KURANDAN MESAJLAR

YRD.DO .DR. MUSTAFA NVER

rd.Do.Dr. Mustafa nver: 1966 ylnda ankrnn abanz lesine bal Bakrl Kynde dodu. 1991de Ankara niversitesi lahiyat Fakltesinden mezun olduktan sonra Ondokuz Mays niversitesi lahiyat Fakltesi Tefsir Anabilim Dalnda aratrma grevlisi olarak almaya balad. Ankara niversitesi Sosyal Bilimler Enstitsne bal olarak 1993 ylnda Kurn Anlamada Siykn Rol adl almasyla Yksek Lisansn bitirdi. Bu almas 1996da Sidre Yaynlar tarafndan basld. 1993-1994 retim dneminde yaklak bir yl eitli aratrmalar yapmak zere Msrn bakenti Kahirede bulundu. 1998 Nisan aynda O.M. . Sosyal Bilimler Enstitsne bal olarak hazrlad Tefsir Uslnde Mekk-Meden lmi balkl teziyle Doktorasn tamamlad. nver hlen, Ondokuz Mays niversitesi lahiyat Fakltesi Tefsir Anabilim Dalnda almalarna retim yesi olarak devam etmektedir.

KURANDAN MESAJLAR

YRD.DO .DR. MUSTAFA NVER

SDRE
3

Sidre Yaynlar: 8 Kuran Dizisi: 3 Mays, 2000, Samsun

Yrd.Do.Dr. Mustafa NVER Kurandan Mesajlar

ISBN 975-94752-5-1

Bask Eser Ofset

Posta eki Hesab: Mustafa nver 870 224

Sidre Yaynlar stiklal Cad. (iftlik Cad) No: 35 SAMSUN Tel-Fax: 0 362 432 97 97

llahtan dinleyin, Allaha dnn; Benden dinlediklerinizi hatrda tutun; Sonra anlayarak bu ksa sz geniletin ve toplayn; Sonra bunlar isteklilerine verin, men etmeyin; Bu size yaylm bir rahmettir, siz de bunu geniletin.1

Muhyiddn bn-i Arab, Fuss-l-Hikem, M.E.B. Yay., s. 20. 5

THF...

u niz almay, 20.Temmuz.1995 perembe gn le saatlerinde elim bir trafik kazasnda ikisini birden yitirdiimiz sevgili babam Enver NVER ve sevgili annem Ltfiye NVERin ruhlarna ithaf ediyorum. Yce Rabbimden rahmet ve balarna vesile olmas niyz ile...

NDEKLER
THF ...................................................................................................... 6 NS ..................................................................................................... 9 Z BRNC BLM NAN ZERNE/11 SALH KULLARA MJDE................................................................. 13 YETEL-K RS.................................................................................. 17 ALLAHLA ELLERN AYIRMAK............................................... 25 KURAN EN GZEL TLER VERR ........................................ 29 KUR'AN MUTLULUK KAYNAIDIR.............................................. 32 KENDN BLEN RABBN BLR .................................................... 37 ALLAH'A KULLUK KENDN BULMAKTIR................................. 41 KURAN, SZLERN EN GZELDR............................................. 45 HBR EY ALLAHTAN BYK DELDR............................. 49 ALLAHA NN MUHTACIZ........................................................... 53 TEVHT, TEK BR MMET VE KARDELK ............................... 57 M EN G ZEL BRETTR ........................................................... 63 L M SL MANIN HAREKET NOKTALARI....................................... 67 ZZET YANLI YERDE ARAMAK.................................................. 74 KNC BLM MSLMAN FERT VE ZELLKLER/79 NSANIN STNL....................................................................... 81 ORTA YOL HAYIRDIR....................................................................... 86 DI GRNLE YETNMEMEK ................................................... 90 DNLEMEK VE EN GZELNE UYMAK ........................................ 95 DOSDORU OLABLMEK ................................................................ 99 KTL G ZEL G RMEK...................................................... 103 MSLMAN KBRL OLAMAZ.................................................... 108 7

M SL MAN KORKAK OLMAZ .................................................... 111 KANAAT SAHB OLMAK............................................................... 117 KORKU LE MT ARASINDA OLMAK ...................................... 121 NC BLM SLAM TOPLUMU VE ZELLKLER/125 DEPREM FELAKET ........................................................................ 127 HEPMZ KARDEZ........................................................................ 131 IRK BR VN KAYNAI MIDIR? ............................................ 136 KURANDA DBI MUERET................................................... 141 EMANETLER EHLNE TEVD ETMEK ...................................... 144 SALIKLI BR MSLMAN TOPLUM ........................................ 149 SLAM DMANLARINA KARI TAVIR..................................... 153 STANDART MMET OLMAK ........................................................ 157 EN HAYIRLI MMET OLMAK ...................................................... 160 KALBN GNAHKRLII .............................................................. 163 KUR'AN VE SANAT........................................................................... 167 DRDNC BLM KURAN VE NSAN HAKLARI/173 NSAN HAYATININ NEM............................................................ 175 KURANIN KADINA BAKII (1).................................................... 179 KURANIN KADINA BAKII (2).................................................... 183 ZEL HAYATIN MAHREMYET ................................................. 187 NSANLARLA ALAY ETMENN KTL............................. 192 AKLIN KORUNMASI........................................................................ 196 DNN KORUNMASI ......................................................................... 200 NESLN KORUNMASI ...................................................................... 204 MALIN KORUNMASI ....................................................................... 209

 NS Z

nsan kinatn efendisi ve yeryznn halfesi... Srtna yklendii grevlerinde yanllar yapmamas iin her zaman baucunda bulabilecei ve gvenle mracaat edebilecei yanlmaz rehberlere muhta... nsanolu gvenilir rehberlerin nda dnyay gl tarlasna evirebilecei gibi, bavurduu rehberlerin salkl ve gvenilir olmamas durumunda ise dnyay kan glne ve gzyalar deryasna d ntrebilmekte... Bu kbiliyet ftratnda mheyy... nemli olan rehberlerin yanlmaz ve gvenilir olmas ile insann bu rehberlere kaytsz uymas. Allah kelm Kurn- Kerimin en gvenilir rehber olduunda en kk bir phe olmasa gerek... O halde insan bu yanlmaz rehbere uyduu mddete hem dnyasn hem ahiretini gl bahesine dntrecektir. Elinizdeki bu kitap Kurandan karmaya alarak siz deerli okurlarn nne sunduumuz inci taneleri... Khir ekseriyeti 1994-1999 yllar arasnda TRT Radyosu iin bir yet-bir yorum tarznda hazrladmz konumalardan meydana geldi. Bunlara ilveten deiik dergilerde daha nce yaynlanm birka yazmz da yeniden gzden geirerek buraya aldk. Konumalar kitaplatrlrken metinler yeniden dikkatle incelenerek gerekli grlen yerlerde izahlar yapld, sohbet dili yazl dile dntrlmeye alld ve zellikle kullanlan hadislerin kaynaklar tespit edildi. almamz boyunca yorumunu yapmaya altmz ayetlerin meallerini kimi zaman kendimiz verdik, kimi zaman da sayn ho9

camz Prof.Dr. Sleyman Atein mealiyle, Muhammed Esedin Meal-Tefsirinden yararlandk. Konumalar radyodan takip etmi pek ok deerli dinleyicimizin bizden konuma metinlerini srarla talep etmesi, bu kitabn yaynlanmasnda tevik edici oldu. Bu nizne eserin hayat sreci boyunca mslman insann mstan kalamayaca ilkeler ierdiini dnyoruz. Ayrca bu kitabn halkmz irad etme grevini yrten Din Grevlilerimize de yararl olacana inanyoruz. Zira onlarn gerek hutbelerinde gerekse vaazlarnda faydalanabilecekleri bir el kitab olacan mit ediyoruz. Kitabn syleyebildii dorularn kayna Kurn- Kerim. Sahip olduu btn olumluluu onun bereketine borlu. stemeden ve sr- lisn kablinden telaffuz ettii yanllar ise eserin ciz yazarna ait. Kitabn yaynlanmasnda byk yardmn grdm Yrd.Do.Dr. Hayrettin ztrke ve msveddeleri batan sona okuyarak deerli eletiri ve dzeltmelerde bulunan Yrd.Do.Dr. Osman Gnere teekkr borluyum. almak bizden baar Allahtandr.

Yrd.Do.Dr. Mustafa nver Atakum, 28.ubat.2000

10

BRNC BLM NAN ZERNE

11

12

SALH KULLARA MJDE

Gerek u ki, Tevrattan sonra Zeburda da yazmzdr ki yeryzne ancak salih kullarm varis olacaklardr. Enbiya (21) : 105.

llah her eyin yaratcs... Her eyin sahibi olan Allahn sorumluluk yklenmi tek canllar gurubu olarak yeryzn biz insanlarn emrine verdii malumdur. Yeryzn ihya etmek, mamur hale getirmek, Allahn burada yaratt nimetleri kardee paylamak, hakszlk ve zulm ilemeden bar, huzur ve gven ortam temin etmek biz insanlarn en byk sorumluluudur. Allaha hamdolsun ki Yce Rabbimiz bu etin grevde biz insanlar yalnz bamza brakmam, tabir yerindeyse yolumuzu armayalm diye yollarmza iaretler koymu, deniz fenerleri yerletirmitir. Trafik iaretlerine ve kurallarna azami riayet eden bir ara srcs, nasl ki kazadan korunmu olacaktr, aynen Allahn koyduu iaret ve deniz fenerlerine de riayet eden insan, srtna yklenen halfe olma grevini baaryla yerine getirebilecektir. Amerikada Denizcilik Enstitsnn yaynlad Proceedings adl bir dergide Frank Koch adndaki bir asker yle bir anekdot anlatr ve son derece ilgi ekicidir:
Eitim filosuna verilmi olan iki sava gemisi birka gndr kt hava koullarnda manevra yapyorlard. Ben, en ndeki sava gemisinde grevliydim ve hava kararrken kprde nbetteydim. Yer yer sis vard ve gr alan dard. Bu nedenle komutan da k prdeydi, btn faaliyetleri denetliyordu. Karanlk bastktan ksa bir sre sonra kprnn gzetleme yerinde iskele tarafndaki nbeti haber verdi: Ik. Sancak tarafnda. Komutan seslendi: Dmdz m ilerliyor, yoksa ka doru mu gidiyor? N beti, Dmdz ilerliyor, Komutanm, diye cevap verdi. Bu, o gemiyle tehlikeli bir arpma rotas zerinde olduumuz anlamna geliyordu. 13

Komutan n betiye emir verdi: Gemiye mesaj gnder: arpma rotasndayz. Rotanz 20 derece deitirmenizi neriyoruz. Kardan u sinyal geldi: Rotanz 20 derece deitirmeniz nerilir. Komutan, Mesaj gnder, dedi. Ben komutanm. Rotay 20 derece deitirin. Kardaki, Ben deniz onbaym, rotanz 20 derece deitirseniz iyi olur, diye yantlad. Komutan bu arada iyice fkelenmiti. Hrsla emretti. Mesaj gnder! Ben bir sava gemisiyim. Rotanz 20 derece deitirin. Kardaki klarla iaret verdi: Ben bir deniz feneriyim. Hemen rotay deitirdik.2

Cenab- Hakkn kinatta koyduu kanunlar deniz fenerleri gibidir, bunlar kar konulamaz glerdir. rnein atein yakma gc b yle bir kanundur. O halde biz atein yakmamasndan korunmak istiyorsak atee dokunmamalyz. Zaman zaman olabilecek deprem kanununa kar da korunma tedbirleri almal, yaplarmz dayankl ina etmeliyiz. nk biz insanlar bu yasalara kar koyamayz, kar koymaya alrsak kendimizi yok ederiz. Binaenaleyh sosyal hayatta konmu kanunlar da aynen evrendeki yasalara benzerler. Her varln Yaratan ve Rabbi olan Allaha inanmak ve onun talimatlarna sayg duyup bunlar hayata geirmeye almak da dier fizik kurallarna itaat edildiinde elde edilecek huzur ve gveni douracaktr. nk Allahn talimatlar genel anlamda insann yeryzndeki ynetme ve idare etme grevi olan halfelik vazifesini yetkinlikle yerine getirmesini salayan yasalardr. u halde insann yeryzndeki grevine layk hareket edip etmediinin ls, yaratannn koyduu deniz fenerlerine riayet edip etmediidir. Gemiyi denizde hareket ettiren komutan kaptan, nasl ki deniz fenerine ramen, onu ezerek, yok sayarak gemisini
2

Stephen R. Covey, Etkili nsanlarn 7 Alkanl, 5. Basm, stanbul, 1998, Varlk Yay., s. 28-29. 14

karaya sa salim karamayacan bilmi ve bu yzden gemisinin rotasn yeniden dzenlemek ihtiyac duymusa, bunun gibi Allahn iaretlerine riayet etmeyen insann da ynettii yeryzn ihya ve mamur etmesi mmkn deildir. hya ve mamur edebilmesi Allahn koyduu deniz fenerlerine riayet etmesine baldr. hya ve mamur etmekten kastmz, dnya insanlarnn huzur, refah, kardelik ve bar iinde yaamalardr. Allah her eyi insann hizmetine ve onun mutluluu iin vermiken, tutup elde edilen teknolojiyi ve imkanlar insanlar ldrmek, sakat brakmak, korkutmak ve onlar perian etmek iin kullanmak yeryzn ihya edip mamur hale getirmek midir? Bunun ad yeryzn fesada bomak deil midir? Bugn dnya zerindeki insanlarn kimileri lks ve konfor iinde yaarken, neden birileri de alktan, yokluktan ve hastalktan muzdarip olmakta, hayatlarn kaybetmektedir? Bunun cevab bize gre ok aktr: nk dnyay ynetenler Allahn insana rettii deniz fenerlerine riayet etmiyorlar da onun iin. Baknz burada mslman deil de nsan kelimesini zellikle semi bulunmaktayz. Dnya insanlarnn hepsinin mutluluk ve saadeti iin Allahn emir ve yasaklar hayati neme sahiptir. Tarihin bir d neminde yneticileri de kendi dindalar olduu halde Avrupal hristiyanlarn biz hristiyan ha grmektense Osmanl sar g rmeyi daha ok isteriz demeleri, Allahn ilkelerinin sadece mslmanlar iin deil, aksine btn dnya insanlar iin huzur ve mutluluk vesilesi olduunu gstermektedir. nk inanlara bask yaplmamas, herkesin inancnn gereini harfiyen yerine getirmelerinin salanmas slam Dininin ak bir emridir. Dini hayatlarnda bu zgrl gren Avrupal hristiyanlar, sosyal ve ekonomik hayatlarnda da zgrl tadnca mutlu ve huzurlu olmalarna herhangi bir engel grmemiler ve kendi dinlerinden olmayan idarecilerin ynetimi altnda bile iyi bir vatanda olmaya almlardr. Tarihin bir dneminde Osmanl mparatorluunun gerekletirdii bu huzur ve gven ortamnn gnmzde hristiyan Amerika ve baz ada demoktarik ve zgr Avrupa lkeleri tarafndan da yaatldn grmekteyiz.
15

Hi unutmayalm ki her trl ilerleme ancak zgr ve demokratik ortamlarda gerekleir. Aslnda lkesi hakknda iyilik dnen her ynetici kendi devletini daha ok zgr hale getirmeli, inanlara ve inanlar yaama hrriyetini sonuna kadar temin etmelidir. lkesini ve toplumunu olabildiince effaflatrmal, halknn kendilerinden hesap sormasn kolaylatrmal, bundan korkmak yerine aksine tevik etmelidir. Hibir devlet idarecisi unutmamaldr ki kendisi o makamda halkn mutlu ve huzurlu klmak iin bulunmaktadr. Halkyla kavga eden, onu susturmaya alan hibir yeryz paras, dnyann neresinde olursa olsun hikmetli ve ideal bir yre olma vasfn asla kazanamaz. zgr ve hr lkelerde teknolojik gelimeler, zenginlikler ve erdemli yneticiler ortaya kar. Bu yerlerde halk almaktan ve yaamaktan haz alr, gnl rahatl duyar. Yazmza konu olarak setiimiz ve ba tarafta verdiimiz yette Yce Rabbimiz yeryzn salih, erdemli ve Kendisinin koyduu deniz fenerlerine riayet eden kullarna miras braktn mjdelemitir. u halde genelde tm insanlar, zelde mslmanlar Allaha imanlarn yenilemeli ve Ona iman etmelerinin ne anlama geldiini ok iyi incelemeli ve dnmelidir. Ruhunu ve hayatn Rabbinin emri dorultusunda ihya etmeye ve zenginletirmeye almaldr. nk ancak bu insanlar yeryznn gerek varisleri olacaklar ve ancak bu salih insanlar, yeryznn layk olduu imar faaliyetini gerekletirecek ve insanlarna huzur ve saadet g trecektir. nanlarmz, duygularmz, sevgilerimiz ve ilgilerimiz ne kadar eitli ve deiik olursa olsun btn insanlar olarak hepimiz ayn dnyay paylayor, ayn havay soluyoruz. u halde mutlu ve huzurlu yaayabilmemiz, deniz fenerleri kadar gl evrensel ilkeleri benimseyip onlar hayata geirebilmemize baldr. En salam deniz fenerleri Allahn bizlere en son vahyettii Kurn- Kerimde yer almaktadr.

16

 YETEL-K RS

Allah (O Zattr ki) kendinden baka hibir Tanr yoktur. (O, zt, ezel ve ebed hayat ile) diridir (bakdir). Ztyle ve kemliyle kimdir. (Yarattklarnn her an mutlak hkim ve muhafzdr, her ey onunla kimdir). Onu ne bir uyuklama tutabilir, ne de bir uyku. Gklerde ne var, yerde ne varsa hepsi Onundur. Onun izni olmadka nezdinde efaat edecek kimmi? O, insanlarn gzlerinin nnde olan da, onlardan gizli tutulan da (yani yaptklarn, yapacaklarn, bildiklerini, bilmediklerini, akladklarn, gizlediklerini, dnyalarn, ahiretlerini, hlasa her eyini,) bilir. (Mahlukat) Onun ilminden, Onun dilediinden baka hibir eyi asla kavrayamazlar. Onun krss gkleri ve yeri kuatmtr. Bunlarn korunmas Ona ar da gelmez. O ok yce, ok byktr.3 Bakara (2) : 255.

Kk tasarruflarla meal iin bkz. antay, Hasan Basri, Kurn- Hakim ve Mel-i Kerim, 13. bsk., st. 1984, c. I, s. 71. 17

ce Rabbimizin bizlere gnderdii Kurann genel ve esas itibariyle u konudan bahsettii rahatlkla sylenebilir: 1- Kuran en bata Allahn kendisini tantan, Onu anlatan bir kitaptr. 2- Kuran kendine muhatap ald insana, insan yani kendini kendine anlatan ve tantan bir kitaptr. 3- Kuran, Allahla insan arasndaki ilikinin nasl kurulmas gerektiini reten bir kitaptr. Bu maddeyi Allah, nsan ve Allah-nsan eklinde ksaca ifade etmek de mmkndr. slam inancna gre btn kinat, her ey Allah-merkezlidir, bat dilindeki karlyla Teosentriktir. Yani var olan veya olmayan her eyin odanda, merkezinde Allah vardr. Her ey aslna dner, her varlk odana, merkezine ve sahibine varr. Sahibinden ayr kalmaz, ondan kopmaz, ondan kaybolmaz. Burada herhangi bir seme veya irade etme zelliinin olmadna dikkat edilmelidir. Sz gelimi insann inanl veya inansz, istekli veya isteksiz oluu, onun Allahla btnlemesinde asla etkin deildir. Kii ne kadar inanl veya inansz olursa olsun mutlaka lecek, ve bir gn mutlaka Rabbinin huzurunda hayatnn hesabn verecektir. Yani insan istese de istemese de mutlaka Allaha vsl olacaktr. u halde evrenin odanda duran, slami adan daha salkl bir deyile Yaratcs Olan Allah tanmak, yani marifetullah, esasnda her eyin ba ve temelidir. Rabbini tanyan kii mutlaka kurtulua erer, Onu tanmayan kimse, marifetullaha ulaamayan kimse de hsrana urar. Biraz nce de sylediimiz gibi Kurn- Kerim Yce Rabbimizi bize tantan ilahi kitaptr. Biz Rabbimizi en salkl ekilde yeryzndeki tek bozulmam ilahi kitap olan Kuran araclyla tanyabiliriz. Onun sfatlarn en doru ekliyle ancak byle renebiliriz. Biz de bu yazmz Yce Rabbimizi bize tantan ok byk bir ayet zerinde yapmaya alacaz. zerinde duracamz ayeti, aziz milletimiz de ok ezberlemekte ve sk sk okumaktadr. Buna yetel-krs denmekte, halkmz tarafndan da Allahu l ismiyle bilinmektedir. Yalnz yeri gelmiken ok nemli bir husus18

ta bir yanl dzeltmek faydal olacaktr. Ayetel-krsi denilen bu ayete, halkmzn dedii ekilde Allahu l demek yanltr. nk Arapada l edat, hayr manasna gelmekte, beraber zikredildii lafza bir olumsuzluk ve menfilik katmaktadr. Allahu l s z, haa Allah yoktur veya Allaha Hayr gibi ok kt ve olumsuz anlamlara gelir. Elbette s z konusu ayeti bu isimle kullanan aziz halkmzn kt bir niyeti yoktur, byle olmad iin de herhangi bir gnah ilemi deillerdir. Ancak tabiki her eyin dorusunu renmek ve onu uygulamak, kullanmak mkemmelliktir. O halde doru olan bu uzun ayete, yetel-krs ya da daha kolay ekliyle krs sresi demektir. Peygamberimizden rivayet edilen pek ok hadiste bu ayetin mana ve nem asndan Kurann en byk ayeti4 olduu ifade edilmektedir. Ayetel-Krsinin Kurandaki en byk ayet olmas onun Allahn zatndan, tevhidden ve Onun eriilmez yce vasflarndan sz etmesi sebebiyledir. Alimlerimiz elli kelimeden oluan bu ayetin her kelimesinin ayr bir bereket olduunu sylerler.5 Baz alimlerimiz de ayetin sahip olduu bu stnln onda geen Allah Tealann yce isminin zikredilmesinden kaynaklandn s ylemitir. Nitekim bu ayette Allahn ismi aka ve zamirle olmak zere toplam on sekiz defa tekrar edilmitir.6 Eb Abdillah adl bir alim de yetimizin fazileti hakknda unlar syler: Bu, Allah Tealann indirdii yle bir ayettir ki bunu okuyan kimseye Allah, birisi hemen dieri daha sonra verilecek iki sevap ve mkafat baheder. Hemen verilecek mkafat, okuyan kimsenin fet ve bellardan korunmasdr.7 Halkmzn bu sureyi ok ezberleyip okumasnn altnda yatan sebeplerden birisi4Azamu

yetin fil-Kurn Bkz. Kurtubi, el-Cmi li-Ahkmil-Kurn, Beyrut 1985, Dru hyit-Trs, c. III, s. 268-270 ; bn-i Kesr, Tefsrul-Kurnil-Azm, Beyrut 1984, Drul-Marife, c. I, s. 305. 5Kurtubi, III, 270. 6Kurtubi, III, 271. 7Kurtubi, III, 268. 19

nin de bel ve fetlerden korunma olduu bilinmektedir. Bu anlamda halkmz gayet isabetli bir davran sergilemektedir. imdi ayetimizin mealini tekrar hatrlayarak dikkat eken zeliklerini birlikte inceleyelim: Allah (O Zattr ki) kendinden baka hibir Tanr yoktur. (O, zt, ezel ve ebed hayat ile) diridir (bkdir). Ztyle ve kemliyle kimdir. (Yarattklarnn her an mutlak hkim ve muhafzdr, her ey onunla kimdir). Onu ne bir uyuklama tutabilir, ne de bir uyku. Gklerde ne var, yerde ne varsa hepsi Onun. Ayetin ilk cmlesi, Allahtan baka hibir tanrnn olmadn ifade etmektedir. Btn semavi dinlerin en deimez ilkesi budur. Biz bu cmlenin anlamna ksaca tevhid diyoruz. Mslman olabilmenin ilk art Allahtan baka hibir ilah veya tanrnn olmadna iman etmektir. Buna gre Allah; kinatn, insanlarn, hayvanlarn, ksaca her eyin tek yaratcs ve tek hkimidir. Tevhit her eyin sahibinin ve tek hakiminin tekbana Allah olduunu ikrar etmek ve Onun dndaki her eyin Onun yarat ve kulu olduuna inanmaktr. Allah zt, ezel ve ebed hayat ile diridir, sonsuzdur. Ayetteki Hayy kelimesi bunu ifade eder. Hayy ismi Allah Tealnn en gzel isimlerinden yani esmy hsnsndan biridir. nandmz Allah her zaman diridir, canldr, lmeyecek tek varlktr. nsanlar da dahil Onun dndaki her ey lmldr. lmsz Varlk sadece Allahtr. O halde dayanamzn, gven kaynamzn hi lmeyecek zat olmas bizim iin daha gvenli deil midir? Bu yzden atalarmz insana dayanma lr, aaca dayanma kurur demilerdir. Allah ztyla ve kemliyle kimdir. Ayetimizde bu manay da kayym kelimesi ifade etmektedir. Btn varlk leminin ve btn mahlukatnn her trl ilerini dzenleyen, Kayym olan Allahtr. Yaratmakta, rzk vermekte, mahlukatn her an tedbirinde olan yegane sahip Allahtr. Camilerin her zaman en gzel ekilde ibadete hazr bulundurulmas iini yrten kimseye de kayym denmesi benzer bir anlam artrmaktadr. Allahn dndaki her
20

ey varln, hayatiyetini bir baka varla borludur. rnein biz hayatiyetimizi devam ettirebilmek iin havaya, suya ve gdalara muhtacz. Varl kendinden olan tek Zat, Allahtr. O, varln srdrebilmek iin hi kimseye muhta deildir. Onun hayat bizatihidir, ezeli ve ebedidir. Aksine her ey, varln Ona borludur. Onu asla uyuklama ve uyku tutmaz. Uyumad gibi, uyumayp sadece gzleri yumma anlamnda gaflete dalmad gibi uyuklamaz da. Her an kullarn izler, onlara her zaman hkimdir. Byle bir sahibe, byle bir koruyucuya ve muhafza inanlmaz m? Onu inkar etmek, Onu reddetmek insann kendini yok etmesi, bindii dal kesmesi deil midir? Allahtan baka gvenilen ve dayanlan korumalar, bodyguardlar uyumadan durabilirler mi? Peki onlar uyurken sizi kim koruyacak? Gklerde ne var, yerde ne varsa hepsi Onundur. yetimizin bu cmlesi de g klerde ve yerde olan her eyin Allaha ait olduunu ifade etmektedir. Gkler ve yerler ifadesi Allahn dndaki btn mevcudat anlatmakta ve gerekten de gkler ve yerler ile bunlar arasndaki btn msiv Allaha aittir. Mlkn tamam Onundur. O halde biz de dahil her ey Allaha aidiz, ve mutlaka aslmza, sahibimize dneceiz. lmeden nce Sahibe dnebilmek niyazn paylamak en byk duamz olmal. Onun izni olmadka nezdinde efaat edecek kimmi?Ayetin bu ksmnda Allah Teal kendi izni olmadan hi kimsenin bir bakas lehine araclk yapamayacan, efaat edemeyeceini bildirmektedir. efaat kelimesi Arapada e-fe-a fiilinden gelmekte olup kk anlamnda ift yapmak, bir eyi dierinin zerine katlamak anlamlar vardr. Buradan hareketle, bir kimsenin lehine birine i grdrmek iin araclk yapmaya, tavassut etmeye de efaat denir. Araclk yapana fi, kendisi lehine araclkta bulunulan kimseye de mef denir. Dini anlamda ise ksaca ahiret gnnde eitli vasflara sahip gnahkar kullarn affedilmesi iin Cenab- Hakka dilekte bulunmaya efaat denmektedir.

21

Keyfiyeti hakknda ihtilaf bulunmakla beraber zellikle Peygamber efendimizin efaat hak ve yetkisinin makbul olduu konusunda slam alimleri ittifak iindedir.8 Zaten Kurtubinin de dedii gibi bu ayet, efaat konusunda diledii kullarna izin verdiini ifade etmektedir. Kendilerine efaat verilmi olanlar ise peygamberler, alimler, mcahitler, melekler ve Allahn ikramda bulunup merref kld kimselerdir. Hatta mminler bile birbirleri iin efaat edecekler, cennete girmi mminler girememi kardeleri iin Ya Rabbi! bizimle beraber namaz klan, bizimle beraber oru tutan kardelerimizi de affet, cennetine al diye dua edeceklerdir. Kk yalarda len ocuklar da anne-babalar iin efaat edecekler, tabir caizse cennnetin kapsna yaparak annemizi babamz almadan biz de girmeyiz Ya Rabbi diyeceklerdir.9 Ancak burada hemen unu ifade etmek gerekmektedir: Ahiret gnnde olabilecek efaat, kesinlikle Allaha kar olmayacaktr. efaat haa Allahn baypas edilerek, Ona ramen gnahkarlarn cennete doldurulma hadisesi deildir. Allahn izin vermedii, raz olmad hi kimsenin herhangi bir kimse iin efaat etmesi sz konusu deildir. Allahn kendisinden raz olan bir kimsenin de, Onun gazap ettii szgelimi bir inansz ve mukaddesat dman bir kimse iin efaatta bulunmas mmkn deildir. Ayetin ini dneminde slama inanmayan ve mslmanlara ellerinden gelen tm dmanl sergileyen yahudilerin kalkp, biz cennete gireceiz, babalarmz, atalarmz ve peygamberlerimiz bize efaat edecekler diyorlard.10 Dolaysyla ayette ifade edilen husus, hakk tanmayan inanszlarn lehine herhangi bir efaatin olmayacadr. te yandan mriklerin putlar gibi ilim anndan olmayan tamamen batl varlklarnsa efaati olmalar zaten hi
8Tabressi,

Mecmaul-Beyn f Tefsri'l-Kur'n, Tahran, trz., Mektebet'lIlmiyyeti'l-slmiyye, c. I, s. 103. 9Kurtubi, III, 273. 10Zemaheri, el-Kef an Hakik Gavmidt-Tenzl, Kahire-Beyrut 1987, c. I, s. 48. 22

mmkn deildir. efaat sadece Allahn izin verdii kimselerce, yine izin verdii kimseler iin cereyan edecektir.11 u halde ahiret gnnde efaati ancak, Allahn kendilerinden raz olduu ve memnun kald kimseler yapabilecektir. Elbette biraz nce de sylediimiz gibi bu salih insanlarn da Allaha ramen birtakm hak inkarcs kimseler iin efaat etmeleri imkanszdr. Bilerek ve kastederek Allah gazaplandrarak, Ona saygszlk ederek, dinine gereken ihtiram gstermeyerek beni efaat kurtaracak demek, kiinin kendisini aldatmasndan baka bir ey deildir. Biz her halde, btn artlarda Rabbimizi tanr, Ona iman eder ve yaantmzn her kesinde bu inanca yakr davranlar sergilemeye alrsak Allahmz da bizi balar, Peygamberimiz bata olmak zere tm efaatiler de inallah bizlere efaat ederler. Ayetimiz daha sonra O, insanlarn gzlerinin nnde olan da, onlardan gizli tutulan da (yani yaptklarn, yapacaklarn, bildiklerini, bilmediklerini, akladklarn, gizlediklerini, dnyalarn, ahiretlerini, hlasa her eyini) bilir demekte ve Allahn sahibi olduu gklerde ve yerlerde olan her varln gizledikleri ve aa kardklar her trl eyi bildiini haber vermektedir. Byk tbin alimlerinden Mchid, ayette geen nlerindekini ifadesinden dnyann; arkalarndakini ifadesinden de ahiretin kastedildiini syler.12 Bundan sonra ayetimizde (Mahlukat) Onun ilminden, Onun dilediinden baka hibir eyi asla kavrayamazlar cmlesi gelmektedir. Dikkat edilirse burada insanolunun dnya kurulaldan bu yana btn elde edebildii ve kavrayabildii bilginin, Allahn ilmi yannda gerekten ok kk bir ksm olduundan s z edilmektedir. lim adamlar aka, bildiklerinin bilmedikleri yannda, zdklerinin zemedikleri yannda bir hi kaldn itiraf etmektedirler. Anlatlan kssaya gre Hzrla Musa Peygam11Elmall

Hamdi Yazr, Hak Dini Kuran Dili, st. tarihsiz, Eser Ner., c. II, s. 851. Ayrca bkz. I, 344-345. 12Kurtubi, III, 276. 23

ber deniz yolculuu yaparlarken bir serenin gagasyla denizden bir ka damla su aldn grmler, bunun zerine Hzr, Musaya unlar sylemi: Benim ve senin sahip olduun ilminin Allahn ilminden eksilttii ey, ancak bu serenin denizin suyundan eksilttii kadardr.13 Aslnda btn bu ifadeler kul olarak bizlerin Allah Teala karsnda nasl bir konumda bulunduumuzu ok ak ortaya koymaktadr. O halde bizim kibirlenerek, byklk taslayarak veya g ve kudret sahibi olduumuz iddiasnda bulunarak Allah tanmama, deer vermeme gibi bir kkln bizim admza ne kadar utan verici bir ey olduunu tahmin etmek zor olmasa gerektir. Onun krss gkleri ve yeri kuatmtr cmlesi ise ayetimizin bir sonraki ifadesidir. Ayetin sahip olduu ismin de kendisinden alnd krs kelimesinin ne anlama geldii ihtilafldr. Ancak yle grnyor ki Allahn yerleri ve gkleri kuatt s ylenen krss, Allahn mlkn, saltanatn, yerleri ve gkleri tutan ve saran kudretini anlatmaktadr. Byk mfessir sahabi bn-i Abbas ise krsnn Allahn lmi olduunu sylemekte ve mfessir Taberi de bu gr paylamaktadr.14 Bunlarn korunmas Ona ar gelmez. O ok yce, ok byktr cmlesi ise ayetimizin son cmlesi olup, yerlerin, g klerin ve btn varln korunmasnn Allaha ar ve zor gelmedii ifade edilmektedir. nk Allah Teala ok yce, ok stn ve ok byktr. Ona hibir ey zor gelmez. mkansz szc Cenab- Hakkn kudret alannda anlam olmayan bir ifadedir.

13Kurtubi, 14Kurtubi,

III, 276. III, 276-277. 24

ALLAHLA ELLERN AYIRMAK

Allah ve peygamberini inkr ederek kfir olan, bir de Allahla peygamberlerinin arasn ayrmak isteyen, (bunlardan) kimine inanrz, kimini inkr ederiz diyen ve bylece (kfr ile iman) arasnda bir yol tutmaya yeltenen kimseler (yok mu?) te bunlar gerek kfirlerin ta kendileridir. Biz o kfirlere hor ve hakir edici bir azap hazrlamzdr. Nisa (4) : 150-151.

iz insanlar iin Allaha iman etmek, Ona inanmak, Ona dayanmak, Ona gvenmek bu dnyada baarlmas ve ulalmas gereken en byk hedeftir. Her ey ele alnan mevzu ile deerini kazanr. nandnz, beraber olduunuz, gnlnzde tuttuunuz nesne ya da deer ne kadar yceyse, elde edilecek baar, mutluluk, kazan da o kadar yce ve byk olacaktr. Meslek ve insani deer asndan btn meslekler bir olmakla birlikte, rnein kuyumculuk, hurdaclktan daha stndr. stnln sadece urat hammaddeden ve malzemeden elde eden kuyumculuk meslei, herkesin imrenerek ve gzlerinin ii ldayarak bakt altnla itigal ederken; hurdaclk meslei ise herkesin kullanp kullanp eskittii ve artk evinde tutmak istemedii hurdalk eyalarla uramaktadr. te bunun gibi Allaha inanmak da, ereflerin, stnlklerin ve mutluluklarn en bydr. nk dzlem itibariyle Cenab- Hak, her eyin zirvesinde yer alr. Bunun iin imanl kullarn Allah Teala cehenneminde ebediyen brakmayacak, dnya hayatnda kusurlu mminlerse taksirat ve kabahatlerinin cezasn ektikten sonra cennete girebileceklerdir.
25

Kabul edilmelidir ki Allaha iman etmek z ve mcmel bir kavramdr. Binaenaleyh Allaha iman ettim diyen bir kimsenin zmnen baka belirli maddelere de iman ettii varsaylr ve btn bunlara iman etmesi de gereklidir. rnein Allaha iman etmek; ayn zamanda peygamberlere, kitaplara, meleklere, ahiret gnne, kader ve kazann Allahtan geldiine iman etmek demektir. Halkmzn hemen her ferdinin abdest alrken okuduu ve ment duas diye bildii bu dua, bir mslmann inanmas gereken maddelerin saylmasndan olumaktadr. nanl olduunu syleyen bir kimse szgelimi Allahn peygamberlerine gnderdii kitaplardan birine inanmasa, -Allah korusun- iman yok olur ve ebedi hsrana urayanlardan olur. Ayn ekilde mslmanm diyen bir kimse, Kurana inanmasa, yani Kurann Allah tarafndan deil de insanlar tarafndan oluturulduunu, yazldn sylese bu kimsenin de iman yok olur. Evlerimizde kullandmz en basit elektrikli bir aletin bile hangi durumlarda bozulacana, hangi durumlarda motorunun yanacana dikkat ederken, ebedi hayatmza ilikin bir lm kalm meselesi dzeyindeki bir konuda duyarsz kalmamz elbette olmaz. Hangi artlarda ve dncelerde imanmzn zedeleneceini de aratrmak ve soruturmak durumundayz. lkemizin insanlaryla birlikte ounluumuzun davranta mezhebimiz olan Hanefi Mezhebinin kurucusu Ebu Hanifenin, iman ve itikad konularna dair hazrlad kitabna en byk fkh anlamnda Fkhul-Ekber adn vermesi olduka dikkat ekicidir. Adeta bu tercihiyle kendisinin esas ihtisas alan olan Davran lmini, amel bilgisini kk fkh anlamnda FkhulAsgar olarak grdn anlatmak istemitir. Gerekte bu tercih, ilgin olduu kadar da isabetli ve sahihtir. nk her eyin ba imandr, baka bir deyile niyettir. Bu yzden Peygamberimiz ameller, niyetlere gredir, herkesin eline geecek olan da niyetinden bakas deildir15 buyurmutur.
15Buhari,

Bedl-Vahy, 1. 26

Yazmza konu olan ayetler, Allaha iman edip onun g nderdii peygamberlerden bazlarn kabul, bazlarn reddeden kimseleri kfre dmekle, baka bir deyile imansz olmakla sulamaktadr. Nitekim ayetimizi hep birlikte yeniden gzden geirelim: Allah ve peygamberini inkr ederek kfir olan, bir de Allahla peygamberlerinin arasn ayrmak isteyen, (bunlardan) kimine inanrz, kimini inkr ederiz diyen ve bylece (kfr ile iman) arasnda bir yol tutmaya yeltenen kimseler (yok mu?) te onlar gerek kfirlerin ta kendileridir. Biz o kfirlere hor ve hakir edici bir azap hazrlamzdr. Grld gibi Allaha iman edip, peygamberlerinden en azndan bir ksmn reddeden kimseler, Allahla peygamberleri arasn ayrmakla sulanmaktadr. Hatta bu kusur, basit ve kolay bir gnah olarak kabul edilmemekte, bu hatay yapanlar, dini literatrdeki terimiyle ifade edecek olursak kfirlerin ta kendileri olarak tavsif edilmektedir. nk Allaha iman ettiini dile getiren bir kimseye, yine Allahn emrettii peygamberlerini de eksiksiz kabul etmesi yakr. Padiahn elisi, padiah temsil eder; elinin padiaha yakr ve yarar arlanmas padiah memnun eder. te yandan eliye saygszlk da, padiaha saygszlkla e deer tutulur. Binaenaleyh peygamberler de Allahn elileridir ve biz insanlara Allahn talimatlarn bildirmektedirler. Biz mslmanlar kendi peygamberimize kadar Allahn gnderdii tm peygamberlere eksiksiz iman etmenin lzumunu bilir ve hepsine inanrz. Bizim iin Hz. sa da, Hz. Musa da peygamberdir ve onlar da bizim efendilerimizdir. Haberlere g re bu ayetin ini ortamnda yahudiler Hz. sa ile Hz. Muhammedi peygamber olarak kabul etmiyorlar, bunlarn peygamber deil, Allaha iftira eden yalanclar olduklarn sylyorlar, sadece Hz. Musa ve ona kadar olan peygamberlere inanyorlard. Ayn ekilde hristiyanlar da Hz. Musa ile kendi peygamberleri olan Hz. say kabul ediyorlar, ama bizim peygamberimizi kabul etmiyorlar ve onu yalanclk-

27

la itham ediyorlard.16 Bylece bu iki azgn gurup, Allahla peygamberleri arasn blerek kfrn derinliklerine dyorlard. Dikkat edilirse burada en salam, en isabetli ve en scak davran biz mslmanlara aittir. Nitekim biz Allahn elilerinin arasnda ayrm yapmadmz gibi17 hepsinin de mslman olduuna, hepsinin Allahtan ayn dini getirdiklerine ve bu dinin adnn da slam olduuna inanrz. Nitekim Yce Rabbimiz Allah nezdinde gerek din, slamdr18 buyurmakla bu hakikati ifade buyurur. nk genelde tm peygamberler, zelde en son peygamber olan Hz. Muhammed, deyi yerindeyse bizimle Allah arasndaki kpr mesabesindedirler. Rabbimize nasl kulluk yapacamz peygamberimizden renmekteyiz. Yce Rabbimizin buyruklarnn biz insanlara ulamasn salayan ara konumundaki peygamberi, hibir ekilde yok saymak ve reddetmek mmkn deildir. Peygambersiz bir Allah sevgisi olmas da imkanszdr. Yce Rabbimiz, kendi sevgisine ulaabilmenin yolunun Peygamberini sevip ona tabi olmaktan getiini aka ifade etmekte ve yle buyurmaktadr: (Ey peygamberim onlara) de ki: eer Allah seviyorsanz, bana tabi olun ki Allah da sizi sevsin19 Allaha iman etmenin onun tm emrettii eylere inanmak, yasaklad eyleri de reddetmek olduunu bilen ve ifade eden biz mslmanlarn vld ve mjdelendii ayetin mealini vererek s zlerimize son vermek istiyoruz. Yce Rabbimiz Nisa suresinin 152. yet-i kerimesinde yle buyurur: Allaha ve peygamberlerine iman edip onlardan birini dierinden ayrmayanlar(a gelince): o kimseler de mkafatlar kendilerine verilecek olanlardr. Allah ok balaycdr, ok esirgeyicidir.
16Taberi,

Cmiul-Beyn an Te'vli yi'l-Kur'n, Beyrut 1408/1988, Dru'l-Fikr., c. VI, s. 5. 17Bakara (2) : 285. 18Al-i mran (3) :19. 19Al-i mran (3) : 31. 28

KURAN EN GZEL TLER VERR

Mlkn elinde olduu Allah, ne kadar kutludur, ne kadar ycedir. O, her eye kdirdir. Hanginizin davran olarak daha gzel olduunu snamak iin hem lm, hem hayat yaratan Odur. O, izzetli ve ok affedicidir.Mlk (67) 1-2

ok uzun beer tarihi boyunca yeryznde insanlar armasnlar diye Allah Tel, onlara peygamberleri araclyla mesajlarn gndermi, tlerini iletmitir. Ne var ki, insanlar Rablerinin gnderdii bu tleri tahrif etmiler, vahyin sfiyet ve duruluunu bulandrp, kirletmilerdir. Bunun gibi yine Rabbimiz Allah, kullarna merhametinin bir eseri olarak onlara rehberlik etsin diye Kuran gndermitir. Onun gnderdii en son ve bozulmaktan korunmu tek ilh Kitap olan Kuran, gerekten de bizlere tlerin en gzelini vermektedir. Allahn rahmet ve bereket emsiyesi altna girmek ve ondan faydalanmak maksadyla nyarglarmzdan syrlarak Kurana her yaklatmzda, onu her okuduumuzda, bizlere nasihatlarn, derslerin ve tlerin en gzellerini bahetmekten kanmayacaktr. Nitekim Al-i mran suresinin 138. yetinde Allah Tel yle buyurmaktadr: te bu (Kuran), insanlar iin bir aklama ve mttakler iin de bir ttr. Grld gibi bu yette Yce Rabbimiz iki tane ok nemli hususu ifade buyurmutur. Bu iki husus, Kurandan yararlana29

bilme srrn ifa etmektedir. yle ki: Kuran, kendisine nyarglarndan uzaklamadan, yararlanma samimiyetini hissetmeden, salt bir bilgi aratrmas saikiyle yaklaanlar iin sadece beyn nitelii tamaktadr. Yani bir aklama ve bilgi verme stnl kazandrmaktadr. Ama mnev adan ykselme ve ycelme stnln bahetmemekte, baka bir deyile bu kimseler iin Kuran, t misyonunu uygulamaya geirmemektedir. Bu zelliini sadece mttaklere, Allaha sayg ve hrmet duygularyla dolu olarak hibir ekilde Onu incitmemek hissiyatna ve imanna sahip olan bahtiyar insanlara amaktadr. Yani Kuran, kendisine inanmayan insanlara da faydal olmakta ama onlara sadece bilgi kazandrmaktadr. Samimi mslmanlara ise bilgi kazandrmas yannda t olma niteliini de ileve koymakta ve onlarn madde ve mana sahasnda ykselmelerine vesile olmaktadr. Cenab- Hak yeryzndeki btn insanlar, ftratlarnda Ona verdikleri s zlerini ve ahitlerini ispat etmeleri iin bu dnyaya g ndermitir. Hi phe yok ki insanlar da dahil btn mahlukat, Allahn eseridir. nk hepimizin varl Allaha aittir. En mahir tp otoriteleri bir araya gelseler, Allahn bitmesini taktir ettii nefese, bir tek nefes dahi ekleyemezler. Dolaysyla, bizatihi hayat da, lm de Allahn elinde, emrinde ve taktirindedir. Bu hakikatleri yazmzn banda okuduumuz Mlk suresinin 1 ve 2. yetlerinde Allah Tel yle ifade buyurmaktadr: Mlkn elinde olduu Allah, ne kadar ycedir. O, her eye kdirdir. Hanginizin davran olarak daha gzel olduunu snamak iin hem lm, hem hayat yaratan Odur. O, izzetli ve ok affedicidir. Grld gibi Allah Tel; lm ve hayat, hangimizin amelinin daha gzel olduunu ortaya karmak iin yarattn ifade etmektedir. Burada lmn hayattan nce zikredilmesi enteresan bir gerei ortaya koymaktadr. lm, insana kul olduunu hayattan daha ok retmekte, ona daha ok ibret olmaktadr. Ebud-Derd (ra)nn rivayet ettii bir hadise gre Peygamberimiz yle buyurmutur. ey olmasayd dem olu boyun emezdi:
30

Fakirlik, hastalk ve lm.20 Bu hadis, ayette lmn niin hayattan nce zikredildii konusunun daha iyi anlalmasn salamaktadr. Yani makammz ve mevkimiz ne olursa olsun bu dnyadaki g revimiz, Cenab- Hakkn raz olaca iler yapmaya azami gayret sarfetmektir. Bu yzden makam ve mevki sahibi hi kimse, mahkemenin kadya mlk olmadn, aksine her makamn kendisine bir snav iin verildiini, bu makamda olabildiince ve yapabildiince hikmetli hareket etmesi gerektiini aklndan karmamaldr. Hele hele mensubu olmakla eref duyduumuz Yce dinimiz slamn esaslarn ve kurallarn, ayaklar altna alarak, sadece Allaha olan kulluklarnn gereini yapmak isteyen vatandalarna daha da nemlisi dindalarna zulmetmek hatasndan ve gnahndan kesinlikle kanmaldrlar. nk istisnasz hepimiz imtihan oluyoruz. Kimimiz parasyla, kimimiz makamyla, kimimiz nvanyla, kimimiz hastalyla, kimimiz de fakirliiyle. Ve phesiz hepimizin dnecei yer de Allahtr. Hepimiz, o, bize de birgn urayacan hi sanmadmz lm tadacak ve kara topran altna gireceiz. Zira Peygamberimizin ifadesiyle Yce Rabbimiz Adem oullarn lmle boyun edirmi, dnyay yaant yeri yapm, sonra lm yurdu klm; ahireti ise, karlk yeri ve bek yurdu yapmtr.21 Cenab- Hak hepimizi sevdii ve sevdii iler yaptrtt kullarndan eylesin. Sohbetimize Kamer suresinde toplam drt defa tekrar edilen bir yetin mealiyle son verelim: Biz Kuran t iin kolaylatrdk. Yok mudur t alan?22

20levl

selsn m tatae ibn deme raseh: el-fakru vel-meradu vel-mevt. Kurtub, XVIII, 206. 21innellhe ezelle ben deme bil-mevti ve cealed-dny dra haytin smme dra mevtin. Ve cealel-hirate dra cezin smme dra bekin. Kurtub, XVIII, 206. 22Kamer (54) : 15, 17, 22, 32, 40, 51. 31

KUR'AN MUTLULUK KAYNAIDIR

Th. (Ey nsan) Biz bu Kur'n' sana, seni bedbaht etmek iin indirmedik. Onu ancak (Allahtan) korkanlar iin bir t, bir uyar olsun diye (indir-dik)." Th (20) : 1-3

nsann kinat iindeki konumu gz nne alndnda, onun ne kadar ok nimet ve ltuflarla kar karya olduu rahatlkla grlebilir. Bir insan yavrusunun domas, bymesi, ilk bebeklik dneminin ardndan evresindeki ailesine glckler datmas, hece hece konumaya balamas, yrmesi, ilk defa okula adm atmas ve byyp bir i g sahibi olmasna kadar, insanolu ne kadar zahmetli ve gerekten ne kadar zor yol ve aamalardan gemektedir. Bu zor, etin ve ileli yolda insan, saysz nimetlere ve imknlara gereksinim duymakta ve bu nimetleri ou zaman karsnda hazr olarak bulabilmektedir. Bu noktada Yce Rabbimizin u yetlerini hemen hatrlamalyz: "Sizi yeryznde yerletirdik ve orada size geimlikler verdik. Ne kadar da az krediyorsunuz"23 Bir baka yet de u ekildedir: "Gkleri ve yeri yaratan, gkyznden su indiren ve onunla sizin iin rzk olarak meyveler bitiren Allah'tr. Denizde O'nun emriyle gidesiniz diye gemileri sizin emrinize veren de; nehirleri sizin emrinize mde klan da
23Araf

(7) : 10 32

O'dur. O (Allah) srekli olarak gnei ve ay sizin hizmetinize verdii gibi gece ve gndz de emrinize verdi. Size dilediiniz her eyden verdi. yet Allah'n nimetlerini saymaya kalksanz sayamazsnz. (Ancak bu saysz nimetlere kar) insan, zalimdir ve nankrlk etmektedir."24 Gerekten de insanolunun, rnein bir fil veya bir arslan yahutta bir boa karsnda vcut olarak ne kadar kk, zayf ve elimsiz olduu aktr. Ama bu zayflna, kklne ve elimsizliine ramen insanolu, koskoca hayvanlar dize getirebilmekte, onlar kendi emrinde ve hizmetinde kullanabilmektedir. Yasin suresinde yer alan u ayet-i kerime de bu gerekleri ne kadar gzele dile getirir: Ellerinizin yaptklarndan kendileri iin bunca hayvanlar yarattmz, bu sayede onlara sahip olduklarn grmyorlar m? Biz bu (hayvanlar) onlarn emrine mde kldk. te binecekleri bunlardan, yiyecekleri bunlardandr. Bu (hayvanlarda) onlar iin daha nice menfaatler ve iecekler vardr. Hl kretmiyorlar m?25 Btn bu nimetleri kullanan insanolu iinde yaad dnyay ok deiik ekillerde imar etmekte, otomobiller, uaklar, bilgisayarlar yapabilmekte ve hatta artk dnya kendisine dar gelmekte, ve baka gezegen ve uydulara gidebilmektedir. nsanolunun btn bu akl almaz ileri yapabilmesi Allah'n kendisine bahetmi olduu saysz nimetleri sayesindedir. zlerek ifade etmek durumundayz ki, btn bu ileri yapan insan, bu yaptklar karsnda sahte bir gurura ve kibire kaplmakta, kendisine bu nimetleri bahedip yeryzn imar etme grevini ve gcn veren Yce Yaratcs olan Allah Tel'y unutmakta ve O'na kulluk yapmaktan kanmaktadr. Kendi eliyle yapt teknolojinin, adeta k lesi olmakta ve bunun neticesi olarak da, insanlarn dklen kanlar ve zulme urayan halk kitlelerinin gzyalar yery24brahim 25Yasin

(14) : 32-34. (36) : 71-73. 33

znden eksik olmamaktadr. nsann kendi rettii teknolojiye tapnmas aslnda zerinde ciddiyetle durulup dnlmesi gereken bir zfiyettir. Belki de bu zfiyetin neticesi olarak insanolu rettii teknolojiyi dnya insanlarnn hayr ve saadeti yolunda kullanmak yerine, yeryzn kan ve gz yana bomak iin kullanmaktadr. O halde insan, bu karamsar ve hemcinslerine mutluluk getirmeyen, yzlerinden glckleri yok eden bu ruhsuz ve kara tablodan nasl kurtulabilecektir? Her eyin yaratcs olan Yce Rabbimiz biraz nce mealini verdiimiz yetin sonunda (bahettii saysz nimetlere kar) insann karakteri hakknda bilgi verirken onun zlim ve nank r olduunu ifade buyurmutur. Hemen vurgulanmaldr ki, Allah Tel, insann yeryzn fitne ve fesada boarak kan glne evirmesine kesinlikle raz deildir. Aksine Allah, insann sahip olduu yetenek ve kabiliyetlerini yeryznde zulm ve hakszlklar kaldrarak buray insanlarn haksz yere kanlarnn aktlmad, ahlak ve hikmet sahibi gzel ahsiyetlerin ynettii ve mamur hale getirdikleri -deyim yerindeyse- bir gl bahesine evirmesini ister. te Yce Allah, bunun mmkn hale gelebilmesi iin, zaman zaman Peygamberleri araclyla katndan, ilh aklamalar ieren kitaplar gndermitir. nsan bu ilh reti ve isteklere uygun olarak hayatn geirdii taktirde, yeryznde adalet ve sevgi rzgarlar esecek, insanlar mutlu ve erdemli bir yaant srecekler, ayrca Rablerinin emir ve isteklerine uygun hareket etmeleri sebebiyle hirette de kurtulu ve felha ereceklerdir. Bilindii gibi Allah katndan insanlara gnderilen en son ilh kitap, Hz. Peygamberimiz (sav)in getirmi olduu Kur'n- Kerim'dir. Aslnda Kur'nn yeryzndeki insann gkyz ve ufuklar tesi ile irtibat ve iletiimini salayan ilh bir kablo olduunu sylersek yanlm olmayz. nk insan, Kuran okuduu, anlad ve ona gre hayatn yaad mddete insanln bulacak ve yaratlndaki ahsen-i takvm26 dzeyine dnya hayatnda
26Bkz.

Tn (94) : 4. 34

da erimi olacaktr. Bu bakmdan Kur'an, insann bedbaht ve mutsuz olmas iin gnderilmi bir kitap olmayp aksine, insann bizzat kendisinin mutluluu ve hem dnyadaki hem de hiretteki kurtuluu iin Allah'n insana bahetmi olduu nimetlerden birisi, hatta en bydr. nk Cenb- Hak hakknda hayr ve iyilik diledii kullarna, Kuran ve slam anlayp, renip onlar yaantlarna geirebilme hikmetini ve stnln nasip eder. Nitekim bu gerei Hz. Peygamber (sav): Allah kime hayr murad ederse onu dinde fakih yapar27 sznde de aka ifade buyurmaktadr. Bu gerei vurgulamak iin Allah Tel peygamberimize hitaben, Th sresinin ilk yetlerinde yle buyurmaktadr: "Th. Biz Kur'n' sana skntya desin diye indirmedik Onu ancak korkanlar iin bir t olarak indirdik."28 Gerekten bu Kur'an kendisinin peygamberimizin nm altnda insanlar zora sokmak, onlar skntya drerek bedbaht hale getirmek iin indirilmediini ifade eder. nk Allah Tel'nn mlk ve kudreti, kullarnn skntya dmeleriyle ve onlarn bedbaht olmalaryla artacak deildir. Allah Tel'nn mbarek isimlerinden birisi de Rab'tir. Rab kelimesi, terbiye kknden gelmekte ve terbiye eden, yetitiren, gzetip koruyan anlamlarn karlamaktadr. Daha nce ifade ettiimiz gzel sonularn gereklemesi yani, yeryznn iyilik, adalet, refah ve sevgiyle dolmas, iindeki insanlarn yaratclar olan Allah'n emir ve yasaklarna itaat eden kullar haline gelmeleri iin
27men

yridillhu bih hayran yfekkhh fid-dn. Bu s z iin bkz. Buhari, lim 10 ; Humus 7 ; tisam, 10 ; Mslim, maret 175 ; Zekat 98, 100. Hadiste geen fakih yapmak ifadesi dar anlamda slam hukukusu olarak yapmak deil, geni anlamda dini bilen ve dini iyi kavram kimse anlamnda anlalmaldr. nk Hz. Peygamberin dneminde bu kavram, fkh manasnda deil, geni anlamnda bilinmekte ve kullanlmaktadr. Kuranda bu fiil kkne ait kullanmlar da szn ettiimiz tespiti dorulamaktadr. rnein bkz. sr (17) : 44 ; Hud (11) : 91 ; Taha (20) : 28 ; Nisa (4) : 78. Ayrca bkz. Tevbe (9) : 122. 28Bkz. Taha (20) : 2. 35

Rabbimiz bizlere bu ilh kitab gndermitir. Bu kitaba uygun hayat srenler, hirette felha erenlerden olacaklar gibi bu dnyada da gnlleri Allah'n zikriyle doyuma ulam gzel ve gl insanlar haline geleceklerdir. Kur'n- Kerim gerek huzur ve doygunluun Allah' zikretmekte olduunu u yetinde vurgulamaktadr: "...kendisine ynelmi olanlar Allah hidyete erdirir. Bu kimseler, iman eden ve kalpleri Allah'n zikriyle huzur ve doyuma ulaan kimselerdir. Dikkat edin gerekten de kalpler, Allah'n zikriyle huzur bulur."29 Allah'n zikrini dar anlamda, yani dillerin Allah'n isimlerini tekrarlamas olarak anlamamalyz. Kukusuz, Allah' bu ekilde de zikretmek gzeldir, ancak daha da gzeli, Allah'n bizi her yerde grp bildiini bir an bile aklmzdan karmamamz ve yaantmz bizi saadete ermemiz iin gnderilen Kur'n'a g re dzenlememizdir. Allah' zikretmenin en gzel huzur ve mutluluk kayna olduunu anlamamz iin, bugn teknolojinin ve madd hayatn btn rahatlk ve konforuna sahip zellikle Batl genlerin durumlarna bakmamz yeterli olacaktr. Zira bugn Bat insan maddeden bkm, kendisini mutlu edeceini sand her trl eyi denemitir. Serbest cinsel hayattan tutun da, homoseksel ilikilere hatta hayvanlarla ilikiler kurmaya kadar varacak ok aalk ve insan adna ok kara sapklklara giritiklerini kitle iletiim aralarndan zaman zaman grmekteyiz. yle gzlemliyoruz ki, modern Bat insan maddeden bkm ve bunun kendisini mutlu ve huzurlu yapmaya yetmediini anlamtr. Batl insan artk, kendisine insan olduunu hatrlatacak ve mutlu edecek bir ruh, bir nefes, bir iklim aramaktadr. Mslmanlar olarak bizler yle inanyoruz ki, btn insanlarn muhta olduklar ve iliklerine kadar zledikleri bu en temiz, en taze ve en ferah ruh, Kur'an'da ve altm yllk hayatyla slamn ne olduunu gstermi olan Peygamber efendimizde bulunmaktadr. Saadet ve kurtulu arayan Kur'an gemisini karmamaldr.
29Ra'd

(13) : 27-28. 36

KENDN BLEN RABBN BLR

"Onlar kendi kendilerini hi dnmediler mi ki Allah, gkleri, yeri ve ikisi arasndakileri ancak hak ile ve belirli bir mddet iin yaratt. nsanlardan ou Rableriyle karlaacaklarn inkr etmektedir." Rum (30) : 8.

ur'an, konusu insan olan ilh bir kitaptr. Hedefi ve odak noktas, yaratl asndan en mkemmel konumda olan insan,30 dier ynlerden de mkemmellie ulatrmaktr. Bu tespitle, Allah'n insan kinatn efendisi makamnda ve yeryznde halfe olmak zere yaratmas arasnda ok sk bir iliki bulunmaktadr. Kinattaki her eyi insann hizmetine mde klan Allah, onun bu stn makama her adan lyk olabilmesi iin, Hz. Adem'den itibaren yeryznde insanolunu babo brakmam, semayla irtibatn yeniden temin edecek programlar zaman zaman elileri araclyla iletmitir. Bu nimetlere muhatap olan insan, bu ilh ary alglayabilecek, gereini yerine getirebilecek yetenekte yaratlmtr. Esasnda insan bizatihi kendi ierisinde mkemmellikler tar. nsan, ruhu ve bedeninde -adeta yapt tablosu kendisine iaret eden ressam gibi- Ustasna iaret eden yetler ve iaretler gizlemektedir. Her ey bir tarafa, Hz. Alinin de dedii gibi bizzat insan kck bedeni ierisinde, alemler tamakta, ok mukaddes ve deerli makamlara iaret etmektedir. Bu yzden Kur'an, insana

30Tn

(95) : 4. 37

daima ncelikle kendini tanmas, kendini bilmesi ve tefekkr ierisinde olmas gerektiini vurgulamaktadr. rnein Yce Rabbimiz, ldkten sonra dirilmeyi ve hiret hayatn inkr eden inanszlara hitaben Mekke'de nazil olmu Rum sresinin 8. yetinde yle buyurmaktadr: "Onlar kendi kendilerini hi dnmediler mi ki Allah, gkleri, yeri ve ikisi arasndakileri ancak hak ile ve belirli bir mddet iin yaratt. nsanlardan ou Rableriyle karlaacaklarn inkr etmektedir." Aka grld gibi Allahu Tel bu yetinde, gkyznn, yeryznn, ksaca yaratlm her eyin geici olarak var edildiinin anlalmas iin, insann kendisini tefekkr etmesinin yeterli olacan ifade buyurmaktadr. Durum byleyken zlerek hemen ifade edilmelidir ki pek ok Kur'an meli, kendi iinde insann bykln vurgulayan bu yetin anlamn yanstmakta baarsz kalmtr.31 Hakikaten insan, dndaki her eyin kck bedenine sdrlm bir modelidir, deyi yerindeyse bir maketidir. nsann kar karya bulunduu bu gerek, onun sorumluluunu bir kat daha artrmaktadr. nk Allah' bulmak, Rabbini tanmak ve yaratann kefetmek isteyen bir insann kendisinden baka hibir ey bulunmasa bile yine de kendi varln tefekkrle bunu rahatlkla baarabilecek olmas elbette ona daha ok sorumluluk yklemektedir. Kendini tefekkr edip tanyan insan, kendisinin bir Yaratc tarafndan yaratldn idrak edebilecei gibi, Rabbinin tek bir ilah olduunu da kavrayabilecektir. Szgelimi vcudundaki organlarn mkemmel olarak almasn tefekkr etmesi; bir kalbin, midenin, bbreklerin ve daha nice uzuvlarn her birinin beyinle olan ilgisini dnmesi bunlardaki mkemmelliin itirafna neden olacaktr.
31Bir

ok mealde ayetin evelem yetefekker f enfusihim ksm kendi kendilerine ... dnmediler mi, kendi ilerinde dnmediler mi eklinde tercme edilmi ve kiinin bizzat kendisini dnmesi gerektii dn ulatrmada isabet kaydedememilerdir. Bunun iin rnein u meallere bkz. Diyanet, Sleyman Ate ve Ali zek. 38

Bunca mkemmelliin tesadf neticesinde olabileceine artk ocuklar bile inanmazken, bu mkemmelliklerin bilincinde olan bir yetikin byle bir tuhafla nasl inanabilecektir? Akln muhafaza eden bir insann byle bir sonuca ulaabilmesi mmkn deildir. Buradan hareket eden insan mutlaka, kendisini bu mkemmellikte yaratan bir Zatn olduuna iman edecektir. Tabi bu kadar byk mkemmellii yaratmaya gc olan ilahn kendisinin her bakmdan mkemmel olmas gerekecektir. Kendisi mkemmel olmayan bir zat, mkemmeli nasl oluturacaktr? Bu dnceden hareketle de Yaratcsnn bir olduuna ulaacaktr. nk iki veya daha ok olan bir zatn mutlak anlamda mkemmel olmas imknszdr. te bu dnceye dinde, tevhit ad verilmektedir ki, istisnasz btn peygamberlerin kavimlerine tebli ettikleri ilk ilahi gerek bu olmutur. Kendini tanmak iin tefekkr eden kul, kendi geiciliini, lp gideceini de elbette dnecektir. Nitekim kendinden nce nice insanlarn gelip getiini, onlarn belki kendisinden daha ok yaadklarn, daha ok mal ve mlke sahip olduklarn, onlarn da kendisi gibi hayattan eitli beklentilerinin olduunu, zldklerini, sevindiklerini, nice baharlar ve klar grdklerini, ama yine de lp gittiklerini dnecektir. O halde btn bunlarn bir anlam olmal diye kendini kendine sorgulayacak, kafasn iki elinin arasna alarak tefekkr edecektir. ayet lmden sonra baka bir hayat olmayacaksa bunca mkemmellie yazk olacan da elbette dnecektir. Hem sonra lmle birlikte mutlak bir yok oluun ok sama ve bo bir oyun olduunu da bilecektir. Mutlak anlamda mkemmellie sahip olan Rabbinin, Yaratcsnn byle sama ve abes bir ile uramasnn, yani insan ve dier btn varlklar srf i ve elence olsun diye yaratm olmasnn mkemmelliiyle badamayacan da elbette dnecektir. Bunun tabi neticesi olarak da iyilerin iyiliklerinin, ktlerin de ktlklerinin karlklarn grecekleri bir hayatn olmas gerektiine iman edecektir. Bilindii gibi bu dnce de, dinimizin ve ilh tm dinlerin temel inan esaslarnda yer alan hirete iman oluturmaktadr.
39

te grld gibi yce dinimiz slamn en temel esaslarndan olan tevhit ve hirete iman, bizzat insann kendisini basit olarak tefekkr etmesi sonucu oluuveren esaslardr, dncelerdir. Aslnda kendi benliimizde ve evremizde Allah' gsteren o kadar ok iaret var ki, bunlar alglamak ve idrak edebilmek iin insann dar anlamda elilere bile ihtiyac yoktur. Buna ramen Cenab- Hakkn amayalm diye ltfedip katndan eliler ve kitaplar gndermesi, biz kullarnn hibir ekilde ayaklarmzn kaymasna ve sapmamza raz olmad eklinde yorumlanmal ve bu byk nimetinden dolay ayrca kretmeliyiz. Evet gerekten de her eyin ba kiinin kendini tanmasdr. Kendini bilen, Rabbini bilir; kendini tanyan hem bykln, hem de kkln grr, kusurlarn farkeder. Kendi kusurlarn gren bakalarnn ayp ve kusurlarn zaten grmeye vakit bulamaz. Bu noktada nl mutasavvf bn'l-Arab'nin kendini bilen Rabbini bilir32 sz ne kadar anlaml ve ne kadar hikmetli bir konuma oturmaktadr. imdi de fertlerinin hepsinin kendini tanmakla megul olduu bir toplum dnelim. Bu toplumda dedikodular, kavgalar, hakszlklar ve kibirlenmeler olabilir mi? Elbette hayr. Neden? nk bu insanlar kendilerini bilmekle, tanmakla meguller. Adeta onlar kendilerini dnmekle Rablerini ve Yaratclarn dnmekte ve tanm olmaktalar. Bir kul iin Rabbini tanmaya ve bilmeye almasndan daha gzel bir ura elbette tahayyl edilemez. Yazmz Yce Rabbimizden bizleri bundan byle bakalaryla deil, bakalarnn yapp syledikleriyle deil, kendi yapp sylediklerimizle uramay, nce kendimizi tanmaya, kendimizi
32men

arafe nefseh fekad arafe rabbeh bn-i Arab, her ne kadar bu sz Hz. Peygambere ulaan (merf) bir hadis olarak rivayet etmekte ve rivayet asndan olmasa bile kef asndan sahih olduunu sylerse de bu sz, bn-i Teymiyyeye g re uydurma (mevzu)dur. Nevev ise bu szn hadis olarak sbit olmadn syler. Bkz. Acln, KefulHaf, 4. Bsk. 1985, Beyrut, Messesetr-Risle, c. II, s. 343. 40

dzeltmeye muvaffak klmasn ifade eden duayla bitirmek istiyorum.

41

ALLAH'A KULLUK KENDN BULMAKTIR

"Ey benim mahpus arkadalarm! (Dnn bir kere) birbirinden ayr pek ok tanrlara (inanmak m) daha iyi, yoksa Bir ve Kahhr olan Allaha (inanmak) m?" Yusuf (12) : 39.

nsanolu doutan getirdii, mayasnda bulundurduu ilenmemi baz kt karakter dokularna da sahiptir.33 rnein hakszlk yapmaya yatkn olmas, yalan ve kt szler sylemeye g yetirir olmas, mala mlke dkn olmas bunlardan sadece bir kadr. nsann yapt yanl grememesi, hatta yapt yanl gzel grmesi bu olumsuzluklardan bir bakasdr. Gerekten de insan, ou zaman kendi kusur ve yanllarn grme eiliminde deildir. Hep bakalarnn hata, kusur ve yanllarn daha iyi grme zelliine sahiptir. Ona gre yanl olan hep bakasdr. Kendisi de hep masumdur, dnceleri ve davranlar hep samimi ve iyilik doludur. Dolaysyla kendisi ve bakas tarafndan yaplan ayn davran, farkl farkl hkmler giyebilmektedir. Ayn davran kendisi yapnca iyi, bakas yapnca kt olabilmektedir. Bu eliki ve ifte standart insann mayasndaki sbjektif yani znel ynnn yansmasndan baka bir ey deildir. Bu duygu ve temayllere sahip olan insann, st bir amirin belirleyici33ems (91)

: 8. 42

lii ve etkinlii olmakszn, tamamen kendi aklna ve heveslerine gre verdii kararlarn ve yapt davranlarn ne derece isabetli ve objektif olabileceini varn siz tasavvurun edin. te bu zfiyetten dolay insanolu, daima kendisini uymak zorunda hissedecei, uyduu taktirde de isabetli kararlar ve davranlar sergilemi olacana inand st esaslar ve prensipler edinmelidir. Hi phe yok ki, kararnda ve fiillerinde yanlmayacak tek merc Allah Teldr, bunda en kk bir phe bile duyulamaz. O halde kiinin dayana, delili, temeli, arkas, Kur'n'n ifadesiyle s ylersek kiinin sultn Allah olursa, o kiinin dndkleri ve yaptklar Allah'n izniyle gzel olur. Ama dayanak olarak baka eyleri benimsemise, hele hele kendi mcerret akln, heveslerini, ehvetlerini ve eytan kabul etmise, zlerek ifade edilmelidir ki insan -Allah muhafaza- telafisi g hatalar ve kabahatler ileyebilir. Artk yanl onun benliine, zne ve yreine ylesine kaznr ve yerleir ki, bundan byle insan, yapt en ak yanl dahi g remez olur. Kabul edilmelidir ki insann bu derekeye dmesi elbette ok bahtsz ve acnacak bir durumdur. nsan bu derekeye dnce, ona yanll kim gsterecektir? Dorunun ne olduunu ona kim irad edecektir? Temel olarak benimsedii kendi nefsi mi? Yoksa dnyev arzu ve ehvetleri mi? Yoksa yanl birlikte yapt -af buyurunuz- iki ve kumar arkada m gsterecek ve syleyecek yanl yaptklarn? Tabi ki hayr. Bu yzden kii, haktan ve Allah'n yolundan kopmaya ve ayrlmaya balad zaman, tehlike sinyalleri adeta alarm vermeye balamakta ve aman dikkat et, bu yolun sonu iyi deildir anlamnda uyar mesajlar gndermektedir. Bilinmelidir ki tabiat asla boluk kabul etmez. Bu bir deimez fizik kanunudur. Hayatn devaml olabilmesi iin, yaantnn srebilmesi iin, boluklar mutlaka doldurulmaktadr. rnein bu gne kadar hangi devletin bakan ld de makam bo kald? Hangi ocuun babas ld de o ocuk byyemedi? Ya da hangi frnc ld de insanlar, ekmek yiyememekten hayatlarn yitirdi? Bunlarn hibirisi olmad, nk Allah'n yasas, evrende boluu ka43

bul etmemektedir. Bir ey ortadan kalkt m, hemen yeri bir baka ey veya kimse tarafndan mutlaka doldurulmaktadr. Bu nokta ayrca zerinde uzun uzun dnmemiz ve de ibret almamz gereken bir hususdur. Batl bir atasz yle der. "u anda mezarlklarda yatan istisnasz hemen btn ller, bir zamanlar kendilerinin vazgeilemez insanlar olduklarn dnyorlard." Mezarlklardaki insanlar, bir zamanlar byle dndkleri gibi; u anda yaamakta olan bizler de bundan farkl dnmyoruz aslnda. S zgelimi kendimizi, altmz irketin veya bronun bel kemii olarak g rmyor muyuz? Allah gecinden versin bize bir ey olsa btn ilerin duracan, irketin iflas filan edeceini dnmyor muyuz? Ya da bir ev reisi olarak bize bir ey olsa, aile fertlerimizin yokluktan ve aresizlikten telafisi ok zor durumlara deceklerini dnmyor muyuz? Dolaysyla kendimizi vazgeilemez, olmazsa olmaz esas olarak kabul etmiyor muyuz? Biraz samimi olarak dndmzde yreimizin derinliklerinde b ylesi bir duyguya sahip olduumuzu greceiz. te bu yzden bir taraftan uzaklarsak asla bolukta kalamayacamz, bunun iin mutlaka bir taraf olmamz gerektiini hi unutmayalm. rnein Allah'n yolunu tercih etmisek, Allah' gcendirecek dnce ve fiillerden uzak duracamz yne girmisek, eytann, ktln ve errin de yolundan ayrlmz demektir. Dolaysyla hem slamn hem de eytann yolunda olmamz, hem Allah hem eytan memnun etmemiz imkanszdr. Yani nl filozof Heraklitin bir nehirde iki defa ykanlmaz dedii gibi, ayn anda iki yerde ve yolda olmak, ya da baka bir deyile ntr kalmak mmkn deildir. Nitekim Allah, hibir insann gs boluunda iki kalp yaratm deildir.34 Bu yzden insan Allah' tanmama, Ona kulluk etmeme yolunu semise, bu kiinin de ortada kalmas, baka bir tarafa kulluk etmemesi imknszdr. Bu kez de eytann, kendi benliinin, aklnn, heva ve heveslerinin kulu ve klesi olmaya mahkum olacaktr. nk tabiat boluk kabul etmez.
34Ahzab

(33) : 4. 44

O halde, Allah'n tarafna taraf olmak m daha isabetli olur? Yoksa kart olan eytan'n tarafna m taraf olmak isabetli olur? Nur mu hayrldr, yoksa karanlklar m? u anda hepimiz elbette Allah'n taraf, nur izgisi isabetli ve hayrldr diye haykrmaktayz. nk Allah'n kendisine bahettii akl nimetini kullanabilen hi kimsenin bunun tersini dnmesine imkn yoktur. Kim yol ve yn olarak Allah'n ynn ve yolunu seerse Allah kulunu yalnz, yolsuz, ynsz ve akn brakmaz. Onun elinden tutar, sahibi olur. Sahibi Allah olandan baka bahtiyar biri olabilir mi? Kim Allah' seerse; Allah onun tabir caizse gren gz, duyan kula, konuan dili ve tutan eli olur.35 Allah'n bakyla bakan, boyasyla boyanan, kulayla duyan, diliyle konuan elbette nur g rr, nur konuur, nur duyar ve nur iler. Ksaca amelleri ve dnceleri elbette nur olur. Her eyinde isabet kaydeder. Yanln yanl olarak grr, hemen onu dzeltmeye, telafi etmeye y nelir. Ama insan, Allah' deil de -Allah hepimizi muhafaza buyursun- eytann yolunu tercih ederse, Bir Tek laha kul olmaktan kanan ve kibir duygusu iinde bbrlenip duran bu kiinin hayatnda ka tane sahte tanrya ve ilaha kul-kle olduunu dnebilir misiniz? Kendi zgrln kazandn syleyen bu zavall insan, kendi arzusunun klesi deil midir? Mal ve zengin olma hrsnn klesi deil midir? sabet ettii kesin olmayan aklnn klesi deil midir? Birtakm nderlerinin klesi deil midir? Elbette klesidir, hem de pek ok sahte tanrnn. yleyse Gerek ve Bir olan Allah'a kul olmak m daha iyidir? Yoksa hibir gleri olmayan, kendilerini bile kurtarmaktan aciz onlarca belki de yzlerce sahte tanrya kul ve kle olmak m daha iyidir? Baknz bu gerei Yce Rabbimiz Kur'n- Kerim'inde Yusuf Aleyhisselam'n dilinden yle buyurmaktadr:

35Buhari,

Rikak, 38. 45

"Ey benim mahpus arkadalarm! (Dnn bir kere) birbirinden ayr pek ok tanrlara (inanmak m) daha iyi, yoksa Bir ve Kahhr olan Allaha (inanmak) m?"36

36Yusuf (12)

: 39. 46

KURAN, SZLERN EN GZELDR

Allah, kelmn en gzelini, kendi iinde tutarl,(gerein) her trl ifadesini eitli biimlerde birbirine benzer ve tekrarl bir kitap olarak indirdi. Rablerine derin saygs olanlarn ondan tyleri rperir, sonra derileri de kalpleri de Allahn zikrine yumuar. te bu, Allahn rehberidir. Allah onunla dilediini doru yola karr, her kimi de Allah artrsa ona yol gsterecek yoktur.37 Zmer (39) : 23.

ce Rabbimizin biz kullarna ufuklar tesinden gnderdii kitab Kuran, hikmetlerin, tlerin, ahlakn, davranlarn ve huylarn en gzelini reten esiz bir zellik ve gzellie sahiptir. Konumuzun ana temas olarak setiimiz ayetimiz de Kurann bu esiz zelliklerine iaret etmektedir. Baka bir deyile Kuran, bu ayetinde Kuran tantmaktadr. Dikkat edilirse ayetin Kurana dair u ana balklarn altn izmekte olduu g rlr:
37Meal

ksmen Elmaldan ve antaydan alnmtr. 47

Kuran indiren Allahtr: Mellifi ve sahibi Allah Olan bir Kitapla kar karyayz. Kt niyetli baz oryantalistlerin iddia ettikleri gibi, Kurann mellifi Hz. Muhammed deil, Allahn ta kendisidir. Peygamberimizin misyonu bu kitab sadece insanlara ulatrmak, onu tebli etmek olmutur. Bu ifade bile bizlerin Kurana yaklarken tecrbe ettiimiz ruh halimizi farkllatrmakta, manevi ufuklarmzda deyi yerindeyse ilahi bir esinti meydana getirmektedir. Kuran okurken Allahla konuuyor olmak, daha da nemlisi bunun bilincinde olarak Kuran okumak ve dinlemek, gerekten basit ve sradan bir ey deildir. Kuran szlerin en gzelidir: Sz olan bir Kitap. Bu anlam karlamak zere ayette hads kelimesi kullanlmaktadr. Dilde hadis, herkesin azndan kan kelam, sz, ifade demektir. Kendisinin de onlardan birisi olduunu sylerken ne kadar da alak g nlldr Kuran. nsan dzleminde, insani aralarla mcadele vermek, esasnda Kuran ok daha byk klmaktadr. Hasl Kuran s zlerden birisi, binlerce szn arasnda bir tanesi, ama onlarn en by ve en gzeli. Sz kukusuz insann en nemli zelliidir. nsan insan yapan en nemli deeridir. Atalarmzn ifadesiyle hayvan yularndan, insan sznden tutulur. nsan szsz yapamaz, yaayamaz, hatta bu ad kendisine almaya da belki hak kazanamaz. O halde hayati anlamda muhta olduu sz, hem doru ve hem de en gzel olmaldr. Allahtan daha doru szl kim vardr?38 Elbette kimse yoktur ve olamaz. En gzel sz de, elbette Allahn szdr. nk doruluk ile gzellik arasnda mutlaka balant kurulmaldr. Doru olan gzeldir, gzel olan da doru olmaldr. Eri ve sahte olann gzel olmas da mmkn olmasa gerekir. Kuran, birbirine benzer ve tekrarl bir kitaptr: Kuran mteabih bir kitaptr. Ayetleri slupta, manada, yapda, gzellikte, hikmette, kimisi kimisini desteklemede ve dorulamada birbir38Bkz.

Nisa (4) : 87, 122. 48

lerine benzemektedir. Hibirinde eliki mevzu bahis deildir. Ayrca Kuran tekrarl, mesn olan bir kitaptr. inde eitli kssalar, tler, uyarlar, mjdeler ve hkmler tekrarlanr ancak hibir yerde anlatm tekdze deil, ayn olayn baka baka ynleri n plana karlr ve iinde yer ald sz dizimleriyle ok gl bir irtibat tesis edilir. Hem sonra Kuran indii andan u ana kadar milyarlarca insan tarafndan defalarca tekrar takrar okunduu ve dinlendii halde bkknlk ve usanma sz konusu olmamaktadr. Defalarca okunduu ve dinlendii halde kendisinden yine de bklmayan ka kitap vardr acaba u yeryznde? stelik her okunuta bir baka zellik ve gzelliini okuyucusuna aan, bilmeyiz ka kitap vardr btn dnyada?39 Kurann tekrarl anlamnda mesn olmas, iinde zikredilen hususlarn hemen hepsinin ift olmasyla da muhtemelen ilgilidir. Gerekten de Kuranda hemen her ey ift olarak anlatlr. Emir-yasak, yer-g k, cennet-cehennem, mjde-tehdit, umum-husus, mcmel-mufassal, aydnlk-karanlk, levh-kalem, melekler-eytanlar, ar-krs, mit-korku, adaletzulm ,iman-kfr. Kurann bu diyalektik zelliklerini artrmak mmkndr. Byk alim evknnin de dedii gibi Kuranda kart olmayan, diyalektii bulunmayan tek varlk sadece Allah Tealann kendisidir.40 Kuran, Rablerine sayg duyanlarn rperdii bir kitaptr: Allahn azabndan, cezalandrmasndan bahseden ayetler geldii zaman Kuran okuyan ve dinleyen kimseler, Rablerine duyduklar derin saygnn ve korkunun etkisiyle derileri rperir, titrer, imanlar ve teslimiyetleri artar. Gnahlarndan dolay gzleri slanr, Allaha snrlar ve secdeye kapanrlar. Kendilerini, sevdiklerini ve lmlerini affetmesi iin Allaha yalvarrlar, yakarrlar, iyi insan, gzel mslman olabilme yolunu kendilerine kolay klmasn Rablerinden niyaz ederler, dnya ve ahirette kendilerine salk, shhat,
39Bkz.

40evkn,

Kurtubi, XV, 249. Fethul-Kadr -el-Cmiu beyne Fenni'r-Rivye ve'd-Dirye min Ilmi't-Tefsr, yy., trz., lem'l-Ktb., c. IV, s. 459. 49

afiyet, uzun mr ve gzellik bahetmesi iin seccadelerini gzyalaryla ykarlar. Kuran, derilerin ve kalplerin kendisiyle yumuad bir kitaptr: Allahn merhametinin, affnn ve nimetlerinin anlatld ayetler geldiinde ise okuyucular ve dinleyenler rahat bir nefes alrlar, Allah zikrederek ona kretme noktasnda ilerinde gl bir istek duyarlar. Kuran okuyan ve dinleyenler Allaha kar acizliklerini grdklerinde korkudan derileri ekilmi, rpermi ve korkmulard, imdi de Onun ne kadar byk af ve mafiret deryasna sahip olduunu grmler, kalpleri Allah zikretme yolunda yumuama geirmi, kaslan ve rperen derileri yeniden gevemitir. Kuran Allahn rehberidir, kullarn onunla hidayet eder: Allahn rehberi, irad katalou Kurandr. O halde kim Allahn yoluna girmek, ruhunu, benliini ve hayatn Rabbiyle bark klmak isterse mmkn olduunca n yarglarndan ve artlanmalarndan uzaklaarak -deyi yerindeyse- Kurann kapsn almaldr. Hazinelerini ve rahmet dairesini kendisine amas iin Cenab- Hakka niyazda bulunmaldr. nsan Rabbine samimi olarak, inanarak bir kar yaklarsa Allahn ona bir adm geleceini unutmamaldr. nsann gnl hakka, hakikate ve aydnla ak olursa Allah ona mutlaka sevdii yolu kolaylatracak ve gerek yola kulunu iletecektir. Unutmayalm biz Rabbimizi nerede anarsak, O oradadr, nk Allah zaman ve mekan st varlktr. Zaman da mekan da sadece biz insanlar iin var olan snrlardr. Szlerimizi zerinde durmaya altmz Zmer suresinin 23. ayetinin mealini vererek bitirelim: Allah, kelamn en gzelini ahenkli, birbirine benzer ve tekrarl bir kitap olarak indirdi. Rablerine derin saygs olanlarn ondan derileri rperir, sonra derileri de kalpleri de Allahn zikrine yumuar. te bu Allahn rehberidir. Allah onunla dilediini doru yola karr, her kimi de Allah artrsa ona hidayet edecek yoktur.
50

HBR EY ALLAHTAN BYK DELDR

Allah kuluna kfi deil mi? Durmular da seni ondan beridekilerle korkutuyorlar, her kimi ki Allah artr, artk ona yol gsterecek yoktur, her kime de Allah hidayet verir, onu da artacak yoktur. Zmer (39): 36-37.

llaha iman etmek ok byk bir gtr ve yeryznde hibir g ve kuvvetin onun seviyesine ykselmesi mmkn deildir. Aslnda bu alacak bir durum deildir. nk her ey ilk yapanna aittir, onun altndadr, onun hkmne tabidir. Yaplan bina hibir zaman mimarndan stn deildir. Orta konan mobilya da kesinlikle marangozundan daha stn olamaz. u halde Allaha iman etmi olmak, onun dndaki her eyi, ama her eyi sadece Allahn hkm dorultusunda deerlendirme gibi ok byk bir zgrlk ortam var etmektedir. yice dnlrse bunun ne kadar byk bir g olduu anlalacaktr. Kii Allaha iman ediyorsa, her eyi Onun yarattna ve var kldna itikat etmise bu kimse iin Allahn dndaki her ey elbette Allahtan daha stn olmayacaktr. Allahtan baka hibir ey Ondan daha deerli olmayacaktr. Yaratcnn dnda hibir ey Ondan daha kymetli olmad iin kle Bill, efendisine ve ikencesine kar imann diri tutuyor, inancn stn biliyor ve kzgn kumlar stnde plak karnna konan krk-elli kilo arlndaki koca kayann altnda bile Allah birdir, Allah birdir manasna Ehad, Ehad diyebiliyordu.41 Peygamberimiz de bir hadislerinde Cihadlarn

41Bkz.

bnl-Esr, sdl-Gbe, 1970, Kitbu-ab, c. I, s. 243, No: 51

493.

en faziletlisi, zalim bir sultann yannda hakk sylemektir42 buyurur. Dikkat edilirse mslmanlardan sergilemeleri istenen bu davrann temel esprisini, her eyin Allahn aasnda olduu gereiyle izah edebiliriz. nemli olan tek ey hakikatin ve adaletin uygulanmas olduu iin bunun her yerde, hatta zalim bir sultann yannda bile tatbik edilmesi iin talepte bulunulmaldr. nk netice itibariyle sultan da bir insandr ve onun sultanl insanlara gredir. O insan Allah nazarnda sultan olmayabilecei gibi, bir pden daha deersiz olmas da imkan dahilindedir. Allaha hakkyla iman etmek, kiiye gerek zgrln verir ve hrriyetini balar. nk onun nazarnda Allahn dnda her ey, varsa deerini ancak Allahn izniyle bulur. Konuyu manay muhalifiyle ele alrsak unu syleyebiliriz: Allaha iman etme bahtiyarlna erimemi herkes aslnda, zgr deil, aksine klelik iinde yaamaktadr. Bu insan kendisinin ne kadar zgr olduunu ileri srerse srsn, hayatn kendisinin tanzim ettiini, duygularn, zevklerini, dnya grn ve sevgilerini kendisinin belirlediini ne kadar iddia ederse etsin hakikatte zgr deildir. Hayatlarndan Allah kovmu insanlarn yzlerce tanrlara taptn grebiliyoruz. Szgelimi yaam felsefesi yemek iin yaamak olduunu srarla vurgulayan bir kimsenin zgr olduunu syleyebilir miyiz? Moday takip etmek hayatnn temel ekseni olan bir bireyin hr olduunu nasl diyebiliriz? Btn gayesi dnya mal biriktirmek olan bir ahsn kle olmadn sylemeye imkan var m? Bu durum aslnda bir fizik kanunudur. Evrende katiyyen boluk olmaz. nsanlar iin bir varla, bir dnceye, bir felsefeye iman etme ve inanma su gibi, ekmek gibi, hava gibi bir ihtiyatr. Zaruri gereksinimlerin yerleri bo kalamaz. Mutlaka bir ekilde doldurulur, doldurulmaldr da. Doldurulmazsa hayat biter, canllk kaybo42Efdall-Cihdi

Kelimet Adlin nde Sltnin Cir Ebu Davud, Tirmizi ve Nesainin rivayet ettikleri bu hadis iin bkz. Nevevi, Riydus-Slihn, Bbun fin-Nasha, s. 103. 52

lur. Bu noktada kendisinin dinsiz olduunu ileri sren bir kimsenin bile bir dine, bir inanca bal olduunu grmek enteresan deil midir? Bu ahs hibir eye inanmama gibi bir felsefeye iman etmiyor mu? u halde bu ftri inanma ihtiyacnn en sahih ve en gvenilir ekilde doldurulmas lzumludur. Gerekten zgr olmak isteyen her insan Allaha hakkyla inanmal ve hayatn bu dorultuda kontrol etmelidir. Zalim bir sultann yannda bile hakk syleten bir inan, zgrlk deildir de nedir? Klelik zincirlerini krmak deildir de nedir? zerinde konumaya durmaya altmz Zmer suresinin 36. ayet-i kerimesi tam da bu gerekleri ifade etmekte ve bizlere yol gstermektedir. Ayetimizi birlikte tekrar hatrlayalm: Allah kuluna kfi deil mi? Durmular da seni ondan beridekilerle korkutuyorlar, her kimi ki Allah artr, artk ona hidayet edecek yoktur, her kime de Allah hidayet verir, onu da artacak yoktur. Bu ayet, slam dmanlarnn eziyet ve tacizlerine kar Peygamberimizi teselli etmekte ve Allah, kuluna yetmez mi, kfi gelmez mi diyerek g nln ferahlatmakta, moralini dzeltmektedir. Onun ahsnda da btn mslmanlara moral depolamaktadr. Hatta byk lgat alimi Crcnnin de ifade ettii gibi bu ifadeler sadece Peygamberimizi ve mslmanlar deil, inanm olsun olmasn btn insanlar kapsamna almaktadr. Elbette Allah inanan kuluna da inanmayan kuluna da yeter, onlara sahiptir, kudreti hepsini kuatr.43 Bize gre ayetin bundan sonra ok daha nemli bir aydnlatmas gelmekte ve slam dmanlarnn her zaman Allahn samimi kullarn Allahn berisindeki, aasndaki eylerle korkuttuklarndan, onlarla gzda verdiklerinden sz etmekte ve Merhum Hamdi Yazrn gzel trkesiyle Durmular da seni ondan beridekilerle korkutuyorlar ifadesini kullanmaktadr. Allahn
43Kurtubi,

XV, 257. 53

samimi kullarn taciz eden ve onlar korkutan dmanlar neyle korkutuyorlar, Allahn dndaki eylerle. Yani Allahn aasndaki, berisindeki glerle, varlklarla, durumlarla bunu yapyorlar. Elbette byle yapmak zorundalar, nk Allahn stnde hibir ey yok ki. Anlatldna gre putlara tapan mrikler Peygamberimizi seni ilahlarmz arpacak ve seni helak edecek diyerek putlaryla korkutmaya alyorlard.44 Bunun gibi Hz.brahimi de kavmi, putlaryla korkutmaya altklarnda Siz Allaha irk komaktan korkmuyorsunuz da, ben sizin irk kotuklarnzdan m korkacam? diyerek onlara cevap vermiti.45 O halde Allaha kar hibir ey Onu incitmeye, bize kar gazaplandrmaya demez. Ele aldmz ayetin son tarafnda her kimi ki Allah artr, artk ona hidayet edecek yoktur, her kime de Allah hidayet verir, onu da artacak yoktur eklinde ifade edilen hidayet ve dallet konusuna da biraz deinmek istiyoruz. nsann elinden hr iradesinin alnd gibi bir izlenimin isabetli olmadn ncelikle ifade etmek istiyoruz. phesiz Allah sonsuz g ve kudret sahibidir. Btn kullarnn akladklarn da, kalplerinin en gizli kelerinde gizlediklerini de bilir. Kendisine iman etme yolunda en kk bir adm bile atan kulunu mkafatlandrr, ona hidayet nasip eder ve o kimse mmin olur. Eer kul, inanma ve hakikati kavrama yolunda en kk bir istek bile izhar etmez, nyargl ve artlanmlk hali iinde kalbi kapal olarak gelirse Allah da o kimseye hidayet nasip etmez, dallette brakr, aknl iinde terk eder. u halde hidayeti de dalleti de kazanmak bizim elimizdedir. Biz hangisini istersek Allah onu yaratmaktadr. nk biz, Allahn bizden baka hibir yaratna vermedii akl nimetine sahibiz, dnya dzleminde krmz ve zararmz ok iyi biliyoruz. Elimizi yakar diye yanan sobaya dokunmuyor, ekonomik anlamda iflas edeceimiz bir ie girmiyoruz. O halde lm sonrasnda ebedi
44Tabressi, 45Kurtubi,

Mecmaul-Beyn, IV, 499. XV, 257. 54

kalacamz yurdumuzda yanmamak ve iflas etmemek iin henz vakit ok ge deilken, nefeslerimiz hl bizdeyken gayret etmek, Allahtan hidayet talep ederek gnllerimizi O yce yaratcya amak iin daha ne bekliyoruz? Biz adm atalm, Allah bize hidayetini nasip edecek, kulunu mahcup etmeyecektir.

55

ALLAHA NN MUHTACIZ

De ki: Ey (btn) mlkn mliki olan Allahm, Sen mlk dilediine verirsin, dilediinden ekip alrsn. Dilediini aziz klarsn, dilediini zelil yaparsn. Btn iyilikler senin elindedir. Sen her eye kdirsin Al-i mran (3) : 26.

enelde tm semavi dinlerin, zelde de yce dinimiz slamn hedefi, insann elinden tutarak, ulama istidad tad yce makamlara erimesine rehberlik etmektir. nk insan, nnde mutlak bir inanla balanaca bir rehber ve mride sahip olmad zamanlarda son derece yanl ve hatta vahice davranlarnn bile hakl olduunu savunabilecek kadar alalabilmektedir. Bu tesbiti vakalarla da dorulamak mmkndr. Acaba hapishaneleri dolduran mahkumlar arasnda bir anket yaplsa ve onlara kendilerini sulu kabul edip etmedikleri sorulsa ka tanesi kendisinin sulu olduunu syleyecektir? yle inanyoruz ki oradakilerin ounluu kendisinin masum olduunu iddia edecek ve kendini hakl karmann yollarn arayacaktr. Zaten blis de, Allahn, niin emrine isyan edip Ademe secde etmediini sorunca, kendisinin hakl olarak emre kar geldiini sylemitir. Ona

56

g re kendisi, Ademden stndr. nk blis ateten, Ademse topraktan yaratlmtr.46 u halde insann nnde mutlaka iman edip hayatn ona g re tanzim etmesi gerektiine yaknen teslim olaca bir otorite bulunmaldr. Sz konusu otorite insana neyin doru, neyin yanl olduunu retecektir. stelik bu otoritenin sahibi mutlak stnl asla tartlmayan bir Zt- Mukaddes olmaldr. te bu ilh zt, Cenb- Hakkn kendisidir. Otoritesi de yeryznde tahrif edilmekten korunmu tek mukaddes kitap olan Kurn- Kerimdir. Allahn stnl ve otoritesi tartlamaz. nk Kuran, hepimizin ve her eyin sahibi ve yaratcs olan Allahn kelmdr, s zdr. nsan kendi dzlemindeki bir baka insann sylediklerini ve yaptklarn beenmeyebilir hatta tartmaya aabilir. Ama, bizi bir damla baya sudan yaratm, annelerimizin rahimlerinde ekillendirmi, karnlarnda bytm olan ve hl da bizleri rzklandrmaya ve korumaya devam eden yce Rabbimizin s z, emir, yasak ve talimatlarn ihtiva eden Kuran nasl ve ne diye tartrz? Onu tartmamz Allah tartmamz anlamna gelmez mi? Elbette b yle bir konumda olmaktan kanacaz. nk mslmanlar iman ederler ki Kuran, Allahn yeryzndeki bozulmaya uramam tek kitabdr. Bu durumu bizzat Kuran, Csiye suresinin 6. yetinde, kendisini tartmaya aan mriklere hitaben yle dile getirmektedir: te bunlar sana hak olarak okuduumuz Allahn yetleridir. Artk Allah ve yetlerinden sonra baka hangi sze inanacaksnz? Kurann da ifade ettii gibi insan zayf olarak yaratlm47 Hl kck bir ADS mikrobuna veya bir kanserli hcreye tr. mahkum olmakta ve onlara teslim olmadan baka are bulamamaktadr. Aslnda kyamete kadar insann zmne ulaamad hastalklar hep varolacaktr. nsanolu bir mddet sonra belki ADS
46Kle

m meneake ell tescde iz emertke kle ene hayrun minhu halekten min nrin ve halekteh min tn. (Araf (7) : 12. 47Ve hulikal-insn dafen (Nisa (4) : 28. 57

hastaln tedavi edebilecek, ama bu kez de gremesi ve yenmesi gereken bir baka virs veya hastalk mikrobu karsna kacaktr. Geri byle olmasnn da eitli hikmetlerini dnebiliriz. rnein byle bir durumla, insanoluna gsz ve zayf olduunu asla unutmamas, dolaysyla da yeryznde marklk yaparak bozgunculuk karmamas, baka bir ifadeyle kendini ilahlatrmaya kalkmamas tenbih ediliyor olamaz m? Bilimin gelitirdii en son teknolojiye sahip olmasyla gurur duyan ve bu gcn dnyann tek meru karakolu grevini kendisine hamlederek, hibir sebep yokken srf kendi hayaszlk ve ahlakszln kamuoyundan gizleyebilmek gibi ok ama ok baya bir yaklamla dnya zerinde fakir bir lkenin masum ve mazlum insanlarnn zerine, ila fabrikalarnn tepesine bombalar yadrabilecek kadar tanr olmaya aday bir medeniyetin, Allahn gkten yadrd yamurlarn neticesinde oluan sellere malup olduunu ve hayatlarnn felce uradn televizyon ekranlarndan grdmz bir lkenin bu durumunu baka nasl yorumlayabiliriz.? Bu sahneyi insan olarak zayflmz, aciz kalmz, tanr deil kul oluumuzu, hakim deil mahkum olduumuzu anlamaktan, hissetmekten baka nasl yorumlayabiliriz? Bu durumda Allahm sana muhtacz, Senin korumana muhtacz, Senin himayene muhtacz, Senin ikramnn ve ihsannn fukarasyz diyerek dktmz gzyalar yzlerimizi yumayarak secdelere kapanmamz gerekmez mi? yet insan bu ruha sahip olursa yeryznn halfesi ve herkesin efendisi olmaya hak kazanr. O zaman gzyalar hibir an eksik olmayan fakir fukara ve mazlumlarn hn duyar, imdadlarna koar, bu ruhla Allahn omuzuna ykledii sorumluluk bilincini duyar, duyar da arlndan ac terler dker, yoksa sarp geidi geemeyerek snav kaybedenlerden mi olacam diye rperir ve Rabbine snr. Sohbetimizin banda okuduum u yetin mealini kendisine her an vird edinir: De ki: Ey (btn) mlkn mliki olan Allahm, Sen mlk dilediine verirsin, dile-

58

diinden ekip alrsn. Dilediini aziz klarsn, dilediini zelil yaparsn. Btn iyilikler senin elindedir. Sen her eye kdirsin48 Tm bu duygular, hisler ve kulluk yakarlar, Allahn llemez byklk ve mkemmelliinin nnde sana kul oldum Allahm diyebilmenin insana verdii huzur ve mutluluk terennmleridir. Artk anlamalyz ki biz baz eyler olmadan da yaayabiliriz. rnein evimiz olmadan da yaayabiliriz, arabamz olmadan da yaayabiliriz. ok mreffeh yerlerde olmadan da yaayabiliriz. Ama Allah hissetmeden, Onunla konumadan, Onunla birlikte yrmeden, Onunla birlikte olmann verdii hazzn iareti olarak burun direkleri szlamadan yaayamayz. Onun huzurunda seccademize kapanarak o makamda bulunabilmenin tattrd iklimini ve hissiyat iemeden yaayamayz, dorusu yaamamalyz da. Cenab- Hak hepimizin Rabbidir. yle yce bir Rabb ki, kendisini ok kran, inciten, mukaddesleriyle mcadele eden, dmanlk yapan kt kullarnnn da Rabbi. Dolaysyla gnahmz ne kadar byk olursa olsun, O bizi bekliyor, ne olur bir kez Onun kapsn alalm. Bugne kadar ok kaplar aldk, hep yzlerimize kapand. Ama samimiyetle kapsn alan hibir kuluna kapy arpmayan Rabbimiz var. Hepimizin Rabbi. Var msnz, btn nkabullerimizi, nyarglarmz kapnn eiinde brakmaya. Ya Rabbi, sen nasl istiyorsan, senin dinin slam nasl istiyorsa, senin Peygamberin Hz. Muhammed (sav) nasl emrediyorsa yle olacam, bu ynde deieceim szn vermeye. Rabbimiz, bu kutlu bayramlara hepimizi ulatrsn. Zira Allaha kul olmak ancak, Kitab Kurann buyruklarna ve Sevgili Peygamberimizin hayatlarna sayg duyarak onlara uygun bir hayat tarz yaamakla ancak gerekleebilir. nk Allahn bizden neler istedii sadece Kurandan ve Peygamberimizin snnetlerinden anlalabilir. Bu yzden Allaha saygl olmak demek, Kurana ve Peygambere saygl olmay gerektirir.
48Al-i

mrn (3) : 26. 59

TEVHT, TEK BR MMET VE KARDELK*

nsanlar bir tek mmetdir. Allah peygamberleri, mjdeciler ve uyarclar olarak gnderdi; onlarla beraber, anlamazla dtkleri konularda insanlar arasnda hkmetmek zere, iinde gerekleri tayan Kitab indirdi. Oysa kendilerine Kitab verilmi olanlar, kendilerine ak deliller geldikten sonra, srf aralarndaki kskanlk sebebiyle Onda anlamazla dtler. Bunun zerine Allah, kendi izniyle iman edenleri onlarn hakknda ihtilaf ettikleri geree iletti. Allah dilediini srat- mstakme hidayet eder. Bakara (2) : 213.

nsanla dnya ve ahirette saadet kaplarn araladna inandmz Allah kelam Kur'n'n bu aydnln grebilmek ondan nasl yararlanlacan bilmekle orantl bir harekettir. Bu yntemlerin neler olduunu kefedebilmenin, aslnda en nemli problematik olduu rahatlkla ifade edilebilir. Bu dorultuda telif edilen tefsir usulyle ilgili eitli yaynlar takip etmek yannda Kur'n'n btnlne baka bir deyile hiyerarik dzlem btnlne de azami lde dikkat etmek gerekmektedir. Kur'n'n
Bu yazmz daha nce Tebli adl derginin Haziran 1997 saysnda yaynlanmtr. 60

hiyerarik dzlem btnlnn neler olduunun tespitinin ardndan yaplacak Kur'an almalar, onun i dzen birlik ve btnlnn ne kadar artc dzeyde ince dokunduunu gzler nne serecek ve Kur'n'n i'czn her seferinde hkm-ferm klacaktr. Sylediimiz ey aslnda gnlk hukuk kullanmda da sk sk duyulan alt dzeydeki sylemlerin, st dzeydekilere muhalif olmamas artna benzer bir durumdur. Kur'an adna bu durum st dzey s ylemden alnan bir dokunun alt dzeydekilerde grlmesi gerektii eklinde de ifade edilebilir. Kur'an alrken bu gerein yakalanabilmesi; samimiyet, i rahatl, n yarglardan tecrit, kulluk bilincinin zirvede yer almas hususlaryla da birleebildii anda Kur'an hazinesi muhataplarna eyiz sandnn kapan aralayarak mcevherlerini teker teker gstermeye balar. Her seferinde gerekli olan konsantre/odaklanma tahakkuk ettirilebildiinde Kur'n'n gsterdii mcevherlerin ekli ve tr de deiebilir. nk Allah'n kelimelerini yazmak iin btn denizler mrekkep olsa yine de O'nun kelimeleri bitmeden, denizlerin kupkuru kalaca phesizdir.49 Gerein bu ynde olduunu aslnda mmet-i muhammed, Kur'n'n nzulnden bu yana srekli tecrbe etmekte ve buna ahit olmaktadrlar. Defalarca okunduu halde kendisinden bklmayan, her seferinde muhatabna at hazineleri deien bir baka kitap var mdr acaba Kur'an dnda? u ana kadar hakknda en az binlerce tefsir yazlan Kur'an iin bundan sonra, artk tefsiri yazlmayacak denememesi de bu gerein baka bir ifadesi deil mi? Buraya kadar s ylemeye altmz hususlarn aadaki rnekle daha ak ve faydal hale gelip, yazmzn balyla da daha mttefik olacaktr: Kur'an'da, onunla tank olanlarn da bilecekleri zere mmeten vhde kalb dokuz yerde gemekte ve bu ayetlerden

49Kehf

(18) : 109. 61

bir ksm insanlarn tek bir mmet olduklarn50 dier ksm da Allah'n dilemesi durumunda tm insanlar tek bir mmet yapabileceini51 ifade etmektedir. G rnrde birbirini nakzeden bu ayetler, ince bir tefekkre malzeme klndnda sz konusu bu zhir paradoks ortadan kalkmakta, stelik sadece ortadan kalkmakla da kalmayp biraz nce szn ettiimiz st dzey sylemleriyle ok sk ilikisini gzler nne sermektedir. Bilindii gibi tevhit ilkesi, kkeni Allah olan tm dinlerin vazgeilemez temel ilkesi ve st dzey sylemlerinin de ba esasdr. Kur'an hiyerarisinde st dzeye ait olan bu dokuyu tm alt dzey sylemlerde de grmek zorunluluu sz konusudur. Baka bir deyile -en azndan- alt dzey s ylemleri st dzey s ylemlerine muhalif dokuya sahip olamazlar. Bu itibarla s zgelimi tevhit ilkesini Kur'n'n her biriminde bir ekilde bulmak mmkndr. Mmkn olmann tesinde tek bir mmet olma konusuyla ilgili olarak dikkate alndnda szde elikilerin ortadan kalkt gibi ok kymetli sonularn ortaya kmasna da vesile olmaktadr. Buna gre insanlarn tek bir mmet olmalarn ifade eden yetler gurubu, istisnasz btn insanlardaki mevcut ftrat birliine, baka bir deyile tevhidine iaret etmekte ve dini ve merebi ne olursa olsun tm insanlara kar dinde kardeim olmasa bile hilkatte benzerim yaklamndan hareketle ok geni boyutlarda bir sevgi ve hogr iklimi dourmaktadr. Yine buradan hareketle, tm insanla kar tevhide riayeten sevgi ve hogr benimseyen mslmann kendi dininden olan kardeine bu scakl esirgemesi
50Bakara

(2) : 213; Yunus (10) : 19; M'minn (23) : 52 ; Enbiya (21) : 92; Zuhruf (43) : 33. Zuhruf suresinin bu ayetinin -hemen hemen g rebildiimiz tm meallerde- parantez ii mdahaleyle anlam bozulmutur. S z konusu ayette insanlarn tek bir mmet olmama durumunda, snav iin kafirlere bu dnyada kkler vereceini ifade etmektedir. Ama insanlar tek bir mmet olduklar iin Cenab- Hak, kullar arasnda bu dnyada byle bir ayrm sz konusu etmemektedir. 51Maide (5) : 48 ; Hud (11) : 118 ; Nahl (16) : 93 ; r (42) : 8. 62

elbette tutarl olma adna dnlemeyecek bir gariplik olacaktr. Bu yzden peygamberlerin ve byk Allah dostlarnn hangi insan iin olursa olsun duygusal hareket ederek ipleri tamamyla kopardklarn grmyoruz. Peygamber efendimizin kendisine ve Mslmanlara kar olanca ikence ve eziyeti reva gren mriklere bile beddua etmeyip, sadece "Allahm onlar bilmiyorlar" demesini tevhidin bu ok evrensel dalgas iinde kalmaktan baka neyle aklanabilir? Gerekten de kinattaki her eyde tevhit vardr. Bu tevhit sayesindedir ki ftratta gml olan tm erdemlerin ortaya kma ihtimali sz konusu olabilmektedir. En azndan tm insanlarda erdemlerin cem olmas, onlarn tmnde erdemsizliin cem olmas ihtimalinden nde olmas kesinlik tar. Ayrca btn insanlarn elest bezminde Allahn Rableri olduunu kabul ve ikrar etmeleri52 yine tevhidin baka bir tezahr deil midir? Bu dorultuda Peygamberimizin "her doan slam ftrat zerine doar"53 buyurmalar da ayn yaklamn bir baka ak vurgusudur. Buna gre birinci gurub ayetleri, insanlarn tek bir mmet olduklarn ifade eden Kur'an cmlelerini; tm insanlardaki ftrat birlii olarak anlamak pekal mmkndr. Bununla birlikte tek bir mmet olmalar, Hz. Adem ve Havva'nn cennetten kovulmalarndan nceki durumlarn ifade etmesi ihtimali zerinde durmak da gerekebilir. nk cennette yasak aatan yiyerek hata etmelerine kadar Adem ve Havva mkemmel bir tevhidi yanstmakta ve yaatmaktaydlar. Hatta zerlerinde kyafetleri olmad halde birbirlerinin mahrem yerlerini hissedemeyecek kadar vahdet ierisindedirler. Hatalarnn ardndan yeryzne indirilmeleriyle o eski vahdet, yerini ihtilafa terkeder. Ancak bu ihtilaf yine vahdete ve ittifaka evirmelerini mmkn hale getirebilmek iin Cenab- Hakkn
52Bkz.

53Buhari,

Araf (7) : 172. Ceniz 80, 93 ; Tefsru Sre 30, 1 ; Kader 3 ; Mslim, Kader 22, 23, 24, 25 ; Ahmed b. Hanbel, II, 233, 275, 315, 346, 393. 63

katndan kitaplar ve peygamberler gndermesi, en azndan bu ameliyenin, gereklemesi imkansz bir topya olmadn gstermektedir. nk Allah Teala, abesle itigal etmekten mnezzehtir.54 O halde insanlar nceden hem ftrat ve hem de fizik itibariyle vahdet ierisindeyken, yeryz macerasna gireliden bu yana fiziki vahdetlerini sadece yeryz yaantsna has olarak kaybetmiler, ama lmleriyle birlikte yitik birliklerine yeniden kavumaktadrlar. nk lmle birlikte fizik yaantlar ihtilafl btn insanlar, gerek vahdete ulamakta ve bunu ayne'l-yakn olarak mahade etmektedirler. Allah'n dilemesi durumunda btn insanlarn bu dnyada tek bir mmet haline getirilmesini ifade eden ikinci gurup ayetlere gelince ncelikle bu maddenin Kdir-i Mutlak olan Allahn kudreti asndan her hangi bir muhalefetle karlamas mmkn deildir. Ancak bunun gereklemesi, insanlarn snav maksadyla yeryzne indirilmeleri ruhuna ters bir tavr olacaktr ki bu, Allahn yasalarna yani snnetullaha aykrdr. Gerekten de Allah dilese yeryznde hi bir kfir hayatiyetini devam ettiremez, hibir k t ve er kalmaz, ancak bu taktirde de iyi yapanla kt yapan arasnda fark olmazd. Bunun gibi hikmeti gerei insanlar tek bir mmet klmayan Allah, bunun devam olarak da onlar tek bir eriata tabi klmad.55 nsanlar ayn insan, eriatler tek bir eriat olsayd bu taktirde de imtihan edilmekte olan bir insan yerine bir robotun konulmas gerekecekti. Ancak eriatlerin farkl farkl olmas k kenlerinin de farkl olduu anlamna kesinlikle gelmez. Bu yzden btn dinlerin hedefinin tevhit inancn yerletirmek olduu ve bu anlamda da btn dinlerin ortak adnn slam olduu vurgulanmaktadr.56 S zgelimi Musa eriatnda olan bir husus, slam eriatnda yoksa bu, Cenab- Hakkn insan gereini dikkate alarak yrrle
54Bkz. 55Bkz.

Enbiy (21) : 17. Maide (5):48. "likllin cealn minkm ir'aten ve minhcen ve lev ellhu lecealekm mmeten vhdeten." 56Bkz. Al-i mran (3) : 19. 64

koyduu bir tavrdr. nk zamanlarn deimesiyle insanlarn ihtiyalarnn da deiecei muhakkaktr. Bunun gibi insanlarn da farkl farkl olmalar kkenlerinin yani ftratlarnn da farkl farkl olmasn gerektirmemektedir. Bu noktada zellikle konumuzla ilgili olann birinci gurup olmas sebebiyle, balangta her adan tevhide sahip olan insan, kaybettii vahdete peygamberlerin ve kitaplarn yolundan giderek tekrar sahip olabilir. nk bir defa yaplan i, yine yaplabileceinin asgari dzeydeki garantisini tekil eder. Tm farkllklarna ramen ftratlarnda, ifrelerinde ayn zellikleri tayan insan ayn zamanda Allah nnde frsat eitliine sahip olduunu da gstermektedir. Bu durumda insann yapmas gereken mmkn olduunca ftratlarnn bozulmamasn temin etmeye alarak srekli hayrda yarmak olacaktr.57 Bu taktirde yaplmas gereken ey, tevhidin ne olduunu anlamak ve tm vechelerini yaantyla bark hale getirmektir. nsanlarn birbirlerini sevmesi de bu tevhidin, birliin, btnclln bir gerei deil midir? Tevhid, tefrikann, blnmln ve paracln zddysa sevgi kavramn insana diye hasretmek de bir baka parac yaklamn rneini temsil etmektedir. Dolaysyla tevhide sahip bir mslman, sevgisini herkesle ve her eyle paylamak zorundadr. nk mutlak tevhit, mutlakl gerektirir. Sevgi, sayg ve kardelik sz konusu olduu zaman da mutlak anlam n plana gemelidir. Sonu olarak tevhit akidesinin saadetin, barn, kardeliin, sevgi ve saygnn; ksaca ftratn vazgeilemez can damar olduu rahatlkla sylenebilir ve ne kadar ok tevhit, o kadar ok sevgi ve kardelik parolasnn da alt izilebilir.

57Maide

(5) : 48. 65

LM EN GZEL BRETTR
(Ey Peygamber, sana inanmayanlara hatrlat ki) Biz senden nce de hibir insana lmszlk vermedik. imdi, sen leceksin de onlar ebedi mi kalacaklar? (Hayr) Her can lm tadacaktr. Ne var ki bir imtihan olarak sizi hayr ve erle deniyoruz. Sonunda hepiniz Bize dneceksiniz. Enbiya (21): 34-35.

nsan yeryzne ayak basaldan bu yana kimbilir ka milyon sene gemitir. Bu sorunun cevabn tam olarak bilemiyoruz ama, u gerei iyi bildiimizden eminiz; o zamandan bu yana hibir insan, nefis tayan hibir canl lmden kurtulamamtr. Bu ihtiyar dnya u ana kadar; nice yiitleri, nice byk insanlar, nice hkmdarlar, daha da nemlisi Allah'n en sevgili dostlar olan nice peygamberleri kucanda konuk etti. Ama onlardan hibirisi burada kalmad. Bu noktada u Arap atasz ne kadar da anlamldr: mr, misafir gibidir, Onun devamll yoktur.58 lm gn gibi ikr olduu halde, hemen her gn evremizdeki bir akrabamz veya arkadamz kaybedip durduumuz halde, onu hi kendimize yaklatramyoruz, o durumun bir gn bizim bamza da geleceini dnmyor ya da dnmek istemiyoruz. Byk slam dnr mam Gazal bunun sebebinin bitmeyen arzu ve istek (tlu emel) olduunu sylemektedir.59 Oysa biraz nce de ifade ettiimiz gibi, lm herkesi, ama yallnda ama genliinde mutlaka yakalyor ve yakalamaya da devam edecektir. nl bir Arap airi meyye b. Ebis-Salt ne gzel sylemi: Genliinde lmeyen yallnda lr, lmn bir kadehi vardr, herkes onu tadcdr.60
58el-umru 59Gazl,

misl'd-dayfi, leyse leh ikmeh

Ebu Hmid Muhammed, Kimy-y Sadet, ev. A. Faruk Meyan, Bedir yay., stanbul 1981, s. 769, 60men lem yemt abtaten yemut heramen lil-mevti kesn vel-mer zikuh. 66

Bu lm gereinden peygamberler bile kaamamlardr. rnein Allah Tel, Peygamberimize hitaben Enbiya sresinde yle buyurmaktadr: "Senden nce Biz hibir beere ebedi yaama vermedik. Sen leceksin de onlar ebedi mi kalacaklar. Her bir nefis lm tadacaktr. Bir imtihan olarak, sizi hayr ve erle denemekteyiz. Dnnz Biz'edir."61 Grld gibi, Peygamberimizi lmle korkutan ve tehdit eden kfirlere cevap olarak adeta Yce Rabbimiz; "Benim peygamberim lecek de, siz sonsuza kadar m yaayacaksnz" buyurmaktadr. lm gereklii yannda, gerek olan bir baka husus da udur: insan ftratna, yaratlna, mayasna; ebediyet yani sonsuzluk arzusu yerletirilmitir. nsann her gn evresinden birilerini kaybederken, kendini bu durumda hi dnmemesi, bu sonsuzluk duygusuyla pekl aklanabilir. Aslnda insan, lmle bitip yok olacak bir canl da deildir, bir baka deyile aslnda insana, ftratnda tad sonsuz yaama istei gerek anlamda verilmitir. Tek fark, sonsuzluk ve lmszln bu dnyada olmayaca hakikatidir. nsan, yukardaki iirde de ifade edildii gibi bu dnyada bir misafirdir. Misafir ise, kalc olmayan, gidici kimse demektir. Siz misafir olarak gelip de er ya da ge geri d nmeyen bir kimseyi hi grdnz m? Gidecei yere gitmemise bile, mecburi gidi diyebileceimiz lmle dnmtr. Bilindii gibi dnya, ehirler aras otobslerin istirahat etmek zere durduklar konaklama tesisleri gibi, geici bir konaklama yurdudur. Oysa hiret hayat, temelli bir hayattr. Bitip tketilecek bir hayat deildir oras. O halde sonsuzluk ve lmszlk a olan insan, lmeyecei hiret hayatn kazanmann yollarn aramal deil midir? Misafir olduumuzu bildiimiz bu dnyamz mamur hale getirebilmek iin her trl zorluk ve yorgunlua gs geren bizler, misafir olmayacamz, devaml kalacamz hiret hayatmz iin ok daha fazla almamz gerekmez mi?
61Enbiya

(21): 34-35. 67

Hi phemiz olmasn ki, misafir olduumuz u dnyada aka imtihan olmaktayz. Bu imtihanda Rabbimize itaatkr olup olmayacamz gzlenmektedir. Bir baka deyile hayatmz filme alnmakta ve burada misafir olduumuzu unutup unutmadmz izlenmektedir. Konuk olduumuz bu dnyadaki yaantmz, Allah'n istedii ekilde olsun ya da olmasn, btn insanlar ebedi olan hiret hayatna doru, her gn hayatlarndan yrtlan bir takvim yapra misali hzl bir ekilde gitmektedirler. Konuk olduu dnya hayat, slam adna olumsuzluklarla gemi olan isyankar bir kulun hiret hayatndaki sahnesini baknz Kur'n- Kerim, nasl anlatmaktadr: "nkar edenlere cehennem atei vardr. Hayatlarna son verilmez ki, lsnler. Onlardan cehennemin azab da hafifletilmez. te Biz, her bir inkrcy byle cezalandrrz. Orada onlar ''Rabbimiz bizi (cehennemden) kar da, daha nceki yaptmzdan farkl olarak salih bir yaant srelim' diye barp arrlar. O zaman onlara yle deriz: 't alacak kiinin t alabilecei kadar bir mr sizi yaatmadk m?' Size uyarc da gelmiti. yleyse tadn azab. Zalimlerin hibir yardmcs yoktur."62 Bir baka yette de yine hirette lmn olmayaca, hatta cehennemde azap grecek olan inkrclarn aclarnn devaml olmas iin derilerinin srekli olarak yenilenecei; buna karlk konuk olduu dnya hayatnda iman edip, imanna uygun davranlar sergileyen kimselerin de ebedi olarak cennetlerde kalacaklar yle anlatlr: "phesiz yetlerimizi inkr edenleri atee atacaz. Derileri her yandka, azab (yeniden) tatsnlar diye onlar baka derilerle deitireceiz. Allah azizdir, hakimdir. man edip salih davranlar yapanlar ise, iinde temelli ve ebedi kalacaklar, altlarndan rmaklar akan cennetlere koyacaz. Onlara orada tertemiz eler vardr. Onlar en koyu glgeliklere yerletireceiz."63 Durum byleyken akll inananlar olarak bize, hemen her gn ahit olduumuz lmlerden -henz bizim kapmza gelme62Ftr 63Nisa

(35) : 36-37. (4) : 56-57. 68

miken- ibret almak der. Henz kapmza gelmemiken dedik, nk kapya geldikten sonra alnacak bir ibretin ya da duyulacak bir pimanln ve edilecek bir tevbenin hibir faydas olmayacaktr. Kur'n- Kerim'inde Yce Allah bu konuyla ilgili olarak da yle buyurmaktadr: "Gnahlar ileyip dururken, lm kendisine geldii zaman 'imdi tevbe ettim' diyenler ile kfir olarak lenlerin tevbesi makbul deildir. te onlara Biz, elem verici bir azap hazrladk."64 Bu bakmdan nemli olan, son nefeslerimize gelmemiken hayatmza eki dzen vererek, Allah'n kullar olduumuzu ve apak bir imtihan salonunda olduumuzu unutmamaktr. phesiz yce dinimiz slam, srekli lm dnerek dnya hayatndan yararlanmay terketmemizi de kesinlikle istemez. Daha ak bir deyile dinimiz bizden, bir rahip yaants srmemizi kesinlikle istemez. Hepimizin bildii mehur bir szde yaplmas gereken ey "yarn lecekmi gibi hiret iin, hi lmeyecekmi gibi de dnya iin almak" eklinde formle edilmitir. nsanolu hayatn deiik grnmleri karsnda, tekdze bir ruh hali yaayamamaktadr. Baz durumlar ve grnmler karsnda insan, kendisini bazen Allah'a ok yakn hisseder ve yapt ibadetlerden zevk alr, szgelimi Allah rzas iin iki rekat kld namazla gnl sevin ve neeye garkolur. Baz durumlarda da insann o mbarek ve mistik havay soluyamad anlar olur ki, bu durum daha ziyade dnya ilerine ok fazla dalndnda ortaya kar. O halde yaplmas gereken ey, Allah Tel'yla kulun arasnda olmas gereken irtibatn koparlmamasn temin etmektir. Bunu salayacak olan en etkili yollardan birisi de phesiz lm oka hatrlamak, onun birgn bizim kapmz da aldn dnmek ve hayal etmektir. Genelde tasavvufla megul olan zatlarn lm rabtas dedikleri ruh haline devam etmek ve mmkn mertebe eski deyiiyle tl-i emelden, geni zaman lekli dnyev planlardan kanmak, bizim Rabbimizle olan irtibatmz canl ve diri tutacaktr.
64Nisa

(4) : 18. 69

M SL MANIN HAREKET NOKTALARI

"Ey man edenler, Allah'a itaat edin; peygambere itaat edin ve sizden olan idarecilerinize itaat edin. Eer herhangi bir konuda anlamazla derseniz, ayet Allah'a ve hiret gnne iman ediyorsanz, bu meseleyi Allah'a ve Raslne gtrn. Byle yapmanz, daha hayrl ve sonu olarak da daha gzeldir." Nis (4) : 59.

ilindii gibi Kur'n- Kerim, insanln saadet ve hak yolunda yryebilmesi iin Cenb- Hak tarafndan btn insanlara gnderilmi en son ve tahrif edilmemi tek ilah kitaptr. Bu nokta gz nnde tutulduu vakit, Kur'n'n zerimizdeki en byk nimetlerden birisi olduu rahatlkla anlalacaktr. nk insan, iinde yaad dnyada acaba nasl bir hayat yaamaldr ki, mutluluun btnne, yani hem dnya hem de hiret saadetine ve beer dzlemindeyken kemal derecesine ulaabilsin. Aslnda bugn olduu gibi gemite de yaam olan btn insanlarn ortak temel hedefi de zaten mutlu olmak deil midir? Acaba yeryznde mutluluu deil de, huzursuzluu ve bedbahtl kendisine temel ama edinmi hibir insan var mdr? Biz bu amaca sahip hibir normal insann bulunacan dnemiyoruz. Bugn dnyada, kirli iler eviren, haksz kazanlar temin eden, kt yollarda hayatlarn srdren insanlar bile gerekten btn bu k t ileri mutluluu yakalamak adna yapmaktadrlar. Kimisi ok para
70

kazanp gzel bir hayat kurmak iin; kimisi itibarl bir makama oturup sekin bir kii olmak iin; kimisi de aidi olduu toplumun, rgtn veya dernein ynetime sahip olmas iin bu ileri yapmaktadr. Ama dikkat edilirse btn bu ilerin ortak bileenini "mutlu olmak" eklindeki bir forml ile zetleyebiliriz. Ancak amacn mutluluk olmas, bu amacn elde edilmesi iin yaplan ilerin meruluunu da hibir zaman gerektirmemektedir. O halde mutluluun arand bir srete yaplacak ilerin de meru olmas mutlaka istenecektir. Aksi taktirde mutluluk uruna karmzdaki bir ok insann mutsuz braklp bedbaht edilmesi problemi ortaya kacaktr. yleyse mutluluun arand bir hayat ierisinde yaplmas gereken meru davranlar kim belirleyecektir? Bu yetkinin hepimizi yaratan Allah'a verilmesi, biz kullarnn itirazna niye sebep olsun? Biz biliyoruz ki Rabbimizin biz kullarna kar duyduu efkat ve merhamet, bir anann yavrusuna duyduu efkat ve merhametten karlatrma dahi kabul etmeyecek derecede daha fazladr.65 Hi O Rab, kullarna zulmetmek ve onlar zor durumda brakmak ister mi? Kukusuz hayr. Pek ok Kur'an yetinde Allah Tel bunu aka ifade etmektedir. O halde ilah olarak Allah', Peygamber olarak Hz.Muhammed'i @, din olarak da slam semi olan biz Mslmanlarn yapmas gereken ey nedir? Gelin bu sorunun cevabn birlikte Kur'an'dan dinleyelim. Cenab- Hak, Kitabnn Nisa sresinin 59. yetinde yle buyurmaktadr: "Ey man edenler, Allah'a itaat edin; peygambere itaat edin ve sizden olan idarecilerinize itaat edin. Eer herhangi bir konuda anlamazla derseniz, yet Allah'a ve hiret gnne iman ediyorsanz, bu meseleyi Allah'a ve Raslne gtrn. Byle yapmanz, daha hayrl ve sonu bakmndan da daha gzeldir."
65bn-i

Mce, Zhd 35. Ayrca bkz. Buhari, Rikk 19 ; Mslim, Tevbe 18, 21 ; Tirmizi, Deavt 99 ; Drim, Rikk 69 ; Ahmed b. Hanbel II, 433, 514 ; III, 55, 56 ; V, 405. 71

Gerekten bu yet -Mevdudinin de dedii gibi-66 bir taraftan slam'n btn din, kltrel, ve siyas temelini tekil etmekte dier taraftan da sistemin kurulmas iin ilk ve en nemli dsturunu bildirmektedir. yet, d rt temel noktay gndeme getirmektedir: 1. Allah'a itaat edilecek. 2. Peygambere itaat edilecek. 3. Mslmanlarla ayn inan ve duygular paylaan ve onlarn iinden olan idarecilere itaat edilecek. 4. Anlamazlk ortaya ktnda ise hakem olarak Allah'a ve Raslne mracaat edilecek. slam dininin temelinde, tek gerek otorite Allah'tr. Ve tek itaata layk varlk da yine O'dur. nk bir mslman hereyden nce Allah'n kuludur, dier sahip olduu nitelik ve nvanlarn hepsi, kulluk niteliinin ardndan gelir. Bu yzden kelime-i ehadet cmlesinde "Muhammed Allah'n kulu ve Rasldr" demekteyiz. Peygamber efendimiz bile ilk nce kuldur, sonra Allah'n elisidir. lk nitelik kulluk olunca, kula yakan da her eyden nce Allah'a itaat etmek olacaktr. Bu yzden Peygamber efendimiz, "Allah'a isyann olduu yerde, yaratklardan hibirine itaat edilmez"67 buyurmulardr. Ayetimizde de ifadesini bulduu gibi yce dinimizin ikinci nemli prensibi, Peygamber efendimiz @'e itaat etmektir. Bunun sebebi de onun Allah'n elisi olmas ve vahyin ilk alc muhatab olmas sebebiyledir. Kendisi Allah'tan gelen emir ve direktiflerin elde edilebilecei ilk kaynaktr. O halde biz ancak Allah Rasulne itaat ederek Allah'a itaat etmi olabiliriz. nk Rasul ile ba koparmak, onun getirdii Kuranla da balar koparmak anlamna geldii gibi, aslnda onu gnderen hkime de ba kaldrmak demektir. Peygamber ile ba koparma deyiinin, onun emir, yasak ve
66Bkz.

Mevdd, Tefhmu'l-Kur'an, heyet tercmesi, stanbul 1991, c. I, s. 370. 67L tate f masyetillh Mslim, mret 39 ; Drim, Cihd 87 ; Nes, Beyat 34 ; bn-i Mce, Cihd 40 ; Ahmed b. Hanbel I, 129, 131 ; IV, 426, 427, 432, 436 ; V, 66, 57, 70. L tate limen asallhe bn-i Mce, Cihd 40 ; Ahmed b. Hanbel I, 400, 409 ; V, 325, 426. 72

beyanlarn dikkate almamak ve kaynak deeri vermemek anlamna geldii her halde anlalmaktadr. Gerekten Peygamber efendimiz hayatnda Kur'n' yaam, Kur'n' tefsir etmitir, Allah'n Kur'an'da buyurduu emir ve yasaklarn gnlk hayatta nasl yansdn kul olarak gsteren bir model olmutur. Allah Tel kendisine sadece indirdii vahyi tebli etme grevini deil; ayn zamanda nazil olan vahyi aklama grevini de yklemitir. Nitekim Nahl suresinin 44. yetinde Yce Rabbimiz yle buyurmaktadr: nsanlara indirileni aklayasn diye sana zikri indirdik. Umulur ki dnrler. Bu adan Hz. Peygambere ait salam hadisler bizler iin gerekten hayat deer ve neme sahiptir. Hz. Aie validemize onun ahlak sorulduunda, "ahlk Kur'an'd" cevabn vermesi68 ok anlamldr. Ayrca Peygamberimiz bu ynyle ilgili olarak Benim size yasakladm eylerden kann, emrettiklerimi ise gcnz yettiince yapn. Sizden ncekiler ok soru sormalar ve peygamberlerine kar gelmeleri yznden helak edildiler buyurmutur.69 Konumuzla ilgili olmamasna ramen burada yeri gelmiken bir meseleyi aklamak faydal olacaktr: Dikkat edilirse bu hadiste Peygamberimiz arkadalarn ok soru sormaktan nehyetmektedir. Bazlarna gre bu yasak, fikir hrriyetinin kstlanmas olarak anlalabilir. Oysa hadiste ok soru sorulmasnn yasaklanmas meselesinin fikir hrriyetiyle hibir ilgisi bulunmamaktadr. nsanlarn lzumsuz ve fazlaca soru sormalar, vahyedilmekte olan dinin zorlamasna, yeni emir ve yasaklar konmasna sebep olabilecektir. Bu da kolaylk dini olan slamn zorlamas neticesini douracaktr. Konuya rnek olarak u olay nakledilebilir: Hac ibadeti farz klnnca Peygamberimiz bu emri insanlara tebli etmiti. nsanlardan birisi kalkarak Peygamberimize haccn her yl m yoksa mrde bir defa m farz olduunu sor68feinne 69Buhari,

hulukan-nebiyyi (sav) knel-Kurn. Mslim, Msfirn 139. tism 6 ; Mslim, Fedil 130 ; Hacc 413 ; Nes, Hacc 1 ; bni Mce, Mukaddime 1. 73

mutu. Peygamberimiz bu soruya ylesine kzmt ki, kzgnl yznn kzarmasndan ve aln damarlarnn kabarmasndan belli oluyordu. Haccn onlara her yl farz olduunu sylemesi durumunda buna asla g yetiremeyeceklerini ifade etmi, ve byle lzumsuz sorular sormamalarn neticede bu mmetin iyilii iin istemitir.70 Dikkat edilirse burada gereksiz, lzumsuz ve sonu dnlmeden sorulmu sorulara yasaklama getirilmektedir. Aslnda bu durum, her a iin gncelliini koruyan bir problemdir. Kald ki bir de Kuran vahyinin devam ettii ve insanlarn soru ve tartmalarna ilahi cevaplarn verildii sre gz nne alnrsa meselenin ciddiyeti daha da nem kazanr. Zaten bu hususa Kuran da iaret etmektedir: Ey iman edenler! Akland zaman hounuza gitmeyecek eyleri sormayn. Eer Kuran indirilirken onlar sorarsanz, size aklanr. Halbuki Allah onlar affetmitir. Allah balayandr, halimdir.71 Bu birinci ve ikinci ballktan sonra bunlardan daha aa derecede yer alan bir itaat daha bulunmaktadr. Bu da, mslmanlarn kendi aralarndan, kendi ilerinden seip yetki verdikleri yneticilere ballktr. Szn ettiimiz ilk iki itaat mercii, yneticilere itaat kknn deyi yerindeyse sigortasn oluturmaktadr. Yani idareci olan kimse, birinci ve ikinci arta uygun hareket ettii, buna gre kararlar ald ve icraata koyduu mddete itaat edilecektir. Ama idareci, Allah'a ve Peygamberine itaat artlarndan ayrld an, artk ona itaat edilmeyecek, onun dzeltilmesine, dzeltilemiyorsa grevle iliiinin kesilmesine yol aranacaktr. Bu yet ayn zamanda; mslmann bilinli, haklarn arayabilen, devletinin ynetimini kontrol eden aktif bir vatanda konumunda olmasn da mmkn hale getirmekte hatta emretmektedir. Byle aktif bir vatanda olmayan kimse aslnda dini adan da gnah ilemektedir. Bir defasnda Peygamberimiz Ensardan bir adam sefere kard bir birliin bana komutan olarak tayin etmi ve
70bn-i

71Maide

Mce, Mensik 2 ; Ayrca bkz. bn-i Kesr, I, 385. (5) : 101. 74

birlikteki askerlere de komutanlarna itaat etmelerini emretmiti. Sefer esnasnda komutan, askerlere odun toplamalarn ve topladklar odunlar yakmalar emrini verir. Ate yaklnca bu kez de onlara atee girmelerini emreder ve gereke olarak da Peygamberin onlara verdii komutanlarna itaat etmelerine ilikin emri hatrlatr. Askerler kendilerinin zaten ateten kamak iin bu dine girdiklerini, dolaysyla komutann bu emrini Hz. Peygambere soruncaya kadar yerine getirmeyeceklerini ifade ederler. Olay Peygamberimize anlatlnca syledii u sz ok manidardr: Eer o askerler komutanlarnn emrine uyup o atee girselerdi, o ateten asla kamayacaklard. Haberiniz olsun ki itaat: maruftatr.72 nk kiinin kendini atee atmas, hayatna son vermesi slamn haram kld en byk gnahlardandr. Peygamberimizin yukardaki aklamasna gre birlikteki o askerler, komutanlar yle emrediyor diye, ok samimi tarzda srf komutanlarna boyun eme adna atee girselerdi, cehennem ateinden de asla kamayacaklard. Aslnda rnek olayda itaata konu olan atee girme motifi sadece tezahrlerden biridir. Yani askerlerin kendilerini atee atmalar rnei, onlarn cehenneme de girmeleri sonucunu douracak tek olay deildir. Allaha isyann emredildii ve bu konuda hibir tevilin de gndemde olmad herhangi bir ibd olayda da ayn akibet vuku bulabilecektir. Komutanlarn ve idarecilerin gnah benim boynuma siz bu gnah ileyin gibi s zler sarfetmeleri slm bilinci ve tepkiyi maniple etmekten baka bir ey deildir. Kukusuz bu emirleri verenler, yaptklarnn hesabn cehennem ateinde deyecekler ama, kul olduklarn unutanlar da elbette bundan payn alacaktr. Neticede hepimiz kul olmakla mkellefiz ve bundan sorulacaz. Burada yeri gelmiken yette ifade edilen emir sahipleri (ull-emr) deyiinden maksadn alimler olduu ynndeki farkl gre iaret etmek de yararl olacaktr. Nitekim Abdullah b. Ab72Buhari,

Ahkm 4 ; hd 1 ; Megz 59 ; Mslim, mret 39 ; Drim, Cihd 87 ; Nes, Beyat, 34 ; Ahmed b. Hanbel I, 82, 94, 124. 75

bs, Cbir b. Abdillh, Hasen Basr, Ebul- liye, At b. Eb Rabh, Dahhk, ve Mchid emir sahiplerinin alimler olduunu ifade etmilerdir.73 Konunun esas dikkate alndnda aslnda bu grn farkl olmad grlmektedir. nk emir sahiplerine ilmin dorultusunda itaat edilecektir. Bir anlamda onlara itaat, alimlere itaata tabi bir durumdur. Alimlere itaat etmek de, peygambere itaat etmekle alakaldr. Buna gre alimler ve idareciler, peygambere uygun ve lyk olmalar durumunda dier insanlar saadet ierisinde olacaklardr. Bu iki kutup bozulursa, insanlar da bozulacaktr. Bir lkenin idarecileri ve aydnlar yksek ahsiyetli deillerse, o lkenin halk da ayn olacaktr. Balk batan kokar zdeyii galiba en iyi bu durumu anlatsa gerektir. Nitekim Abdullah b. Mbrekin yle syledii nakledilmektedir: nsanlardan iki snf vardr. Bunlar iyi ve salih olurlarsa insanlar da iyi ve salih olurlar. Bunlar kt ve bozuk olurlarsa insanlar da kt ve bozuk olurlar. Kendisine bu iki snfn kimler olduu sorulunca, idareciler ve limler diye cevaplamtr.74 yetimizin ifade buyurduu son husus ise bir hususta anlamazla dld taktirde, mracaat makam olarak Allah'a ve Raslne gidilmesi gerektiidir. phesiz Allah'a gitmek, Kur'n'a mracaat etmekle; Raslne gitmek de onun salam hadislerine bavurmakla gerekleecektir. Bu durum Allah'n emirlerinin ve Hz. Peygamberin @ snnetinin, anlamazlk ve problemlerin zm mercii olmas noktasnda tek ve nihai kaynak olduunu aka g stermektedir. Buna gre bize den, Rabbimizin kitab olan Kur'n'n ne dediini anlamak ve sevgili peygamberimizin sz ve davranlarn salam ve gvenilir kaynaklardan renmek; daha da nemlisi bunlar yaantmzn vazgeilmez hareket noktalar olarak tayin etmek olmaldr.
73bn-i

Kayym el-Cevziyye, lmul-Muvakkn an Rabbil- lemn, Sayda-Beyrut 1987, Mektebetl-Asryye, c. I, s. 9-10. 74bn-i Kayym, lmul-Muvakkn, I, 10. 76

ZZET YANLI YERDE ARAMAK

"Kim izzet aryorsa, (haberi olsun ki) btn izzet Allah'ndr. Gzel sz O'na ykselir, salih amel de onu ykseltir. Ktlkleri tasarlayp dzenleyenlere gelince onlar iin iddetli bir azap vardr. Onlarn tasarladklar boa kp bozulur." Ftr (35) : 10.

ukusuz hepimiz; kendimizin, ocuklarmzn, tandk dost ve akrabalarmzn iyi bir istikbale kavumalarn yrekten isteriz. Bunun iin gece gndz demez, olanca gcmzle gayret ederiz. Hedefimiz, onurlu, erefli ve Allah'tan baka kimseye muhta olmayan bir hayat elde etmektir. Bu dorultuda yaan77

tmza devam ederken yine kukusuz hibirimizin vazgeemeyeceimiz deer ve ilkelerimiz bulunmaktadr. rnein izzetli, onurlu, erefli, kiilikli ve haysiyetli olmak, bu deerlerimizden sadece birkan oluturur. Toplumumuzdaki baz anlaylara gre izzetli olmak, sahip olunan dnyev makamlara baldr. Bazlarna gre de izzetli olmann yolu, zengin olmaktan geer. Kimilerine g re de bilgi beraberinde izzet ve erefi getirmektedir. Kimilerine gre de hatr saylr st dzey dostlara sahip olmak, izzetli olmann anahtardr. Zaman ve ortam deitike izzetli olmann yollarna ilikin anlaylar da deiebilmekte ve farkllaabilmektedir. Bizi burada daha ziyade ilgilendiren, gerek ve yanlmaz izzet yolunun ve anlaynn ne olduu hususudur. nk zamanlara ve toplumlara gre deien bir izzet anlay karsnda evrensel geerlie sahip, standard olan bir izzet tanm her insan iin nemli olsa gerektir. nanan btn insanlar kabul ederler ki, en gerek ve en yanlmaz kaynak vahiydir, yani Allah Telyla olan iletiimdir. Allah'la kullar arasndaki iletiim, en son Kur'n- Kerim adndaki kutsal kitapta yansmasn bulmutur. O halde tabir caizse, Kur'n'n mellifi olan Allah Tel'nn izzet konusunda neler buyurduu bizim iin son derece nemlidir. Yce Rabbimiz Ftr suresinin 10. yetinde yle buyurmaktadr: "Kim izzet aryorsa, btn izzet Allah'ndr. Gzel sz O'na ykselir, salih amel de onu ykseltir. Ktlkleri tasarlayp dzenleyenlere gelince onlar iin iddetli bir azap vardr. Onlarn tasarladklar boa kp bozulur." Grld gibi Cenab- Hak bu yetinde, izzetin yerinin bizzat Kendisinde, Kendi tarafnda olduunu biz kullarna ifade buyurmaktadr. Bu ilh iaret, tpk nemli noktalara konulan trafik iaretleri gibi insanlarn yanl ynlerde vakit kaybederek dolanp durmalarna engel olmaktadr. Bunun bile ne kadar byk ilh bir ltuf olduu ayrca dnlmelidir. nk insan mr, onun btn araylarn tatmin etmeye, o kap olmazsa baka kaplar almaya yetecek kadar uzun deildir. Bu yzden insann yn arayarak ayrca vakit kaybetmesine raz olmayan Yce Allah, kolay bir ekilde
78

insanla isabetli ynn hangisi olduunu iaret buyurmaktadr. Ynn belirlemi olan insan, geriye kalan sresinde ve mrnde bu yolu katetmeye almaldr, ilerlemelidir, daha ileri, daha ileri giderek sidret'l-mntehlara yol bulmaldr. Kur'n'n yorumlar olan tefsir kitaplarnda yer alan ifadelere g re s z konusu yet, Mekke'nin ileri gelenlerinin Hz. Peygamber'in davetini kabul ettikleri taktirde kendilerindeki izzet ve erefin gideceini, dolaysyla Araplar zerinde tesirlerinin kalmayacan dnmeleri zerine nazil olmutur. Onlara gre Hz. Peygamberin etrafndaki fakir ve mazlum insanlar kendilerinin sahip olduklar izzet ve erefin ayaklar altna alnmasna sebep olacaktr. Elbette bu ifadeler kibir ve cehalet ierisinde s ylenmi cahilne s zlerdir. nk kiinin gz dnya sevgisi, makam ve mevki ihtiras ile krleirse, artk gerek izzetsizlii ve erefsizlii izzet ve eref olarak alglamaya balar. yetin ini sebebi olarak anlatlan olaydaki mriklerin deerlendirmelerine gre, Allah'n yolundan gitmek, onun emir ve yasaklarna gre bir yaantya sahip olmak, onur ve ereflerinin yok olmasna neden olmaktadr. Oysa bu insanlar niin dnmyorlar ki; gerek izzet, eref ve onur Allah'a kulluktan gemektedir. Hem sonra niye bu insanlar dnmyorlar ki, izzet ve eref tezahrleri sadece bu dnyada deil, hirette de sz konusudur. stelik bu dnyadaki eref ve izzet tezahrleri geicidir. Kii belki zenginken dier insanlardan itibar ve hrmet g rmektedir. Ama zenginlik geicidir, nk lnce zenginliinden kaynaklanan hrmet ve itibar kaybolur. Bu yzden kii belki sahip olduu makamndan dolay dier insanlardan izzet ve itibar g rmektedir, ama bunun srekli olduu sylenemez. Daha da tesi bu s ylenenlerin izzet olduunu kim s yleyebilir? Zira makamlar, iyi gnler, gl-kuvvetli yllar geicidir. Her iniin bir k, her kemlin bir zevli vardr. evremizde zaman zaman grmyor muyumuz ki, genliinde ya da iyi gnlerinde sokaklarda yrrken yerleri inleten, gcnden dolay isteseler de istemeseler de insanlar kendisine sayg duruuna geirten babayiitler, ihtiyarlklarnda
79

bir tas scak orbaya muhta oluyorlar, kirli hasta deklerinde miskin miskin ve yapayalnz lmlerini bekliyorlar da kimse kaplarn almyor, naslsn diye bir hal ve hatrn sormuyor, kimsesizler yurdunun souk duvar ve binalarnda, bir zamanlar sahibi olduklar genliklerine ve szde debdebeli itibar ve ereflerine lnet okuyorlar. Bunun iin hi aldanlmamaldr ki: Gerek ve kalc olan izzet Allah'n yannda ve yolunda olandr. te bu yzden halimiz vaktimiz yerindeyken izzeti doru yerde aramalyz. Eer iyi gnlerimizdeyken izzet ve itibar yanl adreslerde arar ve sorarsak; i iten getiinde adresi yanl yerde aradmzn farkna varmamz bir kymet ifade etmez. nemli olan, kemaldeyken doru yerde olabilmektir. Zevaldeyken doru adrese varmak, pimanlk ve ah vahtan baka hibir anlam ifade etmeyecektir. nk izzeti bir kulda arayan kimseyi Allah Tel zelil eder. zzeti Allahda arayan da Cenab- Hak iki cihanda aziz klar. O halde hem bu dnyada hem de ahirette izzet isteyen mutlaka Aziz olan Allaha itaat etmelidir. Her kim, hem kemalde hem zevalde, hem iyi, hem kt gnnde, hem genliinde hem ihtiyarlnda izzet sahibi olmak istiyorsa, mutlaka Allah'n yolundan gitmelidir. nk Yce Yaratcmz: "Kim izzet aryorsa, btn izzet Allah'ndr." buyurmaktadr. Btn izzet ifadesi hem dnyada hem de hirette olursa anlamn bulmu olur. Allah elbette hem dnyann hem hiret hayatnn tek mlikidir. Onu brakarak bu dnyann geiciliinde izzet arayanlar mutlaka mahrum kalacaklardr. Nitekim Cenab- Hak Nisa suresinin 139. yetinde meal olarak "Onlar m'minleri brakp kafirleri dost tutuyorlar. Onlarn yannda izzet mi aryorlar? (Oysa) izzetin tamam Allaha aittir." diyerek gerek izzet ve erefin Allah dmanlarnn yannda deil, bizzat Allah'n, Peygamberin ve inananlarn yannda olduunu aka ifade buyurmaktadr. Konumuzun temel ekseni yaptmz Ftr suresinin 10. yetinin ikinci ksmnda ise Allah Tel, dnyada ve hirette kiinin sz konusu izzet ve stnl elde etmesine vesile olacak umdeleri zikreder: "...Gzel sz O'na ykselir, salih amel de onu ykseltir.
80

Ktlkleri tasarlayp dzenleyenlere gelince onlar iin iddetli bir azap vardr. Onlarn tasarladklar boa kp bozulur." G rld gibi bu yette Allah'a ykselebilmenin, iman ve salih amellere bal olduu ifade edilmektedir. Yani gzel ve ho kelimeler Allah'a ykselir. rnein kelimeyi tevhid dediimiz l ilhe illallh sz Allah'n en ok sevdii szlerdendir.75 nk bu s z sadece Kendisinin hak, kendi dndaki msivnn geici olduunu haykran en byk szdr. Bu kelimeyle kii dnya ve ahiretteki rotasn ve ynn belirler. u halde Allah byle byk ve gzel szleri kabul eder, raz olur ve mkafatlandrr. Bu szlerin Allah'n katna ykselebilmesi insann amellerine, davranlarna baldr. yet gzel olduu ifade edilen kelimenin beraberinde salih ameller yoksa o s z, Allah katnda makbul olmaz. Gzel s zn ykselebilmesi, salih amellerin kuvvetli olmasna baldr. Kiinin sadece iman ettim demesi kendisini kurtarmaz, bu s zn -tabir yerindeyse- salamasn yapmak zorundadr. Szlerin salamas da hi kukusuz, gnlk yaantlarmzda sergilediimiz davranlarmzdr. Merhum Ziya Paann dedii gibi "yinesi itir kiinin, lafa baklmaz".

75Bkz.

Buhari, Eymn 19 ; Mslim, Edeb 12 ; Zikr 85 ; Deavt 84 ; Tirmiz, Deavt 127 ; bn-i Mce, Edeb 56 ; Ahmed b. Hanbel V, 10, 11, 20, 21, 148. 81

KNC BLM MSLMAN FERT VE ZELLKLER

82

83

NSANIN STNL

(Hani Rabbin meleklere) ben onun (yani Ademin) yaratln bitirip de ruhumdan flediim zaman, siz derhal onun iin secdeye kapann (demiti). Hcr (15) : 29.

nsann u evrende Allahn, yaratklarnn pek ou zerine stn kld bir varlk olduu Kurn- Kerimde aka ifade edilir.76 Bu stnl sebebiyledir ki insanolu, kinat iinde kendisinden kyas bile kabul etmeyecek derecede byk ve kuvvetli varlk ve nesnelere hakim olmakta ve onlar kendi hizmetinde
76sra

(17) : 70. 84

kullanmaktadr.77 nsanolunun yeryznn halfesi olarak yaratlmasnn da anlam bu olsa gerektir. Allahn saylamayacak kadar ok yarat iinde bu grevin insana verilmesi, hele hele bu grevi hakkyla yerine getirmeye almas insanolu iin en byk bir ereftir. Binaenaleyh halfe olan kimse yeryznn sorumlusu demektir. Orada hakk ve adaleti yerletirerek insanlarn kavga iinde deil, saadet iinde yaamalarn temin etmek insann en byk ontolojik grevidir. Kurann deyiiyle halfe olmasnn bilincini tayan insan, yeryzn fesada bomak yerine slah ve imar etmelidir. Elbette bu hayati ilerden sorumlu olan halfenin hkim olmas gerekir. Nitekim sz gemeyen bir sahibin, yaplan iyilik ve ktlkten de sorumlu tutulmamas gerekir. nsan kendi yaantsndan sorumlu olduu gibi yeryzn fesatla m, salahla m doldurduundan da hesaba ekilecektir. Bu anlamda yeri gelmiken syleyelim ki inancyla yaants rten her mslmann ayn zamanda ok bilinli bir evreci olmas beklenir. nk yeryznn idareciliini stlenen insan, etrafndaki kirlilik ve dzensizlikten de mesul tutulacaktr. Bu balamda biraz nce sylediklerimizin ispat sadedinde alimlerimizin ifade ettikleri ok dikkat ekici ve gnmz insannn da bilinlenmesine yol amasn umduumuz u fetva olduka hayatidir: Alimlerimiz Sokaklara tkren bir insann mahkemede ahitlii kabul edilemez, nk bu kiinin mrvveti yoktur. derler. Bu konuyla ilgili baka bir anekdot olarak da stanbul Fatihi Padiah II. Mehmedin ormanlarmdan bir dal kesenin ban keserim eklindeki tarihe malolmu fermann hatrlayabiliriz. Btn bu tarihi argmanlar, insann basit bir varlk deil, aksine ok byk ve ok sorumlu bir naib olduunu gstermektedir. Zaten bykln ve erefin sorumluluk ve grevle doru orantl olmas slamn vazgeilmez ilkelerinden biridir.

77Bu

anlamdaki ayetler iin bkz. Hac (22) : 65 ; Lokman (31) : 20 ; Casiye (45) : 13. 85

Bu yazmzda insann en ak ekliyle yaratan katndaki deeri ve yceliini ifade eden ve biraz da insan zihnini kurcalayan, ona deiik sorular sorduran bir ayet zerinde durmaya alacaz. Bu ayet insann ilk yaratl sahnesini anlatmakta ve Allahn Ademe kendi ruhundan flemesinden s z etmektedir. Kuranda Ademe ruhun flenmesinden bahseden ayet bulunmaktadr.78 Bunlardan Hcr suresinin 29. yetindeki varyant u mealdedir: (Hani Rabbin meleklere) ben onun (yani Ademin) yaratln bitirdiim, ona ruhumdan flediim zaman siz derhal onun iin secdeye kapann (demiti). Grld gibi Allah Teala ayette meleklere Ademe ruhundan flediinde ona secde etmelerini istiyor. Burada aslnda cevabn bulamad pek ok soru insan zihnine gelmektedir. Acaba Allahn ruhu ne demektir? Bizatihi ruh denilen ey nedir? Ruhun flenmesi nasl bir eydir? Allahn ruhunun kendisine flendii insan acaba -haa- ilhlk zelliine mi sahip olmaktadr? Meleklerin insana secde etmekle emrolunmalar, Allahn ruhunun insana flenmesinden mi kaynaklanmaktadr? Bu sraladklarmz, ayet okunduunda insann aklna ilk anda gelen birka sorudur. ncelikle Kurn- Kerimin kendi i yapsndaki bir teknik zellie, bir usul konusuna iaret etmek faydal olacaktr: Kuran ayetleri iki guruba ayrlr ve bunlar Muhkem ve Mteabih ismini alrlar. Muhkem ve Mteabih ayetleri kabaca u ekilde tanmlayabiliriz: Anlalmasnda, manasnn kavranmasnda problem oluturmayan ve hkm net olarak anlalabilen Kuran cmlelerine muhkem ayetler denirken, manas net olarak anlalmayan, baka anlamlarla karabilme ihtimali yksek olan ayetlere ise mteabih ayetler denmektedir. Muhkem ayetlere en ak rnek namaz kln emrini verebiliriz ki ayetten anlalan mana ak ve nettir. Rahman ara istiva etti veya elif-lam-mim gibi ayetler ise mteabihtir ki bunlarn manalar ak deildir ve tam olarak anlalamamaktadr.
78Bu

ayetler iin bkz. Secde (32) : 9 ; Hcr (15) : 29 ; Sd (38) : 72. 86

Kuran ayetlerine ynelik bu ayrm yine Kurann kendisine dayanmaktadr. Nitekim Yce Rabbimiz Al-i mran suresinin 7. yetinde yle buyurmaktadr: Sana kitab indiren Odur. Ondan bir ksm ayetler muhkemdir ki bunlar, Kitabn anas (temeli)dir. Dier bir ksm da mteabihlerdir. te kalplerinde erilik bulunanlar srf fitne aramak (tekini berikini sapdrmak) ve (kendi arzularna gre) onun teviline yeltenmek iin onun mteabihine tabi olurlar. Halbuki onun tevilini Allahtan bakas bilmez. limde yksek payeye erenler ise: biz Ona inandk. Hepsi Rabbimiz katndandr derler. Bunlar salim akl sahiplerinden bakas dnmez. Binaenaleyh insana Allahn ruhunun flenmesinin ne anlama geldii de tam ve kesin olarak anlalamamaktadr, dolaysyla bu ayetin nisbi mteabih gurubuna ait olmas mmkndr. nk Ebus-Suud Efendinin de dedii gibi ortada herhangi bir fleme ve flenen bir ey mevzu bahis deildir.79 yetin ifadesi insanolunun hayata kavumas anlamna gelmektedir. Bu hayatiyetin Cenab- Hakkn kendisine nispet edilmesi de tamamen insan ereflendirmekte ve onun stn bir mevkiye sahip olduunu ortaya koymaktadr.80 Nitekim Allah Tealann deer verdii varlklar kendi zatna nispet ettii ve onlar kendine ait kld bilinen teknik bir durumdur. Arzm, Semam, Evim, Allahn devesi ve Allahn ay gibi ifadelerin Allaha isnat edilmesi bu geree rnek tekil eder. lgili ayette de ruh lafz Allaha isnat edilmitir.81 u halde ne anlama geldii net olarak kavranamasa bile bu ayet, ok ak olarak insann tad Allah nezdindeki deer, stnlk ve erefe iaret etmektedir. Gerekte her ey, btn varlklar mutlak anlamda Allah tarafndan yaratlm, Onun tarafndan hayata kavuturulmutur. Yani u masa da Allahn ruhundan yara79Ebus-Suud,

rd'l-Akli's-Selm il Mezye'l-Kur'ni'l-Kerm, kinci Bsk., Beyrut 1411/1990, Dru hyi't-Trs, c. V,s. 74. 80Bkz. Kurtubi, X, 24 ; Tabresi, III, 336 ; Elmall, V, 3062. 81Kurtubi, X, 24. 87

tlmtr, ancak masada Allahn sfatlarndan olan yaratclk, irade, dier varlklar etkileyip onlara hakim olma gibi daha baka vasflar elbette bulunmamaktadr. nsanda da bu vasflar muhakkak snrldr. Ancak insan st dzeyde olmayan bir konumda ilahi vasflarn beeri versiyonuna sahiptir. Bu vasflara sahip olmas yeryznn halfesi olma eref ve sorumluluunu srtna yklemekte ve bu y nyle kinattaki btn varlklara hakim olup onlar kendi hizmetinde kullanabilmektedir. Ayrca Allahn ruhunun sadece insanoluna flendiinin ifade edilmesi, insan Allaha yaklatrmakta, Rabbinin yolundan yrmesi gerektiini kendisine bildirmektedir. Bu yzden insanlara ait can Allahtan baka hi kimse alamaz. Bunun iin dinimizce adam ldrme en byk gnahlardan saylmtr. Hatta can tayan kimse bile, kendi canna kyma yetkisine sahip deildir. u halde bir hadiste de ifadesini bulduu zere Cenab- Hak insan kendi suretinde yaratarak ona ok yce makamlar bahetmitir.82 Bu yzden insan basit ve kaybolacak bir varlk olamaz. S zlerimizi Hz. Alinin u szleriyle bitirelim: Sen zannediyor musun ki elli-altm kiloluk kk bir varlksn. Evrenin tm, tm varlk alemi sende, senin iinde gizlenmitir. Byklmzn ve sorumluluumuzun bilincine ulamak dileiyle...

82feinnellhe

haleka deme al sratih Ahmed b. Hanbel II, 244, 251, 315, 323, 434, 463, 519 ; Buhari, stizn 1 ; Mslim, Birr 115, Cennet 28. 88

ORTA YOL HAYIRDIR

"Onlar bakalar iin harcadklar zaman ne israf ederler, ne de ksarlar; Bu ikisi arasnda orta bir yol tutarlar." Furkan (25) : 67.

zellikle gnmzde insan yaantsndaki ihtiyalarn son derece eitlendii ve oald bir dnyada yayoruz. Bugn hemen hepimizin evlerimizde ve toplumumuzda kullandmz eyalar, ara ve gereleri, szgelimi bundan yirmiyl nce yaayan insanlarnkiyle karlatrdmzda apak bir ekilde g rrz ki, insann geim aralar korkun dzeyde oalmtr. Buna bal olarak retim bir o kadar da tketim korkun derecelerde artmtr. retimin artmas ile tketimin artmas arasndaki ilikiyi, modern iktisatlar arz-talep formlyle aklamaktadrlar. Yani bir maln fazlaca tketilmesi, o maln daha fazla retilmesini doal olarak gerektirmektedir. Kukusuz teknolojik gelimelerin insan yaantsna getirdii kolaylk ve rahatl inkr etmeye imkn yoktur. Ancak kabul etmek gerekir ki, bu kadar ok eyaya sahip olma hrs, ayn oranda insanlar arasnda geim skntsn ve kanaatsizlii dourmaktadr. nsanlar srekli daha fazla kazanp daha fazla eyaya sahip olma ve daha fazla tketme hrs ierisinde korkun bir savam vermektedir. Neticede bu daha ok kazanma ve daha ok tketme mcadele ve savam, insanlarn ruhi hayatlarnda da gerekten olumsuz pek ok etkiler brakmaktadr. ok yksek gelirlere sahip olan insanlarn bile durumlarndan ikyeti olmalarn, ihtiyalarnn hi bitmediinden yaknmalarn hatta gelirlerinin giderlerini karlamad noktasnda miyane deyile alamalarn baka hangi makul tespitle cevaplayabiliriz? Kuku89

suz byle olumsuz ve bozuk bir tablonun ortaya kmasndaki etkenler, psiko-sosyal ve ekonomik alardan ilmi anlamda incelenebilir hatta incelenmelidir ama, bizim burada zerinde durmak istediimiz husus insanlarda denge unsurunun, orta yolu benimseme ve kanaatkar olma duygularnn azalmas neticesinde bu olumsuzluklarn artt gereidir. Gnmzde insanlar almak istedikleri bir eyaya gerekten ihtiya duyup duymadklarn deil; komuda var, ben de niye olmasn motivasyonuyla hareket etmekte, ve o eyaya sahip olmak iin imknlarn zorlamakta ve geim sknts ekmektedir. Geri bir vaka olarak enflasyon gibi, dk memur maalar gibi ok eitli ekonomik sorunlarla yzyze kalmak zorunda olduumuz bir Trkiyede yaamaktayz. Ancak geim skntsn da sadece dk crete balayamayacamz, biraz nce rneini verdiimiz ok yksek gelir elde eden kimselerden de bu tr ihtiya feryat ve figanlarn duymamz gstermektedir. Her konuda olduu gibi bu konuda da yce dinimiz slamn ne kadar gzel ve deerli ilkeleri vardr. Zaten bilindii gibi Kur'n' Kerim'i Yce Rabbimiz, bizim hem dnyada hem de hirette saadete ermemiz ve bahtiyar olmamz iin indirmitir. Aslnda bizim hayatta sknt ekerek huzursuz olmamz, Kur'n ve Snnetin getirdii hayat verici ilke ve tavsiyelerden uzak kalmamz neticesinde ortaya kmaktadr. Baknz yce kitabmz Kur'an bu konuda ne buyuruyor: "Onlar bakalar iin harcadklar zaman ne israf ederler, ne de ksarlar; Bu ikisi arasnda orta bir yol tutarlar."83 Grld gibi Yce Rabbimiz, iki yaant dorultusu izmekte ve sevgili kullarnn bu iki yol arasndaki orta yolu tutan insanlar olduklarn ifade buyurmaktadr. Peygamberimiz de ilerin en hayrls ortas olandr84 buyurmakla ayn konuya parmak basmaktadr. Gerekten Allah'n sevgili kullar o kimselerdir ki,
83Furkan

(25) : 67.

84hayrul-mri

evsath. Hadisi bns-Semn ve Deylem gibi hadis alimleri rivayet etmilerdir. Bkz. Acln, Keful-Haf, c. I, s. 469470, h. no: 1247. 90

israf ve cimrilik gibi iki arla da iltifat etmeyip, bu ikisinin de arlk olduunun bilincindedirler. Allah'n gerek kullar, harcamada bulunurlarken terazinin dilini tam ortada tutarlar. Ne gerekli harcamalarnn snrn aarak israfta bulunurlar, ne de para biriktirip ymak iin acnacak durumlara derler. Biz bugn toplumumuzda her iki dorultuya mensup insanlarla kar karya bulunmaktayz. Kimi insanlar vardr ki, geim darlndan ikyeti olurlar; en fazla ihtiya duyduklar eyleri alamadklarndan yaknrlar ama, evlerine, stlerine balarna veya genel anlamda yaantlarna baksanz, ok byk lks ve konfor iinde yzdklerini g rrsnz. Yine buna karlk kimi insanlar da vardr ki, ok paras ve yksek geliri olmasna karn, cimrilikten en zaruri ihtiyalarn bile almaktan kaarlar. Zenginlik iinde fukaralk, varlk iinde darlk ekerler. Grld gibi bu yollarn ikisi de isabetli olmayan ar yollardr. nk her ikisinde de insan mutluluk, huzur, ve g nl rahatln bulamamakta, bedbaht olmaktadr. Oysa slama boyun emi mslmanlar, israfa da, cimrilie de dmeden, ikisi aras bir yol tutarlar, geimlerinde skntya dmedikleri gibi, konfor ve lkse de iltifat etmezler. Bu konuyu gzel dile getiren bir baka Kur'an yeti de u ekildedir: "Elini boynuna balayp cimri kesilme, bsbtn de ap savurgan olma, yoksa piman olur, akta kalrsn."85 Ayn ekilde Peygamberimiz de geiminde iktisat etmesi kiinin dini iyi bildiinin iaretidir86 buyurmutur. Yine u s zler de kendilerine aittir: ktisat eden, fakirlik ekmez.87 Zenginlikte orta yolu tutmak ne gzeldir, fakirlikte orta yolu tutmak ne gzeldir, ibadette orta yolu tutmak ne gzeldir.88

85sra

(17) : 29. fkhir-racli rifkuh f maetih Suyt, el-Cmis-Sar f Ehdsil-Berin-Nezr, Kahire 1982, Mektebetl-Haleb, c. II, s. 164. 87m le men iktesade Suyt, el-Cmis-Sar, II, 153
86min

91

O halde slam bize dnya ve hirette mutlu ve huzurlu olmann anahtarlarn bildirmektedir. Gerekten de zaman zaman yle geliri az, yoksul bir hayat sren insanlarla karlayoruz ki, dinimizin bu hayat verici fermanlarna uyulduunda insanlarn nasl mutlu ve huzurlu olabileceklerini hayranlkla gryoruz. Yine gryoruz ki, fakir bir hayat, vakarl, onurlu, ahsiyetli, ilim, bilgi ve hikmet dolu bir yaantya sahip olmaya asla mani deildir. Aslnda hayatta nemli olann; zengin olmak deil, aksine fakir bile olsa insann mutlaka onurlu, kiilikli ve kimlikli, gzel ahlakl, ilim ve hikmet dolu bir mslman olmak olduu hibir zaman unutulmamaldr. Her zaman hatrda tutmalyz ki hepimiz -ister zengin olalm isterse fakir- imtihan oluyoruz. Zengin olanlar mallaryla, servetleriyle; fakir olanlar da sabrlaryla ve krleriyle denenmekte, imtihan edilmektedir. Kltrmze ait ok gzel bir zdeyide yle denmektedir: "nsanlar kyafetleriyle karlanrlar, sohbetleriyle uurlanrlar." Gerekten de nice gzel giyimli, lks ve konfor iinde yaayan insanlar grrz ki, ilk grdmz de bu insanlara sayg gstermek, onlara deer vermek ve yer amak gelir iimizden. Oturulan yerin en mutena kesine oturtulur, ikram ve saygda kusur edilmez. Ama onlarla biraz konutuktan sonra anlarz ki, bu insanlarn bazlar deer verilmeye ve sayg gsterilmeye demeyen adeta birer kaba odundurlar ve onlar uurlarken; karlarken duyduumuz sayg ve hrmetin hibirisini duymadan g nderir ve onlarn insanlktan nasip almam kiilik fukaras olduklar kararn veririz. Bu itibarla insan; deerin elbisede ve oturduu daire veya villada yahutta bindii son model otomobilde olmadn; gerek deer, fazilet, kimlik, kiilik ve onurun fakir de olsa ahlakl, drst, vakarl, insanlara faydal, onlara yardmc, ilim ve hikmetle dolu, Allah ak ve korkusuyla bezenmi bir hayata sahip olmakta bulunduunu bilmeli ve hi aklndan karmamaldr.
88m

ahsenel-kasde fil-gn ve m ahsenel-kasde fil-fakri ve m ahsenel-kasde fil-bdeti. Suyt, el-Cmis-Sar, II, 148. 92

DI GRNLE YETNMEMEK

"Onlar dnya hayatnn (sadece) grnen yzn bilirler, (ebed ve nih olan) hiretten ise tamamen gafil olanlarn da ta kendileridir." Rum (30) : 7.

nsanolu kk bedeni ierisinde, hem madd hem mnev alanlarda, ok stn makamlar elde edebilecek kabiliyette yaratlmtr. alkanl ve Allah'n kendisine bahetmi olduu akln kullanmas vastasyla, uzaydaki dier gezegenlere seyahatler yapabilen, uydular g nderebilen insan, mnev kabiliyetlerini gelitirerek kullanabilmesi sayesinde de meleklerden daha stn bir konuma gelebilmektedir. Yeter insan, yeteneklerinin farknda olsun, onlar gelitirme yolunda gayret etsin. Allah Tel, insana bahettii her trl nimetten dolay onu hesaba ekeceini bildirmektedir. nk Cenab- Hak her iinde ve nimetinde belli hikmetler ve maksatlar g zetmektedir. Bu hikmetlerin ve maksatlarn kul zerinde oluabilmesi, kulun sahip olduu yetenekleri kullanabilmesine baldr. Kul bunu kullanma93

d zaman, aslnda nimete hiyanet etmi olmaktadr. Bu yzden de cezay hak etmektedir. Dolaysyla insann sahip olduu bu yeteneklerin, kullanlmasa da olur kabilinden birer aksesuar olarak kabul edilmesi mmkn deildir. Bu gerein ifadesi olarak limlerimiz Mecelle'ye de esas olarak gemi olan nimet, klfete; klfet, nimete gredir prensibini vazetmilerdir. Yce dinimiz slam, getirdii her trl esas, emir, yasak ve tavsiyelerle biz insanlarn, her adan mkemmelliklerin en yceleriyle tanmamz, yaratlmzn ve sretimizin mkemmellii gibi, mnev dnyamzn, ruh derinliklerimizin de mkemmelliini hedeflemekte ve arzulamaktadr. slamn hedefledii insan, d g rnmnn gzellii ve temizliiyle ilgilendii kadar; i dnyasnn, ruh derinliinin ve gnl evinin gzellii ve temizlii ile de ilgilenen insandr. Aslnda yce dinimizin btn dokularnda bu esiz dengeyi grmek mmkndr. rnein Peygamberimiz, salar dzensiz ve dank bir insan, san-ban derleyip toparlamas iin yanndan uzaklatrmtr.89 Ayn Peygamber, huzuruna dileri kirli bir vaziyette gelen birisine de "Size ne oluyor ki, huzuruma sararm dilerle geliyorsunuz. Gidin dilerinizi fralayn" buyurmutur.90 br taraftan ise Hz. Peygamber efendimiz, szgelimi bir mnev hastalk olan hasedin, atein odunu yakt gibi iyilik ve sevaplar yok ettiini bildirerek,91 mslmanlarn i dnyalarn da derleyip toparlamalar ve temizlemeleri gerektiini vurgulamtr. btn umdelerine smsk sarlan bir mslman, hem slamn maddeyi hem mny ihya eden insan olmak zorundadr. slamn istedii mslman geni grl, ufuklar tesini idrak edebilen,
89Bkz.

Eb Dvud, Libs 17. Ayrca bkz. Suyuti, el-Cmius-Sagr, I, 63. liye erkm tedhulne aleyye kulhan? stk, Hadisi Bezzr ve Beyhak Hz. Abbasdan (ra) rivayet etmilerdir. Bkz. mam Gazl, hyu Ulmid-Dn, ev. A. Serdarolu, st. 1974, Bedir Yaynevi, c. I, s. 354. 91el-hased yekll-hasenti kem tekln-nrul-hatabe Eb Dvud, Edeb 44 ; bn-i Mce, Zhd 22.
90M

94

olaylara ve kiilere ibret nazaryla bakabilen vizyon sahibi kiidir. G rmediklerine iman eden, gayblere inanan mminlerin elbette s grl olmamalar beklenir. nan dnyalar gibi ruhlar, ufuklar ve hayalleri de snrsz olabilmelidir. Bu gerein ifadesi olarak Mevlnnn, Yunus Emrenin ve dier gnl adamlarnn sz edilen ufka sahip olduklar grlmektedir. Bir hadis-i erifte ifadesini bulan mminin ferasetinden saknn, nk o Allahn nuruyla bakar92 mealindeki cmlenin manasn bu dorultuda anlamamz mmkndr. Hakikaten dinimizin en temel kayna olan Kur'n' Kerim'e baktmzda, olaylarn arka plann, vakalarn satr aralarn okuyup anlamamz gerektiini grmekteyiz. Kendilerine ve evrelerine ibret nazaryla bakmayan, ev sahibine deil de eve bakan, nimetten hareketle onun gerek sahibini gremeyen insanlar aslnda Kur'an, krler ve sarlar olarak nitelemektedir. Kur'n'n izahna g re hakikatte onlarn gzleri vardr, ama onlar olaylarn arkasn, nimetin ve mlkn gerek sahibini g remedikleri iin k rdr. Yine Yce Kitabmzn beyanna gre, bu tip insanlarn kulaklar vardr, ama onlar seslerin arkasn, tesini, frekanslarn perde arkasn duyamamalar yznden onlar sardr. nemli olan kulun, nimete baknca nimetin arkasndaki yaratcy grebilmesidir. Kularn tlerini duyunca, onlarn kendi dillerince Allah' tesbih edilerini idrak edebilmektir. Grebilmek ve duyabilmek yaratann ihsas ediyorsa gerek fonksiyonlarn icra ediyorlar demektir. te bu yzden Kur'an, inanmayanlar yzeysel, s ve derinlikten yoksun insanlar olarak deerlendirmektedir. nk eer onlar Allah'n istisnasz btn insanlara bahetmi olduu akl, gz, kulak ve gnl nimetlerini hakkyla kullanabilmi olsalard, inanmamalar mmkn olmayacakt. Onlar iein tesindeki Varl bir grebilselerdi, ten kuun gndermede bulunduu Zat bir duyabilselerdi, kendilerini ve evrelerini tanyarak yaratclarna
92ittek

firsetel-mmini! feinneh yenzuru binrillhi. Tirmiz, Tefsr Sret-i Hcr, h.no: 3127. 95

bir kul oldum Allah'm diyebilselerdi, bir seccadeye kapanp g zyalar ierisinde O En Byk Dostla buluabilselerdi, krlacakt btn nyarglar, kibirleri ve slklar. Organlarnn gerek fonksiyonlarn yerine getirmelerine engel olan bu tip olumsuz insanlar hakknda baknz Yce Rabbimiz, Rum suresinin 7. yetinde ne buyuruyor: "Onlar dnya hayatnn (sadece) grnen yzn bilirler, (ebed ve nih olan) hiretten ise tamamen gafil olanlarn da ta kendileridir." Rabbimizin buyurduu gibi bu insanlar, dnya hayatnn sadece grnen yzn, zahirini ve kabuunu grebilmektedirler. Kabuun arkasndaki ze, cevhere inebilmeyi, varabilmeyi, gerek tada ulaabilmeyi baaramyorlar. Hep bal kavanozunun camn yalyorlar ve geree ulatklarn, lezzeti tattklarn iddia ediyorlar. Varsa yoksa dnya hayat diyorlar, hayatn gayesinin varsa yoksa zengin olmak, lks yaamak, meru ve gayr-i meru btn lezzetlerini tatmak olduuna inanyorlar. Ama grld gibi bu dnceler, insann kendi kendini aldatmasndan baka hibir ey deildir. Gerek, merhum slam ehidi Seyyid Kutub'un ifade ettii gibi dnyada tamamlanan haller ve meydana gelen olaylar byk bir romann kk blmnden baka bir ey deildir. Gerek, lmden sonra kurulacak olan hiret hayatdr. Gerek olan bizim bu dnyada, sadece br taraftaki yerimizin belli olmas iin girdiimiz bir snav salonu mesabesinden te deildir. Btn bu meru ve gayri meru zevk ve elenceler, bizim gerek grevimizi unutup unutmamamzla alakal olan fitnelerdir. Peygamberimizin ifadesiyle sylersek, dnyann anlam, ok uzun bir yolculukta dinlenip g lgesi altnda be-on dakika konaklamaktan baka hibir ey deildir.93 te bu yzden inanmayan bir insana gre hayattaki en sevgili deer, can ve maldr. nk kendi bak asna gre, dardan grnen tek ey, can ve maldr. ldkten sonra her e93M

l ve lid-dny, m ene ved-dny, innem mesel ve meselddny kerkibi zllin tehte eceratin Ahmed b. Hanbel I, 391, 441. 96

yiyle yok olmaktadr. O halde dnyadayken onu ok iyi kullanmal, btn lezzet ve ehvetleri ona tattrmal, hasl gnn gn etmelidir. Mslman iin de can ve mal tatldr ancak o inanr ki, bu iki deeri gerektiinde Allah yolunda feda edebilirse, her eyin sahibi olan Allah, kendisinden raz olacak ve urunda dnyaya gnderildii snav kazanm olacaktr. Varsa yoksa dnya hayat deyip, kazanc sadece bu dnyadaki kazan; kayb da sadece bu dnyadaki kayb deerlendiren; ama dininden neler kopup gitmi, buna aldr etmeyen bir kimseyle arkada olmak bile airin dedii gibi bir bela ve musibettir:
Beldr senin iin grmen bir arkadan iten ve gren bir adam klnda. Malndaki her musibeti ok iyi grr Dinine bir musibet geldiinde hi hissetmez.94

Son sz olarak diyoruz ki, grnen bu varlklarn tesinde dnmemiz, grmemiz ve duymamz gereken eitli alemler ve deerler bulunmaktadr. Her ey gzmzn maddeten grd eyler deildir. Grnen bu dnyann tesinde, ebedi bir alemin bulunduunu grmemiz, duymamz, inanmamz ve de vakit ge olmadan gereini hayatmzda yapmamz gerekmektedir. Gz odur ki dan arkasn gre; akl odur ki, baa gelecei bile

94

ve minel-beliyye en ter leke shben f sratir-raclis-seml-mbsr fatne biklli musbetin f mlih ve iz yusbu bidnih lem yeur Bkz. Kurtub, XIV, 8. 97

DNLEMEK VE EN GZELNE UYMAK

(Cennetle mjdelenen kullarm ki) onlar sze (dikkatle) kulak verirler de onun en gzeline uyarlar. te bunlar Allahn kendilerine hidayet ettii kimselerdir. te bu kimseler temiz akl sahiplerinin ta kendileridir. Zmer (39) : 18.

ce Kitabmz Kuran bizlere en gzel ahlak kurallarn, ahsiyet geliimiyle alakal en gzel prensipleri retmektedir. Kurann tlerine uyanlar, onun emir ve yasaklarna riayet etmeyi hayatlarnda deniz feneri yapabilenler her adan insanlarn en bahtiyarlardr. Peygamber efendimizi insanlarn en gzeli yapan Kurana tabi olmasndan baka bir ey deildir. Bu yzden Kuran sadece mslmanlar iin deil, ahsiyetlerini gelitirip ruhlarn kemale erdirmek isteyen her insann asla vazgeemeyecei bavuru kayna olmaldr. Yeryznde yaayan insanlar olarak bizler ilk admmz atm olduumuz bu teknoloji anda, yirmibirinci yzylda oky nl, ok-sesli ve ok-dnceli bir dnyada yayoruz. Bilgi korkun bir hzla dnyann en cra kesine hzla ulaabilmektedir. Bu manada dnya gerekten kld ve byk bir k y haline geldi. letiim teknolojisinde yaanan korkun gelimeler neticesinde dnyann bir ucunda vuku bulan bir olay, annda tm dnyaya yaylabilmektedir. Artk insanlar yatak odalarndaki kck bilgisayarlarnn bal olduu internet ayla btn dnyay odalarna tayabilmekte ve onlarla karlkl iletiime geebilmektedir. Bilgi edinim yollar ok zengin olan bu insanlarn ok-y nl, oksesli ve ok-fikirli olmalar da elbette yadsnmamaldr. Buna gre insanlarn hepsi ayn eyleri dnmeyecek, ayn eyleri hissetmeyecek, ksaca tek tip elbise iine girmek istemeyeceklerdir. Byle
98

bir dnyada btn insanlar bar ve hogr iinde yaamak zorundalar. Bunu mmkn klacak en etkin yol, grleri ve duygular ne kadar farkl olursa olsun tm insanlar birbirlerini dinlemeyi, birbirlerinin dnce ve grlerine sayg duymay ve birbirlerinden bu dorultuda yararlanmay renmeleri olsa gerektir. Kocaman bir k y haline gelen bu dnya zerinde kavga etmeden kardee yaayabilmenin teminat bu olsa gerektir. Allahn biz insanlara Peygamber efendimiz araclyla bundan onbe asr nce gnderdii Kurn- Kerimin bu hususa dikkat ekmesi ne kadar anlamldr. Buna gre insan dinleyecek ve dinledii eylerin en gzeline uyacaktr. Bu ok ada ve ahsiyet geliimine son derece uygun bir ilkedir. 1500 yl nce Kurann ngrd bu dzeye yirmi birinci asrda ulamam olmak elbette balanabilir bir durum deildir. ncelikle dinlemeyi renmeliyiz. ocuklarmz dinleyebilmeliyiz, halkmz dinlemeliyiz, vatandalarmza kulak vermeliyiz. Onlar hibir eyden anlamazlar, hibir ey bilmezler diyerek onlar konuturmadan, fikirlerini dinlemeden asla hibir eyi onlara dayatmamalyz. Belki 30lu yllardaki bir dnyada ocuklarmza baz eyleri dayatabilirdik ama artk amzda byle bir eyi asla yapamayz. Onlar etkilemek, baz fikirlere ve dnya grlerine sahip olmalarn istiyorsak onlar dinlemeli, bunun neticesinde onlardan da bizi dinlemelerini isteme hakkn elde edebilmeliyiz. Dndklerimizi en gzel ekilde sunmaya gayret etmeliyiz. nk artk ocuklarmzn bilgi kayna sadece biz deiliz. Onlar yzlerce bilgi kaynandan, yzlerce fikir dinliyorlar, reniyorlar ve bunlar birbirleriyle karlatryorlar. Bu konumda bizim benimsetmek istediimiz dnce ve grler de ocuklarmzn zihninde yaran ve arpan yzlerce fikrin arasnda sadece bir tanesini tekil edecektir. O halde yzlerce fikir arasnda bizimkinin dierlerine hakim olmas iin sahip olduumuz fikirler onlarn en gzeli ve en kalitelisi olmak zorundadr. Dikkat edilecek olursa bu dng bizim de kalitemizin artmasn gerekli klmaktadr. Bilgi ve zgrlkler anda tamz, seviyemizi, bilgimizi ve
99

g rgmz mutlaka ykseltmek zorundayz. nyarglardan ve artlanmalardan mutlaka syrlmak mecburiyetindeyiz. Nitekim belki de ocuklarmzn benimsemelerini istediimiz kendi grlerimiz yanl ve uyulmaya demeyecek grlerdir. Sonuta dinlemekle ve srekli ilerlemekle, daima her eyin en iyisini ve en gzelini benimsemekle kendimiz mkemmele doru gelimi olacaz. O halde syletmeyin vurun eklindeki bir tarz kesinlikle salkl olmad gibi, amzdaki modern demokratik devletlerin de artk terkettii bir olumsuz davran eklidir. Artk insanlar birbirlerinin fikirlerini dinlemekte ve onlara sayg duymakta, birbirlerinin inan ve yaant ekillerine hogr ve anlay ortam iinde yaklamaktadr. ada ve hr dnyann benimsedii ve aslnda Kurana da uygun olan yaklam budur. Nitekim Allah Tealann biz kullarndan istedii bu yaklamdan bakas deildir. Hz. merin ocuklarnz kendi yaadnz aa gre deil, onlarn yaayacaklar aa gre yetitiriniz eklindeki d de ok manidardr. nk bu dn Kurann ini dnemiyle e zamanl olduunu gznnde bulundurmak Kurann kendi dnemindeki seviye ve grgy ne kadar ykselttiini gzler nne sermektedir. Konumuzla ilgili ayetde Yce Rabbimiz de yle buyurur: (Cennetle mjdelenen kullarm ki) onlar sze (dikkatle) kulak verirler de onun en gzeline uyarlar. te bunlar Allahn kendilerine hidayet ettii kimselerdir. te bunlar temiz akl sahiplerinin ta kendileridir. Byk tefsirci sahabi Abdullah b. Abbs, bu ayette Cenab- Hak tarafndan cennetle mjdeledii kullarnn nasl olursa olsun s ylenen s ze kulak verdiklerini, ama en gzelinden yana olduklarn, onu syleyip, ona tabi olduklarn belirtir.95 Buna g re Allahn sevdii kullar nyarg ve artlanmalardan uzak olarak her-

95Kurtubi,

XV, 244. 100

kesi dinlemekte, her s ze kulak vermekte, fakat onlarn en gzelini benimsemektedir. Grld gibi bu yaklam ada ve evrensel yaklamdr. yi ve gzel kimden karsa ksn sadece iyi ve gzel olduu iin iyidir ve gzeldir hareketine, ilke-deer yaklam ad verilmesi mmkndr. Peygamberimizin ifadesiyle mmin kimsenin yitik mal olan hikmet bundan bakas deildir. Nitekim Peygamberimiz bir hadislerinde Hikmetli sz mminin yitik maldr ve onu nerede bulursa almaya en ok hak sahibidir96 buyurur. S yleyene deil, sylenene bakma hepimizin iar olmaldr. Baka bir gre gre ise ayetin kastettii anlam Kuranla beraber baka szlerin de dinlenip Kurana tabi olunmasyla ilgilidir. Ayrca ayet, Kuranla beraber Peygamberimizin hadislerinin de dinlenmesi gerektii eklinde anlayan alimler de olmutur. Kurann dinlenip azim ve ruhsat hkmlerinden sonra azmin tercihi; baka bir deyile fazileti ve sevab daha fazla olan hkmn tercih edilmesi eklinde de anlalmtr. rnein dinimiz, kasten adam ldrme suuna iki seenekli bir ceza koymutur. Ksas ve Af. Ksas madurun hakkdr bunu seebilir, ama affetmesi muhakkak daha faziletlidir. Ksas da seebilirken aff semek kemale ok uygundur, ok hikmetlidir.97 Elbette ayetimiz hakkndaki bu anlamlarn tamam konumamzn bandan beri s ylediklerimize aykr deildir. u halde iarmz dinlemek ve deerlendirmek olmaldr. Dinlemek konumaktan daha kazanldr. nk konutuklarmz zaten bize ait eylerdir. Dolaysyla konuurken belki yeni bir kazanm elde etmiyoruz, ama dinlerken bizde olmayan pek ok yeni eyi renmemiz ve yararlanmamz sz konusu olabilmektedir. Yce Allah bile daha ok dinleyelim, dinlediimizden daha az konualm diye, yani iki dinleyip bir syleyelim diye kafamzda iki

96Tirmizi, 97Bkz.

Snen, Ilm, 19 ; bn-i Mce, Snen, Zhd, 15. Kurtubi, XV, 224. 101

kulak, bir az yaratmtr. Unutmayalm ki iyi ve gerek dostlar, hep iyi dinleyenlerden kmaktadr.

102

DOSDORU OLABLMEK

"yleyse artk, seninle beraber tevbe edenlerle birlikte emrolunduun gibi dosdoru ol. Haddi amayn. phesiz O, yaptklarnz grmektedir." Hud (11) : 112.

nsann insan olmas ynyle benliinde tamas ve sahip olmas gereken bir takm nitelikleri vardr. Bu cmleyi aslnda, insan dier canllardan, zellikle hayvanlardan ayran bir takm vasflar vardr eklinde de ifade etseydik yanl olmazd. nk insann, zellikle hayvan cinsiyle ortak olarak paylat bir takm hususiyetlerinin olduu bilinmektedir. Hatta baz hayvanlarla hi de yabana atlamayacak derecede bir takm fiziki benzerliklere ortak olduklarn da aka mahade edebilmekteyiz. S zgelimi yeme, ime, hareket etme, snma, oluk ocuk sahibi olma, cinsi arzular duyma ihtiyalar bu benzerliklerin sadece birkadr. Baka bir deyile insan, bu hususiyetleri tamas sebebiyle insan olmaya layk olduunu kesinlikle dnmemelidir. nk tam olduu bu nitelikler sadece insan cinsine zg eyler deildir. Hayvanlar da yiyip imekte, gezmekte, hareket etmekte, oalmakta, anne-baba olma duygusunu yaamakta, istedikleri zaman da yine cinsel ihtiyalarn kart cinslerinden gidermektedirler. O halde insann hayvanlardan farkl olarak onlarda olmayan bir takm vasflara sahip olmas gerekmektedir.
103

Fizyolojik ve anatomik eklinde snflandrabileceimiz bu yapsal benzerliklerin yannda insana Allah tarafndan dier hibir canl organizmaya verilmeyen esiz bir deer biildiini aka g rmekteyiz. Nitekim Allahu Tel "Biz insan en gzel ekilde yarattk"98 buyurmakta; bir baka yerde de "Andolsun biz, Adem oullarna pek ok ikramda bulunduk. Onlar karada ve denizde tadk. Gzel rzklarla besledik ve onlar yarattklarmzn bir oundan stn kldk"99 buyurmakta ve insana verdii deeri ifade etmektedir. Bunca ikrama muhatap olan insann yapsal olarak benzedii dier canllardan farkl ve ayrc bir takm niteliklere sahip olmas hi kukusuz zorunludur. Aksi taktirde Allah'n ayn vasflara sahip iki cinsden birine daha ok deer vermesinin hikmeti anlalamazd. Oysa biz biliyoruz ki Allah'n insana verdii bu esiz deer, onun tad birtakm vasflardan kaynaklanmaktadr. te insann zerinde tamas gereken en nemli vasflardan birisi de kukusuz doruluk ve drstlktr. Dikkat edilirse burada insan kelimesi, inanan veya inanmayan gibi bir ek sfatla kaytlanm deildir. nk doruluk, insann mutlak anlamda olmazsa olmaz vasfdr. rnein Peygamberimiz, kendisine peygamberlik verilmeden nce dahi Mekkeli mrikler tarafndan gvenilir ve dosdoru anlamlarna gelen Muhammed'l-Emin lkabn almt.100 nk doruluk insann evrensel niteliklerinden birisidir. Yce dinimiz de temel kaynaklarnn her ikisinde evrensel deerdeki bu vasf zerinde nemle durmaktadr. Szgelimi Kur'n'n hemen her sayfasnda zt kavramlarla birlikte adalet kknn getii bir kelimeyle karlamak mmkndr. te bu yetlerden birka tanesi u mealdedir:

98Tin

(95) : 4. (17) : 70 100bn-i Him, es-Sratn-Nebeviyye, Beyrut 1975, Drul-Ceyl, c. I, s. 167.

99sra

104

"Seninle beraber tevbe edenlerle birlikte emrolunduun gibi dosdoru ol. Haddi amayn. phesiz O, yaptklarnz grmektedir."101 Ayette geen dosdoru ol anlamndaki fiil, istekmdir. stikmet ise saa sola yalpa yapmadan ynn Allahn emirlerine evirmektir. Konuyla ilgili baka hibir yet olmasa bile Hud suresindeki bu yet tek bana inanan insann benliini iddetle sarsmasna yetebilmektedir. Ksack olmasna ramen ne byk anlamlara, mesajlara ve direktiflere gebedir bu yet. Bu yzden sevgili Peygamberimiz yukardaki ayetin iinde getii sureye atfta bulunarak: Beni Hud ve benzerleri kocatt demitir.102 Doruluk ve drstlk normlarn insanolu kendi koymamal, ya, Allah'n emrettii gibi dosdoru olmaya almal insanolu. nk insan, ok zalimane davran, sz ve dncelerinin bile dosdoru olduunu ispat etmeye alabilir. nk insan; cedeli, tartmay ve ekimeyi seven bir varlktr. Bu yzden insann mutlaka dosdoru olmas gerekmektedir ama Allah'n emrettii gibi olmaldr. Baka bir yette de yle buyurulmaktadr: "Rabbimiz Allah dedikten sonra dosdoru olanlar zerine, melekler 'korkmayn, hznlenmeyin, vadediliyor olduunuz cennetle birbirinizi mjdeleyiniz, bizler sizin dnya ve hiret hayatndaki dostlarnzz. Orada cannzn ektii ve istediiniz eyler sizin iin ok affedici ve merhametli olan Allah tarafndan bir rzk ve ltuf olarak vardr' diyerek inerler"103 Aka grld gibi bu yette Allahu Tel, ldkten sonra hibir korku ve hznn duyulmadan cennetlere kavuabilmenin anahtarnn inandktan sonra dosdoru olanlarn elinde bulunduunu ifade ediyor. Dosdoru olmak gerekten kulluun en ziyade denendii bir snanma aracdr. Szde dosdoru olmak; davranta dosdoru olmak; dncede dosdoru olmak. Hakikaten bir kul
101Hud,

(11) : 112. hd vel-vka Tirmiz, Tefsir Sreti 56, 6. 103Fussilet (41) : 30-32.
102eyyebetn

105

iin ne byk eref ve bahtiyarlktr bu vasflara sahip olmak. Kiinin Allah'a inandktan sonra dosdoru olmas, onun her alanda isabetli olduunun aslnda ok ak bir teminatdr. nk Allah'a inanan bir kimsenin, Kur'n'a aykr hareket etmesi dnlebilir mi? Elbette hayr. Aksi taktirde doruluk ve drstlk vasf zedelenmi olacaktr. Allah'a inanan bir insann bu dinin teblicisi olan Hz. Peygamberimizin sz ve davranlarna muhalif hareket etmesi dnlebilir mi? Elbette hayr. nk Peygamberimize itaat etmemizi Allah Tel emretmektedir. O halde samimi ve drst olarak iman eden bir mslmann, drst olmamas imknszdr. Eer drst deilse, imann gzden geirmesi gerekmektedir. Rivyete gre bir sahb Peygamberimize yle bir soru y neltmitir: "Ey Allah'n Rasl! bana slam'la ilgili yle bir sz syle ki; bu konuda senden baka hi kimseye soru sormayaym: Buna cevaben Hz. Peygamber @ efendimiz yle buyurmulardr: Allah'a iman ettim de, sonra da dosdoru ol"104 Bu hadisinde de Peygamberimiz slamn, Allah'a imandan sonra dosdoru olmak demek olduunu sarahatle ifade buyurmakta ve biz insanlara ok nemli mesajlar sunmaktadr. O halde Kur'n'a ve snnete inanan hi kimse drstlk noktasnda taviz veremez. Mslmanlar olarak bizler bu noktada, epeyce taviz verir hale gelmisek ok tehlikeli bir snra gelmiiz demektir. Ne yapp edip bu hastal, bu kanserli hcreyi vcudumuzdan mutlaka s kp atmamz hayatidir.

104Mslim,

mn 62 ; Ahmed b. Hanbel III, 413 ; IV, 385. 106

KTL GZEL GRMEK

"Kt ii, kendisine sslendirilip de onu gzel gren kimse (vehmine aldanmayarak kt amelini gzel grmeyip hakikati gren kimse gibi olur mu?) Ftr (35) : 8.

uku yok ki insan isabet etmeye olduu kadar, yanl yapmaya da yatkn yetenekte yaratlmtr.105 Hata yapar olmas aslnda insann, insan olmasnn bir gereidir. Zira insan kelimesinin Arapada unuttu anlamna gelen nesiye fiil kknden trediini syleyen dilciler bulunmaktadr. Bu anlamyla insann unutma illetiyle mall olmas, hata yapmaya yatkn bir varlk olmasnn da muhtemelen temelinde yatmaktadr. Zaten insan hata yapmayan bir kabiliyette yaratlm olsayd; insan deil, melek olurdu. nk bilindii gibi melekler, gnah ileme istidadna sahip olmayan varlklar demektir. Onlar Allah'n kendilerine emir buyurduu hibir buyrua kar gelmezler, sadece emredileni yerine getirirler. O halde mutlak anlamda insandan istenen, yeryzndeki melek haline gelmesi deil, bilakis bilerek ya da bilmeyerek yanl yapmas ama yanln yanl olarak grebilmesi, buna piman olabilmesi ve onu telafi edebilmesidir. Aslnda insan denen varln bu dzeyde olmas, sahip olduu prensiplerin ve kurallarn, yaantsna hkmettii delil ve rehberliin Allah merkezli olmasyla balantldr. Aksi taktirde insan gerekte hata olarak yapt davranlarnn doru olduunu ileri srecek ve hatasnda srarl olacaktr. Bu yzden insandan istenen, hayatndaki hakim unsurun Allah olmas iin gayret etmesidir. Allah'la balants olan yanln yanl olarak grr ve onun telafisine gider. nk gne balkla svanmaz; nur gelince karanlk ve tereddt ortadan kaybo105fe

elmeha.fucurah ve takvh, Sonra ona ktl de, takvay da ilham edene yemin olsun ems (91) : 8. 107

lur gider. Yerine rahatlk, huzur ve gven gelir. te bu yzden Kur'an, insann daima bir nn, delilinin, belgesinin olmas gerektiini vurgularken, inkr etme yolunu tercih eden insanlarn ise herhangi bir bilgiye ve belgeye deil sadece zanna tabi olduklarn, zannn da ilim olmadn ifade etmektedir. O halde insan, hakk seecekse de bunu beyyineyle, delille yapmal; kfr seecekse de bir beyyineyle yapmaldr. Hayatn zanlar ve vehimler zerine kuran insanlarn bu binalarnn, Allah'n evlerin en zayf olarak niteledii rmcek evlerinden ya da kumdan yaplm atolardan fark kalr m? unu sylemek istiyoruz: Hayatnda hakim unsur Allah izgileri olan kimse, yanl ve batl zerinde devaml kalmayaca gibi, yapt yanl yanl olarak grebilme gcne de sahip olacaktr. Dikkat edilirse kiinin bu norma, bu kritere sahip olabilmesi ok byk bir nimettir. Kii bu nimete, samimi olarak Ben Allah'n yolunda yryeceim kararn verdii zaman kavuabilmektedir. Kii yapt yanln farkndaysa ve akl- selm sahibiyse, er ya da ge o yanln dzeltecektir. Ama ya yapt yanl gremeyen, hatta yapt yanl doru olarak gren, gzel eyler dnp yaptna inanan kimsenin doruya dnebilmesi mmkn mdr? Elbette hayr, nk plkte ve bataklkta yaad halde kii, kendisinin gl bahesinde yaadna inanyorsa artk o kiinin iyi eyler yapp etmesi dnlemez. Problemi grebilen, problemin varln grp ondan rahatsz olan insanlar kendilerini dzeltebilir ve yenileyebilirler. Gerekten de her taraf gllk glistanlk gren bir kimseden iyi ve farkl eyler beklemek hayaldir. Yce dinimizde vc ve meddah insanlara iyi gzle baklmamasnn arkasnda da ayn illet durmaktadr. nk bu tip insanlar, insann kendisine kar yabanclamasna neden olur. Burada kullandmz yabanclama kavramnn nemli olduunu dnyor ve okuyucularmzn bu kavramla biraz sonra amaya alacamz kendini tanyan Rabbini tanr zdeyii arasnda bir kontak kurmalarn bekliyoruz. nk meddahlar, methiye ve vglerine mazhar olan insanlarn gzlerini, ou zaman sahte
108

 vg ve methiyeleriyle kr ederek onlarn problemlerini ve yanllarn grmelerine engel olmaktadrlar. Peygamberimiz bu tip insanlarn yzne toprak atmamz emretmi, bu tip insanlar evremize yaklatrmamamz, onlar etrafmzdan kovmamz gerektiini ifade etmitir.106 Gerekten de bu tip insanlar bu sahte vgleriyle ve yaldzl szleriyle, yalanclklaryla kendilerini helak ettikleri gibi, kardaki insann da kendisini sevmesine ve beenmesine, haksz yere gurura ve kibre kaplp kendisinin stn ve kusursuz bir insan olduunu dnmesine neden olarak ona daha byk zarar vermektedirler. Yce dinimiz slam gerekten insana kendi benliini ve zgrln kazandrmak iin gnderilmi en mkemmel bir dindir. slam kendisini tanmay, Rabbini tanmakla e tutmu bir dindir. nk slama gre kendisini bilen, kendisine yabanclamam bir insann zaten Allah'tan baka gidecei hibir yer yoktur. Ayn slam, kiinin kendini tanyp benliine kavumasna engel olan btn kalplar, sahte ve yaldzl szleri ve ekilleri krmakta ve iddetle reddetmektedir. slam dininin zaten nihai gayesi insana tam anlamyla, kendini kendine tantarak kinattaki konumunu idrakini temin etmektir. Dinimizin meddahlarn evremizden uzaklatrlmasn istemesi de bu balamda deerlendirilmelidir. u halde bizi bize yabanclatran, kendi kendimizi tanmamza engel olan btn balarn, kalplarn ve ekillerin slam d olduklarn rahatlkla ve gvenle syleyebiliriz. nk bu tip engeller en bata dinin varolu gayesine terstir. evremizde meddahlara, yaldzl szlerle bizi sahte gururlara sevkeden yalanclara ihtiyacmz yoktur. Onlar gerek dost olamazlar. nk unutulmamaldr ki, bugn makam ve mevki sahibi olan insanlarn etrafnda yaclk yapan lf canbazlar, meddahlar dn de ayn makamlar igal eden bakalarna ayn sahte ve vg dolu s zleri sslemekteydiler. Hi phe duyulmasn ki yarn ma106Bkz.

Mslim, Zhd 68, 69 ; Eb Dvud, Edeb 9 ; Tirmiz, Zhd 55 ; bn-i Mce, Edeb 36 ; Ahmed b. Hanbel, II, 94 ; VI, 5. 109

kamlar bakasna geince bu kez de bakalarna ayn yalanlar yaldzlayarak syleyeceklerdir. Biz, etrafmzda doru yaptmzda tevik eden, yanl yaptmzda da bizi uyaran, doruyu grmemize ve yapmamza neden olan gerek dostlara muhtacz. Bizim ihtiya duyduklarmz, kendimizi bize tantan, bizi zmzle, kimlik ve kiiliimizle buluturan dostlardr. Burada yeri gelmiken Peygamberimizin vefatlarndan sonra mslmanlarn ilerini deruhte etmek zere hilafet makamna getirilmi olan Hz. Eb Bekrin halfe olarak halka hitaben yapt ilk konumada sarfettii u cmleleri hatrlayabiliriz: Ey insanlar! ben sizlerin en hayrlnz olmadm halde banza getirilmi bulunuyorum. Vazifemi yollu yolunda ve iyilik zere yaparsam bana yardmc olun. Yanlr ve ktlk yaparsam beni dorultun. Doruluk bir emanettir, yalanclk ise bir ihanettir. Sizin aranzdaki zayf kimse, onun bakasndaki hakkn alp kendisine verinceye kadar benim yanmda gldr. Gl olan bir kimse ise, bakasnn onun zerindeki hakkn ondan alncaya kadar benim yanmda gszdr. Bir millet Allah yolunda cihaddan geri kalrsa, o millet zillete dar olur. Bir millette fenalk reva bulursa btn o millet belaya urar. Ben Allaha ve Peygambere itaat ettike siz de bana itaat edin. Ben Allaha ve Peygambere isyan edersem sizin bana itaat etmeniz gerekmez. Haydi namaznza! Cenb- Hak cmlemizi rahmetine layk eylesin!107 O halde buraya kadar s ylediklerimizi bir hulasa edersek ksaca unlar syleyebiliriz: Kiinin hata yapmas mmkndr. Ama hata yaptn grp ondan dnmesi de insan olmasnn bir gereidir. Hatada srarl olmak, kendiyle bark olup benliini tanyabilmi insann yapabilecei bir ey deildir. Hele hele insann yapt yanln gzel olduuna inanmas, hatasnda srar etmesinden de kt bir bahtszlkdr. nk olay artk davran dzeyinden
107bnl-Esr,

el-Kmil fit-Trih Tercmesi, ev. M. Beir Eryarsoy, st, 1985, c. II, s. 304 ; Nedv, ah Munuddn Ahmed - Said Sahib Ensr, Asr Saadet, ev. Ali Genceli, st. 1985, c. I, s. 273. 110

kp yntem ve esas dzeyine ykselmektedir. Bu son derece vahim bir durumdur. Peygamberimiz ameller niyetlere gredir108 derken y ntemin uygulamadan nemli olduuna iaret etmitir. rnein zaman zaman toplumumuzda baz mslmanlarn yle dediklerini duymaktayz: Efendim bu yaptm iin gnah olduunu biliyorum ama brakamyorum. Bu aamada olan kardelerimiz iin hakikaten mit vardr. Onlarn Allah'n izniyle uyanmalar ve tevbe etmeleri yakndr. Yeter ki bu bilin kendilerini artk rahatsz edecek dzeye kacak derecede diri tutulabilsin. Dikkat edilirse bu rahatszlk davran boyutundadr, baka bir deyile hastalk derinde deil, yzeydedir ve nispeten zm kolaydr. Yanl yanl olarak grebilmek bizatihi tebrike ayan bir durumdur. Buna karlk yine toplumumuzda yanl davranyla ilgili olarak efendim yaptm bu davrann gnah olduunu kabul etmiyorum, bu zamanda gnah m olurmu gibi s zler sarfedenleri de g rmek mmkndr. Byle bir durum artk basit davran dzeyinde ele alnamaz, hastalk daha ileri aamalarda seyrettii iin zm; yntem ve esas dzeyinde yani iman ve niyet balamnda aranmaya allmaldr. Bir nc kategori de belki, yaptm davrann gnah olup olmamas umurumda bile deil eklindeki szler sarfedenler iin dzenlenebilir ki bu ncs ok daha vahim ve tehlikeli bir aamay temsil etmektedir. Yanllarmz yanl olarak grebilmeyi ve onlar dorularyla telafi edebilmeyi Allah Tel'dan hepimiz iin kolay klmasn temenni ederek szlerimizi Ftr suresinin 8. yetiyle bitirmek istiyoruz: "Kt davran kendisine sslendirilip de onu gzel gren kimse (zan ve vehmine aldanmayarak kt amelini gzel

108nnemal-aml

bin-niyyt Buhari, Bedul-Vahy 1 ; mn 41 ; Nikh 5 ; Talak 11, Menkbl-Ensr 45 ; Itk 6 ; Eymn 23 ; Hyel 1 ; Mslim, mret 155 ; Eb Dvud, Talak 11 ; Tirmiz, Fedill-Cihd 16 ; Nes, Tahret 59 ; Talak 24 ; Eymn 19 ; bn-i Mce, Zhd 26 ; Ahmed b. Hanbel I, 25, 43. 111

grmeyip onu, vahyin kontrolnde dzelten ve iyi iler yapan gibi olur) mu?

112

MSLMAN KBRL OLAMAZ

Gerekten Allah, onlarn gizlediklerini de, aa vurduklarn da tastamam bilir. O, kendini byklk duygusuna kaptran kibirlileri sevmez. Nahl (16) : 23.

ir insann kendini beenmesi ve byk grmesi demek olan kibir kavram, bakasn kmseyip kendini stn grme, ululuk taslama, hakk kabul etmeme ve zorbalk yapma gibi anlamlara gelmekte olup bu zelliklerin kendisine yansd kiiye de mtekebbir ya da mstekbir denir. Kiinin bakalarn hie sayarak kmsemesi ve sadece kendini beenmesi biimindeki bir dnce tarz ve tavr, slmn iddetle kar kt en irkin davranlardan biri olup ayn zamanda byk gnahlar arasnda saylmaktadr. Alimlerimizin ifadelerine g re kibir hari btn gnahlardan gizlenmek mmkndr. Ancak kibir ylesine byk gnahtr ve btn k tlk ve isyanlarn asldr ki, mutlaka aktan ilenmesi gerekli Kuranda olan bir fsktr.109 ve Peygamberimizin hadislerinde kibirlenenleri yeren ve tehdit eden, kibri yasaklayan ve onun irkin bir davran olduunu beyan eden pek ok ifade mevcuttur. Szgelimi Lokman Hakm oluna t verirken onu kibir konusunda u ekilde uyarr: (Yavrucuum) insanlardan yzn evirme, yeryznde de bbrlenerek yrme! Zira Allah kendini beenip vnenleri sevmez. Yrynde tutumlu ol (normal yr, ne ok abuk, ne de sallana sallana yrme, ll ol). Sesini de ks. nk seslerin en irkini eeklerin sesidir.110
109Kurtub, 110Lokman

X, 95. (31) : 18-19. 113

Hz. Peygamberin hadislerinde ise kibir konusu yansmasn u ifadelerde bulur: te Allah, her kibirli ve zorbann kalbini byle mhrler ; Yeryznde haksz olarak kibirlenen kimseleri yetlerimden uzaklatracam ; Kalbinde hardal tanesi kadar kibir bulunan kimse cennete giremeyecektir111 ; Kim elbisesini kibirlilikten dolay aa doru ekip uzatrsa; Allah ona rahmet nazaryla bakmaz112 ; Kibirden saknn; nk kul, kibirlene kibirlene yle bir duruma gelir ki, neticede Allah: 'bu kulumu zorbalar arasna kaydedin buyurur ; Tevazu akln ba, kibirlilik ise cehaletin badr slm bykleri ve limleri bu tr yet-i kerimeler ve hadis-i eriflerden ilham alarak kibri ve kibirlenenleri yeren ve eletiren deerlendirmelerde bulunmulardr. Bu szlerden bazlar da u ekildedir: Hz. Ali: "Dn bir damla su olup yarn da kokmu bir et yn haline gelecek olan ve buna ramen kibirlenen kimseye ok aarm." demitir.113 limlerden birine: "Kibir nedir?" diye sorulunca, o da: "O, bir ahmaklktr ve kibirli kimse onu nerede ortaya koyacan bilemez." diye cevap vermitir. Buna gre nasl ki ahmak insan, ahmakln nerede ve ne zaman izhar edeceini bilemez ve en olmadk zaman ve zeminlerde yanllar yaparsa, aynen bunun gibi kibirli insan da b yledir. Yine limler: "Akl az olann, kibri ok olur." demilerdir.
111L

yedhuln-nre ehadn f kalbihi miskl habbetin min hardelin min mn, ve l yedhull-cennete ehadn f kalbih miskl habbetin min hardelin min kibrin Mslim, mn 147 ; Eb Dvd, Edeb 29 ; Tirmiz, Birr 61. 112L yenzurullh yevmel-kymeti il men cerra izrah bataren Buhari, Libs 1, 2, 5 ; Fedill-Ashb 5 ; Edeb 55 ; Mslim, Libs 42 ; Muvatta, Libs 11 ; Tirmiz, Libs 8 ; Nes, Znet 102 ; Eb Dvud, Libs 28. 113Ayrca bkz. hy, III, 728-729. 114

Kukusuz bu bir hastalktr ve tedavi edilmelidir. bnlCevz, kibir hastalndan kurtulmak iin ilm ve amel olmak zere iki ayr tedavi yntemi ortaya koyar ve bu aamalar yle aklar:114 1- lm Tedavi: Kibrin irkin bir davran olduunu ifade eden her trl delillerle ruhu beslemektir. Azgnlk ve taknlklarn ileri boyutlara vardran toplumlarn balarna gelenleri anlatan, kibirli ve zorba insanlar tehdit eden nice yet ve hadisler bu konuda yeterli malzeme oluturmaktadr. 2- Amel (Pratik) Tedavi: Bu tedavi y ntemi ise iki y nldr. a) Her zaman mtevaz kimselerle arkadalk etmeye, onlarla sohbet etmeye ve onlarn hakknda anlatlan, ibretli kssa ve haberleri dinlemeye almak. b) Daima nefsin eksik y nlerini gndemde tutmak, ruhu ve kiilii yceltme abalarn srdrmek ve bu arada kiiyi kibir duymaya iten madd nimetlerin gnn birinde elinden alnaca gereini de asla gzard etmeme. u bir gerek ki insan toplumsal bir varlk olarak yaratlmtr. Bu yzden o mevcudiyetini srdrebilmek iin dier insanlara muhtatr. Onlarla iyi ilikiler kurmaya ve bu ilikileri srdrmeye mecburdur. Aksi taktirde hayat b yle bir insan iin son derece ekilmez ve yaanlmaz bir hal alabilecektir. Konumuzu Hz. Peygamberin Veda Hutbesinde ifade ettii u cmlelerle bitirelim: Ey insanlar, hepiniz dem'densiniz. dem ise topraktan yaratlmtr... nsanlar bir taran dileri misali birbirleriyle eittir. Arab'n Arap rkna mensup olmayanlara kar hibir stnl yoktur; stnlk ancak takva iledir115
114Ayrca

115Tirmiz,

bkz. hy, III, 767-773. Tefsru Sreti 49, 5 ; Menkb 73 ; Eb Dvud, Edeb 111 ; Ahmed b. Hanbel II, 361, 524 ; Keful-Haf, 4. Bsk. 1985, Beyrut, Messesetr-Risle, c. II, s. 433, h. no: 2848. 115

M SL MAN KORKAK OLMAZ

Fakat Rablerine kar takva duyanlar (yani Ona kar sorumluluklarnn bilincinde olanlar) iin altlarndan rmaklar akan cennetler vardr. Orada ebedi kalacaklardr. Allahtan ne gzel bir karlama. Allahn yanndaki mkafatlar iyilik sahibi olanlar iin daha hayrldr. Al-i mran (3) : 198.

nsanolu, bedeniyle ruhuyla ok ynl, ok zellikli bir yapnn sahibidir. Bunun iin insann mkemmel bir sr olarak dnlmesi pekl mmkndr. Fizik vcut yaps zlp kefedildiinde Ademolu, Yaratcsna kar nasl kran duygularyla doluyorsa; ruh tarafn zmeye baladnda da gnlnde Rabbine kar kulluk ve hrmet duygular filizlenmektedir.
116

nsann ruh tarafna ait zelliklerinden birisi de phesiz onun korku duygusuna sahip oluudur. Kendisinden zarar gelebilecek bir varla kar korku duymann insn bir zaaf olarak deerlendirilmesi mmkndr. Hastalk derecesine ulamyorsa; bir ylandan, akrepten veya bir yrtc hayvandan, zifiri bir karanlktan yahut da ifas olmayan bir hastala yakalanmaktan korkmak normal kabul edilebilir. Arap filozoflar da korkuyu "hoa gitmeyen bir olaydan ya da baa gelmesi istenilmeyen bir durumdan ekinme tarznda ruhta oluan bir infial, bir tepki" olarak tarif etmilerdir. Nitekim slam ncesinde Araplar da bylesi korku ve duygular bilip yayorlar ve bu durumu havf, hayet ve takv gibi terimlerle karlyorlard. Daha nceden madd bir gten korkma anlamn ifade eden takv kavramna Kurnn iniiyle birlikte zellikle Allah'tan korkma, O'nun korkusundan rperme ve Allahn azabndan ve insan bu azaba srkleyecek gnahlardan korunma anlam giydirilmitir. Gerekten de Kuranda youn olarak kullanlan kavramlardan birisi takv kavramdr. Kurann istihdam ettii kimi takv kullanmlar yeni kazandklar dini ierikleri yannda chiliye d neminde kullanlan d etkenlere kar korunma anlamn da muhafaza etmitir. Hayet ve havf kavramlarnn da takva kavram ile ayn anlam dorultusunda vazife gren karde kavramlar olarak ifade edilmesi mmkndr. Nitekim ..Kullar iinde Allah'tan gereince ancak limler korkar..."116 yetinde hayet fiili kullanlmaktadr. Korkaklk ve cesaretsizlik kavramlarnn zt anlamllar ise ecat ve cesaretliliktir. ecat, korkulacak durumlar karsnda ve zellikle de sava srasnda yreklilik gsterme, dier bir deyimle gzn budaktan esirgememe demektir. Korkak olmayp cesarete sahip olma, slam ncesi Araplar tarafndan en yce karakter
116Ftr

(35) : 28. 117

salkm denilebilecek mrvve kapsam iinde deerlendirilmekte ve doal glerden ve maddi unsurlardan korkma en bata kabile erefini ayaklar altna almak anlamn tamaktayd. Bu yzden l Araplar iin ister kabilev olsun, ister ahs olsun en kanl kavga, hayatn da erefin de kaynan oluturuyordu. Ayn tavr slamn da erdem olarak kabul ettii bir davran ekli olmutur. Ancak cahiliye l Araplar hemen her zaman genelde tm dn ve davranlarn ya ifrat ya tefrit ularnda durduklar iin erdem saylabilecek bu davrann da en ar ularnda yer alyorlard. Zira onlara gre stnlk, hakl ya da haksz olsun mutlaka karsndakine saldrmak, onu etkisiz hale getirmek, hatta kann dkmek demektir. eref ve stnlk ancak bu yollarla kazanlr ve korunurdu. Szgelimi Arap airi Zheyr b. Eb Slmnn iirlerinden anlaldna gre onun ahlak retisi u ilkelerden oluuyordu: Aslan gibi fkeli bir savann kendisine bir darbe indirmi dmana o saldry iade edip onu cezalandrmas yeterli deildir. Aksine inisiyatifi ele alp, kimse ona hakszlk etmezken bile saldrgan ve boyun edirici olmas gerekir.117 slam, cahiliye Arap karakterlerine ynsal bir er g zyle bakmam, semeci bir tavr sergilemitir. Cesaret konusunda da dinimiz, cahiliyenin gzn budaktan esirgememe tavrn kabul eder, hatta kabul etmekle de kalmaz, tblerine bunu srarla emreder. Ancak slam, cahiliye dnemi Araplarnn cesareti sadece g steri olsun diye sergilediklerini ve bunu iyiliklerin, gzelliklerin ve hikmetlerin hakim olmas iin deil, srf sahip olduklar eytn kuvvenin tatmini iin yaptklarn atlamaz. u halde artk Bir Allaha iman etmi mslmanlar, kr krne, bana buyruk ve kontrolsz bir saldrganla ve cesarete sahip olmayacaklardr. Onlar artk Hak Din davasna hizmet iin ulv bir hedefe ynelik, soylu ve disiplinli bir cesarete sahip olacaklardr.

117Bkz.

Toshihiko zutsu, Kuranda Dini ve Ahlaki Kavramlar, ev. Selahattin Ayaz, 2. bsk., st., Pnar Yay., s. 122 vd. 118

Korkaklk, korkulmas gerekmeyen birinden veya bir eyden endie etmek ve ekinmektir. Korku, insanlarn yan sra hayvanlarda da grlr; ancak onlarn korkusu insanlardakinden olduka farkldr. Onlarda gzlemlenen hal, insann ruhsal olarak hissettii duygu kapsamnn dnda cereyan eden bir durumdur; yani tamamen bilinsiz bir tepki ve tabii bir refleks g rnmndedir. Genellikle erkek merkezli toplumlarda, erkeklerin alaya alnp ar eletirilere tabi tutulduklar konularn banda korkak olular, zellikle de harpten kamalar gibi korkaklk tezahrleri gelmektedir ki, bu durum onlar adna en byk ar ve kabahat saylmaktadr. Binaenaleyh korkaklk gstererek harpten kamak slam dini asndan da byk gnah olarak kabul edilen bir sutur; nk bu tr bir davran mslman olan bir kimsenin inanlarna aykr bir durumdur. Nitekim bu ayn zamanda Allah ve Raslnn emirlerine aka kar gelmektir. Konuyla ilgili olarak Kurn- Kerim'de yle buyurulmaktadr: "Ey inananlar, inkr edenlerle toplu halde karlap savatnz zaman, sakn arkanz dnp kamayn..."118 Hz. Peygamber de bir gn: "Helak eden (kiinin dnyasn ve ahiretini ykp mahveden) yedi byk gnahtan saknn buyurdu. Kendisine: Ey Allah'n Rasl, onlar nelerdir? diye sorulunca da ite bunlar: Allah'a ortak komak, Sihir yapmak, Haksz yere gnahsz bir cana kymak, Yetim mal yemek, Faiz yemek, Harp gnnde savatan dnp kamak, Gnahtan habersiz (susuz) iffetli bir kadna zina yaptna dair iftira atmaktr karln verdi.119 Scak sava ve atmalarn olanca hzyla srd bir ortamda yersiz bir korkuya dayal olarak yanndaki silah arkadalar118Enfl

sresi (8) :15.

119Buhari,

Vesy 23 ; Tb 48 ; Hudd 44 ; Mslim, mn 144 ; Eb Dvud, Vesy 10 ; Nes, Vesy 12. 119

n kaderleriyle ba baa brakarak firar eden bir askeri bu davrana iten gerek sebep incelendiinde bunun ounlukla inan eksikliinden ve kader inancnn salam olmayndan kaynakland g rlmektedir. Nitekim Hz. Peygamber @ zellikle ocuklarla ilgili duyulan kayglarn cimrilie ve korkakla sebep tekil ettiini ifade buyurmulardr.120 Allaha iman ve tevekkl tam olan bir mmin, kader inancna sahip olan bir mslman elbette cesur ve yrekli olacaktr. Kii ancak Allahn onun iin taktir ettii mr, sreyi yaayabilir. Ecel geldii an, kalelerin iinde korunsa, burlarn tepesinde muhafaza edilse dahi lm yine kendisini yakalayacaktr. nemli olan Rabbin rzas dorultusunda slamn kelimesi en yksek olsun diye korkmadan, ylmadan mcadele etmek ve gerekirse savamaktr. Kaderinde ehit olmak varsa ne gzel; lmemek varsa eref ve izzetle yaamak ne mbarek. Merhum air Necip Fazln dedii gibi: lm lene bayram, bayrama sevinmek var, Oh ne gzel bayramda tahta ata binmek var.121 Cahiliye Dneminde, bir cahiliye savasnn srtn dmana evirip nlerinden kat yolunda sylentilerin dahi kmas, tahamml imkansz bir utant. nk bu korkakln lekesi sadece kendi adna deil, ayn zamanda kavminin erefine de en byk lekeyi srecei muhakkakt. Elbette bir mslman iin Allah yolunda cihad ederken dmandan kamak, dine ve Allaha kar en kt suu ilemek anlamna gelecektir. Kurn- Kerim de bu konuya deinir ve dmana arkasna dnp geri ekilmesinin artlarn yle dile getirir: Ey iman edenler, toplu halde kafirlerle karlatnzda onlara arkanz dnp kamayn. Tekrar savamak iin yer deitirmek veya bir birlie katlmak dnda, onlara arkalarn dnp

120innel-velede

mebhalatn mecnebetn bn-i Mce, Edeb 3 ; Ahmed b. Hanbel, IV, 172. 121N. Fazl Ksakrek, ile, s. 146 Bayram adl iir. 120

kaan kimse Allahn gazabna uram olur. Onun yeri cehennemdir. Oras ne kt bir var yeridir.122 u halde Allah'a tevekkl ve ball olup kadere de inanc tam olan bir asker, kendini yersiz korkulara kaptrmayaca gibi firar ederek de Allah'n kaderinden asla kap kurtulamayacann bilincindedir. Zaten bu bilince sahip birinin lmden veya ldrlmekten korkmas sz konusu deildir. Zira byle bir aama onun iin adeta bir bayramdr. O halde korkulmas, zerine titrenilmesi gereken husus Allahn bizden birer kul olarak raz olup olmayacadr. Zira yol onun, varlk onun, gerisi hep angarya123 misali yaplacak btn mcadele, btn kavga Allah yolunun yolcusu olmak, Onun rzasn kazanarak misafir olduumuz u dnyadan gebilmeyi baarmaktr. nsann korku duymas beeri bir -zaaf adn alsa da zelliidir. Hem sonra elbette mslman korku duygularyla dolu olmaldr. Ancak onun bu korkusu Allaha ynelik olmaldr ki, dinde bunun ad takvdr. Kendinde olan korku zaafn kii Yaratcsna ynelttii zaman mttek ismini alrken; bu zaaf insan olan dmana, malna ve canna kanalize ettiinde ise en sefih insan ismine mstahak olmaktadr. Satrlarmz u yete kulak vererek bitirelim:Fakat Rablerine kar takva duyanlar (yani Ona kar sorumluluklarnn bilincinde olanlar) iin altlarndan rmaklar akan cennetler vardr. Orada ebedi kalacaklardr. Allahtan ne gzel bir karlama. Allahn yanndaki mkafatlar iyilik sahibi olanlar iin daha hayrldr.124

122Enfl 123N.

(8) : 15-16. Fazl Ksakrek, ile, s. 400 Sakarya Trks adl iirden. 124 l-i mrn (3) : 198. 121

KANAAT SAHB OLMAK

"Erkek ve kadndan her kim, inanm olarak iyi bir i yaparsa ona (dnyada) ar-duru, ho bir hayat yaatacaz; hirette ise onlarn cretlerini en gzeliyle dllendireceiz." Nahl (16) : 97.

nsan olarak yaratltan getirdiimiz zaaflardan birisi de dnya adna elde ettiklerimizden hibir zaman tatmin olamamaktr. Ne kadar mala mlke sahip olursak olalm hep daha fazlasn, hep daha iyisini beeri gnlmz arzu eder. Oysa bu dnyadan ayrlrken yanmzda gtrebileceimiz en fazla dnya mal bize giydirilecek kefen bezidir. Hatta bu bile garanti deildir. Kendilerine kefen bezi bile nasip olmadan hayatlarn yitiren nice yananlar, denizlerin derinliklerinde mesken tutanlar ve her paras bir yerde olan niceleri var. Grld gibi bu noktada da ibret almamz gereken ok nemli haller bulunmaktadr. u halde bu dnyadaki mcadele ve hrslarmz birka metrelik kefen bezi iin mi yapl122

yor? Hele hele Yaratanmzdan, Rabbimizden bir miktar bez iin mi koptuk? Bunun iin mi Onu unutup dnya hayatn ahirete tercih eder olduk? Aslnda hibir dnya mal Allah unutmaya deer olamaz. En iyimser ifadeyle nemsiz bir para hibir zaman Btn deerine ykselemez. Mensubu olduumuz slam Dini bize bu dnyada nelerin deerli nelerin deer vermeye demez olduunu hatrlatm ve bu dnyadaki geiciliklere kesinlikle aldanlmamas gerektiini ifade ederek Allaha kul olmann hazzn iliklerine kadar duyumsayan kanaat sahibi bir insann her eyden daha deerli olduunu bildirmitir. Kanaat, Arapa k-n-a k knden tretilen bir kelime olup; kiinin genel anlamda ihtiyac olmasna ramen, her nevi datm ve taksimata, az olan ba ve ihsana raz olmas anlamna gelir. nsann tabiat ve karakterinde genel olarak bulunduu mevkiden daha yksee kma, daha iyi imknlara kavuma ve zengin olma arzusu mevcuttur. Umulan dereceye ykselmek ve istenilen ekilde zengin olmak mmkn olmad zaman bo yere zlmek, genellikle insanlarn bedbahtlk duygularna kaplarak bunalmlara girmelerine ve bunun sonucunda da sal, akl dengeyi kaybetme, intihara kalkma gibi felaketlere srklenmelerine yol amaktadr. Bunun iin kiinin sonu gelmeyen uzun emeller peine derek dnyay bana dar etmesi yerine; bulunduu duruma kanaat ederek madd y nden kendinden daha alt seviyedeki kimselerin haline bakarak kretmesi gerekir. Bu dnce ve davran biimi hem kendisi iin daha faydal, hem de hayatn emniyetli, rahat bir ortamda srdrmesini temin eden en elverili bir yoldur. Tabi ki kanaat sahibi olmaktan fakirlik ve miskinlii tercih anlam karlmamaldr. Ya da yaplan hakszlk ve zulme sessiz kalp verilene ve verilmeyene boyun eme manas anlalmamaldr. Kanaat; teebbs ve almay bir tarafa iterek ii kadere brakmak demek de deildir. Bunlar hep tembellii tevekkl, gayret azln da kanaat olarak alglayanlarn yanl deerlendirmeleridir.

123

Daha nce de ifade edildii gibi kanaat kavram slm literatrde arlkl olarak ilenen ve zerinde nemle durulan konulardan birini tekil etmektedir. nsanlarn kanaatkar bir ruh yapsna sahip olmalarna yardmc olan ve bu konuda en nemli rol stlenen etkenlerin banda Kur'n- Kerim ile, Hz. Peygamber'in Snneti yer almaktadr. Kur'n'n pek ok yetinde arpc ifadelerle dnya hayatnn her eye ramen ok ksa sreli ve geici olduu, ilk bakta insanlar iin cazip saylabilecek nimet ve gzelliklerin aslnda oyalayc, aldatc ve yanltc grntlerden baka bir ey olmad, asl nem ve deer verilmesi gerekenin ise ebediyet yurdu diye tanmlanan hiret olmas gerektii vurgulanmaktadr. Pek ok yette ayrca ahlkn olgunlatrlp nefsin kemle erdirilebilmesinin ancak gerek bilgi ve hikmetle mmkn olabileceine; dnyann ise bu konuda kii iin srekli en byk engel tekil ettiine iaret edilmektedir. Hz. Peygamber'in hadislerinde ise: "demolunun iki vadi dolu mal ve serveti bile olsa; yine de bir ncsn ister"125 buyurularak bir taraftan onun dnya menfaatine sahip olma konusundaki doyumsuz hrsndan, eilim ve zaaflarndan sz edilmekte; dier taraftan da: "Kanaat, tkenmeyen bir mal ve hazinedir"126, "Zenginlik mal okluu deil, asl zenginlik gnl zenginliidir" gibi mesajlar verilerek bu konudaki yetlerin ifade ettii ilh gerekler desteklenmekte ve insanolunun bu zaafndan kurtulmak iin elinden gelen abay sarfetmesi gerektii vurgulanmaktadr. Hz. Peygamber'e kanaatin ne olduunun sorulmas zerine u cevab vermitir: "nsanlarn sahip olduklar nimetleri elde etmenizde bir saknca yoktur; ancak aman ha, tamahtan kann! Zira tamah, hazrda yani hemen yan banzda bulunan fakirlik-

125Mslim,

126el-Kanat

Zekt, 116. mln l yenfed ve kenzn l yefn, el-Kanat kenzn l yefn Acln, Keful-Haf, II, 133, h. no: 1900. 124

tir."127 buyurmu ve verdii bu cevapla da tamahkrln insan nankrle srkleyeceini; dolaysyla bu davrann Allah'n gazabna yol aacan ifade etmek istemitir. nk nimete nank rlk etmenin sonucu nnde sonunda onu kaybetmektir. Allah, insanlk tarihi boyunca genel bir ilh kural olarak krn bilmeyen eitli fert ve toplumlar deiik biimlerde cezalandrm ve verdii nimetlerini ellerinden almtr. yleyse insana yakan davran, kr grevini yerine getiren kanaatkr bir kul olabilmektir. Kanaatkr olmann gstergesi kiinin kendinden st seviyede bulunanlara zenmeyip; daima alt seviyede olanlar gz nne getirmesi ve b ylece de mutlu, huzurlu olabilmesidir. nk Hz. Peygamberimiz "Sizden birisi, gerek d grnm, gerekse mal ve servet itibariyle kendinden daha stn klnan birini grdnde; derhal daha alt seviyede bulunan birine baksn (yani onun halini g znn nne getirsin)"128 dn vermitir. Mfessirler yazmzn banda verdiimiz Nahl sresinin "Erkek ve kadndan her kim, inanm olarak iyi bir i yaparsa ona (dnyada) ar-duru, ho bir hayat yaatacaz; hirette ise onlarn cretlerini en gzeliyle dllendireceiz" mealindeki 97. yetinde s z edilen ho bir hayat ifadesinden maksadn "kanaat" olduunu s ylerler.129 Gerekten kanaat sahibi insan sknt ekmez, ihtiyac da olsa halini dert etmez. Daima halinden memnun, durumuna kreden hatta kendinden daha k t durumdaki insanlara yardm iin aba gsteren bir kimse olarak huzur iinde hayatn devam ettirir. Kanaatsiz insan ise ne kadar zengin olursa olsun srekli halinden
127yykm

vet-tamea, feinneh el-fakrul-hdru Acln, Keful-Haf, I, 321, h. no: 859. 128iz nazara ehadkm il men faddalehullhu aleyhi fil-mli velhalki, felyenzur il men hve esfel minhu Acln, Keful-Haf, II, 373, h. no: 2637. 129Kurtub, X, 174. 125

ikayeti olur, her zaman skntda olduundan yaknr, huzurlu bir uyku dahi uyuyamaz, b ylece hem kendi hem etrafndakilerin hayatn huzursuz hale getirir.

126

KORKU LE MT ARASINDA OLMAK

ehirliler, gece uyurlarken kendilerine azabmzn gelmeyeceinden emin mi oldular? Yoksa ehirliler kendilerine azabmzn kuluk vakti glp elenirlerken gelmeyeceinden de mi eminler? Yoksa Allahn tuzandan m emin oldular? Hakikatte Allahn tuzandan sadece hsrana uram bir topluluk emin olur. Araf (7) : 97-99.

nsanolu yaratl gerei, zayf ve muhta bir varlktr. Gereksinimleri ve ihtiyalar hi bitmez. Douundan itibaren hayat meakkat ve zorluklarla doludur. nsan dnyaya geliinde de, geldikten sonra yaantsn srdrmede de aslnda sz sahibi deildir. Kendi dndaki bir yce varlk, onun varlk alanna kmasn ve bir mddet sonra da bu alandan ayrlmasn irade etmitir. Dolaysyla insann istikrarl bir varlk olduunu sylemek imkanszdr. Geri yeryzndeki btn canllar iin bu ifadeyi kullanmak mmkndr. nk onlarn da hibiri ebedi ve kalc deildir. Zira tek kalc ve ebedi olan varlk, Allah Teldr. Gerekte bu kadarlk sz bile, bizim niin Cenab- Hakka muhta olduumuz gereini ve daha da nemlisi niin Ona iman edip, sznden kmamak gerektiini en ak ekilde delillendirmektedir. nsan kendi tabiatn, durumunu, acizliini, yeteneklerini, neler yapp neler yapamayacan bildii, ksaca kendini tand srece Allahn da kendisini sevdii, makbul ve gzel bir insan olacaktr. Nitekim, kendini tanyan ve bilen insann Rabbini de tanyp bilecei nl mutasavvf bn-i Arabi tarafndan da veciz bir ekilde dile getirilmitir.130
130Daha

nce de getii zere men arafe nefseh fekad arafe rabbeh sz bn-i Arab tarafndan merfu olarak rivayet edilir. Ancak Nevevi 127

Allahn katnda irkin olan, insann sahip olmad eylerle vnmesi, yapamad ve yapamayaca ilerle gururlanmasdr. Aciz olduu halde, kendisini kdir; muhta olduu halde kendisini, mstani grmesidir. Hayatyla ilgili bir saat sonrasna garantisi olmad halde, hi lmeyecek gibi kendisini rahat ve gven iinde hissetmesidir k t olan. Chil cesur olur, s z en gzel bu durumu anlatsa gerektir. Aciz bir kiinin, kdir pozisyonlarna soyunmas, fakirin mstani havalarna girmesi, bir an sonrasn garanti edemeyen bir kimsenin Allahn azap ve cezasndan emin olarak isyan ve gnahlara dalmas, btn bunlar cahillikten olsa gerektir. nk hibirimiz bir dakika sonra bamza nelerin geleceini bilemiyoruz. Her an bamza, veya bir yaknmzn bana -Allah korusun- bir trafik kazas, bir yangn, bir sel felaketi veya deprem afeti gelebilir. Yahut caddede yrrken kafamza yukardan bir saksnn dmeyeceinden hibirimiz emin deiliz. Durum b yleyken nasl olur da hibir eye aldr etmeden gnlerimizi, gecelerimizi, yllarmz, Allahdan uzak durarak ve ona isyan ederek geiririz. B yle hareket etmenin akli herhangi bir aklamas olabilir mi? Elbette hayr. Byle bir durumun en iyimser ifadeyle, gaflet szcyle aklanmas mmkndr. Yce Rabbimiz konumuzun banda mealini verdiimiz Araf suresinin 97, 98 ve 99. yetlerinde ok nemli bir gafletin saptamasn yle yapmaktadr: ehirliler gece uyurlarken kendilerine azabmzn gelmeyeceinden emin mi oldular? Yoksa ehirliler kendilerine azabmzn kuluk vakti glp elenirlerken gelmeyeceinden de mi eminler? Yoksa Allahn tuzandan m emin oldular? Hakikatte Allahn tuzandan sadece hsrana uram bir topluluk emin olur. yet-i kerime, Allahn azap ve afetlerinin Grld gibi her an gelebileceini, Allahdan gafil olunan uykudayken de, gnve bn-i Teymiyye gibi nde gelen hadis alimleri buna kar karlar. bn-i Arab ise bu szn rivayet asndan olmasa bile kef asndan sahih olduunu savunur. Bkz. Acln, Keful-Haf, II, 343. 128

dz herkesin iiyle, gcyle, ticaretiyle megulken de gelebileceini ifade etmektedir. Dikkat edilirse yette zikredilen vakitlerin her ikisi de insanlarn Allah unuttuklar ve gafil olduklar anlardr. Daha da nemlisi yet, bir uyar ilevi yerine getirmekte ve vurgulamaktadr ki: Allahn azabndan, snamasndan, imtihanndan ve musibetinden, sadece ve sadece hsrana uram topluluklar emin olabilirler. Her an Allahn azabnn gelebileceinden, her an lmn kendini yakalayabileceinden emin olan kimseler, zaten hsrana uram kimselerdir. Allahn sevdii kimseler, hibir ekilde anlarndan ve sonlarndan emin olamazlar. Bu yzden biz sevgili Peygamber efendimizin uykuya yatarken Senin adnla lyorum, Beni yine Senin adnla dirilt diye dua ettiini gryoruz.131 Kukusuz uykularmza hakim deiliz ve uyurken Allahdan gafil olmaya engel olamayz ancak, en azndan uykuya dalarken yine Rabbimizi anmak, her trl kaza, bela ve musibetten Ona snmak elimizdedir. nk kendi irademizle daldmz uykudan tekrar uyanabileceimizin de hibir garantisi bulunmamaktadr. O halde bizim yapabileceimiz ey, hibir an Rabbimizden gafil kalmamaya almak ve Onun azabndan, snavndan yine Ona snmaktr. mrmz, yani sermayemizi; Ona isyan etmeden, marmadan, yeryzn fesada bomadan tketmeye gayret etmek... lme her an hazr olabilmeye almak. Fertlerinin hepsinin bu kvamda olduu bir toplumu dnebiliyor musunuz? Byle bir toplumda ktlkler, ahlakszlklar, kavgalar, iltimaslar, rvetler, adam ldrmeler, hrszlklar, hasl gnmzde hemen btn toplumlarn ikyeti olduu olumsuz durumlar en aza inecektir. Aslnda b yle bir toplumu hepimiz iliklerimize kadar zlyoruz, onu Diyojenin insan arad gibi aryo131Kne

iz v il firih kle: bismikallhmme ehy ve emt, ve iz asbaha kle: elhamd lillhillez ehyn bade emten ve ileyhinnr Buhari, Daavt 7, 8, 16 ; Tevhd 13 ; Tirmiz, Daavt 29 ; Eb Dvud, Edeb 177. 129

ruz. Aslnda hepimiz kirlenmi toplumumuzun yeniden yunmasn, yeniden temizlenmesini istiyoruz. Otobslerde, yal insanlarmz ayakta giderken kk kardelerimizin umursamaz ve aymaz bir ekilde koltuklara yaylmalarndan ve yapmalarndan hepimiz muzdaribiz. Yeniden byklerine saygl, kklerine sevgili bir toplumun hasretini duyuyoruz, btn dokularmzda aryoruz, zlyoruz. ocuklarmzn insan olmalarn, insanlkl olmalarn, yalandklarnda anne-babalarn huzur evlerine terkeden deil, evlerinin bakelerinde balarna ta yapmalarn istiyoruz, zlyoruz. lkemizde uzunca bir sredir, kitle iletiim aralarnn Bat deerlerine gre yetitirdii ocuklarmzdan memnun deiliz. Medyann yetidirdii ocuklarmz artk tanyamaz hale geldik. slam ahlakyla ve Dounun kazandrd arballkla byyen ocuklarmz, bu zppe ve hoppa ktle olamaz. Atasna, ecdadna, kltrne, mukaddesatna, anasnn ve bacsnn bandaki yazmasna homurtulu ve kin dolu baklarla nefret saan ynlar bizim ocuklarmz, bizim yavrularmz, bu topraklarn, bu iklimin yetitirdikleri olamazlar. Ne oldu bizim toplumumuza, neler oldu bizim terbiye dolu gl ocuklarmza, neler oldu bizlere? Kim deitirdi bizim terbiye ykl sevgili kuzucuklarmz? Nereye gitti yirmi yalarnda stanbullar fetheden yiit genlerimiz? Aziz milletimizin asrlarca tad yce ve stn deerlere neler oldu, hangi seller bizden kopartt onlar, hangi frtnalar esti topramzda? Biraz nce de sylediimiz gibi gl bir topluma hepimiz susadk. Byle bir toplumda yaamaya hepimiz lykz ve byle bir toplumu -Allahn izniyle- yine hepimizin gayretiyle, yine biz ina edeceiz. Manevi deerleri kmsemeyerek, sadece kmsememek de deil, bu deerleri kendimizin ve ocuklarmzn g nllerinde talandrarak ina edeceiz bu toplumu. Bir gnah ilediinde, Allahm, seni unuttum, beni affet derken burun direkleri szlayp gzyalarn tutamayan ince ruhlu insanlarla dolu bir toplum. Haydi g reve...

130

NC BLM SLAM TOPLUMU VE ZELLKLER

131

132

DEPREM FELAKET

Ey btn insanlar! Rabbinize kar takval olun (Ona kar sorumluluk bilinci tayn). nk kyamet nnn depremi (zelzelesi) ok korkun bir eydir. Onu greceiniz gn emzikli her kadn (kendi bann derdiyle) emzirdiini unutur gider, her hamile kadn da (korkudan) bebeini drr. nsanlar sarho olmu gibi grrsn, oysa onlar sarho deildir. Fakat Allahn azab ok iddetlidir. Hacc (22) : 1-2.

ce Rabbimizin biz insanlar snad; ruhumuzu, gnlmz ve ahsiyetimizi aclarla dalad felaket anlar vardr. Dnya zerinde yaayan tm insanlar zaman zaman saylar ve eitleri bilinemeyecek kadar eitli felaketlerle kar karya kalabilmektedir. Nitekim insanolu kimi zaman yangn, kimi zaman sel, kimi zaman trafik kazas, kimi zaman sava, kimi zaman iflas, kimi zaman da deprem gibi felaketlerin acsn yreinin ta derinliklerinde duyabilmektedir. te 17 Austos depremi de bu felaketlerin birisiydi ve belki de en byk olanyd. Bu vesileyle aziz milletimizi yasa boan deprem felaketinde hayatlarn yitiren vatandalarmza Allahtan rahmet, geride kalan insanlarmza da salk, shhat, afiyet ve sabr cemiller niyaz ediyoruz. Yce Rabbimiz bizleri 17 Austos acsn unutturacak felaketlerin her trlsnden muhafaza ve emin klsn.
133

Millet olarak yaadmz bu deprem felaketi, yazmza balarken iktibas ettiimiz ayette anlatlan kyamet sahnesine ne de ok benzemektedir. Felaketi yaadmz o gece, bir gn mutlaka vuku bulacak kyamet nnn sanki ok kk bir prototipi, 45 saniyelik bir tantm filmi, bir demosuydu sanki. Nitekim ayetimizde Yce Rabbimiz kyametin depremi kopmadan nce kendisinden saknmamz bizden istemekte, gerek olann yalnz kendisi olduunu vurgulamaktayd. Her ey yok olacak, her ey yklacak, her ey bitecek, ama bir tek O kalacaktr. Kyametin kopaca gnde, yer krenin rihter leine gre geirebilecei en byk iddetteki deprem annda, koca arzn zangr zangr sarsld lhzada, emzikli her kadn emzirdii bebeini, yavrusunu, cann, yreini unutacak. Kendi bann derdine decek, hastalandnda gecelerini, banda uykusuz geirdii yavrusunu unutacak, atacak onu. Hamile kadnlar da o ann dehet ve korkusundan bebeklerini drecekler, henz vakitleri dolmadan karnlarndan karacaklar onlar. Yine o korku annda btn insanlar sarho olmadklar halde sarholar gibi saa sola yalpalayp kouturacaklar. nk Allahn azab, Onun cezalandrmas ok etin ve ok iddetli olacaktr. te btn bunlardan dolay bizler Yce Rabbimizi tanmak, onun emir ve yasaklarna kar duyarl olmak suretiyle takval yaamak mecburiyetindeyiz. deyiiyle bir musibet, bin nasihattan evladr. Atalarmzn Baa gelen aclara ve felaketlere elbette sevinilemez ama, bu tr felaketlerden ok kymetli baz derslerin de alnmas mmkndr. Her eyden nce millet olarak bu felaketle gnllerimiz, yreklerimiz, ruhlarmz ve ahsiyetlerimiz glendi, aclara tahamml rendik, a ve susuz gkler altnda yaamay rendik, hayatn kymetini, nefes alabilmenin deerini, plere attmz ekmeklerin, bo yere israf ettiimiz suyun kymetini anladk. Hayatn gereini kavradk. Bir dakika nce zenginken fakir olmann; ev sahibiyken evsiz kalmann; glerken alamann; sapasalamken lmenin ne demek olduunu, ksaca varken yok olmann ne anlama geldiini rendik. Allahtan baka her eyin geici olduunu id134

rak ettik. an ahit olduu bunca teknolojik ilerlemelere ramen Allahn emri karsndaki acizliini, etkisizliini ve hantalln grdk. Gcyle, parasyla, fabrikalaryla glym, ayaktaym ve hakimim diyen zenginin aczine ahit olduk ve gzlerimiz buulu,sadece Sen varsn Allahm diyebilmenin tadn hissettik iliklerimizde. Bu byk felaketten karmamz gereken en nemli derslerden birisi de udur: Allahn evrende koyduu birtakm deimez fizik ve metafizik yasalar vardr, ve Kuran diliyle bunlara snnetullah dememiz mmkndr. nsanlar yaantlarn bu yasalara uygun olarak tanzim ettikleri srece bela ve skntya uramazlar, ya da en az zararla atlatrlar. Elbette bizler depremin sahibinin de, sel felaketinin sahibinin de Allah olduuna inanyoruz ve Ona tevekkl ediyoruz. Ancak tevekkl, yani Allaha gvenip dayanma ancak kinattaki kanunlara riayet edip gerei yapldktan sonra gndeme gelmelidir. Nitekim bir adamn Peygamberimize devemi balaypta m Allaha tevekkl edeyim, yoksa salveripte mi tevekkl edeyim diye sormas zerine deveni bala, ondan sonra tevekkl et demesi132 ok dikkat ekicidir. ayet oturduunuz evin ats yamura dayankl deilse, kiremitleri krksa yamur yadnda mutlaka slanacaksnz, aresi yok. Yine eviniz gne nlarn engelleyecek kalitede deilse, yazn scanda da aresiz pieceksiniz. Bunlar kehanet deil, iki kere ikinin drt ettii kadar kesin eylerdir. Ayn ekilde kurduumuz ehir de birinci dereceden tehlikeli deprem kuandaysa ve yaptmz apartmanlar da depreme dayankl deillerse, ngrlen demir ve imentodan alnmsa, iki- kat yaplmas gerekirken yedi-sekiz kat klmsa muhtemel depremde bu ehir yerle bir olacaktr. Bunu bilmek ve sylemek de kehanet deildir. nk evrenin yasalarna riayet edilmemi, daha ok para ve servet sahibi olma drtsyle hareket edilmitir.

132Tirmizi,

Kyamet, 60. 135

zellikle 17 Austos deprem felaketinden sonra millet olarak, vatanda olarak, halk olarak mutlaka daha ok bilinli olmalyz. Soru soran, haklarmz isteyebilen, yolsuzluk ve suistimallere kar hesap sorabilen bir halk olmalyz. Deprem blgesinde yklan bu binalarn mteahhitleri cezalandrlrken, bu binalara her kat iin ayr ayr demir ve beton vizesi verip ruhsat karanlar da mutlaka cezalandrlmaldr. Sadece gnah keisi olarak belirlenmi birka kiinin gstermelik cezalandrlmasna gidilmemeli, kusuru ve yanl olan herkesin stne gidilebilmelidir. Hi olmazsa bu konuda madur vatandalarmzn yreklerine bir nebze su serpilmelidir. Yani lkemizde sulular adil olarak mutlaka cezalarn ekmelidirler. Hrszlk ve rvet demokratik lkelerde olduu gibi bizde de en ar ekilde cezalandrlmaldr. Devleti ve milleti dolandranlar asla affedilmemeli, tevik grmemelidirler. Aksi taktirde Allah muhafaza yandmz, ykldmz bu felaketler her zaman aziz milletimizi gz yal brakacaktr. Bilim adamlarnn ifadelerine gre lkemizin byk ksm deprem kuaklar zerinde olup her an yeni bir depremle sarslabiliriz. Bu artlar altnda yapmamz gereken ey, Japonya rneinde olduu gibi iddetli depremlere dayankl binalar yapmak, baka bir deyile depreme almak ve bu ynde admlarn atlmas iin vatanda olarak gereken tm yasal ve demokratik haklarmz sonuna kadar kullanmaktr. Zor anlarda elde ettiimiz her ey, her zaman korumamz gereken deerlerdir. nk zor zamanlarda geici ve kaybolmaya mahkum olan her ey adeta bysn kaybeder, n ve gcn yitirir, ortadan kaybolur. Bu deprem annda kazandmz iman ve teslimiyet de, her zaman korumamz gereken en nemli deerdir ve o andaki iman en samimi imandr. mrmz boyunca Allaha duyduumuz bu inan ve teslimiyeti her zaman muhafaza etmeliyiz. Deprem annda defalarca sylediimiz Allahm Allahm nidalarn deprem sonrasnda da unutmamal, Rabbimizin emir ve yasaklarna saygl halde hayatmz srdrmeliyiz.

136

HEPMZ KARDEZ
"Ey insanlar! Bakn, Biz sizi bir erkek ve bir kadndan yarattk ve sizi birbirinizle tanp kaynarsnz (birbirinizin rfn hukunu tanrsnz) diye birtakm milletlere ve boylara ayrdk. Hi phe yok ki, sizin Allah katnda en deerli olannz, Allah'a kar en saygl olan ve O'nun yasaklarndan zenle kanannzdr" Hucurat Suresi (49) : 13.

urnn anlatmna gre Yce Rabbimiz yeryznde bir halfe yaratmay murad etmi ve ilk insan ve ilk peygamber olarak da Hz. Ademi yaratmtr.133 Yeryzndeki btn insanlar Hz. Adem ve ei Havvadan treyerek oalmlardr.134 Dolaysyla btn insanlar, kkende ayn ana ve babadan geldikleri iin esasnda kardetirler. Bu muazzam gerein bilincinde olan insanlarn dnya zerinde kan dkmeleri, fesat karmalar mmkn mdr? Karde kardein kann dker mi? Elbette bilinli bir insan bunlarn hibirisini yapamaz. Bunun iin kardelik hasletleri zerine kurulu toplumlar, dnyalar ina etmek tm insanlarn ortak zlemidir. Yce dinimiz slam, bu gerei hemen her frsatta vurgular ve insanlarn yeryzn fesada boacaklarna mamur etmeleri gerektiini ifade eder. Yine her frsatta insanlarn tek bir mmet olmalarndan sz eder. Her adan tek bir mmet olabilmenin yeterli artlarndan birisi de karde olduunun bilincine ulamak ve yeryznde kardee yaamaya almaktr. Dil alimlerinin ifadelerine gre hem nesep asndan karde olanlar ifade eden ihve kelimesi, ve hem de sdk dost anlamna
133Bkz. 134Nisa

Bakara (2) : 30. (4) : 1. 137

gelen ihvn kelimesi; Arapa "uhuvvet" kknden tretilmi olup; sz konusu anlamlar karlamak iin oul formlarnda kullanlmaktadrlar. Kur'n- Kerim'de geen uhuvve ve ihve deyimleri 79 yette nesep (kan) kardelii anlamnda, ihvn deyimi ise 16 yette sdk dost ve yardmc anlamnda kullanlmtr. Hadis-i eriflerde kullanlan h kelimesi ile de Muhcir ve Ensr arasnda Hz. Peygamber tarafndan kurulan din kardelii ba ve ilikisi anlatlr. slam'da bu anlamda kurulan din kardelii ba, kan bandan daha kuvvetli ve paralanamaz derecede samimi bir iliki olarak karmza kmaktadr. Hucurt sresinin 10. yetindeki "Hi phe yok ki mminler kardetirler" eklindeki ifadeden anlatlmak istenilen de bu nev bir kardeliktir. Yine "ey iman edenler! mana kar kfr seviyorlarsa babalarnz ve kardelerinizi samimi dostlar edinmeyin"135 yetinde de nesep bana dayal ilikilerin asla din kardeliindeki yaknlk dzeyine ulaamayaca, dolaysyla din bayla oluturulan dostluk ve samimiyetin her eyin zerinde olmas gerektii mesaj verilmektedir. Din kardelii bann mslmanlar iin tad nem ve anlam slm literatrde eitli boyutlarda eitli ifadelerle vurgulanmaktadr. slm'n ilk temel kayna olan Kur'n- Kerim, m'minlerin birbirleriyle karde olduklarn ilan eder. Bunun yansra Hz. Peygamber'in hadislerinde de din kardelii ban korumann inananlar iin vazgeilmez bir temel grev olduu dile getirilmektedir. Hz. Peygamber bu konuda u uyarda bulunmaktadr: "Birbirinizle balar koparmayn, birbirinize srt evirmeyin, birbirinize haset etmeyin, ey Allah'n kullar karde olun! Bir mslmann kardeiyle gnden fazla dargn durmas kendisi iin helal deildir"136
135Tevbe 136ve

(9) : 23. l tehsed ve l tebgad ve l tekta ve kn bdallhi ihvnen Deiik varyantlar iin de bkz. Mslim, Birr 24, 28, 30, 32 ; Buhari, Edeb 57, 58, 62 ; Eb Dvud, Edeb 47 ; Tirmiz, Birr 24 ; bn138

slam tarihinde kendilerine Ensr ad verilen Medine'li Mslmanlar, slmyet'e girmeden nce Evs ve Hazrec adndaki kabilelerden oluuyordu ve bu iki kabile arasndaki savalar ve kavgalar hi bitmezdi. Ne var ki bu iki kabile arasnda slam ncesi varolan dmanlk ve anlamazlklar, onlarn mslman olmalaryla sona erdi ve o andan itibaren birbirlerine sk skya kardelik balaryla balandlar. Bu tarihi deiimi Kur'n- Kerim yle ifade eder: "Ey inananlar, zerinizdeki Allah'n nimetini hatrlayn! Hani siz, bir zamanlar birbirinize dman idiniz de Allah sizin kalplerinizin arasn birletirmiti, bylece siz Allah'n ltfuyla karde olmutunuz"137 slam'n gerekletirmi olduu din kardelii kavramnda, hibir biimde rk, renk ve dil farkllna yer verilmemitir. Bu gerek Kur'n- Kerim'de u ekilde dile getirilmektedir: "Ey insanlar! Bakn, Biz sizi bir erkek ve bir kadndan yarattk ve sizi birbirinizle tanp kaynarsnz (birbirinizin rfn hukunu tanrsnz) diye birtakm milletlere ve boylara ayrdk. Hi phe yok ki, sizin Allah katnda en deerli olannz, Allah'a kar en saygl olan ve O'nun yasaklarndan zenle kanannzdr." Hz. Peygamberin de Veda Hutbesinde: "Ey insanlar, hepiniz dem'densiniz. dem ise topraktan yaratlmtr... nsanlar bir taran zerindeki diler misali birbirleriyle eittir. Arapn Arap rkna mensup olmayanlara kar hibir stnl yoktur; stnlk ancak takva iledir"138 buyurmas da Kur'an'daki bu gerei vurgulamaktadr.

i Mce, Du 5 ; Muvatta, Husnl-Hulk 14, 15 ; Ahmed b. Hanbel I, 3, 5, 7 ; II, 277, 288, 312, 360, 394, 465, 470, 480, 492, 501, 512, 517, 539 ; III, 110, 165, 199, 209, 225, 277, 283. 137 l-i mrn (3) : 103. 138Tirmiz, Tefsru Sreti 49, 5 ; Menkb 73 ; Eb Dvud, Edeb 111 ; Ahmed b. Hanbel II, 361, 524 ; Keful-Haf, II, 433, h. no: 2848. 139

nl tarihi Arnold Toynbee'ye gre insann doutan getirdii kafa derisine deer verildii kleliin en hararetli olarak savunulduu bir zamanda mslmanlar arasnda rk kavramnn dlan slm'n gze arpan baarlarndan biridir. Gerekten de slm'n geldii dnemde gerek Arap Yarmadasnda, gerekse onun civarnda varlklarn srdren devlet ve imparatorluklarda insanlar: kleler-hrler; asil olanlar-olmayanlar eklinde eitli snflamalara ve ayrmlara tabi tutuluyorlard. te slm, insanlarn byle bir ayrma tabi tutulduklar bir ortamda geldi ve onlar tam anlamyla bir eitlie davet etti; hatta ibadetleri f edip sevap kazanma ve Allah katnda bir deer tama asndan hrler ile kleler arasnda hibir fark gzetmedi. Kelimenin tam anlamyla onlar bir taran dileri nispetinde eitledi.139 Yine Hz. Peygamber'in slm' getirdii dnemde insanlar zellikle de Araplar, rk, kan ve milliyet faktrleri nedeniyle kendilerini dier milletlerden stn grrler ve bunlarla vnp dururlard. Hatta lm atalaryla bile birbirlerine kar gurur ve vn yarlarna giriyorlard. slm, insanlarn kendi aralarnda yapt eitlik ve adalete aykr bu nevi ayrmlar ortadan kaldrarak insana ancak insanca davrand ve Allah'a kul olduu srece deer verilmesi gerektii gereini haykrm; bylece fert ve toplum baznda mnev bir inklb gerekletirmitir. slm'n gerekletirdii din kardelii ba, ayn zamanda dnya ve hiret kardelii demektir ki, daha ziyade gnmzde bunun iin hiret kardelii deyimi kullanlmaktadr. nk bu nevi kardelik anlaynn temelinde karsz sevgi, samimi dostluk ve arkadalk, hogr ve fedakrlk gibi insn ve erdemli nice duygular yatmaktadr. Dnyada birbirleriyle bu anlamda dost ve karde olanlarn, cennette de bir araya gelip bu arkadalklarn srdrecekleri "kii sevdii ile beraberdir" hadisiyle mjdelenmektedir.
139en-Ns

keesnnil-mt Acln, Keful-Haf, II, 433, h. no: 2847. 140

Dnya ve hiret dostluklarnn srp gidecei haber verilen kimselerin, slm kardelii ba ile birbirine kenetlenen kimseler olaca ve onlarn hangi zellikleri tamas gerektii de Hz. Peygamber'in hadislerinde u ekilde akla kavuturulmaktadr:
"Mslman, mslmann kardeidir. Ona hakszlk yapmaz, onu dmanna teslim etmez. Kim kardeinin ihtiyacn gidermeye alrsa; Allah da onun (dnyadaki) ihtiyalarn karlamaya devam eder. Kim bir mminin dnyayla ilgili bir skntsn giderirse; Allah da onun kyamet gnndeki skntlarn giderir. Kim mslmann bir aybn rterse; Allah da kyamet gnnde onun ayplarn rter".140

Ancak burada u hususu da vurgulamak gerekir ki, hadiste ayplarnn rtlmesi tavsiye edilen mslmanlar, gnahlar aka ilemeyen, zulm ve ahlkszl alkanlk haline getirmeyenlerdir. Bunu alkanlk haline getirenleri ve aktan aa hayszca ve ahlkszca davranlar sergileyenleri ise dava etmek bile gerekebilir. Ayn ekilde mahkemede ahitlik yapacak kiilerin yakk almayan davranlarn, peygamberimizin hadislerini bize aktaran rvilerin zel hayatlaryla ilgili durumlarn, yetime vasilik eden, vakf veya dernek hizmetlerini yrten ya da zekat toplayan g revlilerin kiisel tutum ve davranlarn aratrmak ve soruturmak, hatalar konusunda onlar eletirmek kanlmazdr. Dolaysyla bu gibi hususlar hadiste ifadesini bulan konuyla ilgili deildir. Hadiste ifade edilen hatalar rtme tavsiyesi kiisel dzlemde karlalabilecek konularla ilgilidir. Hz. Peygamber'e ilk inanan, onu grme bahtiyarlna ulaan ve kendilerine ensr ile muhcir denilen Ashab, birbirlerini tercih etme (sr) konusunda gerek slam kardeliinin en gzel rneklerini sunmulardr. Onlar, kendi mal ve varlklarn din kardeleri ile paylam, kardelerinin ihtiyalarn kendi kiisel ihtiyalarnn nne alm, bylece de hayrseverlik ve erdemliliin doruk

140Buhari,

Mezlim 3 ; Mslim, Birr 32 ; Eb Dvud, Edeb 38 ; Tirmiz, Hudd 3 ; Birr 18 ; Tefsru Sreti 9, 2 ; Ahmed b. Hanbel II, 68, V, 24, 71. 141

noktasna kmlardr. Hi phe yok ki, onlar bu konuda zirveye ulatran ana sebep, sahip olduklar sarslmaz yce imanlaryd. Ayn iman ve ayn kardelii gerekletirmek temennisiyle...

142

IRK BR VN KAYNAI MIDIR?

Ey insanlar! Bakn, Biz sizi bir erkek ve bir kadndan yarattk. Tanp biliesiniz diye sizleri ubelere ve kabilelere ayrdk. Allah katnda en yceniz Ona kar en ok takv duyannzdr. Allah bilen ve haberdar olandr. Hucurat (49) : 13.

ibir tercih ihtimali bulunmakszn her insan, bir anne ve babadan dnyaya gelmeye ve bir blgede yaamaya mahkumdur. Dolaysyla kii, anne-babasn seemedii gibi, sahip olduu deriyi, yaad blgeyi ve konutuu dili de seememektedir. Konumuz bu olmamakla birlikte bizatihi bu durumun da ne kadar tefekkr ve ibret malzemesi olduu gzden kamamaldr. Zira balangta tek bir anne ve babadan gelen bu insanlarn nasl ve neler oldu da dilleri ve renkleri deiiklie urad?141 Gerekten konu, zerinde dnlmeye ve hakknda ileri srlen grleri incelemeye deer bir husustur.
141Bu

konu Kuranda da ibret malzemesi olarak gndeme getirilmekte ve bunun Allahn ne kadar yce olduunun yetlerinden olduu belirtilmektedir. Bkz. Rm (30) : 22. 143

slamn getirdii en gzel ve en ada insan haklarndan birisi de insann tad derisinin bir stnlk sebebi saylmama gereinin onbe asr nce haykrlm olmasdr. slam gelmeye balad ilk gnlerden itibaren bizzat insana, ilh emaneti yklenecek bir varlk olarak deer vermi, sorumlu bir canl ve grevlendirilmi bir halfe olarak yaklamtr. Bu yaklamn doal neticesi olarak slam davasna omuz veren ilk mslmanlar arasnda zenci kleler yer alabilmitir. Fazla deil, yirminci yzyldan en fazla bir asr nce Bat dnyasndaki baz lokantalarn kapsna kpekler ve zenciler giremez levhasn asan zihniyeti slam, onbe asr nce ortadan kaldrarak tarihe gmmtr. nk slam, kendisine tabi olan mslmana, emei ve mdahalesi olmadan elde edilmi eylerle vnmemesi gerektiini ok temel prensipler olarak retmi ve kitabnn bir yetinde meal olarak yle buyurmutur: nsana sadece alt vardr. alt(nn karl) da grlecektir.142 nsana tad renk, deri ve sahip olduu soy yznden deer vermek, Kurann ini dnemindeki mrik Araplarn da hususiyetlerindendi. Byk mfessir sahabi Abdullah b. Abbas, Mekkenin fethedildii gn yle bir olay yaandn anlatmaktadr: Mekke fethedilince Hz. Peygamber Bilale Kabenin damna kp ezan okumasn emretti. Bunu gren Attb b. Useyd Allaha krler olsun ki babam bu gn grmeden ld szlerini syleyebilmiti. Ayn olay zerine Hris b. Him da Muhammed, bu kara kargadan baka mezzin yapacak kimse bulamad demiti.143 Hz. Bill, siyah derili bir zenci olduu iin bu kt ve talihsiz szler sarfedilmiti. Mekkenin fethi gn mslman olan Attb ve Hrisin bu szleri, onlarn cahiliye saplant ve kalntlarndan henz kurtulamadklarn gsterir. Bu anlay istikametinde sergilenen her trl tavr chiliye adeti olarak deerlendiren slam; stnl; renk, makam ve mev142Bkz. 143bn-i

Necm (53) : 39-40. Him, es-Sratn-Nebeviyye, IV, 41-42. 144

ki gibi ok dnyevi ve sbjektif geiciliklere vermemektedir. Aksine slamn nazarnda stn olmak, Allaha kar en ok takva duymaya baldr. Bir zenci, bir beyaz renkliden daha ok Allah anyor ve Ona kar daha fazla sayg duygular besliyorsa Allah katnda beyazdan ok ok daha stndr. Nitekim Peygamberimizin u szleri ne kadar manidardr: phesiz Allah sizin soyunuza sopunuza, neseplerinize, vcutlarnza ve mallarnza bakmaz. Ancak O, kalplerinize (amellerinize) bakar. Kim salih bir kalbe sahipse Allah Ona ynelir. Gerekte siz Ademin ocuklarsnz. Allaha en sevgiliniz en takval olannzdr.144 Toplum iinde st bandan dolay burun bkp, adam yerine koymadmz nice byk gnl erleri vardr ki, onlarn Allah katndaki makam ve mevkileri nice kelli felli gzel giyimli insanlarnkinden ok daha stndr. Bir byk mn insannn dedii gibi: Ben nice adamlar grdm ki, zerlerinde elbiseleri yoktu. Ancak nice elbiseler grdm ki, ilerinde insanlar yoktu. Ayn ekilde Kuran da insanlarn bu ekilde farkl derilere ve rklara sahip olmasn hikmetini yazmzn banda alntladmz yet mealinde yle dile getirir: Ey insanlar! Bakn Biz sizi bir erkek ve bir kadndan yarattk. Tanp biliesiniz diye sizleri ubelere ve kabilelere ayrdk. Allah katnda en yceniz Ona kar en ok takv duyannzdr. Allah bilen ve haberdar olandr. Bu ayet gyget etmenin, insanlar kmsemenin, onlarla alay etmenin, gizli durumlarn aratrmann haram klnd bir dizi yetin ardndan gelmektedir. Gerekten bn-i Kesrin dedii gibi bu haliyle ok arpc ve ilgi ekici bir ilikiyi gzler nne sermektedir. Adeta daha nce haram klnan davranlarn neden kt olduu aklanmakta ve hibir insann bu davranlar ilemeye
144innallhe

l yenzuru il ehsbikum vel il ensbikum vel il ecsmikum vel il emvlikum velkin yenzuru il kulbikum femen leh kalbun slihun tehannenellhu ileyhi veinnem entm leben dem ve ehabbkum ileyhi etkkum.. Mslim, Birr, 33 ; bn-i Mce, Zhd 9 ; Ahmed b. Hanbel II, 285, 539. 145

hakk olmad, zira btn insanlarn ayn ana ve babadan geldikleri, dolaysyla birbirlerine kar ontolojik anlamda stnlk taslayamayacaklar ortaya konmu olmaktadr. Bilinmektedir ki btn insanlar ayn ana ve babada birleirler. Nitekim Peygamberimiz bu gerei Hepiniz demin ocuklarsnz. dem de topraktan yaratlmtr145 eklinde ifade eder. O halde ayn kkene sahipken ve btn insanlar bir anlamda kardeken birbirlerine stnlk taslamalar elbette makul olamaz. Hatta bu yet nazil olunca Peygamberimizin kz Ftmaya Ey Muham-medin kz, kendi bann aresine bak, yarn sana faydam olmaz dedii rivyet olunmaktadr.146 Bu ekilde insanlarn kabile ve boylara ayrlmalarn tanp bilimeleri hikmetine balayan Kuran, gerekte ok nemli bir sosyal vakaya iaret etmi olmaktadr. Medeniyetlerin hemen her adan ilerlemeleri, birbirlerini tanmalarna ve karlkl olarak rekabet etmelerine baldr. Ayn toplum ve devlet iindeki insanlar birbirlerine kar rekabet duygularn gelitirememi olabilirler. Ama bu durum deiik iki lke halklar iin dnldnde rekabet ve yarn boyutlar ok daha farkl olacaktr. Bunun gibi madd alanda yaplan rekabet ve yarn ilerlemeye katk salamas gibi insanlar, ayn yaklamdan hareketle mnev alanlarda da ilerleme salayabilirler. Tabi ki mnev alan sadece din duygularyla snrlamak isabetli olmayacaktr. Bir edebiyat ve sanat alannda elde edilebilecek bir ilerleme ve olumlu y nde elde edilecek bir etkilenme de mnev alan ierisine girebilir. Kukusuz her insan kendi milletini, vatann ve kltrn sever, hatta sevmelidir. Sevilmemesi rahatszlk belirtisidir. Zira bu, son derece doal bir birikimin neticesidir. Aslnda ayn tr yaklam Peygamber efendimizde de gryoruz. Nitekim kendisi
145Tirmiz,

Tefsru Sreti 49, 5 ; Menkb 73 ; Eb Dvud, Edeb 111 ; Ahmed b. Hanbel II, 361, 524 ; Keful-Haf II, 433, h. no: 2848. 146Nes, Vesy 6 ; Buhr, Vesy 11 ; Tefsru Sreti 26, 2 ; Drim, Rikk 23 ; Ahmed b. Hanbel I, 206. 146

Medineye hicret etme zorunda brakldnda yolculua karken Mekke ufuklarna dnm ve kmaya mecbur braklmasaydm asla vatanm Mekkeden kmazdm cmleleri dudaklarndan d klvermiti. Bu da gsteriyor ki, insann doduu topraklara kar duyduu yaknlk ve scaklk son derece normaldir. Ancak burada ince bir ayrma sahip olmak gerekmektedir. Kiinin milletini sevmesi baka ey, ait olduu milletin en stn seilmi millet olduuna inanmas ve dier milletleri ve rklar kmsemesi baka eydir. Yani slamn kurallarna uymayan milliyetilik, kabaca tabiriyle hibir erdem ve hikmet kaygs gtmeksizin sadece kafataslk yapmaktr. Bu yzden ait olduumuz nesebimizin hem madd hem mnev adan terakki etmesi, ykselmesi, ycelmesi iin gayret etmemiz, hayrda yarmamz; milliyetilik dncemiz iin daha faydal ve hayrl olsa gerektir. Szlerimizi Peygamber efendimizin terik gnlerinde devesi zerindeyken verdii bir veda hutbesinde syledii u szlerle bitirelim: Ey nsanlar! Haberiniz olsun ki Rabbiniz birdir. Babanz birdir. Hibir Arabn Aceme, Acemin Araba; Siyah derilinin kzl deriliye, kzl derilinin de krmz deriliye takva dnda stnl yoktur. Syleyin tebli ettim mi? Bunun zerine insanlar evet dediler. Peygamberimiz de O halde buradakiler, burada olmayanlara bu sylenenleri ulatrsnlar dedi.147

147y

eyyuhenns el inne rabbekm vhdn, ve inne ebkum vhdn el l fadle liarabiyyin al acemiyyin ve l acemiyyin al arabiyyin ve l liesvede al ahmera ve l liahmera al esvede ill bit-takv el hel bellgt? -kl neam kle- liybelliga-hidl-gibe. Deiik varyantlar iin de bkz. Tirmiz, Tefsru Sreti 49, 5 ; Menkb 73 ; Eb Dvud, Edeb 111 ; Ahmed b. Hanbel II, 361, 524 ; Keful-Haf II, 433, h. no: 2848. 147

KURANDA DBI MUERET

Ey iman edenler! size: meclislerde yer an dendii zaman yer an ki Allah da size genilik versin. Size kalkn dendii zaman da, kalkn ki Allah sizden inananlar ve kendilerine ilim verilenleri derecelerle ykseltsin. Allah yaptklarnzdan haberi olandr. Mcadele (58) : 11.

urn- Kerim ve Peygamber efendimizin mbarek sz, emir, yasak ve talimatlar bizi imn anlamda gelitirip olgunlatrd gibi, toplum iinde yaayan bir fert ve insan olarak da yetitirip olgunlatrmaktadr. Bu meyanda dinimiz mslmana db- mueret prensiplerini de talim buyurur. Nitekim Kuran sadece Allahn Zt hakknda bilgiler veren bir kitap deildir. O ayn zamanda Allahla insan; insanla insan; insanla evre arasndaki ilikiler hakknda da ok deerli evrensel kural ve ilkeler sunmaktadr. Zaten Cenab- Hakkn iradesi dorultusunda madd ve mnev oluumunu srdren ve gelitiren bir beerin d da en az ii kadar saf ve berrak olmaldr. Bu noktada Peygamber efendimiz @in Beni Rabbim terbiye etti ve en gzel ekilde terbiye etti148 mealindeki hadisini hatrlamak isabetli olacaktr. Bu terbiye sebebiyle Peygamberimizi tanyan mslim gayr-i mslim herkes ona hayran kalmaktan kendini alamamtr. nk Peygamberler ilh esinti ve terbiyeden en ok nasip alan ahsiyetlerdir. Aslnda btn beere akan bu ilh terbiye saanann nne ou zaman allar ve rpler konarak bu nur hzmelerinden istifade etmemize engel olunmaktadr. Neticede bylece kirlenmi ve dejenerasyona uram oluyoruz. Eer bizler o seilmi yce ahsiyet148Eddeben

Rabb feahsene tedb Suyuti, el-Cmius-Sagr, I, 14. 148

ler gibi ilh terbiye saana altnda yunabilsek ve bu rahmet selinin iinde adeta gark olabilsek bizde de kirlenme ve bozulma emreleri g rlmeyecektir. Yazmzn banda verdiimiz yet-i kerimede Yce Rabbimiz bizlere bir toplumsal edep kuraln hatrlatmakta ve ilh rahmet altnda terbiye olunmamz iin k samaktadr. Nitekim ilgili yette Yce Allah yle buyurur: Ey iman edenler! size: meclislerde yer an dendii zaman yer an ki Allah da size genilik versin Size kalkn dendii zaman da kalkn ki Allah sizden inananlar ve kendilerine ilim verilenleri derecelerle ykseltsin. Allah yaptklarnzdan haberi olandr. Bugn olduu gibi Peygamberimizin yaad dnemde de, bir meclise, tan insanlarn sohbet iin oturduklar bir yere dardan birisi geldiinde orada oturanlar yeni gelen kardelerine yer vermek iin yle bir toparlanma zahmetine katlanmyorlard. Bu durumda yeni gelen kii zor durumda kalyor, ya kap nnde oturuyor, ya ayakta kalyor, ya oturanlarn zerlerinden atlayarak kendisine bir yer bulmak iin insanlarn srtlarn ineyerek onlar rahatsz ediyor ya da sohbetten istifade edemeyerek geri dnmek zorunda kalyordu. Sz konusu yet bu duruma parmak basmakta ve mslmanlara bencil olmamalar, kardelerine sevgi ve merhamet beslemeleri ve bu gibi durumlarda yeni gelen kimselere yer aarak c mertlik ve g nl zenginliklerini sergilemelerini emretmektedir. Bu emir yetteki Ey iman edenler! size: meclislerde yer an dendii zaman yer an ki Allah da size genilik versin cmlesinden anlalmaktadr. Ayrca insanlarda mevcut baka bir zaaf noktas da udur: zellikle nemli bir kimseyi ziyaret ettiklerinde o ahsn yannda olduka fazla kalmalar ve uzun bir sre oturmakla ziyaretine gittikleri ahsa ne kadar eziyet verdiklerini ve ayrca o ahs nice nemli ilerden alkoyduklarn dnmemeleridir. yet ev sahibi kendilerine gitmelerini s yleyecek olsa hemen gcenirler. Kendilerini brakarak yanlarndan ayrlsa onu ahlkszca davranmakla
149

sularlar. ma yoluyla ilerinin okluunu sylemeye alsa bu sefer de hi oral olmazlar ve dikkate almazlar. Aslnda alar ne kadar geerse gesin, insan tabiat deimemektedir. nsanolu fizik hilkatinde evrim yaamad gibi, tavr, davran ve huylarnda da evrim yaamamtr, yaamamaktadr. Belki insan ortaya koyduu baz bilimsel ve teknolojik gelimeler sayesinde yaantsn deitirebilmitir ancak ahlk, hissiyat ve karakterini hi deitirememitir. Bugn insanlarda mahede edilen szgelimi kskanlk, bencillik ve ihtiras gibi kt huylar bundan iki bin sene nce yaam insanlarda da vard. Bu dorultuda en iyi belge aslnda Kuranda anlatlan nceki kavimlere ait kssalardr. nkarc ve gnahkar toplumlarn sonlar ayn olduu gibi helak edilme sebepleri de ok farkl deildi. Gnmzde baz insanlar ele aldmz ayet kapsamnda davrandklar gibi Kurann nazil olduu dnemde de bazlar Peygamberimize kar bu ekilde davranyorlard. Hatta baz kimseler Peygamberimizin sohbetinin tatllndan dolay kendisini birtakm nemli ilerinden alkoyduklarn hi dnmyorlard. Bu nedenlerden kendilerine sohbetin sona erdii bildirilince Peygamberi daha fazla rahatsz etmemeleri iin hemen dalmalar, sz konusu yetin u cmlesiyle ifade edilmitir: Size kalkn dendii zaman da kalkn ki Allah sizden inananlar ve kendilerine ilim verilenleri derecelerle ykseltsin. Allah yaptklarnzdan haberi olandr. Grld gibi Kuran sadece kiinin dini hayatn dzenleyen bir zhd kitab deildir. O, biz mslmanlara toplum ierisinde dier insanlarla nasl ilikiler kurmamz gerektiini, bir bakasn, zellikle nemli bir ahsiyetin sohbetine gittiimizde, meclisine katldmzda nasl bir tutum sergilememiz icap ettiini de retmektedir. Bu kurallarn, bizim saygn birer insan olmamza sebep olan ilh altn tler olarak deerlendirilmesi gerekir. Bu altn tlerin elde edilmesi ve baka bir deyile Allahn gl bahesindeki gllerin koklanabilmesi bu kitabn hepimiz tarafndan okunarak bilinip, hayatmza geirilmesiyle mmkn olacaktr.
150

151

EMANETLER EHLNE TEVD ETMEK

"Hi phesiz Allah size, emanetleri ehline teslim etmenizi ve insanlar arasnda hkmettiiniz zaman adaletle hkmetmenizi emreder. Allah size ne gzel t veriyor. phesiz Allah iitir ve grr." Nisa (4) : 58.

nsanolu dnyaya geldiinde deyi yerindeyse bembeyaz bir sayfa gibi tertemizdir. lenmeye hazr ve yorulmaya mheyy bir hamurdur adeta. Etrafndaki anne-babas, kardeleri ve evresi onu sahip olduklar deerlere ve dnya grlerine gre dokurlar. Asl kavga bu hamurun mutlaka bir ekilde ilenmesi deildir. Zira nemli olan, hidyeti de, sapknl da kabul etmeye hazr olan bu bembeyaz sayfay stn deer ve ilkeler dorultusunda ileyebilmektir. Esasnda insanolunun bu dnyaya g nderilmesindeki en nemli hikmetlerden birisi de hem hidyete hem sapknla kabiliyetli ruhunu iyi ve temiz deerlerle doldurup doldurmamas noktasnda tecrbe ettii imtihan olsa gerektir. lenmemi olan bu bembeyaz sayfalar yaadmz bu kirlilikler ierisinde iyi ve tertemiz deer ve ilkelerle ilememiz, do152

kumamz olduka zor bir grev olarak omuzlarmzda durmaktadr. Adeta srtmzdaki bu yk, Peygamberin omurga kemiklerini dahi atrdatacak kadar ardr. Ama elbette imknsz deildir. nk Yce Allah, imknsz kulunun srtna yklemekten mnezzehtir. Yeter ki bizler bu bilinte ve sorumlulukta olabilelim. Aslnda iimizi kolaylatracak ok kymetli rnekler ve malzemelere de sahibiz. Szgelimi Yce Allah'n katndan gnderilen ve tahrife uramam olan Yce kitabmz Kur'n- Kerim ve bu kitab hayatnda en gzel ekilde yaam Peygamber efendimizin -hatta en ince ayrntlarna varncaya kadar- hayat bilgisi elimizde bulunmaktadr. Hayatmz bu deerlerle doldurmamz zellikle kirlenmiliin had safhalara ulat bu dnyamzda ne kadar byk bir neme haizdir. Emanetimiz altndaki tertemiz yavrularmza bu deerli ve tertemiz rnekleri verebilmeliyiz ki, bu henz ilenmemi ruhlar onlara zenip onlar gibi olmaya alsnlar. Hz. Peygamberin u hadisini hi unutmayalm ki; "kii sevdii ile beraberdir."149 Biz kimlerle berabersek, yavrularmza alayacamz nder modeller de onlar olacaktr. Onlarn gnllerinde kimler olacaksa, hayatlar da uzak olmayacaktr. Bu konumuzda kendimize ve genel olarak haklarnda sorumlu olduumuz emanetlere kar uygulamakla ykml olduumuz g revlerimiz zerinde durmak istiyoruz. Bozuk bir dnyada gller yetitirmek, tertemiz nesiller oluturmak, t yreinin derinliklerinde Allah korkusu ve sevgisini duyup Onun ad anldnda gzleri imanla slanan, Peygamber gibi, Kitap gibi, kutsal deerlere smsk sarlan, yetimin, dulun, fakirin hakk vardr diye halkn bir toplu inesine dahi tenezzl etmeyen gl nesillerin mimarlar olmak istiyorsak, mutlaka ama mutlaka Kur'an ve snnet pnarlarnn fkrtt o deerleri ncelikle kendi nefislerimizde yeertmek zorundayz. Mutlaka gnllerimize aktp orada mutlaka yeert149el-meru

mea men ehabbe Buhari, Edeb 96 ; Mslim, Birr 165 ; Tirmizi, Zhd 50 ; Daavt 98 ; Drim, Rikk 71 ; Ahmed b. Hanbel I, 392 ; III, 104, 110... 153

memiz gereken iki ilke hakknda Nisa sresinin 58. yetinde Yce Rabbimiz mealen yle buyurur: "Hi phesiz Allah size, emanetleri ehline teslim etmenizi ve insanlar arasnda hkmettiiniz zaman adaletle hkmetmenizi emreder. Allah size ne gzel t veriyor. phesiz Allah iitir ve grr." Alimlerimiz bu ayetin, dinin ve eriatn tamamn ihtiva eden hkmlerin esaslarndan olduunu ifade ederler. Gerekten de Yce Rabbimiz bu yet-i kerimesinde bizlere iki konuyu t olarak bildirdiini ifade etmektedir. Emanetleri ehillerine vermek ve insanlar arasnda hkmettiimiz zaman adaletle hkm vermek. Ancak biz bu yazmzda arlkl olarak emanetlerin hak sahiplerine verilmesi konusunda durmak istiyoruz. Her ne kadar ayetin ini sebebi olarak Kabenin anahtarlarn ellerinde bulunduran Osmn b. Talha b. Eb Talha ile amcasnn olu eybe b. Osmndan Mekkenin fethedildii gn bu anahtarlarn alnmas olay anlatlmakta150 ise de ayette geen emnet kavramn geni anlamnda almamza engel yoktur. nk, itibar lafzn umumiliinedir, sebebin hususiliine deil151 kural, tefsir ilminde ok bilinen ve makbul addedilen bir ilkedir. Geni anlamyla emanet, insann emrine geici olarak verilen her trl ey demektir. Bu anlamda emanet; insann u an iin sahip olduu sal, ocuklar, igal etmekte olduu makam ve mevkisi, mal ve mlk, Allah'n kendisinden yapmasn istedii her trl ibadetler, dier insanlarn bizlere brakt eyalar ve daha isimlerini sayamadmz nice hususlar iermektedir. Bu balamda Peygamberimiz de aadaki hadisinde namaz, orucu ve sz emanet kapsam iinde deerlendirmektedir: Her ey ancak emanettir. Emanet, namazdadr. Emanet, orutadr. Emanet, szdedir. Emanetlerin en iddetlisi de,

150bn-i

151Mesela

Kesr, I, 515. bkz. Suyuti, el-tkn f Ulmil-Kurn, st. 1398/1978, Kahraman Yay., c. I, s. 39. 154

dn alnan eyalardr.152 O halde her ey emanet olduuna gre mutlaka emanetler yerlerine teslim edilmelidir. Yine baka bir hadisinde Peygamberimiz Gvenip emanetini sana brakm kimseye onu teslim et. Sana hainlik edene sen hainlik etme153 buyurmutur. Nitekim alimlerimiz sahipleri ister mmin, ister fask, ister facir olsun emanetlerin mutlaka sahiplerine ulatrlmas gerektii konusunda gr birliine varmlardr.154 En byk nimetlerden birisi olarak kabul ettiimiz salk nimetine gelince; o da bizlere geici olarak verilmi bir emanettir. Bugn iin gen, din ve salkl olabiliriz. Ama yarn elimizden bu nimetin daha dorusu bu emanetin istenip alnmayacana kim kefil olabilir? O halde elimizden alndnda yapamayacamz hayrl ve gzel davran ve tutumlar henz bu emanet bizdeyken yapmamz gerekmez mi? Szgelimi toplum ierisinde zaman zaman hele ihtiyarlyaym o zaman namazm klarm diyen insanlarla eminiz hepimiz karlamaktayz. Bize kim garanti edebilir ki, ihtiyarlmzda vcudumuzun duyabilecei ar ve szlar ierisinde gerei gibi bir namaz klabileceimizi veya daha da nemlisi ihtiyarlk ana kavuabileceimize kim garanti verebilir? nk ahit olmaktayz ki insanlar gen iken de lebilmektedirler. Ayn ekilde varlklaryla sevin duyduumuz, evceizlerimizin nee kayna, gzlerimizin nuru yavrularmz da bize belli bir dneme kadar verilmi emanetlerdir. Kendilerini en gzel ekilde, onlara Allah ve Peygamberini tantarak ve sevdirerek yetitirmek ve terbiye etmek zorunda olduumuz o sevgili yavrularmza ka yalarna kadar sahip olabiliyoruz. Atalarmzn "aa ya iken eilir" dedii gibi acaba onlara szgelimi onbe yalarndan
152kll

eyin illel-emnet, vel-emnet fis-salti, vel-emnet fissavmi, vel-emnet fil-hadsi ve eedd zlike el-vediu Eb Nuaym, Hlyeden nakleden Kurtub, V, 256. Ayrca bkz. hy, I, 667. 153eddil-emnete il menitemeneke ve l tehun men hneke Ahmed b. Hanbel V, 73. 154Bkz. Kurtub, V, 256. 155

sonra istediimiz eitim ve terbiyeyi vermemiz mmkn m? O yaa kadar yetitirmemisek, szn ettiimiz kutsal deerleri onlara alayabilmemizin mmkn olmadn; ben sylyorum ama beni dinlemiyor ki diyen nice anne-babalarn bu feryatlar ok gzel ispat etmektedir. Yine bunun gibi, igal ettiimiz makam ve mevkiler de bize birer emanettir. Bu makam ve mevkilerin geici olduunu hepimiz syler ve biliriz. O halde, bu makamlarn hakkaniyet ierisinde nasl haklarnn verilmesi gerekiyorsa onlar eksiksiz vermeliyiz. Bir idareci iin basit bir rnek verecek olursak, yapaca en kk bir atamada bile hatr ve gnl hesab deil, atamasn yapaca elemann o yere ehil ve liyakat sahibi olup olmadn kontrol etmelidir. nk hi unutmamalyz ki; "bir eye sebep olan onu ileyen gibidir".155 Sahibi olduumuz emanetler zincirini daha ok somut balk ve rneklerle srdrmek gerekten mmkn ama hepsini saymak byle bir yaznn snrlarn amaktadr. Hem zaten nemli olan sonuca ulamak, ibret noktasn yakalamaktr. Ancak unu bilmemiz gerekir ki, mslman insan; ister tek bana olsun, ister ailesi iinde olsun, ister grev yapt dairesindeki masasnn banda olsun, ister bindii bir belediye otobsnde olsun, isterse oyunu kullanp kendisini ve vatann ynetmesini istedii yneticilerini setii seim sandnn karsnda olsun bir emaneti tamaktadr ve bu emanetinden de bu dnyada (belki) olmasa bile hirette Allah'n huzurunda mutlaka mahkeme edilecektir, bu emanetinden sorulacaktr. Orada ka ve sun' mazeretler asla kabul edilmeyecektir. Bu durumu Peygamber efendimiz bir hadislerinde yle dile getirir: (Ahiret gnnde) haklar mutlaka sahiplerine deyeceksiniz. Hatta boynuzsuz koyun,

155es-sebeb

kel-fl Bu hadis bulunamamakla birlikte ayn manay ifade eden hadisler iin bkz. men delle al hayrin feleh misl ecri flih Eb Dvud, Edeb 115 ; Ahmed b. Hanbel V, 272, 273 ; Tirmiz, lim 14. 156

boynuzludan hakkn alacak.156 S zlerimizi Cenab- Hak'tan hepimizi emanetlerin hakkn veren ve onlar gerekten verilmesi gereken yer ve kiilere tevdi eden bilinli mslmanlar yapmas duasyla noktalyoruz.

156leteddnnel-hukka

il ehlih hatt yuktessu li-til-cemmi minel-kureni. Mslim, Birr 60 ; Tirmiz, Kymet 2 ; Ahmed b. Hanbel II, 235, 301, 323, 411. 157

SALIKLI BR MSLMAN TOPLUM

Yemin olsun ki biz rasllerimizi ak beyyinelerle gnderdik. Onlarla beraber kitap ve teraziyi de indirdik ki insanlar adaleti ayakta tutsunlar. Ve demiri indirdik. Ki onda byk bir kuvvet ve insanlar iin birok faydalar vardr. Allah bunu kimin gaybta Allaha ve rasllerine yardm edeceini bilsin diye yapt. phesiz Allah gldr, izzet sahibidir. Hadid (57) : 25.

enab- Allah insan yaratm ve onu dnyaya babo salvermemitir. Elilerini beraberlerinde ilh talimatlarla g ndermesi, Merhametli Yaratcnn kullarna kar besledii efkat ve merhametin en ak gstergesidir. te Kurn- Kerim Allahn insanoluna merhametinin en ak tecellisi konumunda gnderdii en son ilh kitaptr. En son ilh kitap olmas ynyle de sadece mslmanlara hitap eden bir kitap deildir. Kendisi evrensel olduu gibi, hitap ettii muhataplar da bir anlamda evrenseldir. Yani toplumun sadece belli bir katmanna ya da sadece belli bir dini guruba hitap etmez. Bir mslman hakllkla kendisini ilgilendiren pek ok konuyu Kuranda bulurken, ayn ekilde bir yahudi, bir hristiyan, bir ateperest, hatta bir ateist de kendisine ynelik birtakm hususlar bulabilir. Ksaca Kuran, btn insanlarn hakikati grmelerini salamak amacyla ok ynl zelliklere sahip bir kitaptr.

158

te hemen her trl insan topluluklarna hitap eden ve her ada yenilik ve tazelie sahip yetlerden birisi de yukarda mealini verdiimiz yeti kerimedir. Birlikte tekrar okuyalm: Yemin olsun ki biz rasllerimizi ak beyyinelerle gnderdik. Onlarla beraber kitap ve teraziyi de indirdik ki insanlar adaleti ayakta tutsunlar. Ve demiri indirdik. Ki onda byk bir kuvvet ve insanlar iin birok faydalar vardr. Allah bunu kimin gaybta Allaha ve rasllerine yardm edeceini bilsin diye yapt. phesiz Allah gldr, izzet sahibidir. Grld gibi bu yet u ana cmlelerden olumaktadr. Allah, raslleri beyyinelerle yani ak delil, belge ve mucizelerle gndermitir. Onlarla birlikte kitap gndermitir. nsanlar adaleti ayakta tutsunlar diye teraziyi indirmitir. inde byk bir gcn bulunduu demiri indirmitir. yetin can alc bir ekilde bildirdii Kitap, Terazi ve Demir geninin oluturduu toplum Allahn raz olduu saadet dolu bir toplumdur ve bu toplum her adan gelimi bir yapya sahiptir. Bu hkm daha detayl olarak yle aklayabiliriz: Kitap; bilgiyi, ilmi ve okumay ifade eder. Baka bir deyile Kitap, yasamann dier bir addr. Salkl bir toplumun en temel ta, o toplumun okuyan bir toplum, dier bir tabirle kitap toplumu olmasdr. Kitap kkenli olan bu toplumun dayana da vahiy olursa renilen bilginin, ilmin ve okumann isabetli olaca ortaya kacaktr. nk en yanlmaz ve en salam bilgi kayna vahiydir. Hibir bilgi kayna vahiy kadar salam ve gvenilir olamaz. Aksini dnmek Allahla kullarn eitli boyut ve niteliklerde karlatrmaya ve sonuta insann Allahtan stn olduu gibi batl bir yargy kabul etmeye e deerdir. Allah her eyin sahibidir. Her eyi O yaratmtr. Onun haberi olmadan bir tane yaprak bile demez, onun ilmi olmadan bir tohum bile filiz veremez. stisnasz btn insanlar, Mutlak stnlk ve gce sahip Allahn kullardr. yleyse insan konumunu iyi tayin etmelidir. Allahn huzurunda, emir ve yasaklar karsnda boyun emesi gerektiini, Onun bir
159

kulu olduunu dnerek kabul etmelidir. Zira laha lahlk, kula kul olmak yarar. Bu yzden bilginin ve ilmin kayna Allah olmaldr. Allah da ilmi ve bilgisini -kullarnn muhta olduu kadaryla- en son Kurn- Kerimde ifade buyurmutur. Ancak salkl bir toplumun sadece okuyan bir toplum olmakla yetinmemesi de gerekir. Okunanlarn adaletli ve sistemli bir ekilde hayata geebilmesi iin o toplum ayn zamanda bir terazi toplumu olmaldr. Terazi toplumu olmas demek aslnda yargnn, yani hakimlerin ve savclarn hakkniyet ve adlet llerine g re kitaptan rendiklerini hayata geirmeleri anlamna gelmektedir. Kitaptan elde ettikleri bilginin salkl ve salam bir tarzda topluma ml olabilmesi, o toplumun yarg kurumlarnn bandaki insanlarn son derece dil, objektif ve bamsz hkm verebilmelerine baldr. Bunun gerekte drst bir bakkal ya da manavn terazilerinin her iki kefesini denk tutmalarndan fark yoktur. Eer yarg; bamsz, objektif ve dil deilse kitaptan renilen bilginin yanl, yanl ve haksz olarak hayata geirilmesi ihtimali mevzu bahis olur. Bir toplumda yarg bamsz ve dil olsa ama o toplum, bir kitap toplumu olmasa, bilgi ve ilmin deerinin kabul edilip iltifat edildii bir toplum olmasa o taktirde dil yarglar hangi kla ve hangi nurla hkm vereceklerdir? Unutulmamaldr ki aslnda kitap ve ilim; karanlklar aydnlatan bir nurdur. Bunun gibi bir kitap toplumunda da yarg yeleri, adletli ve objektif olmazlar ve akl- selimle deil de siyasi ve ideolojik siklerle kararlar alsalar yine nur ilevini yerine getiremeyecek, o toplumun bir kitap toplumu olmasnn aydnl fertlerinin zerinde yansma bulmayacaktr. Bununla beraber bir toplumun mkemmel olmas o toplumun sadece kitap ve terazi toplumu olmasyla da gerekleemez. Kitab ve teraziyi gl kollaryla himaye eden, onlar her trl zalim ve zorba kimselerin zulmnden ve basksndan koruyan, kitap ve terazinin taknlklar karsnda eilmelerine engel olan nc bir ayaa daha ihtiya duyulmaktadr. Bu da yetimizdeki ifadesiyle hadd yani demirdir. Demir; madd gc, iktidar ve her
160

trl sanayi ve fabrikay temsil etmektedir. yet bir toplum kendi sanayisine sahip deilse, fabrikalar yoksa, silah sanayisini kuramamsa, topunu, tankn ve fzesini kendisi yapamyorsa ve srekli da ve bakalarna bamlysa, aslnda o toplumun bamsz olduunu da sylemek mmkn deildir. nk d lkelerin haksz talep ve yaptrmlarna kendisi onlara muhta iken nasl ve hangi gle kar koyabilecektir?! Ele almaya altmz yette aka ifadesini bulan ve hem slm hem de gelimi bir toplumun temel esasn tekil eden kitap, terazi ve demir lsnn ihmal edildii bir toplum, slm olmad gibi insn de olamaz. yle bir toplumda srekli insan haklar ihlli, korkun bir adaletsiz gelir dalm, bir avu mutlu aznln slk gibi lkenin her trl zenginliklerini iliklerine kadar emdii, smrd, zenginlerin firavunca zengin olduklar, fakir ve kimsesiz halkn da ezildike ezildii, yoksullatka yoksullat aka mhede edilir. Aslnda byle bir toplum, tam anlamyla chiliye toplumudur. Eer biz toplumumuzun mutlu ve ileri bir toplum olmasn istiyorsak, kitap toplumu olmaya, ilmi sevmeye, onu korumaya ve desteklemeye mecburuz. Yarg bandaki insanlarmzn da ilmi birikimlerini toplumumuza en salkl, dil ve sistemli bir ekilde yanstmalarn desteklemeliyiz. Bunun da tesinde toplumumuzun ve iktidarmzn gl ve zengin bir sanayi sistemine, yetteki ifadesiyle demir yapsna sahip olmas iin yneticilerimizi tevik etmeli hatta halk olarak onlar zorlamalyz. Grld gibi toplumun mreffeh olmas ynndeki tm bu ada yaklamlar bundan on be asr nce nazil olmu Allahn kitabndaki bir yetten karabilmekteyiz. yleyse sonu olarak diyebiliriz ki, Kuran t almay, mutlu olmay, neyin doru, neyin yanl olduunu renmeyi isteyen tm insanlk iin gerek bir rehberdir, yol gstericidir. Ne mutlu ona uyanlara!

161

SLAM DMANLARINA KARI TAVIR

Allaha ve ahiret gnne inanan bir milletin babalar, oullar, kardeleri, yahut akrabalar da olsa Allaha ve Raslne dman olanlarla dostluk ettiini grmezsin. Allah onlarn kalplerine iman yazm ve onlar kendinden bir ruh ile desteklemitir. Onlar, altlarndan rmaklar akan cennetlere sokacak, orada ebedi kalacaklardr. Allah onardan raz olmu, onlar da Ondan raz olmulardr. te onlar, Allahn gurubudur. Muhakkak ki baarya ulaacak olanlar da Allahn gurubudur. Mcadele (58) : 22.

162

ce dinimiz slam, son derece hogrl ve msamahakar bir dindir. Kukusuz onun bu zellie sahip oluu, insan gereine bak dorultusundadr. Madem ki insan hata ve yanl yapmaya hazr bir durumda yaratlmtr. O halde onun bu kusuruna msamahayla baklmaldr. Bu dinin teblicisi ve tebyincisi konumundaki Hz. Peygamber hayatnn byn safhalarnda hogr timsali olmutur. Dinde zorlama yoktur ilkesi en temel kaynanda, Kuranda bayraklatrm tek dindir. Gerekten g nlyle kabul etmemi hi kimseye slam inanc dayatlamaz, kabul etmesi ynnde bask kurulamaz. Byle yapld taktirde en ak ifadesiyle gnaha girilmi olunacaktr. nk Allaha kul olabilmek bir gnl iidir, bir kalp halidir. Gnlden gemeyen, karln kalpte bulmayan bir slam inanc, hibir zaman iman sfatn tamaya hak kazanamaz. Dinimizde bunun en ak ad mnafklktr. Allah katnda mnafk zahiren muamelesi grmekle birlikte kesinlikle mmin deildir. Artk bir kimse kendi gnl pnarlaryla, i ve derin akisleriyle, sana kul oldum Allahm diye haykrdysa, bu kimsenin bu haykrnn bir anlam ifade edebilmesi baz ilh ilkelerin kabul edilerek hayata geirilmesiyle mmkn olacaktr. te bu ilkelerden birisi de Allaha, Raslne ve Kitaba dmanln ilan eden bir kimseyle scak ve candan bir dostluk kurmamaktr. Byle bir dostluk nceden tesis edilmi olsa bile bu yakn dostluu keserek, kendisi Allah dman olduu mddete onunla scak bir dost olarak kalamayacan ifade etmektir. Bir kimseyle bu anlamda ilikileri serin tutmak ayrca bir islah yolu olarak da deerlendirilebilir. Davranlarndan memnun olmadmz ocuklarmza zaman zaman bir mddet souk davranmamz bile onlar yola getirmekte ve sevgisizliimizi gze alamayacaklarn ortaya koymaktadr. Hem sonra iyice dnldnde bu ilh talebin ne kadar yerinde olduu anlalr. nk biz Rabbimize ynelerek kul oldum Allahm sana diyorsak, benim dmanm Allahtr diyen birisiyle scak ve samimimi olarak nasl kalabiliriz. En bata bu durum, biraz nce Rabbimize kar sylediimiz o tevazu ve kulluk dolu haykrla
163

elimez mi? Bu balamda bir hadis-i kudsde Cenab- Hakkn yle buyurduu rivayet edilir: Kim benim bir dostumu kk drrse, Bana sava amtr.157 Allahn sevdii bir kulu kk drmek bile Onunla sava halinde olmay gerekli klarsa, mslmanlara dmanlk eden bir din dmanna bir mslman nasl sevgi, dostluk ve muhabbet besleyebilir? te bu gerek, konumuzun banda iktibas ettiimiz yet mealinde ok ak bir dille yle ifade edilmektedir: Allaha ve ahiret gnne inanan bir milletin babalar, oullar, kardeleri, yahut akrabalar da olsa Allaha ve Raslne dman olanlarla dostluk ettiini grmezsin. Allah onlarn kalplerine iman yazm ve onlar kendinden bir ruh ile desteklemitir. Onlar, altlarndan rmaklar akan cennetlere sokacak, orada ebedi kalacaklardr. Allah onlardan raz olmu, onlar da Ondan raz olmulardr. te onlar, Allahn gurubudur. Muhakkak ki baarya ulaacak olanlar da Allahn gurubudur. Grld gibi bir mslmann babas, olu, kardei ve akrabas olsa bile grevini Allaha Peygambere ve Kitaba dmanlk olarak belirlemi birisiyle yakn dostluk kurmas dnlemez. nk Peygamberimizin deyiiyle kii sevdiiyle beraberdir.158 Biz onlarla sadece insani ilikilerimizi devam ettirebiliriz. Anne ve babamz iseler onlara insanln gerektirdii hizmetleri sunmakla mkellefiz. Ama onlarla Allahla yeniden dost oluncaya kadar can cier dost olmamz dini adan caiz deildir. Zaten dini btn bir insanla, dine dman birisi arasnda ok samimi bir dostluk zaten ftraten imknszdr. Kii ancak ortak paydalarnn bulunduuna inand birisiyle dostluu gelitirebilir, onunla glebilir, onunla alayabilir. Dolaysyla bu ayetten hareketle mam- Mlik gibi

157men

ehne l veliyyen fekad brezen bil-muhrebeti. Buhari, Rikk 38 ; bn-i Mce, Fiten 16. 158 Buhari, Edeb 96 ; Mslim, Birr 165 ; Tirmizi, Zhd 50 ; Daavt 98 ; Drim, Rikk 71 ; Ahmed b. Hanbel I, 392 ; III, 104, 110... 164

baz alimlerimiz159 mslmanlara zulm ve dmanlk edenlere dmanlk etmek ve onlarla bir araya gelerek dostane muhabbetler yapmamak gerektii hkmn istinbat ederler. Ayn konuya Tevbe suresinin 24. ayetinde de temas edilmi ve yle buyurulmutur: De ki: eer babalarnz, oullarnz, kardeleriniz, kadnlarnz, airetiniz, kazandnz mallar, kesada uramasndan korktuunuz ticaret, hounuza giden meskenler, size Allahtan, Raslnden ve Onun yolunda cihaddan daha sevgili ise Allahn emri gelene kadar gzetleyin. Allah, fasklar topluluuna hidayet etmez. Biz insanlar, iinde yaadmz u dnyada aslnda Rabbimizi tanmak ve ona itaat etmekle mkellefiz. Sz konusu mkellefiyetin bu dnyada bakaca hibir kart bedeli ve fidyesi bulunmamaktadr. Yani kim lmden sonraki ebedi hayatnda mutlu ve bahtiyar olmak istiyorsa mutlaka ama mutlaka Rabbini tanyacak ve ona kul olacaktr. Kul ancak kullukla Allaha yaklaabilir, ancak bu yolla ebedi saadeti yakalayabilir. Allah hepimizi muhafaza buyursun, Onu tanmadan, Ona kul olamadan bu dnyadaki yolculuumuzu sona erdirirsek kendimize ok ama ok yazk etmi oluruz. Ne olur yazk etmeyelim kendimize, yazk etmeyelim yavrucuklarmza. Ayaklarna bir dikenin bile batmasna gz yumamadmz yavrularmzn bu kurtulu gemisini, bu nur trenini, bu slam dinini karmalarna sakn msaade etmeyelim, sebep olmayalm. Aksi taktirde Allahn huzurunda yakalarmza yapr ve bana neden dinimi retmedin, Rabbimi bana niye tantmadn diye hesap soracaklardr.

159Bkz.

Kurtubi, Tefsir, XVII, 308. 165

STANDART MMET OLMAK

Bylece sizi vasat (yani dengeli ve ll) bir mmet yaptk ki, insanlara ahit olasnz, Peygamber de size ahit olsun. Bakara (2) : 143.

uhammed mmeti olarak bizler dnya zerinde tahmin edemeyeceimiz lekte misyonunun ve sorumluluun sahibiyiz. Biz sadece kendimizden ve dier mslmanlardan sorumlu olmayp, bunun dnda btn insanlktan da mesulz. nk dinimiz slam, Allahn katndan gelen dinlerin en sonuncusu ve tek bozulmam olandr. Dinimizin asl kayna Kuran, tahriften korunmu olarak gnmze kadar gelmi ve kyamete kadar da yle devam edecektir. Kitabmz Kuran, ayn zamanda tm nceki kitaplarn yegane koruyucusu ve tasdik edicisi konumunda bulunmaktadr. Tabir caizse Kuran, nceki tm semavi kaynaklarn ve dinlerin salamas durumundaki yegane kriterdir. Kurana uyan sahihtir, uymayan yanltr yani bozulmu ve tahrife uramtr. Nitekim Cenab- Hak Kuranda Maide suresinin 48. yetinde sana kendinden nceki Kitab dorulayc ve onu koruyup kollayc olarak bu Kitab indirdik buyurmaktadr.
166

te biz Muhammed mmetininin dier insanlarn zerine ahit klnmamzn kkeninde Kitabmz Kurann dier kitaplara kar sahip olduu konumu yatmaktadr. Nitekim Allah Tel bu gerei konumuzun banda naklettiimiz u yette aka ifade buyurmaktadr: Bylece sizi vasat bir mmet yaptk ki, insanlara ahit olasnz, Peygamber de size ahit olsun. Hemen ifade edelim ki yette geen vasat kelimesi, Trkemizdeki genelde anlalan karlyla kullanlmamaktadr. Nitekim Trkede vasat kelimesi, orta, ara anlamna gelmektedir. rnein Ahmet, vasat bir rencidir. dediimizde Ahmetin ne tembel ne alkan, iki derece arasnda yer alan orta bir renci olduu anlalmaktadr. Bu anlamda vasat olmak vnlecek bir seviye olmad gibi kendisine imrenilecek, gpta edilecek bir dzey hi deildir. Oysa Arapada bir eyin vasat demek, onun en hayati, en g zde ve en mkemmel ksm anlamna gelir ki, tabir yerindeyse bir eyin omurgas manasn ifade etmektedir. Araplar vasatl-vd deyiiyle vadinin hem ot, hem de su asndan en bereketli ve en gzel ksmn kastederler. Peygamberimizin ilerin en hayrls en vasatdr160 buyurmas da ayn anlam ifade etmektedir. Nitekim bu anlamda Kalem suresinin 28. yetinde yle bir ifade yer almaktadr: Onlarn en vasat (evsatuhm) ben size Rabbinizi tesbih etmeli deil miydiniz demedim mi? dedi. Bu ayetteki evsatuhm ifadesi mfessirlerin beyanlarna gre, onlarn en dili ve en hayrls anlamn karlar. Hz. Ali de bir sznde size vasat olan tarz neririm. nk yksek olan ona iner, alak olan da ona ykselir.161 Syleyerek ayn manann mesajn vermektedir. Binaenaleyh mmet-i Muhammedin vasat mmet olmas, ancak bu mmetin, ilkeli, prensipli ve olmazsa olmaz deerindeki
160hayrul-umri

evsetuh. bns-Semn ve Deylem gibi hadisiler rivayet etmilerdir. Bkz. Acln, Keful-Haf, I, 469-470, h.no: 1247. 161aleykum bin-nematil-evsat, feileyhi yenzill-l, ve ileyhi yertefiun-nzil. Kurtub, II, 154. 167

esaslara sahip olmasna baldr. Daha ak bir ifadeyle mmet-i Muhammed; standart mmet, klas mmet, omurga mmet demektir. Dier mmetler ve toplumlar kendilerini mmet-i Muhammedin kriterlerine g re test etmelidirler anlamna gelmektedir. nk dnya zerindeki btn insanlarn yaadklar hayatn, inandklar din ve dnya grlerinin geerli ve salkl olup olmadn, Allahn katnda deerinin bulunup bulunmadn bu mmetin standartlar, vazgeilemez ilkeleri ve sabiteleri belirleyecektir. O halde bu mmet ilke ve sabiteleri dorultusunda dimdik ayakta durmaldr. Malesef yzyllardr bu mmet ayakta deilse, amur deryalarndaysa, bir ekilde mutlaka ayaa kalkmaldr, ihya olmaldr. nk bu mmetin ayaa kalkmas tm beeriyetin ayaa kalkmas demektir. Bu mmetin kendine gelmesi, btn insanln kendine gelmesi demektir. Bu mmetin kurtulmas, tm dnya insanlarnn kurtulmas demektir. nk onlarn da kurtulularnn, kendine gelmelerinin, ayaa kalmalarnn reetesi ve ifresi bu mmette yer almaktadr, daha dorusu bu mmetin sahip olmas gerektii ilke ve esaslarda yatmaktadr. Buna gre bizler baka mmetler gibi elimizi kolumuzu sallayarak sorumsuz ve miskin bir tarzda orada burada oyalanamayz. Amerikada bir zenci mnevyatszlktan intihar etse bunun vebalini Allah bu mmetten soracaktr. Niye bu standart mmet olma misyonunu tayarak o zenciye bu nuru gtrmediniz diye? Avrupada bir ateist ya da bir hristiyan uyuturucu komasna girmekten ya da ADS hastalna yakalanmaktan dolay dnyasn ve ahiretini kararttysa Yce Allah bunun hesabn da Muhammed mmetinden soracaktr. nk vasat mmet olmak, sorumluluktur, hakk temsil etmektir, standart toplum olmaktr. aka ve elence deildir.

168

EN HAYIRLI MMET OLMAK

Siz insanln iyilii iin karlm en hayrl mmetsiniz. Marufu emreder, mnkeri yasaklarsnz ve Allaha iman edersiniz. yet ehl-i kitab da iman etmi olsayd, bu onlar iin daha hayrl olurdu. Onlardan iman edenler de vardr ama ounluu fsktr. l-i mrn (3) : 110.

slam bnyesi iindeki mslman fertlerin hep birlikte ycelmelerini, ykselmelerini, hem dini hem ahlk ve hem de dnyev alardan kemale ermelerini isteyen bir dindir. Komusu aken, tok yatabilen bir mslmann imann sorgulamas gerektiini ifade ederken; manev-ahlk alanda problemleri olan bir mslmann da sorunlaryla babaa braklmasn elbette ho grmez. Bu yzden dinimiz, Allahn iyi dediini emretmeyi, kt dediini de ortadan kaldrmay messeseletirmi ve btn mslman fertleri de bu sorumlulua gleri nispetinde ortak etmitir. Peygamberimizin

169

Hepiniz obansnz ve sorumluluunuz altndakilerden mesulsnz162 hadisi bu durumu veciz bir ekilde dile getirmektedir. Daha nce de ifade edildii gibi mensubu bulunduumuz slam mmeti, k keni Allaha dayanan mmetlerin iinde sorumluluu en fazla ve grevi en ar olandr. nk iman ettiimiz Hz. Peygamber, Allahn son peygamberidir. Kyamete kadar Ondan sonra baka hibir peygamber gelmeyecektir. man ettiimiz kitabmz Kurn- Kerim, yeryzndeki bozulmam ve tahrif edilmemi tek Allah kelamdr. Bu yzden aslnda tm dnya insanlarnn iki cihan mutluluk ve saadeti, bizim yeryznde slmyeti nasl yaadmza ve nasl sunduumuza baldr. te bu byk grev ve sorumluluktan dolay Cenab- Hak, Muhammed mmetinden bahsederken aklamasn daha nce yapmaya altmz mmeten vasaten yani standart mmet tabirini kullanr. Dinimiz her trl ktlk, fuhiyat ve irkinliin ncelikle mslmanlarn yaadklar toplumda yaygnlamasn nlemek iin iyilii emretmek; ktl ortadan kaldrmak prensibini vazetmitir. Elbette btn ktlklerin tamamen ortadan kaznmasn ve k knden yok edilmesini talep etmek reel deildir. Asr- Saadette bile zaman zaman hrszlklarn, zinalarn ve iki kullanmlarnn vuku bulduunu tarih bize sylemektedir. Ama matlup olan; bu olumsuzluklarn toplumun hakim ve baskn dokularna yerlememesidir. nk toplumda yaygnlkla grlen ve duyulan gerekler; ktlk, fuhiyat, rvet, adam kayrma ve ahlaki dklk olursa; o toplumdaki salam fertlerin de kirlenecekleri; bu kanserli hcrelerden, rk ve kurtlu elmalardan etkilenecekleri ve de bozulacaklar ikrdr. Bu yzden Kuran, Nur suresinin 19. yetinde mslmanlarn arasnda fuhiyatn yaylmasn arzu edenlerin dnya ve ahirette ac bir azaba urayacaklarn bildirmekte ve y162Kllkm

rn ve kllkm mesln an rayyetih Buhari, Cumua 11 ; Ceniz 32 ; stikrd 20 ; Vesy 9 ; Itk 17, 19 ; Nikh 81, 90 ; Ahkm 1 ; Mslim, mret 20 ; Eb Dvud, mret 1, 12 ; Tirmiz, Cihd 27 ; Ahmed b. Hanbel II, 5, 54, 55, 108, 111, 121. 170

le buyurmaktadr: man edenlerin iinde fuhun yaylmasn isteyenler iin dnyada ve ahirette ac bir azap vardr. Allah bilir, siz bilmezsiniz. yilii emretmek, ktlkten sakndrmak ilkesi, hepimizin birbirimizden mesul olduunu ok ak bir ekilde dile getirmektedir. Sebep olduumuz iyiliklerden de, ktlklerden de hissedarz. nk hepimiz kardeiz. nk hepimiz ayn Allaha inanyor ve ayn Peygamberi tanyoruz. Biraz nce de ifade edildii gibi birimizin isabetli, erdemli ve hikmetli davran, hepimizin gururu; ama birimizin kusuru da hepimizin ayb ve kusurudur. Birbirimizin dini ve dnyevi dzlemdeki hatalarn sevaba; erilerini dorulara tahvil etmekle mkellefiz hepimiz. Aksi taktirde emr-i bil-maruf ve nehy-i anil-mnker stlah kapsamndaki prensibi bir fariza ve ykmllk olarak hayatmza geirmezsek toplumumuzda toplu helakler ve afetler olacaktr. Bu Allahn bir kanunudur, snnetullahdr. Lut kavminin helak edilmesi olaynda, homoseksel olmayanlar da felakete maruz kalmlardr. Bu hususus fevkalade nemli grnmektedir. nk lt olmayanlarn, bu kt fiili bizzat ileyenler gibi helak edilmeleri iin iledikleri gnah neydi acaba? Terbiyesizlie sessiz kalmak. Ktl deitirmek iin gayret etmemek. Bana dokunmayan ylan bin yaasn demek. Zaman zaman lkemizde de hepimizi aclara boan nice depremler, sel felaketleri ve yangnlarla kar kar kalmaktayz. Felaketten bir saat nce yerli yerinde duran ve insanlarnn hepimiz gibi gndelik hesaplarn yapt bir yerleim merkezi yerle bir oluyor, adeta haritadan kaznyor. Baz olaylar adeta kafasn kuma g men deve kuu misali ibret almak istemeyerek, srf tabiat olaylar, doal afetler diyerek geemeyiz, gememeliyiz. Tabiat olaylarnn sahibi Kimdir? Onlar Kim yapyor? Btn bu olaylar, zaman zaman Cenab- Hakkn bize kendimize gelmemiz iin gnderdii uyarlardr, bir anlamda ikaz selektrleridir, uurlanmamz yolundaki sarsnt ve oklardr.

171

KALBN GNAHKRLII
...ahit olduunuz eyi gizlemeyin. Kim onu gizlerse hakikat udur ki onun kalbi gnah ilemitir. Allah ne yaparsanz hakkyla bilendir. Bakara (2) : 283.

ilindii gibi gnah, biz insanlarn dnya hayatndayken gerekletirdiimiz birtakm davranlarn olumsuz anlamndaki deeridir. Yaptmz iyi fiillerin sonusal deeri olumlu olma anlamnda sevapken, ilediimiz kt fillerin sonusal deeri de gnah kelimesiyle karlanr. Kurn- Kerim, rehberlik ettii insanlar dnya hayatnda kendi asndan iyi ve gzel davranlara sevketmek ve neticede onlarn lmden sonraki ebedi yaantlarn Allahn rzasna nail olarak cennette geirmelerini salamak iin deer szck balamnda kulland kabaca gnah manasna gelen ok eitli szckler istihdam etmektedir. Kiinin davranlar deer anlamnda ounluk itibariyle gnah ismini hakediyorsa, bu birey gerekli tevbe ve islah admlarn atmadka Allahn rzasn kazanamayacak ve cennete giremeyecektir. Biraz nce de ifade edildii gibi Kuran, gnah kategorisi iinde yer alan ism, zenb, hata, dalle, zaleme, tag, gav, feseka, habuse, fhe isrf ve fesd gibi yirminin zerinde kelimeyi istihdam etmitir. Bu kelimeleri ve konuyu geni olarak incelemek isteyenler hocamz sayn Sadk Kln Kuranda Gnah Kavram adl eserine bavurabilirler.163 Ancak bizim bu yazmzda zerinde durmak istediimiz gnahn baka bir yndr. Biz insanlar Allahn akl vererek sorumlu tuttuu canllarz. Bizim hayatmz sadece fiiller eklinde ortaya kan tekdze bir yapya da sahip deildir. Duygularmzla, dncelerimizle, tank163Gnah

konusunun Kurana ve dier dnce ve inan sistemlerine gre incelendii ve doktora tezi olarak hazrlanm ok doyurucu ve detayl bir alma iin bkz. Sadk Kl, Kuranda Gnah Kavram, Konya 1984, Hiba Yaynlar. 172

lklarmzla, d dnyaya belki yanstmamaya altmz hislerimizle dolu bir hayat yayoruz. Yaantmz tekdze olmad gibi, olumlu veya olumsuz deer kazanacamz maddeler de sadece eyleme dklm davranlarmzdan mteekkil deildir. Szgelimi hayatmzda yle durumlarla karlaabiliriz ki orada bir ey yaptmz iin deil, iyi ya da kt bir eylem ortaya koyduumuz iin deil, aksine hibir ey yapmadmz iin gnahkar olabiliriz. nk biz bir toplumda yayoruz ve ayn havay birlikte soluduumuz, ayn evreyi beraber paylatmz insanlara kar bir hukukumuz mevzu bahis olabilmektedir. Dolaysyla gnahkar olmamz sadece onlara kar olumsuz fiiller yapmakla deil, onlarla ilgili olarak yaplmas gereken baz davranlarn yaplmamasyla ilgilidir. te Kuran bylesi durumlara kar kalbi gnahkar anlamna gelen simn kalbuh ifadesini kullanmakta ve konuya bizce farkl bir perspektif kazandrmaktadr. Elbette btn gnahlarn etkiledikleri, kirlettikleri, bulandrdklar ve kararttklar yzey kalptir. Ancak Kurann bir ayet hari hibir yerinde gnah manas tayan kavramlardan hibirisi kalbe isnad edilmemitir. Yanl anlalmamak iin tekrar ediyoruz ki bu kavramlarn hibirisinin kalbe isnat edilmemesi, kalple balantlarnn olmad anlamna gelmemektedir. Bu tespit semantik ve anlama ynl bir Kurn incelik olarak karmza kmaktadr. Kurn- Kerim gnahn kalbe isnat edildii sadece bir ayete sahiptir ve bu ayet de, bir davran ortaya koymaktan deil, bir eylemi ilemekten deil; aksine hibir ey yapmamaktan, yapmas gereken davran ve eyleme ilevlik kazandrmamasndan kaynaklanmaktadr. Ayetimizi tekrar hatrlayarak zerinde dnmeye devam edelim: ...ahit olduunuz eyi gizlemeyin. Kim onu gizlerse hakikat udur ki onun kalbi gnah ilemitir. Allah ne yaparsanz hakkyla bilendir. yet-i kerimede borlandmz zaman ahit tutmamzn daha sonra vuku bulabilecek eitli ihtilaflarn nlenmesi iin yerine
173

getirilebilecek bir davran olduu anlatlmakta ve ahit olanlarn da kendilerine ve ahitliklerine ihtiya duyulduunda bunu gizlememeleri gerektii ifade edilmektedir. Byle bir durum her insann bana gelebilecek bir tecrbedir. Bazen istesek de istemesek de eitli olaylara tank olabiliriz. rnein otobs duranda beklerken gzmzn nnde bir cinayet ilenmi olabilecei gibi, bir trafik kazas da vuku bulabilir. Byle bir konumda bizim tanklmza ihtiya duyuluyorsa, bu ahitlii yerine getirmek insan olarak bir borcumuz, bir ykmllmzdr. Dikkat edilirse bu davran sergilemek, ok evrensel bir insanlk devidir. nk belirleyici olan, ahit olann kimlii, inanc vs. deil, bir hakkn gasbedilmesinin, bir insann kannn bou bouna aktlmasnn nne geilmesidir. Bir toplumun fertleri hangi dine mensup olurlarsa olsunlar, zerlerine den insanlk g revlerini hakkyla yerine getiriyorlarsa, karlatklar olumsuzluklara, yanllklara, kirliliklere seslerini gleri nispetinde ykseltebiliyorlarsa, rnein rvet ald sabit bir bakann istifasn haykrabiliyorlarsa o toplum medeni bir toplumdur, o toplum zgr bir toplumdur, o toplum demokratik bir toplumdur. bir topyle lumda her ey daima iyiye, gzele ve mkemmele gider. nk o toplumda yaayan fertler zerlerine den insanlk ve vatandalk g revlerini yerine getirmek iin aba g stermektedirler. te byle bir durumda Kuran, yaplmas gereken insanlk grevini terkeden kimsenin yani ahitlii gizleyen kimsenin kalbinin gnahkar olduunu sylemektedir. Dikkat edilirse byle bir durumda ilenen, ortaya konan herhangi bir eylem, fiil ve davran sz konusu deildir. Aksine burada s z konusu olan n tr kalmak, sakin kalmak ve herhangi bir fiil ilememektir. Daha nce de sylendii gibi baz durumlarda hibir ey yapmamak, ses karmamak olumsuz bir durumdur. Kuran ite byle bir duruma damgasn vurmakta ve eitli sebeplerden dolay sessiz kalmay tercih edip tankln gizleyen kimsenin gnahkar kalpli biri olduunu s ylemektedir. in ilgin olan yn Kurann baka hibir tutum ve davran iin kalbi gnahkar ifadesini kullanmam olmasdr.
174

Bu tercihin sebebi zerinde eitli maddeler dnmemiz mmkndr. Burada bir parantez amak ve bir konuya ksaca temas etmek istiyoruz: Bu dnceler bize ait olup yanlma paymz elbette mahfuzdur. Ancak salih alimlerin dedii gibi sylediklerimiz eer doruysa bu Yce Rabbimizden ve onun ltfundandr; eer sylediklerimizde isabet edememisek bu da haa Kurnn ve slamn kusuru deil, kendi zaafmzdandr. ncelikle Kurnn sadece bylesi bir duruma kalbi gnahkar ifadesini kullanmas, durumun evrensel ve dinler st olmasna balanabilir. ahitlii gizleme suunun her dnceye sahip insan tarafndan her zaman ilenmesi imkan dahilindedir. u halde Kuran, ahitlii gizleme suunu evrensel kabul ediyor, bu suun ilenmesi iini de bir insanlk suu olarak gryor. Bu sua kalbe isnad etmeden sadece gnah kelimesini zikrederek iaret etseydi bu taktirde s z konusu su sadece mslmanlarla ilgili bir durum olurdu. nk gnah da iman dnyasnn maldr. slama gre en byk su olan inkarda, kfrde ve irkde zaten gnah yoktur; kfrn ve irkin affedilmeyii de buradan kaynaklanmaktadr.164 Kalbi gnahkar ifadesiyle adeta Kuran, insanlk suu ilemi, vicdann karartm, insan olma adn haketmemi kimsenin tarifini yapm ve bu ftri yaklam hangi inancn adam olursa olsun btn insanla balamtr. Grld gibi Kuran hem mslmanlarn ve hem de Mslman olmayanlarn sk sk okumalar ve tanmalar gereken bir kitaptr. Onun herkese sunaca faydas vardr. Kuran bitmeztkenmez bir hazinedir, deryadr. Herkes ancak kovasnn ve kabnn byklnce ondan doldurabilir. Dolaysyla Kuran zelde mslmanlar irad ederken; genelde de btn insanlar irad etme kabiliyetine sahiptir. Dnyalarmzn, hayatlarmzn, yuvalarmzn ve yreklerimizin Kuranla, nuruyla dolmas duamzla...
164Suat

Yldrm, Kla ait Kuranda Gnah Kavram adl kitaba yazd sunu, s. 13. 175

KUR'AN VE SANAT*

"O'dur yedi g ahenkli olarak yaratan. O ok esirgeyici Allah'n yaratnda hibir mnasebetsizlik grmezsin. te gzn bir evir bak, hibir atlak grecek misin? Sonra gzn bir daha evir bak, nihayet o gz sana (hibir kusur grememe neticesinde) hor ve hakir olarak dnecektir. Yemin olsun ki biz yere en yakn gkyzn kandillerle (yldzlarla) ssledik..." Mlk (67) : 3-5.

Bu yazmz daha nce afak dergisinin Aralk 1997 saysnda yaynlanmtr. 176

llah'n yeryzne indirdii en son ilahi din slamn temel kayna Kur'an, kemal dorultudaki btn insani etkinliklerin temelini oluturmaktadr. nk Kur'an insanlara yaratclar olan Allah'n mkemmelliini anlatan kusursuz bir belge hviyetini tar. Kur'an araclyla kendisini kullarna anlatan Cenab- Hak, Yaratclarnn kemal niteliklerini gleri lsnde zerlerinde yanstmaya altklar srece onlarn salih olacaklarna iaret eder. Bu noktada "ey iman edenler! Allah'a kar hakkyla takva sahibi olun"165 ayeti, Allah'n kemalin zirvesinde bulunduunu ne kadar ifade ediyorsa; "Allah'a kar gcnz yettiince takva sahibi olun"166 ayeti de o derece insann zaaflarnn itiraf edildiini ama, insann hayat boyunca Allah'a yarar tarzda niteliklere sahip olmas iin elinden geleni yapmas gerektiini ihsas etmektedir. u halde rahatlkla ifade edilebilir ki: "kul, zerinde ne kadar Rabbinin zelliklerini (tam anlamyla olamasa bile) tarsa, o nispette ycelir ve Allah'la sulhu salah ierisinde ilikilerini devam ettirir." Bu yzden Allah'a teslimiyet ierisinde olan bir mslmann rnein temiz olmas gerektiine inanrz. nk bu dinin Peygamberi @ "temizlik imann yarsdr"167 buyurmak suretiyle bu gerei dile getirmitir. O halde Allah'n temizliin zirvesinde ve kemalinde olduundan phe duymayan bir mslmann temiz olmamas dnlemez. Mslmann temiz olmamas inandm diyen bu kimsenin Rabbiyle olan ilikilerinin bar ierisinde yrmedii anlamna gelmektedir. Zira tekrar edilecek olursa, mslmann hayat mcadelesi Allah'n sfatlarnn insani dzlemdeki karlklarn mmkn olduu lde kendi zerine yanstma urasnn addr.

165

l-i mran (3) : 102. (64) : 16. 167et-Tuhru atrul-mn, et-Tuhru nsful-mn Mslim, Tahret 1 ; Tirmiz, Daavt 86 ; Drim, Vud 2 ; Ahmed b. Hanbel, IV, 260 ; V, 342, 343, 344, 363, 370, 372.
166Tegbun

177

Bir duygunun, tasarnn veya bir estetiin ifadesinde, da almnda kullanlan yntemlerin tamam veya bu da vurum sonucunda ortaya kan stn yaratclk, bir ey yapmada gsterilen ustalk olarak tanmlanabilecek sanat urasyla Cenab- Hakk'n mkemmellii arasnda bir paralellik olduu aka g rlmektedir. Adeta sanatkar, ura alan ierisinde yer alan btn motiflerde insani dzlemdeki gc nispetinde gzellii ve mkemmellii arayan kimsedir. Bu yzden sanatn temel paydasnn gzellik olduu rahatlkla ifade edilebilir. nsaf sahibi bir sanat bu aray sonucunda ortaya koyduu eserin, Allah'n ortaya koyduu eser karsndaki zaafn ve kusurunu g recek, ve "Allahm en byk sensin" diye haykracaktr. Bu noktada ayrca bir mslmann elinden kan bir sanat eserinde niin tevhidin duyumsand sorusunun da cevab ortaya kmaktadr. rnein Sultan Ahmet Camisine veya Ezher Camisine giren bir kimsenin tevhidi koklamas; her halde akl selim, iman ve insaf sahibi bir sanatkarn, l ilhe illallah sznde kmeleen tm anlamlarn bilincine ulaarak eserini ortaya koymasyla izah edilebilir. Hakikaten Allah'n yaratt eserlerin ne kadar mkemmel olduunu anlamak iin duyu organlarmzdan baka harici bir delile ihtiya duymamaktayz. nk gzleri gren her canl evresindeki evrenin mkemmelliini rahatlkla grebilir. Renk renk ieklerin farkl farkl gzel kokulara sahip olduunu duyumsayabilir. Btn bunlar alglad halde yine de Rabbinin huzurunda secdeye kapanamayan, en byk sensin Allahm diye haykramayanlar gzleri kr, kulaklar sar olanlardan bakas olabilir mi? "O'dur yedi g ahenkli olarak yaratan. O ok esirgeyici Allah'n yaratnda hibir mnasebetsizlik grmezsin. te gzn bir evir bak, hibir atlak grecek misin? Sonra gzn bir daha evir bak, nihayet o gz sana (hibir kusur grememe neticesinde) hor ve hakir olarak dnecektir. Yemin olsun ki biz yere en yakn gkyzn kandillerle (yldzlarla) ssledik..."168
168Mlk

(68) : 3-5. 178

Yaratt eserlerin kusursuzluundan sz eden Allah, bu mkemmellii yaratt canllar zerinde gstermi ve aslnda bu zellii insann ftratna da yerletirmitir. Nitekim insanda yapt eyin en gzelini ve en mkemmelini yapma istei bulunur. te bu isel istemi da yanstmay baaran insan sanat ya da sanatkar adn almaktadr. Bu anlamda sanat bir ruha sahip olmann mslmanca bir eylem olduu rahatlkla ifade edilebilir. nk vasflarnn insani dzlemdeki yansmalarn yaantlarmza aksettirmekle mkellef olduumuz Yce Yaratcmzn en nemli sfatlarndan bir tanesi yapt eseri kusursuz ve en gzel biimde yaratmasdr. Szgelimi u ayetlere kulak verelim: "Grp de donuk sandn dalar, bulutun yrmesi gibi yrmektedir. Bu, her eyi salamln doruunda yapan Allah'n sanatdr. Dorusu O, yaptklarnzdan haberdardr."169 "Biz insan en gzel tarzda (grn, oluum ve kinatn tm hassalarna amil olarak) yarattk."170 "Yaratt her eyi gzel yapan O'dur."171 u halde kendisine ilah ruhun flendii insanolu,172 Sahibi, Yaratcs ve Efendisinin mkemmelliklerini yaantsna gc yettiince yanstmak ykmllyle kar karyadr. Yapt ii en gzel ve en salam ekliyle yapmak aslnda dier btn din mensuplarndan nce mslmanlarn iar olmaldr. Rabbimiz, yaratt eserlerinin mkemmel ve kusursuz olmasyla inanmayanlara kar meydan okuyorsa biz mslmanlarn da bu minval zere olmamz inancmzn bir gerei deil midir? Gerekten bu ykmlle hakknca sahip olan Peygamberlerin, ayn zamanda insanlarn her adan en gzeli olduklar grlmektedir. nk onlar @, Rabbn esintiden en fazla ve en bereketli pay alan yce insanlk rnekleridir.

169Neml 170Tin

(27) : 88. (95) : 4. 171Secde (32) : 7. 172Bkz. Secde (32) : 9 ; Hcr (15) : 29 ; Sd (38) : 72. 179

Dolaysyla biraz nce sylenenler nda gzeli sevmenin ve gzellii tercih etmenin, insan ftratnda yerleik bir unsur olduu rahatlkla ifade edilebilir. Haddi amadan gzel giyinmeyi sevmenin hkm zerine Hz. Peygamber'e (sav) sorulan bir soruya "phesiz Allah, gzeldir, gzeli sever"173 buyurmas, bir Mslmann yaants boyunca gzel giyinmesinin, gzel konumasnn, gzel okuyup yazmasnn, ksaca gzel eserler ortaya koymasnn matlup, ayn zamanda Allah'n muhabbetine mheyy olduunu g stermektedir. Bu yzden Peygamberimizin her tr gzellikten holandn bilmekteyiz. rnein o, hakk syleyen gzel szden, temiz ve gzel kyafetten, gzel kokudan ve gzel ve tebessm dolu yzden zevk alrd. Nitekim Peygamberimiz slam airi Hassn b. Sbit iin mescidde hususi bir minber yaptrtm, Kb b. Mlik'e yazd muhteem kasidesinden dolay gnmzde Topkap Saraynda ziyaret edilen hrkay- saadetlerini hediye etmitir. Ayrca Raslllah'n @ "iirde hikmet, beyanda etkileme gc vardr"174 buyurmasn mslmanlar sanatla ilgilenmeye bir tevik olarak alglamak da pekl mmkndr. Bu tr deliller temel itibariyle slam'n sanata baknn pozitif olduunu ifade etmekle kalmamakta ayn zamanda bunun bir ihtiya olduunu da ortaya koymaktadr. nk insan hem beden hem can ve ruh tayan bir varlktr. Bu iki zelliiyle ilgili olarak, hem bu dnyada yaamak iin hem de lmszlk yani ahiret hayat iin yaratlmtr. Dolaysyla insann sadece bu dnyadaki hayatiyetini devam ettirebilmek iin biyolojik olarak yiyip imesi ama ruh dnyasndaki ihtiyalarn ihmal etmesi insan tam anlamyla hayvanlar derekesine drecektir. "Sonra onu aalarn aasna drdk."175
173Mslim,

man 147 ; bn Mce, Du 10 ; Ahmed b. Hanbel, IV, 133, 134, 151. 174Buhari, Tb 51 ; Nikh 47 ; Mslim, Cumua 47 ; Eb Dvud, Edeb 86, 87 ; Tirmizi, Birr, 79. 175Tin (95) : 5. 180

Meru her trl sanat faaliyetinin iinde olmas gereken mslmanlarn bu alandan uzaklamalarnda, ruhlarnda llerin olumasnda fkh ve kelam ilimlerinin zahirilii ve soukluu da nemli bir etken olmutur. Fkh ve kelam, insann fizik dnyada yaamas iin gerekli yiyecek ve ieceklere benzetmek mmkndr. Bunlarsz hayat yaanlamaz. Ama mutlu, derinlikli, duygulu ve ili bir hayatn yaanlmas iin de bunlar yeterli deildir. nk zahir kadar batn da nemlidir. Ayrca teknolojinin yaygnlamas ve fizik hayat artlarnn arlap herkesin geim telana dmesiyle insan, ruh gereksinimlerine y nelememektedir. rnein yeilin o gzelim tonlarn doya doya seyredememekte, bir iein tad izgilerle i dnyasn derinletirememekte, denizin enginliine dalp gndelik hayatn bayalklarndan syrlamamakta, seher vaktinde deniz kenarnda yry yaparak gnein o gzelim douunu seyredememektedir. Sonuta kii, i sknts, ruh bezginlii ve gerginlik dolu skc bir hayat yaamaya mecbur kalmaktadr. Gerekten de hayatnn bir ksmn sanata ayrmay baaran insanlardaki farkll ve duygu yklln eminiz herkes mahade etmektedir. Sanatla megul olan insanlarn oturup kalkmalarnda, giyinmelerinde, konumalarnda ok stn bir zerafet, incelik ve kibarla sahip olduklar gzden kamasa gerektir. nk bu insanlar ruhlarnn llemesine, i dnyalarnn kararp s nmesine bir ekilde engel olabilmeyi baarmlardr. Kimi ahenkli, duygulu ve derinlikli sz syleme ustal denebilecek iirle uramakta; kimi hayatn gereklerini en usta ve en ince bir tarzda ifade edebilme sanatyla ilgilenmekte, kimi gzel sesler oluturabilme sanatyla itigal etmekte, kimi de iekleri, yeili, maviyi sevip onlarla balant kurabilmektedir. slam'n ilkeleriyle elimeyen hangi sanat dal olursa olsun yeteneklerimizle rten birisiyle zaman zaman megul olmay baarabilmemiz ruh dnyamzn llemesine, kararmasna ve hayatn ok skc ve souk hale gelmesine engel olacaktr.

181

DRDNC BLM KURAN VE NSAN HAKLARI

182

183

NSAN HAYATININ NEM

Kim bir cana veya yeryznde bozgunculuk karmaya karlk olmakszn, haksz yere bir insan ldrrse, btn insanlar ldrm gibi olur. Her kim de bir can kurtarrsa btn insanlar yaatm gibi olur... Maide (5) : 32.

ce dinimiz slam, her varln hakkn hakkyla belirlemi bir nizamdr. stisnasz btn varlklarn mstehak olduklar ne kadar hakk varsa, slam onu yasalatrm ve tbilerine uymalar noktasnda emretmitir. Aslnda bunda alacak bir durum da yoktur. nk Kuran, Allah katndan deil de, dier varlklardan biri tarafndan gelmi olsayd, bu taktirde onun her
184

varla hak ettii hakk kesin olarak verdii dnlmeyebilirdi. Zira kendisinin ait olduu gurubun fertlerine iltimas edip onlara hak geirmi olaca dnlebilirdi. Ama Kuran, Allah katndan gelmektedir. Kukusuz Allah, kullarnn sahip olduu her trl zaaflardan mnezzehtir. Nitekim hlas suresinde De ki: O Allah, birdir. Allah, Sameddir (Yani her ey varln ve hayatnn devam etmesini Allaha borludur. Ama Allah hibir eye muhta deildir.) Kendisi dourmamtr, dourtulmamtr. Hibir ey Onun dengi deildir. Gerekten de Allah, varlklar olarak hepimizin Kendisine muhta olduumuz, her eyimiz, rzk vericimiz, koruyucumuz, Rabbimizdir. O, bizim iin her eyin en gzelini takdir eder ve hkmletirir. Bizim zaaf noktalarmz ve noksanlklarmz da en iyi O bilir. Allah insann da sahip olmas gereken haklarnn yegne koruyucusu olmu ve gerek Kurandaki yetler ve gerekse Peygamberimizin sz, davran ve kabullerini ifade eden hadisler, bu haklar ok veciz ekilde dile getirmilerdir. Bir insann insan olmas sfatyla elde ettii en byk hakk, hayat hakkdr, yaama hakkdr, haksz yere hayatna hi kimsenin kastetmemesi hakkdr. slam bu hakk, haklarn zirvesine yerletirmi, haksz olarak ldrlen bir insana yaplan hakszl btn insanlar ldrme suuyla bir telakki etmi ve yazmzn banda da okuduumuz Maide suresinin 32. yetinde yle buyurmutur: Kim bir cana veya yeryznde bozgunculuk karmaya karlk olmakszn, haksz yere bir insan ldrrse, btn insanlar ldrm gibi olur. Her kim de bir can kurtarrsa btn insanlar yaatm gibi olur... Gerekten de insan hayat dokunulmaz ve kutsaldr. Bu yzden hangi sistemde olursa olsun yaplacak btn dzenlemelerin amac, insan hayatn koruma altna almak olmaldr. Hi kimse, ilh hkmlerin gerektirdii durumlar hari, bir insan yaralama veya lme maruz brakma hakkna sahip deildir.

185

nsan, hayatnda olduu gibi lmnden sonra da vcudunun her azas mkerrem ve dokunulmazdr. Bu yzden biz Mslmanlar, lm bir kiinin vcudunun defnedilmesinde gerekli ilemleri hassasiyetle yrtmekle mkellefiz. Bu durum farz- kifye terimiyle fkh literatrmze gemi bir dini grevdir. Hatta bizim dini kltrmzde, mezarlklarn stne basmak bile yanl ve gnah telakki edilen bir davran olarak yerlemitir. Zira insan, hayatnda olduu gibi lmnde de sayg ve ihtirama layktr. Binaenaleyh kiiler ve devlet organlar, bir insann bir ahsn varlna ve yaama zgrlne dokunamaz, tecavz edemezler. Maddi ve mnev ahsiyetinin gelimesine ve hrriyetine mdahale edemezler. slam insanlara mutlak yaama zgrl verirken bu zgrle kasteden cani ve katillere o nispette ar bir ceza koymutur. ncelikle Kurana gre, kasten ve bile bile masum bir insann hayatn sona erdiren kimse mmin olamaz. Yani iman eden hibir kimse, haksz yere bir bakasnn hayatna kastedemez.176 Bir masumu kastl olarak ldren bir kimse, bu dnyadaki cezasn ancak ldrlmekle ekebilir. Ahirette ekecei azap, Allah tarafndan verilecektir. Kuran dnyadaki bu cezaya ksas adn vermektedir. Allah Tel Bakara suresinin 179. yetinde Ey akl sahipleri, ksas olarak ldrmenizde sizin iin hayat vardr. Bylelikle korunursunuz. buyurmaktadr. Grld gibi her eyin mstehak olduu hakk tayin eden Yce Rabbimiz bu yetinde, ok enteresan olarak bizim iin ksasta hayat olduunu sylemektedir. Yani Allah, ldrmede hayat olduunu ifade etmektedir. Gerekten de baka bir insann yaama zgrln bile bile yok eden kimsenin yaamas doru deildir. yet bu ldrmeye karlk ldrlme cezas iletilirse, insanlarn hayat haklar korunacaktr. nk cinyet ilemeyi dnen bir kimse, yakalanmas durumunda kendisinin de ldrleceini bildii iin bu kt dnceyi fiiliyata koymaktan vazgeecektir. yi dnldnde ksas cezasnn pek
176

Bkz. Nisa (4) : 92. 186

ok adan olumlu bir ceza ekli olduu kabul edilecektir. Dnnz ki, alak ruhlu bir katil, fakir evceizinde bekleen kk yavrularna ekmek paras kazanmak iin khne dkkannda ter dken bir esnaf ldryor. Dkkana mteri olarak gelen katil, bir mal alyor ve parasn vermiyor. ocuklarnn ekmeini alan bu insana olumsuz cevap veren esnafa kar belinden tabancasn karyor, tamamen vahi ve alak duygularn tatmin etme uruna garip esnaf kurun yamuruna tutuyor ve ldryor. Evceizlerinde ekmek bekleyen yavrular, babalarnn cesetleriyle karlayorlar. Allah kimsenin bana vermesin, bu ein ve yavrularn byle bir durumda yaayacaklar madd ve mnev ykm kelimelerle ifade etmek imknszdr. Bu e ve yavrularn kalplerindeki yknt, kin ve nefret ancak katilin de ldrldn grdklerinde bir nebze olsun dinebilir. Hele hele bu katilin birka ay hapiste yattktan sonra elini kolunu sallaya sallaya sokaklarda gezdiini bir dnn, bunu gren bu yetimlerin duyacaklar kin, nefret ve dmanln kocamanln bir tasavvur edin. slam bu katilin affedilmesi konusunu da bir seenek olarak koymutur. Ama bu seenei iletecek olan kimse, sadece ve sadece rahmetlinin yrei yank, gz yal yetimleri ve eidir. Yani sadece ldrlenin ailesi katili affedebilir. slama gre bu katili, braknz hakimin, karakol amirinin, veya parlementerlerin affetmelerini; devlet bakan bile affedemez. Onlarn affetme yetkisi yoktur. nk yanan yrekler, onlarn yrekleri deildir, kor onlarn iine dmemitir. Gnl dalanan karakol kumandan deildir. Onlar sadece kendi aileleriyle ilgili b yle bir k t durum vuku bulduunda, katili affedebilirler. ayet affedebilirlerse. Daha nce de ifade ettiimiz gibi en temel insan hakk, yaama hakkdr ve dinimiz bu hakk en ciddi boyutta korumu ve gvence altna almtr. Biz hepimiz temenni ediyoruz ki, hibir insann yaama hakkna kastedilmesin. nk hepimiz Allahn kullaryz, bunun iin de hepimiz kardeiz ve kardee yaamalyz.

187

KURANIN KADINA BAKII (1)

...Onlar sizin iin birer elbise, siz de onlar iin birer elbisesiniz.... Bakara (2) : 187.

llah Teala kinattaki her eyi ok eitli hikmetleri gereince ift yaratmtr. Bu diyalektiin kapsam iinde varlklarn cinsiyet asndan ift yaratlmalar da yer almaktadr. Buna gre insanlar ve hayvanlar erkekli ve diili yaratldklar gibi, bitkiler de erkekli ve diili yaratlmlardr. nsanolu da dnya zerine bir erkek ve bir kadn olarak ayak basm, Nisa Suresinin ilk ayetinde belirtildii gibi bu iki varlktan btn dnyadaki erkekler ve kadnlar olumular, oalmlar, neticede iinde yaadmz yerkreyi koskocaman bir k ye evirmilerdir. Balangca ait bu gerekleri ksaca dile getirdikten sonra erkekle kadn arasndaki farkllk, benzerlik, stnlk, alaklk, deerlilik, deersizlik, kuvvetlilik, zayflk tarznda ortaya kan kimi tartmalarn hakllk dzeylerini daha iyi grerek isabetli bir deerlendirmeye gitmemiz mmkndr. Kuran, Allah Tealann Hz. Ademi topraktan, ei Hz. Havvay da Ademin kendisinden yarattn haber verir. Havvann Adem gibi topraktan deil de, neden onun bir uzvundan yaratld gibi bir soruya eitli hikmetmiz cevaplar verilebilir. Ancak biz u kadarn syleyelim ki Ei Havvann, Hz. Ademden yaratlma188

s, bu iki varln huzur, skunet ve saadet iinde birbirlerine e olabilmelerini salamtr. Neticede ikisi de ayn btnn paralarn oluturmakta olup, ikisinin birlikte olmasyla paralar btn oluturacak ve tamamlayacak, sonucun olumasna yarayacak, bu birliktelik erkekle kadnn daha byk bir huzur ve zlemle beraber olmalarn temin etmi olacaktr. Kurann insan da dahil olmak zere btn varlklara bak en doal ekliyle olmutur. Yani daha sonraki alarda olumu yanl veya gereksiz tortuvari deerlendirme kalntlarn ne kadar gl olursa olsun kabul etmez, esas almaz, iin doasndaki saf geree her zaman atfta bulunur, adeta gl sesiyle bunu haykrr. Ayn yaklam kadn ve erkek konusunda da gsteren Kuran, en doal, en przsz ve en tortusuz ekliyle gerei dile getirmekten ekinmez. Konumuzun temel temas olarak setiimiz Bakara suresinin 187. ayetinde bu gerein ne kadar doal ve effaf ifade edildiini buyurunuz birlikte tekrar mahade edelim: ...Onlar sizin iin birer elbise, siz de onlar iin birer elbisesiniz.... Acaba bu ifadeden daha doal, daha nezih ve daha przsz bir anlatm gerekletirilebilir mi? Yce Rabbimiz bu ksack ifadeler iine erkek ve kadn konusu gibi son derece hayati ve tartmal bir konuda pek ok hakikati sdrabilmitir. Yeri gelmiken hemen ifade edelim ki ite bu anlatm becerisi ve slup ustal, Kurann beer szlere kar sahip olduu stnl temsil etmekte ve Kurann cazna en gzel rneklerden biri olabilmektedir. Elbise insanlar scaktan-souktan, mahrem uzuvlarnn alp-salmasndan koruduu gibi kadn erkei, erkek de kadn korumaktadr. Bu anlamda kadn erkee, erkek de kadna muhtatr. slama gre hem erkek hem kadn Allahn kendilerink ne akl verip, sorumlu tuttuu iki kuludur. Dikkat edilirse dinimizde erkee verilen emir ve yasaklarla, kadna verilen emir ve yasaklar farkl deildir. Namaz emriyle erkek muhatap olduu gibi kadn da muhataptr. Hac, oru ve zekat emirlerine de ayn ekilde hem
189

erkek hem kadn muhataptr. Farkl olmasn gerektirecek de bir durum zaten mevcut deildir. nk her ikisi de insandr. Hem sonra erkek kadna, kadn erkee rakip dman gler deiller ki birbirlerine kar stnlk-alaklk, faziletlilikfaziletsizlik gibi gereksiz tartmalara, ekimelere girsinler. Aksine hayrda, iyilikte, takvada ve yardmlamada birbirine muhta, birbirini tamamlayan iki unsurdur. Bata da belirttiimiz gibi her biri, bir btnn iki eit parasdr, baka bir deyile bir elmann iki yarsdr. Dinimize gre insan olma asndan, ontolojik deer asndan kadnla erkek arasnda hibir fark yoktur. Yani insan olma noktasndan biri dierine kar stn olmad gibi alakl da sz konusu deildir. kisi de Allahn kullardr. Erkein erkek olmakla elde ettii bir stnlk ve fazilet olmad gibi, kadnn da kadn olmakla bir deer dkl mevzu bahis deildir. Temeldeki bu incelie dikkat eken slam, erkekle kadn arasndaki yaratltan gelen fizyolojik zellikleri de dikkate alm, her bir cinsin yapsna, bnyesine ve psikolojisine uygun grev ve sorumluluklar vermitir. rnein bir ailede evin geimini salama grevini tamamen erkein omuzlarna yklemi, bu konuda ahsi olarak zengin bile olsa kadna herhangi bir harcama yapma sorumluluu yklememitir. Hatta kadn zengin de olsa kendi parasn kendi nefsi iin bile harcama sorumluluuna sahip deildir. Braknz kocasna harcamada bulunmay, ocuklarna ve iinde yaad evine dahi harcama yapma mecburiyetinde deildir, dolaysyla bu konuda ona hibir bask uygulanamaz, aksi taktirde haram ilenmi olur. nk btn bunlar temin etmek erkein g revidir. Ancak burada u hususa iaret etmek faydal olacaktr: Sorumluluk ve grev, bireyin yapmakla mkellef tutulduklar, yerine getirmedikleri taktirde cezalandrlmaya mstahak olduklar teklifler demektir. Biraz nce szn ettiimiz konularda kadnn grev ve sorumluluunun olmadn ifade ederken, bunlar yerine getirmedii taktirde kadna sen bu grevleri niye yapmadn diye sorulamayacan anlatmak istedik. Yoksa elbette kadnn ahsi ola190

rak zengin olma durumunda eine ve ocuklarna yardm etmesi ho bir davran olacaktr, bu davranndan dolay insanlarn muhabbetini kazanaca gibi, Allahn da rzasn celbedecek, sevap kazanacaktr, hasl bu tartma konusu deildir. imdi hakikat byleyken fanatik bir feminizm akmna destek olmak isabetli olmasa gerektir. Byle bir hareketle kadn erkee kar, erkek kadna kar dman iki g haline getirilmiyor mu? Btn hak ve sorumlulukta her iki cinsin eit olduunu iddia etmek erkee de kadna da zulmetmek deil midir? Bize gre eit haklara sahip olmak, eit sorumluluklara sahip olmak anlamna gelmektedir. Erkeklerle her konuda eit haklara sahip olmak isteyen bir kadn, erkeklerin alt kanalizasyon temizlii, plk, asfalt dkme, inaat amelelii, maden iilii gibi ilerde de almaya talip olmaldr. Acaba feminizm hareketinin kadnlarn da erkekler gibi eit sre alarak emekli olma talepleri var mdr? Ayn hareket acaba kadnlarn da erkekler gibi askerlik yapma gibi bir talepte bulunuyor mu? Ancak iin dorusu konuulacak olursa bunlarn hibirisi olmamaldr, zira doru deildir. nk kadnn kendine zg bir yaratl olduu gibi erkein de kendine zg bir yaratl vardr. Biraz nce saydmz ar ilerde kadnn altrlmas ok yanltr, ve bu en ak ekliyle kadna kar ilenmi bir cinayettir. O halde yaplmas gereken ey, doal admlar atmaktr, kavgac ve saldrgan olmak yerine gereki ve tortusuz zmler ortaya koymaktr. nanyoruz ki slam Dini erkein de kadnn da mutlak anlamda saadetini temin eden zorunlu admlar en doal ve en saf ekliyle atmtr. nyarglardan uzak ekilde sahih dini referanslar incelendiinde bu yaknen grlecektir. Aslnda nemli olan, erkek ve kadnn insanla hizmet edecek, onlar mutlulua gtrecek haslet ve vasflara sahip olmasdr.

191

KURANIN KADINA BAKII (2)

Mmin erkekler, mmin kadnlar birbirinin velileri (dostlar ve yardmclar)dr. Bunlar iyilii emrederler, ktlkten vaz geirmeye alrlar, namaz dosdoru klarlar, zekat verirler, Allaha ve Raslne itaat ederler. te bu kimseler var ya Allah onlar rahmetiyle yarlayacaktr. nk (Allah) aziz ve hikmet sahibidir. Allah, mmin erkeklere de, mmin kadnlara da -iinde ebediyen kalc olmak zere altlarndan rmaklar akan Adn cennetlerini ve ok gzel meskenler vadet-mitir. Allahn rzas ise daha byktr. te bu asl, asl bu, en byk saadettir.177 Tevbe (9) : 71-72.

llah katndan gelen dinlerin en sonuncusu ve en sahihi olan slam, deer al bir dindir. slam; arad, kymet atfettii, ho kabul ettii deerlerin kendisinde bulduu insan mutlak deerli sayar. Cmlede geen insan kelimesinin altnn izilmesi gerekir. Deerleri olup, deerli kabul edilecek bireyin mutlak anlamda insan olmas kfidir. Bu insann derisi, siyah, beyaz veya kzl olabilir. Bu insann cinsiyeti erkek veya kadn da olabilir. Allah nezdinde deerli olup olmamas, dinimiz slamn deer atfettii hasletlere sahip olmas ya da olmamasna baldr. B ylece biraz nce telaffuz ettiimiz slam dininin deer al bir din olduu ifadesinin ne anlama geldii de aa km olmaktadr. Deer al hi bir sistemden korkulmamas gerektii hakikatinin de ayrca alt izilmelidir. nk ilkeleri, prensipleri ve hasletleri baz alan her btnn, insan onuruna saygl ok iyi bir organizma olmas mmkndr. zerinde konuulacak, tartlacak ve kavga edilecek olan materyal, deerler olduktan sonra zme kavumayacak hibir mesele yoktur.
177Ksmen

meal iin bkz. antay, s. 288. 192

te slam Dininin kadna da erkee de bitii elbise, deerler elbisesinden bakas deildir. Buna gre slamiyette bireyin erkek olmas, kadn olmas, sann uzun olmas, ksa olmas, beyaz giymesi, yeil giymesi, ehirde oturmas, kyde oturmas; onun deerli olmasnda hi mi hi etken deildir. yleyse byle bir konjonktrde, byle bir vasatta; slama gre erkek mi stndr, kadn m stndr gibi bir tartmann ne kadar abesle itigal etmek olduu da ok ak olarak ortaya km olmaktadr. Tartmamz gereken ey, slamn ngrd, istedii, sevdii, deer verdii, mjdeledii, Allah ve Raslnn sevgisine mstahak kabul ettii insanlarn, erkeklerin ve kadnlarn hasletlerinin, ilkelerinin, deerlerinin ne olduu konusu olmaldr. slam ok gereki bir dindir, laftan, tartmadan ve ekimeden ok, i bekleyen dindir. O yzden slamda aslolan ok konumak deil, salih i retmektir. Kurann hemen her tarafnda imandan sonra davranlar anlamnda amel-i salih deyiminin zikredilmesi bunu en ak bir ekilde ortaya koymaktadr. Dolaysyla Kurann yol gsterdii, Nebevi Snnetin terbiye ettii bir toplumda kadn m erkekten, erkek mi kadndan stndr gibi afedersiniz- ok ksr geyik muhabbetleri yaplmayacaktr. Hele hele kadnlarn etlerinin pazarland, dnya grleri cinsel doyum olan birilerinin ehvetli baklarn doyurmak ve onlar tatmin etmek iin vcutlarnn ak yerlerinin kapal yerlerinden kat kat fazla olduu bayanlarn transparan kyafetlere girerek tehir edildii bir yerde, kadnlarn ahsiyetleriyle, bilgileriyle, grgleriyle deil de sadece etleriyle objektiflere girebildii bir ortamda slamn kadn ezdii, zgrln elinden ald gibi lkrdlarn icra edilmesi dorusu ne kadar da kahredicidir. Asl bu aalklara sesini ykseltmesi, kadnn vitrinlerde sergilenen mal dzeyine indirilmesinin kabul edilemez olduunu haykrmas gereken feminist hareket acaba hangi muhabbetle itigal etmektedir? Konumuzun banda verdiimiz Tevbe suresinin 71 ve 72. ayetlerin mealinde ok bilge ve bilinli bir toplumun kurulmasn

193

ngren Yce Rabbimiz, kadnn da erkein de hangi vasflara sahip olmasn baknz nasl talep ediyor: Mmin erkekler, mmin kadnlar birbirinin velileri (dostlar ve yardmclar)dr. Bunlar iyilii emrederler, ktlkten vaz geirmeye alrlar, namaz dosdoru klarlar, zekat verirler, Allaha ve Raslne itaat ederler. te bu kimseler var ya Allah onlar rahmetiyle yarlayacaktr. nk (Allah) aziz ve hikmet sahibidir. Allah, mmin erkeklere de, mmin kadnlara da iinde ebediyen kalc olmak zere altlarndan rmaklar akan Adn cennetlerini ve ok gzel meskenler vadetmitir. Allahn rzas ise daha byktr. te bu asl, asl bu, en byk saadettir. Grld gibi ayetimiz, inanan erkekler ve inanan kadnlarn birbirlerinin yardmclar ve dostu olduklarn, kalplerinin sevgide, muhabbette ve efkatte bir olduunu ifade etmektedir. Bu ayetin iinde getii ayn Tevbe suresinin 65. ayetinde ise mnafk erkeklerle, mnafk kadnlarn karlatrlmas yer almakta ve orada mnafklar iin onlar birbirlerindendir denir. Mminler iin vel kelimesini kullanan Rabbimizin, mnafklar iin sadece onlar birbirlerindendir anlamnda baduhum min bad ifadesini kullanm olmas olduka dikkat ekicidir. nk mnafk erkek ve kadnlar birbirlerinin yardmcs ve dostu olamazlar. Zira onlarn kalpleri bir deil, paramparadr, onlar bir arada gsteren tek ey sadece menfaattir. Nitekim Yce Rabbimiz b ylesi kimseler hakknda Sen onlar birlik sanrsn, (oysa) kalpleri para paradr buyurur.178 Mslman topluma mensup erkek ve kadn her mmin, akln ve dinin kabul ettii ey anlamna gelen her iyiliin yaylmas iin gayret ettii gibi, akln ve dinin ho grmedii anlamna gelen her ktln de ortadan kalkmas iin gayret eder. Marufu emretmek, mnkeri nehyetmek eklinde bilinen bu grevi, kadn erkek btn mslmanlar yerine getirmek zorundadr. Hakikaten bu grev ok bilge ve ok bilinli bir topluluun inas anlamn
178Har

(59) : 14. ...ve tehsebuhum ceman ve kulbuhum ett... 194

tamaktadr. Byle bir toplumda fertler; suyunu iip havasn teneffs ettii cemiyetlerinin temiz kalabilmesi iin kendilerini sorumlu grecek, sadece retmen olmak, ya da sadece bir ie girmek iin deil, o toplumun bilge ve bilinli bir yesi olmak iin ilim tahsil edecek, niversite okuyacak, ksaca kendisini yetitirecektir. Bu yzden sadece bir i sahibi olmak iin niversitede okuyan erkek ve kz rencilere dorusu acmaktayz, nk aslolan ilim renmek olmaldr, aslolan renilen ilmin amel dzeyinde, irad dzeyinde hayata ve topluma mal olmas olmaldr. Gerekten aslolan insanlara, topluma ve lkemize faydal olmaktr. Zira Peygamberimiz nsanlarn en hayrls, onlara en ok faydal olandr179 buyurmaktadr. Yine ayete gre bu bilge toplumun, kadn ve erkek bilge fertleri, namazlarn dosdoru klarlar, zekatlarn verirler, Allah ve Raslne itaat ederler. te Allah, bu vasflara sahip kadnlar ve erkeklere merhamet edecek, onlar balayacak ve cennetine koyacaktr. u halde ister kadn ister erkek olalm hayatmzn sonuna kadar her trl art altnda dinimizi en sahih ekliyle renmek ve mmkn mertebe hayata geirmekle mkellefiz. rendiimiz ilim ve yaptmz salih davran da bizim grevimizi sona erdirmemekte, ayrca iinde yaadmz toplumun da evrensel ahlak kurallarna yakr bir hviyete kavumas iin aba harcamak zorundayz. Yani sadece kendimizi ateten korumakla yetinirsek, yarn Allahn huzuruna ktmzda dnyadayken hakka ve doruya irad edilmedikleri iin Satanist veya Ateist olduundan atee den ayn mahallede oturduumuz gen kz ve gen erkek bizim yakamza yapacak, bildiin dorular neden bana anlatmadn diye bizden hesap soracaktr. O halde brakalm tavuk mu yumurtadan kt, yumurta m tavuktan kt kabilinden ksr kadn-erkek eitlii muhabbetlerini de, alyor olduumuz nefesler henz bitmemi-

179Hayrun-nsi

enfeuhum lin-nsi Suyuti, el-Cmius-Sagr, II, 10. 195

ken Allaha, Raslne, hakka, hakikate ve aydnla koalm. phesiz aydnlk ve k da slamn ta kendisidir.

196

ZEL HAYATIN MAHREMYET

Ey iman edenler, (Birbiriniz hakknda) yersiz zanda bulunmaktan ok saknn. nk (bu ekildeki) zannn bir ksm gnahtr. Birbirinizin gizli taraflarn aratrmayn... Hucrt (49) : 12.

iilere ait mahremiyetlerin korunmas, temel insan haklarndan birisidir. Yce dinimiz slam da, kiilerin bakalarndan veya yabanc tabir edilen kimselerden saklamaya haklar olan zel durumlar tanm, snrlarn belirlemi, meru kabul etmi ve bunlar koruma altna almtr. Bu zel durumlar unlardr: 1- Konut Dokunulmazl, 2- Haberleme Hrriyeti ve Gizlilii, 3- zel Eyann Gizlilii (Hatra defteri, fotoraflar, banka czdanlar, vasiyetnameler vs.)

197

Mahrem olan bu durumlarn dier insanlarn bak ve keiflerinden korunmas iin de yce dinimiz aadaki nlemleri almtr. 1-Tecesss Haramdr: Tecesss: Bir eyin gizli durumlarn aratrmak, kt ve ayp hususlar aratrmaktr. Trkede kullandmz csus kelimesi de ayn kkten tretilmekte ve bakalarnn yaantlarna dair gizlilikleri inceleyen kimse anlamna gelmektedir. Yce Rabbimiz yazmzn banda naklettiimiz Hucurat suresi 12. yetinde yle buyurmaktadr: Ey iman edenler, (Birbiriniz hakknda) yersiz zanda bulunmaktan ok saknn. nk (bu ekildeki) zannn bir ksm gnahtr. Birbirinizin gizli taraflarn aratrmayn... sra suresi 36. yette ise yle buyurulmaktadr: Bilmediin bir eyin ardna dme, nk kulak, gz ve gnl bunlarn hepsi ondan sorumludur. Ayp olmasa bile baka birisinin szgelimi bankadaki hesap durumunun incelenmesi bile tecesss saylr ve dolaysyla haramdr. nk hesap sahibi zel hayatyla ilgili bu durumun bakalar tarafndan renilmesine rza gstermeyebilir. Peygamberimiz: Bir kimse konuurken, bakasnn iitmemesini istemek iin etrafna baknrsa, o ey gizli saylr buyurmutur. Gizlilii aka belirtilmi durumlar da, tecesss konusu yaplamaz. Gizlidir tabelasnn asld yerlerdeki konumalar da b yledir. Meskenlerdeki ve zel odalardaki konumalar da dinlenemez. nk bunlar da zeldir, mahremdir ve gizlilii esastr. Peygamberimiz bununla ilgili olarak yle buyurmutur: Bir rty aralayp kendisine izin verilmeden bakan kimse, almas helal olmayan snr am olur180 Baka bir hadiste de: Ey dili ile inanp, kalbine iman girmeyenler! Mslmanlara eziyet etmeyin, onlarn gizli taraflarn aratrmayn, Allah da, mslmann gizli tarafn aratran kimsenin gizli tarafn arat-

180Ayn

konudaki baka bir hadis iin bkz. Nes, Kasme 44. 198

rr. Allah kimin gizli tarafn aratrrsa, evinin iinde bile olsa onu herkese mahcup eder.181 Grld gibi konu, mslmana eziyet etmek gibi bir illetle balantl hale getirilmektedir. Hangi ekilde olursa olsun Allahn kullarna eziyet etmenin yasak klnmas ve tecesss balamnda deerlendirilmesi insann muhterem ve mkerrem bir varlk olmasyla ilgili olsa gerektir. Mutlak anlamda her insan, ilh nefhay bir ekilde temsil etmektedir. Belki de bu hassasndan dolay insan dalarn ve talarn kabul etmekten ictinab ettii emaneti yklenmeye talip olmutur. O halde hibir kimsenin zel hayatna mdahale edilmemeli ve bu alan tecesss konusu yaplmamaldr. 2- Gybet Haramdr: Gybet: bir kimse hakknda yannda konuulamayacak hususlar arkasndan sylemektir. Yani bir kimse hakknda onun holanmad eyleri hazr bulunmad srada konumak gybet saylr. Allah Tel Hucurat suresi 12. yetinde meal olarak yle buyurmaktadr: Biriniz dierinizi arkasndan ekitirmesin. Biriniz, lm kardeinin etini yemekten holanr m? Bundan tiksindiniz deil mi? O halde Allahdan korkun, phesiz Allah, tevbeyi ok kabul eden ve ok merhametli olandr. 3- Gizli ve Ayp Halleri Saklamak Vecibedir: Mslman dier mslmann gizli ve ayp hallerini aa vurmamaya, onlar gizlemeye mecburdur. nk her insann rtlmesine muhta olduu gnahlar, ayplar ve kusurlar vardr. Kii kendi ayplarnn rtlmesini, if edilmemesini ne kadar istiyorsa bakalarnn ayp ve kusurlarn rtmeye de o kadar ok dikkat etmelidir. Bu kiisel bir ahsiyet ve uur meselesidir. Hz. Peygamber efendimiz bu konuyla ilgili olarak yle buyurmutur: Her kim bir mslmann aybn rterse, Allah da dnya ve ahirette onun aybn rter182
181Benzer 182men

bir hadis iin bkz. Acln, Keful-Haf, II, 433, h.no: 2349. setera al mslimin seterahllhu Tel fid-dny vel-hira, Buhari, Mezlim 3 ; Mslim, Birr 58 ; Zikr 38 ; Eb Dvud, Edeb 38, 199

4- Bakalarnn Konutlar Mahremdir, zinle Girilebilir: Nur suresinin 27. yetinde Allah Tel yle buyurmaktadr: Ey iman edenler, kendi evlerinizden baka evlere, izin alp halkna selam vermeden girmeyin. Byle davranmanz sizin iin daha hayrldr. Umulur ki dnp anlarsnz. Eer orada kimseyi bulamazsanz, size izin verilinceye kadar oraya girmeyin. Ve eer size geri dnn denirse dnn. Bu sizin iin daha temiz bir davran olur. Allah yaptklarnz bilendir. Hz. Peygamber de: defa kapy alnz. zin verilirse girin, aksi taktirde dnn. buyurmutur. Hz. mer geceleyin karakol gezerken bir evde ark syleyen bir erkek sesi iitmi, duvardan aa atlayarak ieriye dalmt. Birde ne grsn, erkein yannda bir kadn, yanlarnda da arap var. Bunun zerine Hz. mer adama hitaben Ey Allah dman, sen gnah ileyeceksin de, Allahn seni gizleyeceini mi sandn? dedi. Adam yle cevap verdi: Dur bakalm, acele etme ey mminlerin emiri! Ben bir tane gnah iledim. Sen ise bu hususta gnah iledin: Allah Kuranda Bakalarnn gizli ve ayp hallerini aratrmayn183 diyor, oysa sen tecesss ettin. Yine Allah evlere kaplarndan giriniz184 diyor, sen duvardan atladn. Yine Allah, Kendi evlerinizden baka evlere, sahipleri sizi tanmadan, selam verip izin almadan girmeyin185 diyor, sen girdin. Bunun zerine Hz. mer, ben seni affedersem sen de beni affeder misin? demi ve birbirlerini affetmilerdi.186

60 ; Tirmizi, Hudud 3 ; Birr 19 ; Kurn 10 ; bn-i Mce, Mukaddime 17 ; Hudd 5 ; Ahmed b. Hanbel, II, 91, 252, 296, 389, 404, 500, 514, 522, IV, 62, 104, V, 375. 183Hucurat (49) : 12. 184Bakara (2) : 189. 185Nur (24) : 27. 186hy, II, 499-500. 200

5- Sr saklama vecibesi: Hi kimse, bir mslmann zel hayatyla ilgili bilgileri bir bakasna nakletmeyecektir. nsann mutluluk ve hznlerini bir sevdiiyle paylamak istemesi belki beer bir zaaf olarak deerlendirilebilir ama bunun ayn zamanda insn bir vka olduu da hatrdan uzak tutulmamaldr. Kendisine gvenilerek iini dkm bir dostunun srlarn yaymak en yumuak deyile bir ahsiyetsizlik ve onursuzluk rneidir. Kald ki toplumdaki kavga ve dargnlklarn temelinde falan unu dedi, filan unu dedi tarzndaki sr iflar yok mudur? ahsiyetli ve onurlu insanlar kendilerine verilen srlar mezara kadar gtrmek zorundadrlar. nk kimseye sylemeyeceine dair ahit vermi ve bunun karlnda arkadann srrna ortak olmutur. Sz, namustur ve insan mutlaka verdii szden hesaba ekilecektir. Nitekim sra suresinin 34. yetinde Ahdi yerine getirin, nk (insana) ahdinden sorulacaktr. buyurulmaktadr. Hz. Peygamber de: Kyamet gnnde insanlarn Allah nezdinde en fena olan, kar-koca birbirine yaknlk ettikten sonra kadnn srrn yayan erkektir buyurmaktadr. Hz. Ali de Srrn, senin esirindir. Eer onu sylersen, sen onun esiri olursun demektedir. Meslek icab, zel hayatn gizliliklerini renen doktor, avukat, banka memuru, noter vb . kimseler de bu srlar yayamazlar. Bu haramdr. 5- Harama Bakma Yasa: Bakalarnn evlerinde veya gizli yerlerindeki mahrem durumlara muttal olmaya almak, bakmak ve incelemek yasaklanmtr. Allah Tel Nur suresi 30 ve 31. yetlerinde yle buyurmaktadr: Mmin erkeklere syle: baklarndan bazlarn yumsunlar, rzlarn korusunlar. Byle davranmalar onlar iin daha temizdir. phesiz Allah, onlarn yaptklarndan haberdardr. Mmin kadnlara da syle: baklarndan bazsn yumsunlar, namuslarn korusunlar. Zinetlerini amasnlar. Ancak kendiliinden grnenler hari. Ba rtlerini gsleri stne salsnlar.

201

Grld gibi dinimiz en temel insan haklarndan birisi olan zel hayatn mahremiyeti konusunda bundan on be asr nce ok ciddi tedbirler alarak ve admlar atarak teminat altna almtr.

202

NSANLARLA ALAY ETMENN KTL

Ey iman edenler, bir topluluk baka bir toplulukla alay etmesin, Belki (alay ettikleri kimseler) kendilerinden daha hayrldrlar. Kadnlar da baka kadnlarla alay etmesinler. Belki onlar da kendilerinden daha hayrldrlar. Birbirinizde kusur aramayn, birbirinizi kt lkaplarla armayn, mandan sonra yoldan kmak ne ktdr. Kim tevbe etmezse ite onlar zalimlerin ta kendileridir. Hucrt (49) : 11.

203

nsan ktlk ve er ilemee kabiliyetli olmasna ramen hayrl dnce ve davran tercih etmesi iin yaratlmtr. Yeryzn mamur hale getirsin diye halfe yaplm, iyilik ve adaleti hakim klsn diye kinattaki her ey emrine mde klnm ve kck gnlne lemler sdrlmtr. Bu yzden insan, hem hayatnda hem lmnde sayg duyulmas, ihtiram gsterilmesi gereken bir varlktr. nk Allah onu, Kurann diliyle ahsen-i takvm zere yaratmtr. Dinimiz slam Allahn en gzel konumda yaratt ve kendisine dnyay idare ederek mamur etme g revi verdii insana eziyet etmeyi ve onu alay ve elence konusu yapmay da yasaklam, haram klmtr. Buna gre hibir insan, baka bir insanla alay etmeyecek, onu kk g rmeyecek ve onun yaratlyla istihza etmeyecektir. Zira her insan, insan olmas hasebiyle sayg duyulmaya layktr. nk insan muhterem ve mkerrem bir varlktr. Aslnda bu durum en temel insan haklarndan birisidir ve kesinlikle ihmal edilmemesi gerekmektedir. nl air Sad, kimseye kar byklk taslanmamas gerektiini u veciz szleriyle tler: Dnya ile marur olan kimse din yoluna giremez; kendisini gren, Allah gremez. Ycelik istiyorsan -alaklarn yapt gibi- el leme hakaret gzyle bakma. Akll insan yceliin kuruntuda olduuna asla inanmaz. Halkn sana iyi huylu demesinden daha erefli bir pye arama. Senin gibi biri sana kar kibirlendii zaman onu byk grmezsin deil mi? Sen de byle ululandn m, kendi karnda kurum satanlara benzersin. Yksek bir makamda msn? Akln banda olduka bir dkne glme. Nice ayakta duranlar ayaktan oldular da onlarn yerlerini dknler aldlar. Tutalm ki sen kusursuzsun, fakat ben kusurluyu hor grme. Nitekim konumuzun banda naklettiimiz yette Allah Tel yle buyurur: Ey iman edenler, bir topluluk baka bir toplulukla alay etmesin, Belki (alay ettikleri kimseler) kendilerinden daha hayrldrlar. Kadnlar da baka kadnlarla alay etmesinler. Belki onlar da kendilerinden daha hayrldrlar. Birbiriniz204

de kusur aramayn, birbirinizi kt lkaplarla armayn, mandan sonra fusuk (yani yoldan kmak) ne kt bir isimdir. Kim tevbe etmezse ite onlar zalimlerin ta kendileridir. yette geen ve alay etmek anlamna gelen suhriyye kavram; bir insan hie sayma, onu kk grerek deer vermeme anlamna gelmektedir. Dier insanlar gldrecek ekilde kusur ve noksanlklarna dokunma manasn da ierir. Bu da bir kimsenin iini veya szn hikaye ve taklit etmek suretiyle bakalarna nakletmek olabilecei gibi, ka, gz iaretleriyle huzurunda veya gyabnda kk drmek eklinde de gerekleebilmektedir. Kald ki bir kiinin vcudundaki bir kusur sebebiyle alay edilmesi kadar da irkin baka bir ey olmasa gerektir. nk kimse yaratln kendisi belirlememektedir. Biraz nce szlerine yer verdiimiz Sadi yine Bostan adl eserinde yle bir olay anlatr: Birisi kara yaz bir adama yle demiti: Sen irkinsin! br yle bir karlk verdi ki, o sz syleyen kimse arp kald: Ben dedi, kendi eklimi kendim yapm deilim ki fena yapmm diye ayplayasn. Yzm irkinse bundan sana ne? Gzeli, irkini nakeden ben miyim? Ad, unutmaktan geldii sylenen insan, hata ile maluldr. Bu anlamda her insan hata yapabilir, kusur ileyebilir. Yani eskilerin deyiiyle, beer aardr. Durum byleyken insan kendi kusurlarn deil de niin hep bakalarnn kusurlarn grr ve bu yetmiyormu gibi bir de onunla alay edebilir? Nitekim Hz. Aie validemiz Peygamberimizin yannda bir insandan bahsettiini ve bunun zerine Hz. Peygamberin yle buyurduunu ifade etmektedir: Vallahi bende yle yle haller varken bakasndan bahsetmekten holanmam. Btn insanlarn ayn yaklamla hareket ettiklerini dnrsek iinde yaadmz ve havasn hep birlikte teneffs ettiimiz bu dnyada herhangi bir kin, nefret ve dmanln olmayacan ileri srmek elbette kehanet olmaz. nk her birimiz kiisel yaantsnda; insanlar arasndaki kin ve nefretlerin kaynann kiilerin kendi durumlarn, kusurlarn brakarak bakalaryla uramalar olduunu tecrbe etmiizdir.
205

En byk mfessir-sahabi nvanyla taltf edilen Abdullah b. Abbas, bir mmini alay ve elenceye almak maksadyla tebessm etmenin dahi haram olduunu ifade eder. Nitekim kendisi, Vah bize, eyvah bize, bu defter nasl olmu da byk- kk hibir ey brakmadan hepsini saym mealindeki Kehf suresi 49. yette geen sagre kelimesinden maksadn bir mminle alay ederken yaplan glmseme; yine yette geen kebra kelimesinin ise bu istihza esnasnda atlan kahkaha olduunu ileri srmtr. Bu kt davran, Hmeze suresinin 1. yetinde nsanlar diliyle ekitiren, ka ve gzyle iaretler yapp alay eden her fesad kiiye yazklar olsun denerek de mslmanlar bu irkin davrana kar ikaz edilmektedir. Yine Peygamberimiz bir hadisinde Kim din kardeini tevbe ettii bir gnahndan dolay ayplarsa, kendisi o gnaha mbtela olmadan lmez buyurur. Aslnda bu kt davrann temelinde insann kendini byk grmesi ve beenmesi; kardaki insan ise kmsemesi ve onu deersiz grmesi yatmaktadr. Oysa byle dnmek ne kadar kt bir fusuktur. Byle bir kii, kendini gnahsz, kusursuz ve mkemmel sanr, hibir zaman kendi kusurlarn gremez. Gnahn bilse bile tedarik yoluna gidemez, tevbe edemez. badet etse buna kretmez, kendisinin kretmeye ihtiyac olmadn sanr. Oysa kimin deerli olduunu, stn olduunu Allah bilir.

206

AKLIN KORUNMASI

Ey iman edenler! Sarholuk veren eyler, ans oyunlar, putpereste uygulamalar ve gelecek hakknda kehanette bulunmak eytan ii birer pisliktir. O halde bunlardan kann ki, felha eresiniz. eytan, iki ve kumar ile aranza dmanlk ve kin sokmak, sizi Allah anmaktan ve namazdan alkoymak istiyor. Artk (bunlardan) vazgetiniz deil mi? Maide (5) : 9091.

llahn insana ikram ettii saysz nimetler vardr. Esasnda Allahn nimeti ve ihsan olmadan geen herhangi bir zaman dilimini dnmek mmkn deildir. Bu byk nimetlerin arasnda sahip olduumuz akl nimetini rahatlkla sayabiliriz. Gerekten de insan insan yapan sahip olduu akl nimetidir. Onu dier canl yaratklardan, hayvanlardan ve bitkilerden ayran ve insana, yaratklarn en ereflisi olma onurunu tama imkn baheden nimet, akldan bakas deildir. lahi emaneti yklenebilmesi de akl nimeti sayesinde mmkn olmutur. Yine akl ni207

meti sayesinde insanolu yeryznde Allahn halfesi olabilme imtiyazn elde edebilmitir. Halfe olmas, dalarn, gklerin ve yerlerin yklenmekten iddetle kandklar ilahi emanete sahip kp onu yklenme sorumluluunu yklenmesi, insana kinattaki her eye hakim olma imkann kazandrmtr. Nimet klfete, klfet nimete gredir prensibinden hareketle insan sorumluluunun bykl nispetinde en yrtc ve en vahi hayvanlar bile emrinde ve hizmetinde kullanabilmekte ve grevinin byklnden dolay Ademolu kinatn efendisi olmay elinde bulundurmaktadr. Yce dinimiz slam, akln insan insan yapan en nemli hassalarndan biri olduunu kabul etmitir. Bu nimete gereken tm nemi vermi ve onun korunmas iin gerekli tm nlemleri almtr. Byle bir tavr iinde olmas dinimiz slamn btnl ve tutarll dorultusunda zaten atmas gereken bir admd ve bunun gereini yerine getirmekte de tereddt etmemitir. nk slamn insanlar din adna gerekli olan eitli emir ve yasaklarla mkellef klmas, ncelikle muhatap ald insann akll olmasna baldr. Din akll olanlara hitap eder, insan oluunun uurunda, yaratl gayesinin ve dnyada varolu maksadnn farknda olanlara rehberlik eder. Bu yzden akl olmayann dini yoktur sz slam fkhnda bir ilke ve mehur bir zdeyi olmutur. Hz. Peygamber bir hadislerinde kimseden (gnah ve sevap yazan) kalem kaldrlmtr. Uyanncaya kadar uyuyandan, blu ana kadar ocuktan, aylncaya kadar, baygnlk geirenden buyurur.187 Zaten Kuran Kerimdeki pek ok yette de hitap akl sahiplerine y neltilir ve muhataplarn d dnyadaki olaylar zerinde tefekkr ederek ibret almalar gerektii ak bir dille ifade edilir: rnein Al-i mran suresinin 190 ve 191. yetlerinde mealen yle buyurulmaktadr: Gklerin ve yeryznn yaratlnda, gecenin ve gndzn (arka arkaya) gidip geliinde elbette akl sahipleri iin ibretler vardr. (Bu akl sahipleri) ayakta, oturarak ve yanlar zere yatar187Eb

Dvud, Hudd 17. 208

ken Allah anarlar, gklerin ve yerlerin yaratl zerinde dnrler ve: Ey Rabbimiz, bunu bo yere yaratmadn. Sen Ycelerin ycesisin, bizi atein azabndan koru derler. Grld gibi bu yette Yce Rabbimiz, d dnyadaki ve evremizdeki kinat olaylarnn meydana gelilerinde Allaha iaret eden pek ok ibretlerin bulunduunu ama bu ibretleri sadece ve sadece akl sahiplerinin anlayabileceini ve deerlendirebileceini ifade buyurmaktadr. Peygamber efendimiz de, biraz nce verdiimiz yetler hakknda, bu yetleri okuyup da tefekkr etmeyene yazklar olsun buyurmutur.188 nk her gn mahade ettii gecelerin ve gndzlerin hep belirli bir dzen ierisinde arka arkaya geli gidilerini tefekkr ederek Allahn eserleri karsnda acizliini ve kulluunu haykrabilenler sadece ve sadece akl tayp bu akllarn iletenlerdir. slam insan insanlndan karacak her trl ktle kar onu uyarmay btn emir, yasak ve retileriyle zerine almtr. eriatn maksatlar diye bilinen be esas ierisine akln korunmas ilkesini de alan slam hukuku, bu tavryla ayn zamanda en ciddi insan haklar organizasyonu olduunu da adeta haykrmaktadr. Konumuzun banda okuduumuz Maide suresinin 90 ve 91. yetinde Allah Tel mealen yle buyurmaktadr: Ey iman edenler! Sarholuk veren eyler, ans oyunlar, putpereste uygulamalar ve gelecek hakknda kehanette bulunmak eytan ii birer pisliktir. O halde bunlardan kann ki, felha eresiniz. eytan, iki ve kumar ile aranza dmanlk ve kin sokmak, sizi Allah anmaktan ve namazdan alkoymak istiyor. Artk (bunlardan) vazgetiniz deil mi? Grld gibi burada Allah ncelikle insann akln rten, gizleyen ve onu yok eden ikiyi haram klmaktadr. kinin Arapas olan ve biraz nce mealini naklettiimiz yette geen hamr kelimesi rtmek, kapatmak gizlemek anlamlarna gelmektedir.

188bn-i

Kesr, I, 441. 209

Bu da g steriyor ki iki insan iin pek ok madd ve mnev zararlara sebep olmakta, onun akln ve bilincini yok etmektedir. Aslnda dinimizin iki ve kumar gibi insan olmann eref ve haysiyetini yok edip onu madd ve mnev adan gln ve rezil durumlara dren kt ve zararl adet ve alkanlklar iddetle haram klmas, en bata insan haklarna verdii deerin en ak bir gstergesi olarak kabul edilmelidir. nk insan haklarna sayg g sterip onu gerekletirmek, bireyi madd ve mnev adan kt ve zor duruma drecek, itibar ve saygnln ortadan kaldracak ktlkleri yasaklamak olarak da deerlendirilmeli deil midir? Elbette byle deerlendirilmelidir, zira insann saygnln ve yce varlk oluunu hem Allahn katnda hem de toplum huzurunda yitirmesine neden olacak, onu tahkir edecek ve esfeli sfiline drecek durumlarda kendisini uyarmak ve bunlarn ortadan kaldrlmasna hizmet etmek insann daha ok konum ve hukukuna sayg gstermek demektir. Bu balamda yce dinimizin en byk insan haklar manzumesi olduunu rahatlkla ifade edebiliriz. nk rnein alkol kullanmann insana yapt zararlar gz nnde bulundurarak bunu yasaklayan ve bu kt bamlln ortadan kaldrlmas iin ciddi anlamda aktif olarak grev yapan bir insan haklar organizasyonu var mdr? Varsa bile insanlarn gerek anlamda bu alkol illetinden kurtulmalarn salamak adna hangi ciddi admlar atyorlar. Bugne kadar ka insana bu anlamda yararl olabilmilerdir. Sigara ve iki kullanmn toplum fertleri iin tevik eden yaynlarn kaldrlmasna ynelik neler yapmlardr? Gerekte dinimiz en byk insan haklar kuruluudur. nk onun hangi talimat ve tavsiyesine baklrsa baklsn, her dokusunda insann itibar ve mkerremliini koruduu grlecektir. Zaten bunda alacak en kk bir husus da yer almamaktadr. nk insan en iyi tanyan Allahtr, insana -en azndan- bir baka insandan ok ok daha fazla merhametli olan da kukusuz yine Allahtr. Zira biz Ondan geldik, Ona dneceiz.

210

DNN KORUNMASI

Sen Rabbini hamd ile tesbih et ve secde edenlerden ol. Ve sana yakn (yani lm) gelene kadar Rabbine kullluk et. Hcr (15) : 98-99.

ce dinimizin zerinde hassasiyetle durduu konulardan birisi de insanlarn dini inanlarnn korunmas hususudur. Bu yzden dinin be temel maksatlar arasnda dinin ve inancn muhafaza edilmesi gerektiini bildiren ilke de yer alr. Bilindii gibi insan, madde ve mana yn olan bir varlktr. Beden ve cesede sahip olduu gibi ayn zamanda ruha -en azndanruhn bir hayata sahiptir. Maddesel hayatn devam ettirebilmek iin yemek ve imek zorunda olan insan, ruhi hayatn devam ettirebilmek iin de mnevyta muhtatr. Aslnda insan dier canllardan, bitki ve hayvanlardan ayran en nemli zelliklerinden birisi onun mnev hayatyla ilgili yndr. nk insan denince sadece yeme ve ime gibi madd ve fiziki olan y n akla geliyorsa unutulmamaldr ki bu zellik hayvanlarda da vardr. u halde insan hayvandan ayran bakaca nemli bir nitelik bulunmaldr. Bu nitelik ise onun inanmaya ve dini bir hayat tecrbe etmeye duyduu ihtiyatr. nsanda dini duygu ftrdir sz bu hakikati veciz bir ekilde dile getirmektedir. Ftri olan bir ihtiyacn mutlaka doldurulmas gerekir. Giderilmesi zorunluluk deil de ihtiyari olan ihtiya, ftri
211

bir ihtiya olamaz. Gerekten de ilk insandan bu yana hibir eye inanmayan ve inanc dorultusunda da dnya grn oluturmayan bir insann yeryznde hibir zaman yer almadn bilmek, inanma duygusunun ftri bir ihtiya olduunu gstermektedir. Bu ihtiya ftri olduu iin, hak ya da batl ekillerde ve tasavvurlarda doldurulmak zorunluluu yerine getirilmitir. Bu manada dini, inanlan hayat tarz veya dnya gr diye tanmlamak isabetli olsa gerektir. Durum byle olunca yeryznde dinsiz hibir insann ve toplumun yer almadn sylemenin isabetli bir tespit olduu ortaya kmaktadr. Szgelimi yaantsn ve dnya grn, hibir ahlaki ilkeye dayandrmama, btn sistemini yararlanma ve kullanma esas zerine kurduunu syleyen bir kimsenin dinsiz olduunu hi kimse iddia edemez. nk bu ahsn dini, kendini tanmlad ilkeler btndr. Allah tanmaz bir ateistin de dinsiz olduunu kimse dnmemelidir. nk ateistin dini de, Allah tanmama ve onu inkr etme esas zerine kurulu bir ideolojidir. O halde problem insanlarn herhangi bir dine ve dnya grne sahip klnmas deildir. Can alc problem, insanlarn hak ve meru olan dine inanmalarn salamaktr. Hak ve meru din kukusuz Allaha dayanan ve niteliklerini Ondan alan doktrinler btndr. nsan yle bir dine tabi olmaldr ki, hem dnya yaantsnda hem ldkten sonra karlaaca ebedi hayatnda peinden gittii dininden dolay pimanlk duymamal, hatta tbi olduu din sayesinde ebedi mutlu olaca cennetlere yerletirilmelidir. Madem ki insann yaratcs, koruyucusu, rzk vericisi ve sahibi Allahdr, o halde dininin sahibi de Allah olmaldr. nk insan btn kusurlarna ve dokularna kadar tanyan tek Zat, Allahtr. Yce Rabbimiz kendi katndan olan dine slam adn verir. Nitekim Allah Teala: Allah katnda gerek din slamdr189 buyurur. Kuran metninde ed-dn eklinde geen kelimeyi mealde gerek din olarak vermemiz kelimenin banda yer alan el taks sebebiyledir.
189Al-i

mran (3) : 19. 212

Bu anlamda tahrif olmadan nceki Hz. Musaya ve Hz. saya verilen dinlerin adnn da slamdan baka bir ey olmad rahatlkla ifade edilebilir. Fakat bu dinler safiyetlerini koruyamamlar; kitaplar tahrif edilmi, temel prensipleri ve esaslar sapmalar kaydetmi ve en nemlisi slamn vazgeilmez, olmazsa olmaz ilkesi tevhid karalanm, yerini irke terketmek zorunda kalmtr. Bu durum zerine Allah Tel bozulan mesajnn tazelenmesini ve yenilenmesini insann hayr ve menfaatine uygun grm, bu kez de Peygamberi olarak Hz. Muhammed (SAV)i semi, ona Kuran Kerimi indirmi ve bu dine yine slam adn koymutur. Bu yzden Cenb- Hak, Ali mran suresinin 85. yet-i kerimesinde de yle buyurur. Kim slamdan baka bir din ararsa bu ondan kabul edilmeyecektir. Ve kendisi ahirette hsrana urayanlardan olacaktr. Genel anlamda konuacak olursak slamn bir ihtiya olarak din ve inan duygusunun bask altnda tutulmamasn talep ettii rahatlkla sylenebilir. Hatta slamn inananlara savama izni vermesinin ardnda onlarn inanlarn en rahat bir ekilde yerine getirmeleri gayesi yatmaktadr. Daha da tesi dinimiz dier semavi dinlerin inan zgrln ve mabetlerinin korunmas grevini de mslmanlarn uhdesine brakr. Bu da gsteriyor ki mslmanlarn gl olmas ayn zamanda dier semavi din mensuplarnn herhangi bir bask altnda kalmadan dinlerini yaamalarn temin ve garanti edecektir. Zaten bunun en ak ahidi asrlarca muhteem ekilde ayakta kalan ve slamn bayraktarln yapma erefini ellerinde bulunduran erefli ecdadmzn kurduu Osmanl imparatorluunun tarihidir. Gayr-i mslimler dahi kendi dinlerine mensup idareler altnda yaamaktansa Osmanl adaleti ve hogrs altnda yaamay tercih etmilerdir. Nitekim bu garanti ve teminat Cenab- Hak, Hac suresinin 39 ve 40. yetlerinde yle dile getirmektedir: Zulme uratlmalar sebebiyle kendileriyle savalanlara sava izni verilmitir. Allah onlara yardm etmeye elbette kadirdir. Onlar, srf Rabbimiz Allahtr dedikleri iin yurtlarndan karldlar. Eer Allahn
213

baz insanlar dier bazlaryla defetmesi olmasayd, ilerinde Allahn ismi ok anlan manastrlar, kiliseler, havralar ve mescidler yklrd. Allah kendine yardm edene elbette yardm eder. phesiz Allah, kuvvetli ve izzetli olandr. Grld gibi Yce Rabbimiz camilerin olduu kadar, manastrlarn, kiliselerin ve havralarn korunmasndan ve bu mekanlarda hibir bask yaplmakszn rahat bir ekilde Allahn isminin zikredilmesinden bahsetmektedir. Bu husus, yce dinimiz slamn, en temel insan hakk olan din ve inan hrriyetine ne denli saygl olduunun da en ak bir gstergesidir. Gayri mslimler kendi dinlerine ynelik bu sayg ve gvenceyi mslmanlardan her zaman g rmlerdir. Ancak onlarn bu hog r, hikmet ve erdemlilik karsnda kadirinas ve vefal olduklarn sylemek neredeyse imknszdr. Asrlarca slamn hakimiyetinde Endls slam mparatorluu adyla yaam olan spanyada bugn hemen hibir slam ve mslman izine rastlanmamas onlarn dinimize kar ne kadar tahammlsz, hogrsz, baskc ve zalim olduklarnn en ak iaret ve belgelerinden bir tanesidir. Kukusuz din ve inan hrriyeti en temel insan haklarndan bir tanesidir. slama gre kii insan olma vasfn tamas sebebiyle inand ve yaad dininden imtihan edilmektedir. nsanolu dnyada diledii dini semekte zgrdr. Bu yzden dinimizde hi kimseye mslman olma noktasnda bask yaplamaz. Bylesi bir bask yaplrsa bunun hkm dini terminolojide haram ilemek olacaktr. Nitekim dinde zorlama yoktur190 prensibi temel dini hkmlerden olup, balaycl kukusuzdur. nk iman etme bir gnl iidir, bir kulluk snavdr, dolaysyla Allah kiiden ona bahettii zgr iradeyi kullanarak mslman olmasn talep etmektedir. Ftri olan din ve inan ihtiyalarn slam kaynandan gideren bahtiyar insanlar, Allahn huzuruna ktklarnda yine Onun izniyle korku ve hzn duymayacaklardr.
190Bakara

(2) : 256. 214

NESLN KORUNMASI

Sakn zinaya yaklamayn, dorusu bu ok irkin bir itir, kt bir yoldur. sra (17) : 32.

slamn insan haklarn korumaya ynelik maksatlarndan bir tanesi de neslin korunmas ilkesidir. Bu ilke, insann tamas gerektii onur, ahsiyet ve haysiyet asndan son derece lzumludur. nk insann mnev dokularnda gizlenmi olan mkemmellik ve yksek erdemlerin tebarz edip ilgili bireyin kemale ermesi, o insann nesil ve soy asndan da asil olmasna, baka bir deyile hem anne hem baba tarafndan soyunun temiz olmasna baldr. Elbette slamda, Hristiyanlkta olduu gibi bir asl gnah mefhumu yoktur. Yani insan dnyaya geldiinde babas Ademin ilemi olduu gnahtan dolay potansiyel olarak gnahkardr ilkesi, slamn kabul etmedii, onaylamad, hatta eletirdii bir yanltr. Kurann pek ok yetinde herkesin kendi iledii gnahlarndan sorumlu olduu; bakasnn iledii gnahtan da ancak o gnah ileyen insann sorumlu olaca sarih olarak ifade edilmektedir. rnein, Necm suresinin 38 ve 39. yetlerinde Hibir
215

gnahkar, bakasnn gnah ykn yklenmez; nsana ancak alt gsterilir buyurulur. Durum byle olmakla birlikte dnyaya gelen bir bebein hibir dahlinin bulunmad evresinin kendi yetimesinde ve terbiyesinde mutlak etkin g olduu bir vakadr. Daha ak bir deyile zina mahsul dnyaya gelmi bir bebein, anne babasnn yapm olduklar bu ok irkin ve ahlaksz davrantan dolay elbette bir su ve gnah yoktur. Ancak anne-babasnn bir aile ve nikah ortamnda olmamalar ve kendisini temiz bir aile ortamnda dnyaya getirmemeleri, onun terbiyesinde, yetitirilmesinde ve eitiminde elbette olumsuz bir etken olarak kendini hissettirecektir. Peygamberimiz, plkte yetimi glden saknn derken, insann neslinin ve yetitii ortamn temiz ve nezih olmas gerektiini kastetmektedir.191 Neslin korunmas ilkesi, elbette en temel insan haklaryla ilgili bir husustur. Korumasz ve masum her bebein, bir nikah ortamnda, bir aile ikliminde dnyaya gelme hakk vardr. Ve bu hak onun temel bir insan hakkdr. Eer bir hak mcadelesiz, gsz, savunmasz ve hatta bir varlk olarak henz dnyaya gelmemi bir insandan ekip alnyorsa, haklarndan mahrum klnyorsa bu ok daha byk bir sutur. rnein yetikin bir insann malna ve canna kastetmek de ok byk bir insan haklar ihllidir, nk can ve mal sahibi olan kimse can ve maln koruyabilir, onlara sahip kabilir. Ama kendisini bir nikah ve aile ortamnda dnyaya getirmeyen szde anne babasna kar gasbedilen hakkn daha domam bir bebek nasl koruyacaktr? Btn insanlarn rz ve namusu vardr. Her erkein olduu gibi her kadnn da bir annesi ve babas vardr. Her kadn ve erkek aslnda birtakm kimselerin namuslardr, rzlardr. Elbette gayr-i
191Hadisi

Drakutn el-fradda Eb Sad el-Hudrden rivayet etmitir. Bkz. hy, II, 107. Ayrca bkz. Ali el-Mttak el-Hind, KenzlUmml f Sneni-Akvl vel-Efl, c. XVI, s. 300, h.no: 44587, 5. bsk, Beyrut 1985, Messesetr-Risle. 216

meru yolda istihdam edilen herhangi bir kadn da, birilerinin ya kzdr, ya annesidir, ya kz kardeidir. O halde kimse bakasnn namusuna ve rzna el ve dil uzatmamal, gz dikmemelidir. Zina etmek istediini syleyen bir gen Peygamberimize gelir ve bu talebini onun huzurunda da dile getirir. Peygamberimiz ona kendi kz kardeiyle de baka birinin zina etmesini isteyip istemediini sorar. Gen istemediini syler. Peygamberimiz, onun zina edecei kzn da birilerinin kz kardei olabileceini ve onlarn da byle bir eyi istemeyeceini s yler. Annesiyle birinin zina etmesini isteyip istemediini soran Peygamberimize gen bu kez de istemediini syler. Peygamberimizin kendinin zina etmek istedii kadnn da birilerinin annesi olabileceini ve onlarn da bunu istemeyeceini sylemesi zerine gen, zina etmekten vazgetiini s yler ve gider.192 Grld gibi, her insann rz ve namusu muhteremdir, sayg duyulmaya lyktr. O halde biraz nce de sylendii gibi her insan temiz, meru ve helal bir aile ortamnda dnyaya gelme hakkna sahiptir. nk zina mahsul olarak dnyaya gelmi bir ocuk toplum ierisinde daima anormal, farkl, utanlacak, ekinilecek bir konumda bulunmak zorunda kaldn -en azndan- kendi iinde hissedecektir. Dier ocuklar annelerinden, babalarndan, kardelerinden s z ederken belki bu gnahsz yavrular kendilerine hibir ey sorulmasn diye balarn nlerine eeceklerdir. Hele hele babasnn kim olduunu hi bilmeyen gnahsz bir ocuun deryalar gibi tertemiz i dnyasnda nice frtnalarn kopaca hesaba katlmal ve bunun onun salkl byyp terbiye edilmesinde nasl olumsuz etkilerde bulunacan tasavvur etmeye allmaldr. Aralarnda meru ve helal bir aile ba kurulmayan bir erkekle bir kadnn tamamen ehev istek ve arzularna yenik derek zina ilemeleri, bir noktada kendileri asndan -kimi evrelerin yapt gibi- bir zgrlk olarak deerlendirilebilirse de, bu iliki neticesinde doabilecek masum ve gnahsz bebeler asndan ayn
192

Bkz. Ahmed b. Hanbel V, 256-257. 217

olay, haklarnn en byk ihlali ve gasb anlamn tayacaktr. nk iledikleri gnah kendileriyle snrl kalmamakta, -gnahsz ve melekler gibi tertemiz, ayn zamanda korumasz ve savunmasz bir nc ahs etkilemektedir. te yandan bu tr irkinlik ve fuhiyatn toplum iinde vuku bulmas, yaygnlk kazanmas, bu tr ilerle hi ilgisi olmayan temiz toplum fertlerinin de kirlenmelerine ve etki altnda kalmalarna neden olmaktadr. nk bir sandk salam elmann iine braklan bir kurtlu ve rk elmann belli bir zaman sonra dier salam elmalar da bozduu herkese bilinen bir vakadr. Dolaysyla sz konusu irkin eylem toplumsal adan da bir insan haklar ihlalidir. stelik pimanlk duyulduu taktirde gasbedilen haklarn telafi edilemeyecei, hatta bir helallik bile istenilemeyecei bir insan haklar ihlalidir. Daha pek ok adan olumsuzluklarnn ifade edilebilecei bu konu zerinde slam ciddiyetle durmu, hatta bu irkin ileri yapan hem erkek hem kadna ar saylabilecek cezalar vermitir. ok enteresan bir tarzda yce dinimiz slam, zina yapmayn gibi bir yasaklama yerine, zinaya yaklamayn gibi bir slubu tercih etmitir. Bu tarz bir sylem dierinden ok daha beli bir sluptur. Konumuzun banda alntladmz sra suresinin 32. yetinde Allah Tel Sakn zinaya yaklamayn, dorusu bu irkindir, kt bir yoldur buyurur. Grld gibi yette zinaya yaklamak dahi haram klnmaktadr. nk Allah tarafndan bu yasak insann konumu, yaratl, ftrat ve zaaflar ok iyi bilindii iin konmutur. Zira Allah, insann -tpk yasak bir merann kenarnda otlayan bir koyunun her an bu meraya girme tehlikesiyle kar karya bulunmas gibi- bu ok irkin yanla her an debileceini bilerek onun yasak mera snrna yaklamasn dahi haram klmtr. Szgelimi mahrem bir kart cinsle kapal bir mekanda yalnz ve ba baa kalmak, ahlak ve deer mahrumu yerlerde gezinmek, bu tr insanlarla arkadalk etmek, baklmas haram klnan ktlklere ynelmek gibi eitli hususlar, zinaya kap aralad gerekesiyle yasaklanmtr.
218

Tm bu yasaklamalar insan haklarnn korunmasna ynelik tedbirlerdir. nk hem madd hem mnev adan bir toplumun terakki etmesi, ykselmesi, ycelmesi, ilerlemesi, o toplumdaki fertlerin temiz olmalarna baldr. Bugn ska telaffuz etmeye ve duymaya baladmz temiz toplum arlar aslnda ancak bu yolla gerekleebilir. ok ak bir ekilde bugn Bat toplumlar teknolojik adan ilerlemi olmalarna ramen insanlarnn ahlaki deerler asndan knt iinde olduklarn ac ve tedirginlik duyarak seyretmektedirler. nk genler cinsel ihtiyalarn herkesin iinde -afedersiniz sokaklardaki kedi ve k peklerden hi de farkl olmayarak- gidermekte, olumsuzluk bununla da kalmamakta cinsel zgrln tm sapk versiyonlarn denemekte hatta hayvanlarla bile ilikiye girmekten kanmamaktadrlar. tminan ve gnl huzurunu bulamam bu insanlar uyuturucunun tuzana da kolayca dmektedirler. Bu tuzaa denler, ailelerinden kopmakta, sokak insan olmakta ve daha da ileri giderek tatminlik yolunda her trl seenei denemekten ekinmemektedirler. Yine de mutluluu ve huzuru bulamayan insanlar, ya uyuturucu komasndan kamayarak, ya bir binann tepesinden atlayarak, ya da bir kavgada baklanarak yine sokaklarda k pekler gibi lmektedirler. Ayrca bugn Bat Medeniyeti kendi lkelerinde ok ocuk sahibi olmay tevik ederken, ailelere ocuk bana ykl primler verirken zellikle mslman lkelerde doum kontrol propagandasnn banda yer almalar sizce manidar deil midir? nk kendi lkelerinde, genleri arasnda gayr-i meru cinsel ilikilerin son derece yaygnlamasyla aile kurumu hzla kmekte, kimse ocuk sahibi olmak istememekte, ftri olan ocuk sahibi olma ve sevme duygusunu da evlerinde besledikleri k peklerle gidermekte; sonuta da Batl lkelerin nfuslar brakn artmay, ciddi dler g stermektedir. O halde temiz toplum istiyorsak, bu toplumun birer fertleri olarak bizler Yce dinimiz slamn ngrd mnev ve madd deerleri benimsememiz, yaantmzda gerekletirmemiz gerekmektedir. Yce yaratcmz ve Rabbimiz olan Allahla barmal219

yz. nk bu yolla insan olarak herkes deerini bulacak, hem dnya hem ahiret saadetini elde edecektir.

220

MALIN KORUNMASI

Birbirinizin mallarn aranzda batl yollarla yemeyin. Bile bile gnah yollarla (bu mallar) yemek iin bakalarna ait meru mallardan hibirini hakimlere (rvet olarak) vermeyin. Bakara (2): 188.

slamn temel insan haklarn korumaya ynelik att ok ciddi admlardan bir tanesi de bakalarna ait mallarn korunmas ilkesidir. Bu ilke ayrca dinin korumay zerine ald be temel maksatdan da birisidir. Dinimizin kiilerin can, mal ve rz gvenlii zerinde ok byk ciddiyet ve ivedilikle durduu, bu konuda vrid olan pek ok ayet ve hadisden anlalmaktadr. rnein Peygamberimiz bir hadislerinde Her mslmann kan, mal ve namusu bakalarna haramdr193 buyurur.
193Mslim,

Birr, 32. 221

Hi kimse baka birinin maln rzas olmadan yiyemez, ele geiremez, zarar ziyan veremez. Kiinin can ve rz ne kadar muhteremse, mal da o derece dokunulmazdr. Bu gerek bir ataszmzde mal cann yongasdr eklinde ifadesini bulur. Dinimize gre bakasna ait bir maln zarara uratlmas -yukardaki hadiste de getii zere- kan ve namusla birlikte zikredilmesini gerektirecek kadar byk bir gnahtr. Bunun anlam udur: Hakszlkla bakasnn mal yenmise veya zarara uratlmsa meselenin zm sadece ve sadece mal sahibinin gnlnn alnmas ve zararnn karlanmas eklinde gerekleecektir. Byle bir haksz duruma Cenab- Hakkn kendisinin bile mdahale etmeyecei bildirilmektedir. Yani Allahn karsna kul hakkyla gelip af dileyen bir kiiye Cenab- Hak gidip maln ve hakkn yedii kimseden helallik dilemesi, onun gnln ve rzasn almas gerektiini ve adeta kendisinin onu affetme yetkisinin olmadn syleyecektir. Bununla ilgili olarak Yce Kitabmz Kurann Bakara suresinin 188. yet-i kerimesinde yle buyurulur: Birbirinizin mallarn aranzda batl yollarla yemeyin. Bile bile gnah yollarla (bu mallar) yemek iin bakalarna ait meru mallardan hibirini hakimlere (rvet olarak) vermeyin. Grld gibi bu yette insanlarn mallarnn batl ekillerde yenmesi, ele geirilmesi ve telef edilmesi haram klnmaktadr. Birtakm yanl ekil ve yntemlerle bakalarnn mallarna el koyabilmek iin resmi g konumundaki mahkemelere rvetler datmay da kesin bir dille haram klmaktadr. Bu anlamda hakimlere -hediye ad altnda bile olsa- verilen rvetlerin, mallar hakszlkla yenen kimselere ait klnmas enteresandr. Bunu biraz nceki yette verdiimiz Bile bile gnah yollarla (bu mallar) yemek iin insanlarn mallarndan bir ksmn hakimlere (rvet olarak) vermeyin cmlesinden anlamaktayz. Baka bir yette de Yce Rabbimiz: Ey iman edenler, mallarnz aranzda batl yollarla yemeyin. Ancak kendi rzanzla yaptnz ticaret olursa baka. Birbirinizi de katletmeyin. phe-

222

siz Allah, size kar ok merhametlidir.194 buyuran Rabbimiz bu yette ticareti helal klmaktadr. Ticaret helaldir, haram olan insanlarn mallarn bunun dndaki gayr-i meru yollarla ele geirmeye almaktr. Bu yzden yine bir Kuran yetinde Ey Rasller temiz ve helal olanlardan yiyin ve salih iler yapn. Ben sizin yaptklarnz bilirim195 buyurularak, mal ediniminin ve rzk temin etmenin helal ve temiz yollardan yaplmasn dinimiz talep etmitir. Nitekim Peygamberimiz helalinden rzk aramak her mslmana farzdr196 buyurarak konunun ehemmiyetini vurgulamaktadr. Ayn gerekeden hareketle dinimiz faizli muamelelerde bulunmay, kumar oynamay, gasb, ihtikr, fuhu yapmay, sihirle uramay, kehanette bulunmay, l ve tartda hakszlk etmeyi, hrszlk yapmay haram klmtr. nk btn bu durumlarda insanlarn mallarna hakszlkla el konulduu gz ard edilmemelidir. Peygamberimizin Zarar vermek de, zarara uramak da yoktur197 anlamndaki veciz hadisi bu konularda temel hkm oluturmutur: Buna gre her insann mal koruma altna alnmtr. Kimse kimseye zarar vermeyecei gibi kendisi de zarara uratlmayacaktr. Tm bu yasaklama ve dzenlemeleri kurmay hedefledii temiz toplum fertlerinin boazlarndan geecek rzklarn da tertemiz olmas gerektii gayesiyle yapmtr. nk haram gdalarla beslenenler elbette mana ve terbiye dzleminde iddial ahsiyetler ve stn insan rnekleri olamazlar. Kukusuz kiilerin can, mal ve rz gvenliklerinin saland bir ortamda hem madd hem mnev kalknmalar gerekleecektir. Her eyden nce huzurlu ve herkesin birbirinin haklarna sayg
194Nisa

(4) : 29. (23) : 51. 196Talebl-halli vcibun al klli mslim Suyut, el-Cmius-Sagr, II, 57. 197L darara vel drra bn-i Mce, Ahkm 17 ; Muvatta, Akdye 31; Ahmed b. Hanbel V, 327. Ayrca bkz. Ahmed b. Hanbel I, 313.
195Mminn

223

g sterdii bir gven ortam domu olacaktr. Ancak byle bir ortamda insanlar sahip olduklar yetenekleri ve melekeleri gnyzne karabilecek ve bu kabiliyetlerini lkelerinin ilerlemesine, ykselmesine ve hayrna kullanabileceklerdir. Aksi taktirde bir snav iin bulunulan u dnyada bakalarna ait mallar haksz ve haram yollarla ele geirildii zaman bunun cezasn sulular ok elim ekillerde ekmek zorunda kalacaklardr. Bu konuyla ilgili olarak bir hadislerinde Peygamberimiz mal nereden kazandna aldrmayan bir kimseyi de Cenab- Hak, cehenneme ne taraftan attna aldrmaz. buyurmaktadr. Baka bir hadisinde de haramla byyen her et, atee daha lyktr diyerek u ksack dnyada hakkndan fazlasn talep ederek haram yollarla bakalarnn mallarn gasbetmenin hem dnyada hem ahirette bedbaht olmay gerektireceini ifade eder.198 Helal rzk yemek, helal peinde komak, kiinin mnev alanlarda ykselmesinin artlarndandr. Nitekim dualarnn kabul edilmesi iin Peygamberimizden kendisine dua etmesini isteyen Sada Raslllah efendimiz: Yediklerin helal ve temiz olsun, dularn kabul edilir diye cevap vermitir.199 O halde insan haklarna saygl olmak bakalarna ait eya ve mallara sahip olmak anlam da tamaktadr. slam bu konuya gereken tm ilgi ve ihtimam gstermi, konuyu kul haklar dzeyinde ele almtr. Yani byle bir hak ihlali gerekletiinde konunun zm ancak hakk gasbedilen kimseden dorudan helallik dilenilmesine baldr.

198Mesel

Kll lahmin nebete min harmin fennru evl bih Tirmizinin rivayet ettii bildirilmektedir. Bkz. hy, II, 276. 199etb tameteke tsteceb davetke, Taberani, Evsatta bn-i Abbasdan rivayet etmitir. Bkz. hy, II, 235. 224

YORUMU YAPILAN YETLER

Enbiy (21) : 105 ... SALH KULLARA MJDE/13 Bakara (2) : 255 ... YETEL-K RS /17 Nis (4) : 150-151 ... ALLAHLA ELLERN AYIRMAK/25 Mlk (67) : 1-2 ... KURAN EN GZEL TLER VERR/29 Th (20) : 1-3 ... KUR'AN MUTLULUK KAYNAIDIR/32 Rm (30) : 8 ... KENDN BLEN RABBN BLR/37 Ysuf (12) : 39 ... ALLAH'A KULLUK KENDN BULMAKTIR/41 Zmer (39) : 23 ... KURAN, SZLERN EN GZELDR/45 Zmer (39) : 36-37 ... HBR EY ALLAHTAN BYK DELDR/ 49 l-i mrn (3) : 26 ... ALLAHA NN MUHTACIZ/53 Bakara (2) : 213 ... TEVHT, TEK BR MMET VE KARDELK/57 Enbiy (21) : 34-35 ... LM EN GZEL BRETTR/63 Nis (4) : 59 ... M SL MANIN HAREKET NOKTALARI/67 Ftr (35) : 10 ... ZZET YANLI YERDE ARAMAK/74 Hcr (15) : 29 ... NSANIN STNL/81 Furkn (25) : 67 ... ORTA YOL HAYIRDIR/86 Rm (30) : 7 ... DI GRNLE YETNMEMEK/90 Zmer (39) : 18 ... DNLEMEK VE EN GZELNE UYMAK/95 Hd (11) : 112 ... DOSDORU OLABLMEK/99 Ftr (35) : 8 ... KTL GZEL GRMEK/103 Nahl (16) : 23 ... MSLMAN KBRL OLAMAZ/108 l-i mrn (3) : 198 ... M SL MAN KORKAK OLMAZ/111 Nahl (16) : 97 ... KANAAT SAHB OLMAK/117 Arf (7) : 97-99 ... KORKU LE MT ARASINDA OLMAK/121 Hacc (22) : 1-2 ... DEPREM FELAKET/127 Hucurt (49) : 13 ... HEPMZ KARDEZ/131 Hucurt (49) : 13 ... IRK BR VN KAYNAI MIDIR?/136 Mcdele (58) : 11 ... KURANDA D BI MUERET/141 Nis (4) : 58 ... EMANETLER EHLNE TEVD ETMEK/144 Hadd (57) : 25 ... SALIKLI BR MSLMAN TOPLUM/149 Mcdele (58) : 22 ... SLAM DMANLARINA KARI TAVIR/153 225

Bakara (2) : 143 ... STANDART MMET OLMAK/157 l-i mrn (3) : 110 ... EN HAYIRLI MMET OLMAK/160 Bakara (2) : 283 ... KALBN GNAHKRLII/163 Mlk (67) : 3-5 ... KUR'AN VE SANAT/167 Mide (5) : 32 ... NSAN HAYATININ NEM/175 Bakara (2) : 187 ... KURANIN KADINA BAKII (1)/179 Tevbe (9) : 71-72 ... KURANIN KADINA BAKII (2)/183 Hucurt (49) : 12 ... ZEL HAYATIN MAHREMYET/187 Hucurt (49) : 11 ... NSANLARLA ALAY ETMENN KTL/192 Mide (5) : 90-91 ... AKLIN KORUNMASI/196 Hcr (15) : 98-99 ... DNN KORUNMASI/200 sr (17) : 32 ... NESLN KORUNMASI/204 Bakara (2) : 188 ... MALIN KORUNMASI/209

226