s

L BES Cl
KURT AYDINI

UZE

NE

DNCELER

TU.
YURT
KITAP-YAYIN

Vedat Aydn'n
ve

tm Krdistan ehitlerinin
kl anlarna...

YURT KTAP-YAYIN: 41

SMAL BEK BTN ESERLER: 10

Birinci Bask : Temmuz 1991

kinci Bask

: Aralk 1991

Dizgi
Bask

: Yurt Kitap-Yaym
: Aydnlar Matbaas

Montaj : Mehmet Aydn

YURT KTAP-YAYlN

GMK Bulvan Onur Ihara

Tel: 117 35 49

Kat: 7 No: 176

KZLAY ANKARA

SMAL BEK

KRT AYDN

ZERNE
DNCELER

W
YURT
KiTAP-YAYIN

NDEKLER

NSZ I. ENTERNASYONALST KRTLER

A. Komnist Enternasyonarci Krtler

7 13
13

B. islamc Enternasyonaiistier

25

II. KRTLERN DE KRDSTAN'I SMRGELETREN

MLLETLER GB MSLMAN OLMALARI NE GB

SONULAR DOURUYOR?
III. MUSA ANTER'N ANILARI IV. BR VARSAYIM

39
43 49

V.

KRT TOPLUMU RM-RTLM

BR TOPLUMDUR.

KRT TOPLUMUNU YENDEN KURMAK GEREKR.

YEN TOPLUM N YEN NSAN GEREKR VI. PKK'NIN DNCES VE EYLEM
Bir PKK'i ....:

52 55
60

VII. PKK'YA ELETR

VIII. ULUSAL KURTULU SONRASININ

65

K NEML SYASAL BM

70

IX. KRTLERN AYMAZLII

1 . Trkiye'deki Amerikan Bar Gnllleri
ve Krtler

.....73

74

2.

Filistinlilere Kar Tutum

'... 75

3.

Emperyalizm ve Smrgecilik Kavramlar!

Krtlerin Sosyalist ve
Komnist Devletlere Kar Tavr 81

4. Krtlerin Trk i Hareketine Kar

Tavr ve Davran, Trk ii Hareketinin
Krt Hareketine Kar Tavr ve Davran 87

5. Milliyetilik Kavram zerine

90

X. SONU

93

THE FUND FOR FREE EXPRESSON

(FADE ZGRL VAKFI)'NIN

Birinci Mektubunun Orjinali
Birinci Mektubun Trkesi Birinci Mektuba Cevap ikinci Mektubunun Orjinali
ikinci Mektubun Trkesi

97
98 99 113
114

ikinci Mektuba Cevap

115

UUR MUMCU'NUN YAZISI

122

UUR MUMCU'YA MEKTUP..

.125

NSZ

Aydnsz bir toplum

dnlemez. Her toplum aydnn ret

mitir. Fakat, Krt toplumu aydnna sahip olmayan bir toplumdur. Krdistan, emperyalist ve smrgeci mdahalelerle blnm, paralanm ve paylalm bir lkedir. Krt ulusu, blnm, par alanm ve paylalmtr. Bu emperyalist ve smrgeci mdahale ler, Krt toplumunu rtmtr. Krt toplumu rm bir toplum
dur.

Krt toplumu yoksul bir toplumdur. Krtlerin burjuvazisi oluamamtr. Feodal snf burjuvalamadan ajanlatnlmtr. Bylece,

ulusallk iddia edebilecek temel bir snf rtlmtr. Krt toplu

munun aydnlar da yoktur.

Krt toplumunu yeniden kurmak gerekir. Yeni toplum iin yeni insanlar gerekir. Yeni insan nasl yetiecektir? PKK'nn dncesi ve eylemi yeni insann nasl oluaca konusunda nemli ipular vermektedir. Yeni insann nemli niteliklerinden biri, "ulus iin fedal<rll<", "vatan iin zven'tiir. Bu kitapta, (2) numaral dipnotunda,

(s. 65) bu fedakrln ve zverinin kk bir rnei verilmitir. Bu, hibir zaman, PKK'dan nceki hareketlerin inkr, yok saylmas an lamna gelmez. Gen bir PKK'l arkadan Musa Anter'le yapt tar tma bu bakmdan nemlidir. Gen PKK'l "... sizit) kual< Krdistan iin hibir ey yapmad, biz sfrdan baladl<..." lyor. Musa Anter'in

hibir fkeye

kaplmadan, vnerek syledii udur:

"...

Sizlerin

gemii daha soukkanl bir ekilde deerlendirmeniz gerekir. Bi

zim kuak da, eksi kalardan sfra ykselebilmek iin ok byk

aba sarfetti..."

Gemite, gerek sada, gerek solda yer alan hareketleri "gele neksel hareketler" o\arak nitelendirmek mmkndr. Krdistan iin

yeni olan PKK'nn dncesi ve eylemidir. zerine l topra ser

pilmi Krt toplumu, PKK'nn dncesi ve eylemiyle sarslmtr.

Krt sorunu konusunda kitaplar yazmak, dergi karmak, siyasal

programlar karmak, kukusuz nemlidir. Bunlar da nemli hiz

metlerdir. Fakat, Krt toplumunu sarsan, PKK'nn dncesi ve ey- .

lemi olmutur. nyarglarla, PKK'nn, PKK nderliinin reddedilme

si, kmsenmesi son derece yanltr. Krtler, PKK konusunda

daha ciddi, daha etrafl, daha soukkanl dnmek durumundadr

lar. PKK'nn kendini nasl ifade ettiini, PKK'nn kendi yaynlarndan izlemek durumunda-drlar. Bu kitapta, PKK'nn nemli bir konuda eletirisi yaplmaktadr. PKK eitli evreler tarafndan, eitli nedenlerle eletirilmektedir.

PKK en ok demokrasi konusunda eletirilmektedir. PKK demokra

tik olmama<la, despot olmakla sulanmaktadr. Bunlar bazen su

lama, bazen da eletiri olarak ifade edilmektedir. Sulamalar irkin

dir. Eletirilerin ounaysa katlmak mmkn deildir. nk: Krdistan'da devletleraras smrge sistemi kuran devletlerin

hibiri demokratik deildir. Trkiye, iran, Irak, Suriye demokratik

devletler deildirler. Sovyetler Birlii iin de ayn eyi sylemek mmkndr. Demokratik kurumlar ve demokratik gelenekler asn

dan Trkiye'nin,

iran, rak, Suriye olmad bilinmektedir.

Fakat,

Trkiye'nin Krdistan' ynetmesinde de demokratik kurumlar, de

mokratik gelenekleri grmek olas deildir. Krdistan'da insan hak

larnn krnts bile yoktur. Durum buyken soyut bir demokrasi istei
ok anlaml grnmemektedir. PKK'nn demokratik deerter asn

dan eletirilmesinde bu konulara da dikkat edilmelidir. rnein Tr

kiye, Krdistan' illegal gleriyle ynetmektedir. Soyut demokrasi
tartmalar, demokrasi istei, bu devlet terrn geriletebilir mi?

Kararnamelerin sadece Krdistan iin hazrtand ve Krdistan'da uyguland ak bir gerektir. Krdi.stan'da demokrasiyi kurmak ve gelitirmek, ok esliliin olumasna engel olmamak, eitli grlerin varln kabul etmek, "tek geerli olan bizim sylediimizdir", anlaynda olmamak, el

bette nemlidir. Fakat, Trkiye, iran, Suriye, Irak gibi devletlerin de

mokratik olmayan yaplarn da hibir zaman gzden rak tutmamak
gerekir.

Bu incelemede, Krt aydn konusunun baz boyutlarna dikkat

ekilmitir.

Bu konunun eitli

incelemelere ve eletirilere

ihtiya

duyduu da bilinmektedir.

Bu incelemenin sonunda, Amerika Birleik Devletleri'nde faali

yet gsteren, "The Fund For Free E^press/on" kurumunun iki mek

tubuna, O mektuplara tarafmzdan verilen cevaplara da yer veril

mitir. Gazeteci-yazar Uur Mumcu'nun yazs ve o yazya verilen cevap, yine, kitabn sonunda yer almaktadr. Bu mektuplarn ve ya

zlarn da aydnlar sorunuyla yakndan ilgili olduu dnlmekte

dir.

Bu incelemeyi yaynlayan, iyi bir yayn olmas iin gerekli litizli-

i gsteren "Vu/tK/tep-Vay/n'^ teekkr ediyorum.

Temmuz 1991
Ankara

smail Beiki

KURT AYDINI ZERNE

DNCELER^*)

Trkiye'de Krte yasaklanm bir dildir. Krt adnn ve

Krdistan

adnn

kullanlmas

yasaklar

kapsarnmdadr.

Krtlerden, Krte'den, Krtlerin ulusal ve demokratik hak

larndan sz edenler, Trk insanlarnn milli duygularn ze

deledikleri, rencide ettikleri gerekesiyle yarglanmlar, ce zalandrlmlardr. Trkiye'de yaayan herkesin anadili.

Trke'dir" eklinde bir yasa bile yaplmtr. Bu yasay uy

gulamak iin aba gsterilmitir. Bu, ve 2932 sayl olup Trke'den

19 Ekim

1983 tarihli Yaplacak

Baka

Dillerde

Yaynlar Hakkmda Kanun" adn tamaktadr. Bu ve benzer

konularla ilgili olarak Trk Devleti'nin rk ve smrgeci

politikas eletirilebilir.

Bu

konularda ok ey sylenebUtr.

Bu, elbette gerekli ve yararl bir almadr. Fakat, konujm

baka bir adan daha irdelemek gerekmektedir, l Bu incele

menin amac budur. Bu incelemede, Krt aydmlanyla ilgiU
baz dnceler ifade edilmeye allacaktr.

(*)

insan Haklarj^ Dernei, stanbul ubesi'nin 15 Aralk 1990'da dzenle

dii "Kararnameler ve Anadil Hakk" konulu Panel'de yaplan konu

mann, gzden geirilmi ve geniletilmi ikinci blm (Bk. Yeni l

ke, Sayl O, 23 Aralk 1 990)

Panel'in teki konumacs, Av. Kamber Soypak'tr. Panel, HD istan

bul ubesi sekreteri Hseyin Aygl tartndan ynetilmitir.

Panel'in a konumasn, HD stanbul ubesi Bakan Av. Ercan

Kanar yapmtr.

Panel istanbul'da, Tabipler Odas Konferans Salonu'nda dzenlen

mitir. 1. Trk ynetimi. 12 Haziran 1991 tarihli ve 3713 sayl yeni bir yasa karmtr. 'Terrle Mcadele Yasas" denilen bu yasann 23/e madde si, yukarda sz edilen yasa kaldrmaktadr. Fakat yeni yeni yasak lar getirmektedir. Bu, "hak-hukuk", "adalet" gerei yaplm bir yasa deildir. Bu yasann ilgili maddesinin yaplmasnda ve yorumlanma
snda Krtlere ve Krt kltr zelliklerine kar en ufak bir sevgi bes-

1.1

Krtlerin

Ortadou'daki

nfusu

30

milyonu

akndr.

Krdistan'm lke olarak genilii 550 bin kilometre karenin

lenmemektedir. Krtlere ve Krt kltrne kar en ufak bir dostluk hissi aklanmamaktadr. Bu deiikliin Krdistan'daki ve Trki

ye'deki gelimelerin, i ve d dinamiklerin, i ve d dayatmalarn ka nlmaz kld bir deiiklik olduu anlalmaktadr. Bu ilikilerin ar

pc bir rnei Efe zal'n dnnde yaanmtr. Dnde Cumhurbakan Turgut zal, Babakan Yldrm Akbulut, bir
nceki Cumhurbakan Kenan Evren ve beraberlerindekiler ayn ma

sada oturmaktadrlar. Geceye katlan sanatlardan ibrahim Tatlses,

programn icra ederken, bir tane de Krte trk sylemek iin Cum

hurbakan Turgut zal'dan izin almtr. Cumhurbakan, "Yasa da kaldrdk, saknca yok" diyerek izin vermitir. brahim Tatlses, Krte
trksne balar balamaz bir nceki Cumhurbakan Kenan Evren

ve Babakan Yldrm Akbulut dn salonunu terketmilerdir. Byle ce, Krte trk sylenmesini protesto etmilerdir. (Bk. Cumhuriyet,
28 Nisan 1991) Bu, birtakm deiikliklerin sevgiyle, Krtlerin ve Krt kltrnn yara r dnlerek yaplmadn, i ve d kamuoyunun biraz olsun sesini ksmak amacyla yapldn aka gstermektedir.

Svan Pervver'in Mezopotamya Mzik retim tarafndan hazrlanan "Krivo" isimli Krte kasetine "Trke yapt" diye izin verilmitir. zin,
Kltr Bakanl tarafndan verilmitir. (Bk. Cumhuriyet, 21 Mays
1991) Bu neyi gsterir? Bu bilinli, hesapl tavr bir eyi aka gsteriyor. Krtler ve Krt dili,

Krte hl inkr ediliyor. Krte kaset yasaklanmyor, Krte kasete izin veriliyor ama, "bu zaten Trke yapttr" deniyor. Trk mevzuatn
da Krte'nin adnn gememesi, ileride, msait bir zamanda, Krt

e'ye ve Krtlere verildii sylenen bu haklar tekrar geri alabilmek,

yok sayabilmek amacn tamaktadr. Krtlerin, Krte'nin ad ge

mezse, "... bizim mevzuatmzda zaten byle bir etnik grubun, byle,

bir dilin ad gemiyor" denecektir. Burada Trk yneticileri byk bir yanlg iindedir. u husus artk be lirgin bir ekilde ortaya kmtr: Trk smrge ynetimi ne tr nlem

ler alrsa alsn, Krdistan'daki toplumsal ve siyasal gelimeleri daha

geri bir izgiye ekemeyecektir. Krt halknn siyasal kltr gnden

gne daha da younlaacaktr. Krt halk an gereklerini daha sa

lkl bir ekilde kavrayacaktr. Krt ulusunun zgrlk ve bamsz lk bir izgide tavr ve davran gstermesine hibir g engel ola mayacaktr. Trk smrge ynetiminin ne kadar derin bir yanlg

iinde olduu gittike daha iyi bir ekilde anlalacaktr.

12

zerindedir. Buna ramen Krtlerin ulusal varl hl inkr edilebilmektedir. Krte'nin bamsz bir dil olup olmad

hl konuulabilmektedtr, tartabilmektedir. Trk niver sitelerinde, hl Krtlerin Trkln ispatlamaya alan

profesrler vardr. Trk niversitelerinde "Krt Trkleri" ad ,altmda dersler okutulabilmektedir. Btn bunlar nasl olabilmektedi? Burada byk bir zthk var. Hem 30 milyonu

akm bir nfusa sahip olacaksm, hem de "Krtler millet mi

dir, halk mdr; Krtlerin bamsz dilleri var mdr; Krtle

rin millet olma zellikleri var mdr..." gibi birtakm tartma

lar olacak. Hem Ortadou'da 30 milyonu akm bir nfusa sahip olacaksm, 550 bin kilometre kare geniliinde topra
nz olacak, hem de birtakm siyasal otoriteler, Krte'si ya

saklayabilecekler,

"Herkesin

anadili

Trke'dir"

buyuran,

"aksini iddia edenler haindir" buyuran kanunlar yapabile cekler...

te burada Krt toplumunun nemli bir zaaf ile kar

karya kalyoruz. Krt toplumunda bir hastalk var. Bunu

irdelemeye almak gerekir. Bu konuda Krt aydm dedii

miz kategorinin ciddi, bir ekilde ele alnmas gerekir. Krt aydmlan hakknda ksaca, unu sylemek mmkndr.

Krt aydm, Trk aydmnm kt bir kopyasdr. Bu konuyla

ilgili olarak birka rnek vermenin gerektii kamsndaym.

I.

ENTERNASYONALST KRTLER
kendi kimliklerini gizle

Krtler enternasyonalizmi hep

mek, kendi kimliklerini vurgulamamak iin kullanmlardr. Enternasyonalizmin kukusuz, byle bir yorumu yoktur;

byle

bir yorum

sakattr.

Uluslararas

dayanma,

ancak,

uluslarn eit koullar inde, sz edilen birlikte yer almalanyla gerekleebilir. Entemasyonalist anlajaa sahip Krt

leri ki grupta ele almak mmkndr.

A.

Komnist Entemasyonal'ci Krtler

1) 1972 yl Ekim ay. Diyarbakr'da, Dicle Nehri kysn daki askeri tutukevlndeyiz. Bir grme srasnda arkada larmzdan rahmetli Edip Karahan kendisini ziyarete gelen yalanlaryla Krte konuuyordu. O zaman herkes herkesin

13

ziyaretine kabiUyordu. Ziyaret ak havada, bahede yapl yor, ziyaretilerle tutsaklar dikenli tel rgler aymyordu. Zi yaret alan genel olarak kalabahk olurdu. Gerek ziyaretiler

taraf, gerek tutsaklar taraf her zaman kalabalkt. Ziyaret ilerin bulunduu tarafta askerler de olur, konumalar iz
lerlerdi.

Askerler Edip Karaharim Krte konumasma iddetle

tepki gsterdiler. Edp Karahan bu tepkilere hi aldrmad,

Krte konumay srdrd. Ziyareti yakmlan da gayet ra

hat bir ekilde Krte konuuyorlard. Bu durumu, askerler

tutukevi yneticilerine, komutanlanna haber verdiler. Edip

Karahan Krte konumasn srdryordu. Tutukevi yne

ticisi subay bu manzara karsnda bjoik bir tepki gsterdi. "Buras Trk yurdudur; burada Trke'den baka bir d ko
nuulamaz; Trk vatamnda Trke'den baka bir dil konur

ulmas yasaktr..." diye bard. Aslmda, daha bakalar da,

rnein kyller de ziyaretlleriyle Krte

konuuyorlard.

Subaylar ise daha ok Edip Karahanlm tavr ve davramlanyla ilgileniyorlard. Edip Karahan ve ziyaretileri srarla ve

bilinlice Krte konuuyorlard. Subaylar tepkilerini arttr

dlar. "Buras Trk vatamdr, Trk lkesidir; burada Trk

e'den baka br dil konuu],amaz, yasaktr..." gibi fkeli sz

lerini younlatrrdilar. Ziyaretlerde Trke'den baka bir dil

konuulamayacama dair birtakm ynetmelik hkmlerin

den sz ettiler. Edip Karahan, bu tehditlere, yasaklara, emir lere hi aldrmad. Krte konumasm srdrd. Tutsak

larla tutukevi arasnda kan ciddi tartma giderek byd.

Subaylar,

eer byle giderse,

grmenin

kesilecei tehdi

dinde bulundular. Gerginlik leden sonraki grmede or taya kmt. Bitinceye kadar ylece srd.

Ertesi

gn,

tutukevinin

eitli

yerlerine,

ziyaretlerde

Trke'den baka bir dil konuulamayacama dair emirleri

ihtiva eden bildiriler yaptrld. Bu emirler tehdit unsurunu

da eriyordu. rnein, havalandrmada bjmke bir direk

var, oraya yaptrlmt. Koularn giri kaplarna, ye mekhanenin ve tuvaletin kaplanna, kapara vs. bu emir
ler yaptulrmt. Krt arkadalar bu emirleri okuyorlar ve "hah hah haaa..." yaparak glyorlard. Bendeki izlenim

ise u: Emrin, yasam ieriiyle, bunlar yazan tutukevi y-

14

netlclleriyle alay ediyorlard, fakat, bu emre, bu yasaa her hangi bir tepld gstermlyorlard. Byle bir emre ve yasaa

tepki nasl olabilirdi? Herhalde Edip Karaharim grme s-

rasmda gsterdii tavr ve davram gibi olurdu. Fakat, bu

nun sadece belirli bir yerde ve o an in gsterilen bir tavr

ve davran olmamas gerekirdi.

Halbuki,

devrimci

olan,

entemasyonalist

olduklarm

vurgulayan, Markslst-Lenlnlst olduklarm syleyen Krtlerde byle bir bilin yoktu. Krtlerin okur-yazarlan gnlk

lerde

genel

olarak Trke

konuurlar.

Devrimci

olanlarda

bu tavrlar ve davramlar belki daha rahat bir ekilde zlene

bilir. Krte'yi gayet rahat ve doru konuan iki Krt d nelim. Eer bu Ikl Krt Trke de biliyorlarsa, konumelanm hep Trke yapyorlar. Bu durum 1960'h ve 1970'll

yllarda byleydi, imdi de byledir. Okur-yazar Krtler, dev

rimci Krtler kendi dillerine, anadillerine, yani Krte'ye

dost deildirler.

Neden acaba? Krt toplumunun bir zaaf

var. Bu zaafla ilgili olarak aydnlar kategorisinin rdelenmesi

gerektii kamsmdaym. Krtler, tutukevi ynetiminin emir,

yasak ve tehdit eren bildirilerini okuyorlar, "hah hah haaa..." yaparak glyorlar, fakat ciddi bi: tepki gstermiyor

lar. Tepki gstermek srarla Krte konumakla olur. rne

in, "... sen bizim grlerde Krte konumamz yasaklyorsun, biz konuuyoruz, bunun iin de izin isten

mez; ayrca senin mahkemelerinde de konuuruz" demek bir tepkidir. Ancak Krtlerde byle bir tepki, byle bir bilin

yoktur. stelik bunlarin nemli bir ksm Krte de bilmesi

ne ramen Trke konuuyor. Eer ziyareti Trke biliyor
sa, konumasm Trke yapyor.

O gnlerde, Krtler, kendi aralarnda Krte konutuk lar zaman Trk devrimcileri tarafndan "milliyeti" olmakla sulamrlard. Bu sulama ve eletiriler, Trke bilmeyen

kyllere deil, daha ok devrimci ve demokrat rencilere

yneltilirdi.
Krte

Yani Trke

de

bilen,
in

fakat

kendi

aralannda

konuan

renciler

veya

eitli

mesleklerden

Krtler iin yaplrd. Krt renciler de "milliyeti" olarak sulanmaktan ok rahatsz olurlard. Byle bir sulamayla
ya da eletiriyle karlamamak iin de Krte konumak tan. Krt toplumu olma zelliklerini savunmaktan ok b-

15

yk tavizler verirlerdi.

"Ben entemasyonalisttm"

sz,

ite

bu tr sulamalarn ve eletirilerin nne gemek iin sk

sk kuUamhrd. Temel sorun da burada ortaya kyor. Kendi

anadilinden vebadan kaar gibi kamak, smrgecinin dili

ni kullanmak, insanlar, devrimcileri entemasyonalist yapar

m? yle bir rnek dnelim:

Trk devrimcileri, Trki

ye'de veya Almanya'da Trke konuuyor. Alman devrimcile ri de bu Trkleri "milliyeti" olmakla suluyorlar. Bu sula

malar, du eletiriler karsnda. Trk devrimcilerinin tavn

nasl olur? Burada, iki iliki arasmda elbette ok bjrk bir
fark vardr. Almanlarm Trkiye'de veya Trklerin Alman

ya'da bulunmasyla, Trklerin Krdistan'da bulunmas ara

smda ok byk farklhklar vardr. Trkler Krdistan'da

rk ve smrgeci bir gtr. Trkiye Krdistan iin emper

yalist emellere sahiptir.

Bir de Trkiye'nin yabanc bir g tarafmdan igal edil

diini dnelim. O yabanc gcn Trke'yi yasakladm

ve Trklere kendi dilini ve kltrn dayattm dnelim.

Bu durum karsmda Trk devrimcilerinin tavr ve davran

nasl olacakt? Nasl olmaldr? Bu sre iinde Trk dev

rimcileri entemasyonalist olabilmek iin igalcinin dilini mi

konuacaklardr? galcinin diliyle mi yazp izeceklerdir?
Ajm dnemde zaman zaman koulara, idarenin sa-

sakal, byk kesecei yolunda haberler de gelirdi. Bu tr ha berler zerine idareye kar ok youn tepkiler oluurdu.

"Samz kestirmeyiz; byk bizim namusumuzdur; bym

z kestirmeyiz!" Bu feodal bir tepki. Ayn zamanda bilinsiz

bir Krt tepkisi.

Kafa kesilecek fakat byk kesilmeyecek...

Kafasz byk ne ie yarar acaba?

Bu tepki kouta hemen rgtleniyor. "Barikat kurarz;

yneticileri, askerleri ieri sokmayz." Herkes barikatm nasl

kurulaca konusunda nerilerini de sunuyor. "Dolaplar Fa

yle yerletiririz;
lanca urada

masalan,

sralan uralara koyarz...

dursun;

falanca u

kesime g versin... Ye

mekhanedeki byk masay da Sa-sakal, var. Fakat,

uraya yerletirelim.."

vs.

byk yasama kar youn ve yaygn bir tepki Krtler anadilleri Krte'nin yasaklanmasna

kar byle bir tepki oluturmuyor. Bu tr yasaklar Krtler

de bir tepkinin olumasna neden olmuyor.

unu ifade et-

16

meye alyorum. Krtlerde eksik olan devrimci btn deil

dir, Markslst-Lenlnlst bilin deildir. Krtlerde eksik olan

milli duygudur. 1960'l ve 1970'li yllarda da byleydi; imdi

de byle.

Milli duygu nedir? Milli duygu, ve ksaca, nsamn, lkesini, ulusunu, lUkln diUnl

sevmesine

ulusal

deerlere

bahlma

duygular

btndr. Bunu somut bir rnekle aklamakta yarar var dr. Marie Curie'den sz etmek istiyorum. Kocas Pierre Curie

ile birlikte. 1903 ve 191 1 yllarnda iki kere Nobel flzlk d

ln kazanm. Radyoaktiviteyi ve radjrumu kefeden bir bi lim adam. Marie Curie bir Polonyal, Leh... Hayat daha son ra kz Eva Curie tarafmdan kaleme alnm. Bu anlatmlara gre Marie Curie'nin ocukluu 1870'll yllarda ge3ror. Po-

lon3ra da Krdistan gibi talihsiz bir lke. Tarihte, eitli za

manlarda. Avusturya-Macaristan mparatorluu. Rus hparatorluu ve Alman mparatorluu arasmda blnm ve

paylalm. Marie Curie'nin de ocukluu, ilkokul hayat i

galler altnda geiyor. Kitapta. Marie Curie'nin ocukluuna

ilikin yle anlatmlar var: Okullarda Lehe eitim yasak.

galcilerin dlllertyle

eitim yaplyor.

ocuklara

igalcinin
Dersler

dilini retmek in ok byk abalar harcaruyor.

igalcinin diliyle gerekletiriliyor. Dersler biter bitmez, d-

mamn rttmenl snftan ayrlr a3rnlmaz ocuklar sakladk

lar yerlerden kitaplarn karyorlar. Onlan okumaya al

yorlar.

Kendi

aralannda

Leh

diliyle.

anadlUeriyle

konuuyorlar. galci askerlerin, polislerin kendi kylerinde,

kasabalarnda gerekletirdikleri ileri, ikenceleri vs. anla
tyorlar. ocuklar kendi bildiklerini arkadalarma anlatyor lar. Lehistan'a ballklarn, Lehlstan'm gzeUiklertnl anlat yorlar. Kendi anadlUeriyle konumanm, kendilerini

rahatlattn sylyorlar. Dmamn eitim sistemini, ret

menini vs. eletiriyorlar. galcinin retmeni suufa gmeden hemen nce bu kltaplann jdne glzUyorlar, galcinin di line dnyorlar. Bunlar 6-12 ya arasndaki ocuklar. Bu

tavrlan, bu davrantan nas renmiler? Elbette aile ev

relerinden, daha geni toplumsal evreden. Bu ocklann

dncesine, tavr ve davramna egemen olan, onlara heye

can veren milli duygudur. Bu anlamda mli duygunun Krt-

17

lerde oluamadm veya ok clz olduunu anlatmaya ahyorum. Krt toplumunda rrk ve smrgeci dayatmalara yatknlk var. rk ve smrgeci dayatmalara kar bir tepki

olumuyor. Bu tavm ve davramm baz tarihsel ve toplum

sal nedenleri olduu aktr. Bu noktada, Krtlerin okumu-

yazm kesimleriyle ilgili, "aydm" dediimiz kategoriye girebi

lecek olanlaryla ilgili baz eyler sylemeye alyorum. Bu

kesimde nemli bir zaaf var. Bunu ifade etmeye alyomm. Burada ifade edilen milli duygu anlaynm, rk bir ie rik tamad hemen anlalmaktadr. rk erik tamas yle dursun, rk basklara kar kendini savunmaktadr.

Eitliki olduu aktr. Bask ve zulme kar olduu iin,

ulusal deerleri, gaspedmi haklan savunduu iin, baka uluslann ulusal deerlerine saygl olduu iin insancldr, adatr. Bu tr bir milli duygu anlaymn hibir ulus iin
tehlike tekil etmedii besbellidir. Krtlerde mll duygu, an

cak, baka uluslara, rnein komu uluslara kar saldr

ganlk tad zaman tehlikeli olabilir,

meln, Trkleri,

Araplan ve Farslan, devlet zoruyla ve devlet terr arachyla asimile etmeye ahmak, bunun iin aba harcamak tehlikeli olabilir. Ortadou'da. Trkler iin. Araplar ya da
Farslar iin, ne gnmzde, ne ksa vadede, ne de orta ve uzun vadede byle bir tehlike sz konusu deildir. Kendileri ok bjKik rk ve smrgeci basklar karsnda bulunan Krtlerin, Krt kltrnn, bu basklardan kurtulmak ve herkesle eit olmak iin gsterdikleri abanm "rklk", "o venizm" olarak deerlendirilmesi ok byk bir yanlgdr. Bu, Krtleri kk drmeyi, aalamay amalamakta

dr. nk, Trk devrimcileri milliyetilik kavramma kt.

olumsuz bir anlam yklemektedirler. Aslmda, milliyetilik,

ulusuluk kavramlarma kt, olumsuz bir anlam yklen

mesi de isabetli deildir. Milliyetilik, ulusuluk, ancak teki uluslara saldrgan emeller besledii zaman, meln onlan

asnlle etmeye giritii zaman olumsuzdur. Yoksa, ulusun,

ulusal deerlerini savunan, onu bu ynde bilgilendiren ve

eiten bir mllllye.tilik.

ulusuluk anlay olumsuz ya da

tehlikeli deildir.

te yandan "ezen ulus rnllllyetllif

Saldrgan,

ile

"ezilen ulus milliyetilii" arasnda herhangi bir aynm yapl

mamas da yanl bir tutumdur. asnllasyoncu

Trk milliyetilii ile. her trl rk ve smrgeci saldrlara

18

kar kendisini korumaya. Krtleri komulan uluslarla eit klmaya ahan Krt milliyetiliini aym kefeye koymak art

niyetli bir tavrdr. Bu tavr, Markslst-Lenlnlst kavramlarla, devrimci ideoloji le ne kadar sslenirse sslensin, irkinlik
ten kurtulamaz.

2) Bu konuyla ilgili olarak bir rnek daha vermek istiyo

rum. Yalnz bundan nce, bu olayla balantl olduu in

baz olgular ve sreler zerinde durmak gerekiyor. 2 Mart 1973 Diyarbakr Skynetim Komutanl Tutukevl'ndeyiz.

Dicle Nehri kysmdaki gzalt ve tutukevi koulan ve hc

releri... O ralarda. Skynetim Tutukevi'ne, Siverek'ten,

Mu'tan, Tunceli'den, Krdistan'm eitli blgelerinden ok sa3ada gen insan getiriliyordu. Bunlar, poliste. mli emni yette uzun sre sorgulanyorlard. Bu srada kence gr 1973 ylnm ban

yorlard. Fakat skynetim yneticileri,

dan tibaren baka bir dayatmay daha gndeme getirmeye

balad.

Gzalt sresi biten ve skynetim tutukevine, ko

ulara getirilen baz gen insanlan gene emniyete, sorguya

gtrme abas vard. Ocak ve ubat aylarmda bu ekde,

MT'e gtrlen, yeniden ikenceye alman ve sorguya eki

len genlerin says artt.

1973

jolnm

ubat

aymm

sonlannda,

koua

Sive
sre

rek'ten ok sayda

devrimci gen geldi.

Bunlar uzun

emniyette tutulmular ve ok ar ikence grmlerdi. Ko ularda balanndan geenleri uzun uzun anlattlar. 2 Mart
1973 gn bunlardan bir ksm yine emniyete, sorguya g

trlmek istendi. Arkadalar, genlerin sorgu iin verilme yeceini, nk emniyette ikence yapldm sylediler. Tu

tukevi

yneticileri,

bata

yarbay

olan

mdr,

"ikence

yaplmayacak, kUanna bile dokunulmayacak" diye sz ver

di.

Buna

ramen kou

temsilcileri tarafndan bu arkadalann

szlere

gven
land.

duyulamayaca,
2 Mart

verilmeyecei vurgu

1973 gn,

tutsaklarla tutukevi yneticileri kadar srd. Daha

arasmda geen tartma gece yansna sonra baz arkadalar yataklarma

ekildiler.

Tutukevinde

gergin bir hava vard. Kimse yakm gelecein ne getireceini

kestlremiyordu. Tutuklulann sinirleri iyice gerginlemiti.

Herkes birbirine skunet tavsiye ediyordu. Bu arada, asker

ler koulara girip istedikleri insanlan almasmlar diye, giri

19

kapsmn arkasma barikat kuruldu. Dolaplar, masalar, ran

zalar vs. kapmm arkasma yerletirildi. Baz arkadalar bari

katm stnde nbet tutmaya baladlar.

Bu psikolojik ortam iinde, vakit henz alaca karanlk

ken, baz arkadalar henz ku uykusuna gemiken, hava

landrmadan balad.

ayak

sesleri,

koumalar,

fsltlar

gelmeye

Daha sonra megafondan gmbr gmbr bir ses

yeri g inletti: "5 dakikaya kadar kouu terketmedllnlz

taktirde koulara ate alacak." Ve emir birka kere tek
rarland. Herkes yataktan kalkt. Zaten giyinik olmayan yok

tu.

Yataklara giyinik bir vaziyette ve tetikte

uzanmlard.

Herkes endie iinde, ne var ne oluyor diye birbirine soru

yordu. Kou temsilcisi arkadalar tutukevi mdryle lkl kurmaya altlar. Fakat, havalandrmadan, svg. ha
karet, aaama ve tehditten baka bir ey duyulmuyordu.

"Hepinizi geberteceiz", "Ananz s..." diye grlyorlard. s

telik bunlar o zamana kadar koulara gelen askerlerin ses leri ve tavrlan deildi. Koularda panik belirmiti. Byle

bir ortamda, kou pencerelerinden, koulann ilerine do

ru ate edilmeye baland. Hakiki mermilerle ate ediyorlar d. Herkes ranzalann altma. kylara, kelere gizlenmeye

balad. Koutaki panik biraz daha artt. Kurunlarm he

men arkasndan, koulara sis bombalan, gz yaartc ve

ses bombalan atld. Kimse kimseyi gremez oldu. Bu bombalarm boucu etkilerini nlemek iin herkes pencerelere

doru meye balad. Fakat pencerelerde sahh insanlar

ate vaziyetinde bekliyorlard. Hakaret ve tehdit yadnyorlard. "Hepinizi geberteceiz..." "Ananz s..." Boucu etkiler gittike daha da artmaya balad. Herkes ana gl kapm
ap havalandrmaya kmak istiyordu. Fakat giri kapsmn

nne barikat kurulmutu. Havalandrmaya kmak imkan szd. Etraf karanlkt. Elektrikler kesikti. Boucu ve gz ya artc bombalann etkilerini gittike arttrmas zerine bari

kat ksa zamanda bozuldu. Herkes can havliyle kendlslil

havalandrmaya atyordu. kence vard. Gvenlik grevlileri, havalandrma kapsndan itibaren Havalandrmada ise. sopa ve i

iki sra oluturmutu. Kenerlan, coplu ve silahl askerler ta-

rafmdan oluturulmu uzunca bir koridor. te. havalandr-

20

maya kabilenler, bu gvenlik grevlilerinin hakaret ve sv-

gleriyle birlikte coplan, dipikleri, tekme, tokat ve yummk-

lanyla da karlayorlard. Bir kez havalandrmaya ktk

tan sonra, bu koridora girmekten baka are yoktu.

Koular bylece boaltld.

Koutaki

btn

eyalara

el

kondu. Bir ym yasaklamalar, kstlamalar getirildi. Byle bir dayak ve ikenceden sonra, olaylarm elebas olduklan
gerekesiyle, 40 kiiyi ayrdlar ve hcrelere koydular. Bu

hcreler, koulardan biraz uzaktayd ve aralannda hibir balant yoktu. 40 kii arasmda ben de vardm. Hcrelerde

elektrik yok. zel olarak karanlkta braklm. kier ikier

yerletirildik. Doal olarak hibir ey yok. Ne kitap, ne gaze

te... hibir ey. Gnde bir kere asker nbetilerin gzetimin

de tuvalete gitmeye izin veriliyor. Yanmzda saat var. Fakat,

zamam lmek olduka g. Arkadalar zaman zaman tr

k sylyorlar. Nbeti askerler trk sylemeye, zellikle

Krte trkler sylemeye iddetle kar kyorlar. Buna

ramen arkadalar trk sylyorlar. Anlatmaya ahacam esas konu da bununla ilgili. Birgn bir arkadamz Krte trk sylemeye balad. "Berlvan" isimli trky sylyordu. Sesi ok gzeldi. Tr

k sylemeye balad zaman herkes kendisini lgiyle, dik katle dinlerdi. Arkadamz, kendi istedii zaman trk istek veya rica sylerdi. zerine deil, Zamana, mekna ve

gnn koullanna gre de ne syleyeceini iyi saptard. "Be-

rivan" isimli trky sylemeye baladmda. hcrelerdeki

btn arkadalar sessizce onu dinlemeye koyuldular. Fakat,

trk henz bitmeden, ortasma be gelmeden, baka hc relerden bir arkada, "Manda 3mva yapm st dahna"ya

benzer bir trk okumaya balad. Bunun zerine, hcre lerden, bu tavr ve davrama itirazlar ykseldi. nk ok
rahatsz edici bir durumdu. Bu itirazlarm, "bu gzel trk
y dinlerken sen nereden ktm?" gibi bir anlam vard. O

arkada da kendisine yaplan bu protestolara u dinlemeye tahamml edemiyor; Trke trk

karh

verdi: "Ben entemasyonallstlm, arkadalar!.." Krte trk sylyor ve

"Ben entemasyonallstlm" diyor. Akl almaz bir anlaja. Ben,

entemasyonalist anlaym milli duygulan ufaladm, para-

ladm, yokettlinl Krtlerde grdm. Baka lkelerde, ba ka uluslarda, bu durumu net bir ekilde izlemek mmkn
21

deildir.

rnein

Fransz

Marksisti,

Rus

Marksisti,

Arap

Marksisti,

Trk

Marksisti,

Yunan

Marksisti,

Amerikan

Marksis... var. Fakat Krt Marksisti yok. nk Krtl

n vurgulamyor; Krtlnden kaarak, "Ben entemasyo-

nallstim" diyor. Enternasyonalizm, Krtl gizlemenin bir

rts...

1960'h yllarda. "Ben entemasyonallstlm" sz Krtler

tarafmdan sk sk kullanlyordu.

O zaman Krtler,

daha

ok Trkiye i Partisi iinde. Fikir Kulpleri Federasyonu

iinde,

1960'h yUarm sonlanna doru da Devrimci Dou

Kltr Ocaklan iinde rgtleniyorlard. Trkiye i Partisi

sosyalist devrim anlaym savunuyordu. Devrimci Genlik
Federasyonu iinde rgtlenen Krtler de vard. Dev-Gen

ounlukla

Milli

Demokratik

Devrim

tezini

savunuyordu.

1971 rejiminde, gzaltma alman ve tutuklanan Krtler daha

ok, davalarmm grld Diyarbakr'a getiriliyorlard. Bu

sre iinde, "Ben entemasyonalistim" sz Krtler tarafm

dan daha ok sylenir oldu. Krt arkadalar, yerli-yersiz,

zamanl-zamansz, sk sk, "Ben entemasyonalistim" diyor

lard. Hatta, genel olarak oul "biz" szc bile kuUamlmyordu. "Biz entemasyonalistiz" sz daha az duyulurken, "Ben entemasyonalistim" daha ok unun iin syleniyordu: 1971 dneminde, Diyarbakr-Srt lleri Skynetim Komutanl'nda grevli askeri savclar, hazrladklan iddiana

melerde, tarihte Krt diye bir milletin olmadm, herkesin

Trk olduunu, Krte diye binen bamsz bir dil olmadm. Krte'rn Trke'nin bir lehesi olduunu iddia ediyoriard. Bunlar ispat edebilmek iin binblr trl yalanadolana tenezzl ediyorlard. Krtlerden ve Krte'den, Krt
lerin ulusal ve demokratik haklanndan sz edenlerin su i

lediklerini,

cezalandrlmalan

gerektiini

vurguluyoriard.

Krtlerden ve Krte'den sz edenleri tehdit etmeyi hi ih

mal etmiyorlard. Bu durumda Krtlere den grev, elbet

te, Krtlerin ve Krte'nin varlm savunmakt. Devrimci

Dou Kltr Ocaklan'na mensup arkadalann bunu bilinli

ve kararl bir ekilde, cokuyla yapmas gerekiyordu. Fakat 1971 yl yaz aylannda. zellikle Seyrantepe Gzalt koula-

nndakl izlenimlerim bu merkezde deildir. Trkiye i Par

tisi ve Devrimci Dou Kltr Ocaklan'na mensup baz arka-

22

dalar byle dnmyorlard. Krtleri. Krteyi savunma-

nm

"saclk",

"milliyetilik"

olduunu

sylyrlard.

"Biz

devrimciyiz;

biz entemasyonalistiz;

milliyetilik ve

sacik

kokan nerileri kabul edemeyiz..." diyorlard. Krtlerin varl

m ve

Krte'yi savunmak istemiyorlard.

Halbuki.

1971

koullan dikkate almd zaman, en devrimci, en demokrat

tavr buydu. nk, Krte ve Krt kltr zerinde ok

youn bir bask vard. Savclar Krtlerin varlm inkr ede

bilmek iin her eyi mubah sayyorlard. Bu durumda, Krt
lerin ve Krte'nin varlmm savunulmas kammaz bir g
rev olarak kendisini dayatyordu. O zaman tutukevinde. Batman, Silvan. Kozluk. Ergani,

Diyarbakr

gibi

Krt

ehirlerinde

Devrimci

Dou

Kltr

Ocaklan kurulmutu. eitli yerlerdeki kurucular arasnda; 18-20 yalarmda genler, retmenler, esnaftan nsanlar,

kyller. iler vard.

Onlar Devrimci Dou Kltr Ocakla-

n'n savunmak isttyorlard. DDKO'mn, bask altmda tutulan ve yok edilmeye allan Krt dini ve kltrn yaatmak, bu basklara kar bir bln oluturmak iin kurulduunu

anlatmak istiyorlard.

Baz avukat,

doktor ve renci arka

dalar da onlann bu tutumlann ve davramlanm engelle meye alyorlard. yle diyorlard:

"Biz DDKO'n bo zamanlanmz geirmek iin kurduk. Burada, gazete okujrup sohbet ediyoruz. Biz DDKO'n Trk

e bilmeyenlere Trce retmek iin kurduk.

gidip kumar m oynayalm! Bo zamanlarda,

Kahvehaneye
iten sonra,

burada oturup sohbet ediyoruz, gazete okuyoruz... Siz aske

ri savcnm karsnda byle syleyin, Krtlerden, Krte'den

isz

etmeyin.

Byle

sylerseniz

tahliye

olursunuz.

Tahliye

olunca, danda. 5toe esas dnceniz dorultusunda faali

yette bulunabilirsiniz. Ama Krt olduunuzu vurgularsamz.

Krte'ye bask yapldm vs. sylerseniz ok ar cezalarla

karlarsnz. eride, cezaevinde kalmak marifet deildir, nemli olan danda olmaktr. Danda olmadan hibir ey
yaplamaz. nsanlarz. Hem ,biz devrimci insanlarz. Entemasyonalist olanlar, dil gibi. Devrimciler, entemasyonalist

kltr gibi konulara fazla arlk vermezler. Sosyalist toplum

kurulunca bu gibi konular kendiliinden zmlenir..." 1971 yl yaz aylan. Seyrantepe'dekl gzalt ve tutukevi

23

koularma

henz

gelmiiz.

Bu

tr

propagandalar,

milli

duygular biraz daha diri olan gen nsanlara kar, eitli

zamanlarda ve eitli vesilelerle srekli yaplyor.

Aym yl Ekn ay sonlannda. Dicle Nehri kysmdaki s

kynetim gzalt ve tutukevi koulanna tamdk. Benzer

propagandalar orada da srd. nsanlar, Askeri Savcha

ifadeye gtrlrlerken kendilerine benzer eyler sylenirdi.

Nasl bir tavr ve davram iinde olmalan gerektii anlatlr

d.

Ankara ve

stanbul

DDKO

davas,

12 Aralk

1971 'de

balad. Diyarbakr. Batman. Silvan, Ergani. Kozluk DDKO

davalan da 1972 yh balarnda balad. Sonra bu iki dava

birletirildi, tek bir dosya haline getirildi. Benzer propagan

dalar, dava ncesinde de. dummalar srasnda da hep sr drld. Btn bunlara ramen baz tutuklular kendi ara lannda. DDKO'nm, Krt varlm, Krt dilir ve kltrn savunmalar gerektii konusunda ok ciddi ahmalar sr

drdler. Ankara ve stanbul DDKO'na mensup, nce 6 kii,

daha soma da 9 kii ciddi siyasal savunmalar yaptlar.
Bu dnemde "Ben entemasyonalistim", "Biz entemasyo

nalistiz" szleri sk sk duyulurdu.

Bir avukat

arkadam

yle demiti: "Ben entemasyonalistim. Doacak ocuMan-

mn adm Cengiz koyacam, Alpaslan Mete koyacam..."

Bunun entemasyonalist bir tavr ve davran olmad, en

temasyonalist bir dnce olmad aktr. nk, Krtle rin ocuklarma. Cengiz, Alpaslan, Mete gibi Trk isimleri
koymalan yasa gereidir. Krt isimleri konulmas yasaktr.
yleyse, Krtlerin ocuklarma bu tr isimler koymas enter-

nasyonalist bir dnce, tavr veya davram deildir.

Bu,

rk ve smrgeci dayatmalara boyun eiin devrimci bir

terminolojiyle rtlmeye, gizlenmeye allmasdr. Halbuki,

12 Mart 'tan nce, gerek Trkiye i Partisi ahmalan iin

de, gerek DDKO faaliyetleri srasnda, Krt diline ve Krt kltrne yaplan basklar daha sk konuulurdu.

1971

rejiminde, Diyarbakr'da pek ak ve belirgin bir

ekilde grlmeyen farkl bir sre daha vard. mak'l Mr

it Aa, eer Krt^ genleri kendisiyle Trke konuuyorlar

sa, onlarla konumuyordu, sohbet etmiyordu. Hurit Onuk

ashnda Trke biliyordu, fakat Krt genlerinin kendi dille-

24

rine dost olmayan tavr ve davramlarm bu yolla eletirme

ye alyordu.

Krtlerin Ortadou'daki nfuslan 30 milyonu akmdr.

Buna

ramen

Krtler,

hl

inkr

edilebilmektedir.

Krt

e'nin bamsz bir d olup olmad hl tartlabilmektedir. Krte'ye yasaklar getirilebilmektedir. Bu durumda Krt okur-yazarlanmn ve aydm kategorisine girebilecek Irsanlann niteliinin incelenmesi, Bu erevede devrimci rdelenmesi gerekli olmaktadr. enter

enternasyonalizm,

komnist

nasyonalizm inde yer alan Krtlere ksaca baktktan son

ra, slam enternasyonalizmini savunan, mmeti enternas

yonalizmi savunan Krtlerin dncelerini, tavr ve davramlanm da irdelemekte yarar vardr.

B.

slamc Enternasyonaiistier
Ortadou'daki btn uluslar,

uras ak bir gerektir:

slamiyet'i,

slaml kendi ulusal

Araplarn,

kartan dorultusunda
Trklerin slamlyete

kullanmlardr.

Farslann,

yaklamlarmn ana boyutu budur. slam devletlerinden hi biri, slamiyeti, slam dncesini gelitirmek, slam halklarmm refah ve mutluluunu artrmak dorultusunda ynlendirmemltir. Kendi milletlerinin karlarn, mli karlarm

her zaman n planda tutmulardr. slamiyeti, hep bu mli,

ulusal karlann gelimesi, yaygmlamas dorultusunda

kullanmlardr. slamiyetle, slam dncesiyle, slam dev

letleri arasndaki ilikinin ana boyutu budur. Bu dnce

nin en somut kamt Krtlerin durumudur. Ortadou'nun or

tasnda, Trkiye, ran, Irak, Suriye gibi Mslman devletler

arasmda bllm, paylalm olan Krtlerin durumu,

sadece slamlann, Mslmanlann deil btn insanhm da

asabdr. Kavmiyeti, ulusall reddeden, btn Mslmanla

nn karde ve eit olduunu, bir tek slam Devleti olmas ge

rektiini, yani ' slam Enternasyonalizmini savunan slaml akmlara Ortadou'daki slam devletlerinin hemen hepsinde rastlanmaktadr. Fakat. Trkiye'de. ran ve Irak'ta bu akm
lar, Krtlerin ulusal hareketini engellemek iin kuUamlmak-

tadr. Bu akmlarm, Trklerin ulusal hareketine, Araplann ya da Farslann ulusal hareketine hibir itlrazlan yoktur.

Hatta dinsel kisve altmda gelitirilen, tevik edilen akmlar

da daha ok bunlar olmaktadr. 25

1988 yl Mart aymn ortalanm dnelim. Gney Kr

distan'da

Halepe

kentinde,

kimyasal

silahlar

kullanld.

Saddam Hseyin kimyasal silahlan zel olarak Krtlere kar kuUand. Krtlerin gelimekte olan ulusal ve demokratik
mcadelelerini ancak kimyasal silahlar kullanarak nleyebi leceini dnd. Bebinin zerinde Krt inam, kadn, o

cuk, yah bir anda katledildi.

Onbinlercesi de sakat kald,

yaraland. Yzbinlerce Krt ise, kta-kyamette yerini yur

dunu terketmek zorunda kald, madur oldu. Snacak bir

yer bulabilmek iin ok byk glklerle karlat. Bu

tam anlamyla bir soykrmd.

Mslman olduu binen bir dpvlet ynetimi, yine Ms

lman bir halka kar byle bir zulm, byle bir soyknm
nasl dnebilmitir? Bu soyknm nas uygulayabilmitir?

Fakat Mslmanlar, bu zulm, bu ikencejd, bu soykrm

sorgulamamlardr. "slamiyet kavmiyete deer vermez, s

lam inancmda olan herkesi eit grr, aynm yapmaz..." di

yen ve tek bir slam Devleti isteyen slamc akmlar da bu

soyknm sorgulamamlardr. Trk, Arap ve Fars slamlannm, bu cinayetleri sorgulamamas, eriinin nedenlerini tahin etmemesi doaldr. Burada eletiri konusu olarar da

ha ok Krt olan slamclardr. nk soyknm Krtlere uy

gulanmtr. Bu soykrm, bu zulm, birinci planda, elbette,
Krtleri ilgendirmektedir.

Halepe'ye

kimyasal

silahlar

atmasuidan

birka

gn

sonra, Kuveyt'te slam Konferans Zirvesi topland. 42 Ms

lman Devlete mensup devlet ve hkmet bakanlan Ku

veyt'te toplant halindeydi. slam Konferans Zirvesi, Filipinlerden Filistin'e, Afganistan'dan Bulgaristan Trklerine,

Sudan'dan Bat Trakya'ya, Kbrs Trklerinin dummundan

Moritanya'ya kadar btn Mslman toplumlanyla ilgi ka

rarlar ald. rnein, Bulgaristan'daki Mslman Trklerin

isimlerini deitirdii iin Bulgaristan hkmeti, FistlUe-

re bask uygulad gerekesiyle sra hkmeti, Afganis

tan'daki varlndan dolay da Sovyetler Birlii knand. Fa kat, Krtlere kar kimyasal sah kullanan, bebinin zerinde kadm, 'ocuk ve yal Krt insanm katleden, soyk
nm yapan Saddam Hseyin ynetimini eletirmek hibir

Mslman devlet bakanmm veya babakanmm aklma be

26

gelmedi.

Burada

devlet bakanlarndan veya babakanlar

dan ok slamc siyasal akmlarn eletirdilni bir kez daha

belirtmekte yarar vardr. Szmzn nemli bir ksmmm da

Krt olan slamcara olduunu bir kez daha belirtelim. s
lamc akmlar bylesine bir soykrm neden grmezden ve

duymazdan gelmilerdir? slam Konferans Zlrvesl'ne katlanlan, bu konuyla ilgi olarak neden eletlrmemilerdir?

Onlara, bu soykrmla gili sorulan neden sormamlardr?

slamc akmlar bir slam devletinin, Mslman Krt halk

na kar uygulad bu soyknm neden, kamuoyu nnde,

etrafl bir ekde tartmamlardr? slamiyette, byle bir

soykrmn, zehirli gazlarla ocuktan, kadmlan, yalan kat
letmenin yeri var mdr? Yukanda ifade etmeye ahtm.

Trkler, Araplar, Farslar, slamiyeti hep kendi miUetlerinin

mli kartan dorultusunda kullanmlardr. Amalan sla

miyeti gelitirmek, Mslman halklann refahm ve mutlulu

unu

arttrmak

dedir.

slam

devletleri

tarafndan

Krt

halkna yapan zulm, bu dncenin ok nemli bir kan

tdr.

slam

Konferans

Zirvesinde

veya

benzer

rgtlerde,

Saddam Hseyin ynetiminin bu nitelii eletirmedii iin,

bu sahlar Krt halkma kar srekli olarak, youn bir e

kilde kuUandmtr. 1988 Temmuz ay ortalannda ran-Irak

savamm sonunda, taraflar arasnda atekes imzalanmtr.

Austos ay sonlannda da, saldnya gemitir.

Irak,

Krtlere kar youn bir Krdistan'a seferber

Btn birliklerini

etmi; kimyasal sahlar yani zehirli gazlar en etki bir ekil

de kullanmtr. Gney Krdistan'da Krtlere kar srd

rlen soykrm Birlemi Mletler Gzlem Heyeti'nin, ranIrak smnnda mevzenmeye baladklan bir srada gerek-

letirmit". Bu da. Birlemi Milletler'e bile meydan oku ma, onu hie sayma anlamna gelmektedir. Halbuki, B-le-

mi Milletler ' bu tr kitle imha sahlanmn kuUahlmasm

yasaklayan birok antlamas, szlemesi vardr. Gney Krdistan'da. Krtlerin, kimyasal sahlar kuHa-

nmas yoluyla soykrma uratlmas olay zerinde, daha

dikkatli ve ayrmth bir ekilde dumlmasmm yarar vardr.

Yukanda belirttiimiz gibi,

Halepe'de

soykrma uratan

Krt sanlanmn says bebinin zerindedir. Aslmda, Ha-

27

lepe'den nce, yine Gney Krdistan'da, eitli yerlerde ve

eitli zamanlarda kullann kimyasal silahlarla katleden Krtlerin says, Halepe'de katleden Krtlerin saysndan

ok daha fazladr. Klmyasar sahlar uzman. Alman Alexan-

der Stenberg Spahfun anlattma gre, Saddam Hseyin y

netimi, 1986 ve 1987 yUannda da. Gney Krdistan'da e

itli

zamanlarda
Bu

ve

eitli

yerlerde

kimyasal

sahlar

kunanmtr.

sralarda,

kimyasal

sahlann

yapmas,

kuUanmas ve etkiriinin llmesi henz deneme aamasmdadr. Hangi zehirli gaz, hangi birimde ve hava koulun

da kuUamld zaman daha ldrc sonular elde edilmek

tedir? Bu gibi sorulann cevabnm aranmas iin denemeler

yapmaktadr. Bu denemeler iin de Krtler kuUanmakta-

dr. Ashnda, dnyada, benzer denemeler iin daha ok fare

ler kullamlmaktadr. Ama Saddam Hseyin gibi rk ve s

mrgeci bir diktatr in Krtlerin, farelerden daha kjTnetli

bir konumlan yoktur. Onun iin, 1986, 1987 ylarmda. G

ney Krdistan'da, eitli vesileler yaratarak, sk sk deneme

ler yapmtr. Alman insan haklan savunucusu. Medico ntemational'dan Alexander Stenberg Spohr'un dediine gre.
bu denemeler srasnda katledilen Krtlerin says. Halep

e'de katledilen Krtlerin saysmdan daha fazladr. Bu dene meler srasmda zehirli gazm daha ldrc old^u sap
tanmtr. gazlarda Bunlar, karar hardal, tabun ve Gerek alin gazlandr. Ve bu gerek daha

khnmtr.

Halepe'de,

sonralan kuUanan gazlar bunlar olmutur. rnein 1988

Austos'unda kuUanan gazlar bunlardr. Bu srada kuUamlan kimyasal gazlar sonunda onbinlerce Krt inam soyknma uratmtr. Onbinlerce Krt inam yaralanm, sakat evlnl-barkm terket

kalm; yzbinlercesi, yerinl-yurdunu,

mek zorunda kalmtr. Snacak bir yer bulamamtr. mabdii yerlerde ok kt muamelelerle

S-

karamtr.

Btn bunlar Mslman bir devletin, bir slam devletinin,

Krt halkma kar uygulad bask, zulm, ikence ve m
hadan baka bir ey dedir. Ve bu sistematik bir zulm dr, ikencedir. Devlet terrnn kendisidir. Byle bir zu

lm

karsnda

slamcar

ne

yapmlardr?

Bunlar

grmezden, duymazdan gelinebilecek olaylar mdr? "slami yet, slam inancnda olanlan karde sayar; kavmiyet, miUet
nenl bir deer dedir. slamlar tek bir devlet ats altm28

da toplanmahdr" demek, bu cinayetlerin, katliamn, soykmmm varln glzleyebIr mi? Bu konularla ilgl grevlerin

yerine getirilmesine

engel olablr mi? Bu zulmler,

soyk

rmlar, katliamlar, kenceler grmezden geUnerek kardelik kumlablrml?

Alexander Stenberg Spohr, 25 Austos 1988 gn, Sey han blgesinde meydana gelmi bir olaja yle aratmakta-

dr: "... Kimyasal silahlar atmasmdan sonra, Krtler byk

bir panie kapdar. oluk ocuk, kadm-erkek, gen-

Ihtlyar,

lkern kuzey

smnna

doru

kamaya

baladar. derin.

Seyhan blgesinde

dar bir vadiye

sndlar.

Buras

nce, uzun ve dar bir vadi idi. blhln zerinde Krt insan
bu vadiye snmt. Saddam Hseyin kuvvetleri buralan ince ve derin olduu bombalamak istedi. Fakat, vadi dar,

iin uaklar buralara dah yapamad.

Sonra vadiye zehirU

gazlar attar.. Vadinin her taraf zehirli gazlarla doldu. 10-15

dakika iinde binln zerinde insan ld. Sdece 20 kii

kurtuldu. Bu 20 kii, vadinin en yiksek yerlerinde, sra-

nnda yryen ve Krtlerin yrylerini emniyet ltma al

makla grevli olan, yryn gvenUini salamaya al an pemergelerdi. Birka gn sonra vadide zehirU gazlann

etklnUi azald. Vadiye buldozerler girdi, her taraf yakt, yk

t. Krt insanlarnn cesetlerini toplu mezarlara,
doldurdu."

ukurlara

1988 3r ubat ve Mart aylarmda, Krt slamclan, Kr

distan'm baz ehirlerinde, metn Batman'da gsteriler ve
yryler dzeredl. Bu mitinglerin amac Bulgaristan'daki Trklerin mU haklarm savunmakt. Bulgaristan'da yaa

yan Trklerin' isimlerinin deitirilmesinden, Trke adlann yasaklanmasmdan dolay Bulgaristan hkmeti eletiriUyor
ve sulanyordu. Bulgaristan'daki Trklerin isimlerinin ya-

saklanmasm protesto eden, bunun iin mitingler, gsteriler

dzenleyen Krt slamcan, Saddam Hseyin ynetiminin

Krtlere uygulad zulm, ikence, soykrm karsmda kllanm kprdatmadar. ocuk, kadn, ihtiyar birerce Krt

Insamnm zehirli gazlarla yok edmesl karsmda sustular. Bu soyknmlan grmezden, duymazdan geldiler. Kald ki. Trkler Bulgaristan lkesinde yaamaktadr.

Osmanl Devleti. Bulgaristan lkeslr fethetmi, orada, s-

29

mrgeci bir g olmutur. mparatorluun smrrlannm da

ralmas, yani Balkan halklanmn ulusal kurtulu savatan

vererek Osmanl mparatorluundan ajolmalan srecinde,

birtakm Trk topluluklar o blgelerde kalmtr. Krtler

se, kendi vatanlannda, Krdistan'da yaamaktadr. Btn

bunlarm tesinde, Bulgaristan'daki Trklerin sorunu, Krt lerin 70 y akm bir zamandr yaad sorunlarla karla trlamayacak kadar hafif bir sorundur. Btn bunlara ra

men,

slamc

Krtler,

Bulgaristan'da

isimleri

deitirilen

Trklerin miUl haklar iin gsteriler dzenleyebiyor, fakat,

soykrma uram Krtler iin mitingler dzenlemeyi d nemiyor. Baka Mslman halklann da mli haklanm sa

vunmak ok nemli bir deerdir. Fakat sadece baka Msl

man halklar iin, rnein Mslman Trkler iin gsterer dzenleyip, ezilen Krtlerin, kendi kardelerinin, akrabalannm sorunlarm grmezden geliyorsan, burada bir bit yenii var demektir. Bunun da incelenmesi, irdelenmesi gerekir.

Devletin,

slam'

ynlendirmesi,

kullanmas,

dikkatlerden

uzak tutulabecek,
d-.

grmezden geUnebecek bir olay de-

Burada,

yukanda

ifade

etmeye

altmz gr

bir

kere daha vurgulamakta yarar vardr. Gerek Trkler, gerek

Araplar, gerekse Farslar, slamiyeti hep, kendi mli kartan dorultusunda

gibi Krt

kullanmlardr.

Krt

slamcann Batman
asimilas-

ehirlerinde,

Bulgaristan

hkmetinin

yoncu politikalanm knayan, Trklerin mli haklanm savu nan gsteriler yapmas, Trk devletinin nemli bir politikas olarak ortaya kmaktadr. Bu tr gsterileri, yryleri ve mitingleri Trk hkmeti teArik etmektedir, desteklemekte dir. Saddam Hseyin ynetimine kar protestonun gerek^

lemesine ise, bizzat Trk hkmeti engel olmaktadr. Trk

hkmeti,

bu

soykrmlar

karsnda,

Krtlerin,

Saddam

Hseyin aleyhtar duygulanm aklamasm be engellemek

tedir.

Yukanda, slam Devletlerinin, Krtlere kar zehirli gaz

kuUanmasma hi -ses karmadklarm, bu soykmm gr

mezden, duymazdan geldiklerini, Saddam Hseyin ynetimi

ni hi eletirmediklerini belirtmitik. Bu silahlarm kuUan-

masmdan

birka

gn

sonra,

Kuveyt'te

toplanan

slam

30

Konferans Zirvesi'nde, bu konunun sz be

edilmemiti.

Arap devletlerinin, Arap hkmetlerinin, Krtlere kar kim yasal sahlar kuUanmasm^an
sonraya,

sz

etmeye balamalan

Austos

1990'dan

Saddam Hseyin ynetiminin,

Kuveyt'i igal ve hak etmesinden sonraya rastlamaktadr.

me Suudi Arabistan iin durum tamamen bu merkez

dedir. Bu konu e giU olarak, Suudi Arabistan'da ii ola rak alan bir arkadam anlattiklann ok gi ekici bulu
yorum:

Arkadamz uzun senelerden beri

Suudi Arabistan'da

ii olarak alyor. Kuzey Krdistan'dan bir Krt. Krt gerlalan, PKK'nm dncesini ve eylemini destekliyor.
dar bir kii. Cuma namazlanm hi karmyor.

Din

Cuma na

mazlarnda,

Arap

hocamn

okuduu

hutbeyi

yakndan

dinliyor. Arap imam, hutbesinde, Fipirerden Fistln'e, Mo

ritanya'ya kadar btn Mslman halklann kurtulu mca

deleleri iin dua

ediyor.

Ulusal

kurtulu

sava veren bu

halklann isimlerini birer birer sayyor. Arap imam her Cuma

gn verdii vaaznda bunlan ifade ediyor. Bu konumalar

arkadamz tarafndan ilgiyle izleniyor. Arkadamzm giyle izledii bu konumalarda, Krtlerin ad hi gemiyor. Bu

durum da, ii arkadamzn dikkatini ekiyor. Binbir trl

bask ve zulm altmda olan, bk sk soykrmlarla karaan Krtler neden Arap imamn dikkatini ve gisini ekmemek
tedir? Krtler de Mslman de mi? Arkadamz bu mera
km, birgn. Cuma namaz kmda Arap imama ayor.

Irak'n henz Kuveyt'i igal etmedii tarihten nceki bir za

man sz konusudur:

Hocam, dua

hep mcadele eden Mslman halklar iin Fillpinler'deki, Endonezya'dakl Msl

ediyorsunuz.

manlar, Afganistan'daki,
Bat Trakya'dakl.

Fistin'dekl Mslmarar,
Mslmanlar.

Habe

istan'daki, Sudan'daki, ad'dakl Mslmanlar, Kbns'takl. Bulgaristan'daki PoUsari-

o'dakl. Moritanya'dakl Mslmanlar vs. herkes var. Dikkat

ediyorum. Krtlerden hi sz etmiyorsunuz. Bunun nedeni nedir? Krtlerden zel olarak sz etmemenizin bir anlam

var m? Bu soru zerine Arap imam telah

vada unlan syler:

ve sulu bir ha

Krtler kimdir? Krtler Mslman mdu? Arkada

mz gayet rahat bir ekde:
31

Ben Mslman de miyim? Ben Jrt deil miyim?

Her zaman camiye gelmiyor muyum? Her Cuma buraya gel

miyor mu)am? der. Krtlerin, Trkiye'de, ran'da, Irak'da

vermi olduklan ulusal kurtulu mcadelelerini anlatr. Krtlere kar srdrlen zulmleri anlatr. Krtlere soyk rm uygulanmasm. zehirli gaz kuUanmasm rneklerle an

latr. Arap imam arkadamz ilgiyle dinler. Ondan sonraki

Cumaja ii arkadamz yle anlatmaktadr: ^Arap imam hutbesinde ulusal kurtulu mcadelesi

veren Mslman halklardan yine sz etti. Hepsirn adm bi rer birer sayd. Krtlerden yine sz etmedi. Fakat, konuma-

sm. "AUh Dou'da ve Bat'da, mcadele iinde olan btn

Mslman halklara yardmc olsun!" diye bitirdi. Bunlann, 2 Austos 1990'dan, yani Kuveyt'in rak tara fndan igalinden nceki anlatmlar olduunu yukanda be

lirtmitim. gal ve ilhaktan sonraki anlatmlar ise yle:

Gnmzde artk Arap imamlar. Cuma hutbelerinde, Krtlerden de sz ediyorlar, Krtlere yaplan zulmleri de

anlatyorlar. Saddam Hseyin ynetimini eletiriyorlar, su luyorlar. Krtlerin mcadelelerinde baanh oknalan iin

dua ediyorlar. Arap din adamlarmm tavr ve davramlannda grlen

bu deiiklii, Arap basmnda da grmek mmkndr. Arap basm Krfez krizinden nce, Krtlerin ulusal kurtulu m
cadeleleriyle giU olarak hibir ey anlatmyorlard. Halep

e'de binlerce Krt insammn soykrma uratd dnemde

be

Krtlerden

en

ufak bir ekde

bahis yoktu.

Fakat

Austos'tan sonra, Arap basmnda Krtler hakkmda yazar, haberler grlmeye baland. Bu yazarda Saddam Hse

yin'in Krtlere yapt baskdan, zulm ve ikenceden dolay suland grlmektedir. Bu baskann, zulm ve ikence

lerin, slamm, birlik, kardelik ve eitUk anlayrla bada

mad vurgulanmaktadr.

Grld gibi Araplar slamiyet! kendi ulusal

kartan

dorultusunda ynlendirmeye aUmaktadrlar. Saddam H

seyin bask, zulm ve soykrm yaparken, Araplann genel karlanna dokunmuyorsa, o zaman Araplar, bu basklan,

zulm ve ikenceleri grmezden, duymazdan geliyorlar. Fa

kat. Saddam Hseyin baz Arap devletlerinin karlanyla e32

en iler yapt zaman onu g durumda brakmak iin

Krtlere yapan zulm ve Ikencej de hatrhyorlar. Bu du
rum Trkler ve Farslar iin de byledir. Gzeten hibir za

man slamn prensipleri, ahlk ve kardelc anlay olma

mtr. Her zaman mUU carlar n planda tutulmutur.

slaml prensipler bu karlar iin her zaman feda edmitlr.

Bu konuyla giU olarak Necip Fazl Ksakrekvn, 'Son Dev rin Din Mazlumlar" (Byk Dou Yaynlan, 9. bs. stanbul

1989) isimli kltabmdaki bir blme iaret etmekte yarar var

dr. "Dou Facias" bald blmde Dersim yle anlatmaktadr:

"En aa 50.000 Mslijmann kann ve cann ihtiva

etmesi bakmndan, kaln hatlaryla bir harita gibi izdii

miz ve u anda yalnz ana prensip ve manasyla tesbit et tiimiz bu faciann, tarihte bir benzeri gsterilemez.
Babalann arayan ve yanna gitmek istediklerini syle yen iki masum ocuun Hozat Kaymakam tarafndan

sngleterek babalannm yanna gnderilmesi... Kendisi nin retmen ve ky halkyla alakasz bir ahs olduunu iddia ederek alevler iinden frlamak isteyen bir gencin,

kalasla itilip alevler iine atlmas ve karsnda sigara iil

mesi... Buday saplar zerinde yaklan, daha evvel kur unlanm btn bir ky halk... Annesinin kamndan sivri

ulu bir aletle kartldktan sonra yaamakta devam eden ve hl topuunda bu sivri ulu aletin izini tayan o

cuk... Bir dere iinde boazlanan ve bu fiili yerine getiren

celladn bulunmas bir hayli zoriua yol aan 20 masum...

Ve buna benzer daha neler, daha neler!..

Cesetleri deil, manalar muhakeme ve idam eden ta rih, bakalm bu 50.000 ocuk, gen, ihtiyar, kz, kadn,

hasta, alil fvlslman cesedine karlk ka ferdin manas

zerinde ebedi idam karar verecektir?

Elaz Ortaokulu'nda okuyan iki ocuk... Tatil geir mek zere, memleketleri olan Hozat'a geliyorlar ve facia
nn tam stne dyoriar. Hozat yaknlarndaki kylerine

geldikleri zaman babalar Yusuf Cemil'in ldrlm oldu unu reniyorlar ve alamaya balyorlar. Onlara u kar lk veriliyor:
" Sizi de onun yanna gtreceiz!"

33'

ocuklar odadan srkletilerek kartlyor ve jandar

ma muhafazasnda gittikleri yolda sngletiliyoriar. Byle
ce babalarnn yanna gnderilmilerdir.

Her evi ayr ayn tututurulduktan sonra drt bir

etraf

ayrca al rp iine alnp alev alev yaklan bir kyden,

deli gibi bir adam kp, al ynlar gerisinde manzaray

seyredenlere dom ileriiyor ve haykryor:

" Durun, ben ky ahalisinden deilim! (Muallimim! Msade edin, kendimi size Isbat edeyim!"

Fakat szne mukabele, bir kalasla itilerek alevler ii

ne atlmas oluyor. Adam, evvela, gsnn kllar tutua

rak alev alev yanari<;en, al ynlar gerisinde amir, zevk ve istihza ile sigarasn imektedir. (Bu vak'a bana 1944
ylnda, Eridir'de askeriiimi yapari<en, resmi ahslar hu zurunda, yanan adama kar sigarasn zevkle itiini sy
leyen amirden bizzat dinleyenlerce anlatlmtr.)

Yusuf Cemil'in kynden 200 kadn ve ocuk ldrtlm ve bunlarn cesetleri buday saplar zerinde yakl

mtr. ldrlenler arasnda, Elaz'da askeriiini yapan

ve o srada izinli olarak kynde bulunan Rstem adnda
biri de vardr. Bu zavall, mezun olduunu ve isterierse hviyet ve izin kadn da gsterebileceini syledii hal
de derdini dinletemiyor ve drt ocuu ile seksenlik anas
arasnda, onlaria beraber, kurunlanyor.

Hozat'n

Karaca

kynden

Cafer olu

Kasm...

Bu

adam, o tarihten 30 sene kadar evvel Amerika'ya gitmi, orada 15 yl kalm ve sonra kyne dnmtr. Kasm

Amerika

dnnde.

Birinci

Dnya

Harbi'nde

Kafkas

Cephesi Kprky muharebesinde ehit den kardei

Yzba kr'nn iki ocuklu dul kars irin Hatun'la ev
lenmi, Hozat'a gelip yeriemi, orada bir maaza am

ve ticarete balamtr. Hkmetle de baz taahht ileri ne girimektedir. Dersim hareketi esnasnda, ibu Cafer
olu Kasm, taahht bedelinden alaca olan 6.000 liray

tahsil etmek zere Ovack Kaymakamlna mracaat edi yor. Muamelesini tekemml ettirip paray kendisine veriyoriar. Muamele biter bitmez, "Seni Hozat'tan aryor lar!" diyerek, onu mahfuzen yola karyoriar. Cafer olu

Kasm, kasabadan ayrldktan sonra, bir saat sonra jan-

34

darmalara ldrtlyor. Koynundaki 6.000 lira da, iki ala

kal idare amiri arasnda taksim ediliyoc

Zavallnn zevcesi irin Hatun, o esnada, drt ocu uyla biriikte, komularna oturmaya gitmitir. Kadn evine
dnd zaman bir de gryor ki, kaps knlm ve btn
eyas etrafa dklp salmtr. Haykrmaya balyor:

"Yetiin, evimize ekiya girdi!.."

Bu feryada karlk olarak kadn, kapsnn nnde ocuklanyla beraber ldrlyor ve dolgun miktarda altn,
paras ve eyas yama ediliyor.

Bu arada Hozat'n Zmbk kynde ekspir'in hayaline bile tay kartacak bir vak'a cereyan etmektedir. Erkekleri
tamamen doranm olan kyn 100 kadar kadn ve o

cuu, sivri ulu aletle (sng) ldrlyor. ldrlen ka

dnlar arasnda biri, dourmak zere bir gebedir. Bu kad
nn karnna giren sivri ulu alet, barsaklarn yere dkyor, rahmini paralyor ve kendisini ldryor. Tehlike getik
ten sonra gizlendikleri yerden kan birka kadn, lleri

gzden geiriri<en bu kadnn rahminden den ocuun sa olduunu dehetler iinde gryoriar. muazzam bir

kader cilvesi olarak yaamakta devam eden ocuu al

yorlar, emzirtip bytyoriar ve ona "Besi" adn koyuyor lar Bu kz bugn hl ayn kyde ve hayattadr. Sivri ulu alet annesinin karnna girip rahmini deldii zaman da

onun topukuunda bir yara amtr. Ve kz hl yaray

topuunda ta maktad I r. Hozat'n Dolantanr kynden Veli isminde bir gen,

Elaz Muallim Mektebi'nde okuduktan sonra, retmen olarak Trakya'ya gnderilmi, orada evlenmi ocuk

sahibi olmu ve tam da Dersim hareketi balamak ze

reyken, kars ve ocuklanyla yaz tatilini geirmek zere

kyne gitmitir. Gen muallimin ky, erkekli ve. kadnl,

ocuklu ve ihtiyarl doranri<en, kendisi, kars ve cuklan da ayn akbete mahkum edilmi ve cesetleri yaklm
tr.

Mazgirt

Termesek

nahiyesinin

halk

doranmakta...

Merhamet sahiplerinden biri, birie on ya arasnda 20 ka dar ocuu alp bir derenin iinde saklanmtr. Vaziyet birden haber almyor. ocklann ldrlmeleri emri verili35

yor. Fakat bu emri yerine getirebilecek kimse zuhur ede

miyor. En kat yrekliler bile, byle mdafaasz masumla ra silah kullanamaycaklann sylemeye mecbur kalyor lar. Tecrbe birka defa akamete uruyor. Ve hayli sknt mevzuu oluyor. Nihayet en kara yzl ingeneden daha

karanlk suratl bir adam buluyor ve bir dere iinde titree

titree bekleyen 20 masumun iini bitiriyoriar. Murat suyunun kandan kpkzl aktn grenler olmu
tur

Celal Bayar'n Bavekil ve Mareal Fevzi al;<mak'n

Genelkurmay Bakan
eden Dersim facias,

bulunduu

1938 ylnda cereyan

okuyucularmzn

btnletirilmesi

hayaline ve

istikbaldeki tarihinin

kalemine

braktmz

birka teferruat izgisi halinde budur! Dayand tek se

bep de bir takm asayisizlik ve itaatsizlik bahanesi altn
da, btn Dou Anadolu'yu kapsayc' olarak, o mntkann

birtri uslandnlamayan koyu slami rengidir.

Bir kvlcm halinde gsterdiimiz Dersim yangnnn

kmrietirilmi 50.000 (ellibin) cesedinde, kutup ahsi

yetler d bir yn olarak din mazlumluunun en arpc

levhasn seyredebilirsiniz!" (s. 171-177)

Necip Fazl Ktsakrek, Krtlere yaplan zulmlerden r nekler vermektedir. Necip Fazlm burada anlatt olaylann

nemU bir ksm, ikencelerin ve

1940'l yUann ortalannda kan "Byk kkn kurutmak

Dou" dergerinde de yaynlanmtr. Btn bu zulmlerin,

soykrmlann Krtlerin

iin yapd da aktr. lr bir ey deildir.

Durum bu kadar acken Msl soyknmlan, ikenceleri

man Krtlerin bunlar grmezden, bmezden gelmesi anla Bu zulmleri,

yapanlar slam de mi? Zulm, soykrm, ikence slamlara

yapmyor mu? Bu dummda slamc entemasyonalistlerin
nemli bir kesiminin tavr ve davramlanm Krtlkten bir ka olarak nitelendirmek gerekir kamsmdaym. Krtlerin;

ulusal ve demokratik haklanm savunmayan, savunamayan,

Krtlerin kknn kaznmasna kar duramayan baz in

sanlar,

slam

enternasyonalizmini

eri

srerek,

zaaflann

rtmeye, gizlemeye almaktadrlar. te yandan Necip Fazl

Ktsakrek, soykmmlann nedenini slamiyet olarak ada-

maktadr. O'na gre bu soykrmlar slamiyeti yok etmek iin

36

yapmtr. Bu gre katmak mmkn deildir. Soykrm

lann Krtlerin kkn kazmak gibi bir ama tad ak

tr. Yani soykrmn nedeni etnctlr; Krt kimliini ve Kr distan kimliini yoketmek amacna yneUktir.

brahim Arvasi de, 1964 yUnda, Ankara'da yayranan

"Tarihi Hakikatler" isnU kitabnda. eyh Said Krt ayak-

lanmasyla giU olarak olayn farkl bir boyutuna deinmek

tedir:

"... Bu iin neticesi ve ktl safha safha meydana

kyordu. ark mebuslarndan smet Paa'ya itimat edenlerie etmeyenler ve korkudan kap da reye itirak etme
yenler ve kanp da rey vermeyenler dahil, hepsinin b

tn akraba ve taailukatn kamilen nefy ve teb'id ettiler,

iftira, tezvir ve tasni kampanyasnn makinalan iddetle

altnlyor; dnyada grlmedik ktlkler ve fenalklar isnad ediliyor ve hakikatm gibi mevki-i muarreleye ko nuluyor
tna bir

ve

cezalandrlyordu.
alnp Ali

Hele

istiklal
Jurnali

Mahkemehazriayan Pa-

si'nde Elaziz'de kelle mzayedesi yaplyordu. Be yz al

kelle satlyordu. sermomiser ile Saip'in ete arkada Akitanl

o'nun da fazla olarak 50 altunu vard. Bu suretle ark s

tiklal Mahkemesi reisliinden Ankara'ya dnen Ali Saip

Bey bin altunla geldi. Ve netice olarak ark vilayetlerinde

kulplu ve kulpsuz altunun kk kesildi.

ark istiklal Mahkemesi mddeiumumisi (savcs) S

reyya rgeevren ise Bykada'da merhum bir mirin

fevkalade ziynetli ve muhteem kkn satn aldnda
Atatrk kendisini artm, Riyaset-i Cumhur muhasebe sinden de iki memur istemi. Sreyya zgeevren'in gerek

mebusluktan ve gerekse stiklal mahkemesi mddeiumu

miliinden alm olduu tahsisatn hesap ettirmi. Btn
ald tahsisat, harcrah da dahil, kkn alm fiatna teka

bl etmemitir. Ve Atatrk Sreyya'ya hitaben, "Siz benim

erefimle oynadnz, aldnz, rptnz, utanmaz herif!" di

yerek kovmu, ve tokat da aketmi... mddeiumuminin

birka cmle ile arkllar aleyhine zulm ile kin ve advvetini gsterir misaller arz edeyim: Ne kadar baba oul

mahkum varsa, evvela babann gz nnde olunu ast

rr, sonra babay asard. Bu hususta babann feryad ve fi-

37

ganlar zerre kadar, kat kalbine tesir etmezdi. ark stik

lal Mahkemesi'nin reis ye azalannn hepsi belalarn bul

dular. Ve herbiri ayn bir" dert ve straba mptela oldu." (s.

37-39)

Necip Faz Ktsakrek, brahim Aruosfnin bu amlan ze

rine yle bir deerlendirme yapyor:

"... Ve Dou'dan Bat'ya doru, sel halinde korkun bir

srgn... Sanki arkalanndan Moskof geliyormu gibi bir
iti, kak."

Daha sonra da brahim Aruasi'nin "Tarihi Hakikatler"

kltabmda toplad amlarm u blmne yer vermektedir:
"... Merhum aabeyim Abdullah Bey ve amcazadem

Van mfts eyh Masum Efendi, Erzurum Kongresi za

mannda Rumeli ve Anadolu Mdafaa-i Hukuk Cemiyeti ne girmi ve Van vilayeti heyet-i temsiliye azalnda bu lunmulard. Byle olduu halde. Masum Efendi ile drt
kardei ve iki olu ve aabeyim Abdullah Bey Van'dan
srlen ilk kafilenin iinde idiler."

Yukardaki anlatmlardan da anlalaca gibi brahim

Aruesfnin bu amlan. Necip Faz Ksakrekin yukanda s

zn ettiimiz kitabna da almm. (s. 69-70)

Yukardaki amlarda ad geen Ali Saip'in de (Ursava)

Krt olduu binmektedir. Bu olay da, Krtlerin ac tarihi

ni zetlemeye yeter.
dryor.

1919-1920 yUarinda,

Gney Krdis

tan'da Krtlerle birlcte, zgrlk ve bamszlk iin bakal1925'de de zgrlk ve bamszlk isteyen Krtleri
stiklal Mahkemesi'nde yer alyor. Krtler iin Bu srete Ali Saip ne kazanm, yargayan

idam kararlan veriyor...

hangi deerlerini kaybetmitir? Ciddi ve etrafl bir ekde,

sadece bu srec incelenmesi bile, Krtlerin tari hakkm

da, "Krt aydm" hakknda ok nemli bger vermektedir.

38

n.

Krtlerin DE KRDSTAN'I

SMRGELETREN MLLETLER GB
MSLMAN OLMALARI NE GB
SONULAR DOURUYOR?
1970 y yaz aylannda, Krdistan'm eitli ehirlerinde. zeUikle krsal kesimlerde, komando zulm olarak adlandn-

lan bir zulm balatd. Viranehir, Bism, Svan, Ergar,

Malazgirt, Bulamk gibi yrelerde planl ve sistemati bir e kilde srdrlen bu zulm, zulm uygulamasmda nem bir niteUk deidi de gsteriyordu. B zulmn, bu i kencenin esas Krt insanlarmm onumnu krmak, onlan drlm insanlar haUne getirmekti: Trk gvenlc g leri kylere giriyor, oluk-ocuk, kadm-erkek, gen-Ihtiyar hepsini evlerinden dan kanyor. Bir me3danda topluyor; Erkekleri aynyor. Onlardan silah getirmelerini, firarileri tes
lim etmelerini isyor. "Firar yok", 'sah yok" dendii za
man da ikenceye ve zulme balyor. Erkekler yalanna ve

ihtiyarhklarma baklmadan nlplak soyuluyor. 30-35 yalannda torun sahibi olan erkekler ouUanmn, torunlannm, gelinlerinin, kzlarmm nnde nlplak yapyor, binblr
trl baskya ve hakarete maruz braklyorlar. Burada, Krtler iin en ok kuUanan ikence yntem

lerinden biri de uydu: Yetikin erkeklerin, yal erkeklerin erkeklik organlanna ip balanyordu. p kadmlarm eUne ve-

riyordu. Bu ekilde dipc zoruyla kyde dolatnlyorlard.

Ve bunlar ocuklanmn, torunlanmn, geUnlerinin, kzlanmn gzleri nnde olurdu. Byle bir ikenceyle karlaan Krt

ler ok byk bir keder ve hzn iine girerlerdi. Ruhsal ba kmdan gittce derinleen bir yant yaarlard. Kimselerle

karamak ve konumak istemezler, ilerine kapanrlard.

Gnlden yarah insanlar haline gelirlerdi. Kadmlanyla, o cuklanyla, tomnlanyla karlamak istemezlerdi. Bu psiko
lojik ortam ksa zamanda, o insanm aile fertlerini, yakm ev
resini de etkilerdi. Bu zulmle karlaan birka kii intihar
etmiti.

Bu,

Krtler

iin

zel

olarak

dnlm,

hesapl-

kitapl, sistematik bir ikence ve hakaret biimiydi. Daha

domsu, sistematc bir aaama ve drme yntemiydi.

meln, falaka insanlara bedensel acar verir, fakat beden39

sel aclar zaman iinde silinip gidebir. Yukanda zetle an-

latan drme ve aaama biiminin brakt aclar ise

zaman iinde silinmemekte, bakis arlamaktadr. Bu aa

ama. onur krma ve drme ynteminin Krtler iin zel

olarak geUtirmesinin nedeni udur: Krtlerde erkeklik

kltr ok gelimitir. Erkeklik, en nemU deerlerin, mo

ral deerlerin banda gelir. Krer sahip olduklan ocuk

larla vnrler, torunlarmm, ocuklanmn saylann bme-

mek onlara ok byk bir zevk verir.

ocuklanmn sa5alan

arttka kvanlan da artar. "Her yl bir ocuk", "Her 5^1 bir ocuk" diye vnp dururlar!.. Halbuki smrgeci iin

nemli olan ey de o insanlarm, o toplumun en fazla deer

verdii alanlara saldrmaktr. O toplumdaki, o insanlardaki

direni ruhu ancak byle kmlabir. Direnci ve onuru knlan

insanlann teslim, almmalan ise ok kolaydr.

1970 y yaz aylannda ve

1971 ylnda yrtlen bu i

kenceler, aaama ve drme yntemleriyle ilgi bir olay

anlatmakta yarar gryorum: Trk gvenlik gleri yar ko

mando birlikleri bir kyde youn ikenceler yapyorlar. Ky llerden silah istiyorlar, firarileri teslim etmelerini istiyorlar.

kencelerin younluu altnda ezilen Krt kadmlan, kocalanna, ouUanna, torunlanna yardm iin araya giriyorlar. el basarak Kuran- Kerim getiriyorlar. Bir kadn, "Kuran'a

yemin ederim ki evde silah yok, firari yok" diyor. Komando

birliklerine mensup grevlUer, "Biz Kuran-muran anlamajoz" deyip, Kuran- Kerirt'i eUertntn tersiyle geri itiyorlar. Ku-

ran'm bylesine itelenmesi-kakalanmas htiyar Krt kadm lan zerinde derin bir hzn ve kayg yaratyor. Kadnlar

kye gelen komandolarm,

zulm yapanlarn Mslman ol

madklarn,

Mslman

olsalar byle

zulmler yapamaya-

caklarm dnyorlar. Kocalan, oullar, torunlan iin da ha da endielenmeye balyorlar.

Komando birlikleri, saatlerce sren bask, zulm ve i kenceden sonra kyden ayryorlar. Zulm oaltmak iin

baka bir kye gidiyorlar. Daha sonra o zulm ve ikenceyi

yaayan devrimci genlerden biri anasyla yle konuuyor: Ana, gryorsun, Trk askeri bize, Krtlere ne kadar ar zulmler, ikenceler yapyor. Anann cevab ok gi e
kici:

40

Onlar Trk olamazlar. Trkler IVslmandr. Msl

man Mslmana byle eziyet eder mi? Mslmanlar Kuran' Kerim'e sayghdrlar. Halbuki onlar Kuran' eUermin tersiyle itter. Mslmanlar byle yapar m? Ben bunlarm Trk ol

duunu dnmyomm. Trkler Mslmandr. Mslman Mslmana byle eziyet etmez. Bunlar olsa olsa Yahudi ola
bilir, Ermeni olabir...

Anamn bu cevabmn ciddi bir ekilde irdelenmesi gere

kir. te bu nokta, Krtlerin ve Krdistan' mrgeletiren

ve devletleraras smrge dzeyinde tutmaya alanlarm
ayn dinden olmalan, Mslman olmalar zerinde durmak gerekir: Bu iki her zaman, Trklerin, Farslann, Araplann

lehine fakat, Krtlerin aleyhine olmutur.

nk, Krtler

ezilen bir ulustur. Trkler, Farslar, Araplar ise ezen ulustur.

Bu bakmdan, Krtlerin, Trkler, Farslar ve Araplarla olan dinsel ihkerini ezilen ve ezen ulus konumuna gre beUrlemek gerekir. Belirleyici olan budur.

Smrgeci devletler, Krdistan' devletleraras smrge dzeyinde tutan devletler, btn kurumlar smrgeci d nceleri ve eylemleri dorultusunda kullanabilmektedirler.
Din de bu kurumlardan biridir. Trk, Fars ve Arap smr

gecileri slamiyeti, Krtlerin ulusal duygulanmn gelimesini

engeUeyecek bir biimde kullanmlardr. Krtlerin ulusal haklan, dUi, kltr sz konusu olduu zaman slam kar deliini ileri sryoriar. "Kardelc", "eitUk" gibi slogarar-

la

ulusaUm gelimesini

engellemeye

alyorlar.

Krtler

klmUklerinden dolay, baskya, ikenceye, hakarete, soykr

ma uradklan zaman da, solculukla, komnistlde sulan

yorlar. Bylece, ikenceci glerin yanmda yer almak gibi

bir sonu

da

ortaya

kyor.

Krtleri

solculann,

zellikle

Krt solculann kkrttm beyan ediyorlar. kenceyi, soy

kmm, hakareti mubah sayan aklamalar yapyorlar. Btn bunlarm Krtlerin ulusal biUncini krelttii artr. Ksaca

unu syleyebiUriz. Din yani slamiyet, Trklerin, Araplann,

Farslann ulusal duygulanm gelitiriyor. Veya slamiyet

byle bir ilevi var.

Bat Trakya Trklerinin,

Bulgaristan

Trklerinin, Kbns Trklerinin Mslman olduklarmm vur

gulanmas, slamlyetln veya din bu leviyle yakmdan gi

ldir. Fakat, din, yani slamiyet Krtler iin aym ilevi gr-

41

myor. Bunun balca nedeni Krtlerin ezen ulus "konu

munda olmalardr. Krtlerin ezilmelerinin nedeni Krt klmlderinden dolaydr. Trk, Fars ve Arap devletlerinin hizme

tindeki slamc akmlann temel zeUii ise, Krt kimliini

yoketmeye ahmaktr. Dindar Krtler bu iklyl ve b e
likiyi zmlemek durumundadrlar.

Bu

noktada,

slamc akunlann aynen KemaUstler gibi

1978 yh son

dndn,

KemaUstlerin etkisi altmda kaldm belirt

mekte yarar vardr. Somut bir mek verelim:

lannda,

ran'da

ah'a

kar

dinsel

muhalefet yksekneye

balad. Dinsel muhalefetin siyasal ve toplumsal bir ierii

de vard. Ayetullah Humeyni srgn hayat yaad Paris'te sk sk muhalefet liderleriyle grmeler yapyordu. Bu top

lantlara Krt muhalefetin liderleri de katyordu. rnein,

ran Krdistan Demokrat Partisi, Komala gibi rgtlerin U-

derleri Ayetullah Humeyni ile ve evresiyle gryorlard. Ayetullah Humeyni,

m sylyordu.

ran'da,

ah'm

devrilmesinden

sonra

kurulacak yeni slam Devleti'nin bir federasyona dayanacaFarslar, Azerer, Krtler, Belucer, Trk

menler

kendi

federe

devletlerini

kuracaklard.

Krtler

de

dinsel muhalefeti bu yzden destekliyorlard. Ayetullah Hu meyni bu dncelerini, 1978 sonunda Paris'ten Tahran'a

geldii zaman da aklad. Ksa bir sre sonra ah devrildi

ve mollalar iktidar ele geirdi.

Mollalar ctidara

gelir gelmez yaptklar

k i

Krdis

tan'a Fars bir vaU tayin etmek oldu. Krtler bu tutuma kar

ctar. Ayetullah Humeynnin Paris'te ve Tahran hava ala

nnda yapt konumalan hatrlattar. Krtlerin bu hatr-

latmalarma kar Ayetullah Humeyntnin ve evresinin verdi

cevap

ok

ilgi

ekicidir:

"Blgenizden

bize

telgraf

ve

mektup gnderen slamlar, kavtmiyet glmek istemedikleri

ni, islam topluluu iinde erimek istediklerini bildirder. Biz

de

bu

Mslmanlann isteklerini yerine getirdc..." Aka

grlebdii gibi burada slamiyet Farslann mU karlan

dorultusunda kuUamknaktadr. Krtlerin mU kimlderintn gelimesini nleyecek her nlem alnmaktadr. Fars m-

liyetii, hatta Fars rkh srdrld halde, slamiyet

eri srlerek bunlar gizlenmeye ahmaktadr.

enzer bir duruma,

1922 jolmn sonlannda aan Lo-

42

zan Konferans srecinde de rastlamak mmkndr. O sra da, birtakm Krtlerin, uluslararas Lozan Konferans'na
gnderdikleri telgraflarla, Trklerden aynlmak istemedderi-

nl, mU haklara sahip olmak istemedderinl (!) belirttiklerini

gryoruz. Halbuki, 1919, 1920, 1921 yUannda durum ok

daha deiik idi. O yUarda KemaUstler, Ermenere ve YunanUlara kar srdrlen savata Krtlerin de yardmlanm
ve dayammalanm salamak i Krtlerin de mlUi haklara

sahip olacaklanm sylyorlard. Zaferle birlikte, Krtler de

mU haklara sahip olacaklard. Krtler ve Trkler Mslmand. "Gavur"a kar birlcte savamalydlar. Zafer kazandctan sonraysa, k i Krtlerin miUi haklanm inkr et mek oldu. Bu sre hemen 1922 ylmn sonlanndan
itibaren balad. Artk, bir taraftan Krtlerin Trk olduu,
Turar bir soydan geldikleri iddia ediliyor, dier taraftan da,

Krt olan her ey yok edilmeye, ortadan kaldmlmaya al

lyor. Btn slamclarm, zellde Krt mslmanlarm bir

birlerine ok benzeyen bu iki sreci dikkatli bir ekde irde
lemeleri gerekmektedir.

Burada,

Araplann,

Farslann

ve

Trklerin

slamiyeti

kendi milli kartan dorultusunda kullanmalar mliyetilik akmlanyla yakmdan giUidir. Trklerde, Araplarda ve Farslarda ulusuluk, miUiyetc gelimitir. Bu bakmdan miUiyetilik birinci planda rol oynamaktadr. Bu bakmdan sla
miyeti, mliyeti ideoloji domltusunda

kuUanabilmektedirler. Halbuki. Krtlerde, son yUara kadar' mUyeti, ulusu akmlar fazla gelimemitir. Bu bakmdan

slami dnce birinci planda rol oynayabiUnektedir. Krt

ler son yulara kadar. slamiyetle, hep slamiyeti erletmek,
onu daha mkemmel bir toplum dzeni haline getirmek iin

genmilerdir. Ulusuluk cereyanlar younlatka ve yay gnlatka teki uluslarda grld gibi Krtlerde de
ulusuluk daha beUrleyici bir rol oynayacaktr.
I

m. MUSA ANTER'N ANILARI

"Krt aydm" denildii zaman b- kitaptan sz etmek ge

rekli oluyor: Musa Anter'in anan. ymlanan bir kitap. (Hatralarm,

1990 yh sorarmda yaDoz yaynlan, stanbul,

Ekim 1990)

'

43

Musa Anter'in anannda,

siyasal niteUkleri de

olan ci

din adamndan sz ediyor. Bu iki Krt d adamndan ok

gzel szlerle, Krt

ok

olumlu

ifadelerle

sz

ediliyor.

Bunlarm Bu Krt

niteliklerine

femli vurgulamalar yapyor.

din adamlar eyh Said ve Said-i Krdi (Nurs). Bir Krt aydmmm, bu Krt din adamlan hakkmda ok olumlu eyler

sylemesinin beni ok duygulandrdm belirtmeUyim. n

k, bu dnceler, bu tavr ve davranlar resmi ideolojiye

ok zt olan tavr ve davranlardr. nk, imdiye kadar,

Krtler zerinde, bu din adamlanna ikin olarak, hep res

mi ideolojinin sylemi egemen olmutur.. Resmi ideolojinin

bu anlatunlanna gre. eyh Said gericidir, ngUiz emperya

lizminin bir maasdr. baka bir eriat iin almaktadr. ideolojinin bu eriattan amac yoktur. Resmi anlatmlan

Krtler zerinde egemen olmutur. Resmi ideolojinin, Kema listlerin byle dnmeleri doaldr. Fakat Krtlerin byle

dnmeleri hzn vericidir.

Musa Anter'in anannda, ngiliz tarihisi Amold Toynbee'ye atfedilen bir sz var. "Bir mlet iin en byk felaket ta
rihlerinin dmanlan tarafmdan yazknasdr." (s. 179) Bu

kukusuz ok byk bir felakettir. Fakat, Krtler iin fela ket aslmda daha byktr, daha derindir. Bu da Krdis

tan'm blnmesi, paralanmas ve paylalmas e gili bir sorundur. Krdistan gibi drt paraya, be paraya blnen
bir lkenin ve Krt ulusunun iskeleti paralanm olmakta dr, beyr dam olmaktadr. Krt ulusunun tarihinin

dmanlan tarafmdan yazlyor olmas da, blnme, para lanma ve paylalma sorunlaryla yakmdan ilgidir. Krtle rin dmanlan, rnein Kemalistler, Krtlerin tarihini elbet te yoksul ve arpk gstereceklerdir. Durum bu kadar

akken,

Krtlerin her eyi

inkr ederek,

kendi tarihlerini

daha da yoksuUatrmamalan gerekir.

eyh Said'in

Krtler i

ehit

olduu,

Krdistan

iin

ehit eddii byk bir gerektir. Bu bakmdan eyh Said, Krtler iin nemli bir deerdir. Fakat, bu husus eyh Sa
id'in bir aesi olduu gereini de yok saymamaldr. Bu ai lenin, 1925'lerden du tarafa ok bj^k aclar ve eziyetler

ektii binmektedir. Buna ramen. eyh Said'in toruran-

nm. eyh Saide sahip kmadktan, u veya bu dorultuda

resmi ideolojiyle btretikleri de nemli gereklerden b^-

44

dir. Bu, kukusuz, baz torunlar iin byledir.

eyh Said'in

torunlarmdan bazan, slam enternasyonalizmi grnts

altmda, hl Krt klmUklerinden kamaya almaktadr.
Buysa aslmda resmi ideolojinin deiik bir ifadesinden ba

ka bir ey deildir. Bu tutumlar ve davramlar elbette eletlrmeUdlr.

Gnmze kadar Said-i Krdfnin Krt kimlii hep giz

lenmeye allmtr. Said-i Nursnin, zeUikle, Savd-i Krdi

imzas e yaz yazd dnemleri, o dnemlere iUkin dn

celeri ve faaliyetleri gizlenmeye ahmaktadr. (sve'te yaymlanan Bergeh dergisi, 1990/4 saysnda, Said-i Krdiye

iUkin bir inceleme yayramtr. Rohat, Unutulmuluun

Bir yks; Said-i Krd, s. 17-35)

Musa Antef tn, siyasal nitelikleri de olan bu Krt din

adamlar konusunda resmi ideolojiye, ok zt eyler syleme

si, bu insarann Krt niteldertni vurgulamas, kukusuz

ok yararl bir -gelime olmutur. te yandan, kitapta, Nuri

Dersimi, Remzi Bucak, Faik Bucak, Abdurrahman Gassemlu

gibi

daha

baka

Krtlerin

de

ad gemektedir.

Bu

kier

hakkmda olumlu eyler sylenmesi de nemlidir. "Hatralarm" kltabmda, baka bir kategoride yer alma

s gereken Krtler de vardr.

Cihat Baban, Nuri Onur, eyh

eyda, Kamran nan... Kitapta bunlar hakknda ok olum

suz eyler sylenmektedir. Bu da Krt sorunuyla yakndan ilgenen, Krtlerin ulusal ve demokratik haklanm savunan insanlarm yreine su serpmektedir. Fakat, kitabm bir ye rinde yazanlar, ve Ziya insanlan epeyce dndryor. sylenenlere Said Eli katmak

erejhanolu

hakkmdakl

mmkn deildir.

Bu insanlann sac olduklan syleniyor. Halbuki, bugn Kr

Dnceleri ve eylemleri eletiriliyor.

distan'da MevUd'i Krte

Kuran' Krte okursanz

okursanz,
bu be

bu

be

devrimctttr.
Bugnk

devrimciliktir.

koullarda bunlar devrimciktir. nk, rk ve smrgeci

devlet, Krt olan her eye kardr^ Krt olan her eyi yoket
meye almaktadr. Krt diUne ve Krt kltrne kar amansz bir bask vardr. Bu baskya boyun eerek, bu bas'ky grmezden gelerek devrimcc yapUr m? Devletin byle

rk ve smrgeci basksna kar durmadan devrimclk yaplablUr mi?

Bir takm Krtler, Nazm Hikmeti, Marx', Engels'i dlUerinden drmyorlar, fakat Krt dine ve Krt kltrne
45

yapan basklar grmezden ve duymazdan geliyorlar. Bun

lar devrimclk dedir;

demokratlk da deildir. Zira devle

tin basksma ve iddetine kar duramayan, onlan yok farzederek, kmseyerek bask ve iddetle bteerer

devrimci de olamaz, demokrat da... Musa Anter'in amlarmda pek ok Krt'n ad geiyor.

Belki 60, belki daha fazla. rnein 12 tanesini yukarda, be

lirli kategoriler iinde sayverdc. Bunlar daha ok Krtlerin

aydmlan oluyor. Veya aydm kategorisine girebilecek insan lar oluyor. Bu kategorinin biraz daha incelenmesinde yarar

vardr kamsmdaym. Bu nsarar genellikle stanbul'da otu

ruyorlar. Ankara, zmir, Akdeniz sahleri gibi yrelerde otu

ranlar da var. Genel olarak Krdistan'm dmda bir yerler Srgn edmiler veya gnll' de, Trkiye'de oturuyorlar.

olarak gelmiler. Krdistan'dan kopuklar. kinci olarak bu

insanlann nemli bir ksm Trk devlet brokrasisi iinde yer almlar. Trk devlet brokrasisinde nemli grevler al

mlar. rnein bir cezaevi mdrnden sz ediyor. Bak

yorsunuz, objektif bakmdan Krt. Krt anadan, Krt baba dan doma. Bir validen sz ediyor, o da objektif bakmdan

Krt. Krt anas, Krt babas var. nc olarak bunlarm

ok byk bir ksm Trke konuuyor. Asimile olmu. Krte'yi unutmu veya bdii Krte'yi konumuyor. Yani

Krtler

kendi

aralannda

Trke

konuuyorlar.

ki

Krt,

Krte'yi de bdderi halde,

kendi aralannda Krte deil

Trke konuuyorlar. Drdnc olarak bu insanlar yani bu

brokratlar, stanbul, Ankara, zmir gibi Trk ehirlerinde

yaayan teki Krtler, ocuklanm Krt gibi yetitirmiyorlar.

Bakis Krt olan her eyden saknarak, Trk'e benzeterek

yetitirmeye alyorlar. Ve Musa Antef e gre bunlann hep si de ok iyi insarar. Musa Anter burardan, hep ok iyi

szlerle konuuyor.

lenleri rahmetle

anyor, yaayanlara

selam gnderiyor. Bu insanlar iyi ama Krdistan hi ij^ de

. Krdistan'm hali perian. Ortadou'da 30 milyonun ze rinde nfusa sahip olan bir halk. Hl ayn bir ulus mu de
mi tartmas yapyor. Krte diye bir 30 myonu olup akn fakat kimliksiz. Ulus Hl dUln olmad tart^or.

mu, halk m tartmas yapyor. Krdistan smrge bile de . Ulusun ve lkenin ad yasak. Krt ve Krdistan adlan

yasak. Krdistan lkesinin smrge olduu be kabul edmlyor.

46

Nasl oluyor bunlar? Bu iyi nsanlar, Krdistan', Krt

olan her eyi neden byle perian brakmlar? Bu kategori

de ok byk bir zaaf var. Bu zaaf grmek, irdelemek ge

rek. rnein kitapta bir kiinin ad geiyor: Cemal Kutay.

1840'h joUarda Krdistan iin mcadele eden Bedirhan Paa'mn torunu. Krdistan'm Tahtr Bey'in olu. Krt Tek basma bu isim bile

ac tarihini,

aydm

denen kategorinin

rrnln gstermesi bakmmdan yeter.

Tek basma

bu mek be, Krt aydm dediimiz kategorinin geliimini ve dncesinin ieriini gstermeye yeter. Bedirhan Pa-

d'mn torunu bugn kendisini gizleyen bir adam. Krtl

n ve Krt olduunu gizliyor. Krtlnden utanyor. Krt

lere

dman

olan

siyasal

odaklara

sular

tayor.

Kendi

bamm. bahesinin tamamen kurumasna gzyummu. Hi itiraz yok. Btn bunlar 'nas olabmi? Btn bu sre
nas yaanabmi? Bu bir aydnn, aydm kategorisine gire

bilecek bir kiinin kendi kendine ihanetinin en arpc gs

tergelerinden biridir. Nfusu Ortadou'da 30 milyondan faz

la olan bir ulus. Kuzey Krdistan'da, neden "Krt Aydnlan"

dlyebeceimlz ciddi bir kategoriyi oluturamamt!?
Krt toplumu yoksul bir toplumdur. Burjuvazisi yoktur.

Feodal smf daha burjuvalamadan ajanlatrmtr. Byle

ce ulusalhk iddia edebecek smfsal taban tamamen r tlmtr. Krt toplurnunun aydmlan da yoktur. Gerek

devrimci entemasyonalist, gerekse slamc entemasyonalist

akmlar iinde yer alan pek ok Krt vardr. Krt kimliklerini vurgulayamamlardr. Fakat bunlar ok da, bu Daha

kimlikten kamak iin byle entemasyonalist akmlar inde

yer almlardr. Entemasyonalist akmlarm ulusal duygulan

ufalamas, rtmesi ve andrmas sadece Krtlerde grleben bir sretir. Trk Devleti'nin rk ve smrgeci oldu u, Krt dini yasaklad, bunun. iin kanunlar kard

syleniyor. Bunu doal karamak gerekir. Byle bir yasak

lamaya kar herhangi bir tepkinin olmamas, rk ve s

mrgeci dayatmalara kar bir yatkrk olmas, bunun do

allm gsteriyor. Krtler, Krt aydnlan kendi anadlerine dost deiUer ki!.. Dnyanm hibir yerinde bir devlet, emper

yalist

ve

smrgeci
dtnl ve

be

olsa,

egemenliindeki
inkr

bir

halkm

klmUlnl, nk

kltrn

etmemitir,

edemez.

bunun kabul

edmeyeceini,

ok byk tepkilerle
47

karaacam

blr.

Fakat,

Trkiye,

Krtlerin

varlm,

Krte'nin varln srarl ve kararl bir ekde bilinU bir ekilde inkr edebmittr. Basmyla, niversitesiyle, yazarla-

nyla, mahkemesiyle,

polisiyle,

ordusuyla sistematik olarak

bu inkn srdrebilmitir. De ve kltre yasaklamalar ge tirebilmitir. Trk folkloru Trkler, diye Krt folklor rnlerini gaspetmi,

sunabilmitir.

Burarla uluslararas ya-

nmalara be katlm, dl kazanmtr. Bir taraftan Krt

dini, Krt kltrn, folklorunu yasaklam, dier taraftan

da bunlar gaspetmitir. Trkletirmeye almtr. ki sre

ci bir arada yrtmtr. Fakat btn bu yasaklamalar ve

gasplar srecinde, Krt toplumunda, Krt aydmlarmda ulu

sal bir bilin domamtr. Krt toplumunda bir zaaf vardr.
Bunun nedenleri elbette smrgecik. Fakat, Krt aydnlannm irdelenmesi ve eletirmesi de gerekiyor. Trkiye'nin bir dman gc tarafndan igal edildiini dnelim. Bu dman gcn Trke'yi yasakladn d

nelim. Trklerin, Trke'nin varln inkr ettiini d nelim. Trkiye'nin solculan, saclar vs. bu sre karsn da nas bir tavr koyar? Ne gibi dnceler ve eylemler

gelitirrneye

alr?

Bunun

ipulanm

Bulgaristan'daki

Trkler olaynda biraz grdk. Bulgaristan Trklerinin isim lerinin deitlrmesi olayma, Bulgarlatrma srecine nas

tepkiler olutuunu grdk. Bu tr tepker Krdistan'da ni

in oluamyor?

Gerek devrimci enternasyonalizm, gerekse slam enter

nasyonalizmi akunlan iinde yer alan Krtler, komu btr
halk olan Filistinlerin bamsz bir devlet kurma haklanm
sonuna kadar savunduklanm vurgulamaktadrlar. Fistinlllertn bu aydmlan, hakk iin mcadele de etmektedirler. PKK'ya kadar, Fakat Krt

bamsz bir Krt devletinden hi

sz etmemilerdir. Krtler bu konuda kendilerini adam yeri

ne hi koymamaktadrlar.

Bu da Krtlerin, Krt aydran-

nm kenderine gvenmemeleriyle gili bir konudur. Ortado

u'da nfusu 30 myonu akm bir ulusun kendisine byle

bir staty layk grmememesi anlar bir ey dedir.
Musa Anter'in amlanyla gUi baz eletiriler yapmaya

altm.

Her

eye

ramen

Musa

Anter

Krtler

iin

bir

"ans"tr. Bu konuda, kitaba deerli bir nsz yazan Yaar

Kaya'ya sevgiyle katyorum.
48

IV.

bir VARSAYIM

Krt aydnmdan sz ederken bir sre zerinde ciddi ve

etrafl bir ekde durmakta yarar vardr. Bu, Kuzey Krdis

tan'da 15 Austos 1984'ten itibaren balayan geriUa mca

delesidir. Bu sahh mcadele inde berce Krt Insam

nm, gen insanlann ehit olduunu yakndan blyoruz.

Acaba bu genler, Krt geriUalar, Krt toplumunun hangi

smlanndan, hangi katmaanndan geliyorlar? Krt geriUalann srufsal kkenleri nedir? Bu somnun ciddi bir ekilde
zmlenmesi, gelecekteki Krt toplumu hakkmda sald
ipular verecektir.

15 Austos 1984 atmmm ok nemli bir dnm nok tas olduunu dnyorum. nk bu tarihten sonra yeni

bir deer ortaya kmtr. Krt ulusu iin mcadele, Krt

vatan iin, Krdistan in mcadele... Krt ulusu iin l

mek, Krdistan iin lmek... Krt geriUalann sm"sal kken

lerinin aratnlmas bu bakmdan nemlidir. Kabaca unlar

sylenebir:

GeriUalar Krt toplumunun hemen hemen her kesimin

den gelebilmektedirier. Fakat Krt geriUalann babalar daha

ok kyldr. Krt gerlalar daha ok ky kkenlidir. Az
toprakl veya topraksz kyller. Babalan toprak sahibi

olan, hatta geni toprak sahibi olan geriUalar da vardr. Fa

kat bunlar gerillaya, toprak sahibi olmamn oluturduu de

erlerle deil, yurtsever olarak katmaktadrlar. Krt gerlalann nemli bir ksmmn babalan iidir. Babalan kk

esnaf, olan geriUalar da vardr. Terzi,- ayakkabc, berber vs. Acaba, babalan aydm kategorisine girebecek Krt geriUalar
var mdr? Babas avukat, doktor, mhendis, retmen... gi

bi meslek sahibi olan Krt gerillalarm says ok azdr. n

k, bu kesim ocuklarm Krt gibi yetitirmemeye zen gs

teriyor. Trke konuuyorlar, ocuklanm da Trk gibi yetitiriyorlar, yetitirmeye aUyorlar. Krt geriUalar iinde

meslei retmen olanlar

olabir,

fakat babas

retmen

olanlar herhalde ok azdr. Babas ii olan gerlalann sa3n-

s fazladr. i olan geriUalann saylan da oktur. Fakat,

Batman'da petrolde, Ergani'de bakr madenlerinde ahan ierin gerlaya katmalan pek olas dedir. Yine de bu ralarda ii olarak alanlarm ocuklanmn gerlaya kat-

49

ddarm yakndan blyoruz. Genel olarak ii smf kategori

sine girebllecekpek ok hsanm geriUa inde mcadele sr

drdn de yakmdan blyoruz.

Krt gerlalar inde meslei doktor olarar olabir. Fa

kat, babalan doktor olan geriUalann says herhalde ok az

dr. nk, bu kesimler ocuklanm Krt gibi yetlrmeme-

ye zen gsteriyoriar. Krtlkten sakmyoriar. Krt gerlalar

iinde mhendisler de olab-, fakat acaba babas mhendis olan geriUalar var mdr? Var olduunu blyoruz. Ancak,
nemU sayda var md?

unlan ise rahata syleyebiriz: Krt gerlalar iinde

nemU miktarda mele dediimiz din adamlan, din bocalan

vardr. Babas din adam, mele olan gerlalann says da

oktur. nk bu kesim asime olmad gibi, ocuklanm
Krt gibi yetitirmeye de zen gstermektedir. Evde Krte

konuulmaktadr. u da rahata sylenebilir: Krt gerlalar

iinde kk memuriar olablUr. Babas kk memur olan

gerillalar da olab". Fakat, brokrat olan, yani devlet b

rokrasisinin nemli bir basamanda yeralan geriUalar, p

hesiz ok ok azdr; yok denecek kadar azdr. Babas brok

rat olan Krt gerlalar olablUr, potansiyel olarak varolabiUr.

Babalan i adami olan gerlalar da olabilir; fakat i adamlan herhalde geriUaya katmamlardr.

unu ok iyi biyomz: Binlerce ehit var. Bu ehitlerin

smfsal tabanlannm, aile evrelerinin incelenmesi Krt top

lumunun gelecei hakknda bize ok nemU Ipulan ver

mektedir. Krt gerillalaria b-lcte, PKK'nm 1970'U yUann

sonlarmdakl kumcu kadrolannm incelenmesi de ok nem

lidir. "Apocular" kimlerdh? PKK'y kuran kadrolar, aktif ye

ler, mcadeleye katanlar kimlerdir? Bu iUklleri kier d zeyinde ayn ayn incelemekte yarar vardr. Dlrenenleriyle,

ehitleriyle, itirafanyla, fizcsel bakmdan tesUm olan fa

kat dnce olarak varhm komyanlanyla Diyarbakr Ce zaevi ayn bir inceleme konusudur. Bu hcelemeler bize, gele

cekteki Krt "toplumunun yaps, yeniden kumlmas, bu

toplumdaki insan lkeri hakknda nemli bllger vermekted-.
u ncelemeler imdiden yaplabiUr: Gerek 1984 nce

sinde, gerekse sonrasmda PKK hakkmda pek ok iddianame

50

yazlmtr. O iddianamelerde yer alan kierln snfsal

ta-

banlan. ae lUkeri ayn ayr InceleneblUr. Hangi blgeden gehyor. ya. babasrun meslei, ka ydr ve nas PKK'h ol duu, eitim dummu, Krte biUp bUmedli, Trke blp

bilmedii, kadm gerlalann says vs. PKK'ya katan Trk

kkenU insanlar da kukusuz ayn bir inceleme konusudur.
Bu arada, PKK'h olmayan Krtler hakkmda da benzer

hcelemeler yaplmahdr. ddianameler incelendtten sonra

inceleme konulan daha da derinletilebir. Toplumsal Ikllerin daha farkl ve karmak boyuttan ele almabir.
Krt toplumunun dejenere eddii, soysuzlatrd

nemli b" gerektir. Bu bozulma ve rme iinde, "u s

nflardan gelenler, u ekilde tavr ve davran gsteriyorlar,

yle dnyorlar" demek mmkn deildir. meln Mdhsum Korkmaz, Orta halU bir aeden gelmektedir. Babas ge

ni topraklara sahip bir aamn yanmda ofr idi. Afahsum

Korkmaz'm gl bir geriUa komutan olduu herkes tara

fmdan binmektedir. ahin Dnmez, yine emeki bir aileden

gelmekted:. ahin Dnmez'in babas da iid", eniekidlr.
Fakat kendisi itiraf olmu; arkadalarm, rgtn, ulu sunu dmana teslim etmitir. Bugn toprak sahibi olan,

hatta geni toprak sahibi olan baz aelerde onlarca ehit

vardr. Fakat Krt devriminden en ok yaran olacak toprak sz kyller -be kum karmda komcu olmular; z grlk, eltlt, ulusal onur diyenleri vurmaya aUmaktadr

lar.

yleyse

Krt

gerlalann

lUcnce

bireysel

dzeyde-

incelenmesi gerekir. Ana izger ancak, bireysel dzeyde in

celemeler sonucunda ortaya kanlablUr. Mahsum Korkmaz b" iki cmleyle anlatlabilecek bir ge-

rla dedir. Mahsum Korkmaz Krt ulusunun en tyl evlat-

lanndan biridir. Smrgeci dnceyi ve uygulamalan ya

kndan tanm, yaam, bununla mcadeleyi nemU bir grev bilmitir. Mahsum Korkmaz', ae evresini, arkadala rm, kyn... vs. zengin olgusal dayanaklarla ncelemek ge
rekir.

Yukanda belhttllmiz gibi, ade etmeye altmz d nceler varsaymardr. Bu varsaymlarm somut olgularla

denenmesi, doruluklannm. yanllklannm belirtilmesi ge

rekir.

51

V.

KRT TOPLUMU RM-RTLM

BR TOPLUMDUR. KRT TOPLUMUNU YENDEN KURMAK GEREKR. YEN TOPLUM N

YEN NSAN GEREKR.
Smrgecc Krt toplumunu rtmtr. Trk rk

l ve Trk smrgecii, Krt hsamnm en deerli varlna

saldrmaktadr. En deerli varlk kittir, kimlct". Trk

smrgeciin en temel
paralamak,

amac,

Krt insanmm kliini

Onlan onurlar kr-

ufalamak, yok etmektir.

m,

yrekleri yaralanm,

olaanst

derecede

drl

m, kliksiz insanlar haUne getirmektir.

Smrgecik ancak byle bir ruhsal yapya sahip insan

larla srdrlebir. nsarar, diri, direnen bir ruhsal yapya

sahip olduklan zaman, o toplumlarda, o lkelerde smrge-

cc

yapmak

mmkn

dedir.

te

Trk

smrgecii,

Krt toplumunun yapsm, insan iUkilerini kendi smrge

ci amalar dorultusunda dejenere etmitir. Krt gerlalar

byle bir toplumsal ve

ruhsal

ortamda,

bu yapara tepki

olarak ve bu yaplar deitirmek iin ortaya kmlardr. Byle bir toplumsal ve ruhsal ortamn salkl olmas

mmkn deildir. Bu ortam, ekilde

insan ikerinin salkl bir Bu

kurulaca ve gelit-ecei bir ortam deildir.

iker a iinde ocuklarm ada ller iinde yetime

leri, gelipeleri ve serpmeleri mmkn dedir. Bugn

Trkiye'de Krtler, ada dnyanm ok nem verdii z

grlk, eitlik, demokrasi gibi deerleri savunduklar zaman

sulu

duruma

dmekted-ler.

Burada,

Krt

toplumuyla

ada dnya arasndaki der elikiyi grmemek, kavra

mamak mmkn dedir. Bu, elbette, Trk, Arap ve Fars

smrgecerinln Krt

toplumu

karsndaki konumlanmn

da incelenmesini gerektirir.

Ksaca, toplum

Krt

toplumunun syleyebiriz.

rm, Krt

rtlm

bir

olduunu

toplumunu

yeniden

kurmak gerekir. Yer toplum iin yeni insan gerekir. Yer nsan-nas ortaya kar? Bu konuda. PKK'nm dncesi ve eylemi bize nemli ipulan vermektedir. Yukarda. (II) nu-

marah ana blmde. Krtlere uygulanan bir hakaret ve d

rme ynteminden sz etmitim. nsanlar byle bir haka-

52

retle hibir zaman karamamahdr. Ne Krdistan'da, ne

, Trkiye'de, ne Arabistan'da, ne Afganistan'da, ne Gney Af-

rca'da, ne Fistln'de...

Dnyanm hibir yerinde insanlar

byle hakaretlerle karamamaldrlar.

Fakat, hangi nedenlerle olursa olsun, insarar, toplum-^

1ar benzer hakaretlerie ve aaamalaria karatklan za
man da, bunu yapanlara bakaldrmahdrlar. Bu hakaretleri
lerine slndirmemelldirler. Byle bir hakarete ve alaltc
uygulamaya tahamml etmemelidirler.

Yukanda, 1970'U jaUarda, Krdistan'm eitU yrelerin

de, bu ve benzeri hakaretlerin srdrldn, Krtlerin

burarla birlcte yaadm da belirtmitim. nsanlar midele
rinden, gzlerinden, kulaklanndan vs. rahatsz olduklar za

man hastaneye, klindere gidiyorlar; doktora bavuruyorlar;

muayene oluyorlar; ila alyorlar; hastaldanm tedavi ettiri

yorlar. Eer bir toplum jokanda anlatlanlara benzer bir ha

karetle karlayorsa ve buna kar tepki gstermiyorsa, o

toplumda da hastaUk var demektir. Toplum felce uramtr.
Bunun iin tepkisizdir. Bu hastalc tedavi edilmeyecek mi
dir?

Byle b- hastalda yaamak Krt toplumundaki r

menin en nemli gstergelerinden biridir. yleyse Krt top

lumunu yeniden kurmak gerekir. Yeni toplum iin yeni in

san gerekir. Yeni insan nas ortaya kacaktr? PKK'nm

dncesi ve eylemi bize bu konularda nemli ipulan ver

mektedir. Yukanda aratan olay biraz daha geUtirmekte

yarar vardr. yle: 15 Austos 1984'te geriUa mcadelesi

balad zaman yukanda belirtilen yrelerde (bk. II numa

ral ana blm) insanlar bu mcadeleye iddetle kar k

mlard. Kylerine yine askerlerin, komandolann geleceini,

yine hakaretlerle karaabeceklerini dnyorlard. Eer Krt gerlalar kendi kylerine de gelirlerse, ekmek isterler
se, yatacak yer vs. isterlerse yakalayp Trk gvenlik gle rine teslim edeceklerdi. Kendi kenderine byle dnyor lard; birbirleriyle bu domltuda konuuyorlard. Bu srete bunlan kendi ocuklar uyard. Uyan ok

arpcyd. Bu ocuklar, 1970ymda henz 10-13 yamday-

dar. lkokul renceriyder veya ortaokula yeni balam

lard. Babalanna, de,delerine, amcalarma, daylarma aabey-

53

lerlne yaplan hakaretleri, ikenceleri de yakmdan

yaam

lard. Analannn, ebelerinin, ablalanmn ektii aclan da ya kmdan grmlerdi. lar. Bunlar 1984'de artk 24-27 yalanna ulam dedelerine, amcalarma yle

babalanna,

sylyorlar: "... imdi gerillalara kar kyorsunuz. Oran

yakalayp hkmete teslim etmejri dnyorsunuz. Halbu

ki, 1970 senesinde komando kye gelip binblr trl hakaret

yapt zaman duvar diplerine mellp, 'AUahm beni neden kadm yaratmadm? Bizleri neden kadm yaratmadn? Keke

biz de kadm yaratlsaydk...* diye alyordunuz. Bu alamalanmz, szlanmalanmz ne abuk unuttunuz? Gerlalar

Krt ulusunun onuru iin savayor; byle pis eyler, aa

lanmalar olmasn diye savayor. Gerillaya yardm etmek

herkesin, insan olan herkesin, her Krdn boynunun borcu

olmaldr..."

Bu szler zerine,

dedeler,

amcalar, babalar... bir kere

daha utanyorlar, eziliyorlar. Fakat ailenin genlerinin byle

dnmesinden ve davranmasndan da rahatsz oluyorlar.

Krt gerlUalara

kar

olan

dncelerini,

Krt

genlerinin

yamnda ifade etmemeye zen gsteriyorlar. nk, genler, onlann 15 sene nce katlandktan zulmleri, ayplan yzle rine vuruyorlar. Genlerin bu tutumlarmdan da kayg duyu yorlar. Fakat bu tr tartmalar, bu yrelerde, aile iinde,

ky

odalarnda,
geriUa5a

kahvehanelerde,

camilerde

srp

gidiyor.
Dedeler,

Genler

destekleyeceklerini

sylyorlar.

amcalar, babalar da "...

devlet sizi ldrr, yok eder,

zin

danlara atar..." diyorlar. Genler de "... Gerlaya yardm et tiimiz iin kence grrsek, cezaevine konulursak, ldrlrsek... bu erefli bir lmdr. Fakat aalanmaya maruz

kalarak yaamak erefsizliktir. Byle yaamak, yaamak de dir..." diyorlar. Tartmalar hem gizli, hem de ac yollar
dan, 1986-1987 ylarmda da srp gitti. hndl bu yreler

hep gerladar yana. Her ailede geriUa var. Pek ok aede e hit var. Kadnlar da geriUaya katd. Dedeler, babalar, am calar daha dirayetli, daha gl... Orar da skynetimlere

gtrldler, gzaltna ahndlar.

Cezaevlerine girip ktar.

Mahkemelere ktar. Zindanlarda ikenceler grdler. Ba kan Mao'nun "Halk denizdir. geriUa bahk" zdeyii bu yre lerde de gerekleti.

54

VI. PKK'NIN DNCES VE EYLEM

PKK ok nenl eyler syledi. Sylemlerine uygun ola
rak ok nemU eylemler gerekletirdi. Bunlan ksaca yle

ifade etmek mnkndr:

A) PKK Krt toplumunun temel gerekUlnl ortaya koy

du: Halkmz drlm bir halktr. Halkmz rez rsva yaamaktadr. Dnya ulustan arasmda onurlu birkonumu

yoktur. Binblr trl hakaretlere, aaanmalara maruz ka

larak, bunun doal bir yaam biimi olduunu sanarak ya amaktadr. Ortadou'da ok byk bir nfusa sahip oldu

u halde, bu nfusa uygun bir statye sahip dedir.

Burada. Trk smrgeciUinln, Krt nsarannm ruhsal yapann. kiiliklerini nasl etkiledii zerinde durulmakta dr. SmrgeclUin ekonomik, toplumsal ve siyasal etkeri-

nin ncelenmesi, elbette nemUdir. Fakat, ruhsal etkerinin

incelenmesi de ok nemUdir. rnein ocuklarnn gzleri

nnde babalanna ikence yapmakta. analan salarmdan
kavranlarak srklenmektedir. Byle bir ortam ruhsal yaplcin nasl etkilemektedir? Devlet terrnn egemen olduu

bu

ortamda

ocuklar nas yetimektedir?

"ekiya" anyor.
dan

meln.

Trk

, GvenUk Gleri sik sk kylere baskrar gerekletiriyor.

Sah anyor; Souk. kar. yamur demeden
evlerine girip ktyor; nsanlan evlerinden kanyor;

eyalanm yamahyor. Ailesini, yakmlarm tehdit ediyor. On lara hakaret ediyor. Yere yatnyor, srndryor. E)vlertae

girmelerini, tarlaya, baa, baheye, arya, pazara gitmele

rini yasaklyor. . . Btn bunlar, benzer sreler, Krt nsanlanmn ruhsal yapanm nas etkilemektedir? Byle bir ortamm ocuklar zerindeki etkeri neler olablUr? Btn bu

konulann ajnnnt bir ekde incelenmesi gerekir. te yuka

nda ksaca beUrtmeye ahtumz dnceler, smrge top

lumunun ve InSannm bu bojntuyla Ugldlr. Krt insannn

drlmesi, Krt toplumunun drlm bir toplum ol

mas, smrge ve smrgeci beliriyor. lkerinl aklayan nemU kavramlar olarak Drlmtk, drlme...

gibi kavramlarn Krt toplumunun bknsel analizi sonucu

elde edml bger olduu aktr.

55

B) PKK ikinci olarak Krt toplumuna egemen olan kle

leme srecinden utan duyduunu aklamtr. "Halkm

zn baskya,

zulme boyun emesinden ok ar hakaretleri Bu

be iine sindirmesinden utan duyuyoruz..." demitir. miUi bir duygunun aklamasdr. Burada Krt

halkmm

inde bulunduu psikolojik ortamn, Krt halkna dayatan statnn, Trk, Arap ve Fars halklanmn statleriyle karlatnlmas yapmaktadr. Ortadou'da bu kadar byk bir

nfusa, bu kadar geni topraklara sahip bir mletin klelik

llikerini, boyunduruunu hl paralayamam olmas,

PKK'da fke yaratmaktadr. Gen insanlar bu fkelerini e itU vesilede ifade etmeye almaktadrlar.
1960'U yUann sonlarmda. Devrimci Dou Kltr Ocak

lan kurulmutu. O zamanlar, rk ve smrgeci propagan

da hem resmi yollardan, hem de gayn-resmi yollardan sr drlyordu. Bu youn propagandaya ramen, bir takm

gen insanlar, Trk oknadklarmm, Krt olduklarmm fakat

asime edilmeye aldklannm farkna vardlar.

Devrimci

Dou Kltr Ocaklan'm kurdular. Bunun Trk rkma ve

Trk smrgeciine kar ok nemli bir tepki olduu ak
tr; PKK ise, smrgeciliin ruhsal boyutlanna dikkat eke

rek Krt gerekliini vurgulamaya almtr. C) PKK nc olarak, klelik ilikilerinin paralanaca

n,
"...

bu yapmm muhakkak deitirileceini vurgulamtr.

yapy deitireceiz. Krt halk da insanlk ailesi

Bu

iindeki

onurlu

yerini

alacaktr.

Btn

uluslarla

birlikte

onurlu bir yaam srdrecektir. Bu ikeri krmak ve paralamak kolay dedir. n

k burar Krt toplumunu zrh gibi sarmtr. Fakat bu i keri krmak, toplumu deitirmek iin her trl fedakrhk yapmaldr; hibir fedakrlktan kammamaldr..." denmektedir.
beUidir.

Bu

aklamalann bir eylem klavuzu

olduu bes-

D) PKK drdnc olarak bu deiiklii gerekletirme

nin yolunu yordamm aramtr. Bu srete, PKK'nm ger

ekletirdii en nemli ey udur: Bir kere smrgeci devlet

le Krt halk arasmdaki temel eliki saptanmtr. Daha

sonra bu temel elikiyi zecek kuvvetler saptanmtr. Bu

temel eUklde kar karya duran kuvvetlerin analizi yap

mtr. Sonradan da bu kuvvetler harekete geirilmitir.

56

Eer belirli bir askeri ve politik gcnz yoksa, Krdis

tan' denetim altmda tutan glere kar etki olmanz

mmkn deildir. Dmanlar, Krtlere kar devlet terrizml kuUanmaktadrlar. Devlet terr ancak, belirU bir as

keri gle ve bu gcn kullanmasyla oluacak politc g

le geriletebllir.

Krt toplumunu deitirmek, politik, ekonomik, toplum

sal ve kltrel deimeyi salamak, kukusuz bir

neksel ERNK rgtlerin zlmesi, damas, modem

rgtlen
rgtlerin

me sorunudur. Krt toplumu rgtsz bir toplumdur. Gele

kurulmas gerekmektedir.

PKK temel poUtik bir rgttr.

(Krdistan Halk

(Krdistan Ulusal Cephesi), ARGK

Kurtulu Ordusu) Krt toplumunu eitli ynlerden rgtle meye ahan rgtlerdir. Krt toplumunun btn kesimleri
ni anti-smrgeci, devrimci ve demokratik mcadele dorul

tusunda

rgtlemek ve mcadeleye

katmak gerekir.

Krt

toplumunu en kk birimlerine varmcaya kadar bu mca dele domltusunda rgtlemek gerekir. Kadmlarm, ailenh,

esnafm, kyllerin, aydrann... ayn ayn rgtlendirilmesi

gerekir.

Bu dnceler domltusunda, PKK'nm ok byk bir

kavga, balatt ve bu kavgay kararl bir ekde srdrd binmektedir. Bu mcadele kararl ve srarl bir ekilde
srdrlmektedir. Binlerce ehit vardr. Dalarda, ovalarda, ehirlerde, cezaevlerinde, bilinU ve inanl bir mcadele srdrlmektedir. Bu mcadelenin Krt insanlarmm ruhsal yapm deitirdii byk bir gerektir.
rm ruhsal yaps glenmektedir.

Krt insaranyla
kleci ilikileri

birlcte Krt toplumu da hzla deimektedir. Krt insanlanDirenen,

kesinlikle

paralamaya

alan

bir

anlay geerli

olmaya

balamtr. Korku byk lde yklmtr; ykmak zere dir. Krtler, artk, 1960'h ve 19701.1 yulardaki gibi her trl zulme boyun een, her trl aalanmaya katlanan insan

lar deildir. Bu hakaretlere kar tepki, mcadele hzla geli

mektedir, gittike boyutlanmaktadr. Krdistan'da yeni yem

deerler geUmektedir.

"Krt

ulusu

iin mcadele",

"Krt

vatan iin mcadele", "Krdistan iin mcadele" gibi yeni

yeni deerler olumaya balamtr. Namus artc, kadrara, aeye, airete izafe edilerek konuulan bir kavram dedir.

57

Smrge toplumunda, kadmlarm, ailenin namusunun korunamayaca iyice aralmtr. Kadmm geriUaya katknasnm belU-bal aram budur.

PKK e gerekleen en nemli srelerden bhl de, Trk smrge dzeninden tam anlamyla bir kopuun beUrg olarak ortaya kmasdr. PKK'dan nceki Krt hareketleri
ne, sahh hareketlere baktmz zaman, hareketin, smrge
dzeniyle tam bir kopuu gerekletiremediini gryomz.

meln, aenh bir blm bakaldrmsa, bir blm de devletle birlii yapyor. Buysa dzenden tam bir kopuu salayamyor. Hareketin baarszla uramasmm nedenle

rinden biri de budur.2

Bu
Krt

sreten
z

ok

nemli

bir

sonu

kmaktadr.

PKK
en

halkmn

gcne

gvenen,

kendine

gvenen

2.

PKK'l gerillalarn ok byk bir fedakrlk iinde olduklan, sonsuz de recede zverili davrandklar bilinen bir gerektir. Diyarbakr'da bir s
re gzaltnda tutulmu, daha sonra da tutuklanm bir arkadan an

lattklar bu bakmdan ok ilgi ekicidir.

Bu arkadaa zel Tim

mensubu bir grevli unlar anlatm: "... Hakkri blgesi'ndeki bir a

tmada iki terrist ldrdk. Bu terristlerin silahlaryla birlikte, srt

antalarnda bulunan eyalarnn da dkmn yaptk. Bunlardan biri

nin antasndan, kapkara, ise-pasa bulanm bir teneke kt. tekinin

antasndan da, bir poet ierisinde, kurtlu un, iki yumruk bykl
nde kurtlu ve bayat un..."

zel Tim mensubu bir grevli bu olaydan kendisine gre bir sonu

karyor. "... Bu gerillalar bylesine olumsuz koullar iinde, bylesine bir yoksunluk iinde hibir ey yapamazlar. Trk Devleti'nin kat kat
yksek olanaklar karsnda hibir ey yapamazlar..."

Bu olayn bize verdii mesaj ise udur: Eer herhangi bir toplum, in sanlar, ulusal ve toplumsal kurtulu iin benzer yoksunluklara katlanabiliyorlarsa, benzer fedakrlklar yapabiliyorlarsa, kurtuluu mu

hakkak '

gerekletirecek,

kurtuluu

yaayacak

demektir.

nk,

insanlar, beklentileri, bu beklentileri konusunda inanlar olmasa, by

le fedakrlklar yapamazlar, zverili davranamazlar.

Krt vatan iin, Krdistan lkesi iin fedakrlk, Krt ulusu iin zveri,
yeni Krt insanmm en nemli nitelii olarak belirmektedir.

Trk basn, Filistin'de veya Gney Afrika'da benzer fedakrlk grd

zaman, bunu, "... bu inan, bu iman, bu fedakrlklar karsnda s

rail'in (veya Gney Afrika) tanklar, toplar, ikenceleri vs. hibir ey

yapamaz...." diye anlatyor. Krt gerillalarn fedakrln ise, "... Trk

58

nemli rgttr. Birerce ehidin, kadmn gerlaya katmasmn bir aram da budur. Krt halkna gven oknasa, ken dine gven olmasa, binlerce ehit olur mu? Bu gen insan lar, henz 20'U ya alanm yaayan Krtler, henz 20

yama be ulamam gen insanlar, Krdistan im lme gidiyorlar. Krt ulusu iin lme gidiyorlar. Bu inan, bu di ren ancak, ulusa ve ulusun z gcne duyulan gvenden ileri gelebir. Yukanda, baz Krtlerin, aydm kategorisine gi rebecek kiertn, ocuklarm Krt gibi yetittrmedlkleri,
ocuklanna Krte retmediklerini, hatta onlan Krtlkten

saknddanm

belirtmeye

almtm.

te

bunun

aram

kendine gvensizliktir. Ulusa, ulusun zgcne gvensizlik

tir. Byle bir gven olmad ya da eksik olduu iin, okur
yazar Krtler, ocuklarma Krte retmemek, onlar Krt

gibi yetitirmemek iin zen gsteriyorlar.

PKK bu tavrlan

ve bu davramlan kkten krmtr. Bu tutumlan ve davra

ntan iddetle eletirmektedir.

Krt okur-yazarlarmm,

ay

dm kategorisine girebilecek insanlann, Krt toplumuna kar

olaanst

bir

yabanclama

srecine

girdiini

vurgulamaktadr. Bakan Apo'nun,

1990 Austos'unda, Be-

kaa Vadlsi'nde yapt ve videoya almm bir konumasm

dinlemek olanam buldum. Bakan Apo, kadrann, erkek lerin, ocuklarm oluturduu ok geni bir kalabalk kar

snda konuuyordu. ki saati akm bir sre Krte olarak

yapan konumann nemli bir blm benzer konulara ay rlmt. Yetikin ocuklara sahip olan kadmlar ve erkekler en ok u ynlerden eletiriliyordu: "... Siz ocuklanmz bize

gnderiyorsunuz. Fakat onlara iyi bir eitim vermemisiniz.

Oran Krt gibi yetitirmemisiniz. Onlar dalarmz bml-

yorlar. Disiplinli deiUer. Krtler hakknda, Krdistan hak

knda bilgi sahibi deiUer. Onlan iyi eitmemismiz. ' Onlara

bir eyler retmekte ok zorluk ekiyoruz. Bundan sonra,

ocuklanmz daha iyi yetitirmeye ahm. Krt gibi yetitir
meye aln. Krtler iin yetitirin... "

Devleti'nin stn silah gc, stn teknoloji olanaklar karsnda ok olumsuz koullar iinde faaliyet yrten terristlerin baarya ulama s mmkn deildir..." diye anlatyor... Bu yaklamlardaki ve bu mmkn deildir. anlatmlardaki ifte standard grmemek

59

PKK Genel Sekreteri Abdullah calarim

Uryor.

bu tr eletiri

lerinin Krt toplumu zerinde ok nemli etkileri olduu bi-

Bir PKK'h

Burada, Krdistan'm hemen hemen her yerinde grlebecek bir PKK yesinden, bu yenin rgtle nasl tamt-

mdan, rgte nas katldndan ve daha sonraki yaantsmdan sz etmek istiyorum: 1962 doumlu. Tarma ve ticarete dayal bir kasabada domu".

Yedi kardein byklk srasma gre drdncs.

erkek, kzkardei var.

Kasabaya evredeki bir kyden gelip yerlemiler. Kasabada

yon politikas

Trklk

propagandas

egemen.

Asimas-

hzla yrtlyor.

Kasaballar kylerden ge

lenleri, geri, ilkel ve Krt buluyorlar. yorlar. at-pal Trke

Orara pek yanam kasabalar

konuabilen

bekenderinl Trk sayyorlar. "... Kyden geldiimiz ilk d

nemlerde ok glk ektik. KasabaUlar bizi her zaman horluyorlard, aalyorlard. Bizi kendilerinden biri olarak gr

myorlard.
yorlard."

Bize

Krt

yiyorlard.

'Krt'

szcne

aalayc bir anlam yklyorlard. Kenderinl Trk gr

"...

Bir doktorun muayenehanesinde alyordum.

Bir

gn muayenehaneye orta yal bir kadm geldi. Kyl kad

nyd, yoksuldu, eyepce hastayd. Doktor onunla Krte ko

nutu. Hastalm sordu, hal hatr sordu. Kadm, doktorun

Krte konumas karsnda byk bir telaa ve flceye kapd.

Sen doktor de misin, ne biim konuuyorsun, yok

sa baka bir yere, yanl

bir yere mi geldim? diyerek dokto-

m azarlad. Muayenehaneyi terketmek istedi. Doktor bu du rumu kavrad. Kadm, Krtlerin, Krte'nin ilkel bir ey

olduunu, aak bir ey olduunu dnyordu. Doktorlann Krt olamayacaklarm dnyordu. Krte konutu una gre herhalde doktor deildi.

te yandan kadn, doktorun, kendisinin hahm, hatnm

60

sormasm da garipsemiti. Doktor dediin, sOT'^lfu, ak

kal olurdu, Trke konuurdu...

Doktor bu dummun hemen farkma vard. Bu sefer ka

dna, 'Soyun', 'yle dur', 'e' gibi emirler verdi. Konuma
sm sertletlrdl. Ye Krte konuuyordu ama, ok sert ko nuuyordu. Asc suratla ve atk kala konuuyordu. Ksa

konuuyordu. En sonra, yine emir verircesine, 'git eczane

den u alan al, gel' dedi. Kadm her syleneni yapt. Korku ve saygyla kank bir mhsal yap iindeydi. lalan ald, gel
di.

Halkmzm ne kadar ezmi olduunu, kendi z deerle rine ne kadar yabanclam olduunu ilk defa o zaman farkettlm..."

Krte

konuabiliyor,

fakat

Krte'yi

ok iyi bmiyor.

"... Krte'j^ ok iyi bUmiyomm.

Saatlerce Krte konua^

mam.

Krdistan

devriminin

sorunlanm

Krte

arat-

mam... Asimasyon politikas bizim blgede oc etki ol

mu. Krte'rn yapsm da bozmu. Fakat, Bexwedan

Dergisl'n
rum..."

Krte yazanm

okumaya,

anlamaya

alyo

1960'l yUarda, ana.

yor. At arabas var.

ukurova'ya tanm iiine gidi

yor... Baba iilie gitmiyor. Kasabada gnlk ilerle ura

"... Dokuz yamdan sonra anam beni iilie gtrmedi.

Bana kyamyordu, ok ufaktm. Kzkardelerimi her zaman

gtryordu."

Kahvehanelerde garsonluk yapmaya balyor. Zaman za man bir doktorun muayenehanesinde alyor. O yularda okuma-yazma bmiyor. Okula gitmemi. Ba bas, kasabaya yerletikten sonra, onu da kardelerini de

okula gndermemi.

1976-1977 ylarmda, kasabada, MHP yaran etkin ol

maya balamlar. "... Beni de kendi aralanna katmak isti yorlard. Bana sk sk sigara veriyorlard. Sigaralanm da ba na aldnyorlard. Paranm geri kalanm uzattmda, 'st

kalsm'

diyorlard.

Bana,

irin

grnmek,

kendi

aralanna

katmak istiyorlard. Orar da Krtt, bizdendi, bizim kasa badand. Fakat onlara jireim snmyordu. Birkamm ba
bas ok zengindi, ger topraklan vard..."
61

". .

Bir kahvehanede alyordum.

Oraya daha oksol-

cular geliyordu. Uzun uzun tartmalar yapyorlard, onlan dinlemeye, Kurtuluu, anlamaya Partizan, alyordum. imdi, onlann, Halkm

Devrimci Yol gibi siyasetlere mensup

olduklarm algayabiliyomm.

Fakat o zaman bu ileri hi

kavrayamyordum. Orar da bizdendi, bizim kasabandand.

Krtt. Bazan kasaba dmdat da gelenler olurdu. Bizim

kahvehaneye sc sk gelirlerdi."

"... O sralarda, kahvehaneye giyimleri- kuamlan farkl olan daha baka nsanlar da geliyordu. Onlar baka bir k ede otumyorlard. Kahvehane sahibi onlara epeyce kzyor
du. nk onlar ok ay imiyorlard. Orann ok paras

yoktu, yoksuldular.

Fakat orann syledderi

benim ok

dckatimi ekiyordu. Onlarm yaants, tavr ve davrantan daha dzgnd. Krtlerden, Krdistan'dan sz ediyorlard. Bu szckleri ilk defa duyuyordum. 'Biz Krdz' diyorlard, 'Krtler eziliyor' diyorlard. Onlara Apocular deniyordu." "... Onlara yreim ok abuk smd. Giderek ben de on

lara

katldm.

Okuma-yazma
Fakat,

bilmediim
eitim

iin

kitap

falan
kat-

okuyamyordum.

btn

seminerlerine

dm. ok ey rendim. Kendimi kefettim. 1978 yhnda ar

tc, ben de Apocu olmutum. Ufak yap olduum iin kur

yelik grevini bana veriyorlard. Kahvehanede almay da

srdryordum ..."

"... Birgn babam evde, bir hasmyla kavga edeceini,

ona haddini bdireceini, erkek evlatlar olarak bizn de ya

nmda

bulunmamz

istedi.

arya

gittik.

Babam

arda

hasmyla karat. Biz de arkasnda diziydlk. Bize 'saldnn' diye emir verdi. Biz saldrmadk. Tekrar, 'saldrm* diye grledi. Biz yine saldrmadk.
tanmymz' be dedc.
yeni kavnyorduk.

'Neden saldralm, bu adam

Toplumsal konular, elikileri yer

O zaman, babam bize ok kzd, evden kovdu. 'Sizden

utanyorum' dedi. 'Bemm erefime leke srdnz' dedi. B--

ka gece eve gidemez '^ldum. Sonra yine gittik. Bykanam

bizi ok seviyordu, koruyordu.

O sralarda anam ld. Anam hastalctan ld. 50 yalanndayd. Anam ukurova'ya gidi-geli bitirdi. Anam lnce epey sef kaldk. Bykanam bizleri ok seviyordu

62

ama gzleri kr olduu iin yeteri kadar ilgi gsteremiyor du."

"...

1979 ylmda rgt bana sah da verdi. Aynca ben

kendhn de sah aldm. lk eylemde arkadalarla beraber ci

nayet suuyla tutuklandm. Henz 18 yamda dedim. 7
kiiydik. Hepimiz de ayn nedenle tutuklandk... Faistlere

kar ciddi eylemler yapyordu. O mcadeleler sonucunda

faistler kasabada sinder..."

1980'li yularda Diyarbakr Cezaevi'nde. Diyarbakr vah etini en kk aynntarma kadar anlatyor. Her zaman direnier iinde olmu. m. "... ok byk zulrn ve ikence gr sopa Okuma-yazma bilmediim iin bana aynca

atyorlard.

'Okuma-yazma be bilmiyor, bir de Apocu ol

mu...' diye kkryorlard. te, okma-yazmay, ar bask srecinde rendim. Arkadalar ranza altlannda bana glzU
glzU okuma-yazma retiyorlard..."

Mazlum'u, Hayri'yl, Kemal'i... yakmdan tamyor. MuzafJefi, Selim'i, Mustafa'y, Mehmet an', Rzdy, Seyfettin... Sakine'yi, Cahide'yi, Aysel'i yakndan tamyor. Kadmlar kouuyla irtibatn kumlabmesi iin bir arkadayla nian
lanm!

Bakan Apo'dan ok byk bir sevgi ve hayranhkla sz

ediyor. Sc sk "zmlemeler"den sz ediyor.
"Bakan'm zmlemeleri..."

Yarglama sonunda b- arkadayla b-Ukte idam cezas

na mahkum edilmiler. Olay srasmda

18 yandan kk

olmasm kendi lehine bir del olarak kuUanamam. Mahke

me bunu dckate almarm...

Cezalan onaylandktan soma, b: arkadayla birlcte,

Karadeniz'de r b- hapishaneye srgn ediliyorlar. ok

ar hakaretler gryorlar. PKK'U olmalanndan dolay ok byk baskarla karayorlar. Onlardan plmanlc dek-

esl isteniyor. Teslimiyet isteniyor, it-afk isteniyor. id

detle reddediyorlar. Kabul etmeyince bask-zulm artyor.
Alk grevleri yapyorlar, kimse duymuyor.

Bir kere arkada, daha sonra da kendisi htlhara kalk

yor. K pay kurtuluyorlar. Bu olaydan sonra cezaevi yne timi. tiraf, tesUmlyet ve pimanlk Istemdnden vazgeiyor.

63

Fakat hep tek kic hcrelerde tutuyor. Sahk sorunlaryla

hi genmlyor.

Salk sorunlan var.

1980'li yularda, Diyarbakr Cezae-

vi'ndeki vahet dneminde, kafasma yedii darbelerden do

lay korkun baaran var.

1988 senesinde, tedavi iin stanbul'a gnderiyor. Git

tii gn, kouta, cezaevindeki basklar protesto gerekesiy
le alk grevi balyor. Ahk greve kendisi de katlyor. Bu
nun zerine cezaevi ynetimi, "anarist" diye, tedavisi

yapmadan, geldii cezaevine geri gnderiyor.

Aesiyle aras iyi. ve enitem eer

Sk sk ziyarete geliyorlar. olursa bizleri ziyarete

"... Ablam geliyorlar.

paralan

1981'de, 1982'de korkudan ziyarete gelemiyorlard. Artk fr

sat bulduka geliyorlar. Onlar da artk PKK'l. Hep poUtikadan konuuyoruz. Ablam da enitem de okuma-yazma b
miyor. Ama tavr ve davranlar iyi. Politikaja kavramaya

baladar. Artk, sadece beni ziyarete gelmiyorlar. Arkada

lar iin de geliyorlar. Kk kardeim de frsat bulduka zi

yarete geliyor. Ustas da, o da ok iyi. Ustas ziyaret iin ona

her zaman izin ve para veriyor. Fakat, kk kardeim ok heyecanl. Sk sk askerlerle, gardiyararla kavga ediyor."
"... Bir ziyaret srasmda, ablam, arkadalara, 'bir istei niz var m' diye sordu. Bize muhakkak bir eyler getirmek

istiyordu. Onlar da, 'bize kitap getirin' dediler. Ertesi ziyaret

ablam bir defter getirdi. Okul defteri. Arkadalar, 'Bu defter, kitap deil' dediler. Ablam da, 'Kitap istedim, dkkan sahibi
bunu verdi' dedi. 'Hem bunun iini yazyla doldurursaruz ki
tap olur, siz de kitap yazm olursunuz' dedi..."

Okuma-yazmasm iyice erletmi. Her trl kitab oku yabiyor. Her konuyu tartabiyor. eitli cezaevlerindeki

arkadalanna mektup yazyor. Yazs iyi de. ok ar yaz

yor. Konuurken dncelerini daha iyi ifade ediyor.

En byk istei, tahliyeden sonra Krdistan dalanna

kmak. Krdistan dalanmn en 3njlcsek yerlerinde eitli

sloganlar atmak.

Krdistan'a, bal...

Parti'ye,

nderlie

ok

derin

duygularla

64

Vn. PKK'YA eletiri

Btn bunlann yanmda, PKK'mn bu anlaya uygun ol

mayan tavr ve davramlan da var. metn, PKK'mn srnrgecerin diUne ok fazla itibar etmesi,
dar nem vermemesi, yukanda

Krte'ye yeteri ka
altmz

belirtmeye

anlayla badar bir

durum dedir.

PKK'nm k basks

1985 yhnda yapan kiilik konusuna nemli bir arlk ve

ren kitab var: "Krdistan'da Kiilik Sorunu, Devrimci Mi

litann zellikleri ve Parti Yaam" (Weanen Sexwebn)

Bu kitapta, daha ok, rgtte, herhangi bir PKK mitanmda
bulunmas gereken nitelikler zerinde duruluyor. "PKK ml-

tan

Krdistan'

sevmelidir;

Krt

ulusuna

bal

olmaldr,

Krt ulusunun kurtuluu iin her trl fedakrl yapmal

dr..." gibi eyler syleniyor. Bu kitabm hibir yerinde, Krt mitanlarm, gerlalann, Krte'yle ilgi tavr ve davramlan

konusunda en kk bir nt, en kk bir hatrlatma yok.

me, mitanlarm, gerillalarm, Krt halk ymlanyla llikertade Krte konumalan gerektii, buna zen gsteril
mesi gerektii konusu zerinde durulmuyor. Bunun byik

bir eksiklik olduu aktr. Ajmca, bunlann ifade edUmesine

ihtiya duyulmamas, her ejrin Trke olarak, smrgeci

nin diliyle aratmaya aUlmas artcdr.

Diyarbakr vaheti anlatan ve PKK'lar tarafndan ya

zlm eitli kitaplar var. "Drtlerin Gecesi" (Fevzi Yetkin-

Mehmet Tanboa); "Yasak lkenin Gnl"

(Hasan Bdi-

rici) "12 Eyll Karanlnda Diyarbakr afa" (Selim -

rkkaya);

"Bu nsan lklarn Unutmayn,

Eskiehir-

Aydn Direnii" (Hsn Altun-Ahmet Yavuz)... gibi yaymlar

burardan bazan. Bu kitaplarda da Krte konusu zerin

de hi dumlmuyor. Halbuki, Krte, smrgeci ve rk y netim tarafndan yok edilmeye ahlan bir d. unu hep dndm. Baz arkadalarla da konutum.
1981, 1982, 1983 ylarmda Diyarbakr Cezaevi'ndeki iken

celerin ok youn ve ok ar olduunu yakmdan blyoruz. Tutsaklar koulardan kartp kapaltma gtrlrken i

kence

gryorlar.

Cezaevi

arabasma

bindirrken

ikence

gryorlar. Arabada, arabadan indir-ken ikence gryor

lar. Bu ikenceler mahkeme huzurunda be sryor. te,

byle bir ortamda, tutsaklar mahkeme huzumnda Krte

65

konuup tercman isteselerdi ne olurdu? Bu tiya neden

hissedmedi?

me,

Ali

Erek'in

ehit

olduu

1981

Mart'mda, Mazlum Doan'm ehit olduu 21 Mart 1982 sulannda. mahkemede Krte konuulsayd, tercman ilen

seydi ne gibi bir sonu almrd? Tutsaklara, "Trkm, do

ruyum..." andmm ikenceyle syletildii, stiklal Mar'mn,

Atatrklk'n ikence arac olarak kullamld, btn
tutsaklarm. 'Trkm, Mutluyum..." demeye mecbur eddi

i, koulara 16 Trk Devleti'nin bayraklanmn resmedildii bir dnemde, mahkemelerde srarl ve kararl bir ekde

Krte konuulsayd... ne olurdu? Krt tutsaklar bu ihtiyac

neden duymadar?

Yukarda ksaca belirtilen kitaplarda bu ihtiyacn duyul

duuna dair en kk bir anlatm yok. Tutsaklar eitli za man ve meknlarda, eitli dayatmalarla kar karya kahyorlar. Bu yaptrmlara kar tavrlar ve davramlar

gelitirmeye alyorlar. Ancak, Krte'yle gili herhangi bir

neri konuulmuyor, tartmyor.

Israrl ve kararl bir ekilde Krte konuma, dzeninden, ikenceli yaptrmlardan kopuu

smrge abuk

daha

bir ekde salamaz myd? Veya Krte konumak, bu yz den ayrca ikence ve hakaret grmek, tutsaklar iin daha
nemli bir moral dayanak olmaz myd?

Drtler'in,

Ferhat Kurtay,

Eref Anyik,

Necmi ner ve

Mahmut Zengin'in ehit olduklan, kendilerini yakarak lm

szle eritikleri, daha sonra da Kemal Pir, Hayri Duimu,

Akif Ylmaz ve Ali iek'in ehit olduklan sralarda, Krte
konuarak smrgeciyi protesto etmek, yani smrge yne

timinden, smrgeci dayatmalardan kopuu salamak, laml, ierikli bir tavr ve davram olmaz myd? Bu konulann dnlmesinde yarar vardr.

an

te yandan,

sadece,

Marx'n,

Engels'in,

Lenin'in,

Sta-

in'in, Mao'nun yazlan incelenerek, sadece bunlara dayana rak Krt insanlanmn kiii incelenemez. Veya sadece bu

yazar gznne

almarak Krt insanlarmda kiiliin nas

gelitii konusu aratramaz. PKK Genel Sekreteri Abdullah

coZan'm, Krdistan'a ve Krt toplumuna iUkln yazlar ise

bu konularda ok nemli birer kaynaktr. mesi, irdelenmesi gereken temel konular Burada ncelen kanmca udur:

66

rnein bir gece vakti. Bir k gn. Danda kar ve souk

var. Ortalk karanlk. Ky gvenlik kuvvetleri tarafndan ba
slyor. Gvenlik gleri bask ve zor uygulayarak yetikin

erkekleri evlerirn dna karyor. "Gen kzlar ve kadmlar ieride kalsm" diyor. GvenUk glerinin komutanlan asker leriyle odalara dalyor. Erkeklere, "Siz danda nbet bekle yin, bizim kadannzla grlecek ilerimiz var" baskyla, zulmle gerekletirmeye diyor. Ve

bunu

alyor.

18-20'

yamda bir gensiniz... byle bir ortam sizin kiiliinizi nas

etker? Byle bir ortamm, benzer ortamlann ocuklarm

ruhsal yapan zerindeki etkeri neler olabilir? ocuklarmm gzleri nnde analara, babalara ikence

yapmaktadr. Genlerin gzleri nnde, dedelerine, babala

nna,

amcalanna, aabeylerine,

analanna,

ablalanna haka

ret edilmektedir. Byle bir ortam insanlarm kiderlni na

etkiler?

Bu

ortam

iinde

ocuklar

nas

byirler?

Gvenlik gleri sc sk ky basyor. Arama bahanesiyle ev

lere giriyor. Gda maddelerini telef ediyor. Baz deerli eyalan gasp ediyor. Bazen evden dar kma yasa kojnjyor,

bazen de tarlaya, baa, baheye gitmeyi yasaklyor. oban-

lann srlerini otlaa gtrmeleri yasaklanyor. nsarara,

ceza olsun diye bok yediriliyor, fare yediriliyor... Bu tr ya

saklamalar ve cezalar insanlann ruhsal yaparm nas etki ler? Krt insanlarmm kiilik sorunlan ele almrken srecin bu boyutlar da gzden uzak tutulmamaldr. Byle bir zulm ortammda, bu zulm ve ikenceyi yr

ten devlet glerine kar etkiU bir gerilla mcadelesi bala

d zaman ezik ve yaral olan ruhsal yapar nas etkilenir?

Smrge toplumlan yaral toplumlardr. Acaba bu yara

y tehis ve tedavi edecek yol-yntem ne olmaldr? Krt kii

liinin olumas bu srelerle yakndan ilgidir.

Kimlii srekli olarak inkr edUen, kmsenen, horla

nan, drlen bir halk. Admm sylenmesi, smrgeci ulu

sa, egemen ulusa hakaret saylan b: halk. Bylesine hesaph-kltaph, sistematik bir aalama henz ilk veya orta eitim
amdakl, yetime dnemindeki ocuklar nas etkiler? Kii liin olumas zerinde dururken, bu gibi konulann ele ahn-

mas ok nemli olmaktadr. Krtlerde kiiUk sorunlan ele

almrken bu gibi konular ihmal edemez.

67

Krtlerin, Krte konuma zerinde daha ciddi ve etraf

l bir ekilde durmalar gerekir. almalar sadece, Krtey-

le

smrlamak,

kltrel, faaliyetlerle

smrlamak,

elbette

bir

zm dedir. Gerla faaliyetiyle Krte arasmdaki tavr ve

davran btnletirme olanaktan her zaman vardr. Krte'ye yeteri kadar nem verirseniz, arkasndan Krt bunun hemen Krt

devleti falan ortaya kmaz.

Fakat,

e'ye yeteri kadar nem verirseniz, Krt dine,

Krt tarihi

ne,

Krt

kltrne

ikin

incelemelere

nem

verirseniz,

Krt Devleti ihtiyacm da belirtmi olursunuz. Bu sre gi

derek Krt Devleti ihtiyacm daha ak bir ekilde ortaya koyablr. Fakat, smrgecinin diliyle hibir yere varamaz.

Smrgecinin diyle Krt zerkUi bile salanamaz. Askeri faaliyetleriniz ne kadar gl olursa olsun, smrgecinin di linden vazgemiyorsanz
kolay gereklemez...

siyasal

baarara

ulamak kolay

Krdistan' ve Krtleri Afrika'dakl yeni lkelerle kantr-

mamak gerek". O devletler de resmi d olarak ngilizce'yi,

Franszca'y kuUamyorlar, demek yanltr. Unutmayalm ki
Krte inkr eden bir ddir. Yok sayan, kel denen bir

ddir.
geri,

Halbuki,

Krte Trk smrgecilerinin sand gibi,

deildir, zengindir. Afrika dlerinden ok

kel bir d

zengindir. lar...

Aynca Afrka'nm yerli diUeri ngizler, hibir zaman nkr edilmi

Fransz te
da

tarafndan

deild-.
olduu

yandan bugn, Afrika dilleriyle alfabe yapma abalan hzla

ilerlemektedir.
aktr.

Fakat,

bunun gecikmi bir aba

PKK Genel Sekreteri, Abdullah calan'm Hal Nebilefle

yapm olduu ok nemli bir konuma var. "Apo'yla Kl

tr Sanat zerine" balyla yaymlanan bu konuamada

d konusunda da Krte konusunda da nemh eyler syle niyor, (bk. Muhsin Kzkaya, HaUli Neber, Dnden Yanna

Krtler, Yurt Kitap-Yaym, stanbul 1991 S. 165-185)

zetle yle syleniyor: EU kolu balanm, hareketten

yoksun kalm bir insamn azm amak hibir ie yaramaz.
Krdistan'la giU faaUyetleri, kltrel faaliyetlerle, d al-

malanyla
grle

smrlamak

hibir zaman
Bunun iin

yeterli
de

olmaz.

nemli
n

olan eli kolu balanm ve hareket edemez olan insamn z

kavumasdr.

siyasal

faaliyet

68

planda olmaUdr. Ell-kolu aan, hareket kabiliyeti kazanan

msanm azmm, kendlUinden alaca kukusuzdur. Bu dncelerde nemli gereklc pay vardr. Fakat bu

dncern tersini ade etmek de mmkndr. Azm aamayan insan her zaman eU-kolu balanrm b- ekde otur

maya mahkumdur. nsanlar ancak, kendi kenderinl kurta-

rabirler.

nsanlan

bakalan

kurtaramaz.

nsan,

el

kolunun balandmm, kleletiinin bince vanr, buna tepki gsterir... zgrln byle bir sre iinde kazanr.
Bu dummda insanm azmn ac obnas gerektii kuku
suzdur.

Krte

konusu,

aslmda,

dndmzden

daha

nemlid-. Dummalarda srarla Krte konuan, bu tavnm

karart b- ekilde srdren Mehdi Zandya, mahkemenin ulatrmaya aht mesaj zerinde dikkae dumlmahdr. "... Mehdi Zona istedii gibi konusun, istedii eyleri syle
sin, biz onu dinleriz. Fakat, Trke konusun." Bu szler

ciddi bir ekde ele alnmaldr. Bu konuya baka yazarda

daha etrafl bir ekilde deinildi. (mein bk. Savunmalar

S. 130vd.)

Acaba, Trke'de , srarm nedeni nedir? Trk Cumhur-

bakam Turgut zal'm, 1991 y Haziran aymn ortalannda,

bir Avmpa bakentinde yapt konumada, "1996'ya kadar
herkes Trke konuacak" demesinin aram ned"? Bu sz

ler, Trkiye Cumhuriyeti smrlan iinde yaayan Krtlere,

zerlik veriUp veriUneyecei e ilgi bir soruya verilen cevap

tr. Trk Cumhurbakam Turgut zal, "... Buna e konuacaktir..." demit". "D zerdeki gerek yok yasaklan tur. Zaten 1996'ya kadar herkes Trke renecektir, Trk

kaldrdk" diye vnld bir srada bile bunlar sylenebmektedlr. O halde bu sre etrafl bir ekilde ele ahnmahdr.
Birtakm tutuklulann, "... eer Krte konumazsak

tahliye olabiUriz,

ama,

dummalarda Krte konuursak,

tahUye muhakkak engeUentr" mantm da bu ereve inde

deerlendirmek gerekir.

Krte konumamakla mahkemeye ne gibi b" taviz ve-

rmekted? Bu durum mahkemern neden houna gitmek tedir? Veya neden byle dnlmektedir?
Krtler, Trklere, Araplara, Farslara benzeyen ynlerim
69

vurgulayarak, bu benzerlikleri ne kararak kimliklerini ge-

litiremezler.

Krt

kimlii ancak,

bu

uluslara benzemeyen

ynlerin vurgulanmasyla, bunlann ne kanlmasyla gelitirllebir. Bunlar da Krt'e has zeUderdir. Krt toplumu

oknanm ortaya kard deerlerdir, kurumlardr...

Vni. ULUSAL KURTULU SONRASININ

id NEML SYASAL BM
PoUtik
tan'da

ve

toplumsal

faaliyetlerin
ve

esas

amac

Krdis
Bu

demokrasiyi

kurmak

gelitirmek

olmaldr.

nokta Krtler iin ok nemlidir. nk, Krtler demokrasi

yi yaayamam bir toplumdur. Krdistan'daki devletlerara

s smrge sistemi, demokrasinin kurulmasn ve gelimesi ni nlemek iin elinden gelen her trl abay gstermitir. Smrgeci devletler Krt ulusal hareketinin gelimesini en

gelleyebilmek iin feodal kurumlarla ibirlii iine girmiler dir. Bu kurumlarn yaamlanm srdrebilmeleri iin youn
bir gayret iindedirler. Bl-ynet politikasmm yaama gei-

rmesi demokrasinin kurulmasm ve gelimesini jdne engel

lemektedir.

Ulusal kurtulu hareketlerini demokratik ierikleri a

sndan da irdelemek gerekmektedir. Bu konuda, sra, Hin

distan rneklerinin yansra, Kongo, Senegal, Uganda... gibi

rneklerin incelenmesi de yararl olacaktr. Hindistan ve s

ra kinci Dnya Sava'ndan sonra ortaya km bamsz devletler oldular. Hindistan, ngiliz smrgesiydi. 20. yzyIm ilk eyreinden itibaren ngiz smrge ynetimine kar
bamszlk mcadelesi balad. Birinci Dnya Sava'ndan

sonra bu mcadeleler daha da iddetlenerek srd. kinci

Dnya Sava ncesinde ve sava srecinde de yaygmlaarak devam etti. si'rn Ulusal Kurtulu yrtlyordu.
grlerden

Mcadelesi Kongre Fakat Ulusal

Parti-

liderliinde

Kurtulu
kat

Mcadelesi'ne

btn

insanlar,

akmlar

yordu. Hindistan

15 Austos

1947'de bamszlm kazan

d zaman iktidara, sadece bir kii veya bir akm gelmedi.

ktidara gelen yalnzca bir kii ya da bir akm de, aslmda

bir koaUsyondu. Gandi, Nehru gibi Hindistan Ulusal Kurtu lu Hareketi'n). nenl isimleri de bu koalisyonun iindey

diler. Bu koalisyon demokratik srecin kurulmasmda ve ge70

mesinde ok nemU bir rol oynad. mein komnistler

de bu koalisyonun imdeyder. Hindistan'da komnist par

tisi hibir zaman legal olmad. Hindistan Devleti'nin kumlu srecinde komnistlerin de. ok byk katkan oldu.
Bugn Hindistan demokratik bir devlett".

Ht

demokrasisinin ok nemU eksiklikleri kukusuz

vardr.

"Gandi" adma hl ihtiya du)mluyor olmas bu ekFakat demokratik srecin

- sdderin banda gelmekted-.

bu glklerin bcde olduu da binmekted-. Bu bil, zorluklan amada nemli bir motor gc olarak belir
mektedir.

Ortadou'da Yahudi Devleti'nin kumlusunu gerekletmek i Yahuderin gellt-digi mcadelenin incelenme sinde de yarar vardr. Bu mcadele de b" koalisyon iinde gelimitir. Btn grlerden Yahuder ve akmlar bu koa lisyon imde yer almak olanana sahip olmutur. Weizmann. Ben Gruon, Golda Meir, Menahem Begin gibi isimler,

bu sanlann tems ettii akmlar bu koalisyonun iinde yer

almlardr.

14 Mays

1948'de sra Devleti bamszlm

kazand zaman, iktidara burada da bir koaUsyon gelmitir.

sra'in demokratik bir devlet olarak kumlmasmda, sra

demokrasisinin geUmesinde bu koaUsyonun ok byk ro
l vardr.

Krtlerin, zellde PKK'nm, Hindistan'n ve sra'in ku-

mlu srelerini, kurulu sonras gelien olaylar zengin ol

gusal dayanaklanyla incelemesinde ok byk bir yarar var

dr.

Zira,

PKK,

en

ok,

demokratik

olmamakla,

despot

olmakla, despot bir ynetim amalamakla sulanmaktadr. Bu konuda halk kitlelerine. Krt toplumunun eitU kesim

lerine gerekli gveni vermeye ahmas PKK'nn nemli babas olmaldr. Demolcrasiyi hi yaamam, bu olanaklara

hi sahip olmam Krt toplumunun, bu incelemelere ok byk tiyac vardr. Krtlerin, Ortadou'da Arap oveniz
minin etkisi altmda, Yahudere kar dmarc hisleri bes-

lemes hibir yarar yoktur. Krtler Yahudi toplumuyla daha scak iker kurmak dummundadrlar. Krer Yahu di toplumunun demokratik kurumlarm grmezden gelemez

ler. Yahudi toplumu, Ortadou'da Krtlerin doal ittifaksdu-. Krtler "Mslman kardelerimiz" tabiri zerinde daha

71

ciddi b- ekilde, daha soukkar b" ekde dnmek du mmundadrlar. Yukanda, (I) numarah ana paragrafn (B) ksmmda ve (II) numaral ana paragrafta, Trkler, Arapla-

rm ve Farslann, slamiyeti kendi mli kartan dorultusun

da nas kullanddanm grdk.

Ulusal kurtulu mcadelesi sonucu oluan siyasal bi

imlerin yukandakilere zt olan meklerir de Afrika'dan se-

eblz. Afrika lkeleri,

zellikle

kinci Dnya

Sava'ndan sonra,

1960'h yulardan sonra bamszlklanna kavutu

lar. meln Kongo 15 Austos 1960'da, Senegal 20 Haziran 1960'da, Uganda 9 Ekim 1962 'de bamszldarma kavutu

lar. Gana, Tanzanya, Mali, Togo, Somali, Nijerya, ad gibi

lkeler de aa yukan benzer tarihlerde bamszldanm kazandar. Fakat, bu lkelerde kurtulutan sonra demokra tik rejimler kumlamad. Bu lkelerde, ulusal kurtulu, s

mrgeci

devletlerle yapan

anayasal grmeler sonunda

gerekleti. Bu srete de, daha ok lkedeki nemli kabe1er rol oynad. Fakat bu kabeler, siyasal akmlar ve gr

ler arasmda koalisyon yoktu. Ulusal kurtulutan sonra ka

bilelerden
Hatta, bu

biri

iktidan

ele

geirdi.

Uce

halkmn
zaman

teki
zaman

kesimlerine ok youn ikenceler, eziyetler yapmaya balad.

ikenceler, eziyetler ve baskar,

emperyaUst

ve

smrgeci

devletlerin

yaptklanm

kat

kat

aar b" hale geldi. Bu lkelerde gerek ulusal kurtulu sre

ci srasmda, gerekse sonrasmda demokratik bir srecin g

rlmemesi ok ac sonular ortaya kard.

Krtler, Hindistan ve sra rnekleri gibi, Afrika lke leri mekleri de celemelerde yarar vardr. Krtler de
mokratik b- toplum oluturmamn yolunu yordamm ara mak, bu yolda aba harcamak durumundadrlar. PKK'nm

nderlide gelien Krdistan Ulusal Kurtulu Mcadelesi,

kukusuz, Afrika Ucelerinde grlen ulusal kurtulu mca

delelerinden ok ok erid-.

Bir kere Kuzey Krdistan'da

airet yapan tamamen zlmtr. Krt halk kltlelerin

rgtlenmesinde smrf esas n planda grlmekted-. rgt

lenmede modem dnceler ve anlaylar n plandadr. B
tn buTara ramen bu modellerin celenmesinde yarar

vardr.

FlUstin Kurtulu rgt'nn oluturduu modelin toce-

72

lenmesl de gerekir. Fistinlerin sra deneyini dikkate al

dktan grlmektedir. FiUstinlerde de ok sesU siyasal bir

sistem vardr. Fistln toplumunda grlen eitli siyasal d

nceler Filistin Kurtulu rgt ats altinda toplanabntir. FistinUler bugn, uluslararas kurumlarda tek r

gt

tarafndan

temsil

edmektedtrler.

Bunun

da,

Fistln

sorununun uluslararas kamuoyuna duyurulmasmda ve zmlenmesinde ok nemU bir konuma sahip olduu phe
sizdir. Bunun kadar nemli baka bir konu da, tek rgt a

ts altnda toplanabilme olgusunun demokratik srele giU

boyutudur.

leride

kurulacak Filistin Arap

Devleti'nin de

mokratik bir devlet olaca imdiden sylenebir. Bu devlet,

gnmzn Arap devletleri gibi otoriter, despot karakterli

olmayacaktir. nk, Filistin Kurtulu Mcadelesi srecin

de kurulan ve gelien demokratik ilikiler, gelecekte Fistin'de kurulacak devletin yapm da etkilemektedir.

Krdistan'm blnm, paralanm ve paylalm ya psndan dolay, Krtlerin benzer bir rgt ksa zamanda Fakat, bu ihtiyacn

oluturmalan kolay grnmemektedir.

gl bir ekde hissedilmi olmas, Krt halk jarannn

gl bir ekilde bu zlemi de getirmeye balamalan, ku

kusuz nemli bir gelimedir. u husus kendisini ak bir e kde gstermitir: Krtler, eer Ortadou'da, askeri ve poU tik bir g deiUerse, hibir smrgeci devlet onlan

muhatap almaz. Politik bir g olmak elbette nemlidir. Fa kat askeri bir gcnz yoksa, politc bir g oluturmanz kolay deildir. Krdistan'da politik g, ancak askeri gc

gelitirerek salanabilir. Politik g ise, demokrasiyi kurma

ve gelitirme ynnde aba sarfetmelidir.

IX.

KRTLERN AYMAZLII
zeUikle Krt okur-yazarlanmn baz olaylar

Krtlerin,

karsndaki dncelerini, tavr ve davramlanm inceledii

miz zaman, b)ak bir aymazhk iinde olduklarm gryo

ruz. Burada, beUibal. bez olaylarla ve ka-vramlarla giU ola rak, Krtlertn tavr ve davramlanna ikin bazi

dncelerimizi ve gzlemlerimizi belirtmeye alacaz.

73

1.

Trkiye'deki Amerikan Ban

ve Krtler

Gnllleri

1960'l 3aUann ortalarmda, Trkiye ve Krdistan'm he

men hemen tm iUerinde Amerikan Ban Gnllleri vard.

Amerikan Ban GnUleri, okullarda, kylerde, kasabalar

da, eitli birimlerde alyorlard. steyenlere ngilizce re

tiyorlar, kylerde toplum kalknmas almalanna katyor-

lard.

Trkiye'de
Ban

zellikle

solcular,

sol

siyasal
kar

akmlar.

Amerikan Amerikan

GnUleri'ne

iddetle

kyorlard. araclyla

emperyalizmirn,

Ban

Gnllleri

Trk

insanlarm

yozlatrmaya

ahtm

vurguluyoriard.

Trk insanlan artk. Amerikan emperyalizminin istedii ka

lplara gre yetitirilecekti.

eletiriliyordu.

Bu sre Krtler tarafndan da

Gerek solcu Krtler, gerek dinsel bakmdan

sa akmlarda yer alan Krtler, Amerikan kltr kalplarma gre Trkler yetitirilmesine kar kyorlard. Bu bakmlar dan Bar GnUleri iddetle eletiriyordu. Bar Gnllleri'r protesto eden yazlar yaynlanyor; gsterer, miting

ler, yryler dzereryor; konferanslar veriyordu.

Halbuki, ayn dnemde "yedeksubay retmenler" ola

rak, binen bir kurum vard. "Vatanda Trke konu" kam panyalar vard. Bu dnemde pek ok retmen askerlik g revini "yedeksubay retmen" olarak yapt. Bu tr

retmerer Krdistan'a ym j^m gnderiyorlard. Bunla rm esas amac da Krt ocuklarma Trke retmekti.

Trkletirme

sreci tarnamlamak,

Krt olan her eyi yo-

ketmekti. Krtler, Trk kltr kalplarna gre yetitirilecek lerdi. Trk solculan bu asimasyon srecini de destekliyor

lard. Bu sreci Krtlerin okur-yazarlan da destekliyorlard. Zira, bu, Trk solculan tarafndan, erici, devrimci bir sre

olarak deerlendiriUyordu.
Yedeksubay retmenler, elbette, resmi ideoloji dorul

tusunda Trk Devleti tarafmdan yrendiriyorlard. Yedek subay retmerer dnda daha baka kurumlar da ayn

amalar dorultusunda alyorlard.

Bir konuya nemle dckat ekmek gerekir: Amerikan

Bar GnUleri'yle yedeksubay retmenler arasmda b

yk bif fark vard: Birincisi, Amerikan toplumsal yaants

na ve
74

siyasal

dncesine,

ekonomik faaUyetlerine

uygun

Trkler yetitirmeye alyor. Yedeksubay retmenlerin de bu dorultuda altktan aktr. Ama, Krtlerin yer neslerini Trk kltr kahplanna gre yetitirmektir. Fakat,

Trk resmi Krtesa

ideolojlsimn

amac bu olan

kadarla

smrh

dedir. Krt

unutturmak,

Krt

hereyi

yoketmek.

e'nin. Krt kltrnn kkn kazmaktr. stelik bu bir

devlet politikasdr. Ve bu asimasyon sistematik bir ekde
uygulanmaktadr. Cumhuriyet'in kuruluundan beri kararU

ve srarl bir ekde yrtlmektedir. ttihat ve Terakki'nln

de bu ynde bir politikas olduu bilinmektedir.

Bu

politcanm

rk ve

smrgeci

bir

politika

olduu

aktr. te burada, Krtlerin, Krt okur-yazarlarmm bir ay

mazl e karayoruz. Amerikan kltr kahplanna uy

gun Trkler yetitirilmesini emperyalist bir politika diye pro

testo eden Krtler, kendi statleri konusunda en ufak btr bc be sahibi deiUer. Trk rknm ve smrgeciU

inln ok daha ykc, barbar ve gerici olduunu algayamyorlar. Bunlar ister solcu, Markslst-Lenlnlst, ister sac ol
sunlar kendilerine gvenmiyorlar. Kendi toplumlanna, yani

Krt toplumuna hi gvenmiyorlar. Trk samm veya Trk

solunun ok ar bir hegemonyas almdadrlar. 1960'l yUan dndmz zaman Trk solunu etkileyen en nemli
siyasal odak noktasmm KemaUstler olduunu kolayca syle

yebiliriz.

Kemalizmin Trk sam ynlendirdii etki altmdadr;

de

aktr.

Dinsel sa da bu

Krdistan sorunu konu

sunda Kemalistler gibi dnmektedir. Bunu doal kara

mak gerekir, nk Kemalizm resmi ideolojidir.

196'l yUann balanm,

man, Krt

ortalarm dndmz za
olma bilinc yeni yem

okur-yazarlarda.Krt

yeerrneye

baladm gryoruz.

O yularda

Krt

olmamn

utan verici

bir

ey,

bir durum

olduu

da

bilinmektedir.

Krt bir hakaret szc olarak kuUanmaktadr. nsanlar

rahat bir ekde "Krdm" diyememektedrler. "Krdm"

szc "Afedersiniz" szcyle birlcte kuUanmaktadr.

2.

Filistinlilere Kar Tutum

Devrimci Krtler,

Ortadou'da,

Fistln hareketine

he

zaman destek vermeye almlardr. Devrimci Krtler, Fllist hareketi karsmda byk bir coku beslemiler; Slyo75

nizme

duyduktan tepkiyi her zaman ifade etmilerdir.

Ba

msz devlet kurma dah,

Filistinlerin her trl hakkm

kararlda savunmulardr. Bunun yamnda Krer, srail'e

kar, Fistinlerin yamnda flen savaa da girmilerdir. r

nein 1982'de, sra'in Beyrut karmas srasmda, zellikle
PKK'l gruplar FlUstlnlerin yamnda savaa katmlardur. Krtler, Ortadou'da Fistin devrimim samimi ve kararl bir ekilde savunan gruplar iinde yer almaktadrlar. FiUstinlere dman olan siyasal odaklara Krtler de dman olmu lardr. Dmanldarm her veseyle, her trl yoldan gs
termeye almlardr.

Btn bunlara ramen Fistinler, Krtlere hi de dost a yaklamam, her zaman onlann dmanlanyla ibirlii
yapmlardr. Krdistan' devletleraras smrge sistemi

iinde tutmaya alan devletler FisttnUlerin en yakn dost-

lan olmulardr. FiUstirer her zaman, Trkiye ve Irak gibi Krtlere dman olan devletlerin yannda yer almaktadrlar.

Halepe gibi bir soykrmda be, Fistin Kurtulu rgt,

Krtlerin lehine tek bir sz sylememitir; soykrm yapan-

lan kmamamtr. Halepe'den nce, yine kimyasal silahlar

la, soykmma uratilan Krtlerin sa)asmn, Halepe'de katle

dilenlerden ok daha fazla olduunu da blyoruz. Bu zehirU

gazlar, Krtlere kar Halepe'den sonra da kullaruld. B

tn bu sre iinde, FK hep Irakln yamnda yer ald; Sad

dam Hseyin'i destekledi. Kimyasal sahlar kuUamlmasm

knamad.

Madur

eden,

bbir

trl

acya

garkeden

Krtler iin tek bir ey sylemedi.

Halepe'de,

Krtlere

kar kimyasal sahlar kuUand-

mda, slam Konferans -Zirvesi, Kuveyt'te toplant haUndeydi. (I) numarah ana paragrafn (B) ksmnda orada ne tr ka rarlar almdm, soykrma uratan Krtlerden hi sz

edmedil vurgulamtm. slam Koriferans Zirvesi'nde Fi listin Kurtulu rgt de gzlemci sfatyla bulunuyordu.

sra igaU altndaki Filistinlerin nfusu 1.5 myon civarmdadr. Bu nfus Bat erta'da ve Gazze eridi'nde otur
maktadr. ise 4-5 Ortadou'daki Filistinlerin Halbuki nfusunun Krerin tamam Ortado

milyon

clvanndadr.

u'daki nfuslan 30 myonun zerindedir ve Krdistan l

kesinin sahip olduu arazi 550 biri kilometre karenin ze

rindedir. 76

Flstirer iin btn Arap dnyas, yani 22 tane Arap

devleti maddi ve manevi yollardan her trl abay gster

mektedir. Bamsz bir devlet kurma hakk da dahil Fistin

lerin her trl haklan ve karlar savunulmaktadr. Arap

devletlerinin oluturduu Arap BirUi, yine Fistin sorunu

nu youn bir ekde savunmaktadr. Arap devletlerirdn d mda 42 Mslman lke, Fistinlerin haklanm ve karla-

nm savunmaktadr. slam Konferans rgt'nn en temel konulanndan biri de budur. nc Dnya lkeleri Fistin
sorununu her zaman dinamc bir ekilde savunmaktadr ve Fistinler lehine zmler retmektedir. Bunun dmda

Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri Birlii, in Halk Cumhuri yeti, Kba gibi lkelerin. Dou Avrupa lkelerinin; gerek Avrupa'daki, gerek dnyann baka yerlerindeki demokratik

devletlerin Fistin halkmm mcadelesini desteklediim ya

kmdan biliyoruz. Birlemi Mletler, Avrupa Konseyi, A-vru-

pa Topluluu, Arap Zirvesi, slam Konferans, nc Dn

ya lkeleri Birlii, uluslararas kurumlar Fistin halkna

olan gilerim her zaman gstermilerd-. FK, bu rgtlerin

bazannda gzlemci, bazarmdaysa asli yedir. Fakat, yu
kanda ksaca saydmz devletlerden ve uluslararas ku-

" rumlardan hibiri, Krtlerin mcadelesi karsmda, Krtle

rin ulusal ve demokratik baldan konusunda ve istekleri

konusunda olumlu bir tavr sergememilerdir. Krtlerin, FiUstin halkmn ulusal kurtulu mcadelesim desteklemeleri elbette yerinde bir harekettir. Kiirtlerin. Fis

tin halkyla enternasyonal dayanmaya girmeleri de elbette

gerekir.

Zira ezen halklar emperyalizme ve smrgecie

kar birlcte
dckat ide

mcadele
olduklanm

etmeUd-ler.
gryomz.

Fakat'.

FistUlerin.
uzatt eU

FK'nn, Krtlerle dayammaya gmemek iin byk bir

Krtlerin
tutmamaya gayret gstermektedirler. Bunun, nemli ve dlk-

katU b- ekde gzeten bir Fist politikas olduu bmektedir. malanmn mein, en Fistinlerin Trkiye'de koulu, Krt temscc a-

nemli

somnuyla

ilgidir.

FistUler, Krt sorununa bulamayacaklanna, Trklerin, Araplarm ve Farslarm, Krtleri ezme politikalanm ve uygulamalanm eletirmeyeceklerine, destekleyeceklerine dair sz
vermilerdir. Bunlar kukusuz enternasyonal dayanmanm

mhuna aykndr. yleyse, Krtlerin tarih bclne sahip ol77

malan

gerekir.

Krdistan'm

blnmesi,

paralanmas

ve

paylalmas konusunda Krtler tarih bincine sahip olmal

drlar.

1920'li yulardaki ngiz emperyalizmim dnelim.

Krtlerin silahl mcadelelerini, zgrlk ve

Arap dnyasmda nemU hanedanlar, aeler bir devletin ba na geirildi.

eitUk mcadelelerim baanszla uratt; bamsz bir dev

let kurmalarm engelledi. Kemalistlerle, Arap ve Fars monar-

eriyle ibirlii ve gbirlii yaparak Krdistan'm ve Krt

ulusunun blnmesh, paralanmasn ve paylamasm

salad.
1960'l ve 1970'li ylan dnelim: FistinUlere, yam

23. Arap devletine cokuyla byk bir destek veren Krtler, kenderi iin hibir ey yapmad, veya ok az ey yapt. Kal

d ki,

Krtlerin Ortadou'daki nfusu

30 milyonu akm...

Krtler kenderinl neden adam yerine koymuyorlar acaba? Bu aalk duygusunun, bu ezdiin nedem nedir? "Fis-

timerle deildir.

dayamma

anlar yapmasm"

demek mmkn

Fakat, Fistinlerin bu

dayamma anlann ne

den cevap vermedikleri, bakis Krtlere dman olan devleerle dayamma yaptklar muhakkak incelenmelidir. Ortadou'da Filistinlerle Krtlerin durumlannm ok

ok farkl olduu yakndan binmektedir. Arap lkeleri, s lam lkeleri, nc Dnya lkeleri Filistin halkyla dost
tur. Sosyalist lke ve partiler de. Fistinlere politc ve eko nomik olarak her trl yardmn yapld, olunduu her zaman beUrtmektedir. onlarm yanmda

Fistinlerin bir tek

dman vardr: man lkeler de

sra. dost

sra'e teki Arap lkeleri, mslnc Dnya lkelerimn,

deildir.

sosyaUst lkelerin, sosyalist ve kommst partilerin sra ile

ok iyi ilikiler iinde olduklan sylenemez. Krdistan ise, dman gler arasnda blnm, paralanm ve paylal

m bir lkedir. Krdistan Ulusal Kurtulu Mcadelesi d

man gler ide yrtlmektedir. Blnme, paralanma

ve

paylalma Krtlerin

dmanlanm

oaltm,

dosanm

azaltmtr. Hatta, Krtleri,

Ortadou'da dostsuz brakm

tr. Btn bunlann Krtler tarafndan sorgulanmas gerekir.

Krtler, FiUstimerin, bamsz devlet kurma hakk da dah her trl haklarn sa-vunurlarken kendileri i bunu neden dnememektedlrler? Bu konunun ciddi olarak irdelenme-

78

si gerekir. FistinUler iin bu haklann Trk Devleti tarafm

dan da savunulduunu belirtelim.

Krfez bunalm srasmda,

en ok konuulan konular

dan biri de Krtlerle ilgidir. 2 Austos 1990'da, Irak'n Ku

veyt'i igaliyle birlikte ortaya can kriz boyunca, ABD, Sov yetler Birlii gibi byk devleerin, bamsz bir Krt

devletine katiyen izin vermeyecekleri sk sk syleniyor, yaz

lyordu.

ngtere,

Fransa gibi Krt

devletlerin de izin yok";

Devleti'ne

bamsz bir Hafz

Krt devleti istemedikleri nemle beltrtiyordu. "zalve Rafsancani anlat:

Esat anlatlar:

Devleti'ne
Krt

"zal ve
izin

Bamsz

verilmeye

cek"... gibi haberler sk sc yaymlamyordu.

Filistin Kurtulu rgt'nn baz yneticeri de benzer

aklamalar yaptar. "... kurulacak bamsz bir Krt Devle ti, blgede, ABD'n oyunca olacaktr. olmasn Bu devlet blgede Bu ba

ABD'mn varlnn

srekli

salayacaktr.

kmdan Bamsz bir Krt Devleti'mn kurulmasna kar

kyoruz..." dediler.

Baskya ve zulme kar mcadele eden,

bamsz bir devlet kurmak iin abalayan bir ulusal kurtu lu rgtnn, baka halklara bu hakk tammam olmas

gnmzn en arpc romlerinden biridir. Bu, rkl, s

mrgecii ve emperyalizmi savunmaktan baka bir amama

gelmez. Zira Krtlere kar srdrlen politika, Filistimere

kar srdrlenlerden kat kat ar bir politikadr. lertcik

yaparak, devrimci ve demokratik kavramlar kuUanarak
byle bir irkinlik gizlemlemez.

Burada, Filistin Kurtulu rgt'ne iki hususu nemle

hatrlatmak gerekir. Birinci olarak, Krdistan'm blnmesi,

paralanmas ve paylalmas konusuyla ilgi politikalar ve

uygulamalar elbette hatrlatlmaldr. Krdistan sorunu ko

nusunda emperyalizm elkemmn bu temelde durduu vurgu

lanmaldr. Krdistan, emperyalizmin ve smrgeciliin bu

politikasmn en nemli kurbandr. Trk, Arap ve Fars yne

timleri, bu politikalarm oluturulmasmda ve uygulanmasmda emperyalizmin ve smrgeciliin en nemli birlikeri

olmulardr.

FK gibi rgtlere hatirlatmas gereken cinci husus,

ABD gibi byk devletler uluslararas politikadaki rolyle ilgid-. Byk devletler dnyanm neresde etnc ya da

79

dinsel bir huzursuzluk varsa, mevcut ortamdan yararlanma ya ve politikalar retmeye, kendi durumlanm glendirmeye alyorlar. O halde, byle bir ortamn, ezen halklarm lehi
ne zmlenmesim salamak herkesin grevi olmahdr.

nemli olan, eytanm faaliyette bulunabecel ortam eUkerden anndrmaya ahmaktir. Etnik, dinsel ve benzert

eUkllertn var olmas eytanm faaliyette bulunmas iin her

zaman elverili bir ortam hazrlar.

Irak'n Kuveyt'ten ku-vvet kuUamlarak kanlmasmdan sonra da Krtlerle llgi benzer haberler yazd. sylendi. Fa
kat bu srete ok daha byk bir dikkatle incelenmesi ge

reken olaylar meydana geldi. Gney Irak'ta. ii topluluklar arasmda. Saddam Hseyin ynetimi aleyhtan ayaklanmalar balad. Kuzey Irak'ta yam Gney Krdista'da da halk ayak land. Krdistan fien denetim alna ahnd. Ksa zamanda
derlenip toparlanan Saddam Hseyin'e bah birlikler knya-

sal sahlar da kuUanarak lertn ve Krtlerin ajraklanmalann bastrd. Saddam Hseyin mttefik glere kar kulla namad kimyasal sahlan Krtlere kar etkiU bir ekilde

jre kuUanmt. te byle bir sava srecinde FistimUerin

de Saddam Hseyin'e bal birlikler ide Krtlere kar savatm gryoriz. FlUstinlerle birlikte. de, Mesut RecavCye

bah birUklerin,

yam

Mcahltler'in

Saddam Hseyinle

bah birlikler iinde Krtiere kar savat binen b" ger

ektir.

Gerek Fistinlerin,

gerek

Mcahitlerin

Krtlere

kar

etki b- ekde uygulanan soyknma katlm olmalan g

nmzn, dnyada izlenebilen en dramatik olaylanndan bi

ri ohnahdr. FiUstirer ve Mcahitlerin Krtlere kar y rtlen savata, Saddam Hseyiie bah brlder ide yer alddanmn inkr edmesi, yalarfanmas politik bir tavrdr.

Zira hibir siyasal g byle bir pisUi savunamaz. Hele hele ericc adma, devrncik ya da enternasyonalizm adma

hi savunamaz. Kald ki. bunlann Krtlere kar gerekleti

rilen soykrmda Saddam Hseyin'in yamnda yer alddan. bu birlikler iinde Krtlere kar savatdan somut bir ger ektir. O halde bu sreci herkesten nce Krtlerin irdeleme si gerekir. Ezilen halklann omuz omuza mcadele etmesi

istei

her zaman de getirmekted-. Fakat. Krer in bu-

80

nun neden gereklemedii henz ciddi bir ekilde incelene, bmi bir konu dedir. Krtlere kar, dman devletlerle

ibirlii yaplmas ise her zaman inkr edilen bir konu

ol

maktadr. Gnmzdeki ulusal kurtulu mcadeleleriyle il gi olarak bu elikimn zlmesi bgernizi artracaktr.

3.

Emperyalizm ve Smrgecilik Kavramlar,

Krtlerin Sosyalist ve
Komnist Devletlere Kar Ta-vn

1920'li yularda, Krdistan zerinde

byk bir mcade

le yrtlmtr. Bu mcadelemn ad empeyalist blm

mcadelesidir ve taraflardan biri ngiz ve Fransz emperya

lizmi e onlann Ortadou'daki ibtrlikeridir.

teki taraf

ise Krt halkdr. ngiliz ve Fransz emperyalizminin Ortado

u'daki yerli ibirlceri Kemalistler, Arap ve Fars monari leridir. Krdistan'm ve Krt ulusunun blnmesi, paralan

mas

ve

paylalmas,

Krt

ulusunun

beynini

datm,

iskeletini paralamtr. Bylesine bir bl-ynet politikasmm hedefi olmu bir ulus, bir daha kolay kolay derlemp toparlanamamakta, kendisine gelememektedtr. Bugn Krdis

tan'da

devletleraras

smrge

sistemi

egemendir.

Aslmda

Krdistan smrge bile dedir. mein Trkiye'de Krtle

rin ulusal varl hl inkr edmektedtr. Krdistan'm dummu emperyalizm ve smrge teorileri

nin yemden ele afmmasm, gzden geirmesim gerekli k-

maktadr. Irak, kinci Dnya Sava ylarma kadar, ngiliz

mandasdr.
ya

Suriye,

kinci

Dnya

Sava

sonlanna

kadar

Fransz mandas (Smrge) dir. Her ci devlet de kinci Dn

Sava'ndan sonra siyasal bakmdan bamszlklanna kavumulardr. Uluslararas Lozan Konferans emperyalist
b- blm konferansdr. Krtler bakmndan Lozan Konferns'nm anlam budur. Lozan Konferans Trkler bak

mndan ise, kurtuluu, yeniden kuruluu ifade etmektedir. Grld gibi Krdistan dorudan doruya emperyalizmin

denetimi altnda dedir. zellikle kinci Dnya Sava'ndan

sonra bu dummu aka grmek mmkndr. Krdistan, ashnda, kenderi de emperyalizmin denetimi altmda tutulan smrgeci devletlerin denetirm altma konulmutur. Krdis-

81

tan sorunu konusunda esas ykc etken de bu noktada or

taya cmaktadr. Eer 1920'lerde, ngiltere'ye bah b- Kr

distan smrgesi kumlsayd, Krdistan ndiye kadar ok
tan bamszhma kavumu olurdu. Halbuki, Krdistan ve

Krt ulusu, kendileri de emperyalizme baml olan devletler

arasmda blnm, paralanm ve paylamtr. Bu devletier ise. Krdistan' ok daha yac, gerici ve barbar yn

temlerle ynetmilerdir. Krt kliUim ve Krdistan klrmiinl yok edebilmek i her yolu denemilerd-. Birbirleriyle askeri ve siyasal yoUardan ib-lii yaparak Krtlerin ulusal
ve demokratik mcadelelerini bomaya ahmlardr. Hi

bir emperyaUst g Trklerin. Araplann ve Farslann Krdis

tan'da gereklet-dderi ykman gerekletiremezdi. Ne

1920'lerde ngiz emperyalizmi, ne de gnmzde Amerikan

emperyalizmi...

Trk

smrgecilii,

Arap

smrgecii ve

Fars smrgecii Krdistan'da ok daha byk ycmlar

gerekletmilerd-. mein Trk rk ve Trk smrgeciUi, Krt sannm en deerU varhma, kliUine saldrmr.

te yandan, Icimyasal sahlar gibi en yem kitle nha si lahlan Krtlere kar srekU olarak kuUanmtr. Bugn,

dnyada hib: gcn, dmamna kar byle bir sah kul

lanmas
byle bir

dnlemez.
sah

mein,

sra,

Fistimere

kar

kuUanmay

hibir

zaman

dnmemt".

Bu, elbette, sadece, FiUstimUerin dostlarmm ve Fistin da-

vasm savunamann okluuyla giU bir konu dedir. sra

demokratik kamuoyuyla da giUdir. Krdistan' devletierara-

s smrge sistemi altmda tutan devletler, i ve d kamuo

yunun baskarm hie sayan anti-demokratlk devleerdir.

Bu devletlerin bazannda i kamuoyu zaten yoktur veya ok

clzdr. Irak'ta, Suriye'de i kamuoyunun, bask gcnn

var olduunu sylemek mmkn deildir. Bu gibi lkelerde kamuoyu devlet tarafndan, devlet kontrolundakl kitle ha

berleme aratan tarafmdan ymend-ilmektedlr.

Gnmze kadar geerUliim komyan emperyalizm ve

smrgeclUk kavramlan

ymerden de

eletirilmeUd-.

SosyaUst ve kommst devletlerin, kapitalist Ucelerdekl sos

yalist ve kommst siyasal partilerin, her zaman, her koul da ulusal kurtulu savalan yanmda yeralaca, imdiye ka-

82

dar grlemn de bu olduu sylenirdi. Ulusal kurtulu mcadelesim ezmeye alan otoriter, despot devletlerin yanm

da yer almamak gerektii ise

nerre -vurgulanrd.

Bunun

FistUler iin doru, fakat Krtler iin hi doru olmad n jrukanda belirttik. Sosyalist veya kommst olduklan sy lenen devletlerin, partUerin, Krtlertn ulusal kurtulu m Krtlere dman

cadelelerine yardm etmek yle dursun,

olan devletlerle ok youn askeri, ekonomik ve siyasal ihki-

1er kurduu, bu devletlere eitU yardmlar yapt bilinmek

tedir. steUk bu yeni b- dumm ded-.Ta 1920'h yulardan

beri bu byledir. Sovyetler Birlii Komnist Partisi, Krdis

tan'm blnmesi, paralanmas ve paylalmas konusunda sessiz kald. Krtlerin siyasal steklerim duymazdan geldi.

Krtlere kar srdrlen soyknmlan, kalarnlan grmez den geldi. Kald ki Krdistan'm blnmesi, paralanmas ve

paylamas Ortadou'da ngiliz emperyalizmin poUtcalarm reten en temel etmenlerden biridir. Ortadou'nun ortasmdakl Krdistan'da uygulanan bl-ynet politikasmm sa

yesinde. ngiz emperyalizmi kendisim retme ve srdrme

olana bulmutur. Byle bir poUtcanm Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri BlrUi'nin ideolojisiyle. ksaca Bolevik ideo lojiyle badamad actr. nk, 1920'U yularda ortaya

can devleUer, Krdistan'm blnmesiyle ve paylamasyla, emperyalizmin politik ve ekonomik kartan domltusun da rgtlendirilmilerd-. Bu devletler her zaman empeya-

llzmin poUtik ve

ekonomik desteine

muhta

olmulardr.

Krt ayaklanmalanm bastrabmek iin, hep emperyalizmin

askeri, ekonomik ve politik yardmna muhta olmulardr.

Aynca, Ortadou petroUeri, tamamen emperyalizmin deneti mi altma gmi olmaktadr. Bu iker Sovyeer BlrU-

l'n

lehe

dummlar

olmad

actr.

Bumara

ramen

Sovyetler Birlii, her zaman, Krtleri ezen devletlere destek

vemtlr. Krtlerin ulusal ve demokratc haklanm grmez
den gelmitir.

"Uluslann Kendi Kaderlerini Tayin Hakk" konusu ze rinde de b-az durmakta yarar vardr. Bu ke hakkmda teo

rik olarak yazamarla uygulamada grlemer, yar fUU ola

rak

yaanamar

arasmda

ok

byk

b"

fart

vardr.

Aslmdaysa grlen udur: 1917 Bolevc Devrimi'nden son

ra, Rusya'da uluslann kendi kaderlerim tay ettii konu83

sundaki bger, ideolojik bgerden ibarettir. So-vyet Sosya

list Cumhuriyetleri Birliinde, son ti- ydr grlen olay

lar bu dncemn kamtdr. Ermenistan-Azerbaycan at

mas, Karaba sorunu, Grcistan sorunu, Baltc blgesinde

Litvanya, Estonya ve Letonya'da meydana gelen bamszlk

harekeerin iddet yoluyla bastnlmaya allmas; Orta-

asya Cumhuriyetleri'nde meydana gelen olaylar, Ukrajma ve

Molda-vj'^a

soruman

vs...

Sovyet

Sosyalist

Cumhuriyetleri

Birlii'nin Irak smrge ynetimine politik, ekonomik ve as keri yardmlar yapt, bu yardmlarm da hep Krtlerin ezil mesinde kuUand gene binen bir gerektir. So-vyetler

Birlii, Saddam Hseyin ynetnine verdii yzlerce uzman la, kimyasal sahlar pisliine be katmtr. Bu konumuyla So-vyetler Birlii'nin emperyalist devletlerden hibir fark

yoktur. Ve btn bu irkimder, "Uluslarm Kendi Kaderleri

ni Tayin Hakk" anlayma yzde yz aykmdr. Sovyet Sos

yalist

Cumhuriyetleri

Birlii

mazlum

Krt

halkna

kar,

ezemerin yamnda yer

almtr.

Onlann

ezme

politikalanm

onaylamtr; bu politkalan tevc etmitir.

Benzer sorunlan teki sosyalist- ve bir zamanlar kom nist olduklan sylenen devletlerde de grmek mmkndr. in Halk Cumhuriyeti'mn, Arnavutluk Halk Cumhuriye-

tl'mn, Yugosla-vya'nn, Romanya'mn,

Bulgaristan'n da ben

zer sorunlan vardr. Bu durumda emperyalizm ve smrge cilik kavramlanmn yeniden gzden geirilmesi gerekir.

"Uluslann Kendi Kaderlerim Tayin Hakk" konusunda yaz lanlarla fii olarak yaananlar arasmda neden ok byk farklar meydana gelmitir? Teoriyle pratik arasnda neden

byk bir sapma vardr? Bu tr konulann aklanmas ge rekir. Bu zmlemeler bgernizi zengimetirec ektir. I Trk solu zellikle 1960'l yularda, Kemalizmin etki ala

n iindedir. Bu yularda Trk solunu etkeyen odaklarn bamda Kemalizm gelmektedir; Trk solu Kemalizmin, erici,

de-vrimcl ve demokratik bir dnce ve eylem olduunu iddia etmektedir. Bu dncesini maddi bakmdan destekleye bilmek iin de 1919-1921 jmllannda, Kemalistlerin Bolevc-

lerle olan ikerine dikkat ekmektedirler. "... Bolevikler

Kemalistleri destekleder. Bu, Kemalistlerin ericiinin en
nemli kantdr..." demektedirler. Gerekten, bu yular dc-

84

katli bir ekilde incelendii zaman Boleviklerin Kemalistler

le ikerin gl olduu grlr. Bu, KemaUstlerin eri-

cii ve devrimciini gstermez. Bole-viklerin yamlg iin

de olduklarm gsterir. Kemalistler Krdistan' ve Krt

ulusunu, ngiz ve Fransz emperyalizmiyle ibirlii yaparak

blmler, paralamlar ve paylamlardr. Kanmca bu,

1920'U 3aUarda, Ortadou'da cereyan eden tarihsel olaylarm
en nemlisidir. Boleviklerin bu sreci grememi, bileme

mi olmalan, ancak sosyalist prensiplerden uzaklamalanyla aklanabilir. Korunmaya allanlar ise, sosyalist pren sipler de, devlet carlandr. Nitekim Sovyetler Birlii

ynetimi,

1921 y balannda, Mustafa Suphi ve arkadala-

nmn Karadeniz'de bogulmalan olayna da duyarl bir ekilde yaklamamtr. Bu olay da grmezden, du3TTiazdan gelmeyi

yelemitir.

Bylesine

tavizler

ise,

sosyaUst

prensiplerden

uzaklamaktan baka bir ey dedir.

Krdistan'm bln

mesi, paralanmas ve paylalmas olaym grmezden gelen,

bunun, emperyalizmin ve smrgeciliin bl-ynet politikas olduunu kavrayamayan Sovyetler Birlii Komnist Partisi Bl-ynet politikalarmm ve
ve smrgeciin lehine,
ak

ok byk bir yang iindedir.

uygulamalarmm, emperyalizmin

sosyalist sistemin ve ezilen halklarm aleyhine olduu

tr.

So-vyetler

Birlii

Komnist

Partisi'mn

dncesinde

ve

eyleminde, mazlum Krt hallamn lehine, en ufak bir yakla

m be grmek mmkn dedir. Durum So-vyet Sosyalist

Cumhuriyetleri Birlii Devleti iin de byledir. Krdistan so

runu sz konusu olduu zaman, "Uluslarn Kendi Kaderleri

ni Tayin Hakk" dncesinin hibir zaman, hayata gemediini gryoruz. Aksine,

hibir ekilde dman

Krtlere

olan devletler, faist ve smrgeci rejimler, bu devlet ve bu parti tarafmdan her zaman desteklenmitir. Bu sre ku

kusuz komnist parti ve devletlerin rmesim getirmitir. Son yUarda, So-vyet Sosyalist Cumhuriyetleri Birlii, in
dev

Halk Cumhuriyeti, Arnavutluk Halk Cumhuriyeti gibi

letlerde. Dou Avrupa Devletleri dediimiz, Polonya, ekos lovakya, Macaristan, Romanya, Dou Almanya gibi devlet

lerde, siyasal rejimlerin ve kommst parterin rdn

grmekteyiz. rimentn en nemli nedemerinden biri. jo-

kanda anlatmaya ahamara benzer reel sosyalizm uygulamalandr. 85

Krtlerin baz kesnleri. reel sosyaUzm uygulamalarma bile. sosyalist teori erevesinde, rasyonel aklamalar getir

meye ahyoriard. 1960'h ve 1970'U yularda, "para-btn

lUklsl" olarak adlandmlan b- gr vard. "Btn kommak im para mal edeblr..." deniyordu. "Sovyet Sosya

list Cumhuriyetieri B-lil, Krtlere kar gerekli ilgiyi neden

gstermedi?" diye somlduu zaman, "nemli olan komnist

anavatam kommaktr. Kommst anavatan kommak

para mal edeblr..." demyordu. Veya, "Sovyeer B-Ui,

Krtlere kar neden Irak' destekUyor?" diye somlduu za man, "... nemli olan rak'n btnln kommaktr. b
tn kommak iin para mal edeblUr..." demyordu. 1946

y balannda. Mahabad Krdistan Cumhunyeti'n kum lusunda Sovyeer B-lil hkmetln de teviki vard. Fa
kat, bu Cumhuriyetin yc da Sovyeer B-Ui hkmetin onayyla oldu. Mahabad Krdistan Cumhuriyeti. Sovyetler Birlii'mn emperyaUst devletlerle antlamas sonu

cunda ykld. Yneticeri tutukland ve dam edildi. Krtle

rin baz kesimleri bunu. yine. para-btn lkisi ereve

sinde kladar. "kinci Dnya Sava'ndan sonra Sovyetler Dou Avmpa'y kazand; Bat ran'dan yam Azerbaycan'dan
ve Krdistan'dan vazgemesi normaldir..." dendi.
Grld gibi hep Krtler feda ediliyor. Bunun tesin

de bu gr Krdistan'm neden blndn, paralandm ve payladm hib- ekde tartmyor. Bu srece hi bir adama getmedll gibi onu grmezden, duymazdan geliyor. Hatta. emperyaUst ve smrgeci bl-ynet dnce-

sim ve uygulamasm gizlemeye alyor. Para-btn iklsim hakh karan, orann, Kemalistleri desteklemesim be
mem sayan, fakat Krdistan'm blnmesi srecini kati su

rette tartmayan bu gr, ancak Krtler aymazU ola

rak deerlendirtlebir.

Kommserin bu konudaki sapkmldarma ve duyarsz-

liklarma ikin arpc b: mek var. 1990 yh Hazran aym-

da, Dannarka'nm Koperag ehrinde, AGK (Avmpa Gvemc ve brUi Konferans) topland. Toplantya

ekoslovakya'dan da bir heyet katld.

Krtler bu toplantda

sommann dile etme olanama sahip oldular. Krtler

- somman

karsmda

ekoslovalgra

heyeti

ok

etkendl.

86

Bundan sonra, ekoslovakya Devleti, Ortadou'da Krt so

rununu yakmdan izleyeceine, Krt somnunu d politikas-

nm nemU bir unsuru haline getirecee, bu konuda du yarl olacama dair resmi bir aklama yapt.

ekoslovakya'mn bu aklamay, demokrasiye getikten son

ra yaptm belirtmekte yarar vardr. Halbuki, ekoslovakya,

kommst bir devletken, 40 jaUk yaants bojmnca, Krtler

hakknda en ufak bir aklama yapmad. Ortadou'da Krt lerin varhmdan be haberdar dedi. Ne ekoslovakya

Devleti'nin ne de ekoslovak Kommst Partisi'nin bu konu

da en ufak bir yaklam, en ufak bir girtimi olmad. Fakat,

ekoslovakya, Irak gibi devletlerle ikisim her zaman sr drd. rak'n sahlanmasma nemli katkarda bulundu.

Bu silahlar ise ou zaman Krtlere kar kuUamhyordu. O halde, Krtlerin, yem olgusal geUmelerin altm
da, bu gibi durumlan irdelemelerinde yarar vardr. Lenin'in, Stalin'in, "Uluslann Kendi Kaderlerini Tayin Hakk" Krdistan sorunu i konu

sunda yazd yazlar,

aklayc ol

mamaktadr.

Krdistan,

dorudan

doruya

emperyalizmin

deil, kendileri de emperyalizme baml olan devletlerin de netimi altndadr. Buar smrgeci devletlerdir. Ve bu dev
letler, Krdistan' devletleraras smrge sistemi altmda tut maya almaktadrlar. Bu devletlerin ynetimleri ok daha

gerici, ykc ve barbar olmaktadr. Krdistan smrgesinin, smrgeci devletlerin topraklannn uzants durumunda ol

mas,

arada

okyanuslann

bulunmamas,

Krdistan'm

lnm, paralanm ve paylalm durumu, Krdistan lkesimn denetimim kolaylatran ve arlatran etkenlerin

bamda gelmektedir.

Bu erevede

emperyalizm ve smr

gecik teorerinin yeniden gzden geirilmesi gerekmekted-. .

4.

Krtlerin Trk i Hareketine Kar Tavr ve Davran, Trk i Hareketinin

Krt Hareketine Kar Tavr ve avran

Krtlerin,

Trk

ii

hareketine

kar

tavn

her zaman

olumlu olmutur. Trk iileri, herhangi bir yerde greve git

tikleri 2:aman veya benzer eylener srasmda, Krt devrimci-

87

leri her zaman, Trk ii sm'yla

aklamtr.

dayanma duygulanm

Fakat Trk ii hareketi, Krt somnu konu

sunda, ndiye kadar en ufak olumlu b- gr adamamtr. Trk- gibi baz teekkUer, Krt somnu karsmda resmi ideolojiden yana tavr koymulardr. Bunun doal karanmas gerekir. Doal olmayan devrimci ii rger
de bu konuda ciddi aklamalar yapmam olmalandr. Dev

rimci ii rgtleri de Krt sorunu konusunda, resmi ideolo

ji erevesde dnmektedirler. Aynca, cokuyla "ade et

tikleri enternasyonal dayanma arzularma cevap

vermemeye zen gstermilerdir.

Krtler uzatt eli tut

mamak i binU b- aba iinde olmulardr. Trk ii

hareketimn, Krtlerin uzatt eli tutmamakta kararl elma

sm amamak mmkndr. Bunun baz nedenleri de bel-ti-

lebilir. Fakat, Krtler bu sre zerde dnmemeleri,

neden reddeddikleri konusunu incelememeleri yadrgatc
dr.

1990 yh Arlc aynda, Zonguldak'ta, Genel Maden

Sendcas tarafmdan b" grev balatd. 3 Ocak 1991 'de Trkiye apnda ie gitmeme, 4 Ocak 1991 'de de Zongul

dak'tan Ankara'ya kadar yrme karan alnd. Bu grev sra

snda Krtler, Trk ieriyle dayanma iinde olduklanm

her zaman 'ade etter. SUopi'den, Cizre'den, Nusaybin'den, Diyarbakr'dan, Batma,n'dan... eitU ehirlerden Trk ierine mesajlar gnderildi. Bu ehrlerde yapan gsterilerde, "Zonguldak-Botan elele" slogaran atd. Cezaevlerinde ka

lan Krt tutsaklar birb-i ardma iere dayanma mesajla

r gnderder. Diyarbakr'dan, Ceyhan'dan, Aydm'dan, NaziUden, Bayrampaa'dan, Bartn'dan, Amasya'dan,

Gaziantep'den, Malatya'dan, Erzmcan'dan... gnderen me

sajlar gazetelerde, dergUerde yaymand. iler ise, Krtlerin

mcadelesiyle dayamma ide grnmekten zenle kam
yorlard.

10 Aralc 1990 gn, Ankara'da nsan Haklan Demei'mn dl, grevdeki madenciye verildi. dl, grevdeki ma
denciyi temsen. Genel Maden Sendikas Genel Bakam
emsi Denizefe verildi. dl tremnde. emsi Denizer, gre
vin nedemerini amatt. erin yaantsmdaki zorluklan,

cretlerin, dkln beltti. Demokrasi mcadelesden

88

sz etti.

Fakat,

Krtlerin yulardr srdrdkleri mcadele- 1

den,

Krt

serhildanlarmdan hi

sz

etmedi.

mein,

"...

Krtlerin hakl mcadelelerim destekliyoruz.

Krtlere yap

lan baskan, kylerin yaklp yklmasm, insanlarm srgn

edmesim knyoruz.

Bu

tr baskara,

zulmlere karyz.

Bu basklan protesto etmek iin de grev yapyoruz..." deme

di.
18 Aralk 1990 gn, Ankara Devlet Gvenlik Mahke
Vedat Aydm,

mesi'nde Krt aydmmm durumas vard.

Av. Ahmet Zeki Okuolu ve Av. Mustafa zer, nsan Haklan

Demei'mn Genel Kurulu'nda Krte yasana aykr bir
davran iinde bulunduklar iin yarglamyorlard. Bu yarganmay izlemek iin Diyarbakr'dan otobslerle nsanlar

geldi.

Ankara

polisi,

arabalann Ankara'ya

girmesine

engel

oldu... Uzun tartmalar oldu. Bunun zerine arabalar Zon-

guldak'a gnderildi. O sralarda ier her gn miting, yr y, gsteri yapyorlard. Krtler de Trk ieriyle dayam malanm somut olarak gstermek istiyorlard. Fakat, grey-

komitesi, Krtlerin, Zonguldak'a arabalarla gelmelerini iste medi. Trk iileri Krtlerin gsterdii dayanmadan rahat sz oluyorlard.

Trk ierinin Ankara'ya doru yiryleri de, Krtler

bakmmdan hi de ho olmayan olaylarla doludur. Yry

srasnda,
mmas,

Krtlerin mcadelesim belirten pankartlann taengellenmitir. Baz ii

grev komitesi tarafmdan

ler, yrjTj, Yenia (Mengen)'de gvenlik gleri tarafn

dan durdurulduu zaman, ok irkin szler sarfetmilerdir:

"Bizimle neden urayorsu-nuz, gidin Dou'da PKK ile u

ran", "Trk Devleti Pemergelere bile yol verdi; bize neden

yol vermiyorsunuz?" Bunlar Trk ii smfmm rk ve s

mrgeci dncelerle artlandnldm. Krtlerin mcadele si, Krdistan sorunu konusunda en ufak bir bilgisi olmad-

gstermekted-.

Kimyasal

sahlar

felaketine

uram

Krtlerin durumunu baz Trk ieri hi algayamamaktadr. Krdistan'm ve Trkiye'nin kouUanm kavramaktan

bylesine uzak bir ii smfmm, kendi sorunlarm zmesi, cretlerim ykseltmesi, kendisini kurtarmas szkonu: u

olabir; fakat baka insamann kurtuluuna nclk etrr.2si, hele hele Krtlerin kurtuluuna nclk etmesi mm-

89

kn dedir. te yandan, "Buras sra de, Trkiye!" gibi

slogamar da sylenmitir. Bu slogan ise Trk ierinin Or

tadou'dan da habersiz olduklanm gstermektedir. sra'de

igal altindakl topraklarda FistinUlere bok yed-iyor mu? Fare yediriliyor mu? Kyler yakhyor, )alcyor mu? FlUstlnlIlerin kimlii inkr edlUyor mu? Kitle halde srgmer yap lyor mu? ocuklarmm gzleri nnde analara, babalara,

dedelere, ebelere, ikenceler yapyor mu? srail'de byle bir

devlet politikas var m? srail'de Fistinler kimyasal sahlarla tehdit ediUyor mu? FlUstimUere kar bu tr sahlar
kuUamUyor mu?

Trk soluna mensup baz siyasal akmlar ve baz yaym

organlan. Trk ierine ikin bu gerekler de getirdii

zaman youn bir sulama kampanyas balatyorlar: "Halk lar arasmda birUl ve dayammay bozuyorlar. Trkiye ii

snfyla

Krt

halk

arasmda

uurumlar

oluturuyorlar.
'Zongul

Trklerin-Krerin

birliim

bozmaya

alyorlar.

dak-Botan elele' sloganmm hayata geirtlmesine engel olu yorlar..." Bu yaym organlan ve bu siyasal akmlar, bu irkin

szlerden dolay baz Trk erine, Trk ii smfna hibir eletiri getirmiyorlar. Bunlan grmezden, duymazdan geli

yorlar. Hatrlatd zaman da bumann hi nermi oknadm -vurguluyorlar. Fakat, Krtleri youn bir ekde eletiri

yorlar.

Bu

eletirileri

yaparlarken
kavramma

de,

Krtleri

hep

suluyorlar.

"MiUlyetiUk"

olumsuz

amamlar

ykleyerek, Krtleri "miUiyeti" olmakla suluyorlar. Halbuki, somut planda grlmeyen, ideolojik olarak

oluturulmaya

ahlan

birlik ve

beraberUk

anlaylarmm

hibir deeri yoktur.

O halde, birlik ve beraberliin salkl

bir ekilde oluabmesl iin, her eyden nce Trk ii sm

fmm ciddi bir ekde eitmesi gerekir.

5.

Milliyetilik Kavram zerine

kere syledik; bir kere daha sylemekte yarar

Birka

vardr: Krtlerde eksc olan devrimci duygu ve dnceler, Markslst-Lenlnlst bgi, tavr ve davran dedir. Krtlerde eksik olan ey mli duygudur. MiUi duygu, 3njrtseverlik kav ramyla ilgi btn duygularm ve dncelerin toplamndan oluur. Krt vatanma kar dujrulan
90

sevgi, Krdistan lke-

s toprak btnlne balk, Krt toplumu olma zellderine balhk, Krt diUne ve Krt kltrne balc, mlUi
duyguyu oluturan hususlardr. Dnya ulustan iinde Krt

ulusunun

haklar

ve

stats

konusunda

oluan

bln,

mensubu olduu vatan ve ulusa kar birtakrri grevleri ol

duuna terde Inanm, yine ulusal duygu erevesde

ele ahnabecek hususlardr. Ayn ulusa mensup bireylerin
hepsinin, aym mU duyguya sahip olduklan sylenemez. Bi

reylerin kltr dereceleri, yalar, okur-yazarlc dumman. meslekleri, yetime tarzlan... bakmlarmdan deiik derece
lerde mlUl duyguya sahip olduklan belUdr. Krdistan'm blnmesi, paralanmas ve paylamas

dummu, Krt dilimn yasaklanmas, Krt kltrnn yaatmasmm engellenmesi, Krtlerde miUl duygunun oluumu
nu binlend-ecek en nemU hususlardr. Fakat, smrge cik, Krerde miUi duygunun gelimesim engeUemltir.

Trkletme, Krtlerde mlUi

Araplatrma duygunun,

ve

Farslatrma

politkalan,

miUlyetc akmlanmn geUlp

kklemesim nlemlt-. 1960'h yUardan ibaren nemU b:

gelime gsteren Trk sosyalist hareket, Krt toplumu na olan etkisim iki ynden incelemek mmkndr. Bunun

bir yn olumludur. Canlanan fcir ortamnda, Krtler de

Krdistan' kavrama ve yommlama yeteneklerini geUtm-

lerdir. Sol hareket gelimesi srecde, Krt somnu da za

man zaman gndeme gelmitir. Ulusal somn, Krt somnu

gtce daha ok konuulur bir hale gelmitir. Bu olumlu etkilerin yansra, Trk solunun, Krt toplumu zerinde

olumsuz
siyle

etkileri

de

olmutur.

Olumsuz etkeri daha

Krt somnu

ok

miUlyetc ka-vrammm ktlenmesiyle ve kk grlme ortaya kmaktadr. Krtler, zerinde youmamalar, Krte zerinde, Krt edebiyati ve kltr

zerinde aratrmalar yapmalan... miUlyetc olarak deerlendlkni ve kmsenmitir. Burada, "mliyetilik" kavra

m, siyasal, toplumsal ve kltrel bir saptama olmaktan ok

sulama olarak "ade edmit-. Devrimci olmayan b- aba

olduu vurgulanmtr. Trk solunun bu konuda etkUl ve

baanh olduu bmektedir. Krtler, Trk solundan gelebi

lecek bu tr sulamalara muhatap olmamak iin bu tr kc

nularla uramamay tercih etmilerdir. Entemasyonalist
olduklanm, Markslst-Lenist olduklarm -vurgulamaya zen
91

gstermilerdir. "Entemasyonalist, Marksist-Lemmst olunca ulusal soruna vurgulamalar yapmamak gerekir" gibi bir du
rum ortaya kmtr.

Halbuki, mliyeti olan Trk solunun bizzat kendisidir. Lozan savunmasyla, "Bamsz Trkiye" savunmasyla,

Mustafa Kemal savunmasyla Trk solu mliyeti bir izgided:. Bindii gibi Ortadou'nun ortasndaki Krdistan,

emperyaUst ve smrgeci politikalarla blnm, paralan

ve

paylalmtr.

Bu

srete

Kemalistler,

ngiliz

ve

Fransz emperyalizmiyle, Arap ve Fars monareriyle ok yo

un bir ibirlii ve gbirlii yapmtr. Bylece Krdistan'm

ve Krt ulusunun nemli bir blm de yem kurulan Trki

ye Cumhuriyeti'nin smrlan iine katlmtr. Kemalistler,

Krt ulusunun blnmesinde, paralanmasnda ve paylamasmda emperyaUst devletlerle her trl ibirliine girmi
lerdir.

Trk gerekt-.

solunun

Kemalizmden

etkilendii

de

byk

bir

1960'U yularda, Trk solunu etkileyen en nemU

odan KemaUst hareket olduu sylenebir. Trk solu, Ke malist dnceden ve eylemden ok byk bir ilham alm-'

tr. "Bamsz Trkiye" slogan Krdistan zerindeki bl

m, paralanmay ve paylam aynen onaylamak anlamma

gelir. Lozan' savunmak yine bu anlama gelir.

Mustafa Ke

mal! in savunulmasm yine bu ereve iinde deerlendirmek

gerekir. Kald ki Mustafa Kemal Atatrk'n dncesi ve

eylemini sadece, "miUlyetc" kavram erevesinde deerlendnek mmkn deildir. Kemalizm Trk faizmtn ken

disidir. Irk, smrgeci ve emperyalist emelleri olan bir d

nce ve eylemdir. Krdistan'da Krt halk kitlelerine kar

sk sc jenosit (soyknm) gerekletirmitir. Krtler zerinde uygulad asimasyoncu politika 'Trk'e has rkc" ola
rak deerlendirilmelidir. Dumm buyken Trk soluna men

sup baz yajan orgamanmn ve baz siyasal akmlann Krtle ri Krt mliyetiliiyle sulamalar amar bir ey dedir.
Krtlerin de bu sulamalar karsnda, Kemalizmi ve Kema

lizmin Trk solunu, etkeme srecini deifre edecei yerde,

"Biz mliyeti deiliz; de-vrimciyiz, entemasyonalistiz..." diye

kendim savunmaya almas, yine, amar b: durum ded-. "Ne Mutlu Trkm Diye^e", "Bir Trk Dnyaya Be-

92

deld-", 'Trk, n, al, Gven!", "Yksel Trk, Ykseklim Semn Hududu Yoktur" gibi slogamar Kemalizmin
sloganlardr; rk slogamardr. Krtler arasmda, "Bir Krt

Dnyaya Bedeld"", "Krt, n, al, Gven", "Ne Mutlu

Krdm Diyene", "Yksel Krt, Ykseklim Semn in Hu

dudu Yoktur" gibi sloganlarm barmas mmkn deildir.
O halde, Krtler btn bu sreleri ok iyi deerlendirme

leri ve sorgulamalan gerekmektedir. Krtler ulusal deer lerine sahip karken, Trk solunun sulamalanndan eklnmemesi, bakis, Kemalizm-Trk solu ikisi dere etmesi
gerekir.

X.

SONU

Krt toplumu yoksul bir toplumdur. Krt toplumunun

dinamikleri,

dardan yaplan mdahalelerle

paralan

mtk Bu mdahaleler toplumsal smlarm rahata olumasm engeUemitir.

"Krt burjuvazisi" denebecek b" toplumsal kategori

oluamamtr. Feodal snf, kapaUst ikilere geme aa

masnda ajamatmlmtr. Bu kesimler, ajamatklan l

de de, Trk Devleti tarafndan maddi ve mane-vl olanaklarla donatmlardr. Bylece, "Krt burjuvazisi" demlebecek bir kategorimn olumas engeUenmit". Bu, ulusallk iddia edebilecek, ulusal ve demokratik haklan savunabilecek, bu
domltuda mcadele edebilecek b" smfm rtlmesi an

lamma

gelmekted".

Kendi

kimliim

inkr

eden,

Krdis

tan'da resmi ideolojiyi yaygmlatrmaya alan, Trklk propagandas yapan byle bir sm", "Krt" ad aUmda ele aUnamaz. ObjektU bakmdan Krt, sbjekt" bakmdan ise, Krt kart olan bu kategorimn oluumunun celenmesinin nemli olduu actr.

damiklerin rahata almamas sonucunda gl

b- burjuvazimn, kapaUst smfm oluamamas, Krt ii s-

n"mn olumasm da engellemit-. Batman'da, Ergani'de,

Tatvan'da, benzer yerierde, Krt ier, Trk i sm' deo lojisi erevesinde rgtlend-meye ahlmaktadr. Bu ka tegori ulusal ve demokratik harekete olduka uzak kalmak
tadr.

93

Bu tr bir oluumu, yani ulusal kimliin inkr edmesl olaym sadece Krdistan'da. zelikle de Kuzey Krdistan'da
grmek mmkndr. Dnyanm baka yerlerinde byle bir

srece rastlamak imknszdr.

Fakat,

son on yl ierisinde

bu srecin deimeye balad da grlmektedir. Kendisine

"Krdm" diyen. Krerin ulusal ve demokratik haklanm

savunan, bu srece destek veren i adamlarmm. ticaret ve

sanayi e uraan nsamann da ortaya kmas bu anlama

gelmektedir. Bu deime. Krdistan'daki dinamiklerle.

zelUkle gerla mcadelesiyle yakndan giUdir.

Krt toplumu yoksul bir toplumdur. Gl bir burjuva

zisi olmad gibi aydmlan da yoktur. Aydm denebecek ka tegoriler, u veya bu nedenlerle Krdistan'dan kopmular

dr.

stanbul.

Ankara.
Bu

zmir

gibi

Trk

ehirlerinde
kopma, Ba

oturmaktadrlar.

aamada.

Krdistan'dan

t'ya, Trk ehirlerine yerleme srecimn izlenmesi, ka-vranmas nemU bir grev olarak ortaya kmaktadr. Trk ehirlerine yerleen Krtlerin saylan olduka faz

ladr.

Burada,

ekononk ve toplumsal koullarla glU baz

sonularn neden olarak kabul edildiini grmekteyiz. rne

in, "... Dou'da i alam yok. Geimimizi salamak in Ba t'ya gelmek, burada i tutmak zorundayz..." denmektedtr.
Halbuki, Krtlerin, zellikle Krt okur-yazarlanmn kendIden Bat'ya gmeleri in Krdistan'da i alam yaratlmamaktadr; Krdistan geri braklmaktadr. Krdistan geri

kalm de,

geri braklm bir blgedir.

Bu

da bir devlet

poUkasdr. Kyller lkede kalmakta d-endlkleri iin zul me uramaktadrlar. Kyllerin, evlerini-barklanm, yerleri-

nl-yurtlanm terk etmeleri ancak kitlesel bir zulm sonucun da mmkn olabilmektedir.

Bat'ya g eden okur-yazar Krtlerin b5rk bir ksm, hatta tamam kendi aralannda Trke konumakta. Trke yazmaktadrlar. Bunlar arasnda edebi yazar yazanlar da ... Bumann myeeri

vardr. iir, roman, hikaye, tiyatro vs,

ne olursa olsun, tad sular Trk edebiyat Iind:.

Bu keser ocuklarm Trk gibi yetlt-meye zen gs termektedirler. Hatta, ocuklanm. Krtlkten saknarak yetltlrtneye zen gstermektedirler. Bu bakmdan ocuklarma

Krte retmemektedirler; ocuklarm Krte renmelerim

94

tevc etmemektedirler.
uraanlar,

Bumann arasmda Krt somnuyla

bulunamar. gazete, dergi,

siyasal faaliyetlerde

kitap ya5rmlayamar vs. de vardr. Bu abalanndan dolay ce zaevlerine girip karann sayan olduka yksektir. Btn bumara ramen, ocuklanyla iUkerlni, yukandaki ereve

inde gelitirmektedirler. erlendirmek elbette

Btn Krtleri bu erevede de Toplumsal geUmemn ana

yamtir.

dorultusundan sz ettiimiz aktr. Krdistan'dan kopan ve Trk ehirlerine yerleen bu

Krtlerin nenl bir kesni devlet ve zel sektr brokrasi

sinde nemli grevler edinmilerdir. Bu srecin incelenmesi

de gerekir.

Bu

Krer byle bir srete

ne kazanm,

ne

kaybetmilerdir?

Ksaca, unu syleyebiliriz: Krt toplumu srm bir

toplumdur. Trk smrgecii Krt toplumunu rtm

tr. Arap ve Fars smrgecii de ayn domltuda alm

tr.

Krt

toplumu,

deerleriyle,

kummlanyla,

smflanyla,
bir

solculanyla,

sacanyla,

okur-yazarlanyla...

rm

toplumdur. Krt toplumunu yemden kurmak gerekir. Yem

toplum iin yeni insanlar gerekir. Yeni insamar nas ortaya
kacaktr?

Yem insanm ortaya kmasmn ok nemli bir koulu

vardr. O da, Krt toplumundaki rme srecini ka-vra-

maktr. rme sreci konusunda toplum ve tarih biUncine sahip oknaktir. rmeyi kavramadan, bu bilince sahip ol madan, bylesine olumsuz kouUarla mcadele etmemn ola

na yoktur. Krer tarteki onuriu yerlerim, "... gemiteki anmz, hretimiz..." diyerek alamazlar; nasl b- kle ulus

h;jline getlldiklerimn, dnyada b" ei daha bulunmaz bkle hale getirildderinin bclne vararak, bu olumsuz koullar ortadan kaldrarak alab-ler. Krtler dnya ulus tan arasndaki onurlu yerlerim, ancak kendi siyasal ve top lumsal statleri, komu halklann ve alablUrier. dnya Kald halklannm gemite

statleriyle

karlatrarak

ki,

"an ve serer de yoktur. Bakalan iin k kuUanmak. bakalanmn onumnu kurtarmak iin savalar yapmak "an",
"serer olarak deerlendirilemez.

Krdistan'm blnmesi,

paralanmas ve paylaknas

srec ve

bunun

sonulanmn kavranmas

elbette

ok
95

nemlidir.

Bir Krt liderinin, "... keke Trkiye Krd

ola

rak dosaydm..."
Bu, Krtlere,

diye hayflanmas,

bjrk bir hzndr.

dayatlan emperyaUst ve smrgeci kouUan

hi ka-vramamaktr; tarihsel koullarn bclne varmamaktr. Krtler, kendertne dayatan bu emperyalist ve smr
geci paylam srecine kar kmaUdrlar. En azmdan, ka-

falarmda

bu

sreci

yaamaldrlar;

bu

alternatifi

oluturmaldrlar. Krtler, Trkiye Krd, Irak Krd, ran

Krd, Suriye Krd, Sovyeer Birlii Krd olmamn deil,

Krt

olmamn,

Krt kalmamn mcadelesi iinde olmaldr

lar. Kald ki, "Keke Trkiye Krd olarak dosaydm..." s

z ierc olarak da yamtir. Bu kii Trk smrge alanmda

dosayd,

belki

de

asimasyona

uram

olurdu;

belki

de

Olaanst Hal Blge Valisi olurdu...

Krt toplumunu yemden kuracak yem irisan nas olu

acaktr? Bunun ok nemli ipulan grlmektedir. PKK'nm

dncesinin ve eyleminin incelenmesi bu bakmdan nem

lidir. Bu, hib- zaman PKK'dan nceki Krt hareketlerinin

inkr edmesi anlamma gelmemektedir. Fakat, o hareketle

rin eletirisinden, eksdiklerimn saptanmasmdan sonra, ye

ni bir amaym oluturulmasma da gerek vardr.

tan'm temel gerekliklerinden biri, "drlm

Krdis
insan",

"drlm toplum" gerekliidir. Bu gereklii kavramada

ve anlatmada, PKK'nm ok nemli bir rol olduu aktr.

Her toplum iin aydmlara ihtiya vardr. Krtlerin de

aydnlara ihtiyac byktr. Aydmlfin olrhayan toplum d

nlemez. Yukarda szn phesiz ortaya karacaktr. ettiimiz sre Krt aydmm Bu sre balamtr.

96

TvD'De'cc^'M
January

ir^-u...lr.k.NYIOOI7I>< IH|IIinM
MMSlOTMMOrrFFEKmSNNy

25,

1991

ismail
C-13

Beslkcl

Oayrampasa
Kogusu

Cezaevi

Bayranpasa-Istanbul Turkey

Dear The
by

Hr. Fnd

Beiki: for Free Expresslon admlnlsters a

are

program

of

annual

awards

to writer
from the

anyvhere
American
you have

the

world who
avards Llllian

have
made

been
and

victlnlzed
by Dashiell

politlcal

persecution.

These

psslble

legacies

uriters
been

Hellman

llnnmett.
to nform

The
you

Selection
that

Commlttee

net

last

week,
for one

and
of

an

pleased

selected

these

awards,
As
to

in
as

the

amount
I

of

$10,000.
need
should

soon
be

possible,
for

will

to

know

how

you
be

want

these
to

funds
you or

paid

example,

the

check

made

out

to a
both

third party?
to focus

We woud also lke to publicize these avards,

on the human rights problems which caused

attention

the

uriter's'persecution,

nd^to

encourage

more

nominatlcns

in

the
Ict

future.
us m^ke

Please
public

think
mention

about
of

vhether

you

will
if

be
so,

wllling

to'
you

your

award,

and

vhether

mlght
prcfor
every

be

available
to

for

press

Intervievs.
remain

Of

course,
we

you

Would

that.this
step

Information
that. .

conf idential^

will

take

assure

On
it

behalf
is to

of
make

the

Selection
small

Committee,
of

let

me

say

how
of

gratifying
your

this

gesture

acknovledgment

courage,..-^4
..'

the

face

of

terribla

persecution.

SincerBy,

Av.

Serhat

Bucat

Lois

Hhitmah

BwefDWKW<..U<iAtonafcnA 8'niMiHwMM|Crt.t>.t.OttlfrC.n"*Dmti|CimaAriMcDin.n.0nwDfWiMd"lwwOMnondat LDactoM*MonHMDd>SM

Lw.*W.ftn1>NKholMA WM(>KwnWnMV^JIa<9VlWiMCaneirVHU<

Tbe fund tor Fim Entla^li n tlMCM Ol Hman n^ WMCh

notpfl L etmtcin. ChahTiMn - Adnan W DtVAd. Vkt Ctahman

A0rt NW. Cncutn* DHKlor Kamttt Rotf. Otpuly Dvadv Hol|r J. BurithdlK mksHnglan Dincttr .

97

Ocak 25, 1991

ismail Beiki
Bayrampaa Cezaevi 0-13 Kouu

Bayrampaa-stanbul
TRKYE

Sayn Bay Beiki,

FADE ZGRL VAKFI,

dnyann her tarafnda politik

baskya maruz kalan yazarlar dllendiren yllk bir program yrt mektedir. Bu dller Amerikan yazarlar Llllian Hellman ve Dastiell Hammett'in ansna verilmektedir., Getiimiz hafta bir araya gelen
Seim Komitemizin belirledii 10.000 dolar tutanndaki dllerimiz den birine sizin seildiinizi bildirmekten memnunluk duymaktaym.

Mmkn olduu kadar abuk bu ban nasl denmesini iste

diinizi bilmem gerekmektedir, rnein ek sizin adnza m yoksa nc bir satn adna m yazlmaldr? Ayrca, gerek yazarn kar

lat basklara yol aan insan taklan sorunlanna dikkat ekmek, gerekse gelecein adaylarn tevik etmek iin bu dlleri duyur mak istiyoruz. Ltfen dlnzn halka duyurulmasn isteyip iste mediinizi dnn ve eer istiyorsanz, acaba basn grmesi yapmay da arzular msnz? Tabi ki bu bilginin gizli tutulmasn is
terseniz, bunu garantilemek iin her trl tedbiri alrz.

Karlatnz korkun bask karsnda gsterdiiniz cesareti duyurmak iin, bylesine kk bir nezakeUe bulunmann ne kadar memnuniyet verici olduunu, ltfen, Seim Komitemizin adna, sy
lememe izin verin. Sayglarmla

GaraLaMarche

98

Gara LaMarche

The Fund For Free Expression 485 Fth Avenue

NewYork. NY 10017-6104

Saym Gara LaMarche

25 Ocak tarihli mektubunuz 13 Mays 1991 gn elime

geti. Benn. 20 Mart 1991-13 Nisan 1991 tarleri arasn

da

cezaevinde

olmam. Avukat
1991

Serhat

Bucak'm.

26 Nisan

1991-12 Majns

tarihleri arasnda yurt dnda olmas

bu geccmemn nemli nedenleri olsa gerek.

Mektubunuzu Avukat

Serhat Bucak bana stanbul'da

verdi. Sylediine gre mektup onun ele de ge ulam.

Bu gecikmeden dolay zr diyorum.

lginize teekkr ediyorum. Dostluk ve dayamma duy

gularnz bana bjrk bir kvan verdi. 'The Fund For Free
Expression" kukusuz ok nemh bir kurulutur. Bu kuru

luun

abalarnn

dnyada

demokrasimn gelimesinde ve

yaygmamasmda nemU bir role sahip olduu aktr. Bu nu da yakndan biUyoruz. abalarmz yakmdan izliyoruz. edemeyece

Btn bumara ramen maddi desteinizi kabul

imi bildirmek durumundaym.

aklamak istiyorum.

Bunun nedenlerim ksaca

Krdistan

Birinci

Dnya

Sava'ndan

sonra.

Trk-

Ermem ve Trk-Yunan savalar srecinde blnm, par alanm ve paylalm bir lkedir. Krt ulusu, emperyalist ve smrgeci politikalarla blnm, paralanm ve payla-

m bir ulustur. Bu sreci kabaca 1915-1925 olarak beltmek mmkndr. Bu yular arasnda. Krdistan zerin de, son derece acmasz bir emperyalist blm mcadelesi
srdrlmtr. Bl-ynet politikas kukusuz emperyaliz min ve smrgeciin politikasdr. Yirminci yzjaUn ilk ey-

99

reinde ngiz emperyalizmi ve Fransz emperyalizmi Krdistan' blnmesde, ok byk rol sahibi paralanmasnda ve olmulardr. paylahnasmda zerinde bu

Krdistan

emperyalist blm poUtlkasmm,

Ortadou'da yeril bir

lceri de vardr. Kemalistler bu poUtikanm en nemU ibirlceridir. KemaUstler. 1920'll yUarda. Krdistan'm bln

mesinde

ve

paralanmasnda,

ngiliz

ve

Fransz

emperyalizmiyle ok youn bir ib-Ui yapmlardr. Bu em peryaUst blm mcadelesn teki ibIrllkUeri Arap ve
Fars monarileridir.

Krdistan zerindeki emperyalist blm mcadelesi

Ortadou tarihimn en nermi olgulanndan biridir. Krt so

rununun gnmze kadar gelmesinin, gnmzde hl bir

Krt sorununun olmasmn temelinde bu sre vardr. Krt sorununun odak noktas budur.

Ortadou'da, Trkiye, Suriye, ran gibi Krdistan' dev

letleraras smiige sistemi altmda tutan devletler, bu sre cin blnn ka-vramlanyla ka-vramknasma engel olmak iin

her trl bask yntenerim dnyor ve yrrle koyu

yorlar. Bu bakmdan, Krdistan'm blnmesi, paralanmas

ve paylamas sreci, bu devletlerde, Ortadou tarihimn en

ok karanhkta brakan. kopkoyu b- karanlk ide brak

lan bir boyutu olarak kalmtr. Krt halkmn nemli bir kesnimn de Sovyetler Birlii smrlan iicide yaadm unut
mamak gerekir.

Krdistan'm

ve

Krt

ulusunun

neden

blndn,

paralandm ve payladm, kukusuz, ok zengin bir ol gusal iker erevesinde ele alp incelemek gerekmektedir.

Blncl Dnya

Sava'ndan sonra,

Ortadou'da ngiliz ve

Fransz emperyalizmimn istekleri, talya'nm istekleri, yengiye urarm Alman emperyalizminin durumu nennli olgu lardr. Araplann, Rumann, Ermener, Yahuderin, Krt ler istekleri yine nemU olgulardr. arlk Rusyas'mn

jnkp

Bolevik

Devrlml'nin

ktldanm

kurmas

kukusuz

ok

nemli

bir

sretir.

mparatorluklann,

A-vusturya-

Macarlstan mparatorluu'nun damas dikkatlerden uzak

tutulamaz bir olgudur. Osmar Saray'mn durumu, Anado lu'da balayan Kuvva-l MUye hareketi, Mustafa Kemal'in

ykselii, ttihat ve Terakki, Enver. Paa, Hafet sorunu vs.

de Birinci Dnya Sava sonrasmda, srece damgasm -vu100

ran nemli olgulardr.

Btn bu olgular birbirlerini etkile

mektedir, birb-lerinden etkilenmektedir^ te, Krdistan so

mnunu bylesine karmak bir iker a iinde ele almak gerekmektedir. Bylesine karmak bir iker a iine Kr

distan somnunu nas oturtmak gereldr. Bl-ynet politikas neden, Ortadou'nun ortasmdakl Krtlere uygulanmtr? Bl-ynet poUtlkasmm ne gibi sonulan olmutur? Byle bir
poUtlkaya hedef olan bir toplumun ok byk zaaftan var dr. Krtlerin zaaf ned? Bu gibi konulann da akla ka
vuturulmas gerekir.

Bl-ynet poUtcas ulusun bejmim datmaktadr, iske

letim parlamaktadr.

Bu

bakmdan,

byle bir poUtikanm

hedefi olmu bir ulusun, ileri b"

tarihte, derlenmesi, topar

lanmas, ayaa kalkmas son derece zor olmaktadr. Krtle

rin bugn Ortadou'daki durumlan budur. Ortadou'da 30 myonu akm bir Krt nfus olduu halde en kk bir si yasal knlie sahip deildir. Halbuki, dnyada, B-leml Mleer'e ye olan 170'e yakm devlet vardr. Bu devleer

inde nfusu on binden aa olan devleer be vardr. Kal

d ki. Birinci Dnya Sava srecinde ve sonrasmda, Krdis

tan'a ve Krtlere uygulanan emperyalist blm politikas

ok daha ykc, acmasz ve haksz olmutur. Krdistan l

kesinde Krtlere uygulanan poUtca, klasik amamyla blynet politikas ded". "Bl-ynet ve yoket" politikasdr. Bunu lasaca aklamakta yarar vardr.
Birinci Dnya Sava sonunda ve Trk-Ermem ve TrkYunan savalcinndan sonra, Krerin tarihiyle ok yakm

dan ilgi olan ki anama mzalanmtr. Birincisi 20 Aus

tos 1920 tarihli Sevr Anamas'dr. OsmanU hkmetiyle

ngiltere, Fransa gibi galip devletler arasmda nzalanmtr.

Bu, bl-ynet srecinin her yerde grleben bir biimidir. Bu antlamaya gre smrlan ve ierii ok ak bir ekde

beUl olmamakla beraber smrge bir Krdistan kurulmak* tadr. Sevr tipi anamalan dnyanm baka yerlerde de grmek mmkndr. 1885 ynda Avrupal emperyaUstler 1920'll yularda Arap dntarafndan Afrca'nm blnmesi,

yasmm blnmesi, kcl Dnya Sava'ndan sonra Htadlstan'm blnmesi benzer antlamalarla mmkn olmutur.
Fakat, mein Araplar, manda (smrge) devletler olarak dzenlenmi. Krer de bu devleer ve Trkiye arasmda

paylatmlmtr.

101

Krtlerin kaderiyle ok yakndan ilgl olan teki antla ma se. 24 Temmuz 1923 tarU Lozan Anamas'dr. Lo

zan. Krdistan' blen, paralayan ve paylatran bir antla

madr. Blnmeyi, paralanmay ve paylalmay

devletleraras garanti altma

akntr.

Lozan tipi bir antla

may sadece Krdistan'da grmek mmkndr. yerde grleben klasik bir bl-ynet

Lozan her dedir.

antlamas

Sadece Lozan'da ve Krere iUkIn olarak dzemenen "blynet ve yoket" antlamasdr. Krdistan lkesi ve Krt ulu
su, Krt ve Krdistan adlan diUerden ve tarihlerden sin-

mek zere blnm, paralanm ve paylalmtir. Krtle rin ulusal ve demokratc btn haklan gaspedilmitlr.

Krtlerin ulusal ve demokratik haklarm geri alabilmek iin gerekletirdikleri her trl eylem, Krdistan' devletleraras

smrge sistemi altnda tutan devletler tarafndan, mte

rek ideolojik, politik ve askeri eylemlerle boulmutur. Krt
kimliim ve Krdistan kimliim yoketmek iin her trl n lem dnlm ve joirrle konulmutur. Krt insanm

aaamak i, kleletirmek iin her ey mubah saymtr. Bu srecin dnlmesinde ve gerekletirilmesinde

Trk Devleti'n istekleri n planda tutulmutur.

mein

Musul ve Kerkk yam Gney Krdistan, Kemalistler tarafm

dan ngizlere verilmi bir rvettir. Bu rvet karlnda,

ngizler, Gnfey Krdistan'da Krtlerin oluturabecekleri
btn siyasal odaklamalann nne gemilerdir. Krtlerin

zerk veya yan zerk yaplar ierisinde siyasal stat elde et

melerim engellemilerdir.
emperyalizmiyle

Bu

konularda ngiliz ve Fransz

daha sonralarda da

Kemalistler

arasmda,

Arap ve Fars smrgeceriyle Kemalistler arasmda ok yo un b" ib-lii ve gbirlii yapmtr. Bu ibirliim ve

gbirlitnl. ideolojik, politik ve askeri... her konuda grmek

mmkndr.

Sevr ve

Lozan zerde biraz daha

detayh bir ekilde

durmakta yarar vardr. Sevr'de ngrld ekilde smr ge bir Krdistan kumlsayd ne olurdu? Blnmemi, para

lanmam,

paylaihnam,

mein ngiltere

smrgesi b-.

Krdistan... Krdistan ndiye kadar oktan bamszlna kavuurdu. Fakat, Lozan'da Krdistan blnd, paraland
ve paylald. Krt kimlii ve Krdistan kimlii inkr eddi.

Krt kmilnl ve Krdistan kimUim yok edebilmek iin el-

102

vertli

bir

ortam

hazrland.

Krtler

olaanst

derecede

aaanmaya baland.

Bu bakmdan Krdistan smrge

be olamayan bir lkedir, diyomz. Krt ulusu smrge be dedir. Smrgern smrlan izrtt-. Smrgemn bir si
yasal stats vardr. Krtler ve Krdistan i bumar sz konusu dedir. Halbuki, Krtler Ortadou'daki nfuslan 30 myondan fazladr. Fakat Krtler en ufak b- siyasal sta tye sahip deild". Krtler, Krt ad ve Krdistan ad dler-

den ve tarihlerden smek zere, blnmler, pafeanmlar ve paylamlardr. Lozan, bylesine bir emperyalist blm mcadelesim granti altma alan bir anamadr.

Trkiye'de
olarak ortaya

Krt

somnuyla
Bu

giU

bnsel
resmi

incelemeler,
ideoloji ok

resmi ideoljln en ok kar olduu dnce aklamalan kmaktadr. konuda

hassastr ve bu tr incelemeleri muhakkak engeUemeye a

lmaktadr.
maktadr.

Bunun iin her trl

bu tr

ceza yaptran uygula

ideolojinin,

nk

incelemeler KemaUst

resmi ideolojimn gerek niteliim ortaya kojmaktadr. Res mi ideolojiye gre, Kemaliser, Dou'nun ezen btn uluslanna mek olmulardr, omara ulusal kurtulular iin ham kayna bu olmulardr. halklara yol Kemalistler gstermiler bask c ve zulm

altmdaki

olmulardr.

Ayaklanmalanm ve zgrlklerini kazanmalarm salamlardr. Halbuki, Krdistan'm bugnk dummu, Kemalistler, ezen Krt halkma bamszUklan yolunda c olmak

yle dursun, distan'n

emperyalist devletlerle birlii yaparak Kr- , paralanmasna ve paylamasma

blnmesine,

katldklanm

gstermektedir.

KemaUst

anlaya

gre

bir

"mazlum mlet" teorisi vardr. Trk-Ermem ve Trk-Yunan savalarm "mazlum mlet"in gerekletirdii iddia edilmek

tedir. Halbuki ttihat ve Terakki' Alman emperyalizmi safmda

Birinci Dnya Sava'na katmtr. 1.5 milyon Ermeni'n soykrmndan sorumludur. Byle bir soykmmdan "mazlum

mlet" teorisi nasl kanlabir? Kemalist paalar ttihat ve Terakki'mn bir devam deil imdir? yleyse btn buman ancak ideolojik gerekler olarak deerlendirmek gerekir.
Trk Devlet'nin Krerle lgi tek bir poUtlkas vardr.
Bu da devlet terr -uygulayarak, bask, zulm uygulayarak

Krt sorununa zm getirmektir. Daha dorusu Krt soru nunu ortadan kaldrmakr. Bugn Krdistan'da insan hak-

103

lannm knnts bile yoktur. Krdistan kararnamelerle ynetmekted:. Zaten smrgeler kararnamelerle ynet". Kr

distan'da kyler yakmakta ve ykmaktadr. Evler, Idekl eyalarla birlcte yakmakta ve ykmaktadr. Ormanlar ya kmakta, tarlalar yakmakta, hayvanlar kuruna dizihnektedlr. nsarar, yerlerim, yurtlanm terke zorlanmaktadr. Trkiye Cumhuriyeti dneminde Krdistan hep, kenceyle,

baskyla, zulmle ynetmltir. Bugn ikence Krdistan'da

temel b- devlet poUtcasidr. Gem Krt haUc ymanmn, Krt geriUalara yardram nleyebmek iin devlet youn bterr uygulamaktadr. ocklann gzleri nnde babalara

ikence yapmaktadr. Kenderi de ikence tezghmda olan

erkeklerin gzleri nnde kadmara kence yaplmaktadr.

ocuklar,

bebekler

dipik

darbeleriyle

korkutuknaktadr.

Kadmar salarmdan srklenerek gtrlmekted:. Krtle

rin ulusal ktmlclerinl yok etmek iin. Krtleri aalamak i her ey yaphnaktadr. GvenUk aramalan bahanesiyle
evler talan edilmektedir, yiyecek maddeleri telef edmekted-. Krt insanlarm madur etmek, aelert perian etmek
ita her ey yapmaktadr.

Trk

Devleti.

Bulgaristan'daki Trklerin,

bat

Trakya

Trklerinin, ulusal ve demokratc haklanm youn b" ek de savunmaktadr. Kuzey Kbns Trk Federe Devleti'm b
tn dnyanm tanmas iin youn ve kapsamh bir dlplomatc faaliyet srdrmektedir. Fakat, Ortadou'da 30 myonu

akm Krtler, birleik, bamsz ve demokratc bir Krdis

tan oluturmalanm engellemek iin her trl abay harc
yor.

Saym Gara LaMarche

Trk

Devleti'mn

Krdistan

poUtcas,

rk,

smrgeci

ve emperyalist b- politikadr. ad ve nsamc d bu po

Utikanm en nemU destekisi sizin hkmetlzd-, Amerika B-leik Devletleridir. Amerika B-lelk Devletleri, Krdis
tan'daki mevcut statkoyu, yani devletleraras smrge d-

zemm komyabmek ve srdreblhnek i Trk rklna

ve smrgeciliine youn bir destek vermektedir. Bunun

iin her eyi dnmekte ve yrrle koymaktadr. Bu ko

nuda Trk Devlet rk ve smrgeci poUtlkasmm ve em

peryaUst emeUerin en sadc destekisi ve komyucusudur.

104

Irak'n 2 Austos tadou'da ve

1990'da Kuveyt'i igal etmesinden ve en ok duyulan szlerden biri de

"ABD Krt Devleti'ne

igalin kuvvet kuUcmarak sona erdirilmesinden sonra, Or Dnya'da

Krtler ve Krdistan'la ilgi olanyd.

iz vermeyece aklad." "zal ile Rafsancam amatlar:

Krt Devleti'ne izm yok." "Ne Irak, ne Trkiye, ne ran, Orta dou'da bamsz Krt Devleti Istermyor." "ABD ve Sovyeer
Birlii Krt Devleti'mn kurulmasna zin vermeyecekler."

"zal, Krt Devleti'nin kumhnas hayaldir, dedi." ...

Bumar

hep mevcut statkoyu srdhneyl amalayan beyanlardr.

Krtleri, Trklerin. Araplann ve Farslann ynetmesi isten mektedir. Halbuki. Trkler. Araplar ve Farslar. Krtleri bas kyla, zulme. ikenceyle ynetiyorlar. Bok yedirerek. kim
yasal sahlar kullanarak, soykrmlar yaparak ynetiyorlar. Krtleri neden le de Trkler. Araplar ve Farslar ynetecek? Krtler kendi kendertm neden en ynetemesin? ynetimi, Kanmca, Trklerin,

Krtlerin,

kendi

kendilerim

kt

Araplann ve Farslarm, Krtleri en iyi ynetiminden daha iyld-.

Trklye'mn Krdistan'daki rk ve smrgeci politikas ve emperyalist emeUeri en ok ABD tarafmdan, sizin hk

metiniz

tarafmdan

desteklenmektedir.

Byle

bir

ortamda,

ABD'U yazarlarm nemli grevlerinden biri hkmeerinin

bu irkin polltlkasm, dnyanm baka yerlerinde uygulanan

benzer poUtcalan eletirmek olmaldr. Gnmzde uluslararas lUkerin hak, hukuk gibi

kavrarmann nda jmrtld, adalet esasmm n plan da tutulduu, bu prensiplerden hi taviz verilmedii syleni

yor. nsan haklan amaymn gzetdil. Birlemi MiUetler'in de bu lkileri glendiren ve yaygmatran bir rgt
olduu sylemyor. Bu hi de byle dedir. ikilere Gnmzde egemen olan

uluslararas

iUkere,

devletleraras

hl g esasdr. Kaba g. "Gl olan hakldr" esasdr.

Bu dncern en nemU kant Krdistan sorununun biz

zat kendisidir. Krdistan' devleeraras smrge dzeyinde tutan devleer "Bamsz Krt Devleti'ne izin yok" derken

hep g-kuvvet prensibini, kaba g esasm ne kanyorIcir. "Glyz, topumuz, tfeimiz, tanklanmz, sava

uaklarmz, helikopterlerimiz, kimyasal ve biyolojik sahlanmz, napalm bombalannz, fosfor bambolanmz var..." di105

yorlar. "KarakoUarmz, zel sava yntemlerimiz, byk b

yk ordularmz var" diyorlar. "Byle byk bir g karsm

da baldn plak Krtler ne yapab:" diyorlar. Fakat, hibzaman "Krtlerin devlet kurmaya haklan yoktur", "Bamszlc Krtlerin hakk deild:" denmiyor. Krt somnu hib"
zaman hak-hukuk, adalet, eic asmdan ele ahnmyor.

Her zaman kaba kuvvet, kaba g lUikeri asmdan deerlendihneye ahyor.

Saym Gara LaMarche,

Hkmetizin Krt politikasmm son derece irkin in samc d olduunu yukarda belirtmitik. Hkmetiz

1980'U ylarm balannda bile, "Trkiye'de insan haklan konulannda nemli gelimeler var" diye raporlar yazabiliyordu.
Halbuki o yUarda, tutukevlerinde, polis merkezlerde, ce

zaevlerinde, karakollarda ok youn ve yaygn b- ikence

vard. kence Trkiye'n her tarafmda vard. rnein, Di

yarbakr Askeri Cezaevi'nde Krt saman, "Trkm mutlu
yum" demedikleri, Krt kimlderim komduklan iin iken celer yaplarak ldrldler. 40'm zerinde Krt insan bu

ekilde ikence edilerek ldrld. Buna ramen hkmeti

niz, bylese a d srelerin yaand bir dnemde be,

hazrlad insan haklan raporlarmda, "Trkiye'de insan haklar konulannda nemli gelimeler yaanmaktadr" diye
yazabmitir. Bundan utan duyuyoruz.

1989 yhnda New York Barosu'nun "Trkiye'de kence",

"Torture in Turkey: The Legal System's Pesponse" konusun da hazrlad ve yaymlad bir rapor var. Bu raporda, Kr-

, distan'da zel Sava' yrten baz elemanlarm ABD'de eitdii yazdr. (s. 69) Sylemeye ne hacet var: Bumar ikence konusunda eitmi uzmanlar. Hkmetiniz by lese pis iler konusunda eiticc yapmas, Krdistan'daki

Trk rkm, Trk smrgecil ve emperyalist emeUerim korumada bylesine youn bir gayret ide bulunmas
insamc adna demokrasi Ve insan haklar adma utan veri
ci bir olaydr.

Trk Devleti her y, 23 Nisan'larda, dnya ocuklanm

Trkiye'ye davet ederek, ocuk bayram yapmaya almak tadr. "Dnyada ocuklara bayram aramaan eden lk devlet

106

biziz, Trk Devleti'dir" diye vnmektedir. Bu bayram kutla

masna ABD'li ocuktan gndererek hkmetiniz de katl

maktadr. Halbuki, 23 Nisan gnlerinde be, Trk smrge

ynetimi, Krdistan'da Krt ocuklarm dipiklemekted-.

ocklann gzleri nnde babalarma, aabeylerine, amca

lanna, ablalanna. teyzelerine... ikence yapmaktadr. Analarm. halalarm salanndan srkleyip gtrmektedir. Trk

rkmm ve Trk smrgeci ci yzl tavr ve davra

mlan, demokrat insanlarm yreim actmyor mu?

24 Kasm

1989'da Yksekova'nm Sate Ky'nde,

zel

Tim'e mensup grevliler, kendilerim Krt gerlalar (PKK) k-

lma sokarak bir kaiam gerekletirder.

ihtiyar...

ocuk,

kadm,

30 civannda Krt nsamm katlettiler. Trk hk

meti,

hkmete yakm evreler,

eitli kurumlar,

Trk basm,

Trk siyaSal

parteri,

Krt geriUalan,

PKK'y sulayc

demeler verder. 10-12 gn iinde, bu katUamm Trk Dev

let gleri tarafmdan. zel Tim'e mensup elemanlar tarafn

dan gereklettrdii ak bir ekilde ortaya kt anlad-

halde

bu

sulamalanm

srdrdler.

Btn

bunlara

ramen, ABD Dileri Bakanl, bu olaydan 15-20 gn ka dar sonra yapt bir aklamada Krt geriUalan kmad, Krt
gerillalar ekiya, terrist olarak mteledi. Burada ilgi ekici

bir zihniyet sergilenmektedir. Krt insamanna ynelik katli

am, soyknm Trk gvenlik gleri tarafndan gerekletiri

liyor,

bu

ak bir ekde

ortaya kyor.

Hkmetiniz ise,

Krt gerlalan kmyor. Trk devlet terrn grmezden geli yor. Devlet terrn gzard ediyor. Bu tavr ve da-vramm

verdii mesaj aktr: Hkmetiniz Krdistan'da uygulanan,

devlet terrn desteklemektedir. Krtlere uygulanan soyk
rma, katliama gz yummaktadr.

Trk gvemik gleri,

10 Haziran

1990 tarihinde,

r-

nak'a bah Gere Kjr'nde benzer bir operasyon gerekletir

diler. PKK kma girmi zel Tim mensuplan, yine, ocuk,

kadn, ihtiyar, 30'a yakm Krt insanm katletter. Bu ope
rasyonun, bu soyknmm da Trk gvemUc glerimn eseri

olduu birka gn iinde ortaya kt. Trk hkmeti, Trk basm, Trk siyasal partilert, eitli demekler vs. yine Krt gerillalar suladar. Katliam gerekletiremerin Trk gak bir ekde ortaya kt halde,
bu
107

vemUc gleri olduu

ajm sulamalar srdrdler. ABD

Dileri Bakam,

olaydan -drt gn sonra yaymad bir bdiride,

soyk

rmdan yine Krt geriUalan sorumlu tuttu ve oman kmad. Krt geriUalan terrist ohnakla, ekiya olmakla sulad.

Krt halkna kar katUam, soyknm Trk gvemik gleri gerekletiriyor. Bu ak bir ekde ortada durduu halde, ak bir ekde biUndli halde, kmanarar, bu devlet terr
ne, Trk smrgeciine ve Trk rkma kar mcadele eden Krt geriUalar oluyor. Yukarda da belirttik: Bu tavrlar

ve bu

davranlar,

Krdistan'daki Trk rkm ve Trk

smrgecil desteklemekten, Krtlere uygulanan soykn

m tevik etmekten baka b: anlama gelemez.

Grld

gibi ABD,

hem Trk

smrgecil,

Trk

rklm, devlet terrn tevik etmekte, hem de Krt ger

lalan, Krt halkmn en deerli evlatlarm, Krt halkmm

onuru ve haklan iin mcadele edemeri, "terrist", "ekiya" diye sulamaktadr. Buman kabul edemeyiz. Bu iki yzl
Bugne

tavrlarm ve davramlarm deifre edilmesi gerekir.

kadar Trk

rkl

ve

Trk

smrgeciliiyle

mcadelede

binlerce ehit verilmitir. Bimerce gen insan, Krt klmUim

ve Krdistan kimliim kazanma mcadelesinde ehit olmu tur. Krdistan, artk, eski Krdistan ded". Trk rk nm ve Trk smrgeciUimn kabul edilmesi de mmkn de
dir. Bu konuda hkmetinizle derin, uzlamaz bir gr

ajoU indeyiz.

Hkmetinizin,

"terrist"

dedii,

"ekiya"

dedii Krt saman, Krdistan Ulusal Kurtulu Mcadelesi'nin, sonsuz derecede zveri neferleridir.

Trkiye'de Krdistan politikasmn retilmesi ve uygula

mas konusunda Trk siyasal parterimn, Trk hkmeti nin, hatta, Trkiye Byk Mlet MecUsi'n en kk bir

klymet-l harbiyesi yoktur. Bu konudaki politikalar, general

lerin ve Mli stihbarat Tekilat mensuplanmn arhkta ol

duu MiUi GvenUk Kurulu tarafmdan retiUr. MU Gven

lik

Kurulu,

hkmete,

oluturduu

poUtikalan

uygulamasm syler. mein, Krdistan kararnamelerle y

netilmektedir. rarnameler, Smrgeler kararnamelerle ynetir. Bu ka Krdistan'da, Trk.anayasasmm ok ok ze

rinde

duran

bir

mevzuat

olarak

bermekfedir.

Bu

kararnameler, hep; Mli Gvenlc Kumlu tarafndan konu

ulmakta ve ortaya canknaktadr. Hkmet bu politikay

tartmasz
108

uygulamak

zorundadr.

Trkiye

Byk

Mlet

Meclisl'ntn bunlan konumas, tartmas be mmkn de

dir. nsan haklan amayyla ve nsan haklan uygulama

syla ok yakmdan giU olduu halde, Trkiye Byik Mlet

Meclisinin bu karamamelert konuamamas, grememesi, Trk siyasal sistemi hakkmda ok nemU ipulan ver
mektedir.

Trk basm ve Trk niversitesi gibi kurumlar ise, Kr

distan konusunda, MiUi stbarat Tekilat'nm bir ubesi

gibi ahmaktadr. Trkiye'de resim ideoloji son derece etkiU

bir kurumdur. Devlet tarafmdan konulan ceza yaptrmlarla

korunmaktadr, srdrlmektedir. Trkiye'de bnin ve sanatm geUmesin nndeki en nemU engel budur. Dn

ce zgrlnn, basm zgrlnn, ifade zgrlnn

nndeki en nemli engel budur.

Saym Gara LaMarche,

Yukanda, Trk Devleti'mn Krdistan'a ikin tek poUti-

kasmn devlet terr olduunu, bu politcanm ABD tarafm

dan youn bir ekde desteklendiim beltmitlm. Tk dev let ve hkmet yetkiUleri, Trk basm, Trk yazarlan, Trk mversltese mensup profesrler, Trk siyasal parterinln temscert vs. son zamanlarda da yle sylemeye balad

lar: "Krtler Trkiye'de her ey oluyor. Orduda pek ok Do

u kkenU general var. Krtler, hakn, vali, profesr, mlUet-

vekl. bakan, babakan... her ey oluyor Trkiye'de aynlcgaynlk yoktur." te temel somn da burada ortaya kyor.
Krtler eer kendi kimlclerini, Krt klmUklerim inkr edi yorlarsa, Trklelyorlarsa, Krt olduklanm syleyen kiUer-

le mcadele ediyorlarsa... her ey olabirler. Devlet brokraslsimn her trl kademesinde yer alabiUrler, ykselebilirler.

Fakat Krt olarak, Krt knlii savunarak, bir devlet dai resinde odac bile olamazlar. Krt knUim savunanlarm Trkiye'de olabecekleri tek ey vardr: Sanc olmak, mah kum olmak. Trk Devleti, Krt knUim, Krdistan kllm savunanlan potanslyal b- sank, potansiyel bir sulu ola

rak deerlendlrmekted-. nsan haklanndan faydalanmamn,

eitUk aajnmm bylesine inkarc bir koula balanmas
elbette kabul edemez.

Irak'm Kuveyt'i igal etinesden soma. Amerikan H-

109

kmetimn Krtlere kar uygulad politikadan utan du yuyoruz. Irak'n Kuveyt'ten ku-vvet kuUanarak kanlma

smdan sonra Gney Krdistan'da gelien bakaldn srasm

da ABD hkmetimn uygulad politika ise, tam anlamyla

yz kzartcdr. ABD'nin, Saddam Hseyin ynetimimn,

Krtlere kar soykrm uygulamasna, Krtlere kar kimya sal sahlar dah her trl sahm kulanmasma, yzbimer-

ce, myoma'-ca Krt insammn ge zorlanmasma gz yum

mas insamc iin byk bir ayptr. Kta-kyamette, binbir trl perianlk iinde, sefalet iinde Kuzey Krdistan'a ve

Dou Krdistan'a doru kamaya alan Krtlere havadan uaklarla yardma kalkan, Krtler iin kamplar kuran

ABD' politikas da Krtler, iin aalayc bir poUtlkadr. Ku

zey Krdistan'm Trk smrgesi. Dou Krdistan'm ran s

mrgesi olduu bilinmektedir. Krfez bunahmmn balamasyla Amerika Birleik Dev letleri Dileri Bakanl, tekilata yaymlad bir genelgeyle, Krtlerle konumamn ve grmemn yasaklandm -vurgu lamtr. Hkmetiniz, Krtleri her zaman aalayan bir

politika izlemeyi tercih etmitir. Hkmetiniz bu

bir ibirlii iindedir.

konularda Trk smrgecii

Trk smrge ynetimi,

e tam

bir yandan

Bat lkelerimn Krtlere yapt yardrnlan askeri depolara doldurmakta, yardmlar talan ta Krtlere etmekte, yardmlann muh bir yanda da, "Bat,

ulamasm engellemekte,

Kuzey Iraklara gerekli yardm yapmyor" diye yakmmaktadu". "Kuzey Irak'lara sadace Trkler kucak ayor..." diye

propaganda yapmaktadr. Trk smrge ynetimi, bir yan dan. Kuzey Krdistan'h Krtlerin akrabalarma, kardelerine yaptklar yardmlara engel olmakta, bir yandan da, elemek iin, st iin birbirleriyle kapan Krtleri televizyonda g

rntlemektedir. Krt liderlere sk sk, "Biz Krt Devleti is temiyoruz" biiminde aklamalar yaptrmaktadr. Btn bunlar neden olmaktadr? ABD Trk smrge

ynetnlnin istek ve arzularna neden ortaklk etmektedir?

Trk smrge ynetiminin emperyalist emeUere neden gz

yummaktadr? Gayet ak. Trk rklm ve Trk smrge

cil rahatsz etmemek iin. . . Krdistan'da rk ve smr geci bir politika uygulayan, emperyalist emeller besleyen

Trk ynetimini glendirmek iin. Biz Saddam Hseyin y110

netimin,

Krtler

kpnusunda

ne

kadar

olumsuz

tavn

ve

davramlar

iinde

olduunu

yakndan

biliyoruz.

Krtlere

soyknm uyguladm, bir Krt kasab olduunu yakndan blUyomz. Fakat Krt dmanlnda Saddam Hseyin yine

de

cinci

planda

kalr...

Eer

Krt

dmanlnda,

Trki

ye'yi, Kemalist ideolojiyi birinci planda yazmyorsanz, Krt

ler

konusunda
rklm

salkl
ve

bgere

sahip

desiz

demektir.

Trk

Trk

smrgeciUim

gzeten ABD'mn,

Krdistan'da

devletleraras smrge

dzenini aynen koru

mak ve srdrmek isteyen ABD'nin Ortadou'da "Yem D zen" gelitirmesi mmkn deildir. Saddam Hseyin gibi

soykmmcara,

Kemalist

rkara

ve

smrgecilere,

petrol

eyhlertne, ihtiya duyan bir ABD'mn "Yeni Dzen" gelitir

mesi olanakl olamaz.

Saym Gara LaMarche,

Krt sorunu herhangi bir yazann, yazarlann zgrl

sorunu dedir. Koskoca bir halkm, Ortadou'da 30 milyo
nu akm bir ulusun sorunudur. Emperyalist ve smrgeci

politikalarla blnm,

paralanm ve

paylalm,

btn ^

ulusal ve demokratik haklar gaspedmi, sonsuz derecede

aaanan bir ulusun sorunudur. Krt sorunu bu ynlerty-

le btn insanln sorunudur. Krtler bugn bok yedirerek, knyasal sahlarla tehd edilerek ynetmekted-. Bu sadece Krtlerin sorunu dedir artk. Bu, artk sadece,

Trkleri, Araplar ve Farslan ilgend-en bir somn ded:.

Btn insanln sorunudur.

Bok yedirme, kimyasal sahlarla tehdit etme, Krdis

tan'da sk sc rastlanan olaylardr. Fakat, dnyamn hibir

yerinde

insamar,

byle

ad

uygulamalarla
ne

karama
ne

maldrlar. Ne Trklyelde, ne Krdistan'da, insamar bu tr muameleler hedefi olmamaldrlar, Trkistan'da,

Arabistan'da, ne Gney Afrika'da, verici, yz kzartc yaptnmlarla

ne i'de... sk sc

insarar bu

tr -kimderle karamamahdr. Fakat, Krtler bu utan

karlayorlar.

Buman artk, insamm bir ayb olarak deerlendirmek ge rekir. Eer dnyamn bir yerinde, tnsamara, ceza olsun diye bok yediriUyorsa, ABD hkmeti de bu eylemlerin sahibi s mrge ynetimim youn bir ekde destekliyorsa, bu sre karsnda ABD'li salar da utan duymaldr.
111

Krdistan'da bugnk

statkonun korunmas ve

sr-

drbnesi konusunda Trk ve ABD hkmeerimn youn

b- ib-Ui ide olduklarn ksaca belirtmeye altm. Si zin Amerikan hkmeti ohnadmz, etkiU bir insan haklan

kummu olduunuzu yakndan blyorum. te yandan, dn

yada ell nedenlei-den dolay ac eken pek ok haUc var
dr. Yine pek ok lkede, pek ok yazar dncelerinden do

lay

bask

ve

zulm

altmdadr.

Siz

bu

lkeri,

bu

gelimeleri dikkatle izleyen, dayamma duygulanyla yazarla

ra yardmc olmaya alan, omara g veren ciddtve.ekl b- kumm olduunuzu da yakmdan biyomm. Bu etkiyi ABD'n ad, rk ve smrgeci politikalara ve uygula malara destek veren poUtikas eletirerek de gstermek ge
rekir.

Saym Gara LaMarche,

Yukarda ksaca bel-tmeye ahtm nedenlerden dola y, dayanma duygularmzdan onur duydum, kvan duy dum. Fakat hkmetizin, Trk smrgeclUlne ve Trk
rkhma destek veren, Krt dmamma destek veren po

litikasndan dolay maddi dlnz kabul edemiyecelm.

Bu mektubu, bana gnderdliz mektubu elbette ya-

ymlayab-siz. Ayrca daha baka konumalarmz, daha

baka grmelerimiz de mmkn olablr.

Size, arkadalarnza, "The Fund For Free ExpressIon"a

selam ve sayganm gnderiyorum. Basanlar dlUyomm.
21 Mays 1991

sma Beiki

112

tu
THCFUNDPONmcC

iMMKUUalriKi

eXPRESSION

Juna

11,

1991

ismail Baalkol

TURKEY
Dear Hr. Beslkcl:

Thank you for your racant lattar. I aa aorry that y orlginal ona did not raach you for aany Bontha. " "* ""^

I urge you to raconstdar your daclalon not to accapt the grant you hava experienced as a result of your vrltlng about the Kurds. Wa share your ooncetn about the U.S. govemBent's conpliclty n

that we nade to you n recognltlon of the politlcal persecution

TurkBh policy tow9rd the Kurdlsh nority, and wista to point out that another branch of Hunan Rights Hatch, Helsinki Hatch. has been consistently critical of both Turkey and the United States with respect to Turkey's huaan rights racord. in faot, you wera noninated for this award by Loio Nhitaan and Jorl Labar f the Helsinki Match staff. Neither the Fund for Free Expression or
eny othar oonponent of Hunan Rights Hatoh has any aonnaetlon, financial or othorvise, to the United States governaent or anv
other governnent. ' .

Under tlfBe circunstanes,

I urge you to reconsidar your

decisiuf,

and I look forvard to hcaring fro you soon.

larche

BoMtf S nracMn

M^

M J

TMM,t.aM-Jlia>c*n>WMa<firt>,>I.tMMn>KtKHMt,>rn>Hl. '<m.^Mt,.a.^om,m.j.a.m,^.^n.mm. >. mim.ni . h ...m.

Tlann<kiFIMEvMoclsanarBMOIHa<lniMMell >MMI.*KaM,CMIni>|.MIa>W.OMM.VICMn>n
HalrJ.

113

11 Haziran, 1991

Sayn Beiki,

Mektubunuz iin teekkrler. Mektubumun aslnn, aylar sonra,

elinize ge ulamasndan dolay zgnm.

Krtlerle ilgili yazlannrz nedeniyle uradnz politik eziyeti gznnde bulundurarak size verdiimiz dl kabul etmeme karar nz yeniden deerlendirmenizi neriyorum. ABD hkmetinin Kurt
aznla kar Trk politikasndaki su ortakl ile ilgili dncenizi

paylayoruz ve nsan Haklarnn bir baka gzetleme kolu olan Helsinki VVatch'n, Trkiye'nin insan Haklar sicili konusunda hem
Trkiye'yi hem de Birleik Devletler'i ayn biimde eletirdiim be lirtmek istiyoruz. Zaten, sizi bu dle, Helsinki VVatch elemanlarn

dan Lois Whitman ve Jeri Laber aday gsterdiler. Ne zgrce fa

de Vakf'nn ne de insan Haklar Gzetlemesi'nin herhangi bir

baka blmnn, ABD hkmetiyle veya baka bir hkmetle

ekonomik ya da baka herhangi bir ba yoktur.

Bu koullar altnda, kararnz yeniden deerlendirmenizi neri

yor ve cevabnz bekliyorum.

itenlikle.
Gara LaMarche

114

GaraLaMarche
The Fund For Free ExpressIon

485 Fth Avenue

NewYork, NY 10017-6104

Saym Gara LaMarche

11 Haziran 1991 tarihli mektubunuzu aldm. lginize te

ekkr ediyorum. Helsenkl "VVatch elemamanndan Lois

Whltman ve Jeri Laber'I tamyorum. Kenderi ok saygdeer klUerdlr. 1987 yh Temmuz ay somannda. Ankara'da ken-

deriyle grmtk. Helsinki Watch'm Trkiye'ye ve Kr distan'a ikin olarak hazrladktan raporlan da yakndan

IzUyorum. Bumann ok nemli aUmalar olduunu blyo

rum.

te yandan gerek sizin rgtnzn, gerek Helsinki hkmetn b" kummu olmadm. ABD

Watch'm ABD

hkmetinden ekonomik ve mail yardmlar almadm da

yakmdan blUyorum. Sizlerin iyi nlyeerizin blzn duygula

rmzla,

dncelerimizle,

arzularmzla

yakm

olmas

bizi

muu kmaktadr. Ancak;

1. Krdistan. Blncl Dnya Sava'ndan sonra, bln m, paralanm ve paylam bir lkedir. Krt ulusu b

lnm, paralanm ve paylalm bir ulustur. 1920'U jollarda. nglz emperyalizmi ve Fransz emperyalizmi,

Ortadou'da,

kender retebmemn en iyi yolu olarak.

Ortadou'nun ortasmdakl Krdistan' blmeyi, paralamay

ve paylamay grdler ve bu dncelertm gerekletirdi ler. Krdistan zerindeki emperyalist blm mcadelesln. Ortadou'da yerU ibirlikeri de vardr. Bumann en

115

nemUleri Kemalistler. Arap monarileri ve Fars monarisi

olmutur.

Biz.

emperyalist

ve

smrgeci

poUtlkalann.

bl-ynet

poUtlkalannm acmasz ve haksz olduunu yakmdan btyoruz. Fakat, Krdistan zerindeki bl-ynet politikas se.

kath kath acmaszdr ve hakszdr. nk, bu politika, Krt

ulusunun beynim datmtr,

litika, klasik

iskeletim paralamtr.
poUtlkas deildir,

Bu

bakamdan Krdistan ve Krt ulusu zerinde uygulanan, po

anlamyla bl-ynet

"bl-

ynet ve yoket" poUttkasdr. Yokedllmeye alan Krt kim liidir. Krdistan knliidir.

2. ngtere ve Fransa gibi emperyalist devletler. kinci

Dnya Sava'ndan sonra, u veya bu nedenlerden dolay

Ortadou'dan ekmek zorunda kaldlar. Mandalarna yam

smrgelerine siyasal bamszhklanm tanmak zorunda

kaldlar. Fakat, Krdistan. blnm, paralanm ve paylamt. Blgeden ektrlerken, Krdistan', Trkiye, rak.

ran. Suriye gibi blgenin yerli devletlerine teslim ettiler.

Krdistan zerindeki denetim. Krdistan zerindeki hege

monya, artk, blgemn yeril devletleri tarafmdan srdrl yordu. Bumar Krdistan'da devletleraras smrge sistemi

kurdular. Veya. daha nce kurulan sistemi yeni olanaklarla

da donattar.
Krdistan'daki

ngtere.
bu

Fransa gibi emperyaUst devletler.

aynen srmesi iin Trk.

statkonun

Arap ve Fars rkyla ve smrgecllyle her trl blrUe ve gblrlle glriter. Krerin b- kesta de Sovyet Sosyalist Cumhuriyeeri BlrUl'nde yayordu. Krtlerin

oradaki yaantlan da hi i ac deildi.

Trkiye, Irak. ran, Suriye gibi devletler, Krdistan' ve

Krtleri ok daha ykc ve barbar metotlarla ynetmeye ba
ladar. B lkeler, gellm sanayere. banka sermayeleri

ne, stn teknolojik olanaklara sahip olmadklan, uluslara

ras ticarette nemli bir yere sahip olmadklan ita,

Krdistan', ancak, kaba kuvvetle, baskyla yneteblyorlar-

d. Krdistan lkesinin, smrgeci devletlerin topraklannm uzantsmda olmas, baskmn iddetim, youmuunu ve yaygnhm artryordu. Devlet. ideolojik ve zora dayanan bas
k aralarmm retilmesim ve tanmasm kolaylatuyordu.

kinci Dnya Sava'ndan sonra, ngtere. Fransa gibi dev116

leerin yanna, artc. Amerika B-lec BevleUeri. Almanya

Sovyetler B-Ul. HaUc Cumhuriyeti gibi devletler de ka

tildi. Giderek ABD. Krdistan'daki devleeraras smrge

slsteml komyan ve koUayan en nemU bir g haUne gel

di. Sovyeer BlrUl. HaUc Cumhuriyeti. ngtere. Fransa

gibi devleerin. Abnanya'mn poUtc. Ideolojc ve ekonomik
destel, askeri desteim kukusuz al^ordu.

te. Ortadou'da Krt somnunun odak noktas budur.

Kenderi de bir byk devlete. emperyaUst bir gce bamh olan devletler.
SmrgeclUk

Krdistan' ynetmektedlrier.
Krdistan'da

Krdistan'da
gerici, ykc,

yapmaktadrlar.

barbar b- ynetn kurmulardr. Krdistan'da devletlerara

s smrge sistemi oluturmulardr. Bu konuda. ABD. n

gtere. Fransa. Sovyeer B-Ul, , Almanya gibi devleer Ortadou'da. Krdistan'daki bu statkoyu komyabmek
. bu yac ve barbar devleere. her tri. askeri, ekonomc ve politik yardm yapmlardr. Ortadou'daki statko
nun. Krdistan'daki devleeraras smrge slstemln de

imesi

hi

Istenmemekted-.

1958'de

rak.

ngUtere'n

ekononk ve poUtc etki alamndan uzaklati. Sovyet Sosya list CumhrtyeUeri Blrlil'ne yaklat. Fakat. Irak'n Krdis
tan'daki rk ve smrgeci ynettinde hib- deldc ol

mad.

1979'da

ran.

ABD'mn

ekonomik

ve

politik

etki

alamndan uzaklat. Bamsz bir politca uygulamaya ba

lad. nc Dnya Uceleri'ne yaklat. Fakat, ran'm Kr

distan'daki bask ve iddete dayanan ynetntode hib- de
iiklik ohnad.

Ortadou'da, Krdistan'daki statkonun aynen srmesi

Istemyor. "Krtler. Saddam Hsey ynetn knyasal

sUahlarmm. basksmn ve lddetimn tehdidi altmdadr..." demldli zaman, k nce, "... Bamsz Krt Devleti'rn kumlmasma Iz verilmeyecek..." "... Irak'm toprak btm

komnacak..." "... fakat bu tehditlere kar Krtleri de komyalm..." demyor. Bu poUtca Krtleri aalayc b- poUtlka
dr. Bu polltcalardan utan duyuyomz. Bu poUtcalan ve
uygulamalan eletiriyoruz. Krtleri, neden. le de Saddam Hsey ynetecek? Krtleri, neden, le de, Trktye. ran.

Suriye ynetecek? Krtlerin kendi kenderi ynetebecekleri neden dnlemlyor? 1920'lerde olutumlan bu hakszh gidermenin yolu yordam neden aranamyor?
117

Saym Gara LaMarche,

BeUeklerimlzi

ylt-emeyiz,

yitnemellylz.

1920'lerde,

Krdistan'a kar, Krt ulusuna kar ok byk bir hakszlc yaphmtr. Biz bu hakszh her zaman eletireceiz. Bu

hakszh srdrmeye alan, Krt dmanU yapan b

tn pohtikalara destek veren ABD'yl eletiriyomz.

1920'lerde Krdistan'm blnmesi, paralanmas ve payla

mas srece katm btn hkmetleri eletiriyomz.

Bu eletirilerimiz srekUd-. nk, bu hkmetlerin Kr

distan politikalannda nemU deicUkler yoktur. Hep kaba

g desteklenmekted-. Krtlerin, adalet, eic, san hak
lan, ulusal onur talepleri grmezden gelmekted-.

3. Bugn, Fransa, ngtere, Ahnanya gibi devleerde de

nsan Haklan Kummlan vardr. Bu kummlarda ok sayg

deer insanlar ahmaktadr. Bu kurumlann kendi hk-

meerine kar, son derece zerk kummlar olduu ye bdiuniz bir gerektir. Zaten, byle b- zerklik sz konusu

olduu iin, bu kummlann etkinlii ve anrl yksektir. Trkiye hakkmda ve Krdistan hakknda ok ciddi raporlar
yazmaktadr. Avmpa'da, Amerca Biriec Devletleri'nde, Dnya'da demokratik kamuoyu, Krtler konusunda, me

, on yl ncesine nazaran daha duyaridr. Krtler dost-

lanmn artmas kukusuz ok nemli b" gelimed". Fakat,

btn bunlar,
hakszlk
getirmemeUdir.

1920'lerde, Krtlere ve Krdistan'a yapan

belleklerimizin smesim
.

konusunda

getmez,

Biz, Fransz yazan dediimiz zaman, ingiz yazan ded-

niz zaman kendi devletleriyle doal olarak iUkisim kura

rz. Bu b- vatandalc ba da olsa byledir. Amerikan ya-

zariarmm,

Amercah

insan

haklar

savunuculanmn

da

kendi devletieriyle doal b" ba vardr. Deerii rgtn

zn kiide Amerca Biriec Devleeri'mn Krdistan po-

litcasm eletlriyomm. Byle bir politika kabul edemez. Bu bakmdan maddi dlnz kabul edemeyeceimi b" kere
daha bd:iyomm. lginize teekkr edlyomm.

Somnu byle alghyomm, byle dnyomm. eil klerle konuarak, tartarak bu karara varm den, kendi dncemdlr, kendi karanmdr. Bakalan in hlbmekUl olmamas gerekir,
118

Sajnn Gara LaMarche,

4. Trkiye. Krdistan' legal rgtleri arachyla ynet mektedir. Trkiye, polis glerinin, askeri glern dmdakl legal gleri. Krdistan'da etkin bir ekde kullan

maktadr. Bugmerde, Krdistan'm ell merkezlerinde sk

sk bombalar patlamaktadr, insamar paralanmaktadr.

Brolar,

arabalar tahrip edilmektedir.

Btn bu bombala

malar, son gmerde younluk kazanmtr.

nsan Haklan

Demei'nin brolan. devrimci ve demokratik dergerln brolan tahrip edilmektedir. Krt haUcmm demokratik haklan-

m yasal yoUardan savunan HEP (HaUcm Emek Partisi) Di yarbakr bakam Vedat Aydn'm bana gelemer son
1991

geUen olaylardan birisidir.

Vedat Aydm,

5 Temmuz

gecesi "Biz polisiz" diyen kii tarafndan evinden almm-

tr. 8 Temmuz sabahmdaysa cesedi Maden-Ergam arasmda

bir kprnn altma atlm olarak bulunmutur. 12 kur

suma yaralanm bir ceset. Kuruna dizmeden nce iken ce grd her halinden belli bir ceset. Kollan, bacaktan k nlm, kafatasmn arkas km... Kimsesiz diye bir

ukura atm... Bu cinayeti gerekletiremerin kimler oldu unu dnmek hi de zor deil... Vedat Aydm, Krer ara
snda ok se-vUen bir kiiydi.

Ve btn bumar, Trk Devleti'mn legal glerinin ese

ridir. Devlet gvemik glerinden olan zel Tn, Krdis

tan'da legal faaUyetlerde bulunmaktadr. Krt gerillalarm, Krt halk ymlan tarafmdan yaygm bir ekilde desteklen mesi. Trk Devletinin, byk bir fkeye kapmasma neden oknaktadr. Bu durumda, devletin legal gleri, intikam

iin. gzda vermek iin. korkutmak ve ydrmak iin. etki

bir ekde kuUanmaktadr. Btn bumara kar Trk Dev

leti'nin sadece tek unsura dayal bir savunma mekanizmas

vardr. 2^man zEiman dlplomatlarm araya sokarak, zaman

zaman profesrlerim, benzer kamu grevlerim seferber ede rek. Trk basmm. din adamlanm. hukukulan seferber

ederek, bu somut sreleri inkr etmek... Fakat, inkr, ger

ekleri hibir zaman deltmlyor...

5. meln. Irak e Mttefik Devletler arasmdaki Krfez

Sava. B:leml Mletler gzetnlnde bir sa-vat. Basm119

yaym oganlannm nnde cereyam eden b- savat. Gerek

Birlemi

Mletler gerek benzer

kurulular,

gerek basm-

yaym orgaman, cepheye ne kadar asker srldn, taraf

larn ne kadar sUaha, ne tr sUahlara sahip olduunu vs. Izleyeblyorlard. Halbuki. Trkiye'nin. Irak'm. ran'm. Krt

lerle

yapt

sonu

gelmez

savilar

Birlemi

MiUetler

gzetiminde yapan b: sava deild-. Basm-yaym orgaa-

nnm izleyebecel bir sava detllr. Bu sava bu devletle

rin I-il saylmaktadr. te gerek: katUamlar. gerek soyk

rmlar bu savalarda yaanmaktadr. Krerin. Irak.

Trkiye. ran gibi devletlere kar srdrd ulusal kurtu

lu mcadelesi soykrmlarla doludur. meln, Saddam H
sey, Mttefik Devletlerle yapti fsavata. knyasal sahlar.

fosfor bombalan, napalm bombcdan vs.

kuUanamamtir.

Herhalde, ok daha byk bir tepki grecei kuUana

mamtir. Fakat, bu silahlan Krt halkna kar gayet rahat

kullanabUtyor. Kendi ynetnine t)akaldu-an U halka kar

gayet rahat kuUanabIyor.

nsan haklanm ihlal eden da^m-anlan devletlerin I-il

sayan anlayn tekrar ele
gerekir.

alnmas gerekmekted-.

nsan

haklan kummlannm bu kavram yemden deerlendirmeleri

Saym Gara LaMarche.

6. Yukanda.

1920'U yUarda.

Krtlere kar ok byk

hakszhklarm yapdm yugulcmtim. Bu hakszldann

yapdmdan hi kuku duymuyomm. Fakat. biz. kendileri
ne zorla, zulmle, baskyla dayitlan bu kaderle mcadele
etmeyen Krtleri de eletiriyoruji. Basky, zulm, ikenceyi,

doal b- yaama blnl olarak cabul eden Krtleri de eleti

riyoruz. Bu eletllerniz de sreklldlr. Bu bakmdan. Krt

lere dayatilan bu kaderi kabul etmeyen, bu kaderi deit-mek in sonsuz bir aba sarfedlen ve zveri gstenm. Kuzey Krdistan'daki gerla mcadele sl Ugiyle IzUyoruz;. Yine bu
erevede, "... keke Irak deil d e Trkiye Krd olarak do

saydm..." diye hayflanan Gn ay Krdlstar Krt nderim

de eletiriyoruz. Bu szlerden (derin b- hzn duyuyoruz.

Bu szler Krdistan gereklll hi tfade etmiyor.

120

Saym Gara LaMarche.

7. Dnyada ac eken halk sadece Krtler dedir. D

ncelerinden dolaja bask altmda olan yazarlar sadece biz

ler deiliz. Dnyamn eitU yerlerinde, ell nedemerden

dolay bask ve zulm gren pek ok halk var. Dncelerin den dolay bask ve zulm altmda olan pek ok yazar var. Biz btn bu geUmeleri sizin raporlarnzdan. Helski
"VVatch'm raporlanndan IzUyoruz. abalarnz, bask altmda olan halklar bakmmdan. bask ve zulm altmda olan insan

lar bakmmdan ok deerlidir, adeta bir anstr. Btn bun

lardan kuku duymuyorum. Aynca. insan haklan kavramnm. ok ksa bir zamanda, devletlerin d poUtikalarm

belirleyen ok daha nemli bir ka-vram olacam da dn

yoruz. nsan haklan amay ksa bir zaman iinde, ete ke

mie brnecek, devletlerin uluslararas Itlban. insan haklanna riayetkar olup olmaddanyla llecektir. Bundan da
kuku duymuyomm.

8. Dayamma duygularmzdan b5mk bir kvan duy-

dutn. Fakat hkmetiniz. Trk rkma ve Trk smr

geclUlne destek veren poUtcasmdan dolay. Krdistan'daki

dcTetleraras smrge sistemini komyan ve koUayan poUtikasmdan dolay maddi dlnz kabul edemeyeceim.
Bu mnasebetle. deerU yazarlar. Llian Helknan ve

Diashlel Hammett'l bir kere daha saygyla amyomm.

Size, Lois Whltman'a. Jeri Laber'e. arkadalarnza. The

Fund For Free ExpressIon ahanlarma selamlarm ve say

glarm gnderiyorum, basanlar diliyorum.

9 Temmuz 1991

sma Beiki

121

GZLEM
UUR MUMCU

Bir Aydn: Beikti...n

Trkiye'de zellikle son yllarda Trf(-/<rt' ayrm, bu aynma

kout olarak da 'A/ev/-Snn/' elikisi yaratlyor Bu ayrm ve eli

kiler derinletiriliyor. Bu aynmlar ve bu elikiler zerine yapay ku
ramlar da retiliyor.

Savam gcne, direncine ve zverili yaamna sayg duydu umuz Do. Dr. ismail Beiki de bu ayrmlan ve elikileri derin
letiren yazlar yazyor; kitaplar karyor. Beiki'ye inanrsanz, herkes rkdr:

Blent Ecevitgibi, Erdal nn gibi, Prof. Mmtaz Soysal gi

bi, Uur Mumcu gibi, smail Cem gibi, Prof Tokatm Ate gibi, Trk

rklnn ve smrgeciliinin en has isimleri... (ismail Beiki,

Devletleraras Smrge Krdistan. S. 147)

ilhan Seluk'tan Mihri Belli'ye kadar birok ilerici yazar ve ba

ta Behice Boran'm TP'i olmak zere (ismail Beiki, Orgeneral

Mulal Olay, Otuz Kurun, S. 110) Beiki'nin eletiri oklanndan
paylann alyorlar.

Oysa, bu insanlar, Trkiye'de rklk ve smrgecilie kar sa va verenlerin en h sallarnda bulunuyorlar. Bir ksm siyasal g r ve inanlarndan tr Beiki'nin yatt cezaevlerinde Beiki'den nce yattlar. Bir ksm ikencelerden de geti. Bu insanlar, '/r/(////n ve smrgeciliin en has /s/m/er/' olarak

sulamak hakszln da tesinde bir insatszlk ve aka bir hedet

saptrmasdr.

Bunlar deilse bir 'rklkparonayas'\r\

Sayn Beiki, Krtler konusundaki yakn tarihteki olaylan da inceliyor ve olaylara yepyeni yorumlar getiriyor. Bu yorumlardan bi
ri Krt ayaklanmalar ile ilgilidir. Uur Mumcu, GZLEM kesi, 29.5.1991 gnl Cumhuriyet gazete
sindeki yazs

(*)

122

Beiki yle yazyor:

Gerekten 20 yzyln ilk eyreinden beri Gney Krdis

tan'daki ve Dou Krdistan'daki Krt bakaldnlan hep ngiltere'nin

destei ile bastrlmtr. eyh Sait Krt isyannda Krtlere ngilizle

rin yardm ettii byk bir aldatmacadr. (Devletleraras Smrge
Krdistan. S: 28)

Bu gre sayg duyarz.

Ancak bu grn tam tersinin de yine Beiki tarafndan sa

vunulduunu bilirsek, o zaman sorarz:

Siz de mi rkln ve smrgeciliin en has isimlerinden

misiniz?

Krt kkenli okurlarmz inanamayacaklar, ama gerek budur. Ayoruz ismail Beiki'nin 1970 ylnda 'E' Yaynlan arasnda
yaymlanan 'Dou Anado/u'nunDzen/'kitabn.
Sayfa 280... Beiki yle yazyor:

'

Gerek 1. Dnya Sava'nda gerekse Ulusal Kurtulu Sava'nda Bat emperyalizminin Anadolu zerindeki en nemli aksiyonlanndan biri Ermenistan ve Krdistan hayallerinin gereklemesiydi.
Sayfa 281... Beiki yazyor:

... ngilizler, Dou Anadolu'da kendi karlarn teki emper

yalist devletler aleyhine gelitirebilmek iin frsatlar kolluyorlard. Bu frsatlarn en nemlileri Krt airetlerindeki potansiyellerden ve yine airetler arasndaki mezhep atmalarndan yararlanarak meyda
na getirilecek karklklard.

Ne yapm ngiltere? Yine Beiki'den reniyoruz. unu yap

m:

... Bir ksm airetleri kendi emelleri uruna tahrik etti. Nite

kim 10 Austos 1920'de imzalanan Sevr Antlamas'nda bamsz

Krdistan kurulmas fikri aka ortaya atlyordu. (S. 282)

"Bamsz Krdistan yolundaki tahrikleri" lyor Beiki, "ingiliz

ler yapmtr ve bu kkrtmalar cumhuriyetten sonra da devam et
mitir." Okuyalm:

Dou isyanlarnda emperyalizmin birinci derecede rol oyna

d phesizdir. ngiliz emperyalizminin 1. Dnya Sava'nda ve Kurtulu Sava'nda Ortadou'daki tahrikleri zellikle (bamsz
Krdistan) kurulmas yolundaki tahrikleri cumhuriyet kurulduktan sonra da devam etmitir. Bu tahrikler zellikle hilafetin kaldrlma
sndan sonra hz kazanmtr. mein 1925'te eyh Sait isyannn
patlak verdii gnlerde ingiliz silah fabrikalarndan eyh Sait'e e123

itli silah kataloglannn gelmesi emperyalizmin bu konudaki al malarn dorulamaktadr. (S. 308)

Beiki'ye gre eyh Sait ayaklanmas bir 'Krt ayaklanmas'

da deildir.

- ... uras da bir gerektir ki eyh Sait hareketinin ulusal bir

nitelii sankl kadar nemli deildir. (S. 31 2-3)
Beiki u kandadr:

Emperyalizmin Ortadou'daki tahriki her zaman vardr. r

nein 2. Dnya Sava sonunda Bat ran'da kurulan Mahabat Krt

Cumhuriyeti emperyalizmin eseri olduu gibi ykl da onun eseri
dir. {S.313)

Trk, Krt, Laz, erke, Arnavut-Bonak, kkenlerimiz ne olur

sa olsun, hepimiz 'yurttalk bilinci' '\\e bu lkeye balyz. Trk-Krt ve Alevi-Snni aynmlarn derinletirmek kimlere yaryor?
Bunun iin de yakn tarihe bakmak yeter ve artar bile...

124

Ankara. 19 Hazhan 1991

Saym Uur Mumcu,

29 Majns 1991 tarihli Cumhuriyet Gazetesi'nde yaymla nan "Bir Aydn: Beiki" bahkh yaznz okudum. Bu yaz
e giU olarak baz konulan beUrtmek istiyorum.

"Dou Anadolu'nun Dzeni.

Sosyo-Ekonorrk ve Etmk

Temeller" IslmU kitap. 1960'U ylan dikkate aldmz zaman nem b- aUmayd.
gl olarak yaplan

1971 5alnda Krdistan sorunuyla bu kitaptaki dncelerin

durumalar,

hzla deimesine neden oldu. Bu deiikliklerin nas olu tuunu, nas yazldn. 1976 yh Nisan ajanda. Komal ta

rafmdan yaynlanan "Blm Yntemi" kltabnm nsz'nde beUrttn. Bu nsz bir zeletld:. Benzer grler. 1989
ymda yaynlanan Sosyalizm ve Toplumsal Mcadeleler AnsUdopedisI'nde
Anadolu'nun

de yymland.(Ct
Basma

7.

s.

2124-2125)
balkh

"Dou
yaznm

Dzem'nin

Gelenler"

bir yerinde yle sylenmektedir:

"... Bu yazda, "Dou Anadolu'nun Dzeni, SosyoEkonomlk ve Etnik Temeller" kitabnn deeri hakkn da da ksaca birka ey sylemek stiyorum. Bu ko

nuda, her eyden nce 1971 Dou Durumalar hakkn

da baz eyler sylemem gerekiyor. Gerek

durumalar srecinde, gerek skynetim tutukevinde eitli kiilerle yaptm konumalar Krt sorunu hak kndaki dncelerimi kkten deitirdi. Aslnda, ol gular, olgusal ilikiler aynyd; deien olaylara bak

125

tarzyd.

Olaylar

ele

almada,

kavramada

kullanlan

yntemlerdi. Bu srete, "Dou Anadolu'nun Dzeni,

Sosyo-Ekonomik ve Etnik Temeller" kitabnda yazl olan pek ok eyin yanl olduunu farkettim. Kitabn ieriiyle lgili olarak katlmadm konularn, grle

rin says gnden gne artyordu. Bu, giderek ierii

ni benimsemediim bir kitap haline geldi. Bu dn cemi 976'da Komal Yaynlar tarafndan yaynlanan

"Bilim Yntemi" kitabnn nsznde belirttim." Grld gibi. 15-16 y evvel yaplan bir zeletiri sz

konusudur. Buna ramen, o kitaptaki dnceler sz konu su ederek benn. eliki imde olduumu. "rk" olduu

mu belirtmek yanl bir tutumdur. Bu ok ak. Saym Uur

Mumcu.

Yazmzm eriiyle giU olarak da baz eyler sylemem

gerekiyor.

Blent

Ecevlt.

Prof.

Dr.

Mmtaz

Soysal.

Erdal

nn. Uur Mumcu. sma Cem. Prof. Dr. Toktam Ate

Trk rkhmn ve smrgeciUimn en has
Bu dncemi ajmen koruyorum.

elemanlandr.

Trkiye'de erici. rka ve smrgecie kar ol

mamn mihenk ta Krdistan sorunuyla ilgl dncedir.

Krdistan somnu karsnda gsteren tavr ve davrantr.

Bu

nsamann.

"Trkiye'de rka ve

smrgeciUe kar

sava verenlerin en n saflannda..." bulunduktan doru de d". Gney Afrika'dakl rk aynm poUtikasma kar k

makla rka ve smrgecie kar klm olunamaz. Filistlerin haklanm sa-vunarak. Bat Tral^a Trklerimn,

Bulgaristan Trklerln.

Kbns Trkler Gney Krdis

tan'daki Trkmenlerin haklanm savunarak, sadece buman

yaparak rkha ve smrgecilie kar mcadele gerekle tirilmi sayamaz. Trkiye'de rkla ve smrgeciUe kar
olmamn. rkhkla ve smrgecde mcadele etmenin mi henk ta Krdistan sorunu konusundaki tavr ve davramlardr.

Yukanda sz eden klUer ve benzer kier ise Krdis

tan'da yrtlen Trk rkhmn ve Trk smrgeci

en hararetU destekileridir. FiUstimUere. Vietnam ve Lat

Amerika
yapmak,

devrimcerine

selam

gndermek,

sadece

buman

Krdistan somnunu grmezden,

duymazdan gel-

126

mek,

rka ve

smrgeciUe

kar mcadele

sayamaz.

Krdistan'daki Trk rkUm ve smrgeciim youn bekllde destekleyen kier, Vietnam'daki, Fist'deki, G

ney Afrika'dakl, mokratlara

Latm Amerika'dakl... gndermeleri,

devrimcilere ve

de

selam

dayanma

duygulanm

adamalan, rka ve smrgecie kar tavr ve davra m olarak deerlend-emez. nk bumann b- risk ier

mesi falan sz konusu dedir. Hi kimse, hibir kumm bu

tr dncelere ve eylemlere kar fatura falan uzatmyor.

ifte standartl dnceler ve ifte standartl tavr ve davra n sergileyenlerin rka ve smrgecilie kar mcadele
ettikleri kabul edemez.

Hemen belirtmek gerekir ki, "rkc", "smrgeclUk" si

yasal kavramlardr.

Bir knseye

"rk",

"smrgeci"

den

mekle onun siyasal dences ve, eylemimn mteUi anla-

tm
actr.

olmaktadr.

Bu

szlerin

hakaret

kasti

tamad

Kendi ulusu im layk grd haklan, baka bir ulus iin layc grmeyen kiiyi "rk" olarak deerlendirmek

mmkndr.

Kemalizm rk ve smrgeci b" ideolojidir, Saym Uur

Mumcu. Kendisim cezai meyyideler uygulayarak ayakta tutmaya almaktadr. Kemalizm bu bakmdan resmi deolojid-. Kemalizm, kendisim bilim ka-vramlanyla elet-en-

lere ar cezalar vermektedir. Kendisi veere ise dUer datmaktadr. 18 Mays 1991 tarU MiUiyet, Cumhuriyet gibi
gazeteler, baz kiUerin, Trk devleti iyi tamttiklan iin, devlet tarafndan dUendirildiklerim haber vermektedir.

Devlet tarafmdan dllendirilen busamar arasnda profe

srler, i adamlan, gazetecer vs. vardr. "Trkiye'de siste matik bir ikence vardr. kence yapamar dUendiriyor.

kence yaparar serbeste dolayor, ikence yapanlar terfi

ettiriliyor..." diyenlere, byle yazanlara ceza veriUyor. "Tektk ikence olaylan olabilir. Bunlann sommlulan hakknda dava ayor; ikence gerek grlrse ceza veriUyor..." di
yenlere ise dl veriliyor.

Eer bir dnce sistemi, kendisim, kendine dalkavuk

luk edenleri dUend-erek, kendisi eletirenleri ise ceza

landrarak komyorsa, o dncen adalndan sz edi127

lemez. O kat b- ideolojid". KemaUzm tam anlamyla byle

b- deolojidir, resmi ideolojidir.
Saym Uur Mumcu,

KemaUstler, ymlncl yzylm k eyrede ngiz em-

peyallznyle ve Fransz emperyaUzmtyle IbtrUl ve gbirli

i yaparak

Krdistan'm blnmesim,

paralanmasn ve

paylamasm salamlardr. Krt ulusu, Kemalistlerin, zamamn en gl. emperyaUst ve smrgeci devletleriyle yaptklan ibirlii ve gb-lii sonucu blnm, paralanm ve paylam b- ulustur. Bl-ynet poUtlkas elbette em-

peyaUzmln ve smrgeciliin poUtikasdr. Fakat. Krdis tan'da Krtlere uygulanan poUtca.

ynet politikas ded".

klasik amamyla bl-

"Bl-ynet ve yoket" politcasdr.

nk. Krdistan' blmenin, paralamamn amac, paylamamn amac. Krt knUl ve Krdistan knlii yoketmektlr.

1915-1925 yUan arasmda. Krdistan zerinde acmasz bir empeyaUst blm mcadelesi srdrlmtr. Ke maUstler. emperyalist blm mcadelesin en bata ge len aktrlerinden birid*. te bunun i Trklye'mn bKrdistan' vardr; Irak'm b" Krdistan' vardr; Suriye'nm

bir Krdistan' vardr. Krdistan'm nemli bir paras da 17.

y:^m ortalanndan itibaren ran'm bir smrgesi dum-

muridadr.

Fakat

Krtlerin

Krdistan'

yoktur.

Krerin

ulusal ve demokratc haklan i balattdan btn mca

deleler. emperyaUst devletler ve omann Ortadou'daki yerU Ib-lcUeri tarafmdan. mterek ideolojik. poUtlk ve askeri
eylemlerle, kama bastnkmtr. kama boulmutur. Btn

bunlara ramen. Kemalist ideoloji -ve KemaUser. kenderim. anti-emperyalist. anti-smrgeci bir siyasal akm olarak

ifade etmekted-ler. Dou'nun ezen uluslanna. dnyadaki btn mazlum uluslara. Mustafa Kemal nderliindeki Ke
maUst hareket nderlc ettil iddia etmektedirler. Kema list hareketm. smrge lkelerin kurtulutan yolunda c

olduunu vurgulamaktadrlar, ulusal kurtulutan i oma

ra ham kayna olduunu beUrtmekted"ler. Bunlar nas
sylenebmektedir?

Bu

olgulardan ve olgusal srelerden birincisi somut

gereklerd-. Yaanmtr. kinciler ise ideolojik gereklerd-.

128

Trk devleti cezai yaptrmlar da uygulayarak kitlelerin bu dncelere inanmasn ve buna uygun tavr ve da-vramlarda bulunmasm salamaya tek ahmaktadr. olduunu Bu grleri ise.

vemere.

bunlarm

gerek

syleyemere

maddi ve manevi dUer datmaktadr.

Trk basm Krdistan somnu karsmda MiUi stihba rat Tekilat'nm bir ubesi gibi almaktadr. MT'in istedik

leri eyleri yazmaktadr. MT'in yazmasm istemedii konu

lara, haberlere hi dokunmamaktadr. Gmk basm bu domltuda almaktadr. Gmk basm, sa basm-sol basmdiye ayrmanm anlam da yoktur. Krdistan sorunu ko
nusunda hepsi de hemen hemen ayn dncededirler. Ayn tavu" ve davrantan sergilemektedirler. Bu bakmdan Trk

basm Drdnc Ku-vvet falan dedir. Polisin ve jandamanm itibarsz bir yardmcsdr. Polis denei gibi, polis copu

gibi.

Denek,

cop polise ne kadar yardmc oluyorsa, Trk

basmmm polise yardmn da ajm erevede deerlendirmek gerekir. Kukusuz, basmm yardm ok daha kapsaml, ok

daha nemlidir. Polis kendi kendine ijd bir insandr; nifor masyla, dncesiyle,
basm

endieleriyle
iin

iyi bir insandr.

ajm eyleri

Fakat

polisleen

mensuplar

sylemek

mmkn dedir.

Grevi bandaki polisin iyi bir insan ol

duu sylenebilir, fakat polisleen basm mensuplan irkin

lemektedir. Bunlarm saylan da o kadar oktur ki... 24 Kasm 1989'da, Yksekova'nn Sate Ky'nde, ocuk, kadm, ihtiyar, otuza yakm Krt inam katleddi. Trk tele
vizyonu bu haberi, "... terristler, kadm ocuk demeden,

yal- ihtiyar demeden otuz vatandamz katletti..." diye ver

di. Ertesi gn, yazarlar, gazetecer, gazeteler, PKK'ya kar

ajTU sulamalar dile getiren yazlar yazdar. Siz de yazd

nz, Saym Uur Mumcu. PKK'y ar bir ekilde suladmz.

Halbuki, birka gn sonra, bu katliamm, PKK klna gir mi Trk GvenUk Gleri tarafmdan ilendii ac bir e kde ortaya kt. Fakat hibir gazete, hibir basm mensubu

zeletiri yapmad. Devletin bu cinayetine kar en ufak b"

eletiride bulunmad. Siz de zeletiri yapan, devleti eleti

ren bir yaz yaymlamadmz. Onun i biz diyomz ki, Trk

basm, MU stihbarat Tekat'nm bir ubesi gibi almak tadr. MiUi stihbarat Tekat ne isterse onu yazmaktadr.
Yazmasm istemedii konulara hi dokunmamaktadr.
129

10 Austos

1990'da

mak'a

bah

Gere

kynde

yine

benzer bir katliam yaand. Trk televizyonu ye,

PKK'ya

kar, gerlalara kar benzer sulamalar yapt. Ertesi gn.

gazeteler, ke yazarlan; PKK'jn sulayan, yerden yere vuran

yazar yaynladar.

siz de yaymladmz.

"... Terristler, ka-

dm-ocuk demeden. yah-htlyar demeden 30 vatandamz

katletti..." Halbuki birka gn iinde. Krt halkma kar bu

scykmm gerekletiremerin de PKK klna girmi Trk g venlik gleri olduu ak bir ekde ortaya kt. Gazeteler,

ke yazarlan,
Sk sk

yine

zeletiri yapma

gerel

duymadlar.

bu tr cinayetler ileyen, soykrmlar gerekletiren

devleti

eletirmek gereim

duymadar.

Siz

de

bu

ihtiyac devlet

duymadnz Sajon Uur Mumcu.

Soykrm,

cinayet,

tarafndan lenince hakh m oluyor? Yalan-yam bir ekil

de, n yargarla, PKK'y, gerlalan eletirenler, devletin ger ek soyknmlan, yorlar? Bu tr katUamlan karsnda sessiz kalma, neden sessiz kal soyknmlan

bir

cinayetleri,

onaylamak amamna gelmiyor mu? Trk basmmm bu tavr, ve davrammdan devlet daha bjrk bir g ve cret almaz
m?

1980'U

yUarda.

Diyarbakr

Askeri

tutukevdft.

"Tr

km Mutluyum" demedikleri. Krt kimliklerim savunduklan

i. 40'm zerinde Krt nsan ikencelerle katleddi. Bu

cinayetleri ileyenler KemaUser idi.

Bu rk ve smrgeci

grevUlerin Kemalist olduklarmdan hi kuku duymuyoruz. Trk'e has rklk byle oluyor. Sayn Uur Mumcu. Krt

klmhim ve Krdistan kli inkr etmek, Krtlere iken ceyle, baskyla, zulmle Trk diUm. Trk kltrn, Trk
kimUim dayatmak...

1980'll

yUarda,

Diyarbakr

Skynetn

Tutukevl'nde
bunun

Krt insamanna kar bu cinayetlerin Ilendlimn,

bir devlet politikas olarik srdrldnn Trk basm ta

rafmdan bUlnmemesI mmkn dedir. Fakat Trk basmmn bu konularla glU olarak, benzer konularla llgI olarak
en kk bir haber vermediini, kk bir ima bile yapma

dm ok yakndan blUyomz. Ama her frsatta, Krt insan

larm eletirdiklerim,
srekU

suladklann,

devrncl ve

demokrat

saman

olarak suladklarn

da yakmdan blyo

ruz. te Krt insanlanna ynelik soykrmlar, katliamlar,

130

Trk basmmn benzer tavr ve davramlanndan cesaret ala

rak srdrlmtr.

Bu cayetleri, kaiamlan ileyenler,

rk ve smrgeci KemaUser, Trk basmmn kenderi, en ufak bir ekilde eletiremeyeceklerini biUyorlard. KatU
amlar byle bir rahac iinde srdrlmtr. Cinayetleri nin basn tarafmdan duyurulacam, eletirilecei, sula

nacam, hesabmm sorulacam bUen bir grevli, bu kadar

rahat davranabiUr mi? Trk basm Krdistan konusunda

hep. MUU stihbarat Tekat'mn yazmasm istedii yazan

yazmtr. MT'in duyumlmasm istedii haberleri duyur

mutur.
Sizin

MT'

duyulmasm

istemedii
da hi

haberler,

yazar,

Trk basmnda yer almamtir.

o yUardaki yazlarmz

unutmadk Sayn

Uur Mumcu. Hep Krtleri, Krt insanlarm, devrimcileri ve demokrattan sulardnz. Krtleri her frsatta ovemude

suladnz.

Gazeteci

Zeki

Saral'm

"Kalemlerin

haneti"

(Yurt Kitap-Yaym, Ankara, 1991) kitabnda belttii gibi, siz de askerlere, "kolay gelsin, bizden de bir istediiniz var m?
Sizlere ne tr yardmmz dokunabilir?" tavn iindeydiniz. Kaiamlan bir devlet poUtcas olarak srdremert hi ele

tirmemek,

hep

cinayetlerin,

soyknmiarm

hedefi

olanlan

, sulamak byle bir sonu dourmaz m?

Yazannzda Krtleri ovenlikle suluyorsunuz. Bu g

revi her frsatta yerine getirmeye alyorsunuz. Krtleri, ulusal kimliklerine sahip kmaya baladktan iin, Krdis

tan'da srdrlen Trk rkm ve smrgecil protes

to etmeye baladktan iin ovemikle, rkUk yapmakla su

luyorsunuz.

B"

gazeteci,

bir

yazar,

toplumun

somut

koulanna bylesine aykn b" dnceyi, srekli olarak na s seslendirebiUr? Krtler imdiye kadar, ne sylemiler, ne
yapmlar, ne yazmlar da siz onlan rkUk yapmakla, o ven olmakla suluyorsunuz? "Bir Krt Dnyaya Bedeldir"

mi demiler? "Krt Yksel, Yksekli Semn in Hududu Yoktur" mu demiler? "Krt, n, ah, Gven" mi demi
ler, "Ne Mutlu Krdm Diyene!" mi demiler? Krtler ne de
miler, ne yazmlar, ne yapmlar da siz omari ovenlik

yapmakla, rkUk yapmakla suluyorsunuz?

Binblr trl bask ve zulm altmda bulunan Krtlerin

buman syleyemeyecei besbeUldlr. Trk rk ve smr-

131

gecil ve Trk kltr emperyalizmi karsmda kalan Krt

lerin; Araplann, Farslann rk ve smrgecii ve kltr

emperyalizmi karsmda kalan Krtlerin bunlan syleyeme

yecekleri aktr. Krtler knUk mcadelesi yapyorlar. Irk,

smrgeci ve emperyaUst basklar karsmda Krt diUm ve

Krt kltrn kommaya alyorlar. KemaUser ise, bun lan rkc ve ovenlik olarak deerlendirtyorlar. Sizler rk

l ve ovenUi hep yanh yerlerde anyorsunuz. Sayn Uur

Mumcu. Gerek rk ve smrgecii dikkatlerden uzak
tutuyorsunuz, gizUyorsunuz, zaman zaman alkUyorsunuz. Irk ve smrgeci uygulamalan protesto eden, bumara kar

varhk mcadelesi yapan, onur mcadelesi yapan Krtleri ise, rk olmakla, oven oknakla suluyorsunuz. Buradaki eliik dnce, tavr ve davram elbette zmlenmelid-. te Trk basmmm MiUl stbarat Tekllat'yla iUkisim bu

noktada da grmek mmkndr. Trk basm MU stihba

rat Tekat'mn b" ubesi gibi almaktadr. MU stihba
rat Tekat
se cebde

ne istediyse onu yazmlardr, neleri istemediydokunmamlardr. kartimn olmas Bu hi srete gazetecerin gerekmiyor. Herkes

onlara hi

MT'

MT' ne istedli ne istemediim gayet gzel biliyor ve ona

gre tavr ve davram sergiliyor.

Krt klmUklerine Aorgulama yapan Krtlerin.

rk ve

oven olarak sulanmalan. aaan^alan MT'in bir poUti

kasdr. Bylece. Krtlerin gen kuaklan arasmda. dev-n-

cl ve demokrat Krtler arasmda Krt kimUine vurgulama

yapma srecimn yavalayaca dnUnektedir. Bunun gi

bi. Bulgaristan'da isimleri delthen Trkler konusunda, ok haber, ok yomm, ok yaz yaymlanmasm da yine bu ereve ide deerlendirmek gerekir. Trklerin Isnlerim Bu poUtika gerei, Trkleri Bulgaristan'daki deitiren,

Bulgarlatrmaya alan Bulgar hkmeti rk, smrgeci

ve emperyalist ohnakla sulanmtr. Profesrler, gazetecer,

yazarlar, d adamlan, politikacar, sporcular, ii kurululan vs. hep byle eyler yazmlardr. Bu yazlan unutmak
mmkn ded-. Buradaki te standard dikkatierden uzak tutmak da mmkn dedir. Bulgaristan'da isimleri

deitirilen Trkler konusunda atiar yakmak, fakat Krt

lerin isnleri dah. knlderl tamamen yok etmek i her

trl tedbl dnmek ve yrrle koymak, elbette Ule

132-

standar b" dncedir, le standarth b" tavr ve davrantir.

Krtlerin rkc yapmadktan oven olmadktan besbel lidir. Zaten ezilen uluslann rk ve ovemii olmaz. te yandan ezen uluslann mUyetiim de farkh b: adan

deerlendmek gerekir. Btn bumar bmekted-. En ok

binen eylerden biri de, "Ne Mutlu Trkm Diyene". "B-

Trk Dnyaya Bedeldir", "Trk n, al, Gven." "Yk

sel Trk. Yksekliin Sen Hududu Yoktur" gibi slogamandr. Bu sloganlarm rk b: ierik taddan aktr. Yukanda beUrtdi. 1980'U yularda. Diyarbakr skynetn

tutukevinde,

Krt

insamanna,

"Ne

Mutlu Trkm",

"Tr

km Mutluyum" demeleri iin akla hayale gelmez baskar

yapd. Krt kimliini yok etmek i binbir trl zulm ya-

pd. nsanlar a brakd, susuz brakld. Krt insanlanna

bok yedirildi. Krt insanlan bok ukurlanna atd. Krt samanna binbir trl hakaretler yapd. Esas rkc bu

dur. Krdistan'daki Trk rk, dnyada b" ei daha bu lunmaz bir rkctr. Krt kimliim ve Krdistan knlii inkr etmekte, Krere devlet terrn de kullanarak Trk
dini, Trk kltrn, Trk kimliim dayatmaktadr. "Tr

km Mutluyum" demedikleri iin, 40'm zerinde Krt sam ikencelerle yok edilmitir, kaedmitir. "Trkm Mutlu

yum", "Kahrolsun Apocular",

"Kahrolsun Krer" demedik

leri

iin

cezaevi

dnda

gzetim

merkezlerinde

kaeden

Krt insanlarmm says ise yzleri amaktadr, beri bul

maktadr. te esas rkc budur. Bu rk, bu smrge

cii, bu vaheti gzlerden uzak tutmak, insanlarm bilincine arpmasm memeye almak, ancak KemaUsere has bir
beceri olmaldr.

Irkh her zaman. Gney Afrika'da grld gibi kah

vehanelerin ayrmas, otellerin, lokantalann, slnemalarm,

plajlann aynlmas, yerleim blgelerimn ayrlmas vs. olarak deerlendirmemek Krt knlii ve gerekir. Trk rkh da byle oluyor. onlara. Bu

Krdistan

kimUim

yok

etmek,

Trk diUm. Trk kltrn, Trk kimliim dayatmak.

elbette Krt olan her eyi horlamak, kmsemek aaa mak, Trk olan her e>'i ise, yceltmek amamma gelmekte dir. Irkm bylesi, sadece Trklerde. Kemaliserde gr
lebilen bir olaydr. 133

Kemalistlerin Krt sorunu konusunda ortak bir dn

celeri vardr.
Herkes "Doulu

KemaUsere
meslee da

gre.

Trkiye'de
o olanlar,

herkes
general

eitt".
olanlar

istedii

girebir. subay

meslekte

ykselebir.

vatandalar"da

vardr. "Doulu vatandalar" da vali, yarg, profesr olabil:. Trkiye'de yaayan herkes eittir, aynm-gaynm yapmamaktadr. hatta "Doulu vatandalar" olabilir. da miUetveki, Trkiye'de Babakan, eitt".

Cumhurbakam

herkes

Herkes her trl haktan yararlanabiUr. Devlet kademelerin

de grev alabilir, jnikselebir... vs. Bu dnceye, gazeteci

lerden devlet yneticilerine, profesrlerden din adamlanna,

sporculardan

sanatara,

yazarlara,

solculardan

saclara

kadar, hemen hemen btn Trklerde rastlamak mmkn dr. Halbuki, bu, sadece, Trk'e has bir eitlc, Trk'e has bir demokrasi amajadr. nk byle bir eitlik amayi-

nm nemli bir koulu vardr. Bu da Krtlerin kendi ulusal kimliklerim, Krt kimliklerim kr etmeleridir. Trkleme leridir, bu kadan da yeterU dedir. Krdm diyen kiilerle, Krtlerin ve Krdistan'm haklan iin abalayan klerle

mcadele etmesi,

en azndan onlan Trk Devleti'ne ihbar

etmesi de gerekir. Krt kkenUler e Trklerin eitUi ancak byle salanab:. "Elc" prensibimn, demokrasinin en

nemli koulu olduu kukusuzdur. TBMM'nde mletvekll-

lerinin yapt yemin nemli bir rnektir. Fakat eitlik prensibimn byle bir koula balanmas, ulusal kimUin inkn
kouluna balanmas, prensibin zn yok etmektir. Byle

bir koul, inkr koulu, prensibi, tamamen ortadan kaldr

maktadr. Trkiye'de anayasa profesrleri be byle dn

mektedir. Buysa artcdr. Bu aym zamanda Kemalist ide olojimn, resmi ideolojinin profesrlerin zihimerini nasl

ktrmletirdlini,
mektedir.

beyimerini nas krelttiini de gster

Halbuki, Bulgaristan'daki Trkler konusunda, yukandci sz eden kategoriler, hi de byle dnmyorlard.

Bulgaristan'da Trk kkenU baz insanlar, Trk kimliini in kr ediyorlar, Bulgar olduklanm sylyorlard. KendilerineBu tr in

verilen Bulgar isinerine hi itiraz etmiyorlard.

sanlar

gerek

Bulgaristan

Komnist

Partisi

iinde,

gerek Grev sreci

Bulgaristan devlet ynetiminde grev alabiyorlard. lerinde ykselme

134

olanaklanna

sahipter.

Byle

bir

Trk basmmm, Kemalist yazarlann nas deerlend-dUderini de yakmdan biyomz. Trk basm, yazarlar, kendi kim

lderim kr eden,

bunun inde

Bulgaristan Kommst

Partisi ide ve Bulgaristan Devlet ynetiminde grev alabi

len Trkleri "ha" olarak mteUyordu. zeUde bu tr dta adamlanna kar byk bir tepki duyuyordu. kinci olarak da byle b- sreci yani ulusal ihanet srec dayatt ita, Bulgaristan hkmeti rk, smrgeci ve empeyaUst ol
makla, ad olmakla sulamyordu. Bulgaristan hkme
tn eilk prensibe hi riayet etmedime nemU b- vur

gulama yaplyordu. Trk basm, yazarlar, Trk profesrleri, Trk d adamlan, Trk siyasal partilertn yneticeri, ii

kumlulan, sporcular vs. de byle dnyorlard. Burada

ki ifte standard grmemek mmkn deUdlr. ifte satandart demokratc dnceyi, demokratik tavr ve davram

rtr. deolojiler hep te satandarth dnceler, te satandarth tavr ve da-vT-amlar retlr. Kemalist ideoloji te standartl
rim

dnceler

retmitir.

te

standartl tavr ve
balamas

davranlar retmit". Anayasa profesrlerimn be bejrlertmesi, ktrmletirmesi, yreklerim

hzn verici b" dummdur. Eer b- profesr Bulgarlaan,

Bulgarlat iin de Komnist Partisi ide ve Bulgaristan

devlet kademelerinde ykselebilen Trkleri ulusal anee

suluyorsa, Krtlerin benzer srelerim ise alkhyorsa, bu
sreci tevik ediyorsa... byle bir ortamda bnl retmek

mmkn deildir. Bu durumda resmi ideolojiyi savunamara, bu ideolojimn haklm vurgulayamara dUer verlr. Maddi ve manevi dller hi esirgenmez. Resmi ideolojiyi

eletiremere ise cezalar ver". Hapis cezalan para cezalan

hi eksc oUnaz. te biUm ve sanatm geUmesim engelle

yen en nemli sre budur.

Yukarda Krtler, "B" Krt Dnyaya Bedeld"", "Krt

n, al Gven", "Yksel Krt, Yksekli Semn in

Hududu Yoktur", "Ne Muu Krdm Diyene" gibi sloganlan

kullanamayacam, byle eyler yazamayacam, seslendiremeyecei vs. belltik. Bir an Il baz Krtlerin de byle eyler sylemeye baladklarm dndn. Bunu, sadece,
onu syleyen sanlarm bir duygusu olarak deerlendirmek

gerekir. Kar karya bulunduu rk ve smrgeci baska

ra kar bir tepki olarak deerlendirmek gerek-. nk
135

Krtler bu duygulanm hayata geirebecek mekanizmalara sahip dedirler. Trkler benzer dncelerim, duygulanm

kamu ynetni kullanarak hayata geiriyor. Cumhurbakanmdan kaymakama, ky muhtanna kadar en idari mekanizmamn imde btn b-nler benzer dnceleri haya

ta

geirmek

iin

youn

bir

aba

sarfediyor.

Babakan,

bakanlar, vaU, genel mdrler bu srete ok etki grevler

alyorlar. Trk eitn sistemi, ana okulundan niverseye

kadar bu sloganlarm hayata geirmesi iin seferber ed ml. Btn kamu balannm giri kaplarmda, "Ne Mutlu
Trkm Diyene" yazan var. Trk siyasal parteri, Trk din kummlan, Trk ii kurululan bu sloganlar, benzer solganlar hayata geirmek i youn bir aba sarfediyor. Tr
kiye Byk MiUet MecUsi aym domUuda alyor. Btn

bumann tesinde Trk basm niversiteler, yazarlar, bu slo ganlar dorultusunda seferber olmular. Devletin zorlayc

bask aratan yine bu sloganlarm hayata gemesi i aba harcyorlar. Polis, Jandarma, ordu, binlerce hapishane, mah
keme... Krt insanlarm bu domltuda eitmeye alyorlar. Krdistan'da, Smrge Krdistan'da btn da yamalarma bu slogamar yazm... Krtler bu olanaklarm hangilerine

sahip? Krtler blerce hapishanesi mi var? Aslasyonu gerekletmek i kurulmu yzlerce radyo ve televizyon istasyonu mu var? Asnasyona, Trklerin, Araplarm, Fars

lann asnilasyonuna ynelc binlerce okuUan m var? Trk

lerin Krt olduunu ispat etmeye alan profesrler mi ye
titirmiler? Bu konular i mversiteler mi kurmular?

Krtlerin bu tr olanaklara sahip olmaddan herkes tara fmdan bilinmektedir. Bu ok aktr Saym Uur Mumcu.

Dolaysyla Krtler bu tr duygularm hayata geirebilecek

olanaklara sahip ded".

Bu bakmdan, b" an iin, baz

Krtlerin de benzer solgaman seslendmeye baladdanm

varsaysak be bumar sadece duygular olarak kalacaktr. Krdistan somnu konusunda Trk mversit eleri de ay n Trk basm gibi almaktadr. Krdistan somnu konu

sunda

Trk

mversiteleri

bn

kurululan

gibi

alma

maktadr.

Mi

stihbarat

Tekat'mn

b-

brosu

gibi

ahmaktad . MU stbarat Tekat'nm incelenmesi is temedii konulara hi dokunmamaktadr. Yazlmasm istedi i

136

konular

stndeyse

cokuyla

ahmaktadr.

Krerin

Trkl konusunda yaplan almalar bu tr almalar

dr. Krdistan'm neden blnd, paraland ve payla-

d,

Krt

ulusuna

neden

bl-ynet

politikas

uyguland

konusu, Trk niversitesimn, Trk profesrlerimn gi alan

dmda kalan konulardr. Polis kendi kendine iyi bir insan dr. Dncesiyle, ideolojisiyle, tavr Ve davramlanyla, m-

formasyla iyi bir insandr.

Byle olduu

sylenebilir. Ama

polisleen profesrler iin ayn kany eri srmek mmkn

deildir.

Polisleen

profesrier

irkimemektedlr.

Bunlann

sajns da o kadar oktur kil. .

Toplumsal

ve

siyasal

mcadelede

cezaevleri kukusuz

nemli bir olgu olarak karmza kmaktadr. Cezaevlerinde

kalamann

bu

mcadelede

nemli

katkan

olduu

kabul

edir. Fakat bu herzaman ve her yerde ok nemli ve salk

l bir gsterge deildir. Blent Ecevit'in ise. ceza ektii, zin

danlarda rd aylk cezalanm, hep anlay komiktir. "zindamarda Blent Ecevlt amaja iki- iinde

rme"

anlatmtr. "Zmdamarda rme "terini amata anlata bitirememitir. Pek ok gazeteciye anlatmtr. eitli gazetelerde
anlatmtr. Biz bu anlatmlan ahlki normlara aykr bulu

yoruz. Bu anlatmlardan utan duyuyoruz. ok ak... n k Blent Ecevit'in cezaevine konulduu sralarda, Krdis
tan'da insamar "Trkm Mutlujmm" demedikleri, Krt

kimliklerini

sa-vunduklan

iin

ikenceyle

ldrlyorlard.

Metris'te, Mamak'ta gen insanlar, devrimciler, demokratlar, ikencelerle kaedder. Biz Krdistan'da uygulanan bu

rk ve smrgeci poUtikanm en youn destekerinin ve i-

b"likilerimn Blent Ecevlt gibi politikaclar olduunu ok

yakmdan blyoruz. Metris'teki, Mamak'taki iddet politika

lanm
Blent

destekleyemer
Ecevit'in

de

Blent

Ecevlt

gibi

politikaclard.
kaediUrken,

Krt

insanlar

ikencelerle

Mertris'te ve Mamak'ta katliamlar yapUrken hi sesi kma mtr. Bu kaiamlan grmezden duymazdan geknltir.

Gen insamann analarmm babalarmm feryaanm grmez

den duymazdan gelmitir. Ama kendisimn iki- aylk cezae-vi misafirliklerim latmaktadr. "zindanlarda rme" yakmmasy4a cn-

Byle bir tavn ahlki normlarla badatrmak

mmkn dedir. te bu bakmlardan Trk siyaseti korkak

ve dalkavuk olduu gibi ahlki normlardan da uzaktr. Ahl
ki normlan hie saymaktadr. 137

Saym Uur Mumcu,

Blent Ecevlt, Cumhuriyet Halk Partisi Genel Bakamy-

ken "HaUdara zgrlk" sloganma lddee kar kmtr.

PoUs gibi, mltmglerde bu solganlan atan genlerle mcadele
ettiini yakmdan hatrlyoruz. Blent Ecevlt o zamaar,

Trkiye'de hEklar olduunu sylemenin, Krtlerden, Krt

e'den sz etmern dnce zgrl kapsamma girmedi

im,

bumann

adi

su

olarak deerlendirmesi gerektiim

sylyordu. "... Halklara zgrlk sloganlarma kar ktk,

srarlara kar ktk, pek ok Dou de oylarmzn artt

n grdk..." diyordu.

Halklara zgrlk sloganlanna her

zaman kar olduklanm vurguluyordu. "Halklara zgrlk

diyemerin bummanm yere srttk..." diyordu. Blent Ece

vlt sylediklerini kukusuz yerine getirdi.

1977 seimlerinde

Trkiye genelinde % 42 'ye yakm oy ald. Fakat 12 Eyll as

keri darbesiyle birlikte bir rpda grevinden uzaklatinld. Cumhuriyet Halk Partisi teki parterle birlikte kapatld.

Blent Ecevlt teki parti liderleriyle birlcte gzaltma alnd.

Halbuki iki byk partimn arkasmda en az onar milyon oy vard. Bu oylarm hakk hukuku neden savunulmad? Trk siyaseti korkak ve dalkavuktur. Trk siyaseti Trk ordusu

karsnda amas bir acizlik ve zavalhhk iindedir. On mil yonu akm oyun hakkn hukukunu savunmamaktadr, savunamamaktadr.

Blent Ecevlt, "Halklara zgrlk slogamanna kar ol

duk, oylarmz artti..." diyor. Sormak gerekir: % 42 de de

daha yksek oranda oy alsayd, askeri darbeye kar dlrene-

blUr miydi? Syledii gibi baz Krdistan ehirlerinde de,

btn Krdistan'da oylan artsayd askeri darbelere kar

mcadele edebir miydi? Bu -vnmelerin hepsi botur. Bu tr vnmelerin hibiri Trk siyasetin korkaklm ve dal

kavukluunu gizleyemez. "Halklara zgrlk diyenlerin bu

runlarm yere darbelerde srttk" diye vnen yere Blent Ecevlt askeri kendi burnunun srtlmesim nleyebildi

mi? Partisin arkasnda en az on myon oy destei vard.

Bu oy destei Blent Ecevit'l mahkemeye yalnz gidip gelmesme, dimeyicisiz yarganmasma engel olabildi mi? Askeri darbelerle parteri kapatan, gzaltma alman li derler, ancak skynetim makamlanna, orduya yalvar- ya-

138

kar olarak siyaset sahnesine geri dnebiUyorlar. Bu bakm

dan Trk siyasetimn Trk ordusu karsnda hibir arl yoktur. Hele hele Krdistan'm ynetmesinde Trk siyaseti nin hibir kjmet-l harbiyesi yoktur. Trk siyasal parteri nln, hkmetin, Trkiye Byk Mlet MecUsi'mn, Krdis
tan'm ynetmesinde Krdistan'm ynetmnde en ufak bir

kjmet-i harbiyeleri yoktur. Bugn Krdistan karamarrelerle ynetilmektedir. Smrgeler kararnamelerle ynetirler,

Sajan Uur Mumcfu. Krdistan'm ynetimiyle ilgl kararna

meler ise MU Gvenlik Kurulu'nda yapr. MU GvenUk

Kumlu'na ise generaller ve MU stihbarat Tekilat'na men

sup grevler egemendir. Ajrrca, MU stihbarat Teka
oluturulur ve t'mn da orduya bal bir kurum olduu binmektedir... Ka rarnameler MU GvemUc Kurulu'nda

hkmete bdirirler. Hkmetin grevi kararnameleri harfi

yen uygulamaktadr. Krdistan'm ynetiminde seilmi ku

rumlann hibir arl yoktur. Krdistan'm ynetninde be

lirleyici olamar, hep, tayin edilmi lamardu". Krdistan'm

ynetninde

Trk

siyasal

parterimn,

hkmetin Trkiye

Byk Mlet MecUsi'mn nemli bir arl olmamas Trk siyasal sistemi hakkmda nemli ipular vermektedir.

Dumm bu merkezdeyken, Blent Ecevlt gibi politlkaclann ojomuz artt, birtnci parti biz oluyoruz vs. diye bbrlenmelerimn hibir amam yoktur. nk bu siyasal liderler herhangi bir askeri darbe anmda, kendilerine oy verenlerin
haklarm ve hukuklarm hibir zaman savunamyorlar. Or

du "ekin!" deyince hemen ekiliyorlar.

Siyaset sahnesine

tekrar

dnebmeleri,
tokatlayan

kendilerim
ve

siyasetten

uzaklatran,
yalvar-

kenderinl

tekmeleyen

kurumlara

yakar olmalanyla mmkn olabiyor. Blent Ecevlt gibi poUtcacar, Trkiye'de hibir zaman bir Krt sorununun olmadn vurgulamlardr. "Dou so mnu etnik sorun deildir, ekonomik b" sorundur" demiler dir. "Feodalizmin taslyesi sorunu zecektir" buyurmular

dr. Krt szcn ve Krdistan szcn kullanmamak

iin byk bir dikkat ve biUnli bir gajo-et iinde bulunmu lardr. Bu, elbette, hesaph-kltaph bir tavr ve davramtr. Zi ra etnik sorunun varhmn kabul edilmesi, Krt ve Krdis tan szcklerinin kuUanmas, Krtlerin biUnc

139

uyandrabir, ulusal akmlarmm gelimesim hzlandrabir. Halbuki esas olan Trk Devleti'nin ve Trk ulusunun yara-

rma politikalardr. Buysa Krt ulusal akmanmn gelimesi ni engelleyerek salanabir. Bu akmlann etkinUim azalt

mak, giderek yok etmektir. Bunun iin de Krt somnunun varhmn kabul edmemesi gerekmektedir.

Blent Ecevlt gibi poUtikacar, Cokun Krca gibi yazar lar, yukanda sz eden yazarlar ve profesrler, benzerleri,
Trk rklmn ve smrgeciUin en has elemamandu".

imdiye kadar rkUk deyince, Mliyeti Hareket Partisi, Al

paslan Trke ve arkadalar gsteriliyordu. Bu dnce,

bu tavr ve da-vram ise teki rklar gizlemekten baka bir

amam tamaz. Halbuki, Mliyeti Hareket Partisi de "... k

tidara geldiimiz zaman btn Krtlert keseceiz, yok edece iz, sreceiz... vs." demiyordu. Krtln inkr edemer,

"Trkm, Mutluyum" diyemer Mliyeti Hareket Partisi iin

de

de.

Cumhuriyet Halk Partisi iinde

de yer alabiyordu.

Mliyeti

Hareket Partisi saflannda veya benzer parterde

jokselebiliyordu. Bu tr insanlarm, yani asime olmu, k klemi Krtlerin, Mliyeti Hareket Partisi iinde yer alma

syla, Sosyaldemokrat Halk Parti iinde yer almas arasn da ok nemli farklar yoktur. Son birka
en

ydr

gelien
ekilde

olaylar sosyal

demokrasinin

rkm

ak bir

gzler nne sermitir. Paris Krt Enstits'nn bir toplan

tsna katdklan iin Sosyaldemokrat Halk Partiden ihra

eden mletveklerimn durumunu hi unutmamak gerekir.

Trkiye-A-vrrupa

Topluluu

Karma

Parlamento

Grubu'nun

toplantismda, Krt sorunundan sz eden bir miUetvekintn, Sosyaldemokrat Halk Partiden ihra mamak gerekir. edildiini hi unut

Bugne

kadar,

bennle

ilgi

olarak

iki

profesr

ok

nemli yargamalar balatan ve sonular douran ihbarlar yaptar Sayn Uur Mumcu. B ihbar dekelerine baka

profesrlerin imzalanm da katarak dekelerine daha ciddi

ve daha kapsamh grntler verdiler. hbarlarm eil sk

ynetim komutanhklarma ulatrdar. Bumardan birinci ih

bar giriimi 1960'U jnUann somannda, Erzurum'da Atatrk

mversitesl'nde yapd.

12 Mart dnemindeyse olgunlat-

rd ve hbar gi skynetim komutanUklarma ulatnld.

140

Birinci ban yapan profesr kendisinin de Krt olduunu,

fakat Trk olmaktan muuluk duyduunu, Trklk iin a

lmaktan kvan duyduunu sylyordu. Krte konuabi

liyordu fakat Krte'yi ok kel bir d olarak deerlendiri

yordu. kinci ban yapanm da Krt olduu besbeUiydi. Bu

profesr de 1960'l ylarm somannda kendim devrimci,
Marksist-Lemmst olarak deerlendiriyordu. Hatta bir ara ce

zaevinde

misafir

eddi.

1970'U

ylarm

ortalannda,

artc,

Marksist-leninist

olduunu

devrimci

olduunu

sylemiyor

du ama demokrat olduunu yine -vurguluyordu. Bu profes re gre Krt olarak bilinen bir miUet yoktu. Krte olarak bi linen bamsz bir dil yoktu. "Dou"da kelime ymndan

baret ilkel bir dil konuuluyordu ama, bu dil e hibir yazl

edebiyat

meydana

getirilememiti.

Doulu

airetlerin

geri

sinde herzaman emperyalizm vard. vs. Bu profesr giderek

Kemalizm'de karar kd. Kemalizmin en hareketli destekisi

oldu. Kemalizmi hep, de-vrimci ve demokrat kavramlarla ifa

de etmeye balad. Kemalizmin anti-emperyalist ve anti-

smrgeci

olduunu,

ezen

halklann

ulusal

kurtulutan
konutu.

iin ilham olduunu,

k olduunu sk sk yazd,

dUer ald.
Bu ihbarlardan ikincisim bu profesr yapt.
nn ortalannda yapt. nedi.

1970'U jaUa-

1980'U yUann sonlarmda ihbanm yc-

Birinci ihban yapan pofesr ve arkadalar durumalar

srecinde tamamen deifre oldu. lgi profesr ve arkadalan durumalarda tamamen ortaya ktlar, hatta tank olarak

dinlender.

kinci ban yapan profesr ve arkadalar ise

deifre olmadlar. Onlar ihbarlarm daha usturuplu yapm

lard. Szl ihbarlar yapmlar, yaz barlarmm da dosya

ya girmesine engel olmulard.

Burada

unu

ifade

etmeye

alyorum

saym

Uur

Mumcu. Aslmda bu ci profesr arasnda hibir fark yoktur. 1960'h yUarda Trkiye'de gelien siyasal akmlara gre, bi

rinciler sada (rk, mUyeti sa) ccer ise solda, (Mark slst-Lenist soU yer alyorlard. Fakat her ikisi de kendi knllklerini, Krt klmUklerim kr ediyorlar, Trk oldukla
nm, Trklk iin mcadelemn en nemli deer olduunu

sylyorlar. Krtleri, Krte'yi ok kel buluyorlar. Krtle-

141

rin asimilasyonunu hararee destekUyorlar. Bu dncele

rinden, bu tavr ve davramlanndar dolay Trk mversite-

sinde kolayca ykselebmiler... Grld gibi objektif ola

rak Krt olan insanlar, kendi kimldertm, Krt knlderim kr ettcten sonra gerek siyasal partilerde, gerek niversi telerde, baka kamu kumlulannda kolayca yer alabiyor1ar. O halde bu tr sanlann MUyeti Hareket Partisi iin

de

yer

almalanyla

Sosyaldemokrat

parter

ide

yer

aUnalan arasmda ok nemU farklar yoktur.

1960'l yularda, hatta 1970'U yUann balannda kuku

suz byle dnmyordum. O zaman Markslst-Lenist

olanlarm, solculann, Krt somnuna daha gereki, daha insanc baktdarm dnyordum. 1971 Dou Dummalan
bize, bu iki kategorin dncesi, tavr ve davran arasn

da

ok nemli bir fark olmadm gsterdi.

nk,

baz

Marksist-Leniser, solcular, ok kolay bir ekde Kemalizme geldiler ve orada karar kdar. Kemalizmin en sadk sa

vunucusu ve destekisi oldular. Gerek devrncert kuku

suz tekilerden ayrmak gerekir.

Blent Ecevlt gibi Trk rkan, Krt halk kitlelerinde,

Krtlk bc uyamm engeUeyebmek iin "Trk" sz cne yem yem anlamlar yklemeye aUmaktadrlar. B

lent Ecevit'e gre "Trk" szc b" etmk gmbu ifade etme mektedir. Misak- MiUi smrlan iinde yaayan herkesi
kapsamaktadr. Trk, Arap, Laz, erke, Krt, Pomak vs. bu etnik gmplar 70 y akn bir zamandr b"birleriyle kanmlar ve Trk ulusunu meydana get-milerdir. Trk
ama,

"Trk" anlay
Bati

byle b- karmn addr. Bu, gnmzn kouUarma gre, rk dncesimn yem bir ifadesidir. Bu "Trk" szcnn Krtleri de kapsadm iddia etmekted",
Bulgaristan'daki Trklerin, Kbns Trkleri'mn,

Trakya Trkleri'nin, Trk klmUkleri konusunda da ok has sas davranmaktadr. Bylece "Trk"n bir etmk gmbu ade

ettii, Misak- MU smrlan iindeki karmn ad oUnad

akha -kavumaktadr. Blent Ecevlt gibi Trk rkannm

anlay, Trk szcnn Krt' de kapsadm vurgula maktadr. Ama, Gney Krdistan'daki Krer (Kuzey Irak), Dou Krdistan'daki Krtler (Bat ran) sz konusu olduu zaman dmanca tavrlar ahnay da hi mal etmemekte-

142

d-. Bylece Trk szcnn, Krt' hi kapsamad aca ortaya kmaktadr.

Bir kanmdan sz ediknektedir. eitli unsurlarm kanmmn yem bir unsur ortaya karmas gerekir. Bu yem un

sur,

kanm meydana getiren elemanlarm, Hlbuki,

hepsden de

deiik olan yem bir unsurdur.

kanm, burada

"Trk" meydana getiriyor. Kanm, ye, kanm meydana

getiren elemamardan birim meydana getiriyor. Artik aka

grknektedir: Asmlasyon, devlet terr, "Kanm" olarak

ifade ediliyor.

Blent Ecevlt gibi Trk rkan Krt sorununun varl

n kabul etmemektedir ama, her frsati deerlend-erek, Sad
dam Hsej^n e bu sorunu konumaya, Saddam Hseyin'e

akl y'le

vemeye

almaktadr.

Gney

Krdistan'da O'na k

Krtler vermeyi
Hse-

zerklik mcadelesi yapmaya baladklar,

Saddam Hse-

grmeye

baladdan

srada,

Trklk bcimn b- gerei

saymaktadr.

Saddam

y'e

unu

nermektedir:

"...

Eer

Krtler

Kuzey

Irak'ta

zerklc talep ederlerse. Kuzey Irak'ta sadece Krtler yaa

madm. Kuzey rak'ta Trkmenlerin de yaadm syleyi niz..." diyor. "Bylece Krtler isteim dengelemi olursu-,
nuzi..." Trkiye'de Krt somnunun varlm kabul etmeyen

Blent Ecevit, Krt somnunu grmek i sk sk Saddam

Hsey'e,
vardr.

Badat'a gitmekted-.

Saddam Hseyin ise

eU

kanl bir diktatrdr. Saddam Hseyin'in lkesinde sansr

Tek parti vardr.

Sorgusuz sualsiz idamlar vardr.

zel mUder keyfi b- ekilde gaspedihnesi vardr. Fakat

byle bir ynetimle Blent Ecev gayet kolay anlaabiknektedir. Saddam Hseyin'm Krtlerin kanma bulam ellerim lUc defa, Blent Ecevit gibi Trk rkan, Trk smrgeceri

skmaktadr. Dnyada, hak, hukuk, san haklan gibi temel

prensipler de, hl kaba g esas egemend". Kaba g esasmn fii olarak geerU ohnas, "kleletme hakk"nm

da kabul edlhhesi demektir. Saddam Hsey gibi eU kanl

dctatrlerin hl hkmran olablhnelerl bu dncen en

nemli kamtidr. k stihbarat

Bu kaba gc kutsayan poUtlkacardan kmda' gerekletmeye

b:i Blent Ece-vit't-. Blent Ecevlt Krdistan somnuna Igrevim gazeteci

ahmaktadr. Polis, nbrmasyla, dncesiyle, eylemiyle

143

iyi b- san olab-, fakat polisleen poUtikacar irkin in

sanlardr. Polisleen poUtcacar gittike daha ok -klemektedir. Trkiye'de bu politikaclardan o kadar ok ki!..
Saym Uur Mumcu,

Krdistan'da ulusal bc geUmesi, ulusal uyamm

hzlanarak srmesi, btn Kemalistleri, bu arada sizleri de

rahatsz ediyor. Hemen "Emperyalizm kuklalan Krt-

ler"den, "emperyalizmin ekmeine ya alan Krtler"den sz etmeye balyorsunuz. Emperyalizm bl-ynet politcalarmdan sz ediyorsunuz. Halbuki, Krdistan somnu konu sunda esas emperyalist poUtca 1920'li yUarda gerekletirilmit-. Bu yularda, Krdistan blnm, paralanm ve

paylalmtr.

Krdistan zerindeki bu

emperyaUst bl

m mcadelesimn en hararetU ib-likerinden biri de Ke-

maUserd-. Kemalistler bu konuda ngUiz ve Fransz em peryalizmiyle ok youn bir ib:liine ve gb-liine
gmilerdir. Krdistan neden blnmt? Krt ulusuna

kar neden bl-ynet poUtcas uygulanmtr? te, Krdis

tan somnu konusunda tartlmas, adanmas gereken te

mel konular bunlardr. Fakat siz bu konulan karamcta b

rakmaya dckatU bir zen gsteriyorsunuz.

te yandan Trklye'mn Amerca B-leik Devletleri'ne ^

bamh olduunu, ordunun ABD'ye baml olduunu yazan sizsiniz. Trkiye'yi aalann, beylerin, kompradorlann ynet-

. tm yazan sizsiz. Krtler de ABD'yle konumasndan

neden bu kadar rahatsz oluyorsunuz? mein, FlUstimUer ABD'yle konumas, grmesi iin olanaklar aramas,

sizi rahatsz etmiyor da Krtlerki neden ediyor?

Resmi idelolojiyle halklar arasnda, etmk gmplar arasn-,

da, mezhep gmplan arasnda b:lik ve beraberic kumlamaz. Resmi ideolojiyi uygulamak ancak, devlet terr arac

lyla gerekletirilebilir. Buysa etnc gmplar arasndaki, mezhep gmplan arasmdaki uummlan derletirir. Bu ba kmdan resmi ideolojimn kyasya b" ekilde elet-mesi

gerekir. KemaUst ideolojin, devlet terr vastasyla kur maya aUt sahte b-lc ve beraberUklere, gerek birUk ve
beraberlik olarak bakamaz.

144

Saym Uur Mumcu, Sizime zel konular zerinde, kiisel sorunlarmz ze

rinde sohbet etmiyoruz. Bu mektubu ac mektup kabul et

mek gerekir. Bu bakmdan biz, bu mektubu yaymlayacaz.

Gazetenizde, "Gzlem"de yaynlayp yaynlamamak sizin bi
leceiniz bir eydir.

Eletiriye en ok sizin ihtiyacmz var, Saym Uur Mum cu. Eletiriye en ok Trk basmm ihtiyac var. Trkiye'de

toplumsal ve siyasal eletiri kurumu olc salkh bir ekilde

alabilseydi, youn b" rk ve smrgeci uygulama kar snda varlc mcadelesi, onur mcadelesi veren Krtleri rkda ovemikle sulamazdnz. Trkiye'de toplumsal ve si

yasal eletiri kummu, bilimsel eletiri kurumu ok salkl

b-

ekde

ilemi

olsayd,

emperyaUst

devletlerle

ibirlii

yaparak Krdistan' blen,

paralayan ve

paylaan Kema

Usere "smrge basks altmda olan dnyanm btn ezilen

miUetlerine ilham kayna oldular..." diye vgler dzemezdiniz.

Eletiriye

en

ok

sizler

htiyacnz

var,

Saym

Uur

Mumcu. Irk ve smrgeci bir ideoloji ve emperyalist emel

ler besleyen bir ideoloji olan Kemalizm, etmk gmplar arasm da, mezhep gruplar arasnda b"lik ve beraberlik olutura

maz.

Trkiye'de

toplumsal

ve

siyasal

eletiri

kurumu

dinamik bir ekde ileseydi bu gerek kolayca grlebiUrdi. Toplumsal ve siyasal eletirinin yasaklanmas Kemalizmin

sahte sloganlarm gerekmi gibi gsteriyor.

Zeki Saral'm "Kalemlerin haneti" kitabndan bir kere

daha sz etmek gerekiyor. Trkiye'de toplumsal ve siyasal
eletiri kummu etki bir ekde alsayd, gazetecer, Trk basmmm mensuplar, darbe yapan generallere, "... kolay

gelsin, bizden de b: isteiniz var m? Sizlere ne gibi yardm larda bulunabiliriz..." amay iinde olmazlard. Trk basm,

toplumsal ve siyasal eletiri grevi yerine getirseydi, Kr

distan'da skynetim zindanlarmda, "Trkm Mutluyum"

demedikleri, Krt kimliklerim savunduklar i insanlar bu kadar kolay bir ekilde katledemezlerdl... Mamak'ta, Met ris'te, benzer yerlerde katliamlar yaanmazd. Krt ulusuna kar, Sate'de, Gere'de katliamlar, soykrmlar gerekletllemezdi.
145

Krdistan'da korkun bir toplumsal hastalc vardr, Sa

ym Uur Mumcu. Kanser. Toplumsal ve siyasal eletirin

yasaklanmas bu hastahm tehis nlemektedh. Byle bir

hastala kar, KemaUserin, sizlerin nerdii a ise aspi
rin be ded-.

Kendi kynden, hasm a-etten herhangi birine pusu

kurmak ve o kiiyi ldrmek i gnlerce dnen, binbir

trl planlar hazriayan, hazrlad planlan etklU bir ekilde

hayata ge-en Krt inam, ulusal kurtulu iin en ufak d
nceleri neden retememit" acaba? Bunlarm dnhne-

ye deer b- yan yok mu? (Bk. Muhsin Kzkaya, Eski Za

man Ekyalar, Yazmam Resmi Tar,
stanbul 1991)

Sel Yaymck,

Kendi halkma kar, kendi sanlanna kar ok yi

olan, gz kara olan Krtler, b- asker karsnda neden za-

vaUdrlar, neden acizdirier... Drlmemn bu kadan ba

ka uluslarda da grleben bir sre midir? lkelerimn ve

uluslanmn isimleri gaspeden Krtler, klelder, olaa
nst derecede aaandklarmm bce neden varama
mlardr?

Gnmzdeyse bu hastalc tehis ediUnitir. Tedavi i

ok youn, ok ciddi gayretler sarfedmekted". Bu, kuku

suz zgrlk i, ulusal onur i, elik iin yapan kav

gadr. Bu uurda binlerce gen san eh ohnutur. Fakat ok nemli sonular almd da kukusuzdur. Krdistan'da
zgrln, ulusal onumn, komu uluslarla e yaama isteimn bedeU ok ar olmaktadr.
Saym Uur Mumcu,

Siz Krtler konusunda sc sc yazar yaymlyorsunuz.

Krtleri,

Krtlerle

ilgi incelemeler yapanlar

suluyorsu

nuz. Bakalar da yazyor. Fakat, sizler rahata yazyorsu

nuz, herhangi bir ceza meyyideyle falan karamyors-

nuz, bakis dUer alyorsunuz. te bu noktada nemU bilkeyi daha ifade etmek gerekiyor. Eer siz dncelerinizi

rahata tfade ediyorsanz, b" takm insanlar da sizi eletir dikleri i ceza meyyidelerie kar karya kahyoriarsa, o

zaman siz de zgr desiz, demekt-. Bu ke sadece bim b- ilkesi, bn yntemimn b" kesi kabul edilemez.
Aym zamanda ahlkm da nemli kelerinden bid-.
146 .

Bu

dummda

sizlere

sadece,

Voltaire'i hatrlatmak du-

rumdajoz.

Selamlanm yolluyorum, salc diUyomm, basanlar dlU

yomm.

19 Haz-an 1991

sma Beiki

147

SMAL

BEK

BTN ESERLER'NIM YAYIMI SRYOR

ORTADOU'DA

DEVLET TERR

CUMHURYET HALK
FRKASI'NIN

TZ (1927) VE KRT SORUNU

BLM YNTEM

ismail

beiki

BTN ESERLER'NN YAYIMI SRYOR

TRK TARH TEZ

GNES-DL TEORS
VE

KRT SORUNU

BAKALDIRININ

KOULLARI

ismail

beiki

BUTUN ESERLERNN YAYIMI SRYOR

KRTLERN

MECBUR SKNI
Bilim Yntemi,
Trkiye'deici Uygulama
I

SMAL

beiki

BTN ESERLERNN YAYIMI SRYOR

DEVLETLERARASI

SMRGE KRDSTAN