ftratn kanunlarna kesb-i muarefe etsin ve heyet-i
itimaiye rabtalarna mnasebet peyda etsin. Aksi
takdirde, ftrat, adem-i muvafakatla cevap verecektir.
Ve keza, heyet-i itimaiyede, umum cereyana
muhalefet etmemek lzmdr. Muhalefet edildii takdirde,
dolabn stnden der, altnda kalr. Binaenaleyh, o
cereyanlarda, tevk-i lhnin msaadesine mazhariyeti
dolaysyla, o dolabn stnde, Muhammed-i Arab
Aleyhissalt Vesselmn hak ile mtemessik olduu sabit
olur.
Evet, Hazret-i Muhammed Aleyhissalt Vesselmn
getirdii eriatn hakaiki ftratn kanunlarndaki
muvazeneyi muhafaza etmitir. timaiyatn rabtalarna
lzm gelen mnasebetleri ihll etmemitir. Zaman
uzadka, aralarnda ittisal peyda olmutur.
Bundan anlalr ki, slmiyet, nev-i beer iin ftr bir
dindir ve itimaiyat tezelzlden vikaye eden yegne bir
mildir.
Bu nkteler ile u noktalar nazara al, Muhammed-i
Haim Aleyhissalt Vesselma bak. O Zt, mmliiyle
beraber, bir kuvvete mlik deildi. Ne onun ve ne de
ecdadnn bir hkimiyetleri sebkat etmemiti; bir
hkimiyete, bir saltanata meyilleri yoktu. Byle bir
vaziyette iken, mhim bir makamda, tehlikeli bir mevkide,
kemal-i vsuk ve itminan ile byk bir ie teebbs etti,
btn efkr- mmeye galebe ald, btn ruhlara kendisini
sevdirdi, btn tabiatlarn stne kt, kalblerden btn
vahet detlerini, irkin ahlklar kaldrarak pek yksek
dt ve gzel ahlk tesis etti, vahetin llerinde snm
olan kalblerdeki kasaveti ince hissiyatla tebdil ettirdi ve
cevher-i insaniyeti izhar etti. Onlar, o vahet kelerinden
kararak, evc-i medeniyete ykseltti ve onlar, o zamana,
o leme muallim yapt. Ve onlara yle bir devlet tekil etti
ki, shirlerin sihirlerini yutan as-y Ms gibi, baka zalim
devletleri yuttu ve nev-i beeri istil eden zulm, fesat,
ihtill, ekavet rabtalarn yakt, ykt ve az bir zamanda,
devlet-i slmiyeyi arktan garba kadar tevsi ettirdi. Acaba
o ztn u maceras, onun meslei hak ve hakikat olduuna
dellet etmez mi?
ALTINCI MESELE
Bu mesele, istikbal sahifesine bakar. Bu sahifede dahi
drt nkte vardr.
Birinci nkte: Bir insan, ne kadar yksek olursa olsun,
ancak drt be fende mtehasss ve meleke sahibi olabilir.
kinci nkte: Bazan olur ki, iki adamn syledikleri bir
sz, bir kelm, mtefavit olur; birisinin cehline, sathliine;
tekisinin ilmine, maharetine dellet eder. yle ki:
Bir adam, dnmeden, gayr- muntazam bir surette
syler; tekisi, o szn evvel ve hirine bakar, siyak ve
sibakn dnr ve o szn baka szlerle
mnasebetlerini tasavvur eder ve mnasip bir mevkide,
mnbit bir yerde zer eder. te bu adamn u tarz-
hareketinden, derece-i ilim ve marifeti anlalr. Kurn-
Kerimin fenlerden bahsederken ald fezlekeler, bu kabil
kelmlardandr.
nc nkte: Bu zamanda vesait, lt ve edevat,
sanayiin tekemmlyle ocuklarn oyuncaklar gibi
dilemi olan ok eyler vardr ki, eer onlar bundan iki
asr evvel vcuda gelmi olsaydlar, harikalardan
addedilecekti. Kezalik, kelmlarda, szlerde de zamann
tesiri vardr. Mesel bir zamanda kymetli bir szn, baka
bir zamanda kymeti kalmaz. Binaenaleyh, u kadar uzun
zamanlar, asrlar boyunca genliini, gzelliini, tatlln,
garabetini muhafaza eden Kurn, elbette ve elbette
harikadr.
Drdnc nkte: radn tam ve n olmasnn birinci
art, cemaatin istidadna gre olmas lzmdr. Cemaat,
avamdr. Avam ise, hakaik plak olarak gremez, ancak
onlarca malm ve melf slp ve elbise altnda
grebilirler. Bunun iindir ki, Kurn- Kerim, yksek
hakaik, mtebihat denilen tebihler, misaller, istiarelerle
tasvir edip, cumhura, yani avm- nsn fehimlerine
yaknlatrmtr.
Ve keza, tekemml etmeyen avm- nsn tehlikeli
galatlara dmemesi iin, hiss-i zahir ile grdkleri ve
itikad ettikleri gne, arz gibi meselelerde icmal ve ipham
etmise de, yine hakikatlere iareten baz emareler,
karneler vaz etmitir.
Bu nkteleri aklna koyduktan sonra, u gelen fezlekeye
dikkat et.
eriat- slmiye, akl burhanlar zerine messestir. Bu
eriat, ulm-u esasiyenin hayat noktalarn tamamyla
tazammun etmi olan ulm ve fnundan mlhhasdr.
Evet, tehzibr-ruh, riyazetl-kalb, terbiyetl-
vicdan,tedbirl-cesed, tedvirl-menzil, siyasetl-
medeniye, nizmtl-lem, hukuk, muamelt, db-
itimaiye, vesaire vesaire gibi ulm ve fnnun ihtiva
ettikleri esasatn hristesi, eriat- slmiyedir.
Ve ayn zamanda, lzum grlen meselelerde, ihtiyaca
gre izahatta bulunmutur. Lzumlu olmayan yerlerde
veya zihinlerin istidad olmayan meselelerde veyahut
zamann kabiliyeti olmayan noktalarda, bir fezleke ile
icmal etmitir. Yani, esaslar vaz etmi, fakat o esaslardan
alnacak hkmleri veya esasata bina edilecek fruat
akllara havale etmitir. Byle bir eriatn ihtiva ettii
fenlerin te biri bile, u zaman- terakkide, en meden
yerlerde, en zeki bir insanda bulunamaz. Binaenaleyh,
vicdan insaf ile mzeyyen olan zat, bu eriatn hakikatinin
btn zamanlarda, bilhassa eski zamanda, tkat-i
beeriyeden hari bir hakikat olduunu tasdik eder.
Evet, zahiren slmiyet dairesine girmeyen dman
feylesoar bile, bu hakikati tasdik etmilerdir. Ezcmle,
Amerikal feylesof Carlyle, Alman edib-i ehri Goetheden
naklen, Kurnn hakaikine dikkat ettikten sonra, Acaba
slmiyet iinde lem-i medeniyetin tekemml mmkn
mdr? diye sormutur. Yine bu suale cevaben demitir
ki:
Evet. Muhakkikler, imdi o daireden istifade ediyorlar.
Yine Carlyledemitir ki: Hakaik- Kurniye tul ettii
zaman, ate gibi btn dinleri yuttu. Zaten bu onun hakk
idi. nk, Nasr ve Yahudilerin hurafelerinden birey
kmad. te bu feylesof,
...

1
il hir olan yet-i kerimenin mealini tasdik
etmitir.
HAYE-1
1. Haydi onun benzeri bir sre getirin Bunu yapamazsanz
kielbetteyapamayacaksnzyakt insanlar ve talar olan, krler
iinhazrlanm Cehennem ateinden saknnz. Bakara Sresi, 2:23-24.
Haiye-1 Krk sene sonra nerolan Risale-i Nurda Carlyle, Goetheve Bismarck
gibi, krk mehur feylesoarn tasdikleri beyan edilmi. naallah bu kitabn
zeylinde dahi yazlacak.
S - Gerek Kurn- Kerim olsun, gerek tefsiri olan hads-i
erif olsun, her fenden, her ilimden birer fezleke
almlardr. Bir kitap veya bir ahsn yalnz fezlekeleri ihata
etmekle harika olmas lzm gelmez. Bir ahs, pek ok
fezlekeleri ihata edebilir.
C - Bahsettiimiz fezleke, sellemehsselm fezlekeler
deildir. Ancak, hsn- isabetle, mnasip bir mevkide ve
mnbit bir yerde, iitilmemi ok iaretleri tazammun
etmekle istimal ve zer edilen fezlekelerdir. Kurn veya
hadsin aldklar fezlekeler, bu kabil fezlekelerdir. Bu kabil
fezlekeler, tam bir meleke ve ttladan sonra hasl olabilir
ki, herbir fezleke, mehaz olan fen veya ilmin hkmnde
olur. Bu ise, bir ahsta olamaz.
Aziz arkada! Bu meselelerde yazlan muhakemelerin
neticesi olarak u gelen kaideleri de koynuna koy, sana
lzm olur.
1. Bir ahs, ok fenlerde ihtisas sahibi olamaz.
2. ki ahstan sudur eden bir sz, istidatlarna gre
tefavt eder. Yani birisine gre altn, tekisine nazaran
kmr kymetinde olur.
3. Fnun, kirlerin birlemesinden hasl olup, zamann
gemesiyle tekml eder.
4. Eski zamanda nazar olup, bu zamanda bedih olmu
olan ok meseleler vardr.
5. Zamn- mzi, bu zamana kyas edilemez; aralarnda
ok fark vardr.
6. Sahr ve l adamlar, basit ve saf insanlar
olduundan, medenlerin medeniyet perdesi altnda
gizleyebildikleri hile ve desiseleri bilmezler ve
gizleyemezler; her ileri merdanedir, kalbleri ve lisanlar
birdir.
7. ok ilim ve fenler vardr ki, detlerin telkiniyle,
vukuatn talimiyle ve zamanla, muhitin yardmyla husule
gelirler.
8. Beerin nazar istikbale nfuz edemez, husus keyyat
ve ahvli gremez.
9. Beer iin bir mr- tabi olduu gibi, yapt
kanunlar iin de bir mr- tabi vardr; onun nihayeti
olduu gibi, bunun da nihayeti vardr.
10. nsanlarn sfatlarnda, tabiatlarnda, ahvlinde
zaman ve meknn ok tesiri vardr.
11. Eski zamanlarda harika addedilen ok eyler vardr
ki, mebdi ve vesaitin tekmlyle di eyler hkmne
gemilerdir.
12. Def aten bir fennin icadna ve ikmal edilmesine, bir
zek-i harika olsa bile, muktedir olamaz. O fen, ancak
ocuk gibi tedricen kemle erer.
Aziz kardeim! Bu kaideleri birer birer sayp kafana
koyduktan sonra, zamann hayal ve hlyalarndan, muhitin
evham ve hurafelerinden tecerrd et, plak ol, bu asrn
sahilinden dal, Ceziretl-Arab yarmadasna k. O
yarmadann mahsultndan olan insanlarn klk ve
kyafetlerine gir, kirlerini bana tak, pek geni olan o
sahrya bak. Greceksin ki:
Bir insan, tek bana, ne muni var ve ne yardm edeni;
ne saltanat var ve ne denesi... Meydana km, btn
dnyaya kar mbareze ediyor. Ve umum insanlara hcum
etmeye hazrlanmtr. Ve omuzlarna kre-i arzdan daha
byk bir hakikat almtr. Elinde de, insanlarn saadetini
temin eden bir eriat tutmutur ki, libasa benzemiyor; cilt
ve deri gibi yapk olup, istidad- beerin inkiaf
nisbetinde tevess ve inkiaf etmekle saadet-i dareyni
inta ve nev-i beerin ahvlini tanzim eder.
O eriatn kanunlar, kaideleri nereden gelmi ve
nereye kadar devam eder gider? diye sorulduu zaman,
yine o eriat, lisan- iczyla cevaben diyecektir ki: Biz,
Kelm- Ezelden ayrldk, nev-i beerin kriyle beraber
ebede kadar devam edip gideceiz. Fakat nev-i beer
dnyadan kat- alka ettikten sonra, biz de sureten, teklif
cihetiyle insanlardan ayrlacaz. Fakat maneviyatmz ve
esrarmzla nev-i beerin arkadalna devam edip, onlarn
ruhlarn gdalandrarak, onlara delil olmaktan
ayrlmayacaz.
Ey arkada! Bu grdn garip, acip sahifenin batan
nihayete kadar ihtiva ettii haller, inklplar, vaziyetler,

1
deki emr-i tcizyi, nev-i beere
tekrar tekrar iln ediyorlar.
Aziz kardeim! Bir kap daha ald, oraya bakalm.

2
il hir, olan yet-i
kerimenin iaret ettii gibi, cemaatin istidadna gre
iradn yaplmas lzumundan ve riin, cumhuru irad
etmekte takip ettii maksattan gaetleri ve cehilleri
dolaysyla baz insanlar, Kurn hakknda ok ek ve
phelere maruz kalmlardr. O ek ve phelerin menei
emirdir.
1. Haydi onun benzeri bir sre getirin. Bakara Sresi, 2:23.
2. Eer indirdiklerimizden herhangibir pheye dyorsanz.. Bakara Sresi,
2:23.
1. Diyorlar ki: Kurnda mtebiht ve mkilt
denilen, hakik mnlar anlalmayan baz eylerin
bulunmas, iczna mnadir. Zira Kurnn icz, belgat
zerine messestir; belgat da, ancak ifadenin zuhur ve
vuzuhuna mebnidir.
2. Diyorlar ki: Yaratla ait meseleler, mphem ve
mutlak braklmtr. Ve keza, kinata dair fnndan pek az
bahsedilmitir. Bu ise, talim ve irad mesleine mnadir.
3. Diyorlar ki: Kurnn baz yetleri zahiren akl
delillere muhaliftir. Bundan, o yetlerin hilf- vki
olduklar zihne geliyor. Bu ise, Kurnn sdkna muhaliftir.
O herierin zuumlarnca, Kurna bir nakse ve ek ve
phelere sebep addettikleri u emir, Kurn- Kerime
bir nakse tekil etmez. Ancak, Kurnn iczn bir kat
daha ispat etmeye ve irad hususunda Kurnn en beli
bir ifade ile en yksek bir slbu ihtiyar etmesine sadk-
ahid ve kat delildir. Demek kabahat, onlarn
fehimlerindedir-h!-Kurn- Kerimde deildir.
Evet,
1

irin dedii gibi, fehimleri hasta olduundan,
salam szleri tyip ediyorlar veya, ay gibi, elleri zm
salkmna yetiemediinden, ekidir diyorlar. Bunlarn da
fehimleri Kurnn o yksek iczna yetiemediinden,
tyip ediyorlar.
1. Salam szleri ktleyen nice kiiler vardr ki, onlarn fetleri hasta
anlaylarndan ileri gelir. El-Mtenebb, Dvan,4:246.
Kurn- Kerimde mteabihat vardr dedikleri
birinci phelerine cevap:
Evet, Kurn- Kerim, umum bir muallim ve bir
mriddir. Halka-i dersinde oturan, nev-i beerdir. Nev-i
beerin ekserisi avmdr. Mridin nazarnda ekall, eksere
tbidir. Yani, umum iradn ekallin hatr iin tahsis
edemez. Maahaza, avma yaplan konumalardan havas
hisselerini alrlar. Aksi halde, avm, yksek konumalar
anlayamadndan, mahrum kalr.
Ve keza, avm- ns, lfet ettikleri slplardan ve
ifadelerin eitlerinden ve daima hayallerinde bulunan
elfaz, mani ve ibarelerden kirlerini ayramadklarndan,
plak hakikatleri ve akliyt fehmedemezler. Ancak, o
yksek hakaikin, onlarn lfet ettikleri ifadelerle
anlatlmas lzmdr. Fakat Kurnn byle ifadelerinin
hakikat olduuna itikad etmemelidirler ki, cismiyet ve
cihetiyet gibi muhal eylere zhip olmasnlar. Ancak o gibi
ifadelere, hakaike gemek iin bir vesile nazaryla
baklmaldr.
Mesel, Cenb- Hakkn kinatta olan tasarrufunun
keyyeti, ancak bir sultann taht- saltanatnda yapt
tasarrua tasvir edilebilir. Buna binaendir ki,
1

yetinde kinaye tarki ihtiyar
edilmitir. Hissiyat bu merkezde olan avm- nsa yaplan
iradlarda, belgat ve iradn iktizasnca, avmn
fehimlerine mraat, hissiyatna ihtiram, kirlerine ve
akllarna gre yrmek lzmdr. Nasl ki bir
ocuklakonuan, kendisini ocuklatrr ve ocuklar gibi
at-pat ederek konuur ki, ocuk anlayabilsin. Avm-
nsn fehimlerine gre ifade edilen Kurn- Kerimin ince
hakikatleri, ile
anlmaktadr. Yani, insanlarn fehimlerine gre Cenb-
Hakkn hitbtnda yapt bu tenezzlt- lhiye,
insanlarn zihinlerini hakaikten tenr edip kartmamak
iin lh bir okamadr. Bunun iin, mteabihat denilen
Kurn- Kerimin slplar, hakikatlere gemek iin ve en
derin incelikleri grmek iin, avm- nsn gzne bir
drbn veya numaral birer gzlktr.
1. O Rahmn ki, hkmranl Ar kaplamtr. Th Sresi, 20:5.
Bu srra binaendir ki, blea, byk bir lde ince
hakikatleri tasavvur ve dank mnlar tasvir ve ifade iin
istiare ve tebihlere mracaat ediyorlar.
Mteabihat dahi ince ve mkil istiarelerin bir ksmdr.
Zira mteabihat, ince hakikatlere suretlerdir.
Kurnda mkilt vardr dedikleri birinci phenin
ikinci ksmna cevap:
kl dedikleri ey ya slbun pek yksek ve muhtasar
olmasyla mnnn ok derin ve inceliinden ileri gelir;
Kurnn mkilt bu kabildendir. Veya ibarede kark ve
dml noktalarn bulunmasndan neet eder; Kurn-
Kerim, bu ksm mkilttan mberr ve mnezzehtir.
Acaba cumhurun zihninden uzak ve pek derin hakikatleri
kolay ve ksa bir suretle avm- nsn fehimlerine
yaknlatrmak ayn- belgat deil midir? Belgat,
mukteza-y hali mraattan ibaret deil midir? Hey gzlerin
kr olsun herif !
Yaratla ve maddiyata dair meselelerde Kurn
mphem gemitir dedikleri ikinci phelerine
cevap, yle ki:
ecere-i lemde, meyll-istikml vardr. Yani, kinatn,
bir aa gibi, btn zerrt ve eczas kemle meyleder ve
kemle doru yrmektedirler. O umum meyll-
istikmlden ayr olarak, insanda da meylt-terakki vardr.
Bu meylt-terakki ekirdek gibidir; nevnems pek ok
tecrbeler vastasyla olur ve ok kirlerin mahsul olan
neticelerin itimyla teekkl ve tevess etmekle fnunu
inta eder. Bu fnun da, mrettebedir. Yani her ikinci fen,
birincisinin neticesidir. Birincisi olmasa, o olamaz.
Birincisinin ona mukaddeme ve ulm-u mtearife
hkmnde olmas arttr.
Buna binaen, bundan on asr evvel gelen insanlara
fnun-u hzray ders vermek veya garip meselelerden
bahsetmek, onlarn zihinlerini artmaktan ve o insanlar
safsatalara atmaktan gayr bir faide vermezdi. Mesel,
Kurn- Kerim, Ey insanlar! emsin sknuna, arzn
hareketine
HAYE-1
ve bir katre su iinde binlerce hayvanatn
bulunduuna dikkat ediniz ki azamet-i lhiyeyi
anlayasnz demi olsayd, btn o zamanlarn insanlarn
tekzibe sevk etmi olurdu. nk hiss-i zahirye muhaliftir.
Maahaza, on asrdan beri gelip geen insanlar artmak,
yalnz fnun-u cedidenin zuhurundan sonra gelen insanlar
memnun etmek, makam- irada muhalif olduu gibi,
ruh-u belgatle de kabil-i telif deildir.
Haiye-1 Hasta halimde, nevm ile yakaza arasnda ihtar edilen bir nktedir.
emsin, yerinde, Mevlev-vri yapt semv hareketi, kuvve-i cazibeyi tevlit
etmek iindir, kuvve-i cazibe de manzume-i emsiye ile anlan gnee bal
yldzlar dmek tehlikesinden kurtarmak iindir. Demek emsin mihverinde
dairevri cereyan ve hareketi olmasa yldzlar derler (Said Nurs).
[Muhterem Mellif, dier bir risalesinde yle diyor: Evet, gne
birmeyvedardr, silkinir, t dmesin seyyar olan yemileri. Eer sknuyla
sknet eylese, cezbe kaar, alar fezada muntazam meczuplar (Mtercim)].
S - Keyat- fenniye ve fnun-u hzra eski insanlara
mehul ve gayr- melf olduundan, onlar onlara ders
vermek hatdr diyorsun. Bilhassa hirete ait ahvl gibi
mstakbeldeki nazariyat da byle deil midir? Onlar da
bize mehul ve gayr- melfturlar. Onlardan bahsetmek
niin hat olmuyor?
C - Mstakbeldeki nazariyat, bilhassa hirete ait ahvle
hibir cihetle hiss-i zahir taallk etmemitir ki, o hissin
hilfn sylemek artma olsun. Binaenaleyh, o gibi
eyler, daire-i imkndadrlar. yleyse, onlara itikad ve
onlarla itminan peyda etmek mmkndr. yleyse, o gibi
eylerin hakk- sarihi, onlar tasrih etmektir. Lkin
keyat- fenniye, eski insanlara gre, imkn ve ihtiml
dairesinden kp, muhal ve imtina derecesine girmilerdir.
nk gzleriyle grdkleri eyler, onlarca bedahet
derecesine girmekle, onun hilf onlarca muhaldir.
yleyse, onlarn hissiyatna hrmeten, o gibi meselelerde
belgatn iktizas, ipham ve tlaktr ki, onlara bir artma
olmasn.
Fakat Kurn- Kerim, iradn noksan brakmamtr. Bu
zamann fencilerini de istifadeden mahrum etmemek
zere, ok karine ve emarelerin vazyla, hakikatlere
iaretler yapmtr
HAYE-1
Ey insafsz! Seni insafa dvet ediyorum. Bir kere
1

olan mehur dsturu nazara
almakla, zamanlaryla muhitlerinin msaadesizliini
dnerek, telhuk eden binlerce efkrn neticelerinden
doan u keyat- fenniyeyi o zamanlardaki insanlarn
kafa mideleri alp hazmedemediklerine dikkatedersen
anlayacaksn ki Kurn- Kerimin o gibi meselelerde
ihtiyarettii ipham ve tlak yolu, ayn- belgat olduu gibi,
yksek iczn da ispata ikr bir delil olduunu, gzn
kr deilse greceksin!
Haiye-1 Mucizat- Kurniye Risale-i Nuriyesi tamamyla bu hakikati ispat
etmi. (Mtercim)
1. nsanlarla anlay seviyelerine gre konu.
Kurnda, delil-i akliyeye ve fennin keyatna
muhalif baz yetler vardr dedikleri nc
phelerine cevap:
Kurn- Kerimde takip edilen maksad- asl, ispat- Sni,
nbvvet, hair, adalet ile ibadet esaslarna cumhur-u ns
irad ve sal etmektir. Binaenaleyh, Kurn- Kerimin
kinattan yapt bahis tebedir, kast deildir. Yani
ligayrihdir, liztih deildir.
Yani, Kurn- Kerim, Cenb- Hakkn vcut, vahdet ve
azametine istidll suretiyle kinattan bahsetmitir. Yoksa,
kinatn bizzat keyyetini izah etmek iin deildir. nk
Kurn- Kerim, corafya, kozmorafya gibi kasten kinatn
keyyetinden mn-y ismiyle bahseden bir fen, bir kitap
deildir. Ancak, kinat sahifesinde yazlan sanat-
lhiyenin naklar ve yaratlan kudretin mucizeleri ve
kozmorafyaclar hayrette brakan nizam ve intizamla,
mn-y haryle Sni ve nizm- hakikye istidll
keyyetini retmek iin nzil olan bir kitaptr.
Binaenaleyh, sanat, kasd, nizam, kinatn her zerresinde
bulunur, matlup hsl olur; teekkl nasl olursa olsun
bizim matlubumuza taallku yoktur.
Febinaen al zlik, madem ki Kurnn kinattan bahsi
istidll iindir ve delilin de mddedan evvel malm
olmas arttr ve delilin muhataplarca vuzuhu
mstahsendir; baz yetlerin onlarn hissiyatna ve edeb
malmatlarna imle etmesi ve benzetmesi, mukteza-y
belgat ve irad olmaz m? Fakat bu yetlerin,
hissiyatlarna imle etmesi meselesi o hissiyata kasten
dellet etmek iin deildir. Ancak, kinaye kabilinden o
hissiyat okamak iindir. Maahaza, hakikate ehl-i tahkiki
isal iin, karine ve emareler vaz edilmitir. Mesel, eer
Kurn- Kerim, makam- istidllde ylece demi olsayd
ki: Ey insanlar! Gnein zahir hareketiyle hakik
sknuna ve arzn zahir sknuyla hakik hareketine ve
yldzlar arasnda czibe-i umumiyenin garibelerine ve
elektriin acbelerine ve yetmi unsur arasnda hasl olan
imtizacata ve bir avu su iinde binler mikrobun
bulunmasna dikkat ediniz ki, bu gibi harika eylerden
Cenb- Hakkn hereye kdir olduunu anlayasnz
deseydi, delil, mddedan binlerce derece daha haf, daha
mkl olurdu. Halbuki, delilin mddedan daha haf
olmas, makam- istidlle uymaz. Maahaza, onlarn
hissiyatna imle edilen yetler kinaye kabilinden olup,
ifade ettikleri zahir mnlar sdk veya kizbe medar
olamaz.
Evet, grmyor musun, deki hiffeti ifade ediyor?
Asl olsun olsun, ne olursa olsun, bize taallk etmez.
Hlsa: Madem ki Kurn, btn zamanlardaki btn
insanlara nzil olmutur; u phe addettikleri umur-u
selse, Kurna nakse deil, Kurnn yksek iczna
delillerdir.
Evet, Kurn- Mucizl-Beyn talim eden Cenb-
Hakka kasem ederim ki, o Ber ve Nezrin (a.s.m.) basar
ve basreti, hakikat hayalden tefrik edememekten
mnezzehtir, celildir, celdir; veya insanlar kandrarak
maltalara drtmekten, meslek-i lileri gandir, lidir,
temizdir, thirdir!
YEDNC MESELE
Hazret-i Muhammed Aleyhissalt Vesselmn izhar
ettii mahsus ve zahir ve insanlarca mehur ve malm
olan harika ve mucizelerinin ekserisi, tarih ve siyer
kitaplarnda mezkrdur ve ayn zamanda, muhakkikn-i
ulema tarafndan izah ve beyan edilmilerdir. Binaenaleyh,
tafsiltn o kitaplara havale ile yalnz o harikalarn
nevilerini icmlen izah edeceiz.
Evet, Peygamber Aleyhisselmn zahir harikalarnn
herbirisi hd olup mtevatir deilse de, o hdlerin
heyet-i mecmuas ve ok nevileri, mtevatir-i bilmndr.
Yani, lfz ve ibareleri mtevatir deilse de, mnlar ok
insanlar tarafndan nakledilmitir. O harikalarn nevileri
tr.
Birincisi: rhst ile anlmaktadr ki, Hazret-i
Muhammed Aleyhissalt Vesselmn nbvvetinden
evvel zuhur eden harikalardr. Mecus milletinin tapt
atein snmesi, Sava denizinin sularnn ekilmesi, Kisr
saraynn yklmas ve gaipten yaplan tebirler gibi
eylerdir. Sanki o Hazretin (a.s.m.) zaman- veldeti, hassas
ve keramet sahibi imi gibi, o ztn kudm ve gelmesini u
gibi hadiselerle tebiratta bulunmutur.
kinci nevi ihbrt- gaybiyedir ki, bilhare vukua gelecek
pek ok garip eylerden bahsetmitir. Ezcmle, Kisra ve
Kayserin denelerinin slm eline gemesi, Rumlarn
malp edilmesi, Mekkenin fethi, Kostantiniyenin
alnmas gibi hadisattan haber vermitir. Sanki o ztn
cesedinden tecerrd eden ruhu, zaman ve meknn
kaytlarn krarak istikbalin her tarafna uup gezmi ve
grd vukuat sylemitir ve syledii gibi de vukua
gelmitir.
Diyarbakrda Van Valisi Cevdet Beyin evinde 19 ubat 1330 tarihinde Cuma
gecesi butefsirin ilk Arab nshasn tebyiz ederken, u ekl-i garib,
tevafukanvaki olmutur. Ve o gece vukua gelen Bitlisin sukutuyla
mellifBedizzamann esaretine rastgelir. Sanki u ekl-i garibin, umucizeler
ve harikalar bahsinde o gece husule gelmesi, mellinRuslara esir dtne
ve beraberinde bulunan baz talebelerinin ehidolarak kanlarnn dklmesine
harika bir iarettir.*
Saidin Kk Kardei, Yirmi Senelik Talebesi
Abdlmecid
Ve keza bu nak, ba kesilmi bir ylann, kuyruunu mellifBedizzamana
sarm olduuna ve mellin yaral olarak otuz saat lme muntazran su
arknn iinde kald yere benziyor ve o vaziyetiandryor.
Eski Saidin Ehemmiyetli Talebesi
nc nevi hiss harikalardr ki, muaraza zamanlarnda
kendisinden talep edilen mucizelerdir. Tan konumas,
aacn yrmesi, ayn iki paraya blnmesi,
parmaklarndan su akmas gibi. Tefsir-i Kef n melli
Zemahernin dediine gre, o Hazretin bu nevi harikalar
bine bli olmutur. Ve bir ksm da mtevatir-i bilmndr.
Hatt Kurn inkr edenlerden bir ksm, inikak- kamer
mnsnda tasarruf etmemilerdir.
S - nikak- kamer btn insanlarca kesb-i hret
etmesi lzm bir mucize iken lemce o kadar hret
bulmamtr. Esbab nedir?
C - Matlalarn ihtilf ve havann bulutlu olmasnn
ihtimali ve o zamanda rasathanelerin bulunmamas ve
vaktin uyku gibi gaet zaman olmas ve inikakn ni
olmas gibi esbabdan dolay, herkese o vakann
grnmesi ve malm olmas lzm gelmez. Maahaza,
Hicaz matlayla matlalar bir olan yerlerde, o gece
yollarda bulunan kervan ve kalelerden naklen, inikakn
vukua geldii hakknda ok rivayetler vardr.
nc nevi mucizelerin reisi ve en by Kurn-
Azimandr ki, yedi vecihle mucize olduuna mezkr
yetle iaret edilmitir.
Arkada! u meseleleri az ok fehmettin.imdi, bu yetin
mkabliyle olan cihet-i irtibatna bakalm.
Evet, bn-i Abbasn (r.a.)
1
yetindeki ibadeti, tevhidle tefsir ettiine nazaran,
evvelki yet ispat- tevhid hakkndadr, bu yet de ispat-
nbvvet hakkndadr. Nbvvet-i Muhammediye (a.s.m.)
ise, tevhidin en byk bir delilidir. Demek ki bu iki yet
arasnda cihet-i irtibat, aralarndaki dlliyet ve medlliyyet
alkasdr. Yani biri delil, dieri medlldur.
1. Ey insanlar, (Allah'a) ibadet ediniz. Bakara Sresi, 2:21.
Nbvvetin ispat, ancak mucizelerle olur. En byk
mucizesi ise, Kurn- Kerimdir. Evet, Kurnn mucize
olduu, lem-i slmca kabul ve tasdik edilmi bir
hakikattr.
Amma muhakkikn-i ulema tarafndan, Kurnn
vcuh-u icz hakknda ihtilf vki olmutur. Yani, iczn
inta eden cihetler oktur. Herbir muhakkik, bir ciheti
tercih ve ihtiyar etmitir; aralarnda muhalefet, musademe
yoktur.
czn vecihleri:
1. Gaipten, istikblden haber vermesi.
2. yetlerinde tenakuz, tehalf, hat bulunmamas.
3. Nazm ile nesir arasnda, ediplerce gayr- malm bir
slbu ihtiyar etmesi.
4. Okur-yazar olmayan bir zattan sudur etmesi.
5. Takat-i beeriye fevkinde ulm ve hakaiki ihata
etmesi gibi pek ok eylerdir.
Lkin icznn en yksek vehi, nazmndaki belgatten
domutur. Evet, Kurnn bu nevi icz, beerin
tkatinden hari bir derecededir. Bu hakikati tafsilen
anlayp kanaat hasl etmek isteyen, bu tefsiri ve emsli
eserleri ve Yirmi Beinci Sz zeyilleriyle beraber mtala
etsin.
Fakat icmal bir malmat elde etmek isteyenler de,
belgatin imamlar bulunan Abdlkahir-i Crcan,
Zemaher, Sekkk, Chzn bu ksm icz hakknda
tarikle beyan ettikleri malmattan, miktar- k malmat
elde edebilir.
Birinci tarik: Arap kavmi maarifsiz, bedev bir millet idi.
Muhitleri de, onlar gibi bedev bir muhit idi. Divanlar, iir
idi. Yani, medr- iftihar olan hallerini iirle kayt ve
muhafaza ederlerdi. limleri, belgat idi. Medr- iftiharlar,
fesahat idi. Sair kavimlerden fazla bir zekya mlik idiler.
Baka insanlara nisbeten cevval kirleri vard.
te Arap kavmi byle bir vaziyette iken ve zihinleri de
bahar iekleri gibi yeni yeni almaya balarken, birden
bire Kurn- Aziman, yksek belgatiyle, harika
fesahatiyle mele-i aldan yeryzne indi. Araplarn
medr- iftiharlar ve timsal-i belgatleri olan ve bilhassa
Kbe duvarnda tehir edilmek zere altn suyu ile yazlm
Muallkat- Seba nvanyla anlan en mehur ediplerin
en beli ve en fasih eserlerini iftihar listesinden sildirtti.
Maahaza, Hazret-i Muhammed (a.s.m.) Kurnla
muarazaya ve Kurna bir nazire yaplmasna onlar
iddetle dvet etmekten geri durmuyordu, damarlarna
dokunduruyordu, techil ve terzil ediyordu. O Hazretin
yapt byle iddetli hcumlara kar, o umera-i belgat
ve hkkm- fesahat nvanyla anlan Arap edipleri, bir
kelime ile dahi mukabelede bulunamadlar. Halbuki kibir
ve azametleri, enaniyetleri ve gklere kadar kan gururlar
iktizasnca, gece gndz alp Kurna bir nazire
yapmalydlar ki, leme kar rezil ve rsvy olmasnlar.
Demek bu meselenin uhdesinden gelemediklerinden,
yani Kurnn bir benzerini yapmaktan ciz kaldklarndan
skta mecbur olmulardr. te onlarn bu ztrar sktlar
aczlerini meydana kard. Ve bunlarn aczlerinden de,
icz- Kurnn gnei tul etmitir.
kinci tarik: Kelmlarn hsiyetlerini, kymetlerini,
meziyetlerini bilip altnlarn bakrndan tefrik eden btn
ehl-i tahkikten, tetkikten, tenkitten, dost ve dmanlar
tarafndan Kurn- Kerim sre sre, yet yet, kelime
kelime mihenk tana vurularak, altndan maada bir bakr
eseri grlmemitir. Bu ar imtihandan sonra, Kurn-
Azimann ihtiva ettii mezy, letaif, hakaikin hibir
beer kelmnda bulunmadna ehadet etmilerdir.
Onlarn sdk- ehadetleri ylece ispat edilebilir:
Kurnn insan leminde yapt byk inklp ve tebeddl
ve ark ve garb iine alan tesis ettii din, diyanet ve
zamann gemesiyle genlik ve ebabiyetini ve tekerrr
ettike halvetini muhafaza etmesi gibi harika halleri,
1

` yetini okuyup iln ediyorlar.
1. O ancak vahyedilen bir vahiydir. Necm Sresi, 53:4.
nc tarik: Belgat imamlarndan mehur Chzn
tahkikatna gre, Arap edip ve belilerinin Hazret-i
Muhammed Aleyhissalt Vesselmn dvsn kalemle
iptal etmeye tarife gelmez derecede ihtiyalar vard. Ve o
Hazrete kar olan kin, adavet ve inatlaryla beraber, en
kolay, en yakn, en selim olan kalem ve yaz ile muarazay
terk ve en uzun, en mkl, en tehlikeli ve pheli seyf ve
harp ile mukabeleye mecburen iltica ettiler. Suret-i
katiyede bundan anlald ki, Kurnn benzerini
yapmaktan ciz kalmlardr. Zira, her iki yolun arasndaki
fark bilmeyenlerden deildiler.
Binaenaleyh, birinci yol iptal-i dv iin daha msait
iken onu terkedip, hem mallar, hem canlar tehlikeye atan
baka bir yola slk eden, ya sehtirhalbuki Mslman
olduktan sonra siyaset-i lemi eline alanlara seh
denilemezveya birinci yola slktan kendilerini ciz
grmlerdir. Onun iin kalem yerine seyfe mracaat
etmilerdir.
S - Kurna bir nazire yapmak mmkinattan imi, fakat
naslsa yaplmamtr?
C - Mmkinattan olmu olsayd, damarlarna
dokundurulanlar, behemahal muarazay arzu ederlerdi. Ve
muaraza arzusunda bulunmu olsaydlar, muaraza
yapacaklard. nk, iptal-i dv iin muarazaya ihtiyalar
pek edit idi. Muaraza etmi olsaydlar, gizli kalmazd,
tezahr ederdi. nk tezahrne rabet ok olduu gibi,
esbab dahi ok idi. Tezahr etseydi, lemde hret
bulurdu. hret bulmu olsayd, Mseylimenin hezeyanlar
gibi behemahal tarihte bulunacakt. Madem ki tarihte
bulunmamtr, demek yaplmamtr. Madem
yaplmamtr, demek Kurn mucizedir.
S - Mseylime, fseha-i Arabdan olduu halde szleri
niin leme maskara olmutur?
C - nk onun szleri, bin derece fevkinde bulunan
szlere kar mukabeleye ktndan irkin ve gln
olmutur. Evet, gzel bir adam, Hazret-i Yusuf (a.s.) ile
beraber gzellik imtihanna girerse, elbette irkin ve
gln olur.
S - Kurn- Kerim hakknda ek ve pheleri olanlar,
Kurnn baz terkip ve kelimeleri gya nahiv ilminin
kaidelerine muhalefet etmi gibi phe ika etmilerdir?
C - Bu gibi herierin, ilm-i nahvin kaidelerinden
haberleri yoktur. Sekkknin dedii gibi, efsah- fseha
olan Hazret-i Muhammed Aleyhissalt Vesselm,
Kurn- Kerimi uzun uzun zamanlarda tekrar tekrar
okuduu halde ohatlarn farknda olmam da bu cahil
herier mi farknda olmulardr? Bu, hangi akla girer ve
hangi kafaya sar? Sekkk, Miftahnn sonunda, bu gibi
cahilleri iyi talamtr.
Evet, bir irin dedii gibi,


Her ren kelbin azna bir ta atacak olsan dnyada
ta kalmaz.
Bu yeti mkabliyle rapteden ikinci vecih ise:
Evvelki yet vakta ki ibadeti emretti, sanki badetin
keyyeti nasldr? diye smiin zihnine bir sual geldi;
Kurnn tlim ettii gibi diye cevap verildi.
Tekrar, Kurnn Allahn kelm olduunu nasl
bileceiz? diye ikinci bir suale daha kap ald.
Bu suale cevaben
1
il
hir, yetiyle cevap verildi.
1. Eer indirdiklerimizden herhangi bir phe duyuyorsanz.. Bakara Sresi,
2:23.
Demek her iki yetin arasndaki cihet-i irtibat, bir
sual-cevap ve bir al-veritir.
Arkada! Bu yetin ihtiva ettii cmlelerin arasna
girelim, bakalm aralarnda ne gibi mnasebetler
vardr?
Evet,
1
cmlesi, mukadder
bir suale cevaptr. nk, Kurn, evvelki yette ibadeti
emrettiivakit, Acaba ibadete olan bu emrin Allahn emri
olup olmadn naslanlayacaz ki imtisal edelim? diye
bir sual smiin hatrna geldi. Bu suale cevaben denildi ki:
Eer Kurnn vedolaysyla bu emrin Allahn emri
olduunda pheniz varsa, kendinizitecrbe ediniz ve
phenizi izale ediniz.
Ve eyzan, vakt ki Kurn, srenin evvelinde
2

cmlesiyle kendisini sen etti, sonra
mminlerin medhine, sonra kr ve mnafklarn
zemmine intikal etti, sonra ibadet ve tevhidi emrettikten
sonra srenin bana dnerek
3
cmlesini
tekden
4
il hir, cmlesini zikretti.
Yani; Kurn, ek ve phelere mahal deildir. Sizin
pheleriniz, ancak kalblerinizin hastalndan ve
tabiatnzn sekametinden neet ediyor. Evet, gzleri
hasta olan, gnein ziyasn inkr eder; az ac olan, tatl
suya ac der.

5
Yani: Kurnn mislinden bir
sre getiriniz.
1. Eer indirdiklerimizden herhangi bir phe duyuyorsanz.. Bakara Sresi,
2:23.
2. Onda asla phe yoktur. O, Allahn emir ve yasaklarna kar
gelmektensaknanlar iin bir yol gstericidir. Bakara Sresi, 2:2.
3. Onda hibir pheye yer yoktur. Bakara Sresi, 2:2.
4. Bir pheniz var ise. Bakara Sresi, 2:23
5. Bakara Sresi, 2:23.
Arkada! Bu cmleyi
1
cmlesiyle
balayan edat- arttr. art edatlar, daimahararetle
ate gibibiri sebep, dieri msebbep iki cmleye dahil
olurlar. lm-i nahivce, birisine l-art, ikincisine
ceza-art denir. Bu iki cmle arasnda, hararetle ate
arasnda olduu gibi lzum lzmdr. Halbuki bu iki
cmle arasnda lzum grnmyor. Binaenaleyh, yetin
ihtisar dolaysyla, ortadan kaldrlan cmlelere mracaat
lzmdr. Mukadder cmleler ise,
2

emirleridir. Bunlar, srayla, ikincisi
birincisine lzmdr. Yani ityan (delil getirmek), tecrbeye
lzmdr; tecrbe taallme, taallm vcub-u teebbse,
vcub-u teebbs de teebbse, teebbs de raybe
lzmdr. Demek bu kadar lzumlarn takdiri lzmdr ki,
Kurnn bir mislini getiriniz ile Kurnda pheniz
varsa arasnda lzum tezahr edebilsin.

3
Bu cmlenin,
vecihle mkabliyle irtibat vardr.
1. "Eer herhangi bir pheye dyorsanz.." Bakara Sresi, 2:23
2. Teebbs ediniz. Teebbs arttr. reniniz ve tecrbe ediniz.
3. Allah'tan baka gvendiklerinizin hepsini arn. Bakara Sresi, 2:23
Birinci vecih: Kurna muaraza etmekten zahir olan
aczimiz, btn insanlarn aczini istilzam etmez. Biz
yapamadk, ama bakalar yapabilirler diye zihinlerine
gelen vesveseyi def etmek iin, Kurn- Kerim, bu yetin
lisanyla, Byklerinizi, reislerinizi de arnz, size
yardm etsinler diye onlar ilzam etmitir.
kinci vecih: Eer biz muaraza teebbsnde bulunsak,
bizi destekleyen, mdafaa eden yoktur diye ileri
srdkleri zuumlarn da reddetmitir ki, Herhangi bir
meslek olursa olsun, mutaassplar oktur. Muaraza
ettiiniz takdirde, sizi mdafaa eden ok olur diye onlar
iskt etmitir.
nc vecih: Kurn- Kerim, sanki onlara istihzaen
diyor ki: Muhammed Aleyhissalt Vesselm, btn
insanlara nbvvetini tasdik ettirmek iin Allahndan
yardm istedi. Allah da, Kurnna sikke-i icz basarak
pek ok insanlara tasdik ettirdi. Sizin lihelerinizden bir
faideniz varsa, siz de onlar arnz, size yardm etsinler.
Yani, Tecrbeden sonra baknz;
muarazaya kdir olmadnz takdirde, acziniz zahir olur ve
muarazay da yapm olmazsnz.
Yani, Mzide yapamadnz gibi, bundan
sonra da katiyetle yapamayacaksnz. Binaenaleyh,
Bizim mzide yapamamamz, istikbalde beerin
yapamamasn istilzam etmez diye izhar ettikleri o
bahaneyi de, ile def etmitir. Ve ayn zamanda
vecihle icza iaret yapmtr.
Birinci vecih: Gaipten haber vermitir ve ihbar ettii gibi
de muaraza vki olmamtr. Baknz, milyonlarca Arab
kitap vardr ve btn mellier, dost olsun, dman olsun,
Kurnn slbunu taklit etmeye fevkalde mtak
olduklar halde, hibir mellif, hibir kitabnda Kurn-
Kerimin slbunu taklit etmeye muvaffak olamamtr.
Sanki Kurn- Mucizl-Beyan,
yani, bir ahsta inhisar
etmi bir nevidir. Binaenaleyh, Kurn- Kerim, ya btn
kitaplarn altndadrbu, gln bir szdrveya btn
kitaplarn fevkinde, fevkalkll bir ndiredir.
kinci vecih: Byle byk bir dvda ve mkl bir
makamda, onlarn sablarn tahrik, izzet-i neslerini
krmak suretiyle Yapamayacaksnz diye katiyetle verdii
hkm, onun emin, mutmain, itimadl olduuna bir
delildir.
nc vecih: Sanki Kurn- Kerim diyor ki: Sizler,
fesahatin meras ve herkesten ziyade fesahate muhta
olduunuz halde, muarazaya kdir olamadnz. Beer de
Kurnn muarazasna kdir olamaz.
Ve keza, Kurnn neticesi olan slmiyete bir nazrenin
yaplmasna zaman- mzi kdir olmad gibi, istikbal
zaman da onun mislinden ciz kalacana bir iarettir.


1
Yani, Krlere hazrlanan bir ateten saknnz ki,
odunu, insanlar ile talardr.
2
cmlesi
3
cmlesine ceza-art olduu cihetle, aralarnda lzumun
bulunmas lzmdr. Halbuki murazann yaplmamas,
ateten saknmay istilzam etmez. Binaenaleyh, ihtisar iin
ortadan kaldrlan cmlelere mracaat etmekle, bu lzumu
arayp bulacaz. yle ki:
1. Bakara Sresi, 2:24.
2. "Saknn." Bakara Sresi, 2:24.
3. "Bunu yapamazsanz..." Bakara Sresi, 2:24.
1. Muarazann yaplmamasndan, Kurnn icz
lzmgelir.
2. Kurnn iczndan, Allahn kelm olduu lzm
gelir.
3. Allahn kelm olduundan, emirlerine imtisl lzm
gelir.
4. Emirlerine imtisalden, ibadetin yaplmas lzm gelir.
5. badetin yaplmas, atee girmemeye vesiledir.
te bu cmlelerin arasnda bulunan lzumlarn
silsilesinden, ile arasndaki o gizli
lzum tezahr eder. Ve bu yaplan caz ve ihtisardan,
iczn bir ua meydana gelir.

1
Kurn- Kerim, onlar

2
cmlesi ile tehdit ettikten sonra,
kelimesinin bu cmle ile vasandrlmasyla da o
tehdidi tekit ve tedit etmitir. Zira, odunu insanlar ile
talar olan bir atein heybeti, deheti ve havf daha edittir.
1. Yakt insanlar ve talar olan Cehennem atei. Bakara Sresi, 2:24.
2. Cehennem ateinden saknn. Bakara Sresi, 2:24.
Ve keza, bu cmle ile, sanemlere ibadet yapanlar zecir
ve men etmeye iaret yaplmtr. yle ki: Ey insanlar!
Allahn emirlerine imtisal etmeyip, bilhassa talara ve
camid eylere ibadet yaparsanz, muhakkak biliniz ki,
tapanlar ile taptklar eyleri yiyip yutacak bir atee
gireceksiniz!

1
bu cmle,
2
ile
3
cmleleri arasndaki lzumu izah eder ve kararlatrr.
Yani, u ate azab, Kurna imtisal etmeyen krlere
hazrlanmtr. Hem bu ate, tufan ve sair musibetler gibi
iyi-kt btn insanlara mil musibetlerden deildir.
Ancak bu musibeti celb eden, kfrdr. Bu beldan
kurtulu aresi, ancak Kurn- Kerime imtisaldir.
Mazi sigasyla zikredilen
4
kelimesi, Cehennemin
elan mahlk ve mevcut olup, Ehl-i tizalin bilhare
vcuda geleceine zehaplar gibi olmadna iarettir.
1. Krler iin hazrlanan. Bakara Sresi, 2:24.
2. Saknn. Bakara Sresi, 2:24.
3. Bunu yapamazsanz.. Bakara Sresi, 2:24.
4. Hazrland.
Ey arkada! Ate unsuru, kinatn btn ksmlarn
istil etmi pek byk bir unsurdur. Bir damar gibi kinatn
yaratlndan balayarak her tarafa dal budak salp gelen
u ecere-i nriyeye nazar- hikmetle dikkat edilirse, bu
ecerenin banda, yani sonunda byk bir meyvenin
bulunduu anlalr. Evet,topran iinde byk ve uzun bir
damar gren adam, o damarn bandakavun gibi bir
meyvenin bulunduunu zannetmesi gibi, lemin
hertarafnda damarlar bulunan u ecere-i nriyenin de
Cehennem gibi bir meyvesinin bulunduuna bilhads, yani
srat-i intikal ile hkmedebilir.
S - Cehennem imdi mevcut olduu takdirde, yeri
nerededir?
C - Biz Ehl-i Snnet vel-Cemaat, elan Cehennemin
vcuduna itikad ediyoruz, ama yerini tayin edemiyoruz.
S - Bz hadslerin zahirine gre, Cehennem tahtel-
arzdr; yani yerin altndadr. Ve keza, bir hadse nazaran,
Cehennem ateinin dnya ateinden iki yz derece fazla
harareti vardr. Bu noktalarn izah?
C - Krenin taht, merkezinden ibarettir. Buna binaen,
arzn taht, merkezidir.
Nazariyat- hikemiyece sabit olduu vecihle, arzn
merkezinde, harareti iki yz bin dereceye bali bir ate
vardr. nk, her otuz zra' derinliinde, tahminen bir
derece hararet artar. Buna binaen, merkeze kadar iki yz
bin dereceli bir hararet meydana gelir. te bu nazariyeye,
mezkr hadsin meli mutabk gelir. Buna binaen, kre-i
arzn merkezinde bulunan iki yz bin derece hararetli bir
ate, Cehenneme bir ekirdek hkmnde olup, kyamette,
kabuu hkmnde bulunan tabaka-i trabiyeyi atlatp,
btn dehetiyle kar, tevess etmeye balar ve tam
tehizatyla Cehennem meydana gelir, denilebilir.
Ve keza, bir hadse nazaran, "Zemherir"
1
namnda,
burudet ile yakan bir ate vardr. Bu hads de, o nazariyeye
mutabktr. Zira, merkez-i arzdan sathna kadar derece
derece artan veya tenakus eden ate, Zemherir de dahil
olmak zere, atein btn mertebelerine mildir. Hikmet-i
tabiiyede takarrur ettii gibi, ate, bazen yle bir dereceye
gelir ki, yaknnda bulunan eylerden hararetleri tamamen
celp ve cezb etmekle, onlar brudet ile yakar ve suyu
incimad ettirir.
1."Cehennem, Rabbine ikayet ederek: 'Ey Rabbim! Bir ksmm dierini yeyip
bitirdi.' dedi. Bunun zerine, Cenab- Hak ona iki nefes almaya izin verdi: Bir
nefes kta, bir nefes yazda. Sizin maruz kaldnz iddetli souk (k souu)
onun zemheririndendir (souuyla yakan ate). Maruz kaldnz iddetli scak
(yaz sca) da onun semmundandr (scaklyla yakan ate)." Buhari,
Bed''l-Halk: 10; Mevkt 9; Tirmizi, Cehennem: 9, (2595), bni Mce, Zhd 38,
Dvud, Rikk 119. Msned 2:238, 277, 503.
S - Mezkr hadse gre, Cehennem, arzn
merkezindedir. Halbuki arz, Cehenneme nisbeten bir
yumurta kadardr. O kocaman Cehennem, arzn karnnda
nasl yerleir?
C - Evet, lem-i mlk, yani lem-i ehadet, yani bu
grmekte olduumuz leme gre, Cehennem, arzn
iindedir diye, Cehennemi kk gsteriyoruz. Amma
lem-i hirete nazaran, Cehennem yle azamet peyda eder
ki, binlerce arzlar iine alr, doymaz. Bu lem-i ehadet,
bir perde gibi, onun tevessne mni olmutur.
Binaenaleyh, arzn iindeki Cehennemden maksat,
Cehennemin kalbi ve Cehennemin ekirdeidir.
Ve keza Cehennemin arzn altnda bulunmas, arzn
karnnda veya arz ile muttasl, yapk olmasn istilzam
etmez. Zira ems, kamer, yldz, arz gibi kreler, hep
ecere-i hilkatin meyveleridir. Malmdur ki, meyvenin alt,
btn dallarn aralarna umul vardr. Binaenaleyh,
Allahn mlk pek genitir. ecere-i hilkatin dallar da her
tarafa uzanp gitmitir; Cehennem nereye giderse, yeri
vardr.
Ve keza, bir hadse gre, Cehennem matvdir, yani
bklmtr, yani tam ak deildir. Demek Cehennemin,
bir yumurta gibi, arzn merkezinde mevcut ve bilhere
tezahr edecei, mmkinattandr.
htar: Cehennemin imdi mevcut olmadna
Mutezileleri sevk eden, bu hads olsa gerektir.
Arkada! Bu yetin cmlelerini yoklayalm, bakalm, o
zarar nasl sadeerdir, ilerinde ne gibi cevherler vardr?
Evet,
1
cmlesinin bandaki harf-i atftr. Malm ya, bireyin
dier bireye atf, aralarnda bir mnasebetin bulunmasna
mtevakkftr. Halbuki
2
ile

3
cmleleri arasnda mnasebet
grnmyor. Bunlarn aralarndaki mnasebet, ancak iki
sual ve cevabn takdiriyle tezahr eder. yle ki:
1. Eer Kulumuza indirdiimiz Kur'an- Kerim hakknda bir pheniz var ise.
Bakara Sresi, 2:23.
2. Herhangi bir pheniz var ise. Bakara Sresi, 2:23.
3. Ey insanlar, ibadet ediniz. Bakara Sresi, 2:21.
Evvelki yette ibadete emredildiinde, badet
nasldr? diye vrit olan suale cevaben, Kurnn talim
ettii gibi denildi. Kurn Allahn kelm mdr? diye
edilen ikinci suale cevaben il hir
denildi. te, her iki cmle arasnda bir suretle mnasebet
tezahr eder ve harf-i atfn da muktezas yerine gelir.
S - ek ve tereddd ifade eder. ise, cezm ve
katiyete dellet eder. Onlarn ek ve rayblar, Kurn
hakknda katdir. Binaenaleyh, makamn iktizas hilfna
kelimesinin kelimesine tercihan zikrinde ne gibi bir
iaret vardr?
C - Evet, onlarn ek ve rayblarn izale edecek esbabn
zuhurundan dolay, o gibi phelerin vcuduna katiyetle
hkmedilemeyeceine, ancak o eklerin vcuduna yine ek
ve phe ile hkmedilebileceine iarettir.
htar: kelimesinin ifade ettii ek ve tereddd,
slbun iktizasna gredir, h, Mtekellime ait deildir.

1
ile
2
cmleleri bir mny
ifade ettikleri ve ikinci cmle, birinci cmledenksa olmas
slba daha uygun olduu halde, birinci cmlenin
ikincicmleye tercihan zikri, onlarn rayblarnn menei,
hasta tabiatlaryla kt vcutlar olduuna iarettir.
S - Onlar rayblara zarf ve mahal olduklar halde, onlar
mazruf, rayb onlara zarf gstermek neye binaendir?
C - Evet, kalblerindeki raybn zulmeti btn
bedenlerine, kalplarna intiar ve istil etmi olduundan,
kendilerinin rayb iinde bulunduklar sanlmakta olduuna
iarettir.
Nekre olarak
3
kelimesinin zikri, tmim iindir.
Yani, hangi raybnz varsa, cevap birdir; herbir raybnza
kar mahsus bir cevap lzm deildir. Hangi areye
bavurursanz, alacanz cevap, Kurnn iczdr. Evet,
bir eme banda su iip tatlln anlayan bir adam,
btn o emeden teaub eden arklar tecrbe etmeye
hakk yoktur; zira menba birdir. Kezalik, bir srenin
muarazasndan ciz kalan adamn, btn Kurn
tecrbeye hakk yoktur. nk Ktip birdir.
1. Herhangi bir pheniz var ise. Bakara Sresi, 2:23.
2. pheye dtyseniz.
3. phe.
daki beyan ifade ettiinden,
1
kelimesinin takdirini ister. Takdir-i kelm,

2
olsa gerektir.

3
tbirinden anlalr ki, onlarn phelerinin menei
nzul sfat olup, kat cevaplar da, ispat- nzuldr.
Tedricen, yani yet yet, sre sre, hdiselere gre
nzul ifade eden tef il babndan kelimesinin,
def aten nzule dellet eden if al babndan
4
kelimesine tercihan zikredilmesi, onlarn, dvlarnda
Niin Kurn def aten nzil olmamtr? diye delil
getirdiklerine iarettir.

5
Abd lfznn neb veya Muhammed (a.s.m.)
lfzlarna cihet-i tercihi; abd tbiri, Peygamber
Aleyhissalt Vesselmn azametine ve ibadetin ulvv-
derecesine iaret olduu gibi,
6
emrini tekittir ve
Resul-i Ekrem hakknda vrit olan vehimleri def etmektir
ki, o zat btn insanlardan ziyade ibadet yapm ve
Kurn okumutur.

7
Bu emir, tciz iindir. Yani emirden maksat,
muhataptan birey talep deildir. Ancak, balarna
vurmakla muarazaya, tecrbeye dvet etmektir ki, aczleri
meydana ksn.
1. Bir eyle ilgili.
2. Eer indirdiklerimizden herhangibir phe duyuyorsanz.. Bakara Sresi,
2:23.
3. ndirdik.
4. Bir defada indirdik.
5. Kulumuza.
6. badet edin.
7. Getirin, ortaya koyun.

1
il hir... Bu tbirden anlalr ki, onlarn
ilzamlar, aczleri son hadde bali olmutur. Zira, dokuz
dereceye bali olan tahaddinin, yani muarazaya dvet
etmenin tbirleri, tabakalar vardr.
1. Bir sre ile.
1. Yksek nazmyla, ihbrt- gaybiyesiyle, ihtiva ettii
ulmu ve li hakaikiyle beraber tam bir Kurnn mislini,
mm bir ahstan getiriniz.
2. Eer bylece mislini getirmek takatinizin fevkinde
ise, beli bir nazmla uydurma eylerden olsun, getiriniz.
3. Eer buna da kudretiniz olmazsa, on sre kadar bir
mislini yapnz.
4. Bu da mmkn olmadysa, uzun bir srenin mislini
yapnz.
5. Eer bu da size kolay deilse, ksa bir srenin misli
olsun.
6. Eer mm bir ahstan imkn bulamadysanz, lim
ve ktip bir adamdan olsun.
7. Bu da olmad takdirde, biribirinize yardm etmek
suretiyle yapnz.
8. Buna da imkn bulunamad takdirde, btn ins ve
cinlerden yardm isteyiniz ve btn efkrn neticelerinden
istimdad ediniz. Neticeleri, tamamen yannzda bulunan
ktb- Arabiyede mevcuttur. Btn ktb- Arabiye ile
Kurn arasnda bir mukayese yaplrsa, Kurn,
mukayeseye gelmez. nk hibirine benzemiyor. yleyse
Kurn, ya hepsinden aadr veya hepsinden yukardr.
Birinci ihtimal, btl ve muhaldir. yleyse hepsinden
yukar, fevkal-kll bir kitaptr. On asrdan beri misli
vcuda gelmemitir, bundan sonra da vcuda
gelemeyecektir, vesselm.
9. Bizim ahitlerimiz yoktur. Eer muarazaya girisek,
bizi destekleyecek kimse yoktur diye gsterdikleri o
bahaneyi de def etmek iin, hedanza da msaade
edilmitir. Onlar da arn, size yardm etsinler.
te bu tabakalara dikkat edilirse, muarazann u
mertebelerine iareten, Kurn- Kerimin yapt caz ile
gsterdii icza bir ua grnr.
Arkada! Kurn- Kerimden en ksa bir sreye muaraza
etmekten beerin aczi, mezkr izahat ile sabit oldu. Amma
iczn limmiyet ciheti kald. Yani, beerin aczini inta eden
illet ve sebep nedir?
Evet, Kurn ile muaraza ve mbarezeye kan
insanlarn kuvveti Cenb- Hak tarafndan krletirilerek,
muarazay yapabilecek kabiliyetten sukut ettirilmitir.
Fakat Abdlkahir-i Crcn, Zemaher, Sekkk gibi
belgat imamlarnca, beerin kuvveti Kurnn yksek
slp ve nazmna yetiemediinden, aczi tezahr etmitir.
Bir de, Sekkk demitir ki: cz, zevkdir; trif ve tbir
edilemez. Yani, kriyle icz
zevketmeyen, trie vakf olamaz; bal gibidir.
Lkin Abdlkahirin iltizam ettii vehe gre, icz tarif
ve tbir etmek mmkndr. Biz de bu vehi kabul
ediyoruz.
S - Taife, necm, nevbet kelimeleri, sre kelimesinin
vazifesini ifa edebilirler. Sre kelimesinin onlara tercihan
zikrinde ne vardr?
C - Onlar, phelerinin menei ile ilzam ve bomaktr.
yle ki:
Onlar pheye drten, gya Kurnn def aten nazil
olmamasdr. Demek Kurn def aten nzil olmu olsayd,
Allahn kelm olduundan pheleri olmazd. Lkin para
para nzil olduundan, phelerine bais olmutur ki, Bu,
beerin kelmdr, para para yapl kolaydr, biz de
yapabiliriz diye pheyedtler. Kurn- Kerim de,
onlarn kolay zannettikleri yolu,
1
tbiriyle ihtar ve
Haydi, mislini getiriniz de, sizin kolay zannettiiniz para
paraeklinde olsun diye, onlar kolay addettikleri yolda
bomutur.
1. Bir sre ile.
Ve keza, Zemahernin beyan vechiyle, Kurn-
Kerimin srelere taksim edilmi bir ekilde nzil
olmasnda ok faideler vardr. Evet, ok garip letai havi
olduu iin, u slb-u garip ihtiyar edilmitir.
deki zamir, ya Kurna rcidir, yani, Kurnn
mislini getiriniz. Veya Hazret-i Muhammede (a.s.m.)
ittir. Yani, Bir sreyi o ztn (a.s.m.) misli olan mm bir
ahstan getiriniz. Lkin birinci ihtimale gre ibarenin
hakk
1
iken, iktizann hilfna

2
denilmitir.
1. Ondan bir srenin benzerini.
2. Onun benzerinden bir sre ile.
Bunun esbab: nk birinci ihtimalde, ikinci ihtimalin
de mlhazas ve riayeti lzmdr. Zira, yalnz Kurnn
mislini getirmekle mesele bitmi olmuyor. Ancak mm bir
ahstan getirilmesi lzmdr ve muarazann tamamiyetine
arttr. te, bunun iin, hem deki zamirin
Kurna rci olmas lzmdr. Hem ibarenin tebdili
lzmdr ki, her iki ihtimal mer olsun.
Ve keza, muarazann tamamiyeti, yalnz bir srenin
mislini getirmekle olmuyor. Ancak Kurnn tamamna
misil olacak bir mecmudan, bir kitaptan alnan bir srenin
mislini getirmek art olduuna iarettir.
Ve keza, nzulde Kurnn emsali olan ktb-
semaviyeye zihinleri evirir ki, aralarnda yaplacak
muvazene ile Kurnn ulviyeti anlalsn.

1
Bu tbirin istiane veya istimdat kelimelerine
cihet-i tercihi, dvet kelimesinin kullan yerlerinden
anlald vecihle, onlar bellardan, zahmetlerden
kurtarp yardm edenler hazr bulunup,yalnz armalar
lzmdr, fazla bir zahmete ihtiya olmadnaiarettir.
stiane ve istimdat kelimeleri ise yardmclarn hazr
bulunduklarna dellet etmezler.

2
Bu tbir, mnya tatbik edilebilir.
1. arn.
2. ahitler (yardmclar).
Birincisi: Byk ediplerdir. Bu mnya gre, onlarn
muaraza mnsnda Bizim kuvvetimiz muarazaya k
deilse de, byk edip ve hocalarmzn muarazaya
kudretleri vardr diye syledikleri yalan da, Kurn-
Kerim, emriyle kesip atmtr.
kincisi: Muarazay destekleyip ehadet edenlerdir. Bu
ihtimale nazaran, onlarn, Biz muarazaya girisek bizi
destekleyen, ehadet eden yoktur diye
gsterdikleribahaneyi de Kurn- Kerim, msaade vermek
suretiyle Haydi,ahitlerinizi de arnz, sizi takviye
etsinler diye, o bahaneyi deyalana kartmtr.
ncs: lihe mnsnadr. Bu mnya nazaran, sanki
Kurn- Kerim onlara kar, Yahu, bu kadar taptnz
ilhlarnz varken, byle dar ve skntl bir vaktinizde niin
onlardan yardm istemiyorsunuz? Onlar arnz ki, bu
muaraza belsndan sizi kurtarsnlar! diye bu cmle ile
onlara tehekkm etmi, yzlerine glmtr.

1
htisas ifade eden u izafe,

2
kelimesinin her mnsna da bakar. yle ki:
1. Kendinize yardm istediiniz kiiler.
2. ahitler (yardmclar).
1. Madem ki byk edip ve hocalarnz vardr, tabi
aranzda irtibat, hrmet ve muhabbet vardr. Ve yannzda
hazr olup, gaip de deillerdir. Eer onlarn bu dehetli
muarazaya kudretleri olsayd, herhalde yardm edeceklerdi.
Demek, onlar da sizler gibi cizdirler, kusurlarna
bakmaynz!
2. Muarazada sizleri destekleyecek, ehadet edecek her
kim olursa olsun kabul ederiz, arnz. Amma onlar,
byle bedhl-butlan bir dvda yalan ehadete cesaret
edemezler.
3. Mbud ittihaz ettiiniz liheleriniz nasl size yardm
etmiyorlar? Onlar da arnz, bakalm. Fakat onlarda can
yok, uurlar da olmad gibi, hibir eye de kdir
deillerdir. Onlar da mzur grnz!
Yani, Allahtan maada. Bu kayt,
hedann birinci mnsna gre tmimi ifade eder. Yani,
Allahtan maada, dnyada ne kadar erbab- fesahat varsa
arnz. hedann ikinci mnsna nazaran, aczlerine
iarettir. nk bir meselede ciz ve malp olan, yemin
eder, ahitleri gsterir. Bu, cizler iin bir usuldr.
hedann nc mnsna gre, onlarn Resul-i Ekrem
ile muarazalar, deta, irk ile tevhid veya cemdt ile
Hlk- Arz ve Semavat arasnda bir muaraza olduuna
iarettir.
Bu cmle, "Biz istersek, Kur'n'n
mislini yaparz" diye evvelce sarf ettikleri szlerine
iarettir.
Ve keza, onlarn yalanc olduklarna bir trizdir. Yani,
"Sdk erbab deilsiniz, ancak safsatac adamlarsnz. Evet,
siz hakk talep ederken rayb, phe kuyusuna dmediniz.
Ancak rayb, ek ve phelere koarken iine dm
kafasz adamlarsnz."
htar:
1
cmlesinin ceza'-art,
mkablinin hlsasdr. Takdir-i kelm:
Yani: "Sznzde sadk
olsaydnz, yapacaktnz."

2
Arkada! cmlesi, onlarn
aleyhine bir kyas- istisnayi tazammun etmitir. O kyasn
sret-i teekkl: "Eer sadk olsaydnz, yapacaktnz.
Lkin yapamadnz; yleyse sadk deilsiniz." Fakat
Kur'n- Kerim, mukaddeme-i istisnaiye yerinde, yani
"Lkin yapamadnz"a bedel,

3
il hir cmlesini, ekki ifade eden
ile sylemitir. Bunun esbab ise, onlarn, "Yapacaz" diye
ettikleri zann bir derece okamak iindir.
Ve keza, o kyasn neticesi olan "Sadk deilsiniz" yerine
de, o neticenin nc derecede lzmnn illeti olan

4
sylemitir. Takdir-i kelm: "Eer sadk olsaydnz,
yapacaktnz. Lkin yapamadnz. yleyse sadk deilsiniz.
yleyse hasmnz olan Resul-i Ekrem sadktr. yleyse
Kur'n, mu'cizdir.
1. "Eer iddianzda sadksanz." Bakara Sresi, 2:23.
2. "Bunu yapamazsanz ki, elbette yapamayacaksnz, Cehennem ateinden
saknn." Bakara Sresi, 2:24.
3. "Bunu yapamazsanz ki..." Bakara Sresi, 2:24.
4. Cehennem ateinden saknn.
yleyse iman ve tasdikiniz lzmdr ki, atee
dmeyesiniz. ... Bu emr-i ilh, onlara yaplan
tehditleri dehetlendiriyor.

1
cmlesindeki
2
kelimesi, l-i
muzridir. Bu il, zaman- hal ile istikbal arasnda
mterektir. Huruf-u artiyeden olan zaman- halden
istikbal dalarna atyor. Huruf-u czimeden olan
istikbalden mzi derelerine frlatyor. Zavall her
iki edatn ellerinde top gibi oyuncak olmutur. Bu edatlarn
bu vaziyetleri zihinleri hem mziye, hem istikbale
gnderiyor ki, mziyi sslendiren beli hitabeleri, altnla
yazlan muallkatlar, Kurnn yaknna bile
gelemediklerini grsnler. O sahifeyi grdkten sonra,
istikbal sahifesini de ona kyas etsinler.
nun
3
kelimesine tercihinde, iki nkte vardr.
Birisi: Kurnn icz, onlarn aczindendir. Aczleri ise,
eserden olmayp ilden olduuna iarettir. Yani aczlerinin
menei, Kurnn misli deildir, o misli yapmaktandr.
kincisi ise: lm-i sarfta , , btn illerin terazisi
olduu gibi, slplarda da uzun hikyeleri, ileri, vakalar,
kssalar bir lfzla ifade eden bir fezlekedir. Sanki kinye
kablinden cmleleri tbir eden bir zamirdir.

4
daki huruf-u nsbeden olup, dahil olduu
ili istikbale nakleder, mekked veya mebbed olarak
istikbalde nefyeder. Demek bu cmlenin kaili, pek byk
bir itminan ve ciddiyetle, ek ve phe etmeyerek bu
hkm vermitir. Bundan anlalr ki, o ztn ilerinde hile
yoktur.
1. Bunu yapamazsanz ki... Bakara Sresi, 2:24.
2. Yaparsnz.
3. Getirin.
4. Asla yapamayacaksnz. Bakara Sresi, 2:24.
S -
1
ittika ile tecennb, ikisi de bir mny ifade
ederler. ttikann tecennbe cihet-i tercihi nedir?
C - Evet ittika, imana tbidir. Yani ittika, iman olduktan
sonra husule gelir. Tecennbde bu tebaiyet yoktur.
Binaenaleyh, ittika kelimesi iman andrr ve ittika lfzyla,
imana ma ve iaret edilebilir. Fakat tecennb kelimesi bu
ii gremez. Bunun iindir ki,
2
nun hakik
cezas olan
3
nun yerinde
4
ya tercihan
ihtiyar ve ikame edilmitir.

5
Nrn ile tari, nrn mhudiyet ve
malmiyetine iarettir. nk, enbiya-i izamdan iitilmek
suretiyle, zihinlerde malmiyeti takarrur etmitir.
S - esm-i mevsuledendir. Sla, dahil olduu
cmlenin evvelce malm olduunu iktiza eder. Halbuki
slas olan
6
evvelce muhataplara
malm deilmi.
C -
7
yeti bu yetten
evvel nzil olduuna nazaran, muhataplar ondan kesb-i
malmat ettiklerine binaen, burada ile arasnda
tavsif muamelesi yaplmtr.
1. Saknn.
2. Bunu yapamazsanz ki Bakara Sresi, 2:24.
3. man edin!
4. ekinin, kann.
5. Ate.
6. Yakt insanlar ve talar olan Cehennem atei. Bakara Sresi, 2:24.
7. Yakt insanlar ve talar olan ate... Tahrm Sresi, 66:6.

1
Bu kaytlardan maksat,
tehdittir. Tehdidlerin tekit ve tedit edildiine binaen,
burada
2
kelimesiyle tekit edilmitir,
3
lfzyla
de tedit ve tevbih edilmitir. yle ki:
Menfaat, necat midiyle tatan mmul mbud ittihaz
ettiiniz sanemler, size tzip leti, yani sizi yandrp yakan
atee odun olmulardr. Zavalllar! Niin bunu
dnmyorsunuz?
S -
4
cmlesinde, makamn iktizas
hilfna
5
yerine
6
denilmesi neye binaendir?
1. Onun (Cehennem atei) yakt ta ve insanlardr.
2. nsanlar.
3. Talar.
4. Krler iin hazrland.
5. Sizin iin.
6. Krler iin.
C - Evet, Kurn- Kerimin takip ettii usul, alel-ekser
yetlerin sonunda kll kaideleri, fezlekeleri sylediine
gre, Kurn- Kerim, onlarn Cehennemlik olduklarn
ispat eden delilin ikinci mukaddemesine iaret etmek
zere, ism-i zahiri, zamir yerine, yani cmlesini,
yerine ikame ile tmim yapmtr.
Takdir-i kelm:

Yani: Siz Cehennemliksiniz. Zira krlerdensiniz.
Cehennem de krler iindir.
25. yetin tefsiri
1




1. Bakara Sresi, 2:25.
Yani, man eden ve iyi iler ileyen mminlere bearet
ver ki, altnda nehirler akan Cennetler onlarndr. O
Cennetlerden birmeyve yedikleri zaman, Bu, bundan evvel
yediimiz meyvedir derler.Biribirine benzer bir surette
rzklar getirilip verilir. Ve oCennetlerde, onlar iin temiz
kadnlar vardr. Ve onlar, o Cennetlerdede daim bir ekilde
kalacaklardr.
Arkada! Bu yetin, evvel mkabliyle olan
irtibatndan bahsedeceiz. yle ki:
Bu yetin geen yetlerle mtefavit ok irtibatlar vardr.
Yani, mezkr cmlelere doru bu yetten uzanp giden
muhtelif hatlar vardr. Baknz, Kurn- Kerimin bu yetle
iaret ettii netice, imanla amel-i slihin semeresi, srenin
banda mminlere yapt medh senya bakyor.
Ve yine srenin banda, kr ve mnafklara yapt
zem ve tahkirlerden sonra tuttuklar yolun onlar ebed bir
ekavete sevk edeceini beyan etmitir. Bu yetle, tasrih
ettii saadet-i ebediyenin nurunu gstererek, onlarn bu
byk nimetleri kaybettiklerinden ektikleri hasretleri
tezyid ve arttrmtr.
Ve yine
1
ile emrettii, bir ksm
dnya lezzetlerinin terkine bis olan ibadetten neet eden
zahmet ve meakkatlere kar, bu yetle Cennetin kapsn
aarak, Cennetin lezaizini gstermekle mminlerin
kalblerini tatmin ve temin etmitir.
Ve yine, teklin esas ve imann birinci rkn olan
tevhidi, evvelce ispat etmitir. Bu yette dahi tevhidin
semeresini ve rahmetin nvann Cennet ve saadet-i
ebediye ile gstermitir.
Ve yine, yukarda nbvvet-i Muhammediye (a.s.m.)

2
il hir, yetiyle iaret edilen icz ile ispat
edilmitir. Burada da, tebir ve inzar gibi nbvvet
vazifelerine lisan- Kurn ile iaret edilmitir.
1. Ey insanlar, ibadet edin. Bakara Sresi, 2:21.
2. Eer bir pheye dyorsanz.. Bakara Sresi, 2:23.
Ve yine, yukarda id ve inzar, yani tahvif ve tehditler
yaplmtr. Burada da vaadler, rabetler, bearetler
yaplmtr. Bunlarn arasndaki mnasebet, tezd bir
mnasebettir.
Ve yine, nefsin, vicdann ve akln hkmlerine itaatlerini
devam ettiren tergib ve terhib, yani mit ve korku hisleri
lzmdr. Bu hislerin vcut bulup devam etmeleri ancak,
tergib ve terhib, yani mitlendirmek ve korkutmakla olur.
Tergib ve terhibin devam, ancak vicdanda mevcut tahrik
edici bir emrin vcuduyla olur. te bu yetle, tergib hissi
uyandrlmtr. Evvelki yetlerle de, terhib hissi tahrik
edilmitir. Bu itibarla, aralarnda tezd bir mnasebet
vardr.
Ve yine, geen yetlerde hiretin bir kkna, yani
Cehenneme iaret yaplmtr. Bu yette, ikinci kk olan
Cennetten haber verilmitir. Bu itibarla, hiretin her iki
kk da zikredilmi bulunuyor.
Arkada! Cennet ve Cehennem, ecere-i hilkatten ebede
doru uzanp giden iki daldan tezahr eden iki semeredir.
Ve kinatn teselslen gelmekte olan silsilelerinin iki
neticesidir. Ve ebede doru akp giden kinat seylinin iki
mahzeni ve iki havuzudur.
Evet, Cenb- Hak, gayr- mtenahi hikmetler iin bu
lemi, imtihana sahne yapt. Yine sonsuz hikmetler iin
tagayyrata, tahavvlta, inklplara mahal olmasn irade
etti. Ve yine, sonsuz gayeler iin hayr ile erri, nef ile
zarar, hsn ile kubhu, hlsa iyilikle ktl kark bir
ekilde Cennet ve Cehenneme tohum olmak zere
kinatn u mezraasna serpti.
Evet, madem ki bu lem, nev-i beerin imtihan
meydandr ve msabaka yeridir.
yilikle ktln birbirinden tefrik edilemeyecek
derecede muhtelit ve kark olmalar lzmdr ki,
insanlarn dereceleri tezahr etsin. mtihan ve tecrbe
zamanlar bittikten sonra, kt insanlar;
1
Ey mcrimler, bir
tarafa ekiliniz! diye olan ty rpertici, sika-vri, iddetli
emr-i lhye mruz kalacaklar gibi, iyi insanlar da
2
Daim kalmak zere Cennete giriniz
diye olan Cenb- Hakkn mnimane, efkane, ltufkrne
emirlerine mazhar olacaklardr.
nsanlar bu iki ksma ayrldktan sonra, kinat da tasye
ameliyatna urayacak; ktl, erri, zarar tevlid eden
maddelerin bir tarafa ekilmesiyle Cehennemin; iyilii,
hayr, nef i douran maddelerin de dier tarafa
ekilmesiyle Cennetin tehizatlar ikmal edilecektir.
1. Ysin Sresi, 36:59.
2. Zmer Sresi, 39:73.
Mukaddeme
Bu yet, mkabliyle beraber kyamete, hare iaret eder.
Binaenaleyh, bu meselede nazara alnacak drt nokta
vardr.
Birincisi: lemin imkn- harabiyetiyle lmdr.
kincisi: Harabiyetin vukua gelmesidir.
ncs: Tamir ve ihyasdr.
Drdncs: Tamirinin imkn ve vukuudur.
Evvel: Harabiyet-i lem imkn dairesinde olup
olmadndan bahsedeceiz.
Evet, lemde tekml kanunu vardr. Bu kanuna tbi
olan, nevnema kanununa dahildir. Bu kanuna dahil
olann bir mr- tabisi vardr. mr- tabisi olann, ecel-i
ftrsi vardr; ecelin penesinden kurtulamaz.
Evet, kinatn ihtiva ettii envn ve bu envn ihata
ettii efradn ksm- eksersi bu kanunlara tbidirler.
Binaenaleyh, lem-i sar denilen insan, lmden ve
harabiyetten kurtulamad gibi, insan- kebir denilen
lemin de lmden necat yoktur. Ve keza, kinatn bir
aac lmden, dalmaktan hals olmad gibi, ecere-i
hilkatten olan kinat silsilesinin de harabiyetten kurtuluu
yoktur. Evet, eer kinat mr- ftrsinden evvel haric bir
tahribata veya Snii tarafndan bir hedm ve kyamete
maruz kalmasa bile, fenn bir hesapla, kinatn yle bir
gn gelecektir ki,
1
ve
2

gibi yetlere msadak olacaktr ve insan- kebir
denilen koca kinat, u boluu sekeratnn bartlaryla
dolduracaktr.
1. Gne drlp toplandnda. Tekvr Sresi, 81:1.
2. Gk yarldnda. nikak Sresi, 84:1.
kinci nokta: Harabiyet-i lemin vukua geleceidir. Evet,
btn semav dinler, lemin harap olacanda
mttektirler. Hem herbir ftrat- selme, lemin leceine
ehadet eder. Ve kinatta gzle grnen u kadar nev,
ferd, yevm, ehr, senev tagayyrat, tahavvlt,
inklplarn yalnz iaretleriyle deil, sarahatleriyle,
kyametin gelecei sabittir. Eer bu icmal ile kanaat hasl
edemediysen, bir para izahat verelim.
Arkada! Kinat dediimiz u apartman- lh yle ulv,
yksek, derin, ince nizamlara tbi ve yle acip, garip
rabtalara baldr ki, eer bir duvar veya bir ta
Yerinden k! emrine hedef olsa, derhal lem, lm
hastalna der, sekerata balar; yldzlar arasnda
msademeler, ecram arasnda muharebeler vukua gelir. u
gayr- mtenahi boluk, pek iddetli sayhalar, pek dehetli
sikalar, pek korkun sesler, sadlar, grltler ve
gmbrtlerle dolar.
Evet, insan- kebirin lm, kk bir lm deildir.
Sekerata balad zaman, milyarlarca krelerin
arpmasndan husule gelen frtnann, ne tasavvuru ve ne
tari ve ne de grlmesi imkn dairesinde deildir.
te bu iddetli lmle hilkat baylr, kinat yaylr,
hilkatin ya ayran biribirinden ayrlr; Cehennem,
maddesiyle, aretiyle bir tarafa ekilir; Cennet de
letafetiyle, lezaiziyle ve btn gzel unsurlaryla tecell ve
incil eder.
S - Kinat, ilk yaratlnda ebede elverili olarak sabit
bir ekilde yaratlsayd; byle tagayyratl, inklpl, mil-i
inhidam bir srette yaratlp, bilhare tahripten sonra
ebediyete kbil, metin bir ekilde yaplmasndan daha iyi
ve daha ksa olmaz myd?
C - Vakta ki Cenb- Hak, hikmet-i ezeliye ile inyet-i
ezeliyenin iktizasnca, insanlarn kabiliyetlerinin
tezahrn ve istidatlarnn nevnemasn irade etmekle,
nev-i beeri imtihan ve tecrbeye tbi tuttu, zararlar
menfaatlere katt, erleri hayrlarn iine att, gzellikleri
irkinliklerle cem etti. Hepsini birbirine kartrarak
kinatn hamuruyla beraber yaratl teknesinde
yourduktan sonra, kinat tagayyr, tebeddl, tekml
kanunlarna tbi tuttu.
Vakta ki imtihan perdesi kapanr ve tecrbe zaman
nihayet bulur ve kinat tarlasnn vakt-i hasad hull eder.
Sni-i Hakm, inyetiyle, birbiriyle kark yourduu ztlar
tasye eder, ilerinden tagayyr douran esbab ayrr ve
ihtilf maddelerini tefrik eder. Sonra Cehennem, ebede
elverili olarak metin ve kav bir cisimle teekkl ederek,

1
hitabna hedef olur. Cennet ise, esasatyla
beraber ebed ve muhkem bir ekilde tecell eder ve
mncel olur.
1. Bir kenara ekiliniz. Ysin Sresi, 36:59.
Evet, gerek Cehennemi, gerek Cenneti tekil eden ecza
ve maddeler arasnda mnasebet vardr, zddiyet yoktur.
Mnasebet, intizamn artdr; nizam da, devama sebeptir.
Ve keza, bu iki menzilin halk da ebed olduklar iin,
vcutlarn tekil eden ecza, tagayyre maruz deildir.
nk, dnyadaki cisimlerinin terkip ve tahlilleri arasnda
muvazene yoktur. Yani cisim bnyelerine girenlerin,
kanlarn arasnda nisbet yoktur. Onun iin inhille yz
tutarlar. Fakat hiretteki cisimlerin yapl yle deildir.
Eczalar arasnda tam mnsyla muvazene vardr ki,
inhille mahal kalmaz.
nc ve drdnc noktalar: Yani dnyann ikinci
tamiriyle harin vukuudur.
Evet, tevhid ve nbvvetin ispatlar, yalnz delil-i nakl
ile sahih deildir. nk devir lzm gelir.
Evet, Kurn ve Hadsten ibaret olan nakl delillerin
shhati, nbvvetin shhat ve sdkna baldr. Eer
nbvvet de delil-i nakl ile ispat edilirse, muhal lzm
gelir. Bunun iin, Kurn- Kerim, tevhid ile nbvveti
delil-i akliye ile ispat etmitir. Amma hair meselesinin
hem akl, hem nakl delillerle ispat sahihtir.
Delil-i akl ile ispat,
1
yet-i
kerimesinin bahsinde beyan edilmitir. Hlsas:
Vcutlarnda ek ve phe olmayan nizam, rahmet ve
nimet, ancak ve ancak harin gelmesiyle ve ikinci bir
hayatn tahakkuku ile nizam, rahmet, nimet olabilirler.
Eer hair gelmezse ve ikinci bir hayat tahakkuk etmezse,
bunlar esml-ezdaddan addetmek lzm gelir.
1. Onlar, hirete de kesin olarak imn etmi kimselerdir. Bakara Sresi, 2:4.
Delil-i nakl ise: Kurn- Mucizl-Beyan ile btn
enbiya, harin geleceine ittifak etmilerdir.
Akl ve nakl deliller ise: Fahreddinr-Rz nin
tefsirinde, bu kabil delilleri bildiren yetler beyan
edilmitir. Hlsa, bilhassa hayvanat ve nebatatta dima
vukua gelen hairlere dikkat edip teemml eden adam,
elde edecei mteferrik emarelerle harin vukuuna, hads
ile, yani bir srat-i intikal ile hkmedecektir.
imdi bu yetin cmlelerini biribirine balayan
mnasebetlere gelelim.
Evet, bu yetin cevherlerini nazmeden ve cmlelerinin
silsilesine medar- bahis olan nokta, saadettir. yle ki:
Saadet-i ebediye, iki ksmdr.
Birinci ve en birinci ksm: Allahn rzasna, ltfuna,
tecellsine, kurbiyetine mazhar olmaktr.
kinci ksm ise, saadet-i cismaniyedir. Bunun esaslar
mesken, ekl, nikh olmak zere tr. Ve bu esasn
derecelerine gre, saadet-i cismaniye tebeddl eder. Ve bu
ksm saadeti ikmal ve itmam eden, huld ve devamdr.
nk saadet devam etmezse, zddna inklp eder.
Birinci ksm saadetin aksam, tafsilden mstandir
veya gayr- kabildir.
kinci ksm saadetin aksam ise: Evet, meskenin en
lti, en cazibedar ekli, etraf- erbaas trl trl gl ve
ieklerle mzeyyen, ba ve bahelerle muhat, altnda
sular, nehirler akan kasr ve kklerdir. Evet, camid kalbleri
ak ve evkle ihya eden, snm olan ruhlar en ve ad
eden, airlere sermaye olarak airne tebihleri, temsilleri,
slplar ilham eden, sular ile hazravat ve nebatattr.
Saadetin ikinci esas olan ekl ise: Meklt (yiyecek)
kuvvet verdii cihetle, en iyisi, en lezizi, melf olan
ksmdr. Yani, insana garip, vah olmayan eylerdir. nk
lfetle, o nimetin derece-i kymeti bilinir. Lezzet verdii
cihetle de lezzetin en byk lezzeti, teceddd ve
tebeddlndedir. Ve keza, ekl lezzetini ikmal eden
esbabdan biri de, o rzkn, kendi amelinin creti olduunu
bilmektir. kinci bir sebep de, o rzkn menbann daima
gz nnde hazr bulunmasdr ki, kalbi mutmain olsun,
rzk iin tel etmesin.
Saadetin esaslarndan nikh ise: Evet, insann en fazla
ihtiyacn tatmin eden, kalbine mukabil bir kalbin mevcut
bulunmasdr ki, her iki taraf sevgilerini, aklarn,
evklerini mbadele etsinler ve lezaizde birbirine ortak,
gam ve kederli eylerde de yekdierine muavin ve
yardmc olsunlar.
Evet, bir ite mtehayyir kalan veya bireye dalarak
tefekkr eden adam, velev zihnen olsun, ister ki, birisi
gelsin, kendisiyle o hayreti, o tefekkr paylasn.
Kalblerin en lti, en eki, ksm- sni ile tbir edilen
kadn kalbidir. Fakat kadn ile ruh imtizac (geimi) ikmal
eden, kalb nsiyet ve lfeti itmam eden, sr ve zahiri olan
arkadal samimiletiren, kadnn iffetiyle, ahlk-
seyyieden temiz ve pk bulunmas ve irkin rzalardan
hli olmasdr.
S - Yiyecek, iecek, ahs vcudu ibka etmek iindir.
nk vcuddan eriyip ayrlan eylerin yerini doldurup
tamir etmek yemek ve gda ile olur. Nikh da, nevin
bekas iindir. Halbuki hirette ehas ebed olduundan,
vcutlarnda eriyip ayrlan birey yoktur ki gdaya ihtiya
olsun. Ve hirette tenasl yoktur ki nikha lzum olsun.
1
C Yemek, imek ve nikhn faideleri, yalnz bekaya ve
tenasle mnhasr deildir. Evet, u elemli, kederli lemde
onlarda pek byk lezzet ve faideler olsun da, lezzetler yeri
olan lem-i saadette niin daha nezih lezzet ve faideleri
olmasn?
S - Bu lemde lezzet, elemin def inden hasl olur.
Halbuki hirette elem yoktur?
C - Elemin def i, lezzetin sebeplerinden biridir. Yoksa
lezzet, ona mnhasr deildir.
Ve keza, lem-i ebednin bu leme benzetilmesi, kyas-
maalfrktr. Yani, aralarnda ok farklar bulunduundan,
birbirine benzemez. Cennet ile Horhor bahesinin
HAYE-1
arasnda ne nisbet varsa, Cennetin lezzetleriyle dnyann
lezzetleri arasnda da ayn o nisbet vardr. Cennetin,
Horhor bahesinden dereceleri ne kadar ok yksek ise,
uhrev lezzetler de dnya lezzetlerine gre yledir. Her iki
lem arasnda bu byk tefavte, bn-i Abbas,
cmlesiyle iaret etmitir. Yani:
Cennette, dnya meyvelerinin yalnz isimleri vardr.
2
Yani
isimleri birdir, fakat lezzetleri ayrdr.
1. Bu mesele Cennet bahsi olan Yirmi Sekizinci Szde daha geni bir ekilde
aklanmtr.
Haiye-1 Horhor, Vanda Mellin medresesinin addr.
2. bni Kesr,1:63, Kurtub, 1:240; Taber, 1:135, Fethul-Kadr, 1:55; bni Hacer,
Metlibl-liye.
Cennette lezzetin devam meselesi ise: Evet, lezzetin
hakik lezzet olmas, zeval grmeyip devam etmesindendir.
Zira elemin zevali lezzet olduu gibi, lezzetin zevali de
elemdir, hatt zevalinin tasavvuru bile elemdir. Evet btn
mecaz klarn ennleri, barp armalar, bu ksm
elemdendir ve btn dvanlaryla yaptklar alamalar,
vaveyllar, hep mahbuplarn rak ve zevallerinin
tasavvurundan neet eden elemdendir.
Evet, pek ok muvakkat lezzetler var ki, zevalleri dim
elemleri inta ettii gibi; ok elemlerin zevali de, leziz
lezzetlere bis olur. Lezzet ve nimet ise, devam etmek
artyla lezzet ve nimet saylabilir.
Hlsa: nsan, ebed iin yaratlmtr. Onun hakik
lezzetleri, ancak marifetullah, muhabbetullah, ilim gibi
umur-u ebediyededir.
Bu yetin cmleleri arasndaki rabtalar grdk. imdi,
cmlelerinin igal ettikleri yerler ile mnasebetlerine bakacaz.
Evet,
1
Bu
cmlenin, bu mevki ile mnasebeti:
Evet, Cenb- Hak, ibadeti teklif etti ve nbvveti ispat
etti ve Peygamberimizi (a.s.m.) tebli-i umura memur
yapt. Ve dnyev baz lezzetlere cevaz vermeyen ve
meakkatleri tazammun eden ibadete mminlerin
imtisallerini temin etmek iin, mminlere vaad buyrulan
tebirleri tebli etmeyi Resul-i Ekreme (a.s.m.) emretti.
nk o Hazret (a.s.m.) inzar ve tahvife (korkutma) memur
olduu gibi, Allahn rzasn, ltfunu, kurbiyetini ve
saadet-i ebediye gibi tebiratn da teblie memurdur.

2
nsann ihtiyct- zaruriyesi
iinde en evvel lzm olan, mekn ve meskendir.
1. man eden ve iyi iler ileyen mminleri mjdele! Bakara Sresi, 2:25.
2. Ki (altnda nehirler) akan Cennetler onlar iin vardr. Bakara Sresi, 2:25.
Meknn en gzeli, nebatat ve ecara mtemil olan
yerlerdir. Ve en lti, nebatlar arasnda sularn mecras
olan bahelerdir. Ve en kmil ksm, aalarnn arasndan
akan nehirlerinin oklukla bulunmasdr. Kurn- Kerim,
bu ksma
1
cmlesiyle iaret
etmitir.
Meskenden sonra insann en fazla muhta olduu,
cisman lezzetlerden yiyecek, iecektir. Bu ksma da
2
,
kelimeleriyle iaret edilmitir.
Sonra rzkn en ekmeli, melf olan ksmdr ki, derece-i
kymeti bilinsin. Meyvelerin lezzeti, teceddd ve
tebeddlndedir; lezzetin en ssi, hazr ve yakn olandr;
ve en lezizi, amelinin creti olduunu bilmektir. Kurn-
Kerim, bu ksma da


3
cmlesiyle iaret etmitir.
Yani, Bundan nce yediimiz meyvelerdir
veya dnyada yediimiz meyvelerdir. nk Cennetin
meyveleri, birbirine benzedii gibi, dnya meyvelerinede
zahiren benzerler.
Yani, Rzklar birbirine mteabih
olarak getirilir. Hadste de vrid olduuna gre, Cennetin
meyveleri surete birdir, ama tatlar, taamlar bir deildir.
Bu cmlede mehul sigasyla zikredilen
4
kelimesinden
anlald gibi, rzkn insana gtrlmesi, byk bir eref
ve keramete dellet ettiinden, byk bir lezzeti intac
ediyor.

5
Mesken ve mekelden sonra
insann en ziyade muhta olduu, eidir. Bu ihtiyacnn
Cennette temin edilmi olduuna, bu cmle ile iaret
edilmitir. Evet insan, bir rekaya veya bir refke muhtatr
ki, tarafeyn, aralarnda, hayatlarna lzm olan eyleri
muavenet suretiyle yapabilsinler. Ve rahmetten neet eden
muhabbet iktizasyla, yekdierinin zahmetlerini tahf
etsinler. Ve gaml, kederli zamanlarn, ferah ve srura
tebdil edebilsinler. Zaten dnyada insanlarn tam nsiyeti,
ancak rekasyla olur.
1. Altnda nehirler akar. Bakara Sresi, 2:25.
2. Bir nehir, bir Cennet.
3. O Cennetlerden herhangi bir meyveden kendilerine rzk olarak
yedirildikleri vakit, Bu, bundan evvel bize (dnyada) verilenlerdendir derler.
Bakara Sresi, 2:25.
4. Getirilir.
5. Ve onlar iin cennette tertemiz eler vardr. Bakara Sresi, 2:25.

1
nsan bir nimete veya bir lezzete
mazhar olduu zaman, en evvel krini bozan, vesvese
veren, o nimetin veya o lezzetin devam edip etmeyecei
dncesidir. Bu vesveseli dnceye mahal kalmamak
zere, Kurn- Kerim, bu cmle ile onlarn ezvacyla,
lezaiziyle beraber Cennette aleddevam kalacaklarn tebir
etmekle, o kederli dnceden kurtarmtr.
Bu yetteki cmlelerin sadeerinde bulunan
cevherleri gstereceiz.

2
cmlesinin
banda bulunan harf-i atftr. Atfn her iki taraf arasnda
mnasebet lzmdr. Halbuki burada tebir ile mkabli
arasnda mnasebet grnmyor. Ancak mkablinde inzar
vardr. yleyse bu tebir, o mkablinden tereuh eden
inzara atftr.
Bearet tbiri, Cennetin, Cenb- Hakkn fazl-
kereminden bir hediye-i lhye olup, amelin creti
mukabilinde vcip bir hak olmadna iarettir. nk hak
ve cretin verilmesi, bearetle tbir edilemez. Buna
binaen, yaplan ibadet, Cennet iin olmamaldr.
1. Ve onlar orada ebed kalacaklardr. Bakara Sresi, 2:25.
2. man eden ve iyi iler ileyen mminleri mjdele! Bakara Sresi, 2:25.
Tebirin siga-i emir kyafetiyle zikri, tebliin takdirine
iarettir. nk Resul-i Ekrem (a.s.m.) teblie memurdur,
tebire mkellef deildir. Takdir-i kelm, Mjdeleyerek
tebli et demektir.
S -
1
Bu sla ve mevsule tbiri, ism-i
fil sigas olan
2
den daha uzun olduu halde
neye iarettir?
C - Srenin banda tafsilen zikredilen
3
ilahir, olan sla ve mevsule iarettir ki, orada yaplan
tafsil, burada yaplan icmle beyan olsun.
S - Srenin banda nin sla denilen dahil olduu
cmle, muzri sigasyla zikredildii halde, burada mzi
sigasyla zikredilmitir. Esbab nedir?
C - Orada makam, iman ve amele tevik ve medih
makamdr. Buna mnasip, muzri sigasdr. Burada
makam, mkfat ve creti vermek makamdr. Buna da
mnasip, mzi sigasdr. nk cret, hizmetten sonra
verilir.

4
Bu harf-i atftr. Atfn tarafeyni arasnda
mnasebet lzm olduu gibi, mugayeret de lzmdr.
Burada aralarnda bulunan mugayeret, mezheb-i tizlin
hilfna, amelin imana dahil olmadna ve amelsiz imann
da k gelmediine dellet ettii gibi;
5
tbiri de,
tebir edilenin cret gibi olduuna iarettir.

6
Bu kelime, birey ile takyid ve tahsis
edilmeyerek, mutlak ve mphem braklmtr. Msr
Mfts eyh Muhammed Abduhun telkkisine gre: yi
eyler mnsnda olan
7
kelimesi, beynenns
mehur ve malm olduundan, mutlak braklmtr.
1. man eden ve iyi iler ileyen mminler.
2. M'minler.
3. man edenler.
4. Amel edenler.
5. , davran.
6. Salih ameller.
7. Salih ameller.
Ben de diyorum ki: srenin bana itimaden burada
mphem braklmtr. nk, sre banda zikredilen
1
yeti buradaki
yi beyandr.

2
Bu yetten
maksat, mkfattan neet eden neeli lezzet ve srurdur.
Bu maksadn takviyesine iaret eden kaytlar:
1. nin tekidi.
2. nin ihtisas.
3. n takdimi.
4. Cennetin cemiyle tenkiri.
5. Cereyann zikri.
6.
3
ile beraber in zikri.
7. Nehirtbiriyle taridir.
2. Namaz dos doru klarlar ve kendilerine rzk olarak verdiklerimizden
Allahyolunda bata bulunurlar. Bakara Sresi, 2:3.
3. Altnda nehirler akan Cennetler onlar iin vardr. Bakara Sresi, 2:25.
4. Altnda.
Bu kaytlarn, o maksadn tahakkukuna altklarna bir
para izahat vereceiz. yle ki:
Pek byk birey tebir edildii zaman, akl tereddt
eder, inanamaz, inandrmak iin tekide ihtiya olur. Ve
keza, nee ve srur makamlar, evhamdan hli olmaldr.
nk edn bir vehimle, srur zil olur. Buna binaen,
burada o byk tebirat, ile tekit edilmitir ki, hem akl
inansn, hem o sruru izale edecek hibir evham kalmasn.
Ve keza, bu tebiratn yalnz bir vaadden ibaret olmayp,
bir hakikat olduuna iarettir.
htisas ifade eden deki tebir edilen eyin onlara
mahsus ve onlarn mlk ve onlarn fazl, istihkaklar
olduuna dellet eder ki, lezzetleri tamam, srurlar
mzdad olsun. Ve ill, bir padiah, bir fakiri misar ederse,
madem o misarlik ve o sohbet ebed deildir, kymeti
yoktur.
n takdimi hasr ifade ettiinden, beynenns,
Cennetin onlara tahsis klndna ve dolaysyla ehl-i nrn
da perian hallerini onlarn gzleri nne gtrmeye sebep
olduuna dellet eder. Ve bu itibarla Cennetin lezzeti artar
ve kymeti tezahr eder.
Cennetin cemi, Cennetlerin taadddne ve amellere
gre Cennetin mertebelerine iarettir.
Ve keza, Cennetin her bir cz, Cennet gibi bir Cennet
olduuna ve herbir mmine den ksm, byklne
nazaran tam bir Cennet gibi grndne iarettir.
Cennetin tenkri ise, gzelliinin kabil-i trif ve tavsif
1
olmadna veya smilerin itiha ve istihsanlarnn
fevkaldeliine iarettir.
1. Salih kullarm iin yle ikramlar hazrladm ki, ne gz grd, ne kulak iitti,
ne de bir beerin kalbinden geti. Buhr, Yaratl: 8, Tevhd: 35, Mslim, man
312, Cennet: 2, 5; bn Mce,Zhd 39; Msned, 5:334.

1
Bahelerin en gzeli, iinde suyu bulunanlardr.
Bunlarn da en gzeli, ilerinden sular akanlardr. Bunlarn
da en iyisi, aknts devamlolanlardr. te cereyann siga-i
muzri kyafetinde zikredilmesi, o cereyanlar tasvir
etmekle, devaml olduuna iarettir.

2
Hadravat (yeillik) ve nebatat iinde cereyan
eden sularn en iyisi, nebaan suretiyle bahenin iinden
kmakla yksek kklerin altndan kendine mahsus
terennmatyla geen, ecar ve nebatata dalan sulardr.
kelimesi, bu ksm sulara iarettir.

3
Sularn okluu, bahelere daha ziyade
menfaat, revnak ve gzellik verir.
Kezalik, kk kk arklardan tecemmu eden nehirler,
daha gzel manzaralar tekil eder. Bilhassa sular berrak,
zll, tatl, souk olursa, fevkalde bir kymet, bir lezzet
veriyor. te kelimesi, cemiyle, triyle,
maddesiyle bu eit sulara iaret eder.


4
1. Akar.
2. Altlarndan.
3. Nehirler.
4. O Cennetlerdeki herhangi bir meyveden kendilerine rzk olarakyedirildikleri
vakit, Bu, bundan evvel bize (dnyada) verilenlerdendir derler.
Bu byk cmle, ok kk kk cmleleri tazammun
etmitir. Evet, bu cmle, mkabliyle bal deildir;
mstenifedir, vazifesi mukadder bir suali
cevaplandrmaktr. Mukadder sual ise, sekiz sualin
memzu ve mcunudur. yle ki:
Vakta ki iman edenler ve amel-i salih ileyenler, Cennet
gibi yksek bir meskenle tebir edildiler, birdenbire smiin
zihnine geldi:
Acaba o meskende rzk olacak birey var mdr?
Varsa, o rzk nereden hasl olur ve nereden gelir?
O rzklar o Cennetten hasl olduu takdirde, nesinden
neet ediyor?
Semeratndan meydana gelirlerse, dnya semeratna
benzerler mi?
Benzedii takdirde, birbirine de benzerler mi?
Birbirine mabih olurlarsa, tatlar bir midir, yoksa ayr
ayr mdr?
Tatlar muhtelif olduu takdirde, koparldklar zaman
yerleri bo mu kalr, yoksa derhal dolar m?
Tebeddl ettikleri takdirde, devaml mdrlar? Devaml
iseler, onlar yiyenler sevinirler mi? Sevindikleri zaman ne
derler?
Arkada! Bu sualleri avucuna koy. Ben de bu cmleleri
aar, ilerine bakarm. Sen de dikkat et, bakalm mutabk
olacak mdr?
kelimesi, devam ve tahkike dellet eder.

1
sga-i mzisiyle, vukuunun tahakkukuna dellet
ettii gibi, maddesiyle de dnyadaki rzklarn ihtar eder.
Ve bina-i mehul sigasyla zikri, o rzkda meakkatin
bulunmamasna ve onlarn (aalar ve beyler gibi) rzklar
ayaklarna geldiine dellet eder.

2
denilmektense
3
denilmi
olsayd, daha muhtasar ve daha gzel olurdu. Fakat
mezkr suallerden iki suale cevap olduundan, ayr,

4
ayr sylemek icap etmitir.
1. Rzklandrldlar..
2. Orada bulunan meyvelerden.
3. Oradaki meyvelerden.
4. Bir meyve.

1
deki tenkir, tmimi ifade ettii cihetle,
Cennetin btn semereleri rzk olmaya yn olduuna
iarettir.

2
kelimesinin tenkiri ise, al gidermek iin
yediiniz, grdnz rzk olmadna iarettir.
teful bbnn mns olan irketi andryor. Yani,
O rzkn acip keyyetinden ettikleri taaccp ve istirab
birbirine sylemeye baladlar.

3
Bu cmlede mbhem
braklp beyan edilmeyen rzk kelimesinin drt mnya
ihtimali vardr.
1. Herhangi bir meyve.
2. Bir rzk olarak.
3. Bu, bundan nce (dnyada) bize verilenlerdendir.
Birincisi: Rzktan maksat, amel-i slihtir. Yani, Bu dr-
dnyada rzk olarak bize nasip klnan, amel-i salih, yani,
imdi yediimiz rzklar dnyada yaptmz amel-i salihin
neticesidir. Yani amel ile ceza arasnda o kadar ittisal
(ballk) vardr ki, sanki dnyadaki amel, hirette
tecessm edip sevap kesilmitir. Onlarn sevinleri, bu
noktadan hasl olmutur.
kincisi: Rzktan maksat, dnyann taam ve
yemekleridir. Yani, Dnyada rzk olarak bize verilen
taamlar, bunlardr. Amma zevkleri, tatlar arasnda dalar
kadar fark vardr. te onlarn istiraplar bu noktadandr.
ncs: Bu semereler, biraz evvel yediimiz semereler
gibidir, ama suretleri bir, mnlar, tatlar ayrdr. Demek
sureten, eklen bir olduklarndan lfet lezzetini veriyor,
tatlarnn ayr olmasyla de teceddd lezzeti hsl oluyor.
te sevinleri bu noktadandr.
Drdncs: Hemen imdi yediimiz meyveler, bu
dallardaki meyvelerdir. Demek bir meyvekoparld
zaman, yeri bo kalmyor, derhal yerine bir meyve
peydaoluyor. te bundandr ki, Cennetin meyvelerinde
noksaniyet olmuyor.

1
Bu cmle, itiraziyedir. Yani, yeni bir
hkm ifade etmek iin zikrine lzum olmad halde,

2
cmlesindeki hkm tasdik ve
illetini beyan etmek zere, evvelki cmleye bir zeyil ve bir
fezleke olarak zikredilmitir.
1. Benzer (dnyadakine) olarak verilmitir.
2. Bu, bundan nce (dnyada) bize verilenlerdendir. Bakara Sresi, 2:25.
Bina-i mehul sigasyla
1
nn zikredilmesi, ehl-i
Cennetin ileri, hademeleri tarafndan grlmekte
olduuna iarettir.

2
Yani zahiren ve eklen bir olduundan, lfet
lezzetini veriyor; btnen ve tamen de ayr olduu cihetle,
teceddd lezzetini veriyor. Bu itibarla kelimesi,
her iki lezzeti ima ediyor.

3
Bu cmle
...
4
cmlesine atftr. Atfn tarafeyni arasnda
lzm olan mnasebetin iktizasnca, takdir-i kelm yle
olsa gerektir: Onlar, kendi cisimleri iin bir meskene
muhta olduklar gibi, kadnlar iin de bir meskene
muhtatrlar.
kelimesi ihtisas ifade ettii cihetle, o ezvacn,
onlarn mlk ve onlara mahsus olduklarna dellet ettii
gibi, dnya kadnlarndan baka
5
ile tbir edilen
bir ksm kadnlar da onlar iin yaratlm olduunu maen
gsteriyor.
1. Verildiklerinde (yedirildikleri vakit).
2. Benzer.
3. Onlar iin orada tertemiz eler vardr.
4. Onlar iin altnda nehirler akan cennetler vardr.
5. Gzel gzl (ceylan gzl) kadnlar.
Cennet, o kadnlara zarf ve mesken olduundan
anlalr ki, o kadnlar, o yksek Cennete lyktrlar ve ayn
zamanda Cennet derecelerinin ykseklii nisbetinde
onlarn hsnleri de ykseliyor.
Ve keza, Cennetin de onlarla mzeyyen olduuna gizli
bir ima vardr.

1
tef l bbndan ism-i mef ul olduundan, her
halde tathr edici bir fil vardr. O fail de, ancak yed-i
kudrettir. Binaenaleyh, yed-i kudretin tathir ve tenzih ettii
kadnlarn tavsieri kabil deildir.
1. Tertemiz.
Ve keza, kelimesi mteadd olduuna nazaran, o
kadnlarn taharetleri kendilerinden olmayp, bakasndan
onlara sirayet etmi olduu anlalr. Binaenaleyh, dnya
kadnlar da Cennete girdikten sonra, bir tetahhur ve
tasye ve tasaykul ameliyatyla, gzellikte hurilerin
derecelerine kacaklarna dellet eder.
Yani, Onlar da, ezvaclar da, Cennet
de, Cennetin lezaizi de hep ebeddirler.
26-27. yetlerin tefsiri
1







1. Bakara Sresi, 2:26-27.
Gayet ksack bir meli: Yani, Cenb- Hak, kullarn
irad ve ikaz etmek zere, sivrisinek gibi hakr, kymetsiz
bir hayvanla veya bir mahlkla misal getirmeyi, krlerin
key iin terk etmez. man olanlar, onun, Rablerinden hak
olduunu bilirler. Amma krler, Allah bu gibi hakr
misallerden neyi irade etmitir? diyorlar. Allah, onunla
oklarn dallete atar ve oklarn da hidayete gtrr.
Fakat fsklardan maada dallete att yoktur. Fsklar da
ol adamlardr ki, Allahn tatinden hurula, msak-
ezelden sonra ahidlerini bozarlar ve Allahn akrabalar
arasnda veya mminler beyninde emrettii hatt-
muvasalay keserler; yeryznde ileri ifsattr. Dnya ve
hirette zarar ve hsrana maruz kalan ancak onlardr.
Bu yetin de sair arkadalar gibi mevzu-u bahis
olacak vcuh-u irtibat ve ciht- nazmiyesi tr.
Maahaza, bu yetin meli, hem mkabline, hem
mbadine, hem Kurnn tamamna bakyor.
Mbadine olan vech-i irtibat:
Evet, vakta ki Kurn- Azman sinekten, ankebuttan
misl getirdi, karnca ile bal arsndan bahsetti. Mrikler,
mnafklar, Yahudiler itiraz iin frsat bularak ahmakane
dediler ki: Allah, azametiyle beraber, byle hasis, hakir
eylerden bahsetmeye tenezzl eder mi? Halbuki ashab-
kemal, bu gibi kymetsiz eylerden bahsetmeye tenezzl
etmezler, hay ederler. Kurn- Kerm, bu yetle
azlarna vurarak kapatt.
Mkabline cihet-i nazm ve irtibat:
Evet, Kurnn ihtiva ettii sft ve mezynn hibir
kelmda, hibir kitapta, hibir ahsta bulunmad, sre
banda ispat edildii gibi, Hazret-i Muhammed
Aleyhissalt Vesselmn nbvveti de Kurnn iczyla
ispat edildi. Kurnn icz dahi tahadd ile, yani
muhalieri muaraza, mbareze meydanna dvet etmekle
ispat edildi. nk muarazaya yaplan dvet, skt ile
cevaplandrld. Byle cihanml bir inklb sndrmek
iin yaplan dvet zerine mbareze meydanna gitmeyip
skt etmek, elbette eser-i aczdir. Kurn- Kerimin bu
ispatlarna kar krler habt olup azlarn aamadklar
gibi, nabzlar bile felce urad. Yalnz, Kurn, her hususta
hadd-i kemle bli olduundan, uzaktan uzaa baz ufak
itiraz talarn atmlardr.
Ezcmle:
1
ve

2
gibi di, kymetsiz misallerden Kurnn getirdii
temsiller, yksek kelmlarn kemline yakmaz. Bu gibi
temsiller, beynenns yaplan mklemelere, konumalara
benziyorlar diye mualta ile halt etmilerdir. Kurn-
Kerim, onlarn o haltlarn bu yetle balarna vurmutur.
1. (Onlarn durumu), ate yakan adamn meseli gibidir. Bakara Sresi, 2:19.
2. Saanak yaan yamur gibi Bakara Sresi, 2:19.
Arkada! Acele etme, burada bir para durmak icap
eder. Onlarn pek vhi ve zayf pheleri vardr. Bu
pheler, mteselsil baz vehimlerden neet etmitir. O
vehimler de, baz mualtalardan husule gelmilerdir.
Onlarn, Kurnn kemlini tenzil etmek iin, Kurnn
temsillerini insanlarn temsillerine kyas etmeleri, kyas-
maalfarktr; aralarnda dnyalar kadar fark vardr. Onlar
mualta ile bu kyasa sevk eden noktalar:
1. Onlar, hereye, melarna baktklar nazarla
bakyorlar.
2. Onlar, insann zihninin, krinin, lisannn, seminin
cz olduklarn ve cz olduklarndan, kasten ve bizzat iki
eye beraber taallk edemediklerini nazara almlardr.
3. Himmetin yksek ve alak ksmlarn tefrik eden
mikyasn, itigal ve ihtimamdan ibaret olduunu
dnmlerdir. Yani, yksek eylere ihtimam edenin
himmeti yksektir, alak ilerde itial edenin himmeti
alaktr.
4. Kymet ve azametin, himmet nisbetinde olduunu
zannetmilerdir. Hatta kk veya alak bireyi, yksek ve
byk ahslara isnad etmezler. Gya azm insanlar,
kymeti olmayan eylere tenezzl etmezler ve zayf, kk
birey, o byk himmet ve azameti tahamml edemez.
te o bo kafallar, bu noktalara istinaden, Cenb-
Hakk da insanlara kyas ederek diyorlar ki: Allah, cell ve
azametiyle, insanlarn konutuklar gibi nasl insanlar ile
tekellm etmeye tenezzl eder? Ve bu cz ve hakr
eylerden nasl bahseder? Azametine yakr m?
Acaba o sfeha takm, Allahn iradesi, ilmi, kudreti gibi
sair sfatlarnn da kll, umum, mil, muht olduklarn
bilmezler mi? Ve yine bilmezler mi ki, Cenb- Hakkn
azametine mikyas, ancak mecmu srdr; yalnz bir eser
mikyas olamaz? Ve yine bilmezler mi ki, Cenb- Hakkn
tecellsine mzan olacak, kffe-i kelimatdr ki, ecar kalem,
denizler mrekkep olsa, o kelimat yazp bitiremezler?
1
1. Bu mealdeki yette bir mbala, bir mzayede grnr. Fakat hakikate,
vaka baklrsa, ziyadelik yoktur. nk, kelime, bir mny ifade eden eye
denir. Amma nahvlerin lfz ile takyid ve tahsis ettikleri, onlara mahsus bir
stlahtr. Evet, biri kal, dieri hal olmak zere iki lisan vardr. Lisn- kalin
kelimat elfaz ise, lisn- halin kelimat da ahvaldir. Binaenaleyh, kuds irin
dedii gibi, Kitab- kebiri kinatta
yaratlan herhangi birey, Hlkn azametine dellet eden bir kelime-i
hliyedir. Ecar ile denizler, kinat kitabnda mevcut kelimat- hliyelerin
yazlmasna k geldii takdirde, o denizlerin katreleri, o aalarn zerreleri
birer hl kelime olduundan, onlarn da yazlmasiin mrekkep, kalem
lzmdr. yleyse, onlar iin de, onlar kadar baka ecar ve denizler lzmdr.
Ve hkez, herbir birincinin katreleri ve kelimat yazldktan sonra, ona da
onun kadar ikinci bir takm ecar ve denizler lzmdr. Hal bylece
ilgayrnnihaye teselsl eder, gider. Cenb- Hakkn kelimat, yani Cenb-
Hakkn azametine dellet eden kelimat- hliyesi bitmez. Demek hakikatte
yetinin ifade ettii
mnda hibir cihetle mbala, mzayede yoktur, belki tenakus vardr.
(Mtercim Abdlmecid).
De ki: Rabbimin szlerini yazmak iin btn denizler mrekkep olsa, hattbir
o kadarn daha getirip ilve etsek, Rabbimin szleri tkenmeden odenizler
tkenirdi. Kehf Sresi, 18:109.
Mesel, ems kl, ihtiyar ve irade sahibi farz edilse,
ziyasn btn leme nerettii bir srada, pis, mlevves bir
zerre de onun ziyasndan istifade ettii vakit, emse kar
Niin bu pis, bu mlevves zerreyle megul oldu ve niin
ona ziyasn verdi? diye itiraz edilebilir mi? H! emsin
azametine bir nakse gelir mi? Yok.
Binaenaleyh, Allah Tel, gayet byk olan bu lemi,
byk bir sanatla ve byk bir ihtimamla halk ettii gibi,
cevher-i fert ile tbir edilen zerre de Onun destgh-
kudretinden kan bir eser-i sanatdr. nk o byk
kudretin nazarnda, cevahir-i fert, yani zerrelerle ncum-u
seyyare, yani gezici yldzlar msavidirler. Zira o byk
Allahn kudreti, ilmi, iradesi, kelm, zt sfatlardr Zt-
Akdese lzmdrlar. Onlarda teceddd yok, ziyade ve
noksan olmaya kabiliyet yok, tagayyrleri yok ki
mertebeleri olsun. Maahaza, acz bu sfatlarn zdd
olduundan, onlarn iine girip oturamaz. Binaenaleyh,
kudret-i lhiyede zerre ile ems arasnda fark yoktur.
Mesel, terazinin her iki gznde iki gne veya iki
zerre bulunduu farz edilse, aralarnda msavat ve
muvazene bulunduundan, hariten bir kuvvet bir gzne
basarsa, teki gz havaya kalkar. ster o gzde zerre olsun,
ister gne olsun, o kuvvete gre farklar yoktur, ikisi de
birdir.
Kezalik, mmkn olan bir eyin tarafeyni, yani vcut ve
ademi arasnda, terazinin gzleri gibi msavat olduundan,
kudret-i ezeliye hangi tarafa basarsa, teki taraf heba gibi
havaya kalkar. Gne, sinek, zerre, bu hususta hepsi de
birdir.
Hlsa: Zerre gibi kk eyler veya di iller, Hlkn
halkyla vcuda geldikleri iin, onun daire-i ilminde dahil
olduklar bedihdir. Bu itibarla, onlardan bahsetmekte,
bilbedahe, mhhat (mnakaa etmek) yoktur. Kurn-
Kerim,
1
yetiyle
bu srra iaret etmitir. Yani, halkeden Hlk, mahlkunu
bilmez mi? Ve bilmemesinin imkn var m? yleyse
mahlkundan niin bahsetmesin, niin mahlkuyla
konumasn?
1. Mlk Sresi, 67:14.
kinci mugalta: Onlar, Kurnn slplar ve ivesi
altnda bir insann timsali grnr diyorlar. nk
Kurnda bahsedilen di iler ve hakir eyler, insanlarn
arasnda yaplan muhavere ve konumalar gibidir. Bu cahil
herier bilmezler mi ki, sylenilen bir kelm, bir cihetten
mtekellimine bakarsa birka cihetten de muhatabna
bakar? nk muhatabn ahvlini nazara almak lzmdr
ki, sylenilen sz o ahvlin iktizas zerine sylensin.
Binaenaleyh, Kurnn muhatab beerdir. Kurnn
maksad da tefhimdir. Yani, beerin bilmedii eyleri
bildirmektir. Buna binaendir ki, belgatn iktizas zerine,
Kurn, beerin hissiyatyla memzuc olan slplarn giyer
ve ivesiyle syler ki, beerin fehmi sylenilen szden
tevahhu edip rkmesin.
Evet, yksek bir insan, bir ocukla konutuu zaman
ocuklarn ivesiyle konuursa, ocuun zihnini okam
olur. ocuun fehmi, onun at pat syledii szlerle
nsiyet peyda eder; sylediklerini dinler ve anlar. Aksi
halde, o insanla o ocuk arasnda bir malmat alverii
olamaz. Allah ile beer arasndaki ahz ve itlar da
byledir. Eer Cenb- Hak beere it edecei malmat
beerin terazisiyle tartp vermezse, beer, katiyen ne bakar
ve ne de alr. nk beer, ancak alm olduu terazisinin
dilinden anlar, bu fenn terazilerin dilinden anlamaz.
S - Hakikaten, eyann hakareti, hisseti, kudretin
azametine, kelmn nezahet ve nezaketine mnadir.
C - Baz eylerde veya ilerde grnen hakaret, irkinlik,
eyann mlk cihetine aittir. Yani d yzne nazrdr ve
bizim nazarmzda yle grnr. Ve bunun iin, eya ile
yed-i kudret arasna perde olarak esbab- zahiriye vaz
edilmitir ki, sath nazarmzda yed-i kudretin o gibi eya
ile mbaereti grnmesin. Fakat melekt ciheti, yani
iyz ise effaf ve yksektir. Kudretin taallk ettii bu
cihette, hibirey kudretin taallkundan hari deildir.
Evet, azamet-i lhiye esbab- zahiriyenin vazn iktiza
ettii gibi, vahdet ve izzet-i lhiye de kudretin btn
eyaya umuln ve kelmn hereye ihatasn iktiza
ederler. Maahaza, bir zerre stnde zerrelerle yazlan bir
Kurn, sahife-i semada yldzlarla yazlacak Kurndan
hsnde (gzellik) aa deildir.
Ve keza
HAYE-1
bir sivrisinein yaratl, sanata lin
hilkatinden dn deildir.
Haiye-1 Sivrisinein banda mzrak gibi bir hortum vardr. Filin bana konar,
hortumunu lin hortumuna batrr, l kamaya balar, hibir suretle elinden
kurtulamaz. Demek Cenb- Hak, sivrisinei le galip ve hkim klmtr.
Binaenaleyh, hilkata dn ise de, cesaret hususunda fiktir (Mtercim
Abdlmecid).
Kelm sfat da aynen kudret sfat gibidir. Bir ocukla
konuup sz anlatmak, bir feylesoa konumaktan aa
deildir.
S - u temsillerde grnen hakaret-i zahiriye neye ittir?
C - O gibi haller temsil getirene ait deildir, ancak
mmessel-i lehe ittir. Yani, kime ve ne eye temsil
getirilmise ona aittir. Zaten kelmn gzellii, belgati,
mmessel-i lehe mutabakat nisbetindedir. Evet, bir
padiah bir obana, obanlara mahsus bir aba, bir palto ve
kelbine de bir kemik verirse, Padiah iyi yapmad diye
kimse itiraz edemez. nk hereyi lykna vermitir.
Binaenaleyh, mmessel-i leh ne kadar hakir olursa, temsili
de o kadar hakir olur; ve ne kadar byk olursa, temsili de
o kadar byk olur.
Evet, sanemler pek di, hakr olduklarndan Cenb-
Hak, sinei
1
onlara musallat klmtr. Ve ibadetleri de o
kadar irkindir ki, ile, yani rmcein
ayla tbir edilmitir.
1. Bir Arabnin tapt bir sanemi varm. Bir gn ibadete gitmi. Bakm ki, bir
tilki sanemin bana bevletmi. Bu hali grnce,
demekle, sanemi krm, atm. Demek sanemlerin hakaretinden, yalnz
sinekler deil, tilkiler de balarna kar, telvis eder (Mtercim Abdlmecid).
Bana tilkilerin bevl ettii bir ey nasl rab olur.
nc mualta: Onlar diyorlar ki: Hakikati izhar
etmekte, aczi ma eden bu gibi temsilta ne ihtiya
vardr?
Elcevap: Kurn inzal etmekten maksat, cumhur-u ns
irad etmektir. Cumhur ise avamdr. Avm- ns, plak
olan hakaik gremez; lfet peyda etmedikleri akliyat-
mahzay ve mcerredt fehimleri alamaz. Bunun iin
Cenb- Hak, ltuf ve ihsanyla, hakikatleri onlarn lfet
ettikleri bir libasla, bir iveyle gstermitir ki, tevahhu
edip rkmesinler. Bu bahis, mteabihat bahsinde
gemitir.
Bu yetin cmleleri arasndaki irtibata gelelim:
Evet,


1
cmlesi onlarn irad ettikleri aadaki mteselsil
itirazlar reddediyor.
1. Cenab- Hak, kullarn irad ve ikaz etmek zere, sivrisinek gibi kk,
kymetsiz bir hayvanla veya bir mahlkla misal getirmeyi, krlerin key iin
terk etmez. Bakara Sresi, 2:26.
1. Allahn beer ile konumasnda ve onlara kahr ve
itab etmekte ve onlardan ikyet etmekte ne hikmet
vardr? Halbuki bu gibi eylerden anlalr ki, lemde
insann da baka bir tasarrufu, bir tesiri vardr.
2. nsanlar arasnda cereyan eden konumalar gibi
temsillerinin getirilmesi... Zira bu, Kurnn beer kelm
olduuna almettir.
3. Kelmn arkasnda, slblarn arasnda insann
timsali grnr.
4. Hakaik, temsiltla tasvir ediliyor. Bu ise, hakikat
izhar etmekten ciz olduuna dellet eder.
5. Getirilen temsiller, di temsillerdir. Bu ise,
mtekellimin zihni, inhisar altnda olduuna emaredir.
6. Hakir ve kymetsiz eylerden temsiller getiriliyor. Bu
da mtekellimin zayf olduuna delildir.
7. Getirilen temsillere mecburiyet olmadndan, terki
zikrinden evldr.
8. Bilhassa, ehl-i izzetin hay ederek tenezzl
etmedikleri eylerden temsil getirilmitir.
Kurn- Kerim, bu itiraz silsilesini,
...
1
cmlesiyle bir darbede krm ve
ykmtr:
1. Eyann iyzleri yksek ve effaf olduundan, bu
yzlerden bahsetmek azamet ve celle mna olmad
gibi; ulhiyetin iktizas zerine d yzleri irkin
grnenlerin bahsedilmekten, zikredilmekten hri
tutulmalar, ulhiyet kanununa muhaliftir. nk bir
hkim, tebasndan ingeneleri hukuk-u medeniyeden ihra
etmez.
2. Belgat ve hikmetin iktizas zerine, hakir mnlar
ifade iin hakir temsillerin zikrinde bir muhalefet yoktur.
3. di temsillerde bir beis yoktur; terbiye ve irad yle
ister.
4. nyet-i lhiyenin iktizas zerine, hakaik, temsiltla
tasvir edilir.
5. Rububiyet ve terbiyenin iktizasna binaen, insanlar,
kendi aralarnda cereyan eden muhavereleri, slplar,
iveleriyle irad etmek lzmdr.
6. Hikmet ve nizamn iktizas zerine, Cenb- Hakkn
insanlarla konumas zarurdir.
Hlsa: Cenb- Hak, insanlara cz- ihtiyar vermekle,
onlar lem-i ef le masdar yapt. O lem-i ef li bir nizam
altnda almak zere kelmn, yani Kurnn da resul
olarak o lem-i ef le gnderdi. Binaenaleyh, tanzif ve
tanzim iin yaplan lh bir program, itirazlara mahal
olamaz.

2
1. Cenab- Hak, kullarn irad ve ikaz etmek zere, sivrisinek gibi bir
mahlkla misal getirmeyi, krlerin key iin terk etmez. Bakara Sresi, 2:26.
2. man edenler, onun, Rablerinden gelen hak olduunu bilirler. Bakara
Sresi, 2:26.
Bu cmleyi evvelki cmle ile balayan alkaya
gelince:
Evvelki cmledeki hkm ispat iin, bu cmle, bir
delilin yolunu gsteriyor ve zihne gelen vehimleri de def
ediyor. yle ki:
Her kim inyet-i ezeliye ile rububiyet-i lhiyeyi gz
nne getirip Allah cnibinden kudretin azameti altnda
bakarsa,
1
ve emsaliyle getirilen temsillerin belgat
kanunlarna muvafk ve Cenb- Haktan hak olduunu
tasdik eder. Fakat her kim nefsinin emri altnda mmkinat
nazara alarak bakarsa, phesiz vehimler onu havalandrr,
dalletin bataklna atar.
1. Sivrisinek.
Bu iki taife insanlarn misli, yle iki ahsn misline
benzer ki: Onlardan birisi yukarya, dieri aaya gider.
Her ikisi de pek ok su arklarn grrler. Yukarya giden
ahs, doru emenin bana gider, suyun menban bulur;
tatl, temiz bir su olduunu anlar. Sonra o emeden teaub
edip dalan btn arklarn temiz ve tatl olduklarna
hkmeder ve hangi arka tesadf ederse, tatl ve temiz
olduunda tereddt etmez. te bu itibarla, kendisine
vehimler tasallut etmezler. Aaya giden teki ahs ise,
arklara bakar, suyun menban gremediinden, her
rastgeldii ark suyunun tatl olup olmadn anlamak iin
delilleri, emareleri aramaya mecbur olur. Bundan dolay
vehimlere maruz kalr. Edn bir vehim, o kafasz yoldan
karr.
Yahut o iki taifenin misali, ellerinde bir yine bulunan
iki ahsn misaline benzer ki,birisi yinenin effaf yzne
bakar, iinde kendisini grd gibi okeyleri de grebilir.
teki adam ise, yinenin renkli yzne bakar,birey
anlayamaz.
Hlsa: Allahn sununa, ef line, kelmna, temsiltna,
slplarna, inyet ve rububiyetini mlhaza etmekle
beraber, Allahn cnibinden bakmak lzmdr. Bu bak da,
ancak nr-u imanla olur. Bu itibarla, vehimler olsa bile,
ancak rmcek ann kymet ve kuvvetinde olur. Eer
mmkinat cihetinden cz kriyle mteri nazaryla
bakarsa, zayf bir vehim bile onun nazarnda bir da gibi
olur. Cdi Dan gzn ryetinden men eden sinein
kanad gibi, zayf, kk bir vehim de hakikati onun
gznn grmesinden setreder.

1
il hir.
Bu cmlenin evvelki cmle ile cihet-i irtibat:
Evet, temsilt- Kurniyedeki hikmeti fehmetmek iin
Allah cnibinden nr-u imanla bakmak lzm olduuna
evvelki cmle ile iaret edilmitir. Bu cmlede ise, mezkr
temsilttaki hikmetin adem-i fehmini intac eden ve ayn
zamanda evham ve bahaneler yuvasna giden yol
gsterilmitir. yle ki:
Alak nes tarafndan hereyi karanlkl gsteren kfr
zulmetiyle temsilt- Kurniyeye bakan olursa, tabi o
temsiltn hikmetini anlayamaz, evhama kaplr.
Kalbindeki marazn yardmyla, her vehim onun nazarnda
bir dev kesilir; tarik-i hakk kaybeder, tereddtlere maruz
kalr. Sonra istifhama, yani sorup sual etmeye balar,
iinden kamaz; en nihayet i inkra dayanr, inkrn
iinde kalr. Kurn- Kerim, ihtisar ve kinaye tarikiyle
onlarn inkr tazammun eden istifhamlarna,

2
cmlesiyle iaret etmitir. Ve bu iaret
iindir ki, evvelki cmlede mezkr olan
3
ye
mutabakat iin, burada
4
nin zikri lzm iken
il hir, denilmitir.
1. nkr edenler ise.
2. "Allah bu gibi hakr misallerden neyi irade etmitir?" Bakara Sresi, 2:26.
3. Onlar bilirler.
4. Onlar bilmezler.

1
Bu cmle, onlarn
temsiltnn sebebini, ille-i gaiyesini anlamak zere
2
ile yaptklar istifhama cevaptr. Fakat Kurn- Kerim, usul
ittihaz ettii caz ve ihtisara binaen, temsiltn kbetini,
yani temsilta terettp eden dallet ve hidayeti, ille-i gaiye
menzilesinde gstermitir. Evet dallet ve hidayet,
temsilata illet olamaz. Eer illet olsa, cebir olur. Ancak,
temsiltn sebep ve ille-i gaiyesi, cumhur-u avam ikz ve
iraddr. Sanki onlar, Ne iin byle oldu? Ne iin icaz
bedhi olmad? Ne iin Allahn kelm olduu zaruri
olmad? Ne iin bu temsilt yznden vehimlere meydan
verildi? diye bir ok sualleri ortaya kardlar. Kurn
Kerim
3
cmlesiyle, o sual
kmesini datt. yle ki:
1. Allah, onunla oklarn dallete atar ve oklarn da hidayete gtrr.
Bakara Sresi, 2:26.
2. Ne?
2. Allah, onunla oklarn dallete atar ve oklarn da hidayete gtrr.
Bakara Sresi, 2:26.
O temsilt nr-u iman ile tefekkr edenin nr-u iman
inkiaf eder, kuvvet bulur. Kfr zulmetiyle ve tenkit
hrsyla bakann da, zulmeti ziyadeleir ve gz kr olur.
nk nazardir, bedhi deildir.
Evet, bu temsilt, temiz ve yksek ruhlar, mlevves ve
alak ruhlardan tefrik iindir. Bu da, yksek istidatlar
nevnemalandrmakla pis istidatlardan temyiz iindir. Bu
dahi, salam ftratlar, mcahede ile, bozuk ve hasta
ftratlardan ayrmak iindir. Bunu da, imtihan- beer
istilzam ediyor. Bunu dahi, srr- teklif iktiza etmitir. Teklif
ise saadet-i beer iindir. Saadet ise tekemmlden sonradr.
S - Diyorsun ki: Teklif saadet iindir. Halbuki ekser-i
nsn ekavetine sebep, tekliftir. Teklif olmasayd, bu kadar
tefavt- ekavet de olmazd?
C - Cenb- Hak, verdii cz- ihtiyar ile ef l-i
ihtiyariye lemini kesbiyle tekil etmeye insan mkellef
kld gibi, ruh-u beerde vedia olarak ekilen gayr-
mtenahi tohumlar sulamak ve nevnemalandrmak iin
de beeri teklif ile mkellef klmtr. Eer teklif
olmasayd, ruhlardaki o tohumlar nevnema bulamazd.
Evet, nev-i beerin ahvline dikkatle baklrsa grlr
ki, ruhun mnen terakkisini, vicdann tekmln, akl ve
krin inkiaf ve terakkisini telkih eden, yani alayan,
eriatlardr; vcut veren, tekliftir; hayat veren,
Peygamberlerin gnderilmesidir; ilham eden, dinlerdir.
Eer bu noktalar olmasayd, insan hayvan olarak kalacakt
ve insandaki bu kadar kemlt- vicdaniye ve ahlk-
hasene tamamen yok olurlard. Fakat insanlarn bir ksm,
arzu ve ihtiyaryla tekli kabul etmitir. Bu ksm, saadet-i
ahsiyeyi elde ettii gibi, nevin saadetine de sebep
olmutur.
Amma insanlarn byk bir ksm, ihtiyaryla kfr
kabul ve teklif-i lhiyeyi reddetmilerse de, teklin baz
nevilerinden szlen terbiyev, ahlk vesaire gzel eyleri
aldklarndan, teklin o nevilerini zmnen ve ztraren kabul
etmi bulunurlar. te bu itibarla, krin her sfat ve her
hali kr deildir.
S - nsanlardan byk bir ksmn ekaveti meydanda
iken, yalnz kk bir ksmn saadeti nasl nevin saadetine
sebep olur ki, eriat rahmettir diyorsunuz. Halbuki
nevin saadeti, ya btn efradn veya ksm- ekserisinin
saadetiyle olabilir?
C - Altna yz yumurta braklan tavuk, o yumurtadan
yirmisini civciv karp seksenini ifsad etse, bu tavuk,
yumurta nevine hizmet etmi olur. nk bir civciv, bin
yumurtann annesi olabilir.
Veya yz tane ekirdek topraa ekilse ve su ile sulanp
bilhare yirmisi nevnema bulup hurma aac olsa ve
sekseni ryp mahvolsa, yirmi ekirdein smbllenip
aa olmasna sebep olan su, elbette ekirdek nevine
hizmet etmi olur.
Veyahut bir maden atete eritilse, bete biri altn,
mtebakisi toprak ksa; elbette ate, o madenin kemline,
saadetine sebep olur.
Binaenaleyh, teklif de insanlarn bete birini kurtarsa, o
bete birin saadet-i neviyeye sebep ve mil olduuna
katiyetle hkmedilebilir. Maahaza, yksek hissiyat ile
gzel ahlkn nevnemas, ancak mcahede ve itihadla
olur. Evet, sa el, daima alt iin, sol elden daha
kuvvetlidir. Ve bir hkmet, mcahede ettike cesareti
artar, terk ettii zaman cesareti azalr ve binnetice cesaret
de, hkmet de sner, mahvolur.
Ve keza, hereyin ve her iin tekml, ztlarnn
mukabele ve rekabet etmeleriyle olur. Mesel hidayetin
tekmlne dallet yardm ettii gibi, imann tekmlne
de kfr yardm eder. nk kfr ve dalletin ne derece
pis ve zararl olduklarn gren bir mminin iman ve
hidayeti, birden bine kar. Bu iki cihet, teklin eser ve
semeresidir. Ve bu iki cihet itibaryla teklif, saadet-i
neviyenin yegne milidir.

1
Bu cmlenin mkabliyle
mnasebeti:
Evet, Kurn- Kerim
2
cmlesinde
dallete atlanlar kimler olduunu beyan etmeyip mphem
braktndan, smi korktu. Acaba o dallete atlanlar
kimlerdir? Sebep nedir? Kurnn nurundan zulmet nasl
geliyor? diye sorduu bu sual, u cmleyle
cevaplandrlmtr ki: Onlar, fsklardr. Dallete
atlmalar, fsklarnn cezasdr. Fsk sebebiyle, fsklar
hakknda nr nra, ziya zulmete inklp eder. Evet, emsin
ziyasyla, pis maddeler taaffn eder, kokar, berbat olur.


3
1. Verdii misallerle Allah ancak fsklar saptrr. Bakara Sresi, 2:26.
2. Allah, onunla oklarn dallete atar.
3. Fsklar yle kimselerdir ki, Allaha itaatten kp, msak- ezelde yaptklar
ahidlerini bozarlar ve Allahn akrabalar ve mminler arasnda emrettii
balanty keserler; yeryznde fesat ve bozgunculuk karrlar. Bakara Sresi,
2:27.
Bu cmlenin evvelki cmle ile veh-i nazm:
Evet, bu cmle ile fsk, erh ve beyan edilmitir. yle
ki:
Fsk, hakdan udul, ayrlmak, hadden tecavz, hayat-
ebediyeden kp terk etmektir. Fskn menei, kuvve-i
akliye, kuvve-i gazabiye, kuvve-i eheviye denilen
kuvvetin ifrat ve tefritinden neet eder.
Evet, ifrat veya tefrit, delillere kar bir isyandr. Yani,
sahife-i lemde yaratlan delil, uhd-u lhiye
hkmndedir. O delile muhalefet eden, Cenb- Hakla
ftraten yapm olduu ahdini bozmu olur.
Ve keza ifrat ve tefrit, hayat- nefsiye ve ruhiyenin maraz
ve hastaln inta eden esbabdandr. Buna, fskn birinci
sfat olan
1
cmlesiyle iaret edilmitir.
Ve keza, ifrat ve tefrit, hayat- itimaiyeye kar isyan
ateini yakan iki mildir. Evet, bu miller hayat-
itimaiyeyi nizam ve intizam altna alan rabtalar,
kanunlar keser, atar. Evet, ehvet veya gazap, haddini
aarsa, rz ve namuslar payiml olur, msumlar mahvolur.
Buna da, fskn ikinci sfat olan

2
cmlesiyle iaret edilmitir.
Ve keza, dnya nizamnn bozulmasn inta edip fesat
ve ihtille sebebiyet veren iki ihtillcidirler. Buna dahi,
fskn nc sfat olan
3
cmlesiyle
iaret edilmitir.
1. Fsklar, Allaha verdikleri ahidlerini bozarlar.
2. Allahn akrabalar veya mminler arasnda emrettii balar koparrlar.
3. Onlar yeryznde bozgunculuk karrlar.
Evet, fsk olan kimsenin kuvve-i akliye ve kriyesi
itidali kaybedip safsatalara derse, itikadta ait rabtalar
kesmekle, hayat- ebediyesini yrtar, atar.
Ve keza, kuvve-i gazabiyesi hadd-i vasat tecavz
ederse, hayat- itimaiyenin hem yzn, hem astarn
yrtar, altst eder.
Ve keza, kuvve-i eheviyesi haddi aarsa, heva-i nefse
tbi olur, kalbinden efkat-i cinsiye zil olur. Kendisi berbat
olaca gibi bakalarn da berbat edecektir. Bu itibarla,
fsklar hem nevinin zararna, hem arzn fesadna alm
olur.

1
Bu cmle, evvelki cmlenin
neticesi ve ayn zamanda tekididir. yle ki:
Evvelki cmlede ahdi bozmak, sla-i rahmi kesmek,
arzda fesat yapmak gibi faskn cinayetlerini korkun bir
ekilde syledikten sonra, bu cmlede evvelki tehdit ve
korkuyu tekit iin, fskn cinayetlerinin netice ve cezasn
yle beyan etmitir: O fsklar, hiretlerini verip dnyay
aldklar gibi, hidayeti dalletle tebdil eden kafasz
adamlardr.
1. te onlar hsrana urayanlardr.
imdi nc vazifeye geldik. Yani bu yetin ihtiva
ettii cmlelerin heyetlerinden bahsedeceiz.
Evvel bunu bilmek lzmdr ki, Kurn- Kerimin
yetleri ve yetlerin cmleleri ve cmlelerin heyetleri,
saniye, dakika, saatleri sayan saatin milleri gibidirler.
Millerin herikincisi birincisine yardm ettii gibi, bir yet
bir maksad takipettii zaman, cmleleri de o maksadn
etrafnda dolarlar; cmlelerin heyetleri dahi, cmlelerin
izini takip ediyorlar. Vaziyetleri yle bir noktaya gelir ki;
halleri, lisan- hal ile u beyti okuyor:


Yani, Sylediimiz szler ayr ayr ise de, senin hsnn
birdir. Btn szlerimiz, o hsn- cemale iaret ediyorlar.
Bunun iindir ki, Kurn- Kerimin selseti ve yksek
belgati ve nakndaki incelii tabaka-i icza vsl
olmutur.


2
1. Cenb- Hak, kullarn irad ve ikaz etmek zere, sivrisinek gibi kk,
kymetsiz bir hayvanla veya bir mahlkla misal getirmeyi, krlerin key iin
terk etmez. Bakara Sresi, 2:26.
Bu cmledeki kelimelerin nktelerinden
bahsedeceiz:
kelimesi, hem hkmn hakikate bal olduuna, hem
hkmde vki olan tereddd ve inkrlarn def ine dellet
eder. yleyse bu yetin banda zikredilen mteselsil
teredddlere iarettir.
kelimesi, bundan nce zikredilen Cenb- Hak ile
mmkinat arasnda yaptklar kyastaki hatay, zihnin
gzne sokuyor. Yani, Nasl Allah diyorsunuz ve nasl
Allah mmkinata kyas ediyorsunuz? Allah nvann
tayan Zt, mmkinata kyas edilebilir mi?
S -
1
Hay, nefsin sklmasyla yzde peyda
olan kzartdan ibaret olduundan, Cenb- Hak hakknda
bu kelimenin kullanlmas muhaldir; muhali nefyetmekte
faide yoktur. Binaenaleyh yerinde
2
denilmi olsayd, muhaliyete mahal kalmazd?
1. ekinmez.
2. Terk etmez.
C -
1
ile yaplan temsili iktiza eden ve hsnn
takdir eden hikmet, belgat vesaire gibi esbaba kar
temsili terk etmek isteyen, haydan maada tek bir esbab
yoktur. Hay da Cenb- Hak hakknda muhaldir. yleyse,
o temsili terk etmeye asla sebep bulunmadna iareten,
kelimesi, kelimesine tercih edilmitir.
nk kelimesi, bu mny ifade edemez. Yahut
nin zikri, onlarn ahmakasna syledikleri

Yani, Muhammedin Rabbi bu hakir eylerden temsil
getirmeye hay etmez mi? diye syledikleri szlerindeki
kelimesine makelet ve mabehet iindir.
Kurn- Kerim, belgate kymetli olan

2
slbuna binaen, onlarn kullandklar

3
kelimesini aynen kullanmtr. Onlarn bu
szlerine mkelet ve mabehet nokta-i nazarndan

4
yerinde
5
denilmesi,
mabeheti saklamak iin daha mnasip olurdu. Fakat bu
mnasebetin nazara alnmamas, ltif bir slba iarettir
ki, temsiller, mhr veya imzalar gibi tasdik ve ispat
iindir. Nasl ki yazlan birey mhrlenmekle tasdik
edilmi olur; aynen bunun gibi, sylenilen bir sz de, bir
misal ile tasdik ve ispat edilmi olur.
1. Sivrisinek.
2. Karlkl konumada muhatabn bildii kelime ve mnlar kullanarak
aklama.
3. ekinmez.
4. Bir mesele hakknda rnek verme.
5. Deersiz ve sradan bir rnekden.
Yahut ile parann darbna ima edilmitir.
Yani, temsillerin darb ve darb- meseller, sikkenin darb
kadar kelma kymet veriyor. Yani, nasl ki sikke, gm ve
altna kymet veriyor; darb- meseller de kelmlara o
nisbette kymet ve itibar veriyor. Ve bu iaretle, vehimleri
def etmek iin temsillerin gzel bir vasta olduklarna ve
temsillerin bida olmayp belgat sahasnda ilek ve gzel
bir cadde olduuna ma edilmitir. Evet, durub-u emsl,
malm kaidelerdendir.
Daha ksa ve muhtasar olan masdar-
1
zerine
nin il sigasyla tercihan zikredilmesi, itirazlarnn
menei bizzat temsil olmayp,
2
nin hakareti
olduuna iarettir. nk temsiller haddizatnda kymetli
olup, itirazlara mahal deildirler. Zira ildir. Fiil,
mstakil ve sabit olmadndan, sanki ltiftir. Mtekellimin
kast onda durmuyor, mef ule geiyor. Masdar olan
3
ise, isimdir. sim, mstakil ve sabit olduu iin, sanki
kesiftir. Mtekellimin kastn cezb edip, mef ule vermemesi
ihtimali vardr. Binaenaleyh,

4
denilmemi olsayd, mahalli
olurdu. Halbuki istihynn mahalli,
5
dir.
1. Vurmak, basmak, bir rnek vermek.
2. Sivrisinek.
3. Vurmak, basmak, bir rnek vermek.
4. Cenb- Hak, kullarn irad ve ikaz etmek zere bir misal getirmede
ekinmez. Bakara Sresi, 2:26.
5. Sivrisinek.

1
Bundan murad, temsilin hsiyeti olan akl bireyi
hiss bireyle ve asl olmayan mevhum bireyi muhakkak
ve mevcut olan bireyle ve gaip olan bir eyi, hzr bireyle
tasvir etmektir.
1. rnek, misal.
deki tenkirden anlalr ki, burada medr- nazar,
bizzat meselin ztdr, sfatlar deildir. Sfatlar ise
makamn iktizasna veya mmessel-i lehin haline havale
edilmitir.
tmimi ifade ettiinden, kaidenin umum olduuna
iarettir ki, cevap yalnz onlarn itiraz ettikleri eye
mnhasr kalmasn.
Pek ok kk ve hakir eyler ve hayvanlar
bulunduu halde nin tahsisi, indel-blea temsil
iin istimali ok olduuna binaendir.
Yani, kymet ve belagate bauzenin
(sivrisinek) mfevki veya kklkte bauzenin mdunu
veyahut hem kymette, hem kklkte bauzenin mdunu
olan eyler. Fakat tbiri, kk eyin belgate
daha garip, hilkate daha acip olduuna iarettir.


1
1. man olanlar, onun, Rablerinden hak olduunu bilirler. Amma krler,
Allah bu gibi hakr (kk ve deersiz) misallerden neyi irade etmitir? derler.
Bakara Sresi, 2:26.
Bu cmlenin evvelki cmleden teferru ve teaub
ettiini ifade eden bu cmleyi her iki kkyla inta eden
zmn ve gizli bir delile iarettir. Tasviri yle olsa gerektir:
Cenb- Hak, temsili terk etmez. Zira belgatin iktiza
ettii bir temsildir; belgatin iktiza ettii ey terk edilmez.
yleyse Cenb- Hak bu temsili terk etmez. Binaenaleyh,
insaf olan, o temsilin beli, hak ve Allahtan olduunu
bilir. natla bakan adam ise hikmetini bilmez, tereddde
der, sorar, sual eder, en nihayet istihkar ile inkra girer.
Hlsa: Mmin, insa olduu iin Allahtan olduunu
tasdik eder. Kr olan adam inat olduundan, Bunda ne
faide var? der.
: Bu art edatdr. Dahil olduu her iki cmleyi
birincisi melzum, ikincisi lzm veya evvelkisi art, tekisi
merut olmak zere, ikincisini birinci ile balar.
Evet bu iki cmle arasnda lzumu tesis etmek iin
vaz edilmitir. Binaenaleyh, burada
1
cmlesinin
2
cmlesine lzm ve zarur
olduuna dellet eder. Yani iman olann eni, onun hak
olduunu bilmektir.
Kendisinden daha ksa olan
3
kelimesine bedel
denilmesi, onun hak olduunu bilmek iman
sebebiyle olduuna ve keza onun hak olduunu bilmek
iman olduuna iarettir.
Belgat nokta-i nazarndan makama daha mnasip olan

4
cmlesine tercihan
5
denilmesi
onlarn itirazlarndan kastettikleri son neticeye iarettir.
nk onlarla maksatlar, Allahtan olduunu nefyetmektir.
Hakkaniyetin o temsile hasredilmesinden
anlalr ki, takbih edilmeyip istihsan edilen yalnz
6
temsilidir. nin gayrs ve den daha iyisi,
ayplardan hli olsa bile, belgate nin yerini
tutamaz. nk yalnz ayplardan selmet, kemle delil
olamaz.

7
O temsilin, Rablerinden nzil olduunu ifade
eden bu kayt, onlar itirazlarna hedef ittihaz ettikleri, o
temsilin nzul olduuna iarettir.
1. Onlar bunun hak olduunu bilirler. Bakara Sresi, 2:26.
2. man edenler.
3. Mminler.
4. phesiz ki o ok belagatlidir.
5. phesiz ki o haktr.
6. Sivrisinek.
7. Rablerinden.

1
Bu evvelki gibi mkabllerindeki
icmli tafsil etmekle, tahkik ve tekidi ifade ediyor.

2
nun
3
kelimesine tercihan
zikredilmesi, onlarn bu inkr, kalblerinde rsuh peyd
eden kfrdenneet ettiine ve onun iin onlar yine kfre
gtrdne iarettir.
Evvelki cmledeki
4
nin mutabakat iin burada

5
denmesi mnasip iken, onun yerine
zikredilen
6
caz ve ihtisar iin mukadder olan
hallerden kinayedir.
1. Karler ise.
2. Kfredenler; Allah' inkar edenler.
3. Krler; inkarclar.
4. Bilirler.
5. Bilmezler.
6. Derler ki.
Takdir-i kelm: Kfr olan adam, hakikati bilmez,
tereddde der, inkra girer, istifham eklinde istihkar
eder, hakir grr.
Ve keza, kendileri dallette olduklar gibi, azlaryla
halk da dallete srklediklerine iarettir.

1
Bu cmleden evvelki
cmlede
2
mukaddem olduuna nazaran,
burada ona mnasip olan
3
nin takdimi lzmken,
takdim edilmitir. nk bu kelmdan maksat,
inkr edenlerin itirazlarn reddetmektir. Buna binaen,
kesb-i ehemmiyet ettiinden, takdim hakkn
kazanmtr.
1. Allah, onunla oklarn dallete atar ve oklarn da hidayete gtrr.
Bakara Sresi, 2:26.
2. man edenler.
3. Onunla hidayete gtrr.
S - Dallet yerine
1
hidayet yerine
2
yani
masdardan ile olan udulden maksat nedir?
C - Fiil-i muzri, teceddd ve istimrara dellet
ettiinden, yirmi sene devam eden nzul- Kurnn
para para teceddd nisbetinde, onlarn zulmet-i
kfriyelerine kat kat zulmetlerin ilvesine sebebiyet
verdiine, mminlerin de nzuln teceddd nisbetinde
nur-u imanlarnn derece derece ykselmesine bis
olduuna iarettir.
Ve keza, bu cmle
3
il hir, cmlesiyle
iaret edilen istifhama cevap olduu iin, her iki frkann
vaziyetlerini beyan etmek icap etmitir. Ve bu icaba
binaen, masdara tercihan il zikredilmitir. Yani bir
frkann vaziyeti dallet, tekisinin de hidayettir.

4
Evvelki dan kemiyet ve adete okluk irade
edilmitir.
1. Saptrr.
2. Hidayete erdirir; imana ulatrr.
3. Allah bununla ne irade etti.
4. oklar.
kinci dan keyyet ve kymete okluk
kastedilmitir. Ve ayn zamanda, Kurnn nev-i beere
rahmet olduunun srrna iarettir.
Evet, insanlarn az bir ksmnn fazilet ve hidayetlerini
ok grmek ve gstermek, Kurnn beere kar
merhametli ve ltufkr olduunu gsterir.
Ve keza, bir fazilet sahibi, bin faziletsize mukabildir. Bu
itibarla, fazileti tayan, az olsa da ok grnr.

1
Evvelki cmlede mutlak ve
mphem olarak zikredilen
2
den hasl olan
vesveseleri, korkular, tereddtleri bu cmle ile yle def
etmitir ki: Dallete gidenler, fsklardr. Dalletlerinin
menei de fsktr. Fskn sebebi ise kisbleridir. Su onlarda
olup, Kurnda deildir. Dalleti halk etmek, yaptklarnn
cezas iindir.
1. Verdii misallerle Allah, ancak fasklar saptrr. Bakara Sresi, 2:26.
2. oklar.
Yine bilinmesi lzmdr ki, bu cmlelerin herbirisi
mkablini erh ve beyan eder, mbadi de onu tefsir eder.
Demek her cmle, mkabline delil, mbadine neticedir. ki
silsile ile bunu izah edeceiz.
1. Allah, o temsilden hay etmez. nk O, temsili terk
etmez. Hem o temsil belidir. Hem o temsil haktr. Hem o
temsil, Allahn kelmdr. Bunu da mmin olan kimseler
bilir.
2. Allah, mnkirlerin dedikleri gibi, o temsilden hay
etmez. O mnkirler, O temsilin terki lzmdr diyorlar.
Zira o temsilin hikmetini bilmezler. Hem Bunda ne faide
var? derler. Hem inkr ediyorlar; zira hakr gryorlar.
Hem, iitmeleriyle dallete girdiler; zira Kurn onlar
dallete att. Hem onlar fskla kabuklarndan ktlar, hem
Allaha olan ahidlerini bozdular, hem sla-i rahmi kestiler,
hem arzda Allahn nizam ve intizamn ifsad ettiler.
Binaenaleyh, hsir ve zararl onlardr. Dnyada vicdan,
kalb ve ruhun azab ile, hirette de Allahn gazabyla
ebed bir azap iinde kalan onlardr.


1
1. Fsklar yle kimselerdir ki, Allaha itaatten kp, msak- ezelde yaptklar
ahidlerini bozarlar ve Allahn akrabalar ve mminler arasnda emrettii
balanty keserler; yeryznde fesat ve bozgunculuk karrlar. Bakara Sresi,
2:27.
Evvel bilinmesi lzmdr ki, Kurn- Kerimin icz ve
nazmnda ek ve pheleri ika eden fsklarn, bilhassa bu
makamda, bu cmlede mezkr sfatlarla tavsieri, pek
yksek ve ltif bir mnasebeti tayor. Evet, sanki Kurn-
Kerim diyor ki: Kurn- ekber denilen kinatn nizamnda
kudret-i ezeliyenin iczn gremeyen veya grmek
istemeyen o fsklarn, Kurn- Kermin de nazm ve
icznda tereddtleri ve kr gzleriyle iczn gremeyip
inkr etmeleri, bad ve garip deildir. Zira onlar, kinattaki
nizam ve intizam, tesadfe; ve tahavvlat- garibeyi ve
inklbt- acibeyi, abesiyete ve tesadfe isnad
ettiklerinden, bozulmu olan ruhlarnn gznden o nizam
tesettr edip grnmedii gibi, pis ftratlaryla da, Kurnn
muciz olan nazmn kark, mukaddemelerini akm,
semerelerini ac grdler.
rlm kaln bir eridi ap datmak
mnsn ifade eden tbiri, yksek bir slba iarettir.
Sanki Cenb- Hakkn ahdi meiet, hikmet, inayetin ipleriyle
rlm nran bir erittir ki; ezelden ebede kadar
uzanmtr. Bu nuran erit, kinatta nizam- umum
eklinde tecell ederek, silsilelerini kinatn envana
datrken, en acip silsilesini nev-i beere uzatmtr ve
ruh-u beerde pek ok istidat ve kabiliyetlerin tohumlarn
ekmitir. Fakat o istidatlarn terbiyesini ve neticesini, cz-
ihtiyarnin eline vermitir. O cz- ihtiyarnin yular da,
eriatn, yani delil-i nakliyenin eline verilmitir.
Binaenaleyh, Cenb- Hakkn ahdini bozmamak ve ifa
etmek, ancak o istidatlar lyk ve mnasip yerlerine sarf
etmekle olur.
Ahdin nakz ise, bozmak ve paralamaktan ibarettir.
Mesel, baz enbiyay iman ve tasdik, bazlarn inkr ve
tekzip; baz hkmleri kabul, bazlarn red; baz yetleri
tahsin, bazlarn kabih ve irkin grmek gibi. Zira bylece
yaplan nakz- ahd nazm, nizam, intizam ihll eder, bozar.

1
Bu cmledeki
emir, iki ksmdr.
Birisi, teridir ki, sla-i rahim ile tbir edilen akraba ve
mminler arasnda eran emredilen muvasala hattdr.
Dieri, emr-i tekvndir ki, ftr kanunlarla detullahn
tazammun ettii emirlerdir. Mesel, ilmin its, mnen
ameli emrediyor; zeknn its, ilmi emrediyor; istidadn
bulunmas, zeky; akln verilmesi, marifetullah; kudretin
verilmesi, almay; cesaretin verilmesi, cihad mnen ve
tekvnen emrediyor.
te o fsklar, bu gibi eylerin arasnda eran ve
tekvnen tesis edilen muvasala hattn kesiyorlar. Mesel
akllar mrifetullaha, zeklar ilme ks olduu gibi,
akrabalara ve mminlere dahi dargn olup, gidip
gelmiyorlar.

2
Evet, fskla bozulan bir adam,
batakla dp kamayan bir ahs gibi, oklarn da o
batakla dmelerini istiyor ki, maruz kald o dehetli
hlet, bir para haf olsun. nk musibet umum olursa
haf olur.
1. O fasklar, Allahn akrabalar ve mminler arasnda emrettii balar
keserler. Bakara Sresi, 2:27.
2. Yeryznde fesat ve bozgunculuk karrlar. Bakara Sresi, 2:27.
Ve keza, bir ahsn kalbinde bir ihtill, bir fenalk hissi
uyanrsa, yksek hissiyat, kemlt sukut etmeye balar;
kalbinde tahribata, fenala bir meyil, bir zevk peyda olur.
Yava yava o meyil kalbinde byr; sonra o ahs, btn
lezzetini, zevkini tahribatta, fenalkta bulur. te o vakit, o
ahs, tam mnsyla arzda yrtc bir hayvan, ihtilli
karp byten bir bel, fesad durmayp kartran bir fet
kesilir.
S - Bir fskn fskyla arzn mteessir olmas akldan
uzaktr.
C - Madem ki arzda nizam var; muvazene de olmaldr.
Hatt nizam, muvazeneye tbidir. Binaenaleyh, bir
makinenin dileri arasna kk birey derse, makine
mteessir olur, belki faaliyeti de durur. Veya faraza iki da
bir teraziyle tartlrken, terazi muvazi olduu vakit bir
gzne bir ceviz ilve edilirse, mvazenesi bozulur.
Dnyann da manev nizam makinesi byledir. Mtemerrid
bir fskn fsk, arzn muvazene-i mneviyesinin
bozulmasna vesile olabilir.

1

2
eyi ifade ediyor:
1. "te onlar, gerekten zarara urayanlardr." Bakara Sresi, 2:27.
2. te onlar (bk. n--v: ism-i iaret).
Birisi ihzar, ikincisi mahsusiyet, ncs uzaklktr.
Demek bu gaip olan o fsklar ihzar eder, mahsus
bir ekilde gsterir.
S - Onlarn ihzarn icap eden sebep nedir?
C - Smiin talep ve isteidir. Evet, onlarn pis ahvlini
iiten smi, onlara kar hissettii hiddet ve nefretini izale
iin, hsran ile tecziye ve tavsierinde, sanki onlar
karsnda hazr olarak grmek istiyor, t Oh, oh!
demekle kalbi rahat olsun.
Mahedeleri mmkn olmad halde ile mahsus
gsterilmeleri, gya pis ahvalleri, habis sfatlar ve hret
ve kesretleri yle bir hadde blidir ki, herkesin nazar-
nefreti nnde onlarn o hallerini tecessm ettirerek
mahsus bir ekilde gsterir. Ve bu iaretten, hasrete
mahkm olduklarnn sebebi de anlalm olur.
O fsklara rci olan nin ifade ettii uzaklk ise,
onlarn tarik- haktan uzaklklar yle bir dereceye balidir
ki, bir daha tarik- hakka rcular mmkn olmayp, bu
yzden zemme, tahkire mstahak olduklarna iarettir.
Hasr ifade eden
1
hasretin onlara mnhasr
olduuna dellet eder. Hatt mminlerin baz dnya
lezzetlerinde hasretleri, hasret saylmaz. Ve yine
mminlerden ehl-i ticaretin ticaretlerinde vki olan
zararlar hasaret deildir.
1. Onlar (bk. n--v: zamir)

1
deki harf-i trif, cinsi ve hakikati ifade eder.
Yani, Hsran grenlerin hakikatini, cinslerini grmek
isteyen varsa, onlara baksn.
1. Hsrana urayanlar.
Ve keza, onlarn meslekleri mahz- hasrettir, baka
hasretlere benzemiyor.
Hasretin mutlak braklmas, yani bireyle
takyid edilmemesi, hasretin btn envna mil
olduuna iarettir. Mesel, vef-i ahidde nakz ile hasret
ettiler sla-i rahimde kat ile, slahda ifsad ile, imanda kfr
ile, saadet-i ebediyede ekavetle yaptklar hasretler gibi.
28. yetin tefsiri


1
1. Bakara Sresi, 2:28.
Yani, Ne suretle Allah inkr ediyorsunuz? Halbuki
sizin hayatnz yoktu, O size hayat verdi. Sonra sizi
ldrecektir, sonra yine hayat verecektir, sonra ona rcu
edip gideceksiniz.
yetlerin nazmna ait vecih, bu yette de cridir.
Bu yetin mkabliyle irtibat:
Evet, Kurn- Kerim, vakta ki insanlar ibadete ve
Allaha man etmeye dvet etti. Ve mann itikad edilecek
esaslaryla yaplacak hkmlerini icmlen, delillerine
iareten zikretti. Evvelce mcmelen iaret edilen delilleri
tazammun eden nimetlerin tddiyle, bu yette de
zikretmeye avdet etti.
Evet, bu yetle, en byk nimet olan hayata iaret
edilmitir. kinci yetle, beka nimetine iaret edilmitir.
Evet, semavat ve arzn tanzimat, hayatn kemal ve
saadetini temin eder.
nc yetle, beerin kinat zerine tafdil ve tekrimine
iarettir.
Drdnc yetle, beere tlim-i ilim nimetine iaret
yaplmtr. Bu nimetlerin suretine, yani nimet olduklar
cihete baklrsa, inayet-i lhiyeye delil olduklar gibi,
ibadete de delildirler. nk nimetleri verene kr
vciptir; kfran- nimet, aklen de haramdr. Eer o
nimetlerin hakikatlerine baklrsa, mebde ve med ispat
eden delillerdir.
Ve keza, bu yet, geen kr ve mnafklarn bahsine de
nzrdr. Onun iin, taaccb ifade etmekle inkr
tazammun eden
1
ile yaplan istifham, onlarn
tehditlerine iarettir.
1. Nasl? (bk. -r-f: Dier edatlar)
imdi, bu cmlelerin aralarndaki irtibat ve
mnasebetlerden bahsedeceiz.
Evet, Kurn- Kerim, evvelce gaibane yapt hikyeden
sonra, burada hitaba balad. Bu da, belgate malm bir
nkte iindir. yle ki:
nsan, bir adamn fenalndan, ayplarndan
bahsederken, hiddeti, gazab o kadar galebe eder ki,
hayalen, hayal bir ihzar ile hitap suretiyle kendisine
tevcih-i kelm etmeye balar. Veya iyiliklerinden
bahsederken evki ve ak galeyana gelir; hemen hayalinin
karsna getirir, kendisine hitap ile konumaya balar. Bu
iltifat ile tesmiye edilen bir kaidedir. Bu kaidenin, lisan-
Arapta byk bir mevkii vardr. te Kurn- Kerim, bu
kaideyi takiben
1
diyerek, siga-i hitap ile
onlara tevcih-i kelm etmitir.
Sonra, vakta ki bu makamda takip edilen maksat, iman,
ibadet etmek ve kfran- nimet etmemek, kfr reddetmek
gibi geen usul ve esaslar ispat iin lzm olan delilleri
zikretmektir ve delillerin en vzh, ahvl-i beer
silsilesinden istifade edilen delillerdir ve nimetlerin en
by, o silsilenin ukde ve dmlerindendir. Kurn-
Kerim,


2
olan yet-i kerime ile, be dml, mrettep o silsile-i
acibeye iaret etmitir. Biz de o be dm, be
meselede hal ve beyan edeceiz.
Birinci mesele:
3
cmlesi ukdeyi, yani
birinci dm ayor. yle ki:
1. Nasl inkar edersiniz.?
2. Ki; sizin hayatnz yoktu, O size hayat verdi. Sonra sizi ldrecektir,sonra
yine hayat verecektir, sonra ona rcu edip dneceksiniz. BakaraSresi, 2:28.
3. Siz l idiniz.
nsann cesedini tekil eden zerreler, lemin zerrat
iinde camid, dank bir ekilde iken, bakarsn ki, mahsus
bir kanunla, muayyen bir nizamla intizam altna alnarak
lem-i ansra gnderilir. lem-i ansrda skit, skin, gizli
bir vaziyette iken, birden bire kale kale, muayyen bir
dsturla, yevm bir intizamla, bir kast ve hikmet altnda
lem-i mevalide intikal eder. lem-i mevalidde de, skt
iinde iken, birdenbire acip, garip bir tarz ile nutfeye
inklp eder. Sonra mteselsil inklplar ile alaka olur,
sonra mudga olur, sonra et, kemik olur. Bu inklplarn
herbirisi, evvelkisine nisbeten daha mkemmel ise de,
lykna gre mevattr, yani hayatszdr.
S - Mevt, hayatn zevalidir. Halbuki o zerrelerde hayat
yoktur ki, zevali, mevt olsun.
C - Mevtin o zerrelere tlak edilmesi, mecazdr. Sebebi
ise, nc, drdnc dmleri zihne kabul ettirmek
zere, zihin iin bir hazrlamadr.
kinci mesele:
1
dmn ayor.
1. O, sizi diriltti (dnyaya getirip hayat verdi).
Evet, hayat, kudret-i ezeliyenin en byk ve en ince ve
en acip bir mucizesidir ve btn nimetlerden stndr ve
mebde ve medn burhanlarndan en zahir burhandr.
Evet, hayat nevilerinin en edns nebat hayatdr.
Hayat- nebatiyenin balangc, ekirdekte veya habbede
hayat dmnn uyanp almasdr. Bunun keyyeti o
kadar zahir, o kadar umum, o kadar melf iken, zaman-
demden imdiye kadar hikmet-i beerden ve
felsefesinden gizli kalmtr. te hayatn ne derece ince
olduu anlald.
Ve keza, hayat olmayan bir cisim, en byk bir da da
olsa tektir, yetimdir, meknndan baka bireyle
mnasebeti yoktur. Lkin balars gibi kk bir cisim,
hayata mazhar olduu zaman, btn kinatla
mnasebettar olur ve hereyle alveri yapar. Hatt
diyebilir ki, kinat benim mlkmdr, benim yerimdir.
Kinatn her tarafna gider, havassyla tasarruf eder, btn
eya ile kesb-i muarefe eder. Bilhassa hayat- insaniye
tabakasna kan hayat, akln nuruyla lemleri gezmi olur.
lem-i cismande tasarruf ettii gibi, lem-i ruhande
gezer, lem-i misle seyahat eder. Kendisi o lemleri
ziyarete gittii gibi, o lemler de, onun ruhunun yinesinde
temessl etmekle iade-i ziyaret etmi gibi olurlar. Hatt
insan, lem, Allahn fazlyla benim iin halk olunmutur
diyebilir.
Hayat- insaniye, herbirisi ok tabakalara mil olarak,
hayat- maddiye, hayat- ruhaniye, hayat- mneviye,
hayat- cismniye gibi nevilere ayrlr, inbisat eder. Demek
ziya, renk ve cisimlerin grnmesine sebep olduu gibi,
hayat da, mevcudatn ki ve sebeb-i zuhurudur.
Evet hayat, bir zerreyi bir kre gibi yapar; ashab-
hayatn herbirisi, lem benimdir diyebilir. Aralarnda
mzahame ve mnakaa da olmaz. Mzahame ve
mnakaa, yalnz nev-i beerde olur. te, hayatn ne byk
bir nimet olduu anlald.
Ve keza camid, dank baz zerrelerin birden bire bir
vaziyetten kp, mkul bir sebep olmad halde dier bir
vaziyete girmesi, Sniin vcuduna zahir bir delildir. Hatt
hayat, hakikatlerin en ere, en temizidir; hibir cihetle
hsseti yoktur, irkin bir lekesi yok. Hayatn d da, ii de,
her iki yz de ltiftir. Hatt en kk ve hasis bir
hayvann hayat bile yksektir. Bunun iindir ki, hayat ile
kudret arasnda zahir bir sebep tavassut etmiyor. Hayata
bizzat kudretin mbaereti, izzete mn deildir. Halbuki
umur-u hasiseye kudretin zahiren mbaereti grnmemek
iin esbab- zhire vaz edilmitir. Demek, hayatta hsset
yoktur. te bundan anlald ki, hayat, Sniin vcuduna en
zahir bir delildir.
Ve keza, en basit bir cismin geirmi olduu inklbat
ve tahavvlta dikkatle baklrsa grlr ki, lem-i
zerrattaki zerreler, lem-i ansra intikal edince baka
suretlere girerler, lem-i mevlidde, baka suretlere
dnerler, nutfede baka vaziyet alrlar, sonra alaka olur,
sonra mudga olur, sonra bir insan suretini giyer, ortaya
karlar. Bu kadar inklbt- acibe esnasnda, zerreler yle
muntazam harekt ve muayyen dsturlar zerine cereyan
ederler ki, sanki bir zerre, mesel lem-i zerratta iken
vazifelendirilmi ve Abdlmecidin gznde yer alp vazife
grmek zere yola karlmtr. Bu hali, bu vaziyeti, bu
intizam gren bir zihin, bil-tereddt hkmeder ki, o
zerreler, bir kastla ve bir hikmet altnda gnderilir. te
zerrtn hayata mazhariyeti iin geirdii bu kadar acip ve
garip tavrlar, insana, ikinci bir hayatn bu hayattan daha
kolay ve daha sehil olduuna da bir kanaat getirir.
te, hayatn mebde ve mede delil olduu bu
hakikatlerden anlald.
1
cmlesi,
2
cmlesine bir delil gibidir; hepsi de birlikte,
3
den
istifde edilen inkra delildir.
1. O, sizi diriltti (dnyaya getirip hayat verdi). Bakara Sresi, 2:28.
2. Sonra sizi tekrar (O) diriltecek. Bakara Sresi, 2:28.
3. Nasl? (bk. -r-f: Dier edatlar)
nc mesele: ukdesini aar. Evet,
mevtin de hayat gibi mahlk olduuna, mevtin idam ve
adem-i mahz olmadna dellet eder. Mevt, ancak, ruhun
ceset kafesinden kmasyla tebdil-i mekn etmesinden
ibarettir.
Ve keza, nev-i beerde mevcut emrt ve irt-
kesireden katiyetle anlalr ki, insan ldkten sonra
bireyi bki kalr; o eyi de, ancak ruhtur. Demek, ruhun
bekas, hsse-i ztiyedir. Bu hsse-i ztiyenin bir fertte
mevcut olmas nevin tamamnda mevcut olmasn istilzam
etmekle, mcibe-i cziyenin mcibe-i klliye hkmnde
olduuna bir misal tekil ediyor. Binaenaleyh, mevt, hayat
gibi bir mucize-i kudrettir. Yoksa, hayat artlar
bulunmadndan ademin dairesine girmi deildir.
S - lm nasl nimet olur ve ne suretle nimetlerin
srasna dahil edilmitir?
C - Evvel: lm, saadet-i ebediyeye mukaddemedir; bu
itibarla nimet saylabilir. nk nimetin mukaddemesi de
nimettir. Nitekim vcibin mukaddemesi vcip, haramn
mukaddemesi haramdr.
Saniyen: lm, muzr hayvanlarla dolu bir hapisten
geni bir sahrya kmak gibidir. Binaenaleyh, ruh, ceset
kafesinden karsa necat bulur.
Salisen: lm olmasayd, kre-i arz nev-i beeri istiab
edemezdi ve nev-i beer mthi perianiyetlere maruz
kalrd.
Rabian: htiyarlk yznden yle bir dereceye gelenler
var ki, teklif-i hayatiyeye kdir olamaz, daima lmn
isterler.
te bunun iin, lm nimettir.
Drdnc mesele:
1
ukdesinin beyanndadr.
Evetbu hayat, ikinci hayattr ki, lmden sonra, hairden
evvel vukua gelir. Demek, hayat- uhreviye bu ikinci
hayatla balar. Binaenaleyh, bu deki hitap, yalnz
insanlara ait deildir, bilcmle kinata rcidir. nk bu
hayat- uhreviye, btn kinatn neticesidir. Eer bu hayat
olmasa, kinatta hakikat denilen herey, zddna inklp
eder. Mesel nimet nkmet olur, akl bel olur, efkat ylan
olur.
Beinci mesele:
2
un ukdesi
hakkndadr.
1. Sonra sizi tekrar (hirette) O diriltecek. Bakara Sresi, 2:28.
2. Sonra tekrar ona dndrlrsnz. Bakara Sresi, 2:28.
Evet, Cenb- Hak, lem-i kevn ve fesad denilen u
lemde hsn, kubuh, nef , zarar gibi ztlar, ok
hikmetlere binaen kark bir tarzda yaratmtr. Hem de
izhar- izzet iin vesait ve esbb vaz etmitir. Hair ve
kyamette kinat tasye ameliyatn grd zaman, ztlar
biribirinden ayrlr ve esbab ile vesait de ortadan kalkar.
Ortadaki perde ve hicap kalktktan sonra, herkes Sniini
grr ve hakik Mlikini bilir.
Tetimme
Mezkr yetteki cmlelerin arasndaki irtibatnhlsasna bir
zeyildir.
Cenb- Hak, vakta ki onlarn kfrn, istifham ifade
eden
1
ile reddetti ve halk da taaccbe dvet etti ve
ondan sonra gelen drt byk nklb gsteren drt cmle
ile burhan getirerek ispat etti. O inklplarn herbirisi, ok
tavrlara, vaziyetlere ve mertebelere mil olduu gibi,
kendinden sonra gelen inklplar hazrlayc birer
mukaddeme oldu.
Birinci inklba, cmlesiyle iaret
edilmitir. Yani, bir insann cesedini tekil eden zerrelerin
lem-i zerratta geirmi olduu vaziyetlerden son
vaziyetine iarettir ki,
2
cmlesiyle iaret edilen
ikinci inklba mukaddeme olur. Hakaik-i kevniyenin en
acibi olan u ikinci inklp da ok mertebelere, ok
tavrlara mildir ki, son tavr, vaziyeti
3
cmlesiyle iaret edilen nc inklba mukaddeme olur.
Bu inklp dahi pek ok berzah tavrlara mil olup, son
vaziyeti
4
cmlesiyle iaret edilen drdnc
inklpta tamamlanr. Bu drdnc inklp dahi, birok
kabr ve har vaziyetlere mil olup, en son vaziyeti

5
cmlesiyle hitam bulur.
1. Nasl? (bk. -r-f: Dier edatlar)
2. Sizi diriltti (dnyaya getirip hayat verdi). Bakara Sresi, 2:28.
3. unu bilin ki, sonra sizi (eceliniz gelince) O ldrecek. Bakara Sresi, 2:28.
4. Sonra sizi tekrar (hirette) O diriltecek. Bakara Sresi, 2:28.
5. Sonra O'na dndrlrsnz. Bakara Sresi, 2:28.
Demek bir zhayatn cesedi, birinci inklbn birinci
vaziyetinden balamak zere daima teceddd eder,
tazelenir. Yani, bir libastan, bir kyafetten kar, daha gzel
bir libasa, bir kyafete girer. Ve hkez, bylece saadet-i
ebediyeye mazhar oluncaya kadar devam eder.
Binaenalhz, bir zhayatn u mteselsil vaziyetlerine
bakan bir adam, nasl inkra cesaret edebilir?
imdi mezkr yetteki cmlelerin heyetlerinden
bahsedeceiz.
Birinci cmle:
1
Bu cmle ile yaplan
istifham, o krlerin zihinlerini, gzlerini, yaptklar
ktle, fenala evirtir. T ki, bizzat ekavetlerini
grsnler; belki insafa gelip ikrar ederler.

2
deki hitap, Cenb- Hakkn iddet-i gazabna
iarettir. nk gaipten hitaba yaplan iltifat, ya iddet-i
hiddete veya kesret-i muhabbete iarettir.
ye bedel
3
nin zikredilmemesi,
onlarn iddet-i inatlarna iarettir. nk onlar,
hakkaniyeti delil ile sabit olan iman terk ve butlan,
burhanlar ile sabit olan kfr kabul ettiler.

4
Bu cmledeki vv- hliyedir; yani
mbadinin mkabline hal olduuna dellet eder.
Demek ,
5
nin filine haldir. Halin,
zevilhlin mili ile beraber olmas arttr. Halbuki burada
drt cmle vardr. Bunlardan ikisi mzi, ikisi mstakbel
olduklarndan, zevilhlin mili olan
6
ile zamanca
mukarin deildirler. Binaenaleyh n hliyeti, bir
mukaddere iarettir.
1. [Siz l (henz yok) iken sizi dirilten (dnyaya getirip hayat veren)]Allah'
nasl inkar ediyorsunuz! Bakara Sresi, 2:28.
2. nkar ediyorsunuz.
3. man etmiyorsunuz.
4. Siz l (henz yok) idiniz. Bakara Sresi, 2:28.
5. nkar ediyorsunuz.
1. nkar ediyorsunuz.
Takdir-i kelm:
1
Bu itibarla,
nin filine
2
cmlesi hl olur. teki
cmleler ye haber olurlar.
S - Onlar, birinci lm ile bir hayat bilirlerse de,
Allahtan olduunu bilmezler, inkr ederler. kinci hayat ile
Allaha rcuu zaten inkr ederler.
C - Cehli izale edecek deliller zahir iken o vehile cehil
denilmemesi, belgatin kaidelerinden biridir. Buna binaen,
birinci mevt ile birinci hayatn etvar ve ahvline yaplan
dikkat, Snii ikrar ve tasdik etmeye icbar eder. Ve ayn
zamanda evvelki hayat ve mematn Allahtan olduunu
bilmek, ikinci bir hayatn olacana da zihni ikna ve icbar
eder. Hal byle iken, cahil telkki ettiin o krler, limler
srasna dahildirler.
deki hitaptan, onlarn lem-i zerratta dahi bir nevi
vcut ve taayynleri olduu anlalyor. Yoksa o zerrat,
tesade rastgele muayyen cisimleri tekil edemez.

3
tbiri,
4
in meline imdr.
1. Bu takdir-i kelm, tahkikli Arapa nshada yle ifde edilmitir: "
"
2. Biliyorsunuz.
3. ller.
4. Ad anlmaya demez bireydi. nsan Sresi, 76:1.

1
Bu tkip ve ittisali ifade eder. Yani,
mkabliyle mbadinin arasnda mesafe olmayacaktr.
Halbuki burada, mevt ile hayat arasnda uzun bir mesafe
vardr. Evet, fakat bu Snii ispat eden delillerin
meneine iarettir ki, o zerratn hi bir vasta ve esbab
olmakszn cemadiyetten hayvaniyete def aten intikal
etmesi, zihni, Snii ikrar etmeye mecbur eder.
Ve keza, o zerrat, mevat halinde iken vaziyetleri sabit
olmadndan, enleri ve iktizalar, faslasz tkiptir.
S - n yerine niin
2
denilmemitir?
C - hayatn Cenb- Hak tarafndan it
edildiine sarahaten dellet eder. de o dellet
yoktur. Yalnz Hayat sahibi oldunuz mnsna dellet
eder.

3
Bunun yerine
4
zikredilmemesi,
mevtin, kaderin takdiriyle, kudretin byk bir tasarrufu
olduuna iarettir. Evet, mr- tabisini bitirip sonra
lenler pek azdr. Ksm- zam, mr- tabisi esnasnda
lrler. Demek mevt, tabi bir netice deildir, ancak
cesedin inhilliyle dalmasndan ibarettir. Yoksa ruhun
fensyla deildir. Mevt ile ceset dalr, ruh bki kalr.

5
mkabliyle mbadi arasnda bud-u
mesfeyi ifade eden
6
imte ile ikinci ihya arasnda
kocaman lem-i berzahn fasla olduuna iarettir.
1. Sizi diriltti (dnyaya getirip hayat verdi). Bakara Sresi, 2:28.
2. Hayat sahibi oldunuz.
3. unu bilin ki, sonra sizi (eceliniz gelince) O ldrecek. Bakara Sresi, 2:28
4. lrsnz.
5. Sonra sizi tekrar (hirette) O diriltecek. Bakara Sresi, 2:28.
6. Sonra.

1
Bu ise, ikinci ihya ile rcu arasnda
mevcut byk bir perde ve hicabn bulunduuna iarettir.

2
Yani, Esbab perdesinin keyle, vesaitin
tardyla Allaha rcu edeceksiniz.
1. Sonra Ona dndrlrsnz. Bakara Sresi, 2:28.
2. Dndrlrsnz.
S - Allaha rcu etmek, Allahtan gelmeyi iktiza eder.
Bunun iin bir ksm insanlar, Allah ile insan arasnda
ittisali tevehhm etmilerdir ve baz soler de pheye
dmlerdir.
C - Dnyada insann vcut ve bekas olduu gibi,
hirette de vcut ve bekas vardr. Dnyadaki vcut,
vastasz dest-i kudretten kar. Dnyada terkip, tahlil,
tasarruf, tahavvl ile kark bek meselesi, sabkan
zikredilen hikmet zerine esbab, vesait, ilel, meseleye
mdahale edip araya girerler. hirette ise, vcut ve beka,
her ikisi de levazmatyla, terkibatyla bizzat dest-i
kudretten karlar ve herkes hakik Mlikini bilir. te bunu
anlayan, rcuun ne demek olduunu anlar.
29. yetin tefsiri
1


1. "O, yeryznde ne varsa hepsini sizin iin yaratt. Sonra semaya yneldi ve
gkleri yedi tabaka olarak tanzim etti. O hereyi hakkyla bilendir."Bakara
Sresi, 2:29.
Bu yetin sabk yetle cihet-i irtibat:
Evvelki yette kfr ile kfran, delil-i enfsiye ile inkr
edilmitir. Bu yette, delil-i fkiyeye iaret edilmitir. Ve
keza, evvelki yette vcut ve hayat nimetlerine iaret
edilmi, bu yette beka nimetine iaret edilmitir. Ve keza,
evvelki yette, Sniin vcuduna delil olmakla hare bir
mukaddeme olduuna iaret edilmi; bu yette ise, hiretin
tahkikiyle phelerin izalesine iaret edilmitir.
Evet, sanki onlar diyorlar ki: nsana bu kadar kymet ve
ehemmiyet verilmesi nereden ve neye binaendir? Ve
Allahn yannda mevkii nedir ki onun iin kyameti
koparyor?
Onlara cevaben Kurn- Kerim, bu yetin iaretiyle
diyor ki:
nsann pek yksek bir kymeti olmasayd, semavat ve
arz onun istifadesine muti ve musahhar olmazd. Ve keza,
insan ehemmiyetsiz olsayd, mahlkat onun iin halk
edilmezdi. Eer insan ehemmiyetsiz ve kymetsiz olsayd,
o vakit insan, mahlkat iin halk olunacakt.
Ve keza, insann Hlk yannda mevkii pek byk
olduu iindir ki, lem-i dnyay kendisi iin deil, beer
iin, beeri de ibadeti iin halk etmitir.
Hlsa: nsan mmtaz ve mstesnadr; hayvanlar gibi
deildir. Onun iin insan
1
cevherine bir
sadef olmutur.
1. Sonra O'na dndrlrsnz. Bakara Sresi, 2:28.
Bu yetteki cmlelerin nktelerine geiyoruz.
Ey arkada! Birinci cmlede
1
, ikinci cmlede
2
,
nc cmlede
3
kelimeleri iin bir tahkikat lzmdr.
4
1. Tamam, hepsi.
2. Sonra (bk. -r-f: Atf hareri).
3. Yedi.
4. Arapa rtl-czda u ibare vardr ki, tercme edilirken tay edilmitir:
BRNC MESELE:
S - Bu ayetin iaretinden anlyoruz ki, arzdaki herey
beerin istifadesine aittir. Halbuki bir tek insann (mesel
Zeydin) koca arzn herbir eczsndan istifadesi nasl
tasavvur edilebilir? Habib ve Ali, Bahr-i Muht-i Kebrde
bir adann ortasndaki bir dan cr bir kesindeki bir
tatan nasl istifade edecek? Zeydin mal merin
istifadesine nasl verilebilir? Zra bu ayet dier
kardeleriyle beraber hereyintevziat olmaksznherbir
ferde ait olduunu bildiriyor. Ve keza, Gne ve ay gibi
byk cirimler nasl Zeyd ile mere ait olabilirler? nk
onlarn onlardan istifadeleri pek czdir. Hem zararl eyler
nasl beerin istifadesi iin olabilir? Zra Kuranda
mczefe olamaz. Belgat-i hakikiyesine mblaa
yakmaz.
C - O tahkikat, alt nokta da izah edeceiz.
Birinci nokta: Aada beyan edildii gibi, hayatn yle
bir hsiyeti vardr ki, hayat, cz kll, czyi kll, ferdi
nev, mukayyedi mutlak, bir ahs bir lem gibi klar.
Binaenaleyh, tek bir insan, Dnya benim evimdir.
Dnyadaki env benim kavmimdir ve benim airetimdir ve
btn eya ile muarefem ve mnasebetim vardr diyebilir.
kinci nokta: Bilirsin ki, lemde sabit bir nizam vardr,
muhkem bir irtibat vardr ve daim dsturlar, esasl
kanunlar vardr. Bu itibarla, lem, bir saat veya muntazam
bir makine gibidir. Herbir arkn, herbir vidann, herbir
ivinin, makinenin nizam ve intizamnda bir hissesi ve
makinenin netice ve faidelerinde bir tesiri olduu gibi, ehl-i
hayat iin ve bilhassa beer iin de bir faidesi var.
nc nokta: Aada iitecein gibi, istifadede
mzahemet ve mnakaa yoktur. Nasl ki Zeyd diyebilir ki,
ems benim lmbamdr, dnya benim evimdir. mer de
yle diyebilir ve aralarnda mnakaa da olmaz. Evet,
Zeyd, mesel dnyada tek farz edilirse, istifadesi naslsa,
btn insanlar iinde iken istifadesi yine yledir-ne fazla
olur ne noksan. Yalnz greyne ait olan ksm
mstesnadr. Zira yiyecek, iecek ve saire eylerde
mnakaa olur.
Drdnc nokta: lem iin tek bir yz, bir cihet deil,
pek ok umum ve muhtelif vecihler vardr. Ve faideleri
temin eden kesretle umum ve mtedahil, yani birbiri
iinde cihetler vardr. Ve istifade yollarnn da enven trl
trl tarikleri vardr. Mesel senin gzel bir bahen vardr.
O bahe, bir cihetten senin istifadene tahsis edildii gibi,
dier bir cihetten de halk faidelendirir. Mesel o bahenin
hsnne, gzelliine her bakan bir zevk alr, bir inirah
peyda eder; bunda bir mni yoktur.
Kezalik, insann be zahir, be btn olmak zere on
tane hassas ve duygusu vardr. nsan, bu duygularyla ve
keza cismiyle, ruhuyla, kalbiyle dnyann her bir cznden
istifade edebilir; mni yoktur.
Beinci nokta: Bu yetle dier baz yetlerden
anlalyor ki, bu byk dnya insan iin yaratlmtr. Ve
yaratlnda, insann istifadesi ille-i gaiye olarak nazara
alnmtr. Halbuki arzdan pek byk olan Zhalin, mesel
beeri faidelendiren, yalnz ziyneti ve zayf bir ziyasdr. Bu
cz faide iin ne suretle beer ona ille-i gaiye olur?
Elcevap: Bir faideyi takip eden adam, btn krini,
hayalini o faideye hasreder ve ondan mada bireye
bakmaz. Ve hereye kendi hesabna bakar, kimseyi nazara
almaz. Hatt kendisini ille-i gaiye zanneder. Binaenaleyh,
bu gibi adama kar makam- imtinanda sylenilen o gibi
kelmlarda mbala yoktur. Evet, binlerce hikmetler iin
yaratlan Zhalin herbir hikmetinde binlerce cihetler ve
herbir cihetinde binlerce istifade edenler bulunduu halde,
Hilkatinde o adamn istifadesi, ille-i gaiyeden bir cz
olarak dnlmtr denilirse ne mnii var? nk ille-i
gaiye, daima basit bireyden ibaret deildir.
Altnc nokta: mam- Alinin

1
emrettii gibi, insan kk bir cisim ise de, byk lemi
iine alacak kadar byktr. yleyse cz istifadesi kll
olur; yleyse abesiyet yoktur.
1. Sen kendinin kk bir varlk olduunu zannedersin. Halbuki senin iinde
byk lem drlmtr.
KNC MESELE:
1
hakkndadr.
Ey arkada! Bu yet, arzn semadan evvel yaratlm
olduuna dellet eder ve
2
yeti
de semvtn arzdan evvel halk edildiine dldir. Ve
3

yeti ise ikisinin bir maddeden beraber
halk edilmi ve sonra birbirinden ayrd edilmi olduklarn
gsteriyor.
1. Sonra (bk. -r-f: Atf hareri).
2. "Sonra da yeri yayp (dzenleyip) dedi." Nzit Sresi, 79:30.
3. "(Gk ile yer) bitiik iken, Biz onlar birbirinden koparp ayrdk." Enbiy
Sresi, 21:30.
eriatn nakliyatna nazaran, Cenb- Hak bir cevhereyi,
bir maddeyi yaratmtr, sonra o maddeye tecell etmekle
bir ksmn buhar, bir ksmn da myi klmtr. Sonra myi
ksm da, tecellsiyle teksf edip zebed (kpk)
kesilmitir. Sonra arz veya yedi kre-i arziyeyi o kpkten
halk etmitir. Bu itibarla, herbir arz iin hava-i nesmden
bir sema hasl olmutur. Sonra o madde-i buhariyeyi bast
etmekle yedi kat semavat tesviye edip yldzlar iine
zeretmitir ve o yldzlar tohumuna mtemil olan
semavat, inikad etmi, vcuda gelmitir.
Hikmet-i cedidenin nazariyat ise u merkezdedir ki:
Grmekte olduumuz manzume-i emsiye ile tbir edilen
gnele ona bal yldzlar cemaati, basit bir cevhere imi.
Sonra bir nevi buhara inklp etmitir. Sonra o buhardan,
myi-i nr hasl olmutur. Sonra o myi-i nr, burudetle
tasallb etmi, yani katlam; sonra iddet-i hareketiyle
baz byk paralar frlatmtr. O paralar teksf ederek
seyyarat olmulardr; u arz da onlardan biridir. Bu izahata
tevkan, u iki meslek arasnda mutabakat hasl olabilir.
yle ki:
kisi de birbirine bitiikti, sonra ayr ettik mnsnda
olan
1
nn ifadesine nazaran,
manzume-i emsiye ile arz, dest-i kudretin madde-i
esriyeden yourmu olduu bir hamur eklinde imi.
Madde-i esriye, mevcudata nazaran akc bir su gibi
mevcudatn aralarna nfuz etmi bir maddedir.
2

yeti, u madde-i esriyeye iarettir ki,
Cenb- Hakkn ar, su hkmnde olan u esr maddesi
zerinde imi. Esr maddesi yaratldktan sonra, Sniin ilk
icadlarnn tecellsine merkez olmutur. Yani esri halk
ettikten sonra, cevhir-i ferde kalb etmitir. Sonra bir
ksmn kesif klmtr ve bu kesif ksmdan, meskn olmak
zere yedi kre yaratmtr. Arz, bunlardandr.
1. Enbiy Sresi, 21:30.
2. Ar su zerindeyken... Hd Sresi, 11:7.
te arzn, hepsinden evvel teksf ve tasallb etmekle
acele kabuk balayarak uzun zamanlardan beri mene-i
hayat olmas itibaryla, hilkat-i teekkl, semavattan
evveldir. Fakat arzn bast edilmesiyle nev-i beerin
taayyne elverili bir vaziyete geldii, semavatn tesviye
ve tanziminden sonra olduu cihetle, hilkati, semavattan
sonra balarsa da, bidayette, mebdede ikisi beraber
imiler. Binenalhz, o yetin aralarnda bulunan
zahir muhalefet, bu cihetle mutabakata inklp eder.
kinci bir cevap: Ey arkada! Kurn- Kerim tarih,
corafya muallimi deildir. Ancak, lemin nizam ve
intizamndan bahisle Sniin marifet ve azametini cumhur-u
nsa ders veren mrid bir kitaptr. Binaenaleyh, bunda iki
makam vardr:
Birinci makam nimetleri, ihsanlar, merhametleri
gstermekle delil-i zhiriyeyi beyan etmekten ibarettir. Bu
itibarla arz, semavattan evveldir.
kinci makam azamet, izzet, kudret delillerini gsterir
bir makamdr. Bu cihetle semavat, arzdan evveldir.
1
mbadinin, mkablinden bir zaman sonra vcuda
geldiine dellet eder ki, buna terhi denilir. Demek
burada arz ile semavat arasnda bir uzaklk vardr. Bu
uzaklk, arzn semavattan evvel halk edildiine gre ztdir,
aksi halde rteb ve tefekkrdir. Yani semavatn hilkati
birinci ise de, tefekkrce rtbesi ikincidir; arzn hilkati
ikinci ise de, tefekkr birincidir. Yani, evvel arzn
tefekkr, sonra semavatn tefekkr lzmdr. Buna gre

2
ile
3
arasnda
4
mukadderdir.
Takdir-i kelm
5
il hir, dir.
1. Sonra (bk. -r-f: Atf hareri)
2. Sonra.
3. Belli bir nizam ve intizamla dzenledi.
4. Bilin ve tefekkr edin.
5. Sonra, bilin ve tefekkr edin ki, hi phesiz O ynelmitir (iradesini
yneltmitir.)...
NC MESELE:
1
kelimesi hakkndadr.
Ey arkada! Semavatn dokuz tabakadan ibaret olduu,
eski hikmetin hurafelerinden biridir. Onlarn o hurfe-vri
kirleri, efkr- mmeyi istil etmiti. Hatt baz
mfessirler, baz yetlerin zahirini onlarn mezheplerine
meylettirmilerdir.
Hikmet-i cedide ise, feza denilen u bolukta yalnz
yldzlarn muallk bir vaziyette durmakta olduklarna
kaildir. Bunlarn mezhebinden semavatn inkr kyor. Ve
bu iki hikmetin birisi ifrata varmsa da tekisi tefritte
kalmtr.
eriat ise, Cenb- Hakkn yedi tabakadan ibaret
semavat halk etmi olduuna hkimdir ve yldzlarn da
balk gibi o semalar denizlerinde yzmekte olduklarna
kaildir.
Hads ise, semann
2
den ibaret
bulunduunu emrediyor. u hak olan mezhebin, alt
mukaddeme ile tahkikatn yapacaz.
1. Yedi.
2. Sema, dalgalar karar klm bir denizdir. Tirmiz, Tefsru Sre 57:1; Msned,
2:370.
Birinci mukaddeme: u geni boluun esr ile dolu
olduu, fennen ve hikmeten sbittir.
kinci mukaddeme: Ecrm- ulviyenin kanunlarn rapt
eden ve ziya ve hararetin emsalini neir ve nakleden fezay
doldurmu bir madde mevcuttur.
nc mukaddeme: Madde-i esriyenin, yine esr olarak
kalmak artyla, sair maddeler gibi muhtelif teekklt ve
ayr ayr nevileri vardr. Buhar ile su ve buzun
teekkltlar gibi.
Drdnc mukaddeme: Ecram- ulviyeye dikkat edilirse,
tabakalar arasnda muhalefet grnr. Evet, yeni
teekkle ve inikada balam milyarlarca yldzlardan
ibaret Kehkean ile anlan tabaka-i esriye, sabit yldzlarn
tabakasna muhalifdir. Bu da manzume-i emsiyenin
tabakasna ve hkez; yedi tabakaya kadar birbirine
muhalif tabakalar vardr.
Beinci mukaddeme: Aratrmalar neticesinde sabit
olmutur ki, bir maddede tekil, tanzim, tesviyeler vki
olursa, biribirine muhalif tabakalar husule gelir. Bir
madenden kl, kmr, elmas meydana gelir; ateten alev,
duman husule gelir. Mvellidlm ile
mvellidlhumuzann imtizacndan su, buz, buhar tevelld
eder.
Altnc mukaddeme: u mteaddit emarelerden anlald
ki, semavat, mteaddittir. eriat Sahibi de yedidir demitir;
yle ise yedidir. Maahaza yedi, yetmi, yedi yz saylar
Arap slplarnda kesret iin kullanlr.
Arkada! Pek geni bulunan Kurn- Kerimin
hitaplarna, mnlarna, iaretlerine dikkat edilmekle, bir
miden tut, bir veliye kadar btn tabakat- nsa ve umum
efkr- mmeye olan mraatlar, okamalar fevkalde
hayrete, taaccbe muciptir.
Mesel
1
kelimesinden baz insanlar hav-i
nesmiyenin tabakalarn fehmetmitir. br baz da,
arzmz ile arkadalar olan hayattar kreleri ihata eden
nesm kreleri fehmetmitir. Bir ksm da, seyyart-
sebay fehmetmitir. Bir ksm da, manzume-i emsiye
iinde esrin yedi tabakasn fehmetmitir. Bir ksm da, u
bildiimiz manzume-i emsiye ile beraber alt tane daha
manzume-i emsiyeyi fehmetmitir. Bir ksm da esrin
teekklt yedi tabakaya inksam ettiini fehmetmitir.
1. Yedi gk.
Hlsa: Herbir ksm insanlar, istidatlarna gre feyz-i
Kurndan hisselerini almlardr. Evet, Kurn- Kerim,
btn u mefhumlara mildir diyebiliriz.
Birinci cmle:

1
Bu cmlenin be vecihle mkabliyle irtibat vardr:
1. O ki, yeryznde bulunan her eyi sizin iin yaratt. Bakara Sresi, 2:29.
Birinci vecih: Evvelki yet, vcut ve hayat nimetlerine
iarettir. Bu yet, beka ve bekann esbab ve levazmatna
iarettir.
kinci vecih: Kurn- Kerim, vakta ki evvelki yetle beer
iin mertebelerin en yksei olan rcu ispat etti, smiin
zihnine yle bir sual geldi: u zelil insanlarn bu yksek
mertebeye liyakatleri nereden gelmitir? Kurn- Kerim,
bu cmle ile o suali ylece cevaplandrmtr: Btn
dnya dest-i itaat ve teshirine verilen insann, elbette
Hlknn yannda byk bir mevkii vardr.
nc vecih: Evvelki yet beer iin hair ve kyametin
vcuduna iaret etmesi, smice gya Beerin ne kymeti
vardr ki onun saadeti iin kyamet kopacak? diye vrit
olan sual, bu yetle, Arz btn mtemiltiyle istifadesi
iin yaratlan ve btn env, itaat ve emrine verilen insan,
netice-i hilkattir. Elbette ve elbette onun saadeti iin
kyamet kopacaktr diye cevaplandrlmtr.
Drdnc vecih: Evvelki yet, kyamette esbab ve
vesaitin ortadan kalkmasyla, insann mercii yalnz Cenb-
Hakka mnhasr kalacana iaret etmitir. Bu yet ise,
dnyada da insann merci-i hakiksi Cenb- Hakka
mnhasr olduunu sylyor. Zira esbab ve vesaitin
arkasnda, kudretin ua grnr; tesir Onundur, esbab ise
perdedir.
Beinci vecih: Evvelki yet, saadet-i ebediyeye iarettir.
Bu yet de, saadet-i ebediyenin insana verilmesini iktiza
eden ve sebep olan Cenb- Haktan sebkat etmi fazl ve
inma iarettir ki, kendisine arzn mtemilt ihsan
edilmi insann, elbette saadet-i ebediyeye liyakat vardr.

1
Bunun mkabliyle cihet-i irtibat
drttr:
Birinci cihet: Arz ve sema, tevem, yani ikizdirler;
birbirinden ayrlmazlar. Zikirde, kirde daima beraber
dolayorlar. Bu cmleden evvelki cmlede arz zikredildii
gibi, bu cmlede de sema zikredilmitir.
kinci cihet: Beerin arzdan istifadesini ikmal ve itmam
eden, ancak semavatn tanzimidir.
nc cihet: Evvelki yet, ihsan ve fazl delillerine iaret
etmitir. Bu yet de, kudret ve azamete iaret ediyor.
Drdnc cihet: Bu cmle, beerin istifadesi yalnz arza
mnhasr olmadna, sema dahi onun istifadesine teshir
edildiine iarettir.

2
Bu cmlenin mkabliyle
irtibat, eittir:
1.
3
ile
4
arasndaki irtibat gibidir. Nasl ki
memurun husul emrine baldr; semavatn tesviyesi
de,
5
ya baldr.
2. Kudretin taallkuyla iradenin taallku arasndaki
irtibat gibidir. Yani; iradenin taallkuna, tesviye de
kudretin taallkuna benzer bir irtibattr.
1. Sonra gkyzn belli bir nizam ile dzenledi.
2. Gkyzn yedi gk olarak tanzim etti.
3. Ol.
4. Hemen oluverir.
5. Belli bir nizam ve intizamla dzenledi.
3. Netice ile mukaddeme arasnda bulunan irtibat
gibidir. nk semavatn tesviyesi, mukaddemesi olan
ya terettp eder.

1
Bu cmle mkabliyle iki vecihle
merbuttur:
Birinci vecih: Bu cmledeki ilm-i kll, semavatn tanzim
ve tesviyesine delil olduu gibi, tanzim ve tesviyenin
vcudu da ilm-i kllnin vcuduna delildir.
kinci vecih ise: Evvelki cmle kudret-i kmileye, bu
cmle ise, kll ve umull ilme dellet eder.
Cmlelerin nktelerini beyan edeceiz.

2
il hir. Bu cmle, mkabliyle bal deildir.
Ancak, mstenife olup, be sual ile cevaplarna iarettir ki,
bundan nce beyan edildiinden tekrarna lzum yoktur.
deki
3
mptedadr. slasyla beraber
haberdir. Bu cmlede mbteda ile haberin tarieri tevhide
iaret olduu gibi, hasra da dellet eder. Yani mtemilt-
arziyenin halk Cenb- Hakka mnhasr olduu gibi, Hlk
da yalnz Cenb- Haktr. Bu hasr,
4
cmlesinde
5
nin takdimiyle hasl olan hasra delildir.
Yani mtemilt- arziyenin halk Cenb- Hakka mnhasr
olduu iin, kyamette merciiyet de Cenb- Hakka
mnhasrdr.
1. O ki, her eyi hakkyla bilendir. Bakara Sresi, 2:29.
2. O ki.
3. O.
4. Sonra O'na tekrar dndrlrsnz. Bakara Sresi, 2:28.
5. Ona.
slasyla beraber haberdir. Haberin asl ve
mstehakk, nekre olmaktr. Burada mrife olarak gelmesi,
hkmn zahir ve malm olduuna iarettir. Yani, Cenb-
Hakkn mtemilt- arziyenin Hlk olduu malm ve
zahirdir.
Menfaat iin kullanlan
1
deki eyann hilkaten
mbah, hell, menfaatli olarak yaratlp, baz rzalardan
dolay haram olmu olduklarna iarettir. Mesel ayrn
mal, ismet-i eriye iin haram olmutur. nsann eti
hrmet ve keramet iin, zehir zarar iin, le eti necaset
iin haram olmulardr.
Ve keza, herbir eyde bir faide, bir menfaat olduuna
remizdir.
Ve keza beer iin hereyde bir menfaati bulunduuna
remizdir. Evet, hangi ey olursa olsun, beere bir cihetten
bir istifadeyi temin eder, velev ibret almak iin olsun.
Ve keza, arzn karnnda istikbal insanlarn intizar eden
pek ok rahmetin hazine ve denelerinin bulunduuna
remizdir.
car ve mecrurunun
2
zerine takdimi,
beere ait istifadelerin her gayeden evvel ve evl olduuna
iarettir.
Umumu ifade eden hereyde menfaatleri aramaya
insanlar tergib ve tevik iindir.
3
deki nin
ya tercihi, en ok menfaatlerin arzn karnnda
olduuna ve arzn karnndaki eyann taharrsine insanlar
tec ettiine iarettir.
1. Sizin iin.
2. Yeryznde bulunan her ey.
3. Yerde (iinde).
Ve keza, arzn iindeki maden ve maddelerin istifade-i
beer iin yaratl, arzn iinde henz kefedilemeyen
ansr ve maddelerden, teklif-i hayatn zahmetlerinden
mstakbelin insanlarn kurtaracak baz gda vesaire
maddelerin vcudu mmkn olduuna dellet eder.

1
arzdaki baz eyann abes ve faidesiz olduklarna
ait evham def etmek iindir.

2
daki
3
arzn hilkatiyle semavatn tesviyesi
arasndaki Cenb- Hakkn ef al ve uunatnn silsilesine
iarettir. Ve keza, beere menfaat hususunda, semavatn
tesviyesi arzn hilkatinden rtbece uzak olduuna dellet
eder.
cz ve ihtisar iin,
4
yerinde
5
denilmitir. kelimesinin istimali, burada mecazdr.
Yani, hedefe kastn hasredip saa sola bakmayanlar gibi,
semavatn tesviyesini irade etmitir.

6
Bu semadan maksat, semavatn maddesi
olan buhardr.

7
deki tefri ifade ettiine nazaran, tesviyenin
istivya balanmas,
8
nn
9
emrine veya
kudretin taallku iradenin taallkuna veya kaznn kadere
olan terettplerine benziyor. Ve tkibi ifade ettiine gre,
mukadder baz ilere imadr.
1. Tamam.
2. Sonra belli bir nizam ve intizamla dzenledi.
3. Sonra.
4. Tesviyeyi (dengeli bir ekilde dzenlemeyi) irade etti.
5. Belli bir nizam ve intizamla dzenledi.
6. Gkyzne.
7. Onlar belli bir nizam ve intizamla dzenledi.
8. Hemen oluverir.
9. Ol.
Takdir-i kelm,
il hir, den ibarettir.
Yani, Nevilere ayrd, tanzim etti, aralarnda lzm
gelen emirleri, tedbirleri yapt, sonra yedi tabakaya tesviye
etti.
Yani, Muntazam, mstevi; env, eczalar
mtesavi olarak yaratt.
Bu zamirin cemi, semavat olacak maddenin
nevilere mnkasm olduuna iarettir.

1
tbiri, semavat tabakalarnn kesretine iarettir ve
bu tabakalarn teekklt- arziyenin edvar- sebasyla
sft- sebaya mnasebettar olduuna madr.

2
Bu semalarn bir ksm, seyyarat balklarna
denizdir; bir ksm da sabit yldzlara mezraadr; bir ksm
da sema iekleri hkmnde olan derri yldzlara bahe
ve bostandr.

3
Bu atf iindir. Halbuki burada
atfn tarafeyni arasnda mnasebet yoktur. yleyse, bu
mnasebeti bulmak iin takdire ihtiya vardr. yle ki:

4
yleyse, bu byk ecramn
Hlk Odur. yle ise o ecramdaki
sanat tanzim, tahkim eden Odur.
lsak ifade eden
5
kelimesindeki ilmin,
malmdan inkk ve insalinin mmkn olmadna
iarettir.
1. Yedi.
2. Gkler.
3. O, her eyi hakkyla bilendir. Bakara Sresi, 2:29.
4. Onun her eye gc yeter.
5. Her eye.

1
tmimi ifade eden bir edattr. Burada ifade ettii
tmimden hibir eyin, hibir ferdin tahsisi ve daire-i
mulnden ihrac yoktur. Bu itibarla
2

olan kaide-i klliyeyi tahsis ediyor.
nk kendisi bu kaidenin mulnden hari kalmtr.

3
Bu kelime vacip, mmkin, mmtenie mildir.

4
Yani, zt ile ilim arasnda zarur, lzum sbut
vardr.
1. Her ey.
2. Her umum kidenin bir istisns vardr.
3. Bir ey.
4. lmi, ezel ve ebed olan ve hereyi en iyi bilen Allah.
30. yetin tefsiri
1



1. Bakara Sresi, 2:30.
Yani, Dn o zaman ki, Rabbin melikeye hitaben
Ben yerde bir halifeyi yaratacam dedi. Melike de
Yerde fesat yapacak, kan dkecek kimseleri mi
yaratacaksn? Halbuki biz, hamdinle Seni tesbih ve takdis
ediyoruz dediler. Rabbin de Sizin bilmediinizi Ben
biliyorum diye onlara cevap verdi.
Arkada! Melikenin vcudunu tasdik ve kabul etmek,
imann rknlerinden biridir. Birka makamda bu rkn
ispat ve izah edeceiz.
Birinci makam: Arzn, ecram- ulviyeye nisbeten pek
kk ve s olduu halde canl mahlkatla dolu
olduunu grp lemin de nizam ve intizamna dikkat
eden insan, ecram- ulviyenin de o yksek burlarnda,
hayatl skinleri olduuna kat bir ekilde hkmeder.
Evet, o burlarda melikenin vcudunu kabul etmeyen
adamn meseli yle bir adamn meseline benzer: O adam,
byk bir ehre giderken, ehrin bir kenarnda pekkk
bir binaya tesadf eder. Bakar ki insanlarla doludur.
Vearsalarna bakar ki, canl mahlkatla dolu. Ve gdalarna
bakar ki, nebatat, balk vesaire gibi hayat artlar
yerindedir. Sonra bakar ki, pekuzakta milyonlarca
apartmanlar, kkler var. Aralarnda, uzun uzunmeydanlar,
tenezzhghlar bulunur. Fakat, o kk binadaki insanlarn
hayat artlar, o byk binalarda bulunmadndan, o
yksek, mzeyyen saraylar, sakinlerden bo, hli
olduunu itikad eder.
Melikenin vcudunu tasdik eden adamn meseli ise
yle bir ahsn meseli gibidir: O adam, o kk hanenin
insanlar ile dolu olduunu grr grmez, bil-tereddt, o
yksek kasrlarn da hayat yeri ve onlarda da onlara
mnasip skinler bulunduuna hkmeder. Ve o yksek
kasrlara mahsus ve mnasip hayat artlar vardr. Fakat
oralarn skinleri pek uzak olduklarndan, grnmemeleri,
yok olduklarna dellet etmez.
Binaenaleyh, arzn zevilhayatla dolu olmasndan
katiyetle anlalyor ki, bu geni bolukta durmakta olan
semalarda, yldzlarda, burlarda ve ok ksmlara
mnkasm ve mtemil semavatta, eriatn melike ile
tesmiye ettii zhayatlar mevcuttur.
kinci makam: Bundan evvel ispat ve izah edildii gibi,
hayat, mevcudatn keafdr, belki mevcudatn neticesidir.
Binaenaleyh, bu geni fezann skinlerden ve u yksek
semavatn enliklerden hli olduklarnn imkn var mdr?
Evet, btn ukal, akl ve nakil ve manev bir icm ve
ittifakla melikenin mn ve hakikatlerine
hkmetmilerdir; fakat tbirleri eit eittir. Mesel,
Meaiyyun, env- mevcudat idare eden ruhan mahiyet-i
mcerrede ile, rakiyyun ise ukl ve erbabl-env ile,
dinler dahi melekl-cibal, melekl-bihar, melekl-emtar
gibi tbirlerle tbir etmilerdir. Hatt, akllar kr
gzlerinde bulunan maddiyyun taifesi de, melikenin
mnsn inkr etmeye mecal bulamadklarndan, ftratn
namuslarna nfuz eden kuva-y sariye ile tbir etmilerdir.
S - Kinatn irtibatn, hayatn temin iin, hilkatte
cereyan eden namuslar, kanunlar k gelmez mi?
C - Senin dediin o sri kanunlar, namuslar, itibar ve
vehm emirlerdir. Muayyen vcutlar, mahhas hviyetleri
ancak onlar temsil eden ve onlarn mkesi bulunan ve
onlarn yularlarn ele alan melike ile sabit olur.
Ve keza, teekkl- ervaha mnasebeti olmayan u
camid lem-i ehadete vcudun mnhasr olmadna, akl
ve nakil mttekan hkmetmilerdir. Binaenaleyh ervaha
mnasip ve muvafk ok lemlere mtemil olan lem-i
gayb, melike ile dolu ve lem-i ehadetin hayatna
mazhardr.
Hlsa: Melikenin mn-y hakikati, bu izah edilen
emirlerden tebarz etti. Binaenaleyh, melikenin suretleri,
eklleri arasnda, ukl-u selimenin kabul ettii vecihle,
eriatn izah ve beyan ettii ekildir ki, melekler mkerrem
abddirler; emirlere muhalefetleri yoktur ve muhtelif
ksmlara mnkasm ve ltif ve nuran cisimlerdir.
nc makam: Arkada! Melike meselesi yle
meselelerdendir ki, bir czn sbutuyla kll sabit olur; bir
ferdin vcuduyla, nevi tahakkuk eder. Zira inkr eden
klln inkr eder. Binaenaleyh, zaman- demden
imdiye kadar btn din adamlar her asrda icm ve
ittifakla melikenin vcuduna ve aralarnda muhaverenin
sbutuna ve mahedelerinin tahakkukuna ve onlardan
edilen rivayetlerin nakline hkmettikleri halde, melikenin
hibirisinin insanlara grnmedii veya vcutlar
hissedilmedii elbette muhaldir.
Kezalik, beerin akaidine karp hibir zamanda, hibir
inklpta itirazlara maruz kalmayarak devam eden melike
itikadnn bir hakikate, bir asla dayanmamas ve mebdi-i
zaruriyeden tevelld etmemesi muhaldir. Herhalde beerin
bu umum itikad, mebdi-i zaruriyeden neet eden ve
mahedat- vkadan hasl olan ve muhtelif emarelerden
tevelld eden hads bir hkmn neticesidir. Evet, bu
itikad- umumnin sebebi, kat bir surette manev bir
tevatr kuvvetini veren, pek ok defalar vukua gelen
melikenin mahedelerinden hasl olan zarur ve kat
delil ve emarelerdir. nk melike meselesi, beerin
malmat- yakniyesindendir. Eer bunda phe olursa,
beerin yakniyatnda emniyet kalmaz.
Hlsa: Ruhanlerden bir ferdin bir zamanda vcudu
tahakkuk etse, bu nevin vcudu tahakkuk eder. Nevin
vcudu tahakkuk etse, herhalde eriatn beyan ettii gibi
olacaktr.
Bu yetin, sbk yetle drt vecihle irtibat vardr.
Birinci vecih: Bu yetler, beere verilen byk nmetleri
tdad ediyor. Birinci yetle en byk nimete iaret
edilmitir ki; beer, hilkatn neticesidir ve arzn mtemilt
ona teshir edilmitir, istedii gibi tasarruf eder. Bu yet ile
de, beerin arza hkim ve halife klnm olduuna iaret
edilmitir.
kinci vecih:
1
1. Arapa rtl-czda burada tay edilen vecih:
kinci Vecih: Evvelki yet, arzdaki hereyin zimm beerin eline verildii
belirtilmitir. Bu yet de onun beyn, tafsili ve izh olduu gibi, tahkiki,
brhan ve tekididir.
Drdnc vecih: Evvelki yette hilkatten maksat beer
olduu ve Hlkn yannda beerin bir mevki sahibi
bulunduu tasrih edildiinde smiin zihnine geldi ki: Bu
kadar fesat, rur ve ktl yapan beere bu kadar
kymet neden verildi? Cenb- Hakka ibadet ve takdis iin
u fesat beerin vcuduna hikmetin iktizas ve rzas var
mdr? Smiin bu vesvesesini def iin yle bir iarette
bulundu ki; Beerin o rur ve fesatlar, onda vedia
braklan srra mukabele
nc vecih: Evvelki yetle, canl mahlkatn
meskenleri olan arz ve semavata iaret edilmitir. Bu
yetle de, o meskenlerin skinleri olan beer ve melikeye
iaret edilmitir. Ve keza o yet hilkatin silsilesine, bu yet
ise zevil-ervahn silsilesine iaret etmilerdir. edemez,
affolur. Ve Cenb- Hak onun ibadetine muhta deildir.
Ancak, Allml-Guybun ilmindeki bir hikmet iindir.
Cmlelerin arasndaki irtibata geldik.
Bu kelime,
1
cmlesine atftr.
Halbuki aralarnda mnasebet olmad gibi dier bir i
iktiza eder. Binaenaleyh, byle bir takdire lzum vardr:

2
il hir. Bu
takdirde, ikinci birincisine atf olur ve her iki cmle
arasnda da mnasebet bulunur.

3
Cenb- Hak, mavere
yolunu retmekle beerin hilfetindeki hikmetin srrn
melikeye istifsar ettirmek zere bu cmleyi syledi.
Smiin zihni, noktay nazara alarak harekete geti:
1. Melike ne dediler?
2. Taaccple hikmeti sordular.
3. Cinlere halife olmakla beraber, beerde kuvve-i
gadabiye ve eheviye dahi ilveten halk edilmitir. Bunlar,
cinlerden daha ziyade fesat yapacaklardr.
te Kurn- Kerim

4
cmlesiyle o noktaya iaret etmitir.
Melikenin sual-i taaccp ve istifsarlar bittikten sonra,
smi, Cenb- Haktan verilecek cevab beklerken, Kurn-
Kerim,
5
cmlesiyle cevap
vermitir. Yani, Eya ve ahkm, sizin malmatnza
mnhasr deildir. Adem-i ilminiz, onlarn vcuda
gelmeyeceklerine sebep olamaz. Benim, beerin hilkati
hakknda bir hikmetim vardr; o hikmetin htras iin,
fesatlarn nazara almam. ferman etmitir.
1. O her eyi hakkyla bilendir. Bakara Sresi, 2:29.
2. Allah yaratt her eyi muntazam olarak yaratt ve Rabbin onlara yle
dedii zaman
3. Ben yerde bir halifeyi yaratacam. Bakara Sresi, 2:30.
4. Melekler Yerde fesat yapacak, kan dkecek kimseleri mi yaratacaksn?
dediler. Bakara Sresi, 2:30.
5. Bakara Sresi, 2:30.
Cmlelerin heyet ve nktelerine geldik:

1
il hir. Atf ifade eden bu mnasebet-i
atyenin iktizasna binaen cmlesine
mtufun-aleyh olmak zere
2
cmlesinin takdirine iarettir.
Ve keza zaman- mziyi ifade ettii cihetle, sanki
zihinleri, gemi zamanlarn silsilesine gtrr veya o
silsileyi bu zamana getirir, ihzar eder ki, zihinler, o
zamanlarda vukua gelmi olan hadiseleri grsnler.

3
Bu tbir, melikenin aleyhine bir hccet ve bir
delildir. Yani, Allah seni terbiye etmitir, hadd-i kemale
eritirmitir ve seni beere mrid klmtr ki, fesatlarn
izale edesin. Demek, nev-i beerin en byk hasenesi
sensin ki, onlarn mefsedetlerini setrediyorsun.

4
Cenb- Hakkn mavere eklinde melike ile
yapt muhavere, melikenin beer ile fazla bir irtibat ve
alka ve mnasebetleri olduuna iarettir.
1. Rabbin onlara yle dedii zaman Bakara Sresi, 2:30.
2. Allah, yaratt her eyi ok muntazam olarak yarattnda.
3. Rabbin.
4. Meleklere.
nk melikenin bir ksm insanlar hfzediyor, bir
ksm kitabet ilerini gryor. Demek insanlarla alkalar
ziyade olduundan, insanlarn ahvline ehemmiyet
veriyorlar.

1
melikenin,
2
ile yaptklar istifhamdan
anlalan tereddtlerini reddetmekle, meselenin azamet ve
ehemmiyetine iarettir.
Burada mtekellim-i vahde ile,
3
da
mtekellim-i maalgayr zamirinin zikirlerinden yle bir
iaret kyor ki: Cenb- Hakkn halk ve icad ilinde
vastann bulunmadna, kelm ve hitabnda vastalarn
bulunduuna iarettir. Bu nkteye dellet eden baka
yetler de vardr. Ezcmle,


4
yet-i kerimesinde azamete dellet eden zamr-i cem,
vahiyde vastann bulunduuna iaret olduu gibi,

5
de mfred hkmnde olan Lfza-i Cell,
mnlar ilham etmekte vastann bulunmadna iarettir.

6
kelimesinin
7
kelimesine tercihen zikri:
Melikenin medr- phe ve mcib-i istifsarlar, halk ve
icad ili deildir. Zira vcut, hayr- mahzdr. Halk, Allahn
ilidir; Allahn ili, lyseldir. Ancak melikeyi pheye
dvet eden ve istifsarlarna mcip olan, dir. Yani,
Cenb- Hakkn, beeri, arzn tamirine tahsis etmesidir.
1. phesiz ki ben.
2. Yapacak msn?
3. yle dedik.
4. Muhakkak ki Biz, Allahn sana gsterdii ekilde insanlar arasnda
hkmedesindiye Kurn sana hak ile indirdik. Nis Sresi, 4:105.
5. Allah'n sana gsterdii eyler. Nis Sresi, 4:105.
6. Klan, bir ii yapan.
7. Yaratc.

1
deki nin ya tercihi; beerin yer
stnde olduu, kelimesinin mnsna muvafk ve
mnasip iken, tercihan nin zikredilmesi, beerin bir ruh
gibi arzn cesedine nefh ve nfuz ettiine ve beerin lp
inkraz etmesiyle arzn yklmasna iarettir.

2
Bu tbir, arzn, insanlarn hayatna elverili
eraiti hiz olmazdan evvel arzda idrakli bir mahlkun
bulunmu olduuna ve o mahlkun hayatna, o zamandaki
arzn evvelki vaziyetleri muvafk ve msait bulunduuna
iarettir. tbirinin bu mnya delleti, mukteza-y
hikmettir. Amma mehur olan mnya nazaran, o idrakli
mahlk, cinlerden bir nevi imi; yaptklar fesattan dolay
insanlarla mbadele edilmilerdir.

3
Bu
cmle, mstenifedir. Bu istinaftan anlalyor ki, Cenb-
Hakkn melike ile olan hitab, smii yle bir suale
mecbur etmitir ki: Acaba, melikeler komuluklarna
gelecek insanlar nasl karlayacaklardr? Hem
onlarlaberaber olmaya ve komu olmaya rzalar var mdr?
Hem kirleri nedir?
Kurn- Kerim,
4
cmlesiyle o suali
cevaplandrmtr.
S -
5
il hir... cmlesi,
6
cmlesine
ceza olduuna nazaran, aralarnda lzum lzmdr. Halbuki
lzum grnmyor?
1. Yeryznde.
2. Halife.
3. Melekler Yerde fesat yapacak, kan dkecek kimseleri mi yapacaksn?
dediler. Bakara Sresi, 2:30.
4. Yapacak msn? Yaratacak msn?
5. Yapacak msn?" dediler.
6. yle dedi.
C - Melike arzn mekkelleri bulunduklar cihetle, arz,
onlarn idaresinde olur. Bu itibarla, insanlarn arza halife
klnmas hakknda melikenin kirlerini izhar etmek
lzumu vardr.
1
tbirleri, mukavele ve muhavere
eklinde mavere slbunu insanlara retmek iindir.
Yoksa Cenb- Hak, mavereden mnezzehtir.
Melikenin
2
ile yaptklar istifhamdan maksat,
e itiraz, i inkr etmek deildir. nk Cenb-
Hakkn illerine itiraz etmeye ismetleri mnidir. Ancak
in sebebi mahf olduundan, taaccple sebep ve
hikmetini sormulardr. tbirinden anlalyor ki,
insann ahvli, vaziyetleri ne tabiatn iktizasdr ve ne de
ftratn icabdr; ancak bir cilin cali iledir.
S
3
Mesafe pek ksa olduu halde, ikinci nin
zikrine ne ihtiya vardr?
C - Birinci ile beerin bir ruh gibi arza nfuz
etmesiyle arz ihya etmesine; ikinci ise, beerin fesad
dahi Azrail gibi arzn kalbine kadar penesini sokup arz
imatesine iarettir. Demek beer, bir taraftan arzn ifas
iin bir il iken, dier taraftan lmn inta eden bir
zehirdir.

4
Beerden kinayedir. Kinayenin tasrihe sebeb-i
tercihi: Melikenin maksad, beerin ahsiyeti olmayp,
ancak kendilerine sakl, ar gelen bir mahlkun Allaha
isyan etmesine iarettir.
1. Dedi-Dediler.
2. Yapacak msn? Yaratacak msn?
3. inde.
4. O kimse ki (bk. -r-f: art edatlar).

1
Fesadn isyana bedel zikri, isyanlarnn nizam-
lemin fesadna sebep olacana iarettir. Devam ile
teceddd ifade eden muzri sigasyla fesadn
zikredilmesi, melikenin asl istemedikleri ve inkr
ettikleri, ancak isyanlarnn devam ve istimrar ile vukua
geleceine ait olduuna iarettir. Melike, beerin
isyanlarnn devam ve istimrarn, ya Cenb- Hakkn
ilmyla bilmilerdir veya Levh-i Mahfuza bakp ondan
almlardr veyahut insanlardaki kuvve-i gazabiye ve
eheviyeden anlamlardr.

2
Kuvve-i eheviye ile arzda fesat hasl olur; kuvve-i
gazabiyenin tecavzyle katl ve ktale mahal olur. Halbuki
arz, takv zerine tesis edilmi bir mescid hkmndedir.
ise, fesat ile sefk gibi iki rezileyi birbirlerine atf ve
cem eder. nk fesat, sefk-i dimya sebeptir.

3
nin
4
ye tercihen zikrinden anlalyor
ki, sefk, zulmen yaplan katldir. Bu ise, fesada daha
mnasiptir. nk katlin ifade ettii mn, katlin mbah
ksmna da mildir: Cihadda veya bir cemaati kurtarmak
iin yaplan katller gibi ki, bu katl, fesada mnasip olmaz.

5
Sefk kelimesinin dellet ettii rka-i demdeki
demi tekittir.

6
Beerin calindeki
hikmeti soran melikeye, sanki yle bir itiraz vrit
olmutur: Beerin Allaha yapaca ibadet ve takdis, onun
caline sebeb-i k gelmez mi ki, calinin hikmetini
soruyorsunuz?
1. Bozgunculuk yapar; fesat karr.
2. inde.
3. Kan aktrlar.
4. nsan ldrrler.
5. Kanlar.
6. Bizler hamdinle beraber sana tesbih ve seni takdis etmekteyiz. Bakara
Sresi, 2:30.
te vav- hliye ile zikredilen
1
cmlesi,
gya o itiraz ref etmeye iarettir.

2
Masden msum melikenin cemaatlerinden
kinyedir.
Cmlenin cmle-i ismiye eklinde zikredilmesi, tesbihin
melikeye bir seciye olduuna ve melikenin tesbihata
mlzm ve mdavim olduklarna iarettir.
Bizler, btn ibadetlerin Sana mahsus
olduunu kinata iln ve Cenb- Ulhiyetine lyk
olmayan eylerden mnezzeh olduuna iman ve btn
evsaf- azamet ve cell ile muttasf olduuna itikad
ediyoruz.

3
Bu , ya sladr, bir mny ifade etmez
veya talil ve sebebiyet iindir.
1. Biz tesbih ediyoruz.
2. Biz.
3. Her trl eksiklik ve irkinlikten uzak tutarak takdis ediyoruz.
Birinci ihtimale gre takdirinde olur. Yani, Seni
takdis ve tathir ediyoruz demektir.
kinci ihtimale nazaran, takdirinde olur.
Yani, Biz, neslerimizi, illerimizi gnahlardan
temizlemekle beraber, kalblerimizi msivndan
eviriyoruz demektir.
Bu ise, iki rezileyi cem ve birbirine atfeden
1
deki n aksine ve inadna olarak, biri takdis, dieri tesbih,
iki fazileti cem ve birbirine atfediyor.

2
Bu cmle, melikenin
istifsarndan sonra, Acaba Cenb- Hak, istifsarlarna nasl
cevap verdi ve taaccplerini ne ile izale etti? Ve beerin
onlara tercihindeki hikmet nedir? diye smiin kalbine
gelen suale icmal bir cevaptr; tafsili sonra gelecektir.

3
deki tahkiki ifade etmekle tereddt ve
pheyi def etmek iindir. Bu ise, msellem olmayan
nazar hkmlerde olur. Halbuki burada Allahn, halkn
bilmediklerini bilmesi msellem ve bedih bir hkmdr;
h, melikenin bu hkmde tereddtleri yoktur.
Binaenaleyh, burada bu Kurn- Kerimin caz iin
ihtisaren icml ettii birka cmleye iarettir.
1. Bozgunculuk yapar.
2. Allah buyurdu ki: phesiz ki ber sizin bilmediklerinizi bilirim. Bakara
Sresi, 2:30.
3. phesiz ki ben bilirim.
1. Beerdeki maslahatlar ve beerin hayr- kesre
nisbeten mefsedetleri, err-i kalildir; err-i kall iin hayr-
kesri terk etmek, hikmete muhalifdir.
2. Beerin hilfete olan srr- liykati, melikece mehul,
Hlka malmdur.
3. Beerin onlara tercih hakkn veren hikmet, melikece
mehuldr.
4. nin ifade ettii tahkik, bazen sarih hkme deil,
cmlenin bir kaydndan istifade edilen zmn bir hkme
rci olur. Burada nin tahkiki, kaydndan
istifade edilen hkm- zmnye rcidir. Yani, Sizler,
muhakkak bilmiyorsunuz. Ve keza Allahn ilmi lzm,
beerin vcudu melzumdur.
Bu cmlede ilm-i lhinin vcuduna dellet eden
1
den, beerin vcuda gelecei tebarz eder. nk nn
delletine gre, ilm-i lh taallk ve tahakkuk etmitir.
yleyse beerin vcudu herhalde olacaktr.
Melikeye verilen o icmal cevabn tahkiki hakknda

2
yetinden yle bir izahat alnabilir ki:
Cenb- Hakkn ef li, hikmetlerden, maslahatlardan hli
deildir. yleyse mevcudat, halkn malmatnda mnhasr
deildir. yleyse melikenin adem-i ilimleri, beerin
adem-i vcuduna delil olamaz.
1. Ben bilirim.
2. phesiz ki Allah her eyi hakkyla bilir ve her eyi hikmetle yaratr. Tevbe
Sresi, 9:28
Ve keza, Cenb- Hak, hayr- mahz olarak melikeyi
yaratmtr, err-i mahz olarak da eytan yaratmtr, hayr
ve erden mahrum olarak behaim ve hayvanat halk
etmitir. Hikmetin iktizasna gre, hayr ve erre kadir ve
cmi olarak drdnc ksm tekil eden beerin yaratlmas
da lzmdr ki, beerin eheviye ve gadabiye kuvvetleri
kuvve-i akliyesine mnkad ve malp olursa, beer,
mcahedesinden dolay melikeye tefevvuk eder. Aksi
halde, hayvanattan daha aa olur; nk zr yoktur.
31-33. yetlerin tefsiri
1







1. Bakara Sresi, 2:31-33.
Cenb- Hak, btn eyann isimlerini deme (a.s.)
retti. Sonra o eyay melikeye gstererek dedi ki: Eer
iddianzda sadk iseniz, bunlarn isimlerini bana
syleyiniz. Melike, dediler ki: Seni her nekaisden tenzih
ve btn sft- kemaliye ile muttasf olduunu ikrar ederiz.
Senin bize rettiin ilimden baka bir ilmimiz yoktur;
hereyi bilici ve her kimseye liyakatine gre ilim ve irfan
ihsan edici Sensin. Cenb- Hak dedi ki: Ya dem!
Bunlarn isimlerini onlara syle. Vakta ki dem, isimlerini
onlara syledi, Cenb- Hak dedi ki: Size demedim mi
semavat ve arzn gaybn bilirim ve sizin dem hakknda
lisan ile izhar ettiinizi ve kalben gizlediinizi bilirim.
Mukaddeme
Bu tlim-i esm meselesi, ya Hazret-i dem
Aleyhisselmn melikenin inkrlarna kar mucizesi
olup, melikeyi inkrdan ikrara icbar etmitir; yahut
melikenin, hilfetine itiraz ettikleri nev-i beerin hilfete
liyakatini melikeye kabul ettirmek iin izhar ettii bir
mucizedir.
Ey arkada! Hereyin Kitab- Mbnde mevcut olduunu
tasrih eden
1

yet-i kerimesinin hkmne gre;
1. Ya ve kuru ne varsa ap ak bir kitapta yazlmtr. Enm Sresi, 6:59.
Kurn- Kerim, zahiren ve btnen, nassen ve delleten,
remzen ve iareten, her zamanda vcuda gelmi veya
gelecek hereyi ifade ediyor. Buna binaen, gerek enbiyann
kssa ve hikyeleri, gerek mucizeleri hakknda Kurn-
Kerimin irtndan fehmettiime gre,
HAYE-1
mucizat-
enbiyadan iki gaye ve hikmet takip edilmitir.
Haiye-1 Eer Mellin, tenzilin nazmndan kard letifte phen varsa,
ben derim ki, bn'l-Frd'n kitabndan tefe'l ederken u beyit kt:
(Sanki Kirmen
Ktibn yazl bir sayfay onun kalbine ilhm ediyordu.) Habib.
Birincisi: Nbvvetlerini halka tasdik ve kabul
ettirmektir.
kincisi: Terakkiyat- maddiye iin lzm olan rnekleri
nev-i beere gstererek, o mucizelerin benzerlerini
meydana getirmek iin nev-i beeri tevik ve teci
etmektir. Sanki Kurn- Kerim, enbiyann kssa ve
hikyeleriyle terakkiyatn esaslarna, temellerine parmakla
iaret ederek, Ey beer! u grdn mucizeler, birtakm
rnek ve nmunelerdir. Telhuk-u efkrnzla,
almalarnzla u rneklerin emsalini yapacaksnz diye
ihtar etmitir.
Evet, mzi, istikbalin yinesidir; istikbalde vcuda
gelecek icatlar, mzide kurulan esas ve temeller zerine
bina edilir. Evet, u terakkiyat- hzra, tamamyla
dinlerden alnan iaretlerden, vecizelerden hasl olan
ilhamlar zerine vcuda gelmilerdir. Evet:
1. lk saat ve sene, mucize eliyle beere verilmitir.
2. Kinatn ihtiva ettii btn nevilerin isimlerini,
sfatlarn, hassalarn beyan zmnnda beerin telhuk-u
efkryla meydana gelen binlerce fnun sayesinde,

1
yetiyle iaret edilen Hazret-i demin
mucizesine mazhar olmutur.
1. Allah, dem'e btn isimleri retti. Bakara Sresi, 2:31.
3. Btn sanatlarn medar olan demirin yumuatlp
kullanlmas sayesinde icad edilen bu kadar terakkiyatla
nev-i insan,
1
yetiyle iaret edilen
Hazret-i Davudun mucizesine mazhardr.
4. Yine telhuk-u efkr ile, tayyare gibi, icad edilen
terakkiyat- havaiye sayesinde nev-i beer

2
yetiyle srati beyan edilen Hazret-i
Sleymann mucizesine yaklayor.
5. Kra ve kumlu yerlerden sular kartan santrifj
leti,

3
yetiyle iaret edilen Hazret-i
Msann (a.s.) assndan ders almtr.
6. Tecrbeler sayesinde ve telhuk-u efkr ile husule
gelen terakkiyat- tbbiye, Hazret-i sann (a.s.)
mucizesinin ilhamatndandr.
Hakikaten u mucizelerle bu terakkiyat arasnda pek
byk mnasebet ve muvafakat vardr. Evet, dikkat eden
adam, bil-tereddt, o mucizeler bu terakkiyata birer
mikyas ve nmunelerdir diye hkmeder.
Ve keza,
4
yet-i kerimesinin
delletine gre, Hazret-i brahim atee atld zaman,
atein harareti burudete inklp etmesi, beerin kefettii
yakc olmayan mertebe-i nriyeye rnek ve mehazdr.
1. Demiri de onun iin yumuattk. Sebe Sresi, 34:10.
2. Sleymana da, sabah gidii bir aylk, akam gidii de bir aylk mesafe
olanrzgr verdik, ve onun iin erimi bakr da kaynandan sel gibiakttk.
Sebe Sresi, 34:12.
3. Msya sn taa vur dedik. Derhal (tatan) on iki pnar su akt. Bakara
Sresi, 2:60.
4. Ey ate, serin ve selmetli ol. Enbiy Sresi, 21:69.
7.
1
yet-i kerimesininbir kavle
greiaret ettii gibi, Hazret-i Yusuf un (a.s.), Kenanda
bulunan babasnn timslini grr grmez Zleyhadan
geri ekilmesi ve kervanlar Msrdan avdet ettiinde
Hazret-i Yakubun
2
yani, Ben
Yusuf un kokusunu alyorum demesi ve bir ifritin Hazret-i
Sleymana Gzn ap yummazdan evvel Belksn
tahtn getiririm demesine iaret eden
3

yet-i kerimesi, pek uzak
mesafelerden celb-i savt, suret vesaire gibi beerin
kefettii veya edecei icdta nmne ve mehazdrlar.
8. Hazret-i Sleymana ku dilini rettik mnsnda
4
olan yet-i kerime, beerin
keyatndan radyo, papaan, gvercin gibi lt ve
hayvanlarn konumalarna ve mhim ilerde
kullanlmasna mehazdr.
1. "Eer Rabbinin delilini grmeseydi." Ysuf Sresi, 12:24.
2. Ysuf Sresi, 12:94.
3. Sen daha gzn ap kapamadan ben onu sana getiririm. Neml Sresi,
27:40.
4. Bize kularn dili retildi. Neml Sresi, 27:16.
Ve hkez, beerin henz kefedemedii ok mucizeler
vardr; istikbalde yava yava kene muvaffak olur. Bu
yetin nazmnda dahi emsli gibi vecih vardr.
Birinci vecih: Evvelki yetle irtibatdr. yle ki:
1. nsann hilkati hakknda melikenin itirazlarna,
evvelki yette umum, fehmi kolay, ikna edici bir cevap
verilmitir. Bu yetle, avam ve havass ikna eden tafsiltl
bir cevap verilmitir.
2. Evvelki yette, beerin hilfet meselesi tasrih
edilmitir. Bu yette ise, nev-i beerin melikeye kar
gsterdii mucize ile, dv-y hilfeti ispat edilmitir.
3. Evvelki yette, beerin melikeye tereccuh etmesine
iaret edilmitir. Bu yette, tereccuhunun illetine iaret
edilmitir.
4. Beerin arzda hilfet-i kbrya mazhar olmasna
evvelki yetle dellet edilmitir.
Burada ise, btn tecelliyata mazhar bir nsha-i camia
olarak gsterilmitir. Bu da, ayr ayr istidatlara mlik ve
ilim ve istifadelerinin yollar ok olduundandr. Evet,
beer, zahir ve btn havas ve duygularyla, bilhassa
derinliine nihayet olmayan vicdanyla kinat ihata etmi
bir kabiliyettedir.
kinci vecih: Cmlelerin birbiriyle irtibatlardr.
yle ki:

1
cmlesi,

2
cmlesinin mazmununu tahkik ve icmlini tafsil
ve ibhamn tefsirdir.
Ve keza, Cenb- Hakkn arznda beerin halife olmas,
Allahn hkmlerini icra ve kanunlarn tatbik etmesi
iindir. Bu ise, tam bir ilme mtevakkftr.
Ve keza, birinci yette, kelmn sevkiyat iktizasnca
yle bir takdir olacaktr: demi halk etti, tesviye etti,
cesedine nefh-i ruh etti, terbiye etti, sonra esmy tlim etti
ve hilfete namzet kld. Sonra vakt ki demi melikeye
tercih etmekle rhan meselesinde ve hilfet istihkaknda
ilm-i esm ile mmtaz kld; makamn iktizas zerine,
eyay melikeye arz ve onlardan muarazay talep etti;
sonra melike aczlerini hissetmekle Cenb- Hakkn
hikmetini ikrar ettiler. Kurn- Kerim, buna iareten,


3
dedikten sonra, evvelce blisin enaniyet ve kibrine
kanarak yaptklar istifsardan piman olarak


4
dediler.
1. Allah, deme btn isimleri retti. Bakara Sresi, 2:31.
2. phesiz ki ben sizin bilmediklerinizi bilirim. Bakara Sresi, 2:29
3. Sonra Allah btn varlklar melikeye gstererek dedi ki: Eer iddianzda
sadk iseniz, bunlarn isimlerini bana syleyiniz. Bakara Sresi, 2:31.
4. Seni her trl noksandan tenzih ederiz. Senin bize rettiinden baka
bilgimiz yoktur. Sen her eyi hakkyla bilir, her ii hikmetle yaparsn. Bakara
Sresi, 2:32.
Sonra vakt ki istidatlarnn adem-i camiiyetinden
dolay, melikenin aczi zahir oldu; makamn iktizas
zerine, demin iktidarnn beyan icap etti ki, muaraza
tamam olsun. Bunun iin,
1
hitabyla deme ferman etti.
Sonra, vakta ki mesele tebeyyn etti ve hikmetin srr
zahir oldu, geen cevab- icmlnin bu tafsilta netice
klnmas makamn iktizasndan olduuna binaen,


2
Yani, Sizin ketmettiiniz eyi bilirim.
1. "Cenab- Hak dedi ki: 'Ya dem! Bunlarn isimlerini onlara syle.'" Bakara
Sresi, 2:33.
2. "Cenab- Hak dedi ki: 'Size demedim mi semavat ve arzn gaybn bilirim ve
sizin izhar ettiinizi ve gizlediinizi bilirim.'" Bakara Sresi, 2:33.
u mukavele ve mklemeden anlalyor ki, blisin
enaniyeti, kibri, melikeye sirayet etmitir ve yaptklar
istifsara, bir taifenin itiraz da karmtr.
nc vecih: Cmlelerin heyet ve nkteleri:

1
Yani, Cenb- Hak, demi
(a.s.) btn kemltn mebdisini tazammun eden li bir
ftratla tasvir etmitir ve btn malnin tohumlarna
mezraa olarak yksek bir istidatla halk etmitir ve
mevcudat ihata eden ulv bir vicdan ve ihatal on duyguyla
tehiz etmitir ve bu meziyet sayesinde, btn hakaik-i
eyay retmeye hazrlamtr, sonra btn esmy
kendisine retmitir. Demek bu cmlenin evvelindeki u
mukadder olan cmleye iarettir.
1. Allah, dem'e btn isimleri retti. Bakara Sresi, 2:31.

1
Bu kelimenin ihtiyar edilmesi, ilmin ulvv-
kadrine ve kadrinin yksek derecesine ve hilfete mihver
olduuna iarettir.
Ve keza, esmnn tevkne, yani ri tarafndan
bildirilmi olduuna remzdir. Zaten esm ile msemmeyat
arasnda takip edilen mnasebt- vaziye, bunu teyid
ediyor.
Ve keza, mucizenin vastasz Allahn ili olduuna
imadr. Fakat felsifeye gre harikalar, ervah- harikann
ilidir.
hilfeti irade edilen ve dem ismiyle tesmiye edilen
kre-i arzn sahibi ahs- mhuttur. sminin tasrihi, terif ve
tehiri iindir.

2
isim ve sfat ve hsiyet gibi eyay birbirinden
ayrp temyiz ve tayin eden almet ve nianlardr; yahut
insanlar arasnda mnkasm olan lgatlardr.

3
Arz edilen eya olduu halde, zamirin esmaya
rcundan, ismin ayn- msemm olduuna kail olan Ehl-i
Snnetin mezhebine iarettir.

4
demin melikeden cihet-i imtiyaz ve melikenin
muarazadan sebep ve medar- aczi, esmnn heyet-i
mecmuas olduuna iarettir. Yoksa esmnn bir ksmn,
belki ksm- zamn melekler de bilirler.
1. retti.
2. simler.
3. Onlara arzetti, sundu.
4. Hepsini, tamamn.


1

2
terh ve bud-u mesafeyi ifade ettii cihetle, yle
bir takdire iarettir. Yani,
dem sizden daha kerim ve hilfete daha mstahak ve
lyktr.
Mterilere gsterilmek zere kuma toplarnn
alp arz edildii gibi, eyann env da bast edilerek
enzar- melikeye gsterilmitir. Bu tbirden yle bir
iaret kyor ki: Mevcudat, mdrik ve limin maldr.
limle alr, isimle ahzeder, suretlerinin temesslyle
temellk eder.

3
mzekker ve kllar cemaatinden kinayedir. Burada
mzekkerin mennese ve kln gayr- kla talib ve
temiliyle, mecazen env- eyaya irc edilmitir. Bu
itibarla, kelimesinde bir mecaz, iki talib vardr. Bu
mecaz ile o talibleri icbar eden esbab,
4
kelimesinin
iaret ettii slptur. nk melikeye env- eyann arz,
mnev bir resm-i geit manzarasn andryor.
1. Sonra Allah btn varlklar melikeye gstererek dedi ki: Eer iddianzda
sadk iseniz, bunlarn isimlerini bana syleyiniz. Bakara Sresi, 2:31.
2. Sonra (bk. -r-f: Atf hareri).
3. Onlar.
4. Arzetti, sundu.
Malm ya, resm-i geitleri yapan, mzekker ve kl
insanlardr. Bunun iin, burada iki talibe ve dolaysyla bir
mecaza mecburiyet hasl olmutur.
arz edilenin levh-i alda nakedilen sretler
olduuna iarettir.
1


HAYE-1

2
Allahn avn inayetiyle; midimin, iktidarmn fevkinde u
tercmeyi iyi-kt yaptm. Noksanlar oktur, Mellife
slahlar lzmdr. Zaten onun himmetiyle bu kadarn ancak
yapabildim. Yoksa, nazm- Kurndaki cazl olan icz, ksa
ve veciz olarak beyan eden bu tefsiri snk, kr bir kirle
tercme etmek, Abdlmecidin ii deildir. Yine onun fart-
efkatinden himmeti yetiti, ikmline muvaffak oldum.
Mellin kk kardei ve Nur talebesi
Abdlmecid
1. Seni her trl noksandan tenzih ederiz. Senin bize rettiinden baka
bilgimiz yoktur. Sen her eyi hakkyla bilir, her ii hikmetle yaparsn. Bakara
Sresi, 2:32.
Haiye-1 ntihabm olmayarak, ihtiyarsz bir tarzda, deta umum Szlerin ve
Mektuplarn hirlerinde u yet (
. Bakara Sresi, 2:32.) bana sylettirilmi. imdi anladm ki,
tefsirim de, u yetle hitam buluyor. Demek inaallah btn Szler, hakik bir
tefsir ve u yetin bahrinden birer cetveldir. En nihayet, yine o denize
dklyorlar. u tefsirin hitamnda, gya her Sz, mnen u yetten balyor.
Demek, o zamandan beri, yirmi senedir daha u yeti tefsir ediyorum;
bitiremedim ki tefsirin ikinci cildini yazaym. (Said Nurs).
2. Onlarn dualar ise u szlerle sona erer: Ezelden ebede her trl hamd ve
vg, kr ve minnet, lemlerin Rabbi olan Allaha mahsustur. Ynus
Sresi, 10:10.
Ecneb Filozoarn
Kurn Tasdiklerine
Dair ehadetleri
(Bu lozoarn Kurn hakkndaki senalarnn bir hlsas
kk Tarihe-i Hayatta ve Nur emesi Mecmuasnda
yazlmtr.)
Prens Bismarckn Beyanat
Sana muasr bir vcut olamadmdan
mteessirim, ey Muhammed (a.s.m.)
Muhtelif devirlerde, beeriyeti idare etmek iin taraf-
Lhutden geldii iddia olunan btn mnzel semav
kitaplar tam ve etrafyla tetkik ettimse de, tahrif
olunduklar iin, hibirisinde aradm hikmet ve tam
isabeti gremedim. Bu kanunlar deil bir cemiyet, bir hane
halknn saadetini bile temin edecek mahiyetten pek
uzaktr. Lkin Muhammedlerin (a.s.m.) Kurn, bu
kayttan zdedir. Ben, Kurn her cihetten tetkik ettim,
her kelimesinde byk hikmetler grdm.
Muhammedlerin (a.s.m.) dmanlar, bu kitap
Muhammedin (a.s.m.) zde-i tab olduunu iddia
ediyorlarsa da, en mkemmel, hatt en mtekmil bir
dimadan byle harikann zuhurunu iddia etmek,
hakikatlere gz kapayarak kin ve garaza let olmak
mnsn ifade eder ki, bu da ilim ve hikmetle kabil-i telif
deildir. Ben unu iddia ediyorum ki, Muhammed (a.s.m.)
mmtaz bir kuvvettir. Destgh- kudretin byle ikinci bir
vcudu imkn sahasna getirmesi ihtimalden uzaktr.
Sana muasr bir vcut olamadmdan dolay
mteessirim, ey Muhammed (a.s.m.)! Muallimi ve niri
olduun bu kitap, senin deildir; o Lhutdir. Bu kitabn
Lahut olduunu inkr etmek, mevzu ilimlerin butlann
ileri srmek kadar glntr. Bunun iin, beeriyet senin
gibi mmtaz bir kudreti bir defa grm, bundan sonra
gremeyecektir. Ben, huzur-u mehabetinde kemal-i
hrmetle eilirim.
Prens Bismarck
En temiz ve en doru din, Mslmanlktr
Mehur muharrir, msterik, edebiyat- Arabiye mtehasss ve
Kurn- Kerimin mtercimi Doktor Maurice yle diyor:
Bizans Hristiyanlarn, iine dtkleri btl itikatlar
girvesinden, ancak Arabistann Hra Danda ykselen
ses kurtarabilmitir. lh kelimeyi en ulv makama
ykselten ses, bu ses idi. Fakat Rumlar bu sesi
dinleyememilerdi. Bu ses, insanlara en temiz ve en doru
dini tlim ediyordu. O yksek din ki, onun hakknda,
Gund Firey Hesin gibi muhakkik bir fzl, u szleri pek
hakl olarak sylyor: Bu dinde mukaddes sular, yn-
teberrk eya, esnm ve azizler, yahut aml-i slihadan
mcerred iman mt tanyan akideler, yahut sekerat-
mevt esnasnda nedametin bir fayda vereceini ifade eden
szler, yahut bakalar tarafndan vuku bulacak dua ve
niyazlarn gnahkrlar kurtaracana dair ifadeleri yoktur.
nk bu gibi akideler, onlar kabul edenleri alaltmtr.
Zamanlar getike, Kurnn ulv srlar
inkiaf ediyor
Doktor Maurice, Le Parler Franaise Roman nvanl gazetede,
Kurnn Franszca mtercimlerinden Selman Runahn
tenkidatna verdii cevapta diyor ki:
Kurn nedir? Her tenkidin fevkinde bir fesahat ve
belgat mucizesidir. Kurnn, 350 milyon Mslmann
gsn hakl bir gururla kabartan meziyeti, onun, her
mny hsn- ifade etmesi itibaryla, mnzel kitaplarn en
mkemmeli ve ezel olmasdr. Hayr, daha ileri gidebiliriz:
Kurn, kudret-i ezeliyenin, inayetle insana bahettii
ktb- semaviyenin en gzelidir. Beeriyetin refah nokta-i
nazarndan Kurnn beyanat, Yunan felsefesinin
ifdtndan pek ziyade ulvdir. Kurn, arz ve semann
Hlkna hamd ve kranla doludur. Kurnn her kelimesi,
hereyi yaratan ve hereyi hiz olduu kabiliyete gre sevk
ve irad eden Zt- Kibriyann azametinde mndemitir.
Edebiyatla alkadar olanlar iin, Kurn, bir kitab-
edebdir. Lisan mtehassslar iin Kurn, bir elfaz
hazinesidir. irler iin Kurn, bir henk menbadr.
Bundan baka bu kitap, ahkm ve fkh namna bir muhit-i
maariftir.
Davudun (a.s.) zamanndan, Jan Talmusun devrine
kadar gnderilen kitaplarn hibiri, Kurn- Kerimin
yetleriyle muvaffakiyetli bir ekilde rekabet edememitir.
Bundan dolaydr ki, Mslmanlarn yksek snar,
hayatn hakikatini kavramak nokta-i nazarndan ne kadar
tenevvr ederlerse, o derece Kurn ile alkadar oluyorlar
ve ona o kadar tazim ve hrmet gsteriyorlar.
Mslmanlarn Kurna hrmetleri daima tezayd
etmektedir. slm muharrirleri, Kurn yetlerini iktibasla
yazlarn sslerler ve o yazlar o yetlerden mlhem
olurlar. Mslmanlar, tahsil ve terbiye itibaryla
ykseldike, kirlerini o nisbette Kurna istinad
ettiriyorlar. Mslmanlar, kitaplarna ktrlar ve onu,
kalblerinin btn samimiyetiyle mukaddes tanrlar.
Halbuki, ktb- lhiyeye nil olan dier milletler, ne
kitaplarna ehemmiyet verirler ve ne de onlara hrmet
gsterirler.
Mslmanlarn Kurna hrmetlerinin sebebi, bu kitap
pyidar olduka, baka bir din rehbere arz- ihtiya
etmeyeceklerini anlamalardr. Filhakika, Kurnn fesahat,
belgat ve nezahet itibaryla mmtaziyeti, Mslmanlar
baka belgat aramaktan vareste klmaktadr. Edeb
dehlarn ve yksek irlerin Kurn huzurunda eildikleri
bir vkadr. Kurnn hergn daha fazla tecell etmekte
olan gzellikleri, hergn daha fazla anlalan, fakat
bitmeyen esrar, iir ve nesirde stad olan Mslmanlar,
slbunun nezahet ve ulviyeti huzurunda diz kmeye
mecbur etmektedir. Mslmanlar, Kurn t rz-u hare
kadar pyidar kalacak kymet biilmez bir hazine
addeylerler ve onunla pek hakl olarak iftihar ederler.
Mslmanlar, Kurn, en fasih szlerle, en rakik
mnlarla coan bir nehre benzetirler.
ayet Monsieur Renaud slm lemiyle temas etmek
frsatn elde edecek olursa, mnevver ve terbiyeli
Mslmanlarn, Kurna kar en yksek hrmeti perverde
ettiklerini ve onun evamir-i ahlkiyesine fevkalde
riayetkr olduklarn ve bunun haricine kmamaya gayret
ettiklerini grrd.
Yeni nesiller ve asr mekteplerin mezunlar da, Kurna
ve Mslmanla kar mstehziyane bir cmlenin sarfna
tahamml etmemektedirler. nk Kurn, iki sfatla bu
ehliyeti hizdir.
Bunlarn birincisi: Bugn ellerde tedavl eden Kurnn
Hazret-i Muhammede (a.s.m.) vahyolunan kitabn ayn
olmasdr. Halbuki, ncilile Tevrat hakknda birok
pheler ileri srlmektedir.
kincisi: Mslmanlar, Kurn, Arapann en kuvvetli
muhafz ve esasat- diniyenin amel bir mahiyet almasnn
en kuvvetli menba telkki ederler.
Binaenaleyh, Monsieur Renaud eserini tashih edecek
olursa, bu tercmesiyle, insanlar tenvir hususunda
insanla byk bir muavenette bulunur ve btl itikadlarn
hudutlarn tarmar etmeye hdim olur.
Doktor Maurice
[Nur emesinde ve Risale-i Nurda yazlan bu nevi
lozoardan krk altncsdr.]
Zat- Kibriya hakkndaki yetlerin ulviyeti
veKurnn kuds nezaheti
Mister John Davenport, Hazret-i Muhammed (a.s.m.) ve
Kurn- Kerim nvanleserinde Kurn- Kerimden
bahsederken u szleri sylyor:
Kurnn saysz hususiyetleri iinde bilhassa ikisi
fevkalde mhimdir.
1. Zt- Kibriyay ifade eden ytn hengindeki
ulviyettir. Kurn- Kerim, beer zaaardan herhangi
birisini Zat- Kibriyaya isnaddan mnezzehtir.
2. Kurn, bandan sonuna kadar, gayr- beli, gayr-
ahlk, yahut terbiyeye muhalif kirlerden, cmlelerden ve
hikyelerden tamamen mnezzehtir.
Halbuki btn bu naksalar, Hristiyanlarn ellerindeki
muharref Kitab- Mukaddeste mebzuliyetle vardr.
John Davenport
Kurn, serapa samimiyet ve hakkaniyetle
doludur
Carlyle yle diyor:
Kurn bir kere dikkatle okursanz, onun hususiyetlerini
izhara baladn grrsnz. Kurnn gzellii, dier
btn edeb eserlerin gzelliklerinden kabil-i temyizdir.
Kurnn balca hususiyetlerinden biri, onun asliyetidir.
Benim kir ve kanaatime gre, Kurn, serapa
samimiyet ve hakkaniyetle doludur. Hazret-i
Muhammedin (a.s.m.) cihana tebli ettii davet, hak ve
hakikattr.
Carlyle
Mslmanlk, tecessd ve teslis akdesini
reddeder
ngilterenin en mehur ve en byk mverrihlerinden Edward
Gibbon Roma mparatorluunun nhitat ve Sukutu adl
eserinde yle diyor:
Ganj Nehriile, Bahr-i Muhit-i Atlas (Atlas Okyanusu)
arasndaki memleketler, Kurn, bir kanun-u esas ve teri
hayatn ruhu olarak tanmlardr. Kurnn nazarnda,
satvetli bir hkmdarla, zavall bir fakir arasnda fark
yoktur. Kurn, bu gibi esaslar zerinde yle bir ter
vcuda getirmitir ki, dnyada bir nazri yoktur.
Mslmanln esasat, teslisiyet ve Allahn
tecessdiyetini ve vahdet-i vcut akidesini reddetmektedir.
Bu mutasavvifne akideler kuvvetli ulhiyetin
mevcudiyetini ve Mesihin, Allahn oluh!
olduunu retmektedir. Fakat bu akideler, ancak
mutaassp Hristiyanlar tatmin edebilir. Halbuki Kurn, bu
gibi karklklardan, iphamlardan zdedir.
Kurn, Allahn birliine en kuvvetli delildir.
Feylesofane bir dimaa mlik olan bir muvahhid,
slmiyetin nokta-i nazarn kabul etmekte hi tereddt
etmez. Mslmanlk, belki bugnk inkiaf- krimizin
seviyesinden daha yksek bir dindir.
Edward Gibbon
Hlkn hukukuyla mahlkatn hukukunu
en mkemmel surette ancak Mslmanlk
tarif etmitir
Kurnn telkin ve Hazret-i Muhammedin (a.s.m.) tebli
ettii essttan mkemmel bir ahlk mecellesi vcut bulur.
Esasat- Kurniyenin muhtelif memleketlerde insanla
ettii iyilii ve ettikten sonra da Allaha takarrub etmek
isteyen insanlar Cenab- Hakka raptettiini inkr etmek
mmkn deildir.
Hlkn hukuku ile mahlkun hukuku, ancak
Mslmanlk tarafndan mkemmel bir surette tarif
olunmutur. Bunu yalnz Mslmanlar deil, Hristiyanlar
da, Mseviler de itiraf ediyorlar.
Marmaduke Pickthall
Kurn ile kavanin-i tabiiye arasnda tam
bir henk vardr
Yeni keyatn veyahut ilim ve irfann yardmyla
hallolunan, yahut halline uralan mesail arasnda bir
mesele yoktur ki slmiyetin esastyla taarruz etsin.
Bizim, Hristiyanl, kavanin-i tabiiye ile telif iin sarf
ettiimiz mesaiye mukabil, Kurn- Kerim ve Kurnn
tlimiyle kavanin-i tabiiye arasnda tam bir henk
grlmektedir. Kurn, her hrmete yn olan eserdir.
Levazaune
Kurn, btn iyilik ve fazilet esaslarn
muhtevdir; insan, her trl dalletlerden
korur
Kurn, insanlara hukukullah tantm, mahlkatn
Hlktan ne bekleyeceini, mahlkatn Hlkla
mnsebtn en sarih ekilde retmitir. Kurn, ahlk ve
felsefenin btn esasatn cmidir. Fazilet ve rezilet, hayr
ve er, eyann mahiyet-i hakikiyesi, hlsa her mevzu
Kurnda ifade olunmutur. Hikmet ve felsefenin esas
olan adalet ve msavat reten ve bakalarna iyilik
etmeyi, faziletkr olmay talim eden esaslar, bunlarn hepsi
Kurnda vardr. Kurn, insan iktisat ve itidale sevk eder,
dalletten korur, ahlk zaaarn karanlndan karr,
teli-i ahlk nuruna ulatrr, insann kusurlarn, hatalarn
itil ve kemle kalb eyler.
Msterik Sedio
Kurn, yle bir Peygamber sesidir ki, onu
btn dnya dinleyebilir. Bu sesin aksi,
saraylarda, llerde, ehirlerde,
devletlerde nlar.
Kurn iir midir? Deildir. Fakat onun iir olup
olmadn tefrik etmek mkildir. Kurn, iirden daha
yksek bireydir. Maamah, Kurn ne tarihtir, ne
tercme-i haldir, ne de sann (a.s.) dada irad ettii
mevize gibi bir mecmua-i eardr. Hatt Kurn, ne
Budann telkinat gibi bir mbad et-tabiiye, yahut mantk
kitab, ne de Etunun herkese irad ettii nasihatler
gibidir.
Bu, bir Peygamberin sesidir. yle bir ses ki, Onu, btn
dnya dinleyebilir. Bu sesin aksi, saraylarda, llerde,
ehirlerde, devletlerde nlar. Bu sesin tebli ettii din,
evvel nirlerini bulmu, sonra teceddtperver ve mar
edici bir kuvvet eklinde tecell etmitir. Bu syededir ki,
Yunanistan ile Asyann birleen , Avrupann
zulmat-bad olan karanlklarn yarm ve bu hdise,
Hristiyanln en karanlk devirlerini yaad zaman vuku
bulmutur.
Dr. Johnson
Kurnn cihanmul hakikati: Kurn,
Allahn birliine inanmak hakikat-i
kbrsn iln eder
ngilizce-Arapa, Arapa-ngilizce lgatlerin muharriri Doktor
City Youngest Kurn hakknda u szleri sylyor:
Kurn, insanlarn yed-i istifadesine geen eserlerin en
byklerinden biridir. Kurnda, byk bir insann hayal ve
seciyesi, en vzh ekilde grlmektedir.
CarlyleKurnn ulviyeti, onun cihan-mul
hakikatindedir dedii zaman, phesiz, doru sylemiti.
Muhammedin (a.s.m.) doruluu, faaliyeti, hakikat
taharride samimiyeti, sarslmayan azmi, iman, kendisini
dinlemek istemeyenlere ezel hakikati dinletmek yolundaki
sebat, bana kalrsa, onun, o cesur ve azimkr Peygamberin
htem-i risalet olduunun en kat ve en emn delilleridir.
Kurn, akaid ve ahlkn, insanlara hidayet ve hayatta
muvaffakiyet temin eden esasatn mkemmel mecellesidir.
Btn bu esasatn ssl-esas, lemin btn
mukadderatn yed-i kudretinde tutan Zt- Kibriyaya
imandr.
Allahn birliine iman etmek hakikat-i kbrsn iln
ediyorken, Kurn, lisan- belgatin en ykseine ve
nezahetin hikasna varr. Kurn, Allahn iradesine itaati,
Allaha isyann neticelerini izah ederken, insanlarn
muhayyilesini elektrikleyen en seyyal lisan kullanr.
Resul-i Kibriyaya tesell vermek ve onu tevik etmek,
yahut halk sair Peygamberlerin ahvliyle, milletlerinin
kbetiyle korkutmak icap ettii zaman, Kurnn lisan, en
kat ciddiyeti almaktadr.
Mdem ki Kurnn birbirine dman kabileleri,
yekdieriyle mcadele eden unsurlar derli toplu bir millet
haline getirdiini, onlar eski kirlerindendaha ileri bir
seviyeye ykselttiini gryoruz; o halde, belgat-
iKurniyenin mkemmeliyetine hkmetmeliyiz. nk,
Kurnn bu belgati, vah kabileleri meden bir millet
haline getirmi, dnyann eski tarihine yeni birkuvvet ilve
etmitir. Zaman ve mekn itibaryla birbirinden ok
uzakolduklar gibi, kr inkiaf itibaryla da birbirinden ok
farkl insanlara harikulde bir hassasiyet ilham eden ve
muhalefeti hayrete ve istihsana kalb eden Kurn, en
yan- hayret eser tannmaya lyktr. Kurn, beerin
mukadderatyla megul limler iin tetebbua ayan en
faydal mevzu saylr.
Doktor City Youngest
Kurnn lisan, nezahet ve belgat
itibaryla nazirsizdir. Kurn, bizatih
muhteem bir mucizedir.
Kurnn mutaassp mnekkidi ve mtercimi Corselle diyor ki:
Kurn Arapann en mkemmel ve pek mevsuk bir
eseridir. Mslmanlarn itikad vehile bir insan kalemi, bu
iczkr eseri vcuda getiremez. Kurn, bizatih daim bir
mucizedir; hem yle bir mucize ki, lleri diriltmekten
daha yksektir. Bu mukaddes kitabn ta kendisi, meneinin
semav olduunu ispata kdir. Muhammed (a.s.m.), bu
mucizeye istinaden, bir peygamber olarak tannmasn
istemitir. Arabistann plak ve ksr llerini aydnlatan,
air ve hatiplere meydan okuyan Kurn, bir yetine bir
nazire istemi; hibir kimse bu tahaddye kar
gelememiti. Burada yalnz bir misal irad ederek, btn
byk adamlarn Kurnn belgatine ba ediklerini
gstermek isterim.
Hazret-i Muhammedin (a.s.m.) zamannda,
Arabistanirlerinin ehriyar, air Lebid idi. Lebid,
muallkattan birinin nzmdr. O zaman putperest olan
Lebid, Kurnn belgati karsnda ll kalm, bu belgati
en gzel szlerle ifade etmiti. Kurnn belgati
karsnda hayran kalan Lebid, Mslmanl kabul etmi,
Kurnn ancak bir Peygamber lisanndan duyulacan
sylemitir.
Kurnn lisan, beli ve harikulde seyyaldir. Cenab-
Hakkn an ve celletini azamet sfatlarn ifade eden
yetlerin eksersi, mstesna bir gzellii hizdir. Kurn
btarafane tercmeye gayret ettimse de, krilerim,
Kurnn metnini sadakatkrne bir ifadeye muvaffak
olamadm greceklerdir. Bu kusuruma ramen, kriler
tercmemde bahis mevzuu ettiim muhteem yetlerin
biroklarn okuyacaklardr.
Corselle
Kurn, beeriyete ilh bir ltuftur.
Kurn, muzaffer cumhuriyetler meydana
getirmitir.
Kurn yetlerini nzul tarihine gre tercme ve tertip eden
ngilterenin en mutaassp papazlarndan Rodwell, u
hakikatleri itiraf ediyor:
Kurn, Arabistann basit bedevlerini yle bir istihaleye
uratmtr ki, bunlarn det mehur olduklarn
zannedersiniz. Hristiyanlarn telkkisine gre Kurnn
nzil olmu bir kitap olduunu syleyecek olsak bile,
Kurn putperestlii imha; Allahn vahdaniyet akdesini
tesis; cinlere, perilere, talara ibadeti ilga; ocuklar diri diri
gmmek gibi vah detleri izale; btn hurafeleri istsal;
taaddd- zevcat tahdit ile, btn Araplar iin lh ltuf
ve nimet olmutur.
Kurn btn kinat yaratan, gizli ve ikr hereyi
bilen Kadr-i Mutlak sfatyla Zt- Kibriyay takdis ve tebcil
ettiinden, her sitayie ayandr. Kurnn ifadesi veciz ve
mcmel olmakla beraber, en derin hakikati, en kuvvetli ve
mlhem hikmeti takrir eden elfaz ile sylemitir. Kurn,
devaml memleketler deilse de, muzaffer cumhuriyetler
vcuda getirmeye hdim olacak esaslar muhtev olduunu
ispat etmitir. Kurnn esaslaryladr ki, fakr ve sefaletleri
ancak cehaletleriyle kabil-i kyas olan, susuz ve plak bir
yarmadann sekenesi, yeni bir dinin hararetli ve samim
slikleri olmular, devletler kurmular, ehirler ina
etmilerdir. Filhakika Mslmanlarn heybetidir ki, Fsdat,
Badat, Kurtuba, Delhi, btn Hristiyan Avrupay titreten
bir azamet ve hamet ihraz etmilerdir.
Rodwell
Mslmanlk, dnyann kvam olan bir
dindir; cihan medeniyetinin istinad ettii
temelleri muhtevdir
Fransann en maruf msteriklerinden Gaston Care, 1913
senesinde Le Figaro Gazetesinde, yeryznden Mslmanlk
kalkacak olursa, msalemetin muhafazasna imkn olup
olmad hakknda makaleler silsilesi yazm ve o zaman bu
makaleler ark gazeteleri tarafndan tercme olunmutu.
Fransz msteriki diyor ki:
Yz milyonlarca insann dini olan Mslmanlk, btn
sliklerine nazaran, dnyann kvam olan bir dindir. Bu
akl dinin menba ve dsturu olan Kurn, cihan
medeniyetinin istinad ettii temelleri muhtevdir. O kadar
ki, bu medeniyetin, slmiyet tarafndan nerolunan
esaslarn imtizacndan vcut bulduunu syleyebiliriz.
Filhakika, bu l din, Avrupaya, dnyann imarkrne
inkiaf iin lzm olan en esasl kaynaklar temin etmitir.
slmiyetin bu fikiyetini teslim ederek, ona medyun
olduumuz kran tanmyorsak da, hakikatn bu
merkezde olduunda ek ve phe yoktur.
Fransz muharriri, daha sonra, Kurnn umum
msalemeti muhafaza hususundaki hizmetini bahis mevzuu
ederek diyor ki:
slmiyet, yeryznden kalkacak ve bu suretle hibir
Mslman kalmayacak olursa,bar devam ettirmeye
imkn kalr m? Hayr buna imkn yoktur!
Gaston Care
Kurn btn din kitaplara fiktir
Alman limlerinden ve msteriklerinden Jochahim du Rulpp
Kurnn shhate verdii ehemmiyetten bahsederken u szleri
sylyor:
slmiyetin, imdiye kadar Avrupamuharrirlerinden
hibirinin nazar- dikkatini celb etmeyen bir safhasn bahis
mevzuu etmek istiyorum. slmiyetin bu safhas, onun
shhati muhafaza iin vuku bulan emirleridir. Evvel unu
itiraf etmek lzmdr: Kurn, bu nokta-i nazardan btn
din kitaplara fiktir. Kurnn tarif ettii basit, fakat
mkemmel shh kaideleri nazar- dikkate alrsak, bu
mukaddes kitap sayesinde, btn dnyann baz
ksmlaryla, haarat maheri olan Asyann mthi bir
tehlike olmaktan kurtulduunu grrz. Mslmanlk
nezafeti, temizlii, nezaheti btn sliklerine farz etmekle,
birok tahripkr mikroplar imha etmitir.
Jochahim
Kurn yetleri slmiyetin muhteem
bnyesinde altn bir kordon gibi
ilenmitir
Sembires Encyclopedia namyla intiar eden ngilizce muhitl-
maarifte, Mslmanlktan u suretle bahsolunmaktadr:
slm Peygamberinin seciyesini aydnlatan Kurn
yetleri, son derece mkemmel ve son derece messirdir.
Bu ksm yetler, Mslmanln ahlk kaidelerini ifade
eder. Fakat bu kaideler, bir iki sreye mnhasr deildir. Bu
yetler, slmiyetin muhteem bnyannda, altndan bir
kordon gibi ilenmitir. nsafszlk, yalanclk, hrs, israf,
fuhu, hyanet, gybet, bunlarn hepsi Kurn tarafndan en
iddetli surette takbih olunmu ve bunlar reziletin ta
kendisi tannmtr.
Dier taraftan, hsn- niyet sahibi olmak, bakalarna
iyilik etmek, iffet, haya, msamaha, sabr ve tahamml,
iktisat, doruluk, istikamet, sulhperverlik, hakperestlik
hereyden fazla Cenab- Hakka itimad ve tevekkl, Allaha
itaat, Mslmanlk nazarnda hakik iman esaslar ve
hakik bir mminin balca sfatlar olarak gsterilmitir.
Resul-i Ekrem idrak ve uur timslidir
Profesr Edward Monte, Hristiyanln ntiar ve Hasm
Olan Mslmanlar nvanl eserinin 17 ve 18inci sayfalarnda
diyor ki:
Rasyonalizm, yani akliye kelimesinin mfadn ve
tarih ehemmiyetini tevsi edebilirsek, Mslmanln akl
bir din olduunu syleyebiliriz. Akl ve mantk msdkyla
akaid-i diniyeyi muhakeme eden mektep, rasyonalizm
kelimesinin, slmiyete tamamyla mutabk olduunu
teslim etmekte tereddt etmez.
Resul-i Ekrem uur ve idrak timsli olduu, dimann
iman klar ve kmil bir yakn ile pr-nur olduu
muhakkaktr. Resul-i Ekrem, muasrlarn ayn heyecanla
alevlemi, bu sfatlarla tehiz etmitir. Hazret-i
Muhammed (a.s.m.), baarmak istedii slahat, lh bir
vahiy olarak takdim etmitir. Bu, lh bir vahiydir. Hazret-i
Muhammedin (a.s.m.) dini ise, akl kaidelerinin
ilhamlarna tamamyla muvafktr.
Ehl-i slma gre slmiyetin esas akaidi, u suretle
hlsa olunabilir:
Allah birdir; Muhammed (a.s.m.) Onun Peygamberidir.
Filhakika, slmiyetin esaslarn sknetle ve derin bir
teemmlle tetkik ettiimiz zaman, bunlarn, Allahn
birliine ve Muhammedin (a.s.m.) risaletine, sonra hair
ve nere ve itikada mntehi olduklarn grrz. Bizzat
dinin esaslar tannan bu iki akide, btn dindar insanlarca
akl ve manta mstenid telkki olunmakta ve bunlar
Kurnn akidelerinin hlsas bulunmaktadr.
Kurnn ifadesindeki sadelik ve berraklk,
Mslmanln intiar ve itilsn bil-tevakkuf temdi
ettiren sik kuvvet olmutur. Resul- slm tarafndan
tebli olunan mukaddes talimatn cihanmul terakkisine
ramen, Mslmanlarn ilham kayna ve en kuvvetli
ilticagh Kurn olmutur. En takdiskr ve kanaat-bah bir
lisanla, baka bir kitab- mnzelin tefevvuk edemeyecei
bir ifade ile takrir eden kitap, Kurndr. Bu kadar
mkemmel ve esrarengiz, her insann tetkikine bu kadar
ak olan bir din, muhakkak, insanlar kendisine meclb
eden iczkr kudreti hizdir. Mslmanln bu kudreti
hiz olduunda phe yoktur.
Edward Monte
Bir Mdafaa (Takriz)
Birka defa beraat kazanan Risale-i Nurun
bir ka vilayette haksz msaderesine dair,
Nurun yksek bir talebesinin
mahkemesindeki mdafaasndan bir
paradr.
(Bu mdafaa, bir takriz olarak buraya ilhak mnasip
grlerek derc edilmitir.)
Diyarbakr Sulh Ceza Mahkemesi Yksek Makamna,
Mahkeme-i dilenizin huzuruna kmaktan fevkalde
memnunum.
dil mahkemeler; Kinat Hlknn Hak isminin, dil
isminin ve daha ok esm-i lhiyenin tecellghdr. Hak
nmna hkmeden, dil-i Mutlak hesabna adalet eden ve
hakik, slm bir adlet olan krs-i muall ne yksektir,
ne mbecceldir! Hak tanmaz marur zlimleri huzurunda
ser-fru ettiren, hakszlar hakk teslime icbar eden dil
mahkemeler, en yksek tebcile ve en li ihtirama
sezdrlar.
Zulm ve gadr ile hukuku ihll edilmi, haysiyet ve
ere pyimal edilmi mazlumlarn, huzurunda ahz-
mevki ile tazallum-u hl eden barelerin u dnya-y
fnide ihkak- hak iin mesned-i resleri, mahkemelerdir. u
halde, ne eref-bah bir taht- ldir ki; mazlmlara melce
ve penah, zalimlere de hsran ve tebah oluyor.
nsanlarn ebrarn da, erarn da cem eden huzur-u
mehkim, yle korkulacak bir yer deildir. Belki
muhabbete, hrmete lyktr.
Sultanlarla kleleri, asilzadelerle hd- ns msavi
tutan u makam, saltanattan da mbecceldir. Hususuyla,
btn lem-i insaniyete devirlerin, asrlarn ak- boyunca
adlet dersini veren slm mahkemeleri; akvm- sirenin
engizisyonlarna mukabil, adlet nrunu bare beerin
kara sahifesine hametle aksettirmitir. Adliye ve adlet
tarihimiz, bunun binlerle misline ahittir.
Ezcmle; bu mbarek, adletli mahkemenin huzurunda
iftiharla arz etmek isterim ki; mehur slm seyyah ve
tarihisi Evliya elebi, Seyahatnmesinde diyor ki: lk
stanbul kads (hkimi) olan Hzr Bey elebinin
huzurunda, Hametli Padiah Ftih ile bir Rum mimar
arasnda yle bir muhakeme cereyan eder:
Byk bir bidenin inasnda kullanlacak iki mermer
stunu Ftih, bir Rum mimarna teslim eder. Mimar da,
Ftihin arzusunun hilfna olarak, bu stunlar er arn
kesip ksaltr. Ftih, cezaen, Rum mimarnn elini kestirir.
Rum mimar da, Ftih aleyhine dv aar. Bunun zerine
mahkemeye celp edilen Byk Padiah, ba keye
gemek istemi. Birdenbire, hkimin u ihtaryla
karlam:
Oturma beyim! Hasmnla mrafaa-i er olacaksn;
ayakta beraber dur!
Hzr Bey elebi; bu koca anl Padiah- maznna,
haksz el kestirdii iin, kendisinin de ksasa tbi olduunu
ve elinin kesileceini bildirir.
Fakat, mimar ksas istemedii iin, Byk Ftih, gnde
on altn tazminata mahkm olur ve hatt ksastan
kurtulduu iin, bu tazminat kendiliinden yirmi altna
karr.
slm mahkemesinin adletinin anl misallerinden biri
olan u misal, bize en hametli hkmdarlarla en ciz
fertlerin huzr-u mehkimde msav olduunu gsteriyor.
te ben de bugn, Ftihkadar anl, kahraman slm
hkimi Hzr Bey elebinin makamnn mmessili olan ve
hakik adlet-i Kurniyeyi esas tutan bir makamn yerinde
bulunan bir mahkemenin huzurunda bulunuyorum. Btn
kalbimi huzur ve srura kalbeden memnuniyetim budur.
Kahraman ecdadmzn bu kadar ulviyetinin srr;
kalblerinde Allah korkusunun mevcudiyetiyle, Kurn
nurunun ve nihayetsiz feyzinin ruhlarnda yerlemi olmas
ve kuds hakaika kar sonsuz ve nihayetsiz derecede
merbutiyetleridir. O mbarek ecdattan bize tevars eden,
Allah ve Kurn iin akttklar kuds kanlarnn hlen
eserleri bulunan bu yurtta ve aziz canlarn feda ettikleri u
memlekette: Kurnn kuds hakikatlarna hizmet ediyor,
Kurnn tefsirini okuyor, evinde bulunduruyor kaydyla
mahkemenin huzuruna sevk edildim.
Evet muhakememiz ahsmla alkadar olmaktan ziyade,
Risale-i Nurun muhakemesidir. Risale-i Nur ise, Kurn-
Mucizl-Beyann semav ve kuds hakaiknn tereuhat
olmak hasebiyle, o yksek eserlerdeki kymet, dorudan
doruya Kurna ittir. u halde, muhakeme de Kurnn
muhakemesidir. Ehl-i Tevhidin kitab olan Kelamullah
btn yt ve beyyinatyla Hlk- kinatn vahdaniyetini
ve ehadiyetini iln ediyor.
Kurnn ehl-i ukl hayrette brakan icz, belgat ve
fesahati, nihayet derecedeki yksek slbu, selset-i
beyan, elhasl sonsuz bedayi ve camiiyeti ile ins ve cinnin
kyamete kadar gelecek ihtiyactna ekmeliyetle k
gelmesi, dnya ve hiret saadetinin rehberi bulunmas ve
btn asrlardaki tabakat- beere hitap etmesi ve kinat
Hlknn marziyatn kullarna bildirecek yt ve beyyinat
tefsir ve izah edecek mtehasss ehl-i ilmin bulunmas
zaruretine binaen her asrda gelen binler mdakkik ehl-i
ilim, yz binlerle Kurn tefsirlerini meydana getirmiler;
btn asrlar Kurnn nuruyla klandrmlardr.
te Risale-i Nur da; bu asrda Kurnn feyziyle vcut
bulan, beerin tekemmltna uygun olarak Kurnn
gsterdii mucizeli hakikatlarn, bu tekml ile sha-y
ile konulduunu bildiren ve asrn idrakine hitap eden
gayet kuds bir tefsirdir. Kurn batanbaa Tevhid-i lhyi
iln ediyor. Risale-i Nur da, man- Billh gsteren ve
hakaik- imaniyeyi ders veren yetleri tefsir ediyor.
te muhakemenin asl mevzuu budur.
Otuz seneden beri gizli din dmanlarnn,
komnistlerin ve masonlarn tahriktiyle Risale-i Nur
kirdleri, birok mahkemelere sevkedilmiler. dil
mahkemeler de, o hin, gizli din ve Kurn dmanlarnn
ettikleri iftiralar inceden inceye tetkik etmiler, Bunlarda
bir su yok; kitaplar ise, faideli kitaplardr diyerek, ok
mahkemeler beraatla neticelenmilerdir.
Temyiz mahkemesi de, defa mahkemelerin beraat
kararn tasdik etmi. Hkm kaziye-i muhkeme haline
geldii halde, memleketi umum bir dinsizlie srklemek
iin perde arkasndaki din dmanlar; faaliyetlerini
mtemadiyen tazelemiler, skn ve syie pek ok
muhta olan memleketimizi bu cihetten zaafa uratmak
iin adliyeleri, mahkemeleri daima hinne tertiplerle
megul etmilerdir.
Evvelce ifahen dahi arz ettiim vecihle; Selef-i
Salihnin brakt kuds tefsirler iki ksmdr: Bir ksm,
ahkma dir tefsirlerdir. Dier bir ksm da, yt-
Kurniyenin hikmetlerini ve iman hakikatlarn tefsir ve
izah ederler. Selef-i Slihnin bu trl tefsirleri oktur.
Hususan Gavs- zam h- Geyln, mam- Gazal,
Muhyiddn-i Arab, mam- Rabban gibi zevat- kiramn
eserleri, bu ksm tefsirlerdir. Bilhassa Mevln
Celleddn-i Rm Hazretlerinin Mesnev-i eri de bu tarz
bir nevi manev tefsirdir. te Risale-i Nur, bu tarz
tefsrlerin en yksei, en mmtaz ve en mstesnsdr. te
mdem bu tarz tefsirler mtedavildir, kimse ilimiyor,
Risale-i Nura da ilimemek lzmdr. lienler, Kurna ve
ecdada dmanlklarndan iliirler.
Risale-i Nur, erkn- imaniyeyi ve yt- Kurniyeyi
tefsir ederek yle bir tarzda beyan eder ki; hi bir mnkir,
hi bir dinsiz, o hakikatlar inkr edemez. Hem riyaz bir
katiyetle ispat eder, gze gsterir, akl doyurur, leti
kandrr; artk hi bir iman ve Kurn hakikat inkra
mecal kalmaz. Bundan dolaydr ki; dinsizler, komnistler,
bu memlekette Risale-i Nur varken melunne kirlerini
sha-y tatbike koyamadklarndan ve bir manev beki gibi
Risale-i Nur daima karlarna ktndan, Risale-i Nurun
her vecihle nerine sed ekmeyi gaye edinmilerdir.
Risale-i Nur, tahkik iman dersleri verir. kirdlerini her
trl fenalktan alkoyar. Kalblere doruluk alar. Onu
hakkyla anlayan artk fenalk yapamaz. Onun iindir ki,
bugn memleketin her tarafndaki Risale-i Nur talebeleri,
asyiin manev muhafz hkmndedirler. imdiye kadar
hi bir hakik Nur talebesinde syie mna bir hareket
grlmemi, deta Nur talebeleri zabtann manev
yardmcs olmulardr. Risale-i Nur talebelerinin rza-i
lhden baka, aml-i uhreviyeye mteveccih olmaktan
gayri dnceleri yoktur. u halde, Risale-i Nura garazkr
tertipler hazrlayanlar, perde arkasndaki malm din
dmanlarndan baka kimse deildir.
Yukardaki mruzatmzda birok mahkemelerin beraat
kararlarnn mevcudiyetini arz etmitim. Elde edebildiim
tarih ve numaralarn beyan ederek, o dil ve yksek
mahkemelere milyonlar Nr kirdleri nmna
minnettarlmz bildirmek isterim. Umum Risalelerin
beraat ve iadesi hakknda Denizli Ar Ceza
Mahkemesinin 15/Haziran/1944 tarihli beraat kararyla,
stanbul Eminn Ar Ceza Mahkemesinin 1953 tarih ve
1951/137 esas ve 27/952 kararyla ki; geen celsede
Sebilr-Read Gazetesinin takdim ettiim nshasnda
bildirilen beraat karardr. Ayrca mahkeme-i linize sret-i
mahsusada arz ve takdim ettiim As-y Ms dahil umum
Risale-i Nur Klliyatnn Mersin Ar Ceza Mahkemesinin
17/1954 esas 421/954 karar ve 9/4/954 tarihli beraat
kararnn mevcudiyetleri; mahkemelerin temininde olarak
hi bir elin Risale-i Nura ilimemesini tazammun ettii
halde, mestur dmanlarn hainne faaliyetleriyle bu sefer
de tahsisen As-y Msa kastedilerek dil ve yksek
mahkemeye gelmi bulunuyoruz.
Risale-i Nur, man- Billah ile Tevhidi; en yksek
derecede, aynelyakn ve hakkalyakn bir srette gze
gsterip btn leti zam derecede doyurmasyla iman
taklidden kurtarp, derece-i tahkike ykseltir. As-y
Msada ise, bu ulv ve kuds iman dersi, en parlak bir
srette, hem grlmemi ihtiam ile ispat edildiinden,
yz otuz cilde yaklaan Risale-i Nur tefsirinin deta
hlsas hkmndedir.
Btn semav kitaplarn ve btn peygamberlerin en
byk dvs, Hlk- Kinatn ulhiyet ve vahdaniyetini
ilndr. Kurn, batanbaa Tevhidi gsterir. te As-y
Msa da; Mslmanlara ve umum beeriyete Cenb-
Hakkn birliini ve delil-i vahdaniyetini gne gibi
gstermesinden, en byk bir mtefekkir ile bir dinsizi ve
bir feylesofu hakaik- imaniyeyi tasdike mecbur ettii gibi,
en m bir adamn da en yksek hakikatlar, en byk bir
suhletle anlamasn temin eden, tevhidi gsteren, yt-
Kurniyenin en kuds bir tefsiridir.
Aynen ismi gibidir. Nasl ki Msa Aleyhisselm, elindeki
assyla kara talardan, orak vadilerden, ate fkran
llerden b- hayat fkrtt gibi, As-y Msa da,
vahdaniyet-i lhiyeyi ispat etmesiyle dnya ve hiret
lemlerini ziyadar edecek Tevhid nurlarn fkrtyor; ta
gibi kalpleri, mum gibi eritiyor; evki ile gnlleri teshir
ediyor.
Hem mdem mahkemelerin beraat mevcut ve vicdan
hrriyeti var ve hibir memlekette ilim ile itigal edenlere
iliilmiyor; u halde, lum-u evveln ve hirni cmi olan
Risale-i Nura da iliilmemek lzmdr.
Risale-i Nur yurdun syiine, skn ve selmetine
hizmet ettiine delil; milyonlar talebelerinin hibirisinde
bir vakann grlmemi olmasyla beraber, hepsinin de
nmuskrane faaliyetleriyle mstakim grlmeleridir.
Risale-i Nur Klliyat, As-y Msa ile birlikte ktphane-i
mesimin harminden alnmas ile, her trl su
unsurunun mevcudiyetini bizzat ref eder. Zira her
mnevver adam, ktphanesinde her nevi kitab
bulundurur, okur, tetkik eder. Melunne kirleri nereden
ve anaristlii telkin eden kitaplar bile ktphanelerde
aka tetkike tbidir.
Hlsa: Risale-i Nur, Kurnn bu asrda en yksek ve
en kuds bir tefsiridir. Hakikatlar semavdir, Kurndir. O
halde Kurn okunduka, o da okunacaktr. Risale-i Nur,
mcevherat- Kurniye hakikatlarnn sergisidir, pazardr.
Bu ulv pazarda herkes istedii gibi ticaret yapar. Uhrev,
mnev zenginliklere mazhariyeti temin eder.
Bu kadar maruzatmzla ifade etmek istedim ki:
Maksadmz, imanmz kurtarmaktr, imana hizmettir,
Kurna hizmettir. hirete mteveccih olan bir hal ise,
hibir gn su mevzuu olamaz. Mtemadiyen ikyette
bulunduumuz o gizli din dmanlar, trl trl
entrikalarla, tertiplerle, izalarla bizleri bu kuds vazifeden
menetmeye uramaktadrlar. Bizler ise bu kuds yolda
Kurn ve iman iin hereyimizi fedya seve seve hazrz.
Deil dnyev zdraplar, cehennem azaplar da verilse,
baklarla da doransak, en mthi lmlere de maruz
braklsak, asrlar boyunca milyonlar mbarek ecdadmzn
feda-y can ettikleri bu kuds hakikata, bizim cnmz da
feda olsun. Bir deil, bin ruhum da olsa, Kurn iin, iman
iin hepsini feda etmeye her zaman hazrm!
u aziz vatann talar, topraklar, bideleri, kubbeleri,
camileri, minareleri, mezar talar, trbeleri; Kurnn
tebli ettii zemzeme-i Tevhidi haykryorlar. man ve
Kurnn ezel nrunu, atom zerratna kadar nfuz edip
iln ettii Tevhid hakikatn, hi bir kuvvet bu vatann ve
bu milletin sne-i pkinden silemez.
Muhterem mahkemenizden, yksek adaletinizden;
hakaik- Kurniyeyi ve vahdaniyet-i lhiyeyi hametle iln
eden ve tevhidi, zam derecede gsteren Risale-i Nur
Klliyatnn iadesine ve beraatna karar vermenizi rica
ederim.
Risale-i Nur, Kurnn maldr. Ar fere balayan
Kelmullah ile mzi cnibindeki milyarlar ehl-i iman,
evliya ve enbiya alkadar olduklar gibi, Risale-i Nur
mahkemesiyle de mnen alkadardrlar. ok ihtiyarlam
arzn, drtyz milyon Mslman sekenesi, Risale-i Nurun
beraatna ve serbestiyetine ve intiarna muntazrdrlar.
Mzi tarafndan perde-i gayb arkasna ekilen mbarek
ecdadmzn nran kaleleri, ulv makamlarndan Risale-i
Nur mahkemesine mnen nzrdrlar. Mstakbel
cephesinin feyizkr nesilleri, beraat
HAYE-1
kararn
bekliyorlar.
Emekli Yzba Mehmed Kayalar
Haiye-1 Bu mdafaann serdedildii muhakeme, beraetle neticelenmitir.


sm-i zamn hakkna ve Kurn- Mucizl-Beynn
hrmetine ve Resul-i Ekrem Aleyhissalt Vesselmn
erene, bu mecmuay bastranlar ve mbarek
yardmclarn Cennetl-Firdevste saadet-i ebediyeye
mazhar eyle. min. Ve hizmet-i imaniye ve Kurniyede
daima muvaffak eyle. min. Ve defter-i hasenatlarna,
Szler mecmuasnn herbir harne mukabil, bin hasene
yazdr. min. Ve nurlarn nerinde sebat ve devam ve ihls
ihsan eyle. min.
Y Erhamerrhimn! Umum Risale-i Nur akirtlerini iki
cihanda mesut eyle. min. ns ve cinn eytanlarn
erlerinden muhafaza eyle. min. Ve bu ciz ve biare
Saidin kusuratn affeyle. min.
Umum Nur akirtleri namna Said Nurs