Heidi Hartmann Marksizm ve Feminizmin Mutsuz Evlilii

Marksizm ve feminizmin evlilii, ngiliz rf ve adet hukukunda belirtilen kar-kocann evliliine benzemektedir; Marksizm ve feminizm birdir ve bu bir, Marksizmdir[1]. Marksizmi ve feminizmi son zamanlardaki birletirme abalar, feministler olarak bize tatmin edici gelmiyor, nk bu giriimler, feminist mcadeleyi sermayeye kar verilen daha geni mcadelenin kapsam iine alyor. Benzetmemizi srdrrsek, ya daha salkl bir evlilie varmamz ya da boanmamz gerekmektedir. Bu evlilikteki eitsizlikler, dier pek ok toplumsal grng gibi, arzi deildir. Pek ok Marksist, feminizmin olsa olsa snf mcadelesinden daha az nemli, en kt ihtimalle de ii snfn blc bir nitelik tadn ne srmektedirler. Bu siyasi tutum, feminizmi snf mcadelesi iine alan bir analizi ortaya karmaktadr. Dahas, sermayeye ilikin olarak Marksizmin analitik gc, onun cinsiyetilie ilikin snrlln gzden saklamaktadr. Biz bu makalede, Marksist analizin, bata sermaye olmak zere, tarihsel geliimin yasalarna ilikin esasl bir kavray salamasna karn, Marksist kategorilerin cinsiyet kr olduunu ne sreceiz. Yalnzca zgl bir feminist analiz kadnlar ve erkekler arasndaki ilikilerin btncl karakterini ortaya karr. Yine de tek bana feminist analiz yetersiz kalr, nk, o da tarihsel bak asna sahip deildir ve yeterli derecede materyalist deildir. Batl kapitalist toplumlarn geliimini ve bu toplumlar iinde kadnlarn kt durumunu anlamak istiyorsak, hem, bata tarihsel ve materyalist yntemi olmak zere Marksist analiz, hem de toplumsal ve tarihsel bir yap olarak patriarkay (ataerkillik) tanmlamasyla feminist analiz, kaynak olarak kullanlmaldr. Bu makalede, Marksist feminist analiz iin yeni bir ynelim nereceiz. Tartmamzn birinci blm, kadn sorununa ilikin eitli Marksist yaklamlar ele almaktadr. Daha sonra, ikinci blmde, radikal feministlerin almalarna dneceiz. Patriarkann radikal feminist tanmlamalarnn snrllndan sz ettikten sonra, kendi argmanmz ortaya koyacaz. nc blmde ise gerek kapitalist toplum1

larn geliimi, gerekse kadnlarn u anda iinde bulunduklar durum hakknda neriler getirmek iin, hem Marksizmin hem de feminizmin gl yanlarn kullanmaya alacaz. Son zamanlardaki sosyalist feminist almalardaki dengesizlii dzelterek ve gnmzdeki sosyo-ekonomik formasyonumuzun daha kapsaml bir analizini ortaya koyarak, feminist amalar analiz etmek iin Marksist metodoloji kullanacaz. Materyalist bir analizin, patriarkann basit bir ekilde insan ruhuna ait bir ey deil, ayn zamanda sosyal ve ekonomik bir yap olduunu gsterdiini ne sreceiz. Ayrca, iinde yaadmz toplumun, onun hem kapitalist hem de patriarkal ynlerde dzenlendiini kabul ettiimiz vakit en iyi ekilde anlalabileceini iddia edeceiz. Patriarkal ve kapitalist karlar arasndaki gerilime dikkat ekerken, sermaye birikiminin hem kendisini patriarkal toplumsal yapyla uzlatrdn, hem de bu yapnn idame edilmesinde yardmc olduunu ne sreceiz. Bu erevede, patriarkal ilikilerin kapitalizmi destekleme eiliminde olduunu gstererek, cinsiyeti ideolojinin gnmzde allmn dnda bir kapitalist biim aldn gstereceiz. Ksaca, patriarka ile kapitalizm arasnda bir ortakln ortaya karak gelitii argmann ortaya koyacaz. Drdnc ve son blmde ise, Marksizm ve feminizm arasndaki siyasi ilikilerin, solun kadn sorununa ilikin anlaynda grlen, Marksizmin feminizm zerindeki hakimiyetini ortaya koyduunu ileri sreceiz. Dolaysyla, Marksizm ve feminizm arasndaki daha gelimi bir birlik, yalnzca snf ve cinsiyet ilikilerinin gelimi entelektel kavrayn deil, ayn zamanda bu ittifakn, sol politikadaki egemenlik ve ikincillik ilikilerinin yerini almasn gerektirir.

I- Marksizm ve Kadn Sorunu Kadn sorunu hibir zaman feminist sorun olmamtr. Feminist sorun, kadnlar ve erkekler arasndaki cinsel eitsizliin nedenlerine, erkeklerin kadnlar zerindeki hakimiyetine yneliktir. Kadnn durumuna ilikin ou Marksist analiz, sorun olarak, kadnn erkekle deil, kadnn ekonomik sistemle ilikisini ele alr ve ak bir ekilde bununla, birincinin, ikinci tartma kapsam iinde aklanmasn amalar. Kadn sorununa ilikin Marksist analiz temel biim almtr. Bu analzlerin hepsi kadna uygulanan basky, bizim retimle balantmz (ya da bu balantnn yokluu) eklinde grr. Kadn ii snfnn bir paras olarak tanmlayarak, bu analizler, mtemadiyen kadnlarn erkeklerle ilikisini, iilerin sermayeyle ilikisi iine alr. lk olarak, Marx, Engels, Kautsky ve Lenin de dahil olmak zere ilk Marksistler, kapitalizmin tm kadnlar cretli igc iine ekmekte ve bu srecin, cinsiyete dayal i blmn ykmakta olduunu dndler. kinci olarak, ada Marksistler, kadnlar kapitalizmdeki gnlk yaamn analizi iine aldlar. Bu gre gre, yaammzn tm unsurlar kapitalist sistemi yeniden retir ekilde grlmektedir ve bu sistemin iinde hepimiz iiyizdir. nc olarak, Marksist feministler ev ii ve onun sermayeyle olan ilikisi zerine odaklanmlardr ve bunlardan bazlar, ev iinin art deer yarattn ve ev kadnlarnn dorudan kapitalistler iin altklarn ne srmlerdir. imdi bu yaklam zerinde duracaz. Engels, Ailenin, zel Mlkiyetin ve Devletin Kkeninde, kadnn ikincil konumunu kabul etmi ve bu durumu zel mlkiyet kurumuna atfetmitir[2]. Engels, burjuva ailelerde kadnlarn, patronlarna hizmet etmek, tek eli olmak ve ailenin maln miras
2

edinecek ve bu mallar artrmaya devam edecek ocuklar dourmak zorunda olduklarn ne srer. Engels, proleterler iinde kadnlara bask uygulanmadn, nk proleterlerin ocuklarna miras brakacaklar zel mlkiyete sahip olmadklarn iddia eder. Engels ayrca, cretli iin yaygnlamasnn kk toprakl kyll yok etmesiyle ve erkeklerin yan sra kadnlarn ve ocuklarn cretli i gc iinde yer almasyla, erkein hanehalk zerindeki otoritesinin zayfladn ve patriarkal ilikilerin yok olduunu iddia eder[3]. Bylece, Engelse gre, igc iinde yer almalar, kadnlarn zgrlemesinin anahtaryd. Kapitalizm cinsiyet farkllklarn ortadan kaldracak ve tm iilere eit davranacakt. Kadnlar ekonomik olarak erkeklerden bamsz olacak ve proleter devrimin yaplmasnda erkeklerle eit bir ekilde yer alacakt. Devrimden sonra, tm insanlar igc iinde yer aldklarnda ve zel mlkiyet ortadan kaldrldnda, kadnlar, erkeklerin yan sra sermayenin egemenliinden de kurtulacaklard. Marksistler, kadnlarn igcne katlmalarnn, iki ie birden, yani ev ii ve cretli ie, sahip olmalar nedeniyle, kendileri ve aileleri iin getirecei zorluklardan haberdarlard. Bununla birlikte Marksistler, kadnlarn evde srp giden ikincil konumlar zerinde daha az, kapitalizmin patriarkal ilikileri erozyona uratc ilerlemeci karakteri zerinde daha ok durdular. Sosyalizmde, ev ii de kollektifletirilecek ve kadnlar ifte ykten kurtulacaklard. Bu ilk Marksist yaklamn siyasi olarak ima ettii eyler aktr. Kadnlarn kurtuluu, ilk olarak, onlarn erkekler gibi igcne katlmalarn, ikinci olarak da, erkeklerle birlikte kapitalizme kar verilecek devrimci mcadeleye katlmalarn gerektirir. lk Marksistler, sermayenin genelde iilerin smrlmelerinin nedeni olmas gibi, sermaye ve zel mlkiyetin, kadnlarn da bask altnda olmalarnn nedeni olduunu ne srerler. Kendi dnemlerinde kadnlarn iinde bulunduu zc durumun farknda olmalarna karn, ilk Marksistler, kapitalizmde kadn ve erkeklerin deneyimleri arasndaki farklar zerinde durmakta yetersiz kaldlar. Kadnlarn, kadn olarak, nasl ve neden bask altnda olduklar trnden feminist sorunlar zerinde odaklanmadlar. Bu nedenle de, erkeklerin, kadnlarn ikincil konumlarnn srmesindeki karlarn kabul etmediler. nc blmde ele alacamz gibi, erkekler, ev ii yapmak zorunda olmamaktan, kzlar ve karlarnn kendilerine hizmet etmelerinden ve i pazarnda daha iyi yerlere sahip olmaktan yarar salamlardr. Patriarkal ilikiler, ilk Marksistlerin syledikleri gibi, kapitalizm tarafndan abucak devre d braklacak atalardan kalma bir ey olmad gibi, kapitalizmle birlikte yaamay ve g kazanarak bymeyi srdrmektedir. Ve, sermaye ve zel mlkiyet, kadnlarn kadnlar olarak bask altnda olmasnn nedeni olmad iindir ki, tek bana bunlarn ortadan kalkmas, kadnlar zerindeki basknn kalkmasyla sonulanmayacaktr. kinci Marksist yaklam, yani gnlk yaam okulunu, rnekleyen son zamanlarda yaymlanm makalelerin belki de en popler olan, Eli Zaretskynin Socialist Revolutionda[4] yazd dizidir. Feminist analizle fikir birlii iinde olarak Zaretsky, cinsiyetiliin kapitalizmin yaratt yeni bir grng olmadn sylemesine karn, cinsiyetiliin imdi ald belli eklin, sermaye tarafndan biimlendirildiini vurgular. Zaretsky, kapitalizmde kadnlarn ve erkeklerin farkl deneyimleri zerinde odaklanr. Engelsten bir yzyl sonra kapitalizmin olgunlat dnemde yazan Zaretsky, kapitalizmin tm kadnlar erkeklerle eit biimde igc iine ekmediini belirtir.
3

Tersine, sermaye bir taraftan ev, aile ve bireysel yaam, dier taraftan da, iyeri arasnda bir ayrm meydana getirmitir[5]. Zaretskyye gre, ev ii ve cretli i arasndaki bu ayrm yznden, cinsiyetilik kapitalizmde daha tehlikeli olmutur. Kadnlar zerindeki artan bask, onlarn cretli iin dnda tutulmalar yzndendir. Zaretsky, erkeklerin cretli i yapmak zorunda olmalar yznden bask altnda olduklarn, kadnlarn ise cretli ite almalarna izin verilmemesi yznden bask altnda olduklarn ne srer. Kadnlarn cretli igc dnda tutulmalarnn nedeni bata kapitalizmdir, nk kapitalizm hem ev dnda cretli alma olanaklar yaratr, hem de kapitalist sistem iin cretli iilerin (biyolojik) yeniden retimini salamak amacyla kadnlarn evde almalarn gerekli klar. Kadnlar igcn yeniden retirler, iiler iin psikolojik bakm salarlar ve yabanclama denizinde bir mahremiyet adas olutururlar. Zaretskyye gre, kadnlar erkekler iin deil, sermaye iin alrlar; yalnzca evin iyerinden ayrlmas ve kapitalizmin yol at ev iinin zellemesidir ki, kadnlarn evde zel olarak erkekler iin altklar grnmn yaratr. Kadnlarn erkekler iin altklar grnm ile kadnlarn sermaye iin altklar gerei arasndaki bu farkllk, kadn hareketinin enerjisini yanl yere ynlendirmesine neden olmaktadr. Kadnlar, evde almalarna karn, kendilerinin de ii snfnn bir paras olduklarn kabul etmelidirler. Zaretskyye gre, ev kadnlar, proletarya ile birlikte, gelimi kapitalist toplumun iki karakteristik iisi olarak ortaya kt[6] ve onlarn yaamlarnn blnmesi, hem koca-proleter hem de kar-ev kadnn bask altnda tutar. Sosyalistlere, bu ykc blnmenin ortadan kaldrld bir toplum kurmak iin mcadele etme imkann, yalnzca, kadnlarn evdeki almasn ve tm dier toplumsal olarak gerekli faaliyetleri ieren retimin yeniden kavramsallatrlmas verecektir. Zaretskyye gre, kadn ve erkekler birlikte (ya da ayr olarak), yaamlarnn bu paralara ayrlm alanlarn yeniden birletirmek ve kamusal olduu kadar zel ihtiyalarmz da karlayan insani bir sosyalizmin yaratlmas iin mcadele etmelidirler. Kapitalizmin, sorunlarnn kkeninde yer aldn kabul ederek, kadn ve erkekler birbirlerine kar deil sermayeye kar savaacaklardr. zel ve kamusal yaamlarmz arasndaki ayrm o yaratt iin, kapitalizmin yklmas bu ayrmn sona ermesine yol aacak, yaamlarmz yeniden birletirecek ve hem kadnlarn hem de erkeklerin zerindeki baskya son verecektir. Zaretskynin analizi feminist harekete ok ey borludur, fakat, nihayetinde bu hareketin yeni bir ynelime girmesi gerektiini ne srmektedir. Zaretsky, cinsiyetiliin kapitalizm ncesinde de var olduunu ne sren feminist argman kabul etmektedir; sermayenin yeniden retimi iin ev iinin nemli olduu yolundaki Marksist feminist argmanlarn ounu benimsemektedir; ev iinin ar i olduunu kabul etmekte ve ev iini kmsememektedir; ve erkek egemenlii ve cinsiyetilik kavramlarn kullanmaktadr. Ancak Zaretskynin analizi, eninde sonunda, sorunun merkezi olarak, ayrlk nosyonuna ve kapitalizme atfedilebilecek blnme kavramna dayanmaktadr. Kadnlarn ve erkeklerin alanlarnn tamamlayc, ayr fakat eit ekilde nemli olduunu ne sren yirminci yzyln balarndaki tamamlayc alanlar argman gibi, Zaretsky, kadnlar ve erkekler arasndaki eitsizliin varl ve nemini byk lde yadsmaktadr. Zaretsky, kadnlar, aile ve zel alann kapitalizmle ilikisi zerinde odaklanmaktadr. Dahas, Zaretskynin ne srd gibi, eer zel alan kapitalizm yarattysa, bu neden kadnlarn zel alanda almalar ve erkeklerin igcne katlmalar eklinde oldu? Kukusuz bu, erkeklerin kadnlar zerindeki sistemli egemenli4

i olan patriyarka ile ilikilendirilmeksizin aklanamaz. Bize gre, aile, igc pazar, ekonomi ve toplumdaki sorun, basit bir ekilde kadnlar ile erkekler arasndaki i blm deil, erkekleri stn, kadnlarysa ikincil bir konuma yerletiren blnmedir. Engelsin kadnlarn bask altnda tutulmasna kapitalist katk olarak zel mlkiyeti grmesi gibi, Zaretsky de zel alan grmektedir. Zaretsky ve Engels kadnlar, erkekler, ocuklar ve yetikinlerin aile merkezli giriimlerde beraber altklar ve hepsinin cemiyet yaamna katldklar sanayi ncesi aile ve cemiyeti romantize etmektedirler. Zaretskynin insani sosyalizmi aileyi yeniden birletirecek ve bu mutlu atlyeyi yeniden yaratacaktr. Sosyalizmin hem erkeklerin hem de kadnlarn karna olduunu ne srerken, hepimizin o ayn biimdeki insani sosyalizm iin mcadele ettiimiz ya da oraya ulamak iin ayn mcadele mefhumuna sahip olduumuz ak deildir, dahas, zerimizdeki mevcut baskdan tek bana kapitalizm sorumlu deildir. Zaretskynin, kadnlarn erkekler iin alyorlarm gibi grndn ancak gerekte onlarn sermaye iin altklarn dnmesine karn biz, kadnlarn aile iinde almasnn ak bir ekilde kapitalizmi de yeniden retiyor olmasnn yan sra gerekten erkekler iin olduunu dnyoruz. retimin yeniden kavramsallatrlmas, yaratmak istediimiz toplum biimi hakknda dnmemize yardmc olabilir ancak, gnmz ile bu toplumun yaratlmas arasnda geecek dnemde, kadnlar ve erkekler arasndaki mcadele, sermayeye kar verilen mcadelenin yan sra devam etmek zorundadr. Ev iini inceleyen Marksist feministler de feminist mcadeleyi sermayeye kar mcadelenin iine almlardr. Mariarosa Dalla Costann ev ii konusundaki teorik analizi, esas olarak ev iinin sermayeyle ilikisi ve kapitalist toplumda ev iinin yeri konusunda bir argmandr ve ev ii rneinde kadnlarla erkekler arasndaki ilikileri kapsamaz [7]. Bununla birlikte, Dalla Costann, kadnlarn ev ii iin cret talep etmeleri konusundaki siyasi tutumu, kadn hareketi iinde yer alan kadnlar arasnda, ev iinin nemi konusunda bilinlenmeyi byk lde artrmtr. Bu talep ABDdeki kadn gruplar arasnda tartld ve hala tartlmaktadr [8]. Kadnlarn evde, igcnn yeniden retimini salayarak sermaye iin temel hizmetleri salamakla kalmadn, ayn zamanda bu alma yoluyla art deer yarattn [9] iddia ederek Dalla Costa, ayn zamanda ev iinin nemi konusunda solun bilincini nemli lde artrm ve ev iinin sermaye ile ilikisi konusunda uzun bir tartmay balatmtr [10]. Dalla Costa, ev iinin gerek bir alma olduu konusundaki feminist dnceyi, ev iinin cretli i olmas gerektiini ne srerek, kapitalizmde ev iine meruiyet kazandrmak iin kullanr. Kadnlar, kendilerinin geleneksel igc iine girmeleri iin zorlanmalarna izin vermek yerine, ev ii iin cret talep etmelidirler nk, geleneksel igc iinde kadnlar ifte alma ile hem sermayeye bedava ev ii hizmeti vermeye, hem de cretli ite almaya devam edeceklerdir. Dalla Costa, ev ii karlnda cret alan kadnlarn toplu ocuk bakm, yemek hazrlanmas ve benzeri yollarla ev iini kollektif olarak organize edebileceklerini sylemektedir. cret talep etmek ve cret almak, yaptklar iin nemi konusunda kadnlarn bilincini artracak; ev iinin zel zorunluluunun yan sra toplumsal nemini grmelerini salayacaktr ki, bu da daha kapsaml bir toplumsal deiim iin gerekli bir ilk admdr. Dalla Costa, ev ii konusunda toplumsal olarak nemli olann, onun sermayeye gereklilii olduunu ne srer. Bunun iinde, kadnlarn stratejik nemi yatar. Ev ii iin
5

cret talep ederek ve i pazarna katlmay reddederek kadnlar, sermayeye kar mcadelenin ncln yapabilirler. Kadn topluluklar rgtleri, sermaye iin ykc olabilir ve yalnzca sermayenin tecavzne kar direniin deil fakat ayn zamanda, yeni bir toplumun oluturulmasnn da temelini atabilirler. Dalla Costa erkeklerin, (kadnlarn kendi topluluklar iinde rgtlendikleri zaman meydana gelecek olan) kadnlarn kurtuluuna direneceini ve kadnlarn onlara kar mcadele etmesi gerektiini kabul eder ancak bu, nihai sosyalizm amacna ulamak iin verilmesi gereken yardmc bir mcadeledir. Dalla Costaya gre, kadnlarn mcadeleleri feminist olduu iin deil sermaye kart olduu iin devrimcidir. Dalla Costa kadnlar, art deerin yaratclar ve bunun sonucunda ii snfnn bir paras yaparak, devrimde kadnlarn mcadelesi iin bir yer bulur. Bu, kadnlarn siyasi faaliyetlerini merulatrr [11]. Kadn hareketi, kadnlarn mcadelesinin nemine hibir zaman pheyle bakmamtr, nk feministler iin ama, yalnzca kendi mcadeleleri sonucunda salanabilecek olan kadnlarn kurtuluudur. Dalla Costann, ev iinin toplumsal ierii konusunda kavraymz artrmadaki katks, deer biilemez bir gelime olmutur. Ancak, yukarda sz edilen dier Marksist yaklamlar gibi, Dalla Costann yaklam da, kadnlar ve erkekler arasndaki ilikiler deil, sermaye zerine odaklanmtr. Kadnlarn ve erkeklerin kar, ama ve stratejilerinde farkllklar olduu gerei, Dalla Costann, kapitalist sistemin hepimizi nasl dkn halde tuttuu ve bu sistem iinde kadnlarn almalarnn nemli ve belki de stratejik rol konusundaki analiziyle, belirsiz hale getiriliyor. Dalla Costann yazlar feminizmin retoriine (kadnlarn bask altnda tutulmalar, erkeklerle mcadele) sahiptir ancak, odandan yoksundur. Eer byle bir odaa sahip olsayd, Dalla Costa, rnein toplumsal bir iliki olarak ev iinin neminin, erkek egemenliini srdrmedeki canalc rolnde yatt argmann getirebilirdi. Kadnlarn, erkekler iin alarak ev ii yapmalarnn, patriarkann srdrlmesindeki nemini belirtebilirdi. Engels, Zaretsky ve Dalla Costa, aile iindeki i srecini yeterli bir ekilde analiz etmede baarsz olmulardr. Kadnlarn almasndan kim yarar salar? Kukusuz kapitalistler, fakat ayn zamanda, kocalar ve babalar olarak evde zel hizmetler alan erkekler. Bu hizmetlerin ierii ve derecesi, snfsal, etnik ya da rksal gruplara gre deiebilir ancak, erkeklerin hizmet aldklar gerei deimez. Erkekler, lks tketim, bo zaman ve zel hizmetler anlamnda, kadnlardan daha yksek yaam standardna sahiptirler [12]. Materyalist bir yaklam bu ok nemli noktay gz ard etmemelidir [13]. Bu materyalist yaklam, erkeklerin kadnlara uygulanan basknn srmesinde maddi bir karlar olduunu da ngrr. Erkeklerin ounluu patriarka iindeki hiyerarinin kaldrlmasndan yarar salayabilecei iin, uzun dnemde bu, yanl bilin olabilir. Ksa dnemde ise bu, dier insanlarn igc zerinde kontrol kurulmasna varabilir ki, bu kontrol erkeklerin gnll olarak brakmada isteksiz olacaklar bir kontroldr. lk Marksistler ev iini ihmal eder ve kadnlarn igcne katlmlarnn stnde dururlarken, son zamanlardaki dier iki yaklam, ev ii zerinde, kadnlarn i pazarnda gnmzdeki rollerini ihmal edecek derecede durmaktadrlar. Bununla birlikte her de, kadnlar ii snf kategorisi iine alma ve kadnlara uygulanan basky snf basksnn bir baka unsuru olarak anlama eilimindedirler. Bunu yaparlarken hepsi de, kadnlar ve erkekler arasndaki ilikilere, yani feminist analizin amacna ok az
6

frsat tanrlar. Sorunlarmz, ince bir ekilde analiz edilirken, yanl anlalmaktadr. Marksist analizin odak noktas snf ilikileri; Marksist analizin amac, kapitalist toplumun hareket yasalarn anlamak olmutur. Marksist metodolojinin feminist stratejiyi formle etmede kullanlabileceine inanyoruz ancak yukarda tarttmz Marksist feminist yaklamlar bunu yapmamaktadrlar; onlarn Marksizmi, feminizmleri zerinde baskndr. Daha nce de belirttiimiz gibi, bu ksmen Marksizmin analitik gcnden kaynaklanmaktadr. Marksizm, snfl toplumun geliimi, kapitalist toplumlarda birikim sreci, snf egemenliinin yeniden retimi ile snf mcadelesinin ve elikilerinin geliimi teorisidir. Kapitalist toplumlar, birikim srecinin talepleriyle srklenmektedirler; bu, ok ksa olarak, retimin kullanma deil, deiime dayal olduu olgusuyla zetlenebilir. Bir kapitalist sistemde retim, kar yapmaya katkda bulunduu srece nemlidir ve rnlerin kullanm deerinin yalnzca arzi bir nemi vardr. Karlar, kapitalistin igcn smrme, iilere rettiklerinin deerinden daha az deme yapma yeteneinden elde edilir. Karlarn birikimi, retim ilikilerini dnme uratarak, sistematik olarak toplumsal yapy dnme uratr. Yedek igc ordusu, ok sayda insann yoksulluu, bundan daha fazlasnn yoksulluk snrnda olmas, sermayeye ilikin bu insani ayplar, birikim srecinin yan rnleridir. Kapitalistlerin bak asndan, ii snfnn yeniden retimi gvenli bir ekilde kendisine braklabilir [14]. Ayn zamanda sermaye, kendisinin yan sra byyen bireysellik, rekabet, egemenlik ve gnmzde, belli bir tr tketim ideolojisi yaratr. Douu konusundaki teori ne olursa olsun, ideolojiler, kapitalist toplumlarn hakim deerleri olarak kabul edilmelidir. Marksizm, kapitalist toplumlarn pek ok unsurunu anlamamz salar: retimin yaps, belli bir i yapsnn olumas ve egemen ideolojinin ierii. Marxn kapitalizmin geliimi teorisi, bir bo yerlerin geliimi teorisidir. rnein Marx, proletaryann byyecei ve kk burjuvazinin lecei tahmininde bulunmutu. Daha kesin ve daha detayl olarak, Braverman, gelimi kapitalist toplumlarda, hizmet ve masaba ii yerlerinin oluturulmasna aklk getirmitir [15]. Sermaye, kimin dolduracana bakmakszn bu yerleri yaratrken, snf, yedek ii ordusu, cretli ii gibi Marksist analiz kategorileri, neden belli yerleri belli insanlarn doldurduunu aklamaz. Bu kategoriler, aile iinde ve dnda kadnlarn neden erkeklere gre ikincil durumda olduklar ve neden bunun tersi olmad konusunda hibir ipucu vermezler. Bizzat sermaye gibi, Marksist kategoriler de cinsiyet krdrler. Marksizmin kategorileri bize, bo yerleri kimin dolduracan syleyemez. Kadn sorunu konusundaki Marksist analiz bu temel sorundan muzdariptir.

Daha kullanl bir Marksist feminizme doru Marksizm ayn zamanda, bir toplumsal analiz, tarihsel diyalektik materyalizm yntemidir. Bu yntemi feminist sorunlarn hizmetine koyarak, Juliet Mitchell ve Shulamith Firestone Marksist feminizm iin yeni ynelimler nerirler. Mitchell, bizim de doru olduunu dndmz, unlar syler: Her zaman sorun olan, bizim sosyalizmle ilikimiz deildir -sorun, (bizim Marksist yntem olarak nitelendirdiimiz) bilimsel sosyalizmin bir yntem olarak, bize uygulanan basky ve bu nedenle bizim devrimci rolmz analiz etmede kullanlmasdr.
7

Byle bir yntemin, daha nce gelitirilmi sosyalist teoriler kadar, radikal feminizmi de anlamas gerektiine inanyorum [16]. Engelsin yazd gibi; Materyalist mefhuma gre, tarihte belirleyici faktr, son tahlilde, yaamn retimi ve yeniden retimidir. Bu yine ikili bir karaktere sahiptir: bir tarafta, yaam aralarnn, yiyecein, giyecein, barnmann retimi ve bu retim iin gerekli aletlerin retimi vardr; dier tarafta ise, insanlarn kendi kendilerini retmesi, trlerin remesi vardr. Belli bir tarihsel dnemde insanlarn yaadklar toplumsal dzen, bu iki tr retim tarafndan belirlenir... [17]. Bu, Mitchellin yapmaya alt analiz biimidir. Mitchell, ilk yazd Woman: The Longest Revolution adl makalede, hem pazar iin almay, hem de yeniden retim, cinsellik ve ocuk yetitirmeyi inceler [18]. Belki de, kadnlarn yaptklar tm ileri retim saymamas yznden, Mitchell tam anlamyla baarl olmaz. Yalnzca pazar iin alma retim olarak tanmlanr; kadnlarn alt dier alanlar (kabaca aile iinde toplanabilir) ideolojik olarak tanmlanr. Yeniden retim, cinsellik ve ocuk yetitirmeyi dzenleyen patriarkann, Mitchelle gre, maddi bir temeli yoktur. Mitchellin bu makaleyi genilettii Womens Estate, kadnlarn aile iinde almalarnn analizini gelitirmekten ok, pazar iin almalarnn analizini gelitirmek zerinde younlar. Kitap, kadnlarn sermaye ile ilikileri ve onun iin almalarnn zerinde, kadnlarn erkekler ile ilikileri ve onlar iin almalarndan daha ok durur; kitap, radikal feminizmden ok Marksizmden etkilenmitir. Mitchell, daha sonraki almas Psychoanalysis and Feminismde, kadnlar ve erkekler arasndaki ilikiler, baka bir deyile kadnlar ve erkekler tarafndan, farkl ve toplumsal cinsiyet temelli kiiliklerin gelitirilmesini aratrmak iin, nemli bir alan inceler[19]. Patriarka, Mitchellin onu ima ettii anlalyor en bata, kz ve erkek ocuklarn kadn ve erkek olmay rendikleri psikolojik alanda ilemektedir. Mitchell burada, balangta nemsemedii yeniden retim, cinsellik ve ocuk yetitirme alanlar zerinde younlamaktadr ancak, bunlar ideolojik alana yerletirerek, ilk analizinin temel zayfln srdrmektedir. Mitchell, sermayeyi temel ekonomik yap olarak sunduu gibi, patriarkay aka temel ideolojik yap olarak ortaya koymaktadr: Meseleyi ematik olarak ortaya koyarsak....iki zerk alanla ilgileniyoruz: kapitalizmin ekonomik biimi ve patriarkann ideolojik biimi [20]. Mitchell, bu iki alann birbiri iine getiini sylese de, kadnlarn ve erkeklerin igleri arasndaki ilikide patriarkaya maddi bir temel vermedeki baarszl ile, kiilik oluturulmas ve toplumsal cinsiyet yaratlmas srecinin maddi unsurlarn belirtmede, benzer bir ekilde baarsz olmas, Mitchellin analizinin kullanlabilirliini snrlamaktadr. Shulamith Firestone ise, patriarka ile ilikilendirmek iin, materyalist bir analiz getirerek, Marksizm ve feminizm arasnda kpr kurar[21]. Firestoneun materyalist analizi kullanm, Mitchellinki kadar kararsz deildir. Firestone, cinselliin diyalektiinin, temel tarihsel diyalektik olduunu ve patriarkann maddi temelinin, kadnlarn trn yeniden retiminde yapt alma olduunu syler. Firestonenun, kadnlarn duru8

munu analiz etmede Marksizmi kullanmas ve patriarkann maddi bir temeli olduunu sylemesinin nemi, kmsenemez. Ancak Firestonenun almasnn zayfl, biyoloji ve yeniden retimi abartmasndadr. Anlamamz gereken, (bir biyolojik olgu olan) cinsiyetin, (toplumsal bir grng olan) toplumsal cinsiyete nasl dntdr. Yalnzca yeniden retim zerinde odaklanmak yerine, kadnlarn tm almalarn, onun toplumsal ve tarihsel erevesi iine yerletirmek gerekmektedir. Firestoneun almas, Marksist metodolojinin yeni ve feminist bir kullanmn getirse de, dier tm bask biimlerini (snf, ya, rk), bir temel ta olan, erkeklerin kadnlar zerindeki egemenliinin zerine oturtmasndaki srar, onun almasnn Marksist feministlerden ok radikal feministler iinde snflandrlmasn gerekli klar. Firestoneun almas, radikal feminist tutumun en kapsaml beyan olarak kalr. Firestoneun kitab, Marksistlerin tm tarafndan reddedilmitir. rnein Zaretsky kitab, znellik bahanesi olarak nitelendirir. Firestoneun kitabnn kadnlar bu kadar heyecanlandran taraf, erkeklerin kadnlar zerindeki gcn analiz etmesi ve Firestoneun bu durum karsndaki ok salkl fkesiydi. Kitaptaki ak zerine olan blm, bunu kavramamzda temeldi ve hala da yledir. Bu blm yalnzca, Marksistlerin de deinebilecei (sadece bir tavr sorunu), erkeklik ideolojisi hakknda deildir, erkeklerin kadnlar zerindeki gcnn znel sonularnn aa karlmas, patriarka iinde yaamann nasl bir ey olduunun sergilenmesidir. Kiisel olan politiktir anlay, Zaretskynin iddia edecei gibi, kendini daha iyi hissetmesi iin bir znellik bahanesi deildir: bu, toplumsal ve siyasi bir gereklik olarak, kadnlarn ikincillii ve erkeklerin gcnn kabul edilmesi arsdr.

II- Radikal Feminizm ve Patriarka Radikal feminist yaznn byk hamlesi, kiisel olan politiktir slogannn ispatlanmasna yneltilmitir. Radikal feministlere gre, kadnlarn honutsuzluu, uyumsuzun nevrotik feryad deil, kadnlarn sistemli bir ekilde egemenlik altnda olduu, bask altnda tutulduu ve smrld bir toplumsal yapya cevaptr. Kadnlarn i pazarndaki ikincil konumu, orta snf evliliin erkek merkezli duygusal yaps, kadnlarn reklamlarda kullanlmas, szde kadnlarn akademik ve klinik psikoloji tarafndan poplarize edilen ruhi durumunun nevrotik olduu anlay, kadnlarn gelimi kapitalist toplumlardaki yaamlarnn unsurlar aratrld ve analiz edildi. Radikal feminist literatr ok byktr ve kolayca bir zeti yaplamaz. Ayn zamanda, radikal feminizmin psikoloji zerine odaklanmas tutarldr. New York Radikal Feministlerin temel rgtlenme belgesi Egonun Politikasyd. Radikal feministler iin kiisel olan politiktir slogannn anlam, ilk ve temel blnmenin cinsler arasnda olduu ve tarihin itici gcnn erkeklerin kadnlar zerinde iktidar ve egemenlik kurmak iin almas, yani cinselliin diyalektiidir [22]. Firestone, erkek ve kz ocuklarn, iktidar anlamnda erkekler ve kadnlara dnme geliimini anlamak iin, Freudu yeniden yazd[23]. Firestoneun eril ve diil karakter zelliklerini tanmlamas, radikal feminist yaznn simgesidir. Erkek iktidar ve egemenlik ister; erkek ben-merkezci, bireysel, rekabeti ve pragmatiktir; Firestonea gre, teknolojik biim erildir. Dii ise bakp-besleyici, estetik gzellie sahip ve dncelidir; estetik biim diildir.
9

Estetik biimin diil olduu dncesi, kukusuz antik Yunanlar olduka artrd. Burada radikal feminist analizin hatas ortaya kar: radikal feministlerin sunduu ekliyle cinselliin diyalektii, eril ve diil karakterleri, tm gemi tarihte de, gnmzdeki biimindeymi gibi gsterir. Radikal feminist analiz, gnmze ilikin kavraylarnda ok byk gce sahiptir. En zayf yn ise, onun gzlerini tarihe kapamasna neden olan, psikoloji zerindeki odaklanmasdr. Bunun nedeninin altnda, yalnzca radikal feminist yntem deil, ayn zamanda, toplumsal rgtlenmenin olduka esnek bir biimi olmas dolaysyla, tek bana patriarkann doas yatar. Radikal feministler patriarkay, erkeklerin kadnlar zerinde egemenlik kurmasyla tanmlanan bir toplumsal sistemi anlatmak iin kullanrlar. Kate Millettin tanmlamas klasiktir: bizim toplumumuz... bir patriarkadr. Ordu, sanayi, teknoloji, niversiteler, bilim, siyasi brolar, maliye ksacas, polisin baskc gc de dahil, toplumdaki her iktidar alannn tamamyla erkeklerin elinde olduu hatrlanrsa, bu gerek ortadadr [24]. Radikal feministlerin bu patriarka tanm, bildiimiz toplumlarn ou iin geerlidir ve bunlar birbirinden ayramayz. Radikal feministlerin tarihi kullanmas, tm yer ve zamanlarda patriarkann var olduunu gsteren rnekleri salamas ile snrldr [25]. Kadn hareketi ncesindeki ana-akm sosyal bilimciler ve Marksistler iin patriarka, hiyerarinin isnat edilen zellikleri rnek ald, feodal ve feodal ncesi toplumlarn, ekonomik ve siyasi ana hatlarn oluturan, erkekler arasndaki bir ilikiler sistemine karlk gelir. Kapitalist toplumlar burjuva sosyal bilimciler tarafndan meritokratik, brokratik ve kiisel olmayan sistemler olarak anlalr; Marksistler ise kapitalist toplumlar snf egemenlii sistemleri olarak grrler[26]. Her iki trdeki sosyal bilimciler iin de, ne tarihsel patriarkal toplumlar, ne de gnmzn batl kapitalist toplumlar, erkekler arasndaki, onlarn kadnlar zerinde hakimiyet kurmalarn salayan ilikiler sistemleri olarak anlalmaz.

Patriarkann tanmlanmasna doru Patriarkay, erkekler arasndaki, maddi bir temeli olan ve hiyerarik olsa da, onlarn kadnlar zerinde hakimiyet kurmalarn salayacak dayanma ve karlkl bamll da yaratan ya da kuran, toplumsal ilikiler dizisi olarak tanmlayabiliriz. Patriarkann hiyerarik olmasna ve farkl snflar, rklar ya da etnik gruplardan erkeklerin bu patriarka iinde farkl yerleri bulunmasna karn, erkekler ayn zamanda, kadnlar zerinde paylalan hakimiyet ilikisinde, birlemi durumdadrlar; bu hakimiyeti korumak iin de birbirlerine bamldrlar. Hiyerariler en azndan ksmen iler durumdadr nk, statko iindeki kazanlm haklar meydana getirirler. st seviyedekiler, daha alt seviyedekiler zerinde iktidar kullanma hakk vererek, kendilerinden alt seviyedekileri memnun edebilirler. Patriarka hiyerarisinde, bu hiyerari iindeki kademeleri ne olursa olsun tm erkekler, en azndan baz kadnlar kontrol edebilme gcne sahip olarak tatmin edilebilirler. Patriarkann ilk kurumsallat devlet toplumlarnda, ykselen yneticilerin, erkeklerin kabileye ait baz olanaklarn yeni yneticilere brakmalar karlnda, (kadnlar ve ocuklar zerinde kontrol kurmalarn salayarak) erkekleri ailelerinin reisi yaptklar ynnde baz bulgular vardr[27]. Erkekler, (kendi aralarndaki hiyerarik dzenlerine karn) kadnlar zerindeki kontrollerini
10

srdrmek iin birbirlerine bamldrlar. Patriarkann zerinde durduu maddi temel, en temel olarak, erkeklerin kadnlarn igc zerindeki kontrollerindedir. Erkekler bu kontrol, kadnlarn baz esasl retici kaynaklara ulamalarn engelleyerek (rnein kapitalist toplumlarda, geimini temin edecek cret salayan iler) ve kadnlarn cinselliini snrlayarak srdrrler[28]. Tek eli heteroseksel evlilik, erkeklerin bu her iki alan kontrol etmelerini salyor grnen, greceli olarak yeni ve etkili bir biimdir. Kadnlarn olanaklara ve kendi cinselliklerine sahip olmalarn kontrol etmek, erkeklerin, hem pek ok kiisel ve cinsel alanda kendilerine hizmet edilmesi, hem de ocuklarn bytlmesi amacyla, kadnlarn igc zerindeki kontrol salamalarna olanak verir. Erkekleri pek ok ho olmayan (tuvaletlerin temizlenmesi gibi) ileri yapmaktan kurtaran, kadnlarn erkeklere verdii hizmet, aile iinde olduu kadar darda da verilmektedir. Aile dndaki hizmetlere rnek, kiisel ilerin yerine getirilmesi iin sekreterlerin ortak kullanm, kahve yapmalar ve seksel bir evre yaratmalar kadar, erkek patronlar ve profesrler tarafndan kadn iiler ve rencilere cinsel taciz yaplmasn kapsar. ocuklarn bytlmesi, onlarn igc, babalarna hemen bir yarar salasn ya da salamasn, bir sistem olarak patriarkann srdrlmesi iin nemli bir grevdir. Snfl toplumun okullar, iyerleri, tketim normlar vs. ile yeniden retilmesi zorunluluu, patriarkal toplumsal ilikiler iin de geerlidir. Bizim toplumumuzda, ocuklar genellikle evde kadnlar tarafndan baklrlar, kadnlar toplumsal olarak erkekler karsnda ikincil konumda olarak tanmlanr ve tannrlar, erkekler ise bu eve ait resimde nadiren yer alrlar. Bu ekilde bytlen ocuklar ise toplumsal cinsiyet hiyerarisindeki yerlerini genellikle iyi renirler. Bununla birlikte, patriarkal davranlarn retildii, kadnlarn ikincil konumlarnn glendirildii ve takviye edildii ev dndaki alanlar; kiliseler, okullar, spor, kulpler, sendikalar, ordular, fabrikalar, brolar, salk merkezleri, medya vs., bu srete merkezi konumdadr. Bu yzden, patriarkann maddi temeli, yalnzca aile iinde ocuklarn bytlmesine dayanmaz, fakat ayn zamanda, erkeklerin kadnlarn igcn kontrol edebilecekleri tm toplumsal yaplara dayanr. Toplumsal yapnn patriarkay srdren unsurlar teorik olarak belirlenebilir, bu nedenle de toplumsal yapnn dier unsurlarndan ayrlabilir. Gayle Rubin, cinsiyet/toplumsal cinsiyet sistemlerini tehis ederek, bu toplumsal yaplarn patriarkal unsurunu tanma yeteneimizi byk lde artrmtr: Bir cinsiyet/toplumsal cinsiyet sistemi, bir toplumun biyolojik cinsellii, insan faaliyetinin rnlerine dntrd ve bu dntrlm cinsel ihtiyalarn tatmin edildii bir dzenlemeler serisidir [29]. Erkek ve dii olarak, biyolojik cinsiyetlerle doarz ancak toplumsal olarak tannan toplumlar cinsiyetlere, kadnlar ve erkeklere dntrlrz. Nasl byle dntrldmz, Engelsin bahsettii retim biiminin ikinci unsuru, insanolunun kendi kendini retimi, trn remesidir. nsanlarn trlerini nasl rettii, toplumsal olarak belirlenir. Biyolojik bakmdan, insanlar eitli cinsel tercihlere sahip olabiliyorlarsa, toplum her trl cinsel davurumun eit ekilde izin verildii ekilde dzenlenseydi, yeniden retim yalnzca baz cinsel ilikiler, yani heteroseksel ilikiler sonucu meydana gelirdi. Btn bilinen toplumlarda geerli toplumsal bir icat olan cinsiyete dayal kat i blm, ok ayr iki toplumsal
11

cinsiyet ile erkeklerin ve kadnlarn ekonomik nedenlerle bir araya gelmeleri ihtiyacn dourur. Bu, onlarn cinsel ihtiyalarn heteroseksel tatmine yneltmeye ve biyolojik yeniden retimi garanti altna almaya yardm eder. Daha yaratc toplumlarda, biyolojik yeniden retim dier tekniklerle garanti altna alnabilirdi ancak, cinsiyete dayal i blm gnmze kadar evrensel bir zm olarak grlyor. Cinsiyete dayal bir i blmnn cinsler arasndaki eitsizlii ifade etmemesi teorik olarak mmkn olsa da, bilinen ou toplumlarda, toplumsal olarak kabul edilebilir bir cinsiyete dayal i blm, kadnlarn iine dk stat vermektedir. Cinsiyete dayal i blm ayn zamanda, erkekler ve kadnlarn yaamda farkl deneyimlere sahip olduklar cinsel alt kltrlerin de temelidir; bu i blm, (toplumumuzda) yalnzca ev ii yapmamakla ve istihdamda daha iyi yere sahip olmakla deil, fakat ayn zamanda psikolojik olarak da yrtlen erkek iktidarnn maddi temelidir. nsanlarn cinsel ihtiyalarn nasl karladklar, nasl yeniden rettikleri, yeni kuaklara toplumsal normlar nasl aladklar, toplumsal cinsiyeti nasl rendikleri, kadn ve erkek olarak hissetmenin nasl olduu bunlarn hepsi Rubinin tanmlad cinsiyet/toplumsal cinsiyet alannda oluur. Rubin, (kiminle cinsel ihtiyalarnz tatmin edebileceinizi size bildiren) akrabaln etkisini, dipal mekanizma ve ocuun yetitirilmesi yoluyla toplumsal cinsiyete zg kiiliklerin geliimini vurgular. Bunu yan sra, cinsiyet/toplumsal cinsiyet kavramn, toplumsal cinsiyet hiyerarilerini tanmlama ve glendirmede oynadklar roller nedeniyle, tm dier toplumsal kurumlar incelemede kullanabiliriz. Rubin, teorik olarak, bir cinsiyet/toplumsal cinsiyet sisteminin diil egemen, eril egemen ya da eitliki olabileceini belirtir ancak, bilinen pek ok cinsiyet/toplumsal cinsiyet sistemini snflandrmay ya da tarihi dnemselletirmesini yapmay reddeder. Biz, gnmz cinsiyet/toplumsal cinsiyet sistemini patriarka olarak snflandrma yolunu seiyoruz nk bu, gnmz sisteminde merkezi olduunu dndmz erkek egemenlii ve hiyerari nosyonunu uygun bir ekilde kapsar. Ekonomik retim (Marksistlerin retim biime gnderme yapmak iin kullandklar) ve cinsiyet/toplumsal cinsiyet alannda insanlarn retilmesi, her ikisi de, Engelse gre belli bir tarihsel dnemde ve belli bir lkede insanlarn iinde yaad toplumsal dzenlemeyi belirler. O zaman, bu her iki tr retim ve yeniden retim biimine, insanlara ve eylere baklarak, tm toplum anlalabilir[30]. Saf kapitalizm ve saf patriarka gibi bir ey yoktur, bunlar zaruri olarak bir arada yaamak durumundadrlar. Var olan ey, patriarkal kapitalizm, ya da patriarkal feodalizm, ya da eitliki avc/toplayc toplumlar ya da anaerkil bahvan toplumlar ya da bahvan patriarkal toplumlardr. retimin bir unsurundaki deiimle, dierindeki deiimler arasnda mutlak bir balant olmasnn gerekmedii grlyor. rnein, bir toplum kapitalizmden sosyalizme dnm geirebilir ve hala patriarkal olarak kalr[31]. Saduyu, tarih ve deneyimlerimiz bize, retimin bu iki unsurunun birbirinin iine yle sk bir ekilde getiini ve birindeki deiimin dierinde hareket, gerilim ve eliki yarattn gstermektedir. Irksal hiyerariler de bu erevede anlalabilir. Biyolojik rengi bir toplumsal kategoriye, rka dntren toplumsal yaam alanlar, renk/rk sistemlerinin aklanmasnda, daha fazla inceleme mmkn olabilir. Irksal hiyerariler de toplumsal cinsiyet hiyerarileri gibi toplumsal dzenlememizin, insanlarn nasl retildikleri ve yeniden retildiklerinin unsurlardr. Bunlar temel olarak ideolojik deillerdir; retim biimimizin
12

ikinci unsurunu, yani insanlarn retimi ve yeniden retimini olutururlar. Dolaysyla, toplumlarmz, rnein basite kapitalist olarak deil, patriarkal kapitalist beyaz stnlk olarak tanmlamamz en dorusu olabilir. Aada nc blmde, rksal dzenlere adapte olan ve onlar kullanan bir kapitalizm durumunu ve kapitalizm ile patriarka arasndaki karlkl ilikinin eitli rneklerini gstereceiz. Kapitalist gelime, iiler hiyerarisi iin yerler yaratr ancak geleneksel Marksist kategoriler kimlerin hangi yerleri dolduracaklarn syleyemezler. Toplumsal cinsiyet ve rk hiyerarileri, bo yerleri kimlerin dolduracan belirlerler. Patriarka basit ekilde hiyerarik dzenleme deil, belli insanlarn belli yerleri doldurduklar hiyeraridir. Hkmedilenin neden kadnlar olduunu ve bunun nasl gerekletiini, ancak patriarkay incelerken reniriz. En ok bilinen toplumlarn patriarkal olduuna inanmamza karn, patriarkay evrensel ve deimeyen bir grng olarak grmyoruz. Erkeklerin kadnlara hkmetmesini salayan erkekler arasndaki karlkl ilikiler a olan patriarka, zaman iinde biim ve younluk asndan deiime uramtr. Erkekler arasndaki hiyerari ve erkeklerin bu patriarkal olanaklardan farkl derece ve biimlerde yararlanmalarnn aratrlmas nemlidir. Kukusuz snf, rk, milliyet, hatta medeni durum ve cinsel ynelim, ya kadar, burada rol oynar. Farkl snf, rk, milliyet, medeni durum ve cinsel ynelim gruplarndan kadnlar da, patriarkal gcn farkl derecelerine tabidirler. Kadnlar da, snf, rk, ya da ulusal iktidar, hatta, patriarkal hiyeraride kendi erkek akrabalarndan dk seviyede olan erkekler zerinde (aile balar yoluyla) patriarkal g kullanabilirler. zetle, patriarkay, maddi bir temeli olan ve erkeklerin kadnlar zerinde hakimiyet kurmasn salayan, erkekler arasndaki hiyerarik ilikiler ve dayanmay ieren, toplumsal ilikiler dizisi olarak tanmlyoruz. Patriarkann maddi temeli, erkeklerin kadnlarn igc zerindeki kontroldr. Bu kontrol, kadnlar ekonomik olarak retici kaynaklara ulamaktan alkoymak ve kadnlarn cinselliini snrlamakla srdrlr. Erkekler bu kontrol, kadnlardan bireysel hizmet alarak, ev ii yapmak ve ocuk bakmak zorunda olmayarak, seks iin kadnlarn vcutlarn kullanarak, gl hissederek ve gl olarak salarlar. Gnmzde yaadmz biimiyle patriarkann nemli unsurlar; heteroseksel evlilik (ve bunun sonucunda ortaya kan homofobi), kadnlarn ocuk bakmas ve ev ii yapmas, kadnlarn erkeklere ekonomik bamll (bu da i pazarndaki dzenlemelerle artrlr), devlet, erkekler arasndaki toplumsal ilikiler temeli zerine kurulu eitli kurumlar kulpler, spor, sendikalar, meslekler, niversiteler, kiliseler, irketler ve ordular. Patriarkal kapitalizmi anlamak istiyorsak, tm bu unsurlarn incelenmesi gerekir. Gerek erkekler arasndaki karlkl bamllk ve hiyerari gerekse kadnlarn ikincil konuma drlmesi, iinde yaadmz toplumun ileyii iin gereklidir, yani, bu ilikiler btn sisteme tesir eder. imdi, bu ilikilerin yaratlmas sorununu bir yana brakyoruz ve soruyoruz, kapitalist toplumlarda patriarkal ilikileri tanyabilir miyiz? Kapitalist toplumlarda, burjuva ve Marksist sosyal bilimcilerin, artk olmadn, ya da en iyi ihtimalle nemsiz kalntlar olduunu iddia ettikleri, erkekler arasndaki bu ayn balantlar kefetmek zorundayz. Kapitalist toplumlarda erkekler arasndaki bu ilikilerin nasl srdrldn anlayabilir miyiz? Patriarkann, kapitalist gelimenin ynn biimlendirme yntemlerini tehis edebilir miyiz?

13

III- Patriarka ve Sermayenin Ortakl Kapitalist toplumlarda patriarkal toplumsal ilikileri nasl tanrz? Bu sanki, her bir kadn yalnzca kendi erkei tarafndan bask altnda tutuluyormu gibi grnr; onun ezilmesi zel bir durummu gibi grnr. Erkekler iindeki ve aileler iindeki ilikiler eit bir ekilde paralara ayrlm gibi grnr. Erkekler iindeki ve erkeklerle kadnlar arasndaki arasndaki ilikileri, sistematik ekilde patriarkal olarak tanmak zordur. Bununla birlikte biz, patriarkann erkekler ve kadnlar arasndaki ilikiler sistemi olarak kapitalizmde var olduunu ve kapitalist toplumlarda, patriarka ve sermaye arasnda salkl ve gl bir ortakln bulunduunu ileri sryoruz. Patriarka kavram ve bir kapitalist retim biimi anlay ile hareket edilirse, patriarka ile kapitalizm arasndaki ortakln kanlmaz olmad hemen anlalr; erkekler ve kapitalistlerin sk sk atan karlar vardr, zellikle de kadnlarn igcnn kullanlmas konusunda. Burada, bu atmann bir yn kendini ortaya koyabilir: erkeklerin byk blm kadnlarnn evde kalarak kiisel olarak kendilerine hizmet etmesini isteyebilirler. Kapitalist olan az saydaki erkek de, (kendilerinin olmayan) kadnlarn ounluunun, cretli i pazarnda almalarn isteyebilir. Kadnlarn emek gc zerinde yaanan bu atmadaki gerilimleri tarihsel olarak incelerken, sermaye ve patriarka arasndaki ortakln temeli kadar, kapitalist toplumlarda patriarkal ilikilerin maddi temelini de tehis edebileceiz.

Sanayileme ve aile cretinin geliimi Marksistler, ondokuzuncu yzylda tank olduklar toplumsal grngler sekisinden olduka mantkl karmlarda bulundular. Ancak Marksistler nihai olarak, yeni ortaya kan kapitalizmin ekimek zorunda olduu, daha nce var olan patriarkal toplumsal glerin gcn ve sermayenin bu glere gre kendini ayarlamas gereini gzard ettiler. Endstri devrimi, kadnlar ve ocuklar da dahil tm insanlar igc iine ekiyordu; aslnda ilk fabrikalar hemen hemen tamamyla kadn ve ocuk igc kullandlar [32]. Kadnlarn ve ocuklarn erkeklerden bamsz olarak cret alabilmeleri, hem (birinci blmde tartld gibi) hakimiyet ilikilerini zayflatt, hem de herkes iin cretlerin dk olmasna neden oldu. Kautsky, 1892de bu sreci yle aklyordu: alan erkein kars ve kk ocuklarnn kendi geimlerini salayabilmeleriyle, erkek iilerin cretleri, taze i gc arznn durmas riskini yaratmakszn, kendi kiisel ihtiyalarn karlayabilecek seviyeye indirilebiliyor. stelik, kadnlarn ve ocuklarn emei, erkeklerden daha az direnebildikleri iin, ek avantajlar salar; ve bunlarn ii saflarna getirilmeleri, pazarda sat iin sunulan i gcnn miktarn ok byk lde artrr. Kadnlarn ve ocuklarn emei, pazar doyurduu iin (erkek iinin) direnme kapasitesini azaltr; bu her iki duruma bal olarak, (kadn ve ocuk emei) erkek iinin cretini drr[33]. Dk cretlerin ve tm aile yelerinin i gcne zorla katlmnn ii snf ailesi ze14

rindeki kt etkisi, Marksistler tarafndan da kabul edildi. Kautsky syle yazd: Kapitalist retim sistemi, ou durumda, alan erkein biricik ailesini ykmaz ancak bu aileyi, zellikle sevimsiz olanlar dnda her zelliinden yoksun brakr. Bugn kadnn snai ilerdeki faaliyeti...onun eski yknn, yenisi tarafndan artrlmas anlamna gelir. Ancak bir kii iki efendiye hizmet edemez. Erkek iinin ailesi, iinin kars ne zaman gnlk ekmei kazanmaya yardm etmek zorunda olsa, strap eker [34]. Kautsky kadar erkek iiler de, kadnn cretli ite almasnn dezavantajlarnn farkndaydlar. Kadnlar yalnzca ucuz rakip deildi, ayn zamanda alan kadnlar, onlarn iki efendiye iyi hizmet edemeyecek eleriydi. Erkek iiler, kadnlarn ve ocuklarn i gcne toptan katlmlarna kar ktlar ve onlar sendika yeliinin ve i gcnn dnda tutmay istediler. 1846da On Saat Savunusunda yle denildi: Bugn bizim iin, kadn fabrika iilerinin fiziksel ve ahlaki durumlarn gelitirme ynndeki tm giriimlerin, kadnlarn alma saatleri azaltlmadka boa kacan sylemek gereksizdir. Aslnda, daha ileri giderek unu syleyebiliriz ki, evli kadnlarn, makinenin usandrc hareketini izlemektense, ailenin ev ii ilerini yerine getirmeleri daha iyidir. Bu nedenle, kocann, karsn, bir pamuk fabrikasnn katlanmak zorunda olaca ar ve skc iine gndermeksizin, kars ve ailesini geindirebilecei gnn ok uzak olmadn mit ediyoruz [35]. ABDde 1854te Ulusal Matbaaclk Sendikas, kadn dizgicilerin istihdamnn kendi tzyle tevik edilmemesini ngren bir karar ald. Erkek sendikaclar kadn iilere sendika korumasnn salanmasn istemediler; bunun yerine onlar darda brakmaya altlar. 1879da, Uluslararas Sigara reticileri Sendikas Bakan Adolph Strasser yle dedi: Kadnlar iin dnda tutamayz ama, fabrika yasalar yoluyla onlarn gnlk i kotalarn snrlayabiliriz[36]. Ucuz rekabet sorununun, cretli kadn ve genlerin rgtlenmesi yoluyla zlebilecek olmasna karn, bozulan aile yaam sorunu zlemezdi. Erkekler, sendika korumasn kendilerine saklarlarken, kadnlar ve ocuklar iin koruyucu i yasalarnn karlmasn tartmaya baladlar[37]. Koruyucu i yasalarnn, kadn ve ocuk emeinin en kt ekilde istismar edilmesi konusunda baz iyiletirmeler salam olabilmesine karn, bu yasalar yetikin kadnlarn erkek ilerine katlmn da snrlad[38]. Erkekler, yksek cretli ileri kendilerine saklamak ve erkek cretlerini genel olarak ykseltmek istediler. Erkek iiler, kendi cretli emekleri iin, tek bana ailelerinin geimini salamaya yeterli cretler istediler. Bu aile creti sistemi, ondokuzuncu yzyln sonu ve yirminci yzyln banda, ii snf aileleri iin, tedricen standart haline geldi[39]. eitli gzlemciler, cretli ie sahip olmayan karnn, erkek iilerin yaam standardnn bir paras olmas gerektiini iddia ettiler[40]. Erkek iiler, kadnlar ve erkeklere eit cretler verilmesi iin mcadele etmek yerine, karlarnn evde verecekleri hizmeti salama almak iin, aile creti sistemini savundular. Patriarkann olmamas durumunda, birlemi bir ii snf kapitalizme kar durabilirdi ancak, patriarkal toplumsal ilikiler, bir tarafn (erkeklerin) dier taraf (kadnlar) zararna satn alnmasna imkan vererek, ii snfn bld. Sorunun bu zm srecinde, erkekler arasndaki hiyerari ve dayanma ok nemliydi. Aile cretleri, o dnemde kapitalist
15

ve patriarkal karlar arasnda sren, kadnlarn igc zerindeki atmann zlmesi olarak anlalabilir. ou yetikin erkek iin aile creti, erkeklerin dierleri, yani gen insanlar, kadnlar ve toplumsal olarak aa seviyedeki erkeklere (rlandallar, siyahlar, vs., pek ok patriarkal imtiyazn salanmad patriarkal hiyerarideki alt seviyedeki gruplar) dk cretlerin verilmesinin kabul edilmesi ve bunun iin hileye bavurulmas anlamna gelir. Kadnlar, ocuklar ve alt seviyedeki erkekler iin dk cretler, i pazarndaki i ayrmcl ile yrtlr ve sendikalar ve yneticilerin yan sra, okullar, eitim programlar, hatta aile gibi yardmc kurumlar tarafndan srdrlr. Cinsiyete gre i ayrmcl, kadnlarn en dk cretli ileri yapmalarn garanti atna alarak, hem kadnlarn erkeklere ekonomik bamlln garanti altna alr, hem de kadn ve erkekler iin uygun alanlar nosyonunu glendirir. Dolaysyla, ou erkek iin, aile cretinin geliimi, erkek hakimiyetinin maddi temelini iki ekilde garanti altna ald. Birincisi, erkekler i pazarnda daha iyi ilerin sahibi olurlar ve kadnlardan daha yksek cret kazanrlar. Kadnlarn i pazarnda aldklar dk cretler, hem erkeklerin kadnlar zerindeki maddi avantajn srdrr, hem de kadnlarn e olmay bir kariyer olarak tercih etmelerini tevik eder. kinci olarak, kadnlar ev ii yapar, ocuk bakar ve evde erkeklere dorudan yarar salayacak dier hizmetleri yerine getirirler [41]. Bylece, kadnlarn ev ii sorumluluklar, onlarn i pazarndaki ikincil konumlarn daha da glendirir [42]. Yirminci yzyln balarnda gelitirilen bu zm, patriarkal karlara olduu kadar kapitalist karlara da yarar salam grlebilir. Kapitalistlerin, ondokuzuncu yzyl endstrilemesinin banda geerli olan ok kt koullarda, ii snf ailelerinin kendilerini yeterli ekilde yeniden retemeyeceklerinin farkna vardklar, sk sk ileri srlr. Kapitalistler, ev kadnlarnn, cretli ite almayan evli kadnlardan daha salkl iiler yetitirdikleri ve eitilmi ocuklarn eitilmemi olanlardan daha iyi ii olduklarn anladlar. Erkeklere aile creti denmesi ve kadnlarn evde tutulmas ynndeki pazarlk, erkek iilere olduu kadar kapitalistlere de uygun geldi. Pazarln koullarnn zaman iinde deimesine karn, aile ve kadnlarn aile iindeki almasnn, sermayeye i gc salayarak, erkeklere de ayrcalklarn kullanabilecekleri bir alan yaratarak hizmet etmesi, hala geerliliini korumaktadr. Kadnlar, erkeklere ve ailelerine hizmet iin alrlarken, ayn zamanda tketiciler olarak kapitalistlere de hizmet ederler [43]. Firestone, Frankfurt Okulu ve dier pek ok kiinin ortaya koyduu gibi, aile ayn zamanda hakimiyet ve itaatin renildii yerdir[44]. taatkar ocuklar yumuak bal iiler olurlar; kzlar ve erkekler, her biri kendi uygun rollerini renirler. Aile creti, kapitalizmin patriarkaya gre ayarlandn gsterirken, ocuklarn deien statleri, patriarkann kapitalistlere gre ayarland gstermektedir. Kadnlar gibi ocuklar da, cretli iten mahrum edilmeye baland. ocuklarn para kazanma yetenekleri azalrken, onlarn anne-babalaryla olan yasal ilikileri de deiti. ABDdeki sanayileme dneminin banda, babalar iin ocuklarnn ihtiyalarn yerine getirmek, onlarn mutlu geliimi iin zorunlu, hatta ncelikli olarak grlyordu; tartmal nezaret durumunda, babalar yasal ncelie sahipti. ocuklarn, ailelerinin ekonomik refahna katk yeteneklerinin azalmasyla, anneler artan bir ekilde ocuklarnn mutlu geliimi iin nemli grlmeye balandlar ve tartmal nezaret durumunda, yasal ncelik kazandlar[45]. Burada patriarka, ocuklarn deien ekonomik rolne adapte oldu: ocuklar reticiyken erkekler onlar zerinde hak iddia ediyorlard; ocuklar re16

timden soyutlannca, kadnlara verildiler.

Yirminci yzyldaki ortaklk Ondokuzuncu yzyl Marksistlerinin, kapitalizmin herkesi proleterletirme ihtiyac iinde, patriarkann kaybolaca tahmini doru kmad. Marksistler yalnzca patriarkann gcn ve esnekliini azmsamakla kalmadlar, ayn zamanda sermayenin gcn abarttlar. Marksistler, kapitalizmin feodal ilikileri koparan yeni toplumsal gcn, hakikatte ok gl olarak tasavvur ettiler. ada gzlemciler, saf kapitalizm eilimleri ile gnlk pratikte tarihsel glerle kar karya gelen gerek kapitalizmin eilimleri arasndaki fark grmede daha iyi durumdalar. Sermaye ile rksal dzenlemeler arasndaki ortaklk ve i pazarnn blnmesi tartmalar, saf kapitalist glerin tarihsel gereklikle nasl karlatklar konusunda yeni rnekler salar. Bu srete, kapitalizm tarafndan byk esneklik gsterilmitir. Gney Afrika zerine alan Marksistlerin, rksal dzenlemelerin herkesin eit bir ekilde proleterlemesine izin vermeyebileceini iddia etmelerine karn, bu, rksal engellerin sermaye birikimini engelleyecei anlamna gelmez[46]. Soyut olarak, analistler, hangi dzenlemelerin kapitalistlerin en fazla art-deeri salamalarna izin verecei hakknda tartabilirler. Yine de, belli bir tarihsel durumda kapitalistler, toplumsal kontrol, ii gruplarnn direnii ve devletin mdahalesinden kayg duymak durumundalar. Devlet, toplumun tmyle yeniden retimini salamak iin mdahalede bulunabilir; sermayenin en kt eilimlerini ortadan kaldrmak iin, baz kapitalistleri polis kuvvetiyle kontrol altnda tutmak gerekli olabilir. Bu faktrleri gz nne alarak, kapitalistler elde edilebilir olan en byk karlar maksimize ederler. Ama toplumsal kontrol olduunda , kapitalistler ii belli bir biimde organize ederler, burada sermayeye ilikin hibir ey tek bana, cretli i gcnde kimin (yani, hangi bireyler hangi atfedilen zelliklerle) yksek, kimin alak pozisyonlar igal edeceini belirlemez. Tabii, bu ii organize etme biimi, kapitalistlerin baskn toplumsal grubu oluturmalarna ve rk (ve cinsiyeti) olabilmelerine yardmc olur. Kapitalizm, ikincil gruplarn olduu kadar hakim gruplarn da atfedilen zelliklerini devralr. Tekelci sermayenin ii pazarnda blnme yaratma eilimi hakknda son zamanlarda yrtlen tartmalar, bu anlayla uygunluk iindedir [47]. Kapitalistler, atfedilen zellikleri ii snfn blmek iin kullanarak, igcnde kasti blnme yarattklarnda bu, aka, dar anlamda birikim ihtiyacndan ok toplumsal kontrol ihtiyacndan kaynaklanr [48]. Ve zaman iinde, bu blme giriimlerinin tm (blmede) hem baarl hem de karl olmazlar. Sermayenin igcne ekil verme yetenei, hem dar anlamda birikimin belli zorunluluklarna (rnein, retim ok sayda ii arasnda iletiimi gerektirecek ekilde mi dzenlenmitir? Eer byleyse, bunlarn hepsinin ayn dili konumalar daha yararldr) [49] hem de bir toplumdaki, sermayeyi adapte olmaya zorlayan/tevik edebilen toplumsal glere (Gney Afrikada beyazlar ve siyahlar iin ayr lavabo olanaklarnn srdrlmesi, yalnzca kapitalistlere ekonomik maliyet getirdii eklinde anlalabilir ancak, bu ekonomik maliyet, Gney Afrikal beyazlar siyahlarla birlikte ykanmaya zorlamaya almann toplumsal maliyetinden daha azdr) baldr.
17

Kapitalist gelimenin yn konusundaki ilk argmanmz sermayenin ok gl olmad ise, ikincisi sermayenin byk lde esnek olduudur. Sermaye birikimi, daha nce var olan toplumsal biimlerle kar karya gelir, ve onlar hem ykar hem de onlara adapte olur. Sermayenin adaptasyonu, bu daha nce var olan biimlerin yeni evrelerde srarla kalma konusundaki gcnn bir yansmas olarak grlebilir. Yine de, bu yeni evrelerde tutunsalar da, daha nce var olan bu biimler deimez deillerdir. Irk ve cinsiyetin bugn olduu biimiyle anlalmasn salayan ideolojiye, rnein birikim srecinde, rksal ve cinsel blnmelerin kuvvetlendirildii belli yollarla, salam bir ekilde biim verilir.

Gnmzde aile ve aile creti Yukarda, kapitalizm ve patriarkaya ilikin olarak, adaptasyon ya da karlkl intibakn, yirminci yzyln banda, aile cretinin geliimi biimini aldn iddia ettik. Aile creti, patriarka ve kapitalizm arasndaki ortakl pekitirdi. ddia ediyoruz ki, kadnlarn, zellikle kinci Dnya Savandan bu yana artan bir ekilde i gcne katlmna karn, aile creti hala, ncelikle onlarn ev ilerinden, erkeklerin de cretli iten sorumlu olduklar, gnmzdeki cinsiyete dayal i blmnn temel tadr. Kadnlarn i pazarndaki dk cretleri, (ocuklara baka birisi tarafndan baklmas ihtiyacyla birletiinde), ailenin gerekli bir gelir toplama birimi olarak varlnn devam etmesini garanti altna alr. Aile cretiyle desteklenen aile, bu nedenle, kadnlarn emeinin aile iinde ve dnda erkekler tarafndan kontrol edilmesine olanak salar. Kadnlarn cretli ie girilerinin artmas ailede (Kautsky ve Engelsin ondokuzuncu yzylda iaret ettikleri gerilimi ok andran) bir gerilime yol aabilse de, bunun sonucunda aile ve cinsiyete dayal i blm kavramlar ve gerekliklerinin, ksa bir sre sonra kaybolacan dnmek yanl olacaktr. Cinsiyete dayal i blm, kadnlarn kadn ilerinde alt -yani yalnzca evde yapmaya alkn olduklar, yemek yapma ve sofra kurma, her tr temizlik, insanlarn bakmn salama, vs. trnden iler yapmalaryla- i pazarnda, yeniden ortaya kar. Bu iler dk statl ve dk cretli olduklar iin, maddi temeli bir dereceye kadar aileden cretli ie, aile temelli patriarkadan sanayi temelli patriarkaya gese de, patriarkal ilikiler deimemi olarak kalr [50]. Sanayi temelli patriarkal ilikiler, ok eitli yollarla glendirilir. Kadnlara dk cretler, daha az hak ve ok az ykselme frsat veren sendika toplu szlemeleri, yalnzca atalardan kalma kalntlar deildir, cinsiyeti tutum ya da erkek stnlk ideolojinin bir davas olarak bunlar, patriarkal sistemin maddi temelini korurlar. Bazlar patriarkann gnmzde ailede olmadn ileri srecek kadar ileri gitseler de (rnein, Steward Ewen, Captains of Consciousness)[51], biz bunu yapmayacaz. Sermaye ile patriarka arasndaki uzlamann koullar, daha nce ailede yaplan ek grevlerin sermayeye katlmasyla ve kadnlarn i gcnn yerleim mekannn kaymasyla[52] deimesine karn, bunun yan sra, yukarda tarttmz gibi, i pazarnda yksek derecedeki i ayrmclnn neden olduu cret farkllklarnn, kadnlar evlenmeye tevik ederek, aile ve onunla birlikte ev ii i blmn glendirdii de, dorudur. Aile creti ideali bir erkein tm ailenin bakmn salamaya yeterli derecede kazanmas hem erkek hem de kadnlarn ailenin nakit gelirine, kazandklar cret yoluyla katkda bulunduklar yeni bir ideale yol ayor olabilir. Demek ki, cret fark18

llklar, patriarkann, yani erkeklerin kadnlarn i gc zerindeki kontrollerinin srdrlmesi iin, artan bir ekilde gerekli olacaktr. cret farkllklar, kadnlarn iinin erkeklerine gre ikincil olarak tanmlanmasnda yardmc olacaktr ve ayn zamanda bu, kadnlarn erkeklere olan gerek ekonomik bamllklarnn srmesini gerekli klar. pazarndaki ve baka her yerdeki cinsiyete dayal i blm, onun srdrlmesine hizmet eden patriarkann tezahr olarak anlalmaldr. Pek ok kii, u anda kapitalizm ile patriarka arasnda ortaklk olmasna karn, uzun dnemde patriarkann kapitalizm iin ekilmez olduunun ortaya kabileceini; kapitalizmin nihai olarak hem aile ilikilerini hem de patriarkay ykabileceini ileri srmlerdir. Bu argman, (ailenin onun bir rnei olmad) kapitalist toplumsal ilikilerin evrenselleme eiliminde olduu, yani kadnlarn artan bir ekilde para kazanabilecekleri ve giderek ailedeki ikincil konumlarna boyun emeyi reddedecekleri, ve ailenin zellikle kadnlar ve ocuklar iin baskc olmasndan dolay, insanlarn aile dnda kendilerini geindirir hale gelir gelmez bu kurumun kecei, mantksal sonucuna varmaktadr. Aile iinde somutlaan patriarkal ilikilerin sermaye tarafndan bu kadar kolay bir biimde yklabileceini dnmyoruz ve aile sisteminin gnmzde dalmakta olduuna dair pek belirti grmyoruz. Kadnlarn i gcne artan katlmlarnn boanmay daha mmkn klmasna karn, boanmaya tevik eden eyler kadnlar asndan ok gl deildir. Kadnlarn cretleri, ok az kadnn kendilerine ve ocuklarna yeterli ve bamsz bir ekilde bakmasna izin vermektedir. Geleneksel ailenin rmesi konusundaki belirti, en iyi ihtimalle zayftr. Snflar arasnda eit bir dalm gsteren boanma oran beklenildii lde bir art gstermemitir, dahas, yeniden evlenme oran da olduka yksektir. 1970 nfus saymna kadar, ilk evlenme ya, tarihsel dne devam ediyordu. 1970den bu yana, insanlarn evlenmek ve ocuk yapmay ertelemekte olduklar grlyor; ama son zamanlarda doum oran yine artmaya balad. Nfusun daha byk oranlarnn artk geleneksel ailelerin dnda yaadklar doru. zellikle genler, evlenip geleneksel aileyi kuruncaya kadar, annebabalarnn evlerini terk edip kendi evlerinde yayorlar. Bata kadnlar olmak zere daha yal insanlar, ocuklar bydkten sonra ve elerinden ayrlma ya da onlarn lm sonucunda, kendilerini evlerinde yalnz kalm olarak buluyorlar. Bununla birlikte eilimler, yeni gen kuaklarn, yetikin yaamlarnn bir dneminde, daha nce olduundan ok daha byk oranlarda ekirdek aileler oluturacaklarn gsteriyor. 1930dan itibaren doan insan gruplarnn evlenme ve ocuk yapma oranlar, bir nceki gruplardan daha yksekti. Evlilik ve ocuk yapma sreleri ksalyor olabilir, ancak bunun tekerrr oran hala yaylyor [53]. Sermayenin aileyi ykt argman, aile yaamn ekici yapan toplumsal gleri de gzden karyor. ekirdek ailelerin psikolojik olarak ykc olduu eletirilerine ramen, rekabete dayal bir toplumda aile hala, pek ok insan iin gerek ihtiyalara cevap veriyor. Bu yalnzca, uzun dnemli tek elilik iin deil, hatta daha fazla, ocuk yetitirme konusunda geerli. Tek ebeveynli aileler, hem mali hem de ruhi yk tayorlar. zellikle ii snf kadnlar iin bu ykler, igc katlmnn getirdii bamszl aldatc hale getiriyor. Tek ebeveynli aileler, son zamanlarda siyasi analistler tarafndan, yeniden evlenmeleri halinde iki ebeveynli aileler haline gelecek, geici aile oluumlar olarak grlyor[54] Kadnlarn i gcne artan katlmlarnn etkisinin, boanma oranlarndaki arttan ok, aile iindeki cinsiyete dayal i blmnn azalmasnda grld belirtilebilir, ancak bunu kantlayacak deliller de eksiktir. Ev ile19

rini kimin yapt konusundaki istatistikler, kadnlarn cret karl alt ailelerde bile, son yllarda bu konuda ok az deiiklik olduunu gstermektedir; ev ilerinin ounu hala kadnlar yapmaktadr [55]. cret karl alan kadnlar iin ifte i, bir gerekliktir. Aile dndaki, yani i pazarndaki cinsiyete dayal i blmnn kadnlar kendileri cret alsalar da ekonomik olarak erkeklere baml klmas yznden, bu olgu pek artc deildir. Patriarkann gelecei, yalnzca aile ilikilerinin geleceinde sakl deildir. nk, sermaye gibi patriarka da, artc bir ekilde esnek ve uyumlu olabilir. Aile iinde ya da baka herhangi bir yerdeki patriarkal i blm, kapitalizm iin nihai olarak tahamml edilmez olsun ya da olmasn, patriarka u anda kapitalizme ekil vermektedir. Aada gstereceimiz gibi, patriarka hem kapitalist kontrol merulatrr, hem de sermayeye kar belli mcadele biimlerinin meruiyetini ortadan kaldrr.

Yirminci Yzylda ideoloji Patriarka, erkekler arasndaki hiyerariyi kurup merulatrarak (tm gruplardan erkeklerin, en azndan baz kadnlar kontrol etmesine izin vererek), kapitalist kontrol artrr ve kapitalist deerler patriarkal dorunun tanmlanmasna ekil verir. Shulamith Firestonenun tehis ettii psikolojik grng, bamllk ve hakimiyet ilikilerinde neler olup bittiinin belli rneklerini verir. Bu ilikiler, erkeklerin kadnlara ok grlen toplumsal gc gerekliinden kaynaklanr, ancak bunlarn kapitalist toplum artlar iinde, bu artlar tarafndan biimlendirildii gerei sz konusudur [56]. Radikal feministlerin aklad biimiyle erkeklerin zelliklerini rekabeti, mantksal, hkmedici incelersek, bunlar kapitalist toplumun egemen deerlerini tanmlamamza ok benzerler. Bu rastlant iki ynden aklanabilir. lk olarak, cretli iiler olarak erkekler, iteki kapitalist toplumsal ilikiler iinde yutulurlar, bu ilikilerin getirdii rekabet iine ekilirler ve buna tekabl eden deerleri benimserler [57]. Radikal feminist erkek tanmndaki zellikler, kapitalist toplumlar asndan tmyle uyumaz deildi. kinci olarak, erkekler ve kadnlarn gerekten cinsel normlarn belirttii gibi davranmadklar zamanda bile, erkekler, egemen ideoloji iinde kymet takdir edilen zelliklere kendileri adna sahip karlar. Bu nedenle rnein, Crestwood Hightsn yazarlar, meslek sahibi olan erkeklerin, (tercih edilen davran biimini salamak iin, esas itibaryla mantksz gdlere bavuran teknikleri sklkla kullanmak suretiyle) gnlerini kendilerine tabi kiilere manevra yapmakla geirirlerken, kadnlar ve erkeklerin erkekleri, mantksal ve pragmatik olarak nitelendirdiklerini saptadlar. Bunun yan sra kadnlar, ocuk bytme ve yetitirmenin bilimsel yntemlerini renmek iin byk enerji harcarlarken, Crestwood Hightsdaki kadnlar ve erkekler, kadnlar, mantksz ve duygusal olarak nitelendirdiler [58]. Bu, kapitalist toplumlardaki diil ve eril zellikleri aklamaya yardm etmekle kalmaz, ayn zamanda kapitalist toplumlarda cinsiyeti ideolojinin ald belli biimi aklamaya da yardm eder. Kadnlarn emeinin, erkek egemenlii ve kapitalist retimin srdrlmesi ifte amacna hizmet etmesi gibi, cinsiyeti ideoloji de, eril zel20

likler/kapitalist deerlerin yceltilmesi, diil zellikler/toplumsal ihtiyalarn ktlenmesi ifte amacna hizmet eder. Eer kadnlar dier toplumlarda alaltlm ya da gszdlerse, erkeklerin buna getirdikleri nedenler (akla uydurmalar) de farklyd. Kadnlara duygusal ve mantksz olduklar gerekesiyle tepeden baklmas, yalnzca kapitalist bir toplumda bir anlam ifade eder. Bu sfatlar, rnesansta anlam ifade etmezlerdi. Yalnzca kapitalist bir toplumda kadnlara bamllar olarak tepeden bakmak bir anlam ifade eder. Feodal toplumlarda, baml sfat, anlam ifade etmezdi. blmnn, eler ve anneler olarak ailedeki kadnlarn, byk lde kullanm deerlerinin retimiyle ilgili olmalarn garanti altna almasndan dolay, bu faaliyetlerin ktlenmesi, sermayenin toplumsal olarak belirlenmi ihtiyalar karlamaktaki yetersizliini gzden saklar, ayn zamanda erkek egemenlii iin bir temel oluturarak, kadnlar erkeklerin gznde kltr. Bunun bir rnei, televizyon reklamlarnn eliikliinde grlebilir. Bir taraftan reklamlar, toplumsal olarak belirlenen ihtiyalarn yerine getirilmesindeki gerek engellere dikkat ekerler: giysileri tahrip eden, cildi tahri eden deterjanlar, kalitesiz yaplm her trl mallar. Dier taraftan, bu sorunlardan duyulan kayg nemsizletirilmelidir: bu, bu sorunlarla ilgilenmek durumunda olan iilerle yani kadnlarla alay edilerek yaplr. Patriarka ve kapitalizmin ortakln gsteren paralel bir argman, i gcndeki cinsiyete dayal i blm konusunda getirilebilir. Cinsiyete dayal i blm kadnlar, dk cretli ilere ve kadnlarn rolne uygun olduu dnlen grevlere yerletirir. Kadnlar retmendirler, sosyal yardm uzmanlardrlar ve salk alanndaki iilerin byk blmn olutururlar. Kadnlarn bu ilerde oynadklar bakp-besleyici roller dk statdedir, nk kapitalizm kiisel bamszl ve zel giriimin toplumsal ihtiyalar karlama yeteneini vurgular, bu vurgu, kollektif bir ekilde salanan toplumsal hizmetlere duyulan ihtiyala eliir. Kadnlar tarafndan yerine getirildii iin bakp-besleme grevlerinin toplumsal nemi azmsanabildii srece, sermayenin deiim deeri zerindeki nceliinin, kullanm deerleri iin olan taleple karlatrlmasndan kanlabilir. Dolaysyla, ii snfn blen ve zayflatan, feminizm deil cinsiyetiliktir.

IV- Daha leri Giden Bir Birlie Doru Pek ok sorun bizim iin hala incelenmeyi bekliyor. Burada kullandmz ekliyle patriarka, analitik olmaktan ok, daha tanmlayc bir terim olarak kalyor. Eer Marksizmin tek bana eksik ve radikal feminizmin tek bana yeterli olmadn dnyorsak, o zaman yeni kategoriler gelitirmeye ihtiyacmz var. Grevimizi zorlatran ey, i blm trnden ayn belirtici niteliklerin, sklkla hem patriarkay hem de kapitalizmi glendirmesi ve adamakll patriarkal kapitalist bir toplumda, patriarka mekanizmasn soyutlamann gldr. Bununla birlikte, bu, yapmamz gereken eydir. Baz hareket noktalarna iaret ettik: kadnlarn i gcnden kimin yarar saladna bakmak, patriarkann maddi temelini ortaya karmak, erkekler arasndaki hiyerari ve dayanma mekanizmalarn aratrmak. Sormamz gereken sorular sonsuzdur. Patriarkal bir sistemin hareket yasalarndan sz edebilir miyiz? Patriarka feminist mcadeleyi nasl dourur? Gelimi kapitalist toplumlarn dndaki toplumlarda, cinsler arasnda ne tr mcadele ve cinsel politikalar grebiliriz? Patriarkal sistemin elikileri nelerdir ve bunlarn kapitalizmin elikileriyle ilikisi nelerdir? Patriarkal ilikilerin
21

feminist hareketin ortaya kmasn saladn ve sermayenin snf mcadelesini dourduunu biliyoruz fakat feminizmin snf mcadelesiyle ilikisi tarihsel artlarda nasl sonuna kadar oynand? Bu blmde, bu son soruya bir cevap vermeye alacaz.

Feminizm ve snf mcadelesi Tarihsel olarak ve gnmzde, feminizm ve snf mcadelesinin ilikisi ya tamamyla ayr yollarda (bir tarafta burjuva feminizm, dier tarafta snf mcadelesi) ya da sol iinde olmutur, yani feminizm Marksizmin hakimiyeti altna girmitir. kincisine bakarsak bu, hem Marksizmin analitik gc, hem de sol iinde erkeklerin gc sonucu ortaya kmtr. Bunlar, hem sol ile ak mcadeleler hem de Marksist feministler iin elikili bir durum ortaya karmtr. Kendilerini ayn zamanda radikaller olarak (sistem kart, anti- kapitalist, antiemperyalist, sosyalist, komnist, Marksist vb.) gren ou feminist, kadn hareketinin radikal kanadnn ivme kaybettii, liberal tarafn ise zaman yakalad ve baa getiinin grld konusunda hemfikirdirler. Hareketimizin, ne yaparsak yapalm, toplumdaki kapitalist ve patriarkal ilikilere sklkla kkl bir ekilde meydan okuyacak biimde, bilin ykseltmek iin, daha ok kadn hareket iine ekmek iin (kolaylkla ekilebileceklerden daha fazlas), toplumda kadn meselesinin grnrln artrmak iin alt, o enerjik ve heyecanl dnemi artk gerilerde kald. imdi, hareketin bir blmnn evcilletirildii ve rnein, yarglarn, ev kadnlar olarak uzun dnem evli kalm kadnlarn artk nafakaya ihtiyalar olmad, nk artk tm kadnlarn kurtulduunun bilindiini ileri srdkleri davalarda grld gibi feminizmin kadnlara kar kullanldn hissediyoruz. ABDde, bugne kadar Eit Haklar Deiikliinin karlmasn salamadaki baarszlk, pek ok kadn arasnda, feminizmin kadnlara kar kullanlmaya devam edilecei yolundaki mantki korkunun varln ve ayrca, hareketimizi yeniden deerlendirme ve hareketin neden bu ekilde evcilletirildiini analiz etmek iin varolan gerek ihtiyac gstermektedir. Bu yeniden deerlendirme srecinde, yardm iin Marksizme bavurmak bizim iin mantkl olandr, nk Marksizm gelimi bir toplumsal deiim teorisidir. Marksist teori, feminist teoriyle karlatrldnda iyi gelitirilmi bir teoridir ve onu kullanma giriimimizde, bazen feminist amalardan saptrldk. Sol, kadn hareketini genellikle sosyalist devrim amac iin tehlikeli olarak grerek, kadn hareketi konusunda her zaman eliik duygular iinde olmutur. Solcu kadnlar feminizmi benimsediklerinde bu, solcu erkekler iin kiisel olarak tehdit edici olabilir. Ve kukusuz pek ok sol rgt kadn emeinden yararlanr. Bu nedenle, pek ok sol analiz (hem ilerici hem de geleneksel biimlerde) teorik ve politik olarak kendine hizmet eder. Bunlar, kadn sorunu konusunda bamsz bir anlay gelitirme giriimlerini bir tarafa brakarak, bu sorun hakknda solun analizlerini benimsemeleri iin, kadnlar etkilemek isterler. Bu baskya bizim cevabmza gelince, Marksist analize yneldiimize gre, bu rnei kullanarak erkek kardeliine katlmaya almamz, ve kendi siyasi pratiimizi gelitirmek iin kadnlarn durumunu analiz etmeye almak yerine, mcadelemizi bu kardeliin gznde hakl karmaya abalama sonucuna varmamz doaldr. Son olarak, pek ok Marksist, kadn sorunu konusunda geleneksel Marksist analizin aklamalarn tatmin edici bulmaktadr. Onlar, snf, kadnlarn
22

iinde bulunduklar durumun anlalabilecei uygun bir ereve olarak grrler. Onlara gre, kadnlar ii snfnn paras olarak anlalmaldr; ii snfnn kapitalizme kar mcadelesi, erkekler ve kadnlar arasndaki herhangi bir atmaya ncelikli gelmelidir. Cinsiyet atmasnn, snf dayanmasna mdahale etmesine izin verilmemelidir. ABDdeki ekonomik durumun son birka yldr ktye gitmesiyle, geleneksel Marksist analiz kendini yeniden ortaya koydu. Altmlarda, vatandalk haklar hareketi, renci zgr ifade hareketi, sava kart hareket, kadn hareketi, evre hareketi ve profesyonel ve beyaz yakal gruplarn artan militanlnn hepsi, Marksistler iin yeni sorular ortaya attlar. Ancak imdi, enflasyon ve isizlik gibi ak ekonomik sorunlarn geri gelii, bu taleplerin nemini gzden kaybetti ve sol (dar olarak tanmlanan) asli hedeflere ynelik ii snf politikasna geri dnd. Saylar giderek artan Marksist-leninist n-parti hizipler, hem doktrin hem de pratikte, kendini adam anti-feministlerdir. Bunun yan sra, akademik solda, feminist meselelerin varlnn da azalmakta olduu iaretleri vardr. Gnlk bakm konusu, sol konferanslardan yok olmaktadr. Marksizm ya da ekonomi-politiin entelektel olarak kabul edilebilir olmasyla, liberal akademinin eski ocuklar ann yan sra, grnteki genlik ve radikalizmine ramen yelikte eril olan, bunun kopyas bir Marksist ve radikal yeni ocuklar a ortaya kar. Bu budalaca bo laflar brakmalar ve ciddi devrimciler olmalar iin radikal kadnlar zerindeki bask artmtr. Bizim almamz, enflasyon ve isizlikle karlatrldnda, boa zaman harcamak olarak grlr. Bizim isizliimizin bir krizde hibir zaman ele alnmamas, erkek egemenliinin arazdr. 1930lardaki son byk ekonomik krizde, byk orandaki isizlik ksmen kadnlarn ok eitli ilerden karlmasyla giderildi her ailede tek bir cretli alan olacakt ve bu i erkeindi. Kapitalizm ve patriarka kendine geldi krizden glenerek kt. Ekonomik krizlerin, dengesizlikleri dzelterek kapitalizm iin onarc bir ilevi olmas gibi, krizler patriarkaya da hizmet edebilir. 1930lar, kadnlar tekrar kendi yerlerine oturtmutur. Feminizmin meselelerinin irdelenmesinden ve pratiinden vazgeilmesi halinde, sermayeye ve patriarkaya kar verilen mcadele baarl olamaz. Sadece kapitalist bask ilikilerini yok etmeyi amalayan bir mcadele baarsz olacaktr, nk patriarkal bask ilikileri iinde bunlara salanan destek, gzden karlm olacaktr. Bunun yan sra, kadnlar iin yararl sosyalizm trnn tanmlanmas iin patriarkann analizi esastr. Kadnlar ve erkekler, kapitalizmi ykma ihtiyacn paylasalar da, kendi toplumsal cinsiyet gruplarna zg karlarn da korurlar. Mcadelesi verilen sosyalizmin kadnlar ve erkekler iin ayn olup olmad ksa hikayemizden, tarihten ve erkek sosyalistlerin asndan bakldnda pek ak deildir. nsani bir sosyalizmin yalnzca, yeni toplumun ve salkl bir kiinin nasl olmas gerektii konusunda gr birlii salamas yetmeyecektir, daha somut olarak, bu sosyalizm erkeklerin ayrcalklarndan vazgemelerini de gerektirecektir. Kadnlar olarak, gemite pek ok kez yapld gibi, grevlerimizin nemi ve aciliyeti konusunda syleyecek szmzn kalmamasna izin vermemeliyiz. Feminist amalardan vazgememiz iin giriilen, gizli ve ak baskya kar savamalyz. Bu, iki tr stratejik dnceyi ortaya atar. Birincisi, sosyalizmi kurmak iin verilecek mcadelenin, farkl karlara sahip gruplarn ittifak oluturduklar bir mcadele ol23

mas gerekir. Kadnlar, devrimden sonra kendilerini kurtarmas iin erkeklere gvenmemelidirler, bu ksmen, erkeklerin bunun nasl yaplacan bildiklerini dnmek iin bir neden olmamas, ksmen de onlarn bunu yapmak iin bir nedenleri olmamas yzndendir. Gerekte, erkeklerin imdiki karlar, bize uygulanan basknn srmesindedir. Bunun yerine bizim, kendi rgtmz ve kendi g temelimize sahip olmamz gerekir. kinci olarak, kapitalizmdeki cinsiyete dayal i blmnn kadnlara, insanlarn karlkl bamll ve ihtiyalarnn ne olduunu anlamay rendikleri bir pratik saladn dnyoruz. Erkekler sermayeye kar uzun zamandr mcadele verirlerken, kadnlar ne iin mcadele edeceklerini bilmektedirler [59](59). Genel bir kural olarak, erkeklerin kapitalizm ve patriarka iinde durumu, onlarn hem bakpbesleme, paylama ve bytme konusundaki insani ihtiyalar, hem de hiyerarik ve patriarkal olmayan bir toplumun bu ihtiyalar karlama potansiyelini kabul etmelerini engeller. Erkeklerin bilincini artrsak bile, potansiyel kazanlar ve potansiyel kayplarn hesaplayabilir ve statkoyu seerler. Erkeklerin zincirlerinden baka kaybedecek ok eyleri vardr. Sosyalist feministler olarak, hem patriarka hem de kapitalizme kar mcadeleyi iine alan bir pratik oluturmalyz. Yaratmak istediimiz toplumun, karlkl bamlln kabul edilmesinin utan olmaktan ok kurtulu olduu, bakp-beslemenin baskc bir i deil evrensel olduu, erkeklerin somut olduu kadar sahte olan zgrlklerini kadnlarn desteklemeye devam etmedikleri bir toplum olduu konusunda srarl olmalyz.

NOTLAR * Alnd kaynak: Heidi Hartmann ve dierleri, Women and Revolution: The Unhappy Marriage of Marxism and Feminism / A Debate on Class and Patriarchy, (Der.: Lydia Sargent) Pluto Press, London 1981 [1] Kar ve koca birdir ve bu bir kocadr eklinde ifade edilen ngiliz hukuku, evlilikte kar ve kocann kanun nnde bir kii olduunu kabul eder: yani kadnlarn mevcudiyeti ya da yasal varl evlilikte askya alnr, ya da en azndan Kocannkine dahil edilir ve onunkiyle birletirilir, I. Blackstone, Commentaries 1965, s. 442-445, Kenneth M. Davidson, Ruth B. Ginsburg ve Herma H. Kay, Sex Based Discrimination (St. Paul, Minn.:West Publishing Co., 1974) s. 117, iinde. [2] Frederick Engels, The Origin of the Family, Private Property and the State, Eleanor Burke Leacockun giri yazsyla dzenlenen, (New York: International Publishers, 1972). [3] Frederick Engels, The Condition of the Working Class in England, (Stanford, Calif.: Stanford University Press, 1958). zellikle bak. s. 162-66 ve 296. [4] Eli Zaretsky, Capitalism, the Family and Personal Life, Socialist Revolution, No. 13-14te (OcakNisan 1973) I. Blm, s. 66-125 ve No. 15te (Mays-Temmuz 1973) II. Blm, s. 19-70. Ayrca Zaretsky, Socialist Politics and the Family, Socialist Revolution (imdiki Socialist Review). No. 19 (Ocak-Mart 1974), s. 83-98, ve Capitalism, the Family and Personel Life (New York: Harper & Row, 1976). Bruce 24

Brownn Marx, Freud and the Critique of Everyday Life (New York, Monthly Review Press, 1973) ve Henri Lefebvren Everyday Life in the Modern World (New York: Harper & Row, 1971) adl eserleri, analizlerinin kadnlarla ilikili olduunu iddia ettikleri srece Zaretsky ile ayn gruba konulabilir. [5] Burada Zaretsky, kadnlarn kapitalizmle olan ilikilerinin erkeklerden farkl olduu iddiasn, analizinin keta yapan Margaret Benstonu, (The Political Economy of Womens Liberation, Monthly Review, Cilt 21, No. 4, Eyll 1961, s. 13-27) izliyor. Benston, kadnlarn evde kullanm deeri rettiklerini, erkeklerin ise i pazarnda deiim deeri rettiklerini iddia etti. Benston, kadnlarn iini kapitalizm ncesi olarak nitelendirdi (ve kadnlarn ortak iinin, onlarn siyasi birliinin temelini salayacan dnd.) Zaretsky analizini, kadnlarn ve erkeklerin iindeki bu temel farkllk zerine ina eder ancak, bunlarn her ikisini de kapitalist olarak snflandrr. [6] Zaretsky, Personal Life, Blm I., s. 114. [7] Mariarosa Dalla Costa, Women and the Subversion of the Community, The Power of Women and the Subversion of the Community iinde, Mariarosa Dalla Costa ve Selma James (Bristol, England: Falling Wall Press, 1973; ikinci bask) bror, 78 s. [8] Yukarda 7. dipnotta belirtilen orijinal makalede, Dalla Costann ev ii iin cret talebinin, kadnlarn ev kadnl rollerini daha da kurumsallatracan sylemesi (s. 32, 34), ancak bir notta (n. 16, s. 52), bu talebin poplerliinden ve bunun bir bilin ykseltme arac gibi kullanlmasndan szetmesi, vurgulanmaya deer. O zamandan bu yana kendisi bu talebi aktif olarak desteklemitir. Bak.: Dalla Costa, A General Strike, All Work and No pay: Women, Housework and the Wages Due iinde, editrler Wendy Edmond ve Suzie Fleming (Bristol, England: Falling Wall Press, 1975). [9] Makale metninde yle yazar: unu akla kavuturmalyz ki, cret iinde, ev ii yalnzca kullanm deeri retmez, bu ayn zamanda art deerin retimi iin esastr (s. 31). 12. Dipnotta, Kesin olarak sylemek istediimiz ey, bir i olarak ev iinin Marksist anlamda retici olduu, yani art deer rettiidir denilmektedir. (s. 52. Vurgu orijinalinde vardr). Bildiimiz kadaryla, bu iddia, ev ii iin cret grubu tarafndan hibir zaman daha kat bir ekilde yaplmamtr. Bununla birlikte Marksistler bu iddiaya ok karlk vermilerdir. [10] Bu tartmann literatr Lisa Vogeli, The Earthly Family, Radical America, Cilt 7, No. 4-5 (Haziran-Ekim 1973), s. 9-50; Ira Gerstein, Domestic Work and Capitalism, Radical America, Cilt 7, No. 4-5 (Temmuz-Ekim 1973) s. 101-128; John Harrison, Political Economy of Housework, Bulletin of the Conference of Socialist Economists, Cilt 3, No. 1 (1973); Wally Seccombeyi, The Housewife and her Labour under Capitalism, New left Review, No. 83 (Ocak-ubat 1974), s. 3-24; Margaret Coulson, Branka Magas ve Hilary Wainwright, The Housewife and her Labour under Capitalism A CritiqueK, New Left Review, No. 89 (Ocak-ubat 1975), s. 59-71; Jean Gardineri Womens Domestic Labour, New Left Review, No. 89 (Ocak-ubat 1975), s. 47-58; Ian Gough ve John Harrisonu, Unproductive Labour and Housework Again, Bulletin of the Conference of Socialist Economists, Cilt 4, No. 1 (1975); Jean Gardiner, Susan Himmelweit ve Mauren Macintoshu, Womens Domestic Labor, Bulletin of the Conference of Socialist Economists, Cilt 4, No. 2 (1975); Wally Secombeyi, Domestic Labour: Reply to Critics, New Left Review, No. 94 (Kasm-Aralk 1975), s. 85-96; Terry Feeyi, Domestic Labour: An Analysis of Housework and its Relation to the Production Process, Review of Radical Political Economics, Cilt 8, No. 1 (lkbahar 1976), s. 1-8; Susan Himmelweit ve Simon Mohunu, Domestic Labour and Capital, Cambridge Journal of Economics, Cilt 1, No. 1 (Mart 1977), s. 15-31, iermektedir. [11] ABDde, ev ii iin cret grubuna en sk getirilen siyasi eletiri, onun oportnizmi olmutur. [12] Laura Oten bunu, ii snf iin, Welfare of Women in Laboring Families: England, 1860-1950de belgeler., Feminist Studies, Cilt 1, No. 3-4 (K-lkbahar 1973), s. 107-25. 25

[13] Stephen Hymer, Engelsin Ailenin Kkenindeki analizinin temel zayflna; Engelsin aile iindeki emek srecini analiz etmede yetersiz kalmas yznden meydana gelen bir zayfla iaret eder. Engels, erkeklerin tek elilii yrttklerini nk, mallarn kendi ocuklarna miras brakmak istediklerini ne srer. Hymer, kk burjuvazinin muhtemel mirasn, hediye olmak bir yana, ocuklarn babalar iin almalarn salamak amacyla, ara olarak kullandklarn iddia etti. Bu yzden, emek srecine ve kimin kimlerin emeinden yarar saladna baklmaldr. [14] Bu bir izahtr. Karl Marx yle yazar: i snfnn korunmas ve yeniden retimi, sermayenin yeniden retimi iin gerekli bir kouldur ve hep byle olmaldr. Ancak sermaye, bunun yerine getirilmesini gvenli bir ekilde, iilerin kendilerini koruma ve reme igdlerine brakabilir. (Capital (New York: International Publishers, 1967), Cilt 1, s. 572). [15] Herry Braverman, Labor and Monopoly Capital (New York: Monthly Review Press, 1975). [16] Juliet Mitchell, Womens Estate (New York: Vintage Books, 1973), s. 92. [17] Engels, Ailenin Kkeni, lk Basknn nsz, s. 71-72. Bu alntnn devam yledir: ... bir yandan emein bir yandan da ailenin gelime aamasyla. Dolak olarak, emein aile iinde vuku bulmasnn hari tutulmas ilgintir; bu almada bizim stesinden gelmek istediimiz kr nokta da kesin olarak budur. [18] Juliet Mitchell, Women: The Longest Revolution, New Left Review, No. 40 (Kasm-Aralk 1966), s. 11-37, New England Free Press tarafndan da yeniden basld. [19] Juliet Mitchell, Pschoanalysis and Feminism (New York: Pantheon Books, 1974). 20. [20] Mitchell, Pschoanalysis, s. 412. [21] Shulamith Firestone, The Dialectic of Sex (New York: Bantam Books, 1971). [22] Politics of Ego: A Manifesto for New York Radikal Feminists Rebirth of Feminism iinde bulunabilir. Edit. Judith Hole ve Ellen Levine (New York: Quadrangle Books, 1971) s. 440-443. Radikal Feministler tarihin en temel dinamiinin, erkeklerin kadnlara hkmetmek iin abalamalar olduunu ne sren feministlerdir. Bu erevede radikal anti-kapitalist, sosyalist, kar-kltrel vb. anlamna gelmemektedir, ancak bunun, belli feminist inanlar dizisi ya da feminist gruba zg bir anlam vardr. Aralarnda New York Radikal Feministlerinin belki de en etkili olduklar radikal feminist yaznn baka almalar, Radical Feminismde bulunabilir. Edit. Ann Koedt (New York: Quadrangle Press, 1972). [23] Freudun feminist eletirisinde iktidar zerinde younlamak, ileri doru atlm nemli bir admdr. rnein Firestone, kk kzlar penisi kskandlarsa bunun, kzlarn, kk olanlarn egemen bir snfn yeleri olarak bydklerini ve kk kzlarn onlarn hakimiyeti altna girmek zere yetitiklerini anlamalarndan kaynaklandn iddia etmektedir. Nevroz deil iktidarszlk, kadnlarn durumunun merkezidir. Son zamanlarda feministler Firestonenu, bilinalt kavramnn kullanlln reddetmesinden dolay eletirdiler. Erkek egemenliinin gc ve srekliliini aklamaya alrken, yeni feminist yazn, toplumsal cinsiyet temelli kiilik farkllklarnn temel doasn, bilinaltnn kkenini ve takiben, bunlarn yok edilmesindeki gl vurgulamtr. Bak.: Dorothy Dinnerstein, The Mermaid and Minotaur (New York: Harper Colophon Books, 1977), Nancy Chodorow, The Reproduction of Mothering (Berkeley: University of California Press, 1978) ve Jane Flax, The Conflict Between Nurturance and Autonomy in Mother-Daughter Relationships and Within Feminism Feminist Studies, Cilt 4, No. 2 (Temmuz 1978), s. 141-189. [24] Kate Millet, Sexual Politics (New York: Avon Books, 1971), s. 25. 26

[25] Bu tr radikal feminist tarihin bir rnei, Susan Brown-millerin Aganist Our Will, Men, Women and Rape (New York: Simon & Shuster, 1975). [26] Burjuva sosyal biliminin patriarka gr iin, bak.: rnein, Weberin geleneksel ve yasal otorite arasndaki ayrm, Max Weber: The Theories of Economic and Social Organisation, edit. Talcott Parson (New York: The Free Press, 1964), s. 328-357. Bu grler ayrca Elizabeth Feede de tartlmtr, The Sexual Politics of Victorian Social Anthropology, Feminist Studies, Cilt 1, No. 3-4 (K-lkbahar 1973), s. 23-29 ve Robert A. Nisbet, The Sociological Tradition (New York: Basic Books, 1966) zellikle 3. blm, Community. [27] Bak.: Viana Muller, The Formation of the State and the Oppression of Women: Some Theoretical Considerations and a Case Study in England and Wales, Review of Radical Political Economics, Cilt 9, No. 3 (Sonbahar 1977), s. 7-21. [28] Erkeklerin, kadnlarn nemli ekonomik kaynaklara erimelerini kontrol etmeleri ve onlarn cinselliklerini snrlamalarnn zel yntemleri, toplumdan topluma, yan gruptan yan gruba ve zamana gre byk deiiklikler gsterir. Bununla birlikte, bu blmde bizim patriarkay gstermek iin kullandmz rnekler, zellikle batl kapitalist lkelerdeki beyazlarn deneyimlerinden alnmtr. Farkllk, Toward an Anthropology of Womenda, edit. Rayna Rapp Reiter (New York: Monthly Review Press, 1975), Women Culture and Societyde, edit. Michelle Rosaldo ve Louise Lamphere (Stanford, California: Stanford Universty Press, 1974) ve Females, Males, Families: A Biosocial Approachta, Liba Leibrowitz (North Scituate, Massachussetts: Duxbury Press, 1978), gsterilmektedir. Kadnlarn cinselliinin kontrol, ocuklarn konumuna sk skya baldr. (Erkekler ve kapitalistler) tarafndan ocuklar iin olan talebin anlalmas, kadnlarn ikincil konumlarndaki deiikliklerin kavray iin ok nemlidir. ocuklarn gnmzde ya da gelecekteki i glerine ihtiya duyulduu yerde, kadnlarn cinsellii, yeniden retim ve ocuk bytmeye yneltilme eiliminde olacaktr. ocuklarn gereksiz grld yerde ise, kadnlarn yeniden retim amac dndaki cinsellii tevik edilir, ancak erkekler bu cinsellii, kendi ihtiyalarnn karlanmasna yneltmeye alacaklardr. Cosmo kz, ocuk yetitirmekten kurtulmu bir kadnn tm enerjisini erkekleri ekmeye ve tatmin etmeye yneltmesine iyi bir rnektir. Cosmonun tketim mallarnn reklamlarndaki baarsnn gsterdii gibi, kapitalistler de kadn cinselliini kendi amalar iin kullanabilirler. [29] Gayle Rubin, The Traffic in Women, in Anthropology of Women, edit. Reiter, s. 159. [30] Himmelweit ve Mohun, retimin her iki unsurunun (insanlar ve eyler) bir retim biimini tanmlamak iin mantken gerekli olduunu belirtir, nk tanm gerei, bir retim biimi kendi kendini yeniden retme yeteneine sahip olmaldr. Her bir unsur tek bana, kendi kendine yeterli deildir. Basite koyarsak, eylerin retimi insanlar gerektirir ve insanlarn retilmesi eyleri gerektirir. Kapitalizmin insanlara olan ihtiyacn kabul etmesine karn Marx, insanlarn nasl retildii ya da retimin iki unsuru arasndaki balantlarn ne olduuyla ilgilenmedi. Bak.: Himmelweit ve Mohun, Domestic Labor and Capital (10. Nolu dipnot). [31] Sosyalizme bylesine bir geisin mkemmel bir tartmas iin, bak.: Batya Weinbaum, kWomen in Transition to Socialism: Perspectives on the Chinese Case, Review of Radical Political Economics, Cilt 8, No. 1 (lkbahar, 1976), s. 34-58. [32] Endstri ncesi dnemde, kadnlarn ailelerinin geimine ya bir aile zanaatna katlarak ya da tarmsal faaliyetlerle byk lde katkda bulunmalarnn hatrlanmas nemlidir. Kadnlar iin cretli iin balamas, bu katknn ailedeki erkeklerden bamsz olarak yaplmasna hem izin verdi hem de bunu gerektirdi. Bu yenilik, kadnlarn para kazanmalar deil, paray kocalarnn ve babalarnn kontrol dnda kazanmalaryd. Alice Clark, The Working Life of Women in the Seventeenth Centuryde (New York: Norton, 1969), kadnlarn endstri ncesi dnemdeki ekonomik rollerini ve kapitalizmin gelimesiyle ortaya kan deiiklikleri aklar. Burada Marx, Engels ve Kautskynin, kadnlarn kapita27

lizm ncesi dnemdeki rollerinden tamamyla haberdar olmadklar grlyor. [33] Karl Kautsky, The Class Struggle (New York: Norton, 1971) s. 25-26. [34] unu ekleyebiliriz: hanehalk dnda, Kautsky, Class Struggle, s. 26, vurgu bize ait. [35] Neil Smelser, Social Change and the Industrial Revolution (Chicago: Universty of Chigago Press, 1959) s. 301., iinde. [36] Bu rnekler, Heidi I. Hartmann, Capitalism, Patriarchy and Job Segregation by Sexten alnmtr, Signs: Journal of Women in Culture and Society, Cilt 1, No. 3, blm 2 (lkbahar 1976) s. 162-163. [37] Fabrika yasalarnn, bazlarnn protestolarna kar, tm kapitalistlerin yararna karlmas gibi, kadnlar ve ocuklar iin koruyucu yasalar da devlet tarafndan, ii snfnn yeniden retiminin salanmas maksadyla karlm olabilir. Yalnzca, tamamyla faydac devlet anlay, fabrika yasalar ve koruyucu yasalarn, tavizler salayarak devlete meruiyet kazandrdn ve bunlarn ii snfnn taleplerine verilen cevaplar olduunu inkar edecektir. [38] Koruyucu i yasalar ve kadnlarn daha kapsaml bir tartmas iin bak.: Ann C. Hill, Protective Labor Legislation for Women: Its Origin and Effect. Bu makalenin teksir edilmi (New Haven, Conn.: Yale Law School, 1970) blmleri, kusursuz bir hukuk kitab olan, Barbara A. Babcock, Ann E. Freeman, Eleanor H. Norton ve Susan C. Ross, Sex Discrimination and the Law: Causes and Remediesde (Boston: Little, Brown &Co., 1975) yaynlanmtr. Ayrca bak.: Hartmann, Job Segregation by Sex s. 164-166. [39] Alice Clarkn The Working Life of Women ve Ivy Pinchbeckin Women Workers, retimin evden alnarak kamulatrlmasn, aile creti toplumsal normunu yaratan bir toplumsal dzenleme srecinin izlediini ne srer. Heidi Hartmann, Capitalism and Womens Work in the Home, 1900-1930da, (Yaynlanmam doktora tezi, Yale University, 1974; yaknda Temple University Presste kacak) nitel verilere dayanarak, bu srecin ABDde 20. yzyl balarnda yaandn ne srer. Bu hipotez, farkl yllar iin aile bteleri zerine almalar incelenerek ve farkl gelir gruplar iin, koca tarafndan salanan aile geliri oranlarnn eilimi gz nne alnarak, nicel olarak test edilebilmelidir. Ancak bu veriler, bizim dnemimiz iin karlatrmal olarak mevcut deildir. Aile creti zm, muhtemelen 2. Dnya Sava sonras dnemde zayflad. Carolyn Shaw Bell, Working Womens Contribution to Family Incomeda, Eastern Economic Journal, Cilt 1, No. 3, (Temmuz, 1974), s. 185-201, gncel veriler sunar ve gnmzde erkein ailede asli para kazanan kii olduunu dnmenin yanl olduunu ne srer. Gnmzde ve yzyln bandaki gerek durum ne olursa olsun, toplumsal normun, yani erkeklerin ailelerini geindirmeye yetecek kadar kazanmalar gerektii dncesinin, gemite ve gnmzde geerli olduunu iddia ediyoruz. Bunun norm olduunu sylemek, bunun evrensel olarak baarld anlamna gelmez. Aslnda, dikkate deer olan, kesinlikle bu normun yerine getirilmesindeki baarszlktr. Bu nedenle, yeterli derecede yksek cretlerin olmad yerde, rnein, ondokuzuncu yzylda gmenler ve gnmzde nc dnya Amerikallar arasnda, normal aile modellerinin gzden kaybolduu gzlenmitir. Oscar Handlin, Bostons Immigrantsda (New York: Atheneum, 1968) rlandal kadnlarn tekstil sektrnde istihdam edildii, ondokuzuncu yzyl ortas Bostonunu ele alr; burada kadnlar tm cretli iilerin yarsn oluturur ve sklkla isiz kocalarnn bakmn salarlar. Siyah Amerikallar arasndaki aile yaps hakkndaki tartma bugn hala devam etmektedir; bak.: Carol B. Stack, All Our Kin: Strategies for Survival in a Black Community (New York: Harper and Row, 1974) zellikle 1. blm. Pek ok aile iin normun, kadnlar ve erkeklerin i pazarnda igal ettikleri grece yerlerle desteklendiini de iddia edeceiz (aaya bak). [40] Hartmann, Womens Workte, yirminci yzylda, almayan kadnn, erkein yaam standardnn bir paras olarak grldn ileri srer (bak.: s. 136, n. 6), ve Gernstein Domestic Workte, alan kadn normunun, erkek i gcnn deerinin tesbitine girdiini iddia eder (bak, s. 121). 28

[41] Kadnlarn, evde erkekler iin hizmet verdii gereinin nemi, gereinden fazla vurgulanamaz. Pat Mainardinin The Politics of Houseworkte dedii gibi, size uygulanan basknn ls, erkein direniidir (Sisterhood is Powerfulda, edit. Robin Morgan, New York: Vintage Books, 1970, s. 451). Mainardinin makalesi, belki de bizim iin Firestonenun ak zerine yazdklar kadar nemlidir kadnlar ve erkekler arasndaki iktidar ilikilerinin, ev iiyle rneklenmi bir analizidir. [42] Libby Zimmerman, birincil ve ikincil i pazarlarndaki varln, New Englanddaki aile modelleriyle ilikisini aratrmtr. Bak.: Zimmermann Women in the Economy: A Case Study of Lynn, Massachusetts, 1760-1974 (Yaynlanmam doktora tezi, Heller School, Brandeis, 1977). Batya Weinbaum, halen, i pazarndaki aile rolleri ve yerleri arasndaki ilikiyi aratrmaktadr. Bak.: Weinbaumun Redefining the Question of Revolution, Review of Radical Political Economics, Cilt 9, No. 3, (Sonbahar 1977), s. 54, 78 ve The Curious Courtship of Womens Liberation and Socialism (Boston: South End Press, 1978). Kapitalizm ve patriarka arasndaki karlkl etkileim konusundaki baka almalar, Zillah Eisensteinda bulunabilir, edit. Capitalist Patriarchy and the case for Socialist Feminism (New York: Monthly Review Press, 1978). [43] Kadnlarn tketim meguliyeti iin, bak.: Batya Weinbaum ve Amy Bridges, The Other side of the Paycheck: Monopoly Capital and the Structure of Consumption, Monthly Review, Cilt 28, No. 3 (Temmuz-Austos 1976), s. 88-103. [44] Frankfurt Okulunun grleri iin bak.: Max Horkheimer, Authority and the Family, Critical Theory iinde, (New York: Herder&Herder, 1972) ve Frankfurt Toplumsal Aratrma Enstits, The Family, Aspects of Sociology iinde (Boston: Beacon, 1972). [45] Carol Brown, Patriarcal Capitalism and the Female-Headed Family, Social Scientists (Hindistan); No. 40-41 (Kasm-Aralk 1975), ss. 28-39. [46] Irksal dzenlemeler konusunda daha fazla bilgi iin bak.: Stanley Greenberg, Business Enterprise in a Racial Order, Politics and Society, Cilt 6, No. 2 (1976), ss. 213-240, ve Michael Burroway, The Color of Class in the Copper Mines: From African Advancement to Zambianization (Manchester, England: Manchester Universty Press, Zambia Papers No. 7, 1972). [47] Bak, Michael Reich, David Gordon ve Richard Edwards, A Theory of Labor Market Segmentation, American Economic Review, Cilt 63, No. 2 (Mays 1973), s. 350-365, ve i pazarndaki blnme konusundaki bir tartma iin, bak.: editrl bu kiiler tarafndan yaplan, Labor Market Segmentation (Lexinton, Mass: D.C. Heath, 1975). [48] Nitel yeterlilik (toplumsal kontrol ihtiyalar) ve nicel yeterlilik (birikim ihtiyalar) tartmas iin, bak.: David M. Gordon, Capitalist Efficiency and Socialist Efficiency, Monthly Review, Cilt 28, No. 3 (Temmuz-Austos), ss. 19-39. [49] rnein, Milwaukee fabrikatrleri, retimdeki iileri ilk olarak etnik gruplara gre rgtlediler ancak daha sonra, teknoloji ve toplumsal kontrol ihtiyalarnn deimesiyle, tm iilere ngilizce rettiler. Bak.: Gerd Korman, Industrialization, Immigrants and Americanizers, the View from Milwaukee, 1866-1921 (Madison: The State Historical Society of Wisconsin, 1967). [50] Carol Brown, Patriarchal Capitalismde, rnein, kapitalizmde aile temelli patriarkadan, endstri temelli patriarkaya gemekte olduumuzu ileri srer. [51] Steward Ewen, Captains of Consciousness (New York: Random House, 1976). [52] Jean Gardiner, Womens Domestic Laborda (bak.: n. 10), sermayenin bak asndan, kadn emeinin mekanndaki kaymann nedenlerini akla kavuturur. Gardiner, (gerek cretlerin seviyesi, 29

emek arz ve pazarlarn bykl asndan), byme ve i dngsnn eitli aamalarnda sermayenin ihtiyalarnn neler olduunu inceler. Gardiner, ekonomik patlama ya da hzl gelime dnemlerinde, ev iinin sosyalletirilmesinin (ya da daha dorusu kapitalize edilmesinin) hakim eilim olaca ve gerileme dnemlerinde, ev iinin geleneksel biimiyle korunaca olasln ileri srer. ngiliz ekonomisinin muhtemel ynelimini deerlendirme giriiminde ise Gardiner, patriarkann ekonomik ihtiyalarn gz nne almaz. Biz bu yazda, sermayenin yan sra patriarkann gz nne alnmamas durumunda, ekonomik sistemin muhtemel yneliminin yeterince deerlendirilemeyeceini ne sryoruz. [53] ekirdek ailelerdeki bireylerin oran konusunda, bak.: Peter Uhlenberg, Cohort Variations in Family Life Cycle Experiences of U.S. Females, Journal of Marriage and the Family, Cilt 36, No. 5 (Mays 1974), ss. 284-92. Yeniden evlenme oranlaryla ilgili olarak, bak.: Paul C. Glick ve Arthur J. Norton, Perspectives on the Recent Upturn in Divorce and Remarriage, Demography, Cilt 10 (1974), ss. 30114. Boanma ve gelir seviyeleriyle ilgili olarak, bak.: Arthur J. Norton ve Paul C. Glick, Marital Instability: Past, Present and Future, Journal of Social Issues, Cilt 32, No. 1 (1976), ss. 5-20. Ayrca bak.: Mary Jo Bane, Here to Stay: American Families in the Twentieth Century (New York: Basic Books, 1976). [54] Heather L. Ross ve Isabel B. Sawhill, Time of Transition: The Growth of Families Headed by Women (Washington, D. C.:The Urban Institute, 1975). [55] Bak.: Kathryn E. Walker ve Margaret E. Woods, Time Use: A Measure of Household Production of Family Goods and Services (Washingtor D. C.: American Home Economics Association, 1976); ve Heidi I. Hartmann, The Family as the Locus of Gender, Class and Political Struggle: The Example of Housework, Signs: Journal of Women in Culture and Society, Cilt 6, No. 3 (lkbahar 1981). [56] Richard Sennett ve Jonathan Cobb, Hidden Injuries of Classta, (New York: Random House, 1973), i yaamnda, erkekler arasndaki hiyerarik ilikilerde yaanan, benzer psikolojik grng eitlerini inceler. [57] Bu, bizim burada inceleyemeyeceimiz, cinsiyetilikte snf farkllklar konusunda baz ipular salamal. [58] Bak.: John R. Seeley, et al. Crestwood Heights (Toronto: University of Toronto Press, 1956) ss. 382-94. Erkeklerin yeri retim iinde olarak karakterize edilebilirken, bu basite kadnlarn yerinin retimd olduu anlamna gelmez onlarn devleri de sermaye tarafndan ekillendirilir. Kadnn cret karl olmayan ii, gnbirlik temelde toplumsal olarak belirlenmi ihtiyalar karlnda retimin, kapitalist bir toplumda kullanm deerinin varlk artnn (bu da tketimin temelidir) zmdr. Bu argmann daha tam bir ele aln iin bak.: Weinbaum ve Bridges, The Other Side of the Paycheck Kadnlarn deiim deerinin hakim olduu bir toplumda sadece kullanm deeri salamalar, onlar aalamak iin kullanlabilir. [59] Lisa Vogel, The Earthly Family (bak.: n. 10).

30