RETM LKE VE YNTEMLER

"lke" ve "Metot" Kavramlar

Bir eitim faaliyetinde ilk yaplacak i, "ama"larn belirlenmesidir. Genelde eitim politikalar ve eitim felsefesi, eitimin amalarn belirler. Amalarn belirlenmesinden sonra yplacak i ise, bu amalara hangi program, ilke ve metotlarla ulalacann tespitidir. Amalara ulatracak program, Program Gelitirme disiplini ortaya koyar. Gelitirilen programn nasl uygulanacan ise retim lke ve Metotlar ortaya koyar. Eitim-retim ilkeleri, amalarn iinde gizlidir ve genel ifadesini de orada bulur. Ortaalarda, eitim-retim sistemlerinin amac insanlara din bilgileri kazandrmak ve din sistemlerine gre eitim ve ynetim yapacak insanlar yetitirmek olduu iin, genelde retim ilke ve metotlar da buna uygun olarak belirlenmiti. Ancak sanayi toplumlarnda eitimin amac bu toplum tipinin istedii insanlar yetitirmek olunca, ders programlar, ilke ve metotlar da deimiti. ok partili demokratik ynetimler veya belli ideolojilere dayal rejimlerde de insana kazandrlmas gereken zelliklere gre ders programlar, muhtevalar, ilke ve metotlar deimitir. retim ilkesi, eitim retim srasnda devaml gz nnde bulundurulmas gereken, ona zt i yaplmasna msaade edilmeyen prensiplerdir. lkeler, konu ve metot seiminde de etkili olur. retimde baarya ulamak iin, uygun yntem kullanmak kadar; bu faaliyetlerde baz ilkelere de uymak gereklidir. Metot, belli amalara giden yollardr. Bu yolun nceden iyice dnlp, analiz edilip plnlanmas gerekir; yoksa yaplan retim ii, ok karmak bir labirentte k yolunu aramaya dner. Metodun olabilmesi iin amalarn net ve doru olarak seilmesi, gidi prensiplerinin berrak olarak ortaya konmas gerekir. Her eitim durumuna are olabilecek tek bir yntem yoktur. Yntem, snf dzeyi, konu, ama ve rencilerin psikolojik zelliklerine gre deiik olabilir. Her renme durumu ve her ders iin uygulanabilecek yntem de farklolabilir. Metotlar genel olarak belirlenebilecei gibi, her ders ve eitim gruplar iin zel olarak da belirlenebilir. Her derse, konuya ve okul dzeyine gre farkl metotlar olabilecei gibi; baz rencilerin baz metotlarla daha iyi rendii, baz retmenlerin baz metotlar daha iyi kulland da bilinmektedir. Ancak gene de metodun bir sihirli forml olmad bilinmelidir. retmen ders yaparken konuya ve duruma en uygun metodu semeye alacaktr; renci de kendi kendine alrken renebilecei en uygun metodu seebilmelidir. Her metot, her ders ve konu iin en uygun olmayabilir. Dersin ama ve ilkeleri, aa yukar o derste kullanlacak metodu da belirler. Byk bir gruba hitap ediliyorsa, burada tartma metodunu kullanmann bir anlam yoktur, veya 15-20 kiilik bir gruba da, onlarn sorularn ve tartma isteklerini hie sayarak -sanki yzlerce kiiye hitap ediliyormu gibikonferans vermenin bir anlam yoktur. rencilerin ya, ilgi ve yetenekleri, anlatlan konuda daha nce bilgi sahibi olup

olmadklar da derste uygulanacak metot seimini etkiler. Bir konuyu anlatrken bir renci grubunda etkili olabilecek bir metot, baka bir renci grubunda etkili olmayabilir. Son yllardaki baz gelimeler, hem retim ilkelerinde hem de retim metotlarnda baz yeni gelimelere neden olmutur. Mesel, ocuk psikolojisindeki gelimeler ve okulda okutulacak derslerin deimesi, renci merkezli veya arlkl metotlarn gelitirilmesine neden olmutur. Ayn ekilde eitim teknolojisinde, ders ara ve gerelerindeki deimeler, bilgisayarn eitim kurumlarna giderek daha etken olarak girmesi de retim ilke ve metotlarnda bir dizi deimelere neden olabilecektir. yi bir yntem, emek ve zamandan tasarruf salamal; rencinin kiiliine, geliimine ve manta uygun olmal; tekdze olmamal; renciyi aktif hale getirmeli, motive etmeli, ilgi ve ihtiyalarna cevap verebilmeli, bireysel farkllklar dikkate almaldr.

"Didaktik" ve "curriculum studies" kavramlar

Didaktik, retmenlerin nasl ders hazrlayacaklarn ve sunacaklarn anlatan bilim daldr. retme iinin nasl yaplacann teorisi, Avrupa'da 16-17. Yzyllarda Wolfgang Ratke (1571-1670) ve Jan Amos Komenius (1592-1670) tarafndan yaplmaya balanmtr. Komenius, "hereyin herkese retilmesi" ilkesiyle, retimde sadece retmene deil, konuya ve renciye de dikkat edilmesini istemitir. retimde didaktik gene (konu-renci-retmen) dikkat eken ve retim metotlar alannda bir akm oluturan dnr ise, Johann Friedrich Herbart'tr. Herbart, klasik retoriksel eitim ile modern psikolojiyi birletirmitir. Herbart'a gre retim, muhteva (ders konular) vastasyla eitimdir; dolaysyla okullarda "eitici retim" yaplr. Herbartlk, Tuiskon Ziller ve Wilhelm Rein tarafndan gelitirilmi; okul artlarnda retimini nasl yaplacan inceleyerek Didaktii bir disiplin haline getirmitir. Onlarn takipileri olan Hermann Nohl ve Erich Weniger de, ders anlatmn formel kalplara ve emalara balamlardr. Amerikallarn pedagojiyi bir eitim psikolojisi olarak almalarnda da, Herbart'n G. Stanley Hall ve John Dewey zerindeki etkileri rol oynamtr, denilebilir. Avrupa'da daha sonra reform pedagojisi akmlar balarken, Amerika'da daha ziyade "curriculum studies" geliti. Bu program gelitirme kavram, hzla deien toplum tipleri iin daha uygun idi. Almanlarn eitim teorisi temelli Didaktiine kar, Amerikan modeli daha modern idi. 1980'li yllarda retim metotlar iini anlatmak iin "curriculum" kavram kullanlyordu. Ancak "curriculum" fazla uzun mrl olmad. Bir kere Tyler tipi program yapmann katl sz konusu idi. Didaktikten curriculuma doru ynelen gelime, daha sonra geri Didaktie dnd. Ancak Didaktik de daha nce konuretmen-renci arasnda bir denge kurmaya alrken, curriculum almalarnn etkisiyle imdi konu didaktii (subjectmtter didactic) ynnde geliti. Son zamanlarda dnyann her tarafndaki retmen yetitirme kurumlarnda, konu didaktii alanna zorunlu eitim yaplyor ve bu konuya ayrlan pay giderek artyor. Ders pln yapma zerindeki aratrmalar retim ve renmenin kalitesini arttrd. 17-18. Yzyllardaki retmen okullar ve retimin mfettiler vastasyla denetlenmesi de okullarda plnl ve metodlu ders yaplma almalarn tevik etti. imdi btn eitimciler, retmenlerin retiikleri konuyu iyi bilmeleri ve bunu da rencilere tam olarak nasl retecekleri konusu zerinde duruyorlar.

Genel retim lkeleri

Bir retim sisteminde yer alan eitli derslerin gerek ders konularnn seilip ders kitaplarnn yazlmasnda gerekse o dersin snflarda retmenler tarafndan ilenmesinde esas alnan genel retim ilkelerinden bazlar unlardr:

1. ocua grelik (veya renciye grelik) ilkesi

Ders programnn hazrlanmasnda veya dersin ilenmesinde rencinin fizyoljik ve psikolojik zelliklerinin, bireysel farkllklarnn esas alnmasdr. Bu ilke, Geliim ve renme Psikolojisindeki gelimeler ve ada eitim akmlarndan "ocuktan Hareket Akm" pedagoglarnn grleri sonucu gelimitir. Eski retim sisteminde konularn seimi ve ilenii, tamamen yetikinlerin isteklerine gre yaplr, snfta da "retmen merkezli" bir ders ilenii sergilenirdi. Bu ilke esas alndnda ise, gerek konu seim ve ileniinde gerek okul binas, snftaki oturma dzeni, derskitab ve dier ders malzemeleri ve dersin ilenii srasnda "renci merkezli" bir retim ortaya kmtr. Birok ada eitim akmlar, nerdikleri eitim dzenlerinde rencinin fizyolojik ve psikolojik dzeyi ve yaps ile, ilgi ve yetenek gibi bireysel farkllklar esas almlardr. Bu ilkenin en ar ekilde uyguland model ise Summer Hill okul denemesidir. Bu ilkeye "ocua uygunluk" veya retimi "bireyselletirme" ilkesi de denir. ocuk bir yetikin olarak, hatt yetikinin kk modeli olarak dnlmemeli; fizyolojik ve psikolojik olarak tamamen kendine has bir birey olarak grlmelidir. Buradaki eitim dzenlemelerinde geliim ve renme psikolojisinin sonularna dikkat edilir. Bu almalar iinden iki ilke kmtr: retimde "seviyeye uygunluk" ve "retimin bireyselletirilmesi" ilkeleri. Seviyeye uygunluk ilkesi, bir ya grubundaki rencilerin ayn geliim seviyesinde bulunacaklar, benzer ruhsal zellikler gsterecekleri varsaymna dayanr. retimi "yllk snflar sistemi" zerine kurduumuzda, zaten herey bu ilkeye gre dzenlenecektir. Ders, snfn ortalama seviyesine gre dzenlenir. Bu seviyenin altndaki ve stndeki rencilerin dersin dnda kalma tehlikesi vardr. Ayrca bu ilkenin mkemmel ileyebilmesi iin, ayn ya grubundaki rencilerin bilgi ve beceri dzeylerinin de birbirine eit olmas gerekir. retimin bireyselletirilmesi ilkesi, ayn ya grubunda da olsalar, her rencinin yeteneklerinin, zekalarnn, ilgi ve eilimlerinin, alma istek ve gayretlerinin farkl olduu varsaymna dayanr. Btn rencileri eit ekilde gelitirmeye alrsak, normalin altndaki ve stndeki renciler nemli zarar grecektir. Oysa retim organizasyonunu tek tek rencilerle daha iyi ilgilenebilecek, onlarn bireysel almalarn deerlendirebilecek ekilde yapabilirsek, retim iten farkllatrlm olur ve her renci kendi zeka, yetenek, ilgi ve alma temposuna gre dier rencileri rahatsz etmeden ilerlemi olur. Bu hususta Helen Parkhurst'un "Dalton Pln", Maria Montessori'nin "Montessori Pln" ve P. Petersen'in "Jena Pln", geleneksel yllk snflar eitimi dzenini kaldran ve bireysel eitimi deiik oranlarda ne kartan retim uygulamalar olmutur. Bu konuda ayrntlar baka bir blmde verilecektir. Snf retimi ile bireysel retimin sentezi veya baka bir deyile yllk snf yapsn bozmadan rencilerin yetenek, ilgi ve alma tempolarnn deerlendirilebilecei bir sistem, dersin iten farkllatrlmas ilkesi ile mmkndr. Dsal farkllatrma, yani ayn ya grubundaki rencileri baarlarna gre A, B, C gibi gruplara ayrma hem semenin salkl yaplamamas hem de ruhsal dengenin ok hassas olduu bir zamannda renciler arasnda bu tr ayrmlar yapmann tehlikeleri asndan pek uygun deildir.

2. "Bilinenden bilinmeyene" ilkesi

Ders kitab hazrlarken ve snfta ders anlatrken, rencinin o zamana kadarki bilgi ve tecrbelerinden hareket ederek, yeni bilgi ve tecrbelerin bunlar zerine kazandrlmas ok daha kolay olacaktr. Yeni bilgileri eski bilgilerle karlatrarak, gerektiinde eskileri dorulayarak gelitirmek, rencideki bilgi sisteminin ok daha salam olmasn salayacaktr.

3. "Somuttan soyuta" ilkesi

ocuktaki zihin geliimi somuttan soyuta doru olmaktadr. nsan her zaman somut olarak grd, alglad eyleri, onlarn soyut kavramlarla anlatlmasndan daha kolay renir. Bu nedenle, renci mmknse ders konusu olan eya ve nesnelerle dorudan kar karya getirilmeli; bu mmkn olmad zaman o nesne veya olayn modeli, fotograf veya baka bir simgesi gsterilmelidir. zellikle ilkokul rencilerinde, gzle grp, eliyle tuttuu gerek eyalar daha anlamldr. Bu sebeple retimde rencilere ncelikle somut eyler retilmeli, daha sonra soyuta ulalmaldr. Soyut konularn retiminde somut konulardan faydalanlmaldr. Grsel-iitsel aralar ve zellikle bilgisayar teknolojisindeki son gelimeler, bu ilkenin, retimin her seviye ve her ders konusunda uygulanmasn byk lde kolaylatrmtr.

4. "Yakndan uzaa" ilkesi

renciye retilecek bilgilerin dzenlenmesinde, rneklerin verilmesinde, hem doal hem de sosyal olarak onun en yakn evresinden hareket etmelidir. Bu, sadece yer ve yaay asndan deil zaman asndan da byledir. Yakn zamandan uzaa, yakn aile ve okul evresinden uzaa, yakn ky-kasaba-blge-lke evresinden uzaa ilkesi birok derste rahatlkla kullanlabilir ve bu ilkeye uyma, renmenin dzeyini ykseltir. "evreye grelik", "topluma grelik" gibi baz ilkeler de bu erevede dnlebilir. lkretimde u tr bir sra izlenmelidir. rencinin okulu ve yakn evresini tantc bilgiler; ky veya kasabasyla ilgili bilgiler ve son olarak ilesi, ili, blgesi, yurdumuz ve dnya ile ilgili bilgiler verilmelidir.

5. Tasarruf (ekonomi) ilkesi

Her trl eitim-retim faaliyeti en az zaman, en az emek ve enerji sarfedilerek, en yksek verim elde edilecek ekilde dzenlenmelidir. Bunun iin de, retim batan sona her ynden plnlanmaldr. Plnsz ve metodsuz olarak yaplan dersler ok snrl olan retim zaman ve imknlarn israf edecei gibi, istenilen dzenli bir renme de salanamaz. Hem retmen retirken hem de renci renirken ekonomik ve pratik metot ve teknikler bulmal, ve hatt konuya ve seviyeye uygun olarak kendi tekniklerini gelitirmelidirler.

6. Aklk ilkesi
renci, derste ilenen tm konular somut olarak grebilmeli; bu mmkn olmuyorsa resmini, sesini, grafii, modelini v.s. grsel-iitsel olarak alglayabilmelidir. Eer retmen sadece szel anlatma dayal olarak ders iliyorsa, rencinin anlayaca kelime ve cmle yaplar ile son derece ak ve anlaml bir ders ilemelidir. rencileri dorudan doaya ve olay yerine gtrp gzlem yaptrarak; ders konusu ile ilgili hayvan, bitki vs. rneklerini snfa getirerek; balklar akvaryumda, kular kafeste veya dondurulmu, bitkileri kurutulmu olarak, baz eylerin plastik kalplarn kullanarak, baz olaylar fotograf, film, pln, harita, grafik, ses kayd vs. eklinde anlamay daha kolaylatran unsurlarn kullanarak retimde aklk ilkesine uyulmu olur. Snfta yaplan deneyler de, bu ilke dorultusundaki faaliyetler olarak deerlendirilebilir. te yandan retmen ders konusunu ve dncelerini anlatrken, rencinin seviyesine uygun olarak, onun bildii kelimelerle ve onun hemen kavrayabilecei cmle yaplar ile onun yakn evresinden ve gemi bilgi ve tecrbelerinden

rnekler vererek, gerektiinde soru-cevap, tartma, jest-mimik, canlandrma gibi teknikleri kullanarak retimde aklk ilkesine uyulabilir. Eer mmknse, birok rnekler gstererek anlatmak, resim, mzik, beden eitimi gibi derslerde nceden yaparak "model" olmak ocuun kavramlar ve bilgiyi oluturmasnda, beceri ve tecrbe kazanmasnda son derece nemlidir. retim konular ve retmenin kullanaca yntem ve teknikler, ne kadar ok duyu organn etkilerse retimde aklk da o derece artar. Bu sebeple, retim konularnn ilenmesinde gzlem, deney gibi birok duyuya hitap eden yntemler kullanld takdirde renme kolaylaacaktr.

7. Aktivite lkesi
Buna, "renci eylemi" veya "i ilkesi" de denmektedir. Eski okul, belki dersleri ve konular gerei, renciyi derse katmayan, sadece retmenin anlattklarn dinleyerek pasif olarak almaya alan bir konumda tutuyordu, okullarn ders programlarnda doa ve gnlk sosyal hayatla ilgili dersler artnca; te yandan pedagoji ve psikolojide rencinin aktif renmesinin daha etkili olduu kanaati ortaya knca, iinde yaanlan katlmc demokrasi ve rekabete dayal liberal ekonomi artlar zorlaynca retimde aktiflik ilkesinin nemi de artt. Artk gnmzdeki retim faaliyetlerinde sadece dinleyerek anlamaya alan renci yerine, derse aktif olarak katlan, soru soran, baz konular kendine zg pln ve tekniklerle aratran, bulduklarn sistemli hale getirip dzenleyen, karlatrmalar yapan, gzleyen, dnp sonu karan ve bu ekilde derse katlan renci istenmektedir. Sna ve ekonomik deiiklikler sonucu yeni insanlarn hayata katlan, iinde yaad doay ve toplumu her an yeniden deerlendirip deitirmeye alan, giriimci kiiler olarak istenmesi, okulun da renci yetitirirken tavrn deitirmesine neden oldu. Geleneksel "renme" veya "aydnlanma" okuluna kar "i okulu" akmlar geliti. ocuklarn baz ders konularn bamszca seip kendine zg tekniklerle "yaparak-yaayarak" renmesi esas getirildi. rencinin derste aktif olmasnn hem daha iyi renme salayaca hem de sorumluluk, giriimcilik, bamszlk vs. gibi baz ahlk erdemleri daha iyi gelitirecei savunuldu.

8. Hayata yaknlk ilkesi

Okul ve retim ortam hayattan kopuk, yapay bir ortam olmamal; hayata yakn, oradaki gereklikten uzak olmayan, rencinin hayatla balantsn koparmayan bir yaant sunmaldr. Okul rencileri hayat iin hazrladna gre, oradaki retim de hayatn dorudan kendisi olmaldr. Ders konular, anlatm srasnda verilen rnekler hayatn iinden seilmelidir. ocuklara retirken kullanlan dil, oluturulan sosyal ortam vs. gerek hayata yakn olmaldr. Teorik olarak renilen bilgilerin pratikte de kullanlmasdr. Konularn yaanan hayattan alnmas, rencilerin rendii bilgileri hayata atldnda kullanmasna yardmc olacaktr.

9-Btnlk lkesi
G. Kerschensteiner'in zerinde durduu bu ilke, ocuun eitilecek ynlerinin bir btn olarak alnp deerlendirilmesini ister. ocuk bedensel ve ruhsal kuvvetler (dnce, duygu, irade gibi) bakmndan bir btn olarak ele alnmal ve her yn dengeli olarak eitilmelidir. Zaten bedensel ve ruhsal kuvvetler srekli olarak birbirlerini etkilerler ve

birbirine baldrlar. Sadece bedeni gelitirip zihni ve ahlk ynler gelitirilmezse, veya bunun tersi durumlarda dengesiz; hem topluma hem de kendine zararl olabilecek insanlar yetimi olur. Bu ilke ayn zamanda bilgilerin birbirine bal ve birbirini tamamlar mahiyette sunulmas demektir. lkokullarda toplu retim uygulamasnn yaplmasnn gerekesi de budur. "lkokul andaki ocuk, varlklar, olaylar ve kendisine retilmek istenen bilgileri bilim dallarna gre sralanm bir halde kavrayamaz. O, genel olarak varlklar ve olaylar toptan alglama durumundadr." Toplu retim 1926 lkokul Program ile sadece ilkokul birinci devre snflar iin dnlm ve eitim sistemimize girmitir. 1968 lkokul Program ile birlikte ilkokulun btn snflarnda toplulatrma balatlmtr. Aadaki ekilde ilkokul birinci devrede yaplan toplulatrma gsterilmitir.

10-Otoriteye itaat ve zgrlk ilkesi (sosyallik ilkesi)

Eitimin en nemli grevlerinden biri, ocuklar dengeli olarak sosyalletirmektir. Bu sosyallemenin iinde annebaba, okul ynetici ve retmenleri, ynetmelikler, yasalar, toplumun manev otoriteleri olan din, ahlk, gelenek, tre gibi gleri tanmal, sayg gstermelidir. nk bu gler toplumsal yapnn direkleridir ve ocuk da daha sonra yetikin olduunda bu rolleri stlenecek, bu glerin temsilcisi olacaktr. Bunun yannda eitim retim faaliyetlerinde ocuun kendi kararlarn verebilmesi, kendi kendini ynetmesi, kritik durumlarda zgr kalabilmenin, hr kararlar vermenin hazz ve sorumluluu da verilmelidir. Okul bir takm bilgi, dnce ve davran kalplar vermeye alrken yaplan eitim-retimin gelecek zaman iin yapld ve ocuun yetikin olduunda hr kararlar ve orijinal zmler retmesinin ne kadar hayat olduu unutulmamaldr. Yllk snflar sistemini bozmadan, rencilerin snf iinde farkl "retim bekleri" oluturmalar da mmkndr. Bu, deiik derslerde snfta 2-3 farkl grup oluturarak onlara farkl eitim teknikleri uygulamak ve gruplar aras geii ok esnsk tutarak yaplabildii gibi; baz z (temel) derslerde yllk snflar yapsn koruyarak, ama "kurs dersi" denilen baz beceri derslerinde rencilerin gruplara ayrlmasna izin verilerek yaplabilir. Tarih-Corafya, Trke, Tabiat Bilgisi gibi dersler yllk snflar dzeninde yaplrken; yabanc dil, matematik gibi derslerde snf zlr ve okul apnda oluturulan seviye kurslarna katlrlar. Baka bir uygulama, bir snftaki rencilerin ok deiik dallarda ilgilerine gre alma gruplar oluturmalar, okul ynetiminin de -gerek bu gruplara yer ve malzeme salayarak gerekse uzman retmenler grevlendirerek- bu gruplara destek olmas eklinde dzenlenmitir.

11- Bilgi ve becerinin gvence altna alnmas ilkesi

retimin amac, bireylere ve gruplara, seilmi bir takm bilgi ve becerilerin retilmesi, benimsetilmesi ve onlar tarafndan da dier birey ve gruplara retilmesini salamaktr. Yani retimde toplumun karlar, kiinin zek, yetenek ve ilgilerine zen gsterildii kadar bilgi ve becerilerin tam ve doru retilmesine de nem verilmelidir. Geri bilgi ve becerilerin unutulmamas ve bozulmadan gelecek nesillere aktarlmas kitap, ses ve grnt kayt ortamlar sayesinde gvence altna alnmtr ama, bunlarn gerek hayatta tam deerlendirilmesi ve daha da gelitirilmesi iin, bu bilgi ve becerilerin yeni yetien genlerin beyinlerine ve bedenlerine yerletirilmesi gerekir. Bir retim ilkesi olarak deerlendirildiinde, eitim retimin her kademesinde ve her dersinde, bilgi ve becerilerin tekrar ve altrma gibi yntemlerle "tam retilmesi" hedef olmaldr. Bu, bilgi ve becerileri gvence altna ald gibi, baarlarn ve daha ileri retimlerin de gvence altna alnmas demektir. Eski retim dzenlerinin bilgileri din bilgiler olduu iin, bu bilgilerin bozulmadan aktarlmas iin ezber metodu kullanlyordu. imdiki bilgiler ise gelitirilmeye ak bilgiler olduu iin, bu metodun kullanlmasna eskisi kadar ihtiya yoktur.

"ada" Eitimcilerin Eitim retim lkeleri

Sanayi devrimi, teknolojik gelimeler ve toplum yapsnn birok ynlerindeki esasl deiikliklerden sonra; eitim sistem ve uygulamalarnn da bunlara gre deimesini isteyen birok eitim dnr kmtr. Bunlardan bazlarnn grleri iindeki eitim-retim ilkelerini yle sralayabiliriz. Ellen Key, eski eitim sisteminin tamamen terk edilmesini ve yeni sistemin de tabii eitim ve bireysel hrriyet eitimi ilkelerine gre yaplmasn ister. Doal eitim, J.-J. Rousseau'da da ekillenen naturalist eitim grnn ilkesi olarak, ocuun iinde yetiecei evreyi dzenledikten sonra, ona hi mdahale edilmemesi demektir. Berthold Otto, ocuklarn ya ve geliim kademelerine uygun doal retimini benimsemitir. Onun "toplu retim" (Gesamtunterricht) sistemi, ocuun bilmek isteme gds zerine dayanr. Buradaki esas da, bireyi renci sorduunda veya vesilesi ktnda retmektir. Ona gre okul "geniletilmi bir aile" olmalyd. ada eitimcilerin pek ounda, rencinin i hayatn, ahsiyetini gelitirmek, bilgi kazandrmaktan nemlidir. Maria Montessori'nin eitimi de, ocuun kendi kendine faaliyeti ilkesine dayanr. Her ocuk kendini eitme gcne sahiptir. Eiticinin halledecei, ocuun ihtiyalarn belirlemek ve onun kendi kendini eitecei uygun bir evre ve aralar salamaktr. Helen Parkhurst de eitimde bireysel alma ilkesini esas almtr. Onun Dalton Pln'nda, yllk snflar sistemi kaldrlmakta, her ders iin zel laboratuvarlar (veya "ders keleri") kurulmakta, rencilerin hazrlayacaklar derslerle ilgili szlemeler (contracts) yaplmakta ve retmen tamamen danman mevkiine ekilmektedir. Carleton W. Washburn'n Winnetka Pln da, retimin bireysel tarzda esnekletirilmesi ilkesine dayanr. Dalton Plnnda rencinin serbest almas (free work) esast. Winnetka Plnnda, bu bireysel almaya (individual work), grup almas ve yaratcln (group and creative activite) da eklendii grlmektedir. Yani retim sadece bireysel deil, yar yarya grup almalar ile yrtlr. Mfredat program iten farkllatrlarak esnek bir yapya kavumutur. Alman eitimci Peter Petersen eitime cemaat ilkesini getirmitir. Ona gre okul bir hayat cemaati okulu (Lebensgemeinschaftschule) olmal, burada devlet, din ve baka dnya grlerinden bamsz olarak insan ferdiyeti "ahsiyet" haline getirilmelidir. Bu doal ve scak bir insan ortam demektir. Petersen'in ikinci ilkesi eitimin genelliidir. Okul her cins, tabaka, millet ve dinden insanlara ak olmaldr. Bu eitimci de kat yllk snflar sisteminin kaldrlmasn istemekte, ancak bunun yerine -Dalton Plnnda olduu gibi- bireysel almay deil, gruplar geirmektedir. ocuklar kendi isteklerine bal olarak gruplar kurar (3-6 kiilik), bir grupta yeterli alma yapan renci daha yksek bir gruba geer. Burada not, karne, snfta kalma vs. yoktur. Okulda her grubun rahata alabilecei birok oda bulunmaldr. Kr eitimi (Landererziehung) akmnn temsilcisi Hermann Lietz, mill eitim ilkesini n plna karmtr. Alman idealist filosof Fichte'ye bal olan Lietz, btn eitim kademelerinde mill eitim ilkesinin esas alnmas; ocuklara ve genlere tarih ve kltr uuru, din ve ahlk bir zihniyet verilmesini ister. Gemi okul sistemlerini bir renme okulu (Lernschule) veya bir kitap-defter okulu (Schule der Bcher und Heft) olarak gren George Kerschensteiner, bunlarn yklarak yerine i ve karakter ilkeleri zerine dayal yeni okulun kurulmasn ister. Karakter ilkesi, eitimin her yannda gzetilmesi gereken ve ahlk eitime dayanan bir ilkedir. te yandan okuldaki eitim elii ve zihn i (geistige Arbeit) zerinde ekillenmelidir. Bu ilkelere gre yaplan eitimde, rencinin kendiliinden faaliyeti, kendi yaantlarna dayal renme, grup alma, objektif olma ve glkleri yenme gibi ilkelerin kullanlaca aktr. Pragmatist Amerikan eitim dnr John Dewey yaparak renme (learning by doing) ilkesini esas almtr. Ona gre, hayat faaliyet demektir. Okulda, rencinin faal olmasna dayanan bir "aktif okul" olmaldr. renci i yaparak renmeli, bir i cemaati iinde aktif olarak almaldr.

William H. Kilpatrick, retimde rencinin aktiflii ilkesine dayanarak "proje metodu"nu gelitirmitir. Buna gre, aa-yukar 8-10 kiilik renci gruplar kendilerine gre projeler gelitirip, onun plnlama ve ilenmesinde ilgi ve yeteneklerine gre alrlar. Dr.Ovide Decroly, kendi okulunda uygulayp gelitirdii "Decroly Metodu"nda "hayata gerek yaknlk" ilkesinden hareketle ve "hayat yoluyla hayat iin eitim" sloganyla alt. Ona gre ocuun u drt ihtiyac onun temel ilgi merkezleri ve hayat prensipleridir: beslenme, souktan korunma, dmandan korunma, toplum iinde alma, ykselme, dinlenme. Okul, retimi bu temel ihtiyalara dayandrmaldr. retim, hareket ederek, alarak renme ilkesine gre dzenlenmelidir. retimde ocuun ilgileri ve kendiliinden faaliyeti ilkesine dayanan Adolf Ferrire, aktif okul (l'cole active) tasarsnda eliine dayal eitim-retimi savunmu; buna gre dzenlenecek retimin hem beden ve zihni gelitireceini hem de ocuklar ahlk ve sosyal ynden ykselteceini sylemitir. Paul streich, eitim-retimde reticilik ilkesinden hareket etmektedir. nsanlar sosyalist topluma gtrecek madd ve manev deerler okulda retilmelidir. nsanlar makinelemeden, kendi ahlk ve hrriyetleri zerinde ykselerek hayat ekillendirmelidirler. Sovyet eitimciler Nadeda K.Krupskaya ve Pavel Petrovi Blonski ise politeknik retim okulu projesini gelitirmilerdir. Bunlar, liberal (kapitalist) eitimcilerin gelitirdii eliine dayal i okulu yerine, endstriyel ie dayal "retim okulu"nu nerirler. nsan sadece belli bir meslein, hatt sna retim iinde kk bir noktann ii yerine, onun ok ynlln bozmayacak ok ynl (politeknik) i eitimi iinde yetitirmelidir. Sanayi anda insann kendisine, topluma ve hayatn dier ynlerine yabanclamas ancak byle nlenebilir. Blonski'de ksmen yer alan eitimde kollektiflik ilkesi, esas deerini Anton S. Makarenko'da gstermektedir. Kollektivizm, tek yanl bireyselcilie kar toplumculuu, sosyalizmi ve hatt komnizmi savunur. Okul, snfsz toplumun gerekletirecei bir kollektif olmal, ilk srada politik, daha sonra i eitimi ve karakter eitimi verilmelidir.

Felsefe ve Eitim Felsefesi Akmlarnn retim lkeleri

Tarihin baz dnemlerinde ve baz toplum tiplerinde eitim sistem ve uygulamalarnn temelinde yatan eitim felsefesi akmlar, birbirlerinden farkl eitim amalarna ve retim ilkelerine sahip bulunuyordu. dealizm, dnyadaki her eyin, insan dncesinin eseri ve hatt dncenin bizzat kendisi olduunu savunmaktadr. Bilgi, sadece akln rndr. Her eyi, insan akl ve iradesi yaratmaktadr. Eitim, insanda var olan yce duygu ve dnceyi eitmeli, veya insanda var olan yksek kiilik ve "z"n kendi kendine geliimini salayacak bir ortam hazrlamaldr. Realizm, dnyadaki her eyin insan dncesi ve bilincinin dnda, ondan bamsz olarak var olduunu savunan felsef akmdr. Gerek, zihnimizin dndadr ve zihnimiz d dnyadan aldmz duyumlarla ekillenir ve deiir. Bu nedenle eitim hayat iinde ve hayata uygun olmal; tabiat kanunlar retilmeli ve uygulamalar da yaptrlmaldr. Pragmatizm, insann evredeki her eye, bu arada bilgiye de kendi yarar asndan bakmas esasna dayanr. Bir kedinin ktphanede ilgilendii kitaplar deil, farelerdir. nsan da dnyay kendi menfaatleri asndan deerlendirir. Yarar getiren eyler, doru dncelerdir. Eitimde verilecek bilgi ve becerilerde de insann ve toplumun yararna olan bilgi ve beceriler retilmeli; insann iine yaramayacak eyler retilmemelidir. Eitim, bilgideki ve hayattaki deimelere her an hazr olmaldr. Kltre bal bir genlik yerine faydaya ve gelimeye ynelmi bir genlik yetitirmelidir. Her trl eitimretim dzenlemesinde buna dikkat etmelidir. Existantializme (varoluuluk) gre, insan kendi kendini yaratan, kendi faaliyetlerinin toplam olan ve kendinden sorumlu olan bir varlktr. Bu nedenle insann eitiminde mutlak zgrlk ilkesi esas olmaldr. Toplum, meslek, kitle iletiim aralar, demokrasi, ahlk vs. gibi kii zgrln snrlayan eylerin, hibir ekilde bask arac olarak kullanlmamas

esastr. Bu nedenle varoluu felsefe, toplumsal ve hatt grup retimine kar kar; kiinin kendi kendine eitimini ngrr. Meslek eitimin de ileri safhalarda kiinin kendi hr iradesiyle seiminden sonra yaplmasn ister. Pragmatist felsefenin eitime uygulanm ekli olan progressivizm (ilericilik), ekilci, disiplinli, pasif retime kar, zgr ve aktif retim ilkelerini savunur. ocuk srekli deien hayat artlarna gre kendi hayatn kendi kurmaldr. retmen bir danman veya rehber mevkiinde kalmaldr. Pragmatizmin zdd olan ve idealizmin eitime yansmas olarak kabul edilen Prennializme (deimezcilik) gre ise, eitim deieni deil, deimeden kalan retmelidir. nemli olan insan ve onun en yksek zellii olan akldr. Kltrel, fiziksel, ruhsal farkllklar nemli deildir. Eitimin grevi bilgi aktarmaktr ve bilgi de, her trl deimenin znde deimeden kalan tabiat kanunlar, mantk ve ahlktr. Prennializm, din eitime arlk veren bir akmdr. Prennializme benzeyen, ama din yn olmayan, bir baka eitim felsefesi akm Essentializm (zclk) dir. Buna gre, ocuun ilgileri gibi geici eylere nem vermeyen, ocuklara kltrn ve bilginin zn veren "retmen merkezli" bir retim olmaldr. Tarih boyunca salanm olan szlm bilgi ve tecrbeler, ocuun dar evrelerde kendi yaay yoluyla bulacaklarndan daha nemlidir. retimde, oyunla vakit geirmek deil, ocuklar gelecek hayata hazrlamak ilkesi takip edilmelidir. Rekonstrksiyonizm (yeniden kuruculuk), bireysel deil, sosyal retim ilkesini savunmaktadr. nk uygarlk da, demokrasi de, kltr de gruplar iinde olur. Okul, modern gelime ynne gre toplumu yeniden kuracak yeniliki insanlar yetitirmelidir.

Geliim ve renme Psikolojisi Temelinde retim (renme) lkeleri

Baarl bir eitim-retim almasnda, retimin genel ve zel ilkelerine uyulduu kadar hedef kitlenin renme ilkelerine de dikkat etmek gerekir. nk eitim sadece "retme" deil, ayn zamanda "renme"dir. renme zerine aratrma yapanlar, baz renme ilkeleri tespit etmilerdir. Bu ilkeler, hem ders programlarnn belirlenmesinde hem de ders kitaplarnn, plnlarn yaplmasnda ve snfta ders anlatm srasnda devaml gz nnde bulundurulmas gereken prensiplerdir. nsanlarn nasl rendikleri karmak bir konudur ve bu alanda birok teoriler ortaya atlmtr. Bunlardan bazlarnn renme ve retim ilkeleri yle zetlenebilir: Davran renme ve retim teorisine gre, insann renmesi tecrbelerine; tecrbe de evredeki uyarclara baldr. nsann btn davranlar renme yolu ile oluturulur veya deitirilebilir. nsann zihninde ne olduunu, ancak bunun sz, hareket veya tavr eklinde davrana dnmesi ile anlayabiliriz. Davran retim teorisinde artl tepki (klasik ve edimsel, operant) yoluyla renme olduu savunulur ve bu renmede pekitiricilerin (dl veya ceza) nasl kullanlaca zerinde durulur. Uygun renme artlar hazrlandnda ve uyarc-tepki arasnda salam bir ba kurulduunda "her renci renir." Tekrar, renmeyi glendirir. lk renilenler, daha sonra renilenleri etkiler; benzer bilgilerin renimini kolaylatrr, zt bilgilerin renimi zorlatrr. Eer retilecek bilgi veveyavran ok fazla veya karmak ise, analiz yapldktan sonra bir retim pln yaplmal ve kademeli olarak (ardk srayla) retilmelidir. Sosyal renme teorisine gre, insan kendi tecrbelerinden deil, bakalarnn bilgi ve tacrbelerinden faydalanarak, onlar taklit ederek renir. Konumada, cinsiyet rollerinde, giyinmede, yemede-imede ve baka birok konuda rnek kii ve davranlar taklit edilir. Bu taklitlerde dl ve ceza, takdir ve yerme nemli rol oynar. Bu tr renmeye "modelleme

yoluyla renme" (sosyal renme) denir. Burada artl renmenin dl ve cezalar vardr ama, kiinin bunlar kendi zerinde denemesinden ziyade, bakalarnn model davranlar taklit edilerek yaplr. zellikle ahlk ve disiplin retimi ile beceri retmede bu teorinin ilkelerinden faydalanlr. Bilisel (cognitive) renme teorilerinde, davrantan ziyade bilginin renilmesi zerinde durulur. Burada da hafza, zihin (bellek) ve akl nemli bir rol oynamaya balar. Zihnin, duyu organlarndan gelen verileri alma, saklama, eski bilgi ve duyumlarla karlatrarak, birletirip ayrarak yeni bilgiler oluturma gibi renme iinde birok grevleri vardr. renciye bir derste sunulan bilgilerle onun daha nce kazand bilgiler arasnda ba kurulursa, renme daha kolay olur. renci, rendiklerini baka benzer durumlara transfer edebilmelidir. rencinin algdaki seiciliini daha nceki bilgileri etkiler. Bu nedenle, kiide oluturulacak bilgiler belli bir plna gre srasyla verilmeli ve bilginin doru bir ekilde yerletiinden emin oluncaya kadar, tekrarlarla retmeye devam etmelidir. Ausubel'in renme ilkesi "mekanik renme unutulur, anlaml renme ise daha ok hatrda kalcdr" eklinde zetlenmektedir (anlaml renme teorisi). Mekanik renmede, bilgiler bellekte dzensiz olarak kalrlar. Anlaml renmede ise, bilgiler dier eski bilgilerle ilikiye sokularak yeniden organize edilir, yapsallatrlr, zihinde yeni bir anlam oluturulur. renme, bilginin zihinde yapsallamasdr. Burada yeni bilgiler nceki bilgilerin stne konulur; ya onlar zenginletirir veya dzeltir, deitirir. Yeni renilen eyler bireyin zihnindeki kavramlar emas iine yerleir. Bu yapld takdirde, arm, hatrlama, dnme gibi daha kalc olur ve deiik durumlara genelleme ve transfer kolaylar. Bilisel (cognitive) renme teorileri iinde yer alan Gagn'nin renme ilkeleri olarak unlar saylabilir: renme insann zihninde yer alr. renme, retmenin yaptklarndan ok rencinin yaptklarndan meydana gelir. renmede yalnz pekitirme, tekrar, yan yana veya bitiik duran bilgiler (olay + tarih, Trke + yabanc dil kelime) gibi d etkilerle deil; i faktrlerle (daha nceki bilgiler, zek, zm stratejileri) de ilgilidir. renme, ylmal, birikimli bir sretir. Farkl eyler iin farkl renme trleri vardr. Mesel zihinsel (entellektel) beceriler iin u 8 aamal renme trleri vardr: 1. aret renme: Uyarana tepki, klasik artl refleks gibi 2. Uyarc-davranm ilikisini renme: Operant artlanma 3. Basit zincirleme renme: Kapnn kilidini ama, arabay altrma 4. Szel ba kurma: Konuma, iir ezberleme 5. Ayrd etmeyi renme: Farkl uyarclara farkl davranma, trafik klar gibi 6. Kavram renme: Olaylar ve nesneleri snflama, adlandrma 7. lke renme: Nesneler ve olaylar arasndaki ilikileri, yasalar renme; stlan su kaynar. 8. Problem zme: Bilimsel yasa ve formlleri kullanarak problem zme Ayn zihinsel beceriler gibi szel bilgilerin, tutumlarn, psikomotor becerilerin ve bilisel stratejilerin (her yiidin bir yourt yeyii vardr) retilmesinde de farkl ilkeler gelitirilebilir. Piaget'ye gre renme, alglarn, yeni bilgilerin zihinsel yap iinde organize edilmesidir. Yeni alg ve bilgiler zihnin eski dengesini bozar. Ancak zihin, gerekli dzenlemeleri (kabul etme, deitirme) yaparak bir uyum (adaptasyon) salar ve her defasnda yeniden denge (eqiulibrium) kurar. Bireyin renmesi onun zihinsel (bilisel) geliimi ile balantldr. ocuun zihinsel geliiminde, renme ve retme asndan gz nne alnmas gereken drt aama vardr.

1) Duyu hareket evresi (0-2 ya) 2) lem ncesi dnem (2-7 ya, dil-dnce geliir, baz problemler alglara dayal olarak zlr) 3) Somut ilemler dnemi (7-11 ya, somut problemlere mantksal zmler uygulanr) 4) Soyut ilemler dnemi (11-15 ya, artk soyut problemlere de mantksal zmler uygulanr.) renme srasnda, zihin -yeri geldiinde- aadaki ilemleri yaparak renir: ierme ilemi (alglar adlandrma ve yorumlama), dntrme ilemi (bilgiyi deiik ekillere dntrr, 2+3=5, 5-2=3), deitirme ilemi (somut olaylarn arkasndaki ortakl kavrar, mantkl dnr, analiz ve sentezler yapabilir), yapsallatrma ilemi (yeni renilen bilgiler zihinde yapsallatrlr; kii kendine gre bir zihinsel yap kurar). Bruner, kiinin renmesinde, onun iinde yaad sosyal ve kltr evresinin de etkili olduunu savunur. nk, insan sosyal bir varlktr. Onu yetitiren kltr ortam, onun asn, yorumlarn ve dnce yapsn etkiler. renme dil, dnce ve hareket zerine kurulduu iin, retim srasnda bu glkleri etkileyen faktrlere de dikkat etmek gerekir. retmen, rencinin zeka, yetenek ve ilgilerini bildii kadar, onun sosyo-kltrel zelliklerini de bilmelidir. Bruner'in renme zerindeki bir baka teorisi "bulu yoluyla renme"dir. Birey doutan kefetme, deneme istek ve merak getirir. evresini alglamaya alrken genellemeler yaparak kavramlar ve teoriler meydana getirir. Merak ve kefetme, birok "renme durumlar"nn temelidir. Bu ekildeki renmede de, dardan verilen madd dllerden ziyade kendi iinde oluan baar hazz etkilidir. retimde rencinin meraknn uyandrlmasna, kefederek renmesine yarayacak ders ortamlar dzenlemelidir. nk bu ekilde renme daha etkili ve kalcdr. rencinin baz problemleri kendi kendine zmesi onda byk bir doyum salar ve motivasyon kazandrr. Problem zerek renme de, birey veya grup halinde baz problemleri alma, analiz-sentez gibi yntemlerle zmeye dayanr. Bu, deta renmenin renilmesidir. renciler ferd veya grup olarak alrlar; retmen de grubun bir yesi gibidir. Grupta herkesin yapaca bir i, kklerin byklerden, byklerin kklerden renecei pek ok ey vardr. Bu Klausmeier'in "amasal renme"sine benzer. nk kii bisiklete binmek, bir dersi gemek, yabanc dil renmek gibi bir ama belirler ve bu amaca ulamak iin gereken metodu, abay kendisi salar. Ama olmaynca renme olmaz. Problem zldnde bir amaca ulalacaksa, problem zlr.

Trk Mill Eitiminin Temel lkeleri

Mill Eitim Sistemimizin temel ilkeleri, 1973 tarih ve 1739 Sayl Mill Eitim Temel Kananu'nun 4. ve 17. maddeleri arasnda yer almaktadr. Burada belirlenen ilkeler unlardr: a) Genellik ve eitlik: Trkiye'de eitim kurumlar dil, rk, cinsiyet ve din ayrm gzetmeksizin herkese aktr. Eitimde hibir kiiye, aileye, zmreye veya snfa imtiyaz tannamaz. b) Ferdin ve toplumun ihtiyalar: Mill eitim hizmeti, Trk vatandalarnn istek ve kabiliyetleri ile Trk toplumunun ihtiyalarna gre dzenlenir. c) Yneltme: Fertler, eitimleri sresince, ilgi, istidat ve kabiliyetleri lsnde ve dorultusunda eitli programlara veya okullara yneltilerek yetitirilirler. Mill eitim sistemi, her bakmdan, bu yneltmeyi gerekletirecek biimde dzenlenir. Yneltmede ve baarnn llmesinde rehberlik hizmetlerinden ve objektif lme ve deerlendirme metotlarndan yararlanlr. d) Eitim hakk: lkretim grmek her Trk vatandann hakkdr. lkretim kurumlarndan sonraki eitim kurumlarndan vatandalar ilgi, istidat ve kabiliyetleri lsnde yararlanrlar.

e) Frsat ve imkn eitlii: Eitimde kadn erkek herkese frsat ve imkn eitlii salanr. Madd imknlardan yoksun baarl rencilerin en yksek eitim kademelerine kadar renim grmelerini salamak amacyla parasz yatllk, burs, kredi ve baka yollarla gerekli yardmlar yaplr. zel eitime ve korunmaya muhta ocuklar yetitirmek iin zel tedbirler alnr. f) Sreklilik: Fertlerin genel ve meslek eitimlerinin hayat boyunca devam etmesi esastr. Genlerin eitilmesi yannda, hayata ve i alanlarna olumlu bir ekilde uymalarna yardmc olmak zere, yetikinlerin de srekli eitimini salamak iin gerekli tedbirleri almak, bir eitim grevidir. g) Atatrk nklp ve lkeleri ve Atatrk Milliyetilii: Eitim sitemimizin her derece ve tr ile ilgili ders programlarnn hazrlanp uygulanmasnda ve her trl eitim faaliyetlerinde Atatrk inklp ve ilkeleri ve Anayasa'da ifadesini bulmu olan Atatrk milliyetilii temel olarak alnr. Mill ahlk ve mill kltrn bozulup yozlamadan kendimize has ekli ile evrensel kltr iinde korunup gelitirilmesine ve retilmesine nem verilir. Mill birlik ve btnln temel unsurlarndan biri olarak Trk dilinin, zellikleri bozulmadan ve arla kalmadan, eitimin her kademesinde retilmesine nem verilir; ada eitim ve bilim dili halinde zenginlemesine allr ve bu maksatla Atatrk Kltr Dil ve Tarih Yksek Kurumu ile ibirlii yaplarak Mill Eitim Bakanl'nca gereken tedbirler alnr. ) Demokrasi eitimi: Gl ve istikrarl, hr ve demokratik bir toplum dzeninin gereklemesi ve devam iin, yurttalarn sahip olmalar gereken demokrasi bilincinin, yurt ynetimine ait bilgi, anlay ve davranlarla sorumluluk duygusunun ve manev deerlere saygnn, her trl eitim almalarnda rencilere kazandrlp gelitirilmesine allr; ancak, eitim kurumlarnda Anayasada ifadesini bulan Atatrk milliyetiliine aykr siyas ve ideolojik telkinler yaplmasna ve bu nitelikteki gnlk siyas olay ve tartmalara karlmasna hibir ekilde meydan verilmez. h) Liklik: Trk mill eitiminde liklik esastr. Din kltr ve ahlk retimi ilkokul ve ortaokullar ile lise ve dengi okullarda okutulan zorunlu dersler arasnda yer alr. ) Bilimsellik: Her derece ve trdeki ders programlar ve eitim metotlaryla ders ara ve gereleri, bilimsel ve teknolojik esaslara ve yaniliklere, evre ve lke ihtiyalarna gre srekli olarak gelitirilir. Eitimde verimliliin artrlmas ve srekli olarak gelime ve yenilemenin salanmas bilimsel aratrma ve deerlendirmelere dayal olarak yaplr. Bilgi ve teknoloji retmek ve kltrmz gelitirmekle grevli eitim kurumlar gereince donatlp glendirilir; bu yndeki almalar madd ve manev bakmdan tevik edilir ve desteklenir. i) Plnllk: Mill eitimin gelimesi iktisad, sosyal ve kltrel kalknma hedeflerine uygun olarak eitim-insangcistihdam ilikileri dikkate alnmak suretiyle, sanayileme ve tarmda modernlemede gerekli teknolojik gelimeyi salayacak meslek ve teknik eitime arlk verecek biimde plnlanr ve gerekletirilir. Mesleklerin kademeleri ve her kademenin nvan, yetki ve sorumluluklar kanunla tespit edilir ve her derece ve trdeki rgn ve yaygn meslek eitim kurumlarnn kurulu ve programlar bu kademelere uygun olarak dzenlenir. Eitim kurumlarnn yer, personel, bina, tesis ve ekleri, donatm, ara, gere ve kapasiteleri ile ilgili standartlar nceden tespit edilir ve kurumlarn bu standartlara gre optimal byklkte kurulmas ve verimli olarak iletilmesi salanr. j) Karma eitim: Okullarda kz ve erkek karma eitim yaplmas esastr.Ancak eitimin trne, imkn ve zorunluluklara gre baz okullar yalnzca kz veya yalnzca erkek rencilere ayrlabilir.

k) Okul ile ailenin ibirlii: Eitim kurumlarnn amalarnn gerekletirilmesine katkda bulunmak iin okul ile aile arasnda ibirlii salanr. Bu maksatla okullarda Okul-Aile Birlikleri kurulur. Okul-Aile Birliklerinin kurulu ve ileyileri Mill Eitim Bakanlnca karlacak bir ynetmelikle dzenlenir. l) Her yerde eitim: Mill Eitimin amalar yalnz resm ve zel eitim kurumlarnda deil, ayn zamanda evde, evrede, iyerlerinde, her yerde ve her frsatta gerekletirilmeye allr. Resm, zel ve gnll her kuruluun eitimle ilgili faaliyetleri, Mill Eitim amalarna uygunluu bakmndan Mill Eitim Bakanlnn denetimine tabidir.

Genel retim metotlar

retim metotlar iinde, metotlarn yan sra genellikle retim teknikleri, retim sistemleri gibi konular da yer almaktadr. Bu konular byk lde birbirinin iine girdii iin, retim metotlar konusunun daha iyi anlalabilmesi iin bu teknik ve sistemler zerinde de durmak gerei duyulmutur.

retim Sistemleri
Sistem, bir amalar kmesine ulamak iin birbirleriyle balant (ibirlii) iinde alan paralar topluluudur. Sistemdeki btn paralar bir amaca ulamak iin alrlar. Bu alma srasnda birbirleriyle ibirlii yaparlar. Dolaysyla, sistem bir rgt gerektirir. retim sistemi de, rencileri belli bir amaca ulatrmak iin alacak unsurlarn ibirlii halinde altrlmasdr. Byle bir amaca ulamak iin ders program, retmen, okul tekilt, retim ara-gereleri, deerlendirme biimi v.s. bir retim sistemini meydana getirir. retim sistemi, belki retmenin bireysel olarak kullanaca bir metot deildir; ama programn gereklemesi, rencinin eitim-retimini bir metot gibi etkiler. Hatt bazen retim sistemlerinin metot olarak adlandrld da olur. Sanayileme ve demokratlama hareketleri srasnda eitim amalar deitike, eitim programlarnda, metotlarnda ve sistemlerinde deiiklikler yapmak gerekmitir. 20. Yzylda, yaygn uygulama alan bulan retim sistemlerinden bazlar unlardr:

a) Toplu retim Sistemi ("Toplu tedris")

Aslnda insan ruhsal ve zihinsel olarak dengeli yetitirmek isteyen her dnce; onu bilgi, beceri ve ahlk ynnden dengeli ve tutarl yetitirmeye alan her aba ve hatt eitli bilim dallarn ve konularn dengeli ekilde retmek isteyen politeknik eitim abalar, toplu retimin felsef temelini oluturur. Toplu retimin bir sistem olarak oluturucusu, Herbart'tr. O, rencinin dengesiz ve bencil olmamas, bilakis ahlkl ve erdemli olmas iin bir nitenin btn ynlerine ayn derecede ilgi gsterilmesi gerektiini belirtiyordu. te yandan bu modeli bir metot gibi gelitiren ve adn veren de Berthold Otto'dur. retim sistemleri iinde yer alan proje metodu, Decroly sistemi, Platoon sistemi v.s. toplu retim sisteminin deiik uygulamalar gibi de grlmektedir. Toplu retim bir yandan da, Almanya'da gelien Getalt Psikolojisinin grlerinden etkilenmitir. Buna gre, ocuk konular paralayarak, onlar tek tek analiz ederek inceleyip anlayamaz. Hayata ve konulara bir "btn" olarak bakar. D dnyadaki eyler bir btn olarak alglanr. Aslnda ayr ayr gibi grnen olaylar ve nesneler de bir btndr. Mevsimlerin

deimesi, bir lkede rejimin deimesi, bir insanda meydana gelen nemli bir deiim, dalga dalga hayat bir btn olarak etkiler. Paralanm bilgi, tek yanl, eksik bilgi insan doyurmaz. Aslnda yetikin insanlarn da yzyllar boyunca hayata ve bilime toplu bak salamaya alan felsefeye ilgi gstermeleri, bu sistemin btn hayat boyunca gz nne alnmas gerektiini gsteriyor. Toplu retim sisteminin temeli, derslerin belli "nite"ler iinde birletirilerek yaplmasdr. Herhangi bir olay veya dnem ve nesne hakknda ayr ayr dersler tarafndan rencilere verilecek bilgi ve beceriler, tek bir nite iinde birletirilir. Mesel trafik haftasnda btn derslerde bu konu ilenir; Cumhuriyet Bayramnda resim, mzik gibi dersler bile bu konunun daha iyi anlalmasna hizmet etmek iin bir araya getirilir. Toplu retim sisteminin (metodunun) eitli uygulamalar olmutur. Geni anlamdaki uygulamalar Almanya ve Avusturya'da yaplmtr. Burada yaplan uygulamalarda ders saatleri ve ders adlar (haftalk ders izelgesi) belirlenmemitir. retmen, nite konusunun gerektirdii ve rencilerin dikkatlerinin dalmadan alabildii kadar ders yapar. Bir ders oturumunda rencinin ilgisine ve konunun akna gre anlatmdan resime, resimden mzie, mzikten matematie v.s. geebilir. Bu ekilde bir toplu retim, en baarl ekilde bir retmenin btn dersleri okuttuu ilkokulda uygulanabilir. Trkiye'de 1926 tarihli lkokul Programndan itibaren ilkretimin ilk ylnda retimin, toplu retim sistemine gre yaplmas istenmektedir. Burada ana ders "Hayat Bilgisi" dersi olmu; okuma ve yazma, aritmetik, resim, mzik, beden eitimi dersleri Hayat Bilgisi dersinin o haftaki "nite konusu" etrafnda yaplmtr (Bak rnek ek1). Toplu retimin dar anlamdaki uygulamas ise, bizde ilkokullarn 4-5. Snflarnda uyguland ekliyle, Tarih, Corafya ve Yurttalk Bilgisi'nin "Sosyal Bilgiler"; Fizik, Kimya ve Biyoloji konularnn "Fen ve Tabiat Bilgisi" ad altnda toplanarak iie verilmesi tarznda yaplmasdr.

b) Decroly Sistemi (lgi Merkezleri Metodu)

Belikal Doktor Ovide Decroly tarafndan gelitirilmiti. Bu sisteme gre, retimde yapay dersler kaldrlmal, ocuklar doann iinde yaayarak, gzleyerek, yaparak renmelidir. Sistemin bir ders program yoktur; ocuklarn ilgisine gre bir takm konular seilir. Burada nce gzlem yaplr, sonra kaynak kitaplardan bilgiler toplanr, deneyler yaplr. Toplanan bilgi ve tecrbeler yaz, sz veya resimlerle anlatlr. Burada snav ve not yoktur. Bu sistemde ders kitab ve retmenin anlatmas da yoktur. ocuklar kendi gzlem, aratrma ve tecrbelerini resim, yaz, model gibi eylerle kayda geirerek, deta "kendi ders kitabn kendi yazar".

c) Dalton Pln
Amerikal Helen Parkhurst tarafndan Dalton kasabas ortaokulunda uyguland iin bu ad almtr. rencilerin ilgi ve yetenekleri birbirinden farkl olduu iin, bunlar bir "snf"a doldurarak ortak ders yapmak doru deildir. nsanlarn kimi sanata, kimi bilime yatkn olur; ayn konuyu kimi bir saatte renir, kimi iki saatte. te yandan, insan kendinin de aktif olarak katld konuyu daha abuk, daha kolay renir. renci, kendi kendine almay renmelidir. Dalton Plnnda okulun retim ortamlar (snflar) her ders iin ayr ayr dzenlenmi ve oraya, o ders ile ilgili kitap ve dier malzemeler konmutur. Her dersin 10 ay boyunca retilecek konular nceden hazrdr ve renci bu konular alr, o dersin "laboratuvarnda" kendi renme hz ile renir. Her laboratuvarda bir rehber retmen oturur ve ocuklara yardm eder. renci her konuda batan verilmi sorulara gre bir "alma pln" hazrlar. Btn almalar laboratuvarda yaplr; evde alma yaplmaz. Bir konu renilmeden dierine geilmez. Bir niteyi bitiren renci, o nite ile ilgili bir testten geer.

rencinin gnlk almalar hem renci hem de retmen tarafndan izleme kartlarna ilenir. Bireysel almalarn yan sra, bu almalarn deerlendirildii -gnde bir saatlik- toplu alma da yaplmaktadr.

d) Platoon Pln (Kme Modeli)

Amerika'nn Chicago kenti civarndaki Gary kasabasnda uyguland iin "Gary Pln" da denir. Okul, retim iini gerekletirmek iin kurulmu snf, laboratuvar, ktphane, atelye, spor salonu gibi unsurlardan meydana gelen bir organizasyondur. Dersler de uzman retmenler tarafndan verilir. Ama retim bir btndr; dolaysyla btn okul faaliyetleri birbiriyle uyumlu olmal, birbirini tamamlamaldr. alma saatleri iinde okulun btn retim alanlar alr vaziyette olmal, renciler kmelere ayrlmal, bir kme atelyede alrken dier kme spor salonunda, bir bakas laboratuvarda almaldr. Sadece renciler deil, dersler de kmelere ayrlmtr: Temel dersler (okuma ve yazma, matematik, tarih, corafya), serbest etkinlikler (mzik, resim, edebiyat), toplumsal bilgiler (tarih, corafya, yurttalk, tabiat bilgisi), meslek etkinlikleri (aile bilgisi, el ileri, eitli sanatlar) ve salk etkinlikleri (salk, beden eitimi, yemek). Bu modelin retim metodu, bir para toplu retimi andrr. eitli derslerin konular birbiriyle koordine olarak gider. Besinler konusu geldiinde edebiyatta, resimde, mzikte, corafyada v.s. bu konu ile ilgili veya bu konuyu destekleyecek bilgiler verilir. Kme almalarnn dnda, okulun byk toplant salonunda retimin genel deerlendirmesi, dinlenme ve sergi almalar yaplr. Buras ayn zamanda bir toplumsallama yeridir. Bu plnda renciler bilgiyi o iin uzman retmenlerden ve bu bilgi sistemi iin hazrlanm zel ortamlarda alrlar. te yandan kme almalar daha byk gruplarda da tartlr ve deerlendirilir. Platoon Pln, Avrupa'daki toplu retim sisteminin Amerika'daki biraz gelitirilmi ekli gibidir.

e) Winnetka Sistemi
Amerika'nn Winnetka kentinde M.C.W.Washburn tarafndan gelitirilip uyguland iin bu ad almtr. Sistemin z, retimin mmkn olduu kadar bireyselletirilmesidir. nk bilgi ve beceri kazanma miktar ve sresi ocuktan ocua deimektedir. Geleneksel sistemler ise disiplin, metot ve sistem olarak ocuun bu tabiatna aykrdr. Yeni okul dzeninde yllk snflar sistemi kaldrlm, her rencinin retim amalarna ulama hz onun yetenek ve bireysel alma hzna kalmtr. retmen ocuklarn almalarn izlemekte, bir dosyada biriktirmekte ve ocuun amaca ulap ulamad da bir test ile kontrol edilmektedir. Bir konuyu bitiren renci baka bir konuya geer. retim programnda btn rencilere zorunlu olarak retilecek okuma ve yazma, tarih, corafya, matematik gibi konularla her rencinin yeteneine gre ilerleyecei resim, mzik, beden eitimi gibi dersler vardr. retim tamamen bireysel deildir. ocuklar piyes, konferans, tartma, ortak i gibi birok almalar da yaparlar; ancak bunlar bireysel almalar gibi sk kontrol edilmez.

f) Proje Metodu (Project Method)

Toplu retim sisteminin Amerika'daki uygulamalarndan saylan Proje Metodunun temelinde, John Dewey'in yeni okul hayat ve burada rencilerin kendi kendilerine problem zmeyi renmeleri yatmaktadr. Amerika'da, eitim sistemi ile rencilere verilecek bilgilerin canl, hayat bilgiler olmas; retimin de dinamik olmas savunulmu ve uygulanmaya allmtr. Gnlk hayatla ilgili konular "hayat projeleri" haline getirilerek uygulamal olarak aratrlr ve retilir. C.M.Me Murry'ye gre, insan hayatta ilerini zihinsel ve yazl projeler haline getirerek zer.

Proje, bir hayat probleminin aratrlp renilmesi iin, zihinsel olarak hazrlanan bir plndr. Problemin zm iin gerekirse btn bilimler bir araya getirilir; pratik sonulara ulalr ve yeni problemleri gene bir proje erevesinde zmek iin bir alkanlk kazanlr. Hayattaki eitli problemleri projeler gelitirerek zen renci, bilgi ilemeyi, kendi kendine elma ve dnme metotlarn gelitirir. Okul, ocuklar hayata hazrlayan bir yer deil; hayat problemlerinin aratrlp yaanarak renildii gerek bir hayat ortam olmaldr. J.Dewey'nin bu gr dorultusunda, rencisi H. Kilpatrick proje sistemini gelitirmitir. Ona gre ocuk, hayat projeler iinde alarak renir. Projeleri genellikle renciler yapar; ama bazen retmenlerin verdii projeler de olabilir. Baz projeler kktr, bir gnde biter; bazlar ise byktr ve haftalar boyu srebilir. Baz projeleri renciler tek balarna bireysel olarak yaparlar, bazlarn da gruplar halinde. Btn okulun zerinde alt byk projeler de olabilir. Projeler; oyun projeleri, hikye anlatma projeleri, gezi ve i projeleri olabilir. ocuk, projeleri hem seip hazrlarken hem de yaparken retmeninden yardm alr. Hatt proje seim ve ilenmesinde ailelerden de kontrollu olarak yardm alnmaldr. Her projenin genel deerlendirmesinin yapld byk toplantlar da yaplr. Projeler rnek olarak sebze bahesi kurulmas, demiryollar, deniz uam, hava yollar, sigortaclk gibi almalar verilebilir. renci(ler) byle bir alma projesi aldklarnda; o konu ile ilgili bilgi, film, fotograf, grafik, model v.s. toplarlar, gerekirse gzlem ve gezi yaparlar ve bunlar gzel bir rapor haline getirirler.

g) Jena Pln
Alman eitimci Peter Petersen tarafndan Jena niversitesi Deneme Okulu'nda gelitirilen sisteme verilen addr. Dalton Plnnn bireysel almas ve Winnetka Plnnn bireysel ve grup almas dengesine karn, Jena Pln grup almalarnn arlk kazand bir sistemdir. Petersen; yllk snflar sistemini, notlar, karneleri, ceza sistemlerini reddediyor. Onun eitim ilkeleri okulda scak bir cemaat hayatnn yaanmas, eitimin her ya, cins, din ve tabakadan insanlara ak "genel" bir eitim olmasdr. Petersen, yllk snflar sisteminin yerine ya gruplar sistemini koyuyor. Bu gruplar unlardr: 1) Alt gruplar: retimin 1-3. yllarndaki ocuklar. 2) Orta gruplar: retimin 4-6. yllarndaki ocuklar. 3) st gruplar: retimin 6/7-8. yllarndaki ocuklar. 4) Genlik gruplar: retimin 8/9-10. yllarndaki ocuklar. Gruplar 2-6 kiilik olabilir ve renciler grup arkadalarn kendileri seerler. Bir grupta yeterli olgunlua ulaan renci bir st gruba geer. Gei notla deil, retmenin verdii raporla olur. Grup iinde her renci serbest alr. Her grubun kendine has bir alma odas vardr. retmen bir rehber mevkiindedir ve ayn zamanda gruplarn rahat almas iin uygun eitim ortamlar salamakla grevlidirler. Grup almas hem sosyal ve ahlk gelimeyi hem de herkesin kendi yetenek ve gayretine uygun bir almay salar. Her yl grubun te biri yukarya ykseldii iin, grupta her zaman tecrbeli elemanlar bulunur. Okulda temel bilgiler snf dzeni iinde kazandrlr. Belli uzmanlk dersleri ve serbest almalar gruplar iinde olur. Okulda sosyal hayat glendiren tren, mzik almas ve toplantlara da ok nem verilir.

Genel retim metotlar ve biimleri

retimde strateji, metot, teknik kavramlar
retim stratejisi, bir retmenin, dersin veya bir konunun retilmesinde hedefe ulamak iin seecei retim metodu, eitli teknikler ve hatt deerlendirme biiminin uyum iinde olmalardr. Baz eitim amalarna ulamada, dierlerinden daha uygun ve verimli yollar, stratejiler vardr. retmenler genellikle kendilerinin merkezde olduu, dersin akn ve rencileri ynlendirdii, deerlendirmeyi kendilerinin yapt retim stratejileri tespit ederler. Bilgi vermeye dayanan derslerde genellikle retmen sunuunun arlkl olduu bir strateji izlenir. Burada dersin akn gzelletirecek, snfn dikkatini canl tutacak soru-cevap ve rnek verme teknikleri ile dz anlatmn skcl giderilir. Eer hazr sistemli bilgiler verme yerine, rencilerin aratrp bulmalar veya ham bilgileri ileyerek daha sistemli bilgiler oluturmalar isteniyorsa, o zaman renci merkezli retim stratejileri izlemek gerekir. retim metot ve teknikleri, retim stratejilerinin yap talardr. Baz eitimciler, retim metodunun bir "retim teknii" olduunu savunurlarken, bazlar da teknii, daha geni olan metodun iindeki baz kk ileri yapma yolu olarak anlarlar. Yani, bir metodun iinde eitli teknikler kullanlabilir. Btn derslerde tek bir metot veya teknik kullanan retmen ok baarl olamaz. Geri retmenin genel bir pln, bir stratejisi olacaktr; ama eer iler plnland gibi gitmiyorsa, hemen pln gzden geirip gerekli hedef dzeltme, metot veya teknik deitirme ilerini yapabilmelidir. retmenin, kendisini merkezden karp ynlendirici konumuna ekerek oluturduu retim stratejisine, "kefetme (bulu) yoluyla retim yaklam" denmektedir. Burada retmenin grevi, sorulan soru ve verilen rneklerle rencileri renmeye hazr hale getirerek rencilerin konuyu analiz ve sentez yoluyla gelitirmelerini ve pekitiricilerle rencilerin konu hedeflerine ulamalarn salamaktr. Bir baka retim stratejisi, aratrma ve inceleme yoluyla problem zmedir. Bu, rencileri bilimsel aratrma yntemlerine altrma yaklamdr. renci, evredeki problemleri alglar, tanmlar, verileri toplar, geici zm yollar gelitirir ve bunlarn mmkn olup olmadn test eder. Bu ekilde yetien renciler, gelecekte karlaacaklar problemleri de bilimsel zihniyet ve metotlarla zmeyi renmi olurlar. Yalnz, bu stratejiyi uygulayan retmenler hem metot hem de ara-gere ynnden rencilere yardm etmelidirler. Bu stratejide rnek-olay, laboratuvar, problem zme gibi metotlar kullanlabilir. Tam renme stratejisi, B. Bloom tarafndan gelitirilmitir. Burada, hemen hemen tm rencilerin, okulda kazandrlmaya allan yeni davranlar renebilecekleri temel alnmtr. Bunu salamak iin, renmedeki bireysel farkllklar en aza indirilmelidir. Bu nedenle retmen, yeni anlataca konu veya kazandraca davran retmeye balamadan nce, nart olan renmeleri nceden gerekletirmelidir. rencinin bilisel ve duyusal giri zelliklerini (bilgi ve davranlarn), yeni konuyu renmeye temel oluturabilmesi gerekir. kinci olarak, retim esnasnda renciye gerekli ipular verilerek, rencinin derse katlm salanarak, gerekli pekitirmeler yaplp salkl geri bildirimlerle eksikler tamamlanp dzeltmeler yaplarak mkemmel bir retim hizmeti verilir. Bu stratejide, rencinin akademik benliinin ve okula kar olumlu tutumunun oluabilmesi iin, hemen btn retim metot ve teknikleri kullanlr.

Bir retim metodunun seimini etkileyen faktrler

amzda retim ilke ve metotlarn -retmen, renci ve ders faktrleri dnda- belirleyen bir ok gelime vardr. Ders programlarn belirleyenler, her dersin algoritmasn, mfredatn belirleyenler, ders kitaplarn hazrlayanlar, okullar yapan ve donatanlar, ders ara-gereci hazrlayanlar, hatt gnlk ders saat ve yerlerini dzenleyenler bile retim metotlar zerinde etkili olmaktadr. Her retim metodu her derse, her konuya, her renci grubuna, her retim dzeyine uygun olmayabilir. Deiik durumlarda deiik metotlarn kullanlmas gerekir. Bir retim metodunun seimini etkileyen faktrler unlardr: 1) Dersin muhtevas: Dersin iindeki konularn tabiat, ou kez retim metodunun en kuvvetli belirleyicisidir. Fizik-Kimya derslerindeki baz konular dorudan laboratuvar almas gerektirebilir. Edebiyat dersinde baz edebi eserlerin okunup ev devi eklinde hazrlanmas, veya bazen eski metinlerin okunup aklanmas (hermeneutik) gereklidir. Konu, hangi metodla en iyi ekilde retilebilecekse, o metot kullanlmaldr. 2) rencilerin zellikleri: rencilerin ya, cinsiyet, yetenek ve ilgileri, motivasyonlar, ailelerin sosyo-ekonomik ve kltrel zellikleri, rencilerin iinde yetitikleri evre v.s. metot seiminde etkili olabilir. yi yetimi bir retmen, snftaki rencilerin zelliklerine gre, gerektiinde deiik metotlar uygulayabilmelidir. Deiik yalarda deiik metotlar kullanlabilir. Eitim, okul-aile ibirliinde srdrlen bir alma olduu iin, ailenin ekonomik ve kltrel seviyesi de farkl metotlar gerektirebilir. rencilerin zellikleri dikkate alnmadan yaplan ders, havaya anlatlan bir ders, karanla atlan bir ta gibidir. 3) retmenin zellikleri: Ders metodunu retmen setii iin, bu seimde onun zelliklerinin de etkili olaca son derece aktr. Deiik retmen tipleri vardr: teorik tip, dindar tip, ekonomik tip, politik tip, estetik tip v.s. Her tipin deiik yaklam ve davranlar, deiik metotlar olabilir. Ayrca retmenin ya, cinsiyeti, mezun olduu okul, kdemi, o gnk motivasyonu ve psikolojik durumu da retim metodu seimini etkilemektedir. Mesel, fen derslerinde laboratuvar kullanma ile retmenin yetime biimi, yani mezun olduu okul arasnda bir iliki vardr. Derslerinde soru sorulmasna hi izin vermeyen, hi tartma ortam amayan retmenlerde de, bu durum eitli etmenlerden kaynaklanabilir. Bir derste retmenin setii metot kadar, uygulayaca strateji ve retilecek konu ile renci arasnda nerede durmas gerektii konusu da nemlidir. Bu konuda deiik yaklam ve uygulamalar vardr; bunlardan en idealinin hangisi olduu konusu, rencinin yana, renilecek konunun zelliklerine v.s. gre deiir. 4) retim ara-gerelerinin durumu: Okulda ders aralarnn olup olmamas da retim metodu seimini etkiler. Bilgisayar, tepegz, slayt projeksiyon, epidiaskop, laboratuvar, TV-video, iyi bir ktphane gibi -bir retim iin ok gerekli olan- dersin esas ara-gerelerinin veya yardmc aletlerin olup olmamas dersteki metot seimini etkiler. Hatt aletlerden baka bina, snf, k, scaklk gibi faktrler de ders metodu seiminde etkilidir. Resim, mzik, beden eitimi gibi derslerin zel ortam ve aralara ihtiyac vardr. Eer bunlar salanmazsa, ders metodunda nemli deiiklikler yapmak gerekir. Resim atelyesi veya izim masalar olmadnda Resim dersinde; spor salonu ve malzemeleri olmadnda Beden Eitimi dersinde, mzik odalar ve enstrmanlar olmadnda Mzik dersinde doru metotlarn seimi nasl mmkn olur?

1) Anlatm (Takrir, Sunma) metodu

"ayet eitimin amac sadece bir konuda veya alanda bilgi sahibi klmaksa... takrir metodunu kullanmak tartma metodunu kullanmaktan ok daha iyidir. Yok eer, eitimin amac problem zmleyecek nitelikte baz yetenek ve hnerlerin gelitirilmesi ise, o takdirde en yetersiz snf tartmas bile bir ok takrirden daha stndr." B.Bloom

Eitim tarihinde ve gnmzde en yaygn ve en ok kullanlan, ve ayn zamanda "en eski" niteliini de tayabilecek bir retim metodudur. Dolaysyla, geleneksel bir metoddur. Eitimin rgn hale geldii Antika Yunan okullarnda, Ortaa medreselerinde ve hristiyan okullarnda, okulda anlatlan konular dolaysyla, retim genelde bu metoda dayanyordu. Gerek bilim ve toplum felsefesi gerekse din konular en iyi ekilde ancak szle anlatlabiliyordu. renciler genellikle pasif alc durumda idiler ve sadece dinleyerek, not tutuyorlard. Bu metot, bugn de genellikle sosyal bilimler alannda arlkl olmak zere, szl anlatm gerektiren hemen btn eitim-retim faaliyetlerinde kullanlmaktadr. nsan bilgisi, imdiye kadar byk lde szl veya yazl dil ile ifade edilip saklanagelmitir. Eitim vastasyla ksa zamanda organize bilgi sunulmak isteniyorsa, kullanlacak en iyi metot budur. Bilgi dzeyindeki davranlarn kazandrlmasnda ok etkili olan bu metot, ayn anda ok sayda kiiye hitap edilebilmesi dolaysyla da avantajldr. Ancak bu metodun iyi kullanlabilmesi, retmenin kiiliine, bilgisine, ses tonuna, konuma gcne (konuma temposu, melodisi, telaffuzu, sre ayarlama), diyalektik metodu iyi kullanmasna, jest ve mimiklerine baldr. Bu metodla ders anlatlrken drama teknii, tasvir, aklama ve hikye gayet ustalkla kullanlmaldr. Anlatm metodunun eksikleri ve kusurlu ynleri: Anlatma yntemi, ada eitimciler tarafndan genellikle ok kt eletirilmi ve hatt yasaklanmas bile istenmitir. Bu haksz ve ar deerlendirmeler doru deildir. Ama gene de anlatma metodunun baz kusurlu ynleri vardr: Anlatma yntemi daha ok iitme organn kullanmaktadr. Oysa eitimde ne kadar ok duyu organ kullanlrsa o kadar iyi olur. Grmeye dayal bilgilerin ve psikomotor davranlarn bu metodla retilmesi ok zordur. renci derse aktif olarak katlmad iin dersi dinlemeyebilir, renme sorumluluundan kaabilir. Yarm yamalak dinlenilen bir derste de bilgiler tam olarak zmsenemez ve ksa zamanda unutulur. Eer retmen; bilgisi, ses tonu, vurgulamalar, kullanaca eitli tekniklerle dersi dinlenilebilir bir hale getirmezse, renciler ksa zamanda sklr, motivasyonlar der ve dersten koparlar. Kimi uyuklamaya balar, kimi resim yapar, kimi etrafndakilerle konumaya balar, kimisi de snfta dersi dinliyor gibi gzkmesine ramen zihnen ve ruhen baka yerlere gezmeye gider. nsann ilgi duymad konularda dikkatle dinleme sresinin 15-20 dakikay gemedii, dikkati canl tutmak iin sk sk jest, mimik, ses tonu, konu deitirme gibi dikkat eken teknikleri kullanma gerektii unutulmamaldr. yi bir retim iin, retmenin karsndaki rencilerin bilgi, ilgi, ihtiya ve yeteneklerini tanmas gerekir. Srekli anlatma yntemi ile ders yapan bir retmen, tanmad bir gruba belli bir bilgi sistemini anlatmaya alr. Bu, deta karanla kurun atmak gibi bir faaliyet olur. Bu durumda renme byk lde tesadfe braklmtr. Bu metot byk lde kitab bilgilere dayandndan, rencileri aratrma ve inceleme yapma yerine, kalp bilgileri ezberlemeye sevkeder. Tarih boyunca da, bu metodun ortaya kard en ok kullanlan renme tekniinin ezber olduu grlmtr. Bu metodla yaplan derslerde rencilerle salkl iletiim kurulamyorsa, dersin anlalp anlalmadn ortaya koyacak geri bildirimler (feedback) alnamaz ve ders kontrol zayflar. Anlatm metodunun iyi ynleri: Tm eletirilere ramen, anlatm metodunun u anda eitim sisteminin her seviye ve dersinde hl en yaygn olarak kullanlan bir ders verme biimi olmas, onun baz iyi ynlerinin de olduunu gstermektedir. Bunlar ksaca yle sralanabilir: Anlatm yoluyla ders verme metodu her eyden nce ekonomiktir. Bir krs, bazen bir kara tahta, bir mikrofonla mkemmel bir retim yaplabilmektedir. retmenin derse hazrlanmas uzun srmeyebilir.

Her trl bilgi, gzlem, aratrma ve inceleme bu yolla rencilere aktarlabilir. Burada retmenin konuyu iyi bilmesi, bilgi ve gzlemlerini akc bir dille anlatmas, gerektiinde de baz ders ara ve gerelerinden (film, diyapozitif, grafik v.s.) yararlanmas mmkndr. Bu metot, en esnek metotlardan biridir. Her derse, her trl dinleyici grubuna, her mekna ve zamana kolaylkla uydurulabilir. Kk gruplarla yapldnda gerektiinde bir sohbet tekniine dntrlebilir. Grup bykl 50-60' geince de konferans teknii ile ders yaplabilir. Bazen yzlerce resimle anlatlamayacak bir blge, oray gezmi, oralarda yaam bir retmenin "azndan bal damlayan" anlatm ile tekrar oralar geziyormu, baz nemli olaylarn iinde yayormuasna renilebilir. Burada retmen, gerektiinde veya ilginin daldn grrse, retim pln zerinde esnek deiiklikler de yapabilir. Bu metodla dersin ak, dolaysyla belli bir sraya gre plnlanm bilgilerin aktarm kolay olur. retmen fazla zaman kaybetmeden, konunun znden ve ciddiyetinden fazla uzaklamadan, rencilerin dersi "kaynatmalarna" izin vermeden retimin yaplabilmesini salar. Snf ve ders kontrolu burada btn dier metotlardan daha kolay salanabilir. retmen veya dersi sunan kiinin rencilerle kuraca duygusal scaklk, cokulu veya mantkl bir anlatm, rencilerle kurulan nezakete dayal bir diyalog, onlarn yapc olarak derse katlmalar, bazen drama tekniini kullanarak yaplan bir anlatm snfta ok iyi bir "renme atmosferi"nin olumasna ve dolaysyla mkemmel bir renmeye yol aar. Bu metot, dier btn metotlarla birlikte kullanlabilir. Hatt gezi, gzlem, laboratuvar, proje v.s. gibi almalarn hemen hepsinde yer yer bu metodun kullanlmas zorunlu olmaktadr. Baka bir deyile, arada bu metodu kullanmadan hi bir metodla ders yapmak mmkn olmaz. Bu metodun dier olumlu ynleri arasnda unlar da saylabilir: Konularn kalabalk gruplara sunulmasnn en iyi metodu budur ("Geni Grup Teknii"). Bu retim metodu sayesinde renciler dikkatlerini uzun sre bir konumaya vermeyi, sabrla dinlemeyi, not tutmay v.s. renirler. Ayrca dinleyerek renmeye daha yatkn olan tipler iin, bu, en verimli renme metodudur. Anlatm metodunun daha etkili olarak kullanlabilmesi iin dikkat edilecek hususlar: Eer aadaki hususlara dikkat edilirse, her retmenin kullanmak zorunda olduu bu metot, daha gl hale getirilebilir. Bu metodun etkili kullanm iin, retmenlerin kullandklar dili ok iyi bilmeleri gerekir. Bu nedenle, hangi dzeyde ve hangi bilim alannda olursa olsun, btn retmenlere ok iyi bir Trke retimi vermelidir. Dili, kurallar ve zengin kelime daarc ile renmek yetmez; ayn zamanda retmenin diksiyonu da mkemmel olmaldr. Telaffuzu, vurgulamalar, ses tonu gibi zellikleri de mkemmel olmaldr. Dilin iyi kullanlabilmesi sadece yukarda saylan zellikleriyle olmaz; te yandan canl, heyecanl ve akc bir anlatm, gerektiinde jest ve mimiklerle dilsel anlatma yardmc olabilmelidir. retmen derse balamadan nce, karsndaki renci grubunun yan, zihinsel seviyesini, bilgi dzeyini, ilgilerini v.s. renmeli; hatt bunun iin giri yoklamas yapmaldr. Ancak burada bir snav havas vermeden ve rencileri skmadan, sadece derse zemin tekil etmesi iin bir kontrol yapld anlatlmaldr. Gene derse balamadan nce rencilerin dikkatini, anlatlacak konu zerine ekecek bir film, fotograf, grafik gsterimi; problemler zerinde duran bir giri konumas veya rencilere yneltilecek baz basit sorularla ie balanmaldr. renme iin motivasyon arttr ve hatt iyi yaplm bir motivasyon ou kez zek kadar nemlidir. Grup karsnda sadece yere veya havaya bakarak, gzlerini anlamsz bir sabit noktaya dikerek, srekli notlar ile megul olarak ders yaplmaz. retmen srekli grubu kontrol etmeli, dersten kopmalar snf veya dersin akn rahatsz etmeye balad an mdahele etmelidir. Bu mdahele ok nazik, ama kararl olmaldr. Eer snfn ounluu dersten kopmu ve disiplin salanamyorsa, orada zaten ders yaplamaz. Byle durumlarda retmen kendi hatalarn, konuyu veya snfn fiziksel atmosferini kontrol etmelidir.

Byk gruplar karsnda ders yaparken gerek retmenin bulunduu yer gerekse rencilerin oturma dzeni de son derece nemlidir. Anlatm metodu ile yaplan derslerde, rencilerle mutlaka gzel diyaloglar kurulmaldr. Miting meydanlarnda bile, politikaclarn halkla kurduklar soru-cevap veya slogan diyalogunun toplanty ne kadar gzelletirdii grlmektedir. Daha kk gruplarda da, arada sorulacak veya sordurulacak sorularla balayan diyalog dalan dikkatleri toplayacak, rencilerin derse snmalarn ve dncelerini aktifletirmelerini salayacaktr. Bu ekilde soru-cevap teknii, rencilerin yanl anlamalarn da engelleyecek veya yanl anlalabilecek konular dzeltme imkn sunacaktr. Ayrca, nemle vurgulanmak istenen yerler birka kez tekrar edilmelidir. Anlatm yoluyla ders yapan retmenin genel kltr de ok geni olmaldr. Bu, snf atmosferinin bozulduu zamanlarda snfn derlenip toparlanmas iin veya yeri geldiinde yaplacak nazik akalar, fkralar veya gncel sorunlar zerinde birka dakikay gemeyecek sohbetlerle rencinin tekrar derse hazr hale getirilmesi salanabilir. Ancak burada una da dikkat etmelidir: Anlatm metodunda bir derste anlatlacak konu iyi seilmeli ve snrlandrlmaldr. Her eyin bir derste anlatlamayaca unutulmamaldr. Uzmanlarn nerisi, bir derste 5-9 ana nokta zerinde durulmasdr. Her dersin sonunda ya bir deerlendirme konumas yaparak veya kk yazl veya szl yoklamalarla konu derlenip toplanmaldr. renciler genellikle snavlara ynelik ders dinledikleri iin, anlatlan konunun soru haline getirilmesi dersi daha ekici klar. Hatt anlatmn iinde bile, o ksmlarn ilerde nasl bir soru haline getirilecei bahsi alrsa, btn rencilerin o ksmlar "can kula ile" dinledikleri grlecektir. Bu metodla kullanlan teknikler: Konferans: Baz eitim evrelerinde, konferans eklinde ders vermenin kt bir metot olduu, eitimbilimi prensiplerine ters olduu eklinde bir kanaat vardr. Hatt konferans tipi ders anlatmann ne kadar kt olduunu anlatan kii de o anda kt bir konferans veriyor olabilir. Oysa baz kiiler yzlerce kiiyi hi skmadan ve vermek istedii mesajlarn tamamn verecek ekilde gzel konferanlar verebilir. Tecrbe ve gzlemlerimiz, konferansn kalitesinin nemli lde onu veren kiinin yeteneine, o andaki durumuna, konuya ve dinleyici kalitesine bal olduunu gsteriyor. yi bir konferans: Anlataca konuyu ok iyi bilmelidir. Ancak bu yetmez; nk bazen kendi konusunda uluslararas uzman olan bir kiinin, kendi konularnda ok kt konferanslar verdikleri grlmtr. yi bir konferans zaman kullanmada, topluluk karsnda gezinmede, jest ve mimiklerinde, ses tonunu ve kendisine yardmc ara-gereleri kullanmada da usta olmaldr. Her retmenin tiyatroculuk yn olmal, anlatt eyi zevkle anlatmaldr. Konferans tipi ders zerinde "Dr.Fox Etkisi" unutulmamaldr. Anlataca konuyu ok iyi plnlamal, ak ve ksa cmlelerle konumaldr. Konumas uygun bir hzda olmal, sesi ok ak olarak iitilebilmelidir. Dinleyicilerin byk ounluunu her an kontrol edebilmeli, bunun iin bir keye, bir gruba deil, her zaman genele hitap etmelidir. Gerektiinde ilgiyi ekebilmek iin soru sormal veya soru sorulmasna izin verip, gelen sorulardan konu ile veya snfn geneli ile ilgili olanlar cevaplndrmaldr.

2) Soru-Cevap Metodu
Soru sormak her trl renmenin badr. Kafasnda herhangi bir konu hakknda soru oluturan kii, artk meselenin farkna varm, onun zm yolunu aramaya balam demektir. Ona, rasyonel ve bilimsel yolla soruya cevap arama yolu retilirse, o problemi gzel bir metodla zebilecek demektir.

Soru, her zaman retimdeki temel iletiim aralarndan biri olmutur. Soru-cevap metodu, baka metotlarn iinde ara sra kullanlan soru-cevap tekniinden ayr; dersi batan sona soru-cevap tarznda ileme demektir. Bu metodun tarihte esas kullancs, Antik Yunan filosofu Sokrates'tir. Onun idealist felsefesine gre, tm bilgiler insann kafasnda vardr, ama berrak ve uyank halde deil, st rtl ve uyur haldedir. Eitimin grevi, her insann kafasnda var olan bu bilgilerin stn amak ve uyandrmaktr. Yoksa, insana daha nce kafasnda olmayan bir ey retilemez. retme, sadece soru sorarak yaplmaldr. Burada rencinin bamsz dncesi pek sz konusu olmamaktadr. Verilen cevaplara gre yeniden sorular sorarak, insana, hi bilmediini farzettii bilgiler "retilir". Sokrates de, hi bir ey bilmeyen bir kleye, sadece sorular sorarak karmak bir geometri problemini zdrmtr. Sokrates'in bu metodu nasl kullandna ksa bir rnek, Ek'te verilmitir. Ek: Sokrates'in soru-cevap metodunu kullanmas "... lgnca yaplan ey lgnln, lllkle yaplan ey llln eseridir, deil mi? Kabul etti. Kuvvetle yaplan kuvvetlice, zayflkla yaplan zayfadr, deil mi? Evet. Peki, bir ey hzla yaplmsa hzl, yavaa yaplmsa yava yaplmtr, deil mi? Evet. Peki, ayn ekilde yaplan bir ey, ayn ilkenin; kart ekilde yapllan bir ey de kart bir ilkenin eseridir, deil mi? Kabul etti. Syle bakalm imdi, gzel diye bir ey var mdr? Evet. Bir gzelin irkinden baka kart var mdr? Hayr. Devam edelim, iyi diye bir ey var mdr? Evet. Bir iyinin ktden baka kart var mdr? Hayr. Ayn ekilde, seste tiz bir ey var mdr? Evet. Bu tizin pesten baka bir kart var mdr? Hayr. O halde her kartn birok deil bir kart vardr, deil mi? Ayn fikirde olduunu syledi. Hadi, imdi stnde anlatmz eyleri bir daha gzden geirelim, dedim. Her kartn birok deil tek bir kart olduunda anlatk, deil mi? Evet. Kart bir ekilde yaplan bir eyin, kart ilkelerin eseri olduunda da anlamtk. Evet. lgnca yaplan bir eyin lllkle yaplan bir eye kart bir ekilde yapldnda da anlamtk, deil mi? yle. lllkle yaplan eyin llln, lgnca yaplan eyin lgnln eseri olduunda da anlamtr. Evet. O halde bu eyler kart bir ekilde yaplmlarsa, kart bir ilkenin eseridirler, deil mi? Evet. Oysa biri llln eseridir, dieri lgnln.

Evet. Kart bir ekilde, deil mi? Kukusuz. yleyse kart ilkenin eseridirler. Evet. O zaman lgnlk, llln kartdr. yle grnyor. Peki ama, demin lgnln belgeliin kart olduunu kabul etmitik, hatrlyor musun? Evet, dedi. Bir kartn tek bir kart olduunu da kabul etmitik. Evet. yleyse bu iki savdan hangisini geri alacaz, Protagoras? Bir kartn tek bir kart olduunu ileri sreni mi, yoksa bilgeliin, lllkten baka bir ey olduunu, her ikisinin de erdemin paralar olduunu, farkl olmakla kalmayp yzn paralar gibi gerek kendileri gerek zellikleri bakmndan birbirine hi benzemediklerini ileri sreni mi? Bu iki savdan hangisini geri alacaz, diyorum. nk bunlar, birbirine uymadklar ve uyum haline giremedikleri iin aykrlk gsteriyor. Gerekten de, bir yandan bir eyin ister istemez birok deil tek kart olmas gerekirse, te yandan da, bir ey olan lgnln bilgelik ve lllk gibi iki kart olduu ortaya karsa nasl uyuabilirler, deil mi? Ne dersin, Protagoras? stemeye istemeye benimle ayn fikirde olduunu syledi. O halde lllk ile bilgelik ayn eydir; demin de dorulukla dindarln hemen hemen ayn ey olduunu grmtk. Hadi Protagoras, ylmayalm, geri kalanlar gzden geirelim. Doru olamayan bir i yapan, erilik ederken temkinli midir? Soru-cevap yntemi ile dorudan retim yapld gibi, bu metodu kullanarak yazlan eserler de vardr. Yusuf Has Hacib'in "Kutadgu Bilik" adl eseri Sokratvari soru-cevap yntemi kullanlarak ve drt kiinin soru-cevap tarznda konuturulmas eklinde yazlmtr. Sormak erkektir, cevap vermek de diidir. Beynin fikir retebilmesi iin soru sorarak onu tohumlamak gerekir. Soruyu oluturmak, bilgiye yar yarya ulamak demektir. Bilmeyen soru soramaz. Hatt bazen kiinin bir konuyu bilip bilmedii veya ne kadar bildii, ona sadece soru sordurularak da anlalabilir. Berthold Otto'ya gre, soru soran renci, zihin ve ruhunu bilgi almak iin amtr. retmen bu an ok iyi deerlendirmelidir. Yoksa o zaman veremedii bilgiyi, ocuun arzu etmedii bir zamanda zorla vermek durumunda kalabilir. Ortaalarda soru-cevap, sadece din bilgilerin doru renilip renilmediini kontrol amacyla kullanlyordu. Bunun iin eitli alanlarda snava hazrlayan soru-cevap tarznda hazrlanm kitaplar da kmt. Tpk imdiki "Kolejlere Hazrlk", "niversiteye Hazrlk" kitaplar ve zel dershanelerdeki yetitirme tarz gibi. Gnmzde soru-cevap yntemini Sokratvari ekilde uygulayan bir sistem yoktur. Bu ekilde bir uygulama ok iyi alan bilgisini, salam bir mantk yapsn ve diyalektik yntemi ok iyi bilmeyi gerektirir. Sorunun birok eitleri vardr. Bunlar u ekilde snflandrmak mmkndr: En doruyu seme sorular Tamamlama sorular Hatrlama sorular Sentez yaptrma sorular Analizci sorular Sentezci sorular (karlatrma, karar verme, sebep-sonu gsterme v.s.)

Soru-cevap ynteminin imdiki uygulamas genellikle tartma ve yoklama (snav) eklinde olmaktadr. Burada diyalogdan ziyade, ok kii arasnda belli bir konuda sistemli bir fikir alverii sz konusudur. Tartmay, bilgili ve gruba hakim olacak ekilde yetkili bir kiinin ynetmesi gerekir. Bu metot ayr bir balk altnda incelenecektir. Soru-cevap ynteminin faydalar: rencinin bakalarn dinlemesini; bunlara kar kendi fikirlerini retme ve bunu nazik, mantkl, etkili bir tarzda sylemesini salar. Kiinin ifade etme gcn gelitirir; renci dncelerini belli bir tertip ve dzene gre hr olarak ifade etmeyi renir. rencinin derse aktif olarak katlmasn salar. Btn eitim tarihi boyunca sorunun zihni uyarc, tohumlayc, mayalayc, dourtucu gcnden yararlanlmtr. Sorular hem rencileri dnmeye sevketmi hem de retimi disipline etmitir. renciyi gdler, sosyalletirir; ona rendiklerini uygulama ve yorumlama imkn verir. Snf iinde hem retmenle hem tartma arkadalaryla salkl iletiim kurmay salar. Soru, herkesin zihnindeki deiik cevaplarn, fikir ve grlerin ortaya kmasn, bunlarn demokratik bir biimde ifade edilmesini; buradan da kiilerin tahamml, hogr ve okseslilie almalarn salar. renci, "bakalarnn mant" ile de dnmeye alr. Zaten demokratik bir ortam da, evredekilerin fikirlerini alarak, onlar doru yorumlayarak karlkl ibirlii iinde olur. Kiinin kendi kendini deerlendirmesini salar. rencinin hatrlama, yarglama, deerlendirme, karar verme ve yaratc dnmesini salar. renci, kendisine de her an soru sorulabilecei veya sz decei ihtimali ile dersi veya tartmay dikkatle izleme disiplinine alr. rencinin derse ilgisini arttrr. retmene, snf iindeki kiilerin bilgilerini, bir konuyu kavrama, analiz, sentez, deerlendirme ve uygulama glerini lme imkn verir. retmen, retmeye altklarnn doru anlalp anlalmadn veya ne kadar renildiini ancak soru-cevap yntemi ile renebilir. Bu ekilde dersin renci seviyesine uygun hale getirilmesinde de bu metoddan faydalanlr. Anlatlan konularn tekrar ve pekitirmelerle daha iyi renilmesi salanm olur. Konunun ana izgilerinin belirtilmesinde ve nemli yerlerinin vurgulanmasnda nemli rol oynar. Ezberlemeyi de bir para engellemeye alr. Soru-cevap yntemi, her dersin retiminde kullanlabilir. Ayrca, dier metotlarla yaplan her retim metodunun mkemmel bir tamamlaycs olabilir. Soru-cevap ynteminin snrllklar: Soru, bir konuyu bilen ve anlam kiiler iin bile, skc bir eydir. Dolaysyla, hele snav sorular tarznda yaplan bir ders, rencilerin ounluu iin skc olur. Eer renci "bilmiyorum"a alrsa, snfn geneli cevap vermezse veya cevaplamaya (tartmaya) katlm azalrsa, dersin kalitesi der. Snftaki retim atmosferi bozulur. Sorulara cevap veremeyen rencinin kendine gveni azalr. Zamanla renci bildii konularda bile konumamaya balar. Dolaysyla snfta derse aktif katlanlarn says der; ders de retmenin baz rencilerle oynad bir tiyatro, snfn geneli de seyirci haline gelir. Yukardakine bal olarak, eer snftan srekli yanl cevaplar gelir veya hi cevap gelmezse, retmenin de kendine gveni azalr. Sorular iyi ifade edilemez ise, anlalmaz, kastl ve ynlendirici olursa rencinin serbest dnmesi engellenmi olur. Soru-cevap ynteminin en byk sakncalarndan biri de, konunun ok fazla datlmas, dersin "kaynatlmas" ve dolaysyla programn yetitirilememesidir.

Soru-cevap ynteminin iyi kullanm iin neler yaplmaldr? Soru, dilbilgisi kurallarna uygun olarak sorulmaldr. "Niin", "neden", "nasl", "kim", "ne zaman" gibi soru ekleri ile balamal veya soru ekleri ile bitmelidir. "Evet-hayr" sorularndan kanmaldr. retmen soru hazrlama ve snfta rencilerin nnde soru sorma tekniklerini iyi bilmelidir. Soru; ksa, ak, anlam bakmndan doru ve uyarc olmaldr. Her sorun veya fikir iin ayr ayr soru sorulmal, birka konuyu kapsayan genel sorulardan kanmaldr. Belirsiz ve kark cevaplar dndren bir soru, snfta problem kartabilir. Sorular dank olmamal; dersin hedefine uygun, tutarl, konu ile uyumlu olmaldr. "Merak sorular"ndan kanmaldr. Soru; akla, manta, geree ve bilimsel esaslara uygun olmaldr. Soru; emir veya telkin mahiyetinde olmamaldr. Soru, gerektiinde rencilerin dikkatini dersin nemli yerlerine ekmek, dersi dinleyenlerin derse ynelmelerini salamak, dikkatsiz rencileri uyarmak ve disiplin salamak amacyla da kullanlabilir. retmen soru sorarken esnek olmal, rencileri rahatlatmal; soru veya cevap anlalmad zaman, ayn syleyi kalbyla deil yeni ifadelerle, soru veya cevap almaya allmaldr. Sorunun cevab iinde olmamal; yani soru cevab belli etmemeli, telkin etmemeli; rencileri dnmeye, bilgi ve tecrbelerini yoklamaya sevketmelidir. Soru; sorunun ierii, kolayl ve zorluu bakmndan, rencilerin zihinsel ve ruhsal geliim seviyelerine uygun olmaldr. rencinin seviyesinin altnda veya stnde sorular sormamaya zen gstermelidir. Soru-cevap yntemi dersi mekanikletirmemeli, rencileri ezbere srklememelidir. te yandan soru-cevap yntemi zaman israfna yol amamal; dersi "kaynatacak", rencileri kutuplatracak uygulamalardan kanmaldr. Soru, bir renciye veya belli bir renci grubuna deil, snfn btnne yneltilmeli ve snfn tamamndan cevap beklenmelidir. Cevap verme safhasna mmkn olduu kadar ok rencinin katlmas salanmal, snftaki rencilerden mmkn olduu kadar ok sayda cevap almak hedeflenmelidir. Cevaplar aceleye getirilmemeli, "kerrat cetveli sorgulamas" yaplmamal; rencilerin dnp cevap hazrlamas iin yeterli bir zaman (wait time) braklmaldr. renciler cevaba zorlanmamal, sktrlmamal, "manev ikence" yaplmamaldr. Ayn zamanda "evet" veya "hayr" gibi ksa cevaplar isteyen savc sorgulamasndan da kanmaldr. Soru veya cevaplar ok tekrarlanmamaldr. Bu, rencilerin ilgisini datr. renciler de soru sormaya isteklendirilmelidir. Soru formle etmenin, dersin anlalmasn kolaylatrd, derse olan ilgiyi arttrd unutulmamaldr. Soru kadar, verilecek cevabn da ak ve net olmas salanmaldr. Tahmin cevaplar karacak soru sormamaldr. Sorulara verilecek cevaplarda, rencinin kiisel fikir ve tutumlarnn sergilenmemesi, belli bir din veya ideolojik sistemin propaganda edilmemesi salanmaldr. Cevabn tek renci tarafndan verilmesi salanmal, koro halinde veya "her kafadan bir ses karak" cevaplndrmalara imkn verilmemelidir. Eer isim sylenerek renciden cevap istenecekse, renci numarasna gre batan veya sondan balayp srayla gitme yerine, rasgele seim yaplmaldr.

Bu metot kullanlrken rencileri snf huzurunda utandrc, mahcup edici, onur krc durumlara drmekten kanmal; bilakis "iyi", "gzel" gibi szler veya notlarla renci dllendirilmeli; bu ekilde daha sonraki soru veya cevaplara katlmalar tevik edilmelidir.

3) Tartma (Discussion) Metodu

Tartma, iki veveyaha ok kimsenin herhangi bir konuyu karlkl konuarak, birbirini dinleyerek, eletirerek, gerektiinde sorular sorarak incelemesine dayanan bir retim yntemidir. Tartma, bir retim metodu olarak tarihte eitli dnemlerde eitli reticiler tarafndan baaryla kullanlm, hatt eitim tarihinde bu metodun retisi bile yaplmtr. Antika Yunan toplumunda ve zellikle Atina'da Sofistler, rencilerini tartmada kendi iddiasn kar tarafa kabul ettirecek tarzda yetitiriyorlard. Ortaada Douda ve Batda din bilimler arlkl bir retim yapld ve ou din konuda da eitli taraflar arasnda tartmalar kt iin, eitim sistemleri de yetitirdikleri kiileri bu tartmalarda stn gelecek ekilde hazrlamaya gayret etmilerdir. Bunun iin Batnn Gramer, Retorik ve Diyalektik dersleri; Dounun ise Meni, Bedi ve Beyn dersleri Ortaa niversitelerinde ve medreselerinde yer almtr. Gnmzde ise, gerek eitim iinde rencinin faaliyetlerine ve grlerine yer verilmesini isteyen akmlar gerekse toplumsal ynetim alannda oulcu demokratik yaplar egemen olduu iin, ocuklarn daha okulda iken tartma yoluyla grlerini kar tarafa kabul ettirmeye altrlmas nem kazanmtr. amzn kitle iletiim aralar ve zellikle televizyon vastasyla birka kiinin katld kk grup tartmalarndan byk grup tartmalarna ("ak oturum", "meclis" gibi adlarla) rastlanmaktadr. Bu yaynlar da tartma metodu ile ders yapmay tevik etmektedir. Tartma, gene Ortaalarda zellikle tasavvuf eitiminde ska kullanlan "sohbet" metodundan farkldr. Sohbette, retmen konumundaki bir kiinin belli konularda tek tarafl olarak anlatm vardr. Sorular onun izin verdii lde belli bir edeble sorulur veya hi sorulamaz. Tartmann soru-cevap metodundan fark, soru-cevap metodunda retmen ile renci arasnda snrl konularda ve ksa sreli bir bilgi aktarm olurken, tartmada ok daha geni katlmla eit dzeydeki kiilerin belli konular geni olarak konumas sz konusudur. Bu adan tartma metodu soru-cevaptan daha hr ve kapsamldr. Karlkl aklamalar, zm nerileri v.s. ile daha eitseldir. Tartma metodunda soru-cevap gene vardr, ama deiik bir tarzda. Buradaki sorularn da -ayn soru-cevap metodunda olduu gibi- ok iyi bir ekilde ortaya konmas ve cevaplarn da net ve gzel olmas salanmaldr. Tartma metodunu kullanmann nartlar ve snrllklar Eitim ortamlarnda tartma metodunu kullanmann baz nartlar ve snrllklar vardr. a) Tartma metodunda ilk nartlardan birisi, eitim ortamndaki oturma dzenidir. Herkesin birbirinin ensesini seyrettii ortamlarda tartma olmaz. Salkl tartma yapabilmek iin herkesin birbirinin yzn grmesi arttr. Bunun iin yuvarlak veya atnal (yarmay) biimi oturma salanmaldr. Sra dizili snflarda konumak iin ayaa kalkmak veya geri dmek de burada gereksiz olur. b) Tartma her snfta ve her derste veya konuda uygulanamaz. lkokulun ilk snflarnda veya ok kalabalk snflarda (25 kiiden fazla) bu metot kullanlmamaldr. ok kalabalk ortamlarda bir tartma grubu seilerek geri kalanlar dinleyici konumuna geebilirler. Ayn ekilde matematik, gramer gibi kurallar net olarak ortaya konmu veya bilimsel olarak kesin geerli konularda tartma amak da abes olur. retmen "tartlabilir" ve rencilerin ilgisini eken bir konu semelidir. Yapay, renciler arasnda gereksiz krgnlklara neden olabilecek, kiisel konulara kayabilecek, katlanlar bilimsel esaslardan uzaklatracak konular semekten kanmaldr.

c) Tartmada mutlaka bir ynetici bulunmaldr. Ynetici olmadan yaplan tartmalarda kontrol ksa srede kaybolur; yaplan iin eitsel deeri kalmaz. Ynetici arada srada konuyu toparlamal, konudan uzaklamalar ve gereksiz zaman kayplarn nlemeli, tartma sonunda ulalan sonular zetlemeli ve rapor haline getirmelidir. Ynetici olmazsa veya iyi bir ynetim gsteremezse, toplant ksa srede istismar edilebilir; gevezelik, laubalilik, dedikodu yaplmaya balanr; veya hi olmazsa yzeysel bir muhabbet konumasna dnebilir. Hem tartma ortamnn sessizliini salamada hem de uzun ve anlamsz konumalar gerektiinde nazik bir ekilde sona erdirmede, tartma yneticisine byk iler dmektedir. d) Tartma, karlkl gven iinde olmaldr. Hem ynetici (retmen) ile tartmaya katlan renciler arasnda hem de rencilerin kendi aralarnda tam bir gven olaml ve bu gven tartma boyunca da srdrlmelidir. Eer tartmay yneten retmen, tartmaya katlanlar azarlyor, konuma isteklerini reddediyor, bazlarn alaya alyorsa, rahat bir tartma ortam olmaz. Ayn ekilde retmen her konumay yarglyor, her soruya cevap vermeye kalkyorsa, gene tartma yrmez. Tartma demokratik bir tarzda deil de otoriter bir tarzda ynetiliyorsa, metot hedefine ulaamaz. e) Tartma metodunu etkili olarak kullanmann bir baka nart, tartmann eit dzeyde kiiler arasnda yaptrlmasdr. Farkl eitim ve kltr dzeylerinden kiilerin katld tartmada, ksa srede bir grup dierini bask altna alr; karlkl bir fikir alverii olmaz. Byle bir durumda baz kiiler kendini gsterme havasna girebilirler. Tartma metodunun faydalar a) Tartma, birlikte yaamann getirdii bir eydir. nsanlarn toplumsal hayatn gelitirir; onlarda yardmlama ve arkadalk duygularnn ilerlemesini salar. b) ocuklar, daha sonra yetikin birer ye olarak katlacaklar demokratik toplumun tartmalarna hazrlar. Katlanlara, tartma sanatn retir. c) ocuklar kart dnceleri tahamml ve hogr ile karlamaya altrr. Bu arada ocuklarn eletiri yapma ve eletirileri hogr ile karlama yetenekleri de geliir. renci kendini kontrol etmeyi, disiplinli davranmay renir. d) ocuklarda sorumluluk duygusu gelitirir; kendi haklarn nazik bir ekilde savunmay retir. Kiilere, hakl olduklar konularda bile krc olmamay, nazik olmay retir. Tartma gruplar iinde renciler aidiyet, arkadalk, dayanma gibi yksek sosyal duygular renir ve gelitirirler. e) Tartma, rencilerin dil geliimlerini salayan en iyi metotlardan biridir. renci bu metot sayesinde hem karsndakilerin konumasn doru anlamay hem de kendi duygu, dnce ve deneyimlerini en doru ve etkili ekilde anlatmay renir. f) Bu metot, bir retmenin rencilerini tanmasnn en doru ve etkili yollarndan biridir. Tartmaya katlan renciler hem bilgilerini hem de zeka ve dier birok ruhsal ve sosyal yeteneklerini berrak bir ekilde ortaya koyarlar. g) Tartma metodu, geleneksel derse bir canllk getirir. Burada herkes gnll olarak derse katlmaya ve kendini ortaya koymaya alr. Geleneksel metotlardaki retmenden renciye doru tek ynl ve otoriter bilgi ak yerine, ocuktan ocua ok ynl ve demokratik haberleme ve bilgi ak salanm olur. h) Tartma metodu, renme ilkelerine uygudur. lgi uyandrma, altrma, pekitirme gibi renme ilkeleri burada ska kullanlmaktadr. Konuyu zmleme, kavrama, yorumlama, problem zme gibi noktalarda rencilere yardmc olur. Tartma metodu uygulamasnda dikkat edilecek hususlar a) Tartma balamadan nce ynetici mmknse tartmaya katlanlar tek tek tantmal, konuyu, tartmada herkesin uymas gereken kurallar (sz alarak konuma, konuma sresine uyma, bakalarnn szlerini kesmeme, konudan uzaklamama, nezaket kurallarna uyma v.s.) aklamaldr. Tartmaclarn kiiliklerle deil fikirler ve sorunlarla uramalar istenmelidir.

b) Tartmann konu ve ynetiminin retmen merkezli mi, yoksa renci merkezli mi (serbest) olaca batan belirlenmelidir. c) Tartlacak konu bykse, daha nceden alt gruplar oluturarak mini tartmalar yaptrmal; konunun btn zerindeki tartma daha sonra snfn geneli nnde yaptrlmaldr. d) Snf tartmalarnda btn rencilerin tartmaya katlmalar, hatt eit oranda sz alarak katlmalar salanmaldr. e) Tartmann tkand, konunun datld, nezaket kurallar dna kld durumlarda, retmen soraca baz sorularla kontrolu tekrar eline almaldr. Tartmann bilimsel ller dna kmamasna dikkat etmelidir. f) Tartma konular nceden verilmeli ve rencilerin tartmaya kaynak eserlerden hazrlanmalar salanmaldr. g) Tartma giri-gelime-sonu gibi safhalar olan bir pln izlemeli; tartma srasnda nemli hususlar (tartmann amac, ana sorunlar, tartma sresi v.s.) tahtaya yazlmaldr. h) Tartmadan karlabilecek sonular veya gruplarn ana grleri, tartma etaplar arasnda ve en sonunda retmen tarafndan ortaya konmaldr. i) Tartma genelde yetikinlerin yapabilecei bir itir. Eer ilk ve ortaokul dzeyinde bu metot kullanlmak isteniyorsa ya -dev olarak verilen- okumaveyayal bir n hazrlktan veya bir gzlem gezisi, bir film seyretme, bir deney yapmadan v.s. sonra yaptrmaldr. Tartma metodunu kullanan teknikler a) Mnazara: Birbirine zt grler ieren bir konuda iki farkl grup oluturulur ve her grup kendi grn belli zaman birimleri iinde tarafsz bir dinleyici grubuna anlatr. Ama, kendi tarafnn grlerini doru, dier tarafnkileri yanl gstermektir. Dinleyici grup alklarla tartmann akn etkilemeye alrken, tartmaclar eitli ynlerden tek tek deerlendiren ve kazanan taraf aklamaya yetkili bir jri vardr. Burada tartmalar fazla bilimsel olmaz; daha ziyade sz ustal ve hazr cevap olma gibi zellikler ne kar. Ancak gene de renciler herhangi bir mnazaraya, uzun sre kaynaklar tarayarak ve bilgi toplayarak hazrlanrlar. renci hem kendi tezini hem de kar tezi iyi bilmelidir. Eer retmen mnazaray snfta dzenlemi ise, daha sonra kart grleri topluca deerlendirecek bir snf almas da yapmaldr. b) Sempozyum: nceden belirlenmi ve hatt yazl olarak tartmaya katlacaklara duyurulmu bir konu zerinde, uzman kiiler tarafndan konunun deiik ynlerinin genelde 15 dakikalk sunumlar olarak byk dinleyici kitleye sunulmasdr. Oturuma katlacak kiiler 5-6 kii olabilir. Uzman kiilerin sunduklar ve ou zaman yazl olarak da dzenleme kuruluna verdikleri konumalarna "tebli" denir. Baz sempozyumlarda teblilerin hepsi yazl olarak sunulmaz, o anda zet olarak verilebilir. Daha sonra sempozyum kitab iinde ayrntl olarak yaynlanr. Baz sempozyumlarda da bir ksm tebliler "poster tebli" olarak, dzenleme komitesinin belirledii bir yerde panolara aslr. Sempozyum esnasnda tebliler zerinde tartma olmaz. Ancak daha sonra, teblilerin sunulmas bittikten sonra, o oturuma katlanlarla bir panel (veveyaha dorusu forum) dzenlenerek, dinleyicilerin sorularna cevap verilebilir. Bu anda grup yeleri arasnda tartma da yaplabilir. c) Panel: Panel, belli bir konunun uzmanlarnn (3-5 kii), bir yneticinin bakanlnda o konuyu derinliine ilemeleridir. Eer uzman kiiler yoksa, panele katlanlar iyi bir n hazrlktan sonra, deta bir uzman bilgisi ile tartma yapmaldrlar. Buradaki tartmalar, herkesin konuyu eitli alardan ele almalar ve samimi bir havada tartmalar eklinde olur. Mnazara gruplar farkl masalarda oturduklar halde, panel grubu tek masada oturur. Snfta panelvar tartmalarda retmenin panel yneticisi olmas iyi olacaktr. d) Kollekyum (Zt panel): ki gruptan birinin sadece soru soran, dierinin ise cevap veren rollerini stlenmesi ile olur. Genelde soru soran grup, dinleyicilerden olur; cevap veren grup ise uzmanlar kuruludur. Soru soran grup da daha nce konu zerinde bir hayli hazrlk yaparlar. Sorular genelde dinleyici grubun o konudaki ilgi ve ihtiyalarna gre ekillenir. Snfn

yars soru soran, dier yars da cevap veren grubu oluturabilir, veveyaha kk gruplar oluturulabilir. Sorularn ve cevaplarn belli bir konuda olmas gerekir. Eer iyi dzenlenirse, rencilerin ilgisinin canl olduu bir ders yaplabilir. Tehlikesi ise, alkan birka rencinin gerek soru gerekse cevap grubunda aktiviteyi ele alarak dierlerinin pasif kalmasdr. e) Forum: Kk bir grubun belli bir konuda geni bir kitleye uzman bilgisi aktarmas (panel) ve daha sonra da dinleyicilerden gelecek sorulara cevap vermesidir. Dinleyicilerin sorular bazen ksa szl soru olarak alnr. Ancak bu arada uzun aklamalar yaplarak konu dald iin, forum yneticisi sorular yazl olarak alr ve hangi kiinin konu alanna giriyorsa o kiiye vererek ksaca cevaplandrlmasn salar. Sk sk forum toplantlar bir geni grup tartmasna dnmektedir. f) Ak oturum: Biim olarak panele benzeyen bu toplant biiminde, kiilerin teblivari sunular yoktur. Konu zerinde eitli defalar sz alarak konuabilirler. Eer ak oturuma katlanlar says geni tutulursa veya sz hakkl vermede herkese eit davranlmazsa, sk sk ho olmayan ve kontrol zor durumlar meydana gelebilir. g) Beyin (veya bulu) frtnas: Belli problemleri zmede herkesin bulu yapma gcnden faydalanlmak iin uygulanan bir tekniktir. Mesel, kurban etlerinin nasl daha yararl hale getirilecei noktasnda herkes fikrini syler ve bunun uygulanabilir olup olmad tartlr. Burada "frtna gibi" yeni grler sunulduu iin bu ad almtr ve problem zme metodunu destekleyen tekniklerden biridir. Gerek tekliflerin gerekse onlar deerlendiren konumalarn rasyonel temellerde ve bilimsel bilgilerle yaplmas salanmaldr. Beyin frtnas teknii iinde de baz teknikler vardr. h) Byk grup (large, whole group) tartmas: Televizyonlarda ok sayda kiinin, retimde ise btn snfn katd tartma gruplarna verilen ad. Ynetici burada belli bir dzen iinde isteyen herkese eit oranda sz vermeye, arada srada konuyu zetlemeye dikkat etmelidir. i) Ksa sreli tartma gruplar ("vzlt gruplar"): renciler belli sayda gruplar oluturur ve belli konular zerinde herkes grup says kadar dakika konuma yapar. "Vzlt 22" iki kiilik bir gruptur ve ikier dakika konuurlar; "Vzlt 55" be kiilik bir gruptur ve beer dakika konuurlar v.s. Bu teknikte ok byk gruplar oluturulmaz. j) Fikir taramas: Belli bir konuda 4-9 kiilik gruplar oluturarak grup yeleri arasnda bir fikir taramas yapmaktr. Dersin herhangi bir noktasnda, snfa canllk getirmek iin cidd veya mizah konularda ksa sreli fikir taramalar yaptrabilirler. k) Seminer: Bir grubun belli bir konuda n almalar yapp bunu bir dinleyici kitlesinin nnde tartma yntemi ile sunmasdr. Bu ekilde yaplan derslere de "Seminer" ad verilmektedir.

4) Problem zme Metodu

Tabiat iinde insan dier canllardan ayran en nemli zelliklerin banda, onun karlat problemleri akl, bilgi ve tecrbelerini kullanarak zebilmesi gelir. Her evre ve her devir, insann karsna yeni problemler kartr. Her yan, cinsin, meslein v.s. ayr problemleri olur. Problemler madd olur, manev olur; sosyal olur, psikolojik ve bireysel olur. Tarihin her devrinde, her corafyada insanlar karlatklar problemleri kendilerine has yntemlerle iyi veya kt zmlerdir. Problemler ve insanlarda onu zme gc olmasa, insan uygarl olmazd. nsan topluluklarnn karlatklar problemleri zme biimlerine "kltr" denmitir. nsanlar bazen problemi kendi metotlaryla zmeye alrken, bazen de baka toplum ve insanlarn zm biimlerini benimseyip uygulamaya balamlardr. Bu nedenle, btn insan toplumlar arasnda bir kltr yaylmas ve buna bal olarak bir kltr deimesi her dnemde var olagelmitir. nsanlar arasndaki cinsel ilikiler ve ocuklarn bytlme ve yetitirilmesi, ok deiik aile zmlerinin bulunmasna neden olmutur. Gvenlik salama, eitli ekillerde "devlet" denilen organizasyonla salanmtr. Motorlu

tatlarn artmas ve ehirlerin kalabalklamas otoyollarn ve trafik kurallarnn uygulanmas ile zmlenmitir. ehirlerde ok sayda insan birikince, tek katl evler yerine ok katl gkdelenler yaplmtr v.s. nsan, hayatta karlaaca problemleri soukkanl olarak karlamal; azim ve cesaretle, bilimsel metot ve teknikler kullanarak onlar zmeye almaldr. Bu nedenle okullarda, hemen her dersteki konular, problem zme metoduna uygun olarak, problem ze ze anlatlmal; rencilere problem zme metot ve teknikleri retilmelidir. Problem zme metodu ile retim yaklam, aslnda bilimsel aratrma metotlarn iaret etmektedir. Burada John Dewey'nin "yapc ve yaratc dnce" modeline gre, problem zmede u ana aamalar esas olmaldr. renci, tabiattaki ve sosyal hayattaki problemleri alglayabilmelidir. Problemlerin farkna varmayan kiinin onun zerinde dnmesi ve zmler retmesi mmkn deildir. renciye, problemleri buldurma altrmalar yaptrmaldr. Mesel, trafikteki problemler, evre kirlenmesi problemleri, rencilerin okuldaki problemleri, genlik problemleri v.s. zerinde sk sk taramalar yaptrlmaldr. Ortaya konan problemi btn boyutlar ile anlamaya alma. renci gerek teorik olarak kitaplardan ve kaynak kiilerden gerekse gzlem olarak evreden, problem hakknda bilgi toplamaldr. Problemi iyice anlamadan, snrlandrma ve tanmlamasn yapmadan onun zerinde zm retemeyiz. Sorun anlalp tanmlandktan sonra, problemi douran faktrler bulunmaya allr. Problem neden

kaynaklanmaktadr, hangi nedenler problemi ne kadar etkilemektedir? Bu konuda eitli hipotezler gelitirilir. Bu hipotezlerin doruluu bilimsel aratrma yntemleri ile test edilir. Problemin kayna olan faktrler tespit edildikten sonra, problemi zebilecek baz neriler (zm yollar) gelitirilir. Bunlarn problemi ne kadar zd gene bilimsel tekniklerle llmeye allr. Bunun iin, zm deiik rnek ve durumlar iinde yeniden deerlendirilir. retmenler, problem zmnde yazl kaynaklardan ve kaynak kiilerden yararlanma aamalarn renciye retirken, zm mutlaka buralarda aramamalar gerektiini de retmelidirler. nk her problemin kendisine has ynleri vardr. Bir yerdeki veya eski dnemlerdeki hazr reetelerin, bu problemin zmnde uygulanamayaca veya tam uyumlu olmayaca iyi anlatlmaldr. Her problem kendi zaman ve kendi artlar iinde ele alnmaldr. Problem zme metodunun saknca ve snrllklar a) renciler, baz problemleri alglayacak veya doru alglayacak olgunlua eriememi veya o tr artlar iinde yaamyor olabilirler. b) Problemin zm iin gerekli kaynaklar ve ara-gere bulunmayabilir. rencilere madd bir takm klfetler ykleyebilir. c) Problemin zm iin ok zaman ve emek gerekebilir ve elde edilen sonu bunlara demeyebilir. d) Tabiat ve fen bilgisi derslerinde kolay uygulanmasna ramen, baz derslerde uygulanmas mmkn olmayabilir. Eer doru uygulanmazsa, ok ters sonular verebilir. e) Bu metodda, renmenin deerlendirilmesi zordur. Problem zme metodunun faydalar a) renciler, ilerde karlaacaklar problemleri, bilimsel metodla nasl zmleyebileceklerini renirler. Problemleri nasl alglayp, onlar zerinde nasl dneceklerini (akl yrtmeyi, en isabetli karar semeyi, sebep-sonu ilikilerini dnmeyi) bir alkanlk olarak kazandrr. rencileri, "zan"laryla deil bilgileriyle hareket ettirmeye altrr. b) renciler ders kitaplarnn dndaki yazl kaynaklara ve kaynak kiilere ulamay renirler. ok eitli kaynaklardan elde edilen bilgilerin doruluu, karlatrma yntemi ile bulunmaya allr.

c) renmeye kar ilgi ve istek uyandrr. renci eer iyi alr ve salam bilgilere ularsa, cesaretle bir takm nerilerde bulunur, hipotezler gelitirir. d) renci bir grup almasna hazr hale gelir; yardmlama ve bakalarnn grlerinden faydalanmay renir. e) rencinin aktif olarak katld, bilgi ve duygusal renmenin bir arada olduu bir retim metodudur. f) rencilere kendine gven ve sorumluluk kazandrr. renciler plnl ve dzenli almaya alrlar. g) nsan, baarlar kadar hatalar zerinde de ykselmeyi renmelidir. renci nerelerde hata yaptn anlamal ve onu bir daha yapmamay bu metot iinde sk sk renecektir. Problem zme metodunun iyi kullanm iin neler yapmaldr a) nce, rencilerin bir takm bireysel, toplumsal ve bilimsel problemler karsnda duyarl olmalar salanmaldr. Bunun iin rencilerin kendilerinin, ailelerinin, yakndan uzaa toplumum eitli kesimlerinin problemleri karsnda heyecanlanmalar, bunlar btn boyutlaryla alglamalar, bunlar zerinde dnmeleri salanmaldr. b) Problemin farkna varan renci bunu bilimsel metotlarla zebilmek iin nasl snrlayacan ve tanmlayacan renmelidir. c) Problem tanmlandktan sonra yazl kaynaklardan ve kaynak kiilerden bilgi toplanmal, zm iin uygun aragereler hazrlanmaldr. d) retmen batan sona renciye rehberlik etmeli, sktr her noktada ona gerekli yerdmlar sunabilmelidir. Problem zme metodunda kullanlan teknikler: a) Snama-yanlma: En ok bavurulan tekniklerden biridir. Eer bilgi ve tecrbe eksikse, yeterli aratrma ve inceleme vakti yoksa, problem iyi tanmlanmam, snrlanmam veya zerinde fazla dnlmemise, bu teknikle zlmeye allr. Eitsel deeri yoktur. Ancak, eer bir probleme snama-yanlma yoluyla zm aranacaksa, mmkn zmler arasndan en isabetlisini seme yolu da retilmelidir. b) Tmevarm: Adeta kefetme yoluyla retimin metodudur. Tabiattaki birok varlklar ve olaylar dikkatli bir ekilde gzlemlenir. Bunlar arasndaki benzerlikler ve farkllklar bulunur. Daha sonra benzerliklerden, "soyutlama" veya "genelleme" denilen tekniklerle genel kurala veya yasaya ulalr. Bunun iin nce benzer olaylar sistemli bir ekilde gzlem yolu retilmelidir. Sistemli gzlem sonular analiz ve sentez yoluyla yeni ilemlerden geirilir. Bu ilemler sonucu, olaylar veya varlklar arasndaki genel yasay ortaya kartr. ocuklara, hazr bilgiler vermek yerine bu ekilde kefettirme ok daha doru olacaktr. Hayat Bilgisi, Fen Bilgisi, Geometri, Dil Bilgisi gibi derslerde tmevarm metodu ska kullanlmaktadr. lkretim safhasnda soyut kavramlar hazr olarak verilmeden nce, ocuklara uzun uzun rnekler vererek o kavrama ulatrmak gerekir. Matematik, geometri, fizik, kimya, bir takm yksek manev kavramlar ancak bu yntemle rahat retilebilir. Bugne kadarki bilimsel bilgilerin ouna tmevarm teknii ile ulalmtr. c) Tmdengelim: Tmevarm tekniinin tersidir. Daha nceden ulalm baz genel yasalar veya kurallar, formller ocua verilir ve bunu birok tekil olaya uyugulamas istenir. Herhangi bir olayn genel yasaya uygunluu zihinsel olarak kontrol edilir. retimde tmdengelim teknii mmkn olduunca ge kullanlmaldr. nk bu teknik tamamen soyut kavramlardan ve bilimsel yasa ve formllerden hareket eder. Mesel, genin ialarnn toplamnn 180 derece olmas kural genel bir kuraldr ve btn genleri kapsar. Bunun temeli olarak nce ocuun kafasnda soyut gen kavramn ve deiik a kavramlarn yerletirmelidir. Benzer bilimsel aratrma tekniklerinden yararlanma: Dnyann deiik yerlerinde binlerce bilim adam deiik nesneler ve olgular bilimsel ynyemlerle inceliyorlar. Biz de yakn evremizde bilimsel aratrmalar yaparken, daha nce bu alanda benzer bilimsel aratrmalar yaplp yaplmadn, yapld ise hangi teknikler kullanldn ve ne gibi sonulara

ulaldn bilmeliyiz. Eitimde genellikle daha nce yaplm deney ve aratrmalar zetlenir ve ksaca snf huzurunda da yaplmaya allr.

5) Gezi-Gzlem Metodu
Gzlem metodu, her ocukta var olan aratrmaya eiliminin deerlendirilmesi olarak ortaya kmtr. Eitimretimde gzlem, varlk ve olaylarn kendi tabi ortamlarnda plnl ve amal olarak incelenmesi demektir. Psikoloji bilimi gzlemi, dikkatin d dnyadaki olay ve varlklara ynelmesi olarak tanmlamaktadr. Gzlem metodu genelde eitsel ders gezileri olarak da adlandrlr. nk ou kez rencileri fabrika, mze, ktphane, eitli devlet kurumlar, da, orman, gl gibi yerlere gtrerek oralarda dorudan gzlem yaptrlarak bilgi toplanabilir. Bunun yannda gzlem snflarda da yaplabilir. Snfa getirilecek bir ku, bir maden paras, bir model, bir tablo, film vs. incelendikten sonra gzlem sonular alnabilir. retimde daha fazla duyuyu etkileyen metot daha iyi olduuna gre, yaplacak gzlemlerin rencilerin daha fazla duyusuna hitap etmesi salanmaldr. Bu itibarla -metodun ad gzlem olmasna ramen- gz yannda baka duyularla da bilgi salanmaya allmal; gze, kulaa, koku almaya ve dokunmaya ynelik gzlemlere de nem vermelidir. Daha ok duyuyu etkileyen gzlemin, gzlemcilerin daha fazla ilgisini ektii ve daha kalc renme yaants salad bilinmelidir. En salam ve unutulmayan bilgilerin dorudan doruya nesnelerden ve olaylardan saland unutulmamaldr. Gzlem yoluyla renciler, olay ve nesneleri gerek biimleriyle doru olarak renirler. Gzlem, retimi kitaba bamllktan ve snf atmosferinden kurtarmakta, daha kalc yaantlar salamaktadr. Gzleme katlan duyu organlarnn fazlal nispetinde, renme yaantsnn kalclk oran da yksek olacaktr. Gzlem eitleri: Gzlemler; "tabi gzlem", "kontroll gzlem" olarak iki tr olarak snflanabilecei gibi; "srekli gzlem", "bir kez yaplan gzlem"; "basit gzlem", "sistematik gzlem" gibi eitli ekillerde snflanabilmektedir. Sresine, yapld yere, saysna ve ara-gere kullanma ihtiyacna gre de snflandrma yaplabilir. Tabi gzlemde, bir olay nesne veya varlk, kendi ortamnda oluu esnasnda incelenir. Kontroll gzlemde ise gzlemcinin mdahalesi szkonusu olup, buna "deney" de denir. Srekli gzlem, periyodik kontroller olarak tanmlanabilir. Bir olay veya varlk belirli zamanlarda srekli olarak izlenmekte ve bundan sonu karlmaktadr. Mesel, meteorolojik gzlemler, bitki geliiminin incelendii gzlemler bu tasnife girmektedir. Bu trde gzlem konusu olan durum hakknda genel yargya varabilmek iin, periyodik olarak yaplan srekli gzlemlerden hareket edilmekte, toplanan bu bilgilerin nda genel yargya varlmaktadr. Bir kez yaplan gzlemde ise, gzlem konusu olan durum veya varlk bir kez incelenmektedir. Mesel, hcrenin yapsn incelemek, fabrika gezisi, baraj incelemesi gibi etkinlikler bu tre zg gzlemlerdir. Baz olaylar sk sk cereyan etmedii iin, mesel bir ay veya gne tutulmas gzlemi de bu gruba girebilir. Rastlantlara dayal, tekrarlanmas ayn artlarda gereklemeyebilen ve standart bir teknii bulunmayan gzlemler basit gzlemlerdir. Bu tr gzlemler zellikle sosyal bilimciler tarafndan sosyolojik aratrmalarda kullanlmaktadr. Bu tr gzlemde, gzlemin gvenlii asndan, aratrmacnn gzlem yaptn hissetirmemesi arttr. Aksi durumda gzlenen olaydaki kiilerin davranlarnda samimi olmamalar ve tarafl davranma sz konusu olabilmektadir. Bu tr bir gzleme aratrmacnn kendinin katlmas durumunda, kimliini gizlemesi veya kendinin katlmamas, dardan izlemesi gereklidir. Sistematik gzlemde standart aralarla toplanan bilgiler deerlendirilmektedir. Bu tr gzlem basit gzlemden daha geerli ve gvenilirdir. nk gzlemcinin elinde aratrmaya balamadan hangi noktalar inceleyeceine dair bir yol gsterici bulunmaktadr. Sosyal aratrmalarda kullanlan "monografi"ler sistematik gzlem saylmaktadr.

Gzlem ferd olarak yaplabilecei gibi, kme almas veya byk grup almas olarak da yaplabilir. Byk grup almas olarak plnlanan gzlemler daha kapsaml olup, bir ders gezisi veya demonstrasyon yntemiyle birlikte dnlebilir. Ferd gzlem yapabilecek kiinin bamsz olarak i yapabilme gcnn ve plnl programl alabilme becerisinin olmas gerekmektedir. Snf olarak yaplan baz gzlemlere "eitici gezi" de denilmektedir. Aslnda gzlem, deney, gsteri, yaparak-yaayarak renme metotlar iie girmi bulunmaktadr. Gzlem metodunun faydalar rencilerin kapal kaplar ardndan, snfn skc havasndan kurtulduklar iin, sevinerek katldklar ve dorudan bilgi ve tecrbeye ulatklar bir eitim ortamdr. rencinin birok duyu organ devreye sokulduu iin, daha salam ve kalc bilgiler oluturulur. Kullanm alan ok genitir; hemen her derste gezi ve gzlem metodu ile ilenecek birok konular bulunmaktadr. Bu metot kullanldka, okul-evre ilikisi daha iyi geliir. evredeki birok insan okul ve rencinin faaliyetlerini tanr. Okulun rencileri da evrelerini daha iyi gezme, gzleme ve renme frsat bulurlar. Gzlem metodunun snrllklar Baz durumlarda gzlem gezisi yaplacak yerler iin ilgili makamlardan izin almaldr. stelik eer o blgede tehlikeli durumlar varsa, gerekli gvenlik nlemlerinin de alnmas gerekebilir. Gzlem yerine gidi-geli konusunun da nceden ayarlanmas gerekir. Bazen uzun renci kuyruklaryla ehir iinde bir takm yerlere gidilmesi, istasyonda dolalmas, krlara klmas, bir takm fabrikalarn gezilmesi bir dizi nlemin alnmasn gerektirebilir. rencilerin gidi gelileri ve gzlemleri srasnda kargaa kmamas iin ok ayrntl bir organizasyonun yaplmas gerekir. Eer bu yaplmazsa, faaliyetin pedagojik deeri sfra inebilir. Gzlem yetenei, rencinin ya arttka geliir. Gzlemde alg ve dikkatin gelimesi ok nemlidir. Bunu gelitirmek iin yazma, izme vs. eklide srekli altrmalar yaplmal; renciler gzleme kiisel olarak da hazrlanmaldr. retim dzeyi arttka gzlem ve gzlemle yaplacak ilerde ayrntya gidilebilir, yorumlar yaptrlabilir. Gidi geliler de zaman alaca iin, bu metodu kullanacak retmenin ok ince bir plnlama yapmas, zaman ok dikkatli kullanmas gerekir. Bunun iin, gezi yaplacak yer veya konu hakknda nceden ayrntl bilgi sahibi olunmal, hatt nceden bir kez grlmeli, gzlem srasnda gerekli ses ve fotograf kaytlar alnmal, mmknse numuneler toplanmal ve bunlar daha sonra snfta yeniden deerlendirilmelidir. Gzlem metodunun daha iyi kullanm iin ilkeler Gzlem yaplrken unlara dikkat edilmelidir: Gzlenecek varlk veya olay kendi artlarnda olmaldr. Gzlemin ama veya amalar olmaldr. Gzlem plnl yaplmaldr. Plnsz gzlemin bilgi oluturmas ok zordur. Byk bilimsel bulularda plnl gzlemin yeri byktr. Gzlem plnnn rencilerle ve hatt velilerle birlikte yaplmas, plna rencinin ve velisinin katksnn salanmas gereklidir. renci katlm, retmenin ilgisinden ok rencilerin ilgilerine ynelmeyi salayacak ve retmenin nemsiz grd fakat, renciler iin anlaml olan birok ayrntnn ele alnmasna yarayacaktr. Gzlemin plnlama aamasnda rencilerin gzlem konusuna ilgisinin ekilmesi arttr. lgi ekmeyen renmelerin kalc olmad biliniyor. Plnlama esnasnda, gzlemin hangi aamasna daha ok dikkat edilecei belirtilmelidir. retmenlerin yaplacak gzlemle ilgili n aratrmalar yapmalar, hatt rencilere yaptrmadan kendilerinin nceden bir kez gzlem yapmalar faydaldr.

Bir gzlem plnnda; gzlem tarihi ve sresi, gzlem yeri, gzlemin amac, neyin veya nelerin gzlenecei, -gzlem gezisi ise- hangi vasta ile gidilip-gelinecei, gzleme kimlerin katlaca ve gzlemin nasl yaplaca gibi hususlarn bulunmas gereklidir. Gzlemin bir gezi ile birlikte olmasnn gerektii durumlarda, amacn dna klmamas gereklidir. Gezi ieren gzlemlerde disiplin problemleri olabilir. Bu sebeple organizasyonun ok iyi yaplmas gereklidir. Uzak mesafe gzlemlerinin madd klfetinin bulunmas da ayr bir problem olarak karmza kmaktadr. Bu sebeple geziye dayal gzlemlerde zamanlama ve plnlama dier gzlemlerden daha dikkatli yaplmaldr. Gzlem gezisi iin bata okul idaresinden izin alarak, velilere o gn ... yere gzlem gezisine gidilecei bildirilerek, bunun iin gerekli let-edevat ve gerektiinde giysiler bile hazrlanarak, geziye gidilecek yerdeki yetkililere haber verip onlarn danmanlar grevlendirmeleri salanarak v.s. ok salam bir ekilde ie balamaldr. renciler, gittikleri yerlerde neye dikkat edeceklerini, neyi gzleyeceklerini iyi bilmelidirler. Yoksa gzlem gezisi alelade bir gezi, bir zaman kayb ekline de dnebilir. Gzlem sonunda gzlem sonularn grmeye ynelik bir deerlendirmenin yaplmas esastr. Bu yaplrken gzlem srasnda tutulan notlar, toplanan materyaller, alnan fotograf veya filmler, ses kaytlar v.s. ayrntl olarak deerlendirilmeldir. Gzlem srasnda rencilere not tutturma alkanl kazandrlmaldr. Bylelikle snf deerlendirmesinde renci unuttuklarn hatrlar, grmedii hayal unsuru eyler eklemez. Bu deerlendirme srasnda rencilere gezi-gzlemi anlattrma, yazdrma, resmini yaptrma, modelini, haritasn izme v.s. yaptrlabilir.

6. laboratuvar (Experimental) Metodu

rencilerin bilgilerini gzlem ve deneyler yaparak kazandklar, teorik bilgileri pratik olarak uyguladklar bir metoddur. Gnmzde fen derslerinin yan sra sosyal derslerde de kullanlmaya balanan bu yntem, rencilerin el becerilerini gelitirirken, bir yandan yaplacak ii idare kabiliyeti kazandrmakta, bir yandan da analiz, sentez ve gzlem becerilerini artrmaktadr. rencilerin retim konularn laboratuvar veya zel donanml dersliklerde bireysel veya gruplar halinde gzlem, deney, yaparak-yaayarak renme ve gsteri gibi tekniklerle aratrarak renmelerinde izledikleri yoldur. Laboratuvar yntemini ve bu arada kullanlan gzlem, deney ve gsteri gibi teknikleri belirtmek iin bazen "sezgisel metotlar" kavram da kullanlmaktadr. yle ki, eyalardan balayarak, duyular yoluyla yaplan retime "sezgisel retim" denir. Bu sezgisel retimi gerekletiren laboratuvar yntemi ve onun iinde kullanlan gzlem, deney ve gsteri tekniklerine "sezgisel yntemler" denir. Laboratuvar metodunu kullanmann faydalar Laboratuvar yntemiyle renci deneyin nasl dzenleneceini, neler yaplacan ve deneyin nasl sonulandn grr. renci, bilgi elde etme sisteminin iinde yaar. Btn bu aamalarda aktif olan rencidir. Yntemin duyulara hitap etmesi ve birok duyunun kullanlmasn salamas renmeyi kolaylatrmaktadr. Bilimsel bilgi kazandrmann ilk aamas olan bu yntemde renciler bilgiyi (bu bilginin nceden kefedilmi olmas renci asndan pek nemli deildir) kefederler. Bu kefedici yaklamla renci, problem zmede ve bilimsel almalarda yeni mesafeler katetmektedir. retimde bireysellie yer verir. renme kuvvetli ve etkili olur. renilenlerin unutulmamas ve gerektiinde hemen uygulanabilmesi veya kullanlabilmesi zellikleri vardr.

Yntemin el becerilerini gelitirmesi, aratrmay tevik etmesi, rencileri aktif hale getirmesi, bilimsel ilgi uyandrmas, yaratc dnceyi gelitirmesi, yaplan yanllklara annda mdahalenin sz konusu olmas gibi baka olumlu yanlar da vardr. Laboratuvar metodunu kullanmann sakncalar Ekonomik deildir; gerek laboratuvarlarn kurulmas, temrin malzemelerinin temini gerekse gzlemler olduka fazla maliyete sebep olur. Birok deneyde malzemeler rencilere aldrlmakta, gezi masraflar rencilerden istenmektedir. Zaman bakmndan da ekonomik deildir. Bilgi aktarlmas ve konularn ilenmesi (mfredatn yetitirilmesi), mesel bir anlatma metodundaki kadar hzl olmaz. Becerisi az olan veya ekingen olan rencilerin katlm salanamayabilir. Bu nedenle deneyin birok safhalarnda renci rkek ve korkak davranr. Az sayda renciye alma imkn verir. Okullarn laboratuvar imknlar, temrin malzemeleri ve daha nemlisi ders programn yetitirme zaman laboratuvar metodunu rahat kullanmak iin yeterli deildir. Bu nedenle retmenler ya kendileri veya becereikli baz rencilere birka gsteri deneyi yaptrarak ii kapatma yoluna giderler. Bilgiye deil beceriye daha fazla arlk verir. rencilerin yaplan deneylerden sonu karmasndan ok deney ortamn hazrlamas, retmene yardm etmesi gibi hususlar n plna kabilir. Laboratuvar metodunu kullanrken dikkat edilecek hususlar Bu metot, laboratuvar tecrbesi ok olan, bu konuda deiik teknikleri kullanabilen retmenlerin rehberliinde uygulanmaldr. Laboratuvar metodu plnl yaplmal ve nitenin bu tr almaya elverili olup-olmad tespit edildikten sonra almann hedefleri belirlenmelidir. Hedef belirlemesi sonrasnda renciler haberdar edilip ne tr ilemler yaplaca rencilerle birlikte plnlanmaldr. Kullanlacak ara ve gere, rencilerin yardmyla veya okul imknlaryla temin edilmelidir. Laboratuvar almasnn tehlikeli olmas sz konusu ise gvenlik tedbirleri alnmal, almann kimlerle veya hangi rencilerle yaplaca belirlenmelidir. Laboratuvar almasnn deerlendirmesinin nasl yaplaca ve nasl sonu karlaca plnda yer almaldr. kan sonutan genelleme yaplacaksa bu durum da plna yanstlmaldr. Laboratuvar metodunda kullanlan teknikler a) Gzlem Gzlem daha nce bir metot olarak da ilendii iin burada bir teknik olarak fazla zerinde durulmayacaktr. Ancak her trl deney, hem balangta birok dikkatli ve sistemli gzlemlere dayanr hem de deney veya gzteri srasnda ok iyi bir gzlemci olmaldr. Yani laboratuvar metodunda batan sona gzlem teknii kullanlmaktadr. Bilim adam olmak, ilknce ok iyi bir gzlemci olmak demektir. te yandan retmenlikte, ticarette, politikada, gvenlikte; yani sosyal hayatn hemen her alannda baarl olmak iin, ncelikle ok iyi bir gzlemci olmaldr. Bu hem olaylar deerlendirmede, hem bilgiye ulamada hem de tam zamannda doru kararlar almada, kiilere byk bir avantaj salar. b) Deney Deney gzlemin kontroll olarak yaplan ve istenildiinde sun ortamda defalarca tekrar mmkn olan bir biimidir. Deney, gzlemin ileri safhasdr. Deneyde aratrmac olayn iinde yer ald iin, olayn gidiine mdahale edilebilir. Gzlemde bu mmkn olmayp, sadece izlemekle yetinilmektedir.

Tabiatta var olan bir olayn kendi artlarnda incelenmesine "gzlem" demitik. Deneyde tabiattaki bir olay, durum veya varlk aratrmacnn oluturaca artlarda incelenmektedir. Bu artlara basit olarak "laboratuvar ortam" da denmektedir. Deneyde bir varln elerine ayrlmas ve ayrlan bu elerin birletirilerek yeniden varlk haline getirilmesi mmkndr. Bilinmeyen bir eyi bulmak, bir ilkeyi, bir varsaym snamak amacyla yaplan eylem veya ileme "deney" ad verilir. Deney sonularna gre prensipler karlabilir. Hipotezlerin doru veya yanl olup, olmad ispatlanabilir. retimde yaplan deneyler genel olarak iki eittir. 1) retmen deneyleri, 2) renci deneyleri. retmen deneyinde, renci pasif ve seyirci durumundadr. Bu tr deneylere "gsteri" de diyebiliriz. Deneyde kullanlacak malzemenin kstl veya pahal olmas, yaplacak deneyin ok g veya tehlikeli olmas durumlarnda retmen deneyleri bir zorunluluktur. Bu tr deneylerde renci aktivitesini salamak iin, rencilerden deneyin tehlikesiz aamalarnda faydalanlabilir. renci deneyleri yaparak-yaayarak renmede nemli sayld iin, retimde en ok tercih edilmesi gereken deney trdr. Burada renci aktiftir. renci deneyleri beden ve zihn hareketlilik salamaktadr. rencilere ok basit deneylerden balamak artyla srekli deney yaptrlmaldr. renciler deneye tevik edilmeli, onlara deneyin nemi hissettirilmeli ve deney plnlar yaptrlmaldr. mknlarn elverdii lde her renciye deney yaptrlmaldr. Deneyin kullanlacak malzemesinin kstllk durumunda rencilere srayla ayn deney yaptrlabilir. Bu durum otomatik kontrol de salamaktadr. rencilerin yaptklar deneylerde baarsz olmalar durumunda deneyin retmen tarafndan tekrarlanmas ve olumlu sonucun rencilere gsterilmesi gereklidir. Bu iki tr deneyin dnda analiz ve sentez deneyleri yaplmaktadr. Analiz deneylerinde btn paralarna ayrmak, sentez deneylerinde de paralardan btne ulamak sz konusudur. Suyun ayrtrlmas veya gne nn prizmadan geirilerek renklere ayrlmas analiz deneyidir. Hidrojen ve oksijenin birletirilerek tekrar su elde edilmesinde ve prizmadan geirilen gne nlarnn tekrar tayftan geirilerek gne nna dntrlmesinde ise sentez deneyi sz konusudur. Deney en gvenilir bilimsel metoddur. rencinin kendi kendine renmesine yardmcdr. Bilimsel dnmeyi salar. rencilerin kefedici yetimelerine yardm eder. Deney metodunun kullanlmasyla retim konusu skc olmaktan kar. lkokul Hayat Bilgisi ve Fen Bilgisi dersleri deneyler ile ilenmelidir. Deney: (a) bilimlerde gerekleri bulmak iin kullanlr,

(b) olaylar, olgular arasndaki balantlar ve bu balantlarla ilgili yasalarn aklanmasn mmkn klar, (c) retim almalarnda birer varsaym olarak kabul edilen bilim yasalarnn doruluunu ispatlamak iin kullanlr, (d) retimde bilinen gereklerin tam olarak anlalmasn salar. Deneyin bir pln dahilinde yaplmas ve plnda u elerin bulunmasna dikkat edilmelidir. 1) Deneyin konusu, 2) Deneyin amac, 3) Deneyin kim tarafndan yaplaca, 4) Deneyin ne zaman yaplaca, 5) Deneyde kullanlacak ara ve gereler, 6) Deneyin nasl yaplaca, 7) rencilerin yapaca yardm ve etkinlikler (varsa), 8) Sonucun yazlmas ve deerlendirilmesi. lkokullarda muhteva derslerinde gzlem ve deneylerin yaplmas tevik edilmitir. Bu konuda programda u aklamaya yer verilmektedir: "ocuklar; Hayat Bilgisi, Sosyal Bilgiler, Fen Bilgisi alannda bitki ve hayvanlarn yetitirilmesi, beslenmesi ynnden okul ve uygulama bahesinde gzlemler ve deneyler yapp yazmak, eitli fen aralarnn

kullanlmasyla ilgili denemeler yapmak, bu maksatla ilgili kitaplar okumak, resim ve grafikleri incelemek, koleksiyon iin teberi toplamak veya toplanan eyleri dzenleyip etiketlemek..." durumundadrlar. c) Gsteri (demonstrasyon) teknii Laboratuvarda retmen veya yardmclar tarafndan bir deneyin veya baka iin rnek olarak yaplmas ve rencilerin bunu seyretmelerine denir. Burada birtakm filmler, resimler, slaytlar, harita ve modeller v.s. de kullanlabilir. Gsteri tekniinde aktif olan retmendir. renciler dinleyici ve seyirci durumdadrlar. Bu tekniin anlatmdan fark, burada birok let kullanlarak bir deney veya i yaplmaktadr. Anlatmdan ziyade yaplanlar nemlidir. rencileri dikkat ve ilgileri baarl bir ekilde ekilebilir. Bu teknik sadece fen derslerinin laboratuvar metodu ile ilenmesi srasnda deil, gsterip yaptrma, model olma veya gsterme, rol oynama, drama gibi ekilleri ile sosyal bilimlerde ve dier derslerde (mzik, spor, resim v.s.) de baar ile kullanlabilir. Bu konuda o derslerin zel retim metotlar ksmna baklabilir.

7. rnek - Olay ncelemesi Metodu

Son zamanlarda hemen btn retim kademelerinde, ama zellikle retimin seviyesi arttka daha ok kullanlan bir metot olmaktadr. "Case-work", "case-study", "case-method" da denilen bu metot, sk sk simlasyon oyunu, karar veya plan oyunu gibi teknikleri kulland iin, bu tekniklerin ad ile de anlmaktadr. rnek olaylar grsel, yazl birok kaynaktan derlenebilir. renciler veya retmen, bir trafik kazasn, bir evre sorununu, bir spor kavgasn veya dostluunu, tbb veya hukuk bir olay szel olarak veya resim, film gibi tekniklerle snfa getirirler. Ksa bir sunumdan sonra renciler bu konu hakkndaki fikirlerini, yani olayn nedenlerini, geliimini ve mmkn sonularn ortaya koyup tartrlar. Seilen olay iyi bir olay ise bunun gelitirilip yaygnlatrlmas yollar, kt bir olay ise bunun engellenmesi ve dzeltilmesi yollar hep beraber ortaya konmaya allr. Hemen her alanda rahatlkla uygulanabilecek ve verimli retim sonular alnabilecek bir metoddur. renciler burada problem zme tekniklerini, ibirlii iinde renme, rol oynama gibi teknikleri de rahatlkla kullanabilirler. rnek olay incelemesi metodunu kullanmann faydalar Hayata en yakn retim metotlarndan biridir. Gnlk hayattaki birok olay etrafndaki sosyal, kltrel ve bilimsel eitim-retim bu metot yardmyla kolaylkla yaplabilir. rencilerin hepsi bir konuda veya olay zerinde youn bir zihinsel aba gsterirler; bilgi ve tecrbelerini burada uygulamaya koymaya alrlar. Soyut dnceler burada pratie, uygulamaya dntrlebilir. Bamsz dnme, orijinal fikir retme ve bunu ortaya koyma ve tartma zellikleri geliir. renciler, sorunlar tartarak zme yetenei gelitirirler. rnek olay incelemesi metodunun olumsuz ynleri Eer rnek olaylar iyi seilmez veya iyi ortaya konmaz ise, olaydaki atma ve tartmalar snfa da aktarlabilir. Olaylar renci seviyesine uygun seilmez ise (mesel ilkokulda AIDS veya karmak bir ticar mahkeme gibi), renciler salkl fikir retemezler ve tartamazlar. renciler yeterli bilgi ve tecrbelere sahip deil iseler katlm az olabilir ve deiik fikirler ortaya konamaz. rnek olay incelemesinin iyi uygulanabilmesi iin dikkat edilecek hususlar Olaylar iyi seilmeli, olay iinde snf korkutacak dahet sahneleri, tiksindirecek, ahlk deerlerini zedeleyecek unsurlar ayklanmaldr.

Pedagojik olarak tartlabilecek ve eitsel sonular karlabilecek olaylar seilmelidir. Seilen olaylarn rencilerin seviyesine uygun olmas salanmaldr. rnek olay mmknse film olarak, veya resim, ses kayd vs. olarak snfa getirilmelidir. Olayn doru aktarlmas hususunda phe olmamaldr. Olay gncel olmal, snfn dnme ve tartmaya katlma gdlerini arttrmaldr. retmen olay zerindeki mmkn tartmalar nceden dnebilmeli, gerektii yerde konunun datlmasn engelleyerek, gerektiinde tartmalar yumuatarak konunun eitsel deerini her zaman yksek tutmaldr. Zamandan tasarruf etmek iin benzer olaylarn baka yerlerdeki geliimleri ve zm yollar zerinde n bilgiler hazr tutulmaldr. Bunun iin herektiinde retmen ve bir grup renci, olay zerinde iyi bir n aratrma yapmaldrlar. rnek olay zerine ortaya konan fikirlerin uygulanma biimleri de iyi tartlmal ve izlenmelidir (Mesel trafik kurallarna uyma, hayvanlara eziyet etmeme, evre sorunlarn kar duyarl olma gibi).

8. Drama, Dramatizasyon
Sosyal hayat iinde ortaya kabilecek eitli durumlar, rencilerin oyuncu olarak katldklar eitli sahneler iinde ortaya koymak ve dersi bunun zerine bina etmek demektir. nsan hayatnda hayalgcnn en hr ve yaama hakim olduu dnemler, ocukluk dnemleridir. nsanlar, hayatlarndaki en iyi tiyatro oyunculuunu ocukluk dnemlerinde yaparlar. Her ocuk mkemmel bir tiyatro oyuncusudur. rneini bir kere grdkten sonra oynayamayaca rol yoktur. nsan bydke rol oynama alanlarn daraltmaya balar. Dolaysyla eitim-retim srasnda da ocuklarn bu zelliinden faydalanmak gerekir. Drama metodu, ocuk hayatnda ok nemli bir yer tutan oyun yeteneinin kontroll bir ekilde eitim hayatna aktarlmas demektir. Bu metodu iyi kullanmak iin rencilerin bilgisi kadar yaratclklar da ok nemlidir. Yararlar: renciler rol oynama iinde kendi duygu ve dncelerini daha rahat ifade etme imkn bulabilirler. Bakalar ile daha rahat iliki kurma becerileri gelitirirler. rencilerin dinleme ve konuma becerileri geliir. Tutum ve kavram gelitirmede, sosyal durumlar analiz etmede, toplumsal problemlerin eitli boyutlarn grp zm gelitirmede, liderlik ve yneticilik zelliklerini ortaya karmada yararldr. rencileri belli konularda aratrma yapmaya ve ibirlii iinde almaya sevkeder. Drama metodu iinde eitli teknikler kullanlmaktadr. Bunlardan bazlar unlardr: nformal drama: Belli karakterleri rencilerin hazrlk yapmadan hemen canlandrmalar demektir. Burada bir snrlandrma yaplmad iin tamamen renci yaratclna dayanmaktadr. Burada kostm ve dekor gereksizdir. Mesel, bir trafik kazas, bir hastalk, isizlik v.s. gibi konular hemen canlandrlp zerine ders anlatlabilecek konulardr. Rol oynama (role playing): Burada da, rencilerden kendilerine verilen bir rol oynamalar istenir. Ancak burada renci (kitap, filim, ansiklopedi gibi kaynaklardan) belli bir hazrlk yaparak o rol hakknda kendi kendine bir senaryo gelitirir, role daha salam bir kiilik kazandrr. Mesel, uyuturucu kullanma zerine bir gsteri yaplacaksa, burada bir dizi n hazrln yaplmas gerekmektedir. Gerekirse uyuturucu kullananlarla da grme yaplabilir. Formal drama: Burada rencinin oynayaca rol tamamen retmen kontrolnde ve bir yazl senaryoya baldr. Oyunda kostm ve dekor kullanlabilir. Okul temsilleri bu tip drama tekniine girer.

Kukla: Btn dnyada ocuklarn en sevdii drama trlerinden biri de kuklalardr. Burada kukla, ok deiik teknikler kullanlarak renciler tarafndan gelitirilir ve kii kuklalarn arkasna saklanarak sylemek istedii birok sz, vermek istedii birok mesaj buradan verebilir. Pandomim: Duygu, dnce ve olaylar szsz olarak, sadece el, kol, yz ve beden hareketleriyle anlatma demektir. Yemek yeme, yz ykama, trafik v.s. gibi birok durumlar bu "szsz tiyatro" yolu ile de renciye gsterilebilir. Parmak oyunu: zellikle okul ncesi ve ilkokul dneminde baz iir ve hikayelerin parmak hareketleri ile dramatizasyonudur. Yarm braklm hikyeler ("Devam nedir?"): rencilere belli bir olay bir yere kadar anlatlr ve ondan sonrasnn nasl devam edebilecei veya etmesi gerektii rencilere sorulu. renciler de drama yolu ile o hikyeyi tamamlamaya alrlar. Birok davran gelitirme ve problem zme olgular bu teknik iinde rahatlkla verilebilir.

9. Ev devleri
Eitim-retimde pedagojik deeri srekli tartlan, snrlanmak ve yasaklanmak istenen ama gene de anne-babalar ve retmenler tarafndan vazgeilemeyen bir baka metot da, ev devleri veya genel olarak devlerdir. rencilerin bazen ev devleri (homework, Hausaufgaben) bazen de okul devleri (guided study in school, Schulaufgaben) vastasyla ders d zamanlarda da altrlmasna, eitimin hemen her kademesinde rastlanmaktadr. dev, retmenler tarafndan ocuklarn ders d zamanlarda hazrlamalar iin verilen; bazen derse hazrlk ve ou kez de derste renilenleri pekitirme, geniletme ve tamamlamay amalayan almalardr. Genellikle yazl olmakla beraber szl ev devleri de bulunabilecei gibi, genellikle bireysel olmakla beraber grup halinde yaplan ev devleri de bulunabilir. Ev devlerine evde veya yakn evrede bulunan birok yetkin kii yardm edebilir, ama kaynak gsterme ve malzeme temininin dnda retmenin dorudan yardm pek olmaz. Ev devlerinin eitli fonksiyonlar vardr. Bunlar; dersin etkisini arttran didaktik fonksiyonu, retim amalarna ulalp ulalmadn kontrol eden kontrol fonksiyonu, ocuklarnn neler rendiklerini anne-babalara bildirmesi bakmndan haber verme fonksiyonu, rencilerin kendi aralarnda ve anne-baba ve kardeler arasndaki ilikiler kurma asndan komnikasyon fonksiyonu, rencileri deerlendirme fonksiyonu, birok altrmay ve konu hazrln okul d zamanlara atmas bakmndan retmeni rahatlatma fonksiyonu, rencileri ders d zamanlarda da kontrol ve disipline etme fonksiyonu gibi grevlerdir. Derse hazrlk mahiyetindeki ev devleri materyal toplama, gzlem, bilgi toplama ve bunlar mukayese etme iine yararken, ders sonras ev devleri konular pekitirme, tekrar etme, salamlatrma, uygulama gibi grevler stlenirler. Ev devlerinin etkisi konusunda birok aratrma yaplmtr ve bunlardan deiik sonular elde edilmitir. Brooks, Amerika'da yapt aratrmada (1916), anne-babalarn ilgilendii, gerektiinde yardm ve kontrol ettii ev devlerinin yararl, ama anne-babalarn ilgilenmedii ev devlerinin faydasz olduunu belirlemiti. Di Napoli'nin 1937'de yapt bir aratrmada, ev devlerinin etkili olmasnda yan en etkili faktr olduu, ya arttka devlerin daha ciddiye alnd ve faydal olduu tespit edilmiti. Dietz ve Kuhrt 1960'da yaptklar aratrmada genellikle ev devlerinin eitleri zerinde durmu ve kt ev devlerinin rencileri daha da ktletirdiini, iyi ev devlerinin retimin kalitesini arttrdn iddia etmilerdi. Wittmann'n 1964'de yapt "Ev devlerinin Anlam ve Anlamszl zerine" adl aratrmada, ev devleri verilen deney ve verilmeyen kontrol gruplarnn drt ay sonraki yaplan baar lmlerinde bir fark bulunamamt. Eigler ve Krum ise anne-babalara sorduklar sorularda, onlarn %97'sinin ev devlerinin yararl olduunu sylediklerini yazmaktadrlar. Btn bu aratrmalar, ev devleri konusundaki fikir ve aratrma bulgularnn farklln gstermektedir. Ev devlerinin eitleri eitli alardan ev devlerini gruplara ayrmak mmkndr. Ev devlerinin kendi zellikleri ve rencilerin almalar asndan 6 grup ev devi saylabilir:

Bilgi ve beceriyi ortaya koyan ev devleri Bilgiyi genileten ev devleri Bilgi ve beceriyi sistematikletiren ev devleri nceden belli durumlara ve verilen rneklere gre bilgi ve beceriyi uygulayan ev devleri Yeni durum ve rneklere belli bilgi ve beceriyi uygulayan ev devleri Yeni bilgi ve malzemeleri ileyen ev devleri te yandan ev devlerini ekil olarak eitlendirdiimizde, karmza sayfa, paragraf, nite ve blm halinde; konu, problem, proje halinde; egzersiz, altrma, deney halinde; bireysel ve grup halinde ev devleri kabilir. Bir baka ev devleri snflamas da u ekilde yaplabilir: ders kitabn okuma; roman, deneme, piyes gibi eserleri okuma ve zetleme; kitap veya kaynak listesi hazrlama; radyo-TV programlar yapma; mze, tarih ve turistik yerleri gezme ve rapor etme; uzmanlarla grme, kiisel ve grup halinde baz projeler gelitirme vs. Ev devleri metodunun faydalar rencilerin rendiklerini pekitirme ve eitli durumlara uygulama imkn salar. Snfta yaplan dersi salamlatr ve geniletir. rencilerin yeni bilgi, beceri ve yararl alkanlklar kazanmalarn salar. rencinin kendiliindenliini, yaratcln, grev yapma bilincini gelitirir. rencide kendi kendini kontrol duygusunu gelitirir. Kalabalk snflarda bireysel farklar dikkate alan retim imkn salar (retimi ve renme temposunu bireyselletirir). Tabi bunun iin ev devlerinin herkese genel olarak verilmesi deil, rencilerin yetenek ve seviyelerine gre farkl devler vermek gerekir. Yava anlayan ve yava alan renciler asndan iyi bir retim faaliyetidir. rencilerin ders dndaki bo zamanlarn eitsel ve faydal almalarla geirmelerini salar. Ayn zamanda renciye bamsz olarak alabilme sorumluluunu da verir. Gzel ve doyurucu dev yapan rencilerde kendine gven ve tek bana i yapabilme istei artar. Ayn zamanda birok renci arasnda iyi bir evde alma arkadal ve dayanmas da salar. rencilerin tertip, dzen, okuma, inceleme, aratrma, gzlem, zetleme ve rapor etme gibi zellikleri geliir. Gerek el becerileri gerekse altrma almalar ou kez devlerle kazandrlr. rencilere ayn zamanda iyi bir zaman plnlamas alkanl da kazandrr. retmen asndan derse iyi bir renci hazrl salad gibi, ayn zanamda iyi bir renme kontrol arac da olur. Ev devleri metodunun sakncal ynleri renci iin ok zaman harcayan bir yktr. Okula kar isteksiz olan rencilerde, ar ev devleri verilerek bu isteksizlik daha da arttrlabilir. Okula kar olumlu motivasyonlar bozulabilir. Evde yeterli destei, danacak kiisi ve aratrma malzemesi olmayan renciler asndan byk bir ans etisizlii meydana getirir. Yazs kt renciler de burada dezavantajl duruma gelirler. rencilerde bakalarna bamllk yaratr. Bakalarnn yapt devlerden kopye ekmek, hilekrlk gibi negatif ahsiyet zellikleri oluturmaya zorlar. rencinin devi ne kadar kendisinin yapt her zaman belirsiz kalr. rencinin ev devlerine yardm etme, ou kez anne-babalar ar bir yk altna sokar. te yandan eer sayfalar dolusu ev devi retmen tarafndan satr satr deerlendirilip hatalar veya eksikleri rencilere tek tek gsterilecekse, bu, retmen asndan da by bir zaman kayb demektir. Yaplan masraf ve abalarla mukayese edildiinde, eitsel etkisi olduka zayftr. Genellikle baar notuna katk yapmad veya ok az katk yapt iin de, aslnda iyi bir eitim arac deildir.

Ev devleri metodunun kullanlmasnda dikkat edilecek hususlar Ev devi, retmenin rencileri zorda brakmak, bo zamanlarn zehir etmek iin verilmemelidir. Ev devleri mutlaka retmenin dersi ile ilgili olmaldr. Ya iledii baz derslerdeki bilgi ve becerileri genileten, uygulayan ev devleri olarak veya ilerdeki baz ders konularna hazrlk olarak dev verilmelidir. renci mutlaka yapt ev devinin derse olumlu katksn grmelidir. Ev devleri rencilerin seviyelerine uygun olmal, seviye ve miktar olarak rencinin, evrenin ve kaynaklarn boyutunu amamaldr. Ev devleri rencileri birbirinden veya belli kaynaklardan kopye ekmeye altrmamal, onlar aratrmaya, dnmeye, gzlemler yapmaya ve bulduklarn iyi sentezleyerek belli bir dzen iinde sunmaya yaramaldr. dev verilmeden nce altrmalarn zlebilirlii, aratrma konularnda kaynaklarn bulunmas, ders kitaplarnn ve ansiklopedilerin dnda birok kaynaktan derlenip ilenebilmesi ve en nemlisi de yaplan devin eitsel olmas, ocuun geliiminde bir ie yaramas, ona olumlu zellikler kazandrmasna dikkat etmeli; dev ok dikkatli ve ayrntl bir biimde plnlanmaldr. Baz altrma devlerinin szl olarak rencilere yazdrlmas veya tahtadan not ettirilmesi hatalara neden olmaktadr. Bu gibi durumlarda dev konularnn rencilere bir kaynaktan oaltlarak verilmeleri uygun olacaktr. dev verilme zaman ve devin hazrlanmas iin ayrlacak zaman da ok dikkatli seilmelidir. Bazen tatillerde ev devi verilmesini anne-babalar istememekte, bazen renciler dev hazrlanmas iin ayrlan srenin yetersiz olduundan ikayet etmektedirler. Bir rencinin gnlk deve ayraca zaman konusunda eitimciler arasnda farkl grle bulunmaktadr. Bu konuyu muhakkak ki, devin konusu ve miktar, rencinin zek, yetenek ve alma temposu, ara-gere ve yardmc uzmanlarn hazr olmas gibi birok faktr etkilemektedir. Ev devleri verirken anne-babalarn da desteini salamal, hatt onlarn ocuklarna nasl yardm edecekleri konusunda anne-babalara yardm edilmelidir. nk ou kez ev devi yaplrken anne-babalar ocua deiik ekillerde yardm edecekler ve onun yaptn kontrol edeceklerdir. Ev devleri retmenler tarafndan dikkatli bir ekilde incelenmeli, zerine eitici notlar yazlmal ve rencilere geri datlmaldr. Eer bu yaplmazsa, renciler asndan ev devlerinin eitici deeri byk lde der.